Wspólna polityka energetyczna Unii Europejskiej. · 2 Streszczenie pracy. Praca jest analiz ą polityki energetycznej Unii Europejskiej od momentu jej powstania po dzie ń dzisiejszy.

Uniwersytet Warszawski

Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych

Andrzej Jarema Nehrebecki

Nr albumu: 214 142

Wspólna polityka energetyczna

Unii Europejskiej.

Praca magisterska na kierunku Stosunki Międzynarodowe

w zakresie integracji europejskiej.

Praca wykonana pod kierunkiem

Prof. dr hab. Stanisława Parzymiesa

Instytut Stosunków Międzynarodowych

Warszawa, wrzesień 2008 r.

1

Oświadczenie kierującego pracą

Oświadczam, Ŝe niniejsza praca została przygotowana pod moim

kierunkiem i stwierdzam, Ŝe spełnia ona warunki do przedstawienia jej w

postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Data Podpis kierującego pracą

Oświadczenie autora (autorów) pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, Ŝe niniejsza praca

dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści

uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam równieŜ, Ŝe przedstawiona praca nie była wcześniej

przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w

wyŜszej uczelni.

Oświadczam ponadto, Ŝe niniejsza wersja pracy jest identyczna z

załączoną wersją elektroniczną.

Data Podpis autora (autorów) pracy

2

Streszczenie pracy.

Praca jest analizą polityki energetycznej Unii Europejskiej od momentu jej

powstania po dzień dzisiejszy. Przedstawia procesy, jakie wpływały na tworzenie się

wspólnej polityki energetycznej UE oraz stosunek i politykę państw członkowskich

wobec niej. Skupia się takŜe na podkreśleniu i charakterystyce jej podstawowych

kierunków rozwoju, takich jak bezpieczeństwo energetyczne, rozwój odnawialnych

źródeł energii, promocję efektywności energetycznej oraz rozwój badań nad nowymi

technologiami energetycznymi. Podkreśla problemy przed jakimi stanie UE w

najbliŜszych latach w związku z wzrastającym zapotrzebowaniem na energię na

świecie. Ukazuje takŜe działania wewnętrzne państw członkowskich, jak i zewnętrzne

państw trzecich utrudniające porozumienie w kwestii wspólnej polityki w dziedzinie

energetyki.

W pracy przedstawiony został takŜe dorobek prawny UE odnoszący się do

kwestii energetycznych. WaŜnym elementem pracy jest analiza polskiego rynku energii

oraz polityki energetycznej, jaką prowadzi nasz kraj. Wskazane zostały problemy z

jakimi boryka się polska energetyka, a takŜe przyszłe kierunki rozwoju, jakie przed nią

stoją, w odniesieniu do głównych załoŜeń i celów ogólnoeuropejskich.

Słowa kluczowe.

Energetyka, polityka energetyczna, bezpieczeństwo energetyczne, odnawialne źródła

energii, energia jądrowa, efektywność energetyczna, surowce energetyczne, polska

polityka energetyczna, liberalizacja, rynek energii, dywersyfikacja dostaw.

Dziedzina pracy (kody wg programu Sokrates-Erasmus).

14.600 stosunki międzynarodowe

Tytuł pracy dyplomowej w języku angielskim.

„European Common Energy Policy”

3

Spis treści.

Spis treści - 3 -

Skróty uŜyte w pracy - 5 -

Wstęp - 7 -

Rozdział I Ewolucja polityki energetycznej WE/UE - 14 - 1.1 Początki polityki energetycznej w ramach integracji europejskiej -14 - 1.1.1 Europejska Wspólnota Węgla i Stali -14 - 1.1.2 Europejska Wspólnota Energii Atomowej -15 - 1.1.3 Światowy kryzys naftowy i powrót do koncepcji wspólnej polityki

energetycznej w ramach WE przed Traktatem z Maastricht - 18 - 1.2 Problematyka energetyki europejskiej w Traktacie z Maastricht - 22 - 1.2.1 Kwestie związane z energetyką w Traktacie - 22 - 1.2.2 Transeuropejskie sieci energetyczne - 23 - 1.3 Polityka energetyczna UE po Traktacie z Maastricht - proces liberalizacji

rynków energii - 25 - 1.3.1 Księgi Komisji Europejskiej w kwestii liberalizacji rynków energii - 25 - 1.3.2 Liberalizacja rynku energii elektrycznej - 26 - 1.3.3 Liberalizacja rynku gazu ziemnego - 30 - 1.3.4 Efekty liberalizacji rynków energii elektrycznej i gazu - 35 - 1.4 Unijne programy wspierające rozwój energetyki w państwach

członkowskich - 41 - 1.5 Strategie i załoŜenia UE w dziedzinie energetyki na najbliŜsze lata - 43 - Rozdział II Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej - 47 - 2.1 Potencjał energetyczny państw członkowskich Unii Europejskiej - 47 - 2.1.1 Energetyka konwencjonalna - 48 - Węgiel kamienny - 49 - Ropa naftowa - 50 - Gaz ziemny - 50 - 2.1.2 Energetyka jądrowa - 51 - 2.2 Stopień uzaleŜnienia UE od dostaw surowców z państw trzecich - 56 - 2.2.1 Kierunek wschodni importu surowców energetycznych UE - 59 - Rosja - 59 - Obszar byłego Związku Radzieckiego - 66 - 2.2.2 Kierunek południowy importu surowców energetycznych UE - 67 - 2.2.3 Kierunek północny importu surowców energetycznych UE - 69 - 2.3 Polityka bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej - 70 - 2.3.1 Karta Energetyczna i Traktat Karty Energetycznej - 71 - 2.3.2 Polityka bezpieczeństwa energetycznego UE po 2000 roku - 75 -

4

Rozdział III Perspektywy rozwoju nowych źródeł energii - 80 - 3.1 Nowe źródła energii - 80 - 3.2 Perspektywy rozwoju energetyki odnawialnej w aspekcie wspólnej polityki energetycznej UE - 81 - 3.2.1 Odnawialne źródła energii - 81 - 3.2.2 Strategie UE wobec zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w europejskiej polityce energetycznej - 83 – 3.2.3. „Czysta energia” w Europie - 91 - Energia wiatrowa - 91 - Mała i duŜa energia spadku wody - 93 - Energia słoneczna (ogniwa fotowoltaiczne) - 95 - Biomasa, biogaz i biopaliwa - 97 - Energia geotermalna - 100 - 3.3 Działania na rzecz zwiększenia oszczędności energii i efektywności energetycznej w UE - 101 - 3.3.1 Polityka racjonalnego zuŜycia energii w UE - 101 - 3.3.2 Cele oraz plany działań UE na najbliŜsze lata - 105 - 3.4 Nowe technologie w dziedzinie energii - 108 - Rozdział IV Polityka energetyczna Polski - 110 - 4.1 Potencjał energetyczny naszego kraju - 110 - 4.1.1 Zasoby surowcowe - 110 - 4.1.2 Rynek energii w Polsce - 113 - Rynek energii elektrycznej - 114 - Rynek gazu ziemnego - 118 - 4.2 Bezpieczeństwo energetyczne Polski - 120 - 4.2.1 Import i dywersyfikacja surowców energetycznych - 121 - 4.2.2 Zapasy surowców energetycznych - 126 - 4.3 Polityka energetyczna Polski w XXI wieku - 127 - Zakończenie - 135 - Bibliografia - 140 -

5

Skróty uŜyte w pracy.

ARE – Agencja Rynku Energii.

CEFTA – Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

CIP – unijny Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji.

EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

ERGEG – Europejska Grupa Regulatorów Energii Elektrycznej i Gazu.

EWEA – Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom)

EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza

EWWiS – Europejska Wspólnota Węgla i Stali

GPZ – Główne Punkty Zasilające.

IEE – unijny program „Inteligentna Energia – Europa”.

IEM – (Internal Energy Market) Wewnętrzny rynek energii.

KDT – Kontrakty Długoterminowe.

KE – Komisja Europejska

LNG – skroplony gaz ziemny

MAE – Międzynarodowa Agencja Energii.

MAEA – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

MEW – Mała Energetyka Wodna.

OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

OGP – operator gazociągów przesyłowych

OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

OSD – operator systemu dystrybucyjnego

OSP – operator systemu przesyłowego

OZE – Odnawialne źródła energii

PE – Parlament Europejski

PGE – Polska Grupa Energetyczna.

PGNiG – Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo.

RFN – Republika Federalna Niemiec

RPA – Republika Południowej Afryki.

RUE – Rada Unii Europejskiej

SB – (Single Buyer) System nabywcy wyłącznego.

TEN-E – (Trans-European Energy Networks) Transeuropejskie sieci energetyczne

TKE – Traktat Karty Energetycznej.

6

TPA – (Third Part Access) Zasada dostępu strony trzeciej.

TWE – Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

UCTE – (Union for the co-ordination of transmission of electricity) Unia ds.

Koordynacji Przesyłu Energii Elektrycznej.

UE – Unia Europejska

URE – Urząd Regulacji Energetyki.

WE – Wspólnoty Europejskie.

WNA – (World Nuclear Association) Światowe Stowarzyszenie Energii Nuklearnej.

WOBJ – Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych

WTO – Światowa Organizacja Handlu.

ZEA – Zjednoczone Emiraty Arabskie.

MWh – megawatogodzina

GWh – gigawatogodzina

TWh – terawatogodzina

MW – megawat

GW – gigawat

TW – terawat

V – wolt

kV – kilowolt

Mtoe – (one milion tonne of oil equivalent) tona oleju ekwiwalentnego

TJ – teradŜul

7

Wstęp.

Praca jest poświęcona polityce energetycznej, jaką od samego początku

tworzenia swoich struktur prowadzi Wspólnota Europejska i Unia Europejska.

Od zarania dziejów, jednym z głównych zadań, jakie stały przed człowiekiem,

było zapewnienie sobie dla Ŝycia odpowiedniej ilości energii. O ile w odległych czasach

ludziom zaleŜało przede wszystkim na energii cieplnej, o tyle wiek XX pokazał

jak waŜna staje się takŜe energia elektryczna. Błyskawiczny postęp, jaki osiągnęła

ludzkość w ubiegłym stuleciu spowodował potęŜny wzrost zapotrzebowania

na wszystkie nośniki energii, tym samym łącząc na stałe rozwój państw z taką dziedziną

gospodarki, jaką jest energetyka. Zapotrzebowanie na energię na świecie stale wzrasta.

PotęŜne gospodarki Chin, Indii i USA, jak i wiele mniejszych gospodarek,

nie są w stanie sprawnie funkcjonować bez ciągłego zwiększania mocy wytwórczych

energii elektrycznej oraz coraz większego wykorzystywania do jej produkcji surowców

energetycznych.

Znaczenie energii dla światowej gospodarki moŜna porównać

do krwiobiegu w Ŝywym organizmie. Tak jak krew zasila cały organizm, aby mógł

sprawnie działać, tak teŜ energia jest niezbędna dla funkcjonowania światowej

gospodarki, w tym gospodarek wszystkich państw oddzielnie. W tym miejscu naleŜy

pamiętać, czym grozi organizmowi utrata pewnej ilości krwi. W przypadku kryzysów

energetycznych i spadku mocy na całym świecie, skutki takiej sytuacji mogą się okazać

tragiczne dla całej ludzkości. JuŜ podczas wielkiego kryzysu energetycznego

na początku lat 70 XX wieku dało się zauwaŜyć jak słabo świat jest przygotowany

na ewentualne problemy z dostawami energii. Od tego czasu kwestia bezpieczeństwa

energetycznego na stałe zagościła w strategiach rozwoju i bezpieczeństwa wszystkich

państw na naszym globie.

Odpowiednia polityka energetyczna niektórych państw ma znaczący wpływ

na światową gospodarkę. Państwa zrzeszone w OPEC, czy teŜ Federacja Rosyjska

opierają swoją politykę zagraniczną głównie o politykę paliwowo-energetyczną.

Te dwie wielkie światowe siły są w stanie manipulować cenami surowców

energetycznych i tym samym wpływać na politykę zagraniczną innych państw.

Jak widać, znaczenie energetyki systematycznie wzrasta i powoli staje się ona

najwaŜniejszym działem światowej gospodarki. Nowy wiek, jak moŜna się spodziewać,

8

przyniesie jeszcze większy wzrost popytu na nośniki energii. TakŜe nasz kraj, ale i cała

Unia Europejska borykają się z ciągłym problemem zapewnienia sobie bezpieczeństwa

energetycznego. Słabo zaopatrzona w surowce energetyczne Europa, jest skazana

na import nośników energii. Pojawia się pytanie, w jakim stopniu Unia Europejska

(w tym Polska), jest przygotowana na wyzwania jakie czekają na nią w najbliŜszych

latach w związku ze zwiększającym się szybko zapotrzebowaniem na energię.

Historia Unii Europejskiej zaczęła się od potrzeby współpracy w zakresie

wspólnej polityki energetycznej. Powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali to nic

innego jak powiązanie ze sobą dwóch skrajnych ogniw całego łańcucha

energetycznego. Od paliwa pierwotnego – węgla kamiennego, który wówczas

zaspokajał 90% zapotrzebowania na energię państw sygnatariuszy, aŜ po najbardziej

energochłonnego odbiorcę energii jakim był przemysł stalowy. Od tego czasu minęło

ponad pół wieku. Dzisiaj w Unii Europejskiej rozbudowano wiele innych obszarów

działania i jakby zapomniano o potrzebie wspólnej polityki energetycznej. Przypomniał

o tym w marcu 2007 roku na szczycie UE w Brukseli Jose Manuel Barosso

„Jest to punkt zwrotny dla Unii Europejskiej. Polityka energetyczna była kluczowym

obszarem polityki od początku powstania projektu europejskiego. Teraz musi ponownie

stać się kwestią priorytetową1”.

Autor pracy próbuje kompleksowo ukazać problematykę polityki energetycznej

Unii Europejskiej. Szczególną uwagę zwraca na politykę Polski w tej gałęzi gospodarki.

Wzrost znaczenia energetyki w ostatnich latach, a takŜe coraz większe problemy,

jakie stoją zarówno przed Unią jak i naszym krajem, są odpowiednią motywacją,

aby spróbować pokusić się o podsumowanie działań Unii Europejskiej na tym polu.

W związku z odsunięciem tej tematyki na dalszy plan w latach 90 ubiegłego wieku

i bardzo skromną ilością całościowo ujmujących temat opracowań dotyczących polityki

energetycznej UE, autor ma nadzieję, Ŝe praca będzie stanowić przydatny wkład

w próby rozwiązania naglących problemów energetycznych i określenia odpowiednich

kierunków i strategii polityki energetycznej zarówno Unii Europejskiej, jak i Polski.

Unia Europejska, której gospodarka jest coraz bardziej zaleŜna od państw

eksportujących do niej surowce energetyczne, musi w najbliŜszym okresie podjąć

szereg przełomowych decyzji związanych z jej polityką energetyczną, jeśli nadal chce

odgrywać znaczącą rolę na arenie międzynarodowej. Aby tak się stało,

1 Wspólnotowy Serwis Informacyjny Badań i Rozwoju, Komisja Europejska wzywa do nowej rewolucji przemysłowej „CORDIS focus Newsletter” 2007, nr 275, s. 8

9

państwa członkowskie Unii muszą zacząć mówić jednym głosem i stworzyć wspólną

politykę całej UE w zakresie energetyki. Tezą badawczą, jaką stawia autor niniejszego

opracowania jest potrzeba stworzenia wspólnej polityki energetycznej UE

dla jej dalszego rozwoju. Autor podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie w jakim

stopniu Unia Europejska jest przygotowana, aby stawić czoło wyzwaniom, jakie niesie

ze sobą rozwój światowej gospodarki w obszarze zapotrzebowania na energię. Próbuje

takŜe określić jakie działania powinny podjąć instytucje UE oraz jej państwa

członkowskie, aby Unia nadal pozostała potęgą gospodarczą, ale równieŜ i potęgą

polityczną na arenie międzynarodowej.

Praca ukazuje kierunki rozwoju w odniesieniu do energetyki, jakie obrała UE

w ostatnim okresie oraz cele jakie stawia przed państwami członkowskimi. Przedstawia

takŜe problemy, zarówno wewnętrzne na forum samej UE, jak i zewnętrzne, związane

z jej polityką zagraniczną, z jakimi boryka się Unia, próbując stworzyć wspólną

politykę energetyczną. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, na ile moŜliwe jest

w najbliŜszym okresie osiągnięcie konsensusu między wszystkimi 27 krajami UE

w tak waŜnej kwestii, jaką jest bezpieczeństwo energetyczne i związana z nim

dywersyfikacja kierunków dostaw surowców energetycznych. Innym problemem jaki

stoi przed Unią Europejską jest nieodłącznie związana z energetyką ochrona

środowiska, w tym przypadku rozumiana głównie jako zmniejszenie emisji gazów

cieplarnianych do atmosfery, a tym samym zmniejszenie efektu globalnego ocieplenia.

Autor podsumowuje w pracy, ogół działań, jakie podejmuje w tej kwestii Unia, która

skutecznie dąŜy do miana lidera wśród światowych potęg pod względem ekologii.

W pracy nie zabraknie takŜe przedstawienia sytuacji Polski, która juŜ od rozpoczęcia

negocjacji akcesyjnych w 1999 roku, dąŜy do pełnej implementacji całego

acquis communautaire dotyczącego szeroko rozumianej energetyki. TakŜe polityka

energetyczna naszego kraju nie odbiega zbytnio od głównych kierunków polityki

energetycznej całej Unii Europejskiej, co autor próbuje wykazać.

Praca składa się z czterech rozdziałów, w których kolejno przedstawiono rozwój

polityki energetycznej Wspólnot Europejskich, a następnie Unii Europejskiej,

od początku ich powstania aŜ po dzień dzisiejszy. Następnie autor przechodzi

do określenia głównej problematyki, jaka składa się na aktualną politykę energetyczną

Unii, poczynając od bezpieczeństwa energetycznego, poprzez rozwój i promocję

odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej, kończąc na rozwoju

nowych technologii energetycznych. Na końcu pracy przedstawiono politykę

10

energetyczną Polski oraz jej pozycję w UE na tym polu. W związku z ograniczonymi

ramami pracy autor odnosi się w szczególności do problematyki energii elektrycznej,

gazownictwa oraz gospodarki paliw stałych i ciekłych, pomijając kwestie

ciepłownictwa2.

Rozdział pierwszy jest kompleksową próbą ukazania dorobku Wspólnot

Europejskich/Unii Europejskiej w dziedzinie energetyki, ze szczególnym zwróceniem

uwagi na jej politykę energetyczną. W pierwszej części rozdziału autor opisuje proces

tworzenia się zaląŜków wspólnej polityki energetycznej państw członkowskich

Wspólnot od utworzenia dwóch ściśle związanych z energetyką Wspólnot,

czyli Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz Europejskiej Wspólnoty Energii

Atomowej, poprzez działania WE związane ze skutkami wielkich kryzysów

energetycznych lat 70 XX wieku, aŜ do Traktatu z Maastricht. Następnie omówiono

zapisy dotyczące energetyki w samym traktacie, w tym szczegółowo kwestię

transeuropejskich sieci energetycznych. W dalszej części rozdziału autor skupia

się na ukazaniu procesów liberalizacji europejskich rynków energii elektrycznej i gazu

oraz ich skutków. Na końcu rozdziału przedstawiono kierunki rozwoju polityki

energetycznej, jakie przyjęła Unia na najbliŜsze lata.

Rozdział drugi koncentruje się na zagadnieniu bezpieczeństwa energetycznego.

Na początku zostaje ukazany potencjał energetyczny państw Unii Europejskiej.

Oddzielnie omówiono zasoby konwencjonalne, takie jak węgiel kamienny,

ropa naftowa i gaz ziemny oraz energetyka jądrowa. Potencjał energetyczny oparty

na odnawialnych źródłach energii przedstawiono w następnym rozdziale. W rozdziale

drugim umieszczona została takŜe analiza uzaleŜnienia UE od dostaw surowców spoza

jej terytorium w oparciu o kierunki ich importu. Autor opisuje trzy główne kierunki

dostaw surowców, kierunek wschodni (Rosja i inne kraje poradzieckie), południowy

(kraje OPEC i Afryki Północnej) oraz północny (Norwegia). Na koniec przedstawiona

została polityka UE w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, zarówno w ramach

własnych struktur, jaki i na arenie międzynarodowej (Traktat Karty Energetycznej).

Rozdział trzeci poświęcony jest rozwojowi nowych źródeł energii

w Unii Europejskiej. Największą uwagę autor skupia na odnawialnych źródłach energii,

analizując na wstępie politykę, jaką UE przyjęła wobec OZE, następnie ukazując

potencjał tzw. „czystej energii” w państwach europejskich. Druga część rozdziału

2 Ciepłownictwo, rozumiane jako dostawa ciepła na większe odległości, w części krajów UE w ogóle nie występuje (np. Malta, Cypr), a w wielu innych pozostawiono je w gestii samorządów lokalnych.

11

poświęcona jest efektywności energetycznej, uznawanej takŜe za źródło energii. Autor

podkreśla w tym miejscu znaczenie, jakie przywiązuje Unia Europejska do polityki

racjonalnego zuŜycia energii. Trzecią i ostatnią częścią tego rozdziału jest krótkie

omówienie problematyki rozwoju nowych technologii energetycznych w UE,

ze szczególnym uwzględnieniem tzw. „czystych technologii węglowych”, których

rozwojem w głównej mierze zainteresowana jest Polska.

Ostatni, czwarty rozdział pracy dotyczy polityki energetycznej naszego kraju

oraz jej miejsca w Unii Europejskiej. Na wstępie dokonano dokładnej analizy

potencjału energetycznego Polski w oparciu o jej zasoby surowcowe oraz strukturę

rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego. Następnie autor skupia się

na najwaŜniejszej kwestii polityki energetycznej Polski, czyli bezpieczeństwie dostaw

surowców, wskazując partnerów handlowych naszego kraju na płaszczyźnie energetyki.

DuŜo uwagi autor poświęca polityce dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych

do Polski, analizując dokładnie główne projekty jej realizacji. Oddzielny podrozdział

został poświęcony takŜe obowiązkowym zapasom surowców energetycznych

(narzuconym przez prawo unijne), z którymi Polska ma szczególne problemy. Na końcu

rozdziału przedstawione zostały aktualne załoŜenia polityki energetycznej naszego kraju

oraz jej priorytetowe działania i cele na najbliŜszy okres.

Literatura naukowa, całkowicie ujmująca problematykę polityki energetycznej

Unii Europejskiej jest wyjątkowo skromna. Tylko niewiele publikacji ksiąŜkowych

odnosi się całościowo do tej kwestii. Szczególną uwagę naleŜy tutaj zwrócić

na publikację pod redakcją profesora Jana Barcza pt. Prawo Unii Europejskiej. Prawo

materialne i polityki. Jest to jedna z bardzo niewielu ksiąŜek odnoszących się do polityk

Unii Europejskiej, które zawierają oddzielny, w tym przypadku dość rozbudowany

podrozdział odnoszący się stricte do energetyki. Jego autor, Tadeusz Skoczny

zamieszcza w nim szczegółową analizę prawa energetycznego UE. Odnosi się takŜe

do kwestii liberalizacji rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego, bezpieczeństwa

energetycznego, odnawialnych źródeł energii oraz racjonalnego zuŜycia energii.

Inną waŜną pozycją w literaturze przedmiotu jest takŜe niewątpliwie ksiąŜka

pt. Energetyka w Unii Europejskiej: droga do konkurencji na rynkach energii

elektrycznej i gazu autorstwa dr Agnieszki Dobroczyńskiej, doradcy prezesa

Urzędu Regulacji Energetyki. Autorka, jako jedna z niewielu, dokładnie ukazuje rozwój

polityki energetycznej Unii od 1952 roku. Całościowo politykę energetyczną UE ujmują

12

takŜe w swoich publikacjach profesor Zbigniew Doliwa-Klepacki3 oraz

dr Artur Niedziela4. WyróŜniającą się publikacją anglojęzyczną, jest ksiąŜka pod

redakcją polskiego autora, doktora nauk politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

i pracownika naukowego Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, Leszka

Jesienia pt. The Future of European Energy Security. KsiąŜka jest zbiorem artykułów

autorów z kilku europejskich krajów. Jest podzielona na dwie główne części.

Pierwsza zawiera artykuły dotyczące polityki energetycznej Unii Europejskiej,

w tym prawa energetycznego UE, liberalizacji i powstawania wspólnego rynku energii

oraz bezpieczeństwa energetycznego UE. W części drugiej znajdują się pozycje

odnoszące się do relacji UE z państwami trzecimi, eksportującymi surowce

energetyczne (Rosja) i państwami tranzytowymi (Ukraina, Turcja). Pozostałe pozycje

w bibliografii odnoszą się juŜ do szczegółowej problematyki poruszanej

w pracy.

O ile w przypadku literatury naukowej dotyczącej polityki energetycznej Unii

Europejskiej cięŜko jest znaleźć duŜo pozycji, o tyle w przypadku artykułów

naukowych w róŜnego typu periodykach branŜowych i naukowych, prasie

oraz Internecie, moŜna mówić aŜ o nadmiarze publikacji. Jest to związane z w miarę

wzrastającym w ostatnich latach zainteresowaniem problematyką energetyczną, będącą

przedmiotem niniejszej pracy, wśród społeczeństwa Europy i Polski. Problematyka ta

w latach wcześniejszych często była lekcewaŜona i nie cieszyła się większym

zainteresowaniem. Szczególnie przydatne dla autora pracy, okazały się takie periodyki

branŜowe jak „Wokół energetyki”, „Polityka energetyczna”, „Wspólnoty Europejskie”,

„Nowy przemysł” czy „Gigawat energia”. TakŜe materiały zawarte w „Polskim

Przeglądzie Dyplomatycznym”, „Biuletynie URE” oraz „Biuletynie prasowym

Ministerstwa Gospodarki” pozwoliły autorowi zdobyć potrzebne informacje

do napisania niniejszej pracy. Autor sięgał takŜe do publikacji w dziennikach takich jak

„Le Monde”, „The Washington Post”, „The International Herald Tribune”,

„Коммерсантъ”, czy teŜ rodzima „Rzeczpospolita”. WaŜnym i bardzo przydatnym

źródłem były liczne opracowania unijne, w szczególności publikacje Eurostatu,

ale takŜe róŜne sprawozdania, memoranda czy teŜ inne materiały konferencyjne z Unii

Europejskiej. Przy pisaniu pracy autor korzystał takŜe często ze stron i portali

3 Z. Doliwa-Klepacki, Integracja europejska: (łącznie z uczestnictwem Polski w UE i Konstytucją dla Europy), Temida 2, Białystok 2005. 4 K. Niedziela, Polityka energetyczna Unii Europejskiej. Poradnik. Fundacja na rzecz efektywnego wykorzystania energii, Katowice 2000.

13

internetowych, takich jak m.in. strony internetowe Komisji i Parlamentu Europejskiego,

portal UE, strony internetowe Eurostatu czy GUS, strony internetowe Agencji Rynku

Energii, Urzędu Regulacji Energii, Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej czy teŜ

Centrum Informacji o Rynku Energii.

Wreszcie nie naleŜy zapominać o znaczącej liczbie dokumentów unijnych

i polskich, które autor starał się wnikliwe analizować, często posiłkując się jedynie

własną wiedzą przedmiotową, w związku z brakiem odpowiednich opracowań.

14

Rozdział I

Ewolucja polityki energetycznej Wspólnot Europejskich/Unii

Europejskiej.

1.1 Początki polityki energetycznej w ramach integracji europejskiej.

1.1.1 Europejska Wspólnota Węgla i Stali.

Pierwsze udane próby integracji państw europejskich po drugiej wojnie

światowej miały charakter integracji sektorowej. JuŜ 9 maja 1950 roku,

Robert Schumann, francuski minister spraw zagranicznych, wysunął na forum

publicznym, plan utworzenia organizacji międzynarodowej o charakterze

ponadnarodowym, mającej na celu poddanie całkowitej produkcji węgla i stali we

Francji oraz RFN pod nadzór niezaleŜnego od rządów tych państw, międzynarodowego

organu w ramach tejŜe organizacji5. Miała mieć ona charakter otwarty, dając tym

samym moŜliwość przystąpienia pozostałym państwom europejskim. Francuzom

zaleŜało na zbliŜeniu do siebie strategicznych niemieckich rynków, tak aby

zabezpieczyć się przed ewentualną odbudową potęgi Niemiec. Z kolei RFN zaleŜało na

zaistnieniu na arenie międzynarodowej juŜ nie jako państwo pokonane w wojnie, lecz

jako równorzędny partner oraz na szybszej odbudowie zniszczonego przemysłu.

Niecały rok po ogłoszeniu planu Schumanna, 18 kwietnia 1951 r. Francja, RFN,

Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały w ParyŜu traktat o powołaniu

Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali6. Nie bez powodu, jako pierwszy etap integracji

państw europejskich wybrano sektor węglowy. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe na początku lat 50

XX wieku, węgiel kamienny zaspokajał aŜ 90% zapotrzebowania na energię sześciu

państw sygnatariuszy Traktatu Paryskiego7. Głównym celem EWWiS było stworzenie

wspólnego rynku węgla i stali poprzez stopniowe znoszenie ceł i ograniczeń

ilościowych w obrocie surowcami i produktami przemysłu węglowego i stalowego

między rynkami państw członkowskich. W związku z tym, aŜ do Traktatów Rzymskich,

kwestie energetyczne w ramach integracji wspomnianych sześciu państw skupiały się

wyłącznie wokół kontroli wydobycia i dystrybucji węgla kamiennego.

5 Za autora tzw. Planu Schumanna uwaŜa się francuskiego wysokiego komisarza ds. planowania Jeana Monnet’a. 6 Traktat o EWWiS wszedł w Ŝycie 23 lipca 1952 r. 7 K. Łastawski, Od idei do integracji europejskiej, Warszawa 2004, s. 144

15

1.1.2 Europejska Wspólnota Energii Atomowej

W latach 50 ubiegłego wieku nastąpił szybki rozwój technologiczny,

który spowodował m.in. znaczący wzrost popytu na energię, a tym samym, na surowce

energetyczne. Pomimo iŜ, zasoby węgla znajdujące się na terytorium państw EWWiS

mogły całkowicie zaspokoić potrzeby tych państw, zaczęto szukać innych moŜliwości

pozyskania surowców energetycznych. O ile węgiel kamienny mógł być wydobywany

w duŜych ilościach w Europie Zachodniej, o tyle w przypadku gazu ziemnego

oraz paliw płynnych, państwa wspólnoty były skazane na ich import z państw trzecich.

W związku z tym, coraz większą rolę w energetyce europejskiej zaczęły odgrywać

badania nad energią atomową, jako najbardziej efektywną oraz w dość wysokim stopniu

zapewniającą bezpieczeństwo dostaw energii. WaŜnym czynnikiem wpływającym

na zainteresowanie państw tym rodzajem energii, było takŜe jej strategiczne znaczenie

na arenie międzynarodowej. W dniach 1-2 czerwca 1955 roku, z inicjatywy państw

Beneluksu, odbyła się w Messynie specjalna konferencja ministrów spraw

zagranicznych państw naleŜących do EWWiS w kwestii powołania wspólnej

organizacji odpowiedzialnej za sektor energii jądrowej8.

Wynikiem konferencji w Messynie było powołanie międzynarodowego komitetu

pod przewodnictwem, ministra spraw zagranicznych Belgii, P.H. Spaaka, który zajął się

opracowaniem szczegółowego projektu utworzenia wspomnianej organizacji.

22 kwietnia 1956 roku, komitet Spaaka przedstawił projekt utworzenia Europejskiej

Wspólnoty Energii Atomowej. Przeciwko projektowi wystąpiła Wielka Brytania

oraz Związek Radziecki, który sam wysuwał projekty utworzenia dość luźno

powiązanej międzynarodowej organizacji państw europejskich w tym sektorze

energetyki9. Ostatecznie, pomimo sprzeciwów na arenie międzynarodowej,

wraz z utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, państwa „szóstki”,

z inicjatywy Francji oraz państw Beneluksu, zdecydowały się utworzyć takŜe trzecią

organizację sektorową nazwaną Europejską Wspólnotą Energii Atomowej (Euratom)10.

Głównym celem nowo powstałej organizacji było ustanowienie warunków

niezbędnych do stworzenia oraz szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego11. W artykule

8 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 98 9 S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-2004, Warszawa 2004, s. 105 10 Traktat w sprawie utworzenia EWEA podpisano w Rzymie 25 marca 1957 r., wszedł w Ŝycie 1 stycznia 1958 r. 11 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, art.1 (http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm z dnia 17.11.2007).

16

drugim Traktatu znajdujemy szczegółowy spis zadań jakie państwa załoŜycielskie

postawiły przed Euratomem dla realizacji głównego celu. NaleŜały do nich:

a) wspieranie badań naukowych i zapewnienie rozpowszechniania wiedzy

technicznej,

b) stworzenie jednolitych norm bezpieczeństwa mających chronić zdrowie

pracowników i ludności oraz zapewnienie ich stosowania,

c) ułatwianie inwestycji i stworzenie podstawowych instalacji niezbędnych

dla rozwoju energetyki jądrowej we Wspólnocie,

d) gwarantowanie wszystkim uŜytkownikom Euratomu regularnych

i sprawiedliwych dostaw rud i paliw jądrowych,

e) zabezpieczenie (odpowiednia kontrola) przed stosowaniem materiałów

jądrowych do innych celów niŜ planowane,

f) wykonywanie prawa własności w stosunku do materiałów rozszczepialnych,

g) stworzenie wspólnego rynku atomowego,

h) nawiązanie z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi

stosunków umoŜliwiających postęp w pokojowym wykorzystaniu energii

atomowej.

JuŜ w pierwszych latach działalności EWEA okazało się, Ŝe nie jest ona

w stanie spełnić wyznaczonych sobie celów. W kolejnej dekadzie, w związku

z odkryciem nowych zasobów ropy naftowej i gazu, wspólne zainteresowanie państw

europejskich energią atomową znacząco zmalało12. WaŜną przyczyną nieudanej próby

integracji w tym sektorze energetycznym okazały się zbyt duŜe koszty produkcji energii

elektrycznej z energii atomowej. Przeszkodą dla skutecznej działalności organizacji

były teŜ spory między jej państwami członkowskimi związane z róŜnicą interesów

w kwestii rozwoju energetyki jądrowej. Szczególne znaczenie miał konflikt między

Komisją Europejską a Republiką Francji. Pierwsza strona sporu dąŜyła

przede wszystkim do wzmocnienia pozycji Euratomu w integracji państw Europy

Zachodniej oraz rozszerzenia działalności organizacji i uzyskania większego wpływu

na przemysł atomowy państw członkowskich. Ze zrozumiałych powodów bardziej

sprzeciwiała się temu Francja (najlepiej rozwinięty przemysł jądrowy), która widziała

w EWEA organizację mającą jedynie wspierać finansowo i technologicznie jej własny

program atomowy. Dość sporym problemem, były takŜe zbyt duŜe dysproporcje

12 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 456

17

technologiczne między Francją a pozostałymi państwami członkowskimi i związane

z tym róŜnice w określaniu kierunku badań. Najbardziej zaawansowana technologicznie

w dziedzinie energetyki atomowej Francja, w odróŜnieniu od reszty państw EWEA

nie zamierzała współfinansować m.in. tzw. badań podstawowych, a znaczącą część

funduszy organizacji chciała przeznaczyć na rozwój bardziej zaawansowanych

technologii13. W ten sposób, budŜet Euratomu okresowo zmniejszał się, coraz bardziej

marginalizując znaczenie tej organizacji w ramach integracji europejskiej.

AŜ do powstania Unii Europejskiej nie udało się państwom członkowskim EWEA

wprowadzić wszystkich zasad wspólnego rynku energii atomowej, w szczególności

w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników wysoko wykwalifikowanych14.

Euratom, pomimo iŜ nie spełnił pokładanych w nim nadziei i nie udało mu się

stworzyć pręŜnie i kompleksowo działającej organizacji europejskiej w sektorze

energetyki atomowej, miał jednak bardzo znaczący wpływ dla rozwoju tejŜe energetyki

w Europie. DuŜe znaczenie dla regulacji rynku materiałów jądrowych miała powołana

w traktacie załoŜycielskim Agencja Zaopatrzenia. Jej głównym zadaniem od początku

działalności była kontrola i regulacja wymiany minerałów, półfabrykatów i materiałów

rozszczepialnych na rynku Wspólnoty. JednakŜe, w związku z przejęciem części

powierzonych jej zadań przez państwa członkowskie, agencja w praktyce straciła

na znaczeniu15. Obecnie działalność EWEA opiera się głównie na wsparciu

finansowo-technologicznym dla róŜnego rodzaju projektów naukowych prowadzonych

w państwach członkowskich (nawet do 50% ogółu wydatków projektu)

oraz na realizowaniu własnych projektów badawczych. W tym celu utworzono

m.in. Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych16. EWEA opracowuje jednolite normy

bezpieczeństwa i ochrony sanitarnej pracowników oraz kontroluje ich przestrzeganie

w państwach członkowskich. Stanowi takŜe centrum wymiany informacji

naukowo – technicznej w dziedzinie energii atomowej w UE17. Euratom prowadzi

działalność edukacyjną poprzez szkolenia w zakresie energii atomowej oraz promuje

13 Ibidem s. 462 14 Z. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 48-49 15 K. Łastawski, Op.cit. s. 144 16 W ramach WOBJ działają cztery zakłady badawcze powstałe w pierwszej połowie lat 60’. Największy z nich w Ispra (Włochy) gdzie znajduje się Europejski Ośrodek Opracowania Informacji Naukowych (CETIS), następne w Petten (Holandia), w Geel (Belgia) – Centralne Biuro Pomiarów Nuklearnych (BCMN) oraz w Karlsruhe (Niemcy) – Instytut Przemiany Uranu. 17 Od 1961 r. w ramach EWEA istnieje Ośrodek Informacji i Dokumentacji, który zajmuje się zbieraniem i systematyzowaniem informacji i danych z zakresu energetyki atomowej. Dla potrzeb ośrodka istnieje pięć bibliotek terenowych. Jedna znajduje się w Brukseli, pozostałe w czterech zakładach badawczych Wspólnego Ośrodka Badań Jądrowych.

18

wykorzystanie tejŜe energii wśród społeczeństw państw członkowskich. Jest takŜe

głównym reprezentantem Unii Europejskiej w kontaktach z innymi organizacjami

międzynarodowymi, zajmującymi się sprawami energetyki jądrowej18.

1.1.3 Światowy kryzys naftowy i powrót do koncepcji wspólnej polityki

energetycznej w ramach Wspólnot Europejskich przed Traktatem z Maastricht.

Zainteresowanie państw członkowskich Wspólnot Europejskich sprawami

energetyki, przez około 20 lat po utworzeniu EWWiS i EWEA, ograniczało się jedynie

do współpracy w ramach wspomnianych wspólnot. Sporadycznie próbowano stworzyć

pewne podstawy dla utworzenia zaląŜków wspólnej polityki energetycznej.

W 1964 roku, państwa członkowskie WE podpisały w tej sprawie pierwszy dokument.

Był to protokół dotyczący podjęcia określonych działań mających na celu

wypracowanie wspólnej polityki energetycznej19. Rządy państw członkowskich WE

wyraziły nadzieję stworzenia wspólnego rynku energii. Wspomniano w nim takŜe

o zabezpieczeniu, ustabilizowaniu i obniŜeniu kosztów dostaw surowców

energetycznych, o sprawiedliwej konkurencji na rynku energii i stworzeniu ogólnych

ram wspólnej polityki w tej dziedzinie gospodarki. Na bazie tego dokumentu,

Rada Wspólnot Europejskich pięć lat później wypracowała wstępne zasady

i wyznaczniki tej polityki20. TakŜe Komisja Europejska zajęła się polityką

energetyczną, opracowując w 1968 roku pierwszą analizę rynku energetycznego,

wykazując w niej m.in. przed jakimi problemami stoją państwa WE w tej dziedzinie

gospodarki21. Nie poczyniono jednak Ŝadnych konkretnych kroków dla rozwoju idei

wspólnej polityki energetycznej we Wspólnotach w tym okresie. Za jedyne wyjątki

w tej kwestii naleŜy wskazać przyjęcie przez Radę dyrektywy w sprawie zbliŜenia

ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do gazomierzy22

oraz dwie dyrektywy dotyczące obowiązkowych zapasów ropy naftowej.

18 Są to m.in. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, Europejska Organizacja Badań Nuklearnych (CERN), Międzyamerykańska Komisja Energii Jądrowej, Agencja Energii Jądrowej (w ramach OECD), Międzynarodowa Organizacja Pracy, Światowa Organizacja Zdrowia, Rada Europy. 19 Protokoll eines Abkommens betreffend die Energiefragen, vereinbart zwischen den Regierungen der Mitgliedstaaten der Europäischen Gemeinschaften gelegentlich der 94. Tagung des Besonderen Ministerrats der Europäischen Gemeinschaft für Kohle und Stahl am 21. April 1964 in Luxemburg (Official Journal 069 , 30/04/1964 P. 1099 - 1100). 20 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 551 21 A. Dobroczyńska, Energetyka w Unii Europejskiej : droga do konkurencji na rynkach energii elektrycznej i gazu, Urząd Regulacji Energetyki, Warszawa 2003, s. 46 22 Dyrektywa Rady 72/318 z dnia 26 lipca 1971 r. w sprawie zbliŜenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do gazomierzy (Dz.U. L 202 z 6.09.1971 s. 21-31).

19

W 1968 r. wyznaczono minimalny stan zapasów ropy naftowej na ilość odpowiadającą

65-dniowej przeciętnej dziennej konsumpcji krajowej23, zaś cztery lata później

zwiększono ten limit do 90 dni24. MoŜna śmiało stwierdzić, Ŝe w pierwszym okresie

prac nad współpracą energetyczną państw członkowskich Wspólnot (od utworzenia

EWWiS w 1951 r. aŜ po światowy kryzys surowcowy w 1973 r.) wspólne działania

ograniczały się praktycznie jedynie do współpracy na płaszczyźnie EWWiS

oraz EWEA i poza nielicznymi wyjątkami pominięte zostały pozostałe gałęzie

energetyki europejskiej.

W 1973 roku, w związku z wybuchem wojny izraelsko-arabskiej (zwanej wojną

Jom Kippur), państwa zrzeszone w Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową

(OPEC) nałoŜyły embargo na Stany Zjednoczone oraz część państw europejskich,

rozpoczynając tym samym potęŜny kryzys gospodarczy, który dotknął wszystkie rynki

świata, uderzając w szczególności w najbardziej uprzemysłowione i uzaleŜnione

od dostaw ropy naftowej gospodarki światowe. Cena baryłki ropy naftowej podskoczyła

wówczas o około 600% do wartości 35 dolarów (USD). NaleŜy wspomnieć, Ŝe jeszcze

na początku dekady lat 70 XX wieku, cena jednej baryłki nie przekraczała 4 dolarów25.

Kryzys roku 1973 definitywnie zakończył okres beztroskiej konsumpcji ropy naftowej

w państwach zachodnich. Rada Wspólnot Europejskich w ramach przeciwdziałania

skutkom pogłębiającego się kryzysu, zdecydowała w 1973 roku, o ustanowieniu

specjalnego Komitetu Energetycznego, który miał za zadanie przygotowywać projekty

dokumentów Rady w ramach polityki energetycznej oraz monitorować

ich implementację w państwach członkowskich. Rok później, Komisja Europejska

przedstawiła Radzie raport dotyczący wspólnej polityki energetycznej, a po jego

zaaprobowaniu, przyjęła szczegółowy plan działania w tej kwestii

pt. Polityka energetyczna Wspólnoty – cele na 1985 r.26.

23 Dyrektywa Rady 68/414 z dnia 20 grudnia 1968 r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 308 z 23.12.1968 r. s.14-16). 24 Dyrektywa Rady 72/425 z dnia 19 grudnia 1972 r. zmieniająca dyrektywę 68/414 z 1968r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 291 z 28.12.1972 r. s.154-154). 25 Energy Information Administration: Official Energy Statistics from the U.S. Government (http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/AOMC/7079.html - 10.11.2007). 26 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 552

20

Rada przyjęła ten program z niewielkimi poprawkami 17 grudnia 1974 roku27.

Zawierał on m.in. plan działań, jakie mają podjąć państwa członkowskie w ramach

zwalczania skutków kryzysu energetycznego (ograniczenie konsumpcji o 15%, wzrost

wykorzystania energii nuklearnej, energii spadku wody, energii geotermalnej

oraz gazu ziemnego, ograniczając tym samym zuŜycie ropy naftowej jako źródła

energii). Skupiał się takŜe na przeciwdziałaniu zbytniemu uzaleŜnieniu Wspólnot

od importu źródeł energii (głównie ropy naftowej) z państw trzecich, jako główny cel

WE określając poziom zaleŜności od importu energii na 50%, a jeśli to będzie moŜliwe

na 40% (w roku 1973 poziom ten określano na 63%). Wyznaczał takŜe liczne

pomniejsze cele jakie WE powinny osiągnąć do 1985 roku dla poprawy oraz rozwoju

energetyki w Europie. W związku ze stabilizacją sytuacji po drugim kryzysie naftowym

w 1979 roku, państwa członkowskie znowu straciły zapał w kwestii uzgadniania

wspólnych działań w dziedzinie energetyki.

W następnej dekadzie Rada kontynuowała swoje prace nad kolejnymi

programami dotyczącymi wspólnej polityki energetycznej, z których ostatni

miał się zakończyć w 1995 roku.28. W tym okresie za swój główny cel integracyjny,

państwa członkowskie Wspólnot obrały stworzenie wewnętrznego rynku,

w tym m.in. takŜe i wspólnego rynku energetycznego. Wcześniej działania państw

członkowskich WE, w dziedzinie energetyki, były głównie nakierowane na zwalczanie

skutków kryzysów energetycznych, zabezpieczenie przed nadmierną zaleŜnością

od importu źródeł energii z państw trzecich oraz ograniczenie konsumpcji ropy

naftowej na rzecz zwiększenia udziału energii nuklearnej oraz gazu ziemnego

w bilansie energetycznym29. W 1988 roku, w swoim roboczym dokumencie

pt. Wewnętrzny rynek energii 30, Komisja Europejska podkreśliła znaczenie jakie

ma dla integrującej się Europy idea stworzenia wspólnego rynku energii, wskazując

takŜe na ogólne problemy jakie stoją na drodze do jej realizacji, wymieniając głównie

kwestie finansowe, administracyjne oraz techniczne dotyczące dostępu do krajowych

rynków energii. Dokument ten miał charakter przełomowy i odegrał rolę swoistego

27 Council Resolution of 17 December 1974 concerning Community energy policy objectives for 1985 (Official Journal C 153, 09/07/1975 P. 0002 – 0004). 28 1980 r. – Council resolution of 9 June 1980 concerning Community energy policy objectives for 1990 and convergence of the policies of the Member States (Official Journal C 149 , 18/06/1980 P. 0001), 1986 r. – Council Resolution of 16 September 1986 concerning new Community energy policy objectives for 1995 and convergence of the policies of the Member States (Official Journal C 241, 25/09/1986 p. 1-3). 29 G. Rabanal, Energy strategy in the European Union, “Polityka energetyczna” 2003, t. 6 zeszyt 1, s. 50 30 COM(88) 238 z 02.05.1988 r.

21

stymulatora dla państw członkowskich w dąŜeniu do stworzenia jednolitego,

wewnętrznego rynku energii31.

Jednym z głównych dokumentów dotyczących rynku energii w tamtym okresie,

była takŜe tzw. Europejska Karta Energetyczna podpisana 17 grudnia 1991 roku

w Hadze. Podpis pod nią złoŜyło aŜ 46 państw, w tym m.in. Australia, Kanada, Japonia,

Polska, Rosja, USA, państwa środkowoazjatyckie oraz kraje leŜące na Kaukazie.

Nie zabrakło oczywiście podpisów wszystkich państwa WE oddzielnie, a takŜe WE

jako całości. JednakŜe sama Karta była jedynie deklaracją polityczno-gospodarczą

jej sygnatariuszy i odnosiła się w szczególności do rozwoju międzynarodowej

współpracy w oparciu o wspólne interesy w kwestii bezpieczeństwa dostaw surowców

oraz rozwoju rynków energii32.

Na początku 1992 roku, Komisja przedstawiła swoje propozycje dotyczące

koncepcji tworzenia wspólnych rynków energii elektrycznej i gazu33. Podkreślono

dąŜenie WE do liberalizacji rynku energetycznego w oparciu o stopniowe wdraŜanie

odpowiednich dyrektyw. Dokument opierał się na trzech głównych propozycjach

skierowanych do państw członkowskich. Po pierwsze, naleŜało znieść specjalne prawa

obejmujące wytwarzanie energii oraz sieci przesyłowych gazu i energii elektrycznej.

Po drugie, zobowiązać koncerny energetyczne do oddzielenia od siebie produkcji,

przesyłu, dystrybucji i dostaw energii. Po trzecie, Komisja postulowała wprowadzenie

tzw. prawa TPA, czyli prawa dostępu do przesyłu i dystrybucji strony trzeciej34. Miało

to na celu, umoŜliwienie wyboru dostawcy dla odbiorców energii. Niestety ponad

połowa państw WE była temu przeciwna. Okres ten nie poszedł jednak na marne.

Wspólnoty potrafiły wypracować konkretne plany dotyczące rozwoju energetyki

w ramach integracji. Powoli ruszył teŜ proces liberalizacji i tworzenia wspólnego rynku

energii w Europie.

31 K. Niedziela, Polityka energetyczna Unii Europejskiej. Poradnik. Fundacja na rzecz efektywnego wykorzystania energii, Katowice 2000 r., s. 7 32 Kwestia Europejskiej Karty Energetycznej oraz późniejszego Traktatu Karty Energetycznej zostanie rozwinięta w rozdziale 2 niniejszej pracy. 33 Proposal for a Council Directive concerning common rules fro the internal market in electricity/natural gas COM(91) 548 384/385 z 21.02.1992 r. 34 S.S. Andersen, EU Energy Policy: Interest Interaction and Supranational Authority, ARENA working papers 2000 (http://www.arena.uio.no/publications/wp00_5.htm - z dnia 27.12.2007)

22

1.2 Problematyka energetyki europejskiej w Traktacie z Maastricht.

1.2.1 Kwestie związane z energetyką w Traktacie.

Pierwsze konkretne przepisy dotyczące energetyki w prawie wspólnotowym

zostały zawarte w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE)

podpisanym w Maastricht 7 grudnia 1992 roku35. JuŜ w pierwszej części traktatu,

w artykule 3 ust.1 lit.u, Wspólnota rozszerza swoją działalność o środki w dziedzinach

energetyki, ochrony ludności i turystyki. Pośrednio, w tym samym artykule, kwestii

energetycznych dotyczy takŜe ust.1 lit.o, który mówi o zachęcaniu do tworzenia

i rozwijania sieci transeuropejskich (w tym takŜe sieci energetycznych)36. Do kwestii

energetycznych odwołuje się takŜe art.175 ust.2 TWE, który mówi o polityce

Wspólnoty w dziedzinie środowiska naturalnego. Rada UE, stanowiąc jednomyślnie,

na wniosek Komisji Europejskiej i po konsultacji z Parlamentem Europejskim,

Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Komitetem Regionów, moŜe uchwalić

m.in. środki wpływające znacząco na wybór państwa członkowskiego między róŜnymi

źródłami energii i na ogólną strukturę jego zaopatrzenia w energię.

Dość istotne dla rozwoju energetyki we WE są takŜe inne postanowienia TWE,

nie nawiązujące bezpośrednio do spraw energetycznych. Wśród nich, najwaŜniejsze

są oczywiście art.2, art.3 ust.1 lit.c oraz art.95 TWE, przewidujące utworzenie

wspólnego rynku opartego na swobodach przepływu towarów, osób, usług i kapitału

(w tym takŜe rynku wewnętrznego energii)37. Zakaz ograniczeń ilościowych

oraz środków o podobnych skutkach w wymianie handlowej (art.28-29 TWE) odnosi

się takŜe do rynku energii. Państwa mogą się jednak w tej kwestii powołać na artykuł

30 TWE, który wskazuje moŜliwość wprowadzenia ograniczeń ilościowych

w kilku przypadkach w tym m.in. w przypadku ochrony bezpieczeństwa publicznego

(bezpieczeństwo dostaw energii). Następny artykuł, art. 31 TWE nakazuje państwom

członkowskim odpowiednie dostosowanie monopoli państwowych o charakterze

handlowym, tak aby wykluczyć wszelką dyskryminację. W artykule 86 ust.3 Traktat

przyznaje Komisji Europejskiej kompetencje słuŜące przeciwdziałaniu monopolom

przedsiębiorstw zobowiązanym do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym

35 Wszedł w Ŝycie 1 listopada 1993 r. 36 Do tej kwestii TWE odnosi się szczegółowo w odrębnym tytule „Sieci Transeuropejskie” (art. 154-156) 37 Europejski Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu w sprawie C-393/92 Almelo v. Ijsselmij z dnia 27 kwietnia 1994 uznaje energię elektryczną za towar.

23

interesie gospodarczym (wliczając w to przedsiębiorstwa energetyczne)38. W przypadku

kwestii energetycznych, pełne zastosowanie mają takŜe reguły konkurencji39. Nadal

jednak państwa członkowskie WE nie zdecydowały się zamieścić odrębnego tytułu

odnoszącego się bezpośrednio do kwestii energetyki.

