ประเพณีสงกรานต์province.m-culture.go.th/chachoengsao/new/images/stories/... · Web viewซ งหมายถ งประเพณ ส งท ายป

ประเพณสงกรานต

วนสงกรานต ถอเปนประเพณวนขนปใหมของไทยมาแตโบราณ เปนประเพณทงดงาม ออนโยน เอออาทร และเตมไปดวยบรรยากาศของความกตญญ ความสนกสนาน ความอบอน และการใหเกยรตเคารพซงกนและกน สะทอนใหเหนถงลกษณะของความเปนไทยไดอยางเดนชด โดยใชนำาเปนสอในการเชอมสมพนธไมตร

ปจจบนแมไทยเราจะนบวนท ๑ มกราคมของทกป เปนวนขนปใหมแบบสากลนยม แตลกษณะพเศษและกจกรรมทคนในชมชนไดถอปฏบตสบเนองมาอยางยาวนาน ไมวาจะเปนการทำาบญทำาทาน การอทศสวนกศลแดบรรพบรษผลวงลบ การสรงนำาพระ การรดนำาขอพรผใหญ การเลนสาดนำา และการละเลนรนเรงตาง ๆ ลวนทำาใหชาวไทยสวนใหญยงถอประเพณสงกรานตเปนปใหมแบบไทย ๆ ทเทศกาลแหงความเอออาทร เกอกลผกพนซงกนและกน

ชวงเทศกาลสงกรานตจะตรงกบวนท ๑๓, ๑๔ และ ๑๕ เมษายนของทกป ซงรฐบาลไดประกาศใหเปนวนหยดราชการตอเนองกน เพอใหประชาชนททำางานในตางทองทไดกลบไปยงถนฐานของตน เพอไปรวมทำาบญ เยยมเยยนญาตผใหญ บพการ และเลนสนกสนานกบครอบครว เพอนฝง

นอกจากไทยแลว หลาย ๆ ประเทศอยางมอญ พมา เขมร ลาว รวมถงชนชาตไทย เชอสายตาง ๆ ในจน อนเดย ตางกถอตรษสงกรานตเปนประเพณฉลองปใหมเชนเดยวกบเรา เพยงแตในประเทศไทยไดมการสบสานและววฒนาการประเพณสงกรานตจนมเอกลกษณอนโดดเดนกลายเปนวฒนธรรมประจำาชาตทมความพเศษ จนแมแตชาวตางชาตกยงใหความสนใจ และรจกประเพณนเปนอยางด

ความเปนมาและการเปลยนแปลงวนขนปใหมของไทย

สงกรานต เปนประเพณเกาแกของไทยประเพณหนงทสบทอดมาตงแตสมยโบราณคกบประเพณตรษจน หรอทเรยกกนรวม ๆ วาประเพณตรษสงกรานต ซงหมายถงประเพณสงทายปเกาตอนรบปใหมของไทย กอนทจะปรบเปลยนมาใชในวนท ๓๑ ธนวาคมเปนวนสงทายปเกา และวนท ๑ มกราคม เปนวนขนปใหม เมอ พ.ศ. ๒๔๘๓ เชนเดยวกบประเทศอน ๆ ทวโลก

ในสมยโบราณ ไทยเราถอเอาวนแรม ๑ คำา เดอนอาย เปนวนขนปใหม ซงคนสมยกอนจะถอวาฤดเหมนต (ฤดหนาว) เปนการเรมตนป ซงจะตกอยราวปลายเดอนพฤศจกายน หรอธนวาคม ตอมากไดมการเปลยนแปลงไปตามคตพราหมณ ซงมรากเหงามาจากการสงเกตธรรมชาต และฤดการผลต วนขนปใหมจงเปลยนเปนวนขน ๑ คำา เดอน ๕ หรอประมาณเดอนเมษายน ซงเปนการนบปใหมตามเกณฑจลศกราช โดยถอเอาวนมหาสงกรานตเปนวนขนปใหม

ครนในป พ.ศ. ๒๔๓๒ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท ๕) ไดกำาหนดใหวนท ๑ เมษายน เปนวนขนปใหม ซงเปนการนบทางสรยคตแทน จนกระทงป พ.ศ. ๒๔๘๓ รฐบาลไทยในสมยจอมพล ป.พบลสงคราม กไดประกาศใหวนท ๑ มกราคม เปนวนขนปใหม อนเปนการนบปใหมแบบสากลนยม ดงนน ตงแตป พ.ศ. ๒๔๘๔ เปนตนมา ประเทศไทยเราจงมวนขนปใหมตรงกบวนท ๑ มกราคม และใชกนมาจนปจจบน

ความหมายของตรษสงกรานต

คำาวา ตรษ“ ” เปนภาษาทมฬ ใชในชนเผาหนงทางอนเดยตอนใต แปลวา ตด หรอขาด คอ ตดป หรอขาดป หมายถงการสนปนนเอง ตามปกตการกำาหนดวนตรษ หรอวนสนปจะถอหลกทางจนทรคต (วธนบวนและเดอนถอเอาการเดนของดวงจนทรเปนหลก) คอ วนแรม ๑๕ คำา เดอน ๔

2

สวนคำาวา สงกรานต “ ” เปนภาษาสนสกฤต แปลวา กาวขน ผาน หรอเคลอนท ยายท หมายถง เวลาทดวงอาทตยเคลอนจากราศหนงไปสอกราศหนงทก ๆ เดอน เรยกวา สงกรานตเดอน ยกเวนเมอพระอาทตยเคลอนเขาสราศเมษ เมอใดกตามจะเปนสงกรานตป และเรยกชอพเศษวา มหาสงกรานต“ ” ถอเปนวนขนปใหมตามคตพราหมณ โดยเปนการนบทางสรยคต วธนบวนและเดอนโดยถอกำาหนดตำาแหนงดวงอาทตยเปนหลก)

ดงนน การกำาหนดนบวนสงกรานตจงตกอยในระหวางวนท ๑๓, ๑๔ และ ๑๕ เมษายน ซงทง ๓ วน จะมชอเรยกเฉพาะดงน คอ

