CZ: 9, A'RF SRES (7), AYET: 158 101
9A'RF SURES
9Surenin Ad:
9Surenin Muhtevas:
10Kur'an- Kerim'e Uymak
10'rb:
10Belagat:
10Kelime ve bareler:
10Aklamas
11Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
12Peygamberleri Yalanlamann Dnyadaki Cezas
12Belagat:
12Kelime ve bareler:
12Ayetler Aras liki
12Aklamas
12Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
13Ahirette Kfrn Cezas Ve Ameller Dolaysyla nceden nceye Hesaba
ekilme
13Belagat:
13Kelime ve bareler:
13Ayetler Aras liki
13Aklamas
15Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
16Mizan:
16Allah'n Kullar zerindeki Nimetlerinin okluu
16Kelime ve bareler:
16Ayetler Aras liki
16Aklamas
17Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
17Hz. Adem'e Secde Emri le nsanln Taltif Edilmesi, eytann
Aldatmas Ve Cennetten Kovulmas
17Belagat:
18Kelime ve bareler:
18Ayetler Aras liki
18Aklamas
20Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
21Hz. Adem'in Cennetteki Kssas Ve Oradan kartlmas
21Belagat:
22Kelime ve bareler:
22Ayetler Aras liki
22Aklamas
24Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
25Ademoullarnn Dnyadaki htiyalarnn Karlanmas Ve eytann Fitnesine
Kar Uyarlp Sakndrlmas
25Belagat:
25Kelime ve bareler:
25Ayetler Aras liki
25Aklamas
26Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
27Mriklerin Ter (Yasa Koymalar) Atalarn Taklitten barettir.
Allah'n Ter se Peygamberine Gnderdii Bir Vahiydir
27'rb:
28Kelime ve bareler:
28Ayetler Aras liki
28Aklamas
30Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
30Ssn, Ho Ve Temiz Olan Yiyecek Ve eceklerin Mbahl
30Belagat:
31Kelime ve bareler:
31Nzul Sebebi
31Ayetler Aras liki
31Aklamas
33Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
34nsanlara Yasak Olan Esas Haramlar
34Belagat:
34Kelime ve bareler:
35Ayetler Aras liki
35Aklamas
36Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
36Her Bir mmetin Ve Kiinin Eceli
36Kelime ve bareler:
36Ayetler Aras liki
36Aklamas
37Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
37Her Bir mmete Peygamberi Araclyla Yaplan Hitap Ve
Yalanlayanlarn Allah'n Ayetleri le Korkutulmalar
37Kelime ve bareler:
38Ayetler Aeas liki
38Aklamas
38Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
38Yalanlamann Akbeti Ve Kafirlerin Cehenneme Giri Tablosu
39Kelime ve bareler:
39Ayetler Aras liki
39Aklamas
40Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
41Kfirlerin Cezas
41Belagat:
41Kelime ve bareler:
41Ayetler Aras liki
41Aklamas
42Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
42Takva Sahibi Mminlerin Mkafat
42'rb:
43Kelime ve bareler:
43Ayetler Aras liki
43Aklamas
44Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
44Cennetlikler, Cehennemlikler Ve Araftakiler Arasndaki
Konuma
45Kelime ve bareler:
45Ayetler Aras liki
45Aklamas
47Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
47Araftakiler le Cehennemlikler Arasndaki Tartma
47Kelime ve bareler:
47Ayetler Aras liki
48Aklamas
48Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
48Cehennemliklerin Cennettekilere Syleyecekleri Veya
Cehennemliklerin Kendilerine Yiyecek Ve ecek Yardmnda Bulunmalar in
Cennetliklerden mdat stemeleri
49Kelime ve bareler:
49Ayetler Aras liki
49Aklamas
50Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
50Kur'an- Kerimi Yalanlayanlarn Kyamette Pimanlklarn Aa Vurmalar
Ve efaat stemeleri
51Kelime ve ibareler:
51Ayetler Aras liki
51Aklamas
52Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
52Yaratan Ve Emreden Allah, Hem Rab Hem lhtr
52Belagat:
53Kelime ve bareler:
53Ayetler Aras liki
53Aklamas
55Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
56Duann Meruluu, Adab Ve Yeryznde Fesat karmann Haram Klnmas
56'rb:
56Kelime ve bareler:
56Ayetler Aras liki
56Aklamas
57Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
58Yamurun Yadrlmas, Bitkilerin kartlmas Ve Bunlarn lh Kudrete
Delletleri le ldkten Sonra Dirili
58Belagat:
59Kelime ve bareler:
59Ayetler Aras liki
59Aklamas
60Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
60Nuh (A.S.) Kssas
61Kelime ve bareler:
61Ayetler Aras liki
61Hz. Nuh (a.s.) Kssas:
62Aklamas
64Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
64Hz. Hud (A.S.) Kssas
65Belagat:
65Kelime ve bareler:
65Hz. Hd (a.s.) Kssas:
67Aklamas
68Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
69Hz. Salih (A.S.) Kssas
69Belagat:
69Kelime ve bareler:
69Ayetler Aras liki
70Hz. Salih (a.s.) Kssas:
71Aklamas
73Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
74Hz. Lut (A.S.) Kssas
74Belagat:
74Kelime ve bareler:
74Ayetler Aras liki
74Hz. Lt (a.s.) Kssas:
75Aklamas
76Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
77Hz. uayb (A.S.) Kssas
77I'rb:
77Kelime ve bareler:
78Hz. uayb (a.s.) Kssas:
79Aklamas
81Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
82uayb (A.S.)'n Kavmiyle Konumasnn Devam, Halkn Zelzele le
Cezalandrlmas
82Belagat:
82Kelime ve bareler:
82Aklamas
84Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
84Allah'n, Milletleri Helak Etmeden nce Darla Sokmas, Bollua
karmas Konusundaki Kanunu
85Belagat:
85Kelime ve bareler:
85Ayetler Aras liki
85Aklamas
86Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
86Hayrn Artmas in mana Tevik, Erken Gelen Azapla Kfrden
Korkutma
86Belagat:
87Kelime ve bareler:
87Ayetler Aras liki
87Aklamas
88Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
88Helak Edilen lke Halknn Kssalarndan bret Almak
88Kelime ve bareler:
88Ayetler Aras liki
89Aklamas
89Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
89Musa (As.)'n Firavun Ve Avanesiyle Olan Kssas
90Belagat:
90Kelime ve bareler:
90Ayetler Aras liki
90Musa (a.s.) Kssas:
92Musa (a.s.) Kssasndan Alnacak bretler:
93Aklamas
94Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
96Sihirbazlarn Alemlerin Rabbine nanmas
96Belagat:
96Kelime ve bareler:
96Aklamas
96Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
97Firavunun Sihirbazlar Tehdidi, Onlarn Allah'a manda
Israrlar
97Kelime ve bareler:
97Aklamas
98Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
99Firavun Ve Adamlarnn Musata Ve Kavmine Zulme Ynelmesi
99Aklamas
100Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
100Firavun Ailesinin eitli Dnya Azaplarna Uramas. Dokuz
Mucize
100Belagat:
100Kelime ve bareler:
101Aklamas
102Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
104Azabn Kaldrlmas in Musa (A.S.)'A Snmalar, Verdikleri Szden
Caymalar, Firavun Ve Kavminin Boulmas
104Kelime ve bareler:
104Aklamas
105Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
105srailogullar'nn, Firavunlardan Sonra Msr'a, Amalikadan Sonra
am'a Vris Olular
105Belagat:
105Kelime ve bareler:
105Aklamas
106Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
106Isralogullar'nn Allah'n Kendilerine Olan Nimetlerini nkr
Etmeleri
106Belagat:
106Kelime ve bareler:
106Ayetler Aras liki
107Aklamas
107Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
108Musa'nn Rabbiyle Konumas, O'nu Grmek stemesi Ve Kendisine
Tevrat'n ndirilmesi
108Belagat:
108Kelime ve bareler:
109Ayetler Aras liki
109Aklamas
110Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
111Mtekebbirlerin Byk lahi Delilleri Anlamaktan Alkonulmalar:
Kibirlenmenin Ve Kfrn Cezas
111Kelime ve bareler:
111Ayetler Aras liki
112Aklamas
112Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
113Samir Ve Buza Kssas
113Belagat:
113Ayetler Aras liki
113Aklamas
114Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
115Musa (A.S.)'In Harun (A.S.)'a Kzmas
115Kelime ve bareler:
115Ayetler Aras liki
115Aklamas
116Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
117Zalimlerin Cezas, Tevbe Edenlerin Balanmas
117Kelime ve bareler:
117Ayetler Aras liki
117Aklamas
118Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
118Buzay lah Edinme Olaynn Sonu
118Belagat:
118Kelime ve bareler:
119Ayetler Aras liki
119Aklamas
119Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
119Hz. Musa (A.S.)'In Rabbi le Konumas, Onu Grme Ve Mnacatta
Bulunmak in Yetmi Kii Semesi
119Kelime ve bareler:
119Ayetler Aras liki
120Aklamas
120Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
121Musa (A.S.)'In Yapt Duann Kalan Ksm Ve Onun Peygamberlii le
Raslullah'n Peygamberlii Arasndaki man Ba
121Belagat:
121Kelime ve bareler:
122Aklamas
123Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
125slm Davetinin Genellii
125Ayetler Aras liki
125Aklamas
126Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
126Musa (A.S.)'Nn Kavminden Hakka Tabi Olanlar, Allah'n Tih lnde
srailoullar'na Nimetleri
126Kelime ve bareler:
127Ayetler Aras liki
127Aklamas
128Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
128srailoullar'nn Beyt-i Makdis'e Yerlemeleri
128Kelime ve bareler:
128Ayetler Aras liki
128Aklamas
129Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
129Cumartesi Gn Balk Avlamak in Yahudilerin Dndkleri Hile, Emre
Muhalefet Edenlerin Cezalandrlmas
129Kelime ve bareler:
130Ayetler Aras liki
130Olayn zeti:
131Aklamas
131Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
132Dan Yahudiler zerine Kaldrlmas, Kyamete Kadar Zillete Duar
Edilmeleri, Yeryzne Datlmalar Ve Salihlerin stisna Edilmesi
132Belagat:
132Kelime ve bareler:
133Ayetler Aras liki
133Aklamas
134Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
135nsandan Alnan Genel Sz
135Belagat:
136Kelime ve bareler:
136Ayetler Aras liki
136Aklamas
137Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
137Bel'am Bin Bra Gibi Sapk Yalanclarn Kssas
138Belt:
138Kelime ve bareler:
138Ayetler Aras liki
138Aklamas
139Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
139Hidayet Ve Sapklk Sebepleri
139Belagat:
139Kelime ve bareler:
140Ayetler Aeas liki
140Aklamas
140Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
141Allah'n Gzel simleri
141Kelime ve bareler:
141Ayetler Aras liki
142Nzul Sebebi
142Aklamas
142Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
144Hidayete Erenler Ve slm Davetini Yalanlayanlar
144Kelime ve bareler:
144Nzul Sebebi
144Ayetler Aras liki
144Aklamas
146Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
147Kyametin lmi Allah Katndadr
147Kelime ve bareler:
147Nzul Sebebi
148Ayetler Aras liki
148Aklamas
149Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
149Btn ler Allah'n Elindedir. Gayb Bilmek Allah'a Aittir.
Peygamberliin Hakikati
150Kelime ve bareler:
150Nzul Sebebi
150Ayetler Aras liki
150Aklamas
150Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
151lk Yaratl Hatrlatma, Tevhidi Ve Kur'an'a Uymay Emir, irkten
Nehiy
151I'rab:
151Belagat:
151Kelime ve bareler:
151Ayetler Aras liki
151Aklamas
153Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
154Kendilerine Taplan Putlarn Hakikati
154I'rab:
154Kelime ve bareler:
155Ayetler Aras liki
155Aklamas
156Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
157Toplumsal Ahlakn Esaslar, eytana Kar Koyma
157Belagat:
157Ayetler Aras liki
157Aklamas
158Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
159Peygamber (S.A.V.)'in lah Vahye Uymas, Kur'an'n
zellikleri
160Belagat:
160Kelime ve bareler:
160Ayetler Aras liki
160Aklamas
160Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
161Kur'an' Dinlemek Ve Zikir Yolu
161Kelime ve bareler:
161Nzul Sebebi
161Ayetler Aras liki
161Aklamas
162Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
Rahman ve Rahim Olan Allah'n Adyla
A'RF SURES
Kur'an- Kerim'e Uymak1- Elif, Lm, Mm, Sd.
2- (Bu) kendisiyle (insanlar) uyarman ve iman edenlere t vermen
iin sana indirilmi bir Kitap'tr. Ondan dolay gsnde bir sknt
olmasn.
3- Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan baka velilere uymayn;
ne de az ogt dinliyorsunuz.
AklamasYce Allah Mekke'de indirilmi bulunan bu sureyi de yine
Mekke'de, peygamberlii ve vahyi ispat etmek iin indirilmi dier
sureler gibi mukatta' harfler diye bilinen bir takm harflerle
balatmaktadr.
Bu Kur"an- Kerim, an yce bir kitaptr. Ey Muhammedi Hidayet ve
hayr kasdyla Rabbinden sana indirilmitir. Bunun inzal ile
nitelendirilmesinde hem bu Kitab'n, hem de bu Kitab'n zerine
indirildii o yce zatn kadrinin yceliine dellet vardr. O halde bu
Kitap ile uyarmaktan, insanlara onu tebli etmekten, iman ehlini
kendilerine faydal olacak ve onlarda olumlu etki brakacak ekilde
hatrlatmalarndan dolay kalbinde bir darlk, bir sknt olmasn.
Bilindii gibi her peygamber ve her bir slahat bir takm eziyetler,
davetine kar direniler, mesajndan yz evirmeler ve engellerle kar
karya kalr. Bu durumlarda davetiye den sabretmek, direnmek ve
yoluna devam etmektir: "Artk sen de azim sahibi peygamberlerin
sabrettii gibi sabret." (Ahkf, 46/35)
Bundan dolay bu yasaklamadan kast, buna karlk Allah'n vaad etmi
olduu hayr ve fazileti Allah katnda bekleyerek kararllk gstermek,
zorluklara kar direnmekte ve skntlara katlanmakta olanca gayretini
ortaya koymaktr.
Bu Kitabn olduka byk ve nemli fonksiyonlar olduundan dolay, an
yce Allah btn insanlara u buyruu ile hitap etmektedir: Ey insanlar!