1.2.2 Transeuropejskie sieci energetyczne.

Traktat z Maastricht wprowadza odrębny Tytuł XV dotyczący zagadnienia sieci

transeuropejskich. Tworzenie sieci jako infrastruktury transportowej,

telekomunikacyjnej i energetycznej ma słuŜyć wzmacnianiu spójności gospodarczej

i społecznej oraz współdziałać w tworzeniu rynku wewnętrznego40. Traktat zwraca

szczególną uwagę na potrzebę łączenia wysp, regionów zamkniętych i peryferyjnych

z centralnymi regionami WE41. W ramach tworzenia ogólnoeuropejskiej sieci połączeń,

państwa członkowskie mają współdziałać ze Wspólnotą, co oznacza, Ŝe ani jedna,

ani druga strona nie posiada w tej kwestii kompetencji wyłącznych.

W związku z tematyką niniejszej pracy, największe znaczenie spośród sieci

transeuropejskich, mają sieci energetyczne, rozumiane jako sieci elektryczne oraz

sieci gazowe. Mają za zadanie zwiększyć konkurencyjność na rynkach energii

elektrycznej i gazu, wspomagać zapewnianie bezpieczeństwa dostaw energii

oraz chronić środowisko naturalne42.

Po raz pierwszy na temat programu tworzenia sieci energetycznych

wypowiedziała się Rada Europejska na sesji w Essen (10 grudnia 1994r.), wskazując

10 projektów do realizacji w tej kwestii43. Chodziło m.in. o międzynarodowe połączenia

sieci elektrycznych między Grecją i Włochami, Francją i Włochami, Francją

i Hiszpanią, połączenia sieci elektrycznych i gazowych między Hiszpanią i Portugalią

w ramach UE, a takŜe o projekty gazociągów łączących Rosję i Polskę oraz Algierię

i Maroko z UE44. Rada UE oraz Parlament Europejski zmodyfikowały i rozbudowały

38 K. Kosior, Ch. Mögelin, Energy Policy and energy law of the European Union, w: The Future of European Energy Security, L. Jesień (red.), Kraków 2006, s. 15 39 Art. 81-89 TWE 40 R. Ostrihansky, Sieci transeuropejskie, w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003, s. 629 41 Art. 154 ust.2 TWE 42 Trans-European Energy Networks (http://ec.europa.eu/ten/energy/index_en.htm z dnia 18.12.2007). 43 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 565 44 European Parliament. Definition of trans-European networks. (http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_6_1_en.htm z dnia 18.12.2007)

24

ten program w decyzji nr 1254/96 z 5 czerwca 1996 roku45. W kwestii energii

elektrycznej dokument odnosił się do linii wysokiego napięcia (z wyłączeniem tych

naleŜących do sieci rozdzielczych) oraz połączeń podmorskich, z zastrzeŜeniem,

Ŝe chodziło o linie uŜywane do przesyłu między regionami oraz między państwami.

W przypadku gazu ziemnego, chodziło o gazociągi wysokociśnieniowe

(takŜe z wyłączeniem tych naleŜących do sieci rozdzielczych) mające zapewniać

dostawy gazu dla regionów Unii ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych,

a takŜe o podziemne zbiorniki podłączone do tych gazociągów oraz urządzenia słuŜące

do przyjmowania i składowania gazu LNG (skroplonego gazu ziemnego).

Rada UE oraz Parlament Europejski za główny cel w ramach polityki dotyczącej sieci

energetycznych uznały promocję wzajemnych połączeń, współdziałanie w tej kwestii

oraz rozwój transeuropejskich sieci energetycznych, tak aby:

- pozwolić na skuteczne działanie rynku wewnętrznego (w tym wewnętrznego

rynku energii w szczególności) poprzez wspieranie racjonalnej produkcji, dystrybucji

oraz eksploatacji zasobów energii oraz wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł

energii, tak aby redukować koszt energii ponoszony przez konsumentów

oraz przyczynić się do wzrostu konkurencyjności europejskiej gospodarki,

- ułatwić rozwój, ograniczyć izolację oraz wzmocnić ekonomiczną i społeczną

spójność mniej uprzywilejowanych regionów Wspólnoty,

- zagwarantować bezpieczeństwo energetyczne (m.in. poprzez wzmocnienie

stosunków z krajami trzecimi w sektorze energetycznym, w szczególności opartymi

o Traktat Karty Energetycznej oraz porozumienia o współpracy zawarte przez

Wspólnotę).

Wśród priorytetów dla działań Wspólnoty w przypadku transeuropejskich sieci

energetycznych wymieniano:

- adaptację i rozwój sieci energetycznych w celu wsparcia funkcjonowania

wewnętrznego rynku energii,

- zakładanie nowych sieci energetycznych na wyspach i w regionach

odizolowanych oraz peryferyjnych,

- w przypadku energii elektrycznej: adaptacja i rozwój sieci w celu ułatwienia

integracji produkcji energii ze źródeł odnawialnych, współdziałanie sieci wewnątrz WE,

45 Decision No 1254/96/EC of the European Parliament and of the Council of 5 June 1996 laying down a series of guidelines for trans-European energy networks (Official Journal L 161 , 29/06/1996 p. 147-153).

25

współdziałanie sieci z państwami kandydującymi do WE oraz innymi państwami

europejskimi, regionu śródziemnomorskiego oraz basenu Morza Czarnego,

- w przypadku gazu ziemnego: rozwój sieci gazociągów mający na celu

sprostanie zapotrzebowaniu konsumentów w WE, kontrola systemów dostaw gazu,

dywersyfikacja źródeł i kierunków dostaw gazu a takŜe współdziałanie sieci

gazociągów z sieciami państw trzecich z Europy, regionu Morza Śródziemnego

i basenu Morza Czarnego46.

Decyzją Rady i Parlamentu powołany został takŜe specjalny Komitet (składający

się z przedstawicieli państw członkowskich pod przewodnictwem przedstawiciela

Komisji Europejskiej), którego głównym zadaniem miało być opiniowanie środków

proponowanych przez Komisję47. W aneksie do dokumentu umieszczono

listę projektów, które WE uznała za priorytetowe. Dokument ten był kilkakrotnie

modyfikowany, głównie ze względu na realizację przyjętych oraz przyjmowanie

nowych projektów48. Biorąc pod uwagę takŜe ostatnie modyfikacje, razem

jest ich około 220, w tym kilka dotyczących Polski takich jak m.in. Bałtycki Pierścień

Energetyczny, czyli rozwój połączeń kablem naziemnym lub podmorskim pomiędzy

państwami bałtyckimi (w tym Białorusią), łącze Litwa-Polska, budowa gazociągu

z Danii do Polski oraz budowa drugiej nitki gazociągu z Rosji do UE przez Polskę49.

1.3 Polityka energetyczna UE po Traktacie z Maastricht – proces liberalizacji

rynków energii.

1.3.1 Księgi Komisji Europejskiej w kwestii liberalizacji ryn ków energii.

Po Traktacie z 1992 roku, UE połoŜyła w kwestii energetyki nacisk

na liberalizację rynków energii elektrycznej i gazu oraz tworzenie jednego

wewnętrznego rynku energii. Nadal jednak pracowano nad ogólnym ujęciem polityki

energetycznej UE. W styczniu 1995 roku, Komisja Europejska opublikowała

tzw. zieloną księgę pt. Ku polityce energetycznej Unii Europejskiej50. Po raz kolejny

wskazano, Ŝe głównym ówczesnym celem UE w zakresie energii, było otwarcie rynków 46 Priorytety w oparciu o najnowszą modyfikację dokumentu z 1996r. decyzją RUE i PE nr 1229/2003 z 26 czerwca 2003r. 47 W przypadku, gdy Komitet wyrazi negatywną opinię odnoszącą się do środków proponowanych przez Komisję, sprawa przechodzi do Rady UE, która podejmuje decyzję kwalifikowaną większością głosów. 48 Dokument ten był modyfikowany decyzjami Rady UE i Parlamentu Europejskiego nr 1047/97 z 29 maja 1997r, 1741/99 z 29 lipca 1999 oraz decyzją nr 1229/2003 z 26 czerwca 2003r. 49 R. Ostrihansky, Op.cit. s. 636 50 COM (94) 659 z 11.01.1995 r.

26

i stworzenie wspólnego wewnętrznego rynku energii51. W tym samym roku,

po przeprowadzeniu debaty na podstawie propozycji zielonej księgi, KE wydała białą

księgę pt. Polityka energetyczna Unii Europejskiej. Potwierdzono w niej dwa główne

cele polityki energetycznej UE, czyli konkurencyjność gospodarki oraz bezpieczeństwo

energetyczne. Novum w tym przypadku było dodanie trzeciego celu, jakim miała

być od teraz ochrona środowiska naturalnego przed szkodliwym wpływem na nie

produkcji i przesyłu energii. Według Komisji był jeden najwaŜniejszy sposób

osiągnięcia tych celów – pełna liberalizacja rynków energii elektrycznej i gazu.

1.3.2 Liberalizacja rynku energii elektrycznej.

Za początek bezpośredniej liberalizacji w energetyce WE52, w przypadku energii

elektrycznej, moŜemy uznać dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady UE

96/92/WE z 19 grudnia 1996 r. w sprawie wspólnych zasad odnośnie wewnętrznego

rynku energii elektrycznej53. Ustalała ona zasady dotyczące wytwarzania, przesyłania

i dystrybucji energii elektrycznej oraz zasady odnoszące się do organizacji

i funkcjonowania sektora elektroenergetycznego, dostępu do rynku, kryteriów

i procedur mających zastosowanie do zaproszenia do składania ofert i przyznawania

zezwoleń. Dyrektywa umoŜliwiała państwom członkowskim nakładanie

na przedsiębiorstwa z tego sektora gospodarki, zobowiązań z tytułu usług publicznych.

Zobowiązania te mogły dotyczyć bezpieczeństwa (w tym bezpieczeństwa dostaw),

regularności, jakości i ceny dostaw lub teŜ ochrony środowiska naturalnego. WaŜną

kwestią, do której odnosiła się dyrektywa, był dostęp do rynku energii elektrycznej.

Operatorzy systemów dostaw energii zostali zobowiązani do utrzymania

bezpieczeństwa, niezawodności i efektywności działania systemu, stosując się przy tym

do zasady niedyskryminacji w stosunku do uŜytkowników systemu54. W przypadku

przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, nakładała ona obowiązek co najmniej

księgowego rozdzielenia produkcji, przesyłu i dystrybucji oraz utrzymywania odrębnej

rachunkowości dla kaŜdej z wymienionych działalności.

Dyrektywa określała takŜe sposoby otwarcia systemów elektroenergetycznych

na uczestników rynku wprowadzając dwa moŜliwe sposoby dostępu do sieci.

51 A. Dobroczyńska, Op.cit. s. 51 52 Prace nad projektem dyrektywy rozpoczęto cztery lata wcześniej. 53 Dz.U. L 27 z 30.01.1997 s. 20-29 54 G. Lot, D. Michalski, Liberalizacja rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 12, s. 44

27

Artykuł 17 mówił o negocjowanym lub regulowanym dostępie do sieci stron trzecich

(tzw. TPA), zaś w art. 18, opisany był system nabywcy wyłącznego (tzw. SB).

W przypadku TPA, klient moŜe wybrać dostawcę energii elektrycznej, bez względu

na połoŜenie przedsiębiorstwa, które moŜe wykorzystać sieci innego przedsiębiorstwa,

zgodnie z opublikowanymi przez dane państwo członkowskie taryfami za korzystanie

z sieci przesyłowej i rozdzielczej (system regulowany) lub cenami uzgodnionymi

między stronami (system negocjowany). Państwa miały podjąć niezbędne środki

dla umoŜliwienia uczestnikom rynku negocjowania dostępu do sieci oraz zawierania

między sobą umów dostawy, zaś operatorzy sieci zostali zobowiązani do co rocznych

publikacji orientacyjnych cen przesyłu. W przypadku procedury jednego nabywcy (SB),

dane państwo członkowskie jest zobowiązane do wyznaczenia osoby prawnej,

której zadaniem będzie zarządzanie systemem oraz centralny zakup i sprzedaŜ energii

elektrycznej w ramach tego systemu55.

Dyrektywa 96/92 określała takŜe zasady liberalizacji rynków krajowych.

Państwa członkowskie WE zostały zobowiązane do podjęcia niezbędnych środków

w celu zapewnienia otwarcia ich rynków energii elektrycznej. Na podstawie zawartych

wytycznych, kaŜde państwo mogło dostosować tempo liberalizacji do swoich

moŜliwości. Dyrektywa zawierała harmonogram liberalizacji rynku dostaw energii

elektrycznej:

- otwarcie rynku w 26,5% do 19 lutego 1999 r. (w przypadku odbiorców

końcowych zuŜywających ponad 40 GWh rocznie),

- otwarcie rynku w 30% do 19 lutego 2000 r. (w przypadku odbiorców

końcowych zuŜywających ponad 20 GWh rocznie),

- otwarcie rynku w 33% do 19 lutego 2003 r. (w przypadku odbiorców

końcowych zuŜywających ponad 9 GWh rocznie).

Liberalizacja rynków w poszczególnych państwach nie mogła przebiegać jednak

równolegle. Aby zabezpieczyć państwa o rynkach otwartych w większym stopniu,

wprowadzono tzw. zasadę negatywnej wzajemności. Wprowadzała ona moŜliwość

odmowy realizacji transakcji zakupu na rynku energii między dwoma państwami

członkowskimi UE, jeŜeli na rynku eksportera taka transakcja nie mogłaby dojść

do skutku z powodu mniejszej liberalizacji jego rynku energii.

55 Ibidem s. 45

28

Zgodnie ze wspomnianą dyrektywą, proces liberalizacji rynków energii

elektrycznej rozpoczął się w 1999 roku56. Część państw „starej” UE szybko dokonała

pełnej liberalizacji swoich rynków (np. Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja) znacznie

wyprzedzając postanowienia dyrektywy. Nie wszystkie jednak kraje się na to

zdecydowały (np. Grecja i Irlandia dostosowały swoje rynki jedynie

do wymaganego minimum liberalizacji). W przypadku niektórych państw

członkowskich, proces liberalizacji od samego początku postępował wyjątkowo

powolnie (np. Francja).

Kolejnym wydarzeniem, które nadało tempa liberalizacji europejskich rynków

energii, był szczyt Unii Europejskiej w Lizbonie (23-24 marca 2000 r.).

Wraz z przyjęciem ogólnego planu rozwoju konkurencyjności i dynamiki gospodarki

UE, mając na celu stworzenie najbardziej pręŜnie działającej gospodarki na świecie

do 2010 roku (rozwijającej się szybciej niŜ gospodarka Stanów Zjednoczonych)57,

zwrócono takŜe uwagę na kwestie liberalizacji i integracji rynków energii w UE.

Rada Europejska w Lizbonie zwróciła się do członków i instytucji UE o przyspieszenie

prac nad całkowitą liberalizacją rynków energii elektrycznej (i gazu).

Komisja Europejska wysunęła w Lizbonie propozycję osiągnięcia pełnej liberalizacji

i integracji rynku energii do roku 200458. Rok później, Komisja Europejska

w dokumencie pt. Finalizacja wewnętrznego rynku energii59 uznała liberalizację rynku

energii za podstawowe zadanie w związku z poprawą konkurencyjności europejskiej

gospodarki. Tym samym takŜe, KE przedstawiła propozycje zmian dotychczasowych

dyrektyw (dotyczących energii elektrycznej i gazowej). Jedną z głównych zmian

miało być ustalenie daty otwarcia rynku energii elektrycznej dla wszystkich odbiorców

(poza indywidualnymi gospodarstwami domowymi) na 1 stycznia 2003 roku, zaś pełną

liberalizację rynku dla wszystkich odbiorców (wraz z indywidualnymi gospodarstwami

domowymi), KE przewidziała na dzień 1 stycznia 2005 roku. Nowością było takŜe,

zwrócenie uwagi m.in. na uczciwą konkurencję oraz ochronę środowiska.

KE przedstawiła takŜe projekt rozporządzenia w sprawie warunków dostępu do sieci

w ramach transgranicznej wymiany energii elektrycznej60.

56 Dyrektywa weszła w Ŝycie 19 lutego 1997 r. 57 The Lisbon European Council – An Agenda of Economic and Social Renewal for Europe (23-24.03.2000) 58 A. Dobroczyńska, Op.cit. s. 55 59 COM (2001) 125 z 13.03.2001 r. 60 Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy. , Dep. Analiz Ekonom. i Społecznych UKIE, s. 103 (http://www.um.warszawa.pl/testy/files/File/strategia_lizbonska.pdf z dnia 23.01.2008 r.).

29

Podczas szczytu Rady Europejskiej w Sztokholmie w marcu 2001 roku, państwa

członkowskie UE nie były jednak w stanie jednoznacznie poprzeć propozycji Komisji.

Terminom wyznaczonym w propozycjach KE, zdecydowanie przeciwstawiła się

Francja, która była przeciwna odgórnemu narzucaniu terminów pełnej liberalizacji,

podkreślając wolę stopniowego otwierania rynku energii elektrycznej. W trakcie

spotkania Rady UE w składzie ministrów ds. energetyki w maju 2001 r., nadal nie udało

się osiągnąć porozumienia w kwestii terminów pełnej liberalizacji. Większość państw

popierała jak najszybsze otwarcie rynków energii elektrycznej, jednak Francja,

ale takŜe i Niemcy, stanęły na drodze do porozumienia. RFN nie była skłonna uznać

propozycji KE, dotyczącej obowiązku powołania niezaleŜnego narodowego urzędu

regulacji w kaŜdym z państw członkowskich UE61.

Na następnym szczycie w Barcelonie (grudzień 2002), w kwestii energetyki,

Rada Europejska zobowiązała Radę UE i Parlament Europejski do jak najszybszego

przyjęcia propozycji dotyczących ostatniego etapu otwierania rynków energii

elektrycznej i gazu. Wymieniano tu m.in.: zapewnienie do 2004 roku swobody wyboru

dostawców energii elektrycznej i gazu przez wszystkich konsumentów innych

niŜ gospodarstwa domowe (liberalizacja co najmniej 60% rynku energii), oddzielenie

przesyłu i dystrybucji od produkcji i dostaw, niedyskryminacyjny dostęp konsumentów

i producentów do sieci, oparty na przejrzystych i opublikowanych taryfach

oraz utworzenie w kaŜdym z państw członkowskich kompetentnego urzędu

odpowiedzialnego za kontrolę warunków ustalania taryf62.

Ostatecznie, 26 czerwca 2003 roku, Parlament Europejski i Rada UE przyjęły

dyrektywę 2003/54/WE63 w sprawie wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku energii

elektrycznej, która zastąpiła wcześniejszą dyrektywę 96/92/WE. Dodatkowo,

tego samego dnia, przyjęto takŜe rozporządzenie PE i RUE 1228/2003 w sprawie

warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii

elektrycznej64. Nowy dokument zobowiązywał państwa członkowskie

do przyspieszenia działań na rzecz liberalizacji rynków energii elektrycznej w Europie.

W kwestii terminów otwarcia rynków, państwa członkowskie zobowiązały się

ostatecznie zapewnić, Ŝe od 1 lipca 2004 roku, wszyscy odbiorcy nie będący

61 Ibidem s. 105 62 Wnioski prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w Barcelonie 15-16 marca 2002 (http://libr.sejm.gov.pl/oide/dokumenty/konkluzje/barcelona200203.pdf z dnia 15.02.2008 r.). 63 Dz.U. L 176, z 15.07.2003 r. s. 37-56 64 Dz.U. L 176, z 15.07.2003 r. s. 1-10

30

gospodarstwami domowymi, a od 1 lipca 2007 roku, juŜ wszyscy odbiorcy

bez wyjątków, będą mieli prawo wolnego wyboru dostawcy energii elektrycznej.

WaŜnym aspektem otwarcia rynków, do którego odnosiła się dyrektywa, był rozdział

poszczególnych obszarów działalności65. Dla przeciwdziałania dominacji

przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, uzgodniono nakaz rozdziału działalności

związanej z przesyłem, produkcją oraz dystrybucją. Dyrektywa szczególną ochroną

objęła gospodarstwa domowe oraz małe przedsiębiorstwa. Na przedsiębiorstwa

energetyczne nałoŜono obowiązek podłączenia odbiorców do sieci na warunkach

i według taryf zatwierdzonych przez organy regulacyjne danego państwa

członkowskiego66. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia nadzoru

nad kwestiami bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię elektryczną oraz do powołania

niezaleŜnego organu (lub kilku organów), który miałby być odpowiedzialny

za monitoring rynku pod kątem zapewnienia nie dyskryminacyjnego charakteru

oraz jego efektywnego funkcjonowania67. Dyrektywa wzmacniała rolę KE w procesie

liberalizacji rynków energii elektrycznej, m.in. poprzez moŜliwość przygotowywania

raportów dla Parlamentu Europejskiego i Rady UE w kwestii jej realizacji.

1.3.3 Liberalizacja rynku gazu ziemnego.

W ramach tworzenia się wspólnego rynku energii w UE, obok liberalizacji

rynku energii elektrycznej, równolegle postępuje takŜe liberalizacja rynku gazu

ziemnego. Prace nad odpowiednią dyrektywą w tej sprawie rozpoczęły się w 1992 roku

i trwały ponad sześć lat. Było to związane z odsunięciem na drugi plan rynku gazu

ziemnego i skupienie się UE na elektroenergetyce. Przyjęciu dyrektywy IEM68

w 1996 roku znacząco przyspieszyło prace w sektorze gazowym. Po kilku nieudanych

próbach69, wreszcie udało się przyjąć odpowiednią formę i ostatecznie prace nad nią

zakończyły się 22 czerwca 1998 roku, przyjęciem przez Parlament Europejski i Radę

UE dyrektywy 98/30/WE w sprawie wspólnych zasad dotyczących wewnętrznego

rynku gazu ziemnego70. 10 sierpnia tego samego roku dyrektywa weszła w Ŝycie

65 D. Michalski, Regulacja rynku energii w UE, „Wspólnoty Europejskie” 2004, nr 1, s. 40 66 M. Kozak, P. Seklecki, Dyrektywy funkcjonowania rynku energii elektrycznej i gazu w UE, „Rurociągi. Polish pipeline journal” 2003, nr 4 (http://www.rurociagi.com/spis_art/2003_4/dyrektywy.html z dnia 31 stycznia 2008). 67 Op.cit. s. 40 68Dyrektywa IEM (Internal Energy Market) – potoczna nazwa dyrektywy 96/92/WE odnośnie liberalizacji rynku energią elektryczną. 69 M.in. w 1997 roku dwie kompromisowe propozycje, najpierw Holandii, a później Luksemburga. . 70 Dz.U. L 204 z 21.07.1998 r. s. 1-12

31

a okres na wprowadzenie jej postanowień do prawodawst poszczególnych państw

członkowskich ustalono na 2 lata. Dyrektywa ta odnosiła się całościowo

do gazownictwa i obejmowała wszelkie rodzaje działalności na tej płaszczyźnie,

poza poszukiwaniem i wydobyciem gazu. Ustanawiała wspólne zasady dla przesyłu,

dystrybucji, dostaw i składowania gazu ziemnego, w tym gazu skroplonego (LNG).

WaŜnym postanowienie dyrektywy był obowiązek rozdzielenia księgowości

przedsiębiorstwa gazowego dla przesyłu, dystrybucji, magazynowania oraz innych

działań poza gazowniczych a takŜe obowiązek przejrzystość tejŜe księgowości

z prawem wglądu dla odpowiednich organów państwowych. Dyrektywa gazowa

jako swój główny cel zakładała stopniowe otwarcie rynków poszczególnych państw

członkowskich UE poprzez wprowadzenie swobody wyboru dostawcy

przez odbiorców.

Otwieranie unijnych rynków gazu miało się odbywać w trzech etapach:

- 10 sierpnia 2000 r. – państwa UE zostały zobowiązane otworzyć co najmniej

20% swojego rynku gazowego, prawo swobodnego wyboru dostawcy miały otrzymać

wszystkie elektrownie i elektrociepłownie oraz wszyscy odbiorcy zuŜywający ponad 25

mln. m³ gazu rocznie,

- 10 sierpnia 2003 r. (po upływie 5 lat od wejścia w Ŝycie dyrektywy) – otwarcie

rynku miało wynieść ponad 28%, zaś prawo swobodnego wyboru dostawcy mieli

otrzymać wszyscy odbiorcy zuŜywający powyŜej 15 mln. m³ gazu rocznie,

- 10 sierpnia 2008 r. (po upływie 10 lat od wejścia w Ŝycie dyrektywy) –

państwa miały otworzyć rynki gazowe w nie mniej niŜ 33%. Prawo swobodnego

wyboru dostawcy miało przypaść wszystkim odbiorcom powyŜej 5 mln. m³ gazu

zuŜytego rocznie71.

W związku z otwarciem rynków gazu i moŜliwości swobodnego wyboru

dostawcy, dyrektywa wprowadzała takŜe przepisy regulujące dostęp stron trzecich

do systemu sieci gazowej. Operatorzy sieci gazowych zostali zobowiązani

do udostępnienia sieci stronom trzecim za odpowiednią opłatą. Dyrektywa wskazała

dwie moŜliwe drogi dostępu podmiotom trzecim do sieci gazowych, dostęp

negocjowany lub regulowany. Jako negocjowany dostęp do sieci rozumie

się dobrowolne porozumienie wynegocjowane między stronami. Operatorzy sieci

gazowej są w tym przypadku zobowiązani do publikacji co rok, orientacyjnych cen

71 K. Bolesta, Liberalizacja rynku gazu w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 3, ss. 49-50

32

oraz warunków dostępu do sieci. W przypadku regulowanego dostępu do sieci,

dopuszczenie podmiotów trzecich do korzystania z sieci gazowych następuje

na podstawie opublikowanych stawek opłat, warunków i obowiązków, które naleŜy

spełnić w celu uŜytkowania sieci. Swoboda dostępu strony trzeciej została obwarowana

kilkoma wyjątkami. Za przyczynę odmowy przyznania dostępu moŜna (wg dyrektywy)

podać zobowiązania wynikające z kontraktów tzw. typu „bierz lub płać” (take or pay)72.

Warunkiem odstępstwa miał być pozytywny wpływ na funkcjonowanie rynku

gazowego. Kontrakty „take or pay” stanowią swoisty sposób uprzywilejowania jednego

dostawcy kosztem pozostałych. W pewnym sensie jest to niestety problem

ograniczający konkurencję na rynku z którym jak widać, UE nie potrafiła sobie

jak na razie skutecznie poradzić, pomimo iŜ Komisja Europejska uznaje je za istotna

barierę dla rozwoju wspólnego rynku gazowego73. Dyrektywa przyznała takŜe

moŜliwość odstępstwa od zasady dostępu stron trzecim tzw. wschodzącym rynkom

gazowy, w których pierwsze dostawy gazu miały miejsce nie później niŜ 10 lat

przed wejściem w Ŝycie dyrektywy74. Odmowa dostępu mogła takŜe mieć miejsce

w przypadku braku przepustowości sieci lub teŜ uniemoŜliwienia w momencie

udostępnienia sieci, wykonywania przez dane przedsiębiorstwo wyznaczonej

mu funkcji publicznej (państwa członkowskie miały prawo nałoŜyć na dane

przedsiębiorstwo gazowe zobowiązania z tytułu uŜyteczności publicznej biorąc

pod uwagę ogólny interes ekonomiczny państwa). Jak moŜna zaobserwować, pomimo

zasady dowolnego wyboru dostawcy i swobodnego dostępu podmiotów trzecich,

wprowadzenie kilku wyjątków mogło stać się doskonałym polem do naduŜyć.

Dyrektywa narzuciła państwom zobowiązanie do gwarancji, by negocjacje dostępu

do sieci odbywały się w dobrej wierze, jednak trudno jest uznać takie zabezpieczenie

za skuteczne biorąc pod uwagę, Ŝe dobrą wolą miały się wykazać przedsiębiorstwa,

które wiele lat były monopolistami na rynku gazu.

Dyrektywa gazowa nie była bezpośrednim aktem prawnym. W związku z tym

państwa członkowskie zostały zobligowane do wprowadzenia jej postanowień

do własnych ustawodawstw oraz zapewnienia ich realizacji.

72 Kontrakty typu „take or pay” są specyficznym rodzajem umów między kupującym a sprzedawcą w których kupujący zobowiązany jest płacić określoną kwotę pieniędzy nawet jeśli aktualnie nie pobiera produktu lub nie korzysta z usługi. Tego typu umowy są często stosowane w gazownictwie. 73 K. Bolesta, Op.cit. s. 51 74 Ówcześnie chodziło o rynki dwóch państw – Grecji i Portugalii.

33

Pięć lat po przyjęciu dyrektywy gazowej, 26 czerwca 2003 roku, tym razem

juŜ w połączeniu z przyjęciem nowej dyrektywy dotyczącej rynku energii elektrycznej,

Parlament Europejski i Rada UE przyjęły nową dyrektywę gazową, uchylającą

wcześniejszy dokument75. Dyrektywa ta była wyrazem zaniepokojenie organów UE

zbyt wolnym tempem liberalizacji rynków w państwach członkowskich.

Pomimo znacznych postępów w otwieraniu rynków, znaczących obniŜek cen gazu

dla odbiorców oraz wzrostu jakości usług, wiele problemów jakie miała rozwiązać

poprzednia dyrektywa nie zostało naleŜycie rozwiązanych. Nadal w wielu państwach

członkowskich dostęp do sieci dla podmiotów trzecich był utrudniony.

Proces otwierania rynków w poszczególnych krajach UE był znacząco zróŜnicowany.

Organy regulacyjne w tych krajach często nie posiadały odpowiednich moŜliwości

do kompletnego nadzoru nad ich rynkami. Ostatecznie sam proces implementacji

postanowień dyrektywy z 1998 roku przebiegał nierównomiernie i z przeszkodami.

Przykładem „hamowania” procesu liberalizacji rynków gazu (w tym przypadku

takŜe rynku energii elektrycznej) była od samego początku liberalizacji,

polityka energetyczna Francji. Podczas szczytu Rady UE w Barcelonie (15-16 marca

2002 r.), prezydent J. Chirac i premier L. Jospin razem twardo stanęli w obronie sektora

publicznego, całkowicie odrzucając moŜliwość pełnej liberalizacji rynku energii76.

Taka postawa zmusiła UE do przesunięcia terminu otwarcia rynku dla odbiorców

prywatnych (gospodarstw domowych), który planowano dotychczas otworzyć

juŜ w 2004 roku. Działania Francji moŜna wytłumaczyć chęcią utrzymania silnej

pozycji monopolisty na swoim rynku energii dla potęŜnych, państwowych koncernów

EdF (Èlectricitè de France) i GdF (Gaz de France)77.

Nowa dyrektywa gazowa rozszerzyła swój zakres o regulacje obejmujące

wszystkie pozostałe rodzaje gazów z zastrzeŜeniem, Ŝe muszą one spełniać warunki

techniczne i bezpieczeństwa dla wprowadzenie ich do systemu przesyłu gazu ziemnego.

W tym wypadku chodziło tu głównie o biogaz78. Wprowadzono takŜe obowiązek

zapewnienia przez państwa członkowskie nadzoru nad kwestiami bezpieczeństwa

75 Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 98/30/WE (Dz.U. L 176 z 15.07.2003 r. s. 57-78). 76 R. Bacque, A. Leparmentier, MM. Chirac et Jospin, ĉote á ĉote á Barcelone, défendent le monopole d’EDF, “Le Monde”, 16.03.2002 77 W tamtym okresie oba koncerny prawie w 100% naleŜały do skarbu państwa Republiki Francuskiej. W 2004 roku część akcji zarówno EdF, jak i GdF zostało wypuszczonych na giełdę. Państwo zachowało jednak ok. 70% akcji oraz prawo wyboru prezesa przedsiębiorstwa. 78 Dotychczasowa dyrektywa obejmowała gaz ziemny, w tym takŜe w postaci skroplonej.

34

zaopatrzenia. Państwa miały corocznie publikować odpowiedni raport dotyczący

działań poczynionych w tej kwestii oraz co 2 lata informować Komisję Europejską

o realizacji tychŜe zobowiązań. Wiele kwestii poruszonych w dyrektywie z roku 1998

zostało uściślonych oraz rozwiniętych. Bardzo waŜna zmianą w porównaniu

ze wcześniejszymi regulacjami było odejście od moŜliwości wyboru sposobu dostępu

do sieci. Biorąc pod uwagę mniejszą przejrzystość oraz większe pole do naduŜyć

w przypadku negocjowanego dostępu do sieci, postanowiono zastąpić

go obowiązkowym systemem regulowanym dla przesyłu i dystrybucji. Dostęp stron

trzecich do sieci miał się opierać na podstawie publikowanych taryf, takich samych

dla wszystkich odbiorców. Jedynie w przypadku dostępu do magazynowania gazu

postanowiono zatrzymać dotychczasowy system wedle którego państwa członkowskie

mogły wybierać między negocjowany a regulowanym dostępem.

Znaczącym novum było takŜe przyspieszenie samego procesu otwierania się

rynków i wyznaczenie (identycznych zresztą jak w przypadku nowej dyrektywy

dotyczącej energii elektrycznej) dokładnych terminów. Otwarcie rynku miało nastąpić

najpóźniej od dnia 1 lipca 2004 roku dla wszystkich odbiorców nie będących

gospodarstwami domowymi oraz najpóźniej od dnia 1 lipca 2007 roku,

juŜ dla wszystkich odbiorców. Dyrektywa narzucała państwom członkowskim

obowiązek wyznaczenia jednego lub więcej organów jakie miały spełniać role

regulatora rynku gazu, wyliczając dokładnie kompetencje jakie taki organ powinien

posiadać79. Miało to słuŜyć ujednoliceniu systemów regulacji rynków w państwach

UE80. Urzędy regulacji miały teŜ spełniać rolę organu rozstrzygającego spory między

operatorami. Głównym celem nowego dokumentu w kwestii liberalizacji rynków gazu

było przyspieszenie procesu otwierania rynków gazu w krajach UE. Znacznie większa

szczegółowość dyrektywy miała takŜe wpłynąć na harmonizację przepisów

(w szczególności dotyczących regulacji rynków) w państwach członkowskich

oraz zbliŜyć Unię do stworzenia jednolitego, wewnętrznego rynku gazu.

79 Chodzi tu m.in. o monitorowanie zasad zarządzania i alokacji przepustowości gazociągów międzysystemowych w powiązaniu z odpowiednimi urzędami regulacji w innych państwach, o monitorowanie wszystkich mechanizmów dla rozwiązywania problemów związanych z przepustowością systemu, a takŜe o nadzór nad wypełnianiem zadań przyznanym operatorom sieci. 80 M. Kozak, P. Seklecki, Nowe dyrektywy – podstawy prawne funkcjonowania wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego w krajach UE, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki” 2003, nr 5

35

1.3.4 Efekty liberalizacji rynków energii elektrycznej i gazu.

Jednoznaczne określenie, czy proces liberalizacji rynków energii elektrycznej

i gazu w UE przebiega pomyślnie, jest aktualnie bardzo trudne, a wręcz niemoŜliwe.

Przedstawiciele Komisji Europejskiej, z komisarzem ds. energetyki

Andrisem Piebalgsem na czele, zapewniają, Ŝe kraje UE wykonały juŜ gigantyczną

pracę w kierunku otwarcia swoich rynków i stworzenia jednego wewnętrznego rynku

energii, podkreślając jednak jak duŜo jest jeszcze do zrobienia. „Mija prawie 10 lat

od kiedy UE zdecydowała o otwarciu swoich rynków energii na wolną konkurencję.

Wynikiem tego, wielu mieszkańców państw członkowskich zyskało moŜliwość wyboru,

większa konkurencja na rynkach spowodowała obniŜkę cen energii, zwiększyły się takŜe

standardy bezpieczeństwa oraz obsługi infrastruktury energetycznej, nawet podczas

wahań cen energii na świecie 81.” Proces tworzenia rynku wewnętrznego

nie jest jednak tak szybki jak Ŝyczyliby sobie tego pracownicy KE.

Zgodnie z dyrektywami z 2003 roku, od 1 lipca 2007 roku, dostawcę energii

w większości krajów UE mogą swobodnie wybierać wszyscy jej odbiorcy.

Część państw juŜ wcześniej otworzyło swoje rynki gazu i energii elektrycznej.

Do tej grupy moŜemy zaliczyć m.in. Belgię, Czechy, Danię, Holandię, Irlandię

czy Wielką Brytanię (bez Irlandii Północnej), która swój rynek gazu otworzyła na długo

przed innymi państwami UE. Rynki energii od 1 lipca 2007 otworzyły Bułgaria,

Francja, Litwa, Luksemburg, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry i Irlandia

Północna. Pozostałe państwa, w tym m.in. Grecja czy państwa bałtyckie

wynegocjowały inne terminy otwarcia rynków. Proces liberalizacji rynków gazu

i energii elektrycznej w kaŜdym z państw przebiega inaczej. Zdecydowanie najbardziej

zliberalizowanym rynkiem energii w Europie jest rynek brytyjski. Proces liberalizacji

rynków na Wyspach Brytyjskich rozpoczęto juŜ pod koniec lat 80 ubiegłego wieku,

a w roku 1998 juŜ wszyscy odbiorcy gazu i energii elektrycznej mogli swobodnie

wybierać dostawcę82. Tak szybki proces w przypadku Wielkiej Brytanii

jest niewątpliwie związany z jej wyspiarskim połoŜeniem i niewielką liczbą połączeń

sieciowych z Europą kontynentalną, dzięki czemu ryzyko wzmoŜonej ekspansji

zagranicznych koncernów energetycznych było mniejsze niŜ w przypadku innych

81 A. Piebalgs, Better choice, service and proces in the new european energy market, Przemówienie podczas Konferencji Prawa Energetycznego UE, Bruksela 19.09.2007, s. 2 (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/07/562&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 6.05.2008). 82 Raport o implementacji dołączony do Komunikatu KE dla RUE i PE. Perspektywy rynku wewnętrznego energii elektrycznej i gazu. COM (2006) 841 z dnia 10.01.2007 r..

36

krajów UE83. Dobrym przykładem państwa w którym liberalizacja rynku idzie dość

wolno, jest Francja, która jak juŜ wspominałem, dotychczas najmocniej spowalniała

cały proces tworzenia wspólnego rynku energii w Europie. Pomimo wprowadzenia

większości postanowień dyrektyw energetycznych w Ŝycie, francuskie rynki energii

elektrycznej i gazu nadal są praktycznie zdominowane przez EdF i GdF. Od dłuŜszego

czasu widać, Ŝe Francja (wspomagana przez Niemcy) działa na rzecz osłabienia pełnej

konkurencji na rynkach energii w Europie, reprezentując interesy wielkich koncernów

energetycznych. Dla przykładu, ministrowie obu tych krajów mocno działają przeciwko

pełnemu rozdziałowi właścicielskiemu przesyłu i produkcji energii,

co uniemoŜliwiałoby skupianie produkcji i przesyłu energii w rękach duŜych

koncernów energetycznych z tych krajów. Takie postulaty znajdują wsparcie takŜe

w innych państwach członkowskich. Jest to m.in. wynikiem obaw o bezpieczeństwo

energetyczne związane z zaleŜnością od dostaw gazu z państw trzecich oraz z ekspansją

wielkich koncernów energetycznych spoza Unii Europejskiej (np. Gazprom).

Problemy z liberalizacją mają teŜ inne państwa, takie jak np. Łotwa i Estonia,

które tak jak Wielka Brytania, nie naleŜą do UCTE a działają w postradzieckim

systemie przesyłu. W przypadku rynku gazu Estonii, kraj ten posiada połączenia tylko

z Łotwą oraz z Rosją, zaś cały gaz jaki zuŜywa, importuje właśnie z Rosji. W Polsce

od 1 lipca 2007 r. kaŜdy z nas moŜe dowolnie wybierać dostawcę energii elektrycznej.

Niestety o ile rynek energii elektrycznej spełnił wymagania nałoŜone na niego

przez unijną dyrektywę, o tyle rynek gazowy w Polsce nadal pozostaje zamknięty

dla swobody wyboru dostawcy gazu przez małe przedsiębiorstwa

oraz zwykłych obywateli.

Obserwując procesy integracji europejskich rynków gazu i energii elektrycznej

oraz powolne otwieranie się ich na swobodną konkurencję moŜna spróbować pokusić

się o określenie podstawowych problemów przed jakimi stoi Unia, której celem jest

stworzenie wspólnego, wewnętrznego rynku energii. Po pierwsze, nadal istnieją istotne

róŜnice między rynkami energii w róŜnych krajach, róŜnią się sposoby

ich funkcjonowania, jakość towaru (np. gazu) czy teŜ zasady funkcjonowania

krajowych regulatorów. Po drugie, część państw nie wdroŜyła jeszcze wszystkich

postanowień przyjętych dyrektyw. Nierównomierność liberalizacji w róŜnych krajach,

takŜe nie jest zjawiskiem pozytywnym, tworząc często znaczne róŜnice między rynkami

83 Wielka Brytania nie naleŜy do europejskiego systemu elektroenergetycznego o nazwie UCTE (Union for the Co-ordination of Transmission of Electricity).

37

sąsiadujących państw. Istotnym problemem jest polityka energetyczna takich państw

jak Francja czy Niemcy, które często działają przeciw dąŜeniom Komisji Europejskiej,

dbając jedynie o interes własnych potęŜnych koncernów energetycznych takich

jak np. EdF czy E.ON. W przypadku rynku gazu warto takŜe wspomnieć

o niekorzystnych, dla tworzenia się wspólnego rynku w Europie, długoterminowych

kontraktów typu „take or pay”. Umowy takie, preferowane przez niektóre państwa

w związku z zabezpieczeniem dostaw surowców, ograniczają niestety znacznie

przepustowość sieci, często blokując moŜliwość zawierania innych umów na dostawy

gazu. Ma to wpływ takŜe na słabszą integrację rynków energii miedzy państwami

w związku z co raz mniejszą przepustowością sieci przesyłowych, w których

inwestycje, wymagające znacznych kosztów, są rzadkością. Ostatnim problemem

o jakim chciałbym wspomnieć (nie naleŜy jednak zapominać, Ŝe problemów

przed jakimi stoi UE chcąc stworzyć jeden wewnętrzny rynek energii, jest znacznie

więcej i moŜna by im poświęcić oddzielną pracę) jest sam rozrost Unii Europejskiej.

O ile integracja 15 rynków energii wydawała się dość prosta84, o tyle w przypadku

27 rynków o róŜnorodnych charakterach i specyfice moŜe się okazać ponad siły UE

w najbliŜszym okresie.

Właśnie duŜa liczba indywidualnych, narodowych rynków energii w UE

charakteryzujących się róŜnymi regułami prawnymi oraz dysproporcjami technicznymi

między rynkami państw członkowskich jest w tej chwili jednym z głównych wyzwań

dla integracyjnych planów KE85. Dla lepszej koordynacji współpracy między

państwami oraz przyspieszenia procesu jednoczenia rynków europejskich, Europejska

Grupa Regulatorów Energii Elektrycznej i Gazu (ERGEG)86 w porozumieniu z KE

stworzyła na wiosnę 2006 roku tzw. inicjatywy regionalne. Struktury te mają stanowić

forum współpracy i konsultacji między urzędami regulującymi państw członkowskich

w regionach dla ujednolicenia i implementacji wspólnych rozwiązań oraz usunięcia

84 Teza taka patrząc z punktu widzenia doświadczeń UE staje się bezpodstawna, czego przykładem mogą być nowe kraje UE takie jak Czechy i Węgry, które świetnie sobie radzą z liberalizacją swoich rynków oraz stare kraje, jak „hamująca” cały proces Francja czy powolnie otwierająca swój rynek Grecja. 85 The Regional Initiatives – Europe’s key to energy market integration. ERGEG Regional Initiatives Annual Report – February 2008 s. 5 (http://www.energy-regulators.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_INITIATIVES/Progress_Reports/2008 z dnia 1.07.2008). 86 ERGEG (European Regulator’s Group for electricity and gas) – grupa doradcza w której skład wchodzą przewodniczący 27 krajowych urzędów regulacyjnych. Powołana 11 listopada 2003 roku na mocy decyzji Komisji Europejskiej 2003/796/WE aby wspomóc KE w konsolidacji wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu.

38

barier między rynkami87. Mają się skupić m.in. na przejrzystości rynków,

rozwoju połączeń sieciowych między państwami w regionie, zdolności do współpracy

czy teŜ jak najbardziej efektywnym wykorzystaniu przepustowości sieci.

Ustanowiono siedem regionalnych inicjatyw dla rynków energii elektrycznej oraz trzy

inicjatywy dla rynków gazu (tabela 1). Inicjatywy regionalne zostały stworzone

dla zwiększenia szans na utworzenie wspólnego rynku energii. Przyjęte zobowiązania

dla całej UE mają być wcześniej i szybciej wdraŜane w ramach rynków regionalnych.

Tabela 1

Nazwa: Państwa uczestniczące: Operator wiodący: Regionalne Inicjatywy Energii Elektrycznej Rynek centr.-zach. Belgia, Francja, RFN,

Luksemburg, Holandia CREG (Belgia)

Rynek płn. Dania, Finlandia, RFN, Norwegia, Polska, Szwecja

DERA (Dania)

Rynek Franc.-Bryt.-Irl. Francja, Irlandia, Wlk. Brytania i Irlandia Płn.

Ofgem (Wlk. Brytania)

Rynek centr.-płd. Austria, Francja, RFN, Grecja, Włochy, Słowenia

AEEG (Włochy)

Rynek płd.-zach. Francja, Portugalia, Hiszpania CNE (Hiszpania) Rynek centr.-wsch. Austria, Czechy, RFN, Węgry,

Polska, Słowacja, Słowenia E-control (Austria)

Rynek bałtycki Litwa, Łotwa, Estonia PUC (Łotwy)

Regionalne Inicjatywy Gazowe Rynek płn.-zach. Belgia, Dania, Francja, Irlandia,

Wlk. Brytania I Irlandia Płn., RFN, Holandia, Szwecja

DTe (Holandia)

Rynek płd. Francja, Portugalia, Hiszpania CNE (Hiszpania) Rynek płd. i płd.-zach. Austria, Bułgaria, Czechy,

Grecja, Węgry, Włochy, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia

AEEG (Włochy) E-control (Austria)

Źródło: opracowanie własne88

Na jesieni 2007 roku, Komisja Europejska wychodząc naprzeciw słabnącemu

tempu jednoczenia i liberalizacji rynków energii w Europie, przyjęła tzw. trzeci pakiet

legislacyjny w kwestii energii89. Propozycje KE zawierały szereg środków

uzupełniających dotychczasowy stan prawa UE w tej kwestii. Miały one przede

wszystkim zapewnić wszystkim uczestnikom rynków energii opłacalny dostęp do rynku

87 Strona oficjalna ERGEG (http://www.energy-regulators.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_INITIATIVES z dnia 1.07.2008). 88 Opracowane na podstawie 2007 Annual Report of the European Energy Regulators, ss. 16-17 (http://www.ceereu.org/portal/page/portal/EER_HOME/4732CDA067DEE73DE040A8C03C2F2F45.pdf z dnia 1.07.2008 r.). 89 Pakiet propozycji KE został przez nią przyjęty 19.09.2007 r. W jego skład wchodzą m.in. propozycje zmian w dyrektywach energii elektrycznej i gazowej z 2003 roku, propozycje zmian w ustawodawstwach dotyczących przepływu energii elektrycznej między granicami państw członkowskich oraz zmian dotyczących reguł dostępu do sieci gazociągów, a takŜe propozycja ustanowienia Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki.

39

oraz przyspieszyć proces integracji w energetyce europejskiej, nie pomijając kwestii

bezpieczeństwa, zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska naturalnego90. Wśród

postulatów znalazły się m.in.:

- wprowadzenie zabezpieczeń przed ekspansją inwestorów z państw trzecich,

które będą musiały spełniać takie same standardy dotyczące rozdziału przesyłu od

dystrybucji i produkcji jak przedsiębiorstwa z państw europejskich91,

- konieczność powołania Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji

Energetyki dla ułatwienia transgranicznego przesyłu i handlu energią,

- zwiększenie skuteczności oraz niezaleŜności krajowych urzędów

regulacyjnych,

- utworzenie Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych i promocja

współpracy i inwestycji transgranicznej,

- zwiększenie przejrzystości zarządzania siecią i dystrybucją, oraz

- zwiększenie solidarności poprzez zbliŜenie rynków krajowych dla zwiększenia

moŜliwości wzajemnej pomocy w przypadku problemów z dostawami energii

lub gazu92.

Jednak sztandarowym postulatem Komisji, który zresztą wywołał ostrą debatę

w Europie, był tzw. „rozdział właścicielski”. Komisja Europejska stanęła na stanowisku

iŜ naleŜy jak najszybciej doprowadzić do pełnego rozdziału między działalnością

przesyłu i obsługi sieci energetycznych i gazowych a działalnością związaną

z produkcją i dostawą. Jedno przedsiębiorstwo nie mogło by skupiać w sobie własności

sieci oraz zajmować się produkcją i dystrybucją energii. Takie postanowienia mocno

uderzały w interesy zintegrowanych, potęŜnych koncernów energetycznych,

które od momentu ukazania się propozycji Komisji zaczęły mocno przeciw nim

lobbować wśród rządów państw europejskich. Komisja aby nie radykalizować zbytnio

swoich postulatów, w tym samym dokumencie, umieściła takŜe drugą moŜliwość

podziału, w Ŝargonie europejskim nazywaną „drugą drogą”. Miała ona polegać

na zachowaniu przez przedsiębiorstwa praw własności nad przesyłem (produkcją

i dystrybucją), pod warunkiem jednak, przekazania zarządzania i obsługi przesyłu

na rzecz niezaleŜnego operatora. TakŜe i taka opcja nie odpowiadała dotychczasowym

90 Za swój główny cel projekt KE stawia stworzenie jednolitego, wewnętrznego rynku energii w UE do stycznia 2009 roku. 91 Tzw. Klauzula Gazpromu miała za zadanie zapobiegać wykupieniu przez inwestorów z państw spoza UE udziałów operatora sieci energetycznych i gazowych. 92 The UE Electricity and Gas markets: third legislative package September 2007 (http://ec.europa.eu/energy/electricity/package_2007/index_en.htm z dnia 2.07.2008).

40

monopolistom energetycznym na rynkach europejskich. Koncerny energetyczne

tradycyjnie były wspierane przez rządy Francji i Niemiec, które przy wsparciu sześciu

innych państw (Austria, Bułgaria, Grecja, Luksemburg, Łotwa, Słowacja), wysunęły

propozycję tzw. „trzeciej drogi”, zgodnie z którą doszło by jedynie do „pogłębienia”

rozdziału działalności w ramach przedsiębiorstw oraz ścisłego nadzoru regulującego.

Pomimo, Ŝe kraje te są w mniejszości, razem mogą zablokować wszelkie prace

w ramach Rady UE.

15 lutego 2008 roku, unijni ministrowie odpowiedzialni za kwestię energii,

odrzucili moŜliwość rozdziału własnościowego i zgodzili się dalej pracować nad

tzw. „trzecią drogą”. Stanowisko to jest niestety dotkliwą poraŜką Komisji Europejskiej

z koncernami energetycznymi (głównie z Francji i Niemiec). W czerwcu b.r. w sprawie

trzeciego pakietu energetycznego wypowiedział się Parlament Europejski. Posłowie

poparli propozycje KE, wprowadzając liczne poprawki, które jeszcze bardziej

wzmocniły pakiet energetyczny. Całkowicie odrzucono moŜliwość przyjęcia „trzeciej

drogi”, ale i tzw. „druga droga” nie znalazła uznania wśród posłów. PE opowiedział się

za pełnym rozdziałem właścicielskim przesyłu od dystrybucji i produkcji.

Eluned Morgan (PES93, Wlk. Brytania), autorka sprawozdania w sprawie wewnętrznego

rynku energii, stwierdziła „Pełny rozdział właścicielski jest jedynym rozwiązaniem,

które moŜe zapewnić uczciwą konkurencję i przeciwdziałać konfliktowi interesów94.”

Z obiektywnego punktu widzenia (jakkolwiek moŜna by się o taki postarać),

rozdział własnościowy moŜe się okazać wyjątkowo pozytywny dla procesu tworzenia

wspólnego rynku energii. Przykładem na poparcie takiego twierdzenia,

moŜe być chociaŜby rynek energii Wielkiej Brytanii, gdzie po rozdziale

własnościowym doszło do znacznego zwiększenie inwestycji w infrastrukturę

energetyczną (m.in. powstały cztery nowe terminale LNG), a nie naleŜy zapominać,

Ŝe zbyt mała infrastruktura przesyłowa jest aktualnie jednym z największych

problemów unijnej energetyki. Przedstawiciel KE, Kristof Kovacs podaje,

Ŝe w krajach gdzie rozdział własnościowy został wprowadzony, średni wzrost cen

energii dla gospodarstw domowych wyniósł nie więcej niŜ 3%, zaś w przypadku

odbiorców przemysłowych, ceny energii nawet spadły. „W krajach gdzie

nie wprowadzono rozdziału własnościowego, ceny energii dla gospodarstw domowych

93 PES – Partia Europejskich Socjalistów. 94 Oficjalna strona Parlamentu Europejskiego (http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/051-19789-023-01-04-909-20080128IPR19788-23-01-2008-2008-false/default_pl.htm z dnia 5.07.2008).