วนท ๑๓ เมษายน เรยกวา มหาสงกรานต หมายถง วนทดวงอาทตยกาวขนสราศเมษ อกครงหนง หลงจากทผานการเขาสราศอน ๆ แลวจนครบ ๑๒ เดอน

วนท ๑๔ เมษายน เรยกวา วนเนา หมายถง วนทดวงอาทตยเคลอนเขาอยราศเมษ ประจำาทเรยบรอยแลว

วนท ๑๕ เมษายน เรยกวา วนเถลงศก หรอวนขนศก คอวนทเรมเปลยนจลศกราชใหม การกำาหนดใหอยในวนนนนเพอใหแนใจไดวาดวงอาทตยโคจรขาดจากราศมนขนอยราศเมษแนนอนแลวอยางนอย ๑ องศา

ทงสามวนน ถาหากดตามประกาศสงกรานต อนเปนการคำานวณตามหลกโหราศาสตรจรงแลว กจะมการคลาดเคลอนไมตรงกนบาง เชน วนมหาสงกรานต อาจจะเปนวนท ๑๔ เมษายน แทนทจะเปนวนท ๑๓ เมษายน แตเพอใหจดจำาไดงายและไมสบสน จงกำาหนดเรยกตามทกลาวขางตน

ความสำาคญของวนสงกรานต

3

ดงไดกลาวแลววา สงกรานตเปนประเพณวนขนปใหมของไทย ซงไดยดถอปฏบตมาเนนนาน บรรพบรษของเราไดกำาหนดธรรมเนยมปฏบตมาอยางชดเจนสบทอดตอกนมาจนกลายเปนวฒนธรรมประจำาชาต เปนความงดงาม ซงบงบอกถงคณลกษณะของความเปนไทยอยางแทจรง เชน ความกตญญ ความโอบออมอาร ความเอออาทรทงตอมนษยและสงแวดลอม ความสนกสนานรนเรง เปนตน

วนผสงอายแหงชาตและวนครอบครว

วนท ๑๓ เมษายนของทกป นอกจากจะเปนวนมหาสงกรานตแลว รฐบาลยงกำาหนดใหเปนวนผสงอายแหงชาตอกดวย เพอใหลกหลานไดเลงเหนความสำาคญของผสงอาย ซงสวนใหญกมกจะเปนบพการ ผอาวโสหรอผใหญในชมชนทเคยทำาคณประโยชนแกสงคมนน ๆ มาแลว

สวนวนท ๑๔ เมษายนของทกป รฐบาลกไดกำาหนดใหเปน วนครอบครว “ ” เพราะเหนวาชวงดงกลาว เปนระยะเวลาทประชาชน

สวนใหญจะเดนทางกลบไปหาครอบครวอยแลว จงเปนชวงเวลาแหงความรกความอบอน ทจะไดพบกนอยางพรอมหนาพรอมตา และทำากจกรรมรวมกนในครอบครว

กจกรรมในวนสงกรานต

จะเหนไดวาพฤตกรรมตาง ๆ ทเราไดถอปฏบตสบตอ ๆ กนมานน มความมงหมายใหเกดความสงบสขแกจตใจ ครอบครว และสงคมเปนสำาคญ กจกรรมททำากมอยางหลากหลาย และมเหตผลในการกระทำาดงกลาวทงสน ซงสามารถประมวลกจกรรมตาง ๆ ไดดงตอไปน

กอนวนสงกรานต

4

เปนการเตรยมความพรอมในดานตาง ๆ เพอความเปนสรมงคล และ

ตอนรบชวตใหมทจะเรมตนในวนปใหมทกำาลงจะมาถง กจกรรมททำาไดแก

- การทำาความสะอาดบานเรอนทอยอาศย เครองใชขาวของตาง ๆ รวมทงสถานทสาธารณะตาง ๆ เชน วด ศาลา บรเวณชมชน เปน

- การเตรยมเสอผาทจะสวมใสไปทำาบญ รวมทงเครองประดบตกแตงตาง ๆ นอกจากนยงมผาสำาหรบไปไหวผใหญเพอรดนำาขอพรดวย

- การเตรยมอาหารในการไปทำาบญ ทงของคาว ของหวานทพเศษ ไดแก การเตรยมขนมทถอเปนสญลกษณของวนตรษและวนสงกรานต นนคอ ขาวเหนยวแดงสำาหรบวนตรษ และ ขนมกวนหรอกาละแมสำาหรบวนสงกรานต

ชวงวนสงกรานตเมอถงวนสงกรานตกจะเปนเวลาททกคนจะยมแยมแจมใส ทำาใจใหเบกบา

เพอทำากจกรรมตาง ๆ ซงมดงตอไปน- การทำาบญตกบาตรตอนเชา หรอนำาอาหารไปถวาย

พระทวด การทำาบญอฐ อาจจะทำาตอนไหนกได เชน หลงจากพระภกษ-สามเณร ฉนเพลแลว หรอจะนมนตพระมาสวดมนต ฉนเพลทบาน แลวบงสกลกได การทำาบญอฐ อาจจะนมนตพระไปยงสถานทเกบหรอบรรจอฐ หากไมมใหเขยนชอผทลวงลบไปแลวลงในกระดาษแผนนนเสย เชนเดยวกบการเผาศพ

- การสรงนำาพระ ม ๒ แบบ คอ การสรงนำาพระภกษสามเณร และการสรงนำาพระพทธรป

5

1) การสรงนำาพระภกษสามเณร จะใชแบบเดยวกบอาบนำา คอ การใชขนตกรดทตวทาน หรอทฝามอกได แลวแตความนยม หากเปนการสรงนำาแบบอาบนำาพระจะมการถวายผาสบง หรอถวายผาไตรตามแตศรทธาดวย

2) การสรงนำาพระพทธรป อาจจะจดเปนขบวนแหหรอเชญมาประดษฐานในทเหมาะสม การสรงนำาจะใชนำาอบ นำาหอม หรอนำาทผสมดวยนำาอบ นำาหอมประพรมทองคพระ