Sizlere her eyin Rabbi, mutlak maliki, yaratcs, mdebbiri, koruyup
gzetleyicisi olan Rabbinizden indirilene tabi olunuz. Terde (yasa
koymada) ibadetleri emretmekte, hell ve haram klmakta hak sahibi
yalnzca O'dur. nk neyin maslahat olduunu en iyi yalnzca O bilir.
Sizin iin neyin zararl olduundan O haberdardr. Bu bakmdan O, hayr
ve doruluktan bakasn ter etmez.
Size zararl, tehlikeli, sapklk, fesat, er ve ktlkleri vesvese
ile fsldayan herhangi bir zarar ya da faydas sz konusu olmayan bir
takm talardan ibaret olan putlarn, Allah nezdinde etkili ortaklar
olduu vehmini veren eytanlar gibi, Allah'n dnda velilere tabi
olmaynz. Yani rasuln size getirdiinin dna karak baka eyleri
izlemeyiniz. O takdirde sizler hakk brakp sapm, sapkla ynelmi
olursunuz; Allah'n hkmn terk etmi, eytann ve nevalarnn hkmne uymu
olursunuz. Fakat sizler ok az t alyor ve Rabbinize kar grevlerinizi
unutuyorsunuz. Yce Allah'n u buyruu da buna benzemektedir: "Sen bu
konuda hrs gstersen dahi insanlarn ounluu iman etmez." (Yusuf,
12/103).
Peygamberleri Yalanlamann Dnyadaki Cezas4- Nice yurtlar vardr
ki, biz onlar helak etmiizdir. Geceleyin uyurken veya leyin
dinlenirken basknmz gelip att onlara.
5- Kendilerine basknmz geldii zaman arlar, "Gerekten biz
zalinlerdk" demekten baka bir ey olmad.
AklamasYce Allah nice yurtlan, ve ahalisini peygamberlere
muhalefet edip onlar yalanladklar iin helak etmitir. Bu sebepten
azap veya helak kimi zaman onlara Lt kavminde olduu gibi geceleyin,
kimi zaman da uayb kavminde olduu gibi gndz gelmitir. Azap onlara
anszn veya kaylle diye bilinen gnn ortasndaki dinlenme vakti de
gelip atmtr. Her iki vakit de gaflet ve oyalanma zamanlardr.
Nitekim Yce Allah baka yerlerde yle buyurmaktadr: "O kasaba halk
azabmzn kendilerine geceleyin uyurlarken anszn gelmesinden emin mi
oldular, yahut o kasaba halk azabmzn kendileri oynarlarken kuluk
vakti geleceinden yana emin mi oldular?" (A'rf, 7/97-98)
"Kt tuzaklar yapanlar Allah'n kendilerini yerin dibine
geirmesinden yahut azabn kendilerine fark etmeyecekleri bir yerden
gelmesinden yahut onlar dnp dolarlarken azabmzn kendilerine
gelmeyeceinden emin mi oldular? Onlar ciz brakabilecekler deildir.
Yahut onlar kendilerini yava yava cezalandraca korkusundan emin mi
oldular! phesiz Rabbiniz gerekten ok esirgeyicidir, ok merhamet
sahibidir." (Nahl, 16/45-47)
Azabn geldii esnada onlarn syledikleri sz, gnahlarn itiraf
etmekten ve bunu hak ettiklerini kabul etmekten baka bir ey olmad.
Yani onlar helak edildikleri vakit ancak kendilerinin zalim
kimseler olduklarn ikrar ettiler.
bni Cerr der ki: Bu ayet-i kerimede Resulullah (s.a.)'n, u
hadisindeki "Hi bir kavim artk ileri srecekleri btn mazeretleri
ortadan kaldrlmadka helak edilmi deildir" eklindeki rivayetin
shhatine ak bir dellet vardr.
Ahirette Kfrn Cezas Ve Ameller Dolaysyla nceden nceye Hesaba
ekilme6- Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi olanlara da,
peygamber olarak gnderilenlere de soracaz.
7- Andolsun ki onlara bilerek anlatacaz. Zaten biz gaib de
deildik.
8- Mizan o gn haktr. Kimin terazisi ar basarsa ite onlar felaha
erenlerin ta kendileridir.
9- Kimin de tarts hafif gelirse, ite onlar da -ayetlerimize
zulmedenler olduklar iin- kendilerini ziyana uratanlardr.
AklamasYce Allah kyamet gnnde mmetlere kendilerine gnderdii
peygamberlere beraberlerinde getirdikleri mesajlar hakknda ne
ekilde karlk vereceklerini soraca gibi, peygamberlere de mesajlarn
tebli hususunda soru soracaktr.
Allah ahirette mmetlerin her bir ferdine kendisine gnderilen
peygambere, o peygamberin Allah'n ayetlerini tebli etmesine dair
soru soraca gibi, peygamberlere de teblilerine ve kavimlerinin
kendilerine hangi boyutlarda olumlu cevap verdiklerine ve yine
kendi kavimlerinden sadr olan imana dair soru soracaktr. O halde bu
toplu ve birlikte bir sorumluluktur. Nitekim Yce Allah yle
buyurmaktadr: "Ve onlara seslenecei gnde, "Peygamberlere ne ekilde
cevap verdiniz" diyecektir." (Kasas, 28/65); "O gnde Allah
peygamberleri toplayacak ve, "Size ne ekilde cevap verildi?" diye
soracaktr. Onlar, "Bizim bilgimiz yoktur. phesiz sen btn
gizlilikleri bilensin", derler." (Mide, 5/109); "Ey cin ve insan
topluluklar, size iinizden zerinize ayetlerimi okuyacak ve sizi bu
gnnz ile karlamaktan korkutup uyaracak peygamberler gelmedi mi?"
(En'm, 6/130). Bu rai ve raiyye arasndaki sorumluluu Ahmed, Buhar,
Mslim, Ebu Dvud ve Tirmiz'nin bni mer'den yaptklar u rivayet de
aklamaktadr: "Resulullah (s.a.) buyurdu ki: Hepiniz obansnz ve
hepiniz raiyyesinden (sorumluluu altnda bulunanlardan)
sorumlusunuz. mam (devlet bakan) bir obandr ve o gttklerinden
sorumludur. Erkek (kle) efendisinin malnda bir obandr ve o gttnden
sorumludur. Erkek (koca) aile halk zerinde bir obandr ve o
gttklerinden sorumludur. Hanm kocasnn evinde bir obandr ve o
gttnden sorumludur. Hizmeti efendisinin malnda bir obandr ve o
gttnden sorumludur. Erkek babasnn malnda bir obandr ve o gttnden
sorumludur. Hlsa hepiniz obansnz ve hepiniz gttnzden
sorumlusunuz."
bni Abbas da bu, "Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi
olanlara da soracaz, peygamber olarak gnderilmi olanlara da
soracaz" ayetinin tefsiri ile ilgili olarak unlar sylemektedir: Biz
insanlara peygamberlere ne ekilde cevap verdiklerini soracamz gibi,
peygamberlere de tebli ettiklerine dair soru soracaz.
Bu durumda (peygamberlere) soru sormaktan kast, kfirleri
azarlamak ve onlarn tutumlarn balarna vurmaktr. Kfirler zalim ve
kusurlu olduklarm kabul ettikten sonra, bu zulmleri ve kusurlu
davranmalarnn sebebi hakknda kendilerine soru sorulacaktr.
Yce Allah'n, "Andolsun ki kendilerine peygamber gnderilmi
olanlara da soracaz..." buyruu ile, "O gnde insan olsun cinlerden
olsun hi bir kimseye gnah hakknda soru sorulmayacaktr." (Rahman,
55/39) ile "Gnahkrlara gnahlar hakknda soru sorulmaz." (Kasas,
28/78) buyruklarnn bir arada anlalmas u ekildedir: Kyamet gnnn
deiik konumlar ve bir ok durumlar vardr. Bu durumlardan kimisinde
soru ve cevap olur, kimisinde olmaz. Bazan soru doruyu sormak ve
yararlanmak kasdyla olabilecei gibi, ba-zan azarlamak ve kltmek
kasdyla da olabilir.
Raz der ki: Bunlara yaptklar iler hakknda soru sorulmayacaktr.
nk amel defterleri zaten bunlar ihtiva etmektedir; fakat onlara bu
ileri yapmaya iten sebepler ve yine yapmalar gerekenlerden
kendilerini alkoyan hususlar hakknda soru sorulacaktr. Yani sert
hkmlere balanmalarna nelerin engel olduu sorulacaktr.
Andolsun bizler btn peygamberleri ve onlarn kavimlerini kar
karya kaldklar ve yaptklar btn halleriyle eksiksiz bir kuatclkla ve
bilgiye dayanarak haber vereceiz. nk az yahut ok olsun, hi bir ey
bize gaib (gizli) kalmaz. sterse bu, bir kayann ierisinde veyahut
da gklerde veya yerde hardal tanesi kadar veya bir zerre arlnca
olsun. Nitekim bni Abbas, "Andolsun ki onlara bilerek anlatacaz"
buyruu hakknda yle demektedir: Kyamet gnnde Kitap (amel defteri)
ortaya konulacak ve o dnyada iken neler yaptklarn syeyecektir.
"Zaten biz gaib de deildik." Herhangi bir zaman veya herhangi
bir durumda gib deil, aksine onlarla birlikteydik. Szlerini
iitiyor, yaptklarn gryor, gizlediklerini de aa vurduklarn da
biliyorduk. Biz kyamet gnnde onlara sylediklerini ve yaptklarn az
ya da ok, deerli ya da deersiz olsun, haber vereceiz. nk an yce
Allah her eye tank olandr, hi bir ey Ona gizli kalmaz ve O, hi bir
eyden gafil deildir. Aksine O, gzlerin hain bakn da, kalplerin
gizlediklerini de bilendir. Nitekim Yce Allah yle buyurmutur: "Den
her bir yapra dahi mutlaka O bilir. Yeryznn karanlklarnda tek bir
tane ya ve kuru mstesna olmamak zere, hepsi apak bir kitaptadr."
(En'm, 6/59). Buna gre, "Zaten biz gaib de deildik" buyruu biz
onlarn yaptklarn gren ve tank olandk, anlamndadr.
te bu, onlara soru sormann, bilgi edinmek ve Allah iin
bilinmeyen bir eye dair soru sormak eklinde olmayacann delilidir.
Aksine bu soru onlar azarlamak, kusur ve ihmallerini balarna
kakmak, dolaysyla yaptklarnn haber verilmesi iin olacaktr.
Haber verilecek olan ey, kendisi dolaysyla hesaba ekilecekleri
ve yine kendisi dolaysyla arkasndan ceza grecekleri fiillerdir.
Daha sonra Yce Allah, hesap ve ceza (amellerin karlnn verilmesi)
yasasn ylece aklamaktadr: "Mizan ogn haktr...."
Yani kyamet gnnde peygamberlerin de kavimlerinin de amellerinin
tartlmas, ar gelen ile hafif gelen amelin birbirinden ayrt edilmesi
tam bir hak ve adalet esas zre gerekletirilecektir. Yce Allah hi
bir kimseye zulmetmez. Nitekim yle buyurmaktadr: "Kyamet gnne
mahsus adalet terazilerini koyarz. Hi bir kimseye hi bir eyle
zulmolunmaz. Bir hardal tanesi arlnca olsa bile biz onu getiririz.
Hesaba ekenler olarak biz yeteriz." (Enbiya, 21/47); "Muhakkak
Allah zerre arlnca dahi zulmetmez. Eer bir iyilik olursa onu kat
kat artrr ve kendi nezdinden byk bir ecir verir." (Nisa, 4/40).
Artk kimin terazisi ar gelirse, yani onun amel tartlan iman ve
hasena-tyla ktlklerinden daha ar gelirse, ite onlar azaptan
kurtulup cennete erierek muradlanna kavuanlardr. Mevzn (tartlar,
teraziler), mzn (terazi) veya mevzunun (tartlan eyin) ouludur. Yani
her kimin belli bir arl ve miktar olan amelleri ar gelirse -ki
bunlar hasenattr- yahut da kendileri ile hasenatlarnn iyiliklerinin
tartld eyler ar basarsa... te onlar umduklarna nail olanlardr.
Ve her kimin de kfr ve gnahlarnn okluu sebebiyle, amellerinin
tarts hafif gelirse, ite onlar kendilerini ziyana uratm olanlardr.
nk onlar kendilerini mutluluktan, ebedi nimetlere nail olmaktan
mahrum ettikleri gibi, cehennem azabna gtrmlerdir.
Amel bakmndan farkl dereceleriyle birlikte mminleri tekil eden
birinci kesim, ite kurtulua erenler, onlardr. Her ne kadar bazlar
gnahlar mk-tarmca azap grse dahi. Cehennemdeki aa doru inen
dereceleri farkl olmakla birlikte, ikinci kesimi tekil eden kfirler
ise gerekten hsrana urayanlardr.
Bu husus Kur'an- Kerim'de bir ok yerde tekrarlanmaktadr. Yce
Allah'n u buyruu bunlardan birisidir: "Tartlar ar gelene gelince:
te o honut olaca bir hayat ierisindedir. Tartlar hafif gelenlere
gelince: te onun varaca yer Haviyedir. Onun ne olduunu sana ne
bildirdi1? O kzgn bir atetir." (Kria, 101/6-11).
Kyamet gnnde mizana konulacak olan ey amellerdir. Ameller her ne
kadar manev bir takm araz ise de, Yce Allah kyamet gnnde bni
Ab-bas'tan gelen rivayette belirtildii zere onlar cisimlere
dntrecektir. Yine kabir sorusuyla ilgili olay anlatan el-Ber
yoluyla gelen hadiste yle buyurul-mutur: "Ameli mmine gzel tenli,
ho kokulu bir gen suretinde gelecek, kii, "Sen kimsin" diye
soracak, o, "Ben senin salih amelinim" diyecektir." bni Ma-ce, Nesa
ve bni Huzeyme'nin bni Mes'ud'dan rivayet ettikleri bir baka
ha-dis-i erifte de yle denmektedir: "Zekt denmeyen mal, sahibine
gzleri arasnda zehrinin iddetinden iki kara nokta bulunan byk bir
ylan eklinde grlecektir. Sonra onu iki enesiyle yakalayp, "te ben
senin malnm, ben senin hazinenim" diyecektir. Hadisin ifadesi
yledir: "Malnn zektn vermeyen bir kiiye mal mutlaka kyamet gn
olduka zehirli, iri bir ylan halinde mah-haslatrlr ve bu ylan
boynuna halka gibi dolanr. Daha sonra Resulullah (s.a.) "Allah'n
ltfundan kendilerine verdiklerinden cimrilik edenler sanmasnlar
ki..." (l-i mran, 3/180) ayetini okudu."
