ODDZIAŁ W POZNANIU Zakład Kształtowania Środowiska w Obiektach Inwentarskich i Ochrony Powietrza MONITOROWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH JAKO ŹRÓDEŁ EMISJI ROLNICZYCH Raport z realizacji umowy pomiędzy Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach, umowa o dzieło nr 251/2010 zawarta w dniu 31.05.2010 wersja 2 poprawiona Autorzy: Prof. dr hab. inż. Stanisław Winnicki Prof. dr hab. J.Lech Jugowar Mgr inż. Jerzy Karłowski Poznań, grudzień 2010 r.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ODDZIAŁ W POZNANIU
ODDZIAŁ W POZNANIU Zakład Kształtowania Środowiska w Obiektach Inwentarskich
i Ochrony Powietrza
MONITOROWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH JAKO ŹRÓDEŁ EMISJI ROLNICZYCH
Raport
z realizacji umowy pomiędzy Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach,
umowa o dzieło nr 251/2010 zawarta w dniu 31.05.2010 wersja 2 poprawiona
Autorzy:
Prof. dr hab. inż. Stanisław Winnicki Prof. dr hab. J.Lech Jugowar Mgr inż. Jerzy Karłowski
Literatura ..................................................................................................................................37
3
Streszczenie
Wielkość emisji gazów z produkcji zwierzęcej zależy zarówno od pogłowia poszczególnych
gatunków zwierząt jak też od poziomu wydajności oraz systemu utrzymania. Wymienione
wskaźniki zmieniają się w czasie. Liczebność zwierząt jest monitorowana na bieżąco przez
Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która w ramach systemu identyfikacji
i rejestracji zwierząt monitoruje siedziby stad, ilość zwierząt oraz ich obrót. Poziom produkcji
znany jest z wyników kontroli użytkowości prowadzonej przez związki hodowców
i producentów zwierząt, a także przez GUS nad obrotem zwierzętami i produktami
pochodzenia zwierzęcego. Natomiast brak jest całościowego rozeznania o zakresie
stosowania poszczególnych systemów utrzymania zwierząt oraz przechowywania nawozów
naturalnych. Ten ostatni czynnik ma znaczący wpływ na emisję gazów.
Przedmiotem niniejszego raportu, dotyczącego zgodnie z umową woj. wielkopolskiego, są
wyniki badań własnych obejmujące:
1. Opracowanie metody pozyskiwania danych
2. Dokonanie rozpoznania odnośnie liczby zwierząt w poszczególnych systemach
utrzymania oraz sposobu przechowywania odchodów,
3. Weryfikację opracowanych danych z organizacjami i grupami branżowymi
4. Określenie wielkości emisji zanieczyszczeń z uwzględnieniem systemów utrzymania
zwierząt oraz sposobów przechowywania odchodów,
5. Dokonanie obliczeń wielkości emisji według metodyki przyętej przez IPPC
(Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń).
Dla pozyskania danych wyjściowych o liczbie zwierząt zwrócono się do ARiMR –
Wielkopolskiego Oddziału Regionalnego w Poznaniu. Uzyskano dane odnośnie: pogłowia
bydła, świń ,owiec i kóz z podziałem na powiaty oraz liczbę stad i pogłowia bydła i swiń z
podziałem pod względem wielkości stada. W przypadku drobiu wykorzystano dane GUS oraz
publikacje Krajowej Rady Drobiarstwa. Oszacowanie liczby zwierząt w poszczególnych
systemach utrzymania przeprowadzono w oparciu o specjalistyczną wiedzę. Przyjęto, że
zwierzęta w stadach bydła liczące do 100 szt. utrzymywane są na ściółce na uwięzi. Założenie
to potwierdziły informacje uzyskane z mleczarń, oparte na bardzo dużym materiale. Dla
trzody chlewnej przyjęto, że w stadach do 500 szt. świnie utrzymywane są na płytkiej ściółce.
