CZ: 6, MADE SRES (5), 347
5MADE SURES
5Surenin Ad:
5Nzul Tarihi:
5nceki Sure le likisi:
5Surenin Muhtevas:
6Surenin Fazileti:
6Akitlere Ballk, Hakszln Yasaklan, yilik zere Dayanma Ve Allah'n
eirine Gereken Tazimi Gstermek
6Belagat
6Kelime ve bareler:
7Nzul Sebebi
7Aklamas
9Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
11Haram Klnan Yiyecekler, Dinin Kemale Erdirilmesi, Zaruret
Hali
11I'rab:
11Kelime ve bareler:
12Nzul Sebebi
12Aklamas
121- l (meyte):
122- Kan:
133- Domuz Eti:
134- Allah'tan Bakasnn Ad Anlarak Kesilenler:
135- Boulmu:
146- Vurularak len:
147- Yuvarlanm:
148- Sslerek len:
149- Yrtc Hayvan Tarafndan Paralananlar:
1510- Dikili Talara Kesilenler:
15Fal Oklaryla Ksmet Aramak:
17Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
18Helal Yiyecekler Ve Kitap Ehli'nden Olan Kadnlarla Evlilik
18Belagat:
18Kelime ve bareler:
19Nzul Sebebi
19Ayetler Aras liki
19Aklamas
21Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler:
23Abdestin, Cnplkten Ykanmann (Gusln) Ve Teyemmmn Farz Oluu le
Allah'n Nimetinin Anlmas
23I'rb:
23Belagat:
23Kelime ve bareler:
23Nzul Sebebi
24Ayetler Aras liki
24Aklamas
25Yz Ykamak:
25Dirseklere Kadar Ellerin Ykanmas:
25Baa Mesh Etmek:
25Topuklara kadar ayaklar ykamak:
27Gusl:
29Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
30Adaletle ahitlik Etmek, Adaletle Hkmetmek, Mminlere Vaadedilen
Mkfat, Kfirlere Yaplan Tehditler Ve Allah'n Nimetlerinin
Hatrlatlmas
30'rb:
30Belagat:
30Kelime ve bareler:
30Nzul Sebebi
31Ayetler Aras liki
31Aklamas
32Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
33Yahudilerle Hristiyanlarn Ahitlerini Bozmalar
33Kelime ve bareler:
33Ayetler Aras liki
33Aklamas
36Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
36Kur'an- Kerm'n Amac
37Belagat:
37Kelime ve bareler:
37Nzul Sebebi
37Ayetler Aras liki
37Aklamas
38Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
38Yahudi Ve Hristiyanlarn nanlarn Red
38Belagat:
38Kelime ve bareler:
39Nzul Sebebi
39Ayetler Aras liki
39Aklamas
41Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
41Hz. Musa'nn, Kavmine Allah'n Nimetlerini Hatrlatmas Ve
Mukaddes Arz'a Girmelerinin stenmesi, Buna Karlk Reddedici
Tavrlar
42'rb:
42Belagat:
42Kelime ve bareler:
42Ayetler Aras liki
42Aklamas
44Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
45Kabil Ve Habil Kssas, Yeryzndeki lk Cinayet
45Belagat:
45Kelime ve bareler:
46Ayetler Aras liki
46Aklamas
48Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
49Hirabe (Yol Kesicilik) Haddi Veya Yol Kesicilerin Hkm
49'rb:
50Belagat:
50Kelime ve bareler:
50Nzul Sebebi
51Ayetler Aras liki
51Aklamas
53Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
54Takva Ve Cihat, Ahirette Kurtuluun Esasdr; Dnya Zenginlikleri
Kfirleri Kurtarmak in Yeterli Olmayacaktr
54Belagat:
54Kelime ve bareler:
54Ayetler Aras liki
54Aklamas
55Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
57Hrszlk Haddi (Cezas)
57I'rb:
57Kelime ve bareler:
58Nzul Sebebi
58Ayetler Aras liki
58Aklamas
60Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
62Mnafklarla Yahudilerin Kfre Doru Koumalar le Yahudilerin
Tevrat'n Hkmlerine Kar Tutumlar
63'rb:
63Belagat:
63Kelime ve bareler:
63Nzul Sebebi
64Ayetler Aras liki
65Aklamas
66Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
68Tevrat Bir Hidayet Ve Bir Nurdur; Ksas er' Bir Hkm Olarak
Tevrat'ta Vard Ve Hristiyanlar Da Onun Hkmyle Hkmetmekle
Mkellefti
68'rb:
68Belagat:
68Kelime ve bareler:
69Nzul Sebebi
69Ayetler Aras liki
69Aklamas
72Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
73Kur'an eriat le Hkmetmek
73Belagat:
73Kelime ve bareler:
73Nzul Sebebi
74Ayetler Aras liki
74Aklamas
76Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
77Yahudi Ve Hristiyanlar Dost (Veli) Edinmek
77'rb:
77Kelime ve bareler:
78Nzul Sebebi
78Aklamas
79Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
80Mrtedler Ve Mslmanlara Dmanlklar
80Belagat:
80Kelime ve bareler:
81Nzul Sebebi
82Ayetler Aras liki
82Aklamas
83Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
84Kafirleri Veli Edinmenin Yasaklanmas Ve Sebepleri
84'rb:
84Belagat:
85Kelime ve bareler:
85Nzul Sebebi
86Ayetler Aras liki
86Aklamas
88Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
89Yahudilerin En irkin Szlerinden Birisi, Aralarnda Dmanlk Ve
Nefretin Yerletirilmesi le Kitap Ehli'nin manlarnn Mkfat
90Belagat:
90Kelime ve bareler:
90Nzul Sebebi
90Ayetler Aras liki
91Aklamas
92Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
93Hz. Peygambere Vahyi Tebli Emri, nsanlardan Korunmas Ve Kitap
Ehli'nin Onun Peygamberliine mana Davet Edilmeleri
93Belagat:
93Kelime ve bareler:
94Nzul Sebebi
95Ayetler Aras liki
95Aklamas
97Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler:
97Yahudilerin Peygamberlerini Yalanlamalar Ve Onlar
ldrmeleri
97Belagat:
98Kelime ve bareler:
98Ayetler Aras liki
98Aklamas
98Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
99Hristiyanlarn Hz. Mesih'i lhlatrmalar
99Belagat:
99Kelime ve bareler:
100Nzul Sebebi
100Ayetler Aras liki
100Aklamas
101Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
102Hz. sa'y lahlatran Hristiyanlarla Tartma, Kitap Ehlinden
Dinde Arya Gitmemelerinin stenmesi Ve Ktlkten Sakndrmamalar
Dolaysyla srailoullarnn Lanete Uramalar
102Belagat:
102Kelime ve bareler:
102Ayetler Aras liki
103Aklamas
104Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
MADE SURES
Nzul Tarihi:Bu sure baz blmleriyle Hudeybiye'den ayrlmadan sonra
Mekke'de nazil olmu olsa da esas olarak hicretten sonra nazil olan
Meden bir suredir. Bu-har ile Mslim'de Hz. mer'den u rivayet
sabittir: "Yce Allah'n, "Bugn size dininizi tamamladm." ayeti cuma
gn Veda haccnda ve Arafede leden sonra nazil olmutur."Resulullah
(s.a.)'m Veda Haccnda Mide suresini okuyup yle dedii rivayet
edilmektedir: "Ey insanlar! phesiz ki Mide suresi en son nazil olan
buyruklardandr. O bakmdan o surede hell klnm eyleri hell, haram
klnm eyleri de haram biliniz." Ahmed, Tirmiz, Hkim ve Beyhak de
Abdullah b. mer'in yle dediini rivayet etmektedir: "Son nazil olan
sureler Mide ve Feth sureleridir." Yine Ahmed, Nesa ve sahih
olduunu belirterek Beyhak Hz. Aie'nin yle dediini rivayet ederler:
"Maide son nazil olan suredir. O bakmdan o surede hell bulduunuz
eyi hell diye kabul ediniz, haram bulduunuzu da haram biliniz."
Akitlere Ballk, Hakszln Yasaklan, yilik zere Dayanma Ve Allah'n
eirine Gereken Tazimi Gstermek1- Ey iman edenler! Akitleri yerine
getirin. Siz ihraml iken avlanmay hell grmeksizin size
bildirilecekler mstesna, davarlar size hell klnmtr. Muhakkak ki,
Allah diledii ile hkmeder.2- Ey iman edenler! Allah'n eirine, haram
olan aya, hediye olan kurbanla, gerdanlklara ve Rablerinden ltuf ve
rza talep ederek Beytlharem'e gelenlere hrmetsizlik etmeyin,
ihramdan knca avlanabilirsiniz. Sizi Mescid-i Haramdan alkoyduklar
iin bir kavme olan kininiz sizi haddi amaya srklemesin. yilik ve
takva zerinde yardmlasn. Gnah ilemek ve ar gitmekte yardmlamaym.
Allah'tan saknn. Muhakkak ki, Allah cezas iddetli olandr.Nzul
Sebebikinci ayetin inii ile ilgili olarak bni Cerr et-Taber,
krime'nin yle dediini rivayet etmektedir: el-Hutam b. Hind el-Bekr
Medine'ye beraberinde yiyecek ykl bir kervan ile geldi, yiyecekleri
orada satt. Daha sonra Resulullah (s.a.)'n huzuruna girip ona
bey'at etti ve slm'a girdi. Geri dnp ktnda Hz. Peygamber ona bakt
ve yannda bulunanlara yle dedi: "Bu kii yanma gnahkr birisinin
yzyle girdi ve ahdini bozmak isteyen bir ekilde geri dnd." Gerekten
Yemme'ye varnca slm'dan irtidad etti. Yine Zlkade aynda Mekke'ye
gitmek kasdyla yiyecek ykl bir kervan ile yola koyuldu. Resulullah
(s.a.)'n ashab onun bu durumunu haber alnca muhacir ve ensardan bir
grup kervan ile birlikte onu yakalayp zelil drmek kasdyla yola
kmaya hazrland. Bunun zerine Yce Allah: "Ey iman edenler! Allah'n
eairine... hrmetsizlik etmeyin" ayetini indirdi. Bunun zerine
yapmak istedikleri bu iten vazgetiler." es-Sdd'den de buna benzer
bir rivayet kaydedilmitir. Yce Allah'n, "... sizi haddi amaya
srklemesin." buyruunun iniiyle ilgili olarak bni Eb Hatim, Zeyd b.
Eslem'in yle dediini rivayet etmektedir: "Resulullah (s.a.) mrikler
kendilerini Beyt-i Harama varmaktan alkoyduklar srada ashab ile
birlikte Hudeybiye'de bulundular. Bu durum onlara ok ar gelmiti.
Dou tarafndan mriklerden bir grup, umre yapmak zere yanlarndan
geti. Peygamber (s.a.)'in ashab da: Dier mrikler bizim arkadalar
umre yapmaktan alkoyduklar gibi biz de bunlar engelleyelim,
dediler. Bunun zerine Yce Allah, "Bir kavme olan kininiz sizi haddi
amaya srklemesin." buyruunu indirdi."
AklamasYce Allah mminlere, kendilerini mkellef tutaca emirlere
sarlmalarn tevik iin, iman nitelikleriyle nida etmektedir. nk
mminler Rablerinin kendilerini mkellef kld eylere sk skya bal
kalrlar.Ey iman vasfna sahip olup eytann davet ettii her eyi bir
kenara itenler! Akitlere, yani kendi aranzda, sizinle Allah arasnda
yahut kendinizle sair insanlar arasnda akdetmi olduunuz ahitlere,
yani akitlere eksiksiz bal kaim. nk bu akitler Allah'n sizleri
yerine getirmekle mkellef tuttuu ykmllkler ile sizin kendinizin
yerine getirmeyi stlendiiniz hususlardr. Bunlar Allah'n hell veya
haram kld eyler ile Allah'n peygambere ve Kitab'a iman ettiini
ikrar eden kimselerden alm olduu, bunlarn farzlar, hell ve haram
hkmlerini ihtiva eden buyruklar yerine getireceklerine dair
verdikleri szlerdir. Bu ykmllklerin bir ksm insanlarn kendi
aralarnda yapm olduklar karlkl ilikilere dair akitlerdir. Sz geen
akitler alt gruptur: Allah'a olan ahit, himaye akdi, ortaklk akdi,
alveri akdi, nikh akdi ve yemin akdi. Resulullah (s.a.): "Mslmanlar
artlarna riayet ederler."; "Allah'n Kitab'nda bulunmayan her bir
art yz tane art dahi olsa batldr."; "Her kim bizim bu iimize
uymayan bir amelde bulunursa o ameli merduddur." buyurmutur. O
halde eriate aykr dmedii srece ittifakla kabul edilen artlara uygun
akitlere bal kalmak gerekmektedir. Haram eyler zere yaplan akitlere
bal kalmak icabetmez. Ca-hiliye dneminde batl zere yaplan yeminler
bu trdendir. Cahiliye dneminde insanlarn ahitletii zaman bir
dierine: "Benim kanm senin kanm, benim bozduum ey senin de bozduun
ey demektir, sen de bana miras olursun, ben de sana miras olurum"
diyerek yaptklar yardmlama ve miras andlamalar da bu tr haram eyler
zere yaplan akitlerdendir.Daha sonra Yce Allah, hellini hell,
haramn da haram bilmekten ibaret dininde insanlar zerinde akitleri
genie aklamakta ve ihramlyken haram klnan baz hususlar yasaklamak
iin bizleri akitlere eksiksiz bal kalmaya iten nimetlerini sayarak
bu haram hkmleri arzetmek iin bir hazrlkta bulunmaktadr. Allah'n
zerimizdeki nimetlerinin en byklerinden birisi de sert usule gre
boazlamak suretiyle davarlarn yenilmesinin hell klnm olmasdr.
Davarlar (En'm); deve, sr, koyun, kei ve bunlara benzer yaban keisi
gibi hayvanlardr. el-Behme tabiri ise aslnda temyiz gcne sahip
olmayan her bir canl demek olduundan, ister drt ayakl olsunlar
ister olmasnlar davarlar (en'am) da kapsamna alr. Ayet-i kerimede
bu "Behime" kelimesi "En'am" kaydyla zikredilmitir. Burada izafet
(behmetu'l-en'm tamlamas), beyan iindir. Yani en'amn kendisi olan
behme anlamndadr. O bakmdan en'm dnda kalan hayvanlar bu tabirin
kapsamna girmemektedir: ster at, katr ve eek gibi trnakllardan,
isterse de arslan, pars, kurt ve buna benzer az dii bulunan
yrtclardan, isterse de kartal, tavancl kuu, karga ve doan gibi
peneli kulardan olsunlar.fadede ibareye uygun bir fiilin takdiri
kanlmazdr. nk hell klmak ancak fiillere taalluk eder. Bu fiil de
yararlanmaktan alman bir fiildir. Buna gre Yce Allah'n, "Davarlar
size hell klnmtr." buyruu, davarlardan yararlanmak size hell
klnmtr, anlamndadr. Bu yararlanma da davarlarm eti, derisi, kemii
ve ynleri ile yararlanmay kapsamna alr. Byle bir takdiri, Yce
Allah'n u buyruundaki fiili takdirine benzer: "Davarlar da yaratt
ki, bunlarda sizin iin stc ve koruyucu maddeler ve bir ok
menfaatler vardr. Hem onlardan yersiniz de." (Nahl, 16/5) Bu, snmak
ve baka hususlarda kendileriyle yararlanmanz iin yaratt,
anlamndadr.Daha sonra Yce Allah davarlardan haram klnm on eyi
istisna ederek: "Size bildirilecekler mstesna" buyurmaktadr. Yani
ileride gelecek ve Ki-tab- kerimin buyruklar arasnda sizlere
okunacak haramlar, size hell klnan davarlar cmlesinden istisna
edilmitir. Ayrca sizler ihramda bulunduunuz srada da avlanmay hell
grmemelisiniz. Buna gre hac veya umre iin ihramda bulunulduu srada
avlanmak haram olduu gibi, ihram halinde olunmasa dahi Mekke ve
Medine'nin Harem blgelerinde de avlanmak haramdr."Hurum" kelimesi
haramn ouludur. Bu da hac veya umre iin ihraml olan kimse demektir.