การกอพระเจดยทราย จะทำาในวนใดวนหนงระหวางวนท ๑๓ ๑๕ –

เมษายน โดยการขนทรายมากอเปนเจดยขนาดตาง ๆ ในบรเวณวด โดยมวตถประสงคเพอใหวดไดใชประโยชนในการกอสรางหรอถมพนตอไป ถอเปนการทำาบญอกลกษณะหนงทไดทงบญและความสนกสนาน

การปลอยนกปลอยปลา เปนการทำาบญทำาทานอกรปแบบหนง โดยเฉพาะ

การปลอยนกปลอยปลาทตดกบดก บวงใหสอสระ หรอปลาทอยในนำาตน ๆ ซงอาจจะตายได หากปลอยใหอยในสภาพแบบเดม

การรดนำาผใหญหรอการรดนำาขอพร เปนการแสดงความเคารพตอผใหญของครอบครว หรอผใหญทเคารพนบถอ การรดนำาผใหญอาจจะรดนำาหรอรดเฉพาะทฝามอกได ดงนน จงควรมผานงหมไปมอบใหดวย เพอจะไดผลดเปลยนหลงจากเสรจสนพธแลว

การเลนรดนำา หลงจากเสรจพธการตาง ๆ แลว เปนการเลนรดนำาเพอเชอมความสมพนธระหวางญาตมตร โดยการใชนำาสะอาดผสมนำาอบหรอนำาหอม หรอจะใชนำาอบกได รดกนเบา ๆ ดวยความสภาพ

การเลนรนเรงหรอมหรสพตาง ๆ เปนการเชอมความสามคคและเพอความสนกสนาน รวมทงยงเปนการสบสานมรดกทางวฒนธรรมในแตละทองถนใหคงอยตอไป เชน ลเก ลำาตด โปงลาง หมอลำา หนงตะลง

6

นอกจากกจกรรมดงกลาวแลว บางแหงยงมการทรงเจาเขาผเพอความสนกสนาน

เชน การเขาทรงแมศร การละเลนสะบา เลนลกขาง เลนเพลงพษฐาน (อธษฐาน) สดแลวแตความนยมของทองถนนน ๆ ประเพณปฏบตเหลานอาจจะมความแตกตางกนออกไปบางตามแตละทองถน การยดถอปฏบตอยางไรนนขนอยกบความเหมาะสม และความตองการของชมชนเปนสำาคญ

ประเพณสงกรานตในแตละภมภาค

ปจจบนแมประเพณสงกรานตในหลายทองทจะมรปแบบทคลายคลงกนมากขน โดยเฉพาะตามจงหวดใหญ ๆ อยางไรกดในแตละภมภาคกยงมเอกลกษณเฉพาะถนทนาสนใจ คอ

ภาคเหนอ หรอทเรยกวา ลานนา เขาจะเรยกวนท ๑๓ เมษายน วา วนสงกรานตลอง“ ” (อนาสงขานลอง) หมายถง วนทปเกาผานไป หรอวนทสงขารรางกายแกไปอกป วนนตอนเชาจะมการยงปน หรอจดประทดเพอขบไลเสนยดจญไร จากนนกจะมการทำาความสะอาดบานเรอน ชำาระลางรางกาย รวมทงแตงตวดวยเสอผาใหมพอตอนรบปใหม

วนท ๑๔ เมษายน เรยก วนเนา“ หรอ ” วนดา“ ” จะเปนวนเตรยมงานตาง ๆ เชน เครองสงฆทาน อาหารทจะไปทำาบญและแจกญาตพนอง เพอนบาน วนนบางทเรยกวา วนเนา“ ” เพราะถอวาเปนวนหามพดจาหยาบคาย เพราะเชอวาจะทำาใหปากเนา ไมเจรญ

วนท ๑๕ เมษายน เรยก วนพญาวน“ ” หรอ วน“เถลงศก” ถอเปนวนเรมตนปใหมเปนวนทชาวบานจะทำาบญประกอบกศล เลยงพระ ฟงธรรม อทศสวนกศลใหแกบรรพบรษผลวงลบ สรงนำาพระพทธรปและพระสงฆ นำาไมไปคำาตนโพธ รดนำาดำาหวขอพรผใหญ

7

คำาวา ดำาหว“ ” ปกตแปลวา สระผม“ ” แตในทางประเพณสงกรานต หมายถง การไปแสดงความเคารพ ขออโหสกรรมทอาจจะลวงเกนในเวลาทผานมา และขอพรจากทาน โดยมดอกไม ธปเทยน และนำาหอมทเรยกวา นำาขมนสมปอย “ ” (ประกอบดวยนำาสะอาดผสมดอกไมแหง เชน สารภ หรอดอกคำาฝอย และผกสมปอยเผาไฟ) พรอมทงนำาของไปมอบผใหญ เชน ผลไม เสอผา อาหาร ฯลฯ เมอผใหญกลาวอโหสกรรม และอวยพร ทานจะใชมอจมนำาขมนสมปอยลบศรษะตนเอง

ถดจากวนพญาวน เรยกวา วนปากป จะมการทำาพธสะเดาะเคราะห พธสบชะตา และการทำาบญขนทาวทงส (คอการไหวเทวดาประจำาทศ) รวมถงการจดเทยนตออายชะตาภายในบาน

นอกจากนหลายทองทยงจดการละเลนรนเรง สนกสนาน มมหรสพการแสดง หรอมการจดประเพณวฒนธรรมทองถนเสรมไปดวย เชน การประกวดกลองมองเซง กฬาพนเมอง เปนตน

ภาคอสานหรอตะวนออกเฉยงเหนอ ประเพณสงกรานตจะจดกจกรรม ๓ วนบาง ๕ วนบาง หรออาจจะ ๗ วน กแลวแตทองถนกำาหนด โดยวนแรกจะตรงกบวนท ๑๓ เมษายน กจกรรมทจะจดคลายกบทางเหนอ กจกรรมหลก ๆ คอ สรงนำาพระพทธรป ซงสวนใหญจะทำาอยวนเดยว โดยมากจงหวดจะจดขบวนแห ประกอบดวยพระพทธรปและบรวารอน ๆ เมอแหเสรจกจะมการสรงนำาพระพทธรป และพระสงฆตามลำาดบ