4
W stadach większych stosowane są różne systemy utrzymania. Z ARiMR uzyskano
informacje o stadach większych, w rozbiciu na powiaty. Ponieważ od 2002 roku powiatowe
inspektoraty weterynaryjne prowadzą urzędową ocenę dobrostanu zwierząt, zwrócono się do
nich z prośbą o zaznaczenie systemu utrzymania w poszczególnych stadach. Współpraca ta
okazała się owocna i dzięki temu można było z dużym prawdopodobieństwem obliczyć liczbę
zwierząt przyporządkowaną systemom utrzymania. Ponieważ Inspekcja Weterynaryjna w
dalszym ciągu prowadzić będzie ocenę dobrostanu zwierząt w ramach kontroli cross-
compliance, pozostanie ona źródłem wiarygodnych informacji o systemach utrzymania
zwierząt. Procent bydła utrzymywanego na uwięzi na ściółce wyniósł 73 %, a bez uwięzi na
ściółce 26 %, a tylko 1% - bezściołowo. Natomiast procent świń utrzymywanych bezściełowo
jest większy i zróżnicowany. Na terenie województwa wielkopolskiego 13% loch z
prosiętami, 10 % loch luźnych i prośnych oraz 5 % warchlaków i tuczników utrzymywanych
jest w systemie bezściołowym.
Obliczono wartości emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku. Emisja amoniaku
w znacznym stopniu zależy od systemu utrzymania zwierząt. Ze względu na przewidywany
wzrost pogłowia bydła utrzymywanego w systemie bezściołowym należy liczyć się ze
wzrostem emisji amoniaku. W przypadku świń przewidywany wzrost pogłowia
utrzymywanego w systemie bezściołowym, kosztem podłogi płytko ścielonej, poziom emisji
amoniaku pozostanie na aktualnym poziomie.
5
1. Wstęp Produkcja zwierzęca jest źródłem nawozów naturalnych w formie stałej i płynnej. Ich
ilość zależy od gatunku i masy ciała zwierząt. Nawozy naturalne ze względu na zawartość
i dostępność minerałów dla roślin stanowią ważny czynnik plonotwórczy. Na kolejnych
etapach produkcji, usuwania, przechowywania i wnoszenia nawozów naturalnych do gleby
towarzyszy emisja gazów. Główne z nich z nich to dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu
i amoniak. Udział procentowy rolnictwa w ogólnej emisji gazów do atmosfery jest
zróżnicowany. Emisja dwutlenku węgla wynosi tylko kilka procent, metanu i podtlenku azotu
po około 30%, a azotu amoniakalnego około 90% [Gronauer i in. 1995, Van den Weghe
1995, Pietrzak 2006, Pietrzak 2008].
Na wielkość emisji ma wpływ poziom produkcji jak np. mleka na wielkość emisji metanu
[Piatkowski 2008] – tab. 1, system utrzymania, a w szczególności powierzchnia zabrudzona
odchodami [Hartung i in. 1995] i ilość zużywanej ściółki.
Tabela 1. Emisja metanu przez krowy w zależności od wydajności (na podstawie danych zawartych w Piatkowski 2008)
Dobowa wydajność mleka kg
Emisja metanu w przeliczeniu na 1kg mleka g
10 20 30
33 19 14
Dla przykładu od krowy wydajności 4-6 tys. kg mleka rocznie utrzymywanej na głębokim
oborniku emitowanych jest 7,89 kg N-NH3 rok i sztukę, a przy utrzymaniu bezściołowym
20,85 kg, czyli prawie trzykrotnie więcej.
Według badań Myczki [2000] emisja N-NH3 z chlewni z utrzymaniem tuczników na
głębokiej ściółce wyniosła 1,26 kg/szt. rok. Natomiast na płytkiej ściółce była znacznie
wyższa – 4,01 kg/szt. rok
W ostatnim okresie wzrasta poziom wydajności zwierząt miedzy innymi krów mlecznych
(tab. 2).
