Specificeren van beschikbaarheid

26 | CROWetcetera nr. 6 | september 2011

Foto: H

erman

Stver

Bouwprocesmanagementwww.crow.nl/bouwprocesmanagement

Infoblad Specifi ce-ren van beschik-baarheid (artikel-nummer 801)Bestellen ka n via www.crow.nl/shop

Auteur: Petrick de Koning

Tweede infoblad in de reeks Hoe specificeer je dat?

Specifi ceren van beschikbaarheid

De beschikbaarheid van wegen, spoor of waterwegen benvloedt het dagelijkse leven van gebruikers direct. Negatieve voorbeelden krijgen veel aandacht in de media. Positieve gevallen zijn minder interessant omdat beschikbare systemen de norm zijn. Kranten staan vol met berichten over files, treinvertraging of andere stremmingen. Overheden nemen uiteenlopende maatregelen om dit te voorkomen. Maar hoe pak je dit effectief en realistisch aan? Het nieuwe infoblad Specificeren van beschikbaarheid analyseert het aspect beschikbaarheid en biedt een stappenplan om met Systems Engineering en RAMS de beschikbaarheid van systemen te optimaliseren.

De reeks Hoe specificeer je dat? is een initiatief van de Programmacommissie Specificeren en Systems Engineering. Deze reeks infobladen biedt handvatten voor het specificeren van aspecten, ofwel de kwaliteiten die de basisfunctionaliteit van een systeem ondersteunen. Na het specificeren van duurzaamheid in het eerste infoblad (CROWpublicatie 800) richtte een nieuwe werkgroep zich op het aspect beschikbaarheid. Dit nieuwe infoblad gaat in op vragen zoals: Wat wordt bedoeld met de term beschikbaarheid? Wat is het belang? Wat benvloedt beschikbaarheid en hoe gaan we er goed mee om?

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 26 12-09-11 16:06

nr. 6 | september 2011 CROWetcetera | 27

Bouwprocesmanagement

Tweede infoblad in de reeks Hoe specificeer je dat?

Specificeren van beschikbaarheid

Kennis bij elkaar brengenArjan Visser, projectmanager bouwprocesmanagement bij CROW: Bij het opstarten van de werkgroep moesten we de beschikbare kennis inventariseren. Voor de reeks is Systems Engineering (SE) het uitgangspunt. De systeemgerichte en klantgerichte SEaanpak werkt goed voor de analyse en specificaties. Daarbij is RAMS (Reliability, Availability, Maintainability, Safety) een aanvullend kennisveld om beschikbaarheid te analyseren en te monitoren. Beschikbaarheid is naast betrouwbaarheid, onderhoudbaarheid en veiligheid een van de RAMSaspecten. Deze aspecten benvloe

den elkaar, daarbij is beschikbaarheid een beleidsuitgangspunt. Naast SE en RAMSspecialisten namen ook overheden, verantwoordelijk voor netwerkmanagement en opdrachtnemers deel. Deze groep moet bij ontwerp en onderhoud namelijk werken met de risicos en eisen rondom het aspect beschikbaarheid in UAVGCcontracten. Het infobladgaat hier in een apart kader op in.

Kosten en risicosBeschikbaarheid heeft altijd een directe link met de beoogde functie voor een doelgroep. De hamvraag is wat een reel uitgangspunt voor beschikbaarheid bij ontwerpafwegingen is. Een com

plicerende factor is dat de RAMSmethode vooral gericht is op gesloten systemen met een duidelijk begin en een eind, bijvoorbeeld een machine. Visser: In de gwwsector hebben we vrijwel altijd te maken met open systemen met gesloten objecten die elkaar benvloeden. Bijvoorbeeld een kanaal met sluizen en havens. Een stremming in een sluis benvloedt de beschikbaarheid van het geheel, het kanaal en soms zelfs een hele vaarroute. Er is meestal sprake van aanpalende netwerken en meerdere beheerders. Dit alles benvloedt de beschikbaarheid van het geheel.Daarom is netwerkgerichte aanpak nodig. Het roepen van een getal, zoals 99 procent beschikbaarheid, is dan ambitieus. Maar is het ook haalbaar en wenselijk? Misschien accepteren de gebruikers wel een mate van nietbeschikbaarheid. Het is essentieel om ook de gevolgen voor ontwerpkeuzes, kosten en risicos in kaart te brengen en toetsbaar te maken voor alle partijen.

