1939 ERZİNCAN BÜYÜK DEPREMİ

lhan HAN*

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

ZET

Erzincann tarihinde yaad ykc etkisi en byk deprem olma zelliine sahip 27 Ara-

lk 1939 depreminin yaralar merkezi ve mahalli tekilatlar tarafndan beraberce uyum iinde

sarlmaya allmtr. Bu depremden Erzincann yansra 11 vilayet de etkilenmi ve byk

kayplar vermitir. Depremzedelerin iae ve iskn, ihtiya maddelerinin tedariki ve datmnn

organizasyonunu nemli meseleler olarak karmza kmtr. Belli bal ehirlerde kurulan yar-

dm komisyonlar depremzedeler yararna nemli miktarda para ve insani malzeme toplamay

baarmtr. Bu yardmlarn yurtiinden olduu gibi yurtdndan da yapld tespit edilmitir.

Anahtar Kelimeler: Deprem, 27 Aralk 1939, Erzincan, Trkiye.

* Ar. Gr., Cumhuriyet niversitesi, Sivas/Trkiye, ihacin@cumhuriyet.edu.tr

38

LHAN HAN

Mart - 2014

1939 GREAT EARTHQUAKE ERZNCAN

ABSTRACT

The wounds of the December 27, 1939 earthquake, which was the biggest destructive

earthquake of Erzincan in its history, were tried to be wrapped up by the central and local or-

ganizations together compatible. Both Erzincan and the other 11 cities was affected from that

earthquake and big losses took place. The subsistence and housing of the people affected from

the earthquake, the supply of the necessities and the organization of their distribution were the

important problems. The help commissions established main cities achieved to collect some

money and humanity materials for the benefit of the affected people. It is identified that those

helps made both from the domestic and from the foreign.

Key Words: Earthquake, December 27, 1939, Erzincan, Turkey.

39

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Giri

Deprem, insanolunun en ok etkilendii doal afetlerin banda gelmek-tedir. Ykc etkisi olduka byk olan depremler gerek doada gerekse insa-nolunun hayatnda byk tahribatlara yol amaktadr. Bu doal afet, birtakm sosyolojik ve psikolojik problemleri beraberinde getirmi ve sarlmas zor yaralar amtr. Aratrmann konusunu oluturan 27 Aralk 1939 Erzincan depremi ise tarih boyunca Anadolu corafyasnda yaanm en byk depremler arasnda yer almaktadr.

Kuzey Anadolu Fay hatt zerinde bulunan Erzincan 1939dan nce de ok byk depremler yaamtr. 1000li yllarn bandan itibaren kayt alt-na alnan bu depremler byk can kayplarna neden olmutur. Tarih iinde Erzincanda tespit edilen baz depremleri rnek vermek gerekirse; 1045 ylnda 9 iddetinde, 1168de 8 iddetinde, 1374de 8 iddetinde, 1584de 9 iddetinde (1584deki depremde 15 bin civarnda insann ld bilinmektedir.), 1784de 8 iddetinde, 1888de ise 7 iddetinde depremler meydana gelmitir.1

27 Aralkta meydana gelen deprem Erzincan merkez olmak zere geni bir alanda etkili olmutur. En ok ykm ve kayp Erzincan vilayetinde yaanmtr. Anadolu corafyasnda grlen en byk depremler arasnda yer alan Erzin-can depremi sonrasnda lke yekvcut halde yaralar sarmaya balamtr. Bu byklkte bir doal afet, dnya kamuoyunda da byk yank uyandrmtr. Depremden hemen sonra Anadoluya dnyann birok lkesinden eitli yar-dmlar yaplm ve depremin acs dindirilmeye allmtr. Dnyann gster-mi olduu bu duyarllk ve devlet erknnn ivedilikle deprem blgesine intikal etmesi depremzedeler iin byk moral kayna oluturmutur.

Bu almada; Erzincan depreminin meydana gelii ve deprem sonrasnda yaplan almalar gerek ariv belgeleri gerek basnda yer alan haberler gerekse baz sismografik veriler nda irdelenerek Erzincan depreminin ne kadar b-yk bir etki oluturduu eitli balklar altnda anlatlmaya allmtr.

1. Depremin Meydana Gelii

Anadolu corafyasnda meydana gelen byk depremler arasnda yer alan 1939 Erzincan Depremi iddeti ve ykc sonular asndan nemli bir etki yap-mtr. lkemizde en ok depremin yaand Kuzey Anadolu Fay hatt zerinde

1 http/www.deprem.gov.tr (Eriim tarihi: 02.12.2014)

40

LHAN HAN

Mart - 2014

bulunan Erzincan 27 Aralk 1939 tarihinde byk bir depreme maruz kalm-tr.2 Merkez ss Erzincan olan depremin iddeti 7,9 civarnda llmtr. Bu zellii ile Anadoluda 19. yzyldan gnmze kadar olan dnemde meydana gelen depremler arasnda en byk deprem olarak nitelendirilebilir. Ayrca ka-yt altna alnan dier depremlerin zayiatlar ile kyaslandnda lkemizde en ok hasar brakan deprem olmutur. Bu depremde resmi rakamlara gre; 32.968 insan hayatn kaybetmi, 116.720 bina yklmtr.3 Bunun yannda binlerce hayvan telef olmutur. Dnya tarihinde depremlerde len insanlarn miktar sralamasnda Erzincan Depremi 27. sradadr. 20. yzyln depremleri dnl-dnde ise, 8. srada yer ald grlmektedir.4

Ariv belgeleri incelendiinde Erzincan ve civarnda ayn yl ierisinde 21 ve 27 Kasm tarihlerinde byk olmasa bile ykc etkisi olan birden fazla deprem meydana geldii grlmtr. Bu depremlerde onlarca ev yklm ve ok sayda insan hayatn kaybetmitir. Bilhassa Erzincana bal kylerde etkili olan bu depremlerden hemen sona Kzlay Cemiyeti olay yerine gitmi ve almalara balamtr.5 Erzincan Valilii de deprem sonrasnda akta kalanlarn baka yer-lere nakledilmesi, yklan evlerin yeniden inas ve depremin bilanosu hakknda bir rapor hazrlayp Ankaraya yollamtr.6 Belki de yaanan bu depremler yak-lak bir ay sonra olan bu byk depremin habercisidir.

Deprem blgesinden gelen ilk haberler olduka nem arz etmektedir. 27 Aralk gn saat 8de Kemahtan Ankaraya ekilen telgrafta; depremin gece saat 02.00 sralarnda olduu, yer sarsntsyla beraber hkmet kona, ordu mfet-tilii, ordu evi, postane ve ehrin en salam binalar dhil olmak zere btn ev ve dkknlarn ykld, ehrin batanbaa enkaz yn haline geldii bilgileri yer almaktadr.7 Dumanl stasyonunda Erzincan Valisinden gelen telgrafta ise; btn evlerin ykld, halkn tamamen akta kald ve insan zayiatnn tes-

2 Blent zmen, Murat Nurlu, Hseyin Gler, Corafi Bilgi Sistemi ile Deprem Blgelerinin ncelenmesi, Bayndrlk ve skn Bakanl, Afet leri Genel Mdrl Yaynlar, Ankara, 1997, s. 42.

3 http/www.udim.koeri.boun.edu.tr (Eriim tarihi: 17.11.2014)4 Osman Kubilay Gl, 27 Aralk 1939 Erzincan Depreminin Sivas ve lelerine Etkileri,

Zeitsohrift fr die Welt der Trken Journal of World of Turks, Say 3, 2011, s. 136.5 B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 119.844.9. 6 B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 118.827.33.7 B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 119.843.4.

41

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

piti konusunda almalarn devam ettii yazmaktadr.8 Ayrca 27 Aralk gn Tokat, Samsun ve Ordudan da depremin ok byk olduu ve acilen insani yar-dmlarn yaplmasnn zorunlu olduuna dair Ankaraya eitli telgraflar ekil-mitir.9 Grld zere depremin Erzincanda ki kadar olmasa da etrafndaki illerde de byk ykmlara yol at gelen telgraflardan anlalmaktadr.