Tartlacak olan eylerin insanlarn amelleri olduunun delili de Ebu
Davud ve Tirmiz'nin Hz. Cabir*den rivayet ettikleri u hadis-i
eriftir: Hz. Peygamber buyurdu ki: "Kyamet gnnde teraziler konulur.
yilikler ve ktlkler tartlr. Her kimin iyilikleri ktlklerinden bir
tane arl kadar dahi ar basarsa cennete girer. Kimin de ktlkleri
iyiliklerinden bir tane arl kadar dahi ar basarsa cehenneme gider."
"Peki iyiliklerle ktlkleri eit olann durumu (ne olacak)? diye
sorulunca, "ite onlar A'rftakerdir" diye buyurdu.
Kurtub, bni mer'den tartlacak olanlarn kullarn amellerinin yazl
olduu sahifeler olduunu naklettikten sonra, unlar syler: Doru olan
da budur. nk haber de bu hususta varit olmutur ki, o da yledir:
"Kimi Ademo-ullarnn mizan hasenat itibariyle hafif gelecekken, onda
"la ilahe illallah" yazl bir deri paras getirilip konulacak ve
terazisi ar basacaktr." te bu, zerinde amellerin yazl olduu eylerin
tartlacan, tartlacak eylerin amellerin bizzat kendisi olmadn, Yce
Allah'n diledii takdirde terazileri hafifleteceini, yine diledii
takdirde de onlar arlatracan, bunun da terazinin iki kefesine
koyaca amel sahifeleriyle olacan gstermektedir.
Acaba gerekten terazi diye bir ey var mdr? Bu konuda ilim
adamlarnn farkl grleri vardr. Mcahid, Dahhk ve A'me der ki: Tart ve
terazi (mizan), adalet ve hak ile hkmetmek anlamndadr. Burada
tartnn sz konusu edilmesi bir rneklemedir. Nitekim "Bu kitap unun
arlndadr, ona deerdir" derken, "ona denktir, ona eittir" demek
olur. sterse fiil bir tart sz konusu olmasn. Yani tartdan maksat,
amellere kar verilecek ceza ya da mkfatn takdirindeki tam adaletin
ortaya karlmasdr.
Cumhur ise yle der: Gerek bir tart ve terazi vardr. Bu da Yce
Allah'n kullarnn amellerini bildiini ortaya karmak ve amellerinin
karlklarnn tespiti iindir. Zeccc der ki: Ehl-i snnet icma ile
mizana iman ve kyamet gnnde kullarn amellerinin tartlacan, mizann
dili ve iki kefesi olduunu, amellerle dengesinin deieceini kabul
etmilerdir.
Gayb olan hususlarda ise uygun olan tutum udur: Bunlara Kur"an-
Kerim ve snnette varit olduu ekilde iman ederiz. Bunlarn ekilleri
ve keyfiyeti ile ilgili aratrmalara dalmakszm gerek durumlarn Yce
Allah'a havale ederiz. Allah'n Kullar zerindeki Nimetlerinin
okluu10- Andolsun ki sizi yeryznde yerletirip iktidar verdik. Size
orada geimlikler yarattk. Ne kadar az krediyorsunuz! AklamasYan Yce
Allah, "Andolsun ki sizi yeryznde yerletirip iktidar verdik"
buyruunda, yemin etmekte ve bylelikle nimetlerinin okluu ile
kullarna olan ltfunu aa karmaktadr. Onlara yeryzn yerleecekleri bir
yer, bir karargh klmak suretiyle ve orada tasarrufta bulunma g,
iktidar ve yetkisini vermek, yeryzndeki trl menfaatleri kendilerine
mubah klmak, onlara oradan nzklann kartabilmeleri iin bulutu ve
yamuru msahhar klmak, orada da dalar ve nehirler yaratmak suretiyle
onlara olan pek ok nimetini, ltfunu hatrlatmaktadr.
Allah yeryznde insanlar iin iki bakmdan geimlikler yaratmtr: Ya
Yce Allah'n meyvalar ve baka mahsulleri yaratt gibi, her eyi bizzat
kendisi yaratmasyla ya da yeryznde almak, kazanmak, gerekli yollara
ba vurmak veya ticaret yapmak yoluyla. Gerekte bu ikisi de Allah'n
ltf, O'nun g ve imkn vermesi ile ortaya kabilmektedir. Nimetlerin
okluu ise hi phesiz itaati ve buyruklarna bal kalmay
gerektirir.
Fakat onlarn ou bununla birlikte bu nimetlere kar pek az
kretmektedir: "Ne de az krediyorsunuz!" Yani sizler benim size
ihsan etmi olduum bunca nimete karlk ok az kretmektesiniz. Nitekim
Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Eer Allah'n nimetlerini
saymaya kalkacak olursanz mmkn deil, sayamazsnz. phesiz insan ok
nankrdr." (brahim, 14/34); "Kullarm arasndan oka kredenler pek
azdr!" (Sebe, 34/13).
Nimete kr, nimetlerin sahibi olan Allah' tam anlamyla bilip
tanmakla olur. Ona lyk olduu ekilde hamd ve senada bulunmak,
nimetlerin haklarn yerine getirmek ve bn nimetleri yaratl
sebeplerine uygun ekilde kullanmak ve ynlendirmekle olur. Bunlarn
yaratl maksatlarna uygun olarak kullanlmalar ise Yce Allah'n
haklarn tastamam yerine getirmek, insan azalarn hayr alanlarnda
Allah'n rzas yolunda kullanmak, onlar ktlk ve masiyetlerden uzak
tutmakla olur. te bu anlamdaki bir kr ile nimetler devamllk arzeder
ve insan mutlu olur.
Hz. Adem'e Secde Emri le nsanln Taltif Edilmesi, eytann Aldatmas
Ve Cennetten Kovulmas11- Andolsun ki sizi biz yarattk, sonra size
ekil verdik, sonra da meleklere, "Adem'e secde edin" dedik. Hemen
secde ettiler, blis mstesna. O, secde edenlerden olmad.
12- Buyurdu ki: "Sana emrettiim halde seni secdeden alkoyan
nedir?" Dedi ki: "Ben ondan daha hayrlym; beni ateten yarattn, onu
ise amurdan yarattn."
13- Buyurdu ki: "yleyse in oradan. Artk byklenmek sana dmez,
hemen k. Sen alaklardansn."
14- Dedi ki: "Bana onlarn tekrar diril-tilecekleri gne kadar
mhlet ver."
15- Buyurdu ki: "Sen mhlet verilmilerdensin."
16- Dedi ki: "yleyse beni azgnla mahkm ettiin iin ben de
andolsun ki senin doru yolun zerinde onlara kar duracam.
17- Sonra andolsun ki onlarn nlerinden, arkalarndan, salarndan
ve sollarndan geleceim ve sen onlarn ounu kreder bulmayacaksn."
18- Buyurdu ki: "k oradan, yerilmi ve kovulmu olarak. Andolsun
ki onlardan kim sana tabi olursa cehennemi hep sizden
dolduracam."
AklamasYce Allah Hz. Adem ile blis kssasn Kur'an- Kerim'de yedi
yerde sz konusu etmektedir: Bakara, A'raf, Hicr, sra, Kehf, Ta-H ve
Sd sureleri.
Burada kssann muhtevas Adem'in stn ve erefli klnna dikkat ekmek,
blis'in onun soyundan gelenlere dmanln ve onlara olan kskanln
aklamaktr. Bylelikle Ademoullar ondan ekinsinler, saknsnlar, onun
gsterdii yollara tabi olmasnlar. Byk nimetlerine karlk da Allah'a
kretsinler.
Buyruklarn ifade ettii anlam udur: Ey insanlar! Andolsun bizler
atanz Adem'i sudan ve yapkan amurdan yarattk. Sonra biz ona dosdoru
bir insan eklinde suret verdik, sonra ona nezdimizden ruh fledik.
Sonra da meleklere onu selmlamak zere secde etmelerini
emrettik.
Ayet-i kerimenin zahiri, Allah'n meleklere Adem'e secde emrinin,
onun zrriyetinin yaratlp ekillendirilmesinden sonra verilmi olmasn
gerektirir. Oysa durum byle deildir. Bundan dolay mfessirler ayet-i
kerimeyi drt trl tevil etmilerdir. Fahrddin Rz, bunlardan
birincisini tercih etmitir ki o da udur: Bizler atanz Adem'i
yarattk, ona ekil verdik. Onun yaratlp ekillendirilmesinden sonra
ise meleklere ona secde etme emrini verdik. Bu emir, bizim
yaratmamz ve ona ekil vermemizden sonraya kalmamtr. nk Adem insanln
asldr. O bakmdan burada hitap kinaye yoluyla bize yaplmtr. Yce
Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Hani biz sizden ahdinizi alm ve
zerinize Tr'u ykseltmitik." (Bakara, 2/93). Yani Musa (a.s.)
dneminde srailoullanndan olan gemilerinizden ahit almtk. Yine Yce
Allah Mu-hammed (s.a.) dneminde yaayan Yahudilere hitaben yle
buyurmutur: "Ve hani biz sizi Firavun hanedanndan kurtarmtk."
(Bakara, 2/49); "Hani bir can ldrmtnz de..." (Bakara, 2/72).
Btn bu hitaplarda kastedilenler ise onlarn gemileridir, d) te
burada da btn bunlardan kastedilenler Adem (a.s.)'dir. Ayn zamanda
bu bni Cerr et-Taber'nin de tercih ettii grtr.
bni Kesir de der ki: Bu ifadenin oul olarak verilmi olmas
Adem'in insanln atas oluundan dolaydr. Hkim de bni Abbas'tan Yce
Allah'n, "Andolsun ki sizi biz yarattk, sonra size ekil verdik"
buyruu hakknda yle dediini rivayet etmektedir: "Onlar erkeklerin
sulblerinde yaratldlar, kadnlarn rahimlerinde ise
ekillendirildiler." Yine Hkim der ki: "Bu Buhar ile Mslim'in sahih
hadis artlarna uygun olmakla birlikte bu hadisi rivayet
etmemilerdir." Buna gre ayet-i kerimenin anlam yle olur: Andolsun
ki biz sizleri Adem (a.s.)'n srtnda gne nda grlen, zerrecikler gibi
yarattk, sonra da sizlere ekil verdik, yani rahimlerde sizleri
ekillendirdik.
Kurtub ise yle der: Konu ile ilgili grlerin sahih olan indirilen
buyruklarn destekledii grtr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun
ki biz insan szlm bir amurdan yarattk." (Mminn, 23/12). Burada
insandan kast Adem'dir. Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ve o
candan eini yaratan... (Nisa, 4/1). Mminn suresinde daha sonra yle
buyurmaktadr: "Biz onu" yani onun neslini ve soyunu "sapasalam bir
karar yerinde nutfe yaptk." (Mminn, 23/13). O halde Adem amurdan
yaratld, sonra ona ekil verildi, sonra da secde edilme emriyle
mkerrem klnd. Onun soyundan gelenler ise orada ve babalarnn
sulblerinde yaratlmalarndan sonra annelerin rahimlerinde
ekillendirildi. te bu Raz'nin ve Taber'nin de grne uygun dmekte,
Ademolunun ekillendiriliini de aklamaktadr. Gerekten bu aklama her
iki yarat bir arada ifade etmek bakmndan gzeldir. Adem'e secde
etmek hususunda ittifak vardr. nk Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Sonra da meleklere, Adem'e secde edin, dedik." Yani Adem'in
yaratln tamamladktan sonra hem ona hem de onun zrriyetine selmlama
ve ann yceltme secdesiyle -ibadet secdesiyle deil- secde etmelerini
emrettik. nk bir ve tek Allah'tan baka kimseye ibadet olunmaz. Bu
secde emrinin verili sebebi ise insanlarn zerlerinde Allah'n
nimetlerini bilip tanmalar, bu nimetlere kretmeleri, eskiden beri
yaptklarndan sonra blis'ten ve vesveselerinden gerei gibi
saknmalardr.
Btn melekler secde ettiler. u kadar var ki meleklerden olmayp
cinlerden olan blis secde etmedi. O secdeden yz evirdi, byklk
taslad, secde edenlerle birlikte olmad.
Yce Allah ona, "Seni secde etmekten alkoyan ne oldu? Yani
seninle secde etmek arasna giren engel nedir?" diye sordu. Burada
"Seni secdeden alkoyan" buyruundaki "l" tekit iin fazladan
gelmitir. Buna delil ise bir baka ayet-i kerimedir: " Seni secde
etmekten ne alkoydu?" (Sd, 38/75).
O bu soruya zr ve gereke olarak yle cevap verdi: phesiz ki ben
ondan hayrlym, nk sen beni ateten yarattn, onu ise amurdan yarattn.
Ate, yukar doru ykselmek, yukar kmak ve k samak gibi zellikleri
dolaysyla, hareketsizlik, donukluk ve snklk gibi niteliklere sahip
amurdan stndr. Daha stn olan bir kimse, kendisinden daha aalarda
olana tazim etmez. O, Rabbine muhalefet etmekle birlikte byle dedi.
te blis'in kyas budur, fakat batl bir kyastr. Zira madd tabiat
hayrl olua delil deildir. Hayrl olu, manev zelliklerle, daha byk
fayda salayan faydal zelliklerle sz konusudur. an yce Allah ise
bizzat blis'i kendisinin dahi bildii ilim, marifet ve erefli
zelliklere mazhar klmtr.
te btn bunlar, secde emrinin teklif ifade eden bir emir oluu ve
Yce Allah ile blis arasnda byle bir soru ve cevap eklinde bir
diyalogun meydana gelmesi esasna gredir. Bize den ise Kitab-
Kerimin zahirinin ifade ettiine iman etmek, gayb ve iin gerek
mahiyetini ise Yce Allah'a havale etmektir.
lh emre muhalefet ve isyan etmenin cezas, Yce Allah'n blis'e
kendisini iinde yaratm olduu cennetten aa inmesini emretmesi
eklinde oldu. Cennet yerden ykseke bir yerdedir. nk cennet ihlsh ve
alakgnll kimselerin yeridir. Yoksa emre kar gelen ve zorbalk
taslayanlarm yeri deildir. Bundan dolay Yce Allah, "Artk orada
byklenmek sana dmez" diye buyurmutu. Yani senin, byklenmek,
bedbahtlk ve isyan iin deil de eref ve mutlu klmak iin hazrlanm bu
cennette byklk taslamaman gerekirdi. Haydi artk bu yerden k. nk sen
zelil ve hakir klnmlardansn.