6
Tabela 2. Liczba stad i krów o wydajności powyżej 10 tys. kg mleka w woj. Wielkopolskim (na podstawie danych zawartych w Wyniki prac… 2010)
Rok Wyszczególnienie
Jednostka 2006 2007 2008 2009
Stad Krów
n n
19 2031
27 3276
44 5694
71 7605
Średnia wydajność w województwie
kg 7027 7068 7283 7561
W ciągu czterech lat wydajność krów pod kontrolą użytkowości w woj. wielkopolskim
wzrosła o 500 kg (o 7%). W kraju wyraźnie maleje liczba dostawców hurtowych mleka przy
jednoczesnym wzroście sprzedaży mleka z gospodarstwa (tab. 3). Znajduje to przełożenie na
system utrzymania krów, zwiększenie udziału systemów wolnostanowiskowych kosztem
tradycyjnego utrzymania na uwięzi.
Tabela 3. Zmiany struktury producentów mleka w Polsce (na podstawie danych zawartych w Sych-Winiarek 2010)
Rok kwotowy Wyszczególnienie
Jednostka 2004
2005 2007 2008
2009 2010
Liczba dostawców hurtowych Średnia sprzedaż mleka z gospodarstwa Ilość skupionego mleka
n kg
mld kg
311044 26066
8,1
20661044459
9,1
17800051000
9,1 Zmiany procentowe w stosunku do roku 2004-2005 Liczba dostawców hurtowych Średnia sprzedaż mleka z gospodarstwa Ilość skupionego mleka
n kg
mld kg
100 100 100
66,4 170,6 111,1
57,2 195,7 111,1
Należy podkreślić, że ilość zwierząt utrzymywanych w poszczególnych systemach ulega
z czasem istotnym zmianom, a w szczególności w chowie trzody chlewnej wzrasta udział
utrzymania bezściełowego, a w chowie bydła - systemu bezuwięziowego. Jest to sytuacja
dynamiczna i dlatego wymaga bieżącej kontroli. Brak jest rozeznania odnośnie udziału
poszczególnych systemów utrzymania zwierząt. Podobne tendencje następują w chowie
trzody chlewnej. Radykalne zmiany nastąpiły już w chowie drobiu kurzego, zarówno
nieśnego jak i mięsnego. Natomiast brak jest systematycznych badań nad udziałem
procentowym i wielkością różnych systemów utrzymania zwierząt gospodarskich w kraju.
Z dostępnych danych tylko raz, w 2002 roku, ośrodki doradztwa rolniczego przeprowadziły
ogólnokrajowe badania dużej liczby gospodarstw zajmujących się produkcją mleka między
innymi pod kątem systemów utrzymania krów [Ocena stanu , 2003].
W związku z powyższym podjęto badania, których celem było określenie udziału różnych
systemów utrzymania zwierząt gospodarskich na terenie woj. wielkopolskiego. Aby
7
zrealizować ten cel opracowano metodykę dla ustalenia liczby zwierząt utrzymywanych
w konkretnych rozwiązaniach technologicznych.
8
2. Cel badań Celem przeprowadzonych badań było:
– określenie procedury postępowania dla uzyskania aktualnych danych o systemach
utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich na terenie woj.
wielkopolskiego,
– oszacowanie aktualnego pogłowia zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania
w woj. wielkopolskim,
– oszacowanie aktualnej wielkości emisji gazów z produkcji zwierzęcej w woj.
wielkopolskim.
Hipoteza badawcza. Założono, że dane o wielkości pogłowia poszczególnych gatunków
zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania można uzyskać we współpracy
z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Powiatowymi Inspektoratami
Weterynaryjnymi. W przypadku bydła założono również możliwość uzyskania i weryfikacji
potrzebnych danych współpracy z mleczarniami.
9
3. Materiał i metody
3.1. Materiał
Przedmiotem badań było woj. wielkopolskie. Rolnictwo wielkopolskie charakteryzuje się
dużym pogłowiem wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich oraz dużą obsadą na 100 ha
(tab. 4). Obsada bydła jest o około 20% większa w odniesieniu do średniej krajowej.