41

wzrosły aŜ o 28 procent, dla odbiorców przemysłowych wzrost ten wyniósł

12 procent95.” Problem rozdziału nadal pozostaje otwarty, zaś cała atmosfera wokół

konfliktu oraz ilość państw zaangaŜowanych po róŜnych stronach nie napawa

optymizmem co do stworzenia wspólnego rynku energii w najbliŜszym okresie.

1.4 Unijne programy wspierające rozwój energetyki w państwach członkowskich.

Unia Europejska wspiera finansowo rozwój energetyki w jej krajach

członkowskich poprzez przyznawanie róŜnego typu dotacji oraz grantów na liczne

projekty związane ze wszystkimi obszarami energetyki. Wsparcie finansowe

jest przyznawane w ramach kilku programów unijnych, z których najwaŜniejsze są dwa

główne, program „Inteligentna Energia – Europa” oraz Siódmy Program Ramowy.

JuŜ na początku lat 90 ubiegłego wieku, w ramach WE zaczęły działać pierwsze

programy wspierające przedsięwzięcia energetyczne w Europie. W 1991 roku ruszył

program SAVE, którego zadaniem była promocja efektywności energetycznej,

zaś w roku 1993, zaczął działać program ALTENER, który z kolei miał wspierać

promocję oraz rozwój odnawialnych źródeł energii96. Wobec sukcesu tych dwóch

programów, w 1998 roku przyjęto czteroletni ramowy program działań w sektorze

energetycznym, w którego skład wchodziły następujące programy szczegółowe:

- ETAP – dotyczący perspektywicznych badań i monitoringu rynków,

- SYNERGY – zajmujący się międzynarodową współpracą w zakresie energetyki,

- CARNOT – program promocji technologii czystego spalania paliw stałych,

- SURE – program ukierunkowany na działania w sektorze energetyki jądrowej,

w szczególności w zakresie bezpieczeństwa,

- ALTENER i SAVE.

W czerwcu 2003 roku, przyjęto nowy program ramowy „Inteligentna

Energia – Europa” (IEE) na lata 2003-2006. Poza kontynuacją dwóch programów

szczegółowych z poprzedniego programu97, Komisja zaproponowała dwa nowe.

Projekt STEER dotyczący wspomagania inicjatyw związanych z energetyką w

95 D. Ciepiela, KE vs. Koncerny energetyczne: walka o własność, „Nowy przemysł” 2007, nr 11, s. 3 96 Głównym celem programu ALTENER jest zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery poprzez finansowe wsparcie rozwoju wszystkich rodzajów źródeł odnawialnych. 97 SAVE i ALTENER.

42

transporcie98 i projekt COOPENER zajmujący się udzielaniem wsparcia dla inicjatyw

promujących OZE i efektywności energetycznej w krajach rozwijających się99.

Całkowity budŜet programu IEE na lata 2003-2006 wyniósł

około 200 mln. euro, więc stosunkowo nieduŜo. Jak łatwo zauwaŜyć środki te zostały

przeznaczone na dwa główne cele, promocję odnawialnych źródeł energii

oraz na promocję efektywności i racjonalnego zuŜycia energii. W 2007 roku, program

IEE został włączony do Programu Ramowego na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji

2007-2013 (CIP), który ma słuŜyć realizacji celów jakie są zapisane w Strategii

Lizbońskiej100. W ramach nowego programu IEE zrezygnowano z programu

COOPENER, pozostawiając trzy pozostałe programy. Tym razem przeznaczono na IEE

ok. 727 mln. euro, czyli niewiele więcej niŜ w przypadku wcześniejszych

energetycznych programów ramowych (naleŜy zauwaŜyć, Ŝe program został rozłoŜony

na okres sześciu lat, a nie jak wcześniejsze, kolejno na cztery i trzy lata).

Drugim najwaŜniejszym programem wspierającym energetykę jest Siódmy

Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Same kolejne

Programy Ramowe są podstawowym instrumentem finansowym UE wspierającym

prace badawczo-rozwojowe. Obejmują praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki.

Proces ten został rozpoczęty w 1984 roku i od tego czasu w okresie co pięć lat,

przyjmowany jest nowy, kolejny Program Ramowy. Aktualny Siódmy Program

Ramowy został przewidziany, w odróŜnieniu od wcześniejszych, na lat siedem

(2007-2013). UE przeznaczyła na jego budŜet prawie 54 mld. euro, z czego ponad 2,35

mld. na kwestie związane z energetyką. Program ma wspierać m.in. wytwarzanie

energii z OZE, produkcję biopaliw, badania nad technologiami wychwytywania

i składowania dwutlenku węgla, badania nad czystymi technologiami węglowymi,

wzrost wydajności i bezpieczeństwa europejskich sieci energetycznych, promocję

efektywności i racjonalnego zuŜycia energii oraz popularyzowanie wiedzy z zakresu

polityki energetycznej.

98 Chodzi tu m.in. takŜe o promocję efektywności energetycznej w transporcie, zróŜnicowanie paliw oraz promocję paliw pochodzących z odnawialnych źródeł energii. 99 T. Skoczkowski, Programy energetyczne Unii Europejskiej – szanse rozwoju energetyki gminnej, Materiały z konferencji „Energetyka w gminie” Katowice 2003, s. 2 (http://www.energoelektro.pl/konferencja/referaty/skoczkowski.pdf z dnia 8.07.2008). 100 T. Skoczkowski, A. Kaniszewska, Inteligentna Energia – Program dla Europy, „Infrastruktura – Środowisko – Energia” dodatek do „Rzeczpospolitej” 19.12.2007, s. 1 (http://www.cip.gov.pl/download/Rzeczpospolita_19_12_07.doc z dnia 8.07.2008).

43

1.5 Strategie i załoŜenia UE w dziedzinie energetyki na najbliŜsze lata.

W marcu 2006 roku, Komisja Europejska przyjęła zieloną księgę

pt. Europejska strategia na rzecz zrównowaŜonej, konkurencyjnej i bezpiecznej

energii101. Dokument ten kompleksowo obejmuje kwestie energetyki w UE,

wskazując jej główne cele i priorytety na najbliŜszy okres. Zielona księga była

początkiem procesu wypracowywania nowej polityki energetycznej UE z jakim mamy

aktualnie do czynienia. Komisja Europejska wyznacza sześć obszarów na które państwa

członkowskie i UE jako całość powinny zwrócić szczególną uwagę.

Po pierwsze, państwa członkowskie powinny dąŜyć do jak najszybszej liberalizacji

swoich rynków energii oraz do stworzenia jednego, wspólnego, wewnętrznego rynku

energii w UE. Po drugie, naleŜy wzmocnić bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię

na rynku wewnętrznym oraz solidarnie działać przeciw powstawaniu kryzysów

energetycznych oraz ich skutkom. Po trzecie – zrównowaŜony rozwój, w ramach

którego UE powinna uzgodnić ogólny cel strategiczny, który będzie równowaŜył cele

związane z ochroną środowiska naturalnego, konkurencyjnością oraz bezpieczeństwem

dostaw. Po czwarte, Unia musi jak najszybciej podjąć skuteczne działania w kwestii

zmian klimatu w postaci inwestycji w promocję odnawialnych źródeł energii

oraz efektywnego jej zuŜycia. Po piąte, naleŜy zwrócić większą uwagę

oraz przeznaczyć większe środki finansowe na wsparcie badań nad nowymi

technologiami w dziedzinie energetyki, tak by Unia Europejska stała się

niekwestionowanym, światowym liderem technologii energetycznych.

Ostatnim priorytetem, jaki wyznacza KE w dziedzinie energetyki, jest stworzenie

spójnej zewnętrznej polityki energetycznej.

Komisja opowiada się za osiągnięciem porozumienia co do wspólnych celów

takiej polityki oraz za ustanowieniem regularnych, formalnych spotkań i dyskusji

w tej sprawie. Wśród kwestii jakie Komisja uwaŜa za najwaŜniejsze dla wspólnej

zewnętrznej polityki energetycznej, wymienia się:

- jasno określoną politykę zabezpieczenia i dywersyfikacji dostaw energii,

- partnerstwo w dziedzinie energii z producentami, państwami tranzytowymi

i innymi podmiotami międzynarodowymi102 oraz tworzenie paneuropejskiej Wspólnoty

101 COM (2006) 105 z 8.03.2006 r. 102 Chodzi m.in. o państwa skupione w OPEC lub w Radzie Współpracy Państw Arabskich Zatoki Perskiej, Rosję.

44

Energetycznej (poszerzenie rynku energetycznego o państwa sąsiadujące i dąŜące

do UE, ale do niej nie naleŜące),

- skuteczne reagowanie na zewnętrzne sytuacje kryzysowe (np. stworzenie

mechanizmu monitorowania zapewniającego wczesne ostrzegania),

- włączanie kwestii energii w inne polityki zewnętrzne na poziomie politycznym

(np. do ogólnych umów UE z państwami trzecimi),

- wspieranie wzrostu gospodarczego poprzez odpowiednią politykę

energetyczną.

JuŜ rok przed wydaniem zielonej księgi, Unii udało się podpisać porozumienie

z częścią państw dąŜących do akcesji i stworzyć wspomnianą w dokumencie KE,

Wspólnotę Energetyczną103. Dzięki temu powstał największy na świecie wewnętrzny

rynek energii. Układ wszedł w Ŝycie 1 lipca 2006 roku. W skład Wspólnoty,

obok ówczesnych 25 państw UE weszły takŜe Bułgaria i Rumunia oraz Albania,

Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja,

Czarnogóra, Serbia i Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie.

W planach jest takŜe rozszerzenie organizacji na takie kraje jak Turcja, Ukraina,

Norwegia czy Algieria. Wspólnota ma słuŜyć utworzeniu stabilnych ram regulacyjnych

i rynkowych zdolnych do przyciągnięcia inwestycji w sieci przesyłowe.

Ma to zabezpieczyć ciągłość dostaw gazu i energii elektrycznej w regionie.

Układ był wzorowany na Traktacie Paryskim z 1951 roku i stawia za cel stworzenie

takŜe jednolitego rynku energii z państwami spoza UE104. Udało się przez to rozszerzyć

rynek energetyczny na państwa, które bezpośrednio graniczą z bogatymi w surowce

regionami Morza Czarnego, Morza Kaspijskiego i Bliskiego Wschodu,

co ma w przyszłości wspomóc i wzmocnić unijne inwestycje w tych regionach.

Na początku roku 2007, 10 stycznia, Komisja Europejska wydała liczący

ponad tysiąc stron komunikat do Rady UE i Parlamentu Europejskiego

pt. Europejska polityka energetyczna105. Dokument ten, będący częścią

tzw. pakietu energetycznego 2007106, kompleksowo ujmuje kwestie związane

z energetyką, wyznaczając kierunek działań UE w tej sferze gospodarki.

103 Dokument podpisano 25 października 2005 roku w Atenach. 104 K. Kosior, Ch. Mögelin, Op.cit. s. 24 105 COM (2007) 1 z 10.01.2007 r. 106 W skład pakietu wchodzi kilka komunikatów KE. Oprócz wymienionego, komunikaty te dotyczą m.in. przyspieszenia rozwoju wewnętrznego rynku energii, przyspieszenia rozwoju infrastruktury przesyłowej, ograniczenia emisji, zastosowania nowych technologii, rozwoju energetyki jądrowej, wzrostu produkcji energii ze źródeł odnawialnych.

45

Nowa długoterminowa strategia skupia się wokół przeciwdziałania zmianom

klimatycznym, zwiększania bezpieczeństwa energetycznego oraz konkurencyjności.

Fundamentalnym celem UE w najbliŜszym okresie jest zmniejszenie do roku 2020

poziomu emisji gazów cieplarnianych związanych z uŜytkowaniem energii107.

Jeśli cel uda się osiągnąć, KE postuluje o dalszą redukcję emisji o 30% przed rokiem

2030 czy teŜ o 50-80% przed rokiem 2050. Komisja zaproponowała w ramach pakietu,

plan działań w energetyce na najbliŜsze lata, który przewiduje szereg przedsięwzięć.

Po pierwsze, naleŜy stworzyć wewnętrzny rynek energii oparty na swobodzie

konkurencji (co zmniejszyłoby koszty energii dla obywateli UE) i zapewniający

bezpieczeństwo dostaw energii dla wszystkich państw UE. Komisja po raz kolejny

opowiedziała się za rozdziałem właścicielskim przesyłu z produkcją i dystrybucją

energii. Wspomina się takŜe o wzmocnieniu niezaleŜnych urzędów regulacyjnych.

Podkreśla się znaczenie jawności rynku, która jest niezbędna dla jego prawidłowego

działania. W kwestii infrastruktury wskazuje się cztery najwaŜniejsze projekty

priorytetowe takie jak połączenie elektroenergetyczne między Niemcami, Polską

i Litw ą, połączenie z morskimi elektrowniami wiatrowymi w Europie Północnej,

połączenia elektroenergetyczne między Francją i Hiszpanią oraz budowa gazociągu

Nabucco (przesył gazu z nad Morza Kaspijskiego).

Po drugie, naleŜy zapewnić bezpieczeństwo dostaw. UE ma wspierać swoich

członków w dywersyfikacji źródeł energii oraz wzmocnić mechanizmy solidarności

państw członkowskich (wzajemna pomoc w przypadku kryzysów energetycznych).

Państwa muszą utrzymywać odpowiednie rezerwy surowców na wypadek wystąpienia

takich kryzysów.

Po trzecie, trzeba poprawić efektywność zuŜycia energii. NajwaŜniejszym celem

w tym przypadku jest ograniczenie łącznego zuŜycia energii pierwotnej o 20%

do roku 2020. Efektem tego ma być znaczne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do

atmosfery oraz zaoszczędzenie ponad 100 mld. euro.

Po czwarte, naleŜy przyjąć długoterminowy program rozwoju energetyki

odnawialnej w ramach UE. Głównym celem takiego programu miałoby być

zwiększenie udziału energii odnawialnej w łącznym bilansie energetycznym UE

do 20% do 2020 roku.

107 MEMO/07/7 Strategia energetyczna dla Europy – Komisja stawia czoła wyzwaniom, jakie stoją przed energetyką w XXI wieku. s. 1 (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/07/7&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en z dnia 7 lipca 2008).

46

Po piąte, naleŜy stworzyć europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii

energetycznych. Za główne cele w tej kwestii UE wyznaczyła obniŜenie kosztów

produkcji czystej energii oraz osiągnięcie przez europejski przemysł pozycji lidera

w sektorze technologii niskoemisyjnych, w szczególności jeśli chodzi o wykorzystanie

paliw kopalnych.

Po szóste, naleŜy włączyć kwestie energetyczne do relacji UE z państwami

trzecimi tak aby wszystkie państwa członkowskie potrafiły wypracować wspólne

stanowiska w międzynarodowej polityce energetycznej.

Podsumowując postanowienia pakietu energetycznego naleŜy zauwaŜyć,

Ŝe w większości pokrywają się one z postulatami zielonej księgi z 2006 roku.

Pokazuje to, Ŝe kierunek obrany przez Komisję, pomimo pojawiających się głosów

sprzeciwu w odniesieniu do róŜnych szczegółowych kwestii, jest odzwierciedleniem

aktualnych problemów przed jakimi stoi UE oraz próbą przedstawienia skutecznych ich

rozwiązań. Na marcowym szczycie Unii Europejskiej w Brukseli (8-9 marca 2007),

ustalenia pakietu zostały przyjęte z duŜym optymizmem. Rada UE zaakceptowała

ambitne cele wyznaczone przez Komisję. NajbliŜsze lata powinny zweryfikować czy

postanowienia pakietu energetycznego mają szansę na realizację.

47

Rozdział II

Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej.

2.1 Potencjał energetyczny państw członkowskich Unii Europejskiej.

Podział sektora energetycznego w szerokim znaczeniu108 pod względem

pozyskiwania energii ze źródeł energii determinuje trzy duŜe grupy surowców109.

Największą z nich, która w zdecydowanym stopniu warunkuje politykę energetyczną

UE są paliwa konwencjonalne (stałe, ciekłe i gazowe). MoŜemy do nich zaliczyć

przede wszystkim węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropę naftową oraz gaz ziemny

(takŜe w postaci skroplonej – LNG). Kolejną grupą surowców energetycznych

są paliwa jądrowe. W tym wypadku głównym surowcem jest uran, ale jako paliwo

jądrowe wykorzystywany jest takŜe pluton. Ostatnią wielką grupą surowcową

są odnawialne źródła energii (OZE)110. NaleŜą do nich w szczególności energia spadku

wody, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia geotermalna oraz biomasa

i biopaliwa111.

Od dłuŜszego czasu, jak widać w załączonej tabelce (tabela 2),

największą i niezmienną rolę w produkcji energii w UE spełniają źródła

konwencjonalne stanowiąc ponad połowę wyprodukowanej energii w państwach

członkowskich (57,2%)112. Drugim, takŜe bardzo znaczącym źródłem energii w Europie

jest energia nuklearna (30,2%), której procent produkcji tylko w niewielkim stopniu

zmniejszył się od 1990 roku. Oba te źródła energii (razem prawie 87,5%) znacząco

warunkują politykę UE w dziedzinie energii. Wśród pozostałych źródeł energii prym

wiedzie energia wodna. W tym przypadku chodzi tu o duŜe elektrownie wodne.

Unia od dłuŜszego czasu stara się ograniczać potencjał tego źródła energii, ze względu

na zbyt duŜą ingerencję wielkich elektrowni wodnych w ekosystemy rzek i jezior.

Do mniej znaczących źródeł naleŜą takŜe energia wiatrowa (szczególnie

wykorzystywana w Niemczech i Danii), której potencjał produkcyjny systematycznie

108 Wielu autorów opisujących sektor energetyczny Unii Europejskiej ujmuje go w węŜszym znaczeniu, pomijając kwestie poszukiwania i wydobywania paliw a skupiając się jedynie na produkcji, dystrybucji i przesyle energii. 109 T. Skoczny, Energetyka, w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003, s. 710 110 Cały sektor energetyki dotyczący odnawialnych źródeł energii został omówiony w rozdziale III niniejszej pracy. 111 Kwestie działań UE w zakresie polityki energetycznej w stosunku do odnawialnych źródeł energii zostały szczegółowo omówione w rozdziale III niniejszej pracy. 112 Eurostat statistical book, Gas and electricity market statistics 2007, s. 4

48

wzrasta oraz energia geotermalna (wykorzystywana wyłącznie we Włoszech

i w Portugalii i w niewielkim stopniu na Węgrzech). Pozostałe źródła energii nie mają

praktycznie wpływu na politykę UE i są wykorzystywane na niewielką skalę tylko

w niektórych państwach członkowskich (energia słoneczna, biomasa itp.)113.

Tabela 2

Produkcja energii w Unii Europejskiej

1990 (%) 2005 (%)

En. konwencjonalna 52,7 En. konwencjonalna 52,7

En. nuklearna 30,8 En. nuklearna 30,2

En. wodna 11,9 En. wodna 10,3

En. geotermalna 0,1 En. wiatrowa 2,1

En. wiatrowa 0,0 En. geotermalna 0,2

Źródło: Eurostat.

2.1.1 Energetyka konwencjonalna.

Najpowszechniejszymi i najczęściej wykorzystywanymi surowcami

energetycznymi do produkcji energii elektrycznej na świecie i w Europie są tzw. paliwa

kopalne. W latach 1990-2005 produkcja energii elektrycznej z konwencjonalnych

źródeł energii wzrosła o 28%, aby w 2005 roku osiągnąć poziom 1,9 mln. GWh

w 27 państwach członkowskich UE razem wziętych114. Niestety w porównaniu

ze światowymi złoŜami surowców kopalnych wykorzystywanych w energetyce,

Europa wydaje się być znacznie uboŜsza. W 2004 roku, zasoby paliw kopalnych

w Europie stanowiły jedynie 3% rezerw światowych115. Największe złoŜa paliw

konwencjonalnych w Europie występują w przypadku węgla. Spore zanieczyszczenia

oraz emisja CO2 do atmosfery powodują jednak, spadek poparcia UE

dla wykorzystywania tego surowca. W przypadku gazu ziemnego, choć UE preferuje

zwiększanie jego udziału w ogólnej produkcji energii, juŜ niedługo moŜemy mieć

do czynienia z duŜym spadkiem produkcji w Europie wobec stopniowego kończenia się

jego zasobów znajdujących się pod dnem Morza Północnego. Zasobów ropy naftowej

w Europie jest bardzo mało i zdecydowana większość zapotrzebowania na nią

jest pokrywana z importu. W niektórych państwach członkowskich produkcja energii

z własnych źródeł konwencjonalnych w ogóle nie istnieje. NaleŜą do nich Cypr, Malta, 113 W Niemczech, Francji, południowej Anglii oraz w państwach nordyckich energia słoneczna jest często wykorzystywana dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego. 114 Eurostat statistical book, Gas and electricity…, s. 7 115 J. Olszowski, Konwencjonalna energetyka w UE, „Biuletyn górniczy” GIP-H 2006, nr. 11-12 (http://www.giph.com.pl/archiwum/137_2.html z dnia 7.07.2008 r.).

49

Portugalia, Łotwa, Luksemburg i Belgia. W innych państwach takich jak Francja,

Litwa, Bułgaria, Estonia, Irlandia, Austria, Słowenia, Słowacja i Szwecja wydobycie

surowców konwencjonalnych jest znikome116.

Węgiel kamienny.

Podstawową kopaliną energetyczną jest węgiel kamienny. Obok energii

jądrowej, energia z węgla jest najczęściej produkowaną w UE i stanowi aŜ 30%

jej ogólnej produkcji energii (około 940 TWh)117. Unia przewiduje zmniejszenie

produkcji węgla na swoim terytorium, jednakŜe w związku ze zwiększeniem

zapotrzebowania na energię elektryczną, procentowy spadek produkcji węgla będzie

niewielki. Szacuje się, Ŝe w 2030 roku, nadal będzie się utrzymywał na dość wysokim

poziomie, 27% ogólnej produkcji energii w UE. W 2005 roku w państwach

członkowskich UE (25) wyprodukowano około 171 mln. ton węgla118. Ponad połowa

całej produkcji węgla w Unii przypada na Polskę, co roku wydobywającą

około 100 mln. ton węgla. Nasz kraj naleŜy pod tym względem do ścisłej światowej

czołówki119. Poza Polską wśród państw o znaczącym potencjale produkcyjnym węgla

w UE wyróŜniają się Niemcy, Czechy, Wielka Brytania, Rumunia oraz Hiszpania.

Struktura produkcji energii w przypadku kilku państw członkowskich opiera się

głównie na węglu. Najlepszym przykładem takiego państwa jest oczywiście Polska,

która aŜ w prawie 95% właśnie tym surowcem pokrywa swoje zapotrzebowanie

na energię elektryczną. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe do niedawna dawało to Polsce całkowite

bezpieczeństwo energetyczne, jednakŜe w związku z duŜym zanieczyszczeniem

atmosfery oraz zgodnie z przyjętymi zobowiązaniami międzynarodowymi,

Polska powinna systematycznie ograniczać produkcję węgla na rzecz innych źródeł

energii. Do pozostałych państw UE, gdzie węgiel stanowi główną część krajowej

produkcji energii naleŜą takŜe Grecja (59,3%), Niemcy (48,8%), Bułgaria (45,4%)

oraz Rumunia (41,0%)120. W Unii są teŜ państwa, których potencjał energetyczny

tylko w znikomym stopniu opiera się o ten surowiec. Praktycznie najmniejsze znaczenie

ma on w Szwecji (1%) i Francji (4%), gdzie prym wiedzie energetyka nuklearna. 116 Eurostat news release Energy consumption and production. EU27 energy dependence rate at 54% in 2006., 10.06.2008, s. 3 117 Eurostat statistical book, Energy. Yearly statistics 2005, 2007, s. 12 118 C. Dalhström, The coal industry in the European Union in 2004 and 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 14, s. 1 119 W 2006 roku Polska pod względem produkcji węgla znajdowała się na siódmej pozycji, za Chinami, Indiami, Australią, RPA, Rosją oraz Indonezją. 120 C. Dalhström, Op. cit. s. 1

50

Ropa naftowa.

Potencjał produkcyjny ropy naftowej w Europie jest bardzo słaby,

wręcz znikomy. Pomimo, Ŝe na świecie ropa nadal pozostaje najpopularniejszym

surowcem energetycznym, w Europie jej znaczenie (tak jak i wydobycie oraz zuŜycie)

systematycznie maleje, m.in. w związku z prowadzoną od lat w ramach UE, polityką

dywersyfikacji źródeł energii. Najpierw na rzecz gazu ziemnego i energetyki jądrowej.

Aktualnie takŜe na rzecz odnawialnych źródeł energii. W 2005 roku w UE

wyprodukowano około 119 mln. ton ropy naftowej121. Jedynie w Norwegii,

a w Unii Europejskiej, w Wielkiej Brytanii wydobycie ropy naftowej stoi

na międzynarodowym poziomie. TakŜe Dania, Włochy, Rumunia, Francja i Grecja

wydobywają nieznaczne ilości tego surowca. Tylko w przypadku Grecji produkcja

energii z ropy naftowej w stosunku do całej produkcji energii wynosi ponad 10%

(15,9%). W przypadku reszty państw, tak jak i całej UE liczonej razem, udział ropy

naftowej w całkowitej produkcji energii elektrycznej nie przekracza 6%

(ok.138,5 TWh)122. Zdecydowana większość ropy wykorzystywanej w państwach

europejskich pochodzi z importu, głównie z takich państw jak Rosja, Norwegia, Arabia

Saudyjska, Libia, Iran, Algieria i Kazachstan.

Gaz ziemny.

Gaz ziemny kiedyś uwaŜany za surowiec drugiej kategorii, aktualnie

charakteryzuje się największym wzrostem wydobycia i zuŜycia. W 2005 roku

wydobycie gazu ziemnego w UE wyniosło 7,6 mln. TJ. Produkcja energii z gazu

ziemnego w UE stanowi około 18-19% całkowitej produkcji energii (ok.662,5 TWh)123.

Na terytorium Unii Europejskiej główne pokłady gazu znajdują się pod dnem Morza

Północnego. W związku z tym, zdecydowanymi liderami pod względem jego

wydobycia są Wielka Brytania produkująca prawie 3,7 mln. TJ gazu rocznie

(41,9% produkcji UE w 2005 roku) oraz Holandia wydobywająca ponad 2,6 mln. TJ

gazu ziemnego (prawie 30%). Do waŜnych producentów gazu ziemnego w UE moŜna

zaliczyć takŜe Niemcy, Rumunię, Włochy oraz Danię124. PotęŜnym producentem gazu

w Europie spoza UE jest takŜe Norwegia, korzystająca ze złóŜ na Morzu Północnym

121 Ch. Kröppl, Oil economy 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 17, s. 1 122 Eurostat statistical book, Energy. Yearly statistics…, 2007, s. 12 123 Eurostat statistical book, Op.cit. s. 12 124 Produkcja ponad 400 tys. TJ gazu ziemnego w roku 2005. Dla porównania, w Polsce w tym samy roku wyprodukowano ponad 180 tys. TJ gazu.

51

oraz na Morzu Norweskim. Wydobycie na poziomie prawie 3,6 mln. TJ rocznie stawia

ją na drugim miejscu pod tym względem w Europie. Niestety złoŜa gazu pod dnem

Morza Północnego systematycznie się zmniejszają i niedługo mogą całkowicie

zaniknąć, co wobec zwiększającego się zapotrzebowania na gaz w UE moŜe zwiększyć

takŜe jej zaleŜność od państw eksporterów gazu takich jak Rosja czy Algieria.

2.1.2 Energetyka jądrowa.

W Unii Europejskiej jest 15 państw członkowskich, które wykorzystują energię

jądrową do produkcji energii. Razem na terytorium UE działa aktualnie 66 elektrowni

atomowych ze 152 reaktorami125. Produkcja energii z energii atomowej w Unii wzrosła

w ostatnich kilkunastu latach o ponad 1/4, pomimo, Ŝe nie zainstalowano Ŝadnych

nowych mocy wytwórczych w ostatnim okresie. Aktualnie produkcja energii

elektrycznej z energii atomowej stanowi 30,2% (ok. 998 TWh) ogólnej produkcji

energii elektrycznej w państwach członkowskich UE126.

Największym producentem energii jądrowej w Europie i drugim na świecie

(po USA) jest Francja, która zaspokaja ponad 75% zapotrzebowania na energię właśnie

dzięki sile atomu. Rząd francuski, borykający się z problemami bezpieczeństwa

energetycznego w związku z niewystarczającym stanem posiadania zasobów

konwencjonalnych, juŜ w latach 70 ubiegłego wieku, zdecydowanie postawił na rozwój

energetyki jądrowej. Taką decyzję na pewno ułatwiła zasobność Francji w rudy uranu,

które ocenia się na około 100 tys. ton, co daje aŜ 3% zasobów uranu na całym świecie.

Dzięki przestawieniu się na produkcję energii elektrycznej z energii jądrowej Francja

szybko zapewniła sobie samowystarczalność energetyczną oraz stała się największym

na świecie eksporterem energii. Ma to wpływ na ogólną politykę energetyczną

całej UE. Zdecydowana większość sektora energetycznego tego kraju skupia się

w rękach potęŜnego koncernu (EdF), który w większości jest własnością państwa.

Nie dziwi więc twarda, antyliberalizacyjna postawa kolejnych władz tego kraju, które

potrafią wznieść się ponad podziały wewnątrzpaństwowe dla zabezpieczenia interesów

EdF na arenie europejskiej. TakŜe eksport energii w ramach EdF jest często

wykorzystywany przez Francję jako środek o znaczeniu politycznym charakteryzujący

się moŜliwościami wpływu na polityki innych państw – importerów. Jak waŜna jest

125 Komunikat KE do RUE i PE pt. „Ramowy program energetyki jądrowej” COM(2006) 844 z 10.01.2007 r. 126 Eurostat statistical book, Op.cit. s. 12

52

energia jądrowa dla Francji, udowadnia fakt, Ŝe jedna tylko elektrownia w miejscowości

Gravelines niedaleko Dunkierki dostarcza aŜ 35 TWh rocznie. Dokładnie tyle energii

zostało zuŜyte w 1950 r. w całej Francji. Pomimo, Ŝe teraz zuŜycie energii jest znacznie

większe, nie wolno zapominać, Ŝe elektrownia w Gravelines jest tylko jedną

z 20 czynnych elektrowni atomowych we Francji z 59 reaktorami jądrowymi

(nie wspominając o reaktorach doświadczalnych), zaś cały przemysł jądrowy we Francji

zatrudnia ponad 100 tys. pracowników127.

Poza Francją, największe skupiska elektrowni atomowych istnieją w RFN,

Wielkiej Brytanii, Hiszpanii oraz Szwecji. W pozostałych dziesięciu państwach Unii

wykorzystujących energię atomową znajdują się po dwie lub jedna elektrownia128.

Obok Francji, energia nuklearna stanowi ponad 50% całkowitej wyprodukowanej

energii takŜe w Belgii, Szwecji oraz na Słowacji i na Litwie. W przypadku naszego

wschodniego sąsiada, produkcja energii atomowej stanowi prawie 80% całkowitej

produkcji energii, dzięki czemu Litwa jest w stanie produkować energię takŜe

na eksport (do Rosji oraz na Białoruś i Łotwę)129. Litwa została jednak zobowiązana

przez UE do zamknięcia jedynej, przestarzałej juŜ, elektrowni atomowej w Ignalinie

do 2009 roku. W 2007 roku, parlament Litwy zdecydował o utworzeniu nowej

elektrowni atomowej przy współudziale Polski, Litwy i Estonii do roku 2015. TakŜe

nasi południowi sąsiedzi są dobrze zaopatrzeni w moce wytwórcze w przypadku energii

atomowej. Ponad 50% energii wyprodukowanej na Słowacji pochodzi z dwóch

elektrowni atomowych. W przypadku Republiki Czeskiej energia nuklearna stanowi

jedynie 1/4 całkowitej produkcji energii w tym kraju, ale stawia Czechy na trzecim

miejscu pod względem eksportu energii w Unii Europejskiej (po Francji i RFN).

Dziesięć państw UE, w tym Polska, w ogóle nie wykorzystuje energii atomowej

w produkcji energii elektrycznej. Dość ciekawym pod tym względem państwem

europejskim są Włochy. W 1987 roku, na fali paniki po awarii reaktora jądrowego

w Czarnobylu, Włosi przeprowadzili referendum w sprawie wykorzystania energii

jądrowej w ich kraju. AŜ 71% Włochów opowiedziało się przeciwko tejŜe energii.

W związku z wynikami referendum rząd włoski zdecydował o zamknięciu do 1990

roku wszystkich, czterech elektrowni jądrowych na Półwyspie Apenińskim. W ostatnim

127 Energetyka jądrowa we Francji, „Gigawat energia” 2003, nr 11, s. 6 (http://www.gigawat.net.pl/article/articleview/274/6/33/ z dnia 8.07.2008). 128 Są to Belgia, Bułgaria, Czechy, Finlandia, Holandia, Litwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry. 129 W. Wróblewski, Bezpieczeństwo energetyczne krajów bałtyckich, „Wokół energetyki” 2005r. , nr 3, s. 10

53

jednak okresie co raz częściej pojawiają się we Włoszech głosy za powrotem

do produkcji energii z energii atomowej130.

W Europie cały czas jest prowadzona bardzo oŜywiona debata na temat

bezpieczeństwa uŜycia oraz przyszłości energetyki atomowej na Starym Kontynencie.

Część krajów UE, takich jak Niemcy, Belgia czy teŜ Szwecja planuje w najbliŜszym

okresie ograniczyć produkcję energii jądrowej a w przyszłości całkowicie

z niej zrezygnować. Jednak zdecydowana większość państw z Francją na czele

oraz przy wsparciu Komisji Europejskiej opowiadającej się za wzrostem wykorzystania

energii jądrowej w ogólnym bilansie energetycznym Unii, jest zdecydowana zwiększać

swoje moce wytwórcze i budować nowe reaktory. TakŜe państwa dotychczas

nie posiadające elektrowni nuklearnych mają w planach jej budowę w przyszłości,

czego doskonałym przykładem jest Polska131.

Za wykorzystaniem energii jądrowej przemawia dość duŜo mocnych

argumentów. Przede wszystkim jest to w tej chwili doskonały środek dla uzyskania

samowystarczalności energetycznej. Głównym surowcem potrzebnym

do wyprodukowania tejŜe energii jest uran. Jest on szeroko dostępny na całym świecie,

w tym takŜe w Europie. Zdecydowanie największe złoŜa uranu posiada Australia

(prawie 24% potencjału światowego). Znaczne ilości produkuje takŜe Kanada

(aktualnie światowy lider pod względem produkcji uranu), USA i Kazachstan.

Do głównych producentów uranu w UE naleŜą Czechy (posiadają najstarszą kopalnię

uranową na świecie – Jáchymov), Niemcy (prawie wszystkie kopalnie uranu znajdują

się na terytorium dawnego NRD)132 oraz Rumunia133. TakŜe Polska posiada niewielkie

zasoby tego surowca w Sudetach oraz w rejonie Gór Świętokrzyskich.

W latach 1954 – 1973 działała największa w Polsce kopalnia uranu „Wolność”

(Kowary w Sudetach). Według róŜnych źródeł wydobyto w niej podczas eksploatacji

kopalni od 650 do 850 ton uranu (głównie na eksport)134. Uran jest surowcem wysoko

efektywnym energetycznie. Aktualnie do wytworzenia 1 TWh potrzeba jedynie

130 M.in. rząd Silvio Berlusconiego proponuje przywrócenie działalności elektrowni jądrowych. 131 Podejście Polski do kwestii energetyki atomowej zostanie omówione szerzej w rozdziale IV. 132 P. Diehl, Uranium mining in Europe. The impacts on man and environment, (http://www10.antenna.nl/wise/index.html?http://www10.antenna.nl/wise/439-440/cont.html z dnia 8.07.2008 r.). 133 www.world-nuclear.org 134 W. Rejman, Kopalnie uranu w Polsce, „Wiedza i śycie” 1996, nr 9 (http://archiwum.wiz.pl/1996/96093100.asp z dnia 10.07.2008 r.).

54

23 ton uranu naturalnego135. Dla porównania, dla wytworzenia takiej samej ilości

energii potrzeba około 100 mln. litrów ropy naftowej. Światowe zasoby uranu starczą

na znacznie dłuŜszy okres eksploatacji niŜ w przypadku gazu ziemnego i ropy naftowej.

Przewiduje się takŜe istnienie znacznie większych zasobów tego surowca na świecie

niŜ ówcześnie jest zbadane. Energetyka jądrowa jest takŜe znacznie mniej naraŜona

na problemy z dostawą surowców niŜ w przypadku energetyki konwencjonalnej.

Reaktory nuklearne potrafią działać ponad rok bez konieczności uzupełniania paliwa,

co w przypadku kryzysów energetycznych daje bardzo cenny czas władzom państwa

dotkniętego takim kryzysem na skuteczne przeciwdziałanie136.

Inną zaletą energetyki jądrowej jest jej wbrew pozorom, nieduŜy wpływ

na środowisko naturalne i praktycznie zerowa emisja CO2 do atmosfery, co idealnie

wpisuje się w aktualną politykę energetyczną całej UE. Elektrownie jądrowe

są znacznie mniej radioaktywne niŜ elektrownie opalane węglem. Według niektórych

badań, prawdopodobieństwo śmierci w wyniku napromieniowania w przypadku awarii

elektrowni jądrowej dla ludności mieszkającej w jej okolicach jest 10-krotnie mniejsze

niŜ moŜliwość śmierci od pioruna, powodzi lub trzęsienia ziemi137. Gdyby całą

produkcję energii na świecie oprzeć o energię atomową, roczna dawka

napromieniowania na jaką byłby naraŜony pojedynczy człowiek nie mogłaby

spowodować Ŝadnych wykrywalnych zmian w jego organizmie138.

W związku ze środowiskiem pozostają takŜe główne argumenty przeciwników

wykorzystania energii z atomu. Nadal w pamięci pozostają dwie duŜe awarie elektrowni

atomowych. W marcu 1979 roku nastąpiło stopienie rdzenia reaktora

w elektrowni Three Mile Island w Pensylwanii. Na szczęście nie doszło do wybuchu

i substancja promieniotwórcza nie wyciekła do atmosfery. Niestety siedem lat później

doszło do, często niesłusznie określanej mianem największej w historii spowodowanej

przez człowieka, katastrofy ekologicznej. W nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 roku,

w elektrowni Czarnobyl na Ukrainie nastąpiły dwie potęŜne eksplozje, których

skutkiem było rozerwanie pokrywy reaktora (blok nr 4) i wydostanie się do atmosfery

135 S. Chwaszczewski, Miejsce energetyki jądrowej w Europie, World Energy Council: European Working Group 2007, s. 19 (http://www.ien.com.pl/wec/raport/energetyka.ppt z dnia 10.07.2008 r.). 136 M. Tatarzyński, Uran jako szansa na zmniejszenie zaleŜności od dostaw innych surowców energetycznych, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2007, nr. 3-4, ss. 318-319 137 J. Kucowski, D. Laudyn, M. Przekwas, Energetyka a ochrona środowiska, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1997, s. 43 138 H. Rechul, Energetyka jądrowa – zło konieczne?, „Wokół energetyki” 2002 r. , nr 6, s. 49

55

potęŜnych ilości substancji radioaktywnych139. Obszar w okolicach elektrowni został

w róŜnym stopniu skaŜony na setki a nawet tysiące lat, zaś skutki awarii dało się odczuć

na całej północnej półkuli naszego globu. Wręcz apokaliptyczna wizja potęŜnego

zagroŜenia ze strony awarii reaktorów jądrowych, często wykorzystywana

przez przeciwników energii nuklearnej jest znacząco przesadzona i nie oparta na zbyt

obiektywnych przesłankach.

System zabezpieczeń aktualnie działających reaktorów jądrowych na świecie

jest zdecydowanie bardziej sprawniejszy i bezpieczniejszy niŜ 20 lat temu,

nie wspominając juŜ o nowych reaktorach, w przypadku których prawdopodobieństwo

jakiejkolwiek awarii jest bliskie zeru. NaleŜy takŜe podkreślić, Ŝe sama awaria

do jakiej doszło w Czarnobylu nie wprowadziła aŜ tak duŜo substancji radioaktywnych

do atmosfery jak np. próbne wybuchy jądrowe czy teŜ awarie w duŜych fabrykach

chemikaliów140. Jedynym sensownym postulatem obrońców środowiska przeciwko

energetyce atomowej z którym moŜna się zgodzić, jest problem utylizacji i składowania

odpadów radioaktywnych. Na dzień dzisiejszy nie udało się jeszcze skutecznie

rozwiązać tego problemu. Wypalone paliwo jądrowe jest niestety duŜo bardziej

niebezpieczne niŜ sam uran. Dotychczas najpopularniejszą metodą składowania

odpadów radioaktywnych było wykorzystywanie komór podziemnych

np. wyeksploatowanych kopalni soli, ale wciąŜ trwają badania nad skutecznym

i bezpiecznym pozbywaniem się zuŜytych materiałów radioaktywnych.

Za wykorzystaniem energii jądrowej przemawiają więc głównie kwestie

ekonomiczne. Energetyka jądrowa charakteryzuje się duŜymi kosztami budowy

reaktorów, ale za to znacznie tańszą od tradycyjnych elektrowni eksploatacją.

W związku ze znaczną bazą surowcową, duŜą konkurencją na rynku uranu oraz

niewielkim wpływem cen surowca na cenę energii elektrycznej wyprodukowanej

z energii atomowej, stabilność kosztów produkcji energii jest wyjątkowo duŜa.

WaŜnym czynnikiem jest takŜe wysokie bezpieczeństwo dostaw surowców oraz

rozmieszczenie rud uranu w dość stabilnych regionach świata (w porównaniu do złóŜ

139 Przyczyną awarii był źle przeprowadzony eksperyment, który miał na celu sprawdzenie jak długo w sytuacji kryzysowej, po ustaniu napędzania turbin generatorów parą z reaktora, energia przez nie wytwarzana jest w stanie wyprodukować energię elektryczną dla potrzeb awaryjnego sterowania reaktorem. Miało się to odbyć poprzez znaczne zmniejszenie mocy reaktora, wyłączenie systemów zabezpieczających, następnie wyłączenie dopływu pary do turbin i zmierzenie długości pracy reaktora po wyłączeniu dopływu. Wobec duŜej niestabilności reaktora, nastąpił niekontrolowany wzrost mocy, który w konsekwencji doprowadził do dwóch potęŜnych eksplozji oraz poŜaru materiałów promieniotwórczych, który udało się ugasić dopiero po 10 dniach od wybuchu. 140 H. Rechul, Op. cit. s. 51

56

ropy naftowej czy gazu). Blokadą dla rozwoju tego rodzaju energetyki moŜe być jednak

nadal nierozwiązany problem z odpadami powstającymi podczas produkcji energii

jądrowej oraz istniejąca społeczna niechęć do inwestycji w ten rodzaj energii. Nie są to

jednak problemy nierozwiązywalne.

Pozytywną przesłanką dla rozwoju energetyki jądrowej w Europie jest tendencja

do zmian poglądów na temat tejŜe energetyki w społeczeństwach państw

członkowskich UE. Według WNA141 poparcie Europejczyków dla energetyki jądrowej

wzrosło o 7% w ciągu ostatnich trzech lat, dzięki czemu na dzień dzisiejszy głosy

w Europie „za” lub „przeciw” są praktycznie podzielone pół na pół. Najwięcej

zwolenników energetyka jądrowa ma w państwach, które korzystają

z jej dobrodziejstw, takich jak Węgry, Czechy, Słowacja, Litwa, Finlandia i Szwecja.

Najwięcej oponentów moŜna znaleźć w Austrii, Grecji, Danii oraz na Cyprze,

gdzie poparcie dla energetyki nuklearne nie przekracza 20%. AŜ 39% spośród

oponentów energetyki jądrowej byłoby skłonnych zmienić zdanie jeśliby zaistniało

skuteczne rozwiązanie problemu odpadów radioaktywnych. Dane te pozwalają

stwierdzić, Ŝe energetyka jądrowa w Europie ma dobre szanse rozwoju i przy wsparciu

ze strony organów UE jest w stanie w przyszłości odpowiednio zabezpieczyć państwa

członkowskie Unii przed kryzysami energetycznymi.

2.2 Stopień uzaleŜnienia Unii Europejskiej od dostaw surowców z państw trzecich.

Jak wynika z poprzedniego podrozdziału, terytorium Europy nie jest niestety zbyt

bogato wyposaŜone w surowce naturalne wykorzystywane w energetyce.

Pomimo dobrze rozwiniętego oraz pręŜnie działającego sektora energii nuklearnej

a takŜe szybko rozwijającej się energetyki odnawialnej, państwa członkowskie UE

są w najbliŜszym okresie skazane na wykorzystywanie energii w większości ze źródeł

konwencjonalnych, w przypadku których jedynym sposobem zapewnienia

bezpieczeństwa dostaw jest ich import z państw trzecich.

Całkowite zuŜycie energii elektrycznej w 27 państwach członkowskich Unii

w roku 2005 wyniosło 2,76 mln. GWh142. Głównie w przemyśle oraz eksploatacji

budynków i w nieznacznym stopniu w transporcie. W ciągu piętnastu lat zuŜycie energii

wzrosło prawie o jedną trzecią i kaŜdego roku minimalnie się zwiększa.

141 World Nuclear Association (www.world-nuclear.org). 142 Eurostat statistical book, Op.cit. s. 26

57

Według Eurostatu143 w 2005 roku najwięcej zuŜyto energii wyprodukowanej z ropy

naftowej (39%). Wyjątkową energochłonnością w tym przypadku wykazuje się sektor

transportu. Pozostała zuŜyta energia oparta była o dostawy gazu ziemnego (26,1%)

i węgla (18,1%) oraz produkcję energii nuklearnej (14,7%). Inne rodzaje źródeł energii

stanowiły jedynie 2,1% zuŜytej energii144. Jak moŜna zauwaŜyć, wykorzystanie ropy

naftowej, ale i gazu ziemnego znacznie przekracza potencjał produkcyjny państw UE.

W ostatnich latach import ropy naftowej wzrósł o kilkanaście procent i stanowi

aktualnie około 3/5 całego importu surowców energetycznych do państw

członkowskich UE. Głównym państwem, które zaopatruje Unię w ten surowiec

jest Rosja, która przesyła ponad 30% całego unijnego importu ropy do państw

członkowskich. Na drugim miejscu pod tym względem znajduje się Norwegia.

Do pozostałych kierunków importu ropy naftowej naleŜą Bliski Wschód

(Arabia Saudyjska, Irak, Kuwejt, Syria, Iran), Afryka Północna (Libia, Algieria,

w niewielkim stopniu Tunezja), republiki poradzieckie (Kazachstan, AzerbejdŜan)

oraz Nigeria, Meksyk czy Wenezuela.

W odniesieniu do gazu ziemnego, prawie 1/4 całego importu energii UE opiera

się na tym surowcu. Ponad 70% wszystkich dostaw gazu pochodzi z 3 krajów.

Tak jak w przypadku ropy naftowej, głównym eksporterem gazu do UE jest Federacja

Rosyjska (46%). Oprócz niej w znacznym stopniu zaopatrują Europę w gaz takŜe

Norwegia (27%) i Algieria (20% - w tym przypadku takŜe gaz skroplony LNG)145.

TakŜe i węgiel, pomimo dość sporych zasobów w Polsce, jest importowany

spoza UE. JednakŜe import węgla od pewnego czasu się zmniejsza, co jest związane

ze stopniowym odchodzeniem państw UE od wykorzystywania węgla wobec jego

negatywnego wpływu na środowisko i duŜej emisji dwutlenku węgla. Najwięcej tego

surowca Unia importuje z Australii, RPA, Kolumbii i Rosji.

Jak moŜna zauwaŜyć główne kierunki z jakich państwa członkowskie UE

sprowadzają róŜne surowce energetyczne z reguły się pokrywają. MoŜemy je podzielić

na trzy główne grupy:

143 Licząc dla 25 państw członkowskich. 144 A. Gikas, R. Keenan, Statistical aspects of the energy economy in 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 13, s. 3 145 C. Bayou, L’Europe et la diplomatie énergétique du pouvoir russe. Défiances et dépendances, “La revue Internationale Strategique” 2007/2008, nr 68, s. 176

58

Kierunek Wschodni, w ramach którego istnieje główna aktualnie baza

surowcowa Unii, czyli Federacja Rosyjska oraz kilka mniej znaczących eksporterów

surowców energetycznych takich jak Kazachstan i AzerbejdŜan.

Kierunek Północny, gdzie co raz mocniej moŜna zaobserwować wzrost importu

gazu i ropy naftowej przez państw UE z Norwegii.

Kierunek Południowo-Blisko Wschodni (OPEC), w ramach którego wyróŜnić

naleŜy państwa naleŜące do OPEC Algierię i Libię z Afryki Północnej a takŜe Arabię

Saudyjską, Kuwejt, Irak, Iran i ZEA z regionu Bliskiego Wschodu. Poza tym w ramach

OPEC działają państwa spoza regionu takie jak m.in. Wenezuela czy Nigeria.

Poza wspomnianymi kierunkami importu surowców energetycznych przez

państwa UE istnieje grupa państw eksportujących surowce do Europy, których

znaczenie jest mniejsze w ogólnym bilansie energetycznym Unii. NaleŜą do niej:

- Meksyk, który zaopatruje w ropę naftową Hiszpanię i Portugalię,

- Australia, eksportująca do Europy duŜe ilości węgla i uranu,

- Kanada, eksportująca uran do UE, oraz

- USA, Kolumbia i RPA zaopatrujące państwa członkowskie Unii w węgiel.

Według najnowszych danych, ogólna zaleŜność wszystkich państw

członkowskich UE146 wynosiła w 2006 roku 54% (w przypadku ropy naftowej nawet

82%)147 i od dłuŜszego czasu, co roku się zwiększa148. W 1997 roku wynosiła jedynie

47%149. Komisja Europejska juŜ w zielonej księdze z 2006 roku alarmowała,

Ŝe w ciągu najbliŜszych 20-30 lat, poziom uzaleŜnienie od importu konwencjonalnych

źródeł energii moŜe wzrosnąć nawet do 70%150. Jest to ostatni dzwonek,

aby Unia wreszcie zajęła wspólne stanowisko w kwestii bezpieczeństwa

energetycznego. Kilka państw członkowskich jest uzaleŜnionych od importu źródeł

energii z państw trzecich praktycznie całkowicie. NaleŜą do nich Malta (100%),

Luksemburg (99%) czy teŜ Irlandia (91%) i Włochy (86%)151. W przypadku Cypru

uzaleŜnienie od importu wynosi nawet ponad 100% i jest związane ze składowanie

części importowanych surowców.

146 Stopień zaleŜności liczymy jako import energii podzielony przez konsumpcję energii, wynik wyraŜony w procentach. 147 Eurostat year book 2008, Europe in figures, s. 436 148 Eurostat news release Energy consumption and production…, 10.06.2008, s. 1 149 Ibidem. 150 Zielona księga pt. Europejska strategia na rzecz zrównowaŜonej, konkurencyjne i bezpiecznej energii., COM (2006) 105 z 8.03.2006 r. 151 Ibidem.

59

Najlepiej zabezpieczonym pod względem samowystarczalności energetycznej

krajem w Unii jest Dania, która jako jedyna na 27 państw posiada ujemny wskaźnik

zaleŜności. Oznacza to, Ŝe Duńczycy produkują znacznie więcej energii niŜ zuŜywają,

zaś pozostałą energię przeznaczają na eksport. Wśród pozostałych państw warto

wyróŜnić Polskę (20%), której potęŜne pokłady węgla pozwalają na dzień dzisiejszy

zachować bezpieczeństwo dostaw. TakŜe Wielka Brytania (21%) i Czechy (28%),

w duŜym stopniu dzięki energetyce nuklearnej, potrafią się skutecznie zabezpieczyć

przed kryzysami energetycznymi. Szacuje się, Ŝe światowe zasoby ropy naftowej

wystarczą nam jeszcze na 40 lat, gazu zimnego na lat 60, zaś węgla na 200-300 lat152.

Wobec słabych złóŜ w Europie i rosnącemu błyskawicznie popytowi na energię,

Unia Europejska staje przed naprawdę powaŜnym problemem jakim

jest bezpieczeństwo dostaw surowców energetycznych. Energetyka odnawialna oraz

czyste technologie wykorzystania źródeł konwencjonalnych rozwijają się na tyle wolno,

Ŝe nie stanowią zbyt skutecznej alternatywy. TakŜe energetyka jądrowa, choć wydaje

się najbardziej efektywna i poŜądana, nie nabiera takiego tempa jakie mogłoby

zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię obywateli UE. W najbliŜszym okresie

Unia jest więc skazana na wzrost importu paliw kopalnych z innych regionów świata a

tym samym zwiększy swoje uzaleŜnienie od innych państw, dając im często moŜliwość

wywierania wpływu na swoją politykę zewnętrzną i wewnętrzną.

2.2.1 Kierunek wschodni importu surowców energetycznych Unii Europejskiej.

Z kierunku wschodniego Unia Europejska importuje zdecydowanie największe

ilości ropy naftowej i gazu ziemnego, ale i takŜe mniejsze, aczkolwiek teŜ znaczące

ilości węgla. Głównym partnerem UE w handlu surowcami w tym regionie a takŜe

generalnie biorąc pod uwagę cały import energii Unii, jest Federacja Rosyjska.