จากนนกมกมการทำาบญอฐบรรพบรษ ทเรยกวา สกอนจจา ในชวงเทศกาลสงกรานตน คนอสานทไปทำามาหากนหรอตงถนฐานอยตางถน มกจะเดนทางกลบภมลำาเนาในวนสงกรานตเพอรวมญาต และทำาบญอทศสวนกศลใหบรรพชนผลวงลบไปแลว

นอกจากนกมการปลอยสตว ปลอยนกปลอยปลา สวนกจกรรมอน ๆ กมการรดนำาขอพรผใหญ การแสดง และการละเลนตาง ๆ ตามประเพณทองถน ดานคนหนมสาวและเดก ๆ กจะเลนสาด

8

นำากนดวยความสนกสนาน เชอมสมพนธกนและกน โดยกอนวนสงกรานตจะมการทำาความสะอาดบาน การเตรยมอาหารและทกสงไวใหพรอม เพอจะไดงดการทำาภารกจตาง ๆ ในชวงสงกรานต ซงถอเปนวนเฉลมฉลองปใหมททกคนรอคอย

ภาคใต จะเรยก วนสงกรานต“ ” วา ประเพณวนวาง “ ”ถอวาเปน วนละวางกายและใจ จากภารกจปกต ซงตามประเพณจะจดกจกรรม ๓ วน คอ วนท ๑๓, ๑๔ และ ๑๕ เมษายนของทกป

วนท ๑๓ เมษายน เรยกวา วนเจาเมองเกา“ ” หรอ วนสงเจาเมองเกา“ ” เพราะเชอวาเทวดารกษาบานเมองกลบไปชมนม

กนบนสวรรค ในวนนมกจะเปนวนทำาความสะอาดบานเรอน และเครองใชไมสอยตาง ๆ รวมทงทำาพธสะเดาะเคราะห ทเรยกวา ลอยเคราะห หรอลอยแพ เพอใหเคราะหกรรมตาง ๆ ลอยตามไปกบเจาเมองเกาไป และมกจะมการสรงนำาพระพทธรปสำาคญในวนน

วนท ๑๔ เมษายน เรยกวา วนวาง“ ” คอ วนทปราศจากเทวดาทรกษาเมอง ดงนน ชาวบานกจะงดงานอาชพตาง ๆ แลวไปทำาบญทวด และรดนำาขอพรผใหญ

วนท ๑๕ เมษายน เรยกวา วนรบเจาเมองใหม“ ” คอ วนรบเทวดาองคใหมทไดรบมอบหมายใหมาดแลเมองแทนองคเดม วนนชาวเมองมกจะแตงตวดวยเสอผา เครองประดบใหม แลวนำาอาหารไปทำาบญทวด

นอกจากกจกรรมดงกลาวแลว ชาวใตยงมการปลอยนกปลอยปลา การกอเจดยทราย และการเลนสาดนำาเชนเดยวกบภาคอน ๆ และในสมยกอนแตละหมบานจะมคระเพลงบอกออกไปตระเวนรองตามชมชนหรอหมบาน โดยมการรองเปนตำานานสงกรานต หรอเพลงอน ๆ ตามทเจาของบานรองขอดวย

9

ภาคกลาง ประเพณสงกรานตในภาคกลางจะมกจกรรมหลก ๆ คลายภาคอน ๆ เชนกนคอ การทำาความสะอาดบานเรอน เครองใชตาง ๆ กอนวนสงกรานต ครนถงวนสกดบ (กอนสงกรานตหนงวน) กจะเปนการเตรยมอาหารคาวหวานไปทำาบญตกบาตร หรอนำาไปถวายพระทวด ซงอาหาร/ขนมทนยมทำาในเทศกาลน ไดแก ขาวแช ขาวเหนยวแดง กะละแม ลอดชอง เปนตน

คณคาและสาระของวนสงกรานต

จากภาพรวมของกจกรรมตาง ๆ ในวนสงกรานตจะเหนไดวา สงกรานตเปนประเพณทงดงาม ออนโยน เอออาทร และเตมไปดวยบรรยากาศของความกตญญ ความเคารพซงกนและกน เปนประเพณทใหความสำาคญของความสมพนธระหวางเพอนมนษยในสงคม โดยใชนำาเปนสอในการเชอนความสมพนธระหวางกน

ประเพณทถอปฏบตและสบทอดกนมาอยางยาวนาน เชน ประเพณสงกรานตน จงยอมมความหมายและมคณคาตอผปฏบต ชมชน และสงคมเปนอยางยง กลาวคอ

สงกรานต - คณคาตอตนเอง วนสงกรานตเปนวนแหงการเรมตนชวตใหม โดย

หนกลบมามองตนเอง หรอสำารวจตนเองวาในรอบ ๑ ปทผานมา เราไดกระทำาสงใดทเปนประโยชนตอตนเอง ตอครอบครวตอคนรอบขาง และตอสงคมแลวหรอยง เราใสใจกบสขภาพรางกายของตนเองมากนอยแคไหน บางคนมวแตทำางานจนลมดแลตวเอง ลมเอาใจใสครอบครว บพการ เรามความสขกบสงทเปนอยหรอไม และนบจากนไปเราควรจะทำาอยางไรเพอใหเราไดใชชวตอยางมคณคาและมความสข หลาย ๆ คนจงถอเอาวนสงกรานตหรอวนขนปใหมนเปนวนเรมตนในการดำาเนนชวตใหม

10

สงกรานต - คณคาตอครอบครว วนสงกรานตเปนวนแหงความรกผกพนใน

ครอบครวอยางแทจรง พอแมจะเตรยมเสอผาใหมพรอมเครองประดบใหลกหลานไปทำาบญ ลกหลานกจะเตรยมเสอผา เครองนงหมใหผใหญไดสวมใสหลงการรดนำาขอพร เมอถงวนสงกรานตทกคนจะหาโอกาสกลบบานไปหาพอแมและญาตผใหญ รดนำาขอพรเพอเปนสรมงคลในการเรมตนปใหม และเปนกำาลงใจซงกนและกนในการดำารงชวตอยตอไป