Natomiast drobiu kurzego jest dwukrotnie większa, a trzody chlewnej dwu i półkrotnie
większa. Pod względem obsady zwierząt na 100 ha w przeliczeniu na DJP woj. wielkopolskie
zajmuje pierwsze miejsce w kraju. Podobnie też pod względem obsady trzody chlewnej
i drobiu kurzego.
Tabela 4. Pogłowie i wielkość obsady zwierząt w kraju i w woj. wielkopolskim (na podstawie danych zawartych w Roczniku Statystycznym 2010)
Pogłowie Obsada na 100 ha tys. sztuk % szt. %
Miejsce pod względem
obsady BYDŁO
Kraj Woj. wielkopolskie
5 606,4 742,6
100 13,2
35,1 42,0
100 119,7
- 4
TRZODA CHLEWNA Kraj Woj. wielkopolskie
18 880,2 5325,4
100 28,2
118,3 301,1
100 245,5
- 1
DRÓB KURZY Kraj Woj. wielkopolskie
124 871,1 27 657,6
100 22,1
782,5 1563,7
100 199,8
- 1
Duże Jednostki Przeliczeniowe Kraj Woj. wielkopolskie
7 648,2 1 414,9
100 18,5
47,9 80,0
100 167,0
- 1
3.2. Metody zbierania danych
Dla ustalenia liczby zwierząt, poszczególnych gatunków, utrzymywanych w różnych
systemach przyjęto następujący tok postępowania:
– Pierwszy etap stanowiło zestawianie ilości zwierząt w woj. wielkopolskim według
Rocznika Statystycznego.
– Drugi etap obejmował określenie liczby stad bydła i trzody chlewnej z uwzględnieniem
ich wielkości. Założono, że dane te uzyska się z ARiMR.
– Trzeci etap miał na celu określenie liczby stad i pogłowia bydła i trzody chlewnej
utrzymywanych w poszczególnych systemach. Założono, ze stada bydła do 100 sztuk,
10
w tym 50 krów mlecznych, oraz stada świń do 500 sztuk utrzymywane są w systemie
tradycyjnym, na ściółce płytko ścielonej. W przypadku bydła dotyczy to także utrzymania
na uwięzi. Dla określenia systemu utrzymania w stadach większych postępowanie
obejmowało:
a) określenie siedziby stad. Dane te uzyskano z ARiMR Oddział w Poznaniu,
b) podział siedzib stad dużych według powiatów i przesłanie tabel do Powiatowych
Inspektoratów Weterynaryjnych,
c) próba weryfikacji danych odnośnie systemów utrzymania bydła przy pomocy służb
surowcowych mleczarń
– etap czwarty to weryfikacja i opracowanie danych.
3.3. Metody obliczeń emisji gazów
Dla wyznaczenia emisji gazów cieplarnianych z gospodarstw rolnych w obszarze
województwa wielkopolskiego posłużono się ogólnie metodyką wykorzystywaną do
inwentaryzacji gazów cieplarnianych: metanu i podtlenku azotu pochodzenia rolniczego
opisaną w: „2006, IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, Chapter 10:
Emissions from Livestock and Manure Management”. Wspomniana metodyka wyznaczania
emisji GHG jest rozpowszechniona w wielu krajach, co stwarza możliwości porównywania
wyników. Metodyka ta jest systematycznie doskonalona. Możliwe jest przeprowadzenie
rekalkulacji dla okresów minionych, jeśli zachodzi potrzeba porównania emisji w różnych
okresach.
Dla każdego gatunku, kategorii i podkategorii podane są szczegółowe wzory wyznaczania
wskaźników emisji metanu z fermentacji jelitowej, z systemów usuwania, przechowywania i
utylizacji odchodów, w skrócie: systemów zarządzania odchodami. W obliczeniach emisji
posłużono się wzorami zawartymi w wyżej wspomnianej metodologii IPCC. Dla ułatwienia
porównania zachowano taką samą numerację równań i oznaczenia symboli umieszczonych
we wzorach, jakie występują w metodologii.