Snnet-i seniyye Haremeynin avnn haram klndna dellet etmektedir.
"Muhakkak ki, Allah diledii ile hkmeder." Allah, diledii hkmleri
koyar ve o koyduu bu hkmlerin hikmetli ve maslahatl olduunu da
bilir."Ey iman edenler! Allah'n eirine... hrmetsizlik etmeyin." Ey
iman edenler! Allah'n eairine, yani haccm menasikine hrmetsizlik
etmeyin. eaire hrmetsizlik ise bu eairdeki haramlar, yasaklan mubah
grp bunlarn saygnlklarn hafife almak, hkmlerini ihll etmek, bu
eairi yerine getirmek suretiyle Allah'a ibadet etmek isteyenleri
engellemektir. O halde Allah'n snrlarm amaynz.Haram aylarn da
saygnlklarn inemeyiniz. Bu haram aylar da Zlkade, Zilhicce,
Muharrem ve Receb aylardr. Bu aylarda mriklerle savamaynz. Araplarn
cahiliye dneminde yaptklar ve haram ayn bir dier aya ertelenmesi
demek olan "nesi" uygulamas gibi bir uygulamayla bu aylar baka
aylara deitirmeyin, hac aylarnda insanlar haccetmekten alkoyacak
ileri yapmayn."Hediye olan kurbanla..." yani Harem blgesine hediye
olarak gnderilmi kurbanlklara gasp yahut alp yakalamak veya Kbeye
ulamasn engellemek suretiyle saldrda bulunmaynz. Haram aya "haram"
sfatnn verilmesi o ayda savamann haram klnm olmasndandr. Bu hkm
daha nce de akland zere Tevbe sresindeki ayet-i kerime ile
nesholunmutur. Bu da Yce Allah'n u buyruudur: "Artk haram aylar kt
m o mrikleri nerede bulursanz ldrnz." (Tevbe, 9/5) Hedy (hediye
kurban), kiinin Harem blgesinde kesilmek zere kurban olarak
gnderdii davar demektir.Davarlardan "gerdanlkllar"\n da saygnlklarn
inemeyiniz. Bundan kast ise gerdanlk taklm olan davarlardr.
"el-Kalid" kelimesi, kilde'nin ouludur. Bu da deve veya baka bir
davarn boynuna aslan ayakkab, yahut ibrik kulpu, deri paras, aa
kabuu ve buna benzer eylerdir. Bunlardan maksat bu hayvann hediye
kurban olduunun bilinmesi ve bylelikle ona saldrlmasnn nlenmesidir.
Hediye kurban gerdanlkllar kapsamakla birlikte, zellikle aklanmas
onlarn ereflerine dikkat ekmek, daha ok itina edilmesi gerektiini
aklamak ve zel olarak ona dair daha ileri derecede tavsiyede
bulunmaktr. nk "gerdanhkhlar" hediye gnderilen kurbanlarn en
ereflileridir."Rablerinden ltuf ve rza talep ederek Beytu'l-Harama
gelenler" Yce Allah'tan ltuf (rzk ve sevap) ile rza (yani Allah'n
kendilerinden raz olmasn) isteyerek Mescid-i Harama gitmek isteyen
bir toplulua kar kmayn ve onlara ilimeyin. Mescidl-Harama gidenleri
tazim etmek zere ve bylelerine saldrmann, onlara engel olmann
tepkiyle karlandn aklamak zere bu emirler indirilmitir. nk Beyt-i
Harama giren kimse, gvenlik altnda demektir. Buna gre Allah'n
ltfunu isteyerek, onun rzasn umarak o Beyte dour giden de ayn
durumda olmaldr.Sz geen hususlarn saygnlklarn gerei gibi korumaktan
kast, insanlarn hac dneminde ve hac mahallinde gvenlik ve huzur
ierisinde olmalarn salamaktr. Hacnn can ve malndan yana gvenlik
altnda olmasn salamak zere korku ve huzursuzluk verecek eylere
maruz kalmasn nlemektir."hramdan knca avlanabilirsiniz." Sizler
Harem blgesi dnda bulunup da ihramdan kacak olursanz, artk ihraml
halde iken sizin iin haram bulunan avlanmay size mubah kldk.
Dilediiniz gibi avlanabilirsiniz; bu durumda avlanp av etini
yemekten dolay gnah sz konusu deildir. Bu, yasaktan sonra verilen
bir emirdir. Doru (sahih) olan gre gre, byle bir emrin hkm yasaktan
nceki hali geri dndrmektir. Eer bu yasaktan nceki hkm vacip ise
vacip, mstehap ise mstehap, mubah ise mubah olur."Sizi Mescid-i
Haram'dan... srklemesin.", yani Mescid-i Haram'a ulamaktan sizleri
alkoymu bir kavme olan kininiz -ki bu, Hudeybiye senesi olmutu-
Allah'n hkmn ineyerek, zulm ve hakszlk yaparak onlara ksas
uygulamaya itmesin. Bunun yerine herkes hakknda Allah'n size riayet
etmeyi emretmi olduu adaletle hkmedin
"yilik ve takva zerinde yardmlasn." yilik (el-birr) eriatn
emrettii her bir hayr yahut her bir yasa veya kalbin kendisiyle
huzur bulduu eydir. Gnah (el-ism) zere yardmlamayn. Bu da gnah ve
masiyet demek olup eriatn yasaklad her bir ey yahut kalbi huzursuz
edip insanlarn bilmesinden holanlmayan eydir. Bakalarnn haklarna
tecavz etmek konusunda birbirinizle yardmlamayn. Gnah ilemek ve
haddi amak ifadeleri ile, ileyeni gnaha sokan her trl su
kastedilmektedir. Bir toplulua hakszlk etmek suretiyle Allah'n
snrlarnn almas demektir. te sizler Allah'n size vermi olduu
emirleri yerine getirmek, size yasakladklarndan da saknmak
suretiyle Allah'tan korkun."Muhakkak ki Allah cezas iddetli
olandr." syan edip muhalefet edenlere. Burada zamir olarak
kullanlmas gerekirken sm-i cellin aka zikredilmesi, kalbe korkuyu
yerletirmek ve ilhi heybeti gelitirmek iindir.te bu da her trl
hayr, er, maruf ve mnkeri kapsayan olduka geni kapsaml bir
ifadedir. Bununla birlikte gizli ve ak btn hallerde Allah'n gzetimi
de hatrlatlmaktadr.
Haram Klnan Yiyecekler, Dinin Kemale Erdirilmesi, Zaruret Hali3-
l, kan, domuz eti, Allah'tan bakasnn ad anlarak boazlananlar,
boularak, vurularak, yuvarlanarak veya sslerek len, yrtc hayvan
tarafndan paralananlar -canlar kmadan evvel kestiiniz mstesna- size
haram klnmtr. Dikili tfilar zerine kesilenler ve fal oklaryla ksmet
aramanz da (size haram klnmtr). Bunlar fa-sklktr. Bu gn kafirler
dininizden mitlerini kesmilerdir. yleyse onlardan korkmayn da
benden korkun. Bugn dininizi kemle erdirdim. zerinize olan nimetimi
tamamladm ve size din olarak slm beendim. Her kim alktan darda kalp
gnaha kaymak-szm mecbur olursa muhakkak ki, Allah Rahm'dir,
afr'dur.Nzul Sebebi"l, kan... size haram klnmtr." buyruunun nzul
sebebi ile ilgili olarak, bni Mende Kitbu's-Sahbe' de Abdullah b.
Cebele b. Hibbn b. Hucr"dan, o babasndan o da dedesi Hibbn'dan, yle
rivayet etmektedir: "Resulullah (s.a.) ile birlikte iken ben de
iinde l eti bulunan bir tencerenin altna ate yakmaya urarken lnn
haram klmna dair ayet indirildi; bunun zerine tencereyi tersyz edip
dktm.
AklamasYce Allah kullarna yasa da ihtiva eden bir ekilde bu
haram klman eylere dair bize haber vermektedir. Bunlarn bir blmne
de (surenin ba tarafnda) "Size bildirilecekler mstesna" buyruuyla
iaret edilmiti. Toplu olarak haram klnanlar Bakara ve Nahl
suresinde sz konusu edilen drt husustur: "Size ancak l, kan, domuz
eti ve Allah'tan bakasnn ad anlarak kesilenler haram klnd."
(Bakara, 2/173) ve Nahl, 16/115). Bu ayet-i kerimede de bu haram
klnanlar geni aklamayla on tr olarak zikredilmektedir:
1- l (meyte):Herhangi bir kimsenin kesmek yahut avlamak gibi
fiili bir mdahalesi olmakszn kendiliinden len hayvan demektir.
er'an bundan kastedilen ise sert boazlama sz konusu olmadan len
hayvandr. Bunun haram klm sebebi pis ve murdar olmas, ya hastalk
sebebiyle lmesi yahut kann iinde kalmas yznden vcudunda zararl bir
takm maddelerin olumasdr. Hayvan normal olarak kesildii takdirde
ondaki zararl kan akp gider. Dier taraftan selim tabiat
kendiliinden len hayvandan tiksinir, can ekmez ve onu yemeyi
arzulamaz. O bakmdan byle bir hayvan hem dini bakmdan hem bedeni
bakmdan zararldr.Byle bir hayvann yenilmesinin haram olduu
ittifakla kabul edilmitir. Bu hayvann ty, kl ve kemii hakknda
Hanefler yle der: Bunlar temizdir, kullanlmalar caizdir. mam afi
ise yle der: kisi de necistir, kullanlmalar caiz olmaz.llerden iki
tr istisna edilmitir. Bunlar balk ve ekirgelerdir. nk Ahmed,
Drakutn, Beyhak ve bni Mce tarafndan bni mer yoluyla gelen rivayete
gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Bize iki l ve iki kan hell
klnmtr: ki l balk ve ekirgedir, kan ise karacier ve dalaktr." Dier
taraftan mam Malik Muvatta'mda, afi ve Ahmed Msnedlerinde; Ebu Dvd,
Tirmiz, Nesa ve bni Mce Snenlerinde; bni Huzeyme ve bni Hibban
Sahih' lerinde Ebu Hureyre'den, Resulullah (s.a.)'a deniz suyu
hakknda soru sorulmas zerine yle buyurduunu rivayet ederler: "O
(deniz) suyu temiz, mey-tesi (ls) hell olandr."
2- Kan:
Bundan kast akm kandr. Yani hayvandan aktlarak dklen sv kandr.
Yoksa karacier ve dalak gibi donuk olan kan ile deten kesimden
sonra etin ierisinde kalan kan deildir. Buna delil de Yce Allah'n
bir baka ayet-i kerimede: "Yahut akm kan olmas" (En'm, 6/145)
ifadesidir. bni Abbs'a da dalak hakknda soru sorulmu o da:
"Yiyebilirsiniz." demitir. Bunun bir kan olduu sylenince u cevab
vermitir: "Size haram klman akm olan kandr.", yani kesim esnasnda
az yahut ok olsun hayvandan akan kandr.Akm kann haram kln sebebi,
onun mikroplarn ve eitli zehirlerin yuvas olmasdr. Dier taraftan
insan, tabiat itibariyle onu pis kabul eder, hazmedilmesi olduka
gtr ve bu kan dk gibi vcudun zararl atklarn-dandr. Ayrca kan
gruplar farkl farkldr. Biri tekine uygun deildir. O bakmdan kan
vcuda zarar veren bir necis bir maddedir. Cahiliye dnemi Arap-larnn
el-lhiz adn verdikleri ve tylere kartrlm kan ile barsaklara kan
doldurup sonra bunu kzartp yeme detleri ho grlmemitir.
3- Domuz Eti:
Bu yasak ya ve deri dahil olmak zere domuzun btn czlerini
kapsar. zellikle etin anlmasnn sebebi ise ondan gzetilen en nemli
maksadn et oluudur. eriat, Yce Allah'n u buyruunda domuzun btn
czlerinden yararlanmay yasaklamtr: "Yahut domuz eti, nk o bir
pisliktir." (En'm, 6/145) Resulullah (s.a.)'n da Mslim'in Sahh'inde
Breyde b. el-Husayb el-Es-lem'den rivayetine gre yle buyurduu
sabittir: "Her kim zar ile oynayacak olursa o elini domuz etine ve
kanna bandrm gibidir." Bu, srf ona dokunmaktan bizi bir uzaklamadr.
Dolaysyla onun yenilmesi ve onunla beslenmek tehdidi daha ar olur.
Buhar ile Mslim'de Resulullah (s.a.)'n yle buyurduu rivayet
edilmitir: "phe yok ki, Allah arabn, lnn, domuzun ve putlarn alnp
satlmasn haram klmtr." "Ey Allah'n rasul! lnn yalar hakknda ne
dersin? nk bu yalarla gemiler yalanr, deriler yalanr ve insanlar
bunu kandillerde aydnlanmak iin kullanrlar", denilince, Hz.
Peygamber: "Hayr, o da haramdr." diye buyurmutur.Bazlar zaruret
dolaysyla ayakkab dikiminde domuz klnn kullanlmasn caiz grmlerdir.
Zaruret ise mikdarnca takdir olunur. Gnmzde sanayinin ilerlemesi
sebebiyle bu ihtiya kalmamtr.Domuz etinin haram klm sebebi domuzun
pislikle beslenmesi ve ounlukla tenya ve kl kurdu gibi parazitleri
ihtiva etmesi, kas liflerindeki ya ve ya maddelerinin okluu
dolaysyla sindirilmesinin zorluu gibi hususlardr. Dier taraftan
diisini kskanmamak gibi kt bir tabiat da vardr. Bu tr karakterler
ise et ve yemek yoluyla intikal eder. Modern allar domuzlar shhi
bir ekilde yetitirip beslemesine ve etleri tbb kontrol atnda
bulunmasna ramen bu herkes iin kolay ve mmkn olamamaktadr. Dier
taraftan manevi zararlardan saknmaya da imkn yoktur. Durum her ne
olursa olsun, Mslman haram klnm olmas hkmne bal kalr. amzda haram
klm illeti bulunsun yahut bulunmasn, farketmez. nk; er"an esas
alman husus muayyen bir takm fertlerin deil, btn insanlarn
maslahatlarnn gerei gibi gzetilmesi ve korunmasdr.