Depremden sonra Kandilli Rasathanesi Mdr Prof. Dr. B. Fatin ile yap-lan grmede, depremin yerin 49 km altndan geldii ve en son teknoloji dep-remler makinelerin bile bozulduu ve hayatnda ilk defa bu iddette bir dep-rem hissettiinden bahsetmitir.10 lke iinde ve dnda birok yerde hissedilen deprem o kadar iddetliydi ki 28 Aralk gn Londradan gelen haberlere gre; Anadolu iddetli bir depremin meydana geldii, baz sismograflarn inelerinin krld ve bu depremin svire ve talyadan da hissedildii hakknda bilgiler yer almaktayd.11

Belki de depremin lmcl etkisini artran faktrlerin banda mevsimin k olmasn ve 35ler derecesinde hissedilen souk havay sylemek mmkn-dr. Bu nedenle vatandalarn maruz kald souk hava koullar yalnz o anda lenler iin deil, hastalanan, yaralanan ve sa kalanlar iin de ayr bir felaket olmutur.12 Blge yollarnn kar ile kapl olmas ve yollarda depremin etkisiyle kaymalarn meydana gelmesi zelzele blgesine yardm ulatrlmasna engel te-kil etmekteydi. Ayrca tren hatlarnn da bozulmu olmas Erzurum ve Sivastan kalkan yardm trenlerinin Erzincana ulamasn geciktirmekteydi.13

2. Devlet Erknnn Deprem Blgesine Gitmesi ve almalar

28 Aralk sabah Dahiliye Vekili B. Faik ztrak ve Shhiye Vekili Dr. Hu-lusi Alata saat 09:40 treni ile Ankaradan deprem blgesine gitmek iin ayrl-mlardr.14 Trende bulunanlardan Ke Yazar Nsret Safa Cokun, Vekillerden ald malumat yle nakletmektedir; memleketin ark blgesiyle bu blgeye

8 B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 178.234.5.9 B.C.A., Fon Kodu: 490.1.0.0. Yer No: 1586.473.1.10 Ulus, 28 Aralk 1939.11 Akam, 28 Aralk 1939.12 Meliha Avni, skender Fahreddin Sertelli, 1939 Anadolu Zelzelesi, Eminn Halkevi

Neriyat, stanbul, 1940, s. 35.13 Akam, 28 Aralk 1939.14 Ulus, 29 Aralk 1939.

42

LHAN HAN

Mart - 2014

yaknlaan Orta Anadolu ksmndan baz vilayetlerimiz misli grlmemi bir zel-zele felaketiyle karlamlardr. Bunlarn iinden de en talihsizi Erzincan km. ehrin tamamen ykld ve insanca zayiatn ok fazla olduu anlalyor. Ayn zamanda bu trenin bir imdat katar olduu ve felaketzedelere adr, yiyecek ve enkaz kaldrmak iin amale gtrd de bilinmektedir.15

Trende Dhiliye Vekili ile yaplan bir dier rportajda ise, deprem bl-gesindeki btn memurlara depremzedelerin barnmalar ve onlara yaplacak yardmlar hususunda gerekli talimatlarn verildii, Erzincanda tek bir nakil vastas salam kalmadndan Divriiden alt kamyonun Erzincana gnderil-dii belirtilmitir. Ayrca daha hzl inceleme yapmas ve rapor hazrlamas iin Trabzondaki Umumi Mfettilik Brosunun depremzedelerin isknlar neti-celeninceye kadar Erzurumda grev yapaca aklanmtr.16 29 Aralk akam Erzincana ulaan 4. Umumi Mfettilik grevlileri zaman kaybetmeden temiz-leme ve yardm almalarna balamtr.17

Ayrca Shhiye Vekili Dr. Hulusi Alata Erzincana hareket edilirken baz bilgileri basnla paylamtr. Depremden zarar gren yerler iin btn tedbirle-rin alndn belirten Alata, depremzedelerden 1.000 kadar Kayseride, 1.500 kadar Divriide, 1.000 kadarnn da Sivasta iskn edilmesi iin bir heyet olu-turulduunu ve bu heyetin almalarn bitirdiini, en yakn zamanda da dep-remden zarar gren insanlarn bu yere yerletirileceini ifade etmitir.18

Cumhurbakan smet nnn de 31 Aralkta Erzincan varm ve zaman gemeden kendisinden daha nce gelen vekil ve baz devlet grevlileriyle beraber depremin bilanosunu grmek iin ehri dolamaya balamlardr. Ne yazk ki hasar ve tahribattr byktr. Bu durum karsnda mteessir olan nn bir yandan incelemelerde bulunurken bir yandan da depremzedeleri teselli etmeye almtr.19 Tabi devlet erknnn orada bulunmas depremzedelere byk mo-ral kayna olmutur.

smet nn ve maiyetindeki grevliler ehirde incelemelere devam eder-ken hazin sahnelere de ahit olmulardr. Bunlardan bir tanesi de yal bir ka-dnn nnnn boynuna sarlarak Mehmetim burada ld. O da askerdi.

15 Avni, Sertelli, a.g.e., s. 48.16 Akam, 29 Aralk 1939.17 Ulus, 31 Aralk 1939.18 Ulus, 31 Aralk 1939.19 Vakit, 1 Ocak 1940.

43

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Senin olundu. Sen sa ol babamz. diyerek hkrklar iinde alamtr. Ol-duka mteessir olan nn, vekillere baz talimatlar vererek akam saatlerinde Erzincandan ayrlmtr.20 Devletin st dzey yneticileri yalnz Erzincan deil depremden zarar gren btn yerlere gitmiler ve buralarda tetkiklerde buluna-rak alnacak tedbirleri belirlemilerdir.

3. TBMMde Yaplan almalar

Trkiye Byk Millet Meclisi, depremin meydana geldii gecenin sabah yani 27 Aralk gn zaman kaybetmeden almalara balamtr. Sz alan Sh-hiye Vekili Dr. Hulusi Alata Anadolunun dousunda meydana gelen depremle alakal bir beyanat vermitir. Bu beyanat olduka nemlidir, zira deprem bl-gelerinden ekilen ilk telgraflar mecliste okunmutur. Beyanatn bir blmn vermek yerinde olacaktr. yle ki;

Bu sabah saat ikide memleketin birok yerlerinde iddetli bir zelzele hissedildi. Bu zelzele tesirini en ziyade Erzincan, Tokat, Si-vas ve Ordu vilyetlerinde gstermitir. Peyderpey malmat almak-tayz. Aldmz malmata gre, msaade buyurursanz Erzincann telgrafn okuyaym: Gece saat iki raddesinde ok iddetli bir zelzele oldu. Bu zelzelede Hkmet kona, ordu mfettilii, ordu evi, pos-tahane ve ehrin en salam binalar dhil olmak zere btn evleri ve dkknlar yklmtr. ehir batanbaa enkaz yn halindedir. Kendilerini kurtarabilenler sokaklara dklmlerdir. imdiden bir-ok l ve yaral tespit edilmitir. Birok nfus enkaz altndadr. Pek az hasarata urayan ve zayiat vermeyen piyade ve topu klalarn-dan gelen askerlerle enkaz altnda kalanlarn kurtarlmasna ve tede beride balayan yangnn itfasna allmaktadr. ehirde muhabere imkn bulunmadndan bin mkltla Jeneral skora ile birlikte Dumanl istasyonuna gelinmitir ve malmat ancak oradan arz edile-bilmitir. Tmen komutan Akdoan ehirde yardm ileriyle megul-dr. ehir kmilen yklm olduundan ekmek ihtiyac olduu gibi enkaz altndan kurtarlanlarn ve kurtarlacaklarn tedavileri iin il ve doktor ve halk barndrmak iin ok miktarda adra ihtiya vardr. Tahribat yalnz ehre mnhasr olmad, kylerde de geni mikyasta tahribat ve zayiat olduu anlalmtr...

20 Vakit, 2 Ocak 1940.

44

LHAN HAN

Mart - 2014

Konumasna devam eden Hulusi Alata, depremden etkilenen dier blge-lerden gelen telgraflar da okumu ve zayiatn ne kadar olduu hakknda meclise bilgi vermitir. Bu bilgiler verildikten sonra alnan tedbirlerle ilgili almalar anlatmtr. lk etapta, Kzlay tarafndan deprem blgelerine hem bir miktar para hem de eitli temel gereksinim maddelerinin yollandn belirtmi ve ken-disinden sonra krsye gelen baz milletvekilleri de depremle alakal dncele-rini ifade etmilerdir.21

3.1. Milli Muavenet Komitesinin Kurulmas

Yukarda da belirtildii zere krsye gelen milletvekillerinden Gmha-ne Milletvekili Hasan Fehmi Ata, baz blgeler ile telgraf iletiimi konusunda baz problemlerin yaandn ve irtibatn salanamadn hatrlatarak bunun bir an zmlenmesini talep etmitir. Shhiye Vekili Alata ise, hkmetin bu konu zerinde altn ve sorunun ok ksa bir sre iinde halledileceini ifade etmitir.

Sz alan Tunceli Milletvekili Sami Erkman ise, depremzedelere meclis bt-esi tarafndan 40 bin lira denmesini talep etmitir. Ancak depremin bilanosu daha netlik kazanmad iin bu teklife scak baklmamtr. anakkale Millet-vekili Ziya Gevher Etili krsye gelerek Sayn Erkmann dncelerine katld-n ancak bu yardm iinin daha sistemli yrtlmesi iin meclis bnyesinde bir yardm komitesini oluturulmasn teklif etmitir. Yaplan oylama sonucu bu teklif, Milli Muavenet adnda bir komitenin tekil edilmesi karar ile sonulan-mtr.22 Komitenin bakanlna Abdlhalik Renda getirilmi ve hi vakit kay-bedilmeden komite tamimini yaynlayarak almalara balamtr.23 Komitenin faaliyetleri ileri ki blmlerde verilmeye allacaktr.

3.2. Yabanc Devletler den Gelen Taziyelerin Okunmas

Depremin meydana gelmesinden sonra birok lke Trkiyeye yaralarn hzl bir ekilde sarlmas ynnde temennilerde bulunulan telgraflar ekmitir. Gelen bu taziyeler Meclis Reisi tarafndan okunmutur.