Poza Rosją oŜywione kontakty handlowe na tej płaszczyźnie są utrzymywane takŜe

z Kazachstanem oraz w mniejszym stopniu, z AzerbejdŜanem.

Rosja

Federacja Rosyjska jest dopiero szóstym w kolejności partnerem handlowym

Unii Europejskiej (kolejno za USA, Szwajcarią, Japonią, Norwegią i Chinami)153.

152 J. Olszowski, Op.cit. 153 Eurostat statistical book, European Union international trade and services. Analytical aspects 2003-2006, 2008, s. 13

60

Jak spojrzymy jednak na energetyczny sektor unijnej gospodarki, Rosja zdecydowanie

wyrasta na głównego partnera Unii w obrotach handlowych na rynkach energii.

Biorąc pod uwagę cały import produktów energetycznych (surowce, elektryczność,

produkty ropopochodne itp.) Unii Europejskiej, na Rosję przypada aŜ jego 27%

(2005 r.). Tylko cała grupa państw skupionych w ramach OPEC moŜe się pochwalić

lepszym wynikiem (31% importu UE)154. Tak wysoką pozycję Rosji zapewniają przede

wszystkim potęŜne zasoby surowców (prawie 1/3 światowych złóŜ gazu oraz druga

pozycja pod względem produkcji ropy naftowej na świecie), bliskie połoŜenie oraz

rozbudowany system przesyłowy łączący Rosję z państwami europejskimi.

Tak w przypadku ropy naftowej, jak i gazu ziemnego, Federacja Rosyjska jest

największym dostawcą do 27 państw UE liczonych razem, zapewniając kolejno 32,4%

oraz 41,9% importu tych surowców.

Pozycja Rosji jako głównego dostawcy surowców na rynki państw członkowski

UE z Europy środkowo-wschodniej wydaje się niezagroŜona. Kraje bałtyckie, Polska,

Węgry, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Grecja czy Finlandia są prawie w całości

uzaleŜnione od dostaw ropy i gazu właśnie z Rosji155. Istnieją powaŜne konflikty

interesów na łonie samej UE związane z dywersyfikacją dostaw.

O ile dla wymienionych państw, dywersyfikacja oznaczałaby jak największe moŜliwe

zmniejszenie importu z Rosji, o tyle dla takich członków UE jak Niemcy, Francja,

Włochy czy kraje półwyspu iberyjskiego, Federacja Rosyjska stanowi doskonały

kierunek dywersyfikacji dostaw156. Od dłuŜszego czasu daje się zauwaŜyć harmonijną

współpracę Rosji z Niemcami, które bronią swojego wschodniego partnera

przed wszelkimi próbami osłabienia jego pozycji w ramach UE jakie podejmują

państwa juŜ w większości uzaleŜnione od Rosji. Nieprzypadkowo teŜ w swoją pierwszą

(prestiŜową) podróŜ zagraniczną, nowy prezydent Rosji, Dimitrij Miedwiediew wybrał

się do Berlina, zaś kanclerz Angela Merkel była pierwszym światowym liderem,

z którym Miedwiediew spotkał się po tym jak został wybrany na prezydenta.

W kwestiach wzajemnej współpracy gospodarczo-handlowej obu państw, niezmiennie

154 G. Gambini, External trade of energy products in 2005, “Statistics in focus. External trade.” 2007, nr. 64, s. 2 155 Eurostat statistical book, Op.cit. ss. 51-373 156 M. Kaczmarski, The influence of Russian Federation on energy security in Europe, w: L. Jesień, The future of European energy security ,Tischner European University, Kraków 2006, s. 158

61

głównym priorytetem jest energetyka, w tym w szczególności rozwój sieci

przesyłowych157.

Sztandarowym, ale i budzącym największe kontrowersje projektem obu państw,

jest gazociąg Północny (Nord stream)158. Oficjalnym powodem dla którego Rosja

i Niemcy zdecydowały się na budowę gazociągu (według obu stron) są względy

ekonomiczne. Koszty poniesione w trakcie budowy gazociągu (duŜo wyŜsze

niŜ w przypadku budowy na terytorium lądowym) miałyby być zrównowaŜone brakiem

kosztów związanych z tranzytem gazu przez kraje bałtyckie, Ukrainę czy Polskę.

Nie jest to jednak argument poparty zbyt mocnymi przesłankami. Ani strona rosyjska,

ani strona niemiecka nigdy nie przeprowadziły Ŝadnych rozmów dotyczących

moŜliwych kosztów tranzytu w ramach alternatywnego gazociągu przez Estonię, Litwę

i Polskę. Poddawany w wątpliwość jest takŜe sam koszt eksploatacji gazociągu

leŜącego na dnie Bałtyku, który moŜe na tyle znacząco przerosnąć koszty eksploatacji

zwykłego „lądowego” gazociągu, Ŝe okaŜe się nieopłacalny.

Nie chodzi tu jednak o koszty. Jak łatwo zauwaŜyć, Federacji Rosyjskiej zaleŜy

na ominięciu państw europy środkowo-wschodniej, w większości mało przychylnych

polityce swojego wschodniego sąsiada oraz na moŜliwości wywierania w ten sposób

presji na te państwa poprzez np. czasowe zmniejszenie a nawet całkowite odcięcie

dostaw gazu (z reguły oficjalnie spowodowane problemami technicznymi).

Tym samy Rosji zaleŜy na zabezpieczeniu przesyłu gaz do Niemiec,

swojego najlepszego klienta oraz największego sojusznika w Unii Europejskiej.

Z drugiej strony, Niemcy traktują gazociąg Północny jako element dywersyfikacji oraz

zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Nie bez znaczenia jest teŜ fakt

zacieśnienia stosunków z Rosją a tym samym zapewnienia większych moŜliwości

inwestowania niemieckiego kapitału na jej terytorium.

Od samego początku projekt gazociągu Północnego budzi duŜe kontrowersje

i jest szeroko komentowany w Europie. Umowę o rozpoczęciu budowy podpisano

157 RUVR The Voice of Russia (http://www.ruvr.ru/main.php?lng=pol&q=1610&p=05.06.2008 z dnia 13.07.2008). 158 Gazociąg ma się ciągnąć od rosyjskiego portu w Wyborgu, dalej przebiegać pod dnem Morza Bałtyckiego w ekonomicznych strefach Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii oraz Niemiec i kończyć się w miejscowości Greifswald w Niemczech. Ma mieć długość 1220 km.. Planuje się oddać do uŜytku dwie nitki gazociągu do roku 2012 (pierwszą juŜ w 2011 r.). Rosyjski Gazprom posiada 51% udziałów w Gazociągu, po 20% naleŜy do niemieckich Wintershall Holding AG i E.ON Ruhrgas AG, zaś pozostałe 9% do holenderskiej firmy N.V. Nederlandse Gasunie. Całość inwestycji ma kosztować około 7,4 mld. euro i przesyłać (dwoma nitkami) około 55 mld. m³ gazu rocznie (www.nord-stream.com z dnia 13.07.2008).

62

8 września 2005 roku, na dwa tygodnie przed wyborami parlamentarnymi

w Niemczech. Ostateczną decyzję o jej zawarciu podjął kończący urzędowanie kanclerz

RFN Gerhard Schröder, który niedługo potem objął wysokie stanowisko w konsorcjum

odpowiedzialnym za budowę gazociągu. Takie zachowanie byłego kanclerza w wielu

kręgach w Niemczech, jak i całej Europy i świata zostało uznane za skandal i pojawiły

się podejrzenia o kierowanie się przez niego własnymi korzyściami a nie interesem

państwowym159. Głównymi oponentami niemiecko-rosyjskiej inwestycji

są ze zrozumiałych powodów kraje bałtyckie oraz Polska. Od samego początku

pojawienia się projektu stworzenia gazociągu Północnego, kolejne Polskie rządy starają

się robić jak najwięcej aby nie doszło do jego realizacji. Polska obawia się

w szczególności wstrzymania dostaw gazu przez gazociąg Jamał I do czego moŜe dojść

po otwarciu do uŜytku gazociągu Nord stream. Jako alternatywa wysuwane były

ze strony polskiej propozycje stworzenia drugiej nitki gazociągu jamalskiego

albo utworzenie magistrali Amber przez wszystkie trzy kraje bałtyckie i Polskę

do Europy Zachodniej. Propozycje te zostały przez Rosję całkowicie odrzucone.

TakŜe kraje skandynawskie nie są zbyt zadowolone z budowy nowego gazociągu.

Szwecja obawia się o swoje bezpieczeństwo wobec znacznej aktywności floty

rosyjskiej w swojej strefie ekonomicznej (okolice Gotlandii)160. Dania ostrzega przed

naruszeniem zatopionej po II wojnie światowej amunicji i broni chemicznej. Podczas

budowy gazociągu mogłoby dojść do uszkodzenia znajdujących się pod wodą

chemikaliów a tym samym do bardzo szkodliwego w skutkach skaŜenia wód Bałtyku.

Właśnie kwestia ekologii i zagroŜenia dla środowiska jakie spowodować moŜe

budowa i eksploatacja gazociągu staje się w tej chwili ostatnią deską ratunku

dla przeciwników jego budowy161. W 2007 roku, do Parlamentu Europejskiego

wpłynęły petycje poparte przez 30 tys. obywateli UE (głównie z Litwy, Łotwy i Estonii)

zaniepokojonych potęŜnym zagroŜeniem dla środowiska naturalnego jakim jest budowa

gazociągu Północnego. Podniesiono takŜe argument o sprzeczności budowy z prawem

UE. Konkretne sprawozdanie w tej sprawie, które przyjął Parlament Europejski,

przygotował polski poseł PE, Marcin Libicki z Unii na rzecz Europy Narodów.

159Gerhard Schroeder’s Sellout, „The Washington Post” 13.12.2005 s. A26 (http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/12/12/AR2005121201060.html z dnia 13.07.2008). 160 U. Gacek, Po tamtej stronie Gazociągu Bałtyckiego – wspólne drogi do bezpiecznego zaopatrzenia energetycznego Unii Europejskiej, „Wokół energetyki” 2007, nr 3, s. 13 161 P. Buras, Europa uda się wspólnie? Polska polityka europejska w okresie przewodnictwa Niemiec w UE, Centrum Stosunków Międzynarodowych/Fundacja Konrada Adenauera, Warszawa 2007, s. 36

63

W sprawozdaniu tym, posłowie wzywają Radę UE, KE oraz państwa członkowskie, aby

zagwarantowały zgodność budowy gazociągu z całym prawem unijnym oraz zawartymi

konwencjami międzynarodowymi162. Sam dokument nie ma wiąŜącego charakteru,

ale stanowi dość znaczącą formę nacisku na pozostałe organy UE w tej kwestii.

Opieszała działalność organów UE moŜe być podyktowana chęcią nie draŜnienia

strategicznego sąsiada. Od początku ustanowienia dialogu energetycznego UE – Rosja,

daje się zauwaŜyć słabą postawę negocjacyjną strony europejskiej, która nie potrafi

skutecznie wymóc na partnerze swoich postulatów. Dialog ten został zapoczątkowany

na szóstym szczycie UE – Rosja w ParyŜu 30 października 2000 roku163, kiedy strony

doszły do wniosku, Ŝe naleŜy stworzyć swoisty rodzaj energetycznego partnerstwa

między Unią a Federacją Rosyjską164. Wspomniano takŜe o wsparciu dla Rosji

w dąŜeniu do Światowej Organizacji Handlu oraz o ratyfikacji przez ten kraj

Traktatu Karty Energetycznej. Ustanowiono regularne spotkania ministerialne między

UE a Rosją. W ramach dialogu zorganizowano takŜe cztery grupy ekspertów,

które zajęły się opracowywaniem szczegółowych analiz kwestii związanych

z energetyką takich jak strategie i bilans energetyczny, inwestycje i struktura rynku

energii, transfery technologii i infrastruktura energetyczna oraz efektywność

energetyczna i środowisko naturalne. Pierwszy raport tych grup ekspertów pojawił się

na ósmym szczycie UE – Rosja 3 październik 2001 roku w Brukseli. Następne raporty

były prezentowane co roku na jednym z kolejnych rosyjsko-unijnych szczytów165.

Na dzień dzisiejszy, dialog energetyczny UE – Rosja jest podstawą wzajemnych

kontaktów na płaszczyźnie energetyki166.

Głównym problemem jaki stoi przed obiema stronami dialogu jest przede

wszystkim kwestia ratyfikacji przez Rosję Traktatu Karty Energetycznej. Rosja,

która wstępnie dokument ten podpisała, obecnie nie zamierza go ratyfikować

i wprowadzać w Ŝycie. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe od 1994 roku (rok podpisania traktatu)

w Rosji doszło do fundamentalnych zmian w podejściu do całej gospodarki

162 www.europarl.europa.eu 163 Wcześniej współpraca na płaszczyźnie energetyki istniała na mocy Układu o partnerstwie i współpracy między UE a Rosją z 24 czerwca 1994 roku. 164 Według Wspólnej Deklaracji na koniec szczytu partnerstwo miało się opierać na współpracy w oszczędzaniu energii, racjonalizacji infrastruktury produkcyjnej i transportowej, zwiększaniu europejskich moŜliwości inwestycyjnych oraz współpracy między państwami produkującymi a konsumenckimi. 165 Ostatni ósmy raport jest z października 2008 roku (http://ec.europa.eu/energy/russia/joint_progress/index_en.htm z dnia 13.07.2008). 166 M. Kießner, Dialogue for Power? Energy relations between the European Union and Russia, w: L. Jesień, The future of European energy security ,Tischner European University, Kraków 2006, s.132

64

a w szczególności do kwestii energetycznych, w tym rynku surowców.

Eksport surowców z Rosji stał się głównym narzędziem polityki Federacji Rosyjskiej.

Nie moŜe więc dziwić twarde, negatywne stanowisko władz tego kraju wobec

postanowień traktatu167, który w znacznym stopniu ułatwiałby ekspansje firm

europejskich na rosyjski rynek surowcowy, tym samym mocno osłabiając nadzór władz

państwowych co znacząco wpłynęłoby na utratę przez Rosję dotychczasowej silnej

pozycji na arenie międzynarodowej (np. ograniczyłoby moŜliwości wpływu Rosji

na politykę zagraniczną państw UE).

Unia Europejska stara się systematycznie, acz niezbyt mocno naciskać na Rosję

aby przyjęła postanowienia traktatu oraz protokołu tranzytowego

(dodanego do dokumentu). Podczas Międzynarodowego Tygodnia Energetycznego

w Moskwie w 2006 roku, komisarz UE ds. energetyki Andris Piebalgs był pierwszym

wysoko postawionym przedstawicielem UE, który wyraził zaniepokojenie stanem

rosyjskiej gospodarki energetycznej „Strategia energetyczna Rosji nie jest odpowiednio

nakierowana na potrzeby wzrastającej konsumpcji energii”168. Dodał, Ŝe jedynym

rozwiązaniem tego problemu jest wzrost inwestycji europejskich w Rosji, ale tylko

na stabilnych i czytelnych warunkach, jakie mogłoby zapewnić przestrzeganie

postanowień Traktatu Karty Energetycznej (TKE). TakŜe działania rosyjskich

koncernów energetycznych na europejskim rynku energii są według komisarza

niezgodne z zasadami jakie obowiązują państwa członkowskie UE169. Na zarzuty

odpowiedział minister przemysłu i energetyki Federacji Rosyjskiej, Wiktor Christienko,

który wskazał na postępującą liberalizację rynku energii w swoim kraju

(częściowa liberalizacja akcji Gazpromu i Rosniefti). Ratyfikację przez Rosję TKE

określił jako praktycznie nierealną170. Taka postawa doskonale charakteryzuje politykę

energetyczną Rosji wobec UE w ostatnich latach.

Kłopot we wzajemnych stosunkach UE – Rosja, a przede wszystkim w ramach

wspólnego stanowiska państw członkowskich UE, pojawia się takŜe w przypadku

kontraktów długoterminowych na dostawy gazu z Rosji. Pomimo, Ŝe Unia stara się

podkreślać, Ŝe popiera zawieranie takich kontraktów jako zabezpieczające dostawy

surowców na dłuŜszy okres, to część nowych państw członkowskich UE stara się

167 Szczegółowe ich omówienie w dalszej części rozdziału. 168 D. Butrin, ЕС не верит в энергостратегию России. Энергодиалог с Еврокомиссией начали с разногласий., „Коммерсантъ”, nr 205, 1.11.2006 r. 169 Ibidem. 170 Europa w mediach światowych, „Biuletyn Unia Europejska”, nr 211/1492, 11.03.2006 r.

65

ograniczać i zwalczać ich negatywne skutki jakie niosą ze sobą. Chodzi tutaj o zawartą

w kontraktach zasadę „take or pay” zgodnie z którą państwo importujące gaz musi

za cały gaz zapłacić a nie ma prawa go odsprzedać na rynku wtórnym (problem pojawia

się gdy ilość gazu importowanego przekracza zapotrzebowanie państwa). Rosja stoi

na stanowisku utrzymania dotychczasowych zasad oraz nie modyfikowania zawartych

juŜ kontraktów. Komisja Europejska stara się zabezpieczyć słabsze państwa

członkowskie proponując m.in. klauzulę zapewniającą producentom odbiór

minimalnych ilości kupowanego gazu przez nabywców oraz odejście od zasady

„take or pay”. Komisja nie ma jednak dostatecznego wsparcia ze strony większych

państw członkowskich w negocjacjach z Rosją171.

Dialog energetyczny między UE a Rosją jest wynikiem wzajemnych zaleŜności

obu stron. Nie tylko UE nie mogłaby się na dzień dzisiejszy obyć bez surowców

z Rosji, ale Rosja nie poradziłaby sobie bez pieniędzy i inwestycji (w infrastrukturę

i wydobycie)172 z Europy. SprzedaŜ surowców energetycznych do państw

członkowskich UE stanowi prawie połowę rosyjskiego budŜetu173. Choć co pewien czas

prominentni rosyjscy politycy wypowiadają się na temat moŜliwości przerzucenia

całego importu surowców energetycznych do Azji (do Chin i Indii), to sytuacja taka jest

praktycznie niemoŜliwa do wykonania w najbliŜszych kilkudziesięciu latach a przede

wszystkim całkowicie dla Rosji nieopłacalna174. Po pierwsze, UE jest zdecydowanie

najpewniejszym odbiorcą, który wszelkich płatności dokonuje w terminie.

Pod drugie, rynek europejski jest wyjątkowo stabilny i przewidywalny.

Po trzecie, w porównaniu z kierunkiem azjatyckim, istnieje bardzo dobra infrastruktura

przesyłowa. Po czwarte, Rosji bardzo zaleŜy na przyciągnięciu wielkiego kapitału

europejskiego (oczywiście działającego pod kontrolą Rosjan). Inaczej mówiąc,

nie istnieje aktualnie dla Federacji Rosyjskiej bardziej opłacalny i stabilny,

alternatywny kierunek eksportu surowców energetycznych175. Taką sytuację moŜemy

nazwać wzajemną zaleŜnością.

171 P. Seklecki, Dialog energetyczny Unia Europejska – Rosja, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki” 2003, nr 2, s. 5 172 Russia energy survey 2002, Międzynarodowa Agencja Energetyczna (www.iea.org/textbase/nppdf/free/2000/Russia2002.pdf z dnia 18.07.2008 r.). 173 G. Gromadzki, Między potrzebą a uzaleŜnieniem. Rosyjski gaz w bilansie energetycznym rozszerzonej UE, „O przyszłości Europy.”, raport nr 8, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2002, s. 6 174 A. Monaghan, Russian oil and EU energy security, Working Paper Russian Series 05/65 Conflict Studies Research Centre, Londyn 2005, s. 15 175 B. Katinka, EU – Russia economic relations, w: O. Antonenko, K. Pinnick, Russia and the European Union, Londyn 2005, s. 117

66

Jak widać, pozycja przetargowa UE jest dość wysoka co warto by wykorzystać

w kontaktach z Rosją. Aby tak się stało, Unia musi działać solidarnie i mówić jednym

głosem. Niestety obserwując chociaŜby róŜnice zdań w przypadku kontrowersyjnego

projektu gazociągu Północnego sytuacja taka w najbliŜszym okresie wydaje się być

trudna do osiągnięcia. W kontaktach z Rosją moŜna zaobserwować ewidentny przerost

formy nad treścią. Masowo produkuje się nowe dokumenty i deklaracje oraz ustanawia

się komitety i grupy ekspertów, ale jeśli przychodzi do podejmowania wiąŜących

decyzji dotyczących przyszłości wzajemnych kontaktów oraz dotyczących wdraŜania

przyjętych zobowiązań, wtedy dopiero okazuje się jak wiele jest jeszcze do zrobienia

i jak nieefektywna była dotychczas i jest nadal polityka UE wobec Rosji

na płaszczyźnie energetyki176.

Obszar byłego Związku Radzieckiego.

Poza Rosją, która wręcz monopolizuje ten kierunek dostaw surowców do UE,

znajduje się teŜ kilka państw, których znaczenie dla Europy powoli zaczyna wzrastać.

Azja Środkowa, gdzie znajduje się około 5% światowych zasobów surowców

energetycznych, od 2007 roku cieszy się coraz większym zainteresowaniem ze strony

UE. Właśnie w tym roku, niemiecka prezydencja wypracowała projekt partnerstwa

strategicznego między Unią a pięcioma poradzieckimi państwami w Azji Środkowej,

który w tym samym roku został przyjęty przez Radę Europejską i Radę UE.

Tym samym Unia dołączyła do grupy takich międzynarodowych potęg jak Stany

Zjednoczone, Rosja czy Chiny, które od dłuŜszego czasu walczą o wpływy

w tym strategicznym regionie świata. Ustanowiono regularny dialog między UE

a państwami tego regionu na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. Obok dialogu

dotyczącego praw człowieka postanowiono takŜe stworzyć dialog energetyczny między

stronami177. Współpraca UE z państwami Azji Środkowej opiera się głównie

na zawartych umowach o partnerstwie i współpracy178.

176 K. Westphal, The EU-Russian relationship and the energy factor: A European view., w: K. Westphal, A focus on EU-Russian relations. Towards a close partnership on defined road maps?, Frankfurt nad Menem 2005, s. 31 177 European Union and Central Asia: Strategy for a new partnership. (http://ec.europa.eu/external_relations/central_asia/index_en.htm z dnia 15.07.2008 r.). 178 Takie umowy są zawarte z Kazachstanem, Uzbekistanem i Kirgistanem. Planowane jest zawarcie umów o partnerstwie i współpracy z pozostałymi dwoma państwami regionu (TadŜykistan, Turkmenistan). TakŜe z AzerbejdŜanem, Armenią, Gruzją i Mołdową Unia Europejska zawarła podobne porozumienia.

67

O znaczeniu kontaktów UE z państwami Azji Środkowej moŜe świadczyć

ich zasobność w surowce energetyczne. Kazachstan naleŜy do głównych producentów

ropy naftowej179 oraz węgla na świecie. W przypadku gazu ziemnego jeszcze większe

znaczenie na światowym rynku ma Turkmenistan, który jest szósty krajem na świecie

pod względem eksportu tego surowca. Znaczące zasoby gazu posiada takŜe Uzbekistan.

Co takŜe pozostaje nie bez znaczenia, Kazachstan i Uzbekistan naleŜą do największych

producentów uranu i są głównymi dostawcami tego surowca na rynek europejski180.

Pierwsze z tych państw posiada największe poza Australią złoŜa uranu na świecie181.

Jak widać Azja Środkowa jest juŜ miejscem o które toczy się zacięta gra dyplomatyczna

i ekonomiczna między wielkimi tego świata. TakŜe UE zamierza zwiększać swoje

inwestycje w tym regionie w najbliŜszym okresie. Problemem moŜe się okazać znaczna

zaleŜność wymienionych państw od transportu surowców przez Rosję, która stara się

całkowicie uzaleŜnić przepływ surowców z tego regionu Azji przez własną

infrastrukturę przesyłową. Nie jest to jednak zaleŜność całkowita o czym świadczą

m.in. ropociąg Baku-Tibilisi-Ceyhan czy teŜ gazociąg z Turkmenistanu do Iranu182.

Pozostałe państwa powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego z punktu

widzenia energetyki nie mają juŜ większego znaczenia dla Unii Europejskiej. Jedynie

AzerbejdŜan posiada pewne zasoby ropy naftowej oraz spełnia dość znaczącą rolę

w transporcie surowców z Azji Środkowej. O podobnej roli Białorusi i Ukrainy

w przypadku surowców z Rosji takŜe nie naleŜy zapominać. JednakŜe wobec projektów

budowy nowych gazociągów i ropociągów omijających te kraje, ich znaczenie

w polityce energetycznej UE stopniowo maleje.

2.2.2 Kierunek południowy importu surowców energetycznych do UE.

Unia Europejska importuje surowce z kierunku południowego z państw

naleŜących do jednej, potęŜnej organizacji jaką jest Organizacja Krajów Eksportujących

Ropę Naftową (OPEC). Wszystkie państwa członkowskie OPEC liczone razem

są największym źródłem importu ropy naftowej dla państw Unii Europejskiej

(około 40% całego importu ropy naftowej UE)183. Główne państwa OPEC z punktu

179 W ropę naftową z Kazachstanu zaopatrują się m.in. Niemcy, Czechy, Francja, Polska czy Finlandia. 180 Regional strategy paper for assistance to Central Asia for the period 2007-2013, Komisja Europejska 15.06.2006 r., s.5 181 www.energy.eu 182 M. Kaczmarski, Op.cit. s.160 183 W krajach skupionych w OPEC znajduje się ponad ¾ światowych zasobów roby naftowej. (www.opec.org).

68

widzenia Unii moŜemy podzielić na dwa regiony. Na Zatokę Perską, skąd państwa

członkowskie UE importują ropę naftową oraz na Afrykę Północną, gdzie głównym

surowcem energetycznym jest gaz ziemny (Algieria), choć i import ropy naftowej ma

w tym regionie duŜe znaczenie (Libia).

OPEC skupia 12 państw eksportujących surowce energetyczne184.

Do najwaŜniejszych państw tej organizacji eksportujących ropę na unijny rynek naleŜą

Arabia Saudyjska, Libia, Iran, Algieria, Nigeria, Irak oraz w niewielkim stopniu

Kuwejt, Wenezuela i Angola185. Do największych importerów ropy z okolic Zatoki

Perskiej i Afryki Północnej naleŜą Włochy (głównie z Libii i Arabii Saudyjskiej),

Belgia i Holandia (z Arabii Saudyjskiej), Grecja (z Arabii Saudyjskiej i Iranu)

oraz Portugalia (z Algierii i Nigerii)186.

W odniesieniu do rynku gazu ziemnego, najwaŜniejszym partnerem Unii

w ramach organizacji jest Algieria, która jest trzecim po Rosji i Norwegii głównym

partnerem UE w handlu tym surowcem. Mniejszy udział w handlu ma takŜe Nigeria

oraz państwo północno-afrykańskie nie będące członkiem OPEC, Egipt. Algieria jest

głównym eksporterem gazu do Hiszpanii, Portugalii i Włoch. W przypadku Portugalii

jedynymi dostawcami gazu są Algieria (ok. 61% importu gazu w Portugalii)

oraz Nigeria (ok. 39%).

Wobec duŜego zapotrzebowania na surowce energetyczne UE zdecydowała się

w 2004 roku na podjęcie dialogu energetycznego z państwami OPEC w postaci

co rocznych spotkań na szczeblu ministerialnym. Pierwsze takie spotkanie odbyło się

w Brukseli187 9 czerwca 2005 roku188. W ramach dialogu miały być organizowane

konferencje energetyczne (np. dotyczące nowych technologii) oraz tzw. okrągłe stoły

dla wspólnego rozwiązywania problemów związanych z energetyką. Aktualnie miało

miejsce juŜ pięć spotkań na szczycie miedzy ministrami UE oraz OPEC189.

Dialog energetyczny jest takŜe oddzielnie prowadzony z państwami Afryki

Północnej. Został on zapoczątkowany na pierwszej Konferencji Śródziemnomorskiej

27-28 listopada 1995 roku w Barcelonie (jako część tzw. procesu barcelońskiego).

184 Do OPEC naleŜą aktualnie Algieria, Angola, Arabia Saudyjska, Ekwador, Indonezja, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela i Zjednoczone Emiraty Arabskie. 185 Ch. Kröppl, Op.cit. s. 1 186 Ibidem. 187 Spotkania ministerialne odbywały się dotychczas na przemian w Brukseli i Wiedniu. 188 Sprawozdanie prasowe z pierwszego spotkania dialogu energetycznego UE – OPEC (http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/international/int/opec/doc/2005_06_05_eu_opec_joint_statement_en.pdf z dnia 18.07.2008 r.). 189 24 czerwca 2008 roku w Brukseli.

69

W ramach współpracy, państwa śródziemnomorskie, takie jak kraje Maghrebu,

Maszreku, Izrael i Autonomia Palestyńska współpracują z państwami członkowskimi

UE m.in. nad zwiększeniem przepływu surowców do UE poprzez rozbudowę

infrastruktury przesyłowej. Od początku XXI wieku współpraca między stronami

nabrała tempa. W grudniu 2007 roku w Limassol (Cypr) zostało zapoczątkowane nowe

partnerstwo energetyczne190. Podpisano m.in. Priorytetowy Plan Działania dla

współpracy Partnerstwa Śródziemnomorskiego w obszarze energetycznym na lata 2008

– 2013. Współpraca energetyczna w tym regionie, mocno wspierana przez Francję,

Hiszpanię i Włochy powinna w najbliŜszym okresie znacznie się zintensyfikować.

2.2.3 Kierunek północny importu surowców energetycznych do UE.

Z kierunku północnego, państwa Unii sprowadzają ropę i gaz tylko z jednego

państwa, którym jest Norwegia. Kraj ten, pomimo niewielkiej powierzchni

(w porównaniu z takimi potęgami surowcowymi jak Rosja, USA czy Australia) jest

trzeci na świecie pod względem eksportu ropy naftowej (za Arabią Saudyjską i Rosją)

i gazu ziemnego (za Rosją i Kanadą)191. Zasoby surowcowe Norwegii systematycznie

się wyczerpują i w niedalekiej przyszłości jej znaczenie w handlu z UE będzie powoli

malało. Na dzień dzisiejszy jednak Norwegia pozostaje trzecim, po Rosji i OPEC,

partnerem UE w handlu surowcami energetycznymi.

Norwegia sprzedaje UE praktycznie 100% swojego gazu i swojej ropy

przeznaczonej na eksport. Dania i Irlandia cały swój import ropy naftowej opierają

na dostawach właśnie z tego kraju. TakŜe Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Finlandia

i Szwecja w duŜym stopniu wykorzystują ropę naftową z Norwegii. Gaz ziemny jest

w sporych ilościach importowany przez Francję, Wielką Brytanię i Belgię

(główny kierunek importu gazu w tych krajach) oraz Niemcy, Czechy, Hiszpanię,

Włochy i Austrię. Polska sprowadza z Norwegii w niewielkich ilościach zarówno ropę

naftową, jak i gaz ziemny (z przerwami).

Dialog energetyczny z Norwegią jest dla Unii znacznie łatwiejszy niŜ

w przypadku wcześniej omówionych kontaktów handlowych z Rosją i OPEC.

Norwegia naleŜy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w związku z czym

większość acquis communautaire na płaszczyźnie energetyki obowiązuje takŜe

190 K. Kurek, Afryka Północna, Polityki UE w procesie tworzenia. Wspólna europejska polityka energetyczna. (http://eup.wse.krakow.pl/?page_id=239 z dnia 18.07.2008 r.). 191 www.energy.eu

70

na jej obszarze. Rynek energetyczny tego kraju jest stabilny i przejrzysty a handel

surowcami odbywa się głównie na płaszczyźnie ekonomicznej (a nie politycznej).

W związku z tym współpraca obu stron moŜe skupiać się na badaniach i rozwoju

technologicznym oraz wspólnych inwestycjach wydobywczych i przesyłowych.

Co roku dochodzi do spotkań na szczeblu ministerialnym między przedstawicielami UE

i Norwegii192. Jak stwierdził unijny komisarz ds. energii, Andris Piebalgs: „Norwegia

nie tylko jest bardzo waŜnym eksporterem surowców do UE, jest takŜe partnerem

w rozwijającej się polityce energetycznej Europy, aby mogła ona sprostać nowym

wyzwaniom jakie przed nią stoją. Mamy wspólny pogląd co do potrzeb rozwoju

nie tylko nowych źródeł wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej, w szczególności

w regionie Arktyki, ale takŜe aktywnego i pozytywnego odniesienia się do zmian

klimatyczny, tak aby przyniosło to jak największe korzyści dla naszych obywateli”193.

O tym jak pewnym i waŜnym partnerem UE w handlu surowcami energetycznymi jest

Norwegia moŜe takŜe świadczyć wypowiedź przewodniczącego Komisji Europejskiej

Jose Manuela Barroso, „Jeśli wszyscy nasi dostawcy energii byliby tak niezawodni

i rzetelni jak Norwegia, bezpieczeństwo energetyczne UE byłoby znacznie mniejszym

problemem”194. Norwegia nadal powinna być najpewniejszym dostawcą surowców

energetycznych do UE. Co raz więcej członków Unii, w szczególności z obszaru

Europy Środkowo-Wschodniej, dąŜy do zwiększenia dostaw gazu i ropy z tego kraju,

jako dywersyfikacji dostaw i próby uniezaleŜnienia się od surowców Rosji195. Koszt

surowców z Norwegii jest wyŜszy niŜ w przypadku innych kierunków dostaw, jednak

bezpieczeństwo energetyczne w tym przypadku takŜe jest znacznie wyŜsze.

2.3 Polityka bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej.

Oprócz procesów integracyjnych w ramach tworzenia wspólnego,

wewnętrznego rynku energii, polityka energetyczna UE koncentruje się takŜe na kwestii

192 K. Kurek, Relacje z Norwegią, Polityki UE w procesie tworzenia. Wspólna europejska polityka energetyczna. (http://eup.wse.krakow.pl/?page_id=238 z dnia 18.07.2008 r.). 193 Joint Statement on the meeting between Andris Piebalgs, Commissioner responsible for Energy, and Thorhild Widvey, Norwegian Minister of Petroleum and Energy. „Europe. Press Releases”, 6.07.2005 r. (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/05/856&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 18.07.2008 r.). 194 The UE/Norway partnership: A European approach of energy security and climate change, „Europa. Press Releases”, 25.02.2008 r. (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/08/98&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 18.07.2008 r.). 195 Dobrym przykładem jest tutaj Polska, która zakupiła złoŜa gazu naleŜące do Norwegii i planuje tym samym zwiększyć dostawy z tego kraju.

71

bezpieczeństwa dostaw energii w swoich państwach członkowskich. Pierwsze działania

w tej kwestii podjęto juŜ w 1968 roku, kiedy Wspólnota Europejska przyjęła dyrektywę

nakładającą na państwa członkowskie obowiązek utrzymania minimalnych zapasów

ropy naftowej i jej produktów pochodnych196. Miało to pomóc w przeciwdziałaniu

skutkom moŜliwych niedoborów surowcowych. Państwa zostały zobowiązane

utrzymywać rezerwy ropy odpowiadające 65-dniowej średniej konsumpcji

ich obywateli. Cztery lata później poziom ten podwyŜszono na okres 90-dniowej

konsumpcji ropy naftowej i w tym kształcie pozostaje do dnia dzisiejszego197.

Państwa miały składać do odpowiedniego organu wspólnoty raporty na temat stanu

ich rezerw. Decyzja państwa członkowskiego WE o redukcji rezerw surowca poniŜej

obowiązkowego poziomu musiała być poprzedzona konsultacjami na poziomie

wspólnotowym198. Konsultacje w przypadku sytuacji kryzysowych miały

być aranŜowane przez Komisję Europejską199. W latach 70 XX wieku, WE przyjęła

takŜe kilka regulacji dotyczących m.in. obowiązku udzielania Komisji przez

przedsiębiorstwa dokładnych informacji na temat całkowitego importu ropy i gazu,

szczegółów planów inwestycyjnych w sektorze energii konwencjonalnej

oraz informacji związanych z rozwojem przepustowości przesyłu surowców200.

WE nie udało się jednak podjąć więcej konkretnych decyzji w tamtym okresie i dopiero

na początku lat 90 XX wieku pojawiła się inicjatywa stworzenia dokumentu, który

w duŜym stopniu ułatwiałby współpracę w dziedzinie energii państw członkowskich

WE z państwami trzecimi.

2.3.1 Karta Energetyczna i Traktat Karty Energetycznej.

Po zakończeniu okresu „zimnej wojny” i rozpoczęciu wielkich przemian

w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, stało się dla państw członkowskich WE

196 Dyrektywa Rady 68/414/WE z dnia 20 grudnia 1968 r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 308 z 23.12.1968, s. 14-16). 197 Dyrektywa Rady 72/425 z dnia 19 grudnia 1972 r. zmieniająca dyrektywę 68/414 z 1968r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 291 z 28.12.1972 r. s.154-154). 198 K. Kosior, Ch. Mögelin, Energy policy and energy law of the European Union, w: L. Jesień, The future of European energy security ,Tischner European University, Kraków 2006, s. 21 199 W 2006 roku Rada UE przyjęła dyrektywę 2006/67/WE z dnia 24 lipca 2006 r. nakładającą na państwa członkowskie obowiązek utrzymania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 217 z 8.08.2006 r. s. 8-15), która nowelizuje wcześniejsze unormowania prawne w tej kwestii. W projekcie do dyrektywy Komisja Europejska postulowała zwiększenie obowiązku rezerw do ilości odpowiadającej 120-dniowej konsumpcji ropy, jednakŜe w ostatecznej, przyjętej wersji, limit ten wyniósł 90 dni (bez zmian). 200 Ibidem. s.22

72

jasne, Ŝe bez ich pomocy region ten nie podźwignie się z potęŜnej gospodarczej zapaści,

odziedziczonej po systemie socjalistycznym. Zaczęto się zastanawiać

nad moŜliwościami odbudowy konkurencyjności rynków byłych państw

komunistycznych, tak by w przyszłości mogły one sprawnie współdziałać z rynkami

państw WE. Podczas spotkania Rady Europejskiej w Dublinie w czerwcu 1991 roku,

premier Holandii, Ruud Lubbers201 zaproponował stworzenie podstaw dla współpracy

w energetyce w całej Europie. Propozycja ta spotkała się z duŜym zainteresowaniem

Komisji Wspólnot Europejskich, która jeszcze w tym samym roku, w grudniu,

przedstawiła w Hadze dokument w tej sprawie, tzw. europejską kartę energetyczną.

Do pracy nad kartą Komisja zaprosiła oprócz członków WE państwa Europy

Środkowo-Wschodniej, kraje upadającego ZSRR oraz część nieeuropejskich członków

Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Kanada, Norwegia, USA, Japonia).

Europejską kartę energetyczną podpisało 17 grudnia 1991 roku 51 państw (w tym

Polska) oraz władze WE (państwa członkowskie WE podpisywały kartę oddzielnie)202.

Głównymi celami karty były m.in. otwarcie rynków na inwestycje zewnętrzne,

swobodny dostęp do rynków energii i infrastruktury transportowej w celu tranzytu,

moŜliwość gromadzenia rezerw energii, liberalizacja handlu energią, bezpieczeństwo

energetyczne, ochrona środowiska czy teŜ rozwój badań i technologii w dziedzinie

energetyki203. Karta energetyczna była jednak jedynie deklaracją polityczną.

Uzgodniono, Ŝe Konferencja karty energetycznej będzie nadal pracować, tym razem

nad przyjęciem wiąŜącego dla państw i sankcjonującego postanowienia karty,

międzynarodowego traktatu o charakterze otwartym. Prace zakończono w 1994 roku

i dokładnie trzy lata po karcie energetycznej, 17 grudnia 1994 roku podpisano

w Lizbonie Traktat Karty Energetycznej (TKE)204. Podstawowym celem i zadaniem

TKE jest stworzenie ram prawnych dla rozwoju współpracy długookresowej w sektorze

energetyki oraz zapewnienie otwartego, zliberalizowanego rynku energii dla stron

201 Premier Holandii z ramienia partii CDA (Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny). Sprawował urząd w latach 1982-1994. W latach 2001-2005 był Wysokim Komisarzem Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców. 202 Ogólna liczba sygnatariuszy karty wynosi 51 państw w tym m.in. wszystkie 27 państw dzisiejszej UE, Turcja, USA, Rosja, Ukraina, Białoruś, 5 państw środkowoazjatyckich, Mongolia, Japonia, Kanada czy Norwegia, oraz Unia Europejska. 203 Z. Doliwa-Klepacki, Op.cit. s. 555 204 Nie wszyscy sygnatariusze Karty Energetycznej podpisali TKE, traktatu nie podpisały np. USA i Kanada.

73

układu205. Postanowienia traktatu moŜemy podzielić na cztery najwaŜniejsze grupy,

decyzje dotyczące inwestycji, handlu, tranzytu oraz rozstrzygania sporów206.

Jako inwestycje traktat ujmuje całkowitą działalność w sektorze energetyki

w tym m.in. wyszukiwanie źródeł surowców, wydobycie, produkcja, magazynowanie,

transport, przesył, dystrybucja i produkcja. Państwa zobowiązują się podjąć wszelkie

moŜliwe działania aby zapewnić niedyskryminacyjny dostęp podmiotom zagranicznym

(z państw-stron TKE) w ramach formuły największego uprzywilejowania

oraz ograniczać jakiekolwiek bariery i wyjątki od tejŜe zasady wobec inwestorów.

Inwestor jest takŜe chroniony przed wywłaszczeniami207, niszczeniem mienia

oraz zakłóceniami transferu kapitału i zysków przez państwo przyjmujące inwestycje.

W przypadku inwestycji długoterminowych, inwestor dodatkowo zabezpieczony jest

okresami karencji w związku z ewentualnym wycofaniem się państwa na terytorium

którego znajduje się inwestycja z TKE. Państwo po roku od momentu wypowiedzenia

umowy z inwestorem ma aŜ 5-letni okres karencji, do tego dochodzi 20-letni okres

obowiązywania postanowień TKE po wycofaniu się państwa z traktatu. Razem daje

to około 26 lat okresu ochronnego dla inwestorów zagranicznych208.

Państwa-sygnatariusze TKE mają zapewnić stosowanie zasad wolnej

konkurencji w handlu surowcami energetycznymi i energią zgodnie z zasadami

GATT/WTO, nawet jeśli nie naleŜą do tej organizacji. Prawo dotyczące handlu energią

musi być przejrzyste, zaś decyzje administracyjne w tej kwestii powinny być

bezzwłocznie udostępniane w celu umoŜliwienia podmiotom zagranicznym zapoznanie

się z nimi. Przedsiębiorstwa państwowe, jak i władze lokalne, takŜe zostały

zobowiązane do przestrzegania postanowień TKE. Wprowadzono zasadę wolnego

tranzytu, zgodnie z którą państwa mają podjąć wszelkie moŜliwe kroki aby ułatwić

tranzyt surowców i nie mogą wprowadzać jakichkolwiek opłat oraz róŜnic w cenach

ze względu na pochodzenie, przeznaczenie lub prawo własności surowców.

Bardzo waŜną częścią traktatu są postanowienia dotyczące rozstrzygania

sporów, które mają chronić przed naruszeniami TKE. W przypadku sporu między

państwem-stroną traktatu a inwestorem z innego państwa-strony traktatu, zaleca

205 Art. 2 i art. 3 TKE. 206 J. Malko, Traktat Karty Energetycznej – o czym warto przypomnieć., „Wokół energetyki” 2003, nr 2, s. 16 207 Z wyjątkiem jeśli celem wywłaszczenia jest interes publiczny, wywłaszczenie jest nie dyskryminacyjne, przeprowadzone zgodnie z właściwym postępowaniem prawnym oraz połączone z wypłata odpowiedniego odszkodowania (art. 13 TKE). 208 J. Malko, Op.cit. s. 17

74

on próbę rozstrzygnięcia polubownego. JeŜeli w ciągu 3 miesięcy nie przyniesie ono

efektu, strona inwestora moŜe przekazać spór do rozstrzygnięcia do sąd lub trybunału

administracyjnego państwa będącego stroną sporu; zgodnie z jakąkolwiek stosowaną

wcześniej i uzgodnioną procedurą rozstrzygania sporów; międzynarodowemu

arbitraŜowi209.

Traktat tworzy takŜe odpowiednie instytucje, których głównym zadaniem jest

nadzór nad przestrzeganiem jego postanowień oraz organizacja pracy państw-stron

na rzecz rozwoju wzajemnej współpracy w ramach energetyki. Strony TKE mają się

okresowo spotykać w ramach tzw. Konferencji karty energetycznej (kaŜda strona

ma prawo do jednego przedstawiciela)210. NajwaŜniejsze decyzje podejmowane przez

Konferencję zapadają jednomyślnie. W praktyce Konferencja spotyka się dwa razy

w ciągu roku. W przerwach między sesjami działają specjalne grupy robocze211.

Funkcje administracyjne Konferencji pełni Sekretariat z Sekretarzem Generalnym

na czele, wybieranym na 5-letnią kadencję212.

Do TKE dołączono protokół dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych

aspektów ochrony środowiska, który wyznacza waŜne cel współpracy państw-

sygnatariuszy jakim jest promocja polityki efektywności energetycznej, która ogranicza

negatywne konsekwencje sektora energii dla środowiska. Traktat Karty Energetycznej

wraz z protokołem dodatkowym wszedł w Ŝycie w kwietniu 1998 roku po ratyfikacji

przez 30 państw-sygnatariuszy. Ma on charakter otwarty i przystąpić do niego mogą

wszystkie kraje, które wyraŜą chęć przystąpienia i będą przestrzegać jego postanowień.

Aktualnie w ramach Konferencji karty energetycznej współpracuje ze sobą 46 państw,

które ratyfikowały TKE wraz z protokołem o efektywności (w tym wszystkie kraje

członkowskie UE) oraz Wspólnoty Europejskie. Rosja, Australia, Norwegia, Islandia

oraz Białoruś podpisały traktat, lecz do dnia dzisiejszego go nie ratyfikowały213.

Traktat Karty Energetycznej był pierwszym międzynarodowym dokumentem

odnoszącym się stricte do szczególnych problemów energetyki w ujęciu globalnym214.

Do dnia dzisiejszego jest główną podstawą prawną współpracy państw UE między sobą

209 Art. 26 i art. 27 TKE. 210 Dokładne wyliczenie funkcji jakie pełni Konferencja karty energetycznej znajduje się w art. 34 TKE. 211 Aktualnie działają grupa ad hoc ds. strategii, grupa ds. inwestycji, grupa ds. handlu i tranzytu oraz grupa ds. efektywności energetycznej i odnośnych aspektów środowiska (www.encharter.org). 212 Od stycznia 2006 roku Sekretarzem Generalnym jest belg André Mernier. 213 Wśród obserwatorów przy Konferencji warto wymienić m.in. USA, Kanadę, Iran, Chiny oraz większość państw OPEC. TakŜe organizacje takie jak m.in. OECD, MAE, WTO czy Bank Światowy takŜe posiadają swoich obserwatorów przy Konferencji. 214 A. Dobroczyńska, Op.cit. s. 55

75

(obok unijnych dyrektyw) a takŜe grupą państw trzecich. Gwarantuje bezpieczeństwo

działań inwestorów i bezpieczeństwo dostaw surowców energetycznych. Zdecydowanie

ułatwia kontakty gospodarcze w dziedzinie energetyki między państwami-stronami

traktatu, utrzymując moŜliwość współpracy na równych dla wszystkich warunkach.

2.3.2 Polityka bezpieczeństwa energetycznego UE po 2000 roku.

Polityka bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej w XX wieku była

traktowana jedynie jako jedna z wielu, sektorowych polityk. Pomimo, Ŝe jej znaczenie

w kolejnych latach po wielkich kryzysach energetycznych systematycznie wzrastało,

to brakowało całościowej debaty na temat zabezpieczenia dostaw surowców do Europy.

Polityka energetyczna skupiała się głównie na liberalizacji rynków i w tym upatrywano

moŜliwość zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Dopiero w 2000 roku

Komisja Europejska wydała, wspomnianą juŜ wcześniej, zieloną księgę

pt. Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego215. W dokumencie tym

Komisja zwróciła uwagę na problemy z dostawami energii przed jakimi stoją państwa

członkowskie UE w najbliŜszym okresie. Zielona księga była reakcją Komisji

na rosnące od pewnego czasu uzaleŜnienie Europy od dostaw surowców i energii

z państw trzecich i miała na celu zainicjować ogólnoeuropejską debatę nad

rozwiązaniem problemów bezpieczeństwa energetycznego UE. Komisja wymieniała

liczne zagroŜenia takie jak m.in. wyczerpywanie się europejskich zasobów

energetycznych, zwiększająca się konsumpcja energii, zanieczyszczenie środowiska

wskutek awarii i katastrof a przede wszystkim zwiększająca się zaleŜność Unii

od importu surowców energetycznych (w szczególności ropy, gazu i węgla)216.

Głównym zadaniem jaki zielona księga stawiała przed integrującą się Europą

było zapewnienie niezakłóconych dostaw surowców po przystępnej cenie

i z ograniczonym wpływem na środowisko naturalne, a przede wszystkim zmniejszenie

podatności na zagroŜenie uzaleŜnieniem od importu surowców z państw trzecich217.

Nie jest to zadanie proste, biorąc pod uwagę sprzeczności między jego elementami

składowymi. DąŜenie do zakupu surowców po jak najniŜszej cenie z reguły zwiększa

uzaleŜnienie państw członkowskich od jednego, „najtańszego” eksportera (np. Rosji).

215 COM(2000) 769 z 29.11.2000 r. 216 Komisja przewidywała, Ŝe w ciągu najbliŜszych 20-30 lat zaleŜność UE od importu surowców energetycznych z państw trzecich wzrośnie z 50 do poziomu 70 procent, jeśli nie poczynione zostaną Ŝadne działania zaradcze. 217 E. Wyciszkiewicz, Perspektywy wspólnej polityki bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, nr. 1, s. 59

76

Niska cena surowców i tym samym wzrost ich wykorzystania nie idzie takŜe w parze

z ochroną środowiska. Skuteczne przeciwdziałanie efektowi cieplarnianemu wymaga

od UE stopniowego odchodzenia od wykorzystania paliw konwencjonalnych. ZuŜycie

ropy i węgla choć stopniowo jest zmniejszane, nadal odgrywa i będzie odgrywać waŜną

rolę w bilansie energetycznym Europy. Mniej szkodliwy dla atmosfery gaz ziemny,

którego wzrost wykorzystania UE planuje w najbliŜszym okresie, róŜni się jedynie

mniejszą emisją gazów cieplarnianych, co w porównaniu z energetyką jądrową

lub odnawialną moŜe być niewystarczające. Wzrost produkcji energii z gazu ziemnego

powoduje takŜe wzrost uzaleŜnienia od jego importu, gdyŜ złoŜa gazu w Europie

są bardzo małe. Tym samym koło się zamyka i jak łatwo zauwaŜyć takŜe i w tym

przypadku podstawowe kierunki rozwoju energetyki jakie obiera sobie UE

są przeciwstawne.

Komisja Europejska w zielonej księdze wskazała priorytety w kwestii

bezpieczeństwa energetycznego jakimi powinny zająć się państwa członkowskie.

Przede wszystkim uznano, Ŝe naleŜy lepiej kontrolować wzrost popytu na energię

poprzez dokończenie budowy wspólnego rynku energii UE, wprowadzenie skutecznego

opodatkowania, programów promujących oszczędzanie energii wśród zwykłych

obywateli oraz rozpowszechnianie nowych efektywniejszych technologii

energetycznych. Szczególne znaczenie przywiązywano do zmniejszenia zuŜycia energii

w przypadku transportu oraz budynków mieszkalnych. Drugim priorytetem,

według Komisji, powinna być lepsza kontrola zaleŜności w dziedzinie zaopatrzenia

w energię. Miałoby na to wpłynąć rozwijanie mniej znaczących źródeł energii takich

jak źródła odnawialne czy energia jądrowa. UE powinna takŜe usprawnić system

zarządzania rezerwami surowców zarówno ropy jak i nieuregulowanego dotychczas

w tej kwestii, problemu rezerw gazu ziemnego. Ostatecznie najwaŜniejszym zadaniem

jakim musi się zająć UE jest stworzenie stabilnych i bezpiecznych źródeł importu

surowców energetycznych z państw trzecich. Unia powinna nawiązywać dialog

energetyczny z państwami-producentami ułatwiający jej zakup surowców218.

Ostatnią waŜną kwestią na którą KE zwraca uwagę jest takŜe rozbudowa sieci połączeń

dla większej dywersyfikacji dostaw surowców do Europy.

Zielona księga z 2000 roku okazała się być bardzo waŜnym dokumentem,

który uświadomił państwom członkowskim niebezpieczeństwa jakie stoją przed

218 Przykładem takiego działania moŜe być rozpoczęty w tym samym roku dialog energetyczny z Federacją Rosyjską (30 października 2000 r.).