4- Allah'tan Bakasnn Ad Anlarak Kesilenler:Kesilirken Allah'tan
bakasnn ad anlarak kesilmi olanlarn hkm de byledir. Bundan kast,
kesim esnasnda Allah'tan bakasnn adnn anlmas-dr. ster bu esnada
sadece Allah'tan bakas ad anlmakla yetinilmi olsun; -kesim esnasnda
"Mesih adna" veya "filan adna" demek gibi- isterse de Allah ad ile
haasnn ad birlikte atf ile (balac ile) anlm olsun; "Allah'n ve
filnn ad ile", demek gibi. ayet "Allah'n adyla, Mesih Allah'n
peygamberidir" yahut "Allah'n adyla, Muhammed Allah'n rasuldr"
demek suretiyle, ve "Ve" balac olmakszn sylenirse Hanefilerin grne
gre hayvann yenilmesi helldir. Bununla birlikte eklen bunlar bitiik
zikretmek mekruhtur.Bunun haram kln sebebi ise Allah'tan bakasnn
tazim edilmesi ve Allah'tan bakasna ibadet hususunda ve kesim
suretiyle ilhlarna yaknlamak hususunda kfirler ile benzerlik
arzetmektir. Cahiliye dnemi insanlar putlarnn nnde hayvan
boazladklarnda "Lat ve Uzza adna!" yahut "Hubel adna!" diyerek
seslerini ykseltirlerdi.te bundan dolay slm bunu haram klmtr. nk
Yce Allah hayvanlarn, kendisinin yce ad anlarak kesilmesini farz
klmtr. er'an belirlenen bu husustan uzaklald ve Allah'n dnda put,
taut, heykel veya dier yaratklardan herhangi bir varln ad anld
takdirde kesilen hayvan icma ile haram olur. Fakat ilim adamlar,
En'm suresinde gelecei zere, kasten veya unutarak Allah'n adnn
anlmas terkedilerek kesilmi hayvann hkm
5- Boulmu:
Kasten veya boynundaki ipine dolanmak suretiyle yahut ala veya
baka bir suretle boularak lm hayvanlarn durumu byledir. Bunlar
er'an kesilmemi bir meyte (l, le) hkmndedir. Bu da tpk meyte gibi
zararldr. Meyte tabirinin kapsamna girmesine ramen, Kur'n- Kerm'in
zel olarak bunu anmas, herhangi bir kimsenin boazlamay andran bir
sebep yahut bir fiille ldn sanmamas, kendiliinden lmemi olduunu
zannetmemesidir. Halbuki nemli olan er'an boazlamaktr, boulmak
halinde ise bu gereklememektedir.
6- Vurularak len:
Tahta, ta, akl gibi sivriltilmemi ve ar bir eyle lnceye kadar
vurularak ve er'i boazlama olmakszn len hayvandr. ster el ile,
ister sapan ile ve benzeri eyle vurulmu olsun. Bu hayvan yine
meytedir. Cahiliye dneminde bu gibi hayvanlar yerlerdi.slmda bu
ekilde vurup ldrmek haramdr. nk bu hayvana bir ikencedir; ayrca
bunda boazlama da sz konusu deildir. Ahmed, Mslim ve Snen sahipleri
Ebu Yala, eddd b. Evs (r.a.)dan Resulullah (s.a.)'n yle buyurduunu
rivayet ederler: "Muhakkak Allah her eye gzellii yazmtr. O bakmdan
ldrdnz zaman gzel bir surette ldrnz boazladnz zaman gzel bir ekilde
boazlaynz. Sizden boazlayacak kii ban hileylesin ve kesecei hayvan
rahatlasn."Tfek gibi aletlerle atlan kurun gibi sivriltilmi eylerle
ldrlenler ise er'an yenilir. nk Ahmed, Buhar ve Mslim, Adiyy b.
Hatim'den yle dediini rivayet ederler: "Ey Allah'n Rasul! Ben tysz
ksa oklarla ava atyor ve isabet ettiriyorum." Hz. Peygamber yle
buyurdu: "Sen bu ekilde okunu atp bu attn ok hayvan deler ve kann
aktrsa ondan ye. ayet sivri olmayan yanyla hayvana isabet edecek
olursa o takdirde o hayvan vurularak lm bir hayvan demektir, ondan
yeme." Bylelikle Hz. Peygamber okun yahut mzran veya benzeri bir
silahn sivri tarafyla isabet etmesi ile sivri olmayan tarafyla
isabet etmesi arasnda fark gzetmi ve birincisinin hell olduunu
ikincisinin ise vurularak ldrlm bir hayvan olup hell olmayacan
bildirmitir. Fkh limleri arasnda ise bu hususta icma vardr.u
hususta farkl kanaatler vardr: Avc hayvan, ava arpp yaralanmaks-zn
arl ile lmne sebep olursa fkh limlerninin iki gr vardr. Bunlarn
ikisi de mam afi (Allah'n rahmeti zerine olsun) ye ait olup
birincisine gre okun arpmasnda olduu gibi hell deildir; nk her iki
halde de yara-lanmakszm hayvan lmtr; bu durumda o vurulmu ve lm
(meyte) gibidir. kinci gre gre ise helldir, nk kpein avlad hayvann
hkmnn mubah olduu ifade edilmitir. Bu konuda da herhangi bir
tafsilta gidilmemitir; bu ise sz geen hayvann mbahlnn
delilidir.
7- Yuvarlanm:
Ykseke bir tepeden yahut ykseke bir yerden -da veya at gibi- den
yahut bir kuyuya yuvarlanan ve bundan dolay len hayvana denilir. Bu
da meyte gibi, hell deildir. Bunun da kesilmeksizin yenilmesi hell
olmaz. Kuyuda herhangi bir yerde kan akacak olursa, zaruret
dolaysyla hell olur.
8- Sslerek len:
Baka bir hayvann ssmesi sonucu len hayvan, boynuz onu yaralam ve
kan akm dahi olsa, meyte gibi haramdr, er'an yenilmez.
9- Yrtc Hayvan Tarafndan Paralananlar:
Arslan, kurt, pars v.b. yrtc bir hayvann saldrsyla len veya
ksmen yenildii yahut yaraland iin len hayvandr. cma ile, bunlarn
yenilmesi hell deildir; isterse kesim yerinden kan akm dahi olsun.
Cahiliye dnemi Araplar arasnda yrtc hayvanlarn artklarn yiyenler
vard. Ancak selim bir tabiat bundan holanmaz. Dikkat edilecek
olursa ifadede takdir bir ibare de vardr. Yani yrtc hayvann ksmen
yiyip paraladklar. nk yrtc hayvanlarn yedikleri artk ortadan kalkm
olur.Daha sonra Yce Allah l, kan ve domuz dnda kalan ve sz geen btn
bu haram klnanlardan er'an boazlanm olanlar istisna etmektedir.
Yani lm sebebiyle birlikte tekrar ona varlp ve henz canl iken er'
bir boazlama ile kesilebilmesi mmkn olanlar istisna ederek: "Canlar
kmadan evvel kestiiniz mstesna" buyurmaktadr. Bu da Yce Allah'n:
"Boularak, vurularak, yuvarlanarak veya sslerek len yrtc hayvan
tarafndan paralananlar" emrine racidir. Allah'tan bakasnn ad
anlarak kesilenlerin durumu da byledir. Bunlardan henz hayatta iken
yetiilip kesilenler yenilebilir. Hayatta olup olmamak ise gzn
krpmak yahut kuyruunu sallamakla bilinir. Ali (k.v.) yle demitir:
"Ar eyle vurulmu, yksek yerden yuvarlanm ve susulmu olan
hayvanlardan n ya da arka ayan kprdatabiliyorken yetiip de
boazlayabildiim ye." Mlik'in konu ile ilgili sahih olan Muvatta'
daki grne gre ise, eer hayvan nefes alp vermekte ve rpnmakta
ikenyetiip kesebilirse o hayvandan yiyebilir.l, kan ve domuz eti
ise kesilmek suretiyle dahi olsa asla hell olamaz.zetle syleyecek
olursak, eer hayvann kar karya kald durumla birlikte yaad kuvvetle
zannediliyorsa kesilmesi o hayvan hell klar. ayet meydana gelen
durum dolaysyla ld zann ar basyorsa bu durumda fa-kihler, farkl
grlere sahiptir. Hanefler ve mezhebin mehur grlerinde afilerin
kanaatine gre gzn krpmas, kuyruunu yahut ayan hareket ettirmesi
gibi hayat emaresi bulunduu srece onu kesmenin hkm deitirici zellii
vardr. Aralarnda bir rivayete gre Mlik'in de bulunduu baka bir takm
fakihler ise bu durumdaki hayvana kesmenin bir etkisi olmaz,
derler.Konu ile ilgili gr ayrlnn menei ise ayet-i kerimedeki
istisnann muttasl m munkat'm olduu hususudur. Cumhurun grne gre bu
istisna muttasl olup haram klnanlarn cinsinden lafzn kapsamna ald
baz eyler kapsamn dnda braklarak istisna edilmitir. stisnadan nce
anlanlar haramdr. Ondan sonra gelenler ise haramn dnda kalr ve
helldir. stisnann muttasl oluunu ise ilim adamlarnn erl usule uygun
kesimin, kuvvetli zan ile yaayaca kabul edilenleri hell klacan icma
ile kabul etmi olmalardr. stisnann munkat' olarak kabul
edilebilmesi ancak salam bir delilin varl halinde mmkndr. stisnann
munkat olduunu kabul edenler istisnann nceki cmlede herhangi bir
etkisi olmad grndedirler. Bunlara gre ifade yle gibidir: Sz geen
hayvanlarn dnda kalp er" usule uygun olarak kestikleriniz ise
helldir. nk haram klma bu tr hayvanlara lmden sonra taalluk eder.
Bir hayvann lmnden sonra ise er* usule gre kesilmesi sz konusu
deildir. O halde burada istisna munkat'dr. Buna u ekilde cevap
verilmitir. stisna hell hkmn zahir olduu nazar itibara alnarak
muttasldr. nk bu hayvanlar zahiren kendilerine isabet eden bu gibi
durumlar dolaysyla lrler ve zahiren bunlar haram olur. Ancak
hayatta iken yetiilip er" usule uygun olarak kesilenler bunlardan
mstesnadr ve bunlar o takdirde hell olurlar.
10- Dikili Talara Kesilenler:
Bu dikili talar Kabe'nin etrafnda bulunurlard. Bunlar 360 tane
idi. Ca-hiliye dneminde Araplar tazim ettikleri putlara yaknlamak
maksadyla bu putlarn yaknlarnda hayvanlarn keserler ve bunlarn
kanlarn Beyt'in herhangi bir yerine srerlerdi. Bylelikle onlar bu
kesim iinin putlara bir yaknlk olduunu kabul etmilerdi. Daha sonra
eti paralar ve bu dikili talarn zerine brakrlard. Dikili talar
putlarn kendileri deildi. nk dikili talar yontulmamt. Putlar ise
yontulmu talar eklindeydi. Yce Allah mminlere bu ekilde davranmay
yasaklad ve dikili talarn yaknlarnda kesilen bu hayvanlarn
yenilmesini haram kld. sterse kesim esnasnda Allah'n ad zerlerine
anlm olsun. Bylelikle Allah ve rasulnn haram kld irkten uzak kalnm
olur.Kur"n- Kerm bundan baka unlann da haram olduunu ilve
etmektedir:
Fal Oklaryla Ksmet Aramak: Kendisine neyin ksmet olarak
verileceini yahut yapaca ite hayr veya er neyin takdir edilmi
olduunu fal oklaryla bilmeye abalamak. Fal oklar (el-Ezlm) zelem
veya zulem kelimesinin ouludur. Bu da av yaralayan sivri ucu
bulunmayan, ok eklindeki bir tahta parasdr. Bu ilemin iki anlam
vardr: Birincisi taabbd ve manev yahut itikad, dieri ise madd.Ruh
ve taabbd anlam itibariyle, deten kularn uularndan uurlu-luk yahut
uursuzluk aratrmay (tetayyur) andrmaktayd. Herhangi bir kimse bir i
yapmak yahut bir yolculua kmak istedi mi Kabe'ye gider ve putlarn
yannda bulunan fal oklarna danrd. Bir kuyu banda dikilmi bulunan
Hubel'in yaknnda yedi tane ok vard. Bu oklarn zerinde kendileri iin
iinden klmaz bir mahiyet arzeden hususlarda hkmne bavuracaklar
eyler yazl bulunurdu. Bunlardan ne karsa ona gre hareket
ederlerdi.bni Cerr et-Taber yle der: Fal oklan, birinin zerinde
"yap" dierinin zerinde "yapma" yazan; dieri de bo bulunan tane
oktu. Bu oklar kartrp "yap" emrini ihtiva eden ok kt m o ii yapar,
"yapma" kt m terkederlerdi. Bo olan kt m, ekme iini bir daha
tekrarlarlard. Bu ii bir yolculua kmak, bir savaa gitmek, evlenmek,
alveri ve buna benzer bir i yapmak istediklerinde yaparlard. Maddi
anlamna gelince: Bu da bu gn bir eit kumar olan bir piyango idi. Bu
oklarn says on tane olup bunlarn yedisinde pay nisbet-leri yazl
olmakla birlikte dierlerinde pay yoktu. Bu fal oklar, cahiliye
dneminde kumar trnden bir oyun mesabesinde idi. Bunlar vadeli
olarak deve satn alr ve oyuna gemeden nce bu develeri keser, bunlar
da 28 yahut 20 paya blerlerdi. Bu oklardan birisi bir adamn adna
ekilir, okun zerinde yazl miktar kadar pay kazanr; zerinde pay yazl
olmayan oku eken kii ise demeyi yapard.u halde, fal oklarnn tr
vard: Bunlarn birincisi yalnzca kiiyi ilgilendiren tr olup bu
oklarn says t. Bunlardan birisinin zerinde "yap" dierinin zerinde
"yapma" yazs bulunuyordu; ncs ise botu. kinci tr ise yedi ok olup
bunlar da Kabe'nin st tarafnda Hubel'in yannda idiler. Bunlar
zerinde de eitli olaylarla kar karya kalnd takdirde insanlarn nasl
davranacana dair bir takm hkmler yazlyd. nc tr ise on adet kumar
oku olup bunlarn yedisi zerinde pay miktarlar yazl olup dier
botu.Bu iki anlam ile de fal oklaryla ksmet aramak, bir eit hurafe
ve vehimden ibarettir. Ayn zamanda mmetin ilerlemesini engelleyen,
hidayet ve basiret olmakszn yol almaya davet eden akl bir
geriliktir. Tebih, mushaf, oyun kad, boncuk veya fincan gibi
eylerle ksmetini bilmeye almas da byledir. Btn bunlar er'an haram
ve mnker ilerdir; bunlara bavurmak caiz deildir. slm bunun yerine
meru bir alternatif ngrmtr ki, bu da iki rekt istihare namaz klp,
namaz akabinde rivayet edilen duay okuyup kendisi iin istihare
yaplan ii zikretmek ve bu konuda kalbe ferahlk dolmas yahut sklmas
gibi sonucu beklemekte ve eer durum aklk kazanmazsa namaz birka
defa tekrarlamaktr.Ahmet ve Ktb-i Sitte sahiplerinin rivayet
ettikleri istihare hadisi Cbir b. Abdullah'tan rivayete gre yledir:
"Cbir dedi ki: Resulullah (s.a.) Kur"n- Kerm'den bize bir sure
retiyormu gibi istihareyi bize retir ve yle derdi: "Sizden bir
kimse bir i yapmak isterse farzn dnda nce iki rekt namaz klsn,
sonra da ylece dua etsin:"Allah'm ilmin ile senden hayrl olan
istiyorum, Kudretinle bana g vermeni diliyorum. O byk ltfunla
senden dilerim; nk sen. g yetirensin, benim ise gcm yetmez. Sen
bilirsin ben bilmem. Sen btn gizlilikleri en iyi bilensin. Allahm
eer bu iim (ihtiya duyduu eyi zikreder) benim iin dnyamda, hayatm
boyunca, iimin cilinde (dnya hayatnda) ve sonrasnda (ahirette)
hayrl ise onu bana takdir buyur, onu bana klaylatr, sonra da onu
bana mbarek kl. Bu iim (adn zikreder) benim iin dinimde, hayatmda,
iimin cil olannda (dnyamda) ve geleceimde (ahirette) benim iin kt
ise onu benden uzaklatr, beni de ondan uzak tut. Nerede ise, benim
iin hayr takdir buyur, sonra da beni ona raz kl." Cbir dedi ki: "Ve
ihtiyacn belirtir."
