ติวน้อง เตรียมสอบโควตา ม.ขอนแกน่ ชีววิทยา
ผู้แต่ง อ.ตั้ว (ชนันท์ เกียรติสิริสาสน์)
จัดพิมพ์และจัดจ าหน่ายโดย
โรงเรียนกวดวิชาดิแอ๊ค (The Act. School)
123/2 หมู่ 8 ต.ศิลา อ.เมือง จ.ขอนแก่น 40000
โทรศัพท์ 043-257-176
โทรสาร 043-378-096
พิมพ์ที ่ โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยขอนแก่น
ราคา 220 บาท
สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสทิธิ์ พ.ศ. 2537 โดยศูนย์ประสานงานวิชาการขอนแก่น
(สถาบัน The Act.) ห้ามลอกเลียนแบบ ไม่ว่าส่วนใดสว่นใดส่วนหนึ่งของหนังสือเลม่นี้
ไม่ว่าในรูปแบบใดๆ นอกจากจะได้รับอนญุาตเป็นลายลักษณอ์ักษรจากผู้จัดพิมพ์เท่านั้น
II
ชี้แจงจากใจ
ชี้แจงจากใจขอเกริ่นน�าก่อนว่าด้วยความที่เป็นผู้ชอบในวิชาชีววิทยา “เพราะชีวะคือชีวิต” จึงมีความสุขและสนุก
ทุกครั้งในการอ่านหนังสือชีววิทยาดีๆ สักเล่มหนึ่ง แต่ไม่นึกว่าต้องกลายเป็นคนท�าหนังสือเสียเอง เมื่อได้รับ
โอกาสจึงตั้งใจจะท�าหนังสือให้ดีที่สุด ทั้งด้านเนื้อหา ความสวยงาม แบบฝึกหัด ฯลฯ พูดง่ายๆ คือทุกจุดที่
ท�าได้ เพื่อให้ใครก็ตามที่ได้อ่านหนังสือเล่มนี้เกิดความรู้สึกดีทุกครั้งที่ได้อ่าน อยากให้คนที่ไม่ชอบได้ชอบใน
วิชาชีวะ และอยากให้คนที่รักรู้สึกรักมันมากขึ้น ด้วยเชื่อว่าความทุ่มเทที่มอบให้กับการท�าหนังสือเล่มนี้จะ
ตรงกับใจใครหลายๆ คน ที่มีเป้าหมายเดียวกันคือค�าว่า “ความส�าเร็จ”
วัตถุประสงค์ของหนังสือเล่มนี้จัดท�าเพื่อใช้ในคอร์สฟื้นฟูเตรียมสอบโควตา มข. ของสถาบัน
The Act. โดยรวบรวมเนื้อหาส�าคัญที่ใช้ในการสอบเข้าโควต้า มข. ในวิชาชีววิทยาที่สมบูรณ์แบบที่สุด
พร้อมทั้งมีแบบฝึกหัดท้ายบทส�าหรับการศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง
หลักการใช้หนังสือเล่มนี้ ขอให้ถือว่าหนังสือคือเพื่อนที่คอยช่วยเหลือยามเกิดความสงสัย เอาไว้อ่าน
คู่ใจในยามที่เหงา และขอย�้าว่าหนังสือเล่มนี้ไม่ใช่หนังสือวิเศษที่มีแล้วจะสอบผ่าน แต่ต้องอาศัยการทบทวน
ท�าความเข้าใจสม�่าเสมอของน้องๆ เอง เพื่อให้น้องๆ กลายเป็นคนพิเศษในวิชาชีววิทยา
สุดท้ายแล้วนะครับ หนังสือเล่มนี้เกิดขึ้นไม่ได้ หากขาดชัยชนม์ทรรศ ศรีวรรัตน์ที่รัก ผู้คอยช่วยเหลือ
จัดท�าทุกๆ อย่างเกี่ยวกับหนังสือเล่มนี้ จนส�าเร็จลุล่วงตามความตั้งใจ และหากมีข้อผิดพลาดประการใด
ขอน้อมรับค�าแนะน�าไว้ด้วยความขอบคุณยิ่ง
ด้วยความห่วงใยและเป็นก�าลังให้เสมอ
ชนันท์ เกียรติสิริสาสน์ (ครูตั้ว)
III
สารบ
ัญ
