1
Opracowanie koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach projektu pn. Rozwój przedsiębiorczości na terenach
wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich
RAPORT METODOLOGICZNY (po uwzględnieniu uwag MRiRW z dnia 13, 20, 28 stycznia i 4 lutego 2014 r.)
___________________________________________________________ Warszawa 6 lutego 2014
2
Zespół wykonawców Raportu Metodologicznego:
Prof. dr hab. Jerzy BAŃSKI (kierownik projektu)
Mgr Monika SZYMAŃSKA (z-ca kierownika projektu ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) Dr Konrad CZAPIEWSKI (z-ca kierownika projektu ds. merytorycznych)
3
Spis treści
1. Koncepcja badania..................................................................... 4
1.1. Cele szczegółowe................................................................. 4
1.2. Zakres badania................................................................... 4
Zakres przestrzenny............................................................ 4
Zakres podmiotowy............................................................. 4
Zakres merytoryczny........................................................... 5
1.3. Koncepcja postępowania badawczego..................................... 6
Charakterystyka obszarów problemowych.............................. 8
2. Metodyka badania...................................................................... 14
2.1 Metody i techniki badania...................................................... 14
Metoda Desk research.......................................................... 14
Metoda statystyczna............................................................ 14
Metoda kartograficzna.......................................................... 14
Badanie kwestionariuszowe CAPI/PAPI z charakterystyką
doboru próby………………………………………………………………………………..
14
Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z charakterystyką doboru próby………………………………………………………………………………...
16
Metoda partycypacyjno-ekspercka......................................... 16
Analiza SWOT..................................................................... 19
2.2. Wykaz źródeł i danych........................................................ 20
2.3. Przyporządkowanie metod .................................................. 21
3. Organizacja i harmonogram prac................................................. 24
3.1. Zespół wykonawców............................................................ 24
3.2. Współpraca z ekspertami..................................................... 24
3.3. Podział zadań i odpowiedzialności.......................................... 24
3.4. Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego........ 25
3.5. Harmonogram badania........................................................ 27
3.6. Potencjalne obszary ryzyka.................................................. 30
Literatura..................................................................................... 31
Załącznik 1 - Kwestionariusz badania CAPI (PAPI) z przedsiębiorcami... 32
Załącznik 2 - Scenariusz IDI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu.........................................................................................
41
4
1. Koncepcja badania
Zgodnie ze szczegółowym opisem przedmiotu umowy projekt polega na opracowaniu koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem badania rynku usług wspierających
rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności na obszarach wiejskich oraz podmiotów świadczących te usługi. Projekt ma też dostarczyć wiedzy na temat
roli tych podmiotów w procesie rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz efektywności ich działań. W tym kontekście celem głównym opracowania jest: „dostarczenie informacji wspierających decyzje z zakresu rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, podejmowanych w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. oraz innych programów finansowanych ze
środków europejskich, które przyczynią się do pozarolniczego rozwoju obszarów wiejskich”.
1.1. Cele szczegółowe
Cele szczegółowe określone w Zamówieniu to:
1) ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora
mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym,
2) ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach
wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu krajowym i regionalnym,
3) analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich na lokalnym,
regionalnym i krajowym rynku handlowo-usługowym,
4) rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców, a wsparciem
instytucjonalnym, w tym instytucji otoczenia biznesu,
5) zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich likwidacji,
6) uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich,
7) ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego
rozwoju obszarów wiejskich,
8) uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej Polityki
Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw.
1.2. Zakres badania
ZAKRES PRZESTRZENNY
Badanie obejmie obszar całej Polski ze szczególnym uwzględnieniem skali regionalnej. W uzasadnionych przypadkach analiza będzie odnosić się do
wymiaru lokalnego.
ZAKRES PODMIOTOWY
Badaniami objęte będą podmioty z sektora mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Zgodnie z zamówieniem szczególną
5
uwagą będą objęci beneficjenci unijnego wsparcia i instytucje otoczenia biznesu
oraz osoby prowadzące równocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą.
ZAKRES MERYTORYCZNY
Zakres merytoryczny opracowania obejmie wszystkie zagadnienia wskazane przez Zamawiającego, w tym:
1) uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne obszarów wiejskich
oddziałujących na charakter przedsiębiorczości wiejskiej, jej formy, wielkość i strukturę,
2) konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy,
3) funkcjonalność systemu instytucjonalnego wspierającego
przedsiębiorczość, 4) znaczenie wsparcia finansowego w ramach WPR w zakresie odchodzenia od
rolnictwa w małych gospodarstwach i tworzenia alternatywnych miejsc pracy, wspierania innowacyjnej i efektywnej wielozawodowości (pluriactivity),
5) szanse rozwoju przedsiębiorczości społecznej na obszarach wiejskich w kontekście poprawy jakości życia osób zajmujących się działalnością
rolniczą w małych gospodarstwach rolnych oraz mieszkańców obszarów wiejskich,
6) potencjał wsi w zakresie rozwoju przedsiębiorczości.
6
1.3. Koncepcja postępowania badawczego
Logika postepowania badawczego zakłada 4 zadania badawcze zgodne z podstawowymi założeniami zaproponowanymi przez Zamawiającego (ryc. 1).
Ryc. 1. Ideowy schemat postepowania badawczego
Zadanie 1 (Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej) stworzy podstawy
metodyczne projektu poprzez wybór właściwych narzędzi badawczych, opracowanie scenariuszy wywiadów i kwestionariuszy ankiet, uszczegółowienie struktury organizacyjnej badań i harmonogramu.
Zadanie 2 (Obszary problemowe – diagnoza, uwarunkowania, bariery i
szanse), będzie miało charakter analityczno-badawczy i obejmie trzy zasadnicze
kroki (Diagnozę stanu i potencjału, Uwarunkowania przedsiębiorczości, Identyfikację barier i zagrożeń oraz szans rozwojowych przedsiębiorczości
wiejskiej) w każdym z zaproponowanych pięciu obszarów problemowych:
7
Obszar I - Otoczenie instytucjonalne
Obszar II - Otoczenie regulacyjne Obszar III - Wsparcie finansowe
Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw
Szczegółowa kwerenda dokumentów strategicznych, literatury naukowej i
dostępnych materiałów statystycznych oraz badania terenowe z zastosowaniem różnorodnych metod społecznych (CAPI, IDI, warsztaty tematyczne, konsultacje
eksperckie) umożliwią charakterystykę i ocenę poszczególnych obszarów problemowych oraz przystąpienie do prac koncepcyjnych związanych z opracowaniem wizji i strategii rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej.
Pierwszy z kroków (Diagnoza stanu i potencjału) ma polegać na analizie dokumentów i materiałów zastanych, w tym także na przeglądzie dostępnych
materiałów statystycznych. Wśród dokumentów strategicznych znajdą się:
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020
Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności
Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-
2020 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata 2012-2020 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie
Umowa Partnerstwa – Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020
Wykorzystane będą też inne istotne dokumenty i opracowania naukowe podejmujące problematykę przedsiębiorczości na wsi (np. Polska Wieś 2012; ABC
przedsiębiorczości….; Bański 2013; Raport Polska 2050; Wilkin 2005; Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu). Diagnoza zostanie wzbogacona
przez zastosowanie metod statystycznych i kartograficznych.
Studia umożliwią ocenę aktualnego stanu oraz potencjału obszarów wiejskich dla rozwoju mikro, makro i średnich przedsiębiorstw w każdym z badanych obszarów
problemowych, z uwzględnieniem systemu instytucjonalnego wsparcia przedsiębiorczości, istniejących barier rozwojowych, konkurencyjności
przedsiębiorstw wiejskich i podstawowych tendencji ich rozwoju. Ponadto umożliwią odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego:
Jakie jest miejsce priorytetów rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich w strategicznych dokumentach rozwoju Polski?
Jakie miejsce zajmuje przedsiębiorczość wiejska w polityce regionalnej i w polityce rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej?
Jakie efekty przyniosły dotychczas stosowane instrumenty rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, w tym programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej?
Jakie obserwuje się tendencje związane z podejmowaniem działalności gospodarczej i jej prowadzeniem na obszarach wiejskich?
8
Drugi krok (Uwarunkowania przedsiębiorczości) będzie polegał na studiach
terenowych wykorzystujących przede wszystkim metody społeczne, które umożliwią szczegółową ocenę uwarunkowań przedsiębiorczości wiejskiej w
każdym z obszarów problemowych. Również na tym etapie postępowania udzielona będzie odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego:
Jakie są najważniejsze czynniki rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i w jakim stopniu są one zróżnicowane w ujęciu regionalnym?
Jakie są najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, które tkwią zazwyczaj w:
instytucjach (normach prawnych, strukturach organizacyjnych,
formach współpracy, kooperacji , organizacji rynków itp.), możliwościach skorzystania z kredytów i innych form wsparcia
finansowego (dostępu do środków na rozwój), posiadanej wiedzy, dostępu do wiedzy i sposobów transferu wiedzy
(prawnej, ekonomicznej, technicznej i in.),
niechęci do współdziałania (oddolnego tworzenia instytucji ułatwiających przedsiębiorczość, braku zaufania i ogólnie słabości
tzw. kapitału społecznego) Czy istniejący system wspierania instytucjonalnego i finansowego dla
przedsiębiorczości, odpowiada na potrzeby i wyzwania przedsiębiorców i rolników zainteresowanych podejmowaniem działalności gospodarczej?
Na ile istotne dla rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich są
powiązania kooperacyjne, tj. klastry, spółdzielnie, grupy itp.?
Trzeci krok (Identyfikacja barier i szans rozwojowych) będzie syntezą dwóch
wcześniejszych kroków, identyfikującą bariery i zagrożenia rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz potencjały aktywne i uśpione sprzyjające rozwojowi przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Identyfikacja barier i
potencjałów będzie odnosić się do wszystkich pięciu obszarów problemowych i będzie stanowiła podstawę do sformułowania strategii i wizji rozwoju
przedsiębiorczości w zadaniu 3.
Efekty badań zostaną opracowane w postaci dwóch raportów: Raportu diagnostycznego i Raportu badawczego. Raport diagnostyczny będzie zawierał
diagnozę stanu przedsiębiorczości na wsi opracowaną na podstawie dokumentów strategicznych i dostępnych materiałów statystycznych o przedsiębiorstwach na
wsi. Raport badawczy będzie przede wszystkim zawierał odpowiedzi na postawione pytania badawcze, które zostaną uzyskane w wyniku badań społecznych (wywiady kwestionariuszowe i wywiady pogłębione).
CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH
Obszar I - Otoczenie instytucjonalne
Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia instytucjonalnego w rozwoju sektora
mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Badane będą przede wszystkim instytucje otoczenia biznesu pod kątem ich powiązań
wewnętrznych oraz sieci współpracy z przedsiębiorstwami wiejskimi, a także ich wpływu na wzrost efektywności wiejskich podmiotów gospodarczych.
9
Krok Pytanie badawcze
1.Diagnoza Jakiego rodzaju wsparcie jest oferowane obecnie przez
instytucje otoczenia biznesu?
2.Uwarunkowania Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu?
3.Bariery i szanse Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę
przedsiębiorstw wiejskich z otoczeniem instytucjonalnym?
Obszar II - Otoczenie regulacyjne
Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia regulacyjnego (np. zakładanie firm, uzyskiwanie licencji i pozwoleń, pozyskiwanie kapitału, system podatkowy, międzynarodowa wymiana handlowa z innymi krajami, itp.) w rozwoju
przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Identyfikowane będą bariery regulacyjne i przykłady korzystnych rozwiązań w tym zakresie.
Krok Pytanie badawcze
1.Diagnoza Czy (i jakie) obecne regulacje prawne ograniczają rozwój
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich?
2.Uwarunkowania Jakie prawne regulacje prowadzenia działalności gospodarczej
mają wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej?
3.Bariery i szanse
W jaki sposób otoczenie regulacyjne wspomaga
przedsiębiorstwa w pokonywaniu barier ekonomicznych i organizacyjnych?
Obszar III - Wsparcie finansowe
Badanie obejmie strukturę, źródła, wielkość i zróżnicowanie przestrzenne w zakresie wsparcia dla przedsiębiorstw na wsi pod kątem identyfikacji barier oraz
możliwości efektywniejszego aplikowania o fundusze.
Krok Pytanie badawcze
1.Diagnoza Jakie są dostępne źródła finansowania przedsiębiorstw i jaka
jest ich struktura?
2.Uwarunkowania
Czy aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości na wsi
jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono
spodziewane rezultaty?
3.Bariery i szanse Jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich i jak dążyć do ich ograniczenia?
Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw
Badanie dotyczyć będzie konkurencyjności przedsiębiorstw wiejskich na
krajowym i zagranicznym rynku z identyfikacją sektorów najbardziej konkurencyjnych i czynników kształtujących przewagi konkurencyjne.
Krok Pytanie badawcze
1.Diagnoza
Jakie są najbardziej konkurencyjne sektory, w których
działają przedsiębiorstwa na wsi, a jakie sektory wykazują
deficyt konkurencyjności?
2.Uwarunkowania
Jakie są atuty (przewagi konkurencyjne) przedsiębiorstw
działających na obszarach wiejskich i czy są one należycie
wykorzystywane?
3.Bariery i szanse Jakie bariery (np. prawne/ekonomiczne/społeczne) powodują
niedostatek konkurencyjności przedsiębiorstw na wsi?
10
Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw
Badanie obejmie analizę zdolności przedsiębiorstw wiejskich do kształtowania sieci powiązań funkcjonalnych i współpracy oraz możliwości innowacji i kooperacji
z otoczeniem biznesu i sektorem badań i rozwoju.
Krok Pytanie badawcze
1.Diagnoza Czy poziom kooperacji przedsiębiorców działających na
terenach wiejskich jest odpowiedni?
2.Uwarunkowania Jakie czynniki kształtują możliwości rozwoju współpracy
przedsiębiorstw na wsi?
3.Bariery i szanse Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi?
Tabela 1. Powiązanie celów szczegółowych badania z obszarami problemowymi
Szczegółowe Cele badawcze
Obszar
I -
oto
czenie
insty
tucjo
naln
e
Obszar
II -
oto
czenie
regula
cyjn
e
Obszar
III
- w
sparc
ie fin
ansow
e
Obszar
IV -
konkure
ncyjn
ość
prz
edsię
bio
rstw
Obszar
V -
współp
raca
prz
edsię
bio
rstw
Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla
rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw
w ujęciu krajowym i regionalnym
X X X X X
Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej
działających na terenach wiejskich, ze szczególnym
uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu
krajowym i regionalnym
X X
Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów
wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku
handlowo-usługowym
X
Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością
przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym
instytucji otoczenia biznesu
X X
Zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich
likwidacji
X X X X X
Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich X X X X X
Ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego
i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich X X
Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających
na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
w Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od 2014 r.
i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju
przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora
mikro, małych i średnich przedsiębiorstw
X X X X X
11
Zadanie 3 (Strategia i wizja) będzie również odnosiło się do pięciu obszarów
problemowych, lecz jego zwieńczeniem będzie wskazanie strategii odnoszącej się całościowo do zagadnienia rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.
Zadanie będzie składać się z dwóch części: 1) Wizji rozwoju przedsiębiorczości na wsi, oraz 2) Celów strategicznych i operacyjnych oraz kierunków działań i
rozwiązań w obszarach problemowych.
Wizja rozwoju przedsiębiorczości na wsi
Cechą wizji jest odejście od ujęć szczegółowych do ogólnych i wykorzystanie w
jej kształtowaniu wiedzy i doświadczenia oraz wyobraźni. Wizja rozwoju ma istotne walory praktyczne. Według J. Wiklina (2005) konstruowanie wizji może być czynnikiem integrującym i mobilizującym oraz stanowi punkt wyjścia do
sekwencji: wizja – strategia – plan – działanie. Słusznie stwierdza on też, że: „Wizja jest początkiem i drogowskazem budowania strategii rozwoju” (Wilkin
2005, s. 13).
Podczas opracowywania wizji rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej postawione będą dwa podstawowe pytania:
Jak wyobrażamy sobie przyszłość przedsiębiorczości wiejskiej? Jak powinna wyglądać przedsiębiorczość na wsi?
Będą one stanowiły podstawę do tworzenia strategii rozwoju przedsiębiorczości na wsi, w której pytamy: Jak osiągnąć założony obraz tej przedsiębiorczości?
Przygotowaniem do formułowania wizji będą wyniki części diagnostyczno-analitycznej projektu, pozwalające odpowiedzieć na wcześniej postawione pytania szczegółowe oraz pytania zasadnicze:
W jakim kierunku ma rozwijać się przedsiębiorczość na wsi? Jakie będzie zróżnicowanie przestrzenne przedsiębiorstw?
Jakie bariery rozwoju możemy napotkać? Co będzie stymulowało rozwój przedsiębiorczości wiejskiej?
Cele strategiczne i operacyjne oraz kierunki działań i rozwiązań w obszarach
problemowych
W drugiej części zadania opracowane zostaną propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych, wynikające z osiągniętych efektów prac
analityczno-badawczych oraz sformułowanej wizji. Efektem prac będzie także sformułowanie celu nadrzędnego, celów strategicznych i operacyjnych oraz
wskazanie najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań.
Zwieńczeniem zadania 3 będzie Raport strategiczny, zawierający wnioski i rekomendacje dotyczące rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.
Razem z wcześniej omówionymi raportami będzie on stanowił podstawę do opracowania dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich.
Zadanie 4 (Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości), pozwoli
wypracować dokument koncepcyjny oraz wnioski i rekomendacje w zakresie wdrażania koncepcji. Zadanie obejmie identyfikację podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań służących osiągnięciu zdefiniowanych celów, harmonogram
działań, wskazanie potencjalnych źródeł ich finansowania oraz wyznaczenie wskaźników rezultatu.
12
Przewiduje się liczne konsultacje dotyczące dokumentu Koncepcji w okresie jej
przygotowywania; chodzi przede wszystkim o wykorzystanie na tym etapie metody partycypacyjno-eksperckiej.
Zakres zagadnień w Koncepcji obejmie wyniki studiów we wszystkich zadaniach i będzie składał się z następujących części:
1. Wprowadzenie
2. Diagnoza 3. Uwarunkowania rozwojowe
4. Bariery i szanse rozwojowe 5. Wizja i strategia rozwoju przedsiębiorczości 6. Koncepcja programowa
7. Wizja zarządzania zmianą 8. Wnioski i podsumowanie
Wykonawca przygotuje też 20-stronicowe opracowanie (format A-5) w formie broszury informacyjnej, gotowej do publikacji. Broszura będzie zawierać krótki opis projektu oraz najważniejsze wyniki i rekomendacje płynące z raportów.
Wykonawca dostarczy Zamawiającemu prezentację multimedialną z realizacji projektu, w wersji elektronicznej, w języku polskim i angielskim.
Tabela 2. Powiązanie celów szczegółowych badania z zadaniami badawczymi
Szczegółowe Cele badawcze
Zadanie
2.
Obszary
pro
ble
mow
e –
Kro
k 1
dia
gnoza
Zadanie
2.
Obszary
pro
ble
mow
e –
Kro
k 2
uw
aru
nkow
ania
Zadanie
2.
Obszary
pro
ble
mow
e –
Kro
k 3
bariery
i s
zanse
Zadanie
3.
Str
ate
gia
i w
izja
Zadanie
4.
Koncepcja
syste
mow
ego
wsparc
ia p
rzedsię
bio
rczości
Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla
rozwoju sektora mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym
X X
Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej
działających na terenach wiejskich, ze szczególnym
uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu
krajowym i regionalnym
X X
Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów
wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku
handlowo-usługowym
X X
Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością
przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym
instytucji otoczenia biznesu
X X
Zidentyfikowanie barier rozwój przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich
likwidacji
X X
13
Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich X X X
Ocena przedsiębiorczości jako elementu
zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów
wiejskich
X X X
Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań
mających na celu rozwój przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia
unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym
transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw
X X
14
2. Metodyka badania
2.1. Metody i techniki badania
METODA DESK RESEARCH
Pierwsza część badania, dotycząca diagnozy obszarów problemowych, zostanie przeprowadzona techniką desk research, której podstawą jest analiza materiałów
zastanych. Główną cechą badania jest to, iż polega ona na wyszukiwaniu, zbieraniu oraz analizie materiałów już istniejących i dostępnych. Technika ta umożliwia szerokie rozpoznanie badanej tematyki i charakteryzuje się dużymi
zaletami (relatywnie niski koszt uzyskania dostępu do danych oraz niskie nakłady czasowe niezbędne dla dotarcia do danych).
