โครงการน้ำเล่ม 2 ปี 2555 (ฉบับส่ง)

รายงานตดตามและประเมนผล โครงการจดการน า

ชมชน เพอแกปญหาภยแลง น าทวมในพนทนอก เขต

ชลประทาน โดยชมชนอยางยงยน 84 แหง พ.ศ. 2555

(28 ชมชน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

จดท าโดย :

ศนยวจยธรกจและเศรษฐกจอสาน

คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยขอนแกน

บทน ำ

การจดการทรพยากรน าของชมชนตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว นบเปนสวนส าคญ

ในการเพมความเขมแขงและความมนคง ในการจดการน าของประเทศไทย ซงประเทศไทยมชมชนมากกวาหกหมน

ชมชน จงนบเปนความจ าเปนอยางยงทตองสนบสนนชมชนใหมการจดการทรพยากรน าทมประสทธภาพและประสาน

ความรวมมอเปนเครอขายการจดการทรพยากรน าในระดบชมชน การสนบสนนใหทองถนมระบบบรหารจดการตาม

แนวพระราชด าร ทน าไปสการพงพาตนเองดานทรพยากรน า รวมถงการเชอมโยงแนวทางการบรหารจดการน าไปส

ชมชนอนๆ จนเกดเปนเครอขายการท างานทมกระบวนการคด ไตรตรอง ตดสนใจ และลงมอท ารวมกน ภายใตการ

บรหารจดการชมชน และชมชนขางเคยง รวมทงประสานการพฒนากบหนวยงานตางๆ ทรบผดชอบทงในระดลชมชน

และระดบประเทศจนน าไปสแนวทางการพฒนาการจดการน าอยางยงยนไดในทสด

โครงการจดการน าชมชนเพอแกปญหาภยแลง น าทวม ในพนทนอกเขตชลประทาน โดยชมชนอยางยงยน 84

แหงเพอเปนการนอมน าแนวพระราชด ารไปปรบใชจนเกดประโยชนสงสดในการบรหารจดการน าชมชน โดยมการแบง

การจดการออกตามภมภาคตางๆของประเทศไทย โดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คณะวทยาการจดการ

มหาวทยาลยขอนแกน เปนผตดตามและประเมนผลโครงการฯ ผด าเนนโครงการไดรวบรวมขอมลพนฐานชมชน

เกยวกบน าตนทนส าหรบอปโภค บรโภค และท าการเกษตร ของชมชนทไดรบการคดเลอกเขารวมโครงการ รวมถง

ขอมลทมความส าคญตางๆ จากการรวบรวมจากการลงพนทจรง มการประชมปรกษา และใหค าแนะน ารวมกบชมชน

ในดานตางๆทเกยวของกบการด าเนนโครงการ เนองจากโครงการฯมวตถประสงคในการชวยเหลอชมชนทเขารวม

โครงการในการบรหารจดการน าในชมชน คณะทปรกษาไดจดท าบทวเคราะหแนวทางในการบรหารน าชมชนของชมชน

ทรวมโครงการแกทางสถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร(องคการมหาชน) โดยในรายงานบทวเคราะหครง

นประกอบดวยเนอหาทเกยวของกบ วตถประสงค รายละเอยดและสถานะของโครงการ รวมถงแนวทางบรหารจดการ

น า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช

รายงานครงนประกอบดวยเนอหาทเกยวของในหลายดานซงประกอบดวยรายละเอยดดงตอไปน

1. สถานการณด าเนนโครงการของชมชนและความเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากการด าเนนโครงการ ซง

เปนการรายงานถงสถานะของโครงการวาด าเนนการอยแลวเสรจทงโครงแลวหรอไม ในกรณทดครงการ

ไมแลวเสรจตามระยะเวลาทก าหนดกสามารถท าใหทราบไดวามโครงการยอยใดบางทแลวเสรจ รวมถง

เปนการรายงานความเปลยนแปลงทเกดขนจากโครงการ

2. แผนการบรหารจดการน าชมชนโครงการฯมการก าหนดวตถประสงคคอ การระบเปาหมายการบรหาร

จดการน า วาชมชนตองการแกปญหา ณ จดไหน เพออะไร โดยหลกแลว จะม 3 วตถประสงคใหญๆ คอ

1. การบรหารจดการน าเพอการเกษตร 2. การบรหารจดการน าเพออปโภค/บรโภค 3. การบรหารจดการ

น าเพอเกษตรและอปโภค/บรโภค

3. บทวเคราะหแผนการบรหารจดการน าชมชนเปนการวเคราะหของทปรกษาในกรณของความเขาใจในทน

ทรพยากรและพนฐานของชมชนและความสอดคลองระหวางปญหา วธการแกไขปญหา รวมถงการ

บรหารจดการทรพยากรน าของชมชน

4. แบบอยางความส าเรจของชมชนเปนการแสดงถงความส าเรจในการแกไขปญหาการจดการทรพยากรใน

ชมชนดวยชมชนเองและความส าเรจนสามารถน าไปเปนแบบอยางใหแกชมชนอนไดในอนาคต

เนองจากรปแบบของการบรหารจดการน าชมชนมความหลากหลาย การททางผบรหารโครงการฯจะสามารถ

ตดสนใจในเรองตางๆทเกยวของกบโครงการนนจ าเปนจะตองมขอมลทถกตองแมย า รายงานฉบบนจงเปนการเกบ

รวบรวมขอมลตางๆ รวมถงบทวเคราะหจากทางคณะทปรกษาโครงการฯ เพอใหคณะท างานสามารถใชขอมลดงกลาว

ในการปรบรปแบบของโครงการตางๆในอนาคตใหสามารถใชขอมลดงกลาวในการแกปญหาของชมชนไดตรงตาม

วตถประสงค ทงรายงานฉบบนยงเปนองคความรและสามารถเปนแนวทางแบบอยางในการแกปญหาการจดการน า

ใหแกชมชนอน หรอผทสนใจทมไดอยในโครงการตอไป

รายงานความกาวหนาครงท 1/2555 โครงการจดการน าชมชน เพอแกปญหาภยแลง

น าทวม ในพนทนอกเขตชลประทานโดยชมชนอยางยงยน (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

สารบญ หนา บทน า 1. แนวทางการบรหารจดการน าเพอการเกษตร ชมชนปาภถ าภกระแต ต าบลแวงนอย อ าเภอแวงนอย จงหวดขอนแกน 1 ชมชนบานค าปลาหลาย ต าบลบานดง อ าเภออบลรตน จงหวดขอนแกน 5 ชมชนบานหนองทม ต าบลโนนแดง อ าเภอโนนศลา จงหวดขอนแกน 8 ชมชนบานโนนสวรรค ต าบลหนองกงศร อ าเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน 13 ชมชนบานตาดโตน ต าบลนาฝาย อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 15 ชมชนบานบไทร ต าบลไทยสามคค อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา 19 ชมชนต าบลซาง อ าเภอเซกา จงหวดบงกาฬ 24 สภาองคกรชมชนต าบลบงคลา อ าเภอบงคลา จงหวดหนองคาย 28 ชมชนบานสระขาม ต าบลหนองโบสถ อ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย 35 ชมชนบานโกรกประด ต าบลโคกกลาง อ าเภอล าปลายมาศ จงหวดบรรมย 41 ชมชนบรพา ต าบลยางหลอ อ าเภอศรบญเรอง จงหวดหนองบวล าภ 45 ชมชนบานหนองบว ต าบลโนนสง อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ 50 ชมชนต าบลทงมน อ าเภอปราสาท จงหวดสรนทร 57 ชมชนบานแสงตะวน ต าบลคอโค อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร 62 กลมอนรกษบรหารจดการน าชมชนต าบลกดขาคม อ าเภอรตนบร จงหวดสรนทร 68 เครอขายอนรกษลมน าหวยเสนง (บานหนองใหญ) ต าบลหนองใหญ อ าเภอปราสาท จงหวดสรนทร 73 ชมชนบานทายางชม ต าบลค าพระ อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ 80 ชมชนเครอขายอนรกษลมน าช บานทาคลอ ต าบลทาไห อ าเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน 85 เครอขายลมน ามล (บานฮองออ) ต าบลทาชาง อ าเภอสวางวระวงศ จงหวดอบลราชธาน 91 ชมชนบานนาเจรญ ต าบลส าโรง อ าเภอโพธไทร จงหวดอบลราชธาน 97 2. แนวทางการบรหารจดการน าเพออปโภค บรโภคและการเกษตร ชมชนบานดอนขา ต าบลพราน อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ 101 ชมชนเครอขายเกษตรกรไทยลมน าก า หนองหาน ต าบลดานมวงคา อ าเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร 105 ชมชนบานตลาด ต าบลนคม อ าเภอสตก จงหวดบรรมย 112 ชมชนเวยงคก ต าบลเวยงคก อ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย 116 เครอขายอนรกษ ลมน าช บานทาหวา ต าบลบานคาย อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ชมชนบานหวยมะไฟ ต าบลเมองแฝก อ าเภอล าปลายมาศ จงหวดบรรมย ชมชนบานเพกเฟอย ต าบลหนองหวา อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ ชมชนบานปางก ต าบลปางก อ าเภอโนนสง จงหวดหนองบวล าภ

121 127 132 137

รายงานโครงการจดการน าชมชน เพอแกปญหาภยแลง


สารบญตาราง

หนา ตารางท 1.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 1 ตารางท 1.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 2 ตารางท 2.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 5 ตารางท 2.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 6 ตารางท 3.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 8 ตารางท 3.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 9 ตารางท 4.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 13 ตารางท 5.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 15 ตารางท 5.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 16 ตารางท 6.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 19 ตารางท 6.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 20 ตารางท 7.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 24 ตารางท 7.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 25 ตารางท 8.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 28 ตารางท 8.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 30 ตารางท 9.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 35 ตารางท 9.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 36 ตารางท 10.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 41 ตารางท 10.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 42 ตารางท 11.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 45 ตารางท 11.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 46 ตารางท 12.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 50 ตารางท 12.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 51 ตารางท 13.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 57 ตารางท 13.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 58 ตารางท 14.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 62 ตารางท 14.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 63 ตารางท 15.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 68 ตารางท 15.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 69 ตารางท 16.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 73 ตารางท 16.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 75 ตารางท 17.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 80 ตารางท 17.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 81

รายงานโครงการจดการน าชมชน เพอแกปญหาภยแลง


สารบญตาราง (ตอ) หนา ตารางท 18.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 85 ตารางท 18.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 87 ตารางท 19.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 91 ตารางท 19.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 93 ตารางท 20.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 97 ตารางท 20.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 99 ตารางท 21.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 101 ตารางท 21.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 102 ตารางท 22.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 105 ตารางท 22.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 107 ตารางท 23.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 112 ตารางท 23.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 113 ตารางท 24.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 116 ตารางท 24.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 118 ตารางท 25.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 121 ตารางท 25.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 123 ตารางท 26.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 127 ตารางท 26.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 128 ตารางท 27.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 132 ตารางท 27.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 133 ตารางท 28.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา 137 ตารางท 28.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต 138



1

1. ชมชนปาภถ าภกระแต ต าบลแวงนอย อ าเภอแวงนอย จงหวดขอนแกน

ชมชนปาภถ า-ภกระแต ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการสรางระบบสงน า เพอให

ชมชนมระบบการกระจายน าเพอการเกษตรไดดยงขน นอกจากนยงมการกอสรางฝายเพอชะลอน าทไหลบามาจากปา

ภเขา รวมทงสรางแหลงกกเกบน าประจ าไรนาของเกษตรกรเพมมากขนเพอใหเกดความพอเพยงและมความสมดลทาง

ธรรมชาต ปจจบน1 โครงการบรหารจดการน าชมชนปาภถ า-ภกระแตด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ

แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะ

กลาวถงตอไปน

1.1 สถานะการด าเนนโครงการของชมชน

ตารางท 1.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา

โครงการ ปญหาและแนวทางแกไขปญหา สถานะ2

1. ขดคลองสงน าจากพนทสาธารณะประโยชนพรอมทอน าลนขามถนน

ปญหาจากสภาพพนทมแผนหนจ านวนมาก ชมชนแกปญหาโดยการหลกเลยงการขดในจดทเปนแนวหนแลวไปขดลอกทจดอน ทงนเพอใหพนทสามารถรบน ามากทเทาทจะมากได

ด าเนนการแลวเสรจ สมบรณ

2. งานกอสรางฝายน าลน

3. ขดสระประจ าไรนา 7 สระ

ความเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากการด าเนนโครงการ

หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนปาภถ า-ภกระแต มแหลงรองรบและสามารถกกเกบน าจากปา หรอน าฝน

ไดมากยงขน มคลองสงและกระจายน าไดอยางทวถงทงชมชนและผทประสงคจะมสระประจ าไรนา กสามารถขดสระ

ประจ าไรนาเอาไวกกเกบน าฝน ปลกพชผกสวนครวของตน โดยไมตองไปกยมเงนจากแหลงเงนทนอน ซงแมวาจะมหน

เปนอปสรรคในการขดลอกหรอด าเนนการ แตชมชนกรวมกนหาทางออก จนสามารถด าเนนโครงการตอไปไดในทสด

อยางไรกตาม ชมชนตองมการวางแผนการผลตและการบรหารจดการความสมดลน า เพอการใชน าอยางมประสทธภาพ

และเพอใหเกดประโยชนตอชมชนเอง

1 ปจจบน: นบถง 31 ธนวาคม 2554

2 สถานะ: สเขยว หมายถง ด าเนนการแลวเสรจ สมบรณ

สเหลอง หมายถง ด าเนนการแลวเสรจ แตตองปรบปรงแกไข

สแดง หมายถง ด าเนนการไมแลวเสรจ



2

1.2 แผนการบรหารจดการน าชมชน

ปญหาเรองน าของชมชนปาภถ า-ภกระแต

1. ไมมแหลงกกเกบน าทด 2. ขาดแคลนน าในการท าการเกษตร

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนปาภถ า-ภกระแต มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 1.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต

แผนการบรหารจดการน า

แนวปฏบต

แผนงานระยะสนและระยะยาว

แผนการจดเกบขอมล 1. การเกบขอมลสภาพพนทกอนด าเนนโครงการ ภาพถาย,ระยะเสนทางการท าคลองน า

(ภายในเดอน เมษายน) 2. การเกบขอมลการกอสรางพรอมรายงานผล 3. การเกบขอมลการใชน าและคาบ ารงรกษาตลอดการใชงาน

แผนการใชน า การใชน าใชใน 2 ลกษณะ คอ 1. น าฝนทไหลรวมในล าคลองและไหลลนออกตาน าลน ลงพนทเกษตรกรตามคลองไสไก

สามารถใชน าไดตามธรรมชาต 2. การใชน าเมอฝนทงชวงและเมอน าบอในไรนาสมาชกไมเพยงพอใหใชวธกาลกน า หรอ

เครองสบพญานาคเครองยนตคโบตาทประหยดน ามน ใหน าไหลไปตามคลองไสไกทสมาชกใชรวมกนเปนกลมผใชน า โดยเสยคาบ ารงในอตราตามขนาดทอสบน าขนาดนวละ 10 บาท/ชวโมง (ก าหนดไวเบองตนอาจมการเปลยนแปลง) มคณะกรรมการเปนผควบคมการใชน า

แผนการบ ารงรกษา แผนการดแล ซอมบ ารง รกษาแหลงน า 1.ปลกหญาแฝกดกตะกอนดนตามแนวล าหวยตลอดสาย 2.ปลกตนไมยนตนตามแนวคนดนคลองน า

การประเมนผล – ตดตาม

สรางแบบสอบถามเรองตนทนการใชน าและผลผลตทไดจากการใชน าเพอเปรยบเทยบขอมลความคมคาของผไดรบประโยชนโดยตรงจากโครงการ

ท าตารางบนทก ปรมาณและคณภาพน า โดยวดปรมาณและคณภาพทกเดอน



3

บทวเคราะหแผนการบรหารจดการน าชมชน

ประเดนการวเคราะห บทวเคราะห

ความเขาใจในทน ทรพยากร และพนฐานของชมชน

กอนการเขารวมโครงการ ชมชนปาภถ า-ภกระแต ประสบปญหาขาดแคลนน าเพอการเกษตร และสภาพภมประเทศกเปนอปสรรคในการแบงปนน า เนองจากแหลงน าอยหางไกลจากพนทการเกษตร อกทง พนดนชนหน ลอนคลน จงยากตอการกระจายน าและสรางแหลงน าใหมๆ

ชมชนปาภถ า-ภกระแต ขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน และการบรหารจดการน า อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะเหนไดจากแผนงานโครงการของชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา สรางความเชอมโยงแหลงน าใหม กบหนองน าธรรมชาตและมคณภาพมาตรฐานใหกบชมชน

ความสอดคลองระหวางปญหา วธการแกไข

ปญหา และการบรหารจดการ

ปญหาเรองน าของชมชน

1. ไมมแหลงกกเกบน าทด 2. ขาดแคลนน าในการท าการเกษตร

ชมชนปาภถ า-ภกระแต มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธแกปญหาคอ ใหความส าคญไปทการเพมปรมาณน าเพอการเกษตรเปนหลก โดยพฒนาโครงสรางน า พฒนาแหลงกกเกบน าและสรางระบบกระจายน า ซงสอดคลองกบทนเดมของชมชนทมอยแลว เพอแกปญหาการขาดแคลนน าเพอการเกษตร

แผนงานระยะสน ชมชนจะท าการเกบขอมลการใชน าและคาบ ารงรกษาแหลงน าตลอดการใชงาน และวางแผนการจดสรรน าใหกบชาวบานอยางมระบบมากยงขน มการก าหนดเวลาเปด-ปด ประตน าชวงฤดแลง ในฤดฝน ก าหนดเวลาเพอเขาออกคลองสงน า เพอน าน าไปใชประโยชน

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนทการขยายผลโครงการ และจดระบบการผลตใหสอดคลองกบปรมาณน าและจ านวนสมาชก พรอมทงพฒนาบคลากร และจะมการเชอมตอกบขยายเครอขาย และขยายการบรหารจดการน าไปสภาคการเกษตรของชมชน นอกจากนจะมการผลกดนแผนการจดการน าชมชนเปนแผนของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถนตอไปในอนาคต

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาแหลงน าของชมชน การปลกตนไมตามแนวคนดนตลอดคลองน า และการดแลหญาแฝกไมใหข นสงจนเกนไป อยางไรกตามชมชน ควร ระบหนาทความรบผดชอบอยางชดเจนวาการใครจะเปนผรบผดชอบบรเวณใด แลวมการบ ารงรกษาปละกครง ในการจดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด รวมถงบทลงโทษตอผทฝาฝนขอก าหนดของชมชน เพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย



4

1.3 แบบอยางความส าเรจของชมชน

ความส าเรจ แบบอยางความส าเรจ

ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง ซงมคณะกรรมการบรหารการจดการน าทเขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม ภมปญญาเรองการท า ขาแค เปนตวคดน าจากคลองระดบสงสระดบต ากวาโดยไมตองใชทอ และไมท าใหคนฝายพง



5

2. ชมชนบานค าปลาหลาย ต าบลบานดง อ าเภออบลรตน จงหวดขอนแกน

ชมชนค าปลาหลาย ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการถมคนดนรอบสระ สรางขอบกก

เกบน าใหมากขน สรางฝายชะลอน าและวางทอเชอมสระเพอสงน า ขดลอกสระแกมลงและขดลอกล าหวย ปจจบน3

โครงการบรหารจดการน าชมชนค าปลาหลายด าเนนการยงไมแลวเสรจ ซงมรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหาร

จดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน




1. งานคนดนถมรอบสระสาธารณะขนาด 3x270x1 เมตร ฝายชะลอน าเสยหายจากความรนแรงของน าหลาก ประกอบกบตวฝายกอสรางไมไดมาตรฐาน จงท าใหฝายเสยหาร 100% ในขณะน การไฟฟาไดเขามาชวยและเตรยมจดสรรงบประมาณมากอสรางทดแทนฝายตวเดม

ด าเนนการไมแลวเสรจ

2. ฝายชะลอน า คสล. ขนาด 16x26x2 เมตร 3 ฝาย

3. วางทอ PVC เชอมสระสาธารณะกบสระในวด ระยะทาง 960 เมตร พรอมอปกรณ

4. ขดลอกสระเพอเปนแกมลง ขนาด 62x80x3.5เมตร

5. ขดลอกล าหวย ขนาด 8x320x3 เมตร


ในขณะนการด าเนนโครงการยงไมแลวเสรจ อยระหวางด าเนนการ


ปญหาเรองน าของชมชนค าปลาหลาย

1. ขาดแคลนน าในการเพาะปลก 2. แหลงกกเกบน ามสภาพตนเขน







6

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนค าปลาหลาย มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