77

energetyką europejską w najbliŜszych latach. Rozpoczęła proces konsolidacji polityki

bezpieczeństwa energetycznego Unii, który choć bardzo powolny, staje się coraz

bardziej skuteczny. Przy okazji dwóch dyrektyw Rady UE i Parlamentu Europejskiego

z 2003 roku dotyczących liberalizacji rynków gazu i energii elektrycznej,

zwrócono takŜe uwagę na bezpieczeństwo dostaw surowców. Według nich państwa

mogą nałoŜyć na przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązania do usług o charakterze

uŜyteczności publicznej dla zabezpieczenia dostaw, ich regularności, jakości oraz cen

surowca219. Było to odstępstwo od zasad całkowitej liberalizacji rynków na rzecz

zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego państw. Państwa mają teŜ za zadanie

monitorować rozwój rynków gazu i energii elektrycznej pod względem ich

bezpieczeństwa energetycznego, a takŜe wspierać rozwój nowych technologii oraz

rozbudowę infrastruktury przesyłowej220.

Aby zabezpieczyć skutecznie sektory gazu i energii elektrycznej Rada UE

(w przypadku drugiej dyrektywy wraz z PE) przyjęła kolejno dwie dyrektywy

dotyczące zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw gazu (2004 r.)221 oraz dostaw

energii elektrycznej (2006 r.)222. Oba dokumenty za swój główny cel obrały stworzenie

wspólnych ram polityki bezpieczeństwa państw członkowskich UE, wskazanie środków

słuŜących zapewnieniu odpowiedniego poziomu dostaw gazu i energii elektrycznej

oraz zagwarantowanie równowagi między zapotrzebowaniem a dostawami.

Postanowienia dyrektyw mają takŜe przyczynić się do prawidłowego funkcjonowania

wewnętrznego rynku gazu. W obu przypadkach państwa członkowskie zostały

zobowiązane do zapewnienia dostaw gazu i energii elektrycznej oraz do składania

związanych z tym sprawozdań223, w których miały umieścić informacje wskazane przez

dyrektywy. W przypadku gazu chodziło m.in. o wielkość pojemności magazynów gazu,

zakres wieloletnich umów na dostawy zawartych przez przedsiębiorstwa działające

na terytorium państw członkowskich czy teŜ ramy regulacyjne rynków gazu

zachęcające do inwestycji w wydobycie, magazynowanie i transport. Dyrektywa

dotycząca energii elektrycznej wymieniała ocenę całkowitej wystarczalności systemu

219 K. Kosior, Ch. Mögelin, Op.cit. s. 22 220 Ibidem. 221 Dyrektywa Rady 2004/67 z dnia 26 kwietnia 2004 r. dotycząca środków zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego (Dz.U. L 127 z 29.04.2004 s. 92-96). 222 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/89 z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycząca działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych (Dz.U. L 33 z 4.02.2006 s. 22-27). 223 Chodzi tutaj o uzupełnienie sprawozdań do jakich zobowiązują państwa członkowskie dyrektywy liberalizujące rynki gazu i energii elektrycznej z 2003 roku.

78

elektroenergetycznego do zaspokajania zapotrzebowania na energię elektryczną,

a w tym m.in. bezpieczeństwo operacyjne sieci (oznaczającą nieprzerwaną pracę sieci

przesyłowej), prognozę zrównowaŜenia dostaw i zapotrzebowania energii na najbliŜsze

5 lat oraz perspektywy zapewnienia bezpieczeństwa dostaw na najbliŜsze 5 do 15 lat.

Komisja Europejska miała za zadanie monitorować proces wdraŜania dyrektyw

oraz stan bezpieczeństwa energetycznego w państwach członkowskich. Do dyrektywy

gazowej, która wydaje się być dokumentem pełniejszym jak za chwilę wykaŜę,

został dołączony aneks, w którym znajdujemy niewyczerpującą listę instrumentów

słuŜących podniesieniu bezpieczeństwa dostaw224. Na jej mocy utworzono takŜe

oddzielny organ, który miał za zadanie ułatwić koordynację środków zapewnienia

bezpieczeństwa dostaw – Grupę Koordynacyjną ds. Gazownictwa225. Istotną róŜnicą

jest takŜe mechanizm działania w sytuacjach kryzysowych zapisany jedynie

w dyrektywie dot. gazu. Państwa w sytuacjach kryzysowych mają określić krajowe

środki działania. Pierwszym krokiem zapobiegawczym wobec problemów z dostawami

gazu są działania przemysłu danego państwa226. JeŜeli nie przyniesie to pozytywnych

efektów, władze państwa powinny podjąć określone działania zapobiegawcze.

Ostatecznie w przypadku wystąpienia tzw. powaŜnego zakłócenia dostaw227 moŜe

zostać uruchomiony mechanizm wspólnotowy228. Dyrektywa elektroenergetyczna

nie ustanawia mechanizmu wspólnotowego w przypadku zaistnienia problemów

związanych z dostawami energii.

W marcu 2006 roku Komisja Europejska wydała nową zieloną księgę

pt. Europejska strategia na rzecz zrównowaŜonej, konkurencyjnej i bezpiecznej

energii229, w której jednym z priorytetowych celów, do jakich osiągnięcia i realizacji

powinna dąŜyć UE w najbliŜszych latach, jest bezpieczeństwo dostaw surowców 224 Aneks wymienia 16 instrumentów w tym m.in. umowy wieloletnie, dywersyfikację dostaw gazu, krajowe wydobycie gazu, czynne pojemności magazynów gazu czy teŜ płynne rynki gazu o duŜym poziomie obrotów. 225 W skład grupy wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, przedstawiciele organów państwowych danego sektora oraz przedstawiciele właściwych grup odbiorców. Grupa działa pod przewodnictwem Komisji Europejskiej. 226 K. Kosior, Ch. Mögelin, Op.cit. s. 24 227 Ryzyko utraty więcej niŜ 20% dostaw gazu ziemnego a krajów trzecich przy braku skuteczności zapobiegawczych środków na poziomie krajowym. 228 W takiej sytuacji KE moŜe z inicjatywy państwa członkowskiego albo swojej własnej, zwołać specjalne posiedzenie Grupy Koordynacyjnej ds. Gazownictwa. Grupa bada zaistniałą sytuację i udziela pomocy państwu członkowskiemu w koordynacji środków krajowych. Jeśli to nie wystarczy, KE moŜe po konsultacji z Grupą przekazać wytyczne odnośnie dalszych środków udzielenia pomocy państwu członkowskiemu szczególnie dotkniętemu powaŜnym zakłóceniem dostaw. Jeśli i to zawiedzie KE moŜe przedstawić propozycje podjęcia określonych działań na forum Rady UE, która podejmie w tej sprawie wiąŜące decyzje. (art. 9 dyrektywy 2004/67). 229 COM (2006) 105 z 8.03.2006 r.

79

energetycznych i energii230. Komisja postuluje m.in. utworzenie specjalnego

Europejskiego Obserwatorium Zaopatrzenia w Energię, które prowadziłoby monitoring

rynków energetycznych UE i określało prawdopodobne niedobory w infrastrukturze

i zaopatrzeniu w energię przed ich wystąpieniem. Kwestia bezpieczeństwa

energetycznego pojawia się w zielonej księdze wielokrotnie i jest jednym z trzech

(obok konkurencyjności zrównowaŜonego rozwoju) głównych elementów nowej

strategii energetycznej UE231. MoŜna zauwaŜyć, Ŝe nareszcie Komisja rozpoczęła

debatę nad całkowitym kształtem polityki energetycznej UE w najbliŜszym czasie,

w tym w szczególności nad jej bezpieczeństwem energetycznym. Całościowo

potraktowała kwestie bezpieczeństwa, na które wpływ mają wszystkie aspekty polityki

takie jak tworzenie wspólnego rynku energii, ochrona środowiska i redukcja emisji

gazów cieplarnianych, promocja odnawialnych źródeł energii i nowych technologii

energetycznych, wspólna polityka zewnętrzna na płaszczyźnie energetyki czy samo

stricte zabezpieczenie dostaw surowców do państw członkowskich UE. Jest to znaczący

krok naprzód w tworzeniu wspólnej polityki energetycznej Unii Europejskiej.

Niestety, o ile na płaszczyźnie wspólnotowej zaczęły pojawiać się propozycje

integrujące o tyle w przypadku państw członkowskich trudno jest mówić o solidarności

i bliskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego.

230 Szczegółowiej dokument ten został omówiony w rozdziale pierwszym niniejszej pracy. 231 E. Wyciszkiewicz, Op.cit. s. 66

80

Rozdział III

Perspektywy rozwoju nowych źródeł energii.

3.1 Nowe źródła energii.

W związku ze wzrostem znaczenia czynników ekologicznych w procesie

wytwarzania energii, szczególnie w takich regionach jak Europa, Ameryka Północna

czy Japonia, od kilkunastu lat wzrasta zainteresowanie innymi sposobami pozyskiwania

energii niŜ źródła konwencjonalne oparte na ropie naftowej, gazie czy teŜ węglu

kamiennym oraz energetyce jądrowej. Na pierwszy plan w tej kwestii wysuwa się

problem związany z ograniczeniem emisji CO2 oraz w związku z tym, zapobieganie

globalnemu ociepleniu. Na dzień dzisiejszy, tempo wzrostu koncentracji CO2

w atmosferze jest najwyŜsze od ponad 20 tys. lat, czego konsekwencją jest stały wzrost

temperatury, topnienie lodów polarnych oraz tym samym podniesienie się poziomu

mórz na naszej planecie232. Unia Europejska jest jednym ze światowych liderów

w dziedzinie ekologii. Od kilku lat UE poświęca wiele uwagi oraz środków

finansowych na rozwój i promocję nowych źródeł energii takich jak źródła odnawialne

oparte na energii słonecznej, wiatrowej, wodnej, geotermalnej czy teŜ pozyskiwanej

z biomasy. W państwach Unii prowadzi się takŜe liczne działania mające na celu

zwiększenie efektywności i zmniejszenie zuŜycia energii juŜ wyprodukowanej.

W ramach wspólnoty prowadzi się takŜe zakrojone na szeroką skalę badania nad

nowymi technologiami przetwarzania konwencjonalnych źródeł energii

bez konieczności i ryzyka emisji gazów cieplarnianych do atmosfery,

czego doskonałym przykładem mogą być (obserwowane ze szczególnym

zainteresowaniem w naszym kraju) badania nad technologiami tzw. „czystego

węgla”233.

232 M. Sadowski, M. Sobolewski, Zmiany klimatu i ich skutki w: „INFOS Zagadnienie społeczno-gospodarcze” BAS 2007, nr 23, ss. 1-2 233 W związku z niewielkimi ramami tej pracy ograniczę się tylko do wskazania najbardziej interesującego z punktu widzenia Polski aspektu rozwoju nowych technologii w dziedzinie energetyki, czyli technologii pozwalających wykorzystywać węgiel bez nadmiernych szkód dla środowiska (tzw. „czysty węgiel”).

81

3.2 Perspektywy rozwoju energetyki odnawialnej w aspekcie wspólnej polityki

energetycznej UE.

3.2.1. Odnawialne źródła energii.

Podstawą wszelkich dokumentów unijnych, odnoszących się do polityki

w dziedzinie produkcji energii na terenie Unii Europejskiej, są załoŜenia dotyczące

rozwoju tzw. „czystej energii” kosztem ograniczeń w produkcji energii

konwencjonalnej. JuŜ w Strategii Lizbońskiej, po jej rozszerzeniu na posiedzeniu

Rady Europejskiej w Göteborgu w 2001 roku o jej trzeci, „ekologiczny” wymiar,

moŜemy znaleźć potwierdzenie dąŜeń UE do ograniczenia emisji gazów

cieplarnianych do atmosfery poprzez m.in. potwierdzenie głównego celu dyrektywy

w sprawie odnawialnych źródeł energii i osiągnięcia do 2010 roku 22% udziału

energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł w ogólnym jej zuŜyciu

w całej Unii Europejskiej234.

„Odnawialne źródła energii” (OZE) moŜemy scharakteryzować jako źródła

niewyczerpalne w odróŜnieniu od źródeł konwencjonalnych, które albo wyczerpują

się bezpowrotnie, albo proces ich odtwarzania jest wyjątkowo długotrwały.

Wśród OZE wyróŜniamy przede wszystkim, zdecydowanie najczystszą energię

spadku wody, a takŜe energię wiatrową, biomasę i biopaliwa, energię słoneczną oraz

energię geotermalną. MoŜna wymienić takŜe inne rodzaje źródeł odnawialnych,

o minimalnym jak dotychczas znaczeniu dla globalnej energetyki, takie jak

m.in. energia fal i prądów morskich, energia pozyskiwana z wodoru, czy teŜ,

uznawane przez część naukowców za odnawialne, przetwarzanie odpadów

komunalnych i przemysłowych235. Jako oddzielny rodzaj energii, nie naleŜący

do OZE, aczkolwiek róŜniący się takŜe od głównych źródeł konwencjonalnych,

moŜemy zaliczyć energię jądrową i termojądrową. Zasoby w tym przypadku są

praktycznie niewyczerpalne, nie podlegają one jednak samoistnej odnowie

(m.in. uran, tor). Odnawialne źródła energii są w stanie dostarczać energii cieplnej i

elektrycznej przy niskich kosztach samego paliwa, co wobec aktualnych problemów

UE w związku z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego kontynentu oraz

234 European Council - Conclusions of the presidency (Göteborg 15-16 June 2001): (http://www.europarl.europa.eu/summits/pdf/got1_en.pdf z dnia 17.01.2008 r.). 235 A. Kosmynin, A. Chałko, Wykorzystanie odpadów komunalnych i biomasy jako alternatywnych źródeł energii w: Odnawialne źródła energii, J. Kalotka (red.), Radom 2006, s. 8.

82

dywersyfikacji źródeł energii staje się coraz bardziej opłacalne dla wspólnego rynku

energii w Europie, pomimo wysokich kosztów przetwarzania energii.

Zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej z OZE moŜe przynieść UE

wiele pozytywnych następstw poprzez trwały i zrównowaŜony rozwój, ochronę

środowiska i zasobów naturalnych, a takŜe bezpieczeństwo energetyczne236.

Odejście od pozyskiwania energii z paliw kopalnych na rzecz OZE procentowo

zwiększy ilość zatrudnienia w sektorze energetycznym przez co zmniejszy

bezrobocie oraz moŜe poprawić infrastrukturę jednocześnie pobudzając lokalną

gospodarkę w regionach dotychczas słabo zurbanizowanych. W przypadku biomasy

i biopaliwa moŜe takŜe znacząco wpłynąć na rozwój rolnictwa237 i lepszego

wykorzystania terenów rolniczych nie nadających się pod uprawy innych roślin

(głównie jadalnych)238. Oceniając wykorzystanie OZE przez pryzmat ochrony

środowiska naleŜy odnieść się przede wszystkim do globalnego problemu, jakim jest

przeciwdziałanie emisji gazów do atmosfery związanych z efektem cieplarnianym.

W tym przypadku energia pozyskiwana ze źródeł odnawialnych zdecydowanie

ogranicza emisję, a takŜe pozwala na uniknięcie znaczących wydatków na walkę

z negatywnymi skutkami spalania paliw kopalnych. OZE zwiększają takŜe stopień

bezpieczeństwa energetycznego UE. Źródła odnawialne nie wyczerpują się,

zapewniając bezpieczeństwo dostaw na czas nieokreślony. Znane na dzień dzisiejszy

światowe zasoby ropy naftowej, dla porównania – przy aktualnym zuŜyciu powinny

wystarczyć jedynie na około 30 – 40 lat, zaś w przypadku gazu ziemnego na około

lat 60239. Źródła odnawialne są takŜe w stanie zapewnić Unii Europejskiej

samowystarczalność energetyczną, której problem staje się ostatnio coraz

powaŜniejszy w związku z niepewną sytuacją na Bliskim Wschodzie oraz

rozgrywaniem przez Federację Rosyjską kwestii dostaw gazu dla Europy jako karty

przetargowej w politycznych kontaktach z Unią. W obu tych przypadkach cena

źródeł energii (paliw) jest dość chwiejna i niestabilna, i co najgorsze dla UE coraz

wyŜsza. Według róŜnych danych, stopień uzaleŜnienia od importu paliw kopalnych

spoza Europy, wszystkich członków UE razem wziętych, waha się od 48 do ponad 236 G. Sokołowski, Fundamenty wspólnej polityki promowania energetyki odnawialnej, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9, s. 55. 237 W tym przypadku trzeba jednak postępować wyjątkowo rozwaŜnie. Jak alarmuje ONZ, zbytnio zwiększona produkcja biomasy, zwłaszcza w krajach rozwijających się, jest jedną z podstawowych przyczyn głodu na świecie, zastępując tradycyjne rośliny uprawne przeznaczone na cele Ŝywnościowe, roślinami energetycznymi. 238 I. Nowakowska, Przyjaźń odnawialnym źródłom energii?, Warszawa 2005, s. 17 239 International Energy Outlook 2002.

83

50% całkowitego zuŜycia. JeŜeli aktualny proces nie ulegnie zmianie, przewiduje się

wzrost importu konwencjonalnych nośników energii do poziomu około 70% zuŜycia

energii240, co znacząco wpłynie na pogorszenie się pozycji oraz wpływów UE

na arenie międzynarodowej.

3.2.2 Strategie Unii Europejskiej wobec zwiększenia udziału odnawialnych

źródeł energii w europejskiej polityce energetycznej.

Początki aktywnego zainteresowania Wspólnot Europejskich rozwojem

energetyki odnawialnej moŜemy wyznaczyć na pierwszą połowę lat 90 ubiegłego

stulecia, choć juŜ wcześniej daje się zauwaŜyć próby wspierania tego sektora

energetyki przez ówczesne państwa członkowskie WE241. DuŜy wpływ na taką

postawę UE, a w szczególności Komisji Europejskiej, miało pojawienie się nowego

aspektu postrzegania OZE, jako środka przeciwdziałania globalnemu ociepleniu oraz

zmianom klimatycznym. Było to związane m.in. z zobowiązaniami państw

członkowskich przyjętymi w Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych

w sprawie zmian klimatu z 1992 roku oraz z jej protokołem dodatkowym przyjętym

w 1997 roku w Kioto. Do pierwszych powaŜniejszych ustaleń w kwestii

wykorzystania odnawialnych źródeł energii doszło na spotkaniu Rady Europejskiej

w Madrycie w 1994 roku. W końcowym dokumencie pt. „Plan działania na rzecz

źródeł energii odnawialnej w Europie", zwanym potocznie Deklaracją Madrycką, kraje

członkowskie zobowiązały się do osiągnięcia do roku 2010 udziału energii odnawialnej

w produkcji całkowitej energii na poziomie 15%. Dokument ten, jako pierwszy,

w całości obejmował problematykę rozwoju odnawialnych źródeł energii

w zjednoczonej Europie.

Kolejnym znaczącym dokumentem, tym razem przyjętym juŜ przez Komisję

Europejską, była opublikowana w listopadzie 1996 roku Zielona księga – Energia dla

przyszłości. Odnawialne źródła energii242. Stanowiła ona punkt wyjścia

do debaty, której celem było przyjęcie Białej Księgi. Poziom udziału OZE w ogólnym

zuŜyciu energii przewidziany na rok 2010 został zmniejszony z 15 do 12%.

240 W. Jabłoński, J. Wnuk, Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej i Polski: efektywne zarządzanie inwestycjami: studia przypadków, Sosnowiec 2004, s.25 241 Pod koniec lat 70’ pierwsze systemy wspierania przez państwo wytwórców energii ze źródeł odnawialnych, polegające głównie na przyznawaniu subsydiów, pojawiły się w Danii, a w późniejszym okresie takŜe w pozostałych państwach skandynawskich oraz w Niemczech (G. Sokołowski, Fundamenty wspólnej polityki…, s. 56). 242 COM(96) 576 z 20.11.1996 r.

84

W ogólnym załoŜeniu Zielona Księga przewidywała wzrost udziału i znaczenia

„zielonej energii” w ramach produkcji i zuŜycia energii w Europie. Aby osiągnąć

te załoŜenia Unia Europejska miała się opierać na czterech elementach. Po pierwsze,

naleŜało jasno i realnie wyznaczyć cel ilościowy udziału OZE. Po drugie, naleŜało

wzmocnić współpracę i kooperację państw członkowskich w tej dziedzinie. Po trzecie,

WE powinna była popierać rozwój OZE wprowadzając ekonomiczne środki

wspierające rozwój „czystej energii”. Ostatnim, czwartym elementem była propozycja

wzmocnienia mechanizmu oceny i monitorowania całego procesu zwiększania

wykorzystania źródeł odnawialnych.

Po okresie intensywnych prac nad nową strategią UE dotyczącą „zielonej

energii”, Komisja Europejska, podsumowując dotychczasowe załoŜenia, przedstawiła

w listopadzie 1997 roku dokument polityczny pod nazwą Białej księgi – Energia dla

przyszłości. Odnawialne źródła energii243. Wskazywała ona na ówczesny procentowy

poziom udziału energii wytwarzanej z OZE w zuŜyciu całkowitej energii w państwach

Unii oscylujący koło 6% i zakładała, odnosząc się do wcześniejszych dokumentów,

dwukrotny wzrost tego udziału, do minimum 12% w roku 2010. NaleŜy zauwaŜyć,

Ŝe poziom ten, choć niewątpliwie ambitny, Komisja Europejska uznała za dość realny,

odchodząc od pierwszych, mało prawdopodobnych do osiągnięcia, propozycji

(Deklaracja Madrycka) na poziomie 15%. Udział OZE, dla porównania, w światowym

bilansie paliwowo-energetycznym oscyluje wokół 18%244. Biała księga wskazywała

na określone korzyści, jakie Unia jest w stanie zyskać poprzez rozwój „czystej energii”

w Europie. Wskazano przede wszystkim znaczącą poprawę bezpieczeństwa

energetycznego i obniŜenie poziomu uzaleŜnienia UE od importu surowców

energetycznych z krajów trzecich; ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz

bardziej ekologiczne podejście do produkcji i zuŜycia energii w Europie;

zrównowaŜony regionalny rozwój ekonomiczny i gospodarczy, a takŜe zmniejszenie

bezrobocia poprzez zwiększenie ilości miejsc pracy wobec restrukturyzacji

infrastruktury wytwórczej, przetwórczej i przesyłowej w dziedzinie energetyki245.

KE odniosła się takŜe do problemów, jakie mogą przeszkodzić w rozwoju

OZE na kontynencie europejskim. Podstawowym z nich jest brak jednolitej,

wspólnej polityki energetycznej w tej dziedzinie, która skutecznie promowałaby

243 COM(97) 599 z 26.11.1997 r. 244 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s.53 245 Biała Księga zakłada stworzenie od 500 tys. do prawie 900 tys. nowych miejsc pracy.

85

w państwach członkowskich wykorzystanie „zielonej energii”. Inną barierą jest zbyt

rozbudowana infrastruktura w przypadku energii konwencjonalnej oraz znaczny

opór ze strony jej producentów. Jednym z głównych argumentów, podnoszonych

przez zwolenników energii konwencjonalnej, jest róŜnica w cenie między energią

produkowaną z paliw kopalnych a energią odnawialną. Nie jest to jednak argument

zbyt słuszny, gdyŜ jak wskazuje KE, do cen energii konwencjonalnej nie są wliczane

koszty zewnętrzne, jakie ponosi państwo w związku z wydatkami na ochronę

środowiska (tzw. koszty ekologiczne). W większości przypadków produkcja,

transport i przetwarzanie surowców kopalnych jest takŜe subwencjonowane przez

budŜet państwa, wobec czego zwiększa jeszcze bardziej koszty przez nie ponoszone.

Innym argumentem, jaki pojawia się dość często, przemawiającym na niekorzyść

OZE jest niedostateczna podaŜ technologii i urządzeń. Jednak i w tym przypadku

nie naleŜy jednostronnie tego postrzegać. Europejskie technologie, choć ustępują

w nieznacznym stopniu technologiom japońskim, tudzieŜ północnoamerykańskim,

naleŜą do najbardziej zaawansowanych na świecie. Proces ich rozwoju jest dość

szybki, dzięki czemu koszty wdraŜania technologii wytwarzania „czystej energii”

konsekwentnie się zmniejszają.

Wśród rodzajów OZE, KE zakłada najwyŜszy wzrost pod względem

całkowitej produkowanej energii w przypadku biomasy oraz cieplnej energii

słonecznej246. Wobec pozostałych źródeł odnawialnych UE takŜe przewiduje dość

znaczący wzrost, jednakŜe juŜ na mniejszym poziomie. Zastanawiające w tym

przypadku jest odejście od wcześniejszych planów szybkiej rozbudowy

infrastruktury związanej z duŜą energetyką wodną (największe moce wytwórcze

OZE ówcześnie w Europie). Świadczy to o zaprzestaniu planów centralizacji

wytwarzania energii na rzecz jej decentralizacji i rozwoju regionalnej i lokalnej

energetyki odnawialnej, a takŜe wskazuje ujemny wpływ na środowisko naturalne,

jaki mają duŜe elektrownie wodne247.

Dla wzmocnienia postanowień białej księgi, juŜ w grudniu 1998 roku

rozpoczęto oficjalne prace nad przyjęciem unijnej dyrektywy, która miałaby

dotyczyć promocji i wsparcia dla energii wytwarzanej z OZE. Dokument miał

zawierać m.in. określenie udziału OZE w produkcji energii elektrycznej

246 Na stan 44,8 Mtoe (mln ton ekwiwalentu olejowego) uzyskiwanych z biomasy Biała Księga zakłada zwiększenie produkcji do poziomu 135 Mtoe, zaś w przypadku energii słonecznej (cieplnej) z 6,5 mln. m² do 100 mln. m². 247 G. Sokołowski, Op.cit. s. 59-60.

86

przypadającej na kaŜdy z ówczesnych 15 krajów UE, wprowadzenie przejrzystych

zasad dostępu do sieci i jej wykorzystania oraz uproszczenie procedur

administracyjnych dla projektów dotyczących energetyki odnawialnej248.

We wrześniu 2001 roku, Parlament Europejski i Rada UE przyjęły

Dyrektywę w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

w wewnętrznym rynku energii elektrycznej249. Wskazując na ponad 3-letni proces

prac nad wydaniem tego dokumentu, większość środowisk gospodarczych

związanych z energetyką odnawialną była rozczarowana ich efektem. Jako główną

wadę dokumentu wskazywano, niepotrzebnie zbyt rozbudowaną preambułę oraz

brak szczegółowych rozwiązań w waŜnych aspektach energetyki odnawialnej

dotyczących m.in. finansowania. Autorzy dyrektywy podkreślili w preambule zbyt

mały stopień wykorzystania potencjału OZE w Europie oraz uznali promocję

i wzrost wykorzystania OZE na wewnętrznym rynku energii za cel priorytetowy UE

w dziedzinie energetyki. W art. 3 czytamy, Ŝe państwa członkowskie UE są

zobowiązane podjąć właściwe kroki w celu zwiększenia udziału OZE w zuŜyciu

całkowitym energii oraz procentowo określić wskaźnikowe cele w zakresie

przyszłego zuŜycia energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych

do roku 2010. Państwa członkowskie zostały takŜe zobowiązane do publikacji

co 5 lat raportów, zawierających opis podjętych lub planowanych środków w celu

osiągnięcia przyjętych wskaźników, a takŜe w okresie co 2 lata, raportów na temat

wyników przez nie osiągniętych. Raporty te miały być oceniane i opiniowane przez

KE, która mogła stwierdzić niedostateczną realizację przez dane państwo

wyznaczonego wskaźnika i we własnym zakresie ustalić wskaźnik obligatoryjny dla

tego państwa250. W załączniku do dyrektywy zostały wyznaczone minimalne udziały

OZE w całkowitej produkcji energii elektrycznej w poszczególnych krajach UE

(tabela 3). Zostały one dobrane z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych państw

i ich moŜliwości w tej dziedzinie. Osiągnięcie wyznaczonych wskaźników

referencyjnych nie ma jednakŜe wiąŜącego charakteru, wobec czego w przypadku

nie uzyskania odpowiedniego poziomu udziału energii elektrycznej z OZE, KE nie

jest w stanie pociągnąć państw do odpowiedzialności.

248 A. Oniszk-Popławska, Trendy i przewidywane zmiany w prawodawstwie Unii Europejskiej dotyczące odnawialnych źródeł energii, „Wokół energetyki” 2005r., nr 2, s.56. 249 Dyrektywa Rady nr 2001/77/EC z 27.09.2001 r. 250 K. Bolesta, Wspieranie rozwoju energetyki odnawialnej w państwach UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 5, s. 43.

87

Wśród innych postanowień dyrektywy wyróŜnić naleŜy zobowiązanie państw

członkowskich do wprowadzenia świadectw pochodzenia energii uzyskiwanej

z OZE jako zaląŜek wspólnotowego systemu certyfikatów251. Zapowiedziano takŜe

wspieranie odpowiednich narodowych programów wspomagających i promujących

rozwój „czystej energii” w państwach europejskich oraz moŜliwość stworzenia

jednego, wspólnotowego programu. W kwestii dostępu do sieci przesyłowych

energii wytworzonej z OZE nie udało się wprowadzić, zakładanego

w propozycjach Komisji, obligatoryjnego obowiązku traktowania OZE jako

priorytetu w dostępie do sieci. Ostatecznie przyjęto jedynie moŜliwość takiego

postępowania, oddając decyzję w tej sprawie poszczególnym państwom.

Tabela 3

Państwo

członkowskie

Krajowa produkcja

en.elektr. z OZE

(TWh) w 1997 r.

Procentowe

wskaźniki udziału

en.elektr. z OZE w

1997 r. (%)

Zakładany udział

OZE w produkcji

en.elektr. w 2010 r.

(%)

Belgia 0.86 1,1 6,0

Dania 3.21 8,7 29,0

Niemcy 24.91 4,5 12,5

Grecja 3.94 8,6 20,1

Hiszpania 37.15 19,9 29,4

Francja 66.00 15,0 21,0

Irlandia 0.84 3,6 13,2

Włochy 46.46 16,0 25,0

Luksemburg 0.14 2,1 5,7

Holandia 3.45 3,5 9,0

Austria 39.05 70,0 78,1

Portugalia 14.30 38,5 39,0

Finlandia 19.03 24,7 31,5

Szwecja 72.03 49,1 60,0

Wielka Brytania 7.04 1,7 10,0

Unia Europejska 338.41 13,9 22,0252

Źródło: Dyrektywa w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w wewnętrznym rynku energii

elektrycznej

251 Wszyscy członkowie UE zostali zobowiązani do wzajemnego uznawania wyŜej wymienionych świadectw. 252 Jest to szacowana wartość udziału OZE w zuŜyciu energii elektrycznej w roku 2010. Cel przyjęty w Białej księdze ustalony na poziomie udziału w wysokości 12 % odnosi się do całkowitego bilansu energetycznego (takŜe energii cieplnej).

88

Jakie były efekty wprowadzenia dyrektywy? JuŜ podczas prac

nad przyjęciem dokumentu było wiadomo, Ŝe cele jakie stawia przed sobą

Wspólnota są dość ambitne i wygórowane. Wobec licznych poprawek do wstępnych

propozycji Komisji, sama treść dyrektywy została znacząco okrojona,

przez co nabrała ona charakteru dość ogólnego nie posiadając szczegółowych

unormowań prawnych. Zgodnie z postanowieniami art. 3, KE wydała w maju 2004

roku komunikat, w którym znalazły się wstępne oceny wpływu instrumentów

ustawodawczych i innych polityk Wspólnoty na rozwój udziału źródeł odnawialnej

energii w energetyce UE253. JuŜ na samym początku podkreślono, Ŝe przyjęty

w załączniku do dyrektywy cel, jakim miałoby być 22%, jest w praktyce mało

prawdopodobny do osiągnięcia. Komisja oceniła, Ŝe państwa Unii są w stanie

osiągnąć jedynie poziom oscylujący wokół 18-19% udziału energii elektrycznej

z OZE do 2010 roku wskazując na około 14% osiągniętych w roku 2000.

Stwierdzono ponadto, Ŝe w 2001 roku udział OZE w całkowitym bilansie

energetycznym UE osiągnął poziom 6%, zwiększając się o 0,6% od roku

bazowego254. Pomimo iŜ dane te wykazują wzrost i rozwój „czystej energii”,

tempo zmian nie napawa niestety optymizmem. Zakładając, Ŝe Unii udałoby się

ograniczyć udział źródeł konwencjonalnych w zuŜyciu energii elektrycznej na rzecz

OZE, według załoŜeń tego komunikatu Komisji, udział odnawialnej energii

w zuŜyciu energii jako całości nie przekroczy 9%. W związku z tym główne cele

jakie wyznaczyła biała księga z 1997 r. oraz tzw.„zielona dyrektywa” z 2001 roku

nie zostaną osiągnięte.

Słabe wyniki całej Unii nie odnoszą się jednak do wyników wszystkich jej

członków traktowanych oddzielnie. W dokumencie wyróŜnia się grupy państw

o róŜnym stopniu zaawansowania we wdraŜaniu przyjętych programów mających

na celu osiągnięcie załoŜonych celów narodowych. W pierwszej, najbardziej

zaawansowanej grupie, wymieniono takie państwa jak: Dania, Niemcy, Hiszpania

czy Finlandia, które nie tylko są w stanie osiągnąć wyznaczone cele procentowe,

ale takŜe pokusić się o ich zwiększenie. NaleŜałoby tu podkreśli ć poziom

zaawansowania pierwszego z wymienionych państw. W roku 2003, udział energii

odnawialnej wyniósł w Danii około 27%, z czego prawie 18% stanowiła energia

wiatrowa. W związku z tym, Dania jest w stanie osiągnąć wyznaczone

253 COM (2004) 366 z 26.05.2004 r. 254 Rok wydania Białej księgi – 1997r. (udział energii odnawialnej wynosił 5,4%).

89

w dyrektywie wskaźniki (patrz tabela 3) juŜ w roku 2005255. W drugiej grupie

znalazły się państwa, które są w trakcie implementacji przyjętych polityk

narodowych i nie da się jednoznacznie określi ć, czy uda im się osiągnąć

wspomniane cele. Są to: Holandia, Wielka Brytania, Szwecja, Austria, Belgia,

Irlandia i Francja. W ostatniej grupie znajdowały się Grecja i Portugalia,

które według Komisji Europejskiej nie są w stanie osiągnąć odpowiedniego poziomu

udziału OZE do roku 2010. Włochy i Luksemburg odpowiednie wewnętrzne

regulacje dotyczące kwestii energii odnawialnej przyjęły dopiero w 2004 roku,

co nie pozwoliło na oszacowanie ich efektywności przez KE.

Komunikat Komisji z 2004 roku odnosił się jeszcze do 15 państw UE. Cele dla

dziesięciu nowych członków UE zostały ustalone w Traktacie Akcesyjnym,

zaś pierwszy raport oceniający postęp ich energetyki odnawialnej Komisja przewidziała

na rok 2006. Dla przykładu, w traktacie akcesyjnym naszego kraju, wzrost udziału

„zielonej” energii elektrycznej w całkowitej jej sprzedaŜy w roku 2010 został określony

na poziomie 7,5%. W związku z przyjęciem nowych państw, podstawowy cel

wspólnoty zmniejszył się z 22 do poziomu 21% (tabela 4).

Tabela 4

Państwo

członkowskie

Krajowa produkcja

en.elektr. z OZE

(TWh) w 1997 r.

Procentowe

wskaźniki udziału

en.elektr. z OZE w

1997 r. (%)

Zakładany udział

OZE w produkcji

en.elektr. w 2010 r.

(%)

Czechy 2,36 3,8 8,0

Estonia 0,02 0,2 5,1

Cypr 0,002 0,05 6,0

Łotwa 2,76 42,4 49,3

Litwa 0,33 3,3 7,0

Węgry 0,22 0,7 3,6

Malta 0 0 5,0

Polska 2,35 1,6 7,5

Słowenia 3,66 29,9 33,6

Słowacja 5,09 17,9 31,0

Unia Europejska256 355,2 12,9 21,0

Źródło: opracowanie własne257.

255 N. Blackaby, Renewable Energy Review – Might and Majesty, “Power Engineering International” 2003, nr 4 256 Dane dotyczące wszystkich 25 państw WE razem. 257 Opracowane na podstawie danych zawartych w Załączniku II pkt 12 Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864).

90

Pod koniec 2006 roku Komisji Europejskiej udało się wydać nowy komunikat

oceniający postęp w dziedzinie energetyki odnawialnej juŜ 25 państw UE258.

W dokumencie potwierdza się główny cel UE jakim jest osiągnięcie 21% udziału

OZE w produkcji energii elektrycznej w roku 2010. Komunikat tym razem dzieli

państwa na 5 grup pod względem przygotowania do osiągnięcia wyznaczonych

wskaźników.

1. Państwa doskonale przygotowane na drodze do realizacji celu do 2010 r.: Dania,

Niemcy, Węgry.

2. Państwa, których obecna sytuacja daje zasadne szanse na osiągnięcie celu

do 2010 r.: Finlandia, Irlandia, Luksemburg, Hiszpania, Szwecja, Holandia.

3. Państwa w których realizacja celu do 2010 r. wymaga podjęcia dodatkowych

starań: Czechy, Litwa, Polska, Słowenia, Wielka Brytania.

4. Państwa w których realizacja celu do 2010 r. wymaga intensywnych

dodatkowych starań: Belgia, Grecja, Portugalia.

5. Państwa dalekie od wypełnienia zobowiązań: Austria, Cypr, Estonia, Francja,

Włochy, Łotwa, Malta, Słowacja.

Jak widać na przykładzie Węgier, rozszerzenie Wspólnoty o nowe kraje

nie powinno zbyt znacząco spowolnić tempa rozwoju energetyki odnawialnej wewnątrz

Unii. Wręcz zaskakuje słaba postawa niektórych państw „starej UE” takich jak Austria,

Francja czy Włochy w których to wsparcie dla dalszego rozwoju „zielonej energii” jest

niewielkie lub teŜ nieefektywne. W tym przypadku cieszy postawa Polski,

która znalazła się wśród państw będących na dobrej drodze do osiągnięcia załoŜeń

dyrektywy UE z 2001 roku. Wśród barier ograniczających rozwój OZE, w przypadku

naszego kraju, wymienia się niskie ceny certyfikatów oraz brak kar za naruszenia

przyjętych zobowiązań. Komisja podkreśla za to szybszy rozwój pozyskiwania energii

z takich źródeł jak energia wiatrowa i biomasa.

Dwa kolejne nowe państwa UE, Bułgaria i Rumunia ustaliły wskaźniki

referencyjne, utrzymując przyjęty przez całą Wspólnotę cel na poziomie 21%

(patrz tabela 5). Następny komunikat Komisji Europejskiej w sprawie oceny postępów

27 państw Unii we wdraŜaniu postanowień Dyrektywy z 2001 roku jest przewidziany

na rok 2008. Pomimo stale utrzymującego się wskaźnika 21%, juŜ dziś wiadomo,

Ŝe państwa UE nie będą w stanie sprostać tym wymaganiom. Wśród szacunkowych

258 COM (2006) 849/F z 10.01.2007 r.

91

prognoz dotyczących ostatecznych rezultatów udziału OZE w produkcji energii

elektrycznej w 2010 roku najczęściej pojawiającą się wartością jest 19%.

Czy Wspólnocie uda się utrzymać dotychczasowy poziom rozwoju „czystej energii”

w Europie lub teŜ ten proces przyspieszyć zaleŜy w tej chwili głównie od

odpowiedniego wsparcia oraz wewnętrznych polityk państw członkowskich.

Tabela 5

Państwo

członkowskie

Krajowa produkcja

en.elektr. z OZE

(TWh) w 1997 r.

Procentowe

wskaźniki udziału

en.elektr. z OZE w

1997 r. (%)

Zakładany udział

OZE w produkcji

en.elektr. w 2010 r.

(%)

Bułgaria 1,7 6,0 11,0

Rumunia 14,9 28,0 33,0

Unia Europejska259 372,0 13,2 21,0

Źródło: opracowanie własne260

3.2.3 „Czysta energia” w Europie.

Energia wiatrowa.

O początkach zaawansowanych prac związanych z rozwojem energetyki

wiatrowej w Europie moŜemy mówić juŜ od lat 50 ubiegłego stulecia. Kolejne kryzysy

paliwowe261, były doskonałym bodźcem napędzającym prace nad ulepszaniem

technologii przetwarzających energię kinetyczną wiatru w energię mechaniczną

lub elektryczną, jednak dopiero ostatnie dwadzieścia lat przyniosło bujny rozkwit

energetyki wiatrowej na świecie, w szczególności zaś w Europie. Wśród innych

rodzajów OZE, wiatr jest uwaŜany za źródło o stosunkowo niskich kosztach

przetwarzania, nie licząc oczywiście braku kosztów pozyskiwania samego surowca,

a jego konwersja na energię nie wymaga zbyt zaawansowanej technologii.

Wiatr ma takŜe tę przewagę, Ŝe jest dostępny praktycznie wszędzie, choć z róŜnym

natęŜeniem i siłą. Światowy potencjał wiatru jako OZE, uwzględniając moŜliwości

instalacji turbin wiatrowych, szacuje się na poziomie około 40 TW nad lądem i 20 TW

nad powierzchnią mórz i oceanów262. Do zalet wykorzystania tego źródła energii

moŜemy zaliczyć takŜe praktycznie niewielki, negatywny wpływ na środowisko a takŜe

259 Dane dotyczące wszystkich 27 państw WE razem. 260 Opracowane na podstawie danych zawartych w Dyrektywie Rady 2006/108/EC z dnia 20.11.2006 r. dostosowująca dyrektywy 90/377/EWG i 2001/77/WE w dziedzinie energii, w związku z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii. 261 1957 r., 1973 r. 262 S. Gumuła, Energetyka wiatrowa, Kraków 2006, s. 37

92

moŜliwość zagospodarowania nieuŜytków takich jak wybrzeŜa i skały.

Wśród problemów jakie stwarzają instalacje turbin wiatrowych najczęściej wymienia

się hałas jaki emitują. Mogą one takŜe zakłócać łączność radiową oraz okresowo

stanowić powaŜne zagroŜenie dla wędrówek ptactwa. Z technicznego punktu widzenia

dość znaczącym problemem są duŜe wahania wiatrów co jest związane z brakiem

przewidywalności i dyspozycyjności pozyskiwanej w ten sposób energii263.

Aby wiatr mógł być wykorzystany w energetyce, jego prędkość nie moŜe być mniejsza

niŜ 4m/s i nie moŜe przekraczać 30 m/s264.

Europa jest zdecydowanym liderem w wykorzystaniu energii pochodzącej

z turbin wiatrowych. Poza „starym kontynentem” jedynie Stany Zjednoczone w dość

znacznym stopniu operują energią wiatrową. Aktualnie moce wytwórcze wiatru

w Europie oscylują koło 48,5 GW265 co w porównaniu z takim samym wskaźnikiem

z roku 1990, wynoszącym jedynie 0,4 GW266, wskazuje na wręcz ekspresowe tempo

rozwoju energetyki wiatrowej. Dla porównania, moce wytwórcze liczone dla całego

świata sięgają poziomu ok. 75 GW267. Dodatkowo podkreśla to przewagę Europy

i Stanów Zjednoczonych w tej dziedzinie energetyki odnawialnej. Głównym

i najbardziej znaczącym producentem energii wiatrowej na świecie i w Europie

są Niemcy. Ilość energii wiatrowej wyprodukowanej w tym kraju stanowi prawie

połowę całkowitej produkcji energii wiatrowej w Europie. Rząd niemiecki planuje

dalsze instalacje urządzeń do produkcji energii wiatrowej. Jeśli Niemcom udałoby się

utrzymać dotychczasowy wzrost produkcji tejŜe energii, prawdopodobnie mogliby

oni osiągnąć, w niedługim okresie, aŜ 25% udział energii wiatrowej w całkowitej

produkcji energii268. Do czołówki państw europejskich w tej dziedzinie, zaliczyć moŜna

takŜe Danię, Hiszpanię, Portugalię, Francję, Holandię, Włochy oraz Wielką Brytanię.

Potencjał drzemiący w energii wiatrowej jest potęŜny, zaś jego wykorzystanie jak

na razie niewielkie. JednakŜe coroczny wzrost produkcji, ambitne cele stawiane sobie

przez ośrodki władzy w krajach europejskich a takŜe konkretne działania dla ich

osiągnięcie napawają znacznym optymizmem co do perspektyw rozwoju energetyki

wiatrowej. JuŜ w tej chwili nowe moce wytwórcze siłowni wiatrowych są znacząco

263 Ibidem s. 38 264 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s. 116 265 A. Pasławska, Zwolenników energetyki wiatrowej szukam, „Wokół Energetyki” 2007r., nr 1, s.30 266 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s. 119 267 http://www.visventi.org.pl/na_swiecie.htm stan na: 20.05.2007 268 C. von Hammerstein, Facing the future – what new policy will mean for wind in Germany, “Renewable Energy World” 2004, nr 7

93

większe od nowopowstałych mocy wytwórczych energii jądrowej. Obserwując ten

proces, moŜna by się pokusić o stwierdzenie, Ŝe przyszłość energetyki odnawialnej

naleŜy w duŜym stopniu do elektrowni wiatrowych a centrum ich rozwoju leŜy

w samym centrum Europy.

Mała i duŜa energia spadku wody.

Energia elektryczna pozyskiwana z energii wód stanowi prawie 19% produkcji

energii elektrycznej na całym świecie, co sytuuję ją na samym szczycie pod kątem

produkcji energii z OZE269. Produkcja energii spadku wody na świecie przewyŜsza

takŜe aktualny potencjał energetyki jądrowej. Do największych wytwórców energii

wodnej naleŜą takie państwa jak Kanada, Stany Zjednoczone czy Brazylia,

gdzie na rzece Parana, znajduje się aktualnie największa działająca hydroelektrownia

na świecie (Itaipu), której moc szacuje się na prawie 12,6 GW, jednakŜe do roku 2009,

planuje się ukończyć budowę potęŜnej hydroelektrowni w Chinach na rzece Jangcy,

w której ma być zamontowanych 26 generatorów (Itaipu – 18 generatorów) o łącznej

mocy 18,2 GW270.

DuŜe elektrownie wodne produkują zdecydowaną większość energii

pochodzącej ze spadku wody. Ich sprawność przetwarzania energii jest dwukrotnie

wyŜsza niŜ w przypadku elektrowni węglowych. Koszt wyprodukowanej energii jest

niŜszy, a negatywne skutki dla środowiska naturalnego są znacząco mniejsze271.

Budowa duŜych elektrowni wodnych przyczynia się takŜe do zabezpieczenia

przed erozją gleb oraz zapobiega powodziom (zbiorniki retencyjne). Według

wspomnianego przeze mnie raportu ONZ, wykorzystując połowę potencjału energetyki

wodnej na świecie, moŜna by zredukować emisję gazów cieplarnianych aŜ o 13%.

Z duŜą hydroenergetyką wiąŜą się niestety takŜe pewne problemy. PotęŜne elektrownie

wodne często dość znacząco ingerują w środowisko naturalne, powodując niekiedy

nieodwracalne zmiany w strukturze hydrologicznej na danym obszarze.

Są takŜe przyczyną zamulania zbiorników, co w konsekwencji moŜe prowadzić

do zamierania Ŝycia w wodzie wobec braku odpowiedniego natlenienia272.

Inną powaŜną konsekwencją budowy olbrzymich tam na zbiornikach wodnych jest

269 The United Nations World Water Development Report: Water for people, water for life. 2003, s. 254 270 „Zapora Trzech Przełomów” na rzece Jangcy, jak się szacuje, będzie w stanie w ciągu roku wyprodukować znacznie więcej energii elektrycznej niŜ wynosi całkowita produkcja energii wodnej we Francji, państwie o największej produkcji hydroenergii w Unii Europejskiej. 271 W.M. Lewandowski, Proekologiczne źródła energii odnawialnej, Warszawa 2001, s. 51 272 Ibidem s. 54

94

częsta konieczność migracji ludności. Dla przykładu, w przypadku budowy

„Zapory Trzech Przełomów” w Chinach przesiedlono prawie 1,5 mln. mieszkańców

regionów połoŜonych w okolicach elektrowni. Niewątpliwie negatywny wpływ

na rozwój hydroenergetyki mają takŜe koszty budowy infrastruktury energetycznej,

które są kilkukrotnie wyŜsze niŜ w przypadku elektrowni konwencjonalnych.

Prawie jedna trzecia globalnej produkcji hydroenergii przypada na Europę.

Do niedawna udział energetyki wodnej w ogólnej produkcji energii ze źródeł

odnawialnych w Unii Europejskiej stanowił prawie 80%, jednakŜe wobec nowych

strategii rozwoju OZE, które promują energetykę wiatrową oraz biomasę, produkcja

energii w elektrowniach wodnych Europie, ma spaść do poziomu około 50%

w najbliŜszych latach. Jest to związane m.in. z częstymi naciskami ze strony ekologów,

podkreślającymi zbyt destrukcyjny wpływ duŜych elektrowni wodnych na środowisko

naturalne. Pomimo, Ŝe duŜe elektrownie wodne jako jedyne są w stanie przeciwdziałać

wielkim awariom systemowym (tzw. blackout), UE stara się ograniczyć ich moce

wytwórcze na rzecz innych rodzajów OZE. Aktualnie największe znaczenie energetyka

wodna ma w takich państwach europejskich jak Francja, Szwecja czy teŜ Norwegia,

która prawie całkowicie zaspokaja zapotrzebowanie na energię w oparciu o elektrownie

wodne. Problemy związane z wysokimi standardami ekologicznymi oraz z obniŜeniem

w ostatnich latach poziomu wód w Europie powodują redukcję mocy wytwórczych

elektrowni wodnych, jednakŜe w związku z ogólnym celem UE, jakim jest wzrost

udziału „czystej energii” w produkcji energii w Europie, takŜe i w energetyce wodnej

są planowane liczne inwestycje, z tą jednak róŜnicą, Ŝe mają dotyczyć głównie

tzw. małej energetyki wodnej (MEW)273. Są to elektrownie o małej mocy

zainstalowanej nie przekraczającej mocy 5-10 MW (w zaleŜności od państwa,

w którym się znajdują). Mają dość wysoką sprawność i koszty ich instalacji z roku

na rok maleją. Wobec niewielkich mocy wytwórczych słuŜą jedynie do zaspokajania

lokalnego zapotrzebowania na energię elektryczną, jednakŜe ich wpływ na środowisko

naturalne jest minimalny i nie powoduje praktycznie Ŝadnych zmian w strukturze

hydrologicznej. WaŜną zaletą MEW jest zwiększenie zatrudnienia na lokalnych rynkach

pracy o wysokim poziomie bezrobocia. Do 2010 roku przewiduje się budowę małych

elektrownie wodnych w Europie o łącznej mocy 2500 MW274.

273 P. Olszowiec, Op.cit. nr 11 274 Ibidem

95

Energia słoneczna (ogniwa fotowoltaiczne).

Energia słoneczna jest jednym z najbardziej przyszłościowych źródeł energii

odnawialnej. MoŜe być przekształcona zarówno w energię cieplną, jak i za pomocą

ogniw fotowoltaicznych, w energię elektryczną275. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe jedynie

niecały 1% energii słonecznej jest aktualnie wykorzystywany na świecie,

co daje bardzo duŜe moŜliwości rozwoju tego nośnika energii. Energia słoneczna

jest głównym źródłem energii dla naszej planety. Nie wyczerpuje się. Nie stwarza

problemów związanych z kosztami zakupu surowców oraz transportu nośników

energii. Systemy (fotowoltaiczne) przetwarzają energię słoneczną na energię

elektryczną nie wytwarzając przy tym ani zanieczyszczeń, ani hałasu. Nie powodują

teŜ znaczących zmian w środowisku naturalnym276. Od lat 70 XX wieku,

po światowym kryzysie naftowym, koszt budowy urządzeń fotowoltaicznych

co roku się zmniejsza, zaś zainteresowanie państw wykorzystaniem energii

słonecznej, stale rośnie. DuŜą zaletą wykorzystania baterii słonecznych w produkcji

energii jest powszechna dostępność nośnika energii, jakim jest promieniowanie

słoneczne. W związku z duŜymi kosztami sieci elektroenergetycznych,

baterie słoneczne stanowią doskonałe rozwiązanie dla zasilania urządzeń, które nie

mogą być podłączone do sieci. Na świecie, według róŜnych ocen, szacuje się,

Ŝe istnieje prawie pół miliona gospodarstw domowych wykorzystujących ogniwa

fotowoltaiczne dla pokrycia własnego zapotrzebowania na energię elektryczną277.

W najbliŜszych latach rozwój małych instalacji przetwarzających energię słoneczną

powinien zdecydowanie się zwiększyć.

Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku duŜych elektrowni

słonecznych. Nadal koszty inwestycyjne, w przypadku elektrowni słonecznej,

są wyjątkowo duŜe i kilkukrotnie przekraczają koszty poniesione w związku

z budową konwencjonalnych elektrowni278. Powierzchnia jaka jest potrzebna

do budowy elektrowni zasilanej energią słoneczną jest znacznie większa

iŜ w przypadku jakichkolwiek innych elektrowni. W związku z tym występują

niestety pewne zagroŜenia związane z ich budową. Rozległe pola zwierciadeł

skupiających promienie słoneczne wpływają negatywnie na otaczający

275 Ogniwo fotowoltaiczne – urządzenie słuŜące do bezpośredniej konwersji energii słonecznej na energię elektryczną, zbudowane z cienkich warstw półprzewodników (w większości z krzemu); wiele połączonych ogniw fotowoltaicznych tworzy baterię słoneczną. 276 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s. 183 277 Ibidem s. 40 278 Z. Pluta, Słoneczne instalacje energetyczne, Warszawa 2003, s. 230

96

je mikroklimat (spadek temperatury, zmiany siły wiatru), nie zapominając teŜ

o zagroŜeniach dla ptaków przelatujących w pobliŜu. PowaŜnym problemem jest

takŜe ryzyko awarii elektrowni. Wiele części do urządzeń fotowoltaicznych

powstaje z wykorzystaniem wyjątkowo toksycznych związków. Awaria luster

skupiających promienie słoneczne moŜe teŜ stanowić zagroŜenie dla statków

powietrznych (olśnienie) a takŜe być przyczyna poŜarów w okolicach elektrowni

(skupienie wiązki świetlnej poza obszarem ku temu wyznaczonym)279.