Bylelikle onun maksadnn zdd ile ona muamele edilmi ve onun
isteinin tam zdd ile karlk grm oldu.
Mel'un, kaybn telfi etmek iin Din Gnne kadar kendisine mhlet
verilmesini isteyerek dedi ki: "Bana onlarn tekrar diriltilecekleri
gne kadar mhlet ver." Yani Adem ve zrriyetinin diriltilecei gne
kadar bana sre tan. Bylelikle hayatta olduklar srece onlar aldatmak
suretiyle intikam alaym ve onlarn tkeni ve yok olularn hem de
ldkten sonra diriltililerini greyim.
Allah onun isteini kabul ederek, "Sen mhlet verilmilerdensin"
buyurdu. Yani btn insanlarn lecei birinci fr vaktine kadar sre
verilenlerdensin. Bu ise Yce Allah'n u buyruu dolaysyla herkesin
korkuya kaplaca feza' frdr:
"Sr'a frlecei gnde gkte ve yerde olanlar korkarlar, Allah'n
diledii kimseler mstesna." (Nemi, 27/87). Yce Allah'n u buyruu
dolaysyla buna "baygn dme fr" de denilir. "Ve Sr'a frlr de gklerde
ve yerde bulunan herkes -Allah'n diledii kimseler mstesna olmak
zere- baygn dm olacaktr. Sonra ona bir defa daha frlecek, anszn
kalkp etraflarna bak-nacaklar." (Zmer, 39/68).
Yani blis Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi birinci nefhann
akabinde lecektir: "Artk Sr'a tek bir frl frlecei zaman yer ve
dalar kaldrlp biribirlerine bir defa arplarak toz olduklarnda..."
(Hakka, 69/13-14)
blis kendisine dirili gnne kadar mhlet verilip bu iini salama
aldktan sonra, yine inatlamaya balad ve isyana koyularak yle dedi:
"yleyse beni azgnla mahkm ettiin iin..." Yani sen beni azdrdn yahut
saptrdn gibi, phesiz ben de Adem'in zrriyetinden yaratacan kullarna
kar, hak yol zerinde kurtulu ve mutluluk yolunda onlara kar engel
olarak oturacam. Onlar sana ibadet etmesinler, seni tevhid
etmesinler diye mutlaka bu yoldan saptracam. nk sen de beni
saptrdn. Bunu ise kendilerine, varaca yer sapklk ve doruluktan
ayrlp olan baka bir takm yollar ssl gstermekle yapacam.
Sonra da sa, sol, n ve arkadan ibaret drt cihetin hepsinden
mutlaka onlarn zerine varacam. Bu cihetlerden zerlerine varmayacam
bir yol brakmayacam. Yol kesicilerin gidip gelenlere tuzak kurup
pusuda yatt gibi, ben de onlara tuzak kurup pusuda bekleyeceim.
Onlarn ounluunu sana nimetini kreden, emirlerine itaat eden
kimseler olarak bulmayacaksn.
blis'in bu sz ise onun bir zann ve bir vehmidir. Nitekim onun bu
zann vakaya uygun dm, fiilden meydana gelene uygun ve isabetli bir
zan beslemi oldu. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun
blis onlar aleyhindeki zannn gerekletirmiti de mminlerden bir frka
dnda ona uymulard. Halbuki onun kendileri zerinde hi bir tasallutu
yoktu. Ancak biz ahire-te iman eden kimse ile onun hakknda phede
olan kimseyi ayrd etmek iin (byle yaptk); senin Rabbin her eyi grp
gzetendir." (Sebe', 34/10-21).
Daha sonra Yce Allah blis'e olan lanetini, onu kovduunu,
uzaklatrdn, Mele-i a'l mahallinden srdn u buyruu ile daha bir
pekitirdi: "k oradan, yerilmi ve kovulmu olarak." Yani sen
cennetden ayplar, kusurlar saylp dklm, kendisine gazap edilmi,
Allah'n rahmetinden kovulmu ve uzaklatrlm olarak, k git.
Yce Allah yemin ile buyurdu ki: Ademoullar arasndan kendilerine
ssl gsterecein irk, fasklk ve masiyet hususlarnda sana uyacak
olanlarn hepsinden ve senden cehennemi elbette dolduracam. Bu da
bir baka ayet-i kerimedeki u buyruu andrmaktadr: "Andolsun
cehennemi senden ve onlar arasndan sana uyanlarn hepsiyle
dolduracam." (Sd, 38/85); "Buyurdu ki: Git, artk onlardan sana kim
uyarsa, phesiz cehennem hepinizin cezasdr, hem de mkemmel bir ceza!
Onlardan gcnn yettii kimseleri sesinle yerlerinden oynat. Onlara
kar atllarnla piyadelerinle bas grlty ve mallarna, evlatlarna ortak
ol, onlara vaadlerde bulun. Fakat eytan onlara bir aldattan baka ne
vaad eder? phesiz benim gerek kullarmn zerinde senin tasalluta gcn
yetmez. Vekil olarak Rabbin yeter." (sra, 17/63-65).
an Yce Allah onun azdrmasndan ihlsa erdirilmi kullarn istisna
ederek yle buyurmaktadr: "phesiz benim kullarmn zerinde senin bir
sultan yoktur. Sana uyan azgnlar mstesna." (Hicr, 15/42); "Dedi ki:
zzetin hakk iin onlarn hepsini azdracam. Ancak aralarndan ihlsa
erdirilmi kullarn mstesna." (Sad, 38/82-83).
Btn bunlardan maksat, insann tabiat ile eytann tabiatn ve onlarn
yaptklar ilerinde tercih (ihtiyar, muhtariyet) sahibi olduklarn
aklamaktr.
Hz. Adem'in Cennetteki Kssas Ve Oradan kartlmas19- "Ey Adem! Sen
ve ein cennette oturun. kiniz de dilediiniz yerden yiyin, u aaca da
yaklamayn, sonra zalimlerden olursunuz."
20- Derken eytan gizli bulunan ayp yerlerini kendilerine
gstermek iin ikisine de vesvese verdi ve dedi ki: "Rabbinizin size
bu aac yasaklamasnn tek sebebi iki melek veya ebed kalanlardan
olmanz nlemektir."
21- Ve, "Dorusu ben size t verenlerdenim" diye ikisine yemin
etti.
22- Bylece ikisini de aldatp aa indirdi. Aatan tadnca ayp
yerleri kendilerine grnd. kisi de kendilerini cennetin yaprayla
rtmeye baladlar. Rableri de onlara, "Ben sizi bu aatan men etmemi
miydim? eytann apak bir dmannz olduunu size sylememi miydim?" diye
seslendi.
23- kisi de dediler ki: "Rabbimiz! Kendimize zulmettik. Eer bizi
balamaz ve bize merhamet etmezsen muhakkak ki biz hsrana
urayanlardan oluruz."
24- Buyurdu ki: "nin! Kiminiz kiminize dman olsun. Sizin iin
yeryznde bir mddet yerleip kalmak ve geinmek vardr."
25- Buyurdu ki: "Orada yaar, orada lr ve oradan karlrsnz."
AklamasYce Allah, Hz. Adem ile ondan yaratlm bulunan ei Havva'ya
cennette kalp yerlemelerini ve tek bir aa mstesna olmak zere,
cennetteki btn meyvelerden yemelerini mubah kld. Buradaki yeme emri
mubah klma emri olup teklif emri deildir.
Sz geen cennet de cumhurun grne gre ebedlik yurdu olan
cennettir. Semadaki cennetlerden birisi yahut yeryzndeki
cennetlerden (sk aal bahelerden) bir cennet olduu da
sylenmitir.
Yce Allah Hz. Adem'e nce vahiy yoluyla hitap etti, sonra da
cennet meyvelerinden yemeleri hususunda biribirlerine eit olduklarn
bildirerek hanm ile ona hitapta bulundu.
Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre'den gelen Hz. Peygamber (s.a)in,
"phesiz kadn eri bir kaburga kemiinden yaratlmtr" eklindeki hadisi,
kadna kar gsterilecek davran esnasnda onu iddet ve kabalkla
dorultmaya almann yasaklandn ifade eden temsil bir ifade
kabilindendir.
Yce Allah da, "kiniz de dilediiniz yerden yiyin" buyruu ile
cennetin eitli meyvelerinden yemelerini kendilerine mubah kld.
Ancak Kitab- Ke-rim'inde bizim iin tayin etmedii zel bir aatan da
yemelerini yasaklamt. Bu yasaklamay ise o aatan yedikleri takdirde
kendilerine zulmeden kimselerden olacaklarn belirterek
gerekelendirmiti. nk onlar bu ii yaptklarnda cezalandrlacaklard. Bu
da Yce Allah'n pek ok eyi mubah klarken az miktardaki eyleri haram
klmak suretiyle bir imtihandr.
eytan ikisini kskand ve onlar hile ve vesveseyle aldatmaya alt.
Bylelikle onlar sahip olduklar nimetten, gzel elbiselerden mahrum
brakmak istedi. O bakmdan kendilerine zarar verecek, kendilerine
ktlk salayacak eyleri onlara ssl gsterdi. Kendilerine grnerek,
onlarla konuarak bunu yapt. Bylece rtmeyi tercih ettikleri
avretleri, aa kacakt. Yani bunun sonunda avretleri ortaya ksn diye
buna alt. Hasan- Basr der ki: blis, Allah'n kendisine vermi olduu
yerden semaya ve cennete doru yukarlara vesvese salma gcyle vesvese
verebiliyordu. Byle bir aklama blis'in cennetten kartlm olmas ve
Hz. Adem'in de henz orada bulunmas hali ile ilgilidir.
eytan yalan ve iftira olmak zere dedi ki: Rabbinizin size bu
aatan yemenizi yasaklaynn iki sebebi vardr. Birincisi, bu aatan
yemeniz halinde iki melek olmanz engellemek, ikincisi de burada
lmemek zere ebed kalanlardan olmamanz salamaktr. Yani siz iki melek
olmayasnz yahut cennette ebed kalanlardan olmayasnz diye byle
yapmtr. Sizler bu aatan yiyecek olursanz bu iki eyi elde edersiniz.
Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dedi ki: Ey Adem, ben sana
ebedlik aacn ve sonu gelmez bir mlk gstereyim mi?" (T-H, 120/20).
Zamaher de der ki: Bu ifade, "Sizin iki melek olmanzdan holanmad
iin byle demitir" anlamndadr.
Bu iki zelliin (eytan tarafndan) seiliinin sebebi, meleklerin gl
olmak, uzun sre hayatta kalmak ve canllarn hallerinden etkilenmemek
iin bir takm zellik ve meziyetlerinin bulunmas gibi insann da lm sz
konusu olmadan cennette ebed kalma emelinde oluundan dolaydr. Yani
blis onlara bu aatan yemeleri halinde meleklik niteliklerine sahip
olacan yahut da ebed hayata sahip olacan vehmettirmiti.
te bu ifadede meleklerin Adem'e stn klndaklarna bir iaret
vardr.
Daha sonra eytan Allah adna onlara yemin etti ve pekitirici
ifadelerle yeminini glendirmek istedi: "Dorusu ben size t
verenlerdenim." Yani ben sizden nce burada bulunuyorum ve bu yeri
daha iyi biliyorum.
"Dorusu ben size t verenlerdenim, diye ikisine yemin etti"
ifadesi ise taraflardan birisinin kastedildii mfala kipi ile
kullanlmtr. Bundan maksat ise ifadeye mbala gc vermek ve yemini
daha bir pekitirmektir. nk blis onlar aldatmcaya kadar bu hususa
dair yemin etti. Kimi zaman mmin Allah ile de aldatlabilir.
"Bylece ikisini de aldatp aa indirdi." eytan aatan yemeye tevik,
vaadde bulunmak ve olduka ar yeminler etmek suretiyle onlar
kkrtmaya, onlar aldatmaya devam etti. Sonunda ikisi de Allah'n
kendilerine eytann dmanlar olduunu haber verdiini unuttular.
Bylelikle eytan yemin ederek onlar aldatt ve bu ii onlara ssl
gstermek suretiyle kendisine itaat etmelerini salad. Bu yzden de
Allah nezdindeki mevkilerinden onlar kaydra-bildi ve daha aa
mevkiye drd. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun biz,
nceden Adem'e ahit etmi (emretmi) idik de o unuttu. Biz onda bir
azim bulmadk." (T-H, 20/115). "kisini de ... aa indirdi" buyruunun
anlam ise, Allah adna yemin etmek suretiyle onlar aldattndan dolay
aatan yemeleri noktasna indirdi (raz etti), eklindedir.
Aacn meyvesini tadnca hemen avret yerleri ortaya kt. Onlardaki
zel nur zail oldu. Bu sefer avretlerini rtmek iin cennet aalarnn
geni yapraklarn st ste koyup kendilerini rtmeye altlar.Rableri
kendilerine sitem ederek, azarlayarak, "Ben sizi bu aatan menetmemi
miydim?" diye seslendi. Yani bu aaca yaklamanz ve bu aatan yemenizi
size yasak klmam mydm? Sizlere, "eytan sizin ak bir dmannzdr, ona
itaat edecek olursanz ebed nimet yurdu olan cennetten sizleri dnya
yurduna kartr; dnya ise hayatta yorulup didinmenin yurdudur. O
bakmdan eytandan uzak durunuz" dememi miydim? Nitekim Yce Allah bir
baka yerde yle buyurmaktadr: "Ey Adem, dedik, phesiz bu senin ve
einin dmandr. Sakn o sizleri cennetten kartmasn. O vakit bedbaht
olursun." (T-H, 20/117).