แผนการบรหารจดการน า แนวปฏบต

แผนงานระยะสน

เสนอแผนการบรหารจดการน ากบ อบต.หรอหนวยงานในทองถนอนๆเพอสรางความส าพนธและเพอใหเกดการบหารจดการน ารวมกนระหวางชมชนกบหนวยงานภาครฐ ซงผลลพธในขอนจะชวยลดอปสรรคในการด าเนนโครงการของชมชนและอาจมสวนท าใหกจกรรมตางๆในชมชนด าเนนไปอยางราบรนและมประสทธภาพมากยงขน

แผนงานระยะยาว ---ไมม---

แผนการบ ารงรกษา เกบเงนจากสมาชกเพอเปนคาบ ารงรกษา ซอมแซม แหลงน า โดยสมาชกจะจายคาน าหนวยละ 4 บาท

การประเมนผล – ตดตาม จดเกบขอมลพนฐาน เชน จ านวนครวเรอนทไดรบผลประโยชน, ปรมาณของพนททไดรบประโยชนจากโครงการ, ตรวจระดบปรมาณน าทมในอางเกบน า



7



ความเขาใจในทน ทรพยากรและพนฐานของชมชน

กอนการเขารวมโครงการ ชมชนค าปลาหลายประสบกบปญหาประสบปญหาภยแลง เนองจากหนองน าสาธารณะของชมชนมขอบต าเกนไปจงกกเกบน าไดนอย อกทงมสระน า หนองน า และแหลงกกเกบน าตางๆ นอยจนเกนไป จงขาดแคลนน าเพอการเกษตรเปนประจ าทกปในชวงฤดแลง เปนเหตใหพชผลการเกษตรเสยหาย เกษตรกรขาดทนการผลต ดงนนชมชนจงไดรวมกนส ารวจแหลงน าในพนทเพอหาทางแกไขปญหาดงกลาว

ชมชนค าปลาหลายขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน และการบรหารจดการน า อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะเหนไดจากแผนงานโครงการของชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา สรางความเชอมโยงแหลงน าใหม กบล าหวยธรรมชาต




1. ขาดแคลนน าในการเพาะปลก 2. แหลงกกเกบน ามสภาพตนเขน

จากปญหาทเกดขน ชมชนด าเนนโครงการเพอแกไขปญหา ดงน การถมคนดนรอบสระ สรางขอบกกเกบน าใหมากขน สรางฝายชะลอน าและวางทอเชอมสระเพอสงน า ขดลอกสระแกมลงและขดลอกล าหวย เพอใหเกษตรกรสามารถน าน าไปใชในการเพาะปลกไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามชมชนควรวางแผนการเพาะปลกพชทเหมาะสมกบสภาพพนทดวย เชน พชผกสวนครว หรอ พชเศรษฐกจทสรางรายไดด แตใชน าในปรมาณทเหมาะสมกบสมดลน าของชมชน เพอประสทธภาพทดในการผลตพชผลการเกษตรของชมชน

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการมสวนรวมกบองคกรในทองถน เพอสรางความสมพนธและลดอปสรรคในการด าเนนโครงการของชมชน รวมถงไดมขอก าหนดในการจดการน าชมชนรวมกนคอ สมาชกตองชวยกนรกษาแหลงน า ไมน าสตวลงไปเลยงในสระสาธารณะ

ในแผนงานระยะยาว ชมชนค าปลายหลายยงไมมแผนงานระยะยาว จากทเคยสมภาษณ ชาวบานมองวา ตองการระบบการกระจายน าในบรเวณพนทการเกษตรซงอยเชงเขา ซงชาวบานจะตองเตรยมความพรอมและจดท าแผนฯ ทชดเจนกวาน

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา จากแผนบรหารการจดการน าทผานมา ชมชนบงไมมความชดเจน แตคณะกรรมการน าฯ เกบเงนจากสมาชกเพอเปนคาบ ารงรกษา ซอมแซม แหลงน า โดยสมาชกจะจายคาน าหนวยละ 4 บาท



ดานชมชน/ สงคม การตดตอประสานงานกบหนวยงานรฐ เชน อบต.ในทองถน เพอลดอปสรรคในการด าเนนโครงการฯ และท าใหโครงการฯ มประสทธภาพมากยงขน



8

3. ชมชนบานหนองทม ต าบลโนนแดง อ าเภอโนนศลา จงหวดขอนแกน

ชมชนบานหนองทม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตรและการบรโภค โดยสรางแหลงกกเกบ

น า ทไดจากน าฝน แผนงานของชมชน คอ ขดลอกแหลงน าสาธารณะทตนเขนแลวของชมชนและจดตงกองทนสระไร

นา ปจจบน5 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานหนองทมด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหาร

จดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน


ตารางท 3.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา ล าดบ โครงการ ปญหาและแนวทางแกไขปญหา สถานะ6

1. ขดลอกสระหนองเรอ พนทประมาณ 4.5 ไร ปรมาณดนขด 16,074.69 ลกบาศกเมตร

ปญหาจากผรบเหมาท างานไมตรงตามแบบ ชมชน

แกปญหาโดยเจรจาใหผรบเหมาเขามาแกไขและ

ประสานขอความชวยเหลอกบนายชางจากองคกร

ปกครองสวนทองถนใหเขามาชวยดแลและควบคม

การขดลอก

ด าเนนการ

แลวเสรจ

สมบรณ

2. ขดสระน าประจ าไรนา ขนาด 18x32x4 เมตร จ านวน 4 สระ (กองทน)

3.

วางทอรบน า และทอระบายน า สระหนองเรอ 2 แถว ไดแก ทอรบน าขนาดเสนผานศนยกลาง 0.8 เมตร 2 แถว แถวละ 8 ทอนและทอน าลน ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.8 เมตร 2 แถว แถวละ 8 ทอน


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานหนองทม มแหลงน าส ารองส าหรบท าการเกษตรกรรมมากขน ทงใน

ระดบชมชน คอ สระหนองเรอ และระดบครวเรอนของตนเอง (สระประจ าไรนา) ซงจะท าใหเกษตรกรสามารถผลต

พชผลทางการเกษตรไดมากขน มความมนคง จากเดมทไมสามารถกกเกบน าไวท าการเกษตรไดในฤดแลงเพราะสภาพ

แหลงน าตนเขน กลายมาเปนหนองน าขนาดใหญ เพยงพอตอการเกษตรในชมชน และยงมสระประจ าไรนาเพอส ารอง

น าไวใชประโยชนในฤดแลง ปจจบนนชาวบานเรมเตรยมตวในการเพาะปลกและวางแผนการผลต เพอใหเกดความ

สมดลและใหเกดประสทธภาพ


ปญหาเรองน าของชมชนบานหนองทม

1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและการอปโภคบรโภค 2. ขาดแคลนแหลงกกเกบน าส ารองไวใชในฤดแลง 3. ปญหาน าทวมพนทการเกษตร







9

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานหนองทม มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 3.2 แผนการบรหารจดารน าและแนวทางการปฏบต

สภาพเดม เปาหมายโครงการ การจดการทรพยากรแหลงน า

จดดอย

1.อยนอกเขตชลประทานสภาพพนทแบงเปน 2 เขต คอพนทน าแลง

และพนทน าหลาก

2.ฤดฝนน าทวมหลากฤดแลงขาดแคลนน า

3.ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภคและท าเกษตร

4.ขาดแคลนแหลงส ารองน าและแหลงกกเกบน าเพออปโภคบรโภคและ

ท าการเกษตร

จดแขง

1.มการรวมกลมในการแกปญหาจดตงในรปแบบ

คณะกรรมการชมชน

2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนรและท างานรวมกน

1.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคบรโภคและการเกษตร

2.เพมพนทกกเกบน าสรางเครอขายสระพวงส าหรบพนทการเกษตรใหคลอบคลมทงชมชน

3.ชมชนสามารถบรหารจดการน าไดอยางมประสทธภาพและยงยน

4.มแผนการบรหารจดการน าและแผนการบ ารงรกษาแหลงน าชมชนทชดเจน

การจดการทรพยากรแหลงน า

จดดอย

1.อยนอกเขตชลประทานสภาพพนทแบงเปน 2 เขต คอพนทน าแลง

และพนทน าหลาก

2.ฤดฝนน าทวมหลากฤดแลงขาดแคลนน า

3.ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภคและท าเกษตร

4.ขาดแคลนแหลงส ารองน าและแหลงกกเกบน าเพออปโภคบรโภคและ


จดแขง

1.มการรวมกลมในการแกปญหาจดตงในรปแบบ



1.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคบรโภคและการเกษตร

2.เพมพนทกกเกบน าสรางเครอขายสระพวงส าหรบพนทการเกษตรใหคลอบคลมทงชมชน

3.ชมชนสามารถบรหารจดการน าไดอยางมประสทธภาพและยงยน

4.มแผนการบรหารจดการน าและแผนการบ ารงรกษาแหลงน าชมชนทชดเจน



10

แผนการด าเนนงาน

ต.ค.2556 – ก.ย.2557 ผลทคาดวาจะไดรบ


ต.ค.2557 – ก.ย.2558 ผลทคาดวาจะไดรบ

1.เพมพนทกกเกบน า

2.หาแหลงน าส ารองเพอการเกษตร

3.สรางเครอขายสระเกบน า

1.มสระเกบน าประจ าไรนาเพมขน

2.พฒนาปรบปรงแหลงน าเดม(สระฝายใหญ)

เพอทจะไดรองรบน าทลนและไหลมาจากสระหนอง

เรอและใชเปนแหลงน าส ารองในการเกษตร

1.เพมพนทกกเกบน า

2.การดแลรกษาปรบปรงสระประจ าไรนาและสระ

หนองเรอ

3.ท าคลองสงน าสพนทของชมชน

4.การเพมประสทธภาพในการกกเกบน าและการ

พงทลายของหนาดน ( ปลกหญาแฝก , ไมยนตน )

5.สรางเครอขายสระเกบน า

1.มสระเกบน าประจ าไรนาเพมขน

2.พฒนาปรบปรงแหลงน าเดม(สระฝายใหญ)เพอทจะได

รองรบน าทลนและไหลมาจากสระหนองเรอ

3.ระบบสงน าเพอการเกษตรสามารถสงและกระจายน าส

พนทของชมชนไดอยางทวถง

4.ลดปญหาการพงทลายของหนาดนและดนมคณภาพดขน

5.ชมชนมการดแลระบบนเวศนสงแวดลอมและบรหาร

จดการทรพยากรชมชนไดดวยตนเองอยางยงยน



11



ความเขาใจในทน ทรพยากร

และพนฐานของชมชน

ชมชนบานหนองทมมความเขาใจในทรพยากรพนฐานของชมชนเอง ดงจะ

เหนไดจาก การส ารวจพนทภายในชมชนโดยชมชน ชมชนบานหนองทมมแหลงกก

เกบน าในชมชน 3 แหง ทมพ นทรวมทงหมดประมาณ 12 ไร แตไมมระบบการสงน า

ไปใชเพอการเกษตรและแหลงเกบน ามสภาพคอนขางตนเขนเนองจากขาดการดแล

รกษา

ทผานมาชมชนหนองทม เรยนรอยอยางพอเพยงและท าการเกษตรแบบ

ผสมผสาน แตระบบการสงน าเขาสแปลงผกของชาวบานทไมคอยมประสทธภาพ

เทาใดนกกอปรกบความตองการน าสวนเกนในชวงฤดฝน อยางไรกตามหลงจากทได

เขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบ

ชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการ

น า และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมาก

ขน




1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและการอปโภคบรโภค

2. ขาดแคลนแหลงกกเกบน าส ารองไวใชในฤดแลง

3. ปญหาน าทวมพนทการเกษตร

จากปญหาทชมชนบานหนองทมพบอย คอ หนองน าสาธารณะหลกของชมชน

ตนเขน เพราะแตละปจะมน าหลากพดพาตะกอนดนมาทบถมและยงมวชพชขน

หนาแนน นอกจากนยงขาดการดแลและบ ารงรกษา จงท าใหหนองน าของชมชนกก

เกบน าฝนไดนอย ในฤดแลงหนองน าจะยงลดระดบจนแหงขอด ท าใหพชผลทางการ

เกษตรเสยหายจ านวนมาก ชมชนแกปญหาโดยพฒนาแหลงน าดวยการขดลอกและ

ขยายสระสาธารณะใหมขนาดใหญและลกขนกวาเดม สามารถกกเกบน าไดใน

ปรมาณมากขน และขดสระประจ าไรนา ซงสอดคลองกบทนเดมของชมชนทมอยแลว

นอกจากนยงมการสรางแผนการพฒนาแหลงน าเพอใหชมชนสามารถรวมมอ

กนปฏบตอยางมระเบยบแบบแผน เชน แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบ

การจดสรรน า และเพมสระน าประจ าไรนาใหกบชาวบาน และเตรยมความพรอมทจะ

พฒนาอยางตอเนอง

ในแผนงานระยะยาว ชมชนมความตองการทจะปรบปรงแหลงน าเดม คอ สระ

ฝายใหญใหสามารถรองน าลนและกระจายน าสพนทการเกษตรของชมชนไดอยาง

ทวถง พรอมทงดแลรกษาสระหนองเรอ เพอใหมประสทธภาพในการกกเกบและยง

ยนตลอดไป

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดใหมจดเกบเงนคาน ารายเดอนตาม

ปรมาณน าทใชจรง ซงเงนดงกลาวชมชนไดน าไปใชในการดแลรกษาระบบการจาย

น ารวมถงระบบสบน าบาดาลตอไป



12

3.3 ความส าเรจของชมชน


ดานการบรหารจดการน า การปลกพชผกสวนครวหรอท าการเกษตรแบบผสมผสาน

ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน



13

4. ชมชนบานโนนสวรรค ต าบลหนองกงศร อ าเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน (ไมสงแผนจดการน าชมชน)

ชมชนบานโนนสวรรค ด าเนนโครงการบรหารจดการน า โดยการ ขดลอกล าหวยทมอยเดมในชมชน คอ หวยโสก

เสยว ซงเปนพนทรบน าสาธารณะขนาดใหญทขาดการดแลรกษามาเนนนานจนมสภาพตนเขน ไมสามารถกกเกบน าไดอยาง

มประสทธภาพ โดยมวตถประสงคเพอ เพมแหลงเกบน าตนทน แกปญหาขาดแคลนน าเพอการเกษตรซงเปนอาชพหลก

ของคนในชมชน ปจจบน7 ชมชนบานโนนสวรรค ด าเนนโครงการบรหารจดการน าแลวเสรจ แตชมชนยงไมไดปรบปรง

แกไขแนวทางการบรหารจดการน าใหม มรายละเอยดโครงการ ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอน

สามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน


ตารางท 4.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา โครงการ ปญหาและแนวทางแกไขปญหา สถานะ8

1) ขดลอกล าหวยโสกเสยว ขนาดความกวาง 100 เมตร ยาว 500 เมตร ลกจากเดม 2 เมตร เปน 3 เมตร

2) สรางคนดนรมหวยโสกเสยว ขนาด กวาง 4 เมตร ยาว 1,000 เมตร สงเฉลย 1 เมตร

ปญหาในการด าเนนโครงการ คอ ฝนและน าทวม เนองจาก

พนทด าเนนโครงการอยลมแมน าช แตชมชนกเตรยมการ

ลวงหนาทจะ ด าเนนงานโครงการใหเสรจในเรววน จงสามารถลด

อปสรรคเกยวกบดนฟาอากาศได นอกจากนย งมการเจรจา

ตอรองกบผรบเหมา ใหชวยลดตนทนการด าเนนโครงการ ท าให

สามารถขดลอกและปรบแตงล าหวยเพมเตมไดโดยไมจ าเปนตอง

เพมเงนจางเหมา



สมบรณ


หลงด าเนนการแลวเสรจ พนทชมชนบานโนนสวรรค มแหลงกกเกบส ารองน าเพอการเกษตรไวใชประโยชนได

มากขน จากการ ขดลอกหวยโสกเสยว เปนผลใหชมชนและผทเกยวของ ตางดใจและภาคภมใจกบแหลงน าททกคนได

รวมพลงสรางขน ประชาชนบางสวนทมพนทเกษตรอยตดล าหวย เรมไดใชประโยชนจากแหลงน าโดยการเพาะปลก

พชผลทางการเกษตรและท านาปรง อยางไรกตามชมชนยงไมมแผนการบรหารจดการน าและแผนควบคมการใชน าท

ชดเจน ซงจ าเปนตอการพฒนาประสทธภาพการใชน าเพอความยงยนของชมชนเปนอยางยง







14


ปญหาเรองน าของชมชนบานโนนสวรรค

1. พนทเปนพนทตนน า 2. ประสบปญหาน าแลง 3. ฝายทกกเกบน าช ารดกกเกบน าไดไมเตมศกยภาพ

แผนการบรหารจดการน าของชมชน

ชมชนบานโนนสวรรค ยงไมไดสงแผนการบรหารจดการน าในชมชนฉบบปรบปรงใหม





จากการพบปะพดคยและผลการด าเนนงาน พบวาชมชนคอนขางมความ

เขาใจในทนและทรพยากรทชมชนม เชน แหลงน า ทางเดนน า และเหนความส าคญ

ของความอดมสมบรณในทรพยากรธรรมชาต ชมชนมการส ารวจแหลงน ารวมกนเพอ

ศกษาสภาพแหลงน ากอนมการปรบปรง และพบวาแหลงน าของชมชนเกดปญหาตน

เขน มวชพชปกคลมหนาแนน เพราะขาดการพฒนาปรบปรงมาอยางเนนนาน ท าให

พนท ทถกสรางไวส าหรบกกเกบน า ขาดประสทธภาพในการกกเกบน า แมเกษตรกร

ผท าอาชพเพาะปลกทอาศยอยบรเวณแหลงน ากไมสามารถเพาะปลกพชผลทางการ

เกษตรนอกฤดฝนไดเลย และเนองจากสภาพพนฐานทขาดแหลงน าในการสราง

อาชพน ท าใหชมชนบางสวนจ าเปนตองอพยพเคลอนยายแรงงานไปอยเมองใหญ




1. พนทเปนพนทตนน า 2. ประสบปญหาน าแลง 3. ฝายทกกเกบน าช ารดกกเกบน าไดไมเตม

ศกยภาพ

ชมชนบานโนนสวรรค มวธการแกปญหาเรองแหลงน าทเกดขนกบชมชน ดงน

ส าหรบกรณทชมชนเปนพนทตนน า แตขาดแหลงกกเกบน าและจากปญหาทฝาย

ขาดประสทธภาพในการกกเกบน าเนองจากช ารดเสยหายนน ชมชนแกไขปญหาโดย

การขดลอก ปรบปรงแหลงกกเกบน าเดมใหมความลกมากยงขน นอกจากนนยงสราง

เสรมคนดนของหวยใหสงขนกวา 1 เมตร เปนระยะทางยาวกวา 1 กโลเมตร เพอเพม

ประสทธภาพในการกกเกบน าของหวยโสกเสยวใหสามารถกกเกบน าไดมากขน

สมดลกบความตองการใชน าของชมชน

อยางไรกตาม ชมชนควรปรบปรงแผนการบรหารจดการแหลงน า เพอวาง

ระบบการใชน าและวางแนวทางการดแลรกษาแหลงน าทสรางขน เพอสงเสรมใหการ

พฒนาแหลงน าของชมชนมความยงยนและสามารถใชงานไดอยางมประสทธภาพ

ตลอดไป (ชมชนยงไมไดปรบปรงพฒนาแผนการบรหารจดการน าใหม)



15

5. ชมชนบานตาดโตน ต าบลนาฝาย อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ชมชนบานตาดโตน ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการหลากหลายโครงการ โดยม

วตถประสงคเพอเพมประสทธภาพการใชน า เพมแหลงเกบน าตนทน แกปญหาขาดแคลนน าเพอการเกษตรซงเปน

อาชพหลกของคนในชมชน ปจจบน9 ชมชนบานตาดโตน ด าเนนโครงการบรหารจดการน าแลวเสรจ มรายละเอยด

โครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดง

จะกลาวถงตอไปน



1) วางทอ PVC 1,020 m. 2) ขดลอกฝายหวยโปง 3) ปรบปรงฝายเกบน า 4) สระน าประจ าไรนา 5) สระโรงเรยน

ปญหาในการด าเนนโครงการ คอ การตดตอประสานงานกบ

เจาหนาทกรมชลประทานในการวางทอผนน า โดยเขาใจวาเปนการ

กระท าโดยพลการ ซงชมชนไดแกปญหาโดยการน าหลกฐานทขออนญาต

จากกรมชลมาแสดงวา งานนไดรบการอนญาตจากกรมชลประทานและ

เปนงานชมชนทไดรบความเหนชอบและอนมตจากภาครฐ

ด าเนนการแลว

เสรจ สมบรณ


หลงด าเนนการแลวเสรจ พนทชมชนบานตาดโตน มแหลงกกเกบส ารองน าไวใชไดมากขน ทงจากการ ขด

ลอกฝายหวยโปง การปรบปรงฝายกกเกบน า สระน าประจ าไรนาและสระโรงเรยน ท าใหชมชนและผทเกยวของทกคน