วนสงกรานตเปนวนแหงการแสดงความกตญญ โดยการปรนบตตอพอแมและผมพระคณทมชวตอย และทำาบญอทศสวนกศลใหแกผทลวงลบไปแลว

สงกรานต - คณคาตอชมชน วนสงกรานตเปนวนทกอใหเกดความสมครสมาน

สามคคในชมชน เชน ไดพบปะสงสรรค ไดทำาบญรวมกน และไดเลนสนกสนานรนเรงกนในยามบายหลงจากการทำาบญ โดยการเลนรดนำาในหมเพอนฝงและคนรจก และการละเลนตามประเพณทองถน เปนตน

สงกรานต - คณคาตอสงคม สงกรานตเปนประเพณทกอใหเกดความเอออาทรตอ

สงแวดลอม เพราะกอนวนสงกรานตทกคนจะชวยกนทำาความสะอาดบานเรอนสงของเครองใชทกอยางใหสะอาดหมดจด เพอจะไดตอนรบปใหมดวยความแจมใส เบกบาน นอกจากนควรชวยกนทำาความสะอาดวดวาอาราม ทสาธารณะ และอาคารสถานทของหนวยงานตาง ๆ ดวย

สงกรานต - คณคาตอศาสนา

11

วนสงกรานตเปนวนทำาบญครงสำาคญครงหนงของพทธศาสนกชน

โดยการทำาบญตกบาตร เลยงพระ ฟงเทศน ปฏบตธรรม และสรงนำาพระ การศรทธาในการทำาบญทำาทาน ถอเปนการเกอกลสงสดของมนษยชาต และการถอศลปฏบตธรรมเปนเหตแหงความเจรญรงเรองของชวต และสามารถสบทอดพระพทธศาสนามาไดจนถงปจจบน

แนวทางปฏบตในวนสงกรานตเพอดำารงไวซงความหมาย สาระ และคณคาของวน

สงกรานตดงกลาว ประกอบกบการเปลยนแปลงของยคสมยเราจงควรเลอกประพฤตปฏบตกจกรรมทเปนแกนแท หรอทเปนเนอหาสาระของประเพณสงกรานตอยางแทจรง กจกรรมใดทหลงเหลอแตเพยงรปแบบแตขาดซงความหมายทแทจรง เชน การกอพระเจดยทราย ซงปจจบนมไดทำาเพอวตถประสงคในการใหพระภกษสงฆไดนำาทรายไปใชในการกอสรางวด หรอการปลอยนกปลอยปลา ซงปจจบนกลายเปนธรกจเพอซอ ขาย กอาจจะมความจำาเปนตองยกเลกไปหรอปรบปรง–เปลยนรปแบบใหเหมาะสมกบยคสมยหากจำาเปน

กจกรรมทสมควรประพฤตปฏบตในวนสงกรานต เพอสบทอดความดงามของคณคาของประเพณนไว มดงน

การทำาบญตกบาตรหรอนำาอาหารไปถวายพระทวด เพอสบทอดและทำานบำารงพระพทธศาสนา และเพอกลอมเกลาจตใจใหรจกการให เสยสละ โดยมไดมงหวงสงใดตอบแทน

การทำาบญอทศสวนกศลใหแกบรรพบรษ เพอแสดงกตญญตอผมพระคณทลวงลบไปแลว

การสรงนำาพระทงพระภกษสงฆและพระพทธรป เพอความเปนสรมงคลและแสดงความเคารพตอปชนยบคคลทดำารงสบทอดพระพทธศาสนา

12

การรดนำาขอพร เปนการแสดงความเคารพและแสดงความกตญญกตเวทตอผมพระคณโดยเฉพาะผอาวโสนอยพงปฏบตตอผอาวโสมาก เชน ลกกบพอ-แม-ป-ยา-ตา-ยาย พทธศาสนกชนตอพระภกษสงฆ เปนตน เปนการแสดงความสภาพ ออนนอม ออนโยน และขอรบพร ซงผอาวโสกวาเหลานนจะไดอวยชยใหพรใหอยเยนเปนสข และไดขอคดเตอนใจเพอเรมตนปใหมอยางไมประมาท

การเลนรดนำา เพอเชอมความสมพนธระหวางญาตพนองและมตรสหาย ดวยการรดนำาเพยงเลกนอยลงทไหล หรอทมอพรอมกบอวยพรใหมความสข

การเลนรนเรงตาง ๆ เพอเชอมความสามคคและเพอความสนกสนาน รวมทงการสบสานมรดกทางวฒนธรรมใหคงอยตอไป

อนง ในแตละทองถนยอมมคานยมและธรรมเนยมปฏบตเกยวกบประเพณสงกรานตทแตกตางกนออกไป กสมควรใหปฏบตไปตามนน เพอเปนการเคารพภมปญญาของบรรพบรษทไดกลนกรองเลอกสรรแลววาเหมาะสมกบทองถนของตนเอง ดงนน การจะเปลยนแปลงใด ๆ จงขนกบวจารณญาณของเจาของวฒนธรรมนน ๆ โดยตรง ทจะเลอกรบหรอไมรบสงทแตกตางไปจากเดม รวมทงสงใหม ๆ ทแทรกเขามาอยางไมหยดยง

การจดพธรดนำาขอพรการจดรดนำาขอพรผใหญในบาน- จดสถานทและทนงใหเหมาะสม เชน ในบานหรอบรเวณ

ลานบาน โดยจะใหทานนงบนเกาอ หรอนงกบพนกดความสะดวกของทาน

- จดนำาผสมนำาอบหรอนำาหอม (อาจลอยดอกไมเพม เชน กลบกหลาบ มะล)