Honderd procent beschikbaar?Tjalling Noordhoff, Programmamanager Directie Beheer en Uitvoering bij de Provincie NoordHolland en deelnemer aan de werkgroep, bekijkt het onderwerp vanuit de praktijk: Als programmamanager ben ik medeverantwoordelijk voor het onderhoud van de waterwegen in NoordHolland. Beschikbaarheid voor de gebruikers is daarbij natuurlijk belangrijk. In dit proces bepaalt de politiek de kwaliteitseisen om de doelgroep altijd optimaal te

Wat wordt bedoeld met de term beschik-baarheid?

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 27 12-09-11 16:06

28 | CROWetcetera nr. 6 | september 2011

Bouwprocesmanagementwww.crow.nl/bouwprocesmanagement

Foto: H

erman

Stver

bedienen. Maar honderd procent beschikbaarheid is in veel gevallen niet realistisch: het is cruciaal om de beschikbaarheid zo goed mogelijk te definiren. Gaat het bijvoorbeeld alleen om de normale situatie of ook om calamiteiten. Het nieuwe infoblad biedt een goed fundament voor een universele benadering. Het maakt voor alle betrokken partijen inzichtelijk wat er op het gebied van beschikbaarheid te koop is en het stappenplan geeft inzicht in hoe je het onderwerp effectief kunt benaderen.

Ontwerp optimaliserenHet is volgens Noordhoff belangrijk te beseffen dat alle objecten binnen een systeem een eigen beschikbaarheid hebben. Het gaat erom een optimum te vinden voor het gehele systeem. Voorheen richtten de verschillende disciplines, zoals civiele en elektrotechniek, zich op hun eigen deelgebied. Door de complete

keten als vertrekpunt te kiezen, kunnen ze samen een rele norm voor beschikbaarheid, het serviceniveau, vaststellen. Als overheid deden we voorheen vrijwel alles zelf. Nu wij meer aan de markt overlaten, moeten we goed beschrijven wat we verwachten en dat gebeurt vanuit een gemeenschappelijk basis. Als de eisen en specificaties helder zijn, kan de markt slimmer ontwerpen of nieuwe materialen gebruiken. Visser vult aan: Ook als het ontwerp in eigen hand blijft, vormt het infoblad een goed uitgangspunt voor beleid en ontwerp. Ongeacht de contractvorm is een heldere specificatie wenselijk.

Het nieuwe infoblad biedt volgens Visser verschillende voordelen. Allereerst is de kennis over beschikbaarheid nu breder toegankelijk. Dat vormt de basis voor een stappenplan. Aan de hand van praktijkvoorbeelden komen we ook tot praktijkgerichte dos

en donts. Zo hebben we geprobeerd verschillende werelden samen te brengen. De impact van eisen is nu inzichtelijk voor de bestuurlijke omgeving. Als een ontwerper een goed gefundeerde beschikbaarheidseis voorgelegd krijgt, kan hij met betrouwbare gegevens werken, de haalbaarheid van de gewenste beschikbaarheid toetsen en risicos en kansen inschatten. Als de eis niet realistisch blijkt, is dat aantoonbaar te maken en kunnen de betrokkenen in overleg. Daarbij spreken ze nu in ieder geval dezelfde taal en kunnen ze zaken onderling beter afstemmen. Uiteindelijk kan dit leiden tot een kwalitatief betere oplossing met de best haalbare beschikbaarheid.

NulmetingOm een reel uitgangspunt voor de beschikbaarheid van een systeem te bepalen, is het noodzakelijk om de gebruikersbehoefte en rele prestaties in kaart te hebben. Voor nieuwe systemen kan dat met een referentie, voor bestaande systemen via de huidige beschikbaarheid. Noordhoff legt uit: Je hebt eigenlijk een nulmeting nodig. Daarvoor is het nodig om de bestaande netwerken te bestuderen en daar gegevens over te verzamelen. Door de huidige beschikbaarheid goed te kennen, is het mogelijk om te benchmarken. In het verlengde hiervan zijn er de criteria om samen met de markt te specificeren en meet en toetsbaar te maken. Zo wordt beschikbaarheid niet alleen helder gedefinieerd, maar ook SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden) gemaakt. Dan krijgt specificeren van beschikbaarheid handen en voeten en komt het optimum tussen ontwerp, beheer en gebruik weer een stap dichterbij.

SE-aanpak is systeemgericht en klantgericht

Arjan Visser, projectmanager Bouwproces-management, visser@crow.nl

09_Domein_6_Bouwprocesmanagement.indd 28 12-09-11 16:06