21 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 7, tima Senesi 1, s. 126, 127.22 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 7, tima Senesi 1, s. 126 - 128.23 Akam, 29 Aralk 1939.

45

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Depremden len insanlar iin iki dakikalk sayg duruu ardndan 3 Ocak 1940 tarihli meclis oturumu almtr. Meclisi Reisi tarafndan ran Meclisinin taziye telgraf okunmutur. randan gelen taziye telgraf yledir; ran mille-ti karde ve dost Trk milletinin bu felketten doan derin kederine itirak eden en samim taziyelerimin ltfen kabuln rica ederim. Daha sonra ise, Msr Meclisinden gelen taziye okunmutur. yle ki; Asil Trk milletinin maruz kal-d elim felketten dolay Msr milletinin kalpten gelen ve pek derin taziyetlerini Msr Meclis-i Mebusan namna ve kendi namma, ekselansnza ibl eylerim, iki memleketi birletiren kardelik ve dostluk balan dolaysyla btn Msr mille-tinin hissiyatna tercman olduuma eminim. Bu iki devletten gelen taziyelerin okunmas karsnda milletvekilleri ok memnun olmular ve bravo sesleri ile sevinlerini belli etmilerdir.24

12 Ocak tarihinde Japonya Meclisinden gelen taziye telgraf okunmutur. yle ki; Ahiren Anadoluyu musab klan mthi zelzele felketinden fevkalde mtehassis olan Japon Meclis-i Mebusan en samim hissiyatn izhar eder.25

17 Ocak tarihinde ise Irak Mebusan Meclisinden gelen taziye okunmu-tur. yle ki; Aziz komumuzu musab klan felketten fevkalde mteessir olan Irak Mebusan Meclisi tatili takip eden ilk celsesinde kederli hissiyatn ekselansnza ibla karar vermitir. Meclis namna ekselansnza ve asil Trk milletine arz- ta-ziyet eylerim.26 Yaplan incelemeler sonucunda ifade edilen bu taziyelerden baka herhangi bir devletten gelen taziyenin meclise okunmak zere intikal etmedii tespit edilmitir. Ancak Trkiye Byk Millet Meclisinde okunmasa bile birok devletten deprem taziye telgraflarnn geldii bilinmektedir.27

3.3. Deprem Blgesindeki Ceza Hkmlleriyle lgili karlan Ka-nun

10 Ocak 1940 tarihli oturumunda Trkiye Byk Millet Meclisinde dep-rem blgesinde bulunan caza hkmlleri ile ilgili bir iyiletirmenin yaplmasn n gren bir konu gndeme getirilmitir. Bu konu Adliye Vekili Fethi Okyar

24 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 7, tima Senesi 1, s. 2, 3.25 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 52. 26 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 68.27 8 Ocak 1940 tarihinde Lksemburg Byk Dukalndan gelen taziye telgrafnn da

okunduu bilinmektedir. Fakat telgrafn muhtevasna dair bir bilgiye ulalamamtr. (TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 25.)

46

LHAN HAN

Mart - 2014

tarafndan zelzele felaketine uram yerlerdeki mahkm ve tutuklular hakkn-daki kanun layihasnn yeniden mzakere edilmesi ynnde meclise bir nerge vermesiyle milletvekilleri tarafndan grlmeye balanmtr.28 Sz alan Fethi Okyar, byle bir nergenin niin meclis gndemine getirildii konusunu iki sebeple aklamtr. Okyar; birinci sebep olarak, depreme maruz kalm birok yerde cezaevleri yklm ve ierisinde durulmayacak hasara uramtr. Bu su-retle bu mahkm ve tutuklular akta kalm olmalarn gstermi. kinci sebep olarak da, bu mahkm ve tutuklular herkes gibi ayn felakete uramlar ve ev-leri yklm bunlarn birer ailenin yannda kalmalarnn, onlara az ok yardm etmelerinin ok doru bir i olacan belirtmitir.29

Meclis Bakan tarafndan reye sunulan kanun maddeleri yaplan oylama sonucu kabul edilmi ve yasalamtr. Deprem blgesindeki mahkm ve tutuk-lularn hukuki manada son durumlar bu ekilde netlik kazanmtr. Bylece mahkm ve tutuklular hakkndaki infaz kararlar 1 yl mddetle tehir edilmi ve bunlar devlet tarafndan muhafaza altna alnarak depremin yaralarn sar-mak iin istihdam edilmilerdir.30

3.4. Dhiliye Vekili ve Shhat - tima Muavenet Vekilinin Depremle Alakal Beyanatlar

Hatrlanaca zere Faik ztrak ve tima Muavenet Vekili Hulusi Alata depremden hemen sonra Erzincana hareket etmiler ve buradan da depremden zarar gren dier yerlere gidip eitli tetkiklerde bulunmulard. te yaplan bu 10 gnlk tetkik sonrasnda hazrlanan rapor bu iki vekil tarafndan milletve-killerinin bilgilerine sunulmutur. Bunun zerine meclisin 10 Ocak 1940 tarihli oturumunda sz alan Dhiliye Vekili Faik ztrak depremin yalnz Trkiyeyi deil btn dnyay yasa boduunu belirterek szlerine balamtr. ztrak, raporu ve alnan tedbirleri 18 madde altnda vermeye almtr.31 Bu maddeleri ksaca vermenin almann anlalmas asndan doru olaca dnlm-tr. yle ki;

28 Akam, 11 Ocak 1940.29 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 36, 37.30 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 51.31 Ayrca ariv belgeleri incelendiinde deprem blgesindeki vekillerin 01.01.1940 tarihinde

deprem mahallindeki durum ve yaplan almalar hakknda ki raporu Babakanla bildirdii grlmektedir. (B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.11)

47

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

1- 25 bine yakn insan lm ve 8 bin kadar yaral olduu tespit edilmitir. Ancak bu rakamlarn ilerleyen zamanlarda deimesi mmkndr. Felaketin iddeti byk, sahas genitir. Gerek mevsim gerekse depremin meydana geldii saat, felaketin iddetini artrmtr.

2- Depremin ne zaman ve nasl olduunu, hangi tedbirler alndn belirti-lerek 10 gn devam eden seyahat srasnda izlenim ve incelemeler anlatlacaktr.

3- 28 Aralk sabah Erzincana gidilmek zere Sivastan geilmi ve yolculuk esnasnda deprem blgelerden gelen bilgiler zerine baz tedbirlerin alnmasn grevlilere iletilmitir.

4- Sivasta vali, komutan ve Shhat Mdr ile grlmtr. Sivas eh-rinde hasar olmad tespit edilmi ve bu durumun da dier taraflara yardm iin nemli olduu ifade edilmitir. Ancak Sivasn Hafik, Zara, Koyulhisar ve Suehri kazalarnda zayiatn ar olduu grlmtr. Ayrca kardan kapanan Erzincan yolunun almas iin 200 amale gnderilmi ve deprem blgelerine Sivas ve Divriiden kamyonlarla erzak yollanmtr.

5- Erzincan zayiat dier yerlerden daha fazla idi. Bir an nce Erzincana ulamann elzem olduu, ancak yollarn karla kapal olmas sebebiyle ok yava yol alnd belirtilmitir. Erzincana baz st dzey memurlarn ulat haberi-ni alan bu heyet biraz daha rahatlamtr.

6- 31 Aralk saat 11:00de Erzincana varlm ve hemen istasyon civarnda toplanm halk ve yarallar dolalmtr.

7- Ayn gn saat 13:00de Cumhurbakan smet nn gelmi ve dep-remden zarar gren insanlar devlet erkan tarafndan teselli edilmi ve aclar paylalmtr. nsanlarn nnye byk tevecch gstermeleri dikkat ekici-dir. Gerekli talimatlar verildikten sonra nn ve kurmaylar saat 16:30 gibi Erzincandan ayrlmlardr.

8- nn ehirden ayrldktan sonra vekiller ve dier resmi grevliler he-men bir toplant yapm ve nasl hareket edilmesi ynnde gr alveriinde bulunmulardr. Bir yandan da alnan tedbirler ve yaplan almalar hakkn-da bilgiler verilmitir. Sivastan gelen amelelerin almaya balad, nc Ordu Mfettii tarafndan 400 sabah 400 leden sonra almak zere 800 asker istihdam edildii, 1000 adrn hemen datld, Erzincana gelmeden nce 170 tane jandarmann Erzincana gitmesi iin talimat verildii, bunlarn Erzincana ulat ve ivedilikle almalara balad ifade edilmitir. Bu iler

48

LHAN HAN

Mart - 2014

yapldktan sonra 1 Ocak yani yeni senenin ilk saatlerinde vekiller Sivasa doru hareket etmilerdir.

9- Divriiye gelindiinde orann Belediye Bakan ile grlm ve 200 tane amelenin Erzincana gnderilmesi istenilmitir. Gayretli bir ekilde 200 ka-dar ameleyi tedarik eden Divrii Belediyesi zaman kaybetmeden bu ameleleri Erzincana yollamak zere yola karmlardr.

10- Tokattan gelen haberlerin ok endie verici olduu belirtilmi ve hzl bir ekilde oraya intikal edilmesi gerektii vurgulanmtr. Bu arada Sivas Valisi ile yaplan grmede depremden zarar gren Sivasn kazalarnda Jandarmann ok gayretli altklar bilgisi alnmtr.