METODA STATYSTYCZNA
Uzasadnieniem wyboru statystycznej metody analizy danych, zwłaszcza w wymiarze ilościowym (masowym), jest fakt jej uniwersalności w badaniach
diagnostycznych. Będzie ona jedną z najpowszechniej wykorzystywanych w trakcie diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich do prezentacji
struktur i trendów rozwojowych. W szczególności stosowane będą analizy korelacji, szeregów czasowych, a dodatkowo w celu pogłębionego wyjaśnienia badanych zjawisk i procesów, analizy czynnikowej. W analizach statystycznych
zostanie również wykorzystane specjalistyczne oprogramowanie (Statistica, Grapher).
METODA KARTOGRAFICZNA
Wykonawca będzie przykładał szczególną wagę do ilustracji kartograficznej, wychodząc z założenia, że mapa stanowi bardzo dobre źródło opisu sytuacji w
ujęciu diagnostycznym. Podstawowymi ilościowymi i jakościowymi metodami kartograficznymi wykorzystywanymi w opracowaniu będą kartogramy i kartodiagramy oraz metoda sygnaturowa i tła jakościowego. Uzasadnieniem
wykorzystania metody kartograficznej jest możliwość przedstawienia za jej pomocą regionalnego zróżnicowania przedsiębiorczości wiejskiej, co jest jednym
z celów projektu. Metoda będzie wykorzystana do diagnozy wszystkich obszarów problemowych.
Metoda kartograficzna będzie stosowana na dwóch poziomach. Z jednej strony posłuży jako metoda wizualizacji zjawisk w przestrzeni, a z drugiej będzie stosowana jako kartograficzna metoda analiz przestrzennych.
Wykonawca posiada wszystkie niezbędne wektorowe podkłady kartograficzne pól odniesienia (jednostki administracyjne, elementy liniowe infrastruktury, punkty
osadnicze itd.) pozwalające na opracowanie map.
BADANIE KWESTIONARIUSZOWE CAPI/PAPI Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY
CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing) to technika stosowana przy
realizacji badań ilościowych, polegająca na przeprowadzaniu bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych z wykorzystaniem komputera. Możliwe jest też wykonanie badania metodą PAPI, czyli bezpośredni wywiad z wykorzystaniem
papierowej wersji kwestionariusza.
Metoda badań kwestionariuszowych CAPI (lub PAPI) to jedna z najbardziej
skutecznych metod zbierania rzetelnego materiału badawczego. W przypadku CAPI przygotowany na potrzeby badania kwestionariusz jest zapisywany w
15
formie aplikacji internetowej, która podczas wywiadu wyświetla kolejne pytania,
które powinien zadawać respondentowi ankieter. Wyeliminowany zostaje w ten sposób błąd ludzki. Dzięki zastosowaniu metody CAPI istnieje też większa
kontrola nad realizowaną próbą, ponieważ wyniki na bieżąco zapisują się w bazie danych. Dostęp do bazy jest możliwy w każdej chwili, co umożliwia kontrolowanie różnych zmiennych i ewentualne reagowanie w przypadku
przekroczenia założonych liczebności.
Za realizację badania będzie odpowiedzialny zespół Fundacji FDPA, która ma
swoje placówki w różnych regionach kraju i bezpośrednio współpracuje z przedsiębiorcami na obszarach wiejskich. Fundacja wspiera mikro (w tym podmioty jednoosobowe), małych i średnich przedsiębiorców, zarówno tych,
którzy prowadzą działalność od dłuższego czasu, jak i przedsiębiorców bez doświadczenia. Wspiera także osoby, które dopiero planują założenie własnej
firmy, oferując im przede wszystkim szkolenia, doradztwo oraz wsparcie finansowe. Ankiety zostaną przeprowadzone przez pracowników terenowych FDPA, którzy świadczą usługi finansowe i doradcze dla przedsiębiorców, oraz
przez współpracujących z FDPA doradców z Ośrodków Doradztwa Rolniczego z działów przedsiębiorczości.
Charakterystyka doboru próby oraz organizacja badania
Wykonawca przeprowadzi 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI/PAPI z przedsiębiorcami mikro, małych i średnich firm na obszarach wiejskich we
wszystkich regionach kraju. W każdym województwie wskazane będą przedsiębiorstwa reprezentujące trzy grupy (mikro, małe i średnie)
przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem tych, które korzystały z unijnego wsparcia i instytucji otoczenia biznesu. Każdy region będzie reprezentowany też przez gospodarstwa rolne, które poza
produkcją rolną prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą w formie zarejestrowanych pozarolniczych przedsiębiorstw, ale również takie, które
działalność nierolniczą prowadzą w ograniczonym zakresie. Taki sposób zbierania materiału badawczego zapewni z jednej strony jego reprezentatywność, a z drugiej pozwoli zróżnicować próbę badawczą.
W wykonaniu wywiadu CAPI/PAPI przewiduje się następujące szczegółowe założenia (w załączeniu kwestionariusz wywiadu, zał. 1):
W każdym regionie przeprowadzonych zostanie, co najmniej 30 wywiadów;
badania obejmą tylko przedsiębiorstwa na obszarach wiejskich (włącznie z
małymi miastami do 10 tys. mieszkańców, z wyłączeniem bezpośrednich stref podmiejskich dużych aglomeracji miejskich);
w badaniu będą uczestniczyć trzy grupy przedsiębiorstw: mikro, małe i średnie firmy);
minimalna liczba badanych średnich przedsiębiorstw w województwie to 3 firmy; z analiz wynika, że reprezentacja średniej wielkości firm na obszarach wiejskich jest stosunkowo niewielka;
Wśród badanych przedsiębiorstw znajdzie się również co najmniej 8 gospodarstw rolnych, w których poza produkcją rolną prowadzona jest:
a. pozarolnicza działalność w formie zarejestrowanej (na podstawie wpisu do CEiDG lub KRS);
b. w ograniczonym zakresie bez wpisu do wcześniej wymienionych
rejestrów przedsiębiorców, w tym: i. 1 gospodarstwo agroturystyczne,
16
ii. 1 gospodarstwo prowadzącego działalność w formie MOL,
iii. 1 gospodarstwo prowadzące działalność uboczną w stosunku do działalności rolniczej.
Badanie przeprowadzone zostanie przez osoby współpracujące z FDPA (głównie pracownicy ODR-ów i funduszy pożyczkowych) oraz przez pracowników FDPA po uprzednim przeszkoleniu w zakresie przeprowadzania niniejszego badania
ankietowego, jego celu i oczekiwań zleceniodawcy.
INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY
Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview) to bezpośrednia rozmowa z respondentem na podstawie scenariusza rozmowy. Pytania w scenariuszach będą miały charakter otwarty, zazwyczaj o kolejności
ich zadawania czy sposobie formułowania decydował będzie prowadzący wywiad.
Indywidualny wywiad pogłębiony należy do najskuteczniejszych technik w
wypadku badań opinii i zachowań osób kluczowych dla procesów podejmowania decyzji i realizacji zaplanowanych działań w firmach i instytucjach. Jest on szczególnie przydatny tam, gdzie konieczne jest pozyskanie informacji od osób
dysponujących wiedzą i doświadczeniem eksperckim, nie znajdującym pełnego wyrazu w źródłach zastanych, a istotnych dla realizacji celu badania.
Wykorzystując technikę wywiadu, badacz ma możliwość poznania wszystkich aspektów badanego zjawiska. Może poruszać skomplikowane i szczegółowe kwestie, a jednocześnie daje rozmówcy swobodę wyrażania opinii własnym
językiem i poruszania tematów ważnych z jego punktu widzenia.
Charakterystyka doboru próby i organizacja badania
Indywidualne wywiady pogłębione IDI, w liczbie 60, będą wykorzystane w
badaniu instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości na wsi (ramowy scenariusz wywiadu w załączeniu – zał. 2). Będą wśród nich przedstawiciele
instytucji szkoleniowych, informacyjnych, doradczych, finansowych (w tym banków spółdzielczych), Urzędów Pracy, Ośrodków Doradztwa Rolniczego z
różnych regionów kraju.
Dobór próby będzie wynikał z następujących założeń:
przewiduje się 5 wywiadów IDI na poziomie centralnym i 55 na poziomie
regionalnym, w województwach: mazowieckim, małopolskim, podlaskim i zachodniopomorskim (dzięki temu uwzględniona będzie zróżnicowana
specyfika regionów – szczegóły doboru województw do badań znajdują się w Raporcie Diagnostycznym);
wywiady przeprowadzone zostaną przez sześciu ankieterów (pracowników
FDPA); każdy ankieter przeprowadzi 10 wywiadów pogłębionych;
w każdej z sześciu grup ankietowanych znajdą się co najmniej 2 osoby reprezentujące: Urząd Pracy, ODR, instytucje finansowe (bank lub fundusz pożyczkowy / poręczeniowy), instytucje szkoleniowo / doradcze lub
informacyjne.
METODA PARTYCYPACYJNO-EKSPERCKA
Metodę partycypacyjno-ekspercką charakteryzuje ścisła współpraca między
ekspertami i konsultantami a interesariuszami projektu. Łączy ona zalety podejścia eksperckiego i partycypacyjnego, a polega na tym, że: część prac
wykonywana jest w wersji partycypacyjnej (zespół pracuje w formie
17
warsztatowej według procedury i pod kierunkiem moderatora), a część prac
wykonują konsultanci i eksperci.
Charakterystyka warsztatów i sposób pozyskania uczestników
Wykonawca zorganizuje 17 warsztatów tematycznych, z których 5 będzie miało wymiar krajowy (ponadregionalny), a 12 wymiar regionalny (województwa: mazowieckie, małopolskie, podlaskie i zachodniopomorskie). Głównym motywem
wyboru regionów było objęcie badaniami szerokiego i reprezentatywnego spektrum obszarów wiejskich o zróżnicowanej charakterystyce społeczno-
ekonomicznej. Województwo mazowieckie cechuje największa różnorodność społeczno-ekonomiczna obszarów wiejskich (w ujęciu kontinuum miasto-wieś), w woj. zachodniopomorskim znaczna część obszarów wiejskich podlegała silnej
transformacji wynikającej z likwidacji gospodarstw państwowych i objawiającej się bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Specyfiką woj. małopolskiego jest
rozdrobnienie agrarne, duża gęstość osadnictwa i rozwój usług turystycznych na wsi, natomiast woj. podlaskie charakteryzują na ogół mało korzystne warunki agroekologiczne, największe w skali kraju problemy demograficzne (starzenie się
społeczeństwa, zachwiana struktura płci, odpływ migracyjny), rozwój agroturystyki i sukces mleczarstwa.