"kisi dediler ki: Rabbimiz! Kendimize zulmettik..." Yani her
ikisi de, "Rabbimiz, gerekten biz senin emrine aykr davranp senin
de bizim de dmanmz olan eytana itaat etmek suretiyle kendimize
zulmettik. Eer gnahmz rtmez, bizden raz olmaz, tevbemizi kabul
buyurmazsan phesiz ki dnyada da ahirette de zarara urayanlardan
oluruz" dediler ve Yce Allah yle buyurdu: "Derken Adem Rabbinden
bir takm kelimeler belledi de, o da onun tevbesini kabul etti.
phesiz ki O, tevbeleri ok ok kabul edendir, Rahm'dir." (Bakara,
2/37).
Daha sonra Yce Allah u buyruuyla Hz. Adem, Havva ve blis'eTitap
etti: "nin oradan, kiminiz kiminize dmandr..." Yani kiminiz
kiminize dman olmak zere bu cennetten ininiz. Bunun anlam da udur:
Dmanlk cinler ve insanlar arasnda sabit bir eydir, hi bir ekilde
sonu gelmez. blis de Adem ve Havva'ya dmanlk edecektir, onlar da
ona dmanlk edeceklerdir. O halde insana den eytann vesveselerinden
saknmaktr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dorusu eytan
dmannzdr; siz de onu dman edinin. O kendi taraftarlarn ancak
cehennemliklerden olsunlar diye arr." (Ftr, 35/6).
Cennetten kartlmak bu masiyetin cezas olmutu. Uhrev cezay ise
Yce Allah bunun etkisini gideren tevbe dolaysyla affetmi ve Yce
Allah onun tevbesini kabul etmitir. Nitekim yle buyurulmaktadr:
"Adem rabbinin emrine kar geldi de yolunu ard. Sonra Rabbi onu
seti, tevbesini kabul etti ve doruya iletti." (T-H,
20/121-122).
Daha sonra Yce Allah, insann dnyadaki ecelini aklayarak yle
buyurdu: "Sizin iin yeryznde bir mddet yerleip kalmak... vardr."
Yani sizin iin bilinen vadelere kadar orada karar klmak ve sresi
belli mrler vardr.
Kalem bunlar tespit etmi, kader bunlar tek tek sayp dkm ve ilk
kitapta bunlar satr satr yazlmtr. Siz orada her biriniz iin ayr ayr
takdir edilmi bulunan mrnz boyunca yaayacaksnz. Ecelinizin sona
ermesiyle birlikte orada leceksiniz. Yce Allah'n dileyecei vakit
lmden sonra amellerinizin karln grmek zere oradan kartlacaksnz:
"Sizi biz ordan yarattk sizi tekrar oraya iade ederiz ve bir defa
daha sizi oradan kartacaz." (T-H, 20/55).
Ademoullarnn Dnyadaki htiyalarnn Karlanmas Ve eytann Fitnesine
Kar Uyarlp Sakndrlmas26- Ey Ademoullar, size irkin yerlerinizi
rtecek bir giyimli ve bir de sizi ssleyecek elbise indirdik. Takva
rtsne gelince, ite daha hayrl olan odur. Bunlar Allah'n
ayetlerindendir. Belki t alrlar.
27- Ey Ademoullar, eytan ana ve babanz ayp yerlerini kendilerine
gstermek iin zerlerinden elbiselerini nasl soyarak cennetten
kardysa, sakn sizi de bir fitneye drmesin. Gerekten o da askerleri
de sizin kendilerini gremediiniz yerden sizi grrler. Biz eytanlar
iman etmeyenlerin velileri yaptk.
AklamasYce Allah kullarna kendilerine ihsan etmi olduu elbise ve
ss ltfunu hatrlatmaktadr. Elbise avret yerlerini rten eyler, ss
(er-r) ise kendisiyle sslenilen eylerdir. Birincisi zaruri
ihtiyalardan, ikincisi ise tamamlayc ve gzelletirici
unsurlardandr.
Ey Ademoullar, sizin ve daha nceden atanz Adem'in zerindeki
nimetimi, benim sizin iin hazrlam olduum avret yerlerinizi rtmeniz,
sslenmeniz ve gzellikten yararlanmanz, scak ve souktan saknmanz iin
hazrlam olduum elbise ve ss gibi dnyev ihtiyalarnz ile din
ihtiyalarnz karladm hatrlaynz. Bunlarn gkten indirilmi olmasnn
anlam, bunlarn hammaddesi olan pamuk, yn, ty, ipek, ku ty vb.
ihtiya maddelerinin Allah tarafndan yaratlm olmas, dier taraftan
bunlarn sanat ve dikiminin de Allah'n ilham ile gerekletirilmi
olmasndan dolaydr. Bu ekilde elbise ve ss nimetinin hatrlatlarak
minnet edilmesi mbahla delildir ve bu da insann sslenmeyi, insanlar
nnde grnmeyi sevmesi eklindeki ftratna uygundur.
Yeni elbise giyilmesi esnasnda hamd ve krde bulunmak snnettir.
nk Ahmed, Tirmiz ve bni Mace mer b. el-Hattb'dan yle dediini
rivayet etmektedirler: "Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Bana
kendisiyle avretimi rteceim, hayatmda kendisiyle ssleneceim elbise
giydiren Allah'a hamdolsun." Daha sonra Hz. Peygamber (s.a) eski
elbisesini alp onu sadaka olarak verdi. O hayatta iken de lmnden
sonra da Allah'n himayesinde, Allah'n teminatnda, Allah'n korumas
altndayd." Yine mam Ahmed Hz. Ali'den yle dediini rivayet
etmektedir: Resulullah (s.a.)' elbisesini giyerken yle buyururken
dinledim: "nsanlar arasnda kendisi ile ssleneceim ve kendisiyle
avretimi rteceim ss bana rzk olarak veren Allah'a hamdederim."
Daha sonra Yce Allah, manev olan takva elbisesinin madd
elbiseden daha stn olduunu belirterek yle buyurmaktadr: "Takva
rtsne gelince; ite daha hayrl olan odur." Bu da bni Abbas'n dedii
gibi, iman ve salih ameldir. Bunun gzel grn olduu da sylenmitir.
phesiz ki bylesi yerine getirildii takdirde, sahibi iin elbette
hayrldr. Takva elbisesi, insan Allah'a ss ve elbise trnden Allah'n
yarattklarndan daha ok yaknlatrcdr.
"Bunlar Allah'n ayetlerindendir." Yani sz geen bu hususlar
Allah'n kudretine, ltfuna, kullarna olan merhametine dellet eden
ilh belgeler arasndadr. "Belki t alrlar." Yani belki bu nimetler
onlar Allah'n zerlerindeki ltfunu hatrlayp kretmeye, bu husustaki
byk nimeti bilip tanmaya, eytann fitnesinden uzak durmaya, avret
yerlerini amaktan uzak durmaya ehil hale getirebilir.
Daha sonra Yce Allah Ademoullarn blis ve onun ortaklarndan
sakm-drmakta, onlara insanln atas Hz. Adem'e eskiden beri devam
edegelen dmanln aklamaktadr. Bu dmanl dolaysyla blis Adem'i
nimetler yurdu olan cennetten yorgunluk ve sknt yurdu olan dnyaya
kartmak iin alp gayret etmi, edep yerlerinin almasna sebep olmutur.
Halbuki nceden edep yeri kendisine grnmyordu. Bu tutum hi phesiz
kesin ve uzlamaz bir dmanlktan kaynaklanmaktadr. Bu da Yce Allah'n
u buyruklarn hatrlatmaktadr: "Kendileri sizlerin dman iken nasl
olur da onu ve onun soyundan gelenleri beni brakp veliler
edinirsiniz? Bu zalimler iin ne kt bir dei-tokutur!" (Kehf,
18/50).
Yce Allah hatrlatma ve t verme konumunda Arapa'nn slbuna uygun
olduu ekilde Ademoullarna bir daha seslenerek yle buyurmaktadr:
"eytan... sakn sizi de bir fitneye drmesin." Yani kendinizden gafil
olmaynz. eytan sizi dinden alkoymasn. Annenizi, babanz cennetten
kard gibi sizi de fitneye drmesin. O bakmdan eytann vesvesesine
kulak vermeyin, takva ile kendinizi korumay ihmal etmeyin. Her
zaman Allah' ann, nk eytann fitnesi tpk anne babanz fitneye drd,
onlara vesvese verdii, Rablerine isyan gzel gstererek Allah'n
kendilerine yasak kld meyveden yemeleri zerine nimetler yurdu olan
cennetten onlar kartt, yeryzne indirilmesine sebep tekil ettii
gibi, sizin de cennete girmenize engel olabilir.
eytan Hz. Adem ile Havva'nn cennetten kmalarna sebep oldu. Ayn
ekilde kendilerine edeb yerlerini, avret yerlerini gstermek iin
cennet yapraklarndan edindikleri elbiselerini de zerlerinden
kartmalarna sebep tekil etti. Buradaki "kendilerine gstermek iin"
anlamndaki ifadenin banda gelen lam harfi nihayette varlan noktay
belirtmek iindir. Yani sonunda bu byle oldu.
blis'ten saknnz. nk o ve onun cinlerden olan askerleri, siz
kendilerini grmediiniz halde onlar sizi grrler. Grlmeyen dmandan
gelecek zarar ise grlen ve ak dmandan gelecek zarardan daha
tehlikelidir.
eytandan korunmak ise, ondan Allah'a snmakla, ruhu Allah'a iman
ile ve Allah'n gzetimi altnda olduunu hatrda tutmakla glendirerek
mmkndr. Nefse kar direnmek ve vesveselere kulak vermesini nlemekle,
ayrca vesvese geldi mi onu iinden kovmaya ve nefiste brakt etkileri
tasfiye etmeye almakla mmkndr. Bu ise eriatn kaidelerine, db ve
ahlkna bal kalmak yoluyla gerekletirilir.
Daha sonra eytan, yine sakndrmay pekitiriri ifadelerle bir daha
sz konusu etmektedir. Yce Allah eytanlar, ruhlarn anndnc,
amellerini slah edici gerek iman ile Allah'a iman etmeyen kfirlerin
yardmcs ve destekileri kldn beyan etti. Buna sebep ise onlarn
eytann vesvesesini kabule hazr olmalardr. Tpk zayf bedenlerin
abucak hastalanmaya hazr olmalar gibi.
Mriklerin Ter (Yasa Koymalar) Atalarn Taklitten barettir.
Allah'n Ter se Peygamberine Gnderdii Bir Vahiydir28- Onlar bir
hayaszlk yaptklar zaman, "Biz atalarmz da onun zerinde bulduk,
Allah da bize onu emretti" dediler. De ki: "Allah hi bir zaman
hayaszl emretmez. Siz bilmediiniz eyleri Allah'a kar m
sylyorsunuz?"
29- De ki: "Rabbim adaleti emretti. Her secde yerinde yzlerinizi
ona dorultun ve dini ancak kendisine halis klan kimseler olarak
O'na yalvarn. lk nce, sizi yaratt gibi, yine O'na dneceksiniz."
30- Bir ksmn hidayete erdirdi, bir ksmnn zerine de sapklk hak
oldu. nk onlar Allah' brakp eytanlar veliler edindiler ve
kendilerinin doru yolda olduklarn sanyorlard.
AklamasMrikler eriatn, akln ve selim tabiatn irkin grp ho
karlamad irk, Beytullah erkek ve kadnlar birlikte plak olarak tavaf
etmek gibi irkin bir hayaszlk -ki evl olan burada hayaszlk
(el-fhie) tabirinin genel kabul edilmesi olup bu da her trl byk
masiyettir ve btn byk gnahlar bunun kapsamna girer- yaptklar
takdirde derler ki: Biz bu ite atalarmz taklit ediyor, gemilerimize
uyuyoruz. Hem yaptklar bu ilerin itaat olduuna ve Allah'n
kendilerine bu ileri emrettiine inanyorlard. Oysa bu iler
hayaszlktr. Bu hayaszlklar yapmalarna -ki bunlar hayaszlk
olduklarnn idrakinde olmayarak- iki hususu gereke gsteriyorlard.
Birincisi, "Atalarmz da onun zerinde bulduk" demeleri; ikincisi
ise, "Allah da bize onu emretti" diye sylemeleriydi.
Birinci gerekelerine Allah cevap vermemektedir. nk katksz bir
taklit ve gelenekselcilie iarettir. Aklen de bu, tutarsz bir
yoldur. Bu yolun tutarszl da herkes tarafndan ak seik bir ekilde
grlmektedir. O bakmdan bu gerekeye ayrca cevap vermeye ihtiya
yoktur.
kinci gerekeleri olan, "Allah da bize onu emretti" eklindeki
szlerine ise Yce Allah, "De ki: Allah hi bir zaman hayaszl
emretmez" buyruu ile cevap vermektedir. Yani phesiz ki bu fiiller,
peygamberler ve rasuller vastasyla mnker ve irkin iler olarak ifade
edildii gibi, Allah da kemaliyle bunlar emretmekten mnezzehtir; o
halde Allah'n bunlar emrettii nasl sylenebilir?
Hakikatte ise bunlar emreden eytandan bakas olamaz. Nitekim Yce
Allah yle buyurmaktadr: "eytan sizleri fakirlikle korkutur ve
sizlere hayaszl emreder." (Bakara, 2/268).
Daha sonra Yce Allah inkr ifade eden bir soru ile onlarn
szlerini reddederek yle buyurmaktadr: "Siz bilmediiniz eyleri
Allah'a kar m sylyorsunuz..." Yani sizler doru olduunu bilmediiniz
szleri mi Allah'a isnat ediyorsunuz? Yce Allah'n eriat ancak O'nun
tarafndan rasulne gnderilen vahiy ile sabit olur. Sizler ise eytann
vesvese ve telkinlerinden reniyorsunuz bunlarla Allah'a kar yalan
uyduruyorsunuz. Bu ekildeki bir tepki onlarn Allah'a byle irkin bir
eyi izafe etmeleri dolaysyladr. Ayn zamanda onlarn szlerinin ar
cehaletten baka bir eye dayal olmadna da bir tanklktr.
Yce Allah hayaszl emreden bir buyruun kendisinden sadr
olamayacan ifade ettikten sonra, kendisinin ancak doruluk ve
adaletle emrettiini ylece aklamaktadr: "De ki: Rabbim adaleti
emretti." Yani ey Muhammedi Onlara de ki: Benim Rabbim ancak btn
ilerde arlktan ve kusurlu davranmaktan uzak bir ekilde adaleti,
doruluu ve dengeli olmay emreder.