Punktem wyjścia wyznaczenia emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku jest każdorazowo:
– Stan pogłowia zwierząt gospodarskich w danej kategorii użytkowej;
– Średnia ważona masa ciała, przedział wiekowy zwierząt dla okresu obliczeniowego;
– Wskaźniki emisji – obliczone lub przyjęte zostały wartości domyślne.
11
Poniżej przytoczono wzory służące do wyznaczania emisji gazów cieplarnianych zawarte w
metodologii IPCC wraz z niezbędnymi objaśnieniami. Wyniki obliczeń emisji według tych
wzorów umieszczono na stronach 23 - 33.
Emisje metanu z fermentacji jelitowej i systemów gospodarowania odchodami
Równanie 10.19
Fermentacja jelitowa:
6
)()( 10
TT
NEFEmisje
gdzie: Emisje - emisje metanu z fermentacji jelitowej, Gg, CH4 rok-1 EF(T) - wskaźnik emisji dla określonej populacji zwierząt, kg, CH4 szt-1 rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym
obszarze) T - gatunek/kategoria zwierząt
Równanie 10.20
Fermentacja jelitowa
i iJelitowa ETotalCH 4
gdzie: Total CH4Jelitowac - całkowita emisja z fermentacji jelitowej, Gg CH4 rok-1 Ei - emisja z i-tej kategorii lub podkategorii zwierząt
Równanie 10.22
Fermentacja jelitowa
)(
6
)()(4 10
)(
T
TTObornik
NEFCH
gdzie: CH4Obornik - emisje CH4 z systemów usuwania i przechowywania obornika dla określonej
populacji zwierząt, Gg, CH4 rok-1
EF(T) - wskaźnik emisji dla określonej populacji zwierząt, kg, CH4 szt-1 rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym
obszarze) T - gatunek/kategoria zwierząt
12
Emisje podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami
Równanie 10.25
Emisja bezpośrednia N2O z systemów zarządzania odchodami
28
44)( )(3),()()()(2
SS
TSTTTmmD EFMSNexNON
gdzie: N2OD(mm) - bezpośrednie emisje N2O z systemów zarządzania odchodami w kraju (lub na
określonym obszarze), kg, N2O rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym
obszarze) Nex(T) - roczne średnie wydalanie N (azotu) na sztukę w gatunku / kategorii T w kraju (lub
na określonym obszarze), kg N animal-1 rok-1 MS(T,S) - udział w całorocznym wydalaniu azotu dla każdego gatunku / kategorii T objętej
systemem zarządzania odchodami S w danym kraju (lub na danym obszarze), liczba bezwymiarowa
EF3(S) - wskaźnik emisji dla bezpośredniej emisji N2O z systemu zarządzania odchodami S w danym kraju (lub na danym obszarze), kg, N2O-N/kg N w systemie zarządzania odchodami S
S - system zarządzania odchodami T - gatunek/kategoria zwierząt 44/28 - konwersja emisji (N2O-N)(mm) na emisje N2O(mm)
Równanie 10.30
Roczna ilość wydalanych odchodów
3651000)()( TAM
NNex TrateT
gdzie: Nex(T) - roczne wydalanie N dla danej kategorii zwierząt T, kg N zwierzę-1 rok-1 Nrate(T) - domyślny wskaźnik wydalania N, kg N (1000 kg ż. masy ciała)-1 dzień-1 TAM(T) - typowa masa ciała dla danej kategorii T, kg zwierzę-1
Emisje amoniaku
Dla obliczenia emisji amoniaku od zwierząt gospodarskich zastosowano wskaźniki emisji stosowane do inwentaryzacji emisji amoniaku w makroskali [Pietrzak 2008].
