26 | CROWetcetera nr. 6 | september 2011

Foto

: Her

man

Stö

ver

Bouwprocesmanagementwww.crow.nl/bouwprocesmanagement

Infoblad ‘Specifi ce-ren van beschik-baarheid’ (artikel-nummer 801)Bestellen ka n via www.crow.nl/shop

Auteur: Petrick de Koning

Tweede infoblad in de reeks ‘Hoe specificeer je dat?’

Specifi ceren van beschikbaarheid

De beschikbaarheid van wegen, spoor of waterwe­gen beïnvloedt het dagelijkse leven van gebruikers direct. Negatieve voorbeelden krijgen veel aan­dacht in de media. Positieve gevallen zijn minder interessant omdat beschikbare systemen de norm zijn. Kranten staan vol met berichten over files, treinvertraging of andere stremmingen. Over­heden nemen uiteenlopende maatregelen om dit te voorkomen. Maar hoe pak je dit effectief en realistisch aan? Het nieuwe infoblad ‘Specificeren van beschikbaarheid’ analyseert het aspect beschik­baarheid en biedt een stappenplan om met Systems Engineering en RAMS de beschikbaarheid van systemen te optimaliseren.

De reeks ‘Hoe specificeer je dat?’ is een initiatief van de Program­macommissie Specificeren en Systems Engineering. Deze reeks infobladen biedt handvatten voor het specificeren van aspecten, ofwel de kwaliteiten die de basis­functionaliteit van een systeem ondersteunen. Na het specifice­ren van duurzaamheid in het eerste infoblad (CROW­publicatie 800) richtte een nieuwe werk­groep zich op het aspect beschik­baarheid. Dit nieuwe infoblad gaat in op vragen zoals: Wat wordt bedoeld met de term ‘beschikbaarheid’? Wat is het belang? Wat beïnvloedt beschik­baarheid en hoe gaan we er goed mee om?

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 26 12-09-11 16:06

nr. 6 | september 2011 CROWetcetera | 27

Bouwprocesmanagement

Tweede infoblad in de reeks ‘Hoe specificeer je dat?’

Specificeren van beschikbaarheid

Kennis bij elkaar brengenArjan Visser, projectmanager bouwprocesmanagement bij CROW: “Bij het opstarten van de werkgroep moesten we de beschikbare kennis inventari­seren. Voor de reeks is Systems Engineering (SE) het uitgangs­punt. De systeemgerichte en klantgerichte SE­aanpak werkt goed voor de analyse en specifi­caties. Daarbij is RAMS (Reliabi­lity, Availability, Maintainability, Safety) een aanvullend kennis­veld om beschikbaarheid te analyseren en te monitoren. Beschikbaarheid is naast betrouw­baarheid, onderhoudbaarheid en veiligheid een van de RAMS­aspecten. Deze aspecten beïnvloe­

den elkaar, daarbij is beschikbaar­heid een beleidsuitgangspunt.” Naast SE­ en RAMS­specialisten namen ook overheden, verant­woordelijk voor netwerkmanage­ment en opdrachtnemers deel. Deze groep moet bij ontwerp en onderhoud namelijk werken met de risico’s en eisen rondom het aspect beschikbaarheid in UAV­GC­contracten. Het infobladgaat hier in een apart kader op in.

Kosten en risico’sBeschikbaarheid heeft altijd een directe link met de beoogde func­tie voor een doelgroep. De ham­vraag is wat een reëel uitgangs­punt voor beschikbaarheid bij ontwerpafwegingen is. Een com­

plicerende factor is dat de RAMS­methode vooral gericht is op gesloten systemen met een duide­lijk begin en een eind, bijvoor­beeld een machine. Visser: “In de gww­sector hebben we vrijwel altijd te maken met open syste­men met ‘gesloten’ objecten die elkaar beïnvloeden. Bijvoorbeeld een kanaal met sluizen en havens. Een stremming in een sluis beïn­vloedt de beschikbaarheid van het geheel, het kanaal en soms zelfs een hele vaarroute. Er is meestal sprake van aanpalende netwerken en meerdere beheerders. Dit alles beïnvloedt de beschikbaarheid van het geheel.Daarom is net­werkgerichte aanpak nodig. Het roepen van een getal, zoals 99 procent beschikbaarheid, is dan ambitieus. Maar is het ook haalbaar en wenselijk? Misschien accepteren de gebruikers wel een mate van niet­beschikbaarheid. Het is essentieel om ook de gevol­gen voor ontwerpkeuzes, kosten en risico’s in kaart te brengen en toetsbaar te maken voor alle par­tijen.”