11- 2 Ocak saat 11:00de Turhala varlm, buradan Vekil Alata ve baz g-revliler Tokata ve oradan da Niksara gitmi ve gece yars tekrar dnmlerdir. Bu arada ztrak ise Amasyadan dnmekte olan nn beklemitir. nnnn gelmesiyle ztrak, Erzincanda yaplan almalar hakknda bilgiler vermi ve 5 Erbaal vatanda da yannda getiren nn bunlarla vekilleri grtrm ve Niksar, Erbaa tarafnda son durum hakknda bilgi almalarn istemitir. Yaplan grme sonunda Erbaaya Tokat ehrinden deil de ki Tokatta depremden en ok etkilenen yerler arasndadr- Samsundan yardmlar yapld renilmitir. Dolaysyla Vekil ztrak, Erbaa iin yaplacak yardmlarn Samsundan temini iin talimat vermitir.

12- En mhim zarara urayan yerler arsndan yer alan ve tam anlamyla ihtiya tedbirlerinin alnmad yer olan Readiyeye gitmek en nemli i olduu beyan edilmitir.32 Olduka dalk bir yerleim yeri olmas ve heyelan netice-sinde yollarn kapanmas Readiyeye yaplacak yardmlarn aksamasna neden olmutur. Turhal eker Fabrikasnn gnderdii Shhi Heyet, Readiyeye 28,5 km mesafedeki Fazl Kprs denilen mevkide adrlarn kurmu ve etraftaki yarallar tedavi etmeye balamtr. Readiyeye yardm ancak develerle gt-rlmtr. Geici olarak barnma yerlerinin yaplmas iin lazm olan malzeme

32 Readiyede depremin ykc etkisinin ne kadar byk olduunu depremi Almusta (Readiyenin yaklak 25 km gneybatsnda yer alan Tokata bal bir ile, o zamanlar da ise nahiyedir.) yaam olan dedem Niyazi Hain ile yaptm rportaj sonrasnda daha iyi anlam bulunmaktaym. lkokul alarnda olan dedem, depremin souk bir k gecesinde meydana geldiini ve uyandklarnda Almusun yerle bir olduunu, ta zerinde ta kalmadn ifade etmitir. Bu depremde 7 kardeini kaybetmi ve tek kendi hayatta kalmtr. Almustaki bu vahim durum depremin Readiyede nasl bir hasara yol atn gstermesi asndan nemlidir. (01 Aralk 2014)

49

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Turhal eker Fabrikasndan ve inaat iileri de civar kylerden karlanmtr.

13- Tokata gelen Vekiller vali ile grtklerini ve validen kapanan Rea-diye yolunun almas iin 200 askerin grevlendirildii, bunlarn da ivedilik-le almalara balad ynnde bilgiler aldklarnn ifade etmilerdir. ztrak, ulalamayan Readiyeye gitmesi iin Tokat Valisine direktif verdiini de belirt-mitir.

14- Tokatta yerel grevliler ile gren vekiller, bu mevsimde motorlu ara-larn kullanlmasnn g olduunu bunun iin de develerle deprem blgelerine yardm gtrlmesi, ulalmas zor olan yerlerde de 10 km aralklarla yarallara baklmak iin baraklarn kurulmas gerektii talimatlarn vermilerdir.

15- Tekrar Turhala dnen vekiller, buradan Ordu ve Giresun Vilayetleri-ne telgraf ekerek zarara urayan yerlerde acilen tedbirlerin alnmas gerektiini belirtmilerdir.

16- Heyet Suehri ve Koyulhisardaki vaziyeti renmek iin Turhaldan Sivasa hareket etmitir. 5 Ocak saat 08:00de Sivasa ulaan vekiller, yollarn kar dolaysyla kapandn ve alnan tedbirlerin uygulanmas iin motorlu aralarn yerine deve ve atlarn kullanld ynnde rendiklerini belirtmilerdir. Bu arada 7 Ocak gn Tokat Valisinin de Readiyeye ulat haberini almlardr.

17- Bu ilerle urald srada Trkiyenin deiik yerlerinde sel felaketinin olduu ve bunun sonucunda da onlarca insann ld haberi alnmtr. Bunun iin de hemen almalara balanld ifade edilmitir.

18- Yaplan incelemelerin ve alnan tedbirlerin bu ekilde olduunu ifade eden ztrak milletvekillerine; sizleri temin ederim ki vazifeli veya vazifesiz her-kes namuskrene alm ve alyor. diyerek szlerini tamamlamtr.33

Dhiliye Vekilinin yapm olduu bu kapsaml aklamadan sonra sz alan Shhat ve tima Muavenet Vekili Hulusi Alata, ok farkl bir ey sylememi depremle alakal yalnz baz nemli rakamlar vermitir. Depremin Erzincan, Sivas, Amasya, Tokat, Samsun, Ordu, Giresun, Gmhane, Yozgat ve Tunceli vilayetlerinde ykc etki yaptn syleyerek u rakamlar vermitir; l miktar 23.131, yaral miktar 7.994, tamamen yklm ev miktar 16.385, iine giril-meyecek olanlar 9.157 olmak zere toplamda 29.390 tane ev harap olmutur. Bu rakamlarn her gn deitiini belirtmitir. Kendisinin de doktor olmas hasebiyle salk alannda yaplan almalar hakknda biraz bilgi vermi ve yara-

33 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 37 42.

50

LHAN HAN

Mart - 2014

llarn depremden az zarar gren yerlere nakledildiini, stma gibi hastalklarn yaylmamas iin nlem aldklarn ifade etmitir.34

3.5. Depremzedelere Yaplacak Yardmlar iin Oluturulan Kanun

Meclisin 15 Ocak 1940 tarihli oturumunda depremzedelerle alakal Erzincanda ve Erzincan yer sarsntsndan mteessir olan mntkada zarar g-renlere yaplacak yardm hakknda adyla bir kanun teklif edilmitir. Meclis gndemine gelen teklifin Muvakkat Encmenine havalesi uygun grlmtr.35 Meclise 17 Ocak gn tekrar gelen kanun teklifi yaplan grmeler sonunda kabul edilmitir. Bu kanun zarara urayan ailelere yardm edilmesi, yetim kalan ocuklarn maaa balanmas, orada grev yaparken depreme maruz kalan me-murlarn maalarnn iyiletirilmesi ynnde birtakm maddeleri iermektedir.36 Alnan bu karar, depremden zarar gren vilayetlerin valiliklerine bildirilmi, bu dorultuda almalarn yaplmas ve kanun kapsamna girenlerin tespit edilme ileminin bir an nce bitirilmesi istenmitir.37

4. Deprem Blgelerine Yaplan Yardmlar

28 Aralk gn meydana gelen deprem gerek Trkiyede gerekse dnyada byk yank uyandrmtr. Depremden hemen sonra Trkiyenin eitli vilayet-lerinden yaplan yardmlarn yansra birok lkeden de Trkiyeye gerek kara gerekse deniz yoluyla hatr saylr yardmlarn yapldn sylemek mmkn-dr. Bu balk altnda yaplan yardmlar eitli tablolar halinde yurtii ve yurt-d olmak zere iki alt balk eklinde anlatlmaya allacaktr.

4.1. Yurtiinden Yaplan Yardmlar

Depremden hemen sonra devletin oluturduu komisyon veya baz sivil kurulular tarafndan depremzedeler iin yardm toplama faaliyetleri balam-tr. nceki blmlerde de ifade edildii zere meclis Milli Muavenet (Yardm) adnda bir komite tekil etmiti. Kurulmasndan hemen sonra almalara bala-

34 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 42, 43.35 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 62.36 TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 58.37 B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 90.18.13. (B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No:

89.130.4., B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 91.41.19.)

51

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

yan komite, 28 Aralk gn btn umumi mfettiliklere ve valilere talimatlar vermitir. Bu talimatta; Vatanda! Felaketzede kardelerine yardm etme birinci vazifendir. Bunu unutma. Faciann strabn ancak sratli ve umumi bir yardm seferberlii ile hafifletebiliriz. Unutmayalm ki binlerce vatandamz kara k or-tasnda, aktadr. Ekmee, yuvaya ve her trl eyaya muhtatr. Felakete urayan vatandalarn midi devlette ve sizlerdedir. eklinde ifadeler gemektedir.38 Za-man kaybedilmeden almalar balanm TBMM ve Komite Reisi Abdlha-lik Renda tarafndan meclis namna komitenin hesabna 20 bin lira yatrlm, Ankarada halk tarafndan 5 bin lira, baz memurlar kendi aralarnda 2 bin lira, stanbuldan ise 10 bin lira nakit para toplanmtr. Yine ayn gn baz irket ve ahslar tarafndan komiteye balar yaplmtr.39 27 Aralk gn Kzlay Cemiyeti, Erzincan Valiliinden gelen telgraf zerine Erzincana 15.000 liras para olmak zere 500 adr, 1000 battaniye, 1000 don ve gmlek yollamtr. Zara Kzlay ubesinden gelen telgraf zerine Zaraya da 200 adr ve 2.000 lira para gnderilmitir.40

Komite, tamimini btn vilayetlere telgraf ektikten sonra birok vilayette hummal bir alma balam ve toplanan paralar komitenin hesabna yatrl-mtr. lk gnlerde komitenin hesabna yatrlan paralar ve nerelerden yatrld-n aada tablo eklinde vermek mmkndr.41

Bata Bulunan Yerler Yaplan Yardm Miktar (Lira)

Antakya 1.000Eskiehir 1.500Malatya 1.160Fenike 500Akehir 600zmir 10.000Kastamonu 14.000ankr 1.500Beypazar 2.000

38 B.C.A., Fon Kodu: 30.01. Yer No: 121.768.2.39 Akam, 29 Aralk 1939.40 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.5.41 Ulus, 29, 30, 31 Aralk 1939.