บทที่ 1 ธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต 1
ชีวิตคืออะไร 1
ลักษณะของสิ่งมีชีวิต 1
ชีววิทยากับการด�ารงชีวิต 3
ชีวจริยธรรม 3
แบบฝึกหัดบทที่ 1 3
บทที่ 2 การศึกษาชีววิทยา 4
การศึกษาชีววิทยา 4
กล้องจุลทรรศน์ 7
แบบฝึกหัดบทที่ 2 10
บทที่ 3 เคมีที่เป็นพื้นฐานของสิ่งมีชีวิต 11
ธาตุในชีววิทยา 11
พันธะในชีวโมเลกุล 11
ความมีขั้วของชีวโมเลกุล 12
ความเป็นกรด-เบส 13
Functional group ในชีวโมเลกุล 15
ชีวโมเลกุล 4 ชนิด 16
Carbohydrate 17
Lipid 21
Protein 23
Nucleic acid 27
Metabolism 30
แบบฝึกหัดบทที่ 3 33
บทที่ 4 เซลล์ 34
เรื่องราวของเซลล์ 34
โครงสร้างเซลล ์ 35
โครงสร้างภายนอกเซลล ์ 41
โครงสร้างยึดเซลล์ไว้ด้วยกัน 42
การท�างานของ plasma membrane 43
การแบ่งเซลล ์ 47
แบบฝึกหัดบทที่ 4 54
บทที่ 5 การย่อยอาหารเพื่อให้ได้มาซึ่งพลังงาน 55
อาหารของสัตว ์ 55
การย่อยอาหารของสัตว ์ 56
การย่อยอาหารของมนุษย์ 58
การหายใจระดับเซลล ์ 61
Glycolysis 61
Kreb’s Cycle (Citric Acid Cycle) 63
Electron Transport Chain 63
Fermentation 65
การสลายสารอาหารต่างๆ 67
แบบฝึกหัดบททีี่ 5 68
บทที่ 6 การรักษาดุลยภาพในร่างกาย 70
การรักษาสมดุลน�า้และการขับของเสีย 70
การรักษาสมดุลน�า้ในมนุษย์ 72
ระบบไหลเวียนเลือด 74
ระบบหายใจ 78
ระบบภูมิคุ้มกัน 81
แบบฝึกหัดบทที่ 6 87
บทที่ 7 การเคลื่อนไหวของสิ่งมีชีวิต 89
การเคลื่อนไหวของโปรโตซัว 89
การเคลื่อนไหวของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง 90
กระดูกและข้อต่อ 90
กล้ามเนื้อ 92
สารบัญ
IV
สารบัญ
แบบฝึกหัดบทที่ 7 94
บทที่ 8 การรับรู้ และการตอบสนอง 95
เซลล์ประสาท 95
Resting membrane potential 97
Action Potential 98
Synapse 101
โครงสร้างของระบบประสาท 102
โครงสร้างของ CNS 104
โครงสร้างของสมอง 106
การรับความรู้สึก 108
การได้ยินและการทรงตัว 109
การรับภาพ 111
การรับรส 113
การรับกลิ่น 114
การสัมผัส 114
แบบฝึกหัดบทที่ 8 115
บทที่ 9 ระบบต่อมไร้ท่อ 116
นิยามพื้นฐาน 116
ฮอร์โมนจาก hypothalamus 117
ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง 118
ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไต 120
ฮอร์โมนจากต่อมอื่นๆ 121
ฮอร์โมนจากทางเดินอาหาร 123
ฮอร์โมนอื่นๆ 125
โรคที่เกิดจากฮอร์โมนผิดปกต ิ 126
แบบฝึกหัดบทที่ 9 127
บทที่ 10 พฤติกรรมของสัตว์ 128
พฤติกรรมของสัตว ์ 128
พฤติกรรมที่มีมาตั้งแต่ก�าเนิด 128
พฤติกรรมการเรียนรู ้ 129
แบบฝึกหัดบทที่ 10 131