13
4. Wyniki
4.1. Pogłowie zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania
4.1.1. Bydło W woj. wielkopolskim jest prawie 53 tys. gospodarstw utrzymujących bydło (tab. 5).
Najwięcej jest stad małych liczących do 10 sztuk, których jest prawie 32 tys. (60,5%). Jednak
utrzymywano w nich niespełna 14,7% pogłowia bydła. Średnia liczba sztuk bydła w tych
gospodarstwach wyniosła zaledwie 4.
Tabela 5. Rozkład stad bydła pod względem liczebności w woj. Wielkopolskim
Liczba stad Łączna liczba bydła Liczba sztuk bydła w stadzie n % n %
do 10 11 – 20 21 – 50 51 – 100
101 i więcej
31 881 9 088 8 787 2 254 780
60,5 17,3 16,5 4,2 1,5
127 770 134 953 274 905 150 467 183 760
14,7 15,5 31,5 17,2 21,1
52 790 100,0 871 885 100,0
Można założyć, że stada liczące poniżej 10 sztuk będą ulegać likwidacji. Gospodarstwa z
tak małą liczbą zwierząt nie stać na inwestycje niezbędne przy produkcji mleka, a zakłady
mleczarskie niechętnie odbierają małe partie mleka. Krajowa kwota na mleko dostawców
indywidualnych nie jest wykorzystywana i ulega zmniejszeniu z każdym rokiem. Proces
zaniku małych stad bydła nasilił się w ostatnich latach w całym kraju [Sass 2008,
Lewandowski 2010, Sych-Winiarek 2010]. Największy odsetek bydła – 31,5%, utrzymywano
w stadach liczących od 21 do 50 sztuk.
Wstępne rozeznanie odnośnie udziału poszczególnych systemów utrzymania bydła,
przeprowadzono w oparciu o informacje uzyskane z mleczarń. Założono, że służba
surowcowa mleczarń orientuje się w aktualnej sytuacji u swych dostawców. Przygotowano
tabelę i wysłano do 40 mleczarń działających na terenie woj. wielkopolskiego. Otrzymano
odpowiedzi z 10 mleczarń, przy czym tylko z 7 zakładów uzyskano sensowne dane. Wskazuje
to na trudności w możliwości uzyskania danych dla całego województwa. Zbiorcze wyniki
z 7 mleczarń przedstawiono w tab. 6. Obejmują one 3700 stad i prawie 58 tys. sztuk krów, co
stanowi około 15% pogłowia krów w woj. wielkopolskim. Dominujący system utrzymania
uwięziowy i na ściółce występował w 95,1% stad. Nie występował system bezściołowy
w oborach uwięziowych. System wolnostanowiskowy występował zaledwie w 4,9% stad,
14
w tym ściołowy w 4,2% i bezściołowy w 0,7% stad. W 39,1% stad krowy latem korzystały
z pastwiska.
Tabela 6. Rozkład systemu utrzymania krów mlecznych w woj. wielkopolskim (wg danych działu skupu mleczarń)
Emisje amoniaku z systemów gospodarowania odchodami
18,79%
74,66%
0,06%
6,46%0,02%
Bydło
Św inie
Ow ce
Kozy
Drób
Rys. 9. Procentowe udziały emisji amoniaku z systemów zarządzania odchodami.
34
Udział poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich w emisji gazów przedstawiono
w tab. 29. Bydło dominuje w emisji metanu – 64,8% oraz podtlenku azotu – 72,8%, a trzoda
chlewna w emisji amoniaku – 74,7%.
Trzoda chlewna ma znaczący udział w produkcji metanu – 33,1% i podtlenku azotu – 26%.
Odsetek emisji metanu i podtlenku azotu z produkcji drobiu kurzego jest niewielki,
odpowiednio 1,9 i 1,2%. Natomiast emisja amoniaku z ferm drobiu jest znacząca i wynosi
6,4%. Ze względu na małe pogłowie owiec i kóz ich udział w emisji wszystkich trzech gazów
jest nieznaczny.