Pomimo, Ŝe technologie konwersji energii słonecznej na energię elektryczną

są znane i dostępne juŜ od lat 70, dopiero w ostatnich latach daje się zauwaŜyć

wzrost zainteresowania państw unijnych tym nośnikiem energii.

Jest to spowodowane głównie potęŜnymi kosztami jakie trzeba ponieść w przypadku

inwestycji w ten rodzaj, zdecydowanie najdroŜszy w pozyskiwaniu,

źródeł odnawialnych energii. Długi okres zwrotu poniesionych kosztów odstrasza

potencjalnych inwestorów, dlatego w przypadku wykorzystania energii słonecznej,

firmy prywatne muszą być aktualnie wspierane przez państwa.

Doskonałym przykładem takiej działalności władz państwowych, jest program

„1 tys. słonecznych dachów” a takŜe jego kontynuacja, program

„100 tys. słonecznych dachów” jakie wprowadził rząd niemiecki w latach 90

ubiegłego stulecia280. Niemcy zdecydowały się na udzielenie wsparcia finansowego

oraz na wprowadzeniu konkretnych unormowań prawnych mających na celu rozwój

energii słonecznej w RFN. Od 1999 roku w Niemczech obowiązuje ustawa,

która gwarantuje dla producentów energii z OZE jej odbiór oraz stałą, dotowaną

przez rząd federalny cenę energii, pozyskanej ze źródeł odnawialnych. W 2001 roku,

całkowita powierzchnia kolektorów słonecznych w tym kraju zwiększyła się

o ponad jeden milion metrów kwadratowych, co stawia Niemcy w pozycji

niekwestionowanego lidera pod względem rozwoju wykorzystania energii

słonecznej w Europie281.

Wśród innych państw europejskich, w których baterie słoneczne odgrywają

znaczącą rolę w infrastrukturze energetycznej, moŜemy wymienić m.in. Austrię,

Grecję oraz Cypr. Głównie kraje leŜące na południu Europy zaczynają inwestować

w coraz większym stopniu w fotowoltaikę, dla produkcji energii cieplnej oraz

279 Ibidem s. 231 280 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s. 40 281 D. GruŜewski, Rozwój nowego sektora energetyki, „Czysta energia” 2003, nr 4

97

w mniejszym stopniu, energii elektrycznej. Unia Europejska wspiera rozwój

energetyki słonecznej na swoim terytorium i planuje znaczący wzrost jej udziału

w ogólnym bilansie energetycznym. Pojawiają się teŜ plany współpracy między

Europą a Afryką i Azją Centralną, w celu inwestycji w rozwój infrastruktury

w energetyce słonecznej na bardzo dobrze nasłonecznionych, obszarach pustynnych.

Biomasa, biogaz i biopaliwa.

Biomasa jest to substancja, która powstaje w wyniku przemiany materii

organicznej (biodegradacja) zawartej w organizmach zwierzęcych i roślinnych.

Jest zdecydowanie najstarszym, wykorzystywanym przez człowieka źródłem

odnawialnym. Według UE biomasą nazywamy „podatne na rozkład biologiczny

frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami

roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki,

jak równieŜ podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych

i miejskich”282. Szacuje się, Ŝe światowy potencjał biomasy jest wykorzystywany

tylko w około 7%, w tym większość produkcji energii (głównie cieplnej)

pochodzącej z biomasy przypada na kraje rozwijające się283. Do źródeł energii

szeroko pojętego pojęcia biomasy, moŜemy zaliczyć:

- biomasę nieprzetworzoną: m.in. drewno, słoma, szczególne rodzaje

wierzby i inne rodzaje roślin energetycznych;

- biomasę przetworzoną: m.in. oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce,

gaz drzewny, lekkie alkohole;

- odpady: m.in. trociny, wióry, makulatura;

- gaz powstały w trakcie biodegradacji materii organicznej (biogaz)284.

Biomasa, jako OZE, nie jest szczególnie uzaleŜniona od konkretnych

uwarunkowań środowiska naturalnego. Występuje w róŜnych stanach skupienia.

MoŜemy mówić o biopaliwach stałych i gazowych oraz biopaliwach płynnych.

W przypadku biopaliw w postaci ciekłej, największe znaczenie dla gospodarki

energetycznej, mają alkohole uzyskiwane z roślin o duŜej zawartości cukru

(biobenzyna), takich jak np. trzcina cukrowa, oraz biodiesel285. Warto wspomnieć,

282 Dyrektywa PE i RUE nr 2001/77/EC. 283 W.M. Lewandowski, Op.cit. s. 324 284 W. Jabłoński, J. Wnuk, Op.cit. s. 248 285 Biodiesel – jest to biopaliwo oparte na mieszaninie, przetworzonego chemicznie oleju roślinnego (głównie rzepak, słonecznik, soja) z olejem napędowym.

98

Ŝe o ile produkcja biobenzyny odbywa się głównie w Ameryce Północnej i Brazylii,

o tyle biodiesel produkowany z rzepaku, stanowi główne źródło biopaliw w Europie,

gdzie jego produkcja co roku się zwiększa, w szczególności w RFN, która jest

największym producentem biodiesla.

Biomasa stanowi doskonałe źródło energii z wielu podwodów.

Po pierwsze, w przypadku jej spalania lub obróbki termicznej ilość CO2,

która jest emitowana do atmosfery równa się ilości CO2 pochłanianej przez rośliny,

słuŜące później do produkcji biomasy. Po drugie, produkcja biomasy aktywizuje

gospodarczo regiony słabo zurbanizowane, tworząc m.in. nowe miejsca pracy.

Po trzecie pozwala takŜe zagospodarować nieuŜytki rolne, wykorzystać

nadprodukcję Ŝywności a takŜe efektywnie rozwiązać problem niektórych odpadów

komunalnych. WaŜną zaletą, w przypadku produkcji biomasy, jest zwiększenie

bezpieczeństwa energetycznego kraju. MoŜe się to objawiać poprzez zuŜycie

do produkcji paliw (roślinnych), surowców produkowanych w kraju i swoistą

decentralizację produkcji energii. Biopaliwa zastępują konwencjonalny olej

napędowy i olej opałowy, ograniczając tym samym zadymienie oraz emisję nie

spalonych węglowodorów i siarki do atmosfery286.

W odniesieniu do biomasy, moŜemy mówić takŜe o kilku wadach tego

nośnika energii. Problemem związanym z transportem i magazynowaniem biomasy

jest jej niska gęstość, co wiąŜe się z duŜą objętością. W przypadku niektórych

rodzajów biomasy, podczas spalania, mogą się wydzielać toksyczne dioksyny.

Nie zmienia to jednak faktu, Ŝe emisja jakichkolwiek zanieczyszczeń do atmosfery,

jest zdecydowanie niŜsza niŜ w przypadku paliw kopalnych. Problem stanowi takŜe

duŜe zróŜnicowanie wilgotności, dochodzące nawet do 50%, co utrudnia jej

przetwarzanie. Istotną wadą biomasy, w porównaniu z innymi nośnikami energii,

jest jej niezbyt duŜa wartość energetyczna. Przyjmuje się, Ŝe do produkcji energii

uzyskanej z dobrej jakości, jednej tony węgla kamiennego, potrzeba spalić aŜ 2 tony

biomasy (drewna lub słomy). W ostatnim okresie co raz głośniej podnoszą się głosy,

uznające biomasę jako jedną z przyczyn światowego kryzysu Ŝywnościowego.

Rolnicy na całym świecie ograniczają produkcję Ŝywności przechodząc na bardziej

dochodową produkcję roślin energetycznych, tym samym wpływając na światowe

ceny Ŝywności. Jak duŜym jest to problemem moŜemy zauwaŜyć na przykładzie

286 Ibidem s. 283

99

kukurydzy. Z tej samej ilość kukurydzy, która wystarczy na wyŜywienie jednego

człowieka przez rok moŜemy wyprodukować jedynie 50 litrów paliwa. W związku

z tym, zwiększenie produkcji biopaliw o niewielki procent, zmniejsza w znacznie

większym zakresie moŜliwości produkcyjne Ŝywności.

Unia Europejska zakłada znaczące zwiększenie udziału energii z OZE

w ogólnym bilansie energetycznym Europy. DuŜą wagę przykłada się w tym

przypadku do efektywnego rozwoju biomasy (w ramach OZE przewiduje się

największy udział tego nośnika energii do 2010 roku w Europie). W Białej Księdze

z 1997 r., UE zakłada do roku 2010 m.in. konieczność zainstalowania instalacji

produkcyjnych opartych na biomasie o mocy 10 GW, zaopatrywanie

100 społeczności lokalnych wyłącznie w energię pochodzącą z OZE w tym

z biomasy, ogrzewanie 1 mln. mieszkań za pomocą biomasy oraz zwiększenie

produkcji biopaliw287. Obecnie UE zaspokaja około 4% zapotrzebowanie na energię

z produkcji biomasy. Głównym producentem energii elektrycznej z jej

wykorzystaniem jest Finlandia. Do wyróŜniających się państw członkowskich UE

w wykorzystaniu biomasy jako źródła energii, naleŜy teŜ Dania, gdzie od ponad

kilkunastu lat nastąpił szybki rozwój spalarni wykorzystujących słomę. Obecnie

funkcjonuje tam ponad 20 tys. takich spalarni. W tym miejscu naleŜy zauwaŜyć,

Ŝe moŜliwości Polski, w przypadku spalania słomy, są kilkunastokrotnie wyŜsze.

Polska jest szóstym krajem w UE (po Francji, Szwecji, Finlandii, RFN i Hiszpanii)

pod względem zuŜycia energii pochodzącej ze spalania drewna i odpadów

drzewnych.

W 2003 roku przyjęto dyrektywę, która zakłada 2% udział biopaliw

w ogólnej produkcji paliw w Europie do końca 2005 roku, a takŜe co roczny wzrost

ich udziału o 0,75%, aŜ do uzyskania poziomu udziału biopaliw w wysokości 5,75%

w roku 2010 oraz 20% w 2020 roku288. Zdecydowanym liderem w produkcji

biopaliw w Europie pozostają Niemcy (3 razy większa produkcja od Francji,

która jest drugim producentem biopaliw Europie), jednakŜe szybki rozwój tej gałęzi

gospodarki energetycznej daje się zauwaŜyć takŜe w takich krajach jak Hiszpania,

Dania, Austria i Czechy. Jedynym krajem UE, którego potencjał produkcyjny

biopaliw znacząco się zmniejszył w ostatnich latach, jest Polska. Tym samym

straciła ona pozycję trzeciego największego producenta etanolu w Europie.

287 COM(97) 599 z 26.11.1997 r. 288 Dyrektywa PE i RUE nr 2003/30/EC.

100

Energia geotermalna.

Energią geotermalną, ujmując w sposób ogólny, moŜemy nazwać energią

cieplną wnętrza Ziemi. WyróŜniamy dwa rodzaje energii geotermalnej

pod względem jej zasobów. Energia hydrotermiczna, na którą składa się woda

o temperaturze 50-70 ºC i para wodna o temp. 200-300 ºC występujące

pod powierzchnią ziemi poniŜej 1000 metrów, oraz energia petrotermiczna

zgromadzona w suchych, ogrzanych warstwach skalnych289. Zasoby cieplne

zmagazynowane we wnętrzu Ziemi do głębokości 10 km przekraczają

aŜ 50,000-krotnie ilość ciepła o jakiej moŜemy mówić w przypadku złóŜ gazu i ropy

na świecie290. Zakładając obecny poziom eksploatacji zasobów energii geotermalnej

powinny one starczyć na około 5 mln. lat291. Przyjmuje się, Ŝe pary i wody poniŜej

temperatury 120 ºC mogą być wykorzystywane jako energia cieplna, zaś zasoby

przekraczające tę temperaturę są opłacalne dla produkcji energii elektrycznej.

Zasoby geotermalne na świecie mają szerokie zastosowanie. W największym stopniu

wykorzystuje się je w ciepłownictwie, do ogrzewania mieszkań. SłuŜą teŜ

w przemyśle, w hodowli ryb oraz w szklarniach. Często teŜ mają znaczenie czysto

rekreacyjne jak w przypadku uzdrowisk opartych na źródłach geotermalnych.

Energia geotermalna jest przyjazna środowisku (niska emisyjność CO2)

i w przeciwieństwie do innych rodzajów „czystej energii” jest niezaleŜna

od warunków klimatycznych. Problemem, z jakim spotyka się aktualnie energetyka

geotermalna, jest niestety zbyt duŜy koszt instalacji geotermalnych, co blokuje jak

na razie jej szybki rozwój. Jedną z przyczyn tak wysokich kosztów są uboczne

produkty wydobycia nośników geotermalnych, takie jak m.in. siarkowodór oraz

radon, a takŜe częste niszczenie instalacji wydobywczych292. W związku z tym

aktualnie, energia geotermalna stanowi jedynie uzupełnienie innych źródeł energii

w ogólnej jej produkcji.

Produkcja energii elektrycznej z en. geotermalnej w Europie stanowiła

w 1999 roku około 12% produkcji globalnej, pozostając zdecydowanie w tyle

za Ameryką (47%) oraz Azją (35%)293. JuŜ w 1904 roku (po raz pierwszy)

289 W.M. Lewandowski, Op.cit. s. 255-256 290 W. Bujakowski, Energia geotermalna. Świat – Polska – Środowisko, Kraków 2000, s. 9 291 J.B. Fridleifsson, Geothermal energy for the benefits of the people worldwide, Światowy Kongres Geotermalny Japonia 2000. 292 Radon powstaje w procesie rozpadu radioaktywnego uranu i jest wydobywany razem z parą przez instalacje geotermalne. 293 Ibidem.

101

zastosowano energię geotermalną do produkcji energii elektrycznej w Larderello

we Włoszech. W Europie, właśnie Włochy posiadają zdecydowanie największe

zasoby energii geotermalnej. Wśród innych krajów moŜemy pod tym kątem

wyróŜnić takŜe Islandię, Węgry, Turcję oraz Portugalię. TakŜe Polska posiada

znaczący potencjał energii geotermalnej. W Europie energia ta, jest bezpośrednio

wykorzystywana w 33 państwach, na róŜną skalę294. Doskonałym przykładem kraju

w Europie, który wykorzystuje masowo swój potencjał geotermalny jest Islandia.

Ten rodzaj energii zaspokaja prawie 90% zapotrzebowania na energię cieplną,

a takŜe stanowi podstawę produkcji energii elektrycznej (obok energii wodnej)

w tym kraju295. Stolica Islandii, 180-tys. Reykjavik jest największym na świecie

obszarem ogrzewanym za pomocą energii geotermalnej296. Jak moŜna zauwaŜyć

energia geotermalna ma w Europie bardzo duŜy potencjał, który niestety jak na razie

nie jest skutecznie wykorzystywany.

3.3. Działania na rzecz zwiększenia oszczędności energii i efektywności

energetycznej w WE/UE.

3.3.1 Polityka racjonalnego zuŜycia energii w Unii Europejskiej.

Na zwiększenie efektywności wykorzystania energii wytworzonej w państwach

członkowskich WE zaczęto zwracać uwagę juŜ pod koniec lat 70 ubiegłego wieku.

Przyjęte wtedy dyrektywy, odnosiły się jednak jedynie do zwiększenia efektywności

energetycznej konkretnych urządzeń elektrycznych297. Dopiero kilkanaście lat później

moŜemy zaobserwować zintensyfikowanie prac nad przyjęciem odpowiednich

dokumentów oraz zainicjowanie specjalnych programów w ramach Wspólnoty,

mających na celu poprawę efektywności energetycznej i jej promocję w państwach

członkowskich WE. Pierwszym, znaczącym postępem w tej dziedzinie polityki

energetycznej, było przyjęcie wraz z traktatem Karty Energetycznej

294 B. Kępińska, Energia geotermalna – aktualny stan i perspektywy wykorzystania w Polsce, Przegląd Geologiczny 2006 nr 8 s. 659 295 Dane na podstawie głównej strony internetowej Icelandic National Energy Authority (http://www.os.is/page/english/ z dnia 1.06.2007 r.). 296 W. Bujakowski, Op.cit. s. 9 297 Chodzi tu m.in. o dyrektywę Rady 79/53/WE z 14 maja 1979 r. dotyczącą zuŜycia energii elektrycznej urządzeń domowych czy teŜ dyrektywę Rady 78/170/WE z dnia 13 lutego 1978 r. w sprawie sprawności generatorów ciepła dla ogrzewania miejscowego i wytwarzania ciepłej wody uŜytkowej w nowych lub juŜ istniejących budynkach nieprzemysłowych i w sprawie izolacji cieplnej i rozdziału ciepłej wody uŜytkowej w nowych nieprzemysłowych budynkach.

102

(17 grudnia 1994 r.), dodatkowego protokołu dotyczącego efektywności298.

Dokument ten określał zasady polityki promowania efektywności energetycznej oraz

dostarczał wytyczne dla państw członkowskich dla opracowania przez nie programów

krajowych. Jego celem było takŜe stworzenie ram współpracy dla wspólnych działań

w tej dziedzinie. Członkowie UE mając m.in. na celu poprawę bezpieczeństwa

energetycznego, zwiększenie zysków gospodarczych oraz skuteczniejszą ochronę

środowiska naturalnego, zadeklarowali współpracę w kwestii polityki efektywności

poprzez spójną politykę w tej dziedzinie oraz stworzenie właściwych norm prawnych

i regulacyjnych299. KaŜde z państw członkowskich zobowiązało się do koordynacji

współpracy wszystkich, własnych organów władzy odpowiedzialnych za politykę

efektywności oraz do rozwoju, wdraŜania i aktualizowania narodowych programów

efektywności energetycznej300. Wspomniano takŜe o wsparciu dla rozwoju nowych

technologii, efektywnych energetycznie i przyjaznych środowisku.

Innym przejawem aktywności Wspólnoty w kwestiach zwiększenia racjonalnego

zuŜycia energii w jej państwach członkowskich, było stworzenie odpowiednich

programów wspierających jej promocję. JuŜ w 1991 roku ruszył program SAVE,

którego celem była promocja i poprawa efektywności energetycznej oraz racjonalnego

zuŜycia energii, głównie w sektorze przemysłowym i budowlanym,

w tym m.in. promocja urządzeń energooszczędnych . Wobec postępów w ramach

programu do 1995 roku, zdecydowano się przedłuŜyć jego działanie i decyzją Rady

94/806/WE z dnia 16 grudnia 1996 roku przyjęto nowy, 4-letni program promocji

efektywności energetycznej w UE, tzw. SAVE II (1996-2002). Aktualnie program

SAVE jest programem szczegółowym duŜego unijnego programu w dziedzinie

energetyki, „Inteligentna Energia – Europa 2007 – 2012”. Niestety w związku

z ograniczonym budŜetem, skupił się on wyłącznie na rozpowszechnianiu informacji,

organizacji szkoleń oraz akcji mających na celu promocję efektywności w energetyce.

298 Protokół Karty Energetycznej dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska z dnia 17.12.1994 r. 299 Sygnatariuszami Traktatu Karty Energetycznej są wszystkie państwa UE oraz Unia Europejska. Oprócz nich traktat ratyfikowały teŜ m.in. republiki środkowoazjatyckie, Szwajcaria, Japonia oraz państwa kaukaskie. 300 Protokół wśród działań jakie powinien obejmować taki plan, wymienia m.in. opracowanie długookresowych scenariuszy zapotrzebowania i dostaw energii, ocenę skutków podejmowanych działań dla energetyki, środowiska naturalnego i gospodarki, określenie norm i standardów urządzeń elektrycznych w tej materii, promowanie nowych, efektywnych energetycznie technologii czy teŜ powoływanie odpowiednich organów wspierających promocję zwiększania efektywności energetycznej w kraju.

103

W grudniu 1997 roku, na konferencji w Kioto, podpisano protokół będący

uzupełnieniem Ramowej Konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu z 1992 r.,

którego głównym postanowieniem było zobowiązanie się sygnatariuszy

do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery301. Od samego początku,

jednym z głównych orędowników postanowień protokołu na arenie międzynarodowej

była UE. W związku z tym w 2000 roku przyjęto Plan działań w celu poprawy

efektywności energetycznej we Wspólnotach Europejskich302. Zakładał on sprostanie

wymaganiom protokołu z Kioto oraz wzmocnienie bezpieczeństwa dostaw energii

poprzez odpowiednią promocję i działanie na rzecz zwiększenia efektywności

w wykorzystaniu energii. Nawiązując do komunikatu Komisji Europejskiej

z 29 kwietnia 1998 roku dotyczącego efektywności energetycznej w WE303,

plan przyjmował za bazowy ekonomiczny potencjał poprawy efektywności

energetycznej (w latach 1998-2010) w kaŜdym sektorze gospodarki UE, na poziomie

18% konsumpcji energii (stan na rok 1995). Plan proponował orientacyjny cel poprawy

wydajności energii o dodatkowy 1% rocznie, czego skutkiem miałoby być efektywne

wykorzystanie do 2010 roku aŜ 2/3 potencjału produkcji energii304.

W czerwcu tego samego roku przyjęto takŜe Europejski Program Zapobiegający

Zmianom Klimatu305, który miał pomóc zidentyfikować, rozwinąć i wdroŜyć

najwaŜniejsze elementy polityki UE dla osiągnięcia celów przyjętych w protokole

z Kioto. W ramach programu przewidziano m.in. przyjęcie dyrektywy w sprawie

efektywności energetycznej budynków, dyrektywy w sprawie przetargów publicznych

związanych z efektywnością energetyczną oraz nowelizację związanych z nią

przepisów a takŜe przyjęcie dyrektywy o usługach energetycznych i minimalnych

standardach wydajności energetycznej dla sprzętu elektrycznego306.

Kwestie dotyczące efektywnego wykorzystania energii znalazły się takŜe

w wydanej przez KE w 2000 roku Zielonej Księdze – Ku europejskiej strategii

301 Protokół z Kioto wszedł w Ŝycie 16 lutego 2005 r.. 302 Action Plan to Improve Energy Efficiency in the European Community COM (2000) 247 z dnia 26.04.2000 r. 303 COM (1998) 246 z dnia 29.04.1998 r. 304 A. Węglarz, K. śmijewski, Problematyka efektywności energetycznej w Polsce i Unii Europejskiej, w: Energetyka polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej: szanse i zagroŜenia, BiałowieŜa 2003, s. 65 305 Strona internetowa Komisji Europejskiej dot. programu (http://ec.europa.eu/environment/climat/eccp.htm z dnia 25 lutego 2008 r.). 306 T. Skoczkowski, Strategiczne aspekty racjonalnej gospodarki energią i środowiskiem – polityka efektywności energetycznej w UE i Polsce (http://www.kape.gov.pl/PL/Dzialalnosc/PolitykaEnergetyczna/a.phtml z dnia 25 lutego 2008 r.).

104

bezpieczeństwa energetycznego307. W dokumencie tym, Komisja Europejska wyraziła

słusznie zaniepokojenie prognozami dotyczącymi bezpieczeństwa energetycznego UE

do roku 2030, zwracając m.in. uwagę na fakt zbyt duŜego uzaleŜnienia państw

członkowskich UE od paliw kopalnych importowanych z państw trzecich. Tym samym

podkreślono zagroŜenie dla niezaleŜnej polityki UE na arenie międzynarodowej.

Komisja Europejska zaproponowała poprawę bezpieczeństwa dostaw w szczególności

poprzez wzrost efektywności energetycznej gospodarki UE oraz wzrost udziału

tzw. „zielonej energii” w bilansie energetycznym krajów Unii. Od 2000 roku moŜemy

zauwaŜyć zdecydowanie szersze zainteresowanie UE kwestią efektywnego zuŜycia

energii. Nareszcie Unia zdecydowała się uznać bardziej racjonalne wykorzystanie

energii za jeden z podstawowych celów swojego rozwoju, a tym samym za główny

element zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwom członkowskim.

W ramach programów wspierających promocję efektywności energetycznej

działają aktualnie przede wszystkim, najwaŜniejszy i największy z punktu widzenia

energetyki program unijny „Inteligentna Energia – Europa 2007 – 2012” , który jest

kontynuacją programu IEE 2003 – 2006 (jego częścią składową jest wspomniany

wcześniej program SAVE) oraz Siódmy Program Ramowy Badań i Rozwoju

Technologicznego, które w większym zakresie zostały omówione w rozdziale

pierwszym niniejszej pracy.

Po wyznaczeniu przez UE swoistych celów oraz załoŜeń, rozpoczął się

stopniowy proces ich wdraŜania w państwach członkowskich. W 2002 roku przyjęto

dyrektywę w sprawie wydajności energetycznej budynków308, zaś w 2006 roku pojawiła

się dyrektywa odnosząca się do efektywności końcowego wykorzystania energii i usług

energetycznych, czyli dokument dotyczący bezpośrednio końcowych odbiorców

energii309. Celem głównym dyrektywy z 2006 roku jest zmniejszenie zuŜycia energii

o 9% w ciągu 9 lat. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wyznaczenia celów

krajowych w tej kwestii, opracowania programów i środków zwiększania efektywności

wykorzystania energii oraz do sprawowania nadzoru, poprzez kompetentny organ

lub organy, nad realizacją i wdraŜaniem dyrektywy. Wzorcowym dla obywateli

w kwestii efektywności energetycznej ma być, według dyrektywy, sektor publiczny.

307 COM(2000) 769 z 29.11.2000 r. 308 Dyrektywa 2002/91/WE PE i RUE z dnia 16.12.2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Official Journal L 1 , 04/01/2003 p. 65-71). 309 Dyrektywa 2006/32/WE PE i RUE z dnia 05.04.2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG (Official Journal L 114 , 27/04/2006 p. 64-85).

105

Państwa mają teŜ zagwarantować, aby dystrybutorzy prywatni, operatorzy systemu

produkcji oraz przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaŜ energii, oferowali

odbiorcom końcowym usługi energetyczne zgodne z postanowieniami tego dokumentu.

Wspomina się takŜe o obowiązku państw członkowskich do rzetelnego informowania

swoich obywateli na temat ułatwień efektywnego wykorzystania energii. Aktualnie trwa

proces wdraŜania dyrektywy w państwach członkowskich UE.

3.3.2 Cele oraz plany działań Unii Europejskiej na najbli Ŝsze lata.

Działania UE w kwestii efektywności energetycznej w najbliŜszym okresie

wyznaczają dwie zielone księgi Komisji Europejskiej oraz nowy plan działań na lata

2007 – 2012310. W zielonych księgach Komisja Europejska zwraca uwagę na główne

zalety zwiększenia efektywności zuŜycia energii w Unii. Podkreśla się pozycję UE jako

światowego lidera w dziedzinie efektywności energetycznej oraz zaznacza moŜliwość

dalszej redukcji zuŜycia energii o 20% w stosunku do bieŜącego zuŜycia.

Według Komisji, aktywna polityka racjonalnego zuŜycia energii zapewniłaby istotny

wkład w zwiększanie konkurencyjności i poziomu zatrudnienia w UE

(nawiązując do realizacji celów Strategii Lizbońskiej). Znacząco mogłaby teŜ wpłynąć

na szybszą i skuteczniejszą redukcję emisji gazów cieplarnianych do atmosfery

(tu z kolei KE nawiązuje do szybszego osiągania zobowiązań przyjętych w ramach

Protokołu z Kioto). WaŜnym, pozytywnym skutkiem zwiększania efektywności

energetycznej miałaby być takŜe poprawa bezpieczeństwa energetycznego państw Unii,

poprzez ograniczenie popytu na surowce energetyczne, co znacząco obniŜyłoby poziom

ich importu, a tym samym zmniejszyło zaleŜność państw UE od głównych importerów

surowców energetycznych (np. Rosja). Dla zwiększenia efektywności energetycznej

UE, Komisja Europejska podaje kilka propozycji. Wśród nich wymienić naleŜy

m.in. ustanowienie rocznych Planów Działania w zakresie efektywności energetycznej

na poziomie krajowym, polepszenie informacji dla obywateli o sposobach i zaletach

efektywnego wykorzystania energii, usprawnienie systemu podatkowego w tej kwestii,

310 Pierwszą z nich jest wydana przez KE 22 czerwca 2005 r., Zielona Księga o efektywności energetycznej lub jak osiągnąć więcej zuŜywając mniej (COM(2005) 265), zaś drugą, Zielona Księga Europejska strategia na rzecz zrównowaŜonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii z dnia 8 marca 2006 r. (COM(2006) 105).

106

rozszerzenie dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków311,

a takŜe rozwój nowej generacji pojazdów efektywniej zuŜywających paliwo312.

W 2006 roku KE przyjęła nowy plan działania na lata 2007 – 2012313.

Podstawowym i głównym jego celem jest zaoszczędzenie przynajmniej 20% całkowitej

energii pierwotnej do 2020 roku. Jest to jeden z trzech najwaŜniejszych celów UE

w dziedzinie energetyki, uzgodnionych przez Radę Europejską w 2007 roku314.

Plan ten dość szeroko nakreśla zadania oraz cele jakie stawia przed sobą UE w kwestii

bardziej efektywnego zuŜycia energii na najbliŜsze lata. W związku z ogólnym

załoŜeniem poprawy efektywności energetycznej produktów, zakłada się

m.in. odpowiednie oznakowanie urządzeń i sprzętu oraz ustanowienie minimalnych

wymagań eksploatacyjnych dotyczących 14 grup produktów priorytetowych315.

Dokument wspomina takŜe o rozwijaniu usług w zakresie efektywnego wykorzystania

energii przez uŜytkowników, podkreślając tym samym znaczenie przyjętej w 2006 roku,

dyrektywy 2006/32/WE. Po raz kolejny podnosi się takŜe postulat poszerzenia zakresu

działania dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2002 roku,

o budynki (przeznaczone do renowacji) o mniejszej powierzchni niŜ 1000 m² a takŜe,

o określenie minimalnych wymagań eksploatacyjnych dla nowych i odnowionych

budynków. Znaczącymi priorytetami działań UE według planu są m.in.:

- poprawa efektywności w zakresie przetwarzania energii (produkcji i dystrybucji),

- poprawa efektywności w transporcie, w tym przede wszystkim rozwijanie rynków dla

bardziej ekologicznych, inteligentnych, bezpiecznych i energooszczędnych pojazdów

(zmiany w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym i morskim),

- finansowanie energooszczędności poprzez ułatwianie właściwego finansowania

inwestycji dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw świadczących

311 Dyrektywa 2002/91/WE o której mowa, odnosi się wyłącznie do budynków podlegających renowacjom o powierzchni powyŜej 1000 m². Propozycja KE opiera się o rozszerzenie dyrektywy na wszystkie budynki podlegające renowacjom bez względu na ich powierzchnię. 312 CARS 21 – Competitive Automotive Regulatory System for the 21st Century (COM(2007)22), pod tą nazwą kryje się komunikat KE do RUE i PE w sprawie stanowiska KE dotyczącego sprawozdania końcowego Grupy Wysokiego Szczebla CARS 21(grupa utworzona w 2005 roku w celu zbadania najwaŜniejszych obszarów polityki UE mających wpływ na rozwój przemysłu motoryzacyjnego w Europie) . 313 Komunikat KE z dnia 19.10.2006 Plan działania na rzecz racjonalizacji zuŜycia energii: sposoby wykorzystania potencjału (COM (2006) 545). 314 Chodzi tutaj o tzw. cele „3 x 20”. UE zamierza do 2020 roku zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych do atmosfery o 20% w porównaniu z rokiem 1990, zwiększyć udział energii ze źródeł odnawialnych do 20% zuŜycia energii pierwotnej oraz zwiększyć efektywność energetyczną o 20%. 315 Dotyczy m.in. kotłów, sprzętu elektrycznego powszechnego uŜytku, odbiorników TV, oświetlenia i silników elektrycznych.

107

usługi energetyczne, promowanie energooszczędności w nowych państwach

członkowskich a takŜe spójne stosowanie opodatkowania w tej dziedzinie.

Dokument zakłada takŜe zmianę zachowania i podejścia do kwestii

efektywności energetycznej w państwach członkowskich w oparciu o podnoszenie

świadomości w zakresie racjonalizacji zuŜycia energii wśród obywateli państw UE. Ma

to się odbywać poprzez organizację róŜnego typu szkoleń i programów dla personelu

zarządzającego energetyką w przemyśle i przedsiębiorstwach, wprowadzenie

zagadnienia efektywności i bezpieczeństwa energetycznego do krajowych programów

nauczania czy teŜ zwiększenie energooszczędności na obszarach zabudowanych316.

Ostatnim, aczkolwiek jednym z bardzo waŜnych zadań UE na najbliŜsze lata jest

kwestia partnerstwa międzynarodowego w dziedzinie efektywności energetycznej.

W interesie Unii jest dąŜyć do zwiększenia oszczędności i efektywnego zuŜycia energii

takŜe w innych regionach świata m.in. poprzez podpisanie nowego porozumienia

ramowego w tej sprawie z jej najwaŜniejszymi partnerami handlowymi.

Z początkiem 2008 roku KE dokonała pierwszej oceny krajowych planów

działania na rzecz racjonalizacji zuŜycia energii317. W notatce informacyjnej moŜemy

przeczytać, Ŝe dotychczas przeanalizowano 17 planów krajowych i z zadowoleniem

odebrano załoŜenia i cele przyjęte przez poszczególne państwa.

Rozwój efektywności energetycznej w Europie i na świecie nabiera coraz

większego znaczenia. Zaoszczędzona energia jest relatywnie tańszym źródłem energii

(właśnie jako „swoiste” źródło energii naleŜy ją traktować) od innych źródeł takich jak

źródła konwencjonalne, nuklearne czy odnawialne. W związku z tym odpowiednia

polityka w tej dziedzinie jest takŜe częścią ogólnej polityki bezpieczeństwa

energetycznego całej UE. Według raportu środowiskowego Grupy Rockwool,

tylko w samej Europie traci się około 270 mld. euro rocznie, zwiększa się emisję CO2

o 400 mln. ton i nie wykorzystuje się ponad 530 tys. dodatkowych miejsc pracy,

wyłącznie w związku z nieefektywnym zuŜywaniem energii przez budynki318.

NaleŜy pamiętać, Ŝe najwięcej energii jest wykorzystywane właśnie do ogrzewania

budynków (około 40% całej energii wytworzonej w Europie). PowyŜsze dane pokazują

316 Projekt utworzenia tzw. „porozumienia między merami” największych i najwaŜniejszych miast w UE (około 20-30 miast) w celu stworzenia stałego forum wymiany informacji i wzajemnych doświadczeń w związku z efektywnym uŜytkowaniem energii. 317 Memo on the first assessment of National Energy Efficiency Action Plans (MEMO 08/32), Bruksela, 23 stycznia 2008 r. 318 Raport Środowiskowy 2006 – Grupa Rockwool (http://www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_2007/doradztwo/do_pobrania/ulotki/raport_srodowiskowy_2006.pdf z dnia 8 marca 2008 r.).

108

takŜe jak duŜy wpływ ma racjonalne zuŜycie energii na politykę ochrony środowiska

UE. Zwiększenie efektywności energetycznej w państwach członkowskich pozwala

na dotrzymywanie przez UE zobowiązań przyjętych w ramach Protokołu z Kioto.

TakŜe moŜliwość stworzenia nowych miejsc pracy i zmniejszenia bezrobocia jest

wyjątkowo atrakcyjną przesłanką dla zwiększenia dbałości o efektywne zuŜycie energii.

Odpowiednia polityka efektywności jest jednym z głównych aspektów polityki

zrównowaŜonego rozwoju Unii Europejskiej. Cel zwiększenia efektywności

energetycznej o 20% do roku 2020 jaki stawia przed sobą UE, moŜe się okazać zbyt

trudny do osiągnięcia, jednakŜe naleŜy podkreślić wolę do podejmowania działań oraz

ich realizację w państwach członkowskich, mających za zadanie przybliŜyć osiągnięcie

wyznaczonego celu. Stawiają one Unię Europejską w samej czołówce świata pod

względem racjonalnego zarządzania wykorzystaniem energii.

3.4 Nowe technologie w dziedzinie energii.

Głównym elementem rozwoju kaŜdego przemysłu, w tym takŜe energetyki, są

inwestycje w badania nad nowymi technologiami. W ramach 7 Programu ramowego

badań i rozwoju technologicznego, jeden z 9 programów tematycznych dotyczy właśnie

energii. Skupia się on w szczególności na wsparciu produkcji energii elektrycznej i

paliw z OZE, produkcji energii niskoemisyjnej, tworzeniu inteligentnych sieci

przesyłowych oraz magazynowaniu i wydajności energii elektrycznej.

Z punktu widzenia naszego kraju, najwaŜniejszym projektem w ramach tego

programu jest wsparcie badań nad tzw. „czystym węglem”. Polska jest liderem

pod względem wydobycia węgla w UE. Ponad 95% produkcji energii w Polsce

pochodzi z węgla, co stawia nas w pierwszym szeregu państw popierających prace

nad nowymi technologiami niskoemisyjnymi, w związku z niestety dość wysoką

emisyjnością przetwarzania węgla w tradycyjny sposób319. Jak zaznacza Komisarz

ds. Energii UE, Andris Piebalgs „W 7. europejskim programie ramowym na sektor

energetyczny przewiduje się kwotę rzędu 2,3 mld. euro. Na rozwój czystych technologii

węglowych wyniesie to ok. 400 mln. euro, z czego połowa z programu ramowego,

a połowa z innych źródeł. To pieniądze na badania i instalacje demonstracyjne320.”

319 Warto zauwaŜyć, Ŝe dzięki temu Polska jest praktycznie jedynym krajem europejskim , który ma zapewnione pełne bezpieczeństwo dostaw na dzień dzisiejszy. 320 Materiały własne z Międzynarodowej konferencji na temat przyszłości dywersyfikacji źródeł energii w Unii Europejskiej pt. „Future EU energy mix – will coal play an important role?” z dnia 29.05.2006

109

W krajach UE powoli zmieniają się poglądy na wykorzystanie węgla

w produkcji energii. O ile w latach 90 ubiegłego wieku oraz w pierwszych latach wieku

XXI, Unia Europejska zgodnie dąŜyła do ograniczenia udziału energii wyprodukowanej

z węgla w ogólnym bilansie, o tyle w ostatnim okresie tendencja ta zaczyna słabnąć,

a wręcz co raz częściej pojawiają się głosy zwiększenia wydobycia węgla w UE.

Według prof. Jerzego Buzka „Od węgla nie ma odwrotu. Kiedy w 2004 r.

rozpoczynałem pracę w Parlamencie Europejskim, baryłka ropy kosztowała 30 dol.

i nikt nie interesował się moimi apelami o wielki europejski program czystej energii

z węgla. Dziś ropa kosztuje dwa razy więcej, a kwestia bezpieczeństwa dostaw zmieniła

nastawienie do węgla. Nawet Francuzi, którzy oparli swoją energetykę niemal w całości

na elektrowniach jądrowych, zaczynają budować nową kopalnię węgla. W dokumentach

unijnych sprzed pół roku Program Czystej Energii z Węgla zajmuje poczesne miejsce,

bo spośród surowców kopalnych węgiel występuje w największej obfitości i wystarczy

przynajmniej na kolejnych sto lat. Tak się przy tym składa, Ŝe Polska dysponuje

największymi w Europie i jednymi z największych w świecie zasobami tego surowca321.”

NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe według danych profesora, baryłka ropy naftowej miała kosztować

60 dolarów USD. Aktualnie za baryłkę ropy na światowych giełdach płaci się juŜ

powyŜej 140 dolarów, co jeszcze bardziej powinno skłaniać państwa UE to szukania

nowych rozwiązań w tej dziedzinie gospodarki.

Jak widać, Unia Europejska jest Ŝywo zainteresowana rozwojem nowych

technologii w energetyce, w tym między innymi, z niskoemisyjnym przetwarzaniem

węgla322 oraz sekwestracją węgla (w styczniu 2008 KE przedstawiła projekt dyrektywy

w sprawie sekwestracji, zakładający rozwój i wsparcie dla tej technologii zapobiegania

emisji dwutlenku węgla)323. Polska jako kraj wręcz uzaleŜniony od tego rodzaju źródła

energii powinna jak najmocniej promować te rozwiązania i starać się wpływać

na wspólny głos wszystkich państw UE w tej kwestii.

321 E. Benedyk, Zielone światło dla czarnego scenariusza. Rozmowa z prof. Jerzym Buzkiem, byłym premierem, posłem do Parlamentu Europejskiego, „Polityka” 2007, nr 31, s.66 322 Do tzw. niskoemisyjnych technologii przetwarzania węgla zalicza się procesy wzbogacania węgla (oddzielanie węgla od substancji mineralnych, zmniejszając tym samym zawartość popiołu i siarki), tzw. zgazowaniu węgla (przemiana w gaz składający się z wodoru i tlenku węgla), odpylanie węgla, odsiarczanie węgla oraz odazotowanie węgla. 323 Sekwestracją CO2 nazywamy proces wychwytywania, transportu oraz składowania i odizolowania od biosfery dwutlenku węgla.

110

Rozdział IV

Polityka energetyczna Polski.

4.1 Potencjał energetyczny naszego kraju.

Polska jest jednym z najmniej uzaleŜnionych od importu surowców

energetycznych krajów Unii. W porównaniu z większością pozostałych 26 państw

członkowskich Polska stoi na uprzywilejowanej pozycji dzięki potęŜnym zasobom

(jednych z największych na świecie) węgla kamiennego a takŜe w mniejszym stopniu,

brunatnego. Dzięki temu moŜemy rozmawiać na temat bezpieczeństwa energetycznego

bez konieczności podejmowania błyskawicznych decyzji324. Obok węgla w Polsce

spotykamy wszystkie pozostałe główne surowce energetyczne, ale występujące

w niewielkich ilościach, które nie wystarczą na zaspokojenie potrzeb krajowych.

Większość ropy i gazu ziemnego Polska jest zmuszona importować.

Głównym dostawcą w obu przypadkach jest Rosja, która dzięki bliskiemu połoŜeniu

oraz bardzo dobrej infrastrukturze przesyłowej (słuŜącej głównie do tranzytu na zachód

Europy) jest naszym naturalnym partnerem w handlu surowcami. Prawie 70% dostaw

wszystkich surowców energetycznych do Polski pochodzi właśnie z Rosji.

Wśród innych partnerów naszego kraju w handlu surowcami i energią wyróŜnić naleŜy

Niemcy, Białoruś, Czechy, Słowację, Kazachstan, Litwę i Norwegię325. Co ciekawe

w przypadku Czech, Słowacji czy Niemiec, wartość eksportu surowców z Polski,

przewyŜsza wartość ich importu. Eksport surowców energetycznych z Polski opiera się

oczywiście prawie całkowicie na węglu kamiennym326.

4.1.1 Zasoby surowcowe.

Pisząc o potencjale surowcowym naszego kraju nie sposób zacząć od innego

surowca, niŜ węgiel. Od dawien dawna mawiało się, Ŝe „Polska węglem stoi” i takŜe

na dzień dzisiejszy węgiel jest zdecydowanie najwaŜniejszym polskim surowcem

324 Dla porównania moŜna podkreślić problem ograniczenia bezpieczeństwa energetycznego naszego wschodniego, ubogiego w surowce sąsiada jakim jest Litwa. Dotychczas kraj, ten wykorzystywał w znacznej części energię jądrową pochodzącą z jedynej litewskiej elektrowni atomowej w Ignalinie. Wobec wejścia do UE i obowiązku zamknięcia w najbliŜszym czasie przestarzałych juŜ reaktorów, Litwę w najbliŜszym okresie (przed wybudowaniem nowej elektrowni jądrowej) czekają powaŜne zmiany w strukturze pozyskiwania energii związane z zaspokajaniem zapotrzebowania na surowce energetyczne poprzez ich import (głównie z Rosji). 325 www.pgi.gov.pl 326 Węgiel brunatny wobec niŜszej jakości oraz w związku z ryzykiem niszczenia podczas transportu praktycznie słuŜy jedynie do zaspokajania potrzeb krajowych.

111

energetycznym. W roku 2006 węgiel327 stanowił ponad 60% zuŜycia energii

pierwotnej328 w Polsce329. W odniesieniu do zuŜycia energii elektrycznej z niego

wyprodukowanej, współczynnik ten jest znacznie większy i wynosi z reguły ponad 90%

zuŜycia energii kaŜdego roku w naszym kraju330. W związku z tym węgiel

jest podstawowym elementem bezpieczeństwa energetycznego Polski i tym samym

warunkuje politykę naszego kraju na forum UE w kwestii energetyki. Polska jako

jedyny kraj spośród 27 członków Unii opiera w tak zdecydowanej większości swoje

bezpieczeństwo energetyczne na tym surowcu. Część innych państw UE teŜ głównie

zuŜywa energię wytworzoną z węgla, ale juŜ w znacznie mniejszej części

(m.in. Niemcy, Grecja)331. Wśród pozostałych państw dominują energia jądrowa

(m.in. Francja, Szwecja) i gaz ziemny (m.in. Holandia, Wielka Brytania, Włochy)

oraz energetyka odnawialna (m.in. Szwecja, Dania). W Polsce wydobywa się dwa róŜne

rodzaje węgla. Tańszy (wydobywany metodą odkrywkową), lecz mniej efektywny,

węgiel brunatny332 oraz węgiel kamienny333. Produkcja pierwszego z nich stanowi

około 2/5 całej produkcji węgla w Polsce i co roku wynosi mniej więcej 60 mln. ton,

zaś jego zasoby szacuje się na około 14 mld. ton. Węgiel brunatny wobec tego,

Ŝe jest mało efektywny i łatwo się psuje podczas transportu jest przetwarzany

w elektrowniach znajdujących się z reguły blisko źródła wydobycia. Znacznie większe

zasoby Polska posiada w przypadku węgla kamiennego i wynoszą one około 60 mld.

ton. Roczne wydobycie tego rodzaju węgla wynosi średnio około 95 mln. ton334. Takie

wartości dają Polsce miano głównego producenta węgla, zarówno kamiennego jak

i brunatnego w Unii Europejskiej335. Od dłuŜszego czasu wydobywanie węgla w Polsce

nie jest niestety opłacalne i stopniowo zamyka się kopalnie, obniŜając tym samym

327 Węgiel kamienny i brunatny liczony razem. 328 Energią pierwotną nazywamy sumę energii zawartej w pierwotnych nośnikach energii (surowce energetyczne pozyskiwane bezpośrednio z natury). 329 Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach 2005, 2006, „Informacje i opracowania statystyczne” GUS, Warszawa 2007, s. 24 330 Plan dostępu do zasobów węgla kamiennego w latach 2004-2006 oraz plan zamknięcie kopalń w latach 2004-2007, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004, s. 5 331 Nie więcej niŜ 60% całkowitej produkcji energii elektrycznej pochodzi z węgla. 332 Węgiel brunatny jest wydobywany w trzech zagłębiach. W Zagłębiu Konińskim (Koło, Konin, Turek), Zagłębiu Turoszowskim (Turów, Bogatynia) oraz o zdecydowanie największych zasobach, Zagłębiu Bełchatowskim (Bełchatów). (www.pgi.gov.pl ). 333 Węgiel kamienny jest wydobywany w regionie Górnośląskim (prawie 80% całkowitych zasobów tego węgla w Polsce) i Lubelskim. Nieeksploatowane złoŜa węgla kamiennego znajdują takŜe na Dolnym Śląsku. (www.pgi.gov.pl ). 334 Materiały z konferencji, Fakty: węgiel – energetyka w Polsce, XXI Konferencja „Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej”, Kraków 2007 s. (http://www.min-pan.krakow.pl/zaklady/zrynek/fakty_do_wydruku.pdf z dnia 20.07.2008 r.). 335 W Polsce wydobywa się około 57% całego unijnego wydobycia węgla.

112

potencjał wydobywczy państwa. Ostatnio jednak daje się zauwaŜyć tendencję

do promocji w Polsce i w Europie tego rodzaju surowca energetycznego.

Jest to związane z nowymi technologiami spalania węgla tzw. „czystymi technologiami

węglowymi”. Na dzień dzisiejszy Polski nie stać na budowę elektrowni o odpowiednich

standardach emisji gazów cieplarnianych, jednakŜe wzrost znaczenia badań nad

technologiami niskoemisyjnego spalania węgla daje nadzieje na wzrost znaczenia węgla

w unijnej gospodarce energetycznej.

Ropa naftowa jest aktualnie najpopularniejszym surowcem energetycznym

na świecie, w Polsce jednak wobec jej niewielkich zasobów naturalnych

oraz zdecydowanej dominacji węgla w rodzimej energetyce ma ona mniejsze znaczenie.

W Polsce istnieją trzy skupiska złóŜ ropy naftowej, w okolicy Karpat i ich Przedgórza,

na NiŜu Polskim w Wielkopolsce oraz na Pomorzu i w obszarze polskiej strefy

ekonomicznej na Bałtyku. Region przedgórza Karpackiego oraz samych Karpat jest

najstarszym na świecie rejonem górnictwa naftowego. W związku z tym złoŜa w tym

regionie są na wyczerpaniu (niecałe 2% zasobów) i główne wydobycie ropy naftowej

w Polsce koncentruje się w Wielkopolsce (około 80% całych zasobów ropy

w Polsce)336. W ostatnich latach wydobycie ropy w Polsce nieznacznie się zwiększyło

wobec eksploatowania nowych złóŜ. Całość wydobycia ropy naftowej utrzymuje się

na poziomie około 800 tys. ton rocznie337. Zaspokaja to jedynie w minimalnym stopniu

potrzeby naszego kraju, w związku z tym, większość ropy naftowej w Polsce pochodzi

z importu.

Gaz ziemny jako najczystszy surowiec naturalny jest w Europie coraz częściej

wykorzystywany. W strukturze paliw pierwotnych w naszym kraju gaz jest czwartym

pod względem udziału, kolejno po węglu kamiennym, ropie naftowej i węglu

brunatnym, surowcem naturalnym338. ZłoŜa gazu ziemnego w Polsce pokrywają się

praktycznie ze złoŜami ropy naftowej. TakŜe w przypadku gazu największe zasoby

znajdują się w Wielkopolsce339. Całkowite zbadane zasoby gazu wynoszą

około 150 mld. m³ gazu, zaś rocznie wydobywanych jest około 5 mld. m³. Szacuje się,

Ŝe nieodkrytych jeszcze złóŜ gazu moŜe być 3 razy więcej, co pozytywnie rokuje na

przyszłość. Gaz wydobywany aktualnie w Polsce pokrywa mniej więcej 1/3 krajowego

336 www.pgi.gov.pl 337 Zasoby ropy szacuje się na około 14 mln. ton. 338 www.ure.gov.pl 339 W odróŜnieniu jednak od ropy naftowej, złoŜa gazu w rejonie Przedgórza Karpat są znacznie większe, zaś w przypadku Bałtyku występują w marginalnych ilościach.

113

zapotrzebowania i tak jak w przypadku ropy w większej części produkcja energii z gazu

opiera się na imporcie niŜ na wydobyciu340.

4.1.2 Rynek energii w Polsce.

Między energetyką w Polsce a energetyką w pozostałych państwach unijnych

istnieją pewne znaczące róŜnice. Przede wszystkim, jak mogliśmy zauwaŜyć,

Polska jest praktycznie jedynym krajem w UE w którym tak wielkie znaczenie

dla bezpieczeństwa energetycznego i stabilności rynku energii ma węgiel. W związku

z szerokim wykorzystaniem węgla, w Polsce notuje się takŜe znacznie mniejsze zuŜycie

ropy naftowej niŜ w innych państwach UE. WaŜną róŜnicę między Polską a Unią jako

całością stanowi takŜe energetyka jądrowa, która uczestniczy w około 14% zuŜycia

energii pierwotnej i w 1/3 w całej produkcji energii elektrycznej w zjednoczonej

Europie. Polska w tym porównaniu wypada fatalnie, gdyŜ nie posiada ani jednej

elektrowni atomowej341. Wszystkie te róŜnice m.in. warunkują po trochu tendencje

do zmian w strukturze zuŜycia energii w Polsce. Ilość zuŜycia węgla jako surowca

do produkcji energii co roku spada. Jest to m.in. związane z duŜym zanieczyszczeniem

powietrza jakie powoduje ten surowiec podczas spalania, a takŜe ze zmniejszającą się

opłacalnością inwestycji w ten sektor energetyki342. Zwiększa się za to stopniowo udział

pozostałych nośników energii takich jak ropa naftowa, gaz ziemny i energia

odnawialna343. Cały czas trwa takŜe proces promocji energetyki jądrowej w naszym

kraju, na razie jednak bez konkretnych efektów.