"Bunlar faklktr", yani sz geen btn bu haramlar bir fasklktr, din
yolundan bir ktr, Allah'n eriatndan yz eviip masiyetine ynelitir,
hikmet ve akla uygun olan allm eyleri terketmektir.Yce Allah
mminleri sz geen bu haramlar ilemekten sakndrdktan sonra onlara ter
buyurduu eylere smsk yapmay tevik etti. Onlarn kararllklarn
glendirecek, bu konuda onlara cesaret vererek zaferle mjdeledi.
Arafe gnnde Veda Hacc yl u ilh buyruklar nazil olmutur: "Bu gn
kfirler dininizden mitlerini kesmilerdir. yleyse onlardan korkmayn
da Benden korkun..." Bu gn, yani hicretin onuncu yl Veda Hacc Arefe
gn -ki bu cuma gn idi ve bu ayetin indii gnd- kfirler dininizi
ortadan kaldrmaktan, sizi yenik drmekten ve sizin kendi dinlerine
dnmenizden mitlerini kestikleri gibi, eytan da artk sizin bu
arznzda kendisine ibadet olunmaktan yana midini kesmitir.Beyhak,
uabu'l-man' da bni Abbs'tan bu ayet-i kerime ile ilgili olarak yle
dediini nakleder: Mekkeliler sizin kendi dinlerine geri dnmenizden
-ki bu da putlara tapmaktr- ebediyyen mitlerini kesmilerdir.Sahih
hadiste Resulullah (s.a.)'m yle buyurduu sabittir: "phesiz eytan
artk Arap yarm adasnda namaz klanlarn kendisine ibadet etmelerinden
midini kesmitir, fakat namaz klanlar arasnda ktl kkrtmaktan deil
(midini kesmemitir)""yleyse onlardan korkmayn da benden korkun."
Muhalefet etmekten yana onlardan korkunuz olmasn. Benden korkun.
Onlara kar ben size yardm ederim, sizi desteklerim. Dnya ve
ahirette sizleri onlara stn klarm."Bu gn dininizi kemale
erdirdim..." Bu gn dininiz olan slm sizin iin kemale erdirdim. Onda
hell ve haram, gerek duyduunuz btn hkmleri sizlere akladm. Artk her
ey herhangi bir kapallk ve karklk sz konusu olmakszn ak seik bir
hal almtr, eksiksiz ve mkemmeldir. "zerinize olan nimetimi
tamamladm.", yani size olan nimet ve ltfumu tamamladm. Ebediyyen
sizinle birlikte bir mrik haccetmeyecektir. Mekke'yi fethetmenizi
saladm, size olan vaadim gerekleti. nsanlar Allah'n dinine blk blk
girdiler ve zaferiniz tahakkuk etti."Ve size din olarak slm
beendim." O raz olunacak bir konumdadr. Kyamet gnne kadar insanlarn
hkmne bavuracaklar bir dindir; O gnde o dinde sorumlu tutularak
muhakeme olunacaklardr. "Her kim slm'dan baka bir din arayacak
olursa asla ondan kabul olunmaz ve o ahirette hsrana urayanlardan
olacaktr." (l-i mran, 3/85).te bunlar bu ayet-i kerime ile tahakkuk
etmi tane mjdedir. Peygamber bu ayet-i kerimeden sonra seksen bir
gn yaad, sonra da ruh- erifi kabzolundu.bni Abbas: "Bu gn dininizi
kemale erdirdim.." ayetini okuyunca bir Yahudi yle dedi: Bu ayet
zerimize inmi olsayd indii gn bayram edinirdik.' bni Abbs yle dedi:
"Bu ayet-i kerime iki bayramn yapld gnde nazil olmutur. Bayram gn
ve Cuma gnnde indi. Mslim ve dier hadis imamlar Trik b. ihb'n yle
dediini rivayet ederler: Yahudilerden birisi Hz. mer'e gelip yle
dedi: Ey mminlerin emiri! Kitabnzda bulunup okumakta olduunuz bir
ayet vardr ki, biz Yahudiler topluluu olarak zerimize inmi olsayd o
indii gn bayram edinirdik. Hz. mer bunun hangi ayet olduunu
sorunca: "Bu gn dininizi kemle erdirdim..." ayetidir, dedi. Hz. mer
yle dedi: Ben bu ayetin indirildii gn ok iyi biliyorum, indirildii
yeri de ok iyi biliyorum. Bu ayet Resulullah (s.a.)'a cuma gn
Arafede iken inmitir.Dinin tamamlanmasndan kast, o gnde eksikti de
sonradan tamamland, demek deildir. Aksine bundan maksat artk hkmler
neshi kabil olmayacak bir noktaya gelmi ve btn zaman ve meknlar iin
elverili ebed bir hal alm demektir. Tamamlanmasndan kast da
bizatihi stn ve galip gelmesiyle tamamlanmas demektir. Bizatihi
tamamlanmas onun farz, hell ve haramlar kapsamasdr. Akaid esaslarn,
ter'in esaslarn, itihadn kanunlarn ak ak ifade etmesi, naslara
balamasdr. Mesel: "De ki: O Allah'tr, birdir ve tektir." (hls,
112/1); "Onun benzeri, gibisi dahi yoktur." (ra, 42/11); "O gizliyi
de a da bilendir." (En'm, 6/83 ve baka yerler); "Muhakkak Allah
adaleti ve iyilii emreder..." (Nahl, 16/90); "Ve ahitletiiniz zaman
Allah'n ahdini tastamam yerine getirin." (Nahl, 16/91); " hususunda
onlarla mavere et." (Al-i mran, 3/159); "Bir ktln cezas onun
benzeri bir ktlktr." (ra, 42/40); "Hi bir kimse bir dierinin ktln
yklenmez." (En'm, 6/164 ve baka yerler); "yilik ve takva zerinde
yardmlasn, gnah ilemek ve ar gitmekte yardmlamayn." (Mide,
5/2).stnlk salamasnda tamamlanmasna gelince: Bu da slm'n
kelimesinin yceltilmesi, dier btn dinlerestn gelmesi, genel olarak
btn maslahatlara uygun dmesi, gelimelerle birlikte insicaml olmas,
bu dindeki zel ve genel maslahatlarn dengeli olup vasat durumda
olmasdr.Daha sonra Yce Allah genel hkmlerden istisna bir hal tekil
eden zaruret halini hkme balamakta ve sz geen bu haram klnan
eylerin btn hallerde, btn Mslmanlar iin haram olduunu, bundan tek
istisnann zaruret hali olduunu ifade etmektedir. Zaruret halinde
bulunan kii ise haram klman yahut zararl olan bir eyi alp
kullanmaya mecbur kalan kimsedir. leri derecedeki alk halinde sz
geen haram eylerden herhangi bir gnaha yani bizatihi haram olan bir
eye meyletmeksizin gnah gerektiren eyden yararlanma arzusunu da
tamakszn bir eyler yemek zorunda kalrsa, onun bu zorunluluu bu
zarar giderebilecek miktarda kullanabilme hakk vardr. AnY cak bunu
lezzet ve zevk almamak, lmden kurtulmak iin ihtiya duyulan snr
amamak artyla kullanabilir. Bu ekilde hareket eden kimseye Allah
mafiret eder. Bu durumda olup da haram kullanan balar. Allah
kullarna ok merhametlidir. nk haram bir eyle kendilerini bu
zaruretten kurtarabilecek bir eyi kullanmay mubah klmtr.Yce
Allah'n: "Gnaha kaymakszn" buyruu Bakara suresinde yer alan:
"Saldrmakszn ve haddi amakszn..." (Bakara, 2/173) buyruuna
benzemektedir.
Helal Yiyecekler Ve Kitap Ehli'nden Olan Kadnlarla Evlilik4-
Sana kendilerine neyin hell klndn soruyorlar. De ki: "Size btn iyi
ve teiniz eyler hell klnd. Allah'n size rettii ile altrp rettiiniz
avc hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin ve zerine Allah'n adn ann
ve Allah'tan saknn. Muhakkak ki, Allah hesab abuk grendir."5- Bugn
size iyi ve temiz olanlar hell klnd. Kitap Ehli'nin yemei size
helldir, sizin yemeiniz de onlara helldir. Mmin kadnlardan iffetli
olanlar ve sizden nce kitap verilenlerden iffetli kadnlar, siz
iffetinizi koruyarak zina etmeksizin, gizli dost tutmakszn ve
onlara mehirlerini vermeniz halinde size helldir. Kim de iman inkr
ederse yaptklar boa gitmitir ve o, ahirette hsrana
urayanlardandr.Nzul Sebebibni Cerir et-Taber'nin, e-a'b yoluyla
rivayetine gre Adiyy b. Hatim et-T yle demitir: Adamn biri
Resulullah (s.a.)'m yanma gelerek kpeklerin av hakknda soru sormu.
Hz. Peygamber u: "Allah'n size rettii ile altrp rettiiniz..." ayeti
nazil oluncaya kadar ona bir cevap vermemiti.bni Ebi- Hatim de Said
b. Cbeyr'den unu rivayet eder: Ebi Hatim ile Zeyd b. el-Mhelhil,
Resulullah (s.a.)'a yle sordular: "Ey Allah'n Rasul! Biz kpek ve
doanlarla avlanan bir topluluuz Zreyhlilerin kpekleri, inekleri,
eekleri ve ceylanlar dahi avlar. Allah ise meyteyi (l hayvan) haram
klmtr. Bunlardan bize hell olan nedir?" Bunun zerine: "Sana
kendilerine neyin hell klndn soruyorlar. De ki: Size btn iyi ve
temiz eyler hell klnd..." ayeti nazil oldu.bni Cerr, bn'l-Mnzir,
Tabern ve Beyhak'nin rivayetine gre de Resulullah (s.a.), Ebu
Rafi'a Medine'deki kpekleri ldrmeyi emredince bir takim insanlar
gelip yle dediler: "Ey Allah'n Rasul! u ldrlmelerini emrettiin bu
hayvanlardan bize hell olan nedir?" Bunun zerine Yce Allah bu
ayet-i kerimeyi indirdi, Hz. Peygamber de ayeti onlara okudu.
AklamasEy Muhammed! Mminler sana kendilerine yiyecek ve etlerden
nelerin hell klndn sormaktadrlar. Onlara, pis ve murdar olan
eylerin (el-hab-is) dnda kalan ho ve temiz eylerin, yani ftrat
bozulmam, selim tabiatllarn houna giden eylerin kendilerine hell
klndn syle. Ayrca eitilmi avc hayvanlarn avladklar da helldir. Ho
ve temiz eyler "et-tayybt" ise Kur"n- Kerim'de haram klndklar nass
ile belirtilen ve bunlara daha nce geen haram klnm on tr yiyecek
ile snnet-i nebeviyyede eklenen yiyeceklerin dnda kalan eylerdir.
Ahmed, Mslim ve Snen sahipleri bni Ab-bs'tan yle dediini rivayet
ederler: "Resulullah (s.a.) yrtc hayvanlardan az dili her bir
hayvann, kulardan da peneli olan her bir hayvann yenilmesini
yasaklad." Yine Ebu Sa'lebe el-Hin'nin yle dediini rivayet
etmektedirler: "Az dili her bir yrtc hayvann yenilmesi haramdr."
Buna gre hakknda nassn varid olmad ey iki trldr; bunlar hell ve ho
olan eyler ile haram ve pis olan eylerdir. Bir eyin ho ve pis
olmasnda nazar itibara alnacak l ise Hicaz blgesindeki Araplarn
zevkidir.Ebu Hanife'ye gre yrtc hayvan et yiyen her bir hayvandr.
afi'ye gre ise insana ve hayvana saldranlardr.Buna gre btn deniz
hayvanlar ister ot yesin ister et yesin, hell ve hotur. Kara
hayvanlarndan ise yrtc ve yabani olan hayvanlar ile bu trden olan
kular dnda kalanlar avlanr ve etleri yenilir. Ancak kurbaa, timsah,
ylan ve kaplumbaa gibi karada ve denizde yaayanlarn yenilmesi hell
deildir. Bunun sebebi, bunlarn ho grlmemeleri, ylanlarn da zehirli
olmalardr.Dier taraftan eitilmi avc hayvanlar besleyip barndrmanz,
bunlar satp hibe etmeniz hell olduu gibi, bunlarn sizin iin
avladklar da helldir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Avc
hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin." Yce Allah'n "altrp
rettiiniz" buyruu, altrp retmi olmanz halinde, demektir. "Allah'n
size rettii ile altrp rettiiniz", yani Allah'n size rettiklerinden
siz de onlara retip altrmanz halinde, anlamndadr.Bundan, hayvanlarn
eitilmesinde u hususun kanlmaz olduu anlalmaktadr:1- Avlayacak
hayvanlarn retilmi olmas.2- Bu konuda hayvanlara retecek olan
kimsenin retmekte beceri sahibi ve bu konuda kendisinin de gerekli
eitime sahip olmu olmas.3- Allah'n kendisine rettiinden onun da bu
avlayc hayvanlara retmesi. Yani bu avc hayvanlar sahipleri
tarafndan salnmak suretiyle ava doru gitmeli, sahiplerinin
engellemesiyle vazgemeli; retilen hayvan kpek olduu takdirde av
yakalamakla birlikte ondan yememeli, sahibi tarafndan arld takdirde
sahibine geri dnmelidir. Kpein eitilmi olmas avdan yemeyi defa
terketmesiyle anlalr. Doan kuunun eitilmi oluu da arld takdirde
sahibine dnmesiyle anlalr. Aradaki fark da udur: Kpein eitilmesi,
onun alt ve yapageldii eyi terketmesi suretiyle olur. Kpek deten
bulduunu alr, gtrr. defa yemeyi terkettii takdirde onun eitildii
anlalm olur. Doann deti ise kap gitmektir. Sahibi onu ard takdirde
geri dnecek olursa onun da artk eitilmi olduu bilinir."Avc
hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin." Yani bu avc hayvanlarn
kendileri avdan yemeksizin sizin iin tuttuklar avdan siz de yiyin.