ตางดใจและภาคภมใจกบแหลงน าทไดสรางขนมารวมกน ส าหรบภาคการผลต สามารถประมาณการไดวา ชาวบาน

เพาะปลกพชผลทางการเกษตรไดมากขนประมาณ 30% เชน ปลกขาว ปลกแตง จากโครงการผนน าและเพอจดสรรน า

ใหเกดประโยชนสงสด ชมชนมนโยบายการวางแผนการผลตเพอประสทธภาพการผลตตอไปในอนาคต


ปญหาเรองน าของชมชนบานตาดโตน

1. แหลงกกเกบน าสาธารณะไมเพยงพอ 2. แหลงน าสาธารณะไมทวถงทงชมชน 3. ขาดระบบการน าน าจากอางกกเกบน าไปใชประโยชน 4. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรฤดแลง







16

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานตาดโตน มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 5.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต แนวทางการบรหารจดการน าชมชนบานตาดโตน

แผนงานระยะสน (1-3 ป)

1. แตงตงผรบผดชอบ ดแลทอผนน า, ฝาย และคลองสงน า ดวยการสรรหาจากผมความรบผดชอบสงในชมชน 2. ตงกฎ ระเบยบ กตกา และนโยบาย การใชน า น าไปปฏบตอยางเครงครดและทวถง 3. จดท าบญชผไดรบผลประโยชนจากการใชน าในโครงการฯ 4. เสรมฝายน าลนคอนกรตหวยโปงขนาดสง 0.30 เมตรยาว 10 เมตร เพอเพมปรมาตรการเกบกกน า ดวยงบประมาณ

สนบสนนจาก อบต. นาฝาย 5. ขยายเครอขายในหมบานโนนพระค า หม 12 ดวยการขดสระน าแกมลง ในพนทสาธารณะประโยชนเนอท 10 ไร 6. ขยายเครอขายดวยการเชอมทอผนน าจากฝายหวยโปงไปสระแกมลงบานโนนพระค า หมท 12 ความยาว 500 เมตร 7. ขยายเครอขายดวยการวางทอจากขดสระสาธารณะแกมลงบานโนนพระค า หมท 12 ลงสฝายหวยน าซบเพอน าลง

ฝายหวยน าซบซงมฝายเกบกกน ารองรบจ านวน 4 ฝายตลอดล าหวยความยาว 620 เมตร เพอขยายเครอขายหมท 2,3,15 และ 16 บางสวน

8. สงเสรมสนบสนนชมชนขดสระน า (สระกองทน) ประจ าไรนาใหไดจ านวน 10 สระตอปเปนอยางนอยเพอปลกผลระยะสน

แผนงานระยะยาว (3-10 ป)

1. วางทอผนขนาด 8 นว จากฝายหวยน าซบถงล าหวยยาง หมบานหนองหญาปอง หมท 5 ระยะทาง 3,350 เมตร 2. ขดสระน าแกมลงในทสาธารณะตามระยะแนวผนน าจ านวน 6 สระความจะสระไมนอยกวา 4,800 ลบ.ม.

การบ ารง และการดแลรกษา

1. แบงแนวเขตรบผดชอบทอผนน า เหมองฝายคลองดาด จากผใชน าอยางทวถงใหมความรบผดชอบรวมกน 2. จดเกบคาบ ารงน าประจ าปในอตราทชมชนก าหนดรวมกน 3. ซอมแซมโดยชมชนคาใชน าจากงบคาบ ารงรกษาประจ าป 4. จดกจกรรมรกษแมน าโดยการขดลอกซอมแซมท าความสะอาดฝาย ล าหวย คลองคลาด ในวนส าคญทางศาสนา วน

ส าคญทางราชการ อยางนอยปละ 1 ครง (Big cleaning day) 5. แนะน าตกเตอนดวยวาจรและ/หรอดวยลายลกษณอกษร แกผท าผดกฎ กตกา ระเบยบ นโยบายการใชน าของ

โครงการ ฯ สดทายใหชแจงเหตผลใหทประชมทราบ



17





ชมชนบานตาดโตน เขาใจในโครงสรางทนและทรพยากรของชมชน เพราะม

การศกษาขอมลเกยวกบทองถนมามากพอสมควร เชน สภาพพนฐานของพนท

แหลงน าตนทน โครงสรางแหลงน าชมชน ระบบการสงกระจายน าจากกรม

ชลประทาน ชมชนเขาใจพนฐานสมดลน าของตนเปนอยางด

จากการศกษาการพฒนาแหลงน าในประวตศาสตรชมชน ทผานมา ไดมหลาย

หนวยงานจากทางภาครฐไดเขามาพฒนาแกไขปญหาแหลงน าใหกบชมชน แตไมยง

ประโยชนใหกบคนในหมบาน จงมแผนทจะพฒนาโครงการเพอหมบานและเพอ

ชมชนของตน ผานโครงการบรหารจดการแหลงน า เพอใหทกคนในชมชนสามารถรบ

ประโยชนรวมกนได

นอกจากนชมชนยงไดใหความส าคญกบการสรางความสมพนธกบหนวยงาน

อนๆ เพราะเชอมนวาจ าเปนจะตองพงพากนและกนเพอการจดการน าทม

ประสทธภาพ ลดปญหาการแยงชงน าดงทเคยเกดขนได




1. แหลงกกเกบน าสาธารณะไมเพยงพอ 2. แหลงน าสาธารณะไมทวถงทงชมชน 3. ขาดระบบการน าน าจากอางกกเกบน า

ไปใชประโยชน 4. คาดแคลนน าเพอการเกษตรฤด

แลง

จากสภาพปญหาทเกดขน ชมชนวางโครงการเพอแกไขปญหาตางๆ ดงน

กรณแหลงกกเกบน าไมเพยงพอและแหลงน าสาธารณะไมทวถงทงชมชน ชมชนได

ด าเนนโครงการขดลอกสระน าเปนจ านวนทงสน 3 สระ เปนสระกองทน 2 สระและ

สระน าสาธารณะในโรงเรยนเพอเดกและเยาวชน 1 สระ จน าไดประมาณ 6,000

ลกบาศกเมตร ใหนกเรยนปลกผกหรอประโยชนจากแหลงน า ผกพนกบธรรมชาต

และเหนความส าคญของการมแหลงน าในโรงเรยน นอกจากนยงมการปรบปรง

พฒนาแหลงน าเดม คอ ฝายหวยโปง โดยมการขดลอกและเสรมคนดนโดยรอบ เพอ

เพมประสทธภาพในการกกเกบน าใหมมากขน

และเพอลดปญหาการขาดระบบสงน าจากอางกกเกบน าไปใชประโยชน ชมชน

ไดวางระบบทอ PVC ขนาดเสนผาศนยกลางกวา 8 นว เปนระยะทางกวา 1

กโลเมตร เพอผนน าจากฝายหวยโปง ใหประชาชนสามารถน าน าไปใชประโยชนทาง

การเกษตรไดในฤดแลง

ส าหรบแผนการบรหารจดการน าชมชน ชมชนมการวางแผนและเขยนแผน

อยางเปนระบบ รอบคอบและครอบคลม ทงในสวนแผนการด าเนนงานระยะสน ท

เนนเรองการบรหารจดการทมประสทธภาพ เชน การแบงหนาทความรบผดชอบ

ของทกคนทกฝาย ตงกฎกตกาทชดเจน รดกม การท าบญชผรบประโยชน การขยาย

เครอขายทงโดยวธสรางแหลงน าเพมเตมและสรางระบบสงน า และยงมการสงเสรม

สนบสนนกองทนสระ เพอใหทกฝายทเกยวของสามารถรบประโยชนจากการบรหาร

โครงการไดอยางเตมท



18


สวนแผนระยะยาว (3-10 ป) ชมชนจะเนนทการด าเนนโครงการเปนหลก คอ

การสรางทอผนน าจากฝายอนเพมเตมเปนระยะทางกวา 3 กโลเมตรและขดสระแกม

ลงจ านวนไมนอยกวา 6 สระ เพอเปนแหลงน าสาธารณะใหชมชนไดใชประโยชน

ตอไปในอนาคต โดยชมชนมการตงแผนการบ ารงรกษา แผนการจดเกบซอมแซม

การจายคาบ ารงอนๆ เอาไวอยางชดเจน และสามารถบงคบใชในชมชนไดทนท



ดานการบรหารจดการน า

ชมชนมวธการบรหารจดการแผนการใชน าอยางเครงคด ทสามารถปรบเปลยน

พฤตกรรมการใชน าของทกคนในชมชนได ปจจบนทกคนในชมชนมความตระหนก ร

คณคาของน าและมการใชน าในชวตประจ าวนอยางประหยด คมคาแลเกดประโยชน

สงสด

ดานชมชน/ สงคม

ชมชนมการสรางความรวมมอในชมชนและนอกชมชน ใหความส าคญกบการพฒนา

แหลงน า มการวางแผนการใชน าทมประสทธภาพและสามารถประสานความสมพนธ

กบชมชนอนๆ จนมเครอขายทสามารถพงพากนได



19

6. ชมชนบานบไทร ต าบลไทยสามคค อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา

ชมชนบานบไทร ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตรและการบรโภค โดยด าเนนการขดลอกและ

ขยายหนองน าสาธารณะ 8 แหง โดยแตละแหงจะกระจายอยบรเวณทอยอาศย และบรเวณพนทการเกษตร ท าให

ชาวบานไดรบประโยชนจากแหลงน าครอบคลมกนทงหมบาน แมวาทผานมา ชาวบานเจอปญหาภยธรรมชาต แตดวย

ความสามคค รวมแรงรวมใจ ท าใหฝาวกฤตและผานพนไปได ปจจบน11 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานบไทร

ด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจท

ชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน




ขดลอกคลองสาธารณะ 8 แหง (ตานอย,กะบก,ตาด า,เกษยณ,ตาหวง,ปาไผ,มะคา 1 และ 2)

ปญหาจากภยธรรมชาต ชมชนแกปญหาโดยการนดเจรจา

กบผรบเหมาในการซอมแซมสวนทพงทลาย ในชวงหลงฤด

ฝน โดย อบต.ไทยสามคคและคณะกรรมการบานมนคง จะ

จดสรรงบประมาณมาชวยซอมแซม



สมบรณ เสรมคนดน 2 แหง (มะคา 1 และ 2)


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานบไทร มระบบน าประปาทสามารถดมใชอปโภคบรโภค และมแหลง

น าไวใชในการเกษตรเพมขน จากเดมประชาชนตองแบงน ากนใชกบหมบานอน ท าใหชมชนมน าใชไมเพยงพอ

ชาวบานมความรสกภมใจและดใจ เพราะจะมน าใชอยางทวถงกน ชาวบานทมสวนรวมตางภาคภมใจในผลงาน

โครงการทตนเองขบเคลอนขนรวมกน และองคการปกครองสวนทองถนกมบทบาทและความสมพนธกบชมชนทด

ยงขน เชน มาชวยดแลการกอสราง ตรวจสอบงานระบบประปาและการขดลอกหนองน าสาธารณะ เปนตน จากทปลอย

ใหตนเขน ไมสามารถกกเกบน าได ปจจบน มปรมาณน าเพมขนและเพยงพอส าหรบการท าเกษตรตลอดป


ปญหาเรองน าของชมชนบานบไทร

1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและการอปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ชมชนตงอยทสงและเปนชมชนทจดตงใหม 4. การแยงชงน าและการบกรกคลองสาธารณะ

11

ปจจบน: นบถง 31 ธนวาคม 2554 12

สถานะ: สเขยว หมายถง ด าเนนการแลวเสรจ สมบรณ





20

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานบไทร มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


สภาพเดม

เปาหมาย

โครงการ


ม.ค. 54-ธ.ค. 56 ผลลพธ การจดการทรพยากรปาไมและแหลงน า

จดดอย จดแขง

1.แหลงน าตนเขนจากตะกอน

2.การแยงชงน าและการบกรก

คลองสาธารณะ

3.ความตองการน าในการประกอบ

อาชพมากขน

4.การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจการ

ทองเทยวและการขยายตวชมชน

5.ภยธรรมชาตและการกอสรางทไม

มาตรฐานแหลงเกบน าทส าคญทมอยใน

ชมชนโดยปรมาณน าฝน 1,100-1,300

มม./ป

1.มการรวมกลมในการแกไข

ปญหา จดตงในรปแบบ


2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนร

และท างานรวมกน

3.มองคกรชมชนในการจดการ

ทรพยากรน าและระบบ

เกษตรกรรมยงยน

1.สรางรปธรรมทางเลอกในการมสวนรวม

บรหารจดการน ากบจดการระบบเกษตรกรรม

ยงยน

2.การอนรกษฟนฟพนทปาตนน าของชมชน

ต าบลไทยสามคค

1.การเพมพนทแหลงน าในชมชน

2.การเพมประสทธภาพการกก

เกบน า (ปลกหญาแฝก ไมยนตน)

1.ผน าแกนน าชมชนเกดจตส านกชมชนในการเรยนรการจดการอนรกษฟนฟพนทปาตนน า 2.เกดระบบเศรษฐกจชมชนทสอดคลองและเกอหนนกบการอนรกษฟนฟพนทปาตนน า 3.ลดปญหาการพงทะลายของหนาดน ดนมคณภาพดขน 4.เกดการท าการเกษตรยงยนทสอดคลองและเกอหนนกบการอนรกษฟนฟพนทปาตนน าตนแบบอยางนอย 25 ครวเรอน

สภาพเดม

เปาหมาย



ม.ค. 54-ธ.ค. 56 ผลลพธ พฒนาอาชพและการผลต


1.รายไดไมพอรายจาย เปนหนสน

คณภาพชวตต า

2.ไมรจกพงพาตนเอง มปญหาเรอง

1.มตลาดรองรบผลผลตจากชมชน

2.มพนทส าหรบท าการเกษตร

3.มความหลากหลายของชนดพช

1.ชมชนปรบการผลต จากเกษตรเชงเดยวเปน

เกษตรทฤษฎใหม

2.เกดการรวมกลมการผลตสนคา เพมจ านวน

1.ปรบเปลยนวธการผลตเกษตร

แบบเชงเดยวเปนเกษตรทฤษฎ

ใหม

1.เกษตรกรกลมเปาหมายท าเกษตรตามแนวทางเกษตรยงยน 2.ปรมาณผลผลตเพมขน รายไดเพมขน หนสน



21

อาชพ

- ปลกพชเชงเดยว

- ไมมอาชพเสรม

3.พงพาปจจยการผลตจากภายนอก

ชมชน เชน ป ย ยาฆาแมลง

4.ขาดการบรหารจดการพนท

เศรษฐกจในชมชน สมาชก

3.ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก

พงพาตนเองมากขน

4.วางแผนเพาะปลก บรหารจดการพนทใหเกด

ประโยชนสงสด

5.เพมชนดพชเศรษฐกจในชมชน

2. เกดการรวมกลม "รวมคด รวม

ผลต รวมขาย"

ลดลง 3.ชมชนไดรบความรเรองการท าผลตภณฑสนคา เพอเสรมรายได 4.เกดสนคาชมชน ขนในต าบล

การเรยนรและเครอขาย


1.เกดแหลงเรยนรเรองการบรหารจดการน า

ระดบชมชน

2.แกนน าและกลมเยาวชนไดมาเรยนรสามารถ

บอกจดพนทตางๆในชมชนได

3.ชมชนเรยนรและประยกตใชเทคโนโลยทม

อยใหเกดประโยชนมากขน

1.สงเสรมการใชเทคโนโลย

ส าหรบการบรหารจดการขอมล

ชมชน

1.เกดเครอขายการท างานระหวางชมชนและ

เยาวชนในพนท

1.ขาดความรดานการประยกตใช

เทคโนโลยในการบรหารจดการขอมล

ชมชน

1.มกลมเยาวชนท างานรวมกบ

ชมชน

2.มหนวยงานภายนอกเขามาให

ความร การใชเครองมอ



22



ความเขาใจในทน ทรพยากรและพนฐานของ

ชมชน

กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานบไทรมแหลงน าตนทนอย 2 แหงใน

บรเวณชมชน ตอมาไดเรมส ารวจพบวา ยงมแหลงน าธรรมชาตทอยใกลกบชมชน

และอยใกลพนทการเกษตรอก 6 แหง ทผานมาชมชนมการน าน าจากหนอง

สาธารณะมาใชในการเพาะปลกบาง แตกไมเพยงพอตอการท าการเกษตร เนองจาก

สระน ามขนาดเลก สภาพตนเขนและมวชพช จงท าใหชาวบานขาดแคลนน าในการ

เพาะปลกและการอปโภคบรโภค อกทงชมชนยงกลววาการน าน าจากสระมาใชจะท า

ใหน าทมหมดไป ชมชนจงไมกลาทจะพฒนาระบบการน าน ามาใช เพราะคดวาจะ

เกบน าเอาไวเปนน าส ารองยามขาดแคลน

ทผานมาชมชนบไทร เรยนรอยอยางพอเพยงและท าการเกษตรแบบ

ผสมผสาน แตชมชนยงขาดความรความเขาใจการบรหารจดการน า ท าใหไมมการน า

ทรพยากรน าทมมาใชใหเกดประโยชนสงสดกบชมชน อยางไรกตามหลงจากทไดเขา

รวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชน

อนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า

และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน




4. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและการอปโภคบรโภค

5. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 6. ชมชนตงอยทสงและเปนชมชนทจดตง

ใหม 7. การแยงชงน าและการบกรกคลอง

สาธารณะ

จากปญหาทชมชนบานบไทรเปนชมชนทถกจดตงขนใหม ท าใหยงไมมระบบ

ประปาทด และพนทอยนอกเขตชลประทาน ชมชนแกปญหาโดยพฒนาโครงสรางน า

ดวยการขดลอกและขยายสระสาธารณะในบรเวณหมบานใหมขนาดใหญและลกขน

กวาเดม สามารถกกเกบน าไดในปรมาณมากขน และยงพฒนาโครงสรางระบบ

น าประปา ซงสอดคลองกบทนเดมของชมชนทมอยแลว เพอแกปญหาการขาดแคลน

น าเพอการเกษตรและน าดมน าใชในครวเรอน

นอกจากนยงมการสรางแผนการพฒนาแหลงน าเพอใหชมชนสามารถรวมมอ

กนปฏบตอยางมระเบยบแบบแผน เชน แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบ

การจดสรรน า และเตรยมพรอมทจะพฒนาตอเนอง ปลกจตส านกใหกบเยาวชนใน

การเรยนรการจดการอนรกษฟนฟพนทปาตนน า

ในแผนงานระยะยาว ชมชนมความกงวลใจเกยวกบขอพพาทในพนทอาศย

และพนทเกษตร ทก าลงเปนประเดนในตอนน คออทยานทบลาน ท าใหชาวบานไม

สบายใจ กลวจะถกเวนคนทดน ชาวบานจงขอจดการเรองขอพพาทใหเสรจสนกอน

และจะด าเนนการเรองแผนการบรหารจดการน าชมชนตอไป

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาและฟนฟระบบ

นเวศปาตนน าเอาไว โดยมองจากจดแขงและจดดวยทม อยางไรกตามชมชน ควร

ระบอยางชดเจนวาจะตองตรวจสอบหรอปรบปรงระบบ ปละกคร งจะจดสรรคาบ ารง

ซอมแซมมาจากแหลงใด และควรระบบทลงโทษอยางไรเพอทจะไดประกาศใชแผน

ไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบาน

อนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย



23



ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน มคณะกรรมการบรหารการจดการน าท

เขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม เกดระบบเศรษฐกจชมชนทสอดคลองและเกอหนนกบการอนรกษฟนฟพนทปาตนน า



24

7. ชมชนต าบลซาง อ าเภอเซกา จงหวดหนองคาย

ชมชนต าบลซาง ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการสรางฝายสาธารณะ 3 แหงในชมชน

เพอแกปญหาการขาดแคลนน าเพอการเกษตรในฤดแลง และมการวางแผนทจะพฒนาระบบการสงน าใหเกษตรกรใน

พนทโดยรอบและพนท ทหางไกลจากคลองน าสามารถใชในการเกษตรไดอยางยงยน ปจจบน13โครงการบรหารจดการ

น าชมชนต าบลซาง ด าเนนการแลวเสรจ แตมการกอสรางผดแบบท าใหฝายบางจดช ารดเมอน าหลาก ดงนนจงยงตองม

การปรบปรงงานใหเสรจสมบรณในรายละเอยดตอไป ชมชนต าบลซางมรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า

ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



สรางฝายน าลน โดยท าเปนถนนลดระดบ 3 แหง - ฝายน าลนล าหวยสดา - ฝายน าลนหวยกดฟาง (บานซอมกอ) - ฝายน าลนหวยกดฟาง (บานหนองยาง)

กอสรางฝายผดแบบ ชมชนแกไข โดยรวมกนดแลและ

รบผดชอบจนเกดความสมบรณ เชน ลงหนรมตลงเพมสวน

งานขดทตองใชรถขด กมการเจรจากบผร บเหมา ใหมา

ปรบแกรปแบบแลวรวมกนดแลควบคม


เสรจ แตตอง

ปรบปรงแกไข


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนต าบลซาง กมฝายสาธารณะทคงทนถาวรมากขน จากเดมทเปนเพยง

ฝายกระสอบทรายกนน าท าเปนฝายทช ารดทรดโทรมไดงายและไมสามารถกกเกบน าไวท าการเกษตรไดในหนาแลง

เพราะฝาย 3 แหงทชมชนรวมกนสรางขนใหมเปนฝายทกอดวยซเมนตทมความแขงแรงคงทน ถกออกแบบเปนถนนลด

ระดบ จงสามารถชะลอการไหลของน า และชวยใหน าไหลออกจากคลองไดชาลงในฤดแลง ปจจบนประชาชนจงสามารถ

ปลกขาวและท านาปรงไดแมไมอยในฤดฝน


ปญหาเรองน าของชมชนต าบลซาง

1. แหลงน าชมชนเปนคลองยาวแคบ ไหลผานหลายหมบาน แตไดรบประโยชนเฉพาะพนทตดขอบแหลงน า

2. ขาดแคลนน าในหนาแลง เพราะคลองแคบ พนทเกบน านอยน าจงไหลลงสทลมตามและลดลงปรมาณลงอยางอยางรวดเรว

3. น าทวมในฤดฝนเนองจาก คลองแคบท าใหน าไหลไมทน

13







25

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนต าบลซาง มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


ดานการบรหารจดการ

สภาพเดม เปาหมายโครงการ แผนการด าเนนงาน ผลลพธ

การจดการทรพยากรน าและ

แหลงน า

1.ม แ ห ล ง น า เ ป น แ ห ล ง น าธรรมชาตเปนคลองยาวผานพนทเกษตรกรหลายหมบานแตไดประโยชนเฉพาะเกษตรกรทอยใกลคลองน า 2.แหลงน าเปนคลองเลกท าใหขาดแคลนน าหนาแลงและน าทวมในฤดฝนเนองจากน าไหลไมทน 3.ปรมาณน าลดลงอยางรวดเรวเมอถงหนาแลงเนองจากน าจะไหลลงสพนทต าตามลกษณะคลองทน าจะไหลลงสทลม

1.เพมพนทกกเกบน าใหกวางขนเพอเกษตรกรจะไดใชน าไดทวถง 2.ขยายคลองใหใหญและกวางขนขดคลองใหมความลกลงไปอกลดการขาดแคลนน าบางฤดกาล 3.ท าทกกน าไวเปนระยะเพอเกษตรกรจะไดใชน าไดอยางเตมพนท

1.ปรบปรงคลองน าใหเปนระบบ 2.ท าทเกบกกน าเปนพนทขนาดใหญ 3.ท าฝายกนน าเปนระยะ

-เกษตรกรในชมชนมน าใชตลอดฤดกาล -ชมชนมรายไดหมนเวยนตลอดป -เกดการรวมกลมในการผลตแบบพออยพอกน -ชมชนมองเหนคณประโยชนของการบรหารทรพยากรน า

การพฒนาอาชพและการผลต

1.อาชพหลกคอการท านาแตท าไดครงเดยวคอฤดฝน 2.ไมมรายไดเสรม 3.ก า ร ใ ชพ น ท ไ ม เ ต ม ท ไ ม มประสทธภาพ 4.ผลตแคพอกนไมรวมกลมเพอการผลตจ าหนาย

1.ใหเกษตรกรท านาไดอยางนอยปละ 2 ครง 2.มรายไดเสรมทงในและนอกฤดกาล 3.สรางแนวคดใหกบเกษตรกรท าการเกษตรแบบผสมผสาน 4.เกดการรวมกลมกนเพอการผลตรวมคด รวมท า รวมขาย

1.จดท าตวอยางเกษตรแบบผสมผสานครบวงจร 2.ชมชนมรายไดหมนเวยนตลอดป 3.เกดการรวมกลมในการผลตแบบพออยพอกน 4.ชมชนอยแบบชวยเหลอกนรวมกลมบรหารจดการทงเรองการใชน าและกจกรรมอนๆ

พฒนาการเรยนรและเครอขาย

1.ไมมแผนการบรหารงานจดการน าชมชนอยางชดเจน 2.เกษตรกรไมมความสนใจในการเพมผลผลตใหตวเอง 3.มแนวความคดไมตรงกน

1.มเครอขายการบรหารจดการน าอยางชดเจน



26





จากทระบวา แหลงน าธรรมชาตเปนคลองยาวแคบไหลผานหลายหมบาน แต

ไมมระบบการสงน าทด แสดงวาชมชนมความเขาในปญหาและสภาพดงเดมของตน

นอกจากนยงไดก าหนดเปาหมายดานตางๆ เพอแกไขปญหาเหลานน ทงในดานการ

บรหารจดการทรพยากร การพฒนาอาชพของคนในชมชนและดานการพฒนาการ

เรยนรของชมชน

ดานทรพยากรและแหลงน า ชมชนสามารถเขาใจไดวา แหลงน าหลกของชมชน

ไมเพยงพอและขาดการปรบปรงดแล จากทระบไววา “เปนคลองยาวคอนขางแคบ

ไหลผานหลายพนทท งในและนอกหมบาน จงจ าเปนตองขยายคลอง เพอเพมพนทกก

เกบส ารองน าส าหรบฤดแลง และชวยในการระบายน าส าหรบฤดน าหลาก”

ดานการพฒนาอาชพและการผลต ชมชนพบวาโดยสวนใหญยงใชทดนไมเตม

ประสทธภาพ เพราะมการท านาปเปนหลก แตกยงตองการมรายไดเสรม และตองการ

ปลกขาวนาปรง ดงนนชมชนจงตองสรรหาพชอนๆ ทเหมาะกบสภาพพนทและให

รายไดทดมาปลกตามความเหมาะสม

ทผานมา ชมชนตระหนกดวา ชมชนยงไมมแผนการบรหารจดการน าทชดเจน

เกษตรกรบางคนจงชนกบความเปนอยเดมและไมสนใจการเพมผลผลต นอกจากนยง

พบวาแนวความคดในการบรหารจดการน าชมชนไมตรงกน ชมชนจงจะตองหา

ทางออกโดยการเจรจาตอรองกบทกฝายใหค านงถงประโยชนสวนรวมใหมากทสด




1. แหลงน าชมชนเปนคลองยาวแคบ ไหลผานหลายหมบาน แตไดรบประโยชนเฉพาะพนทตดขอบแหลงน า

2. ขาดแคลนน าในหนาแลง เพราะคลองแคบ พนทเกบน านอยน าจงไหลลงสทลมตามและลดลงปรมาณลงอยางอยางรวดเรว

3. น าทวมในฤดฝนเนองจากคลองแคบท าใหน าไหลไมทน

จากปญหาน าแลง น าทวมทเกดขน เพราะสภาพแหลงน าเดมเปนคลอง ยาว

ไหลผานหลายชมชน แตมลกษณะแคบไหลไมสะดวกและกกเกบน าไมคอยดในฤดแลง

นน การสรางฝายน าลนทง 3 จดของชมชนต าบลซาง อาจสามารถลดความรนแรงของ

ปญหาน าแลงในฤดแลงได เพราะคณลกษณะพเศษของฝาย จะชวยชะลอการไหลของ

น าใหลดระดบไดชาลงในฤดแลงและเพมความอดมสมบรณในพนทบรเวณใกลเคยง

แมวาแผนการพฒนาแหลงน าในชวงตอไป จะเนนทการสรางแหลงน าเพมเตม

เพอเพมประสทธภาพการกกเกบน าใหมมากขน จะชวยลดปญหาการขาดแคลนน าได

ในฤดแลง อยางไรกตาม ผรบประโยชนจากฝายอาจจะไมทวถงทงพนทเกษตร เพราะ

ขอจ ากดในการน าน ามาใช อาจเอออ านวยเฉพาะในพนทบรเวณแคบ ตามทางยาว

เทาทอยตดรมน าเพยงเทานน ดงนนชมชนจงตองค านงถงการพฒนาระบบการน าน า

ไปใชอยางมประสทธภาพใหทวถงตามเปาหมายทแทจรงตอไป ทงน การเกษตรแบบ

ผสมผสานและกจกรรมการรวมกลมเพอบรหารจดการแหลงน า จะเปนสวนส าคญท

ชวยผลกดนใหชมชนบรรลเปาหมายดานการพฒนาอาชพและพฒนาผลผลตได

งายดายมากยงขน นอกจากนย งควรเพมเตมแผนการบ ารงร กษาแหลงน า เชน

ก าหนดระยะเวลาการตรวจสภาพฝาย หรอจดตงกองทนพฒนาแหลงน า ส าหรบใชใน

กรณทฝายเกดการช ารดเสยหาย เพอใหฝายชมชนคงทนถาวรและใชงานไดตลอดไป

ดวย



27



ดานการบรหารจดการน า สรางฝายเพอสรางความอดมสมบรณใหกบพนทชมชน

ดานชมชน/ สงคม ชมชนมสวนรวมกนกอสราง ปรบปรงและรบผดชอบในผลงานโครงการ



28

8. สภาองคกรชมชนต าบลบงคลา อ าเภอบงคลา จงหวดบงกาฬ

ชมชนต าบลบงคลา ประสบปญหาทงน าแลงและน าทวม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดย

การขดลอกล าหวยจากหนองบงใหญ กวาง 12 เมตร ลก 4 เมตร เปนระยะทางประมาณ 2.66 กโลเมตร เพอเพมพนท

และประสทธภาพในการกกเกบน าใหไดมากขน นอกจากนยงสรางประตควบคมการระบายน าเขาสล าหวยหนองบงใหญ

เพอผนน าเขาล าหวยหนองบงใหญซงเปนหนองน าสาธารณะขนาดใหญของชมชน ปจจบน15 โครงการบรหารจดการน า

ชมชนต าบลบงคลา ด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และ

แบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกล าหวยจากหนองบงใหญ กวางเฉลย 12 เมตรลกเฉลย 4 เมตร ระยะทาง 2,665 เมตร

2. สรางประตควบคมการระบายน าเขาล าหวยหนองบงใหญ เพอผนน าเขาล าหวยหนองใหญ

ปญหาในการด าเนนโครงการ คอ ฝนและน าทวม

เนองจากพนทด าเนนโครงการอยลมแมน าช แตชมชนกม

การเตรยมการลวงหนาจนสามารถด าเนนงานโครงการได

แลวเสรจกอนก าหนด จงสามารถลดอปสรรคเกยวกบดนฟา

อากาศได นอกจากนยงมการเจรจาตอรองกบผรบเหมาซง

เปนคนในพนท ใหขดลอกล าหวยในระยะทางทยาวขน แต

จายเทาเดม




หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนต าบลบงคลามล าหวยขนาดยาวกวา 3 กโลเมตร ทอดผานพนทเกษตร

โดยสวนใหญของชมชน คาดวาพนทเกษตรบรเวณโดยรอบและพนทใกลเคยงจะไดรบประโยชนอยางเตมท เปนท

ภาคภมใจและปลมปตแกประชาชนในทองถนเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงเมอไดรบโอกาสถกคดเลอกเปนชมชน

ตนแบบ จงท าใหมชมชนเครอขายและหลากหลายหมบานตางถน เขามาศกษาดงานเกยวกบการบรหารจดการน า เปน

แรงกระตนใหชมชนรวมตวกนในการวางแผนการบรหารจดการน าอยางชดเจน รดกมและสามารถเปนตวอยางการ

บรหารจดการน าใหกบชมชนอนๆ ไดในอนาคต

15







29


ปญหาเรองน าของชมชนต าบลบงคลา

1. น าโขงไหลผานฝายน าลน เขาสล าหวยหนองบงทวมคนดน เขาสพนท การเกษตร

2. น าทงมปรมาณมาก ทกกเกบไมเพยงพอ ตนเขน 3. ปรมาณน าไมเพยงพอในการท าการเกษตรฤดแลง 4. ตลงล าหวยพงน าจากหนองบงนอยไหลลงพนทเกษตรท าให

เกดน าทวมมากขน 5. เกษตรกรมคาใชจายมากในการสบน าจากล าหวยเขาพนท

การเกษตร 6. หวยหนองแวงตนเขน หวยขามเปยตนเขน



30

แผนการบรหารจดการน าของชมชน สภาองคกรชมชนต าบลบงคลา มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 8.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต แผนงานระยะสน –ระยะยาว

ประเดน แนวทางด าเนนงาน ระยะสน 1.การศกษาขอมล และพฒนาระบบขอมลแหลงน าและทรพยากรทเกยวของของทองถน

1.การส ารวจรวบขอมลแหลงน า และทรพยากรทเกยวของ เชน หวย หนอง คลอง บง สระน า ทงในเชงปรมาณ คณภาพน า และชวภาพในพนท 2.การศกษารวบรวมองคความรภมปญญาทองถนในการจดการน า 3.การพฒนาระบบขอมลใหอยในระบบปฏบตการสารสนเทศภมศาสตร และการจดการน า 4.การจดท าสอเผยแพรในรปแบบทเหมาะสมเชน แผนท file ส าเรจรป 5.การตรวจสอบความถกตองขอมล และปรบปรงระบบขอมลใหเปนปจจบนเสมอ 6.การจดท าแผนผงโครงสรางน าของทองถน 7.การจดท าฐานขอมลดจตอล และน าเสนอผานทางเวบไซด เพอใชในการวางแผน และการตดสนใจบรหารจดการน า และการเกษตร

2.การดแลโครงสรางน าทมอยในปจจบนใหสามารถใชงานไดอยางมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสด และยงยน

1.การแตงตงอนกรรมการบรหารจดการน าชมชนในระดบหมบาน 2.การก าหนดกฎเกณฑ กตกา ขอบงคบ ในการใชประโยชนจากแหลงน าโดยชมชนมสวนรวม 3.การประยกตใชภมปญญาชาวบาน ความเชอทางศาสนา และวฒนธรรมประเพณมาใชในการบ ารงรกษาแหลงน า 4.การก าหนดเขตพนทอนรกษและฟนฟทรพยากรน า เชน เขตอนรกษพนธสตวน า และเขตเลยงสตว 5.การจดตงกองทนอนรกษและฟนฟทรพยากรน า

3.การวางแผนการใชน า

1.เวทผมสวนไดเสยในการวเคราะห ประเมนสถานการณทรพยากรน าของชมชน และวางแผนการบรหารจดการน าในทกระดบ ไดแก ระดบลมน ายอย-ลมน าสาขา-ลมน าหลก 2.เวทสรปทบทวนบทเรยนแผนงานการบรหารจดการน าของกลม/องคกร/เครอขาย และผมสวนไดเสยอยางสม าเสมอ

4.การสงเสรมความรวมมอระหวางชมชนกบทองถน

1.จดท าศนยขอมล ศนยการประสานงาน และศนยเรยนรในระดบทองถน 2.การพฒนาระบบการเขาถงขอมลทรพยากรน า และองคความรของทองถน (Gate way) ส าหรบการบรหารจดการน าทย งยน 3.องคกรปกครองสวนทองถนเปนกลไกการพฒนาศกยภาพบคลากรทเกยวของทกระดบ คอ ผใช (Users) ในระดบปฏบตการ และผบรหารในการใชฐานขอมลสารสนเทศน าและการเกษตร (Hosting) 4.การบรณาการแผนงานเขาสแผนทองถน แผนจงหวด และภาคทเกยวของ

แผนระยะยาว 1.การขยายเครอขายการจดการน าไปยงชมชนใกลเคยง

1.เครอขายพนทโครงสรางระบบน าในพนทใกลเคยงเขารวมเวทวเคราะห และประเมนสถานการณทรพยากรน า การจดท าแผนผงน า และเวทสรปบทเรยนของโครงการ 2.การสรางพนทตนแบบระดบแปลงนาใหเปนแหลงศกษาเรยนรแกพนทใกลเคยง 3.การประชาสมพนธชองทางการเขาถงขอมลของศนยเรยนรการบรหารจดการน าของทองถน 4.การพฒนาศกยภาพบคลากรใหเปนวทยากรถายทอดองคความรสชมชนใกลเคยง 5.การพฒนาบคลากรแกพนทใกลเคยงในการใชขอมลส าหรบการบรหารจดการน าใหเกดประสทธภาพ

2.การเชอมโยงโครงสรางน าในพนท 1.การศกษา และวเคราะหความเปนไปไดศกยภาพพนท (FS) ในการเชอมโยงระบบน าของทองถน 2.เวทประเมนความจ าเปน และความตองการใชน าของผมสวนได-สวนเสย (NA) และแลกเปลยนขอมลสรางความเขาใจ และตระหนกรวมในการเชอมโยงโครงสรางน าระดบลมน ายอย-สาขา-หลก

3.การพฒนาบคลากรในทองถน 1.การรวบรวมบทเรยนรปแบบการบรหารจดการน าทด และจดท าหลกสตรการจดการน าของ



31

ประเดน แนวทางด าเนนงาน ทองถน 2.การพฒนาออกแบบหลกสตรการจดการน ารวมกนระหวางชมชนกบโรงเรยน และทดลองใชในการเรยนการสอน 3.การพฒนาขดความสามารถผใชขอมลสารสนเทศน าและการเกษตรทกระดบ

4.การผลกดนแผนการจดการน าไปสแผนทองถน

1.เปดเวทรวมระหวางกลมผใชน า คณะกรรมการบรหารจดการน า และองคกรปกครองสวนทองถน 2.แยกแผนงานทเกนศกยภาพของผใชน า ของชมชน คณะกรรมการ น าเสนอในเวทประชาคมระดบต าบล เพอบรรจในแผนพฒนาต าบล 3.การตดตามผลการบรรจแผนงาน กจกรรมจากแผนพฒนาต าบลสขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าปงบประมาณของทองถน

แผนการบ ารงรกษา

ประเดน แนวทางการด าเนนการ 1.การบ ารงรกษาระบบโครงสรางน า

1.การจดตงอนกรรมการในระดบหมบาน โดยมการก าหนดบทบาทหนาท และกฎเกณฑกตกาการจดการน าของชมชน 2.แผนงานการบ ารงรกษาแบบมสวนรวมของชมชน โดยใชโอกาสวนส าคญทางศาสนา และวนหยดส าคญประจ าปของสงคม 3.การรณรงคปลกพชคลมดน และคมครองรกษาพนทเสยง 4.การศกษา และใชภมปญญาทองถนในการลดการสะสมตะกอนดนในระบบโครงสรางน าของชมชน

2.การบ ารงรกษาคณภาพน า 1.การรณรงคลดการใชสารเคมปราบศตรพชในชมชน และศกษาทางเลอกทเหมาะสมอนๆ 2.การพฒนาบคลากรในการตดตาม และตรวจสอบคณภาพน า 3.การสรางเครอขายเฝาระวงคณภาพน าแบบมสวนรวมของชมชนตลอดสายน า


ประเดน แนวทางการด าเนนการ 1. การตดตาม และประเมนผลโครงการ

แบบมสวนรวมของชมชน และผมสวนไดเสยของโครงการ

1.การตดตามประเมนผลตามฤดกาลผลตของชมชนทไดรบประโยชนจากโครงการ 1.1 การจดท าบญชรายจาย และรายไดของครวเรอนทเกยวของกบการใชน า 1.2 การประชมกลม/องคกรผใชน า (Water user group/WUG) อยางสม าเสมอ 1.3 การจดท าขอมลในเชงปรมาณ และคณภาพ ทงในระยะกอน-ระหวาง และหลงจากการด าเนนโครงการ

2. การสรปผลการด าเนนงานโครงการ และจดท ารายงานผลการด าเนนงาน

2.1 เวทกลม/องคกร/เครอขายผใชน าในพนทด าเนนงาน และพนทเครอขายรอบนอกของโครงการ 2.2 เวทสงเคราะห และสรปบทเรยนของกลไกเครอขาย/กลม/องคกรผใชน า