W roku 2006 produkcja energii pierwotnej w Polsce344 wyniosła

około 903,5 TWh345, zaś energii elektrycznej prawie 162 TWh346. Ponad 70% energii

340 Całkowite zuŜycie gazu ziemnego w naszym kraju w 2007 roku wyniosło około 15,1 mld. m³, z czego niecałe 4,3 mld. m³ pochodziło ze źródeł krajowych (Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2007 „Biuletyn URE” 2008, nr 3). 341 Polska posiada dwa reaktory badawcze MARIA i EWA w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku. Tylko pierwszy z nich jest aktualnie uŜywany. 342 Nowe, czyste technologie węglowe są jeszcze bardzo drogi i wszystkie inwestycje z nimi związane wyjątkowo kapitałochłonne. 343 M. Turek, Węgiel a pozostałe nośniki energii w polityce energetycznej Polski, „Polityka energetyczna” 2005, tom 8 zeszyt 1, s. 12 344 Opracowanie własne na podstawie Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach…, Op.cit. s. 38 345 W 2005 roku, całkowita energia wyprodukowana w 27 państwach dzisiejszej UE wyniosła około 10.351 TWh. Zdecydowanym liderem pod względem produkcji energii pierwotnej w UE jest Wielka Brytania, która w roku 2005 wyprodukowała ponad 2.500 TWh energii (prawie 1/4 całej produkcji energii w UE). Francja i Niemcy wyprodukowały w tym czasie po około 1.500 TWh energii pierwotnej (opracowanie własne na podstawie Eurostat statistical book, Energy. Yearly statistics 2005, 2007) 346 Dla porównania w innych duŜych państwach europejskich wartość ta wyniosła w 2006 roku, w Niemczech ok. 635 TWh, we Francji ok. 571 TWh, w Wielkiej Brytanii 398 TWh, we Włoszech

114

pierwotnej uzyskano z węgla kamiennego i około 16% z węgla brunatnego.

Pozostałe 14% produkcji pochodziło z przetwarzania gazu, ropy oraz odnawialnych

źródeł energii. ZuŜycie energii pierwotnej w Polsce w tym okresie przekroczyło wartość

produkcji i wyniosło mniej więcej 1.136 TWh. W przypadku energii elektrycznej

zuŜycie było mniejsze od produkcji i wyniosło 130 TWh347. W przypadku zuŜycia

energii pierwotnej struktura jest trochę inna niŜ w przypadku jej produkcji.

Nadal pozycję dominującą ma węgiel kamienny (około połowy zuŜytej energii

pierwotnej pochodzi z węgla kamiennego), jednakŜe drugim pod względem ilości

zuŜycia surowcem w Polsce jest ropa naftowa (około 20% całego zuŜycia).

Jest to spowodowane m.in. duŜym zapotrzebowaniem na ten surowiec w transporcie,

wobec czego ropa naftowa jest głównym surowcem energetycznym, jaki jest

importowany za zagranicy. Węgiel brunatny i gaz ziemny stanowią po około 12%

całego zuŜycia energii pierwotnej w naszym kraju.

Rynek energii w Polsce moŜemy podzielić na cztery główne części sektorowe

jakimi są rynki energii elektrycznej i gazu ziemnego, rynek ciepła oraz przesył sieciowy

paliw płynnych348.

Rynek energii elektrycznej.

Za początek tworzenia się rynku energii elektrycznej w Polsce przyjmuje się

datę wejścia w Ŝycie ustawy Prawo Energetyczne349, 5 grudnia 1997 roku, która jest

podstawą jego funkcjonowania350. Od tego czasu postępuje stopniowy proces

demonopolizacji, liberalizacji oraz prywatyzacji rynku energii elektrycznej w naszym

kraju. Aktualnie, po likwidacji w marcu 2008 roku kontraktów długoterminowych,

szacuje się, Ŝe Polski rynek elektroenergetyki jest otwarty w około 70%351.

Na niezliberalizowaną część rynku składa się energia wyprodukowana przez

konkretnych wytwórców, która musi być obowiązkowo kupowana przez klientów

i Hiszpanii niewiele ponad 300 TWh, co stawia Polskę na szóstym miejscu w produkcji energii elektrycznej Unii Europejskiej (www.energy.eu). 347 Opracowanie własne na podstawie Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach…, Op.cit. s. 38 348 W związku z ograniczonymi ramami tej pracy chciałbym się skupić na tych samych dwóch sektorach energetyki co do których odnoszą się główne unijne dyrektywy dotyczące liberalizacji z 2003 roku. 349 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. (Dz.U. z dnia 4.06.1997.nr 54 poz. 348). 350 Wraz z aktami wykonawczymi (rozporządzeniami) Ministra Gospodarki i Ministra Środowiska oraz przepisami dostosowanymi do uregulowań prawnych zawartych w unijnych dyrektywach dotyczących rynku energii elektrycznej. 351 www.cire.pl

115

w określonych proporcjach352. Działanie takie ma wesprzeć zapobieganie

i ograniczanie negatywnych skutków produkcji energii dla środowiska naturalnego

poprzez wsparcie dla energii produkowanej z OZE, gazu i w skojarzeniu z ciepłem.

Zliberalizowany rynek energii elektrycznej moŜemy podzielić w oparciu

o podmioty na nim występujące na cztery części. Są to podmioty produkujące energię,

dystrybuujące energię, podmioty zajmujące się przesyłem energii oraz odbiorcy finalni.

Energię elektryczną produkuje się w Polsce w elektrowniach,

elektrociepłowniach i elektrowniach opartych na OZE. Aktualnie działające w naszym

kraju elektrownie, których jest 20, są opalane wyłącznie węglem kamiennym i węglem

brunatnym. Razem produkują one prawie 3/4 całej energii zuŜywanej w kraju353.

Do największych elektrowni w Polsce zaliczyć naleŜy trzy elektrownie holdingu

BOT (Bełchatów, Opole, Turów)354, w tym w szczególności elektrownię

w Bełchatowie, która jest największą elektrownią cieplną w Europie i największą

elektrownią opalaną węglem brunatnym na świecie355. DuŜe znaczenie posiada takŜe

inny polski potentat w tej branŜy, Południowy Koncern Energetyczny, w którego skład

wchodzi aŜ sześć elektrowni cieplnych356. Drugą co do wielkości elektrownią w Polsce

i największą opalaną węglem kamiennym jest elektrownia Kozienice, naleŜąca do grupy

kapitałowej ENEA S.A.. WyróŜnić takŜe naleŜy wielkopolski ZE PAK z czterema

elektrowniami357 i zachodniopomorski ZEDO i S.A. z 3 zakładami358. DuŜe elektrownie

znajdują się takŜe w Rybniku i Połańcu oraz Skawinie359. Znacznie więcej jest w Polsce

elektrociepłowni (ponad 50), które wytwarzają tzw. energię elektryczną w skojarzeniu

z ciepłem. Do produkcji energii wykorzystują one zarówno węgiel jak i gaz ziemny.

Z reguły są one umiejscowione przy duŜych aglomeracjach miejskich takich jak

352 7% energii musi pochodzić z OZE, 19% musi być wytworzone w skojarzeniu z ciepłem oraz 2,7% musi pochodzić z elektrowni gazowych, gazowo-parowych lub w skojarzeniu z ciepłem w źródłach o mocy mniejszej niŜ 1 MW (megawat). 353 www.cire.pl 354 BOT Górnictwo i Energetyka S.A. (www.bot.pl). Od 9 maja 2007 roku holding BOT jest częścią Polskiej Grupy Energetycznej (PGE). 355 Elektrownia BOT Bełchatów rocznie produkuje około 27-28 TWh, co odpowiada ponad 20 % całkowitej energii wyprodukowanej w Polsce. 356 Są to elektrownie: Jaworzno III, Łaziska, Łagisza, Siersza, Halemba, Blachownia. 357 Zespół Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin S.A.. Elektrownie Konin, Adamów, Pątnów I i Pątnów II. (www.zepak.com.pl). 358 Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A.. Elektrownie Dolna Odra w Nowym Czarnowie, Pomorzany w Szczecinie i elektrownia Szczecin. 359 Są to jedyne trzy elektrownie w Polsce będące własnością kapitału z zagranicy. Elektrownia w Rybniku naleŜy do francuskiego giganta energetycznego EdF, elektrownia w Połańcu do belgijskiego Electrabel, części niedawno powstałej Grupy Suez, zaś elektrownia w Skawinie naleŜy do czeskiej grupy ČEZ.

116

m.in. jak Warszawa, którą obsługują elektrociepłownie śerań i Siekierki360

czy Chorzów i Katowice obsługiwane przez elektrociepłownie(ČEZ i PGE).

Grupę producentów energii elektrycznej zamykają elektrownie wykorzystujące

odnawialne źródła energii. NaleŜą do nich:

- elektrownie wodne o największym z OZE potencjale energetycznym

(m.in. największa elektrownia Wodna śarnowiec, elektrownia Porąbka-śar361,

Zespół Elektrowni Wodnych Solina-Myczkowce, elektrownia Włocławek),

- siłownie wiatrowe tworzące często tzw. farmy wiatrowe (m.in. farmy wiatrowe

w Tymieniu, Zagórzu, Darłowie i GnieŜdŜewie),

- elektrownie na biomasę i biogaz (duŜo małych elektrowni w całej Polsce).

Potencjał energii elektrycznej wyprodukowanej z OZE jest jednak niewielki

i oscyluje koło 3% całkowitej produkcji energii elektrycznej w naszym kraju.

Kolejną grupą podmiotów uczestniczących w rynku energii są firmy zajmujące

się handlem energii elektrycznej tzw. spółki obrotu. Ich działalność opiera się

na zakupie energii od wytwórców i sprzedaŜy jej dystrybutorom lub niektórym duŜym

odbiorcom finalnym. Na polskim rynku działa aktualnie około 314 takich firm,

jednakŜe większość klientów, którzy od 1 lipca 2007 roku mogą swobodnie wybierać

dostawcę energii nie jest świadoma moŜliwości wyboru362. Obok siebie jako spółki

obrotu występują duŜe koncerny energetyczne oraz małe kilkuosobowe spółki cywilne.

W związku z tym aktywnie na rynku działa nie więcej niŜ 20 do 25 spółek obrotu363.

Ze spółkami obrotu nierozerwalnie związane są teŜ inne podmioty uczestniczące

w rynku energii odpowiedzialne za dystrybucję energii elektrycznej. Energia jest

transportowana za pomocą sieci elektroenergetycznych, które ze względu na wielkość

napięcia, moŜemy podzielić na sieci przesyłowe (napięcie 220 i 400 kV), które łączą

elektrownie z tzw. Głównymi Punktami Zasilającymi (GPZ), oraz sieci dystrybucyjne

(napięcie od 230 V do 110 kV), które dostarczają energię juŜ do odbiorców finalnych.

Za transport energii sieciami przesyłowymi odpowiada jeden tzw. monopolista

naturalny, PSE – Operator S.A.. W przypadku sieci dystrybucyjnych mamy juŜ

360 Właścicielem obu zakładów jest Vattenfall Heat Poland S.A. naleŜąca do szwedzkiego koncernu Vattenfall. 361 Elektrownia śarnowiec i elektrownia Porąbka-śar są elektrowniami szczytowo-pompowymi, które wykorzystują juŜ wyprodukowaną energię, przez co często nie zalicza się ich do odnawialnych źródeł energii. 362 J. Balcewicz, Z 314 koncesjonowanych spółek obrotu, na rynku aktywnie działa najwyŜej 25, „Gigawat energia” 2006, nr 10, (http://www.gigawat.net.pl/article/articleview/835/1/69 z dnia 26.07.2008 r.). 363 Do największy spółek obrotu energią w Polsce naleŜą m.in. PKP Energetyka, Polenergia, ELNORD, ATEL.

117

do czynienia z konkurencją na rynku, gdzie istnieje aktualnie 19 operatorów systemów

dystrybucyjnych (OSD)364. Większość z nich skupionych jest w holdingu PGE S.A.

(8 operatorów), grupie kapitałowej Tauron Polska Energia S.A. (2 operatorów) oraz

po jednym dystrybutorze w pozostałych dwóch potęŜnych polskich koncernach

energetycznych ENEA S.A. i ENERGA S.A.365. Interesująca, z punktu widzenia

otwarcia rynku energii w Polsce, jest takŜe obecność zagranicznych koncernów wśród

dystrybutorów w naszym kraju. Po jednym dystrybutorze posiadają szwedzki Vattenfall

(Gliwice i region Górnego Śląska) i niemiecki RWE (Warszawa).

Ostatnią grupą podmiotów działających na polskim rynku energii są odbiorcy

finalni366. MoŜemy wyróŜnić dwie grupy odbiorców, gospodarstwa domowe oraz

odbiorców nie będących gospodarstwami domowymi. Gospodarstwa domowe, czyli

osoby prywatne zaopatrujące się w energię elektryczną do uŜytku domowego, od 1 lipca

2007 roku, zgodnie z unijną dyrektywą z 2003 r., mają prawo do swobodnego wyboru

dostawcy energii elektrycznej367. Gospodarstwa domowe odpowiadają jedynie

za 1/4 całej energii kupowanej przez klientów w Polsce368. Większość energii (75%)

jest kupowana przez pozostałych odbiorców, wśród których moŜna wymienić

m.in. duŜe zakłady przemysłowe, liczne instytucje, biura czy koleje państwowe.

Mogą oni swobodnie wybierać dostawcę od 1 lipca 2004 roku. Proces otwierania rynku

energii elektrycznej na swobodną konkurencję w Polsce ilustruje tabela 6.

Tabela 6

Data: Klienci kupuj ący powyŜej: Liczba klientów, którzy

uzyskali prawo swobodnego

wyboru dostawcy

od 4.09.1998 r. 500 GWh 12

od 1.01.1999 r. 100 GWh 80

od 1.01.2000 r. 40 GWh 276

od 1.01.2002 r. 10 GWh 1.200

od 1.01.2004 r. 1 GWh około 6 tys.

od 1.07.2004 r. wszyscy klienci poza

gospodarstwami domowymi

około 1.7 mln.

od 1.07.2007 r. wszyscy klienci około 15,7 mln. klientów

Źródło: www.vattenfall.pl

364 www.ure.gov.pl 365 Wszystkie te firmy są własnością Skarbu Państwa. 366 Odbiorcy, którzy dokonują zakupu energii na własny uŜytek. 367 Jest to około 15,7 mln. klientów. 368 Agencja Rynku Energii S.A. (www.are.waw.pl).

118

Jak moŜna zauwaŜyć liberalizacja rynku energii elektrycznej w naszym kraju

przebiega powoli, ale polski rynek stopniowo otwiera się na niepaństwowe podmioty

gospodarcze w sektorach produkcji energii a przede wszystkim handlu i dystrybucji.

Martwi niestety niezbyt sprawna kampania społeczna i tym samym słabe jak na razie

zainteresowanie społeczeństwa moŜliwością wyboru producenta i dostawcy energii369.

TakŜe liczne przeszkody administracyjne związane z wprowadzeniem zasady dostępu

strony trzeciej do obrotu energią (TPA) nie wspierają procesu otwierania się polskiego

rynku energii. Konsekwentnie jednak polska energetyka dąŜy do zbliŜenia z energetyką

unijną. Przykładem moŜe być chociaŜby pomoc państwa w zniesieniu jednej

z głównych barier dla procesu liberalizacji, czyli tzw. kontraktów długoterminowych

(KDT)370. UE uznaje KDT za wyjątkowo utrudniające liberalizację oraz zmniejszające

efekty wprowadzenia zasady TPA371. Według ustawy z 2007 roku, KDT przestały

obowiązywać z dniem1 kwietnia 2008 roku na podstawie dobrowolnych

„umów rozwiązujących” (zostały podpisane do końca 2007 roku). Koszty osierocone

(koszty z inwestycji i zobowiązań) poniesione przez inwestorów mają być pokrywane

przez państwo zgodnie z prawem unijnym.

Rynek gazu ziemnego.

Rynek gazu w Polsce, tak jak i rynek energii elektrycznej, podlega stopniowej

liberalizacji w oparciu w szczególności o postanowienia ustawy Prawo energetyczne

z 1997 r. oraz unijną dyrektywę gazową z 2003 roku. Niestety o ile w przypadku rynku

elektroenergetycznego moŜemy mówić o znaczącej liberalizacji i otwarciu rynku

na podmioty trzecie, o tyle na rynku gazu, pomimo formalnego otwarcia na swobodny

wybór dostawcy przez wszystkie podmioty od 1 lipca 2007 roku, o wolnej konkurencji

na rynku w praktyce nie ma co mówić. Polski rynek jest jednym z najgorzej

369 W ciągu roku od wprowadzenia swobody wyboru dostawcy energii przez gospodarstwa domowe, dostawcę zmieniło niecałe 1,2 tys. klientów (spośród prawie 15 mln.). Jest to m.in. skutkiem braku ofert dla gospodarstw domowych, związanym z odgórnym zatwierdzaniem cen przez regulatora, który wprowadza ceny niŜsze niŜ na rynku. URE chce uwolnić ceny dla gospodarstw domowych dopiero od początku 2009 roku. Do zmiany dostawcy nie przekonują takŜe problemy administracyjne z tym związane oraz niewielkie róŜnice w cenach między dostawcami (www.energetyka.wnp.pl). 370 Na mocy ustawy o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaŜy mocy i energii z dnia 29 czerwca 2007 r. (Dz.U. z 20.07.2007 r., nr 130, poz. 905). 371 Chodzi tu o długoterminowe kontrakty zawierane przez elektrownie z Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi, których celem miało być sfinansowanie inwestycji w elektrowniach. Dzięki zapewnionym wieloletnim kontraktom na dostawy energii, elektrownie mogły zaciągać potęŜne kredyty (szacuje się ich wartość w latach 1994-1998 na 20 miliardy złotych). Po wejściu Polski do UE kontraktu te okazały się skuteczną blokadą dla otwierającego się rynku, zapewniając korzyści jedynie elektrowniom, które je podpisały a tym samym blokując wolną konkurencję na rynku (www.cire.pl).

119

rozwiniętych i najbardziej zamkniętych rynków w całej Unii Europejskiej.

Proces liberalizacji rynku rozpoczął się juŜ w 1998 roku, kiedy to państwowy

monopolista Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) przekształciło się

w jednoosobową spółkę skarbu państwa. W styczniu 2003 roku, z PGNiG wydzielone

zostało sześć spółek dystrybucyjnych(OSD)372 w pełni zaleŜnych od firmy-matki373,

zaś 1 lipca 2004 wydzielony został operator gazociągów przesyłowych,

Gaz – System Sp. z o.o. (OGP)374. Polski rynek gazu, choć formalnie jest częściowo

zliberalizowany, praktycznie jest teatrem jednego aktora. Grupa Kapitałowa PGNiG

jest prawie całkowitym monopolistą w krajowym wydobyciu, magazynowaniu oraz

przesyle gazu. W łącznej sprzedaŜy gazu PGNiG ma 97% udziałów na polskim

rynku375. Poza GK PGNiG istnieje kilkadziesiąt innych niezaleŜnych podmiotów

zajmujących się dystrybucją i handlem gazem. Wśród największych z nich naleŜy

wymienić spółkę Media-Odra-Warta (MOW), Grupę Kapitałową G.EN.

Gaz Energia S.A., Gaz Technologia i Energia Sp z o.o., KRI S.A. czy

ANCO Sp. z o.o.. Większość wspomnianych firm działa głównie w północno-

zachodniej Polsce, w duŜym stopniu w oparciu o kapitał zagraniczny (np. ANCO jest

całkowicie zaleŜne od niemieckiego giganta energetycznego E.ON.). Prywatne firmy

z reguły odsprzedają odbiorcom końcowym gaz nabyty wcześniej od PGNiG

korzystając z własnych sieci dystrybucyjnych. Stanowią one jednak na razie jedynie

nieznaczny ułamek rynku zmonopolizowanego przez PGNiG. Jak widać proces

liberalizacji rynku gazu w Polsce przyjmuje formę stopniowej i powolnej prywatyzacji

i restrukturyzacji jedynego, potęŜnego monopolisty na rynku376.

Ograniczenie silnej pozycji PGNiG nie będzie jednak takie proste.

W sukurs monopoliście gazowemu przychodzi polskie prawo, a pośrednio takŜe prawo

UE. Polska będzie musiała do roku 2012 stworzyć 30-dniowe zapasy gazu naturalnego

zgodnie z kierunkiem działań jakie przyjęła UE w kwestii bezpieczeństwa

obowiązkowych zapasów surowców. Według polskiego prawa wszystkie firmy

372 Są to Dolnośląska Spółka Gazownictwa, Górnośląska S.G., Karpacka S.G., Mazowiecka S.G., Pomorska S.G., Wielkopolska S.G.. 373 Zgodnie ze znowelizowanym prawem energetycznym spółki te od 1 lipca 2007 roku odpowiadają wyłącznie za dystrybucję gazu i formalnie są niezaleŜne od PGNiG. 374 W 2005 roku decyzją prezesa URE spółka ta została wyznaczona na operatora systemu przesyłowego, zaś rok później została przekształcona w jednoosobową spółkę skarbu państwa (www.ure.gov.pl). Oddzielnym organem jest Operator Systemów Tranzytowych Europol – Gaz S.A., który zajmuje się jedynie do obsługi gazociągu tranzytowego „Jamał – Europa”. 375 www.rynekgazu.pl 376 Program restrukturyzacji i prywatyzacji PGNiG S.A. z dnia 5 października 2004 r.

120

zajmujące się importem gazu są zobowiązane do magazynowania w zbiornikach

zapasów równych 3% importu. Ilość ta ma się niedługo zwiększyć do 9%377.

Aktualnie jedynym właścicielem magazynów gazu w Polsce jest PGNiG, które posiada

sześć podziemnych magazynów o łącznej pojemności około 1,6 mld. m³.378 Okazuje się,

Ŝe samo PGNiG moŜe mieć problem z odpowiednią pojemnością magazynów,

a tym samym nie jest chętne wydzierŜawiać istniejące juŜ magazyny firmom

prywatnym, które mogą być zmuszone same zainwestować w budowę takich

magazynów. Takie działanie moŜe zniechęcić potencjalnych inwestorów

do wchodzenia na polski rynek gazu i tym samym znacznie utrudnić rozwój wolnego

rynku w Polsce379.

Innym problemem utrudniającym niewątpliwie rozwój wolnej konkurencji,

są braki w infrastrukturze. Gazociągi mają często bardzo ograniczoną przepustowość,

która juŜ jest w duŜej części wykorzystywana, a w całej Polsce, jedynie niewiele ponad

połowa odbiorców posiada dostęp do infrastruktury gazowej. Inwestycje we własną

infrastrukturę przesyłową są jednak bardzo kosztowne co skutecznie odstrasza część

inwestorów. Jednak część firm potrafi sobie poradzić z tym problemem380.

Przeszkodą jest takŜe słaba dywersyfikacja dostaw gazu. Praktycznie jeden

główny partner handlowy, odpowiadający za prawie 3/4 całego importu tego surowca

(Rosja) nie sprzyja konkurencji na polskim rynku gazu. Pomimo, Ŝe niektóre małe

firmy prywatne transportują gaz z Rosji, to są to ilości minimalne.

Zdecydowaną większość gazu z Rosji importuje do kraju PGNiG. MoŜe jeśli doszłoby

do większej dywersyfikacji kierunków dostaw, droga do konkurencji na polskim rynku

byłaby łatwiejsza i przyniosłaby więcej inwestycji prywatnych na rynku381.

4.2 Bezpieczeństwo energetyczne Polski.

Polacy lubią czuć się bezpiecznie. W większości polskich dokumentów

dotyczących energetyki, bezpieczeństwo energetyczne zajmuje nadrzędną pozycję

377 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz o zasadach postępowania w sytuacjach zagroŜenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (Dz.U. z dnia 23.03.2007.nr 52 poz. 343). 378 Są to magazyny w Wierzchowicach, Brzeźnicy, Strachocinie, Swarzowie, Mogilnie (przy gazociągu Jamałskim) i Husowie, znajdujące się głównie w południowej części naszego kraju. 379 D. Malinowski, Liberalizacja rynku gazu to nie rewolucja, „Nowy przemysł” 2007 r., nr 2, s. 2 (www.gazownictwo.wnp.pl). 380 Np. CP Energia S.A. (Warszawa) oferuje gaz LNG, który jest dostarczany za pomocą cystern do infrastruktury lokalnej w danym regionie będącej własnością firmy (www.cpenergia.pl). 381 D. Malinowski, Op. cit. s. 2

121

wobec wszelkich innych celów takich jak m.in. rozwój wolnego,

konkurencyjnego rynku energii, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko

poprzez promocję efektywności energetycznej, ograniczenie emisji CO2 do atmosfery

czy inwestycje w odnawialne źródła energii. Polska od samego początku swojej

działalność w ramach UE jest jednym z głównych orędowników poprawy

bezpieczeństwa energetycznego całej Unii. Paradoksalnie, w związku z ogromnymi

pokładami węgla na swoim terytorium, jest teŜ jednym z najlepiej zabezpieczonych

państw UE. Jako główny element bezpieczeństwa energetycznego Polski najczęściej

pojawia się hasło „dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych”.

Oczywiście biorąc pod uwagę dostawy ropy naftowej i gazu ziemnego do Polski,

naleŜy zwrócić większą uwagę na problem uzaleŜnienia ich dostaw od szczególnie

jednego sąsiada Polski, czyli Rosji. JednakŜe naleŜy pamiętać, Ŝe aktualnie energetyka

naszego kraju opiera się w prawie 95% na węglu co czyni Polskę dość odporną na

ewentualne przerwy w dostawach pozostałych surowców energetycznych. Większym

zagroŜeniem dla bezpieczeństwa energetycznego Polski moŜe się okazać stale

zwiększające się zapotrzebowanie na energię a tym samym braki w mocach

wytwórczych naszego kraju. WaŜnym elementem jest takŜe zwiększenie zapasów

surowców na wypadek wystąpienia kryzysów energetycznych. W związku z głównymi

celami polityki energetycznej UE, Polska musi takŜe więcej uwagi poświęcić ochronie

środowiska i ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. WiąŜe się

to z promocją i szerszym wykorzystaniem źródeł odnawialnych w naszym kraju oraz

ze zwiększeniem badań nad przyszłościową dla Polski opcją wprowadzenia

bezemisyjnej produkcji energii z węgla czyli tzw. czystych technologii węglowych.

4.2.1 Import i dywersyfikacja dostaw surowców energetycznych.

Struktura importu surowców energetycznych w Polsce opiera się głównie

o dwa rodzaje surowców, w których zasoby nasz kraj jest dość ubogi, o ropę naftową

oraz gaz ziemny. W 2005 roku, do Polski sprowadzono około 17,5 mln. ton

ropy naftowej (sam surowiec) oraz około 7,1 mln. ton gazu za łączną kwotę prawie

26 mld. złotych382. W niewielkim stopniu Polska importuje takŜe węgiel. Głównym

kierunkiem importu w przypadku kaŜdego z trzech podstawowych surowców

energetycznych jest Federacja Rosyjska. Prawie 2/3 całej wartości surowców

382 Państwowy Instytut Geologiczny (www.pgi.gov.pl).

122

zakupionych za granicą, pochodzi właśnie od naszego potęŜnego sąsiada. W przypadku

ropy naftowej praktycznie 97 do 98% całego importu tego surowca pochodzi właśnie

z Rosji383. Inne państwa z których importujemy ropę to Kazachstan, Ukraina, Norwegia

i Wielka Brytania. W przypadku gazu, Rosja zapewnia 67% całkowitego importu

tego surowca na nasze terytorium. Pozostałe 33% dostaw gazu zapewniają import

z Ukrainy, państw środkowoazjatyckich (1/4 całego importu)384, Niemiec, Republiki

Czeskiej385, zaś do 2006 roku takŜe z Norwegii386. Nie naleŜy jednak zapominać,

Ŝe często gaz importowany z innych państw, jest w konsekwencji takŜe gazem

rosyjskim (np. dostawy z Niemiec), albo tak jak w przypadku gazu z państw

środkowoazjatyckich jest transportowany rosyjską infrastrukturą przesyłową

i obsługiwany przez rosyjsko-ukraińską spółkę387.

Pomimo widocznego uzaleŜnienia od dostaw ropy i gazu z Rosji, Polska posiada

poza Danią (całkowicie samowystarczalną energetycznie), najniŜszy wskaźnik

zaleŜności od importu surowców energetycznych w całej Unii Europejskiej388.

Jak wcześniej wspomniałem, ma to związek z oparciem polskiej energetyki o produkcję

energii z węgla kamiennego i brunatnego. Nie naleŜy jednak zapominać o pozostałych

źródłach energii konwencjonalnej, których zaleŜność od dostaw z Rosji jest niestety

bardzo wysoka. Ropa naftowa, co do której uzaleŜnienie od Rosji jest większe,

nie stanowi jednak głównego problemu w związku z moŜliwościami importu ropy

z innych państw poprzez Port Północny w Gdańsku. Zdolności przeładunkowe portu

są praktycznie dwa razy większe niŜ krajowe zapotrzebowanie na ten surowiec,

co w przypadku problemów z dostawami ropy z Rosji moŜe się okazać skuteczną drogą

importu ropy do naszego kraju z innych kierunków. Rynek naftowy na świecie

charakteryzuje się większą konkurencją i róŜnorodnością eksporterów niŜ w przypadku

gazu ziemnego, bo właśnie z dostawami gazu Polska moŜe mieć największy problem

w przypadku wystąpienia kryzysów energetycznych. Od kilku lat Rosja daje się poznać

jako dość nieprzewidywalny partner w handlu surowcami, przykładem czego mogą

być przerwy w dostawach gazu na Białoruś w 2004 roku i na Ukrainę na początku roku

2006, które pośrednio uderzyły takŜe w kraje UE, w tym Polskę.

383 Ropa z Rosji jest transportowana do Polski rurociągiem „Przyjaźń”. 384 Głównie Kazachstan i Turkmenistan. 385 Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2007, „Biuletyn URE” 2008 r., nr 3 (www.ure.gov.pl). 386 www.pgnig.pl 387 RosUkrEnergo AG. 388 Eurostat news release Energy consumption and production. EU27 energy dependence rate at 54% in 2006., 10.06.2008, s. 3

123

Dopiero po wspomnianych wydarzeniach, wzmogła się dyskusja w Europie na temat

zagroŜenia jakie niesie ze sobą zbytnie uzaleŜnienie części państw UE od dostaw

surowców energetycznych z Rosji389.

W ostatnim okresie pojawiło się w Polsce kilka propozycji i inicjatyw,

które miałyby pomóc zdywersyfikować strukturę polskiego importu surowców

energetycznych. Jednym ze starszych pomysłów dotyczących dywersyfikacji dostaw

ropy naftowej jest przedłuŜenie istniejącego juŜ ukraińskiego ropociągu Odessa – Brody

do Płocka, a później aŜ do Gdańska. Rurociąg ten miałby w ostatecznej wersji łączyć

Morze Czarne z Morzem Bałtyckim i miałaby być nim transportowana ropa z regionu

kaspijskiego. Aktualnie ropociąg łączy port w Odessie z ropociągiem „Przyjaźń”

i transportuje rosyjską ropę w odwrotnym niŜ zamierzano kierunku, do portu w Odessie.

Postęp w inwestycji juŜ wielokrotnie próbowano przyspieszyć, jednakŜe na dzień

dzisiejszy cięŜko jest stwierdzić czy w ogóle dojdzie do przedłuŜenia nitki ropociągu

do Polski. Pomimo licznych deklaracji politycznych strony polskiej i ukraińskiej szanse

na rozpoczęcie budowy z dnia na dzień maleją. WaŜnym hamulcem dla projektu jest

takŜe spodziewany, negatywny do niego stosunek Federacji Rosyjskiej. Sam projekt

ma niestety teŜ sporo minusów. Po pierwsze, dostawy ropy z terenów niestabilnych

politycznie niosą ze sobą niebezpieczeństwo przerwania dostaw a tym samym

bezuŜyteczności całej inwestycji. Po drugie, na ropociąg, który prowadziłby przez

terytorium Ukrainy miałoby wpływ takŜe spore lobby prorosyjskie działające

w tym kraju. TakŜe dość niestabilna sytuacja polityczna na Ukrainie przemawia

przeciwko opłacalności całej inwestycji.

W przypadku gazu pojawiają się dwa główne pomysły uniezaleŜnienia dostaw

tego surowca od Rosji. Na początku XXI wieku pojawił się projekt zwiększenia dostaw

gazu z Norwegii poprzez bezpośredni, prawie 1000-kilometrowy gazociąg390.

Gazociąg ten w przypadku, gdyby powstał, mógłby być realną dywersyfikacją źródeł

dostaw tego surowca391. Słabą jednak stroną całej inwestycji jest jej koszt, który byłby

bardzo wysoki. TakŜe cena gazu norweskiego jest wyŜsza od gazu rosyjskiego.

Przepustowość392 oraz ilość gazu przesyłanego tą drogą do naszego kraju byłaby na tyle

389 D. Bilefsky, Russia-Ukraine crisis exposes gaps in EU energy policies, „International Herald Tribune” 5.01.2006 r. (http://www.iht.com/articles/2006/01/05/business/eu.php z dnia 29.07.2008 r.). 390 Projekt ten był takŜe jednym ze sztandarowych pomysłów rządu Jarosława Kaczyńskiego. 391 NaleŜy pamiętać, Ŝe gaz jaki Polska kupuje za granicą w innych krajach niŜ Rosja, takŜe moŜe pochodzić z tego kraju. 392 Około 3,5-4 mld. m³ gazu rocznie. Dla porównania przepustowość jednej z dwóch nitek Gazociągu Północnego ma wynieść około 27 mld. m³ rocznie.

124

niewielka, Ŝe zwrot kosztów całej inwestycji trwałby bardzo długi okres. Nie naleŜy

w tym miejscu zapominać o stopniowym wyczerpywaniu się złóŜ norweskich.

W przypadku gdyby Polska uzgodniła z Norwegią zwiększenie dostaw gazu, pojawiłby

się inny problem, związany z nadmiarem tego surowca w naszym kraju. Pomimo,

Ŝe popularność wykorzystania gazu ziemnego w UE i w Polsce systematycznie wzrasta,

nagłe, znaczące zwiększenie jego importu stworzyłoby problemy związane

z magazynowaniem oraz szukaniem na rynku potencjalnych kupców dla odsprzedania

nadwyŜek gazu (prawdopodobnie po niŜszej cenie niŜ został zakupiony). W ten sposób,

projekt Gazociągu Norweskiego kolidowałby z pewnością z kolejnym, wydaje się

bardziej opłacalnym projektem mającym słuŜyć dywersyfikacji dostaw gazu do Polski.

Jest to projekt budowy terminalu LNG, który umoŜliwiłby Polsce zakup

skroplonego gazu u odległych partnerów handlowych takich jak np. Algieria, Norwegia

czy kraje Bliskiego Wschodu. Inwestycja ta byłaby znacznie bezpieczniejsza niŜ

budowa potęŜnej infrastruktury przesyłowej, która mogłaby być wykorzystywana

jedynie do momentu wyczerpania się złóŜ surowca. Poza tym, terminal ułatwiałby

dywersyfikację dostaw, dając moŜliwość zakupu gazu od wielu państw-eksporterów

jednocześnie. W 2006 roku, PGNiG powołało spółkę odpowiedzialną za budowę

i eksploatację terminalu oraz przeprowadziło wstępne działania związane z przyszłą

inwestycją, której jako miejsce połoŜenia wyznaczono Świnoujście393. Zakończenie

budowy zakładu planowane jest na rok 2012. Słabszym punktem tej inwestycji jest

koszt gazu LNG, który jest droŜszy od gazu rosyjskiego. DuŜy popyt na gaz skroplony

na świecie moŜe takŜe utrudnić w przyszłości zakontraktowanie odpowiedniej ilości

tego surowca. Niemniej pomysł stworzenia terminalu gazu LNG wydaje się być

na dzień dzisiejszym najbardziej bezpieczny i opłacalny z punktu widzenia

dywersyfikacji dostaw gazu do Polski. W przeciwieństwie do róŜnego typu gazociągów,

terminal LNG jest dość uniwersalny. Pozwala na odbieranie gazu z róŜnych kierunków

a takŜe nie kończy swojej działalności po wyczerpaniu się złóŜ jednego eksportera.

Znaczenie gazu skroplonego na świecie od kilku lat znacząco rośnie i warto byłoby

takŜe w Polsce zainwestować w przystosowany do jego odbioru terminal.

Wśród innych waŜnych, choć mniej znaczących projektów dywersyfikacji

dostaw gazu do Europy, którymi nasz kraj jest szczególnie zainteresowany, naleŜy

wspomnieć o gazociągu Nabucco. Jest to planowane połączenie gazowe między

393 www.pgnig.pl

125

złoŜami gazu w Iranie, Turkmenistanie i AzerbejdŜanie oraz Austrią, poprzez Turcję,

Bułgarię, Rumunię i Węgry. W Austrii znajduje się jeden z największych unijnych

węzłów rozdzielczych gazu ziemnego, poprzez który gaz płynący gazociągiem Nabucco

mógłby trafiać takŜe do naszego kraju. Gazociąg całkowicie omijałby strefy wpływów

Rosji transportując gaz z niezaleŜnych od tego kraju źródeł, będąc tym samym

skuteczną alternatywą na rosyjski monopol na rynku gazu ziemnego. Początek budowy

liczącego prawie 3300 km. długości gazociągu jest planowany na rok 2009.

Koszty całej inwestycji poniesie pięć krajów przez które gazociąg ma przebiegać,

przy wsparciu Unii Europejskiej, która projekt budowy gazociągu Nabucco włączyła

w program Trans-European Network-Energy (TEN-E)394.

Od początku inwestycji Rosja stara się skutecznie przeszkodzić jej realizacji,

m.in. poprzez propozycję konkurencyjnego gazociągu, który miałby być przedłuŜeniem

istniejącego juŜ rosyjskiego gazociągu Błękitny Potok, przez Bałkany,

rozdzielając się na dwie nitki wiodące do Włoch i Austrii (South stream)395.

W lutym bieŜącego roku, podpisano w Moskwie w obecności premierów Rosji i Węgier

umowę między Gazpromem a węgierskim koncernem MOL o przeprowadzeniu

gazociągu South stream przez Węgry. TakŜe Bułgaria, Włochy396 i Grecja wyraziły

zgodę na realizację rosyjskiego projektu397. Tym samym po raz kolejny część państw

członkowskich Unii działa wbrew wspólnej strategii całej UE, utrudniając znacznie

realizację projektu Nabucco. Większość pozostałych projektów dotyczących

dywersyfikacji dostaw gazu do UE albo nie leŜy w sferze zainteresowań naszego kraju

(np. gazociąg Północny) albo ich realizacja jest mało prawdopodobna (np. gazociąg

Jamał II).

394 W ramach opisywanego juŜ przeze mnie programu Sieci Transeuropejskie-Energia (TEN-E) UE przewiduje kilka priorytetowych projektów w kwestii dywersyfikacji dostaw gazu do Europy. Wśród nich naleŜy wyróŜnić gazociąg Północny, gazociąg Nabucco, nowe połączenia gazowe z Algierią (Hiszpania, Włochy, Francja), budowa nowych terminali LNG oraz podziemnych magazynów gazu. (Priority Axes and TEN-E Projects 25.07.2003 r. http://ec.europa.eu/ten/energy/revision_2003/index_en.htm z dnia 10.08.2008 r.). 395 www.gazownictwo.wnp.pl 396 Gazprom zaproponował ówczesnemu premierowi Włoch, Romano Prodi, fotel prezesa spółki obsługującej realizację projektu South Stream. Nasuwa to słuszną analogię do sytuacji jaka zszokowała elity europejskie po przyjęciu podobnego stanowiska, przez byłego kanclerza Niemiec Geharda Schrödera, w rosyjsko-niemieckiej spółce obsługującej gazociąg Nord Stream. W odróŜnieniu od swego niemieckiego kolegi, były premier Włoch odrzucił tę propozycje. Taka strategia w pełni zaleŜnego od rządu rosyjskiego koncernu energetycznego jakim jest Gazprom, dobitnie pokazuje chęć rozbicia wewnętrznego UE oraz osłabienia procesu tworzenia się wspólnej polityki energetycznej Unii przez Federację Rosyjską. 397 N. Grib, "Южный поток" повернул в Грецию, „Коммерсантъ”, nr 74, 30.04.2008 r.

126

4.2.2 Zapasy surowców energetycznych.

Jednym z głównych działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa

energetycznego państwa jest utrzymywanie strategicznych zapasów surowców

energetycznych takich jak ropa naftowa i gaz ziemny. Unia Europejska juŜ

od początków regulowania wspólnej polityki energetycznej państw członkowskich

wypracowała dokumenty określające limit obowiązkowych zapasów paliw płynnych

na okres 90-dniowej przeciętnej dziennej ich konsumpcji tego398. Wraz z wejściem

naszego kraju w struktury tej organizacji, Polska przyjęła w stanowisku negocjacyjnym

„Energia” (zamkniętym 27 lipca 2001 roku) zobowiązanie do implementacji

postanowień tejŜe dyrektywy399. Polsce skutecznie udało się wynegocjować aŜ

8-letni okres przejściowy, którego termin upływa wraz z końcem 2008 roku400.

Na dzień dzisiejszy, podstawie artykułu 10 znowelizowanej ustawy –

Prawo energetyczne401 z 1997 roku, przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem

energii elektrycznej i ciepła lub wydobywaniem i dystrybucją paliw gazowych,

mają obowiązek utrzymywania zapasów paliw w ilości zapewniającej utrzymanie

ciągłości dostaw energii elektrycznej, ciepła i gazu do odbiorców. Wielkość,

sposób gromadzenia i kontroli stanu zapasów paliw określa Minister Gospodarki

na podstawie rozporządzenia. Za pośrednictwem Urzędu Regulacji Energetyki,

regularnie przeprowadzane są kontrole w większości znaczących przedsiębiorstw

energetycznych w kraju. W przypadku braku odpowiedniego poziomu zapasów paliw

nakładane są na dane przedsiębiorstwo kary finansowe. W przypadku paliw płynnych,

ilość oraz pojemność magazynów stoi na dość przyzwoitym poziomie.

Problem natomiast pojawia się w przypadku zapasów gazu ziemnego.

Wszystkie polskie podziemne magazyny gazu są w posiadaniu PGNiG. W 2007

roku spółka przekazała 50 mln. m³ pojemności na rzecz operatora przesyłowego OGP

Gaz-System, pozostała część pojemności magazynów jest wykorzystywana przez

spółkę na potrzeby własne402. Sytuacja ta, jak było juŜ powiedziane, wpływa

negatywnie na liberalizację rynku gazu w Polsce, utrudniając innym przedsiębiorstwom

niŜ PGNiG sprawne działanie na polskim rynku gazu. PGNiG posiada 6 podziemnych

398 Dyrektywa Rady 98/93/WE z dnia 14 grudnia 1998 r. zmieniająca dyrektywę 68/414 z 1968r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 358 z 31.12.1998 r. s.100-104). 399 www.ukie.gov.pl 400 M. Nowaczek, BliŜej Unii Europejskiej, „Biuletyn URE” 2001, nr 6. 401 Ustawa – Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 97.54.348). 402 Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2007, „Biuletyn URE” 2008 r., nr 3 (www.ure.gov.pl).

127

magazynów gazu (z reguły w miejscach wyczerpanych juŜ złóŜ)403 o łącznej

pojemności ponad 1,6 mld. m³. Nie jest to jednak wielkość wystarczająca i PGNiG

w najbliŜszych latach będzie zmuszone zainwestować w budowę większej ilości

magazynów. Zapewnienie odpowiednich zapasów surowców energetycznych, zgodnie

z ustawodawstwem unijnym, jest jednym z priorytetowych celów polityki energetycznej

państwa w najbliŜszym okresie404.

4.3 Polityka energetyczna Polski w XXI wieku.

Po odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności na początku lat 90 ubiegłego

wieku, zaczęto opracowywać wstępne, niezbyt doskonałe dokumenty mające za zadanie

całościowo określić politykę naszego państwa na płaszczyźnie energetyki.

Pierwszym takim znaczącym dokumentem były „ZałoŜenia polityki energetycznej

Rzeczpospolitej Polskiej na lata 1990-2010” przyjęte wraz z uchwałą Sejmu w drugiej

połowie 1990 roku. Za podstawowe kierunki polityki energetycznej Polski uznano

m.in. zmniejszenie energochłonności rodzimej gospodarki, zmniejszenie udziału paliw

stałych na rzecz zwiększenia udziału ropy naftowej, gazu ziemnego oraz energii

odnawialnej, modernizację elektrowni oraz sieci energetycznych a takŜe doprowadzenie

do zgodności polityki energetycznej z polityką ekologiczną405. Modernizacja polskiej

energetyki poczynając od wspomnianego dokumentu, opierała się o kolejno

przyjmowane przez Radę Ministrów załoŜenia:

- „ZałoŜenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku” z 17 października 1995 r.,

- „ZałoŜenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku” z 22 lutego 2000 r.,

- „Ocena realizacji i korekta ZałoŜeń polityki energetycznej Polski do 2020 roku”

z 2 kwietnia 2002 roku.

Były to dokumenty w dość duŜym stopniu zróŜnicowane, często pomijające

realne problemy przed jakimi stała polska energetyka. Cele przez nie określane

nierzadko były sobie przeciwstawne, choć główne załoŜenia wspomnianych

dokumentów z reguły się pokrywały i były ściśle związane z ówczesnymi celami całej

UE w dziedzinie energetyki. 4 stycznia 2005 roku Rada Ministrów przyjęła,

opracowany przez międzyresortowy Zespół ds. Polityki Energetycznej, nowy dokument

403 Wyjątkiem w tym przypadku jest magazyn w Mogilnie umieszczony w kawernach solnych. 404 Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2025 roku. (M.P. z dnia 22.07.2005 r.). 405 Uchwała Sejmu RP z dnia 9 listopada 1990 r. w sprawie załoŜeń polityki energetycznej Polski do 2010 roku. (M.P. 1990.43.332).

128

pt. „Polityka energetyczna Polski do 2025 roku”. Zawarto w nim długoterminową

prognozę energetyczną aŜ do roku 2025, szczególną uwagę zwracając na procesy

dostosowawcze polskiej gospodarki do standardów unijnych406.

W międzyczasie uchwalono podstawowy dokument na którym opiera się polska

energetyka, czyli ustawa – Prawo energetyczne, z 10 kwietnia 1997 roku.

Dokument ten doczekała się juŜ ponad 35 nowelizacji407. NajwaŜniejszą część

dokumentu pod względem polityki energetycznej stanowi rozdział trzeci pod takim

właśnie tytułem (art.12-20). Dokument ustanawia, w art. 12, Ministra Gospodarki jako

naczelny organ administracji rządowej odpowiedzialny za politykę energetyczną

państwa. Minister Gospodarki przygotowuje projekt polityki energetycznej408

i przedkłada go do zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Jest takŜe odpowiedzialny

za koordynowanie realizacji przyjętego dokumentu, poprzez harmonizowanie działań

podmiotów odpowiedzialnych za realizację tej polityki, takich jak właściwi ministrowie

(w zakresie im powierzonym), Prezes URE, wojewodowie oraz organy samorządu

terytorialnego409. Sprawuje nadzór nad bezpieczeństwem zaopatrzenia kraju w surowce

energetyczne, a takŜe koordynuje współpracę na płaszczyźnie energetyki

z organizacjami międzynarodowymi. Prawo energetyczne, oddzielnie od

poszczególnych dokumentów dotyczących polityki energetycznej, określa trzy

podstawowe cele polityki energetycznej naszego kraju. NaleŜą do nich:

- zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju,

- wzrost konkurencyjności gospodarki i jej efektywności energetycznej, oraz

- ochrona środowiska (art. 13).

Polityka energetyczna państwa ma w szczególności określać bilans

paliwowo-energetyczny kraju, w tym m.in. zdolności wytwórcze krajowych źródeł

surowców i energii, zdolności przesyłowe (w tym transgranicznej) oraz wielkość

i rodzaje zapasów paliw. Ma się takŜe odnosić do kwestii efektywności energetycznej

gospodarki, ochrony środowiska, wykorzystania źródeł odnawialnych oraz

do kierunków badań nad nowymi technologiami. Powinna takŜe wskazywać kierunki

restrukturyzacji i liberalizacji sektora paliwowo-energetycznego oraz określać

współpracę Polski z innymi podmiotami na arenie międzynarodowej (art.14).

406 www.ukie.gov.pl 407 Bardziej znaczące nowelizacje w 2000, 2002, 2004 i 2007 r. 408 ZałoŜenia polityki energetycznej państwa przyjmują nazwę polityki energetycznej państwa. 409 A. Walaszek-Pyzioł, W.Pyzioł, Prawo energetyczne. Komentarz., Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1998, s. 55

129

Polityka energetyczna powinna być opracowywana co 4 lata i zawierać trzy

podstawowe elementy:

- ocena realizacji polityki energetycznej państwa za poprzedni okres,

- prognoza dotyczące energetyki na okres co najmniej 20 lat, a takŜe

- program działań na najbliŜsze 4 lata wraz z instrumentami jego realizacji (art. 15).

W ostatnim okresie trwają prace nad kolejnymi nowelizacjami, które wymusza

poniekąd na Polsce Unia Europejska, zobowiązując nasz kraj do implementacji

kolejnych dyrektyw energetycznych. Równolegle do prac nad nowelizacjami

Prawa energetycznego, toczy się debata na temat przyjęcia nowego dokumentu410,

dokładnie i szeroko obejmującego juŜ dorobek UE w dziedzinie energetyki.

Według profesora Władysława Mielczarskiego z Politechniki Łódzkiej,

obecne Prawo energetyczne jest dokumentem bardzo skomplikowanym i niespójnym411.

Ponad dwa lata po przyjęciu Prawa energetycznego, 12 listopada 1999 roku,

Polska rozpoczęła negocjacje w kwestiach energetyki z UE w ramach jednego obszarów

negocjacyjnych opracowywanych w związku z przystępowaniem naszego kraju do UE.

Ostateczne ustalenia zawarto 27 lipca 2001, zamykając ten obszar negocjacyjny.

Uzgodniono wiele szczegółów dotyczących implementacji przepisów unijnych przez

Polskę, w tym w szczególności dotyczących funkcjonowania rynków gazu i energii

elektrycznej, sieci przesyłowych (transgranicznych), efektywności energetycznej

czy obowiązku utrzymywania rezerw paliw płynnych. Wśród 154 aktów prawnych

acquis communautaire w obszarze „Energia” Polska zobowiązała się wdroŜyć do końca

2002 roku aŜ 151 z nich412. W dwóch z trzech pozostałych nasz kraj uzyskał okresy

przejściowe. Problemy dotyczące trzeciego aktu prawnego, jakim była dyrektywa

elektroenergetyczna 96/92/WE miały charakter jedynie techniczny. Polska otrzymała

trzyletni okres przejściowy w odniesieniu do omawianej juŜ przeze mnie dyrektywy

96/30/WE w sprawie wewnętrznego rynku gazu w związku z tym, Ŝe nie byliśmy

w stanie wdroŜyć artykułów 17 i 18 tego dokumentu do dnia 31 grudnia 2002 roku.

Nasz kraj otrzymał takŜe ośmioletni okres przejściowy w przypadku dyrektywy

68/414/EWG w sprawie obowiązku utrzymywania minimalnych zasobów ropy naftowej 410 P. Begier, I. Perkowski, J. Topolski, O niektórych tezach do nowego Prawa energetycznego, „Wokół energetyki” 2006, nr 5, s. 7 411 W. Mielczarski, Polityka energetyczna Polski i Unii Europejskiej, „Energetyka cieplna i zawodowa” 2008, nr 2, s. 7 412 Informacja Rządu RP dla Sejmu RP, Przebieg negocjacji o członkostwo Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. NajwaŜniejsze działania dostosowawcze. (http://www.rcie.lodz.pl/dokumenty/pdf/informacja_przebieg_dzialan_dostosowawczych.pdf z dnia 10.08.2008r.).

130

i produktów ropopochodnych413. Polska zobowiązała się takŜe w negocjacjach do

ratyfikacji Traktatu Karty Energetycznej414. Po wejściu do UE strategia rozwoju

polskiej energetyki zaczęła być jeszcze bardziej zgodna w wytycznymi dla całej UE,

a jej podstawowe cele nie odbiegają zbytnio od załoŜeń Unii na najbliŜsze lata.

NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe Polska juŜ od dłuŜszego czasu przed akcesją do UE,

starała się jak najbardziej zbliŜyć swoje prawodawstwo i strategię rozwoju energetyki

do wymagań unijnych.

Aktualnie obowiązująca polityka energetyczna określona została w dokumencie

pt. „Polityka energetyczna Polski do roku 2025” przyjętym przez Radę Ministrów

4 stycznia 2005 roku. Po raz pierwszy pojawia się w tym dokumencie doktryna polityki

energetycznej Polski. Zakłada ona dąŜenie do energii o wysokiej jakości i jak najtańszej

dla konsumentów i przedsiębiorców. Opiera się o dalszą restrukturyzację i liberalizację

rynku energii w Polsce w oparciu od dostosowywanie się do warunków funkcjonowania

w Unii Europejskiej. Na realizację tych zamierzeń doktryna przewiduje okres

do 2025 roku, tak aby po tej dacie, Polska mogła w pełni korzystać z dorobku prawnego

UE, w tym w pełni otwartego rynku energii. Doktryna powtarza, zawarte w

Prawie energetycznym trzy priorytetowe cele polskiej polityki energetycznej

(bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjność i efektywność gospodarki,

ochrona środowiska). WaŜnym elementem nowego dokumentu jest zdefiniowanie

pojęcia bezpieczeństwa energetycznego415. Wskazuje on takŜe trzynaście zasad

doktryny polityki energetycznej, w tym m.in. pełną integrację polskiej energetyki

z energetyką europejską i światową, utrzymywanie mechanizmów konkurencyjnego

rynku, wypełnianie zobowiązań międzynarodowych, promocję energetyki odnawialnej,

realizację zasady TPA, utrzymywanie nadzoru właścicielskiego państwa nad sieciami

przesyłowymi oraz pełnej przejrzystości zasad funkcjonowania rynku energii w Polsce.