Brak danych literaturowych odnośnie emisji gazów w woj. wielkopolskim każe traktować
wyniki własne jako wyjściowe do porównań w przyszłości.
Tabela 29. Wielkość i struktura emisji gazów z produkcji zwierzęcej w woj. wielkopolskim
Rodzaj gazu – emisja roczna Struktura % emisji Gatunek zwierząt metan
GgCH4 rok -1 podtlenek azotu kg N2O rok -1
amoniak kg NH3 rok -1
metan podtlenek azotu
amoniak
Bydło Świnie Owce i kozy Drób kurzy
71,82 36,66 0,23 2,16
196747 70272
84 3291
8123264 32280126
38030 2794670
64,8 33,1 0,2 1,9
72,8 26,0 0,0 1,2
18,8 74,7 0,1 6,4
Razem 110,90 270394 43236090 100 100 100
35
5. Podsumowanie
Podstawowe dane do obliczeń wielkości emisji z produkcji zwierzęcej, w odniesieniu do
gospodarstwa, regionu lub kraju, jest znajomość pogłowia zwierząt poszczególnych gatunków
z uwzględnieniem grup wiekowych i produkcyjnych oraz systemu ich utrzymania.
Wielkość pogłowia, w przypadku regionu lub kraju, uzyskujemy z rocznika statystycznego
lub informacji z odpowiedniego Oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Wielkość pogłowia grup wiekowych obliczamy na podstawie struktury stada dla danego
gatunku zwierząt. Poziom produkcji podawany jest w Roczniku Statystycznym. Brak jest
w dostępnych publikacjach odsetka zwierząt według systemu utrzymania. Dane te możliwe są
do oszacowania poprzez następujące postępowania:
– uzyskanie danych o pogłowiu ogólnym według gatunków z ARiMR, oraz z wykazem
siedzib stad większych dla bydła i trzody chlewnej,
– Powiatowe Inspektoraty Weterynarii posiadają rozeznanie odnośnie systemów
utrzymania bydła i trzody chlewnej, w ramach nadzoru nad dobrostanem zwierząt.
W przypadku woj. wielkopolskiego współpraca układa się wzorowo.
Zgodnie z tendencjami światowymi, następują zmiany w systemach utrzymania zwierząt
gospodarskich, co wymaga aktualizacji danych odnośnie odsetka (pogłowia) zwierząt
utrzymywanych w danym systemie.
W opracowaniu przedstawiono stan aktualny wielkości pogłowia różnych gatunków zwierząt
gospodarskich w woj. wielkopolskim, według systemów utrzymania oraz obliczono wielkość
emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku z produkcji zwierzęcej.
Stan aktualny w zakresie pogłowia zwierząt gospodarskich według systemów jest
następujący, w odniesieniu do:
– bydła. Dominuje utrzymanie na ściółce – 98,7% zwierząt i tylko 1,3% w systemie
bezściołowym. W związku z tym gnojowica bydlęca stanowi margines nawozów
naturalnych. Wyraźnie przeważa utrzymanie na uwięzi – 72,8% zwierząt, w stosunku do
bezuwięziowego – 27,2%. Natomiast w gospodarstwach większych przeważa utrzymanie
bezuwięziowe – 63,4% w stosunku do uwięziowego – 36,6%. Odsetek bydła
korzystającego z pastwisk wynosi około 10%. Można prognozować, że: następować
będzie wzrost pogłowia utrzymywanego bezuwięziowo, utrzymanie bezściołowe będzie
na stabilnym poziomie a odsetek bydła korzystającego z pastwisk ulegnie nieznacznemu
zmniejszeniu.
36
– trzoda chlewna. Zdecydowanie dominuje utrzymanie na płytkiej ściółce, wszystkich grup
wiekowych. Utrzymanie bezściołowe dla loch wynosi około 10% a warchlaków
i tuczników. W stadach większych utrzymanie bezściołowe jest znacznie większe w
porównaniu do ogólnego pogłowia. Można prognozować, że wzrośnie odsetek świń
utrzymywanych w systemie bezściołowym, a szczególnie loch z prosiętami oraz loch
luźnych i prośnych.