Warsztaty krajowe będą realizowane przez 1 grupę warsztatową (5 spotkań) i będą dotyczyły każdorazowo jednego z obszarów problemowych. W przypadku warsztatów regionalnych każdemu obszarowi problemowemu poświęcone będą
co najmniej dwa warsztaty (4 grupy warsztatowe odbędą po 3 spotkania). W doborze uczestników zakłada się uwzględnienie różnych kategorii wielkościowych
i sektorowych przedsiębiorstw oraz reprezentantów różnych firm otoczenia biznesu (doradcze, szkoleniowe, finansowe, itp.). W każdym warsztacie weźmie udział co najmniej 10 uczestników, w tym co najmniej 5 przedstawicieli
przedsiębiorstw, dwóch rolników prowadzących działalność pozarolniczą, przedstawiciel ośrodka doradztwa rolniczego, przedstawiciel firmy szkoleniowej
lub finansowej oraz przedstawiciel samorządu lokalnego. Uczestnicy warsztatów będą wyłonieni z bazy współpracujących firm z Fundacją FDPA oraz z bazy uczestników wywiadu IDI, przy założeniu, że będą oni reprezentowali różnice w
zakresie struktury sektorowej i wielkościowej. Przedstawiciele firm doradczych i samorządu będą wyłonieni po konsultacjach z regionalnymi ośrodkami doradztwa
rolniczego i lokalnymi biurami FDPA.
FDPA posiada bazę aktywnych pożyczkobiorców obejmującą ponad 1150 przedsiębiorców w 70% z obszarów wiejskich. Ponad 90%
przedsiębiorców / pożyczkobiorców obsługiwanych przez FDPA to mikroprzedsiębiorcy pozostałe przedsiębiorstwa to małe przedsiębiorstwa.
Ponadto dzięki realizacji różnych projektów na terenach wiejskich FDPA posiada liczne kontakty z lokalnymi samorządami, Powiatowymi Urzędami Pracy,
instytucjami finansowymi i organizacjami pozarządowymi. W związku z założeniem, iż wszystkie warsztaty odbędą się w regionie od wielu lat bezpośrednio obsługiwanym przez FDPA nie powinny wystąpić problemy z
odpowiednim doborem uczestników warsztatów.
Każda grupa warsztatowa odbędzie co najmniej 3 spotkania w różnych
terminach. Moderatorem spotkania będzie każdorazowo przedstawiciel IGiPZ PAN lub FDPA, przy założeniu, że wszystkie spotkania grupy warsztatowej będą moderowane przez tę samą osobę (w uzasadnionych przypadkach losowych
możliwe będą odstępstwa od tego założenia). Moderatorem krajowej grupy warsztatowej będzie dr Konrad Czapiewski (IGiPZ PAN); moderatorami 4
18
regionalnych grup warsztatowych będą dr Konrad Czapiewski i mgr Marcin Mazur
(IGiPZ PAN) – 2 grupy oraz mgr Agnieszka Szymańska i mgr Katarzyna Sobarańska (FDPA) – 2 grupy. Wymienione osoby mają doświadczenie w
realizacji tego typu badań społecznych wynikające z wcześniej realizowanych badań naukowych lub stałej współpracy z przedsiębiorcami i uczestnictwa w licznych spotkaniach warsztatowych i szkoleniowych.
Eksperci wymienieni w ofercie (dr Adam Wasilewski – ekspert w zakresie ekonomii, dr Marian Oliński – ekspert w zakresie ekonomii ze specjalnością
doradztwo biznesowe, dr hab. Wojciech Knieć – ekspert w zakresie socjologii wsi, dr hab. Agnieszka Alińska – ekspert w zakresie finansów, mgr Piotr Rogowiecki – ekspert w zakresie prawa), wyrazili zgodę na uczestniczenie w projekcie. Pan dr
A. Wasilewski w dniu 17 stycznia 2014 r. poinformował o konieczności rezygnacji z funkcji eksperta z przyczyn osobistych i zaproponował na swoje miejsce dr
Pawła Chmielińskiego; wykonawca zaakceptował tę zmianę. Eksperci, poza uczestniczeniem w warsztatach i konsultacjach, będą bezpośrednio uczestniczyli w opracowaniu raportu strategicznego i Koncepcji oraz będą mieli głos doradczy
w przypadku opracowania raportu badawczego. Przewiduje się utrzymywanie stałego kontaktu z ekspertami, m.in. poprzez przesyłanie bieżących informacji na
temat aktualnych prac badawczych w projekcie.
W zależności od tematyki warsztatów odnoszącej się do pięciu obszarów
problemowych na spotkanie będzie zapraszany ekspert w określonej dziedzinie. Na spotkania dotyczące otoczenia instytucjonalnego, konkurencyjności przedsiębiorstw oraz współpracy przedsiębiorstw będzie zapraszany ekspert w
zakresie ekonomii i/lub socjologii wsi (dr Paweł Chmieliński, dr Marian Oliński, dr hab. Wojciech Knieć), na spotkania dotyczące otoczenia regulacyjnego ekspert w
zakresie prawa (mgr Piotr Rogowiecki), zaś na spotkania dotyczące wsparcia finansowego – ekspert w zakresie finansów (dr hab. Agnieszka Alińska).
Roboczy scenariusz spotkania warsztatowego
Powitanie i przedstawienie uczestników warsztatów
Charakterystyka tematyki spotkania Prezentacja wyników raportu diagnostycznego i badawczego Dyskusja nad raportami
Ćwiczenie dotyczące wizji przedsiębiorczości w zakresie wybranego obszaru problemowego
Krótkie szkolenie na temat opracowania scenariuszy rozwoju Praca nad różnymi scenariuszami prowadzącymi do określonej wizji Analiza SWOT
Dyskusja nad wizją, scenariuszami i wynikami SWOT Podsumowanie, wnioski, rekomendacje
Wykonawca zorganizuje 5 prezentacji i konsultacji; 3 o wymiarze regionalnym, 2 – krajowym. Ich podstawowym celem będzie uzyskanie opinii i oceny wyników prac związanych z przygotowaniem dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Prezentacje i konsultacje będą obejmowały wszystkie pięć badanych obszarów problemowych. Spotkania będą
podzielone na dwie zasadnicze części: pierwsza część obejmie wizualną prezentację wyników badań ze szczególnym uwzględnieniem najistotniejszych wniosków i identyfikacją problemów badawczych, druga część będzie polegała na
dyskusji mającej na celu ocenę uzyskanych wyników i rozwiązanie problemów badawczych. Spotkania o wymiarze krajowym będą koncentrowały się nad
19
roboczą wersją Koncepcji – ich celem będzie ostateczne dopracowanie
dokumentu końcowego.
Uczestnicy prezentacji i konsultacji będą reprezentowali naukę i praktykę.
Pozyskanie uczestników będzie polegało przede wszystkim na zaproszeniu osób współpracujących w różnym zakresie z wykonawcami projektu oraz ogłoszeniu o konsultacjach na stronie internetowej FDPA. Wśród uczestników spotkań
regionalnych przewiduje się w szczególności: uczestników warsztatów, przedstawicieli firm doradczych i szkoleniowych, przedstawicieli lokalnego
samorządu, rolników lub przedstawicieli grup producentów rolnych, pracowników regionalnych ośrodków doradztwa rolniczego, ekspertów współpracujących z projektem, naukowców z regionalnych ośrodków akademickich. Wśród
uczestników spotkań krajowych przewiduje się w szczególności: ekspertów współpracujących z projektem, naukowców, przedstawicieli Ministerstwa
Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.
Rezultatem warsztatów będzie ocena interpretacji wyników badań zawartych w raporcie diagnostycznym i badawczym, ocena poprawności odpowiedzi na
pytania badawcze w poszczególnych obszarach problemowych, propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych oraz sformułowanie
wizji i najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań. Wszystkie te elementy będą podporządkowane przygotowaniu Koncepcji systemowego
wsparcia przedsiębiorczości.
W przygotowaniu warsztatów istnieje realne zagrożenie odmowy niektórych uczestników w udziale w kolejnych spotkaniach warsztatowych. Należy pamiętać,
że w przypadku regionalnych warsztatów założono trzykrotne spotkania tych samych grup przedsiębiorców. Można oczekiwać, że z różnych przyczyn nie będą
oni mogli uczestniczyć w kilku spotkaniach.
W przypadku warsztatów krajowych, kolejne spotkania mogą odbywać się w odstępach kilkudniowych, natomiast warsztaty regionalne, z przyczyn
technicznych (przyjazdy przedsiębiorców, moderatorów i ekspertów) powinny odbyć się w ciągu dwóch dni. Zwiększy to możliwość uczestniczenia w
warsztatach tych samych grup przedsiębiorców i ułatwi działania organizacyjne Wykonawcy.
Warsztaty i konsultacje krajowe będą odbywać się w siedzibie Instytutu Geografii
i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie, a spotkania regionalne w stolicach regionów w wynajętych salach konferencyjnych lub w ośrodkach
regionalnych FDPA.
ANALIZA SWOT
Analiza SWOT będzie przydatną metodą do oceny uwarunkowań (szans i zagrożeń oraz barier i potencjałów) rozwoju przedsiębiorczości na obszarach
wiejskich, wspomagającą wybór najlepszej strategii działania. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter rozpatrywanych grup czynników: strengths – silne strony, weaknesses – słabości, opportunities – okazje, threats – zagrożenia
i jednocześnie wskazuje na kolejność ich analizowania (punktem wyjścia są atuty i słabości, które bada się w odniesieniu do okazji i zagrożeń zewnętrznych).
Analiza SWOT stanowi podstawową technikę analityczną umożliwiająca udzielenie odpowiedzi na dwa pytania badawcze: Jaka jest obecnie sytuacja
20
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich (słabe i mocne strony)? oraz Jakie są
szanse i zagrożenia dla rozwoju przedsiębiorczości obszarów wiejskich?
2.2. Wykaz źródeł i danych
Szczegółowej kwerendzie poddane zostaną następujące dokumenty strategiczne:
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015
Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala
Nowoczesności
Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020
Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata 2012-2020
Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego: Regiony, Miasta, Obszary
wiejskie Umowa Partnerstwa – Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020
W badaniu zostaną wykorzystane także inne materiały informacyjne i literatura
naukowa na temat przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, np.:
ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 2011, MRiRW, FDPA,
Warszawa. Bański J., 2013, Polska wieś w perspektywie 2050 roku, Studia Obszarów
Wiejskich, 33, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa.