Przy wyznaczaniu głównych kierunków działań do 2025 roku, polityka

energetyczna skupia się na dziewięciu obszarach:

413 Koniec okresu przejściowego w przypadku obowiązkowych zapasów ropy naftowej mija w tym roku kalendarzowym. 414 Prezydent RP ratyfikował traktat 24 listopada 2000 r. i w związku z tym TKE wraz z protokołem dotyczącym efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska weszły w Ŝycie w stosunku do Polski 23 lipca 2001 roku. 415 Bezpieczeństwo energetyczne – to stan gospodarki umoŜliwiający pokrycie bieŜącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy minimalizacji negatywnego oddziaływania sektora energii na środowisko i warunki Ŝycia społeczeństwa (Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2025 r. M.P. 2005.42.562).

131

1. Zdolności wytwórcze krajowych źródeł energii:

- zapewnienie bezpieczeństwa i efektywności dostaw węgla kamiennego,

- utrzymanie dotychczasowego udziału gazu krajowego w ogólnym bilansie zuŜycia

gazu w Polsce,

- zapewnienie pokrycia wzrastającego zapotrzebowania na energię elektryczną,

- utrzymanie dotychczasowego udziału krajowej produkcji paliw płynnych w rynku

oraz poprawa ich jakości,

- umacnianie lokalnego charakteru zaopatrzenia w ciepło.

2. Wielkość i rodzaje zapasów paliw:

- skuteczne zarządzanie zapasami paliw ciekłych ( w tym posiadanie 90-dniowych

zapasów oraz odpowiedniego programu przeciwdziałania kryzysom na rynku

naftowym),

- opracowanie i wdroŜenie zasad funkcjonowania systemu zapasów i magazynowania

gazu ziemnego,

- kształtowanie odpowiedniej struktury zapasów węgla kamiennego i brunatnego.

3. Zdolności transportowe i połączenia transgraniczne:

- rozwój systemów przesyłowych (w tym transgranicznych) energii elektrycznej, gazu

i ropy naftowej oraz tworzenie alternatywnych metod dostaw surowców (np. gaz LNG),

- rozbudowa i modernizacja sieci dystrybucyjnych.

4. Efektywność energetyczna gospodarki:

- zmniejszenie energochłonności wyrobów i procesów przemysłowych,

- zwiększenie sprawności wytwarzania energii,

- zmniejszenie strat energii w przesyle i dystrybucji,

- wdroŜenie systemów zarządzania popytem na energię.

5. Ochrona środowiska:

- pełne dostosowanie źródeł energetycznego spalania do wymogów UE,

- zmiana struktury nośników energii (na rzecz OZE, gazu i ropy naftowej),

- stosowanie czystych technologii węglowych,

- zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko wydobycia węgla,

- ulepszenie pod względem ekologicznym paliw ciekłych stosowanych w transporcie,

- wprowadzenie mechanizmów ograniczających emisję CO2 do atmosfery.

6. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE):

- utrzymanie stabilnych mechanizmów wsparcia wykorzystania OZE,

132

- większe wykorzystanie biomasy do produkcji energii elektrycznej i ciepła,416

- większe wykorzystanie małej energetyki wodnej oraz energetyki wiatrowej,

- zwiększenie udziału biokomponentów w rynku paliw ciekłych,

- rozwój przemysłu na rzecz energetyki odnawialnej.

7. Restrukturyzacja i przekształcenia własnościowe:

- budowa konkurencyjnych rynków paliw i energii,

- kształtowanie warunków umoŜliwiających powstanie konkurencyjnych podmiotów na

rynkach paliw i energii,

- stopniowe zmniejszanie bezpośredniego wpływu państwa na przedsiębiorstwa

energetyczne.

8. Kierunki badań naukowych i prac rozwojowych:

- zapewnienie wkładu nauki polskiej w globalnym rozwoju technologii energetycznych,

- sprawne wdraŜanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych i menadŜerskich,

- upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o problemach energetyki.

9. Współpraca międzynarodowa:

- udział w pracach organów UE kształtujących wspólną politykę energetyczną

(w tym uczestnictwo w dialogu energetycznym UE – Rosja),

- zacieśnianie współpracy regionalnej w dziedzinie energetyki (region Bałtyku,

Grupa Wyszehradzka),

- aktywna współpraca bilateralna z sąsiadami Polski na rzecz wzmocnienia

bezpieczeństwa energetycznego kraju,

- promowanie rozbudowy połączeń transgranicznych w UE i państwami sąsiadującymi,

- promowanie polskich przedsiębiorstw energetycznych za granicą,

- udział Polskie w realizacji wspólnej polityki UE i w międzynarodowych organizacjach

(WTO, CEFTA, EFTA, Karta Energetyczna),

- uzyskanie członkostwa417 i udział w pracach Międzynarodowej Agencji Energii

(MAE)418,

416 Podstawowy kierunek rozwoju polskich technologii w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. 417 Polska stara się przyjęcie do MAE od ponad 13 lat. 3 października 2007 roku Polska została oficjalnie zaproszona do ratyfikowania głównego dokumentu organizacji jakim jest Porozumienie o MEA. Polska powinna stać się pełnoprawnym członkiem tej organizacji przed końcem 2008 roku (Polska nareszcie w MAE, „Biuletyn prasowy Ministerstwa Gospodarki”, 8-14 października 2007 r., nr 93). 418 Międzynarodowa Agencja Energetyczna powstała w 1974 roku jako organizacja międzyrządowa afiliowana przy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Została załoŜona w skutek wielkiego kryzysu energetycznego z początku lat 70’ ubiegłego wieku i miała na celu zapobiegać przerwom w dostawach ropy naftowej. Jest takŜe międzynarodowym forum współpracy w dziedzinie szeroko pojętej energetyki (poza energetyką jądrową). Organizacja ta zrzesza aktualnie 27 państw z całego świata (m.in. USA, Kanada, Japonia, Norwegia, 18 państw UE). (www.iea.org).

133

- udział w pracach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA)419.

W załącznikach do dokumentu definiującego politykę energetyczną zawarto

ocenę realizacji dotychczasowej polityki energetycznej oraz wnioski z prac

prognostyczno-analitycznych. Uznano, Ŝe postęp poczyniony na podstawie

wcześniejszych dokumentów, choć znaczący nie odpowiada aktualnym warunkom

i potrzebom polskiej energetyki. Plany działań oraz główne cele zawarte

we wcześniejszych załoŜeniach polityki energetycznej Polski są prawidłowe i nadal

aktualne, jednakŜe zostały zrealizowane tylko w niewielkim zakresie. Oraz wnioski

z prac prognostyczno-analitycznych.

Pomimo, Ŝe w porównaniu do wcześniejszych dokumentów,

obecnie zdefiniowanie polityki energetycznej do 2025 roku uwaŜa się za dość duŜy

postęp, to i tym razem nie ustrzeŜono się znaczących błędów. W środowisku naukowym

pojawiło się wiele głosów otwarcie krytykujących cały dokument.

Według wspomnianego juŜ przeze mnie prof. Władysława Mielczarskiego,

dokument ten w ostatecznej wersji został dość okrojony, w szczególności usunięto

z niego wartościowe prognozy i tym samym „W rezultacie powstał dość ogólnikowy

dokument, który nie spełnia swojej funkcji”420. Podobne zdanie wyraŜa

prof. Roman Ney z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN,

według którego głównym mankamentem dokumentu jest brak klarownej prognozy

bilansu energetycznego naszego kraju, z uwzględnieniem czynników ekonomicznych

i ekologicznych, na najbliŜszy okres421. Prof. Mirosław Dakowski, specjalista

w zakresie fizyki jądrowej, takŜe wskazuje, Ŝe „W dokumencie Polityka

energetyczna…do 2025” wbrew tytułowi brak jest perspektywy w horyzoncie czasowym

jednego pokolenia”422. Brak lub błędne załoŜenia prognostyczne autorów polityki

energetycznej Polski do 2025 roku nie uchodzą takŜe uwadze

dr. Piotra Syryczyńskiego, który wytyka liczne błędy, w szczególności związane

z załoŜeniem ponad dwukrotnego wzrostu zuŜycia gazu w naszym kraju do roku 2017

i jego skutkami 423.

419 Szczegółowe działania w wymienionych kierunkach takŜe są określone w tym dokumencie. 420 W. Mielczarski, Op.cit. s. 7 421 R. Ney, Wybrane problemy polityki energetycznej Polski, „Polityka energetyczna” 2006 r., t. 9 zeszyt 1, s. 6 422 www.dakowski.pl (strona internetowa profesora na której umieszcza on dość rozbudowaną i bardzo krytyczną ocenę wspomnianego dokumentu). 423 P. Syryczyński, Bezpieczeństwo energetyczne przegrywa z polityką, „Wokół energetyki” 2006 r., nr 2, s. 16.

134

W związku z dość krytycznymi opiniami na temat poprzedniej polityki

energetycznej państwa oraz nadchodzącym terminem nowelizacji tejŜe polityki

ustalonym przez Prawo energetyczne, trwają aktualnie prace nad nowym dokumentem.

Według Ministerstwa Gospodarki nowa „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”

ma być gotowa przed końcem roku 2008424. Ministerstwo chce aby nowy dokument był

konkretniejszy i opierał się na schemacie cel – metoda realizacji – moŜliwe efekty.

Priorytetem ma być efektywność energetyczna, zaś główne cele, pokrywające się

zresztą z celami UE, to bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjność gospodarki

i ochrona środowiska. Działania na rzecz bezpieczeństwa energetycznego państwa mają

się opierać o wykorzystanie własnych zasobów surowcowych (głównie w oparciu

o węgiel), dywersyfikacje dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego oraz rozwój

infrastruktury wytwórczej (inwestycje w nowe moce wytwórcze) i przesyłowej.

W związku z unijnym obowiązkiem zmniejszenia emisji CO2 do atmosfery mają się teŜ

pojawić zapisy związane z promocją odnawialnych źródeł energii oraz energetyki

jądrowej. Dokument ma się odnosić do szerokiego spektrum problemów przed jakimi

stoi rodzima energetyka oraz próbować przedstawić moŜliwe sposoby ich rozwiązania.

424 Konsultacje nowej polityki energetycznej Polski, „Biuletyn prasowy Ministerstwa Gospodarki” 18-24 sierpnia 2008 r. , nr 33.

135

Zakończenie.

Przystępując do pisania niniejszej pracy, autor miał nadzieję opisać

i przeanalizować skuteczny oraz stabilny proces tworzenia wspólnej polityki

energetycznej Unii Europejskiej. Badania i obserwacje, jakie przeprowadził ukazały

zgoła odmienny obraz. Główna teza pracy okazała się bardzo aktualna. Im szybciej

światowa gospodarka idzie do przodu, tym szybciej spada znaczenie Unii Europejskiej,

która nie potrafi doprowadzić do porozumienia wśród swoich członków w kwestii

energetyki, szczególnie w odniesieniu do problemu bezpieczeństwa energetycznego.

Energetyka, którą śmiało moŜna aktualnie nazwać, praktycznie najwaŜniejszym

segmentem gospodarki, juŜ teraz jest główną „bronią” polityki zagranicznej niektórych

państw. Słabość Unii na tym polu, jak zauwaŜono w pracy, jest skrzętnie

wykorzystywana przez innych aktorów stosunków międzynarodowych, szczególnie

przez Federację Rosyjską, czy teŜ państwa OPEC. Państwa członkowskie UE powinny

jak najszybciej dojść do porozumienia w kwestii polityki energetycznej i nareszcie

zacząć działać razem, jeśli Unia nie chce zostać w tyle za pozostałymi ośrodkami

władzy w świecie. Aby zauwaŜyć jak duŜe znaczenie ma odpowiednio prowadzona

polityka energetyczna, wystarczy spojrzeć na naszego potęŜnego sąsiada, jakim jest

Rosja, która w bardzo krótkim okresie potrafiła podźwignąć swoją gospodarkę

z opłakanego stanu, w jakim była w latach 90 XX wieku. Rosja uczyniła to głównie

za sprawą odpowiedniej polityki surowcowo-energetycznej, dzięki której udało jej się

wrócić do grupy światowych potęg. Co więcej Rosja, w krótkim czasie przeszła

od polityki uległości wobec Zachodu, do polityki lekcewaŜenia i nie reagowania

na polityczne apele UE wobec niej w wielu aktualnych kwestiach politycznych425.

Jest to spowodowane przez polityczną słabość UE wobec Rosji, związaną właśnie z jej

uzaleŜnieniem od rosyjskich surowców zasilających unijną gospodarkę. Unia boi się

draŜnić swego potęŜnego sąsiada, a tym samym coraz bardziej mu ulega i powoli staje

się wobec Rosji bezsilna.

Działania rosyjskiego Gazpromu w Europie doskonale ilustrują jak długą drogę

przed sobą ma jeszcze pomysł utworzenia wspólnej polityki energetycznej UE.

Rosyjski gigant gazowy stopniowo przejmuje kontrole nad sektorami energetycznymi

słabych gospodarek państw Europy Środkowej (np. Słowacja, Węgry). Z drugiej strony,

droga do rosyjskiego rynku energii dla kapitału europejskiego nadal pozostaje

425 Taką sytuację moŜemy właśnie obserwować podczas konfliktu w Gruzji.

136

zamknięta. Jedynie niektóre kraje UE, takie jak np. Niemcy, utorowały ograniczony

dostęp do gospodarki energetycznej Rosji dla swojego kapitału. Takie ustępstwo

ze strony Rosji wobec Niemiec, jest jej świadomą polityką mającą na celu rozbić

wewnętrznie UE i nie dopuścić do utworzenia wspólnej unijnej polityki energetycznej.

Jak skuteczne jest to działanie, świadczą omówione w niniejszej pracy problemy,

jakie targają Unią w związku z dwiema potęŜnymi inwestycjami, gazociągami

Nord stream i South stream, wokół których ścierają się na forum UE odmienne

stanowiska państw członkowskich. W ten sposób UE coraz bardziej oddala się

od ustanowienia spójnej polityki energetycznej.

O ile łatwo moŜna było mówić o współpracy energetycznej 12 czy 15 państw

członkowskich UE, o tyle osiągnięcie konsensusu dotyczącego kwestii Ŝywotnych

(bezpieczeństwo energetyczne) wśród 27 państw UE, jest juŜ zadaniem wyjątkowo

trudnym. Autor wykazał w pracy jak duŜym problemem jest zapewnienie takiego

kierunku rozwoju polityki energetycznej, który odpowiadałyby wszystkim członkom

UE. Oddzielnym problemem jest takŜe sama implementacja przyjętych przez UE

decyzji w państwach członkowskich oraz zgodność ich polityk energetycznych z celami

całej UE w tej gałęzi gospodarki. Wiele działań państw członkowskich odbiega,

a często nawet jest sprzeczne ze wspólną unijną strategią. Jak autor zauwaŜa,

o ile na ogólnym forum UE, nasz kraj często jest uwaŜany za utrudniający sprawną

współpracę między członkami Unii, to w przypadku tworzenia się wspólnej polityki

energetycznej, prym pod względem „hamowania” rozwoju UE wiodą dwa główne

kraje, Francja oraz Niemcy. Nie jest to wizja optymistyczna dla wspólnej polityki

energetycznej, jeŜeli dwa kraje o zdecydowanie największym potencjale energetycznym

w Unii Europejskiej od dłuŜszego czasu opóźniają, a często takŜe blokują działania

mające przyspieszyć jej stworzenie. Pomimo, Ŝe Europa stara się mówić jednym głosem

na oficjalnych konferencjach, w rzeczywistości jej największe państwa prowadzą

samodzielną politykę, za nic sobie robiąc ogólnoeuropejskie postanowienia, tym samym

stawiając słabsze gospodarki energetyczne pozostałych państw członkowskich przed

koniecznością walki o niezaleŜność od wpływów spoza UE (głównie Rosji).

Organy UE (w szczególności Komisja Europejska i Parlament Europejski)

starają się organizować wspólną politykę energetyczną państw członkowskich.

Niestety sfera formalno-prawna wspólnej polityki energetycznej UE róŜni się i to dość

znacząco od rzeczywistości. Od połowy lat 90 XX wieku Unia produkuje w zakresie

energetyki całą masę dokumentów, które choć często spełniają swoją rolę,

137

zbliŜając chociaŜby ustawodawstwa państw członkowskich do siebie, nie są jak na razie

zbyt skuteczne w odniesieniu do działań politycznych na płaszczyźnie energetyki,

w szczególności w kontaktach UE z państwami trzecimi. O ile działania na rzecz

utworzenia wspólnego rynku energii w UE moŜemy określić jako skuteczne,

o tyle w sferze bezpieczeństwa energetycznego i problematyki dywersyfikacji dostaw

energii i surowców energetycznych, róŜnice polityk państw członkowskich są na tyle

duŜe, Ŝe znacznie utrudniają wszelkie próby stworzenia wspólnej polityki w tej kwestii.

Obserwując politykę energetyczną Unii w powiązaniu z jej polityką ekologiczną

moŜna mówić o zdecydowanym postępie od momentu utworzenia tej organizacji.

Europa juŜ jest światowym liderem pod względem wykorzystania odnawialnych źródeł

energii, a tym samym pod względem redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery.

Przyczynia się do tego takŜe, dość spore znaczenie energetyki jądrowej oraz wzrost

zuŜycia gazu ziemnego kosztem węgla i ropy naftowej w UE. Zdecydowana poprawa

efektywności wykorzystania energii w krajach członkowskich, wskazuje takŜe

na słuszny kierunek polityki energetycznej UE pod względem redukcji emisji.

JednakŜe i tutaj pojawiają się problemy. Państwa „starej” Unii stojące na dość wysokim

poziomie rozwoju nie powinny mieć problemów z załoŜeniami UE dotyczącymi

ochrony środowiska, w tym z głównym unijnym celem „3 x 20”, odnoszącym się

do zmniejszenia emisji CO2 do atmosfery o 20%, zwiększenia udziału OZE od 20%

i efektywności energetycznej o 20% do roku 2020 (rok bazowy 1990).

Niestety, większość nowych państw UE nie jest w stanie poradzić sobie z takimi

wymaganiami. Państwa te, w odróŜnieniu od pozostałych, nie posiadają odpowiednich

środków finansowych na realizację przyjętych przez UE celów. Próba sprostania tym

zobowiązaniom oznacza dla nowych państw UE drastyczne zahamowanie ich rozwoju

a tym samym spadek znaczenia na arenie międzynarodowej. TakŜe nasz kraj,

który prawie całą swoją energetykę opiera na węglu, ma praktycznie zerowe szanse

na realizację załoŜeń UE co do emisji CO2 i zwiększenia udziału źródeł odnawialnych.

Właśnie w odniesieniu do naszego kraju, autor ukazuje pod koniec rozdziału trzeciego

jak waŜne są, podobnie jak dla całej UE, badania nad nowymi technologiami

energetycznymi, w tym w szczególności nad czystymi technologiami węglowymi.

Właśnie w tym segmencie unijnej energetyki, Polska ma szanse dość znacząco

zaistnieć. W związku z olbrzymimi pokładami węgla, nasz kraj mógłby się stać

na ponad 100-150 lat głównym dostawcą do UE tego surowca. Aktualnie UE stara się

odejść od wykorzystywania węgla w energetyce, w związku z jego duŜą emisyjnością

138

i zanieczyszczeniem jakie powoduje proces jego przerabiania na energię.

W przypadku gdyby udało się obniŜyć koszty oraz odpowiednio rozpromować

w Europie, ale i poza nią bezemisyjne technologie wykorzystania tego surowca,

Polska mogłaby zdecydowanie przyspieszyć swój rozwój gospodarczy.

W Polsce problemy związane z polityką energetyczną odbijają się szerokim

echem. Większość naszego społeczeństwa jest przekonana o wyjątkowej słabości

polskiej energetyki oraz o wielkim zagroŜeniu dla niej ze strony naszego wschodniego

sąsiada. Nie naleŜy popadać jednak w nadmierny pesymizm. Polska, obok Danii,

jest najmniej uzaleŜnionym od importu surowców krajem Unii Europejskiej.

Oparcie polskiej energetyki na węglu, którego własne zasoby wystarczą Polsce

na dziesiątki, a nawet setki lat, pozwala na odpowiednie przygotowanie się na moŜliwe

kryzysy energetyczne w niedalekiej przyszłości. Polska jest aktywnym uczestnikiem

debaty na temat wspólnej polityki energetycznej w Unii Europejskiej.

Niestety, często w związku z niepopularnymi w Europie Zachodniej hasłami

ograniczenia dostaw surowców energetycznych z Rosji, głos naszego kraju jest

bagatelizowany. Niezbyt jasna i słabo prowadzona polityka energetyczna naszego kraju,

a takŜe problemy z liberalizacją rynku energii (w szczególności rynku gazu),

nie wpływają pozytywnie na wzrost znaczenia naszego kraju w ogólnoeuropejskiej

debacie energetycznej.

Nasz kraj, jak większość państw UE, boryka się z problemem dywersyfikacji

dostaw surowców energetycznych. W przypadku Polski, chodzi tu o dywersyfikację

dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej, a przede wszystkim o stworzenie nowych

kierunków dostaw tych surowców i tym samym uniezaleŜnienie się od naszego

głównego partnera handlowego w tej gałęzi gospodarki, jakim jest Rosja. TakŜe kwestie

związane z ograniczaniem emisji CO2 nie stoją w Polsce na odpowiednim,

według załoŜeń UE poziomie. Znaczącym problemem naszego kraju jest aktualnie

szybki wzrost zapotrzebowania polskiej gospodarki na energię. Bardzo waŜne

i nieuniknione będą w najbliŜszym okresie duŜe inwestycje w nowe moce wytwórcze.

Najlepszym rozwiązaniem tego problemu byłyby inwestycje w energetykę

jądrową w naszym kraju. Groźba awarii nuklearnej, której ryzyko w dzisiejszych

czasach zostało zmniejszone praktycznie do zera, jest niestety głęboko zakorzeniona

wśród polskiego społeczeństwa, pamiętającego jeszcze katastrofę do jakiej doszło

22 lata temu w Czarnobylu na Ukrainie. NaleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe praktycznie

wszyscy sąsiedzi Polski posiadają elektrownie jądrowe (z wyjątkiem Białorusi,

139

która jednak juŜ rozpoczęła proces budowy elektrowni jądrowej) i zadać sobie pytanie

czy stać nas w dzisiejszych czasach na nieposiadanie najbardziej efektywnego,

bezemisyjnego i dość niezaleŜnego od dostaw surowca źródła energii, jaką jest energia

jądrowa, biorąc pod uwagę ciągły wzrost bezpieczeństwa takich inwestycji. Polska stoi

aktualnie przed wieloma problemami związanymi z energetyką. NaleŜy jednak wyrazić

nadzieję, Ŝe prace nad nową polityką energetyczną naszego kraju do roku 2030 idą

w dobrym kierunku i są w stanie stworzyć skuteczne programy przeciwdziałania tym

problemom oraz pokazać klarowną wizję rozwoju polskiej energetyki w XXI wieku.

Podsumowując niniejszą pracę, naleŜy raz jeszcze podkreślić jej główną tezę.

W tak szybko rozwijającym się świecie i błyskawicznie rosnącym popycie na energię,

Unii Europejskiej nie stać na posiadanie 27 róŜnych polityk energetycznych.

Jedynie wspólna polityka energetyczna całej UE jest w stanie zapewnić jej odpowiednio

wysokie miejsce na politycznej mapie świata. Tylko Unia mówiąca jednym głosem

w kwestiach związanych z energetyką jest w stanie prowadzić równorzędną politykę

z takimi krajami jak Rosja, Stany Zjednoczone, czy Chiny. Wspólna polityka

energetyczna znacząco wpłynie takŜe na poprawę sytuacji słabszych państw UE,

a tym samym pozwoli im na większy skok rozwojowy i przyczyni się do wzrostu potęgi

całej Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę przeprowadzone badania i obserwacje naleŜy

wyrazić nadzieję, Ŝe prace jakie dotychczas zostały wykonane przyniosą rezultaty

i nie zostaną zaprzepaszczone przez róŜne grupy interesu działające na forum Unii.

Proces tworzenia się wspólnej polityki energetycznej 27 państw jest bardzo trudny,

ale według autora pracy, Unia Europejska jest w stanie osiągnąć porozumienie w tej

sprawie, choć droga jaką ma przed sobą, moŜe być jeszcze długa. Unia Europejska,

aby zachować dzisiejsze tempo rozwoju i aby liczyć się w przyszłości na arenie

międzynarodowej powinna starać się jak najszybciej stworzyć wspólną politykę

energetyczną.

140

Bibliografia I Dokumenty: Dokumenty UE (http://eur-lex.europa.eu):

1. Action Plan to Improve Energy Efficiency in the European Community (COM (2000) 247 z 26.04.2000).

2. Biała księga Energia dla przyszłości. Odnawialne źródła energii (COM(97) 599 z 26.11.1997).

3. Biała księga Polityka energetyczna Unii Europejskiej (COM (95) 682 z 13.12.1995 r.).

4. Council Resolution of 17 December 1974 concerning Community energy policy objectives for 1985 (Official Journal C 153, 09/07/1975 P. 0002 – 0004).

5. Council Resolution of 9 June 1980 concerning Community energy policy objectives for 1990 and convergence of the policies of the Member States (Official Journal C 149 , 18/06/1980 P. 0001).

6. Council Resolution of 16 September 1986 concerning new Community energy policy objectives for 1995 and convergence of the policies of the Member States (Official Journal C 241, 25/09/1986 p. 1-3).

7. Decision No 1254/96/EC of the European Parliament and of the Council of 5 June 1996 laying down a series of guidelines for trans-European energy networks (Official Journal L 161 , 29/06/1996 p. 147-153).

8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 96/92/WE z 19 grudnia 1996 r. w sprawie wspólnych zasad odnośnie wewnętrznego rynku energii elektrycznej (Dz.U. L 27 z 30.01.1997 s. 20-29).

9. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 98/30/WE z dnia 22 czerwca 1998 r. dotycząca wspólnych zasad w odniesieniu do rynku wewnętrznego gazu ziemnego (Dz.U. L 204 z 21.07.1998 r. s. 1-12).

10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2001/77 z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w wewnętrznym rynku energii elektrycznej. (Dz.U. L 283 z 27.10.2001 s. 33—40).

11. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2002/91 z dnia 16.12.2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.U. L 1 z 04.01.2003 s. 65-71).

12. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2003/30/WE z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania uŜycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych (Dz.U. L 123 z 17.05.2003 s. 42-46).

13. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2003/54/WE z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE (Dz.U. L 176, z 15.07.2003 r. s. 37-56).

14. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2005/89 z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycząca działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych (Dz.U. L 33 z 4.02.2006 s. 22-27).

15. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2006/32 z dnia 05.04.2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług

141

energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dz.U. L 114 z 27.04.2006 s. 64-85).

16. Dyrektywa Rady UE 68/414 z dnia 20 grudnia 1968 r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 308 z 23.12.1968 r. s.14-16).

17. Dyrektywa Rady UE 72/318 z dnia 26 lipca 1971 r. w sprawie zbliŜenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do gazomierzy (Dz.U. L 202 z 6.09.1971 s. 21-31).

18. Dyrektywa Rady UE 72/425 z dnia 19 grudnia 1972 r. zmieniająca dyrektywę 68/414 z 1968r. nakładająca na Państwa Członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 291 z 28.12.1972 r. s.154-154).

19. Dyrektywa Rady UE 78/170 z dnia 13 lutego 1978 r. w sprawie sprawności generatorów ciepła dla ogrzewania miejscowego i wytwarzania ciepłej wody uŜytkowej w nowych lub juŜ istniejących budynkach nieprzemysłowych i w sprawie izolacji cieplnej i rozdziału ciepłej wody uŜytkowej w nowych nieprzemysłowych budynkach (Dz.U. L 52 z 23.02.1978 s. 32-33).

20. Dyrektywa Rady UE 79/531 z 14 maja 1979 r. dotyczącą zuŜycia energii elektrycznej urządzeń domowych (Dz.U. L 145 z 13.06.1979 s. 7-15).

21. Dyrektywa Rady UE 2004/67 z dnia 26 kwietnia 2004 r. dotycząca środków zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego (Dz.U. L 127 z 29.04.2004 s. 92-96).

22. Dyrektywa Rady UE 2006/67/WE z dnia 24 lipca 2006 r. nakładającą na państwa członkowskie obowiązek utrzymania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropopochodnych (Dz.U. L 217 z 8.08.2006 r. s. 8-15).

23. Dyrektywa Rady UE 2006/108/WE z dnia 20 listopada 2006 r. dostosowująca dyrektywy 90/377/EWG i 2001/77/WE w dziedzinie energii, w związku z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii (Dz.U. L 363 z 20.12.2006 s. 414—415).

24. Komunikat Komisji Europejskiej – Efektywność energetyczne w Unii Europejskiej. W kierunku strategii racjonalnego zuŜycia energii. (COM (1998) 246 z 29.04.1998 r.).

25. Komunikat Komisji Europejskiej – Plan działania na rzecz racjonalizacji zuŜycia energii: Sposoby wykorzystania potencjału (COM (2006) 545 z 19.10.2006 r.).

26. Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE - Działania wynikające z zielonej księgi - Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (COM (2006) 849 z 10.01.2007 r.).

27. Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE - Europejska polityka energetyczna (COM (2007) 1 z 10.01.2007 r.).

28. Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE – Finalizacja wewnętrznego rynku energii (COM (2001) 125 z 13.03.2001 r.).

29. Komunikat Komisji do RUE i PE - Ramowy program energetyki jądrowej (COM(2006) 844 z 10.01.2007 r.).

30. Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE – Ramy prawne podstawą dla zwiększania konkurencyjności przemysłu motoryzacyjnego w XXI w. - Stanowisko Komisji w sprawie sprawozdania końcowego grupy wysokiego szczebla CARS 21 - Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia (COM (2007) 22 z 07.02.2007 r.).

142

31. Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE – Udział odnawialnej energii w UE, sprawozdanie Komisji zgodnie z art. 3 dyrektywy 2001/77/WE, ocena wpływu instrumentów ustawodawczych i innych polityk Wspólnoty na rozwój udziału źródeł odnawialnej energii w UE oraz propozycje konkretnych działań (COM (2004) 366 z 26.05.2004 r.).

32. Proposal for a Council Directive concerning common rules from the internal market in electricity/natural gas (COM(91) 548 384/385 z 21.02.1992 r.).

33. Protokoll eines Abkommens betreffend die Energiefragen, vereinbart zwischen den Regierungen der Mitgliedstaaten der Europäischen Gemeinschaften gelegentlich der 94. Tagung des Besonderen Ministerrats der Europäischen Gemeinschaft für Kohle und Stahl am 21. April 1964 in Luxemburg (Official Journal 069 , 30/04/1964 P. 1099 - 1100).

34. Raport o implementacji dołączony do Komunikatu KE dla RUE i PE. Perspektywy rynku wewnętrznego energii elektrycznej i gazu. (COM (2006) 841 z 10.01.2007 r.).

35. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE 1228/2003 z dnia 26 czerwca 2003 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej (Dz.U. L 176, z 15.07.2003 r. s. 1-10).

36. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej z 25 marca 1957 roku.

37. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali z 18 kwietnia 1951 roku.

38. Wewnętrzny rynek energii (COM(88) 238 z 02.05.1988 r.). 39. Wyrok Trybunału z dnia 27 kwietnia 1994 r. Commune d’Almelo i inni

przeciwko NV Energiebedrijf Ijsselmij. Sprawa C-393/92. (Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 1994 Strona I-01477).

40. Zielona księga Energia dla przyszłości. Odnawialne źródła energii (COM(96) 576 z 20.11.1996 r.).

41. Zielona księga Europejska strategia na rzecz zrównowaŜonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (COM (2006) 105 z 8.03.2006 r.).

42. Zielona księga Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego (COM(2000) 769 z 29.11.2000 r.).

43. Zielona księga Ku polityce energetycznej Unii Europejskiej (COM (94) 659 z 11.01.1995 r.).

44. Zielona Księga Racjonalizacja zuŜycia energii czyli jak uzyskać więcej mniejszym nakładem środków (COM (2005) 265 z 22.06.2005 r.).

Dokumenty Polskie (http://isip.sejm.gov.pl/):

1. Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2025 roku (M.P. 2005.42.562).

2. Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej z 16 kwietnia 2003 r.(Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864).

3. Uchwała Sejmu RP z dnia 9 listopada 1990 r. w sprawie załoŜeń polityki energetycznej Polski do 2010 roku. (M.P. 1990.43.332).

4. Ustawa o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaŜy mocy i energii z dnia 29 czerwca 2007 r. (Dz.U. z 20.07.2007 r., nr 130, poz. 905).

5. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. (Dz.U. z dnia 4.06.1997.nr 54 poz. 348).

143

6. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz o zasadach postępowania w sytuacjach zagroŜenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (Dz.U. z dnia 23.03.2007.nr 52 poz. 343).

Pozostałe dokumenty:

1. Energy Information Administration: Official Energy Statistics from the U.S. Government (http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/AOMC/7079.html - 10.11.2007).

2. Komunikat Komisji Strategia energetyczna dla Europy – Komisja stawia czoła wyzwaniom, jakie stoją przed energetyką w XXI wieku (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/07/7&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en z dnia 7 lipca 2008).

3. Plan dostępu do zasobów węgla kamiennego w latach 2004-2006 oraz plan zamknięcie kopalń w latach 2004-2007, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004. (http://www.mgip.gov.pl/NR/rdonlyres/81B72629-7973-41C7-86E1-B39ADC39740D/0/plan_dost_zamkn_kopaln_rm_090904.pdf z dnia 1.08.2008 r.).

4. Priority Axes and TEN-E Projects 25.07.2003 r. (http://ec.europa.eu/ten/energy/revision_2003/index_en.htm z dnia 10.08.2008 r.).

5. Protokół Karty Energetycznej dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska z dnia 17.12.1994 r. (http://www.vilp.de/framep16.htm z dnia 3.03.2008 r.).

6. Raport Środowiskowy 2006 – Grupa Rockwool (http://www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_2007/doradztwo/do_pobrania/ulotki/raport_srodowiskowy_2006.pdf z dnia 8 marca 2008 r.).

7. Regional strategy paper for assistance to Central Asia for the period 2007-2013, Komisja Europejska 15.06.2006 r. http://ec.europa.eu/external_relations/central_asia/rsp/07_13_en.pdfz z dnia 27.07.2008 r.).

8. Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2007 „Biuletyn URE” 2008, nr 3 (http://www.ure.gov.pl/palm/pl/345/Nr_3_maj_2007_r__Sprawozdanie_z_dzialalnosci_Prezesa_URE__2006.html z dnia 1.08.2008 r.).

9. The EU Electricity and Gas markets: third legislative package September 2007 (http://ec.europa.eu/energy/electricity/package_2007/index_en.htm z dnia 2.07.2008).

10. The Lisbon European Council – An Agenda of Economic and Social Renewal for Europe (23-24.03.2000). (http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm z dnia 5.05.2008 r.).

11. The Regional Initiatives – Europe’s key to energy market integration. ERGEG Regional Initiatives Annual Report – February 2008 (http://www.energy-regulators.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_INITIATIVES/Progress_Reports/2008 z dnia 1.07.2008 r.).

12. Traktat Karty Energetycznej z dnia 17 grudnia 1994 r. (http://www.abc.com.pl/serwis/du/2003/0985.htm z 3.03.2008 r.).

13. Wnioski prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w Barcelonie 15-16 marca 2002 r.

144

(http://libr.sejm.gov.pl/oide/dokumenty/konkluzje/barcelona200203.pdf z dnia 15.02.2008 r.).

14. Wnioski prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w Göteborgu 15-16 czerwca 2001 r. (http://www.europarl.europa.eu/summits/pdf/got1_en.pdf z dnia 17.01.2008 r.).

15. 2007 Annual Report of the European Energy Regulators (http://www.ceer-eu.org/portal/page/portal/EER_HOME/4732CDA067DEE73DE040A8C03C2F2F45.pdf z dnia 1.07.2008 r.).

II Druki zwarte:

1. Antonenko Oksana, Pinnick Kathryn, Russia and the European Union, Routledge, Londyn 2005.

2. Barcz Jan, Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2003.

3. Bujakowski Wiesław, Energia geotermalna. Świat – Polska – Środowisko, IGSMiE PAN, Kraków 2000, s. 9

4. Buras Piotr, Europa uda się wspólnie? Polska polityka europejska w okresie przewodnictwa Niemiec w UE, Centrum Stosunków Międzynarodowych/Fundacja Konrada Adenauera, Warszawa 2007.

5. Dobroczyńska Agnieszka, Energetyka w Unii Europejskiej : droga do konkurencji na rynkach energii elektrycznej i gazu, Urząd Regulacji Energetyki, Warszawa 2003.

6. Doliwa-Klepacki Zbigniew, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, „Wydawnictwo 69”, Warszawa 1999.

7. Doliwa-Klepacki Zbigniew, Integracja europejska: (łącznie z uczestnictwem Polski w UE i Konstytucją dla Europy), Temida 2, Białystok 2005.

8. Energetyka polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej: szanse i zagroŜenia, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, BiałowieŜa 2003

9. Gumuła Stanisław, Energetyka wiatrowa, Uniw. Wyd. Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2006.

10. Jabłoński Władysław, Wnuk Jan, Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej i Polski: efektywne zarządzanie inwestycjami: studia przypadków, Wyd. WSZIM, Sosnowiec 2004.

11. Jesień Leszek (red.), The Future of European Energy Security, Tischner European University, Kraków 2006.

12. Kalotka Janusz (red.), Odnawialne źródła energii, Wyd. Instytutu Technologii i Eksploatacji, Radom 2006.

13. Kucowski J., Laudyn D., Przekwas M., Energetyka a ochrona środowiska, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1997.

14. Lewandowski Włodzimierz, Proekologiczne źródła energii odnawialnej, WTN, Warszawa 2001.

15. Łastawski Kazimierz, O idei do integracji europejskiej, WSP TWP, Warszawa 2004.

16. Niedziela Karol, Polityka energetyczna Unii Europejskiej. Poradnik. Fundacja na rzecz efektywnego wykorzystania energii, Katowice 2000.

17. Parzymies Stanisław, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-2004, Dialog, Warszawa 2004.

18. Z. Pluta, Słoneczne instalacje energetyczne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2003.

145

19. Walaszek-Pyzioł Anna, Pyzioł Wojciech, Prawo energetyczne. Komentarz., Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1998

20. Westphal Kirsten, A focus on EU-Russian relations. Towards a close partnership on defined road maps?, Peter Lang Publishing Inc, Frankfurt nad Menem 2005.

III Raporty Eurostatu (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/):

1. Eurostat statistical book, European Union international trade and services. Analytical aspects 2003-2006

2. Eurostat statistical book, Energy. Yearly statistics 2005 3. Eurostat news release Energy consumption and production. EU27 energy

dependence rate at 54% in 2006 4. Eurostat statistical book, Gas and electricity market statistics 2007 5. Eurostat year book 2008, Europe in figures

IV Artykuły naukowe i publicystyczne:

1. Andersen Svein S., EU Energy Policy: Interest Interaction and Supranational Authority, ARENA working papers 2000 (http://www.arena.uio.no/publications/wp00_5.htm - z dnia 27.12.2007).

2. Bacque Raphaëlle, Leparmentier Arnaud, MM. Chirac et Jospin, ĉote á ĉote á Barcelone, défendent le monopole d’EDF, “Le Monde”, 16.03.2002

3. Balcewicz Jacek, Z 314 koncesjonowanych spółek obrotu, na rynku aktywnie działa najwyŜej 25, „Gigawat energia” 2006, nr 10, (http://www.gigawat.net.pl/article/articleview/835/1/69 z dnia 26.07.2008 r.).

4. Bayou Céline, L’Europe et la diplomatie énergétique du pouvoir russe. Défiances et dépendances, “La revue Internationale Strategique” 2007/2008, nr 68, s. 176

5. Begier Piotr, Perkowski Ireneusz, Topolski Jerzy, O niektórych tezach do nowego Prawa energetycznego, „Wokół energetyki” 2006, nr 5

6. Bilefsky Dan, Russia-Ukraine crisis exposes gaps in EU energy policies, „International Herald Tribune” 5.01.2006 r. (http://www.iht.com/articles/2006/01/05/business/eu.php z dnia 29.07.2008 r.).

7. Blackaby Nigel, Renewable Energy Review – Might and Majesty, “Power Engineering International” 2003, nr 4

8. Bolesta Krzysztof, Liberalizacja rynku gazu w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 3

9. Bolesta Krzysztof, Wspieranie rozwoju energetyki odnawialnej w państwach UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 5

10. Butrin Dimitrij, ЕС не верит в энергостратегию России. Энергодиалог с Еврокомиссией начали с разногласий., „Коммерсантъ”, nr 205, 1.11.2006 r.

11. Chwaszczewski Stefan, Miejsce energetyki jądrowej w Europie, World Energy Council: European Working Group 2007, s. 19 (http://www.ien.com.pl/wec/raport/energetyka.ppt z dnia 10.07.2008 r.).

12. Ciepiela Dariusz, KE vs. Koncerny energetyczne: walka o własność, „Nowy przemysł” 2007, nr 11.

13. Dalhström Carola, The coal industry in the European Union in 2004 and 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 14

146

14. Diehl Peter, Uranium mining in Europe. The impacts on man and environment, (http://www10.antenna.nl/wise/index.html?http://www10.antenna.nl/wise/439-440/cont.html z dnia 8.07.2008 r.).

15. Energetyka jądrowa we Francji, „Gigawat energia” 2003, nr 11 (http://www.gigawat.net.pl/article/articleview/274/6/33/ z dnia 8.07.2008).

16. Europa w mediach światowych, „Biuletyn Unia Europejska”, nr 211/1492, 11.03.2006

17. European Union and Central Asia: Strategy for a new partnership. (http://ec.europa.eu/external_relations/central_asia/index_en.htm z dnia 15.07.2008 r.).

18. Fridleifsson Ingvar B., Geothermal energy for the benefits of the people worldwide, Światowy Kongres Geotermalny Japonia 2000.

19. Gacek Urszula, Po tamtej stronie Gazociągu Bałtyckiego – wspólne drogi do bezpiecznego zaopatrzenia energetycznego Unii Europejskiej, „Wokół energetyki” 2007, nr 3

20. Gambini Gilberto, External trade of energy products in 2005, “Statistics in focus. External trade.” 2007, nr. 64

21. Gerhard Schroeder’s Sellout, „The Washington Post” 13.12.2005 s. A26 (http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/12/12/AR2005121201060.html z dnia 13.07.2008).

22. Gikas Antigone, Keenan Rita, Statistical aspects of the energy economy in 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 13

23. Grib Natalia, "Южный поток" повернул в Грецию, „Коммерсантъ”, nr 74, 30.04.2008 r.

24. Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach 2005, 2006, „Informacje i opracowania statystyczne” GUS, Warszawa 2007

25. Gromadzki Grzegorz, Między potrzebą a uzaleŜnieniem. Rosyjski gaz w bilansie energetycznym rozszerzonej UE, „O przyszłości Europy.”, raport nr 8, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2002

26. GruŜewski Dobrosław, Rozwój nowego sektora energetyki, „Czysta energia” 2003,nr 4

27. von Hammerstein Christian, Facing the future – what new policy will mean for wind in Germany, “Renewable Energy World” 2004, nr 7

28. Informacja Rządu RP dla Sejmu RP, Przebieg negocjacji o członkostwo Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. NajwaŜniejsze działania dostosowawcze. (http://www.rcie.lodz.pl/dokumenty/pdf/informacja_przebieg_dzialan_dostosowawczych.pdf z dnia 10.08.2008r.).

29. International Energy Outlook 2002 (http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/ z dnia 2.02.2008 r.).

30. Joint Statement on the meeting between Andris Piebalgs, Commissioner responsible for Energy, and Thorhild Widvey, Norwegian Minister of Petroleum and Energy. „Europa. Press Releases”, 6.07.2005 r. (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/05/856&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 18.07.2008 r.).

31. Kaczmarski Marcin, The influence of Russian Federation on energy security in Europe, w: L. Jesień, The future of European energy security , Tischner European University, Kraków 2006

32. Katinka Barysch, EU – Russia economic relations, w: O. Antonenko, K. Pinnick, Russia and the European Union, Londyn 200

147

33. Kępińska Beata, Energia geotermalna – aktualny stan i perspektywy wykorzystania w Polsce, Przegląd Geologiczny 2006 nr 8

34. Kießner Melanie, Dialogue for Power? Energy relations between the European Union and Russia, w: L. Jesień, The future of European energy security ,Tischner European University, Kraków 2006

35. Konsultacje nowej polityki energetycznej Polski, „Biuletyn prasowy Ministerstwa Gospodarki” 18-24 sierpnia 2008 r. , nr 33

36. Kosior Katarzyna, Mögelin Chris, Energy Policy and energy law of the European Union, w: The Future of European Energy Security, L. Jesień (red.), Kraków 2006

37. Kosmynin Aleksander, Chałko Aleksandra, Wykorzystanie odpadów komunalnych i biomasy jako alternatywnych źródeł energii w: Odnawialne źródła energii, J. Kalotka (red.), Radom 2006

38. Kozak Małgorzata, Seklecki Piotr, Dyrektywy funkcjonowania rynku energii elektrycznej i gazu w UE, „Rurociągi. Polish pipeline journal” 2003, nr 4 (http://www.rurociagi.com/spis_art/2003_4/dyrektywy.html z dnia 31 stycznia 2008).

39. Kozak Małgorzata, Seklecki Piotr, Nowe dyrektywy – podstawy prawne funkcjonowania wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego w krajach UE, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki” 2003, nr 5

40. Kröppl Christian, Oil economy 2005, “Statistics in focus. Environment and energy” 2006, nr. 17

41. Kurek Karolina, Afryka Północna, Polityki UE w procesie tworzenia. Wspólna europejska polityka energetyczna. (http://eup.wse.krakow.pl/?page_id=239 z dnia 18.07.2008 r.).

42. Kurek Karolina, Relacje z Norwegią, Polityki UE w procesie tworzenia. Wspólna europejska polityka energetyczna. (http://eup.wse.krakow.pl/?page_id=238 z dnia 18.07.2008 r.).

43. Lot Grzegorz, Michalski Dariusz, Liberalizacja rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 12

44. Malinowski Dariusz, Liberalizacja rynku gazu to nie rewolucja, „Nowy przemysł” 2007 r., nr 2

45. Malko Jacek, Traktat Karty Energetycznej – o czym warto przypomnieć., „Wokół energetyki” 2003, nr 2

46. Materiały z konferencji, Fakty: węgiel – energetyka w Polsce, XXI Konferencja „Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej”, Kraków 2007 s. (http://www.min-pan.krakow.pl/zaklady/zrynek/fakty_do_wydruku.pdf z dnia 20.07.2008 r.).

47. Memo on the first assessment of National Energy Efficiency Action Plans (MEMO 08/32), Bruksela, 23 stycznia 2008 (http://www.eumonitor.net/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=92295 z dnia 26.04.2008 r.).

48. Michalski Dariusz, Regulacja rynku energii w UE, „Wspólnoty Europejskie”2004,nr 1

49. Mielczarski Władysław, Polityka energetyczna Polski i Unii Europejskiej, „Energetyka cieplna i zawodowa” 2008, nr 2

50. Monaghan Andrew, Russian oil and EU energy security, Working Paper Russian Series 05/65 Conflict Studies Research Centre, Londyn 2005

148

51. Ney Roman, Wybrane problemy polityki energetycznej Polski, „Polityka energetyczna” 2006 r., tom 9 zeszyt 1

52. Nowaczek Małgorzata, BliŜej Unii Europejskiej, „Biuletyn URE” 2001, nr 6 53. Olszowski Janusz, Konwencjonalna energetyka w UE, „Biuletyn górniczy”

GIP-H 2006, nr 11-12 (http://www.giph.com.pl/archiwum/137_2.html z dnia 7.07.2008 r.).

54. Oniszk-Popławska Anna, Trendy i przewidywane zmiany w prawodawstwie Unii Europejskiej dotyczące odnawialnych źródeł energii, „Wokół energetyki” 2005r., nr 2

55. Ostrihansky Rudolf, Sieci transeuropejskie, w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003

56. Pasławska Anna, Zwolenników energetyki wiatrowej szukam, „Wokół Energetyki” 2007r., nr 1

57. Piebalgs Andris, Better choice, service and process in the new european energy market, Przemówienie podczas Konferencji Prawa Energetycznego UE, Bruksela 19.09.2007, s. 2 (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/07/562&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 6.05.2008).

58. Polska nareszcie w MAE, „Biuletyn prasowy Ministerstwa Gospodarki”, 8-14 października 2007 r., nr 93

59. Rabanal González, Energy strategy in the European Union, “Polityka energetyczna” 2003, tom 6, zeszyt 1.

60. Rechul Halina, Energetyka jądrowa – zło konieczne?, „Wokół energetyki” 2002 r.,nr 6

61. Rejman Wojciech, Kopalnie uranu w Polsce, „Wiedza i śycie” 1996, nr 9 62. Rosyjsko-niemiecka współpraca była i pozostanie waŜnym czynnikiem

międzynarodowej polityki, RUVR The Voice of Russia (http://www.ruvr.ru/main.php?lng=pol&q=1610&p=05.06.2008 z dnia 13.07.2008 r.).

63. Russia energy survey 2002, Międzynarodowa Agencja Energetyczna (www.iea.org/textbase/nppdf/free/2000/Russia2002.pdf z dnia 18.07.2008 r.).

64. Sadowski Maciej, Sobolewski Mirosław, Zmiany klimatu i ich skutki w: „INFOS Zagadnienie społeczno-gospodarcze” BAS 2007, nr 23

65. Seklecki Piotr, Dialog energetyczny Unia Europejska – Rosja, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki” 2003, nr 2

66. Skoczkowski Tadeusz, Programy energetyczne Unii Europejskiej – szanse rozwoju energetyki gminnej, Materiały z konferencji „Energetyka w gminie” Katowice 2003 (http://www.energoelektro.pl/konferencja/referaty/skoczkowski.pdf z dnia 8.07.2008).

67. Skoczkowski Tadeusz, Strategiczne aspekty racjonalnej gospodarki energią i środowiskiem – polityka efektywności energetycznej w UE i Polsce(http://www.kape.gov.pl/PL/Dzialalnosc/PolitykaEnergetyczna/a.phtml z dnia 25 lutego 2008 r.).

68. Skoczkowski Tadeusz, Kaniszewska Antonina, Inteligentna Energia – Program dla Europy, „Infrastruktura – Środowisko – Energia” dodatek do „Rzeczpospolitej” 19.12.2007, s. 1 (http://www.cip.gov.pl/download/Rzeczpospolita_19_12_07.doc z dnia 8.07.2008).

149

69. Skoczny Tadeusz, Energetyka, w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003

70. Sokołowski Grzegorz, Fundamenty wspólnej polityki promowania energetyki odnawialnej, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9

71. Sprawozdanie prasowe z pierwszego spotkania dialogu energetycznego UE – OPEC (http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/international/int/opec/doc/2005_06_05_eu_opec_joint_statement_en.pdf z dnia 18.07.2008 r.).

72. Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy. , Departament Analiz Ekonomicznych i Społecznych UKIE, (http://www.um.warszawa.pl/testy/files/File/strategia_lizbonska.pdf z dnia 23 stycznia 2008).

73. Syryczyński Piotr, Bezpieczeństwo energetyczne przegrywa z polityką, „Wokół energetyki” 2006 r., nr 2

74. Tatarzyński Marcin, Uran jako szansa na zmniejszenie zaleŜności od dostaw innych surowców energetycznych, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2007, nr. 3-4

75. The EU/Norway partnership: A European approach of energy security and climate change, „Europa. Press Releases”, 25.02.2008 r. (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/08/98&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en z dnia 18.07.2008 r.).

76. The United Nations World Water Development Report: Water for people, water for life. 2003 (http://www.unesco.org/water/wwap/wwdr/ z dnia 13.03.2008).

77. Turek Marian, Węgiel a pozostałe nośniki energii w polityce energetycznej Polski, „Polityka energetyczna” 2005, tom 8 zeszyt 1

78. Węglarz Arkadiusz, śmijewski Krzysztof, Problematyka efektywności energetycznej w Polsce i Unii Europejskiej, w: Energetyka polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej: szanse i zagroŜenia, BiałowieŜa 2003.

79. Wróblewski Wojciech, Bezpieczeństwo energetyczne krajów bałtyckich, „Wokół energetyki” 2005r. , nr 3

80. Wspólnotowy Serwis Informacyjny Badań i Rozwoju, Komisja Europejska wzywa do nowej rewolucji przemysłowej „CORDIS focus Newsletter” 2007, nr 275

81. Wyciszkiewicz Ernest, Perspektywy wspólnej polityki bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, nr. 1

82. Zielone światło dla czarnego scenariusza. Rozmowa z prof. Jerzym Buzkiem, byłym premierem, posłem do Parlamentu Europejskiego, „Polityka” 2007, nr 31