Eer avlardan yiyecek olurlarsa, cumhurun grne gre, ondan artan
yemek hell deildir. nk Ahmet, Buhari ve Mslim tarafndan rivayet
edilen Adiyy b. H-tim'den gelen hadise gre Resulullah (s.a.) yle
buyurmutur: "retilmi kpeklerini Allah'n adn anarak saldn takdirde
senin iin tuttuklarndan yiyebilirsin; ancak kpek (avdan) yiyecek
olursa sen yeme. nk ben kpein o av kendisi iin yakalam olacandan
korkarm." Bir baka rivayette de yle denilmektedir: "Eitilmi kpeini
saldnda Allah'n adn an. Senin iin av yakalayacak olup henz hayatta
iken ona yetiecek olursan o av kes. Eer ldrlm olduu halde ve kpek
ondan yemeksizin ava yetiecek olursa, sen de o avdan yiyebilirsin."
nk kpein yakalamas bir kesme ilemidir.Kpei saldnz vakit Allah'n adn
annz. Bunu ayrca daha nce kaydettiimiz Adiyy b. Hatim hadisi
desteklemektedir: "Eitilmi kpeini salp zerine Allah'n adn andn
takdirde senin iin yakaladndan yiyebilirsin." Allah'n adn anmak
cumhura gre vacip, afi'ye gre mstehaptr.te bu snrlara riayet
hususunda Allah'tan korkunuz. Allah'n size gstermi olduu bu
hususlarda O'nun emrine muhalefetten saknnz ve size verdii
emirlerini yerine getirmek, yasaklarndan kanmak suretiyle azabndan
kendinizi koruyunuz. phesiz Allah hesab pek abuk grendir. O
gecikmeksizin ve oyalanmakszn amellerinizden dolay sizi hesaba
eker. Amellerinizden hi bir eyi de zayi etmez. Siz amellerinizden
dolay hesaba ekileceksiniz, dnyada da ahirette de amelerinizin
karln greceksiniz. Allah kyamet gnnde btn insanlar ayn anda hesaba
eker. Allah'n hesab pek abuk olacaktr.Bunun kendisinden nceki
buyruklarla ilikisine gelince: Yce Allah haram ve hell klnan eyleri
zikredip hell ve haram beyan ettikten sonra, amelde bulunanlar
amelleri dolaysyla hesap gn geldiinde herhangi bir mhlet
vermeksizin hesaba ekeceine dikkatleri ekmektedir. Rivayet
edildiine gre o btn insanlar yarm gn kadarlk bir sre ierisinde
hesaba ekecektir.Bugn Allah'tan size bir ltuf olmak zere btn temiz
eyler, yani Tayyi-bt hell klnmtr. Tayyibt, nefisleri pak ve temiz
kimselerin holand ve canlarnn ektii eylerdir.Ayrca sizlere Kitap
Ehli'nin yiyecekleri de hell klnmtr, Cumhura gre burada kast
"kestikleri" olup, ekmek, meyve vb. yiyecekler deildir. nk onlarn
fiilleriyle yenecek hale gelen eyler bizzat kesilen hayvanlardr.
Dier yiyecekler ise zaten btn insanlar iin mubahtr. O bakmdan
onlarn Kitap Ehli'ne tahsis edilmesinin bir manas olmaz. Kitap
Ehli, mensup olduklar peygambere Allah'n, Tevrat ve ncil'i indirdii
Yahudi ve Hristiyanlardr.Put ve heykellere tapman mriklerin
kestikleri hell deildir. bni Cerr, Ebu'd-Derd ve bni Zeyd'den
rivayete gre bu ikisine kiliselere kesilen hayvanlardan yemek
hakknda soru sorulmu, her ikisi de bunlarn yenilebileceine dair
fetva vermilerdir. bni Zeyd yle demitir: Allah onlarn yiyeceklerini
hell klm ve ondan herhangi bir eyi istisna etmemitir. Ebu'd-Derd'ya
da Cerc diye adlandrlan bir kilise iin kesilmi bir koun yenilmesi
hakknda: "Onu bize hediye ettiler, ondan yiyelim mi?" diye sorulmu
o da ye cevap vermiti: Allahm affn dilerim. Bunlar Kitap
Ehli'dirler, onlarn yiyecekleri bize helldir; bizim yiyecelerimiz
de onlara helldir.Mecuslerin kestikleri ise hell deildir, bunlarn
kadnlaryla evlenmek de hell deildir. nk bu konuda rivayet edilmi
hadis-i erifler vardr.Sizin yiyecekleriniz de onlara, yani sizin
kestikleriniz de Kitap Ehli'ne helldir. Siz bu yiyeceklerinizden
onlara yedirebilirsiniz yahut satabilirsiniz. Ce-nab- Allah'n bunu
ayrca buyurmu olmas kesilen hayvan ile evlilik hususundaki hkmn
farkl olduuna dikkat ekmek iindir. Kesilen hayvanlarn mbahl her iki
taraf iin sz konusudur. Halbuki evliliin mbahl byle deildir; bu tek
tarafldr. Aradaki fark da gayet aktr: Zira her iki taraftan
yiyecein mbahl herhangi bir mahzurlu durumu gerektirmemektedir.
Ancak Kitap Ehli'ne Mslman kadnlarla evlenmek mubah klnacak olur
ise Kitap Ehli erkeklerinin kendi hanmlar zerinde ser bir
velayetlerinin olmas gerekir. an Yce Allah ise kfirler lehine
mminler aleyhine er" bir yol brakmamtr.Ey mminler! Sizlere hr olan
mmin kadnlarla evlenmek hell klnd gibi, Yahudi ve Hristiyanlardan
olan Kitap Ehli kadnlarla evlenmek de helldir. ster zmmi ister harb
olsunlar, bu evliliin onlarn mehirlerini vermek kaydyla sz konusu
olmas, vcubun tekidi iindir; yoksa hell olmalar iin mehrin
denmesinin art olduundan dolay deildir. Hr kadnlarn zel olarak
anlmalarnn sebebi ise, kendileriyle evlenilecek kadnlarn evl olanna
tevik iindir; yoksa hr olmayan kadnlarn hell olmayaca anlamna
deildir; zira ittifakla Mslman cariyelerin nikhlanmalarmm sahih
olduu kabul edilmitir. Ebu Hanife'ye gre de byle bir nikh sahihtir.
Hr kadnlarla evliliin size hell olmas sizin zinadan uzak, iffetli
bir hayat srmeniz, onlarla evlenmek suretiyle iffetinizi koruyacak
olmanz, aktan aa zina ilememeniz ve yine gizlice zina etmek iin
dost edinmemeniz artyladr. Mubah olan, zina etmeyen iffetli hr
kadnlarla evlenmektir ve bu, iffetini korumak kasdyla me-hirlerini
vermek artyladr. Yoksa aktan aa zina etmek yahut da gizlice dost
edinmek yoluyla zina etmek suretiyle olmamaldr.Daha sonra Yce
Allah, aykr hareketlerden sakmdrmakta ve az nce geen hell hkmleri
tevik ederek yle buyurmaktadr: "Kim de iman inkr ederse yaptklar
boa gitmitir." Yani kim slmn efi hkmlerini ve ykmllklerini inkr
eder, imann esas ve feri hkmlerini reddederse, artk o amelinin
sevabn iptal etmi, dnya ve ahirette zarara uram olur. Dnyadaki
zarar amellerinin zayi olmas, onlardan faydalanmamas bakmndandr.
Ahiretteki zarar ise hsrana urayp cehennem ateinde helak olmasndan
dolaydr.Burada "iman" kelimesi mutlak olarak zikredilip mecazen
mmin kastedilmitir. man ise erl hkmler ve mkellefiyetlerdir.
Maksadn imann sahibi olan yce Rabbi inkr etmek olduu da sylenmitir.
O takdirde bu hazf ile bir mecazdr. u: "Kim de iman inkr ederse..."
ayetinden kast ise Yce Allah'n hell ve haram kld eylerin ne kadar
byk nem tadna ve buna aykr hareket edenin iinin olduka zor olduuna
dikkat ekmektir.
Abdestin, Cnplkten Ykanmann (Gusln) Ve Teyemmmn Farz Oluu le
Allah'n Nimetinin Anlmas6- Ey iman edenler! Namaza kalktnz zaman
yzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi ykayn, balarnz da
meshedin ve topuklarnza kadar ayaklarnz da (ykayn). Eer cnp iseniz
hemen temizlenin. ayet hasta olmusanz veya seferde iseniz yahut
heladan gelmiseniz ya da kadnlara yaklam da su bulamamsanz temiz
bir topraktan teyemmm edin. Yzlerinizi ve ellerinizi onunla
meshedin. Allah size zorluk gstermek istemez, ama sizi temizlemek,
zerinize olan nimetini tamamlamak ister ki, kredesiniz.7- Bir de
Allah'n zerinizdeki nimetini "iittik, itaat ettik" dediinizde sizi
onunla balam, olduu mskn ann. Allah'tan korkun, muhakkak ki, Allah
kalplerdekini ok iyi bilir.Nzul SebebiBuhar, ie (r. anh)'den yle
dediini rivayet etmektedir: Medine'ye dnmz esnasnda el-Beyd denilen
yerde gerdanlm dt. Resulullah (s.a.) devesini ktrp indi. Ban kucama
koyarak uyudu. Bu sefer (babam) Ebu Bekir geldi ve gsme iddetli bir
yumruk vurup dedi ki: Bir gerdanlk yznden insanlar yoldan alkoydun.
Daha sonra Resulullah (s.a.) uyand. Sabah namaz vakti girdi, su
arad, fakat bulamad. Bunun zerine "Ey iman edenler! Namaza kalktnz
zaman... ister ki kredesiniz." buyruu nazil oldu. Bu el-Mreysi
gazvesinde olmutu. Useyd b. Hudayr dedi ki: Ey Ebu Bekir ailesi,
gerekten Allah insanlar lehine sizleri mbarek klmtr.Tabern, Hz.
ie'den yle dediini rivayet etmektedir: Gerdanlm ile ilgili olanlar
olup da ifk (bana iftira) olayna karanlar da sylediklerini
syledikten sonra bir baka gazada yine Resulullah (s.a.) ile
birlikte karldm. Yine gerdanlm dt. Sonunda arayp bulmak zere
insanlar yoldan alkoyuldu. Ebu Bekir bana dedi ki: Kzcazm sen her
yolculukta insanlara bir sknt ve bir bel kesiliyorsun. Bu sefer Yce
Allah teyemmm hakknda ruhsat indirdi. Bunun zerine Ebu Bekir:
Gerekten sen ok mbareksin, dedi.Suyt bundan sonra iki hususa dikkat
ekmektedir ki, zetle yledirler:Birinci husus: Acaba teyemmm
ayetinden kast, Mide sresindeki bu altnc ayet-i kerime midir yoksa
ayn ifadelerin yerde ald Nisa sresindeki u ayet-i kerime
midir?:"5fa da kadnlara yaklam da su bulamamsanz temiz bir
topraktan teyemmm edin." (Nisa, 4/43) Buhar'nin meyleder gibi olduu
bunun Mide sresindeki ayet olduudur. Suyut ise yle der: Dorusu da
budur: nk Buhar'nin Hz. ie'den rivayet ettii sz geen hadiste bu
husus aka ifade edilmitir. Bununla beraber unu bilelim ki, el-Vhid,
Esbbu'n-Nzul adl eserinde bu hadisi Nisa sresindeki ayeti
zikrederken kaydetmitir.kinci husus: Buhar'nin rivayet ettii hadis,
abdestin ayetin nzulnden nce de onlara vacip olduunun delilidir.
Bundan dolay zaten su bulunmayan bir yerde konaklamay byk bir i
olarak grdler. Srette sabit olan da Hz. Peygamberin zerine namaz
farz klndndan itibaren abdestsiz namaz klmad eklindedir. bni Abdil
Berr yle der: Abdest ile ilgili uygulamalar nceden olmakla birlikte
abdest ayetinin nzulndeki hikmet, abdest farizasnn Kur'n- Kerm'de
okunan bir buyruk olmasdr. Bakas da yle demektedir: Abdestin farz
klnyla birlikte ayetin ilk blmlerinin nceden nazil olmu olmas,
sonradan teyemmmn sz konusu edildii dier blmlerinin nazil olmu
olmas da muhtemeldir. Suyut yle der: Ancak birinci gr daha dorudur.
nk abdestin farz klnmas Mekke'de, namazn farz kln ile birlikte
olmutur, ayet-i kerime de Medine'de inmitir. AklamasEy iman
edenler! Sizler hadesli (taharetsiz) iken -ki bu kayt Snnet-i
Ne-beviyye'de sabit olmutur- namaza kalkmak isteyecek olursanz
abdest almalsnz. nk Yce Allah abdestsiz namaz kabul etmez. Buna gre
namaz klmak isteyen bir kimsenin, abdestsiz ise abdest almas
icabeder. Abdestli bulunuyorsa tekrar abdest almas menduptur. nk
Hz. Peygamber bni Rezn'in rivayetine gre yle buyurmutur: "Abdestli
iken tekrar abdest almak nur stne nurdur." Ahmed, Buhar ve Mslim'in
de Ebu Hureyre yoluyla rivayetlerine gre Resulullah (s.a.) yle
buyurmutur: "Sizden herhangi biriniz abdesti-ni bozduu takdirde
abdest almadka Allah ondan hi bir namaz kabul etmez." Buhar ve Snen
sahipleri de Amr b. mir el-Ensr'nin yle dediini rivayet ederler:
Enes b. Mlik'in yle derken dinledim: "Resulullah (s.a.) namaz klmak
istedii her seferinde abdest alrd." Ben ona: Peki siz nasl
yapyorsunuz? diye sordum, yle dedi: "Biz abdestimiz bozulmad srece
tek bir abdestle bir ok namaz klardk." Ahmed'in Msned' inde
Resulullah (s.a.)'m ounlukla her bir namaz iin abdest ald rivayet
edilmektedir. Mekke'nin Fethi gnnde ise abdest ald, meshleri zerine
mesh etti ve tek bir abdest ile -insanlarn nnde bunun caiz olduunu
aklamak zere- bir ok namaz kld.Ayet-i kerimede belirtildiine gre
abdestin farzlar drttr. Bunlar yz ykamak, elleri dirseklere kadar
ykamak, ba meshetmek ve topuklara kadar ayaklan ykamaktr. Ykamak
ise bir eyin zerindeki kir ve benzeri eyleri izale etmek iin
zerinden su aktmaktr. Meshetmek ise mesh edilen eye suyun slakln
dedirmektir. imdi bu farzlar ksaca aklayalm: Yz Ykamak:
Yzn st taraftan snr, salarn bittii yer olup aadan, enenin altna
kadar devam eder, enine snr ise iki kulak arasdr. Seyrek sakall
kimsenin hem sakalnn st tarafn hem de onun altndaki teni ykamas
icabeder. Sk sakall kimse sakal arasna parmaklar ile suyu
girdirmeye alr (hillleme); suyun gze ulatrlmas gerekmemektedir.