Otłowska A., J. Buks, P. Chmielinski, 2006, Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – stan i perspektywy rozwoju, Program Wieloletni 2006-2009,
IERiGŻ, 40, Warszawa. Polska wieś 2012, 2013, Forum Debaty Publicznej, 23, Kancelaria
Prezydenta RP, Warszawa.
Raport „Polska 2050”, 2011, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", PAN, Warszawa.
Wasilewski A., (red.), 2011, Instrumenty polityki regionalnej i strukturalnej wspierające rozwój przedsiębiorczości na obszarach
wiejskich, Program Wieloletni 2011-2014, IERiGŻ, 14, Warszawa. Wilkin J. (red.), 2005, Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, IRWiR PAN,
Warszawa.
Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, PWC Polska, Warszawa, http://www.pwc.pl/pl/doradztwo-csr/Wizja_2050_d.pdf.
Wykorzystane będą ogólnodostępne materiały statystyczne, bazy danych będące w posiadaniu IGiPZ PAN oraz materiały źródłowe uzyskane w wyniku studiów terenowych (wywiady CAPI / PAPI i IDI). W szczególności
wykorzystane będą:
Bank Danych Regionalnych 1995-2013 (dane osadnicze, ekonomiczne,
infrastrukturalne), Spis powszechny 2002, 2010, w tym dane niepublikowane, Bazy danych ESPON, OECD, FAO, Eurostat.
21
2.3. Przyporządkowanie metod
Tabela 3. Zestawienie metod badawczych i ich przyporządkowanie do zadań badawczych
Metoda Zadanie Wielkość próby
Metoda Desk research
Zadanie 2. Obszary problemowe –Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału
Analizie poddane zostaną wszystkie dokumenty, materiały i dane ważne z punktu widzenia potrzeb informacyjnych badania
Metoda statystyczna
Zadanie 2. Obszary problemowe
Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 – uwarunkowania przedsiębiorczości
Wykorzystane będą dostępne materiały statystyczne GUS oraz bazy danych wykonawcy
Metoda kartograficzna
Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości
Analizy kartograficzne zostaną wykorzystane do analizy danych zastanych (dane statystyczne, wskaźniki itp.).
Badanie kwestionariu-szowe CAPI/PAPI
Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe
Zostanie przeprowadzonych 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI na reprezentatywnej próbie
Pogłębione wywiady indywidualne IDI
Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe
Zostanie zrealizowanych w sumie 60 wywiadów IDI (5 na poziomie centralnym i 55 na poziomie regionalnym).
Metoda partycypacyjno-ekspercka
Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości
17 warsztatów tematycznych 5 prezentacji i konsultacji
Analiza SWOT Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości
Tabela 4. Wybór mierników do diagnozy obszarów problemowych
Obszar
problemowy Wskaźnik Opis Rok
Poziom
agregacji
Oto
czenie
insty
tucjo
naln
e Działalność
pocztowa
i kurierska
Liczba podmiotów gospodarczych
z działu H-53 (PKD 2007)
na 1000 mieszkańców w wieku
produkcyjnym
2012 gmina
Usługi finansowe
Liczba podmiotów gospodarczych
z działu K-64 lub K-66 (PKD
2007) na 1000 mieszkańców
w wieku produkcyjnym
2012 gmina
Obsługa rynku
nieruchomości
Liczba podmiotów gospodarczych
z sekcji L (PKD 2007)
na 1000 mieszkańców w wieku
produkcyjnym
2012 gmina
22
Działalność
prawno-księgowa,
reklamowa
i badania rynku
Liczba podmiotów gospodarczych
z działu M-69, M-70 lub M-73
(PKD 2007) na 1000
mieszkańców w wieku
produkcyjnym
2012 gmina O
toczenie
regula
cyjn
e
Dochody do
budżetu gminy
z tytułu podatku
CIT
Dochody budżetu gminy z tytułu
udziału w podatku od osób
prawnych na mieszkańca
2012 gmina
Dochody do
budżetu gminy
z tytułu opłaty
targowej
Dochody budżetu gminy z tytułu
opłaty targowej na 1 mieszkańca 2012 gmina
Przedsiębiorstwa
państwowe
Odsetek przedsiębiorstw
państwowych w ogólnej liczbie
podmiotów gospodarczych
2012 gmina
Spółdzielnie Odsetek spółdzielni w ogólnej
liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina
Spółki handlowe
Odsetek spółek handlowych
w ogólnej liczbie podmiotów
gospodarczych
2012 gmina
Spółki akcyjne
Odsetek spółek akcyjnych
w ogólnej liczbie podmiotów
gospodarczych
2012 gmina
Spółki cywilne
Odsetek spółek cywilnych
w ogólnej liczbie podmiotów
gospodarczych
2012 gmina
Działalność
gospodarcza osób
fizycznych
Liczba osób fizycznych
prowadzących działalność
gospodarczą na 1000
mieszkańców w wieku
produkcyjnym
2012 gmina
Wsparc
ie
finansow
e
Wsparcie MSP
w projektach UE
Skumulowana zakontraktowana
wartość projektów dla MSP
realizowanych w ramach
programów UE (bez PROW i PO
Ryby) na 1 przedsiębiorstwo
2012 gmina
Konkure
ncyjn
ość
prz
edsię
bio
rstw
Podmioty
z kapitałem
zagranicznym
Odsetek spółek z udziałem
kapitału zagranicznego w ogólnej
liczbie spółek handlowych
2012 gmina
Obciążenie
demograficzne
Liczba osób w wieku
przedprodukcyjnym lub
poprodukcyjnym na 100 osób
w wieku produkcyjnym
2012 gmina
23
Wykształcenie
mieszkańców
Odsetek osób z wykształceniem
średnim lub wyższym na
obszarach wiejskich
na 100 osób w wieku 19 lub
więcej lat
2011 powiat
Dojazdy do pracy
Saldo liczby osób
przyjeżdżających i
wyjeżdżających do pracy
na 1000 mieszkańców w wieku
produkcyjnym
2006 gmina
Atrakcyjność
turystyczna
Syntetyczny wskaźnik
atrakcyjności turystycznej
obszarów wiejskich (walory
przyrodniczo-kulturowe,
zagospodarowanie turystyczne
i warunki ekonomiczno-
infrastrukturalne)
2011 gmina
Współ-
pra
ca
prz
edsię
-
bio
rstw
Grunty spółdzielni
rolnych
Udział gruntów we władaniu
spółdzielni w ogólnej powierzchni
użytków rolnych
2007 gmina
24
3. Organizacja i harmonogram prac
3.1. Zespół wykonawców
Badanie będzie realizowane przez doświadczony zespół badawczy, których kompetencje i kwalifikacje będą służyły profesjonalnej i rzetelnie przeprowadzonej analizie przedmiotu badania. Całością projektu będzie zarządzał
kierownik wspomagany przez dwóch zastępców, z których jeden będzie koncentrował się na zagadnieniach merytorycznych, zaś drugi na sprawach
organizacyjnych i administracyjnych. Przewiduje się, że zastępca ds. merytorycznych będzie reprezentował IGiPZ PAN, a z-ca ds. organizacyjnych Fundację FDPA. Zadania merytoryczne będą wspierane przez ekspertów.
Zespół badawczy będzie spotykał się w siedzibie IGiPZ PAN w celu omówienia postępów w realizacji badania, zdiagnozowania problemów, zidentyfikowania
ryzyk i wypracowania rozwiązań oraz przedstawienia różnych punktów widzenia i doświadczeń. Planuje się kilka specjalnych spotkań roboczych związanych z pracami przygotowawczymi raportów cząstkowych.
3.2. Współpraca z ekspertami
Współpraca z ekspertami będzie trwała przez cały okres realizacji projektu, z tym
że w pierwszym etapie (zadanie 2) będzie polegała głównie na konsultacjach telefonicznych i drogą elektroniczną w celu dopracowania narzędzi badawczych,
wyboru literatury i źródeł oraz innych bieżących problemów. Praca ekspertów będzie szczególnie istotna w zadaniu 3 i 4, kiedy zgromadzony materiał ze studiów terenowych będzie wymagał interpretacji, a równocześnie będą trwały
prace nad wizją rozwoju i celami strategicznymi. Przewiduje się wówczas bezpośrednie spotkania z ekspertami, ich udział w części warsztatów oraz
przygotowanie fragmentów tekstów do koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości w zakresie specjalności reprezentowanej przez eksperta. Przewiduje się również spotkania zespołu ekspertów, podczas których
wypracowywane będą założenia do Koncepcji.
3.3. Podział zadań i odpowiedzialności
Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik badania – osoba doświadczona w prowadzeniu wielu projektów badawczych, w szczególności
dotyczących problematyki rozwoju obszarów wiejskich. Kierownik będzie odpowiedzialny za kwestie formalne wynikające z realizacji umowy, kontakty z Zamawiającym, sprawną realizację badania, całościowy nadzór merytoryczny nad
badaniem oraz bieżący nadzór nad zespołem ekspertów. Kierownik będzie wspomagany przez zastępcę do spraw merytorycznych w zakresie zagadnień
badawczych oraz przez zastępcę do spraw organizacji i zarządzania projektem w zakresie bieżących spraw organizacyjnych; Zastępca do spraw organizacji i zarządzania projektem będzie też odpowiedzialny za bieżące kontakty z
Zamawiającym. Kierownik zespołu wraz z zastępcami będą odpowiedzialni za nadzór merytoryczny i organizacyjny pozostałych członków zespołu.
W skład zespołu wejdą eksperci w zakresie ekonomii, socjologii wsi, finansów i prawa. Będą oni odpowiedzialni za części badań odpowiadających ich kompetencjom. W szczególności ich zadania będą koncentrowały się na
obszarach problemowych (np. ekspert ds. finansowych – obszar III, ekspert ds. prawa – obszar II itp.). Wiedza ekspertów zostanie wykorzystana przy
25
opracowaniu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach
wiejskich.
Zakres odpowiedzialności członków zespołu został przedstawiony na
harmonogramie. Prace o charakterze merytorycznym będą koordynowane przez zespół z IGiPZ PAN, natomiast prace terenowe (wywiady, warsztaty, konsultacje) będą kierowane przez zespół FDPA.