บทที่ 11 การสืบพันธุ์และการเจริญของสัตว์ 132
การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ 132
การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ 133
ระบบสืบพันธุ์เพศชาย 134
ระบบการสืบพันธุ์เพศหญิง 137
การเจริญของสัตว์ 140
แบบฝึกหัดบทที่ 11 142
บทที่ 12 โครงสร้างและหน้าที่ของพืชดอก 143
เนื้อเยื่อพืชแบ่งออกเป็น 3 ประเภท 143
โครงสร้างของล�าต้นพืชดอก 146
โครงสร้างรากพืชดอก 146
โครงสร้างใบของพืชดอก 148
เนื้อเยื่อเจริญ 148
การเจริญปฐมภูม ิ 149
การเจริญทุติยภูมิ 149
แบบฝึกหัดบทที่ 12 151
บทที่ 13 การสังเคราะห์ด้วยแสง 152
การสังเคราะห์ด้วยแสง 152
เซลล์และรงควัตถุที่ใช ้ 152
Light-dependent reaction 154
Calvin cycle 157
ปัจจัยที่มีผลต่อการสังเคราะห์แสง 160
แบบฝึกหัดบทที่ 13 162
บทที่ 14 การสืบพันธุ์ของพืช 163
การสืบพันธุ์ของพืช 163
โครงสร้างของดอก 164
การสร้าง pollen 165
การสร้าง embryo sac 165
การปฏิสนธิในพืชดอก 166
โครงสร้างของเมล็ด 167
การงอกของเมล็ด 168
V
สารบ
ัญ
ประเภทของผล 168
แบบฝึกหัดบทที่ 14 170
บทที่ 15 การล�าเลียงน�า้และการตอบสนองของพืช 171
Water potential 171
การขนส่งและดูดน�้าในพืช 171
การขนส่งน�้าตาลใน phloem 174
ธาตุอาหารที่จ�าเป็นส�าหรับพืช 175
ฮอร์โมนพืช 176
การเคลื่อนไหวของพืช 177
แบบฝึกหัดบทที่ 15 178
บทที่ 16 พันธุศาสตร์ 179
พันธุศาสตร์ของ Mendel 179
การถ่ายทอดทางพันธุกรรมนอกกฎ Mendel 182
พงศาวล ี 184
แบบฝึกหัดบทที่ 16 185
บทที่ 17 ยีนและโครโมโซม 186
DNA คือหน่วยควบคุมการท�างานของสิ่งมีชีวิต
186
การคัดลอก DNA 187
การเก็บสาย DNA เป็นโครโมโซม 191
การสังเคราะห์โปรตีน 192
แบบฝึกหัดบทที่ 17 196
บทที่ 18 พันธุศาสตร์และเทคโนโลยีทาง DNA 197
การโคลน DNA (DNA cloning) 197
PCR 199
RFLP 200
ประโยชน์ของพันธุวิศวกรรม 201
แบบฝึกหัดบทที่ 18 202
บทที่ 19 วิวัฒนาการ 203
หลักการของวิวัฒนาการ 203
ทฤษฎีของ Lamarck 203
ทฤษฎีของ Darwin 204
หลักฐานของการวิวัฒนาการ 206
Species 207
สมดุล Hardy-Weinberg 208
แบบฝึกหัดบทที่ 19 210
บทที่ 20 ความหลากหลายทางชีวภาพ 211
การจัดกลุ่มสิ่งมีชีวิต 211
Bacteria และ Archaea 212
Kingdom Protista 215
Kingdom Fungi 218
Kingdom Plantae 220
Kingdom Animalia 227
แบบฝึกหัดบทที่ 20 238
บทที่ 21 นิเวศวิทยา 239
นิเวศวิทยา 239
ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต 239
ระบบนิเวศ 242