ใสขน หรอภาชนะทเหมาะสมไวสำาหรบรดนำาพรอมภาชนะรองรบ

13

- การรดนำาขอพร ใหรดนำาทฝามอทงสองของทาน โดยผใหญแบมอ ไมตอ

ประนม เมอลกหลานมารดนำา ผใหญกจะใหศลใหพรหรออาจจะเอานำาทรดใหลบศรษะผมารด เมอรดนำาเสรจแลวบางครงกอาจจะอาบนำาจรง คอ รดแบบทงตว แลวนำาผาใหมมาใหผใหญเปลยนกได

การรดนำาขอพรผใหญในททำางานหรอชมชนตาง ๆ จดแบบไมเปนทางการ สวนใหญจะใชหองของผใหญ/ผบงคบบญชาเอง หรอหองทเหนวาเหมาะสม แลวจดนำาสำาหรบรดและภาชนะรองรบเตรยมไวใหพรอม จากนนเชญทานมานงในบรเวณทจดไวพรอมเชญทกคนมารวมรดนำาขอพร เมอแลวเสรจทานอาจจะกลาวใหพรอกครง ตวแทนกมอบของทระลก อาจจะเปนผาหรอของกนของใช ตามแตจะเหนสมควร

จดแบบพธการ มกจะมการจดโตะสรงนำาพระพทธรป พรอมจดตกแตงสถานทอยางเปนระเบยบสวยงาม เมอเรมพธ จะมพธกรกลาวแนะนำาและเชญผใหญ เชน ผวาราชการจงหวด ผเฒาผแกในชมชนไปนงยงสถานททจดไว เมอรดนำาเสรจผใหญกจะกลาวอวยพร และเปนตวแทนมอบของขวญแกทาน

พระพทธสหงคกบวนสงกรานตการอญเชญพระพทธสหงค ซงเปนพระพทธรปคบานค

เมองมาแตโบราณมายงบรเวณทองสนามหลวง เพอใหประชาชนไดมาสกการบชาและสรงนำาในวนสงกรานตนน เรมเมอป พ.ศ. ๒๔๗๗ ในสมยพระยาพหลพลพยหเสนาเปนนายกรฐมนตร โดยทางการเปนผจดขนเพอความเปนสรมงคล และเปนขวญกำาลงใจในโอกาสเฉลมฉลองปใหมไทย ดงนน ทกวนสงกรานตเราจงไดสรงนำาพระพทธสหงคปละครง และถอเปนประเพณสบตอกนมาจนปจจบน

14

ตำานานพระพทธสหงคตามประวตเลาวา พระพทธสหงคเปนพระพทธรปทพระมหา

กษตรยลงกา ๓ พระองค ไดรวมพระทยพรอมกบพระอรหนตในเกาะลงกา สรางขนเมอป พ.ศ. ๗๐๐ โดยมพระยานาคทเคยไดเหนพระพทธองคไดแปลงกายมาเปนแบบ และไดประดษฐานเปนทเคารพสกการะแกชาวลงกามาเปนเวลาชานาน

ตอมาสมยพอขนรามคำาแหง ไดทราบถงลกษณะทงดงามของพระพทธสหงค กโปรดเกลาฯ ใหแตงทตเชญพระราชสาสนไปขอประทานมาจากพระเจากรงลงกา พระพทธสหงคจงไดมาประดษฐาน ณ กรงสโขทย จากนนดวยสถานการณการเมองทเปลยนแปลงไปในสมยตอ ๆ มา พระพทธสหงคจงถกอญเชญไปประดษฐานอยตามเมองตาง ๆ ตงแตพษณโลก อยธยา กำาแพงเพชร เชยงราย เชยงใหม จนมาสมยรชกาลท ๑ แหงกรงรตนโกสนทร สมเดจพระบวรเจามหาสรสงหนาท จงไดทรงอญเชญพระพทธสหงคลงมายงกรงเทพฯ เมอป พ.ศ. ๒๓๓๘ และไดประดษฐานอย ณ พระทนงพทไธสวรรยมาจนถงปจจบน

ปจจบน ประเทศไทยมพระพทธรปททรงพระนามวา พระ“พทธสหงค อย ๓ องค คอ”

๑. ในพระทนงพทไธสวรรย พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร คอ องคทกลาวถงขางตน เปนพระพทธรปปางสมาธ หลอดวยวสดโลหะสมฤทธ

๒. ในหอพระสหงค จงหวดนครศรธรรมราช สรางในลกษณะปางมารวชย ขดสมาธเพชร มพระพกตรกลมอมยม หลอดวยวสดโลหะสมฤทธ

๓. ในวดพระสงหวรมหาวหาร จงหวดเชยงใหม เปนปางมารวชย ขดสมาธเพชร หลอดวยวสดโลหะสมฤทธลงรกปดทอง เปนศลปะสมยเชยงแสนรนแรก

15

ตำานานนางสงกรานตนอกจากความหมาย สาระ คณคา และแนวทางในการ

ปฏบตเนองในเทศกาลสงกรานตแลว หลายคนคงสงสยวาแลว นาง“สงกรานต มาเกยวของกบประเพณสงกรานตตรงไหน เรองนาง”สงกรานตนเปนคตความเชออยใน ตำานานสงกรานต ซงรชกาลท ๓“ ” ใหจารกลงในแผนศลาตดไวทวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) เปนเรองเลาถงความเปนมาของประเพณดงกลาว พระอาทตยยกขนสราศเมษและถอเปนวนขนปใหมตามสรยคต โดยสมมตผานนางสงกรานตทงเจดเทยบกบแตละวนในสปดาห โดยเรองเลาวา