Decyzje dotyczące realizacji projektu i jego poszczególnych zadań będą wynikały z umowy konsorcjum. Decyzje bieżące dotyczące zagadnień merytorycznych
będzie podejmował kierownik projektu. Decyzje dotyczące organizacji i zarządzania projektem będą podejmowane przez Kolegium projektu składające się z kierownika i dwóch zastępców.
Wszelkie istotne decyzje dotyczące realizacji przedmiotu umowy (merytoryczne i organizacyjne) będą konsultowane z Zamawiającym. Wykonawca zobowiązuje się
do pozostawania w stałym kontakcie z Zamawiającym i informowania o stanie prac.
3.4. Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego
Prof. dr hab. Jerzy Bański (kierownik projektu)
Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik zespołu (prof. dr
hab. Jerzy Bański) posiadający wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. W dorobku naukowym J. Bański ma ponad 300 publikacji naukowych z zakresu
problematyki wiejskiej i rolnictwa, był kierownikiem 37 projektów i ekspertyz, uczestnikiem 36 innych projektów badawczych, wygłosił referaty na ponad 200 konferencjach naukowych.
Mgr Monika Szymańska (z-ca kierownika ds. organizacyjnych i zarządzania projektem)
Zainteresowania zawodowe koncentruje wokół problematyki związanej z przedsiębiorczością na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu doradztwa biznesowego dla nowo powstających firm,
finansowania ich działalności i zarządzania. Zarządzała projektami, których celem była kompleksowa pomoc osobom z obszarów wiejskich w rozpoczęciu
działalności gospodarczej i aktywności zawodowej. Kierowała projektem, którego celem było przetestowanie i wdrożenie usługi pilotażowej w zakresie
finansowania zwrotnego dla mikro i małych przedsiębiorstw. Aktywnie uczestniczy w zarządzaniu funduszami pożyczkowymi FDPA oraz w pracach Komisji Pożyczkowej FDPA, przyznającej finansowanie podmiotom z obszarów
wiejskich.
Dr Konrad Czapiewski (z-ca kierownika ds. merytorycznych)
Będzie pełnił funkcję zastępcy kierownika ds. merytorycznych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. Jest autorem około 80 publikacji naukowych z zakresu rozwoju lokalnego, rozwoju obszarów wiejskich,
znaczenia kapitału ludzkiego w rozwoju przedsiębiorczości. Przygotowywał liczne ekspertyzy na potrzeby prac prowadzonych przede wszystkim w Ministerstwie
Rozwoju Regionalnego i Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz różnych urzędów regionalnych i samorządów lokalnych. Kierował kilkoma projektami badawczymi i aplikacyjnymi.
26
Dr inż. Paweł Chmieliński (ekspert w zakresie ekonomii)
Zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki rozwoju pozarolniczej gospodarki wiejskiej, w tym zagadnień związanych z dywersyfikacją
źródeł utrzymania ludności wiejskiej, jej sytuacją na rynku pracy oraz rozwojem przedsiębiorczości. Przedmiotem prowadzonych badań jest również rozwój społeczności lokalnych (kapitał społeczny, governance). Jest autorem
kilkudziesięciu publikacji naukowych, uczestniczył w realizacji projektów badawczych UE, MNiSW oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Był
ekspertem MRiRW oraz MRR, jest współautorem kilkunastu ekspertyz dotyczących rozwoju obszarów wiejskich oraz polityki w tym zakresie. Zastępca przewodniczącego Rady Społecznej Doradztwa Rolniczego przy MODR Warszawa.
Dr Marian Oliński (ekspert w zakresie ekonomii)
Specjalizuje się w problematyce uwarunkowań funkcjonowania oraz wspierania
rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw – autor prawie 100 publikacji z zakresu przedsiębiorczości, ekonomiki i organizacji przedsiębiorstw, zarządzania przedsiębiorstwami, polityki wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw,
wpływu zagranicznych środków pomocowych na rozwój polskich podmiotów gospodarczych, problematyki sporządzania oraz oceny biznes planów itp. Członek
wielu projektów badawczych (w tym jako kierownik naukowy) realizowanych w ramach programów operacyjnych Unii Europejskiej. Doradca biznesowy wielu
przedsiębiorstw, uczestnik licznych staży, w ramach, których wprowadzono w przedsiębiorstwach nowatorskie rozwiązania
Dr hab. Wojciech Knieć (ekspert w zakresie socjologii wsi)
Od 2000 roku zaangażowany w działania międzynarodowych i krajowych programów badawczych nad rozwojem wsi. Specjalizuje się w analizie nowych
trendów w rozwoju obszarów wiejskich, sytuacją drobnych gospodarstw rolnych, dywersyfikacją źródeł dochodów ludności rolniczej. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych, opracowań, raportów badawczych, a także wielu
opracowań popularnonaukowych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem
Prof. SGH dr hab. Agnieszka Alińska (ekspert w zakresie finansów)
Absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ekspert w zakresie finansów. Zainteresowania naukowe i badawcze koncentruje wokół problematyki
związanej funkcjonowaniem i stabilnością systemu finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu bankowości spółdzielczej i działalności
instytucji mikrofinansowych w Polsce i na świecie. Istotnym obszarem zainteresowań naukowych oraz przedmiotem prowadzonych badań i analiz są zagadnienia z zakresu finansów publicznych oraz specyfiki finansów jednostek
samorządu terytorialnego i instytucji z otoczenia lokalnego biznesu. Jest autorką kilkudziesięciu artykułów naukowych i publikacji książkowych poświęconych
zagadnieniom finansów i bankowości oraz członkiem Polskiego Stowarzyszenia Finansów i Bankowości oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Finansów Publicznych z siedzibą w Niemczech.
Mgr Piotr Rogowiecki (ekspert w zakresie prawa)
Ekspert w zakresie prawa gospodarczego W latach 2007-2013 jako ekspert i
Dyrektor Centrum Monitoringu Legislacji odpowiadał za optymalizację otoczenia prawnego prowadzenia działalności gospodarczej. Brał aktywny udział w posiedzeniach komisji sejmowych i senackich. Był członkiem funkcjonującego
27
przy Ministrze Gospodarki Zespołu ds. doskonalenia regulacji gospodarczych,
pełnił funkcję Sekretarza Prezydium Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych. Autor licznych artykułów z zakresu prawa gospodarczego w
dodatku Prawo i Praktyka dziennika Rzeczpospolita. Obecnie jako Dyrektor Biura Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych odpowiada za optymalizację otoczenia prawno-instytucjonalnego funduszy oraz poprawę warunków
prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP.
3.5. Harmonogram badania
Harmonogram opracowano, uwzględniając dbałość o jego spójność w kontekście zaproponowanej metodologii badania oraz odpowiednie dostosowanie do
harmonogramu określonego przez Zamawiającego w projekcie umowy o dzieło. W harmonogramie wyodrębniono zadania badawcze i ich kroki oraz terminy opracowania poszczególnych raportów merytorycznych.
Zadanie 1 – Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej będzie wykonane w ciągu 10 dni roboczych od chwili podpisania umowy, czyli do dnia 3 stycznia
2014 r. Przewidziano zaangażowanie do tego celu kierownika i zastępcy merytorycznego w wymiarze 6 dni roboczych.
Zadanie 2 będzie realizowany od chwili podpisania umowy do 27 grudnia 2013 r.
W prace dotyczące pierwszego kroku – Diagnoza – zaangażowani będą wykonawcy i pracownicy pomocniczy (kartograf, statystyk) z IGiPZ PAN oraz
FDPA w wymiarze około 25 dni roboczych. Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości i 3 – Bariery i szanse rozwojowe będą realizowane równocześnie do końca lutego 2014 r. i będą najbardziej pracochłonne w związku
z wykonywaniem badań kwestionariuszowych CAPI/PAPI i indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI. Przewiduje się zaangażowanie do tego celu
współpracowników Fundacji FDPA. Wymiar dni roboczych jest trudny do przewidzenia. Wynikiem będzie raport badawczy wykonany do 28 lutego 2014.
Zadanie 3 – Strategia i wizja będzie realizowane od lutego 2014 r. do końca
kwietnia 2014 r. Będą w nich uczestniczyć eksperci w związku z realizacją badań metodą partycypacyjno-ekspercką. Warsztaty tematyczne oraz prezentacje i
konsultacje będą wymagały od wykonawców projektu co najmniej 25 dni roboczych. Prace nad wizją i strategią będą wymagały prawdopodobnie podobnej
liczby dni roboczych. Wynikiem badań będzie raport strategiczny wykonany do dnia 30 kwietnia 2014.
Prace nad Zadaniem 4 – Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich będą realizowane przez około 2 miesiące i zakończą się 16 czerwca 2014 r. złożeniem ostatecznej wersji dokumentu i materiałów
informacyjnych.
Istotne terminy harmonogramu:
Podpisanie umowy na realizację badań: 17 grudnia 2013
Raport metodologiczny
Przekazanie Zamawiającemu raportu metodologicznego: do 3 stycznia 2014;
Zgłaszanie uwag do raportu metodologicznego: 5 dni roboczych od daty złożenia Raportu;
Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie metodologicznym: 5 dni roboczych od daty zgłoszenia.
28
Raport diagnostyczny
Przekazanie Zamawiającemu raportu diagnostycznego: do 27 grudnia 2013;
Zgłaszanie uwag do raportu diagnostycznego: 10 dni roboczych od daty
złożenia raportu;
Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie diagnostycznym: 10 dni
roboczych od daty zgłoszenia.
Raport badawczy
Przekazanie Zamawiającemu raportu badawczego: do 28 lutego 2014;
Zgłaszanie uwag do raportu badawczego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu;
Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie badawczym: 10 dni
roboczych od daty zgłoszenia.
Raport strategiczny
Przekazanie Zamawiającemu raportu strategicznego: do 30 kwietnia 2014;
Zgłaszanie uwag do raportu strategicznego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu;
Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie strategicznym: 10 dni roboczych od daty zgłoszenia.
Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
Przekazanie Zamawiającemu „Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich” wraz z broszurą informacyjną i prezentacją multimedialną: do 2 czerwca 2014 r.
W ciągu dwóch ostatnich tygodni trwania projektu konsultacje z Zamawiającym nad treścią przygotowanego dokumentu.
29
30
3.6. Potencjalne obszary ryzyka
W związku z realizacją różnorodnych badań społecznych (wywiady, konsultacje, warsztaty, prezentacje) prace w projekcie będą wymagały bardzo dużego
zaangażowania czasowego ekspertów i pracowników pomocniczych. Opóźnienia czasowe mogą wpływać niekorzystnie na właściwe wykonanie harmonogramu.