32



ความเขาใจในทน ทรพยากรและพนฐานของ

ชมชน

ชมชนต าบลบงคลา ถอเปนชมชนทสมาชกสวนใหญใหความรวมมอในการ

ด าเนนกจกรรมตางๆ เปนอยางด จงมความเขมแขงทงระดบชมชนและระดบองคกร

ปกครองสวนทองถนทเขามาใหความรวมมอในการพฒนาแกปญหาแหลงน าใหกบ

ชมชน

ชมชนต าบลบงคลา มความเขาใจในทนและทรพยากรทมอยของชมชนเปน

อยางด โดยเรยนรผานประสบการณในการท างานของตนเองจนเกดความภาคภมใจ

ในองคความรทชมชนม จากแผนการบรหารจดการน า จะเหนไดวาชมชนศกษาและ

เขาใจโครงสรางแหลงน าสายตางๆ เปนอยางด โดยแหลงน าตนทนทส าคญของ

ชมชน คอ แมน าโขงซงเปนแมน ากนพรมแดนไทย-ลาว และแหลงตนน าทสงน า

หลายสายผานชมชน คอ ภวว นอกจากนยงมล าหวยหลายสายทรบน าจากภววอก

หลากหลายสาย หลากหลายสาขา

การมองเหนโครงสรางแหลงน าและเขาใจทน ทรพยากรทม จะท าใหชมชน

สามารถวางแผนการบรหารจดการน า จนเกดประโยชนแกชมชน พนทการเกษตร

ของชมชน และพนทใกลเคยงอนๆ ไดอยางทวถง ทงนระบบโครงสรางแหลงน าตองม

ความเชอมโยงตอกน และมแผนการบรหารจดการทรดกม รอบคอบดวย




1. น าโขงไหลผานฝายน าลน เขาสล าหวยหนองบงทวมคนดน เขาสพนท การเกษตร

2. น าทงมปรมาณมาก ทกกเกบไมเพยงพอ ตนเขน

3. ปรมาณน าไมเพยงพอในการท าการเกษตรฤดแลง

4. ตลงล าหวยพงน าจากหนองบงนอยไหลลงพนทเกษตรท าใหเกดน าทวมมากขน

5. เกษตรกรมคาใชจายมากในการสบน าจากล าหวยเขาพนทการเกษตร

6. หวยหนองแวงตนเขน หวยขามเปยตนเขน

จากองคความรซงเปนทนทส าคญของชมชน ทมความเขาใจในโครงสราง

แหลงน า ทนพนฐาน ทรพยากรพนฐานและสภาพปญหาทเกดขน ท าใหชมชน

สามารถมองเหนตนเหตของปญหา วธการแกปญหา และสามารถวางแนวทางในการ

บรหารจดการแหลงน าไดอยางชดเจนมากยงขน ทงในระยะสนและระยะชาว เชน

การวางแผนดานการศกษาหาขอมลดานการพฒนาแหลงน า การวางแผนการใชน า

การสงเสรมความรวมมอ การสรางเครอขาย การเชอมโยงโครงสรางน าในพนท การ

ปรบปรงโครงสรางน า รกษาคณภาพน าและการตดตามประเมนผลโครงการ เปนตน

ปญหามปรมาณน ามากในฤดฝนจนไหลเขาทวมพนทเกษตร และหลากทวม

พงคนดน แตไมมทกกเกบส ารองน าเอาไวใชในฤดแลง ชมชนไดแกไขปญหาโดย

พฒนาล าหวยเกาแก ซงเปนทางน าดงเดม แตตนเขน จนหมดสภาพการใชงาน

เพราะขาดการขดลอก โดยการขดลอกใหมระดบความลกกวา 4 เมตร กวาง12 เมตร

เปนระยะทางกวา 3 กโลเมตร เพอเปนทงแหลงกกเกบส ารองน าไวใชในหนาแลง

และเปนแหลงรองรบน าลดความรนแรงของน าทวมน าหลาก จงสามารถลดความ

รนแรงเกยวกบปญหาการบรหารจดการน าของชมชนได

และจากเดมทเกษตรกร ตองเสยตนทนคาสบน าและคาใชจายคอนขางสงเพอ

การผลตพชผลทางการเกษตร บดนชาวบานสามารถขดคลองเชอมตอกบล าหวย

เพอสงน าเขาสพนทเกษตรของตนโดยไมจ าเปนตองใชพลงงาน ตดปญหาภาระ



33


ตนทนและคาใชจายไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามชมชนควรวางแผนการ

เพาะปลกเพอเลอกพชทเหมาะสมกบสภาพพนทของชมชนดวยเพอการใชน าอยาง

คมคาและเกดประโยชนสงสดแกสวนรวมอยางยงยน




1. เกดกลไกในการบรหารจดการน าในรปแบบของ “คณะกรรมการบรหารจดการน าชมชน” ทมบทบาทหนาทและการสรางระเบยบ กฎ กตกา ของการบรหารจดการน าชมชนทองถนอยางมประสทธภาพ

2. การออกแบบ และจดท าโครงการ โดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนในดานขอมล ผมสวนไดเสย และผน าในทองถน

3. รปแบบการขนยายดนจากการขดลอกออกจากพนทแนวคนคหวย เพอลดการทบถมพนทเกษตรกรรม โดยการขายดนในราคาต ากวาระบบทวไป และใหสทธแกคนในชมชน และน ารายไดมาเปนกองทนด าเนนงานสวนอนๆ เพมเตม เชน คาทอระบายน า และท าทางขามหวย ซงทางโครงการไมมงบประมาณด าเนนงานกอสรางในแผนงาน

4. องคกรชมชนมการออกแบบระบบการจดการน าทเชอมโยงกบแหลงน าในทองถนทงระบบ เพอการหนนเสรมโครงสรางระบบน าระหวางพนทใหเกดประสทธภาพสงสดแกชมชนทงระบบ

5. องคกรชมชนมแผนงานในการอนรกษและฟนฟทรพยากรสตวน าในล าหวยหลงจากการขดลอก เพอใหเปนแหลงเพาะขยายพนธสตวน าของชมชน และลดการชะลางพงทลายหนาดนรมตลง

6. รปแบบการท างานขดลอกแหลงน าขององคกรชมชน สามารถชวยลดตนทนการด าเนนงานไดคอนขางมาก เมอเปรยบเทยบปรมาณงานกบโครงการอนๆ ของรฐในพนทเดยวกน


1. การเปดเวทรบฟงขอมล และขอคดเหนจากผมสวนไดเสยในชมชน เพอน ามาปรบปรง และแกไขโครงการใหเหมาะสม

2. กระบวนการด าเนนงานของทมงานเนนการประชมหารอ เมอประสบปญหา และอปสรรคการท างาน ของ คณะกรรมการ และผมสวนไดเสย จนกวาจะหาขอยต และสรางความพงพอใจของทกฝาย โดยมรปแบบท างานไปเรยนรไป และพฒนาความรไปดวย

3. ความรวมมอระหวาง สภาองคกรชมชนต าบล กบ องคกรปกครองสวนทองถน (อบต.) ผน าทางการ และผน าธรรมชาตอยางกลมกลน รวมทงการบรณาการทรพยากรรวมกนอยางเปนรปธรรม เชน อบต.บงคลา ไดสมทบงบประมาณทขาดเหลอจากโครงการในระหวางด าเนนงาน และสนสดโครงการ

4. การด าเนนงานของโครงการดงกลาวกอใหเกดพนทในการท างาน และการปฏสมพนธระหวางคนท างาน และชมชน (Social Interaction) จงเกดการเรยนรในการท างานรวมกน สรางความสมครสมานสามคคภายในทมงาน และชมชน เพราะฉะนนโครงการจงเปนเครองมอในการสรางกระบวนการท างานของคนในชมชน และภายนอกชมชน

5. กลมเกษตรกรผใชน า และผมสวนไดเสยกบโครงการไดมเวทแลกเปลยน เพอวเคราะห และประเมนสถานการณการปลกพชในฤดแลง และมแผนงานการประชมกลมอยางสม าเสมอทกๆ 2 เดอน เพอใหเปนเวทแลกเปลยนเรยนรรวมกนในการจดการน าเพอการเกษตรกรรม

6. เกดรปแบบการด าเนนงานระหวางสภาองคกรชมชนและองคกรปกครองสวนทองถนแบบใหม เชน การสรางการมสวนรวมในการจดท าแผนอยางแทจรง การปรบปรงแผนใหเหมาะสมกบสถานการณ การเกดขอตกลงรวมในการใหชมชนเสนอแผนงาน ความพรอมในการปรบปรงระบบสาธารณปโภคในชมชน โดยคนในชมชนเองเปนผรบเหมา แทนผรบเหมากอสรางภายนอก



34


ดานเทคโนโลยสารสนเทศ

1. การใชขอมลเปนเครองมอในการท างาน โดยการส ารวจขอมล และขอเทจจรงในระดบพนท โดยคณะท างานรวมระหวางสภาองคกรชมชนต าบล และองคการบรหารสวนต าบล หนวยงานทเกยวของในพนท เชน เกษตร พฒนาชมชน ปศสตว เขตรกษาพนธส ตวปาภวว เพอเขาถงขอมลในพนทด าเนนงานของโครงการ ทงในดานขอมลกายภาพ และสงคม ซงประกอบดวยผมสวนไดเสยจากโครงการประกอบการออกแบบจดท าโครงการใหเหมาะสมตรงตามความตองการของชมชนสงสด

2. การผสมผสานความรระหวางความรจากภายนอกทเปนเทคโนโลยทางวชาการ เชน การส ารวจดวยกลองสองระดบ การใชระบบ GPS และการใชองคความรทเปนภมปญญาทองถนในการจบระดบน าระหวางตนน า และทายน า เพอขดลอกล าหวย และใหน าไหลยอนกลบไปหาตนน าได



35

9. ชมชนบานสระขาม ต าบลหนองโบสถ อ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย

ชมชนบานสระขาม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอแกปญหาขาดแคลนน าเพอการเกษตร โดยการขด

ลอกคลองไสไก จ านวน 4 คลอง รวมระยะทาง 1,160 เมตร ปรบปรงท านบกนน าทคลองโกรกมะเดอ และขดลอกคลอง

สงน าตอเชอมกบหมบานลมทอง ระยะท 3 ระยะทาง 1,650 เมตร เพอลดปญหาการขาดแคลนน าในการเกษตรของ

ชมชน โดยคลองไสไกจะน าน าจากแหลงน าสาธารณะ มาสแกมลง เพอกกเกบน าไวใชในฤดแลง ปจจบน17 โครงการ

บรหารจดการน าชมชนบานสระขามด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหา

อปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ปรบปรงท านบกนน าทคลองโกรกมะเขอ (ฝายทดน า) ปญหาอนเกดจากภยธรรมชาต ชมชนแกปญหาโดย

การใหชางผรบเหมาเขามาซอมแซม ซงไดรบความ

เสยหายจากน าหลากและไดร บการแกไขเปนท

เรยบรอยแลว



สมบรณ

2. ขดลอกคลองไสไก (เหมองซอย) ระยะทางรวม 1,160 เมตร พรอมทอลอด

3. ขดลอกคลองสงน าตอเชอมแหลงน าสาธารณะ ระยะท 3 ระยะทาง 1650 เมตร เพอรองรบน าตอจากคลองของ หมบานลมทอง


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานสระขามมระบบกระจายน าทด ทสามารถกระจายน าเขาสพนท

การเกษตรและยงสงเขาไปกกเกบในสระขาม ท าใหมปรมาณน าทกกเกบเพมมากขนและเพยงพอตอการเพาะปลกฤด

แลง อยางไรกตามชมชนตองวางแผนการเพาะปลก เพอเปนการใชน าไดอยางมประสทธภาพและเหมาะสมกบการ

เพาะปลกในแตละฤด อกทง ชาวบานตางรสกดใจทชวยกนขบเคลอนโครงการจนส าเรจรวมกน


ปญหาเรองน าของชมชนบานสระขาม

1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตร/น าทวม 2. ไมมระบบการกระจายน าทด 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการแกปญหา

17







36

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบาน มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


สภาพเดม เปาหมายโครงการ แผนการด าเนนงาน

ป2554 ผลลพธ


ป2555 ผลทคาดวาจะไดรบ



การจดการทรพยากรปาไมและแหลงน า

จดดอย

1.อยนอกเขต

ชลประทาน สภาพ

พนทแบงเปน 2 เขต

คอพนทน าแลงและ

พนทน าหลาก

2.ฤดฝนน าทวม

หลาก ฤดแลงขาด

แคลนน า

3. ปรมาณน าไม

เพยงพอตอการ

อปโภคบรโภค และ


4.ขาดแคลนแหลงน า

ส ารองและแหลงกก

เกบน าเพออโภค

บรโภคและท า

จดแขง

1.มการรวมกลมใน

การแกไขปญหา

จดตงในรปแบบ


2.ชมชนพรอมทจะ

เรยนรและท างาน

รวมกน

1.ลดปญหาการขาด

แคลนน าเพอการ

อปโภคบรโภคและ

การเกษตร

2.เพมพนทกกเกบ

น า แหลงน าส ารอง

ระบบสงน าและ

กระจายน าใหครอบ

คลบพนททาง

การเกษตรทงชมชน

3.ชมชนสามารถ

บรหารจดการน าได

อยางมประสทธภาพ

และยงยน

4.มแผนการบรหาร

จดการน าและ



น า

2.พฒนา ปรบปรง

แหลงน าเดม(คลอง

แกมลง จดดงน า

ระบบน า)

1.ท านบกนน าคลอง

โกรกมะเขอ 2 จด

2.คลองไสไก 4 เสน

ระยะทางรวม 1,160

ม.

3.คลองระยะท 3

ระยะทาง 1,650 ม.

1.ปรบปรง

ซอมแซมแหลงน า

เดม(คลอง แกมลง

จดดงน าระบบน า)

2.ขยายเครอขาย

พฒนา ปรบปรง

แหลงน า สชมชน

ใกลเคยง

1.กระจายน าสพนท


ครอบคลมกวา3,500

ไร


น า

2.พฒนา ปรบปรง

แหลงน าเดม(คลอง

แกมลง จดดงน า

ระบบน า)

1.พนทกกเกบน าใน

ชมชนเพมขน

2.ชมนสามารถดแล

ระบบนเวศน

สงแวดลอม และ

บรหารจดการ

ทรพยากรน าชมชน

ไดดวยตนเอง

3.สระประจ าไรนา

จ านวน 6 ลก



37







การเกษตร แหลงน าชมชนท

ชดเจน

พฒนาอาชพและการผลต

จดดอย

1.รายไดไมพอ

รายจาย เปนหนสน

คณภาพชวตต า

2.ขาดความเขาใจ

เรองการผลตและ

อาชพ

-อาชพหลก คอ ท า

นา เนนปลกพช

เชงเดยว

-ไมมอาชพเสรมหลง

ฤดกาลท านา

เกษตรกรตองอกไป

ขายแรงงานนอก

ชมชน

3.พงพาปจจยการ

ผลตจากภายนอก

ชมชน เชน ป ย ยา

จดแขง

1.การคมนาคม

สะดวก ใกลเสนทาง

คมนาคมสายหลก

การขนสงสคาทาง

การเกษตรท าไดงาย

2.มพนทส าหรบท า

การเกษตรจ านวน

มาก

1.ชมชนปรบการ

ผลต จากการเกษตร

เชงเดยวเปนเกษตร

ทฤษฎใหม

2.เกดการรวมกลม

การผลต เพมจ านวน

สมาชกเกษตรทฤษฎ

ใหม

3.ลดการพงพาปจจย

การผลตจาก

ภายนอก พงพา

ตนเองมากขน

4.วางแผนการ

เพาะปลก บรหาร

จดการพนทใหเกด


5.เพมชนดพช

เศรษฐกจในชมชน

1.ปรบการผลตเพอ

เพมรายไดเสรมหลง

ฤดกาลผลต

2.สงเสรมการผลต

ในชมชน จดท า

บญชครวเรอน (น า

รอง 7 ครวเรอน)

1.ปรมาณผลผลต

เพมขน รายได

เพมขน หนสนลดลง

1.สงเสรมการผลต

ในชมชน และการ

จดการการใชน า

เหมาะสมและ

เพยงพอในชวงหลง

ฤดกาลผลต


เพมขน รายได

เพมขน ไมมหนสน

2.ความเปนอยทด

ข น



38







ฆาแมลง

เครองจกรกล

4.ขาดการบรหาร

จดการพนท

การเรยนรและเครอขาย

จดดอย

1.ขาดความรดาน

การประยกตใช

เทคโนโลยในการ

บรหารจดการขอมล

ชมชน

จดแขง

1.มหนวยงาน

ภายนอกเขามาให

ความร เสนอแนะ

แนวทางแกไขปญหา

2.มเทคโนโลย

ส าหรบการบรหาร

จดการขอมลชมชน

1.ชมชนเกดการ

รวมกลมรวมแรง

รวมคด รวมท า สราง

ความเปนเจาของ

2.เกดเครอขายการ

บรหารจดการน า

ชมชนทย งยน

3.เกดแหลงเรยนร

เรองการบรหาร

จดการน าระดบ

ชมชน

4.ชมชนประยกตใช

วทยาศาสตรและ

เทคโนโลยใหเกด


1.สงเสรมการใช

สารสนเทศจดท า

แผนเพาะปลก

จดท าบญชครวเรอน

1.ชมชนเรยนรและ

ประยกตใช

เทคโนโลยทมอยไห

เกดประโยชนมาก

ขน

1.สงเสรมและ

สนบสนนใหเกดการ

เรยนรและการ

ท างานรวมกนของ

ชมชนและเยาวชน

ในพนท

1.เกดความรวมมอ

และเครอขายการ

ท างานระหวาง

ชมชนและเยาวชน

ในพนท



39





ชมชนบานสระขาม เขาใจถงปญหาในชมชนเปนอยางด เชน ปญหาการขาด

แคลนน า ปญหาของไมมระบบกระจายน าทด ปญหาเนองจากไมดแลรกษาคลองไส

ไกปลอยใหทรดโทรมและตนเขน ท าใหเกดน าทวมพนทการเกษตรเสยหาย และมน า

ขงอยนานหลายวน เพราะไมสามารถระบายน าไปสแหลงน าสาธารณะได ซงถอเปน

การเรมตนทดในการเขยนแผนการบรหารจดการน าชมน และจะท าใหชมชนวางแผน

เพอแกปญหาไดอยางถกตอง

ทรพยากรน าทมอย ชมชนขาดความรความเขาในการบรหารจดการน า ท าให

ไมมการน าทรพยากรน าทมมาใชใหเกดประโยชนสงสดกบชมชน โดยพนฐาน

ทางดานทรพยากรของชมชนสระขามสามารถเพาะปลกพชเศรษฐกจได ดวย

การศกษาการวางแผนการผลตจากหมบานลมทอง แตชาวบานยงไมใหความส าคญ

ตอการเพาะปลกนอกฤด




1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตร 2. ไมมระบบการกระจายน าทด 3. ชมชนขาดความรความสามารถใน

การแกปญหา 4. ภยน าทวม

ชมชนบานสระขาม มความรความเขาใจในปญหาของตนเองแตขาดความร

ความเขาในการบรหารจดการน า ชมชนสามารถแกปญหาระบบกระจายน าไดใน

ระดบหนง แตยงแกปญหาการน าทรพยากรน าทมมาใชใหเกดประโยชนสงสดกบ

ชมชน ชาวบานสวนใหญยงคงใชวถชวตแบบเดม คอ ท านาปละครง หลงจากเกบ

เกยวผลผลตแลวชาวบานตางพากนออกไปขายสนคาตามตลาดนดหรอตามเทศกาล

งานตางๆ

แผนงานระยะสน พฒนาระบบคลองไสไก ใหสามารถกระจายน าเขาสพนท

การเกษตรทอยหางไกลออกไปจากชมชน และเพมจ านวนสมาชกในการเพาะปลก

นอกฤด เพอเพมรายไดใหกบชมชน

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนทการขยายผลโครงการ โดยจะมการขยาย

เครอขายผใชน าไปยงพนทใกลเคยงและเพมพนทส ารองเพอกกเกบน า อกทงจะม

การผลกดนแผนการจดการน าชมชนเปนแผนของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยาง

เขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถนตอไปในอนาคต แตอยางไรกตาม ชมชน

ควรคดเรองแผนการผลต เพอใชน าใหเหมาะสมและมประสทธภาพมากยงขน

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาเอาไววา ใหม

ชมชนรวมกนดแลและท าความสะอาดคลองไสไก ไมใหตนเขน และก าจดขยะทลอย

มากบน า และมการแบงหนาทความรบผดชอบในการดแลแหลงน าในแตละจด

อยางไรกตามชมชน ควร ระบใหชดเจนวาจะตองตรวจสอบความแขงแรง ปละกคร ง

จะจดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด และควรระบบทลงโทษใหชดเจนดวยวา

หากผเปนสมาชกทไดรบประโยชนไมใหความรวมมอในการดแลรกษาจะไดรบโทษ

อยางไร เพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถ

เผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงค

ไดอกดวย



40



ดานการบรหารจดการน า มความเชอมโยงเครอขายแหลงน ากบชมชนใกลเคยงและสามารถพฒนาตอเนอง



41

10. ชมชนบานโกรกประด ต าบลโคกกลาง อ าเภอล าปลายมาศ จงหวดบรรมย

ชมชนบานโกรกประด ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการพฒนาล าหวยเดมทมอย