52

LHAN HAN

Mart - 2014

Turgutlu 1.000Gerede 1.000Zonguldak 35.000Merkez Bankas 200.000Orman Umum Mfettilii 460

anakkale 2.000

Ankara ofrler Cemiyeti 250

Darende 1.000

Mudurnu 200

Bozhyk 2.000

Adyaman 520

zmit 2.000

Sivrihisar 500

Tosyo 1.000

Takpr 500

Kayseri 14.000

Balkesir 7.000

Sinop 800

Ankara 266.794.95

Adliye Vekleti Merkez Tekilat 6.00042

stanbul 58.000

Edirne 3.500

Ayanck 1.203

Afyon 820

Sivas 600

Samsun 10.300

nebolu 2.11143

Balkesir ve Kazalar 70.57144

424344

42 Akam, 30 Aralk 1939.43 Akam, 31 Aralk 1939.44 B.C.A., Fon Kodu: 490.1.0.0. Yer No: 448.1.

53

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Depremin olduunu haber alan Hakkri, Krehir ve Antakyadaki memur-lar maalarnn %10unu depremzedeler iin ayrdklarn bildirmilerdir. Ayn ekilde Isparta ve Eskiehirde de memurlar maalarnn 5 ay boyunca deprem-zedeler iin bir miktar kesilmesi karar almlardr.45 Bu vilayetlerdeki memur-lar gibi Yksek Ziraat Enstitsnde, Maarif Merkez Tekilatnda, Bankas Merkez ubesinde alan memurlar da maalarnn bir ksmn depremzedeler iin ayrmlardr.46 Malatya halk depremzedeler iin ok yksek alaka besle-milerdir. 2 saat gibi ksa bir sre iinde 1.700 kg un, 11.000 kg bulgur, 1.000 buday, 2.000 kg pekmez, 1400 adet ekmek ve 1.100 kg kadar da muhtelif erzak toplayarak Erzincana yollamlardr.

Anadolu insan depremzedeler iin para toplamak iin farkl yollara da bavurmulardr. rnein; Ankara Halkevi depremzedeler iin konser ve pi-yesler tertip etmi, Ankarada baz sinemalar birka gnlk haslatlarn dep-remzedelere yollanmas ynnde karar almlardr.47 Hatta Fenerbahe, Gala-tasaray ve Beiktan da iinde bulunduu 8 kulp kendi aralarnda malar yaparak buradan elde edilen gelirleri depremzedelerin ihtiyalar iin kullan-mlardr.48 Ayrca baz vekiller; Mersin, Adana, Malatya, Diyarbakr, Elaz, Kayseri, Hatay ve Sivas Valiliklerine telgrafla talimat vererek her gn en az 2.000 adet ekmek piirerek Erzincan istikametine sevk edilmesini istemitir. Bylece gnde 20.000 ekmek deprem blgelerine gnderilmitir.49 Tabi bu yardmlarn byk bir ksm Kzlay ats altnda gereklemitir. Belki de depremzedeler iin korunakl bir yerin olmas en byk ihtiyat. Bundan ha-reketle deprem blgesine birok yerden adr yollanmtr. adrlarn da iin-de olduu yurtiinden yaplan yardmlarn tablolatrarak vermenin konunun daha iyi anlalmas bakmndan nemli olaca dnlmtr. Vilayetler ba-znda yurtiinden yaplan yardmlar ve sevkiyat yerlerini ayr tablolar halinde u ekilde vermek mmkndr;

45 Akam, 31 Aralk 1939.46 Ulus, 29, 30, 31 Aralk 1939.47 Ulus, 31 Aralk 1939.48 Akam, 31 Aralk 1939.49 Ulus, 30 Aralk 1939.

54

LHAN HAN

Mart - 2014

Sivas Transit Deposundan Deprem Blgelerine

Yaplan Sevkiyat ve Miktarlar50

Sevkiyat Yaplan Yer Malzemenin Cinsi Miktar

Erzincan Vilayeti Erzak 236 TonGiyim Eyas 74649 ParaYatak Takm 3338 TakmKereste 65,595 Metre MikpKibrit 10 SandkSoan 8610 Ton

Sivas Vilayeti Giyim Eyas 198896 TonErzak 166 TonYatak Takm 7837 TakmKereste 75,500 Metre Mikpivi 1507 SandkHzar 150 AdetKeser 870 AdetKazma 2000 AdetKrek 4000 Adet

Tokat Vilayeti Erzak 22 TonGiyim Eyas 7526 Para

Amasya Vilayeti Erzak 9 TonGiyim Eyas 9406 Para

Ankara Vilayeti Giyim Eyas 5468 ParaHatay Vilayeti Erzak 12 Ton

Giyim Eyas 5855 ParaMalatya Vilayeti Erzak 11 Ton

Giyim Eyas 300 ParaYatak Takm 1183 Takm

Mersin Vilayeti Erzak 12 TonMara Vilayeti Erzak 13 TonOrdu Vilayeti Erzak 43 Ton

Giyim Eyas 1907 ParaYatak Takm 308 Takm

Adana Vilayeti Erzak 13 Ton

50 B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.

55

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Develi ve ncesu Kazalar Erzak 15 TonGiyim Eyas 2241 ParaYatak Takm 735 Takm

Kelkit ve iran Kazalar Erzak 12 TonGiyim Eyas 21788 Para

Plmr Kazas Erzak 593 KgSamsun Vilayeti Giyim Eyas 4009 Para

Tablodan da anlalaca zere Sivas Transit Deposundan en ok yardm ya-plan yerlerin banda depremden en ok etkilenen Erzincan ve Sivas vilayetleri gelmektedir. Ancak Sivas merkezde deprem az hissedildii iin bu yardmlarn, depremin ykc etkisinin en ok olduu Hafik, Suehri, Koyulhisar ve baz ky-lere yapld bilinmektedir. Yaplan yardmlarn genilii, depremin ne kadar byk apta olduunu gstermektedir.

Samsun Transit Deposundan Deprem Blgelerine Yaplan Sevkiyat ve Miktarlar51

Sevkiyat Yaplan Yer Malzemenin Cinsi Miktar

Giresun Vilayeti Erzak 135 Para

Eya 16 Balye

Ordu Vilayeti Erzak 868 Para

Eya 338 Balye

aramba Kazas Erzak 154 Para

Kereste 111,237 Metre Mikb

ivi 120 Sandk

Fatsa Kazas Erzak 517 Para

nye Kazas Erzak 17 Para

Amasya Vilayeti Erzak 50 Para

51 B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.

56

LHAN HAN

Mart - 2014

Sivas Vilayeti Erzak 72 Para

Giyim Eyas 16 Balye

Erbaa Kazas Giyim Eyas 6 Balye

Malzeme 20 Sandk

Kzlay stanbul Sat Deposundan Deprem Blgelerine Yaplan

Sevkiyat ve Miktarlar52

Sevkiyat Yaplan Yer Malzemenin Cinsi Miktar

Erzincan Vilayeti Sabun 5029 KgKereste 7 VagonSa 7 AdetPortatif Ev 20 AdetRadyo 1 AdetHoparlr 1 Adet

Kemah Kazas ivi 200 SandkSabun 2021 Kg

Giresun Vilayeti Ayakkab 52 Balyeamar 1533 AdetMuhtelif Giyecek Eya 863 BalyeBattaniye 500 AdetKuma 4,5 MetrePamuk 1 BalyeSoba 3 AdetArpa 85 KgBuday 1000 KgBulgur 34 uvalay 3 SandkFasulye 34 uvalHelva 379 TenekeKavurma 126 TenekeKuskus 50 Kg

52 B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.

57

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Hububat rnleri 277 uvalPeynir 79 Teneke eker 20 SandkYourt 28 TenekeGaz Ya 4 Tenekela 21 SandkKonyak 8 SandkZeytin 25 Kfe

Alucra Kazas Battaniye 10 uvalYorgan 850 Adet

Gmhane Vilayeti Giyecek Eya 17 Sandkeker 100 uvalReel 20 Sandk

Ordu Vilayeti Ayakkab 40 BalyeDon 250 AdetBattaniye 400 AdetBulgur 19 uvalFanila 500 AdetBuday 1083 KgMsr 195 Kgeker 10 SandkSade Ya 30 SandkUn 897 uvalEczal Pamuk 1 Balyeivi 3 Sandkla 18 Sandk