Dotyczy to przede wszystkim Zadania 2 i związanych z nim dwóch raportów merytorycznych. Istnieje ryzyko opóźnień w przygotowaniu Raportu diagnostycznego w związku z bardzo krótkim terminem jego przygotowania.
Zwracano na to już uwagę w ofercie. Wykonawcy mają kilka dni roboczych na opracowanie Raportu diagnostycznego.
Podobne zagrożenie jest związane z przygotowaniem Raportu badawczego, który ma przedstawić m.in. wyniki badań społecznych. Na ich wykonanie i opracowanie
Zamawiający przeznaczył bardzo niewiele czasu. Zespół badawczy będzie ściśle przestrzegał podziału zadań pomiędzy wszystkich członków i wprowadzi odpowiedni podział obowiązków, tak aby najbardziej czasochłonne działania były
realizowane przez kilku wykonawców równocześnie. Wykonawca przewiduje też możliwości zaangażowania w realizację badania kolejnych pracowników
pomocniczych, co zwiększy szanse terminowego wykonania badań.
Innym istotnym ryzykiem jest zgromadzenie pełnego materiału źródłowego, który pozwoli odpowiedzieć na wszystkie postawione pytania badawcze. W
uzasadnionych przypadkach wykorzystana zostanie do tego celu odpowiednia literatura przedmiotu, wykorzystująca inne, analogiczne badania wykonane w
ciągu ostatnich 3-4 lat.
Jednym z największych problemów może być trudność w zgromadzeniu uczestników warsztatów lub odmowa wzięcia udziału w kolejnych warsztatach.
Należy uwzględnić fakt, że przedsiębiorcy, którzy mają być głównymi uczestnikami warsztatów, niechętnie poświęcają swój czas na działania
odbiegające od obowiązków wynikających z prowadzenia firmy. Dlatego istnieje realne ryzyko udziału w warsztatach mniejszej grupy niż 10 osób. Ograniczeniem tego ryzyka będzie zapraszanie większej liczby uczestników niż przewidywana
liczba minimalna.
31
Literatura
ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 2011, MRiRW, FDPA, Warszawa.
Bański J., 2013, Polska wieś w perspektywie 2050 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 33, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa.
Polska wieś 2012, 2013, Forum Debaty Publicznej, 23, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa.
Raport „Polska 2050”, 2011, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", PAN,
Warszawa.
Wilkin J. (red.), 2005, Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, IRWiR PAN, Warszawa.
Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, PWC Polska, Warszawa, http://www.pwc.pl/pl/doradztwo-csr/Wizja_2050_d.pdf.
32
Zał. 1
Kwestionariusz badania z przedsiębiorcami
Informujemy respondenta, że ankieta wykonywana jest w ramach projektu MRiRW pt. „Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich”
Województwo………………………………..
CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA
C1. Siedziba przedsiębiorstwa ……………………………………………… (miejscowość)
□ wieś
□ miasto do 10 tys. mieszkańców
C2. Wiek przedsiębiorcy
□ poniżej 30 lat
□ 30-39 lat
□ 40-49 lat
□ 50-59 lat
□ 60 i więcej lat
C3. Płeć przedsiębiorcy
□ kobieta
□ mężczyzna
C4. Wykształcenie przedsiębiorcy
□ 1) wyższe
□ 2) średnie ogólne
□ 3) średnie techniczne
□ 4) zasadnicze zawodowe
□ 5) podstawowe lub gimnazjalne
C5. Wielkość przedsiębiorstwa
□ 1) mikroprzedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 10 pracowników i roczny obrót lub bilans roczny
poniżej 2 mln euro)
□ 1a) mikroprzedsiębiorstwo (podmiot jednoosobowy prowadzący działalność, jako
samozatrudnienie)
□ 2) małe przedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 50 pracowników i roczny obrót lub bilans poniżej
10 mln euro)
□ 3) średnie przedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 250 pracowników i roczny obrót nie przekracza
50 mln euro)
33
C6. Zasięg przestrzenny prowadzonej działalności (firma oferuje swoje usługi na terenie):
□ 1) jednej, dwóch miejscowości
□ 2) gminy
□ 3) powiatu lub grupy kilku gmin
□ 4) kilku powiatów
□ 5) województwa
□ 6) kraju
□ 7) Europy/Świata
C7. Liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie …………………………… C8. Rodzaj przedsiębiorstwa
□ 1) przedsiębiorstwo niezależne pozarolnicze
□ 2a) gospodarstwo rolne z zarejestrowaną działalnością pozarolniczą
□ 2b) gospodarstwo rolne prowadzące usługi w zakresie agroturystyki do 5 pokoi
□ 2c) gospodarstwo rolne prowadzące przetwórstwo i sprzedaż produktów pochodzenia
zwierzęcego o formie działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej, wpisane do rejestru prowadzonego przez powiatowego lekarza weterynarii
□ 2d) gospodarstwo rolne prowadzące niezarejestrowaną w CEiDG lub KRS działalność
uboczną w stosunku do działalności rolniczej (czyli działalność pozarolniczą nie wykazującą cech działalności stałej lub ciągłej)
□ 3) przedsiębiorstwo partnerskie lub powiązane (pozostaje w istotnym związku finansowym
z innymi przedsiębiorstwami)
□ 4) grupa producencka
□ 5) inne (jakie?) ………………………………………………………..………..………..
C9. Forma prawna przedsiębiorstwa:
□ 1) przedsiębiorstwo prywatne
a) □ jednoosobowa działalność gospodarcza
b) □ spółka cywilna
c) □ spółka z. o. o.
d) □ spółka jawna
e) □ inne
□ 2) przedsiębiorstwo państwowe
□ 3) przedsiębiorstwo spółdzielcze
□ 4) przedsiębiorstwo komunalne
□ 5) inne (jakie?) ………………………………………………………….……….….…
34
C10. Rodzaj działalności przedsiębiorstwa (w przypadku gospodarstwa rolnego rodzaj
działalności pozarolniczej)
□ 1) przedsiębiorstwo wydobywcze
□ 2) przedsiębiorstwo przetwórcze
□ 3) przedsiębiorstwo produkcyjne
□ 4) przedsiębiorstwo budowlane
□ 5) przedsiębiorstwo usługowe
□ 6) przedsiębiorstwo handlowe
□ 7) przedsiębiorstwo komunikacyjne i transportowe
□ 8) przedsiębiorstwo o charakterze społecznym
□ 9) rolnicze
□ 10) inne (jakie?) ………………………………………………………….………….…
C11. Od kiedy przedsiębiorstwo prowadzi działalność?
Rok |_|_|_|_|
ANALIZA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH
Otoczenie instytucjonalne
I1. Czy znane są Panu/Pani instytucje otoczenia biznesu i czy miał/a Pan/Pani okazję korzystać z ich usług?
Rodzaj instytucji
Znam Korzystałem
z usług
tak nie tak nie
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Regionalna Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Lokalne centra przedsiębiorczości (fundacje, stowarzyszenia, inkubatory
Punkty Konsultacyjno Doradcze
Ośrodki innowacji (Centra Transferu Technologii, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, Inkubatory Technologiczne, e – inkubatory, Parki Technologiczne)
Ośrodki Doradztwa Rolniczego
Lokalne Grupy Działania/Lokalne Grupy Rybackie
Fundusze pożyczkowe
Fundusze poręczeniowe
Fundusze venture capital
Inne jakie?
35
I2. Proszę ocenić przydatność usług oferowanych przez zestawione poniżej kategorie instytucji usługowych dla działalności Pan/Pani przedsiębiorstwa (dla każdej kategorii (wiersza) można wstawić tylko jeden znak „X”)
Rodzaj instytucji
1)
bard
zo n
iska
2)
nis
ka
3)
prz
ecię
tna
4)
wyso
ka
5)
bard
zo w
ysoka
6)
nie
wie
m,
nie
ma
m z
dan
ia
a) firmy szkoleniowe
b) firmy doradcze i konsultingowe
c) instytucje finansowe
d) ośrodek doradztwa rolniczego
e) Urząd Gminy - procedura jednego okienka
I3. Czy przed rozpoczęciem działalności przedsiębiorstwa zdobywał/a Pan/Pani kwalifikacje przydatne w jego prowadzeniu?
□ 1) nie
□ 2) nie, kwalifikacje uzyskane w szkole były wystarczające
□ 3) tak, uczestniczyłem/am w szkoleniu lub szkoleniach.,
□ 3a jaki był temat szkolenia ………………………………………………
□ 3b kto był jego organizatorem ………………………………………….
□ 3c czy szkolenie było płatne ………………………………………………
□ 4) nie uczestniczyłem/am w szkoleniach, ale sam się doszkalałem
□ 5) tak, wykorzystywałem inne formy przygotowania (jakie?) …………….………….…
I4. Czy obecnie uzupełnia Pan/Pani kwalifikacje przydatne w prowadzeniu przedsiębiorstwa?
□ 1) nie
□ 2) tak, uczestniczę w szkoleniach
□ 3a jaki był temat szkolenia ………………………………………………
□ 3b kto był jego organizatorem ………………………………………….
□ 3c czy szkolenie było płatne ………………………………………………
□ 3) tak, dokształcam się na własna rękę
□ 4) tak, korzystam z innych form uzupełniania kwalifikacji (jakie?) ……………….…………
36
I5. Z jakich źródeł zdobywa Pan/Pani informacje przydatne do prowadzenia przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) korzystam z usług firm doradczo-informacyjnych
□ 2) wykorzystuje do tego celu Internet
□ 3) czytam fachową prasę i literaturę
□ 4) śledzę wiadomości w tv i radiu
□ 5) zdobywam informacje od osób, z którymi współpracuję
□ 6) wykorzystuję inne źródła (jakie?) …….………………………………………….………
□ 7) nie potrzebuję żadnych informacji
I6. Czy korzysta Pan/Pani z zewnętrznego finansowania przy prowadzeniu przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) nie
□ 2) tak, korzystam z kredytu w rachunku bieżącym
□ 3) tak, korzystam z kredytu obrotowego
□ 4) tak, korzystam z kredytu inwestycyjnego
□ 5) tak, korzystam z innych źródeł finansowania (jakich?) …………….………….……
I7. Czy korzysta Pan/Pani z usług finansowych przy prowadzeniu przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) nie
□ 2) tak, korzystam z doradztwa finansowego
□ 3) tak, korzystam z innych usług (jakich?) ……………………………………………….