ไดแก ขดลอกและขยายล าหวยตลาด ระยะทาง 3,000 เมตร ปรบปรงฝายเดมทเคยช ารดใหมสภาพทพรอมใชงานได

และยงไดด าเนนการสรางท านบดนพรอมวางทอลอดอก 4 จด ปจจบน19 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานโกรก

ประดด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจ

ทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกล าหวยตราด ปากคลองกวาง 14 เมตร กนคลองกวาง 5 เมตร ความลก 3 เมตร ระยะทาง 3,000 เมตร

ปญหาทเกดจากภยธรรมชาต ชมชนแกไขโดยรอใหน าลด

และเดนส ารวจตลอดแนวล าหวย วามจดใดช ารดบาง และ

รนแรงหรอไม แลวจงสงเรองใหคณะกรรมการน าฯ และระดม

ชาวบานไปชวยกนซอมแซม


2. งานถมดนทางขามล าหวย กวาง 4 เมตร สง 3 เมตร 4 จด

3. งานวางทอลอด เสนผานศนยกลางขนาด 1 เมตร 4 จดๆ ละ 4 แถวๆ ละ 9 ทอน


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานโกรกประดกมล าหวยทสามารถกกเกบน า ชาวบานมน าเพยงพอใน

การท าการเกษตร นอกจากน คลองไสไกทชมชนจะท าการขดลอกเพมเตมนน สามารถชวยใหระบบการกระจายน า

เปนไปอยางสะดวกและมประสทธภาพ เกษตรกรจงไดรบประโยชนทงการน าน าไปใชประโยชนเพอการเพาะปลกพชผล

ทางการเกษตรและในดานการมระบบนเวศนทอดมสมบรณ เตมไปดวยสตวน าและทรพยากรธรรมชาต อยางไรกตาม

ชมชนตองมการวางแผนการผลตพชผลทางการเกษตร เพอการใชน าอยางมประสทธภาพและเพอใหเกดประโยชนตอ

ชมชนเอง


ปญหาเรองน าของชมชนบานโกรกประด

1. ขาดแคลนน าในการเพาะปลก 2. ล าหวยตนเขน 3. ฝายเดมช ารดไมสามารถกกน าได 4. ชมชนตงอยทสง

19







42

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานโกรกประด มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน




ขดลอกล าหวยลาวตาย เพอเพมประสทธภาพในการกกเกบน า ทไหลมาจากบานหวยศาลาใหมาเชอมกบล าหวยตราด

ขดสระแกมลงในไรนา ขดลอกชลประทานขนาดเลก ปรบปรง ฟนฟ ล าลาง ทมในพนทใหมประสทธภาพ ก าหนด หนาท ความรบผดชอบ ในการดแลบ ารงรกษาล าหวย ด าเนนจดท าแผนการใชน า

แผนงานระยะยาว

ท าการเชอมตอ เพอรบน าจากระบบชลประทานบานหนองกระทม และบานยาง เปนพนทใกลเคยง ซงเปนระบบชลประทานจากการสบน าดวยพลงงานไฟฟาของกรมชลประทาน

ท าการตดตง เครองสบน าดวยพลงงานแสงอาทตย โดยการขดบอบาดาลเพอดงน ามาเตมในล าหวยตลาด

ด าเนนการขดลอกคลองซอยเพอเชอมตอแหลงน าในไรนา สระแกมลง อกทงยงเปนการกระจายน าเขาสพนททางการเกษตรไดอยางทวถงผลตน าดมขนเองในชมชนเพอการอปโภค บรโภค และเพอจ าหนาย

ขยายเครอขายไปยงชมชนใกลเคยง เชน ชมชนบานดอนลอยและบานขตน


แบงพนทรบผดชอบดแลรกษา เปน 4 สวน โดยแตละสวนนนจะมคณะอนกรรมการในการบรหารจดการน า จ านวน 10 คน (โดยมผน าและชมชนของแตละหมบานรวมเปนคณะกรรมการ)

ด าเนนการปลกหญาแฝกและไมยนตนเพอเปนการปองกนการพงทลายของหนาดน ซงเปนสาเหตท าใหล าหวยตนเขน โดยเนนการมสวนรวมของชมชน วด โรงเรยน และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพชมชนเปนผปลก ทงยงมสวนรวมในการรบผดชอบดแลรกษาตนไมและล าหวยดวย

การประเมนผล – ตดตาม ส ารวจปรมาณและแรงดนน าแตละชวงฤดกาล ตรวจสอบคณภาพน า จดท าตารางเพอบนทกการเปลยนแปลง กอนใชน า และหลงใชน า



43





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานโกรกประดประสบกบปญหาการขาด

แคลนน าในการท าการเกษตร โดยเฉพาะในชวงฤดแลง หรอฝนทงชวง เนองจากล า

หวยตนเขน และไมมฝายกกเกบน าทมประสทธภาพ จงท าใหน าในล าหวยแหงขอด

ไมเพยงพอตอความตองการ ดงนนชมชนจงไดรวมกนส ารวจแหลงน าในพนทเพอ

หาทางแกไขปญหาดงกลาว โดยการขดลอกล าหวยตราดกอนเปนอนดบแรก ซง

เปนการเพมประสทธภาพในการกกเกบน าในล าหวย เพอใหล าหวยตราดสามารถรบ

น าจากล าหวยสายอนๆ เชน ล าหวยลาวตาย ชลประทานขนาดเลกไดอยางม

ประสทธภาพ อกทงมการปรบปรงฝายเดมทช ารดใหมสภาพทด และไดด าเนนการ

สรางฝายกนน าเพมขนอก จ านวน 4 จด โดยฝายทสรางขนใหมนสามารถใช

ชมชนโกรกประดมความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน แตขาด

ความรความเขาใจในการบรหารจดการน า อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวม

โครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ

ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และม

แนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะ

เหนไดจากแผนงานโครงการของชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา

สรางความเชอมโยงแหลงน าใหม กบล าหวยธรรมชาต




1. ขาดแคลนน าในการเพาะปลก 2. ล าหวยตนเขน 3. ฝายเดมช ารดไมสามารถกกน าได 4. ชมชนตงอยทสง

ชมชนบานโกรกประด มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธ

แกปญหาทสามารถท าไดจรง เพราะเนนไปทการเพมปรมาณน าเพอการเกษตรเปน

หลก โดยพฒนาโครงสรางน า พฒนาแหลงกกเกบน าและสรางระบบกระจายน า ซง

สอดคลองกบทนเดมของชมชนทมอยแลว เพอแกปญหาการขาดแคลนน าเพอ

การเกษตร

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการเพมประสทธภาพของล าหวย

ตลาด มระบบการจดสรรน าใหกบชมชน มการก าหนดกฎระเบยบไววา ทกคนใน

ชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในกจกรรมการซอมแซม บ ารงและรกษาอปกรณทช ารด

และบคคลใดประสงคจะใชน าตองแจงคณะกรรมการทกครง รวมทงก าหนดแผนใน

การดแลรกษาไวคราวๆ วาชมชนตองรวมกนดแลและรบผดชอบแหลงน ากรณช ารด

เสยหายดวย

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนทการขยายผลโครงการ โดยจะมการเชอมตอ

กบขยายเครอขาย เพอรบน าจากระบบชลประทานบานหนองกระทม และเพมระบบ

การกระจายน าไปสผใชน าในพนทใกลเคยงและขยายการบรหารจดการน าไปสภาค

การเกษตรของชมชน นอกจากนจะมการผลกดนแผนการจดการน าชมชนเปนแผน

ของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถน



44


ตอไปในอนาคต

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาแหลงน าของ

ชมชน โดยแบงพนทรบผดชอบในแตละจด ซงมการระบชอของคนทรบผดชอบเปนท

เรยบรอยแลว จดใหมการบรณะซอมแซม ท าความสะอาดตลอดแนวล าหวยในวน

ส าคญตางๆ ชมชนไดรวมกนก าหนดบทลงโทษทชดเจนหากมผกระท าความผดจะ

โดดปรบและโดนตดสทธในผลประโยชนของโครงการฯ อยางไรกตามชมชน ควร

ระบอยางชดเจนวาการจดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด เพอทจะได

ประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทาง

ใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย



ดานการบรหารจดการน า เพมเตมแหลงกกเกบน า สรางความเชอมโยงโครงสรางแหลงน า

ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง ซงมคณะกรรมการ

บรหารการจดการน าทเขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม ฟนฟระบบนเวศของแหลงน าโดยการปลอยพนธปลาจ านวน 100,000 ตว ลงในล าหวย

ตลาด



45

11. ชมชนบานบรพา หม 12 ต าบลยางหลอ อ าเภอศรบญเรอง จงหวดหนองบวล าภ

ชมชนบานบรพา ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการขดลอกขยายคลองโสกโน

ระยะทาง 700 เมตร พรอมสรางท านบ 3 จด ทคลองโสกโน เพอใชในการกกเกบส ารองน าไวในการเกษตรชวงฤดแลง

อกทงยงสรางฝายทหวยกวางโตน เพอชวยในการผนน าและระบายน าเขาสคลองโสกโน ปจจบนการด าเนนโครงการฯ

ของบานบรพา ยงเสรจไมสมบรณ เนองจากมอปสรรคในเรองของพายฝน เพราะสภาพพนทโครงการเปนดนเหนยว ท า

ใหเขามาด าเนนโครงการล าบาก เครองจกรไมสามารท างานตอได และยงมปญหาการใหความรวมมอกบองคกรใน

ทองถนในเรองของการออกแบบและคมงานกอสราง




1. ขดลอกขยายคลองโสกโน ระยะ 700 เมตร ปญหาความรวมมอกบองคกรในทองถน ชมชนแกไขปญหาโดยการ

ตดตอประสานงานกบชาง อบต.ใกลเคยง เพอใหชวยในเรองของ

การแกไขโครงสราง ซงขณะน ไดรบความชวยเหลอเปนทเรยบรอย

แลว อยในระหวางด าเนนการกอสรางท านบและฝาย

ปญหาการบกรกพนทปา ชมชนแกไขปญหาโดยการจดประชม ซง

ประธานฯ ท าความเขาใจกบชาวบานทมพนทการเกษตรตดอยกบ

โครงการฯ และเจรจาขอพนทคนเพอประโยชนสวนรวม ซงชาวบาน

กเขาใจและยกพนทคนใหกบชมชน

ด าเนนการไม


2. สรางท านบ 3 จด ทคลองโสกโน

3. สรางฝาย บรเวณหวยกวางโตน


ในขณะนอยระหวางด าเนนโครงการกอสราง ใหแลวเสรจ ชมชนจงยงไมเหนความเปลยนแปลงมากนก


ปญหาเรองน าของชมชนบานบรพา

1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตร 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการแกปญหา

21






46

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานบรพา มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


สภาพเดม เปาหมายโครงการ แผนการด าเนนงาน ต.ค.2554-ก.ย.2555

ผลทคาดวาจะไดรบ แผนการด าเนนงาน ต.ค.2555-ก.ย.25556

ผลทคาดวาจะไดรบ


จดดอย 1.เปนพนททประสบปญหาภยแลงอยนอกเขตชลประทาน ไมมน าเพยงพอตอการเกษตร 2.ล าหวยธรรมชาตทมอยตนเขน(ล าหวยกวางโตนและล าน าพวย)ตนเขนไมสามารถเกบน าไดตลอดป 3.มการสรางฝายกกเกบน าแตไมสามารถเกบน าไดพอเพยง หรอช ารด ขาดการดแลซอมแซม 4.ชมชนขาดความตระหนกในการดแลและการมสวนรวมในการบรหารจดการน าทงจากแหลงน าธรรมชาตและสรางขน

จดแขง 1.มการรวมกลมในรปแบบสภาองคกรชมชนต าบลเพอพฒนาชมชนทองถนและมจดตงคณะกรรมการการบรหารจดการน าในชมชนทองถนในการแกไขปญหา 2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนรและท างานรวมกน

1.พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดมเพมพนทกกเกบน าเพอการอปโภค และการเกษตร อยางเปนระบบ 2.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคและการเกษตร 3.ชมชนสามารถบรหารจดการน าไดอยางมประสทธภาพและยงยน 4.มแผนการบรหารจดการน าและแผนการบ ารงรกษาแหลงน าชมชนทชดเจน

1.ส ารวจแหลงน าทงในในชมชนและน ามาประมวลเพอวางแผนในการจดการน าใหเปนระบบ 2.ขดขยายแหลงน าเดมใหสามารถกกเกบน าไดปรมาณเพมมากขน 3.สงเสรม และสนบสนนการน าเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการท าการเกษตร

1.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคในครวเรอน จ านวน 149ครวเรอน 2.มแหลงกกเกบน าส ารองเพอการเกษตรเพมขน

1.ส ารวจแหลงน าส ารองเพอการเกษตร โดยการจดท าเปนแผนชมชน 2.การเพมประสทธภาพในการบรหารจดการน าของชมชนการบรหารจดการน า (พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดม) 3.สงเสรม และสนบสนนการน าเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการท าการเกษตร

1.มปรมาณน าส ารองเพอท าการเกษตรในชมชนเพมขน 2.ชมชนมการบรหารจดการน าอยางยงยน



47




พฒนาอาชพและการผลต จดดอย 1.รายไดไมพอรายจาย เปนหนสน คณภาพชวตต า 2. มปญหาเรองอาชพ - อาชหลก คอ ท านา เนนการปลกพชเชงเดยว - ไมมอาชพเสรมหลงฤดกาลท านาเกษตรกรตองออกไปขายแรงงานนอกชมขน 3.พงพาปจจยการผลตจากภายนอกชมชน เชน ป ย ยาฆาแมลง เครองจกรกล 4.ขาดการบรหารจดการพนทอยางเปนระบบและเหมาะสม

จดแขง 1.การคมนาคมสะดวก ใกลเสนทางคมนาคมสายหลก การขนสงสนคาเกษตรท าไดงาย 2.มตลาดรองรบผลผลตจากชมชน 3.มพนทส าหรบท าการเกษตรจ านวนมาก 4.ชาวบานเปนคนขยนและมความอดทนตองานหนก

1.ชมชนปรบการผลต จากเกษตรเชงเดยวเปนเกษตรทฤษฎใหม 2.เกดการรวมกลมการผลต เพมจ านวนสมาชกเกษตรทฤษฎใหม 3.ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก พงพาตนเองมากขน 4.วางแผนเพาะปลก บรหารจดการพนทใหเกดประโยชนสงสด 5.เพมชนดพชเศรษฐกจในชมชน

1.ไรนาสาธต จากเกษตรเชงเดยวเปนเกษตรทฤษฎใหม 2.ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก พงพาตนเองมากขน

1.ชาวบานมอาชพเสรม ปรมาณผลผลตเพมขน รายไดเพมขน



48




การเรยนรและเครอขาย จดดอย 1.ขาดความรดานการประยกตใชเทคโนโลยในการบรหารจดการขอมลชมชน

จดแขง 1.มสภาองคกรชมชนต าบลรวมเรยนรและท างานรวมกบชมชน 2.มหนวยงานภายนอกเขามาใหความร เสนอแนะแนวทางแกไขปญหา 3.มเทคโนโลยส าหรบการบรหารจดการขอมลชมชน

1.ชมชน เกดการรวมกลม รวมแรง รวมคด รวมท า สรางความเปนเจาของ 2.เกดเครอขายการบรหารจดการน าชมชนทย งยน จากระดบชมชนสระดบต าบล 3.เกดแหลงเรยนรเรองการบรหารจดการน าระดบชมชน 4.ชมชนประยกตใช ว และ ท ใหเกดประโยชนสงสด

1.สงเสรมการใชสารสนเทศจดท าแผนเพาะปลก จดท าบญชตนทน 2.สงเสรม และสนบสนนการน าเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการท าการเกษตร

1.ชมชนเรยนรและประยกตใชเทคโนโลยทมอยใหเกดประโยชนมากขน



49





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานบรพามความเขาใจถงปญหาและตนทน

แหลงน าทมอย ซงชาวบานไดรวมในการส ารวจศกษาพนทและวเคราะหความเปนไป

ไดในการด าเนนโครงการฯ รวมกน การวางแผนพนทรบน าและทางไหลของน า ซง

ถอเปนจดส าคญในการเขยนแผนบรหารจดการน า เพราะชมชนสามารถเชอมโยงกบ

ปญหาทแทจรงไดและตรงประเดนทสด

เนองจากชมชนขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชนและการ

บรหารจดการน า และพนทขาดการดแลมาเปนระยะเวลานาน ท าใหชาวบานสวน

หนงทมพ นทตดกบคลอง ไดบกรกและยดพนทสาธารณะน าเอามาเปนพนทท ากน

ของตนเอง อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดมการเจรจาเพอขอพนท

คนไดส าเรจ และยงไดรบความรวมมอเปนอยางดกบชาวบานทมพนทตดกบพนท

โครงการฯ ท าใหโครงการสามารถด าเนนการจนแลวเสรจไดในทสด




1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตร 2. ชมชนขาดงบประมาณในการ

แกปญหา 3. ชมชนขาดความรความสามารถใน

การแกปญหา 4. การบกรกพนทสาธารณะ

ปญหาทเกดขน ชมชนบานบรพา มความรความเขาใจในปญหาของตนเอง

และสามารถแกไขปญหา ดงนน กรณทชมชนขาดแคลนน าเพอการเกษตร ชมชนได

ท าการขดลอกและขยายคลองใหสามารถกกเกบน าไดในปรมาณทมากขน และม

ระบบในการปลอยน า หรอผนน าเขาสคลองเพอน าไปกกเกบ แตอยางไรกตามชมชน

ควรมการวางแผนการเพาะปลกควบคกนไปดวย เพอเปนการใชน าไดอยางม

ประสทธภาพมากยงขน

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการพฒนาแหลงน าเดม และ

สงเสรมใหชมชนใชระบบเศรษฐกจพอเพยง เพอใหมน าใชตลอดปและเพยงพอตอ

การเกษตรในชมชน

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนทการขยายผลโครงการ โดยจะท าการส ารวจ

พนทเพอหาแหลงน าส ารอง และสรางความรวมมอกบองคกรการปกครองทองถน

มากยงขน โดยจะผลกดนให อบต. เขามามสวนรวมในกจกรรมตางๆ เพอผลกดน

แผนการจดการน าชมชนใหเปนแผนของทองถนและท าใหเกดการพฒนาอยาง

เขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถนตอไปในอนาคต

ส าหรบแผนการบ ารงร กษา ชมชนยงไมมแผนการบ ารงรกษาแหลงน าท

ชดเจน เนองจากการด าเนนงานกอสรางโครงการฯ ยงไมแลวเสรจ



ดานชมชน/ สงคม ชาวบานใหความรวมมอและสามคคในการชวยกนพฒนาแหลงน า



50

12. ชมชนบานหนองบว อ าเภอขนหาญ จงหวดศรษะเกษ

ชมชนบานหนองบว ด าเนนโครงการบรหารจดการน า เพอแกปญหาการขาดแคลนน าเพอการเกษตรฤดแลง

โดยสรางคลองสงน าดาดคอนกรตและรางสงน าขามคลอง เปนระยะทาง 2,000 เมตร เพอใหพนทเกษตรนอกเขต

ชลประทาน ไดรบน าจากระบบคลองสงน าของชลประทานอยางทวถง ปจจบนการด าเนนโครงการของบานหนองบว

เสรจสมบรณ แมวาทผานมา จะมอปสรรคจนกอใหเกดความพงทลายเสยหาย แตดวยความไมยอทอตออปสรรคและ

ความรวมมอรวมใจ ท าใหชมชนสามารถฝาวกฤตจดนนไปไดในทสด ชมชนบานหนองบวมรายละเอยดโครงการ





กอสรางคลองสงน าดาดคอนกรตและรางสงน า

ขามคลอง ระยะทาง 2,000 เมตร

ชมชนใหความรวมมอนอย แกปญหาโดยปรกษาหารอกบ

ผใหญบาน ผน าชมชนใหปลกจตส านกประชาชนใหเหน

ความส าคญเกยวกบแหลงน าของชมชน ท าใหทกคนเรมเขา

มามสวนรวมในการกอสรางแหลงน า นอกจากนทางโรงเรยน

ของชมชนยงสงเสรมและพานกเรยนเขามาท ากจกรรมอาสา-

บ าเพญประโยชนใหกบชมชนและสวนรวมอกดวย

ด าเนนการแลวเสรจ

สมบรณ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานหนองบว มคลองสงน าดาดคอนกรต ทพรอมใชงานส าหรบปลกพช

เกษตรนอกฤดฝน จากเดมทพนทเกษตรของชมชนไมเคยไดรบน าจากระบบของชลประทานและไมเคยมไหลผาน ก