Samsun Vilayeti ivi 500 SandkSinop Vilayeti uval 500 AdetTokat Vilayeti Ayakkab 68 Balye

Muhtelif Giyecek Eya 692 BalyePastrma 1 Sandkivi 800 SandkKeser Sap 652 SandkKeser ve Testere 1600 Adet

Yozgat Vilayeti uval 3 Balye

58

LHAN HAN

Mart - 2014

ncelenen belgelerden hareketle, depremin meydana geldii 27.12.1939 ta-rihinden 18.03.1940 tarihine kadar muhtelif valiliklere, kaymakamlklara ve Kzlay Tekilatna gnderilen parann toplamda 156.617.710 lira olduu grl-mtr.53 Yardmlar artarak devam etmesi Anadolu insannn civanmertliini ortaya koymutur. Ayrca Diyanet leri Bakanl da depremin yaralarnn tez zamanda sarlmas iin baz almalar ifa etmitir. Bu maksatla yaplan al-malardan bahsetmek gerekirse; btn vilayet ve kaza mftlklerine telgraflar ekilerek cemaati yardm yapmaya tevik iin imamlardan srekli merhamet, yardmlama ve efkat konulu sohbet ve vaaz yapmalar istenmitir. Ayn ekilde namaz knda cemaatten depremzedeler iin para toplanm ve diyanet perso-neli ilk maalarnn %10 veya %20 kadarn depremzedelere yollamtr.54

Barnma yerlerinin yapmnda en nemli malzeme olan kerestenin teda-riki iin Kzlay Cemiyeti tarafndan muhtelif fabrikalarda kereste imal et-tirilmitir. Bu imal srecinde Maliye Vekleti de depremzedeler iin retim yapan fabrikalardan muamele vergisinin alnmamas ynnde karar almtr. Hangi fabrikalardan ne kadar kereste tedarik edilecei ise Kzlay Cemiyeti tarafndan belirlenerek retilen keresteler deprem blgelerine nakledilmitir.55 Cemiyetin nemli almalarndan bir tanesi de; yabanc lkelerden gelen ba-larn yani dvizlerin Trk Lirasna evrilmeden harp malzeme kadrosu ve Gaz Maskesi Fabrikasnn ihtiyac olan malzemelerin ithali iin kullanlma-sdr.56 Bu gaz maskeleri deprem blgelerinde aramann daha rahat yaplmas iin nemliydi.

4.2. Yurtdndan Yaplan Yardmlar

Deprem Trkiyede olduu gibi dnyada da byk zntyle karlanm-tr. Londra basn 28 Aralk gn Anadoluda byk bir depremin meydana gel-diini ve bu felakettin ngiliz halknda byk teessre neden olduunu yazm-tr. Manetten verilen bu hadise, ngiliz Cumhurbakan tarafndan da nemle takip edilmi ve bizzat depremzedeler iin gerekli olan malzemelerin tedariki iin direktifler vermitir.57

53 B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.54 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.7.55 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.10.56 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.26.57 Akam, 29 Aralk 1939.

59

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

ngilterenin alicenap tavr devam etmi ve Trk ngiliz adnda bir yardm komitesi oluturulmutur.58 Kurulan bu komite dnemin Londra Bykelisi Tevfik Rt Aras tarafndan ska ziyaret edilerek almalar hakknda bilgiler alnmtr.59 Depremzedeler iin geni apl yardm seferberlii balatan komite, Anadoluya ok miktarda tbbi malzeme, muhtelif gda rnleri ve adr gibi te-mel gereksinim maddeleri yollamtr.60 Ayn ekilde Belika Kral III. Leopold, depremden pek mteessir olmu ve Belika Meclisine talimat vererek deprem iin bir yardm komitesinin kurulmasn salamtr.61 Bunlarn yannda birok lkeden taziye mesajlar da gelmitir. Yurtdndan gelen yardmlar hangi lke-den ne miktarda geldii aada tablo halinde verilecektir.

Yurtdndan Gelen Yardm Malzemeleri ve Miktarlar6263

Yardm Yapan lke Malzemenin Cinsi Miktar

Filistin Tbbi la

24803 Adet63

200 ie20 Kutu550 Tube

Tbbi Alet ve Malzeme 30451 Adet900.000 Kg

Fransa Tbbi Alet ve Malzeme 2641 Adet

adr 600 Adet

Battaniye 5000 Adet

ngiltere Tbbi Ecza 725036 Adet3721028 Kg

Tbbi Alet ve Malzeme131579 Adet628750 Kg1580 Kutu

58 Akam, 26 Ocak 1940.59 Akam, 1 ubat 1940.60 B.C.A., Fon Kodu: 010..09. Yer No:470.1360.1.61 Akam, 14 Ocak 1940.62 B.C.A., Fon Kodu: 010..09. Yer No:470.1360.1.63 Yardm malzemeleri kat ve sv olarak eitlilik arz ettii iin l birimleri farkl ekilde

verilmi ve hangi ilatan, tbbi malzemeden veya baka bir rnden ne kadar kutu, ie, kg ve adet geldii teker teker yazlmam ayn l birimlerine sahip olan rnlerin miktarlar toplanm ve toplam rakamlar verilmitir.

60

LHAN HAN

Mart - 2014

Battaniye 2850 Adet

adr 999 Adet

Gda Maddeleri7586 uval37381 Sandk221 F

ran Giyim rnleri 725 ift1275 Adet

Battaniye 628

Kuma 1023 Metre

Un 40 Ton

Irak Hurma 41000 Kg

Msr Tbbi la 12532 Adet34041 Kg

Tbbi Alet ve Malzeme 26131 Adet1050000 Kg

Giyim rnleri 2200 Adet1025 ift

Battaniye 3995 Adet

adr 304 Adet

Romanya Battaniye 426 Adet

Kereste 2635 Ton

Kuma 1045 Metre

Pazen 149.35 Metre

Yugoslavya Giyim rnleri 116 Adet

Yunanistan Tbbi la

96370 Adet499 ie99300 Kg200 Tube

Tbbi Alet ve Malzeme 4200 Adet1600000 Kg

Battaniye 1000 Adet

Amerikan Bezi 5600 Metre

Giyim rnleri 570 Adet

Almanya Tbbi la

50599 Adet116025 Kg6030 Tp818 ie

61

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Bulgaristan Kaar 3600 Kg

Un 1500 uval

Kereste 36 Vagon

Ariv belgelerinden hareketle oluturulan bu tablo 27.12.1939 ile 25.02.1940 tarihleri arasnda yaplan yardmlar yanstmaktadr. Ayn belgenin devamnda 320.040 para eyann geldii belirtilmi, ancak hangi lkeden geldiine dair bir bilgiye rastlanmamtr.64

Yurtdndan gelen yardmlar tabloda verildii kadaryla snrl deildir. 2 Ocak 1940 tarihinde ngiltereden gelen yazda; depremden dolay ngilte-re Bahriye Nezareti tarafndan Maine adnda bir yardm gemisinin Anadoluya yollanmas ynnde birtakm bilgiler mevcuttur. Ancak byle bir geminin Ak-deniz sularna girmesi Montr Boazlar Szlemesine gre yasakt. Ancak baz brokratik ilemlerden sonra gemilerin Trkiyeye gelebilecei ynnde karar alnmtr. Sz konusu gemide 6 doktor, 1 di hekimi ve 1 tane de Levazm Su-bay bulunmaktadr. Ayrca bu gemide ameliyathane ve rntgen cihaz da mev-cuttur.65 Bu gemi yannda da bir muavin gemisi ile 13 Ocak 1940 tarihinde s-kenderun Limanna gelmitir. Gemi personeli iyi bir ekilde karlanarak halkn tevecchne mazhar olmulardr. Hatta gemi personeli ile skenderun Halkevi Spor arasnda bir ma msabakas da yaplmtr. Gemilerde ok miktarda tbbi malzemeler, gda maddeleri ve battaniye, adr gibi eyalar bulunmaktadr.66 s-kenderun teslim alnan bu malzemeler, vakit kaybedilmeden deprem blgelerine ulatrlmtr.67 ngiltere gemi yardmnn yan sra deprem blgelerine daha hzl ulalmas iin 19 Ocak 1940 tarihinde Romanyada bulunan 11 tayyare-sini Anadoluya yollamay dnmtr. Ancak yaplan yazmalar sonrasnda 11 tayyare Trkiye Hkmeti tarafndan tayyarelerin inmesine ve kalkmasna uygun bir alann kalmadn belirterek ngilterenin bu yardmn kabul etme-mitir.68

64 B.C.A., Fon Kodu: 010..09. Yer No:470.1360.1.65 B.C.A., Fon Kodu: 030..10. Yer No: 119.844.14.66 B.C.A., Fon Kodu: 0490.1.0.0. Yer No: 1586.473.1.67 B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No:470.1360.1.68 B.C.A., Fon Kodu: 30..10.0.0. Yer No: 119.845.6.