I8. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani we współpracy przedsiębiorstwa z otoczeniem instytucjonalnym (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) współpraca jest zbędna dla mojej firmy
□ 2) brak informacji nt. działalności takich instytucji
□ 3) niedostateczna informacja o ofercie tych instytucji
□ 4) brak doświadczenia we współpracy
□ 5) bariery natury finansowej (brak funduszy na podjęcie takiej współpracy)
□ 6) niechęć do współpracy ze strony instytucji otoczenia biznesu
□ 7) inne (proszę wskazać jakie?) …………………………………………………………………..
37
Otoczenie regulacyjne
R1. Proszę ocenić regulacje prawne w zakresie zestawionych poniżej grup (wstaw znak „X” w odpowiednią rubrykę)
regulacja
1)
są b
ard
zo t
rudne
i s
kom
plik
ow
an
e
2)
są r
aczej tr
ud
ne i s
kom
plik
ow
an
e
3)
są r
aczej pro
ste
i p
rze
jrzyste
4)
są b
ard
zo p
roste
i p
rzejrzyste
5)
nie
ma
m z
dan
ia
a) zakładanie firm
b) uzyskiwanie licencji i pozwoleń
c) zatrudnianie pracowników
d) ochrona praw własności
e) pozyskiwanie kapitału
f) ochrona inwestorów
g) system podatkowy
h) wymiana handlowa z innymi krajami
i) dochodzenie należności kontraktowych
j) zamykanie (likwidacja) firm
R2. Proszę wskazać, które konkretnie regulacje prowadzenia działalności gospodarczej mają największy wpływ na rozwój Pana/Pani przedsiębiorstwa (można wymienić maksymalnie 3 elementy)
□ 1) zakładanie firm
□ 2) uzyskiwanie licencji i pozwoleń
□ 3) zatrudnianie pracowników
□ 4) ochrona praw własności
□ 5) pozyskiwanie kapitału
□ 6) ochrona inwestorów
□ 7) system podatkowy
□ 8) wymiana handlowa z innymi krajami
□ 9) dochodzenie należności kontraktowych
□ 10) zamykanie (likwidacja) firm
38
R3. Proszę wskazać, jakie są oczekiwane przez Pana/Panią kierunki zmian, uproszczeń i ułatwień w poszczególnych kategoriach regulacji prowadzenia działalności gospodarczej, (można wymienić maksymalnie 3 elementy)
□ 1) zakładanie firm
□ 2) uzyskiwanie licencji i pozwoleń
□ 3) zatrudnianie pracowników
□ 4) ochrona praw własności
□ 5) pozyskiwanie kapitału
□ 6) ochrona inwestorów
□ 7) system podatkowy
□ 8) wymiana handlowa z innymi krajami
□ 9) dochodzenie należności kontraktowych
□ 10) zamykanie (likwidacja) firm
Wsparcie finansowe
F1. Czy korzystał lub korzysta Pan/ Pani ze wsparcia, jakie dają środki unijne ?
□ 1) tak
□ 2) nie
F2. Jeśli tak, w ramach jakiego Programu?
□ 1) SAPARD
□ 2) SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów
wiejskich na lata 2004-2006
□ 3) Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006
□ 4) PROW na lata 2007-2013
□ 5) Regionalny Program Operacyjny
□ 6) Program Operacyjny Kapitał Ludzki
□ 7) Inny Program, jaki ? ……………………………………………………..…..
F3. Jak ocenia Pan/Pani wpływ funduszy unijnych na własną działalność?
□ 1) zdecydowanie niekorzystny
□ 2) niekorzystny
□ 3) neutralny
□ 4) korzystny
□ 5) jako bardzo korzystny
□ 6) Nie wiem/trudno powiedzieć
39
F4. Proszę wymienić największe przeszkody (maksymalnie trzy), na jakie napotyka Pan/Pani w zakresie wsparcia finansowego przedsiębiorstwa?
□ 1) nie napotykam na żadne przeszkody
□ 2) …………………………………………………………………………
□ 3) ……………………………………………………………………….
□ 4) …………………………………………………………………………
□ 5) nie wiem/trudno powiedzieć
Konkurencyjność i współpraca przedsiębiorstw
K1. Jaki wpływ mogą wywrzeć Pana/Pani zdaniem poniżej podane czynniki na konkurencyjność Pańskiej firmy (’1’ oznacza niską ważność ,’5’ oznacza najwyższą ważność, przy każdym czynniku zaznaczamy tylko jedną wartość) 1. Stabilność makroekonomiczna 1 2 3 4 5
2. Stabilność przepisów prawa 1 2 3 4 5
3. Zmniejszenie obciążeń podatkowych i składek ZUS 1 2 3 4 5
4. Liberalizacja kodeksu pracy 1 2 3 4 5
5. Wzrost popytu 1 2 3 4 5
6. Zmniejszenie kosztów produkcji 1 2 3 4 5
7. Wprowadzenie nowych produktów lub usług 1 2 3 4 5
8. Poprawa jakości produktów i usług 1 2 3 4 5
9. Poprawa kwalifikacji pracowników 1 2 3 4 5
10. Dostępność do finansowania zewnętrznego 1 2 3 4 5
11. Współpraca z innymi firmami 1 2 3 4 5
12. Lepsza znajomość rynków zewnętrznych 1 2 3 4 5
13. Wykorzystanie nowych technologii (internet, e-mail, itp.) 1 2 3 4 5
14. Inny czynnik (jaki?) ……………………………………… 1 2 3 4 5
K2. Czy Pana/Pani firma: (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) ma dostęp do Internetu
□ 2) posiada własną stronę www
□ 3) uczestniczyła w imprezach wystawienniczo-targowych
□ 4) promuje swoje produkty
K3. Jaki w przybliżeniu % pracowników w Pana/Pani firmie posiada wykształcenie wyższe
□ 1) 0-5%
□ 2) 5-10%
□ 3) 10-25%
□ 4) 26-50%
□ 5) powyżej 50%
40
K4. Czy Pana/Pani firma współpracuje z ośrodkiem badawczo-rozwojowym ?
□ 1) tak
□ 2) nie
K5. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani w kontaktowaniu się i współpracy z jednostkami badawczymi? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)
□ 1) brak informacji nt. działających jednostek badawczych
□ 2) niedostateczna informacja o ofercie jednostek badawczych
□ 3) brak doświadczenia we współpracy z jednostkami naukowymi
□ 4) bariery natury finansowej (np. brak funduszy na: zlecanie badań, zakup licencji)
□ 5) niechęć do współpracy ze strony jednostek badawczych
□ 6) nie widzę potrzeby współpracy z jednostka badawczą
□ 7) inne (proszę wpisać jakie)....................................................................................
K6. Czy firma współpracuje z innymi przedsiębiorstwami z Pana/Pani branży?
□ 1) tak
□ 2) nie
K7. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani w nawiązywaniu współpracy z przedsiębiorstwami z Pana/Pani branży?
□ 1) brak dostatecznej informacji nt. takich przedsiębiorstw
□ 2) brak doświadczenia we współpracy
□ 3) bariery natury finansowej
□ 4) brak wsparcia instytucjonalnego wspierającego współpracę
□ 5) taka współpraca jest dla mojej firmy zbędna
□ 6) inne (proszę wpisać jakie)....................................................................................
K8. Proszę wskazać, które z poniższych stwierdzeń najpełniej oddaje Pani/Pana sposób prowadzenia firmy:
□ 1) Najczęściej korzystam z własnego doświadczenia, dodatkowe informacje bieżące mam
od rodziny, sąsiadów, a czasami kontaktuję się z urzędem gminy i instytucjami doradczymi.
□ 2) Oprócz własnego doświadczenia, informacje pozyskuję z prasy branżowej, radia,
telewizji i internetu oraz często kontaktuję się z urzędem gminy, agencjami, instytucjami.
□ 3) Oprócz własnego doświadczenia, informację pozyskuję z prasy branżowej, portali
tematycznych, targów, publikacji naukowych, a szczegółową wiedzę (know-how) oferują mi firmy z którymi kooperuję.
Dziękuję za wywiad!
41
Zał. 2
Scenariusz IDI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu
Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być
dobrze znane rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym
doświadczeniu rozmówcy.
Wprowadzenie
Przedstawienie celu badania oraz celu rozmowy
Uzyskanie zgody na rozmowę
Zapewnienie o poufności badania.
1. Proszę pokrótce powiedzieć, jaki jest cel działalności Państwa instytucji i w jakim
zakresie działa ona na rzecz MSP na obszarach wiejskich?
2. Kiedy powstała Państwa instytucja?
3. Czy w okresie istnienia zmieniał się zakres działalności Państwa instytucji?
4. Jaki jest zasięg terytorialny Państwa działalności?
5. Proszę ocenić warunki rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na
obszarach wiejskich
a) w zakresie otoczenia instytucjonalnego (np. możliwości korzystania z usług
instytucji otoczenia biznesu)
b) w zakresie otoczenia regulacyjnego
c) w zakresie wsparcia finansowego
d) w zakresie konkurencyjności przedsiębiorstw
e) w zakresie współpracy przedsiębiorstw.
6. Jak oceniacie Państwo współpracę z przedsiębiorcami?
7. Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu?
8. Czy macie Państwo ofertę dedykowaną przedsiębiorcom z obszarów wiejskich? Czy
ta oferta wychodzi naprzeciw ich potrzebom?. Czy ofertę należy uzupełnić lub
poprawić?
9. Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę przedsiębiorców
z otoczeniem instytucjonalnym?
10. W jaki sposób otoczenie regulacyjne (przepisy prawa) wspomaga przedsiębiorstwa
na wsi?
11. Które przepisy sprawiają najwięcej problemów przedsiębiorcom?
12. Czy Państwa zdaniem aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości wiejskiej
jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono oczekiwane rezultaty?
42
13. Na jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na terenach wiejskich
i jak dążyć do ich ograniczenia?
14. Jakie bariery (prawne, ekonomiczne, społeczne) ograniczają konkurencyjność
przedsiębiorczości wiejskiej, a które elementy stanowią o ich przewadze
konkurencyjnej?
15. Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi? Jakie czynniki mogą spowodować
wzrost współpracy i czy wymagają one dodatkowych nakładów?
16. Czy usługi oferowane przedsiębiorstwom rozpoczynającym i prowadzącym
działalność na obszarach wiejskich wymagają specjalnych umiejętności i kompetencji
podmiotów świadczących te usługi (ew. podać jakich)?
To już wszystko, dziękuję