Ayn ekilde Rabbim kendisine ibadetin hakkyla ifa edilmesini ve
btn secde zamanlarnda ve secdelerin yapld btn meknlarda saa sola
sap-makszn yalnzca yznz O'na dorultarak kendisine ibadet etmenizi
emretmitir. Yzn secde yerinde O'na dorultulmasndan kast ise
namazdr. Yine O sizlere dininizi yani itaatinizi yalnzca kendisine
halis klarak ibadet ve dua etmenizi, bununla yalnzca onun rzasn
aramanz emretti.
Yani bu ayet-i kerime iki hususu emretmektedir:
1- badet hususunda vakit ve yaplaca yerlerde dosdoru olmak.
Mucizelerle desteklenmi peygamber ve rasullerin Allah'tan alp haber
verdikleri ekilde getirdikleri eriata uygun olarak yapmak.
2- Allah'a ibadette ihlsla yalnzca O'na ynelmek. nk an yce Allah
bu iki zellii kendisinde toplamayan hi bir ameli kabul buyurmaz:
Yaplan amel doru ve eriata uygun, irkten arnm, ihlsl bir amel
olacak.
Daha sonra Yce Allah ldkten sonra dirilmeyi ve tekrar yaratlmay
inkrlarna kar yaratmann ilk olarak Allah tarafndan balatlmasn
belirterek delil getirmekte ve yle buyurmaktadr: "lk nce sizi
yaratt gibi yine dneceksiniz." Yani Allah ilk olarak sizi nasl
yarattysa amellerinizin karln da sizlere verecektir. O halde
ibadeti yalnz O'na hlis klnz.
Sizler ldkten sonra dirilme ve hesap halinde iki kesimden birisi
arasnda yer alacaksnz: Kesimin birisine Allah hidayet vermi,
ibadete, iman ve ih-lsa muvaffak klmtr ki bunlar slm'a girenlerdir.
Dier bir kesim ise eytann aldatmalarna uyup Allah'a itaatten yz
evirdii iin aleyhlerine sapkln hak olduu, Yce Allah'n da,
fertlerinin sapacaklarn, hidayet bulmayacaklarm bildii kesim. Bu
kesim aleyhine dalletin sabit olu sebebi ise udur: Onlar Allah'
brakp eytanlar veli edindiler. eytann kendilerini ard eyi kabul
ettiler. Hak ile batl birbirinden ayrd etme hususu zerinde de
dnmediler.
Aleyhlerine dalletin hak olduu kesim, eytanlar veli edindiler.
Yani kendilerine verdikleri emirler hususunda itaat etmek suretiyle
onlar dost kabul ettiler. te bu Yce Allah'n onlarn dallette
olacaklarn bilmesinin, dallette olularna bir etkisinin olmadna
delildir. Mutezile mezhebine mensup Zamaher'nin dedii gibi, onlar
kendi tercihleriyle ve Yce Allah' brakp eytanlar veli edinmeleri
sebebiyle saptmlardr.
Hidayet ve dalletin Yce Allah'tan geldiini kabul eden Ehl-i
snnetin grne gre ise buyruun anlam udur: Hidayet ve dallet nce Yce
Allah'n yaratmas ile ortaya kar. Fakat bu ii ilemeye onlar aran ey,
Allah'tan baka eytanlar veli edinmeleridir.
kinci kesimin ise baka nitelikleri vardr. Onlar kendilerinin
hidayette olduklarn yani vasiyet ve hidayet zre, doru yol zre
olduklarn sanrlar; fakat gerekte onlar sapktrlar, yanllk
ierisindedirler: "De ki: Amelleri bakmndan en zararda olanlar
sizlere haber verelim mi? Onlar kendilerinin gzel i yaptklarn
sandklar halde dnya hayatnda abalar sapan ve boa kan kimselerdir."
(Kehf, 18/103-104).
kinci kesime dair ayet-i kerimenin ihtiva ettii anlam Mslim'in
yd b. Hmr'dan yapt u rivayet de pekitirmektedir: yd der ki:
Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Yce Allah yle buyurmaktadr: phesiz
ben kullarm Haniler olarak yarattm. Sonra eytanlar onlara geldi de
onlar dinlerinden uzaklatrd."
Bazlar da, "lk nce sizi yaratt gibi yine dneceksiniz" buyruunu
ylece aklamlardr: Biz sizi nasl yarattysak yle dneceksiniz. Bir
kesim hidayet bulmu, bir kesim de sapk olarak. te siz bu ekilde
annelerinizin karnlarndan tekrar yaratlr ve ylece karsnz. bni Abbas
der ki: Yce Allah Ademolunu ilkin mmin ve kfir olarak yaratr.
Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "O sizi yaratandr. Kiminiz kfir
kiminiz mmin (oluyor)" (Tega-bn, 64/2). Sonra Yce Allah onlarn
yaratln ilk olarak balatt gibi, tekrar mmin ve kfir olarak iade
eder. Bu da Sahihi Buhr' de yer alan bni Mesud yoluyla gelen u
hadise uygun dmektedir: "Kendisinden baka ilh olmayan hakk iin
sylyorum, sizden herhangi bir kimse cennet ehlinin ameli ile amel
eder; o kadar ki kendisi ile cennet arasnda ancak bir arnlk mesafe
kalr, Kitap (levh-i mahfuzdaki kader) onun aleyhine ne geer ve
bylelikle o da cehennem ehlinin ameliyle amel eder, oraya girer.
phesiz de sizden herhangi bir kimse cehennemliklerin ameliyle amel
eder, o kadar ki kendisiyle onun arasnda yalnzca bir arn kalr da
sonunda onun hakknda Kitabn hkm onu geer ve bylelikle o da
cennetliklerin ameliyle amel eder, oraya girer."
Bu tevile binaen bu aklama ile Yce Allah'n u buyruu arasnda bir
eliki sz konusu olur: "Sen yzn dine hanf olarak dosdoru evir.
Allah'n insanlar zerinde yaratm olduu ftratna." (Rum, 30/30). Bunun
bir benzeri de Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre (r.a.)'den gelen
Resulullah (s.a.)'n u buyruudur: "Her doan,, ftrat zere doar. Sonra
onun anne babas onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar." Mslim'in
Sahh'inde yer alan ve az nce geen Iyad b. Hmr'n hadisi de buna
uygun dmektedir.
"Sizi yaratan O'dur" ayeti ile, "Allah'n ftrat..." ayeti ve her
birisini teyit eden hadis-i eriflerin birlikte anlalmasna gelince:
an Yce Allah btn insanlar kendisini bilip tanyacak, tevhid edecek,
ondan baka ilh olmadn bilecek halde -bu hususta onlardan msk (and)
ald ekilde- yaratm ve bunu tabiatlarna ve ftratlarna
yerletirmitir.
Allah'n onlar bu ekilde dosdoru ve ftr yaratndan sonra, Yce
Allah ezel ve kadim ilminde insanlarn kimisinin mmin kimisinin
kfir, kimisinin bedbaht kimisinin mutlu olacan, zerlerinde
yaratldklar asl durumlarda bir takm deiiklikler ortaya kacan bildi
ve takdir etti. te Yce Allah'n, "Sizi yaratan O'dur. Kiminiz kfir
kiminiz mmin (oluyor)" buyruunun anlam budur. Yani ikinci durumda
onun ii imandan sonra kfre varacaktr. Allah'n kaderi ise mahlkat
arasnda olduu gibi geerli olandr. nk, "Takdir eden ve hidayete
ileten (doru yolu gsteren) O'dur." (Al, 87/3); "O her eye hilkatini
veren, sonra da hidayete iletendir." (T-H, 20/50).
Ssn, Ho Ve Temiz Olan Yiyecek Ve eceklerin Mbahl31- Ey
Ademoullar! "Her mescide gidite ziynetlerinizi aln; yiyin, iin ama
israf etmeyin. nk O, israf edenleri sevmez.
32- De ki: "Allah'n kullar iin kard ziyneti ve temiz rzklar kim
haram klm?" De ki: "Bunlar dnya hayatnda iman edenler iindir.
Kyamet gn ise yalnz onlaradr. te biz ayetlerimizi, bilen bir
toplulua bylece aklarz."
AklamasEy Ademoullar! Namaz veya tavaf olsun, her ibadet
edeceiniz vakit ziynetinizi taknnz ve o zaman elbiselerinizi
giyininiz. Burada ziynetten kast gzel elbiselerdir. Asgarisi ise
avreti rten miktardr. nk namaz ve tavaf srasnda avretin rtlmesi
vaciptir. Avretten olmayan blmlerin rtlmesi ise snnettir, vacip
deildir. Erkein avreti daha nceki ayetlerde de rendiimiz gibi, gbek
ile diz kapa arasnda olan blmdr. Kadnn avreti ise yz ve elleri dnda
btn bedenidir.
Elbise gelimi bir uygarlk grnmdr. Elbise giyme ve avreti rtme
emri slm'n gzellikleri arasndadr. Arap kabilelerini ve onlarn dnda
kalan dier Afrikallar ve benzerlerini ilkellikten, gerilikten,
vahilikten uygarla tayan slm olmutur.
Tesettrn vacip oluu hususunda ayetin muhtevasn Tabern ve
Beyha-k'nin bni mer'den yaptklar u rivayet de teyit etmektedir:
Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Sizden herhangi bir kimse namaz kld
vakit (alt ve st olmak zere) iki elbisesini giyinsin. nk phesiz
Aziz ve Celil olan Allah, kendisi iin sslenilenler arasnda buna en
lyk olandr. Eer o kimsenin iki elbisesi yoksa, bu sefer namaz kld
takdirde belden aasn rten izarn kullansn ve sizden herhangi bir
kimse Yahudilerin rtye sarndklar gibi namazda da sarnmasn."
afi, Ahmed ve Buhar de Ebu Hureyre'den Resulullah (s.a.)'m yle
buyurduunu naklederler: "Sizden herhangi bir kimse omuzunda ondan
herhangi bir para bulunmakszn tek bir elbise ierisinde namaz
klmasn."
Daha sonra Yce Allah israfa gitmeksizin yemeyi, imeyi mubah
klmak zere yle buyurmaktadr: "Yeyin, iin ama israf etmeyin..." Ho
ve lezzet alnan eylerden yeyiniz, iiniz. Fakat bunlarda israfa
gitmeyiniz. Aksine, israfa ve cimrilie gitmeden itidali elden
brakmaynz. Sakn yeme ve ime hususunda hell snrlarn aarak harama
dmeyin. phesiz Allah yeme ve imede israf edip haddi aanlar sevmez.
Yani sonunda zarara gtren israftan dolay onlar cezalandrr.
mam Ahmed Abdullah b. Amr'dan Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu
rivayet eder: "Yiyin, iin, giyinin ve tasadduk da yapn. Byklenip
bbrlen-meksizin ve israfa sapmakszn bunlar yapn. phesiz Allah
kulunun zerinde nimetinin etkisini grmeyi sever."
Nesa ve bni Mace de yine Abdullah b. Amr'dan u lafzla rivayet
etmektedir: "Yeyin, tasadduk edin ve giyinin; ancak israfa sapmayn
ve bbrlenmeyin."
mam Ahmed, Nesa ve Tirmiz de -Mikdam b. Ma'dkerib'den yle
dediini rivayet eder: Resulullah (s.a.)' yle buyururken dinledim:
"Ademolu karnndan daha kt bir kap doldurmu deildir. Ademoluna
bnyesini ayakta tutacak yiyecei birka lokma yeterlidir. Eer mutlaka
(fazla) yiyecekse o halde (karnnn) te birini yemeine, te birini
ieceine, te birini de nefesine ayrsn."
Seleften bazs yle demitir: Allah tbbn tmn yarm ayette bir araya
getirmitir: 'Yeyin, iin ama israf etmeyin." Nakledildiine gre
er-Red'in olduka maharetli Hristiyan bir doktoru vard. O, Ali b.
el-Hseyin'e, "Sizin Kitabnzda tp ilminden herhangi bir ey yoktur.
Halbuki ilim iki trldr: Din ilmi ve beden ilmi" dedi: Ali ona u
cevab verdi: "Allah tbbn tmn Kitabmzda yarm bir ayette bir araya
getirmitir." O, "Bu hangisidir?" diye sorunca Ali u cevab verdi:
"Yce Allah'n, 'Yeyin, iin ama israf etmeyin" buyruudur." Bu sefer
Hristiyan doktor "Peki sizin peygamberinizden tbba dair bir ey
nakledil-memektedir" deyince Ali yle dedi: "Allah Rasul de tbb
birka kelimede zetlemitir." "Bunlar Hangileridir?" diye sorunca,
"Ademolu karnndan daha kt bir kap doldurmu deildir. Ademoluna
bnyesini ayakta tutacak bir ka lokmack yeterlidir" diyerek hadisi
zikretti. Bu sefer Hristiyan doktor yle dedi: "Kitabnz da
peygamberiniz de Calinos'a tp namma bir ey brakmad."
Buhar der ki: bni Abbas dedi ki: "Dilediini ye, dilediini i.
Elverir ki u iki hasleti de ihmal etmeyesin: srafa kamamak ve
kibirlenmemek."
sraf her hususta haddi amaktr. Yce Allah ise hell kldnn hell
bilinmesini, haram kld eyin de haram bilinmesini sever, ite
emrettii adalet de budur. O bakmdan alk, susuzluk, fazla tokluk,
fazla imek gibi tabi snrn almas doru deildir. Madd hususta da bu
byledir. Nafaka kiinin gelirini tamamyla tketmeyecek ekilde belli
bir oranda olmaldr. Sert snrlarda da bu byledir. Allah'n haram kld
meyte, kan, domuz eti, Allah'tan bakasnn adna kesilmi olan ve arap
gibi eylerin kullanlmas da -zaruret hali dnda- caiz deildir. Altn
ve gm kaplarda yemek imek hell olmad gibi, tabi ipek giymek, yahut
erkeklerin kadnlara, kadnlarn da erkeklere benzemesi de hell
olmaz.
Buna gre cimrilerin yaptklar da, israfa sapan lks ve debdebe
ierisinde yaayanlarn yaptklar da er'an yaplmamas gereken haramlar
arasndadr. bni Mace, Snen' inde Enes b. Malik'ten Resulullah
(s.a.)'n yle buyurduunu rivayet etmektedir: "Cannn ektii her eyi
yemen israftandr."