62

LHAN HAN

Mart - 2014

Amerika Birleik Devletlerinde bulunan Kzlsalibi Cemiyeti, depremzede-ler iin 5.000 dolar yollam ve gda rnleri yardm da yapacan bildirmi-tir.69 Ayn ekilde Amerika Kzlha da 10 milyon dolar gndermitir.70 ran ehinah tarafndan ise 10.000 lira yollamtr. Gerek temel ihtiya maddeleri yollanrken gerekse para yardmlar birok lke tarafndan Trkiyeye ulatrl-mtr. spanyann Marsilya kentinde ise yardm seferberlii balatlm ve topla-nan yardmlar Trk Bakonsolosluuna teslim edilmitir.71 Suriye ise 300 adr, 500 battaniye ile birlikte 200.000 frank yollamtr. Ayrca Suriyede bulunan Fransz ve ngiliz Ordular da 500 adr ve 5000 battaniye bata bulunmu-lardr.72 Kanada Kzlha Cemiyeti, 5.000 Dolar yardmda bulunmutur.73 n-giltere ilk etapta 100.000 Dolar74 daha sonra da 25.000 Dolar daha gndermi, belki de bu srete en ok yardm yapan lke olmutur.75 nceki blmlerde de ifade edildii zere ngilterede kurulmu olan Trk ngiliz Yardm Komitesi gzel iler baarm ve bu komitenin mmessili Sir Wyndham Deedes ise 29 Ocak 1940 tarihinde Trkiyeye gelerek beraberinde heyet ile eitli incelemeler-de bulunmutur.76

ngiltere yalnz insanlar iin birtakm yardmlarda bulunmam, deprem dolaysyla sakat ve babo kalan hayvanlarn korunmas iin de baz tedbirler almtr. Bu dorultuda ngiliz Himaye-i Hayvan Cemiyeti hayvanlarn korun-mas ve bakm iin 200 ngiliz Liras gndermitir.77 Fransa ise 5 milyon Frank ve muhtelif malzemeler gndermitir.78 Yurtdndan gelen yardmlarn tama-m bu almada belirtildii kadaryla kalmam, kk aplarda da olsa birok yardm yapld grlmtr. Ancak almada belli bal yardmlar verilmeye zen gsterilmitir.

69 Ulus, 30 Aralk 1939.70 Akam, 31 Aralk 1939.71 Ulus, 2 Ocak 1940.72 Vakit, 4 Ocak 1940.73 Ulus, 5 Ocak 1940.74 Akam, 30 Aralk 1939.75 Ulus, 13 Ocak 1940.76 Ulus, 30 Ocak 1940.77 Vakit, 10 Ocak 1940.78 Akam, 31 Aralk 1939.

63

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

5. Depremzedelerin skn Edilmesi

Depremden sonra ilk etapta yarallar ve evsiz kalanlar yklmayan binalara yerletirilmilerdir. Baz binalar geici olarak hastaneye evrilmi ve depremze-deler ilk tedavilerini buralarda grmlerdir. Vekiller Erzincana vardklarnda hemen tetkiklere balamlar, hazrladklar raporu Babakanla iletmilerdir. Arivden temin edilen belgede yer alan bu raporda yaplan ilk iskn almalar hakknda eitli bilgilerin olduu tespit edilmitir.

Depremzedelerin bir ksmna adr verilerek geici olarak bir barnma kamp oluturulduu, bir ksmn da Refahiyede iskn edilecei ynnde bil-giler yer alrken Sivasa 1000, Divriiye 1500, Kayseriye 1000 kadar deprem-zedenin yerletirilecei rapor edilmitir. Akrabalar lm ve kimsesiz kalm kadnlarn 200 kadar da bez fabrikasnda almak zere Malatyaya gnderil-mitir.79 Yarallardan 96s Diyarbakra, 200 Adanaya, 100 Mersine, 54 Elaza, 100 Antakyaya gnderilerek buralarda iskn edilmilerdir.80 Bir tren dolusu yaral ise Ankaraya gnderilmitir.81 281 kii de Gaziantepe sevk edilmitir. skn ve g almalar devam ederek depremzedelerin bir ksm hem aile hem de birey olarak Ankara, Bursa, zmir ve Giresun gibi ehirlerde iskn edilmilerdir. Amasyada ise yeni yaplan evlere 324 kii yerletirilmi-tir.82 Ayrca Erzincan Askeri Ortaokulundan 200 talebe ve 50 aile de Konyada iskn edilmitir.83

Baka vilayetlere giden depremzedeler ilk etapta otel, misafirhane ve baz ailelerin yanna yerletirilmiler ve geici olarak buralarda yaamlardr. Baz yerlerde rnein; stanbulun baz semtlerinde bu ekilde yaayan depremzede-ler iin Fatih Semtinden evler kiralanarak depremzedelerin daha rahat etmeleri salanmtr.84

79 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.11. Akam, 31 Aralk 1939. (Erzincandan ilk yaral kafilesinin Sivasa yolland ve burada iskan edildii de bilinmektedir. B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.843.10.)

80 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.5. Ulus, 10 Ocak 1940.81 Ulus, 8 Ocak 1940.82 Akam, 9 Ocak 1940.83 Ulus, 7 Ocak 1940.84 Akam, 11, 12 Ocak 1940.

64

LHAN HAN

Mart - 2014

Depremden sonra harabe olan onlarca ky boaltlm ve ky sakinleri ba-ka yerlere sevk edilmilerdir.85 Deprem sonucunda ok sayda okul da yklm-tr. Maarif Vekleti ise bu okullarda grev yapan memurlar eitim ve retimin aksamamas iin civar kazalarda grevlendirmitir.86 Tabi bu memurlarn ou-nun evleri yklm ve ortada kalmlard. Maarif Vekletinin bu yndeki al-masyla memurlar hem eski ilerine geri dnmler hem de iskn edilmilerdir.

Erzincan Milletvekili Salih Baotac, yapt bir gezide sokaklarda anasz ba-basz kalan ocuklarn perian halde olduklarn gzlemlemi ve bu durumdan byk znt duyduunu ifade ederek yetimlerin korunmas ynndeki al-malarn hz kazanmas istemitir. Bunun zerine Kzlay Cemiyeti bu konuda ki almalarna hz vermitir. Kald ki cemiyet, bandan beri yetimler konusuna zel bir eilim gstermitir. Yetimlerin iskn iin, devletin en st kademesinde almalar yaplarak bu ocuklarn Malatya, Ankara gibi ehirlere yollanmas ve buralarda korunmas kapsamnda kararlar alnmtr.87 Bu konu doal olarak ocuk Esirgeme Kurumunu yakndan ilgilendirmi ve bu erevede Kzlay Ce-miyeti ile paralel olarak eitli almalar yapmlardr.88

Memleketlerinden ayrlan depremzedelerin 1940 ylnn yazna doru tek-rar memleketlerine dnmeye baladklar, stanbul ve Adana Valiliklerinin bu ynde bir alma yapt da grlmektedir.89 Deprem blgelerinde yaplan imar faaliyetleri sonrasnda peyderpey depremzedelerin byk bir ksm memleketle-rine dnm, bir ksm da iskn edildii yerde yaamaya devam etmitir.

6. mar ve na Faaliyetleri

Geici olarak kurulan adr kentlerin ardndan devlet, depremden zarar g-ren yerlerin inas ve imar iin titizlik ierisinde bir alma yrtmtr. Ocak aynn ortasna doru incelemeler yapmas iin baz bilim adamlar grevlendi-rilmi ve yaplan tetkikler sonrasnda imar faaliyetleri balanaca ifade edilmi-tir. Bu srete mecliste bir de bu ilerle uramak iin komisyon kurulmasna karar verilmitir. Fay hattnn dnda kurulacak yeni ehir iin bilim adamlar

85 B.C.A., Fon Kodu: 030.18.1.2. Yer No: 93.114.5., B.C.A., Fon Kodu: 030.18.1.2. Yer No: 91.62.11.

86 B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 143.24.17.87 B.C.A., Fon Kodu: 30.10.0.0. Yer No: 179.235.5.88 Ulus, 16 Ocak 1940.89 B.C.A., Fon Kodu: 030.1.0.0. Yer No: 121.771.2.

65

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

hzl ve titiz bir ekilde imar raporlar kartarak sz konusu komisyona sunmu-lardr. Yaplan bu almalarla alakal Dhiliye Vekili Faik ztrak da mecliste izahat vermitir. eitli jeolojik tetkiklerin yapldn ve grevlilerin bu ynde ivedilikle altklarn belirtmitir.90 Erzincanda ina almalar devam eder-ken yeni yollarn yaplmas ynnde de incelemeler yaplm ve devlet btesin-den bu i iin 20.000 Trk Liras ayrlmtr.91

Tetkiklerden sonra Erzincan Valilii tarafndan Babakanla bir rapor gnderilmitir. Bu raporda yeni ehirde ina edilecek evlerin fiziki zellikleri-nin nasl olaca konusunda birtakm bilgiler mevcuttur. lk etapta iki odal, odal ve drt odal olmak zere 3 tip ev belirlenmitir. ki ve odal evler; bir mutfak, bir tuvalet, bir depo ve kmrlkten oluacak. Drt odal evlerde ise, dierlerinden farkl olarak bir de amarlk yeri bulunacakt.92 Evler ksa bir sre sonra bu ekilde ina edilmitir. Bunlarn yannda Avusturyadan 652 adet kurma ev de satn alnmtr. Bunlardan 315 adedi 4 odal, 268 adedi 3 odal ve 69 adedi ise iki odal olup birer katldr ve her evin altnda ksmi bodrumlar da bulunmaktadr.93

Depremin zerinden bir yl gibi bir sre getikten sonra depremden en ok zarar gren Erzincan Vilayetinin ett yaplan arazilerine yzlerce ev yaplmtr. Trabzon oesi olarak bilinen araziye 3 km karelik bir alan kapsayacak ekilde birer katl evler yaplmtr. Bu blge 11 bin civarnda bir nfusu barndrmtr. Evlerin inasna paralel olarak baz devlet kurumlar da ina edilmitir. Gerek Belediye gerekse Kzlay Cemiyeti ve baz kurulular tarafndan yrtlen bu imar faaliyetleri sonucunda Erzincan Vilayeti yeni bir ehir grnm kazan-mtr.94 Depremden etkilenen dier blgelerde de ayn ynde almalar devam ederek yeni ev ve kurumlar ina edilmi ve hasarl binalar da tamir edilmitir.