แบบฝึกหัดบทที่ 21 245
บทที่ 22 ประชากร 246
ประชากร 246
การขยายประชากร 248
ชีวประวัติ 249
แบบฝึกหัดบทที่ 22 251
บทที่ 23 มนุษย์และความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม 252
ทรัพยากรธรรมชาติ 252
การใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ ปัญหา
และการจัดการ 252
แบบฝึกหัดบทที่ 23 255
VI
1บทที่ 1 – ธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต
ชีวิตคืออะไร• “เป็นความวิเศษของธรรมชาติ”
• “เป็นความมหัศจรรย์”
• “เป็นสิ่งที่สามารถด�ารงสภาพของตนเองได้”
• และอื่นๆ อีกมากมาย
» เป็นเรื่องยากที่จะนิยามค�าว่า “ชีวิต"
» ในนิยามของผมนั้น “ชีวิต” เป็นงานศิลปะหรือความสวยงาม
อันเกิดจากการท�างานร่วมกันอย่างลงตัวของวิทยาศาสตร์
ทุกแขนง
ลักษณะของสิ่งมีชีวิต » สิ่งมีชีวิตต้องการอาหารและพลังงาน
• สิ่งมีชีวิตเป็นระบบสารเคมีที่ท�างานร่วมกัน และต้องใช้พลังงานในการเกิดปฏิกิริยาต่างๆ
• Metabolism เป็นชุดของปฏิกิริยาเคมีในเซลล์ที่ใช้ในการด�ารงไว้ซึ่งชีวิต (หน้า 30)
› แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ
◊ Anabolism – เป็นปฏิกิริยาสร้างสารเคมีที่ใช้พลังงาน
◊ Catabolism – เป็นปฏิกิริยาสลายสารเคมีซึ่งได้พลังงาน
• นอกจากนี้ กิจกรรมอื่นๆ ของสิ่งมีชีวิตก็ต้องใช้พลังงานทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นการสืบพันธุ์ เป็นต้น
» สิ่งมีชีวิตต้องมีการรักษาดุลยภาพของร่างกาย
• ดุลยภาพคือความสมดุลภายในร่างกาย เช่น ความเข้มข้นของเกลือ ปริมาณน�า้ในร่างกาย เป็นต้น
• ดุลยภาพนั้นมีความส�าคัญมาก เพราะปฏิกิริยาเคมีในสิ่งมีชีวิตนั้นไวต่อปัจจัยต่างๆ เป็นอย่างมาก
› ในความเป็นจริง สิ่งมีชีวิตมักไม่ได้อยู่ในสภาพแวดล้อมภายนอกที่คงที่ตลอดเวลา จึงจ�าเป็นต้องมี
การควบคุมสภาพแวดล้อมภายในร่างกายให้คงที่ หรือรักษาดุลยภาพนั่นเอง
01 ธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต
Nature of Life
1
2บท
ที่ 1
– ธร
รมชา
ติของ
สิ่งมีช
ีวิต
» สิ่งมีชีวิตต้องมีการสืบพันธุ์
• เป็นการเพิ่มจ�านวนของสิ่งมีชีวิต
› การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ (asexual reproduction) – เป็นการสืบพันธุ์โดยใช้พันธุกรรมของ
สิ่งมีชีวิตเพียง 1 ตัว
◊ ข้อดีคือ สามารถเพิ่มจ�านวนสมาชิกได้อย่างรวดเร็ว
◊ ข้อเสียคือ สิ่งมีชีวิตทุกตัวที่ได้จะมีลักษณะทางพันธุกรรมเหมือนกัน (หน้า 133)
› การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (sexual reproduction) – เป็นการสืบพันธุ์ที่ต้องใช้พันธุกรรมจาก
สิ่งมีชีวิต 2 ตัวมาผสมกัน
◊ ข้อดีคือ ได้สิ่งมีชีวิตที่มีพันธุกรรมหลากหลายมาก
◊ ข้อเสียคือ ใช้ทรัพยากร เช่น เวลาและพลังงานสูง (หน้า 133)
» สิ่งมีชีวิตมีการเจริญเติบโต
• เมื่อเกิดมาใหม่ๆ สิ่งมีชีวิตมักมีขนาดเล็กมาก และยังไม่มีความสามารถมากนัก จึงต้องมีการรวบรวม
พลังงานเพื่อใช้ในการเจริญเติบโตจนตัวมันสามารถสืบพันธุ์ได้
• สิ่งมีชีวิตยังมีความสามารถในการซ่อมแซมตัวเอง เมื่อเกิดความเสียหายที่ไม่รุนแรงมากได้อีกด้วย
• นอกจากนี้ สิ่งมีชีวิตก็มีอายุขัย โดยหลักๆ จะถูกก�าหนดโดยพันธุกรรม ตัวอย่างเช่น อายุขัยของพืช
› พืชที่มีิอายุสั้นมาก (ephemeral plant) เช่น บานชื่น บานเย็น แพงพวยฝรั่ง เป็นต้น
› พืชที่มีอายุ 1 ปี (annual plant) เช่น ธัญพืชต่างๆ ข้าวโพด ผักกาด ถั่วลันเตา เป็นต้น
› พืชที่มีอายุ 2 ปี (biennial plant) เช่น กระเทียม หอม ว่านสี่ทิศ เป็นต้น
› พืชที่มีอายุหลายปี (perennial plant) เช่น มะขาม จามจุรี พญาสัตบรรณ เป็นต้น
» สิ่งมีชีวิตมีโครงสร้างที่จ�าเพาะและแน่นอน
• สิ่งมีชีวิตมักมีการจัดโครงสร้างร่างกายที่เหมาะสมต่อการด�ารงชีวิตและการสืบพันธุ์สูงสุด เช่น ค้างคาวที่
อาศัยอยู่ในถ�า้มืด มักมีอวัยวะปล่อยคลื่นเสียงความถี่สูงเพื่อใช้ในการหาเหยื่อได้
» สิ่งมีชีวิตมีการตอบสนองต่อสิ่งเร้า
• เป็นคุณสมบัติที่ช่วยเพิ่มความอยู่รอดให้กับสิ่งมีชีวิตได้เป็นอย่างมาก เนื่องจากสิ่งมีชีวิตต้องปรับตัวให้
เข้ากับสภาพแวดล้อมอย่างเหมาะสม
• ตัวอย่างเช่น การหันปลายยอดหาแสงของพืช การจ�าศีลของสัตว์
» สิ่งมีชีวิตมีการเคลื่อนไหว
• การเคลื่อนไหวนั้นก็อาจถือได้ว่าเป็นดารตอบสนองต่อสิ่งเร้ารูปแบบหนึ่ง
• เช่น การเคลื่อนที่หนีฟอง CO2 ของพารามีเซียม การหุบบานของดอกไม้ เป็นต้น
2
3บทที่ 1 – ธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต
ชีววิทยากับการด�ารงชีวิต » การชีววิทยานั้นมีประโยชน์ต่อมนุษย์หลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็น
• การใช้ความรู้ไปประยุกต์เป็นเทคโนโลยีชีวภาพ
› เช่น การโคลนยีนของสิ่งมีชีวิตเพื่อสร้างโปรตีนที่ต้องการ เช่นการสร้างฮอร์โมน insulin จากยีสต์
เพื่อรักษาโรคเบาหวาน
› การสร้างพันธุ์พืชใหม่ๆ ที่ต้านทานต่อโรคต่างๆ
• การน�าความรู้ไปใช้ในการเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร
• การใช้ความรู้ในการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม
› เช่น การยกเลิดการใช้ยาฆ่าแมลง DDT ที่เป็นอันตรายต่อแมลงในป่า เป็นต้น
ชีวจริยธรรม » เนื่องจากวิชาชีววิทยาเป็นวิชาศึกษาสิ่งมีชีวิต จึงจ�าเป็นต้องใช้สิ่งมีชีวิตทดลองตลอดเวลา ดังนั้น
นักชีววิทยาจ�าเป็นต้องมีจริยธรรมในการใช้สิ่งมีชีวิตอย่างเหมาะสม
แบบฝึกหัดบทที่ 11. ภาพขวานี้แสดงโครงสร้างล�าดับใดของสิ่งมีชีวิต (มข.53)
A. Organism
B. Population
C. Community
D. Diversity
2. ข้อใดเป็นการปรับตัว (adaptation) ของสิ่งมีชีวิต (มข.53)
A. มดอพยพหนีน�้าท่วม
B. แมลงเม่าบินเล่นไฟหลังในตก
C. ตั๊กแตนใบไม้พรางตัวจากศัตรู ด้วยรูปร่างที่คล้ายกับใบไม้รอบตัวมัน
D. ผึ้งงานบินเป็นรูปวงกลม เพื่อบอกระยะทางแหล่งอาหารให้กับผึ้งงานตัวอื่น
3. ข้อใดไม่ใช่ลักษณะของสิ่งมีชีวิต
A. สิ่งมีชีวิตมีการเคลื่อนไหว
B. สิ่งมีชีวิตต้องมีการรักษาดุลยภาพ
C. สิ่งมีชีวิตมีโครงสร้างจ�าเพาะ
D. สิ่งมีชีวิตมีการใช้ออกซิเจน
3
ตัวอยา่งข้างต้น เป็นส่วนหนึ่งของหนังสือเล่มนี้เท่าน้ัน
หากสนใจเนื้อหา และต้องการเป็นเจ้าของหนังสือเล่มนี้
สามารถสั่งซื้อออนไลน์ได้ที่ www.theactkk.net
หรือ
โทรศัพท์สั่งซื้อได้ที่ สถาบัน The Act. โทร. 043-257-176
โดยแจ้งชื่อที่อยู่ที่ชัดเจน แล้วโอนเงินเข้าบัญชีของทางสถาบัน ภายใน 3 วัน
สถาบันจะจัดส่งหนังสือทางพัสดุไปรษณีย์ถึงมือภายใน 5 วัน
นับจากวันที่ได้รับเงิน
ข้อควรทราบก่อนการสั่งซื้อ
สั่งซื้อหนังสือจ านวนเงินรวมกันตั้งแต่ 500 บาทขึ้นไป ฟรีค่าจัดส่งลงทะเบียนทาง
ไปรษณีย์ มูลค่า 60 บาท
น้องสามารถรวมรายการสั่งซื้อกับเพือ่นๆ แล้วสั่งซื้อในคราวเดียวกัน จะท าให้
ประหยัดค่าส่ง และค่าธรรมเนียมโอนเงินผ่านธนาคาร อย่างน้อย 60+25=85 บาท
ส าหรับสมาชิก The Act. สั่งซื้อหนังสือจ านวนเงินรวมตั้งแต่ 1,500 บาทขึ้นไป จะ
ได้รับส่วนลด 5-15 %
ผู้ชนะ คือ ผู้ที่มีเทคนิคในการเรียนรู้และเตรียมตัวที่ดีกว่าเสมอ เรามั่นใจว่าน้องก็คือ หนึ่งในผู้ชนะนั้น
เคล็ดลับแห่งความส าเร็จ “การรู้เขา รู้เรา รบร้อยครั้ง ชนะร้อยครั้ง”
“การรู้เขา” คือ การที่น้องได้รู้จักข้อสอบจริง รู้ย้อนหลังหลายๆ ปีที่ผ่านมา รู้ความยากง่าย สัดส่วน
น้ าหนักการออกข้อสอบแต่ละบทเรียน อันจะน ามาซึ่งการวางแผนเตรียมตัวสอบที่ดี
เยี่ยม
“รู้เรา” คือ ให้น้องท าข้อสอบ จับเวลาตามก าหนด แล้วถึงมาดูเฉลย จะเป็นการเตรียมความพร้อม
ที่ดี ได้รู้จุดอ่อนของตน ว่าต้องขยันอ่านและท าความเข้าใจมากขึ้นตรงจุดไหน รู้จุดแข็งที่
ตนท าได้ดีที่ต้องรู้ให้ลึก รู้ให้จริง