Mazmaza ve istinak (aza ve burna su ekmek)n hkm ise snnet ile
sabittir. Dirseklere Kadar Ellerin Ykanmas:Abdest organ olarak el
parmak ularndan dirsee kadardr. Dirsek ise kolun st taraf ile
pazunun alt tarafdr.Yce Allah'n: "Dirseklere kadar" buyruu ile
"Topuklarnza kadar" buyruunda yer alan "...e kadar" ibaresi, ondan
sonra gelen blmn yalnzca kendisinden nceki blmn gayesi (niha
noktas) olduunu gstermektedir. Bu son noktann hkmn kapsamna girmesi
yahut dnda kalmas ise haric (bunun dnda kalan) bir delil ile
bilinir. Yce Allah'n: "Mescid-i Haramdan Mes-cid-iAksaya kadar"
(sra, 17/1) buyruunda: "...a kadar" makablinin hkmne dahildir. nk
sr'nm manas, Mescid-i Aks'ya girip orada taabbd etmedike tahakkuk
etmez, tpk sr'nm Mescid-i Haram'dan balamas gibi.Buna karlk Yce
Allah'n: "kolaylkla deyebilecei bir zamana kadar" (Bakara, 2/280)
buyruu ile: "sonra geceye kadar orucunuzu tamamlaynz." (Bakara,
2/187) yer alan: "...a kadar" dan sonras makablinin hkmne dahil
deildir. nk birinci ayet-i kerimede deme zorluu borcun
ertelenmesinin, mhlet tanmann illetidir. deme kolayl ortaya kmakla
birlikte bu illet ortadan kalkar ve borcun denmesi istenir. Bununla
birlikte ayrca bir mhleti vermeyi gerektiren bir durum yoktur. Dier
taraftan ikinci ayet-i kerimede eer gece oru hkmnn kapsam ierisine
girecek olursa o takdirde bu oru visal orucu olur. Visal orucu ise
bizim hakkmzda meru deildir.Yce Allah'n: "Dirseklerinize kadar" ile
"topuklarnza kadar" buyruklarnda bu iki husustan herhangi birisine
dair bir delil bulunmamaktadr. Bununla birlikte cumhur, dirseklerin
ve topuklarn ykanmasnn vacip olduunu -ibadetlerde ihtiyat olmak
zere- sylemilerdir. Dier taraftan kendisi olmakszn vacibin tamam
olmad bir eyin vacip olmas da buna gereke gsterilmiteir. Baa Mesh
Etmek:Mesh edilecek miktar hususunda gr ayrl vardr. afi yle der:
Hakknda mesh denilebilecek asgari miktar -ban snrlar ierisinde
bulunan tek bir kl dahi olsa- yeterlidir. Mlik ve Ahmet ise yle
derler: htiyata riayet olmak zere ban tamamen meshedilmesi
icabeder. Ebu Hanife yle der: Vacip olan, ban drtte birini mesh
etmektir. nk mesh, ancak el ile olur. Elin kaplad alan ise ounlukla
ban drtte biri kadaryla takdir edilir. Dier taraftan Resulullah
(s.a.) da abdest alm ve bann tepesini meshetmitir. u kadar var ki,
snnet-i seniyyede dier imamlarn da grlerini destekleyecek
rivayetler sabit olmutur. Zahir olan ise "balarnza" kelimesinin ba
tarafna gelen "be" harfinin ilsak iin olmasdr. Bunun teb'd (ksmlik
ifade etmek) iin olduu da sylenmitir. Dorusu da bu buyruk mcmeldir.
Bu mcmelin beyan hususunda snnete mracaat edilir.Mliklerle
Hanbeller yle derler: Burada yer alan "be" harfi zaiddir. nk
ifadenin terkibi ban tamamen meshedilmesinin vacip olduuna dellet
etmektedir. O bakmdan ihtiyat olmak zere ban tamam meshedilir.
Ha-neflerle filer ise yle derler: Buradaki "be" harfi teb'd iindir.
Nitekim biz "ellerimi duvara srdm" derken, elimi duvarn bir blmne
srdm demek isteriz. O halde "balarnza mesh ediniz." buyruundaki
ibare "be" harfinin delleti ile amel etmek zere ban az bir blm
hakknda anlalmaldr. Fakat Hanefler bu az blm parmak yahut ban drtte
biri olarak takdir etmi iken, filer ise bunu, hakknda mesh tabiri
kullanlabilecek asgar miktar olarak takdir etmilerdir.Cumhur bir
defa meshetmenin yeterli olaca grndedir. afi ise ban defa
meshedilmesi gerektiini syler. Hadis-i erifler de abdest
fiillerinin er defa tekrarlanacana delildir. Mesh hususunda
herhangi bir adet zikredilmemektedir. Mesh, cumhura gre, ban n
tarafndan balar, sonra ellerini geriye doru gtrr, daha sonra tekrar
ne doru geri getirir. Topuklara kadar ayaklar ykamak:Topuklar,
bacak ile ayan her iki taraftan eklem yerlerindeki knt halindeki
kemiklerdir. Yani bu topuklara kadar ayaklarnz ykaynz. Peygamber
(s.a.)'in ashabnn ve tabinin uygulamalarnn delaletiyle vacip olan
ayaklarn ykanmasdr. mmetin icmas da bu hususta tahakkuk
etmitir.Buhar ile Mslim'de Mlik yoluyla Amr b. Yahya el-Mzin'den,
onun babasndan rivayetine gre adamn birisi mer b. Yahya'nn dedesi
olan Abdullah b. Zeyd b. Asm'a -ki bu Resulullah (s.a.)'m
ashabmdand- dedi ki: "Resulullah (s.a.)'n nasl abdest aldn bana
gsterebilir misin?" Abdullah b. Zeyd: "Tabii!" dedi ve abdest almak
zere su istedi. Ellerine ikier defa su boaltt. Daha sonra er defa
mazmaza ve inink yapt, defa yzn ykad, sonra ellerini dirseklerine
kadar ikier defa ykad. Sonra elleriyle ban mesh etti, onlar ileri
ve geri gtrp getirdi. Bann n tarafndan balad, sonra ellerini arka
tarafna doru gtrd. Daha sonra tekrar ellerini balad yere geri
getirdi, sonra da ayaklarn ykad.Hz. Ali ile Muviye'den, el-Mikdd b.
Madkerib'den de Resulullah (s.a.)'n abdest alma ekli hususunda buna
benzer rivayet gelmitir. Mslim de Ebu Hureyre yoluyla gelen u
hadisi kaydeder: "O abdest ald, yzn ykad. Abdest alrken kuru
kalmayacak ekilde iyice ykad. Sonra pazusuna varncaya kadar da sa
elini ykad. Daha sonra yine pazusuna varncaya kadar sol elini ykad.
Sonra ban mesh etti. Sonra bacana varncaya kadar sa ayan ykad.
Sonra yine bacana varncaya kadar sol ayan ykad. Daha sonra: "Ben
Resulullah (s.a.)' bu ekilde abdest alrken grdm" dedi."Yine
Mslim'in Ebu Hureyre'den rivayet ettiine gre Resulullah (s.a.)
ayaklarnn kelerini ykamam bir adam grnce yle buyurdu: "Ateten
ekeceklerinden dolay vay bu kelerin haline!"Buhar ve Mslim, bni
mer'in yle dediini rivayet ederler: Bir yolculukta Resulullah
(s.a.) bizden geride kald. Sonra ikindi vakti baya daralmken
arkamzdan bize yetiti. Bizler de abdest alp ayaklarmza mesh etmeye
koyulduk. Bunun zerine sesinin kabildii kadar iki veya defa:
"Ateten ekecekleri dolaysyla vay o topuklarn haline!" diye nida
etti.Peygamber (s.a.)'in abdest alrken abdest azalarn birer ve
ikier defa ykad sahih olarak sabit olmakla birlikte, uygulama
azalar er defa ykama eklinde cereyan edegelmitir.Btn bu aklamalar:
"ayaklarnz da (ykayn)" anlamn verecek ekilde Lam harfinin nasb ile
okunmas halinde sz konusudur. Bu kelimedeki Lam harfinin mecrur
olarak okunuu ise civar (kelimenin komuluu) dolaysyla mecrur
okunduuna hamledilir. Yce Allah'n Hd suresinde yer alan: "Ben sizin
ackl bir gnn azabndan korkarm." (Hd, 11/26) buyruunda "bir gn"
kelimesine komu olmas dolaysyla (elimin) kelimesinin "mm" harfinin
cer ile okunmas byledir. Oysa bu kelimenin mansub olan azap
kelimesinin sfat olduundan dolay mansub olarak: "(elmen) = ok ackl"
eklinde okunmas gerekirdi. (Buna gre konunun daha iyi anlalmas iin
buradaki ibarenin tercmesini de: "Bir gnn olduka can yakc
azabndan..." eklinde ifade edebiliriz. -eviren-) Yce Allah'n:
"Ayaklarnz da" buyruunda cerr-i civr'nin faydas ise suyun ayaklara
dklmesi esnasnda mmkn mertebe iktisatl kullanlmas gerektiine dikkat
ekmektir. zellikle ayaklarn sz konusu edilmesi ise, ayaklarn
pisliklere bulama, ihtimalinden dolay suyun fazlaca kullanlarak
israf edilmesinin mmkn olmasndan dolaydr.Taharet zere
giyilmelerinden sonra ayaklarn ykanmas yerine mestler zerine mesh
etmek caizdir. Bu ekilde mestlerin giyilmesinden sonra abdestin
bozulmasndan itibaren mesh sresi mukim iin geceli gndzl bir gn,
yolcu iin ise geceli gndzl gndr. Mest zerine meshin meruluu ise
mte-vatir snnetle sabittir. Hasan- Basr yle der: Resulullah
(s.a.)'m ashabndan yetmi kiinin bana naklettiine gre Resulullah
(s.a.) mestleri zerine mesh ederdi. Hafz bni Hacer de yle der:
Hadis hafzlarndan nemli bir topluluk, mestler zerine mesh etme ile
ilgili rivayetlerin mtevatir olduklarn aka ifade etmilerdir. Bu
hususta delil itibariyle hadisler arasnda en gl olanlar Cerr
yoluyla gelen hadistir. Ahmed, Buhar, Mslim, Ebu Dvd ve Tirmi-z'nin
rivayetlerine gre Cerr, nce kk abdestini bozdu, sonra abdest ald ve
mestleri zerine meshetti. Ona: "Sen bu ekilde mi yapyorsun?" diye
sorulunca, o: "Evet" dedi. "nk ben Resulullah'n (s.a.)' kk abdest
bozduktan sonra abdest aldn ve mestleri zerine meshettiini grdm."
dedi.Haneflerin dnda kalan cumhur, abdest farzlarna niyet farzn da
eklemilerdir. nk Resulullah (s.a.), Buhar ile Mslim'in Hz. mer'den
rivayet ettiklerine gre: "Ameller ancak niyetler iledir"
buyurmutur. filerle Hanbe-ller ayrca tertibin de vacip olduunu buna
eklemilerdir. Namaz klmak zere kalklacak olursa, nce yz ykamakla ie
balar. Zira baa sralamay gerektiren "takip fe"si getirilerek bu
emir verilmitir. Bundan sonras ise ayetteki sraya gre yerine
getirilir. Her ne kadar vav tertibi gerektirmese bile bu byledir.
nk Resulullah (s.a.) Drakutn'nin Hz. Cbir'den rivayetine gre yle
buyurmutur: "Allah'n kendisiyle balad eyden siz de balaynz." Ban
mesh edilmesi ise ellerin ykanmas ile ayaklarn ykanmas arasnda
zfkrolun-mutur. te bu da tertibe dellet etmektedir.Mliklerle
Hanbeller ayrca muvlt da (yani azalardan birisi kurumadan dierini
ykamay) vacip olarak eklemilerdir., nk Resulullah (s.a.) abdest
fiillerinde muvalta srarla devam ederdi. O muvaltsz olarak abdest
alm deildir. Muvlt terkeden kimseye de abdestini tekrar almasn
emretmitir.Malikler ayrca elin d tarafyla deil de el ayasnn i
tarafyla azalar ovalamay da vacip grrler. nk abdest ayetinde
"yzlerinizi... ykayn" buyruunda emrolunan ykamann anlam byle bir
ovalama olmakszn tahakkuk etmez. Suyun organa mcerred demesi ykama
olarak deerlendirele-mez. Ancak bu suyun demesiyle birlikte baka
bir ey vcut zerinde geirilirse ykamak olur. te ovalamann manas da
budur.Hanbeller mazmaza ve istinak da vacip kabul ederler. nk Ebu
Dvd ve bakalar: "Abdest aldn vakit mazmaza yap." diye rivayet
etmitir. Tirmiz de Seleme yoluyla gelen hadiste Hz. Peygamberin:
"Abdest aldn takdirde burnuna su alp onu nefesle dar kart."
buyurduunu rivayet etmitir. Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre'den
Resulullah (s.a.)'m: "Sizden herhangi bir kimse abdest alacak
olursa burnuna nce su versin sonra o suyu dar nefesle karsn."
buyurduu rivayet edilmektedir.Yine Hanbeller abdeste balarken
besmele ekmeyi vacip kabul ederler. nk Resulullah (s.a.) Ahmed, Ebu
Dvd, bni Mce ve Hkim'in Ebu Hu-reyre'den rivayetlerine gre, yle
buyurmutur: "Abdestsiz olann namaz olmaz. zerinde Allah'n adn
anmayan kimsenin de abdesti olmaz."Abdestin pek ok snneti vardr.