ตางเตรยมปรบตว ปลกพชชนดอนๆ ชนดทเหมาะสมกบปรมาณน าทมในฤดแลงทก าลงจะมาถง จากการสมภาษณคน

ในพนท สามารถสรปไดวาประชาชนสวนใหญมความรสกดขน เพราะจะมน าใชในหนาแลง ตางจากปกอนๆ ซง

ชาวบานตองคอยกงวลวาฝนจะตกหรอไมอยางไร อยางไรกตามชมชนตองวางแผนการเพาะปลกกอนการใชน า เชน จะ

ปลกขาวนาปรงกไร ปลกขาวโพดกไร ปลกพช...กไรฯลฯ เนองจากเปนระเบยบของกรมชลฯ ทจะตองบรหารจดการ

สมดลน าและระเบยบการใชน าของชมชน ทงนกเพอใหการใชน าของชมชนมประสทธภาพและเพอใหเกดประโยชน

สงสดกบทกฝายทเกยวของดวย และชมชนยอมไดประโยชนจากขอมลการบรหารจดการน าชมชนน จากการ

เปรยบเทยบผลลพธดานบวกหลงจากเกดการวางแผนการเพาะปลกของชมชนอกเชนเดยวกน

22






51


ปญหาเรองน าของชมชนบานหนองบว

1. อยนอกพนทเขตชลประทาน สภาพพนทแลงหนก 2. ฤดฝนน าทวมหลาก ฤดแลงขาดแคลนน า 3. ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภคและท าการเกษตร 4. ขาดแคลนแหลงส ารองน ากกเกบน าเพออปโภคบรโภค และ

แหลงน าเพอการเกษตร

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานหนองบว มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน




52

สภาพเดม เปาหมายโครงการ


ต.ค.2554-ก.ย.2555

ผลลพธ

แผนการด าเนนงาน ต.ค.2555-ก.ย.2556

ผลลพธ


ต.ค.2556-ก.ย.2557

ผลลพธ


ต.ค.2557-ก.ย.2558

ผลลพธ

การจดการทรพยากรน าและแหลงน า จดดอย 1.อยนอกพนทเขตชลประทาน สภาพพนทแลงหนก 2.ฤดฝนน าทวมหลากฤดแลงขาดแคลนน า 3.ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภค และท าการเกษตร 4.ขาดแคลนแหลงส ารองน าและแหลงกกเกบน าเพออปโภคบรโภค และท าการเกษตร

จดแขง 1.มการรวมกลมในการแกไขปญหา จดตงในรปแบบคณะกรรมการชมชน 2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนรและท างานรวมกน 3.ทองถน เชน เทศบาลต าบลโนนสง และ อบจ.ศรสะเกษ ใหความรวมมอเปนอยางด



จดแขง 1.มการรวมกลมในการแกไขปญหา จดตงในรปแบบคณะกรรมการชมชน 2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนรและท างานรวมก 3.ทองถน เชน เทศบาลต าบลโนนสง และ อบจ.ศรสะเกษ ใหความรวมมอเปนอยางด

1.ส ารวจและจดท าแผนในการซอมบ ารงคลองน าสวนทช ารดและใชการไดไมดพอ 2.พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดม ใหอยในสภาพทพรอมใช

1.ชมชนมแผนรองรบในการซอมบ ารงอยางมประสทธภาพ 2.คลองสงน าความยาว 2,000 เมตร อยในสภาพพรอมใชงานอยเสมอ 3.คลองสงน ามประสทธภาพในการสงน าและสามารถเพมปรมาณในการสงน ามากขน 4.เกษตรกรสามารถปลกพชอนๆ ไดตามความตองการของตลาดโดยไมตองค านงถงปรมาณน าในการเพาะปลก

1.จดท าระบบขอมล แผนทเสนทางน า แผนทแหลงน าและส ารวจสภาพคลองสงน า (ระยะท2) 2.หาแหลงน าขางๆคลองเพอเกบกกไวใช 3.พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดม (คลองสงน า)

1.มระบบแผนทเสนทางน าททนสมยและเปนปจจบน 2.มแหลงส ารองน า ขางคลองสงน า จ านวน 9 บอ 3.มแหลงน าทพรอมใชและอยในสภาพใชงานไดทนท 4.เกษตรกรสามารถเพมการเพาะปลกพชชนดอนได

1.จดท าระบบขอมล แผนทเสนทางน า แผนทแหลงน าและส ารวจสภาพคลองสงน าและผลกดนใหเปนยทธศาสตรทองถน 2.เชอมโยงโครงสรางน าในพนทใกลเคยงใหมความสมพนธกนทงระบบ 3.ตองมการปรบเปลยนกฎระเบยบและขอบงคบใหทนกบเหตการณปจจบน

1.มระบบขอมลและแผนทเพอการบรหารจดการน าชมชนเพอเปนขอมลในการจดท าโครงการ 2.พนทเกบน า/แหลงส ารองน า จ านวน 10 สระ 3.ชมชนมระบบน าทเชอมโยงกนทงระบบและสรางความเสมอภาคในชมชน 4.ชมชนมกฎระเบยบและขอบงคบทสมบรณแบบ



53



ต.ค.2554-ก.ย.2555

ผลลพธ


ผลลพธ


ต.ค.2556-ก.ย.2557

ผลลพธ


ต.ค.2557-ก.ย.2558

ผลลพธ

พฒนาอาชพและการผลต จดดอย 1.ชาวบานในชมชนยงขาดทกษะในการประกอบอาชพทถกตอง 2.ชาวบานยงพงพาปจจยภายนอกมากเกนไป 3.ไมมการเรยนรและแลกเปลยนประสบการณภายในชมชน

จดแขง 1.ชมชนมความตงใจในการประกอบอาชพ

1.ชมชนท าการเกษตรและปลกพชทใชน านอย เชน ถว ขาวโพด เปนตน 2.ชมชนมทกษะในการท าการเกษตรทถกตอง 3.ลดการพงพาปจจยจากภายนอก เชน เมลดพนธ ป ย เปนตน

1.พฒนาความรใหชมชนสามารถปรบปรงเมลดพนธพชทใชน านอยและประยกตใชไดดในชมชน

1.เกษตรกรในชมชนมเมลดพนธทม คณภาพในการเพาะปลกในชมชน และลดการพงพาปจจยจากนอกชมชน อนจะท าใหเปนการลดรายจายเพมรายไดใหเกษตรกรในชมชน

1.ใหความรวธการผลตแบบเกษตรผสมผสานแทนการเพาะปลกแบบเชงเดยว 2.ตอยอดการพฒนาความรดานการผลตเมลดพนธพชทใชน านอย เชน ขาวโพด มนสมปหลง ใบยาสบ ถวลสง ถวเขยว เปนตน

1.เกษตรกรสามารถเพาะปลกเกษตรแบบผสมผสานแทนการเพาะปลกพชเชงเดยวทม ความไมแนนอนเรองการตลาด 2.เกษตรกรมทกษะ ความรดานการคดเมลดพนธพช

1.พฒนาศกยภาพกลมเกษตรกรใหมทกษะในการท าเกษตรแนวใหม 2.ชมชนตองเรยนรเทคโนโลยภายนอกแบบใหมๆ เพอน ามาประยคตใชในชมชน

1.เกษตรกร กวา 20 ครวเรอนท าเกษตรแนวใหม 2.สามารถใชเทคโนโลยในการท าการเกษตร 3.พฒนาการเพาะปลกใหสามารถเพมผลผลตมากยงขน 4.มแหลงผลตเมลดพนธพชในชมชนลดการพงพาปจจยจากภายนอก



54



ต.ค.2554-ก.ย.2555

ผลลพธ


ผลลพธ


ต.ค.2556-ก.ย.2557

ผลลพธ


ต.ค.2557-ก.ย.2558

ผลลพธ

การเรยนรและเครอขาย จดดอย 1.เยาวชนในทองถนไมใหความสนใจทจะเรยนร 2.ชมชนขาดความรดานวชาการ 3.ไมมแผนด าเนนการในชมชนทชดเจน

จดแขง 1.ชมชนมความพรอมทจะเรยนร 2.มสถานทพรอมในการแสดงขอมล

1.มศนยกลางการเรยนรการบรหารจดการน าชมชนและเครอขาย 2.ชมชนสามารถจดการทรพยากรในชมชนอยางมประสทธภาพ 3.สามารถสรางแบบอยางทดใหเยาวชนไดเหน 4.มแผนการด าเนนงานทชดเจนและสอดคลองกบทองถน

1.สงเสรมและสนบสนนใหเกษตรกรใชสารสนเทศ จดท าแผนเพาะปลก และจดท าบญชตนทนของตนเอง

1.ชมชนสามารถเรยนรและลดตนทนในการท าการเกษตรไดเปนอยางด และมประสทธภาพ 2.สามารถถายทอดความรใหกบชมชนเครอขายใหไดรบความรจากความส าเรจของชมชนตนแบบได

1.สงเสรมใหชมชนไดใชความรและวทยาการจากขอมลสารสนเทศ 2.พฒนาศกยภาพดานเทคโลโลย เชน การใชเครองโทรมาตร เพอใชในการเตรยมความพรอมรบมอกบสภาวะอากาศ

1.ชมชนสามารถใชขอมลจากสารสนเทศใหเกดประโยชนในการพฒนาตนเองและเครอขาย 2.ชมชนไดเรยนรเรองเทคโนโลยดวยตนเองและสามารถน าไปใชประโยชนไดจรง 3.สามารถถายทอดความรและขอมลสชมชนใกลเคยง

1.ชมชนถายทอดความรใหกบเยาวชนใดทราบถงเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม 2.จดท าขอมลการเกษตรทประสบผลส าเรจและประชาสมพนธใหเครอขายไดรบทราบ 3.จดท าเวทแลกเปลยนการจดการน าระดบชมชนและเครอขาย

1.เกดการถายทอดความรจากรนปจจบนสรนเยาวชน 2.ฐานขอมลเกษตรกรทประสบผลส าเรจ 3.เวทแลกเปลยนกระบวนการเรยนรในชมชนและชมชนเครอขายใหมการขยายผลในทางปฎบต

1.จดใหมการศกษาดงานชมชนแมขายแลวน ามาประยกตใชในชมชนตนเอง 2.จดท าหลกสตรเยาวชนรกน าเพออบรมแกเดกนกเรยนในโรงเรยนบานหนองบว 4.แลกเปลยนขอคดเหนระหวางชมชนขางเคยงในปญหาการจดการน า

1.ชมชนมแบบอยางทประสบความส าเรจมาประยคตใชในชมชนและเครอขาย 2.เยาวชนไดรบการปลกฝ งตงแตระดบนกเรยน 3.ชมชนสามารถแกปญหาภายในชมชนเองไดโดยไมตองอาศยหนวยงานจากภาครฐเขามาแกปญหาให



55





โดยพนฐานแลวชมชนเขาใจโครงสรางน าของชมชนเปนอยางด ทงทางน าหลาก

ในฤดฝนทน ามกจากหลากทวมพนทเกษตรและแนวทางน าไหลจากระบบสงน าของ

ชลประทานทไมมระบบสงมาถง ซงความรเหลานเปนความรทสามารถน ามาใชในการ

วางแผนโครงสรางการบรหารจดการน าไดเปนอยางด

ความเขาใจในเรองทนและทรพยากร ชมชนพบวา ยงมปญหาการขาดแคลนน า

เพราะแหลงกกเกบส ารองน าตนทนมนอย ท าใหปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภค

บรโภคและการเกษตร ชมชนจงประสงคทจะสรางแหลงกกเกบน าเพมเตมในอนาคต

เพอใหมอปทานน าทวถงทงชมชน




1. อยนอกพนทเขตชลประทาน สภาพพนทแลงหนก

2. ฤดฝนน าทวมหลาก ฤดแลงขาดแคลนน า 3. ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภค

บรโภคและท าการเกษตร 4. ขาดแคลนแหลงส ารองน ากกเกบน าเพอ

อ ป โภคบร โ ภ ค แล ะ แหล ง น า เพ อการเกษตร

จากปญหาอยในพนทนอกเขตชลประทานและปรมาณน าไมเพยงพอตอการเกษตร

ชมชนแกปญหาโดยการสรางคลองสงน าเพอสงตอระบบสงน าไปยงพนทเกษตรเปน

ระยะทางกวา 2 กโลเมตร ซงคาดวาจะไดรบประโยชนกวา 1,000 ไร จากพนทเดมซงไม

เคยมการปลกพชนอกฤดฝนและไมเคยไดรบน าจากชลประทานเลย ท าใหในเวลานปญหา

คลคลายลง ชาวบานบางสวนกไดเรมเตรยมการเพาะปลกพชเพอหารายไดเสรมในนอก

ฤดท านาเอาไวแลว

อยางไรกตามการรบน าจากกรมชลประทานมาสรางระบบสงน าอาจไมสามารถ

กระจายน าไดอยางทวถง ชมชนจงตองขยายผลโดยการหาวธพฒนาแหลงน าใหผท

หางไกล ไดรบสวสดการจากระบบน าทมประสทธภาพดวยเชนเดยวกน สงส าคญทชมชน

ควรพจารณาเพมเตม คอ การพงพาน าจากแหลงน าตนทนภายนอกชมชนอาจไมใชวธท

ย งยน เนองจากอยนอกขอบเขตชมชนเหนอการควบคมดแล อาจจะเกดความเสยงในเรอง

ของ ความไมแนนอนของอปทานน าได ในอนาคต สมดลของน าจงตงอยบนปจจยอนท

ชมชนไมสามารถดแลแกไขไดดวยตนเอง ดงนนชมชนจงควรขยายผลโครงการโดยจดสรร

พนทเพอสรางแหลงน าสาธารณะของชมชนเอง ใหเกดความรวมมอในการดแลรกษา

รวมกนไดอยางยงยนทงชมชนตอไป

ส าหรบแผนดานการบรหารจดการแหลงน าในอนาคต ชมชนก าหนดทงแผนระยะ

สนและระยะยาวเอาไวแลว โดยมองทงจากจดแขง จดดอยทม ท าใหเหนพนฐานของ

ชมชนและมเปาหมายในการแกไขปญหาไดอยางตรงจด โดยสวนใหญในชวง 1-2 ปแรก

ชมชนหนองบวเนนการรวมกลมเพอพฒนารวมกน เชน ชมชนรวมแกปญหากบทองถน

และการเรยนรจดการทรพยากรธรรมชาตรวมกน สรางแผนซอมบ ารงและพฒนาแหลงน า

รวมกนและศกษาเทคโนโลยทน ามาใชในการบรหารจดการ และในชวง 2-3 ปหลงจากนน

ชมชนจะเรมหาแนวทางการขยายผล พฒนาและปรบปรงแหลงน าเดม จดท าเวท

แลกเปลยนเพอถายทอดองคความรความส าเรจดานการบรหารจดการ การสรางระบบ

ขอมลและแผนทเพอการบรหารจดการแหลงน าของชมชน และรวมไปถงการมกฏระเบยบ

และขอบงคบใชในชมชนทสมบรณแบบ



56




ชมชนมองเหนโครงสรางเดม แลววเคราะหเปนโอกาส อปสรรค จนสามารถน าระบบ

สงน าทมอยนนมาพฒนาโครงสรางแหลงน าในชมชนได โดยการพฒนาคลองสงน าท

ตอยอดจากระบบสงน าของกรมชลประทาน


ชมชนใหความรวมมอนอย จงมการเจรจาพดคยกนถงปญหาและผลประโยชนทจะ

ไดรบรวมกน ท าใหทกฝายเกดความเขาใจ เหนความส าคญแลวหนมารวมมอรวมใจ

กนด าเนนโครงการจนแลวเสรจได

ดานสงแวดลอม ชมชนพยายามรกษาตนไมและสงแวดลอมบรเวณทมการกอสรางโครงการเอาไว ให

มสภาพเดมใหมากทสด



57

13. ชมชนบานทงมน ต าบลทงมน อ าเภอปราสาท จงหวดสรนทร

ชมชนบานทงมน ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอใชในการเกษตร โดยการ โดยการสรางท านบดนและ

ฝาย เพอกกเกบน าและลดปญหาการขาดแคลนน าในการเกษตรชวงฤดแลง ปจจบน23 โครงการบรหารจดการน าชมชน

บานทงมนด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยาง

ความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน




1. งานท านบดนบรเวณพนทกบาลอนซอง ปญหาความรวมมอในชมชน ชมชนแกไขปญหาโดยการประชม

ประชาคม ใหชาวบานทกคนไดรบทราบถงประโยชนและเลงเหน

ความส าคญของการสรางท านบดนและฝายชะลอน า



สมบรณ

2. งานท านบดนบรเวณพนทโอรทมอ

3. สรางฝายชะลอน าจ านวน 18 จด


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานทงมน มแหลงกกเกบน าไวใชประโยชนในฤดแลง เพอท าการเกษตร

ชาวบานทงมนตางมสวนรวมและภาคภมใจทสามารถด าเนนโครงการฯ ส าเรจไปไดดวยด ท าใหเกดความสามคคกน

มากยงขนระหวางชาวบานและกลมองคกรอนๆ เชน องคกรปกคลองสวนทองถน กลมอนรกษกบาลแสรต าบลทงมน

ศนยนเวศศกษาปาชมชมก าไสจาน ฯลฯ ซงองคกร เหลาน ไดเขามามสวนรวมในการด าเนนโครงการฯ เชน ให

ค าปรกษาฯ ดานเทคนค ชวยจดท าแผนทและรวมกนออกแบบโครงสรางท านบดนรวมกบชมชน เปนตน

ปจจบน ชาวบานตางคลายความกงวลใจเรองภยแลง เพราะมแหลงกกเกบน าถง 2 แหลง สามารถท า

การเกษตรไดตลอดป โดยชาวบานทงมนไดมการวางแผนการผลต ซงจะปลกพชเศรษฐกจสลบกบการปลกขาว ท าให

ชาวบานมคณภาพชวตทดข น


ปญหาเรองน าของชมชนบานทงมน

1. ขาดแคลนน าเพอเกษตร 2. ชมชนไมมแหลงกกเกบน าทด 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการแกปญหา

23







58

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานทงมน มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน




จดตงคณะกรรมการบรหารการจดการน าชมชน โดยผใชน าในพนทแหลงน า ก าหนดกตกาและหนาทความรบผดชอบการใชน าในชมชนอยางเปนระบบ การสรางความรวมมอระหวางรฐ กบชมชนใหมากยงขน จดเกบขอมลระดบชมชน โดยชมชนตองรวมมอกนในการจดเกบขอมลตางๆ


ผลกดนใหองคกรปกครองสวนทองถน (อบต.) และหนวยงานทมสวนเกยวของ น าแผนการบรหารจดการน าชมชน บรรจเขาเปนแผนยทธศาสตรดาน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหเปนวาระนโยบายสาธารณะทองถน เพอใหเกดความรวมมอสรางการพฒนาท างานทตอเนอง ใหเกดประสทธภาพ บรรลผลลพธทพงประสงคตอไป

การบรหารจดการน าชมชนขยายระบบคลองดนสงน า เชอมโครงขายแหลงน ากระจายน าเขาพนทการเกษตร สรางระบบสระพวง สระประจ าไรนา พนทกกเกบน าทน าหลาก และในพนทน าแลง สรางโครงขายฝายชะลอน า ฟนฟพนทตนน า ปาชมชน ปาหวไรปลายนา

พฒนาและขยายแผนการบรหารเครอขายจดการน าชมชน ไปสชมชนใกลเคยง พฒนาเปนศนยเรยนรการจดการน าชมชน จดท าเปนหลกสตรการบรหารจดการน า ใหกบชมชนและโรงเรยนขยายโอกาสเพอถายทอดใหเยาวชนในพนทและพนทอนๆ

พฒนาศกยภาพคณะกรรมการน าชมชน สมาชกผใชน า ดานการใชเทคโนโลยสารสนเทศ วางแผนบรหารจดการน า ในการสงเสรมบทบาทหนาท และสรางการมสวนรวมของบคลากรในทองถนใหมความรและทกษะกบการพฒนาดานอนๆตอไป


มการบรหารจดการตามระเบยบอ านาจหนาทของคณะกรรมการน าชมชน ใหมการคดเลอกคณะกรรมการบรหารจดการน าชมชน แหลงน าประจ าชมชน โดย

ผใชน าพนทแหลงน า เชน ฝายท านบกบาลซอง,ฝายท านบโอรตาปด(โคกทมอ),ฝายชะลอน า เปนตน

มการบ ารงรกษาแหลงน าโดยคณะกรรมการน าชมชน/สมาชกผใชน า เชน พนทแหลงน า(อางเกบน า ฝายชะลอน า)

การพฒนาซอมบ ารงคลองสงน า ขดลอกตะกอนคลองสงน ารวมกนกอนฤดการผลตใหมสภาพพรอมใชงานเปนตน มกลไกเฝาระวงตรวจสอบคณภาพน าในการใชประโยชนบรโภค อปโภคทเหมาะสมในการด ารงชวต