Yce Allah da itidal zere ykselen snnet ve eriatn pekitirerek
Allah'tan gelmi bir eriata dayal olmakszn kendiliinden bir takm
yiyecek, iecek veya giyeceklerden herhangi bir eyi haram klanlarn
tutumlarn reddederek yle buyurmaktadr: "De ki: Allah'n kullar iin
kard ziyneti... kim haram klm?"
Yce Allah bu ekilde mubahlar haram klan kimselerin tutumlarn
reddetti ve peygamberine kendi tutarsz gr ve bidatleriyle bir takm
eyleri haram klan bu mriklere yaptklarn red eden bir eda ile ylece
sormasn emretti: Allah'n temel maddelerini kullan iin yaratm olduu
ve onlara vermi olduu ilham ile ftratlarnda yaratm olduu
kabiliyetlerle bunlar nasl kullanp ileyeceklerini, bunlardan nasl
yararlanacaklarn rettii ssleri, ho ve temiz nzklan kim haram kld?
Bunlar asl itibariyle dnya hayatnda Allah'a iman edip O'na ibadet
edenler iin yaratlmtr ve onlarn hakkdr. Onlardan bakalar bu hususta
onlara tabidir. Dnyada fiilen kfirler bunlarda mminlere ortak
olsalar dahi kyamet gnnde btn bunlar mminlere has olacaktr.
Kfirlerden kimse onlara bu hususta ortak olamayacaktr. nk cennet
kfirlere haram edilmitir.
te ziynet ve temiz eylerin hkmne dair yaptmz bu eksiksiz ve
mkemmel aklamalar gibi eriatn ve dinin kemaline, peygamberin
doruluuna ve eriatn tamlna dellet eden ayetleri, toplumsal ve nefs
bilgileri, tbb, insanlarn maslahatlarn bilen ve bunlar zerinde dnp
gerekli t ve ibretleri alan bir toplulua bylece aklyoruz; yoksa
insann, uygarln ve mrann ilerlemesi iin gerekli bilgi ve teknikleri
bilmeyen bir toplulua deil. Buna gre Yce Allah'n "te biz
ayetlerimizi... bylece aklarz" buyruunun anlam udur: Ben size hell
ve haram bu ekilde genie akladm gibi, duyacanz dier eyleri de
sizlere bylece aklyorum.
te btn bunlar slm'n, ruh olgunluun ve kusursuz akidenin, ahlk
stnln, hayatn zorluklarna galip gelmek iin gerekli beden ve ruh
gcn, Allah'n yeryznde yerine halife tayin etmi olduu, gklerde ve
yerde bulunan her eyi kendisine msahhar kld insann misyonunu yerine
getirmesinin dini olduunun delilleri arasndadr. te Yce Allah yle
buyurmaktadr: "O yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratandr."
(Bakara, 2/29); "Allah'n gklerde ne varsa size msahhar kldn grmez
misiniz?" (Lokman, 31/20).
nsanlara Yasak Olan Esas Haramlar33" De ki: "Rabbim tm
hayaszlklar, gnah, haksz yere haddi amay, hakknda hi bir delil
indirmedii eyleri Allah'a irk koma- nz ve Allah'a kar bilmediiniz
eyle- ri sylemenizi haram klmtr."
AklamasEy Muhammedi Allah'n hell klm olduu temiz yiyecekleri ve
elbiseleri haram klan bu mriklere de ki: Allah, ancak haramlarn
temel olanlarn tekil eden u be eyi haram klmtr:
1- Gizli, ak, grnen ve grnmeyen hayaszlklar: Hayaszlklar
(feva-hi) alabildiine irkin davranlardr. Bunlarn gizlisi de a da
yasaktr veya bunlar byk gnahlardan ibarettir. nk artk bunlarn
irkinlii alabildiine ileri derecede ve fazladr. Zina, hrszlk, slm
cemaatine kar ayaklanmak gibi masiyetler bu tr fiillerdir.
2- Gnah, yani gnah gerektiren iler. Onlar da kk masiyetlerdir.
Buna gre ayetin anlam yle olur: O byk ve kk gnahlar haram klmtr.
Einin dndakilere ehvetle bakmak kk gnahlardandr. Gnahn masiyet veya
mutlak bir gnah olduu da sylenmitir ki bu da genelin zele
atfedilmesi kabilindendir.
3- Haddi amak: Yani fert veya toplum olsunlar, dier insanlarn
haklarna tecavz etmek suretiyle haklarda haddi amak ve bozgunculuk
yaparak zulmetmek demektir. Burada haddi amann haksz olmak kaydyla
zikredilmesinin sebebi udur: Haddi amak eer kamu maslahat iin veya
karlkl rza ile birlikte olursa bunda bir beis yoktur.
4- Allah'a ortak komak: Bu, irkin ilerin en irkinidir. Bu da
Allah ile birlikte put, heykel yahut bir kii olsun hakknda akl ya
da vahy bir delil veya belgenin ortaya konulamad Allahla beraber
baka bir ilh kabul etmektir. Burada belgeye "sultan" denilmesinin
sebebi, hasmn szn bakasna tercih ettirmesi ve iitenin akl ve dncesi
zerinde etkili olmas dolaysyladr. Bu ifade Yce Allah'n u buyruunu
andrmaktadr: "Her kim bu konuda kendisinin bir delili olmakszn
Allah ile birlikte baka bir ilha ibadet edecek olursa, phesiz onun
hesabn grmek Rabbine aittir. Gerek u ki kfirler kurtulua eremez."
(M'minn, 23/117).
te bunda burhann (delil ve belge getirmenin), akidenin salkl
olduuna delil getirmenin esasn tekil ettiine, imann, delil ve belge
ile desteklenen Allah'tan gelen bir vahiy olmakszn kabul
olunmayacana dellet vardr.
5- Bilgisiz ve belgesiz olarak Allah'a kar yalan eyler sylemek:
ftira, Allah'a kar putlardan bir orta olduunu iddia etmek gibi
yalan sylemek: "u halde pisliin ta kendisi olan putlardan uzak
durun." (Hacc, 22/30). Bir mesned ve bir delil olmakszn haram hell,
helli haram klmak gibi. Bu ise eriatten bir delil olmakszn srf gre
dayanarak sz sylemektir. Dinlerin tahrif edili sebebi, hak dinde
bidatlerin ortaya konulu sebebi, heva ve eytana uymann sebebi
budur. Nitekim Kitap Ehli de byle yapmtr: "Dillerinizin yalan yere
vasfedegeldii eylere, "Bu helldir, bu da haramdr" demeyin." (Nahl,
16/116). te reform davetilerinir ve itihat ad altnda eriat ap
geenlerin izledii yol budur. Nitekim Buhar ile Mslim unu rivayet
ederler:
"Andolsun, sizden ncekilerin yolunu kar be kar, arn be arn
izleyeceksiniz. O kadar ki, onlar bir keler deliine girecek olsalar
muhakkak onlarn arkasndan gidersiniz." "Ey Allah'n Rasul, bunlar
Yahudi ve Hristiyanlar mdr?" diye sorduk. O, "Baka kim olabilir
ki?" diye buyurdu.
eriatta itihadn yolu bellidir. Bu da Kur'an, snnet ve icmaya er"
esaslara uygun olarak sahih bir ekilde bakmak ve bunlar tetkik
etmektir. Daha sonra da bunlara kyas yapmak yahut da istihsan,
istislh ve buna benzer kapsaml gr delil almaktr. te bu da eriatn
ruhu, esaslar ve genel ilkeleri ile uygun olan gr almaktr.
Bu ayet-i kerime ile ilgili olarak bir soru ortaya atlmtr.
Muhtevas udur: Ayet-i kerimedeki "(innem) Ancak" kelimesi hasr
ifade eder. Yce Allah'n, "Rabbim... haram klmtr" buyruu, unlar
unlar mnhasran haram klmtr, demektir. Oysa haramlar bu eylere
mnhasr deildir.
Buna yle cevap verilmitir: "Cinayetler be tre mnhasrdr.
Bunlardan birisi neseplere kar ilenen cinayetlerdir ve bunlar da
zina ile olur. te Yce Allah'n, "Rabbin... hayaszlklar haram klmtr"
buyruu ile kastedilen budur. kincisi ise akllara kar ilenen
cinayetler. Bunlar da iki imek olup Yce Allah'n, "Gnah...haram
klmtr" buyruu da buna iaret etmitir. ncs rzlara kar ilenen
cinayetler, drdncs canlara ve mallara kar ilenen cinayetlerdir. te
Yce Allah'n, "Haksz yere haddi amayn" buyruu ile buna iaret
edilmitir. Beincisi ise, dinlere kar ilenen cinayetler olup bunlar
da iki bakmdan sz konusudur: Birincisi Yce Allah'n tevhidine itiraz
edip dil uzatmaktr. Yce Allah'n, "Allah'a irk komanz" buyruu ile
buna iaret edilmitir. kincisi ise Allah'n dininde bilgiye bal
olmakszn sz sylemektir. te, "Allah'a kar bilmediiniz eyleri
sylemenizi..." buyruu ile de buna iaret edilmitir. Btn cinayetlerin
(sularn) esas bunlar olduuna gre, geri kalanlar bunlarn uzantlar ve
dallandr. Buna uyanlar olduuna gre, bu haram eylerin sz konusu
edilmesi adeta hepsinin sz konusu edilmesi gibi olmu, onlarn yerini
tutmutur. O bakmdan bu ayetin bana hasr ifade eden sz konusu edat
gelmitir.
Her Bir mmetin Ve Kiinin Eceli34- Her mmetin bir eceli vardr.
Ecelleri gelince ne bir an geri kalr, ne de bir an ileri
gidebilirler.
AklamasHer bir mmetin yani her bir asr ve neslin, her bir
kiinin, ayn ekilde varlk alemindeki her bir eyin bilinen bir eceli
vardr. Bu da srenin sona ermesi iin belirlenen zamandr. Ecel, ayn
zamanda dnya hayat iin snrlandrlm vakti de, toplumlarn gllk,
mutluluk zamanlarn yahut zillet ve bedbahtlk dnemlerini de
kapsar.
"Ecelleri gelince" yani onlar iin takdir edilen sre geldi mi ne
zamann en kk dilimi olan bir an geri kalr ne de bir an ileri
gidebilirler. Bu ecel sresinden ne geemezler. Yani belirlenen bu
vadeden sonraya da kalamazlar, ne de geemezler. Bu deimenin bir an
(saat) kadar bile olmas mmkn deildir. Yce Allah'n burada "saafi sz
konusu etmesinin sebebi, en asgar zaman dilimlerinin genel olarak
"saat" kelimesiyle karlanmasndan dolaydr.
Ecelden neyin kastedildiinin tayini ile ilgili olarak iki gr
vardr:
Birinci gr bni Abbas, Hasan- Basr ve Muktil'in grdr. Buna gre
Yce Allah peygamberini yalanlayan her bir mmete belli bir sreye
kadar mhlet vermitir. Nihayet toptan imha edilerek azap zaman
gelince, bu azap kanlmaz olarak gelip atar.
kincisine gre, burada ecelden kast mrdr. Bu ecel bitti ve
tamamland m, artk ne almann ve sonraya braklmann imkn olmaz.
-Raz der ki: Birincisi daha uygundur. nk Yce Allah, "Her mmetin"
diye buyurmu, "herkesin bir eceli vardr" diye buyurmamtr. kinci gre
gre ise "Evet, Yce Allah, "Her mmetin" diye buyurmu, herkesin bir
eceli vardr diye buyurmamtr. nk mmet her zamanda var olan topluluk
demektir. Bu mmet de fertlerden oluur. Toplumlarn fertlerinin ise
ecelleri birbirine yakndr. nk tehdit makamnda olan ifadelerde
mmetin sz konusu edilmesi daha bir beli ve daha bir
etkileyicidir.
kinci bir gre gre, herkesin ne alp sonraya brakmasnn sz konusu
olamayaca bir ecelinin olmas gerekir, buna gre maktul de eceliyle
lm olur.
Her Bir mmete Peygamberi Araclyla Yaplan Hitap Ve Yalanlayanlarn
Allah'n Ayetleri le Korkutulmalar35- Ey Ademoullar! inizden size
ayetlerimi anlatacak peygamberler ge- line, her kim saknp dzelirse
artk onlar iin bir korku yoktur ve onlar zlecek de deillerdir.
36- Ayetlerimizi yalanlayp onlara kar- 1 byklk taslayanlar, ite
onlar ateliklerdir. Onlar orada ebed kalcdrlar-
AklamasYce Allah Ademoullarn kendilerine ayetlerini anlatacak,
hkm ve farzlarn bildirecek peygamberler gndereceini belirterek
uyarmakta ve yle buyurmaktadr: Ey Ademoullar! ayet sizlere iinizden
sizin hemcinsiniz ve bu sizlere benim size farz kldklarm ve sizin
iin ngrdm ibadet, muamelt ve ahlka dair dzenlemeleri size emretmi
olduum salih ameller ile size yasakladm irk ve irkin ileri bildiren
bir peygamber gelecek olursa, siz iki tavrdan birisini taknacaksnz.
Bunlardan birisini taknanlara mjde verilir, dierini taknanlar ise
azapla korkutulur.
Kim Allah'tan korkar, benimle kendisinin arasn dzeltir, haramlar
terk eder ve itaatkr olursa ahiret azabndan yana onun iin korku
yoktur. Amellerinin karln grecei vakit geldiinde de yapamadklar
dolaysyla zlmeyecektir veya gelecekte kar karya kalaca durumlardan
dolay onun iin korku yoktur, gemiteki hallerinden dolay zlmesi de
sz konusu olmayacaktr.
Yce Allah'n, "iinizden" diye buyurmas, peygamberlerin peygamber
olarak gnderildii kimselerle hemcins olmas, onlara ileri
srebilecekleri bir mazeret brakmaz ve onlara kar delili aka ortaya
koyar. Zira onlarn o peygamberin durumunu bilmeleri, Allah'n
kendisini mucizelerle desteklemesinin, peygamberin kudretiyle deil
de Allah'n kudretiyle olduunu onlara gsterir; dier taraftan herkes
kendi hemcinsiyle daha iyi kaynar.
Yce Allah'n, "ayetlerimi" buyruundan kast ise, Kur'an- Kerim,
tevhid ve ulhiyetin delilleri, indirdii hkmler ve eriatlardr. Bu,
sz geen btn hususlar kapsayan genel bir lafzdr. nk btn bunlar Yce
Allah'n ayetleridir. Peygamberler geldikleri takdirde, btn bu
hususlar sz konusu etmilerdir.