– owce i kozy. Nie przewiduje się zmian zarówno wielkości pogłowia jak i systemu
utrzymania (na głębokiej ściółce).
– drób kurzy. Nie przewiduje się dużych zmian zarówno wielkości pogłowia jak
i systemów utrzymania.
Wielkość emisji gazów z produkcji zwierzęcej przedstawia się aktualnie następująco
– w produkcji metanu udział bydła wyniósł 64,8%, a trzody chlewnej 33,1%,
– podtlenku azotu: bydło 72,8% i trzody chlewnej 26%,
– amoniaku trzody chlewnej 74,7%, bydła 18,8% i drobiu 6,4%.
W związku ze wzrostem udziału utrzymania bezściołowego bydła i świń należy się liczyć
w przyszłości ze wzrostem emisji amoniaku.
37
Literatura
1. Gronnauer A., Stanzel H., Neser S., Depta G., Schäfer K., Haus R., Heinz S., Krahl J.,
Luther W., Munack A., Hopf H., Boxberger J., Amon T., Kießling B., Salow Ch.,
Sciborski J.: 1995, Anforderungen und Lösungsansätze zur Bestimmung von
Emissionsraten ökosystem und klimarelevanter Gase aus der Landberwirt – schaftung,
w: Bau und Technik in der Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen
Tagung vom 14. und 15. März 1995 in Potsdam, 147-156
2. Hartung E., Bűescher W., Jungbluth T.: 1995, Grundlagenuntersuchungen zur
Quantifizierung der Haupt – einflußfaktoren auf die Freisetzung von Ammoniak, Bau
und Technik inder Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung, w: Bau und Technik in der
Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen Tagung vom 14. und 15.
März 1995 in Potsdam, 139-146
3. Lewandowski E. 2010 Czas dla mleka, Hodowla i chów bydła, 1, 10-12
4. Myczko A.: 2000, Wpływ techniki utrzymania tuczników na poziomie emisji
amoniaku z budynków Inżynieria Rolnicza, IBMER Warszawa, 1 (12)
5. Ocena stanu gospodarstw mlecznych w Polsce i kierunki działania na lata 2003-2006,
2003 Wyd. Regionalne Centrum Doradztwa i Rozwoju Rolnictwa i Obszarów
Wiejskich – Stare Pole
6. Piatkowski B.: 2008, Die Kuh als „Klimakiller?” Neue Landwirtschaft, 2, 59
7. Pietrzak S, 2006.: Metoda inwentaryzacji emisji amoniaku ze źródeł rolniczych w Polsce i jej praktyczne zastosowanie. Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, 2006: t.6 z.1 (16), s. 319-334
8. Pietrzak S,: 2008, Procedura szacowania emisji amoniaku ze źródeł rolniczych, Materiały Instruktażowe - Procedury 118/1, Wydawnictwo IMUZ Falenty
9. Sass R.: 2008, Opłacalność produkcji mleka w Polsce i wybranych krajach Unii
Europejskiej, Wieś Jutra 11 (124), 4-6
10. Sych – Winiarek J.: 2010 Rynek mleka w latach 2009-2010, Biuletyn Informacyjny
ARR, 8 (230), 26-36
11. Van den Weghe H. : 1995, Tierhaltung und Umwelt, W: Bau und Technik inder
Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen Tagung vom 14. und 15.
März 1955 in Potsdam, 31-39
38
12. Wyniki prac hodowlanych w roku 2009, 2010, Wydawnictwo Polskiej Federacji
Hodowców Bydła i Producentów Mleka - Region Oceny Poznań
13. Zbiorowe, 2010, Wyniki oceny wartosci użytkowej drobiu w 2009 roku, wyd.
Krajowa Rada Drobiarstwa – Izba Gospodarcza w Warszawie.