90 Ulus, 12 Ocak 1940.91 B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 94.38.20. Erzincan Milletvekili Zeynel Gndodu

18 Mays 1965 tarihinde TBMM Bakanlna arz ettii yazda; 1939 depreminden sonra ehrin inas iin ayrlan parann yalnz az bir miktarnn kullanldn belirterek hala fay hatt zerinde kylerin ve mahallerin olduunu, bu tehlikeli vaziyet iin bir alma yaplmadndan duyduu kaygy ifade etmitir. (B.C.A., Fon Kodu: 30.1.0.0. Yer No: 53.320.3.)

92 B.C.A., Fon Kodu: 30.1.0.0. Yer No: 81.535.6.93 http/www.mimoza.marmara.edu.tr (Eriim tarihi: 05.11.2014)94 Akam, 27 Aralk 1940.

66

LHAN HAN

Mart - 2014

Sonu

27 Aralk 1939da cereyan eden deprem Anadolunun 11 vilayetinde ykc etki yapm ve en byk kayb da merkez st olan Erzincan yaamtr. Byk oranlarda can ve mal kayplarna neden olan deprem sonucu 32.968 kii haya-tn kaybetmi ve 116.720 bina yklmtr. Binlerce insan sakat, yetim ve evsiz kalmtr. Bu vahim olay karsnda insanlk gerekli hassasiyeti gstermi ve dep-remzedelerin yannda bulunmutur. Gerek Trkiyede gerekse dnyann birok yerinde byk zntye sebep olan deprem sonras insanlar zerlerine den vazifeyi yapm ve yardmlarn esirgememilerdir. Deprem sonras yaplan a-lmalar, insanlarn ayn duygu ve bilin etrafnda toplandklarn ispatlamtr.

Deprem bilanosunun ok ar olmasnda tabi ki depremin bykl en nemli faktr olutururken depremin -35lere varan souk bir k gecesinde meydana gelmesinin de ikinci nemli bir faktr olduu grlmtr. yle ki depremden yaral ya da yara almadan kurtulan insanlar bu sefer de souk hava ile mcadele etmiler ve birou da souktan yaamn yitirmitir. Ne yazk ki Trkiyenin o dnem itibariyle iinde bulunduu artlarn da kt olmas depre-min ykc etkisini artran dier bir etken olarak gsterilmesi asndan nemli-dir. Zira balayan bir dnya savayla beraber dnya dengesi bozulmu ve bu da ekonomisi hl ok zayf olan Trkiyeyi olumsuz ynde etkilemitir.

Btn bunlara ramen Anadolu insannn canla bala depremzedelerin yardmna kotuu tespit edilmitir. Bu yardmlar yalnz Anadolu insanyla s-nrl kalmam, dnyann birok yerinden Anadoluya insani malzeme sevkiyat yaplmtr. Yollarn karla kapl olmas ve deprem sonras toprak kaymalarnn meydana gelmesi sonucu yaplan yardmlarn depremzedelere ulamasnn biraz zaman ald grlmtr.

Deprem sonras bata TBMM olmak zere birok resmi ve sivil toplum kurulular depremzedeler iin birtakm almalarda bulunmulardr. Nitekim meclis bnyesinde oluturulan Milli Muavenet Komitesinin faaliyetlerinin ne kadar hayati olduu tespit edilmitir. Ayrca Kzlay Cemiyetinin deprem bl-gesinde yaplan yardmlarn datm ve geici adr kentlerinin oluturulmas noktasnda ki sistematik almalar dikkat eken bir konu olmutur.

ok sayda depremzedenin eitli yerlerde iskn edilmesi Erzincanda yeni kurulacak ehrin imar ve ina srecini hzlandrmtr. Depremzedelerin byk bir ksmnn baka vilayetlere sevk edilmesi ehirde inaat ilerinin daha rahat yaplmasna olanak salamtr. na ileminin tamamlanmasndan sonra baka

67

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

vilayetlere g eden insanlarn bir ksm memleketlerine dn yapm bir ksm da gtkleri yerlerde hayatlarn devam ettirmilerdir. Son olarak, 1939 Byk Erzincan Depreminin yaralar kolay sarlmam ve etkisi uzun sre hafzalardan silinmemitir.

68

LHAN HAN

Mart - 2014

KAYNAKA

Babakanlk Cumhuriyet Arivi

B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 119.844.9.; B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 118.827.33.; B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 119.843.4.; B.C.A., Fon Kodu: 30.10. Yer No: 178.234.5.; B.C.A., Fon Kodu: 490.1.0.0. Yer No: 1586.473.1.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.11.; B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 90.18.13.; B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 89.130.4.; B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 91.41.19.; B.C.A., Fon Kodu: 30.01. Yer No: 121.768.2,; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.5.; B.C.A., Fon Kodu: 490.1.0.0. Yer No: 448.1.; B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.10.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 178.234.26.; B.C.A., Fon Kodu: 010.09. Yer No: 470.360.1.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.7.; B.C.A., Fon Kodu: 010..09. Yer No:470.1360.1.; B.C.A., Fon Kodu: 030..10. Yer No: 119.844.14.; B.C.A., Fon Kodu: 0490.1.0.0. Yer No: 1586.473.1.; B.C.A., Fon Kodu: 30..10.0.0. Yer No: 119.845.6.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.843.10.; B.C.A., Fon Kodu: 30.1.0.0. Yer No: 81.535.6.; B.C.A., Fon Kodu: 030.18.1.2. Yer No: 93.114.5.; B.C.A., Fon Kodu: 030.18.1.2. Yer No: 91.62.11.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 143.24.17.; B.C.A., Fon Kodu: 30.10.0.0. Yer No: 179.235.5.; B.C.A., Fon Kodu: 030.1.0.0. Yer No: 121.771.2.; B.C.A., Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 94.38.20.; B.C.A., Fon Kodu: 30.1.0.0. Yer No: 53.320.3.; B.C.A., Fon Kodu: 030.10. Yer No: 119.844.5.

Gazeteler

Akam, 28 Aralk 1939; 29 Aralk 1939; 30 Aralk 1939; 31 Aralk 1939; 9 Ocak 1940; 11 Ocak 1940; 12 Ocak 1940; 14 Ocak 1940; 26 Ocak 1940; 27 Aralk 1940.

Ulus, 28 Aralk 1939; 29 Aralk 1939; 30 Aralk 1939; 31 Aralk 1939; 2 Ocak 1940; 5 Ocak 1940; 7 Ocak 1940; 8 Ocak 1940; 10 Ocak 1940; 12 Ocak 1940; 13 Ocak 1940; 16 Ocak 1940; 30 Ocak 1940.

Vakit, 1 Ocak 1940; 2 Ocak 1940; 4 Ocak 1940; 10 Ocak 1940.

69

1939 ERZNCAN BYK DEPREM

Say: 88

Trkiye Byk Millet Meclisi Arivi

TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 7, tima Senesi 1, s. 2, 3, 126, 127, 128; TBMM Zabt Ceridesi, Devre 6, Cilt 8, tima Senesi 1, s. 25, 36, 37, 42, 43, 51, 52, 58, 62, 68.

Telif Eserler

AVN, Meliha, SERTELL, skender Fahreddin, 1939 Anadolu Zelzelesi, Eminn Halkevi Neriyat, stanbul, 1940, s. 35.

GL, Osman Kubilay, 27 Aralk 1939 Erzincan Depreminin Sivas ve l-elerine Etkileri, Zeitsohrift fr die Welt der Trken Journal of World of Turks, Say 3, 2011, s. 136.

ZMEN, Blent, NURLU, Murat, GLER, Hseyin, Corafi Bilgi Sis-temi ile Deprem Blgelerinin ncelenmesi, Bayndrlk ve skn Bakanl, Afet leri Genel Mdrl Yaynlar, Ankara, 1997, s. 42.

nternet Adresleri

http/www.udim.koeri.boun.edu.tr (Eriim tarihi: 17.11.2014)http/www.deprem.gov.tr (Eriim tarihi: 02.12.2014)http/www.mimoza.marmara.edu.tr (Eriim tarihi: 05.11.2014)Rportaj (Szl Tarih)

Niyazi Hain, 01 Aralk 2014.