Kurey ileri gelenlerinin Muhammed (s.a.)'e kar byklk tasladklar
vakit grld gibi, kalpleriyle Allah'n ayetlerini yalanlayan, onlar
kabul ve gereklerince amel etmeyi byklklerine yediremeyen,
peygamberlere byklk taslayarak ve onlar inatla reddedenlere
gelince, bunlar cehennemliklerdir. Orada ebed olarak
kalacaklardr.
Yalanlamann Akbeti Ve Kafirlerin Cehenneme Giri Tablosu37-
Allah'a kar yalan uyduran veya O'nun ayetlerini yalan sayandan daha
zalim kim vardr? te onlara kitaptaki paylar eriecektir. Nihayet
elilerimiz canlarn almak zere onlara geldiklerinde diyeceklerdir
ki: "Allah'tan baka taptklarnz nerede?" Diyecekler: "Onlar bizi
brakp kayboldular." Onlar kendi aleyhlerine ve gerekten kfir
olduklarna ehadet ederler.
38- Buyurur ki: "Sizden nce gemi cin ve insan topluluklar
arasnda girin atee." Her mmet girdike yoldana lanet eder. Nihayet
hepsi biribiri ardndan orada toplannca sonrakileri ncekileri iin
derler ki: "Rabbimiz, ite bizi bunlar saptrd. Onun iin bunlara
ateten katmerli azap ver." Buyurur ki: "Her biriniz iin katmerli
azap vardr; ne var ki bilmezsiniz."
39- ncekileri sonrakilerine "Sizin bizden bir stnlnz yoktu.
yleyse kazandklarnz sebebiyle azab tadn" dediler.
AklamasAllah'n farz klmadn farz klmak, haram klmadn haram klmak,
Allah'n indirmedii bir hkm onun dinine nispet etmek ya da Allah'a
evlt ve ortak nispet etmek suretiyle Allah'a yalan yere iftira eden
kimseden daha zalim kimse yoktur.
Yahut Arap kfirleri gibi Kur'an- Kerim'i inkr etmek suretiyle
Allah'n ayetlerini yalanlayan veya Resulullah (s.a.)'a inanmayan ya
da ayetlerle alay eden yahut bakalarm onlara stn tutarak bu
ayetleri terk eden kimselerden daha zalim kimse olamaz.
te btn bunlara btn kinat dzeni hakknda tescil edilen her eyin
miktar ve lsnn yazl bulunduu Kitapta (levh-i mahfuzda) haklarnda
yazlanlar ve kendileri iin takdir olunan nzklar ve mrler onlar
gelip bulacaktr, onlara eriecektir. Allah'a kar yalan uyduran
kimseler hakknda da yznn kapkara kesilecei yazlmtr. Yani bunlar iin
vaad olunduklar hayr veya er verilecektir. Zulmlerine ve Allah'a
kar yalan iftiralarna ramen bu byledir.
Nihayet lm melei olan eliler canlarn almak zere kendilerine
geleceinde, melekler onlar azarlamak zere yle soracaktr: Dnya
hayatnda Allah' brakp kendilerine dua ve ibadet ettiiniz ortaklarnz
nerede? Haydi onlar arn da iinde bulunduunuz durumdan gelip sizleri
kurtarsnlar. yle cevap verecekler: nmzden kaybolup gittiler, nerede
olduklarm bilemiyoruz. Hem biz onlardan herhangi bir fayda, yahut
bir hayr ve bir zarar nlemelerini de ummuyoruz ki.
Bylelikle kendi aleyhlerine bu ortaklara dua edip ibadet etmekle
kfir olduklarn ikrar ve itiraf edeceklerdir.
Bu ifadelerin kast ise kfirleri zerinde bulunduklar kfrden vaz
geirmektir. Onlar kfr ve sapklk dolaysyla kar karya kalacaklar
akibetle-rin zerinde durup dnmeye itmektir.
Mana itibariyle bu ayetin bir benzeri de Yce Allah'n u
buyruklardr: "phesiz Allah'a kar yalan uyduranlar iflah olmazlar.
(Onlarn bu yalanlar kendilerine belki) dnyada az bir geim
(salayabilir), sonra dnleri bize olacaktr. Sonra da biz kfir
olduklar iin onlara olduka ar azab tattracaz." (Yunus, 10/69-70);
"Kfir olann kfr seni zmesin. Dnleri bizedir ve biz onlara yaptklarn
haber vereceiz. Muhakkak Allah kalplerin zn ok iyi bilendir. Onlar
azck faydalandracak, sonra da olduka ar bir azaba ister istemez
mahkm edeceiz." (Lokman, 31/23-24).
Daha sonra Yce Allah kendisine iftira eden, ayetlerini
yalanlayan bu mriklere meleklerin neler syleyeceklerini haber
vermektedir: Haydi siz de sizin gibi ve sizin niteliklerinize sahip
sizden nce kfre sapm dier mmetlerle birlikte -cinlerden veya
insanlardan olsunlar- atee giriniz. Bu sz syleyecek olan kii ya
cehennemin bekisi Mlik'tir yahut da Yce Allah'tr. Yani Yce Allah
onlara bizzat giriniz diyecektir.
Onlardan bir topluluk cehenneme girip de azab, horluu ve ibret
verici cezalar grnce, peinden gittii ve kendisini saptran, din ve
inanta kendisi gibi olan dier mmete lanet edecektir. nk bizzat
kendisini o toplulua uymak, kfrde onu taklit etmek suretiyle saptm
oldu. Bu da Yce Allah'n u buyruuna benzemektedir: "Sonra kyamet
gnnde kiminiz kiminize kfir olacak, kiminiz kiminizi
lanetleyecektir." (Ankebt, 29/25).
te bu ekilde kfirler eitli gruplaryla biribirlerine lanet
okuyacak, bi-ribirlerinden uzaklaacaklardr. Nitekim bir baka yerde
Yce Allah yle buyurmaktadr: "O vakit kendilerine uyulanlar
kendilerine uyanlardan uzaklaacak ve azab grecektir. Aralarndaki
balar paralanm olacaktr. Tabi olanlar (yle diyecekler): Keke bizim
iin bir dn olsayd da bunlar bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan
uzaklaabilseydik. te onlar ateten kamayacaklardr." (Bakara,
2/166-167).
Nihayet atete st ste ylp hepsi orada toplannca aralarndan giri
veya mevki itibariyle daha sonra gelen tabiler veya alt gruptakiler
mevki veya giri itibariyle daha nce gelen kendilerine uyulan
nderler ve liderlere bir takm szler syleyeceklerdir. Buna sebep ise
kendilerine uyulanlarm crmlerinin daha ar olmasdr. te bu sebepten
onlardan nce cehenneme girmi olacaklar. Sonra gelenler kyamet gnnde
Yce Allah'a, ileri gelenlere uyanlarn ikyetini ihtiva edecek bir sz
syleyeceklerdir. nk uyanlar doru yoldan saptranlar onlardr. Zemaher
der ki: "ncekileri iin" ifadesinin anlam 'ncekiler hakknda'
anlamndadr. nk onlarn hitab Allah ile olacak, kendilerinden
ncekilerle deil. Yani onlar hakknda ve onlarn kendilerini
saptrmalar dolaysyla diyeceklerdir...
Bu ikyetlerini Yce Allah'a hitaben yle dile getireceklerdir:
Rabbimiz, bu nderler bizi hak yoldan saptrdlar. O bakmdan sen
bunlara cehennemde kat kat artrlm bir azap ver; yani onlarn
cezalarn katlandr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: 'Yzleri
atete evrilecei o gnde diyecekler ki: Keke biz Allah'a ve Rasul'e
itaat etseydik. Diyecekler ki: Rabbimiz, gerekten biz bakanlarmza
ve byklerimize itaat ettik, onlar da bizi yoldan saptrdlar.
Rabbimiz, onlara azaptan iki katn ver. Onlar en byk lanetle
lanetle." (Ahzb, 33/66-68).
Yce Allah da onlara yle cevap verecektir: Size de onlara da kat
kat azap vardr. Biz bunu yapp takdir ettik. Herkese kendisine gre
ceza verdik. Ya bakasn saptrd iin yahut bakasn taklit ederek sapt
iin. nk nderler de onlara uyanlar da hem sapk hem saptrc idiler;
fakat sizler onlarn azabn bilmemektesiniz. Katmerli azap (ed-dif),
bir veya bir ka defa kendi mislinden fazla olan demektir. Yce
Allah'n u buyruklar da buna benzemektedir: "Kfir olup Allah'n
yolundan alkoyanlarn fasklk etmeleri sebebiyle azabn stne azap
arttrrz." (Nahl, 16/88); "Andolsun onlar hem kendi yklerini
tayacaklar, hem de ykleriyle birlikte baka ykleri." (Ankebt,
29/13); "Ta ki kyamet gnnde eksiksiz olarak hem kendi yklerini
tasnlar, hem de bilgisizce saptrdklar kimselerin yklerinden
(tasnlar)." (Nahl, 16/25).
"ncekileri sonrakilerine... dediler." Yani kendilerine uyulanlar
kendilerine uyanlara diyecek ki: Biz sizleri saptrdysak yine de
sizin bize bir stnlnz yoktur. nk biz saptmz gibi siz de sapm
oldunuz. Kat kat azab hak etmek bakmndan bizimle sizin aranzda bir
fark yoktur. Yani siz de bizim yaptmz gibi yaptnz ve kfir oldunuz.
O halde siz de azabnzn hafifletilmesini hak edemezsiniz.
Haydi kazandklarnz sebebiyle azab tadnz. Yani sebep olduunuz kfr
ve sapklktan dolay Allah'n azab ile karlanz. Bu ya nderlerin
syleyecekleri bir szdr yahut da Allah'n hepsine bizzat syleyecei
szdr. Bu da Yce Allah'n u szlerine benzemektedir: "Biribirlerine
karlkl soru sorarlar.
Dediler ki: Siz bize sa taraftan geliyordunuz. Onlar derler ki:
Hayr, siz iman eden kimseler deildiniz. Esasen bizim sizin
zerinizde bir otoritemiz de yoktu. Aksine sizler azgn bir
topluluktunuz. O bakmdan Rabbimizin (azap) sz zerimize hak oldu:
phesiz biz azab tadclarz. Bylelikle biz sizi azdrdk. Gerekten biz
(hepimiz) azgn kimseler olmutuk. phesiz o gn onlar azapta
ortaktrlar." (Sfft, 37/27-33).
Yce Allah'n, "yleyse ... azab tadn" buyruundan kast korkutmak ve
kfrden vazgeirmektir. nk Yce Allah'n lider ve onlara uyanlarn
sonunda biribirlerinden uzaklaacaklarn, biribirlerine lanet
okuyacaklarn haber vermesi kalpte byk bir korkunun uyanmasna
sebeptir.
Kfirlerin Cezasyp da onlara kar byklk taslalara' onlara gn
kaplar alma onlar, deve ine deliinden gein
40- Muhakkak ki ayetlerimizi yalan sa- yp da onlara kar byklk
taslayan geinceye kadar cennete de giremezler. Biz su- lular ite
byle cezalandrrz.
41- Onlar iin cehennemden bir dek ve stlerinde de rtuler vardr.
Biz zalimleri ite byle cezalandrrz.
AklamasBizim birliimize, peygamberimizin ve dier peygamberlerin
peygamberliklerinin doruluuna, ldkten sonra dirilii ispatlayan
ayetlerimizi yalanlayanlarn hi bir amelleri ykselmez. nk onlarn
amelleri ktdr ve Allah ancak takva sahiplerinin amelini, kabul
eder. Gzel sz O'na ykseltilir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Gzel
sz O'na ykselir, salih amel de O'nu yceltir." (Ftr, 35/10); "Hayr,
muhakkak iyilerin kitab lliyyndedir." (Mutaffifn, 83/18). te
bunlarn amellerine ve ruhlarna semalarn kaplar almaz. Byle bir
aklama ayet-i kerimenin tefsiri ile ilgili iki gr bir arada ifade
etmektedir.
Bunlar hi bir ekilde cennete giremezler. nk Allah'n rahmetinden
ko-vulmulardr. Cennete girmelerine imkn yoktur. Zira Yce Allah,
"Onlar deve ine deliinden geinceye kadar..." diye buyurmutur. Bu da
imknszl ifade etmek iin Arap dilinde yaygn bir anlatm tarzdr.
Mesel, onlar "siyah karga aarmcaya", "zift beyazlamcaya" ve "deve
ine deliinden girinceye kadar bu ii yapmam" derler. bni Abbas ve
Said b. Cbeyr'den maksadn u olduu rivayet edilmektedir: Burada deve
(el-cemel) deil, kaln ip (kendir) olan el-cmmel ine deliinden
girmedike eklindedir. bni Abbas (r.a.) der ki: Allah bu konuda
deveye benzetmekten daha gzel bir benzetme yapmtr. Yani kaln ipin
ine deliinden giren ip yerine kullanlmas daha uygun dmektedir. Deve
tabiri ise burada uygun deildir. Zamaher der ki: u kadar var ki
"deve" anlamna gelen "el-cemel" kraeti daha etkileyicidir. nk ine
delii, geilen yerin darlnn bir rneidir. ne deliinden daha dar diye
bir tabir kullanlr. Deve ise olduka byk csseli bir hayvandr.
"Biz sulular ite byle cezalandrrz." Yani biz Allah'a kar,
kendisine ve Mslman kardelerine kar su ileyen herkesi bu ekilde
korkun bir ceza ile cezalandrrz. Bylelikle cezaya gtren sebebin de
su sayld ve su ileyen herkesin cezalandrlaca ifade edilmektedir.
Daha sonra bu husus sonraki ayetin sonunda tekrarlanarak yle
buyurulmaktadr: "Biz zalimleri ite byle cezalandrrz." nk her bir
sulu kendisine zulmeden birisidir.
Bu sulular iin cehennem ateinden, altlarnda serili bir dek olduu
gibi, stlerinde de rtler vardr. Bu ifadelerden maksat cehennem
ateinin onlar kuattn, her bir yandan onlarn zerlerinin kapatldn
anlatmaktr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Muhakkak ki o
zerlerine kapatlm olacaktr," (Hmeze, 104/8); "Muhakkak cehennem
kfirleri epeevre kuatcdr. " (