มเศรษฐคนหนงไมมบตร จงถกนกเลงสราขางบานซงมบตรสองคนกลาวคำาหยาบคายดหมนในทำานองวาถงจะรำารวยเงนทอง แตกไมมบตรสบสกล ตายไป สมบตกสญเปลา สตนผมบตรกไมได เศรษฐไดฟงแลวเกดความละอาย จงไปบวงสรวงพระอาทตยและพระจนทร แตผานไปสามปกยงไมมบตร อยมาวนหนงเปนวนนกขตฤกษสงกรานต จงไดไปอธฐานขอบตรจากพระไทร พระไทรสงสารจงไปขอพระอนทร ทานจงไดสงธรรมบาลเทวบตรจตมาเกดเปนลกเศรษฐ มชอวา ธรรมบาลกมาร ซงเมอเจรญวยขนกรภาษานก และเรยนไตรเพทจบเมออายเพยงเจดป ตอมาไดเปนอาจารยบอกมงคลการตาง ๆ แกมนษย แตขณะนนทาวกบลพรหมเปนผทำาหนาทแสดงมงคลทงปวงแกมนษยอยกอนแลว จงเกดความไมพอใจ ไปทาธรรมบาลกมารใหตอบปรศนาสามขอ โดยมขอแมวาหากธรรมบาลกมารตอบไมไดจะตองตดศรษะบชาตน หากตอบไดตนกจะตดศรษะบชาธรรมบาลกมารแทน ปรศนาดงกลาวมอยวา

ขอท ๑ ราศ อยทใด (ราศ หมายถง ความอมเอบ ความภาคภม)

ขอท ๒ เทยง ราศ อยทไหนขอท ๓ คำา ราศอยทใด

16

ธรรมบาลกมารขอผดไปเจดวน ปรากฏวาเวลาลวงถงวนทหก กยงคดหาคำาตอบไมได จงไปนอนอยใตตนตาล บงเอญขณะนนไดยนเสยงนกอนทรยสองผวเมยคยกนวา วนรงขนจะไดกนศพธรรมบาลกมาร เพราะตอบปรศนาไมได พรอมกนนนนกตวผกไดเฉลยคำาตอบแกนกตวเมยวา เชา ราศอยทหนามนษยจงเอานำาลางหนา เทยง ราศอยทอกมนษยจงเอาเครองหอมประพรมทอก คำา ราศอยทเทามนษยจงเอานำาลางเทา ธรรมบาลกมารไดยนกสามารถตอบปรศนาได ดงนน ทาวกบลพรหม จงตองตดศรษะบชาธรรมบาลกมาร แตกอนจะตดศรษะ ทาวกบลพรหมกไดเรยกธดาทงเจดของตนทเปนบาทบรจารกา (แปลวานางบำาเรอแทบเทาหรอสนม) ของพระอนทรมาสงเสยวาในมหาสมทร นำากจะแหง ดงนน จงใหธดาทงเจดนำาพานมารองรบศรษะทถกตด แลวนำาไปแหรอบเขาพระสเมร จากนนกอญเชญประดษฐานทมณฑปถำาคนธลเขาไกรลาส ครนถงกำาหนด ๓๖๕ วน ซงโลกสมมตวาเปนปหนงเวยนมาถงวนมหาสงกรานต เทพธดาทงเจดกจะทรงพาหนะตาง ๆ ผลดเวรกนมาเชญพระเศยรของบดาออกแห โดยทเทพธดาทงเจดนปรากฎในวนมหาสงกรานตเปนประจำา จงไดชอวา

นางสงกรานต“ ” สวนทาวกบลพรหม ซงมอกชอวา ทาวมหาสงกรานตนน โดยนยกคอ พระอาทตย นนเอง เพราะ กบล แปลวา สแดง

รจกนางสงกรานตทงเจดนางสงกรานตซงประจำาแตละวนในสปดาหจะมนาม อาหาร

อาวธ และสตวทเปนพาหนะตาง ๆ กนดงตอไปนวนอาทตย นาม ทงสะ ทดดอกทบทม เครองประดบปทม

ราค หรอปทมราช (พลอยสแดง) ภกษาหารมะเดอ หตถขวาถอจกร หตถซายถอสงข มครฑเปนพาหนะ

17

วนจนทร นาม นางโคราคะ ทดดอกปบ เครองประดบมกดา (ไขมก) ภกษาหารนำามนหตถขวาถอพระขรรค หตถซายถอไมเทา มเสอเปนพาหนะ

วนองคาร นาม นางรากษส (ราก-สด) ทดดอกบวหลวง เครองประดบโมรา ภกษาหารโลหต หตถขวาถอตรศล หตถซายถอธน มสกร (หม) เปนพาหนะ

วนพธ นาม นางมณฑา ทดดอกจำาปา เครองประดบไพฑรย ภกษาหารนมเนย หตถขวาถอเหลกแหลม หตถซายถอไมเทา มคสพะ (ลา) เปนพาหนะ

วนพฤหสบด นาม นางกรณ ทดดอกมณฑา เครองประดบมรกต ภกษาหารถวงา หตถขวาถอขอชาง หตถซายถอปน มชางเปนพาหนะ

วนศกร นาม นางกมทา ทดดอกจงกลน เครองประดบบษราคม ภกษาหารกลวยนำา หตถขวาถอพระขรรค หตถซายถอพณ มกระบอ (ควาย) เปนพาหนะ

วนเสาร นาม นางมโหธร ทดดอกสามหาว (ผกตบ) เครองประดบนลรตน ภกษาหาร เนอทราย หตถขวาถอจกร หตถซายถอตรศรยมนกยงเปนพาหนะ

อรยาบถของนางสงกรานตนอกจากนามของนางสงกรานตแตละนามขางตน จะ

เปนการบอกใหทราบวา วน“มหาสงกรานต หรอวนขนปใหมของปนนตรงกบวนใดแลว ทาหรอ”อรยาบถทนางสงกรานตนง/นอน/ยน บนพาหนะ ยงเปนการบอกวาชวงเวลาทพระอาทตยยกเขาสราศเมษ ซงแตละปจะไมเหมอนกนดวย เพราะสมยกอนเขามไดนบวาหลงเทยงคน (ทปจจบนนยมเคานดาวน) จะเปนเวลาขนปใหมทนท แตเขาจะนบจากชวงเวลาทพระอาทตยเคลอนจากราศมน มาอยในราศเมษ ซงอาจจะเปนเวลาเชา สาย บาย เยน