Bunlar hadis kitaplar ile fkh kitaplarndan renilebilir.Abdesti
bozan bir takm sebepler vardr. Bunlarn bir ksm yledir: n ve arka
avret yerlerinin birisinden bir ey kmas, kiinin makadmn yere iyice
yerlememi bir surette uyumas, flere gre erkein teninin kadna demesi
ve bunun aksi. Maliki ile Hanbellere gre ise yalnzca ehvetli
dokunma halinde abdest bozulur. Haneflere gre ise tenlerin demesi
dolaysyla abdest bozulmaz. Haneflerin dnda kalan cumhura gre el
ayasnn i tarafyla kendi fercine dokunmak. Zira bu konuda Ahmed ile
Snen sahiplerinin rivayet ettikleri yle bir hadis vardr: "Her kim
kendi erkeklik uzvuna dokunursa abdest almadka namaz klmasn."
Hanefler ise yine Ahmed ve Snen sahipleri ile Drakutn'nin rivayet
ettii rnerf bir hadisi delil almlardr: "Kii erkeklik organna
dokunsa abdest almakla mkellef midir?" Resulullah (s.a.) buyurdu
ki: "O ancak senden bir paradr, yahut senden bir lokmack bir
eydir." Gusl:"Eer cnp iseniz hemen temizlenin", yani btn bedeninizi
su ile ykayn. nk temizlenme emri zel bir uzva taalluk etmediine gre
bedenin tmnde temizlenmenin gerekletirilmesi iin emir verilmi
demektir. Temizlenmenin su ile yaplmasnn anlalmas temizlikte suyun
asl oluundan dolaydr. Nitekim Yce Allah'n u buyruu da buna
delildir: "Ve gkten zerinize sizi onunla temizlemek zere bir su
indirir..." (Enfl, 8/11).Cnp kelimesi mfred, tesniye, oul, mennes
ve mzekker iin kullanlan mterek bir lafzdr. Cenabet ise er" bir
anlam olup bu halde namazdan, Kur"n okumaktan, mushafa el
dedirmekten, mescide girmekten, cnp olan kimsenin ykanaca zamana
kadar uzak durmay gerektiren sert bir manadr. Cnpln iki sebebi
vardr:Biri meninin inmesidir. nk Resulullah (s.a.) Mslim'in
rivayetine gre yle buyurmutur: "Su ancak sudan dolaydr." Yani gusl
iin suyun kullanlmas ancak ihtilam veya cima ile, yani meninin
akmas dolaysyla ortaya kan sudan dolaydr.kincisi ise iki snnet
yerinin birbirine kavumasdr. Zira Peygamber (s.a.) bni Mce'nin Hz.
ie ve bni Amr yoluyla yapt rivayete gre yle buyurmutur: "ki snnet
yeri birbirine kavutuu takdirde gusletmek icabeder."Ayn ekilde det
ve lohusalk kanlarnn kesilmesinden sonra da gusletmek icabeder. nk
Yce Allah det hali hakknda yle buyurmaktadr: "Ve o kadnlar
temizleninceye kadar onlara yaklamaynz. Temizlendikleri takdirde
ise Allah'n size emrettii yerden onlara varnz." (Bakara, 2/222)
Dier taraftan lohusaln det hali gibi olduu hususunda da icma
vardr.Abdest ve gusln hikmetine gelince: Temizlik ile kulun Rabbi
katnda huzurlu bir kalp, arnm bir ruh ile durmas iin gerekli evki
meydana getirmektir. Cnplkten gusl ise vcutta ba gsteren geveklik
ve sarskl, tembellii giderir.Yce Allah namaz klnmak istendii
takdirde abdest ve gusl halinde suyun kullanlmasnn icabettiini
akladktan sonra, bir gnde bir yahut daha fazla abdest alnmas, gusln
de haftada bir veya daha fazla olmas ngrldkten sonra, suyun
kullanlma vcubunun iki kayda bal olduunu izah etmektedir: Birincisi
suyun varl, ikincisi ise zarar sz konusu olmamak zere suyun
kullanlabilmesi. ayet namaz klmak isteyen kimse hasta veya suyu
bulamayan bir yolcu ise eriat ona kk hadesten olsun byk hadesten
olsun teyemmm etme ruhsat vermitir. te: "ayet hasta olmusanz veya
seferde iseniz..." buyruunun aklad durum budur.Eer sizler suyu
kullanmann zararl olduu humma, iek, uyuz vb. gibi yksek atee ve
irinli yaralara sebep olan hastalklarnz sebebiyle su kullanamyor
yahut da uzun ya da ksa bir yolculukta olup su bulamyor iseniz
teyemmm ediniz. Yolculuktan kast mamur beldelerin dnda yol almaktr
ki, bu da namazn kasredilebilecei yolculuktan baka bir yolculuktur.
Burada yolculukta suyun bulunmamas hali anlatlmaktadr. nk ounlukla
yolculuk halinde su bulunmaz.Ayn ekilde heladan gelmek diye tabir
edilen kk hadeste bulunarak abdestiniz bozulmu ise abdest almanz
gekekir. el-Git (heladan gelmek) aslnda yerin alak taraf demektir.
Bu ise kk ya da byk defi hacetten kinayedir. n ve arka yollardan
kan her bir ey de def-i hacete mlhaktr. Burada "veya" ifadesi "ve"
anlamndadr.Ayn ekilde erkek ile kadnlar arasnda ortak bir mbaeret,
yani kadnlara dokunmu olma, yaklamak sz konusu olmusa, hkm budur.
Bu, byk hades, yani cimadr. Nitekim ayet-i Hz. Ali, bni Abbas ve
bakalar byle anlamlardr; bu zatlar elle kadna dokunmaktan dolay
abdest almay gerekli grmyorlard.Hz. mer ve bni Mes'ud ise ayet-i
kerimeyi el ile dokunmak diye anlamlardr. Bunlar el ile kadna
dokunan kimsenin abdest almasn gerekli gryorlard. Ancak tercihe
ayan olan birinci grtr."Hlsa, sizler sz geen bu drt halden herhangi
birisi zere iseniz (yani hasta, yolcu, kk ya da byk hades sahibi
iseniz) ve su bulamyorsanz, yani suyunuz yoksa, temiz bir topraa
ellerinizle vurunuz, yz ve ellerinizi mesh ediniz." Ellerin
meshedilmesi Haneflerle filerin grne gre ab-destteki gibi olur.
Teyemmm abdestin bedelidir. nk Drakutn'nin bni mer'den naklettiine
gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Teyemmm iki vurutur: Bir
vuru yz iin bir vuru ise eller iindir." Teyemmm esnasnda yz ve
ellerin tamamnn mesh ile kaplanmas zorunludur. nk Resulullah (s.a.)
byle yapmtr. Ayrca teyemmm abdestin bedelidir. Abdest-te ise azann
tamamen kaplanmas vaciptir. O halde bedelin de byle olmas -bunun
hilfna delil olmad srece- gerekmektedir.Maliklerin grne gre teyemmm
meru klan suyun bulunamama hali, suyun hkm olarak bulunmamas
halidir. Yani bir kimsenin er"an o suyu zararsz olarak yani o zarar
sz konusu olmakszn kullanma imknn bulamamas halidir. Haneflerin
grne gre ise madd olarak var olmamas halidir.Bu gr ayrlna gre: Bir
kimse namazda iken (teyemmmle kld namaznda) su grecek olursa
Mliklere gre namazn tamamlar ve kesmez. nk o namazn iptal etmeden
er"an o suyu kullanmak imann bulamaz, namaz iptal etmek ise caiz
deildir. Haneflere gre ise suyu grmekle teyemmm batl olur. Teyemmmn
batl olmasyla da namaz batl olur ve bu durumda suyun kullanlmas
icabeder.Ayetteki maksat udur: "Eer sizler abdest yahut gusl iin
yeteri kadar su bulamayacak olursanz..." Buna gre bir kii abdest
veya gusln bir blmne yetecek kadar su bulursa Haneflerle Mliklere
gre teyemmm eder ve azalarndan herhangi birisi iin de suyu
kullanmaz. afilerle Hanbellere gre ise o suyu azalarnn bir ksm iin
kullanr, sonra teyemmm eder. nk bu kadarck bir miktarn varl ile
birlikte, kiinin su bulamam saylmas sz konusu deildir.Ayet-i
kerimedeki "sad"den kast, zahir ve tercih edilen gre gre topran
kendisidir.Fakihler topra yz ve ellere ulatrmann gerekip gerekmedii
hususunda farkl grlere sahiptir. Haneflerle Mlikler gerekmez,
derken filer gerektiini sylerler. Konuyla ilgili gr ayrlna sebep
ise "be" harfinin anlamnn mterek oluu dolaysyla yaplan farkl
yorumlardr. nk bu harf kimi zaman teb'iz (ksmlik ifade etmek) iin,
kimi zaman ibtida iin, kimi zaman da cinsi temyiz etmek iin gelir.
filer teyemmm abdeste kyasen bu harfin de bunrada teb'z iin
yorumlanmas grn tercih etmilerdir. Abdest alrken suyun ksmen
kullanlmas icabettiine gre teyemmm halinde de topran ksmen
kullanlmas icabetmektedir.Haneflerle Mlikler ise bu harfin ibtida
ve cinsi temyiz iin olduu grn tercih etmilerdir. nk teyemmm eden
kimse topran dalmas iin ellerini silkeler. Sonra onlar topraa
bulatrmakszm yz ve ellerine srer. Dier taraftan Hz. Peygamberin
duvar zerinde iki vuru ile teyemmm ettiine dair rivayet varid
olmutur. Bunlardan birisini yz, birisini de elleri iin vurmutu.
Zahire gre ellerine herhangi bir toprak bulamamtr.Daha sonra Yce
Allah teyemmmn meru klm hikmetini sz konusu etmektedir: Bu ise,
insanlara kolaylk salamak, zorluklarn bertaraf etmektir. Yce Allah
bu ayet-i kerimede olsun, dierlerinde olsun teri buyurmu olduu
abdest, gusl ve teyemmme dair hkmlerde insanlara herhangi bir
zorluk, yani asgari bir zorluk, asgari bir darlk takdir etmek
istemediini beyan etmektedir. nk Yce Allah'n size ihtiyac yoktur,
size kar ok merhametlidir. O bakmdan ancak sizin iin hayrl ve
faydal olan teri buyurur. Ama O sizi pislikleri izale etmek
suretiyle madd pislik ve kirliliklerden, c-npln akabinde meydana
gelen tembellii, uyuukluu uzaklatrarak sizi gayrete, alkanla itmek
suretiyle de manev pisliklerden temizlemek ister. Ta ki, nefis
Rabbine seslenirken rahatlam ve arnm bir seviyeye gelmi olsun. Ayn
zamanda O, beden temizlii ile ruh temizliini bir arada
gerekletirmek suretiyle zerinizde olan nimetini de tamamlamak, en
faziletli ibadet yolunu size aklamak ister ki, zerinizde farz olan
kr eda edesiniz ve Allah'n size ihsan etmi olduu nimetlere krnz
srdresiniz.Daha sonra Yce Allah bu vesile ile bize ihsan etmi olduu
pek ok nimetini hatrlatmaktadr. O halde ey mminler! Sizi slama
muvaffak klm olmas, bu yce dini size teri buyurmas, bu erefli Rasul
size gndermi olmas sebebiyle bir taraftan Allah'n zerinizdeki
nimetini hatrlayn, dier taraftan onun slama girmeniz srasnda
hounuza gitsin gitmesin, zorluk ve kolaylk halinde dinleyip itaat
etmek zere peygamberine bey'atta bulunduunuz vakit sizinle olan
ahdini ve sizden alnan sz hatrlayn. Ona tabi olmak, onu
desteklemek, dininin gereklerini yerine getirmek, ondan rendiiniz
dini tebli etmek ve onun dinini kabul etmek zere verdiiniz szleri
hatrlaynz. Burada sz geen bey'at ise Akabe bey'ati, Rdvan bey'ati
ve dierleridir.Ayn ekilde sizler henz ruhlar leminde bulunuyorken
Allah'a ve Peygambere iman etmek zere vermi olduunuz msk da
hatrlayn: "ittik, itaat ettik" dediiniz zaman hatrlaynz. Yan iman
arsn iittik, ar yapana itaat ettik, arsn kabullendik ve bu ar
gereince hareket etmeyi kabul ettik. Nitekim Yce Allah bir baka
yerde yle buyurmaktadr: "Peygamber sizi Rabbinize iman edesiniz
diye aryorken ve sizden ahdinizi alm bulunuyorken size ne oluyor
ki, Allah'a iman etmezsiniz? Eer gerekten iman eden kimseler
seniz..." (Hadd, 57/8)."Allah'tan korkun" her hususta ve her
durumda vermi olduunuz ahit ve szlerinizi bozmayn "muhakkak ki
Allah kalplerdekini ok iyi bilir." Kalplerde yer eden ve hi bir
ekilde darya da almam gizli hususlarn her trl gizliliini ok iyi
bilir. Aa vurulmu olanlar da ayn ekilde bilir. nsan ahdine balanmak
veya bal kalmamak ile ilgili ne aklar ve neyi gizlerse, ruhunda
sakl bulunan ihls veya riyay Allah mutlaka bilir; bunlarn hi birisi
Allah'a gizli kalmaz. Adaletle ahitlik Etmek, Adaletle Hkmetmek,
Mminlere Vaadedilen Mkfat, Kfirlere Yaplan Tehditler Ve Allah'n
Nimetlerinin Hatrlatlmas8- Ey iman edenler! Allah iin adaleti
dimdik ayakta tutan ahitler olun. Bir toplulua olan kininiz sizi
adaletsizlie srklemesin. Adil olun, o takvayayakndr. Allah'tan
korkun. Mu-ki, Allah ilediklerinizden haberdardr.9- Allah iman edip
salih amel ileyenlere yle vaadetti: Onlar iin mafiret ve byk bir
mkfat vardr.10- Kfir olup ayetlerimizi yalanlayanlar, ite onlar
cehennemliklerdir.11- Ey iman edenler! Allah'n zerinizdeki nimetini
hatrlayn. Hani bir kavim size ellerini uzatmaya kalkmt da onlarn
ellerini zerinizden geri ekmiti. Allah'tan korkun ve mminler
Allah'a gvenip dayansn.Nzul Sebebi8. ayet-i kerimenin nzul sebebi,
denildiine gre yledir: Bu ayet-i kerime Yahudilerden Nadir oullar
hakknda nazil olmutur. Resulullah (s.a.)' ldrmek iin kendi
aralarnda komplo kurduklarnda, Yce Allah bu hususu ona vahiy
yoluyla bildirmi, o da onlarn bu tuzaklarndan kurtulmutu. Bunun
zerine Resulullah (s.a.) onlara Medine civarndan gmelerini emretmek
zere haber gnderdi. Bunu kabul etmediler, kalelerine sndlar. Hz.