Honderd procent beschikbaar?Tjalling Noordhoff, Programma­manager Directie Beheer en Uit­voering bij de Provincie Noord­Holland en deelnemer aan de werkgroep, bekijkt het onderwerp vanuit de praktijk: “Als program­mamanager ben ik medeverant­woordelijk voor het onderhoud van de waterwegen in Noord­Hol­land. Beschikbaarheid voor de gebruikers is daarbij natuurlijk belangrijk. In dit proces bepaalt de politiek de kwaliteitseisen om de doelgroep altijd optimaal te

Wat wordt bedoeld met de term beschik-baarheid?

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 27 12-09-11 16:06

28 | CROWetcetera nr. 6 | september 2011

Bouwprocesmanagementwww.crow.nl/bouwprocesmanagement

Foto

: Her

man

Stö

ver

bedienen. Maar honderd procent beschikbaarheid is in veel geval­len niet realistisch: het is cruciaal om de beschikbaarheid zo goed mogelijk te definiëren. Gaat het bijvoorbeeld alleen om de nor­male situatie of ook om calamitei­ten. Het nieuwe infoblad biedt een goed fundament voor een univer­sele benadering. Het maakt voor alle betrokken partijen inzichte­lijk wat er op het gebied van beschikbaarheid te koop is en het stappenplan geeft inzicht in hoe je het onderwerp effectief kunt benaderen.”

Ontwerp optimaliserenHet is volgens Noordhoff belang­rijk te beseffen dat alle objecten binnen een systeem een eigen beschikbaarheid hebben. “Het gaat erom een optimum te vinden voor het gehele systeem. Voor­heen richtten de verschillende disciplines, zoals civiele en elek­trotechniek, zich op hun eigen deelgebied. Door de complete

keten als vertrekpunt te kiezen, kunnen ze samen een reële norm voor beschikbaarheid, het service­niveau, vaststellen. Als overheid deden we voorheen vrijwel alles zelf. Nu wij meer aan de markt overlaten, moeten we goed beschrijven wat we verwachten en dat gebeurt vanuit een gemeenschappelijk basis. Als de eisen en specificaties helder zijn, kan de markt slimmer ontwerpen of nieuwe materialen gebruiken.” Visser vult aan: “Ook als het ont­werp in eigen hand blijft, vormt het infoblad een goed uitgangs­punt voor beleid en ontwerp. Ongeacht de contractvorm is een heldere specificatie wenselijk.”

Het nieuwe infoblad biedt volgens Visser verschillende voordelen. “Allereerst is de kennis over beschikbaarheid nu breder toe­gankelijk. Dat vormt de basis voor een stappenplan. Aan de hand van praktijkvoorbeelden komen we ook tot praktijkgerichte do’s

en don’ts. Zo hebben we gepro­beerd verschillende werelden samen te brengen. De impact van eisen is nu inzichtelijk voor de bestuurlijke omgeving. Als een ontwerper een goed gefundeerde beschikbaarheidseis voorgelegd krijgt, kan hij met betrouwbare gegevens werken, de haalbaarheid van de gewenste beschikbaarheid toetsen en risico’s en kansen inschatten. Als de eis niet realis­tisch blijkt, is dat aantoonbaar te maken en kunnen de betrokke­nen in overleg. Daarbij spreken ze nu in ieder geval dezelfde taal en kunnen ze zaken onderling beter afstemmen. Uiteindelijk kan dit leiden tot een kwalitatief betere oplossing met de best haal­bare beschikbaarheid.”

NulmetingOm een reëel uitgangspunt voor de beschikbaarheid van een sys­teem te bepalen, is het noodzake­lijk om de gebruikersbehoefte en reële prestaties in kaart te heb­ben. Voor nieuwe systemen kan dat met een referentie, voor bestaande systemen via de hui­dige beschikbaarheid. Noordhoff legt uit: “Je hebt eigenlijk een nul­meting nodig. Daarvoor is het nodig om de bestaande netwerken te bestuderen en daar gegevens over te verzamelen. Door de hui­dige beschikbaarheid goed te ken­nen, is het mogelijk om te bench­marken. In het verlengde hiervan zijn er de criteria om samen met de markt te specificeren en meet­ en toetsbaar te maken. Zo wordt beschikbaarheid niet alleen hel­der gedefinieerd, maar ook SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijds­gebonden) gemaakt. Dan krijgt specificeren van beschikbaarheid handen en voeten en komt het optimum tussen ontwerp, beheer en gebruik weer een stap dichter­bij.”

SE-aanpak is systeemgericht en klantgericht

Arjan Visser, projectmanager Bouwproces-management, [email protected]

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 28 12-09-11 16:06