18

หรอคำากได ดงนน อรยาบถของนางสงกรานตทขพาหนะมาจงเปนการบอกใหทราบถงชวงเวลาดงกลาว ซงมดวยกน ๔ ทา คอ

๑. ถาพระอาทตยยกสราศเมษ ในระหวางเวลารงเชาจนถงเทยง นางสงกรานตจะยนบนพาหนะ

๒. ถาพระอาทตยยกสราศเมษ ในระหวางเทยงจนถงคำา นางสงกรานตจะนงบนพาหนะ

๓. ถาพระอาทตยยกเขาสราศเมษ ระหวางคำาไปจนถงเทยงคน นางสงกรานตจะนอนลมตาบนพาหนะ

๔. ถาพระอาทตยยกเขาสราศเมษ ระหวางเทยงคนไปจนถงรงเชา นางสงกรานตจะนอนหลบตามบนพาหนะ

ความเชอเกยวกบนางสงกรานตและวนสงกรานตคนสมยกอนรหนงสอกนนอย อกทงยงไมมสอทจะบอก

เรองสภาพดนฟาอากาศ รวมถงวนสำาคญตาง ๆ ลวงหนาเชนปจจบน ดงนน ประกาศสงกรานตของทางราชการจงมสาระทเปนประโยชนตอการดำาเนนชวตของราษฎรทสวนใหญประกอบอาชพกสกรรม ซงนอกจากจะมเนอหาขางตนแลวประชาชนสวนใหญกจะรอดรปนางสงกรานตของแตละปดวย เนองจากรปนางสงกรานตจะเปนเครองบอกเหตการณ หรอเปนการทำานายอนาคตลวงหนา อนเปนความเชอของคนสมยนน ซงจะมทงการพยากรณเกยวกบอรยบถของนางสงกรานตวา นางใดมาอรยบทไหน จะเกดเหตเชนไร รวมไปถงการทำานายวนมหาสงกรานต วนเนา และวนเถลงศกดวยวา หากวนเหลานตกวนใด จะมเหตการณใดเกดขน

สำาหรบความเชอในเรองอรยบทของนางสงกรานต เชอกนวา

1. ถานางสงกรานตยนมา จะเกดความเดอดรอนเจบไข2. ถานางสงกรานตนงมา จะเกดความเจบไข ผคนลมตาย

และเกดเหตเภทภยตาง ๆ

19

3. ถานางสงกรานตนอนลมตา พระมหากษตรยจะเจรญรงเรองด

4. ถานางสงกรานตนอนหลบตา พระมหากษตรยจะเจรญรงเรองด

สวนคำาทำานายเกยวกบวนมหาสงกรานต วนเนา และวนเถลงศก กมวา๑. ถาวนอาทตย เปนวนมหาสงกรานต ปนนพชพนธธญญาหารไมสจะงอกงามนก

ถาวนอาทตยเปนวนเนา ขาวจะตายฝอย คนตางดาวจะเขาเมองยาก ทาวพระยาจะรอนใจ ถาวนอาทตยเปนวนเถลงศก พระมหากษตรยจะมพระบรมเดชานภาพ ปราบศตรไดทวทกทศ

๒. ถาวนจนทรเปนวนมหาสงกรานต ขาราชการชนผใหญ ตลอดจนคณหญง คณนาย ทงหลายจะเรองอำานาจ ถาวนจนทรเปนวนเนา มกเกดความไขตาง ๆ และเกลอจะแพง นางพญาจะรอนใจ ถาวนจนทรเปนวนเถลงศก พระราชนและทาวนางฝายในจะมความสขสำาราญ

๓. ถาวนองคาร เปนวนมหาสงกรานต โจรผรายจะชกชม จะเกดการเจบไขรายแรง แตถาวนองคารเปนวนเนา ผลหมากรากไมจะแพง ถาวนองคารเปนวนเถลงศก ขาราชการทกหมเหลาจะมความสข มชยชนะแกศตรหมพาล

๔. ถาวนพธ เปนวนมหาสงกรานต ขาราชการชนผใหญจะไดรบการยกยองจากตางประเทศ ถาวนพธเปนวนเนา ขาวปลาอาหารจะแพง แมหมายจะพลดทอย ถาวนพธเปนวนเถลงศก บรรดานกปราชญราชบณฑตจะมความสขสำาราญ

๕. ถาวนพฤหสบดเปนวนมหาสงกรานต ผนอยจะแพผเปนใหญ และเจานาย ถาวนพฤหสบดเปนวนเนา ผลไมจะแพง ราชตระกลจะมความรอนใจ ถาวนพฤหสบดเปนวนเถลงศก สมณชพราหมณจะปฏบตกรณยกจอนดงาม

20

๖. ถาวนศกรเปนวนมหาสงกรานต พชพนธธญญาหารจะอดมสมบรณ ฝนชก พายพดแรงผคนจะเปนโรคตาและเจบไขกนมาก ถาวนศกรเปนวนเนา พรกจะแพง แรงกาจะเปนโรค สตวปาจะเปนอนตราย แมหมายจะมลาภ ถาวนศกรเปนวนเถลงศก พอคาคหบดจะทำามาคาขน มผลกำาไรมาก

๗. ถาวนเสารเปนวนมหาสงกรานต โจรผรายจะชกชม จะเกดการเจบไขรายแรง ถาวนเสารเปนวนเนา ขาวปลาจะแพง ขาวจะไดนอย ผลไมจะแพง นำานอย จะเกดเพลงกลางเมอง ขนนางจะตองโทษ ถาวนเสารเปนวนเถลงศก บรรดาทหารทงปวงจะมชยชนะแกขาศกศตร

การพยากรณขางตน กเชนเดยวกบทำานายดวงเมองในปจจบน อนเปนการคำานวณทางโหรศาสตรทเปนสถตชนดหนง ซงอาจจะเกดหรอไมเกดเหตการณนน ๆ ขนกได แตคำาทำานายเหลานกเปนเสมอนคำาเตอนลวงหนาใหทกคนดำารงชวตอยดวยความไมประมาท และรจกเตรยมวธปองกนหรอแกไขไวลวงหนา

************************

21