Peygamber ashabndan bir topluluk ile zerlerine yrd, alt gn sreyle
onlar muhasara etti. Bu zaman zarfnda muhasara onlara olduka ar
geldi. Resulullah (s.a.)'tan kendilerini srmekle yetinmesini ve
kanlarn dkmemesini istediler. Ayrca develerin tayabilecei kadar ykn
de kendilerine verilmesini istemilerdi. Mminlerden baz kimseler ise
Resulullah (s.a.)'n onlar ibretli bir ekilde cezalandrarak azalarn
kesmesini ve onlardan pek ok kiiyi ldrmesini arzu ediyordu. Bu
ayet-i kerime onlara bu ekilde davranmakta ar gitmelerini
yasaklamak zere nazil oldu. Resulullah (s.a.) da Yahudilerin
tekliflerini kabul etti.Bu ayet-i kerimenin Mslmanlar Hudeybiye yl
Mescid-i Haram'dan alkoyan mrikler hakknda indii de sylenmitir.
Adeta Yce Allah burada Mslmanlarn sertliklerini ve mriklerden
intikam alma isteklerini hafifletmek iin bu yasa tekrarlam
gibidir.11. ayet olan, "Ey iman edenler! Allah'n zerinizdeki
nimetini hatrlayn..." ayetinin nzul ile ilgili olarak bni Cerir
et-Taber, krime ile Yezid b. Ebi Ziyd'dan -ki lafz onundur- unu
rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.) beraberinde Ebu Bekir, Osman,
Ali, Talha ve Abdurrahman b. Avf ile yola koyuldular. Sonunda Ka'b
b. el-Erefin ve Nadir oullar Yahudilerinin yanna vardlar. Onlardan
demek durumunda olduklar bir diyet iin yardm istiyordu. Bunlar:
Peki dediler, otur da hem sana yemek yedirelim, hem de bizden
istediinizi verelim. Hz. Peygamber oturunca Huyey b. Ahtab ashabnda
yle dedi: Siz onu u andan daha yakn gremezsiniz. Haydi zerine ta
atarak ldrnz. Bundan sonra da ebediyyen bir ktlk grmezsiniz.zerine
yukardan yuvarlamak zere byk bir deirmen tana yaklatlar. Ancak
Allah ellerinin ona varmasn engelledi. Sonra ona Cibril geldi ve
bulunduu yerden kalkmasn salad. Bunun zerine Yce Allah da, "Ey iman
edenler Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. Hani bir kavim..."
ayetini indirdi. bni Cerir buna benzer bir rivayeti de Abdullah b.
Ebu Bekr ile Asm b. Umeyr b. Katde'den, Mcahid'den, Abdullah b.
Kesir"den ve Ebu Malik'ten de rivayet etmitir.Katde'den de yle
dediini rivayet etmektedir: Bize zikrolunduuna gre bu ayet-i
kerime, Resulullah (s.a.) Batn- Nahl denilen yerde bulunuyorken
nazil olmutur. Bu da yedinci gazvede (Zatu'1-Rik' gazvesinde)
olmutu. Salebe oullar ile Muharrib oullar Resulullah (s.a.)' ldrmek
istediler. Bunun iin, bedevi bir Arabi grevlendirdiler. Bedevi, Hz.
Peygamber konaklama yerlerinden birisinde uykuda iken yanna yaklat
ve Resulullah (s.a.)'in silahn alp yle dedi: "Seni bana kar kim
koruyabilir?" Resulullah (s.a.): "Allah" dedi. Daha sonra klcn knna
koydu ve Resulullah (s.a.) onu cezalandrmad.Ebu Nuaym'm,
Delil'n-Nbvve'de el-Hasen'den, onun da Cbir b. Abdullah'tan
naklettiine gre, Muharib oullarndan Gayres b. el-Hris adnda birisi
kavmine: "Size Muhammedi ldreyim mi?" dedi ve Resulullah (s.a.)'n
bulunduu yere doru gitti. Hz. Peygamber o srada klc yannda
oturmakta idi. "Ey Muhammedi u klcna bakabilir miyim?" deyince Hz.
Peygamber: "Olur" dedi. O da Hz. Peygamberin klcn ald knndan syrd.
Klcn sallamaya balayarak Hz. Peygambere vurmak istediyse de Yce
Allah onu alkoyuyordu. "Ey Muhammedi Benden korkmaz msn?" deyince
Resulullah (s.a.): "Hayr" dedi. Adam yine: "Kl elimde olduu halde
benden korkmuyor musun?" diye sordu; Resulullah yine: "Hayr, Allah
sana kar beni korur" dedi. Adam daha sonra klcn knna koydu ve
Resulullah (s.a.)'a geri verdi Allah da bu ayet-i kerimeyi indirdi.
el-Kueyr yle der: Bir ayet-i kerime bazan bir kssa hakknda nazil
olur, ondan sonra o kssadan ikinci bir defa daha gemii hatrlatmak
zere sz eden bir baka buyruk nazil olabilir.
AklamasEy iman edenler! nsanlar iin ve desinler diye deil, Aziz
ve Celil olan Allah iin hakk dimdik ayakta tutan kimseler olunuz.
Yani din ve dnyaya dair hususlarda btn yaptklarnz Allah iin ihlsla
yapmaya bakn.Kimseye iltimas etmeden, kimseye hakszlk etmeden hakkn
ve adaletin ahitliini yapn. Leh ya da aleyhine ahitlikte bulunacanz
kimse arasnda fark gzetmeyin. Adil bir ekilde ahitlik yapn, nk
adalet haklarn terazisi-dir. Zira bir mmette zulm meydana geldi mi,
artk mmet arasnda her trl fesat yaygnlk kazanr. Nitekim Yce Allah
yle buyurmaktadr: "Kendi aleyhinize olsa dahi Allah iin ahitler
olarak adaleti dimdik ayakta tutanlar olunuz." (Nisa, 4/135)
ahitlik ise gereince hkm vermek zere hakim nnde, olan bildirmek ve
hakk aklamaktr.Bir toplulua olan kin ve dmanlnz sizi onlar hakknda
adaleti terket-meye itmesin. Aksine dost veya dman olsun herkese
kar davranlarnzda adaletli davrannz.Sizin adaletli davranmanz onu
terketmekten daha ok takvaya yakndr, yani dmanlara kar
davranlarnzda dil olmak genel olarak masiyetler-den korunup
saknmaya daha yakndr. Yce Allah'n: "Takvaya daha yakndr. "
buyruundaki daha yakn olmak, kar tarafta takva namna bir ey olmamas
anlamndadr. Bu konuda farkl iki eyin hangisinin daha stn olduunu
ifade etmek maksad gdlmemitir. O bakmdan ilk anda hatrmza gelen
mana anlalmamaldr. Nitekim Yce Allah'n buyruunda da byledir:
"Cennetlikler o gn yerletikleri yer bakmndan da daha hayrldr
dinlenecekleri yer bakmndan da daha iyidirler." (Furkan,
25/24)Allah'tan korkun. Yani btn amellerinizde onun azabndan sizi
koruyacak eyler edinin. phesiz Yce Allah yaptklarnzdan haberdardr.
Yaptklarnzdan hi bir ey ona gizli kalmaz. Yaptnz btn fiillerinizin
karln verecektir; hayr yaptysanz hayr, er yaptysanz er.Daha sonra
her iki kesimin de grecei karlklar aklanmaktadr. Bu kesimlerden
biri, iman edip salih amel ileyen kesimdir. Bunlar yaptklar ilerle
hem bizzat insanlarn kendileriyle olan ilikilerini, hem de
bakalaryla olan ilikilerini dzeltirler. Bu ilerin en nemlisi
adalettir. Bunlarn grecekleri karlk gnahlarnn mafiret edilmesi,
yani rtlmesidir. nk byk bir ecir olan cennete yerletirileceklerdir.
Allah'tan bir ltuf ve bir rahmet olmak zere iman ve salih
amellerine karlk sevaplar kat kat verilecektir.Bunun tam karsnda
yeralan dier kesim ise Allah' ve peygamberlerini inkr edenlerdir.
ster hepsini, ister onlarn bazsn inkr etmi olsunlar, far-ketmez.
Ayrca bunlar Allah'n birliine, kudretinin kemaline dellet eden
en-fsi ve kinatta koymu olduu kevn ayetlerini yalanladklar gibi,
peygamberlerine indirmi olduu ayetlerini de yalanlayanlardr.
Bunlarn cezas ise iinden asla kamayacaklar o byk atein arkadalar
olmaktr. Buna sebep ise zlerindekv fesat ve amellerinin kt oluudur.
te bu da Yce Allah'n adaletinin, hikmetinin ve asla zulm sz konusu
olmayan hkmnn tecellile-rindendir.Daha sonra Yce Allah mminlere
Allah'n onlar zerindeki nimetini, peygamberlerinden erri ve
holanlmayan eyleri defetmesini ve Mslmanlarn zayflklarna ve
azlklarna, dmanlarnn okluklarna ve glerine ramen hile ve tuzaklarn
nlemi olmasn hatrlatmaktadr. Yce Allah bu nlemeyi dmanlarnn
kendilerini tutup yakalama karar ve gayretlerinden sonra
gerekletirmiti. Buna ramen Yce Allah rasuln desteklemi, dinine
yardm etmi, nurunu tamamlamt; kfirlerin houna gitmese de.Az nce
geen Muharib kabilesine mensup kiiyle ilgili olay gerekten dikkat
ekici ve zerinde nemle durulmas gereken bir olaydr. Bu olay nzul
sebebinde zikredilenin dnda pek ok rivayetle gelmitir. Burada
hatrlatlmas gzel olan bir dier rivayeti daha yledir: Hkim, Cbirn
yle dediini rivayet eder: Resulullah (s.a.)'n tepesine dikilip dedi
ki: "Seni kim koruyacak?" Hz. Peygamber: "Allah" diye buyurdu. Bu
sefer kl elinden dt, Resulullah (s.a.) o klc ald ve: "Seni kim
koruyacak1?" diye sordu. Adam: "Sen sorgulayanlarn en hayrlssn!"
dedi. Hz. Peygamber: "Allah'tan baka ilh olmadna ve benim Allah'n
Rasul olduuma ahitlik eder misin?" Adam yle dedi: "Seninle
savamamak ve sana kar savaacak bir toplulukla birlikte olmamak zere
sana sz veryorum." Hz. Peygamber onu serbest brakt, kavmine geri
dnp: "Ben insanlarn en hayrlsnn yanndan size geliyorum" dedi.Bedev
Arabm bandan geen bu olay Zat'r-Rik' gazvesinde gemiti; adamn ad da
Gavres b. el-Hris idi.Sayp dklmesine imkn bulunmayan Allah'n
nimetlerinin hatrlatlmas, takvaya sk sk balanmay da beraberinde
getirir. Bundan dolay Yce Allah takval olma, Allah'a tevekkl etme
emrini vererek yle buyurmaktadr:: "Allah'tan korkun ve mminler
Allah'a gvenip dayansn." Yani sizler Allah'n azabndan sizi
koruyacak, size fayda salayacak bir gere olmak zere Allah'tan
korkun. Allah'a gereken ekilde tevekkl edin. Her kim gerekli
sebepleri yerine getirdikten sonra Allah'a tevekkl edecek olursa
onu skntya dnren hususlarda Allah ona yeter. nsanlarn ktlklerine
kar onu korur, onu himaye eder.
Yahudilerle Hristiyanlarn Ahitlerini Bozmalar12- Andolsun ki,
Allah srailoullar'n-dan bir sz almt. Biz onlardan on iki temsilci
gnderdik. Allah demiti ki: phesiz ben sizinle beraberim. Andolsun
eer namaz klar, zekt verir, peygamberlerime inanr, onlara kuvvetle
yardm ederseniz, Allah'a gzel bir surette bor verirseniz
ktlklerinizi rterim. Sizi altlarndan rmaklar akan cennetlere
koyarm. Bundan sonra sizden kim de inkr ederse phesiz doru yoldan
sapm olur."13- Szlerini bozmalarndan tr onlara lanet ettik,
kalplerini de katla-trdk. Onlar kelimeleri yerlerinden
deitiriyorlar. Kendilerine belletilen tlerin bir ksmn unuttular.
lerinden pek az mstesna, daima hainliklerini grrsn. Sen onlar affet
ve bala! Muhakkak ki, Allah ihsan edenleri sever.14- "Biz
Hristiyanz" diyenlerden de szlerini aldk. Onlar da kendilerine
belletilen tlerden bir ksmn unuttular. Bu bakmdan Kyamete kadar
aralarna kin ve dmanlk saldk. Allah yapmakta olduklarn kendilerine
haber verecektir.AklamasYce Allah srailoullar'ndan peygamberleri Ms
(a.s.) aracl ile Allah'n kendileri iin semi bulunduu eriatlerinin
yer ald Tevrat gereince mutlaka amel edeceklerine ve onu tam bir
ciddiyet ve gayret ile kabullenip tutacaklarna dair sz ve ahit
almt: "Size verdiimizi tam bir kuvvetle aln (demiti)." (Bakara,
2/63 ve 93). Bu ahit hl elde bulunan Tevrat'ta yer almaktadr. Biz
ayrca ona aralarndan 12 temsilci semesini de emrettik ki, bunlar
-Araplardaki kabileler durumunda olan- Esbt'm ilerini stlenecek,
onlar gzeteceklerdi. Temsilciler (nakbler) 12 Sbtm nderleri yahut
onlarn temsilcileri idi. "Nakb" bir topluluun by ve ilerinin
durumlarn aratrp onlar stlenen, bu ilerdeki maslahatlarn tetkik
eden kimse demektir. Gnderilmeleri ise Beytlmakdis'deki zorbalarla
arpmak zeredir.Bunun hangi tarihte cereyan ettiine gelince: bni shk
ve bakalarnn bni Abbas'tan rivayetlerine gre srailoullar Firavun ve
beraberindekilerden kurtulunca Allah onlara, o sralarda zorba
Kenanlerin yerleik bulunduu Bey-tlmakdis'in zerine yrmelerini
emredip dedi ki: "Orasn ben sizin iin vatan kldm. Haydi oraya
gidiniz ve orada bulunan kimselere kar cihat ediniz. Size phesiz
ben yardm edeceim." Ms (a.s.) zorbalarla arpmaya ynelince, Allah
kendisine 12 sbt temsil edecek ve Allah'n kendilerine vermi olduu
emirleri yerine getirmenin taahhdn verecek bir nakib almasn
emretmiti. Hz. Ms Arz- Mukaddese doru yaklanca haber toplamak zere
nakibleri gnderdi. Orada olduka gl surlar, byk g ve kuvvet sahibi
kimseler grdler. Onlardan korkup ekindiler, geri dnp kavimlerine
grdklerini anlattlar. Oysa Hz. Ms byle bir ey yapmalarn kendilerine
yasaklamt. ki nakib dndakiler ahitlerini bozdular. Bunlar ise Yce
Allah'n haklarnda: "Allah'n kendilerine nimet vermi olduu
(Allah'tan) korkanlardan iki kii: Haydi onlarn zerine kaplardan
girin... dediler." (Mide, 5/23) dedii kimselerdir."Ve Allah demiti
ki, phesiz ben sizinle beraberim." Yce Allah srailo-ullar'na vahyi
bildiren Ms (a.s.)'ya: phesiz ki, ben sizinle beraberim, yani sizin
koruyucunuz, yardmcnz, destekini