ฟนฟระบบนเวศตนน า ปาชมชน ปาหวไรปลายนา และการอนรกษขยายพนธสตวน า การรณรงคปลกจตส านกการอนรกษน าใหกบชมชน การจดการขยะ สงปฏกลลงส

แหลงน า การประยกตภมปญญาทองถน ความเชอ พธกรรม ผสมผสานความรชมชนสราง

วฒนธรรมและประเพณในการดแลรกษาแหลงน ารวมกนอยางยงยน

การประเมนผล – ตดตาม การออกระเบยบกตกาการใชน าชมชน และการมสวนรวมของภาคทางสงคมและ

ชมชน ส ารวจขอมลเกษตรกร ความตองการใชน า ผใชน า/ตารางสถานการณน า



59


จดเกบขอมลพนฐานการท าการเกษตรของชมชน การตองการใชน าทง พนทการเกษตร เลยงสตว โดยการจดท าทะเบยน แบงประเภทกจกรรม กลมผใชน า

จดเกบขอมลน าฝนในแตละปของชมชน(พนทต าบล) จดเกบขอมลน าจากแหลงน า(ทด าเนนงาน) การท าแผนทแหลงน า เครอขายโครงขาย

น า จดเกบคณภาพและตรวจสอบคณภาพน าอยางตอเนองทกป



60





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานทงมนไมมแหลงกกเกบน าทด สภาพพนท

แบงเปน 2 เขต คอ พนทน าแลง และพนทน าหลาก ในฤดฝนน าจะไหลหลากเขาทวม

พนทการเกษตร และทวมขงเปนระยะเวลานาน ท าใหพชผลทางการเกษตรเสยหาย

พอหมดชวงฤดฝนน าทไหลหลากมาจะไหลลงสล าน าชหมด เพราะชาวบานไมมแหลง

กกเกบน าไวใชในการเกษตรในฤดแลง ท าใหเกดปญหาการขาดแคลนน าในการ

เพาะปลก ซงสวนใหญชาวบานมอาชพท านา และเลยงวว หากปไหนฝนทงชวงนาน

ชาวบานไมสามารถท าการเกษตรได ท าใหไมมรายไดเพอเลยงครอบครวและพากนเขา

ไปหางานท าในเมองหลวง

เนองจากชมชนขาดงบประมาณในการสรางแหลงกกเกบน า และขาดความร

ความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ

ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมม

ความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และมแนวทางการวาง

โครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะเหนไดจากแผนงาน

โครงการของชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา สรางความเชอมโยงแหลง

น าใหม กบหนองน า ล าหวยธรรมชาต รวมถงการดแลรกษาแหลงน าอยางมระบบ




1. ขาดแคลนน าเพอเกษตร 2. ชมชนไมมแหลงกกเกบน าทด 3. ชมชนขาดความรความสามารถ

ในการแกปญหา

ชมชนบานทงมน มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธแกปญหาท

ตรงจด โดยมการปรบเปลยนการผลต จากการเกษตรเชงเดยวมาเปนการท าเกษตร

ทฤษฎใหม มการวางแผนการเพาะปลก บรหารจดการพนทใหเกดประโยชนสงสด และ

ยงมการพฒนา สรางเครอขายจากระดบชมชนสระดบต าบล นอกจากนยงมการสราง

แผนการพฒนาแหลงน าเพอใหชมชนสามารถรวมมอกนปฏบตอยางมระเบยบแบบแผน

เชน แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการจดสรรน าและวางแผนการผลต โดย

ใหทกคนในชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในการซอมแซม บ ารงและรกษาอปกรณทช ารด

และมการตรวจสอบคณภาพ วดระดบน า รวมถงการสรางจตส านก รกษน าใหกบชมชน

การก าจดขยะ สงปฏกลรวมกน

ในแผนงานระยะยาว ผลกดนใหโครงการบรหารจดการน าชมชนใหเปน

ยทธศาสตรทองถน รวมถงการเชอมโยงโครงสรางน าเพอการขยายผลโครงการ โดยจะ

มการขยายเครอขายผใชน าไปยงพนทใกลเคยงและพฒนาระบบสงน าใหเขาสพนท

การเกษตรอยางทวถงตอไป

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาเอาไววา ใหมการ

ฟนฟระบบนเวศนตนน า ปาไม พฒนาระบบเกษตรกรรมทไมใชสารเคม และมการ

ตรวจดแลท าความสะอาดอยเสมอ และใหมการจดเกบขอมลคณภาพน าอยางตอเนอง

ทกปละ 2 ครง อยางไรกตามชมชน ควร ระบอยางชดเจนวาจะตองดแลรกษาท าความ



61


สะอาด ปละกคร ง และควรระบดวยวาหากผเปนสมาชกทไดรบประโยชนไมใหความ

รวมมอจะไดร บโทษอยางไรเพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม

นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยาย

ผลตามวตถประสงคไดอกดวย

ชมชนบานทงมนถอเปนชมชนเขมแขงดานความรวมมอ เพราะสมาชกชมชนม

ความรวมมอรวมใจกนสง ดงนนหากชมชนสามารถรกษามาตรฐานความรก สามคค ม

ความรวมมอรวมใจกนด าเนนกจกรรมไปตามแผนการพฒนาแหลงน าทความชดเจน

แลว ชมชนยอมสามารถแกปญหาภยแลงทงระยะสนและระยะยาวไดอยางยงยน




ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง ซงมคณะกรรมการบรหารการจดการน าทมความรวมมอกบหนวยงานในทองถนทเขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม จดการฟนฟพนทนเวศนตนน า การอนรกษและขยายพนธสตวน า



62

14. ชมชนบานแสงตะวน ต าบลคอโค อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร

ชมชนบานแสงตะวน ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการซอมแซมฝายน าลน เพอให

ฝายใชงานไดและสามารถกกเกบน าไดเหมอนเดม กอสรางท าประตเปดปดน า 2 จด อกทงท าถงจายน าและระบบสงน า

พรอมทงขยายทอสงน าเขาสพนทการเกษตรในหมบาน เพอใหเกษตรกรมน าไวใชเพาะปลกในฤดน าแลง และสามารถ

กกเกบน าไดเพยงพอตอการเกษตรอกดวย รวมถงสามารถลดความรนแรงของน าทไหลหลากเขาทวมพนทการเกษตร

ของชมชน ปจจบน25 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานแสงตะวนด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ





1. ขยายทอสงน าเขาสพนทเกษตรในหมบานเปนระยะทาง 750 เมตร

เปนชมชนทเขมแขงและมความสามคคกนดระหวาง

หนวยงานรฐ คอ องคการบรหารสวนต าบลกบภาคประชาชน

ในพนท ท าใหการท างานเปนไปไดดวยด มการชวยเหลอซง

กนและกนในการชวยกนลงมอท างานและชวยกนควบคม

งานในบางจดทตองใชรถขดตก



สมบรณ

2. ซอมฝายน าลนหนองล าหาด

3. ซอมฝายน าลนหวยตาดา

4. ประตเปด-ปดน า 2 จด (หนองไทรนอย,หนองไทรใหญ)

5. ถงจายน าและระบบสงน าเพอการเกษตร


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานแสงตะวน มแหลงน าทประสทธภาพสามารถกกเกบน าเพมมากขน

ท าใหชมชนมตนทนน าในปรมาณทมากกวาปทผานมา มระบบสงน าเขาพนทการเกษตร มน าเพยงพอตอการเกษตร

ท าใหชาวบานมรายไดเพมมากขน ไมตองเขาไปรบจางท าใหในเมองใหญ ซงปจจบน จากการท างานรวมกนระหวาง

องคกรปกครองสวนทองถน เกษตรต าบลคอโค ฯลฯ ไดเขามาชวยกนแนะน าการผลตผกปลอดสารพษใหกบชมชน

พรอมทงจะพฒนาใหเปนแหลงเรยนรเศรษฐกจพอเพยงส าหรบ เยาวชนในหมบานและชมชนใกลเคยงตอไป

25







63


ปญหาเรองน าของชมชนบานแสงตะวน

1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและเพออปโภค 2. แหลงกกเกบน าช ารดเสยหาย 3. ไมมระบบสงน าเขาสพนทการเกษตรของชมชน

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานแสงตะวน มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 14.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต แบงเปน

14.1.1. แผนการบรหารจดการน าเพอการเกษตรและอปโภคบรโภคภายในหมบาน

ท แผนงาน/โครงการ วตถประสงค เปาหมาย งบประมาณ ระยะเวลา

ด าเนนการ ผลลพธทคาดวาจะไดรบ หนวยงานทรบผดชอบ

1.1 การสนบสนนปลกผกปลอดสารภายใน

หมบานและเลยงสตว,เลยงปลา

-เพอพชผกอาหารทปลอดสาร

ไวบรโภคและจ าหนายสราง

รายไดเสรม

-เพอกระตนการใชน าใน

ชมชนอยางประหยดและ

ยงยนน าไปสชมชนพอเพยง

-กลมสมาชกผใชน าเพอ

การเกษตรภายในหมบานแสง

ตะวน

20,000 2555 -เกดรายไดเพมขนใหครอบครว

และสมาชก

-เกดการเรยนรระหวางสมาชใน

กลม

-กรรมการน าสามารถจดเกบคา

น าไดเพมขน

-อบต

-เกษตรต าบล

-กรรมการน าชมชน

1.2 แผนการจดท าฐานขอมลของสมาชกผใช

น าทกเดอน ดานรายไดและดานการใชน า

โดยการเกบขอมลระบบ ดวยโปรแกรม

Excel

-เพอน าฐานขอมลของชมชน

มาวเคราะหและแกไขการ

จดการน าในอนาคต

-สมาชกกลมปลกผกปลอดสาร

บานแสงตะวน

- 2555 -ชวยแกไขปญหาเรองการขาด

แขลนน า

-กลมไดเรยนรการจดการน า

-สมาชกผใชน า


1.3 แผนการปรบปรงบ ารงรกษาระบบ

กระจายน าภายในหมบานและแหลงน า

- เพอใหน ามสะอาดอยเสมอ

- เพอใหน ามแรงดนใหทว

- ระบบกระจายน าเพอ

การเกษตรภายในหมบาน

10,000 2555 - น ามแรงดนและสมาชกไดใช

น าอยางทวถง




64



หนองล าหาด หมบาน

- เพอไมใหอปกรณกระจายน า

ช ารดเสยหาย

- หนองน าล าหาด - ยดอายการใชงานของอปกรณ

- ลดการเสยการสญเสยน าทไม

จ าเปน

13 แผนการ สนบสนนสรางธนาคารเมดพนธ

ขาวและพนธผกทด

-เพอใหชมชนมการปรบปรง

เมลดพนธทดในการเพาะปลก

-

-กลมผท านา

-กลมปลกผกปลอดสารพษ

-กลมผใชน าเพอการเกษตร

5,000 2555-2557 -เกดสขภาพแขงแรง

-ชมชนไดท ากจกรรม

-อบต


-กลมปลอดผกปลอดสาร

14.1.2 การบรหารจดการน าเพอการเกษตรพนทนอกหมบาน



2.1 แผนการสนบสนนการปลกพชทใชน า

นอย

-ประหยดคาใชจายในการ

เพาะปลก

-เพอเปนบ ารงดน

-พนทกระจายน าจ านวน 279

ไร น าจากหนองไทรนอย ,

หนองไทรใหญและหวยเสนง

35,000 2555 -2557 -ชมชนเรยนรการสรางสมดลน า

-ชมชนมรายไดเพม

-

-ชป.

-อบต.

-กรมสงเสรมการเกษตร

-กรรมการน าหมบาน

2.2 แผนการสนบสนนการท าธนาคารเมด

พนธขาวและพนธพชผกทด

-เพอใหชมชนมการปรบปรง

เมลดพนธทด

-สามารถเกบพนธ


-กลมปลกผกปลอดสารพษ

-กลมผใชน าเพอการเกษตร

20,000 2555 -2557 -ประหยดตนทน

-มการแลกเปลยนพนธ

-อบต.


-กลมปลอดผกปลอดสาร

2.3 แผนการกระจายน าลงพนทนาทศ

ตะวนตกหมบาน จ านวน 166 ไร

-เพอใหมน าท านาเมอฝนทง

ชวง

-เพอปลกพชหลงฤดการเกบ

เกยว

-พนท านาทศตะวนตกหมบาน 500,000 2555 - 2557 -เพมผลผลตและปองกนความ

เสยหายของขาว

-เพมรายไดใหเกษตรกร

-ไดแหลงอาหารตามแนวพระ

-สสนก.

-อบต.

-คณะกรรมการน าชมชน



65



ราชด ารฐแบบเศรษฐกจพอเพยง

2.4 แผนการซอมแซมฝายชะลอน าใตสะพาน

ในล าน าหวยเสนง

-เพอกกเกบน าและเพมระดบ

ในล าหวยเสนงใหดนเขา

หนองไทรนอยและหนองไทร

ใหญ

ล าหวยเสนงทผานบานแสง

ตะวน

50,000 2555 -ล าหวยเสนงสามารถกกเกบน า

ไดเพมสง 2 เมตร

- น าไหลเขาหนองไทรนอยและ

หนองไทรใหญสามารถสบน าขน

ถงกระจายน าและกระจายน าเขา

นาอยางพอเพยง

-เพมจ านวนสตวน าในล าหวย

เสนง

-สสนก.

-อบต.


2. 5

แผนการจดท าโครงสรางน าและขยาย

เครอขายการเรยนรการจดการน า

-เพอเปนการส ารองน าและจด

กกเกบน าใหพอเพยง

- เพอการเรยนรการจดการน า

ตามแนวพระราชด าร

-พนทหวยแสนงตอนปลาย 3

ต าบล คอ ต าบลคอโค ต าบล

นอกเมอง และต าบลทาสวาง

50,000

2555-2557 -เกดแหลงอาหาร

-เกดการดแลรวมกน

-เกดแหลงเพาะพนธปลาน าจด

โดยธรรมชาต

-เกดทพกผอนหยอนใจ

-คณะกรรมการน าหมบาน

และชมชนรมน าหวยเสนง

-อบต.3 ต าบล

2.6 แผนการจดท าเครองสบน าชมชน -เพอสบน าขนถงกระจายน า

ลงพนทนา

-พนทนาจ านวนประมาณ 280

ไร

50,000

2555 -ปองกนความเสยหายจากฝนทง

ชวงและเพมรายไดในการปลก

นอกฤดท านา

-สสนก.


2.6 แผนการสรางกองทนเพอการผลต -เพอเปนกองทนเชอเพลง,

พนธพช,การบ ารงรกษา

อปกรณกระจายน า

30,000 2555-2557 -กลมสามารถวางแผนการผลต

และแกไขปญหาไดทน

สถานการณ


-สมาชกผใชน าในพนทนา



66





ชมชนบานแสงตะวนมความเขาใจในตนทนน าเปนอยางดและใหความส าคญ

กบแหลงน าตนทน มความรความเขาใจในสภาพพนทของชมชน แนวทางน าไหล

หลาก การขาดระบบสงน าในพนท ซงถอเปนจดส าคญในการเขยนแผนการบรหารน า

เพราะชมชนสามารถเชอมโยงโครงสรางน ากบปญหาไดอยางถกตอง

ตนทนทางทรพยากร ชมชนบานแสงตะวนมระบบนเวศทอดมสมบรณ เปน

แหลงวางไขของปลา ซงชมชนไดใหความส าคญและพยายามอนรกษใหคงอยตอไป

อยางยงยน โดยจะรวมกนออกกฎระเบยบ ขอหามและบทลงโทษในการบกรกพนท

แหลงน าธรรมชาต และลดการใชสารเคมในการเกษตร ชวยกนดแลบรหารจดการน า

ชมชน อกทงเตรยมความพรอมในการพฒนาแหลงน าอนๆ ในชมชนตอไป




1. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและเพออปโภค

2. แหลงกกเกบน าช ารดเสยหาย 3. ไมมระบบสงน าเขาสพนทการเกษตร

ของชมชน

ชมชนบานแสงตะวน ขาดแคลนน าเพอการเกษตรและการอปโภค ซงชมชน

สามารถเขาใจในปญหาของตนเองและรวมกนหาวธการแกไข รวมกนซอมแซมฝายท

ช ารดเสยหาย การสรางประตเปด ปดน า เพอใหมน าใชในการเกษตร สรางระบบสง

น าเขาสพนทการเกษตร เพอใหเกษตรกรไดมน าใชอยางทวถงกน

แผนงานระยะสน สงเสรมใหชมชนปลกผกปลอดสารพษ วางแผนรวมกบ

ชมชนในการเกบขอมลความตองการการใชน าและวดระดบน า อยางไรกตาม ควร

ระบหนาทความรบผดชอบในการดแลใหชดเจน และจะจดเกบขอมลหรอวดระดบน า

สวนในแผนงานระยะยาวนน ชมชนแสงตะวน ยงตองแกไขเพราะมความไม

เขาใจในตวบทบาทของชมชนเอง ซงแผนการบรหารทสงมายงไมสอดคลองกบ

ปญหาและวธการแกไขปญหา ทางชมชนก าลงเรงด าเนนการอย

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา จะมการประชาสมพนธภายในหมบาน ใหชาว

เกษตรกรลดสารเคมในพชผก และมาใชป ยอนทรยแทนการใชยา เพอรกษาแหลงน า

และระบบนเวศ ไมใหเนาเสย อกทงชมชนยงรวมสมทบทน เพอน า เงนไปใชในการ

บ ารง ดแล ซอมแซมแหลงน า และรวมกนออกกฎระเบยบขอบงคบในการใชน า

รวมถงการมสวนรวมในการดแลแหลงน ารวมกน



67



ดานการบรหารจดการน า ขยายผลเพอพฒนาแหลงน าเดมและสรางความเชอมโยงโครงสรางแหลงน า

ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม อนรกษทรพยากรธรรมชาต และรกษาระนเวศของแหลงน า ใหเปนแหลงเพาะพนธปลาหลากหลายชนด



68

15. ชมชนบานกดขาคม ต าบลกดขาคม อ าเภอรตนบร จงหวดสรนทร

ชมชนบานกดขาคม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอแกไขปญหาการขาดแคลนน าเพอการเกษตร โดย

ชมชนมแผนด าเนนงานโครงการ 3 โครงการ ไดแก วางทอสงน า คสล. ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.6 เมตร จากแมน า

มลถงกดขาคม ระยะทาง 360 เมตร และงานป นคนดน 2 จด บรเวณกดปลาขมนและกดเตย พรอมทอระบายน า โดยม

วตถประสงคเพอเพมประสทธภาพการใชน า เพมแหลงเกบน าตนทน แกปญหาขาดแคลนน าเพอการเกษตรซงเปน

อาชพหลกของคนในชมชน ปจจบน27 ชมชนบานกดขาคม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าแลวเสรจ มรายละเอยด





1. วางทอสงน า คสล. ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.6 เมตร จากแมน ามลถงกดขาคมระยะทาง 360 เมตร

2. งานคนดนบรเวณกดปลาขมน กวาง 6 เมตร ยาว 100 เมตร สง 3 เมตร พรอมทอระบายน า ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.80 เมตร จ านวน 3 แถวๆ ละ 18 ทอน จ านวนรวม 54 ทอน

3. งานคนดนบรเวณกดเตย กวาง 6 เมตร ยาว 200 เมตร สง 2 เมตร พรอมทอระบายน า ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.80 เมตร จ านวน 3 แถวๆ ละ 10 ทอน จ านวนรวม 30 ทอน

สภาพพนท เ ปนดนทรายและมฝน เน องจากพนท

ด าเนนการเปนดนทราย การขดแนวทอสงน าจงพงทลาย

ไดงาย ประกอบกบเปนชวงทฝนตกชก ยงท าใหการขด

เจาะวางทอสงน าเตมไปดวยอปสรรคท าใหด าเนน

โครงการไดลาชาและด าเนนการแลวเสรจ ชากวาก าหนด

วธการแกไขปญหาของชมชน คอ ขดแนวทอใหมความ

กวางมากยงขน เพราะการขดแนวทอทกวาง จะสามารถ

ลดการพงทลายได




ปจจบนชมชนบานกดขาคมด าเนนโครงการไปแลวกวา 95% เหลอเพยงงานสรางผนงกนดนพงทลาย แต

สามารถใชประโยชนจากโครงการไดแลว พนทเกอบทงหมดของชมชนบานกดขาคม มแหลงน าตนทนและมความอดม

สมบรณมากขน ท าใหชาวบานสามารถใชประโยชนจากแหลงน าไดทนท โดยชาวบานสามารถรบน าไปใชประโยชนทาง

การเกษตรไดอยางทวถงมากยงขน จงมการปลกขาวนาปรงเพมขนกวา 3,000 ไร นอกจากนนยงมการปลกพชอนๆ

อกเชน ขาวโพด แตง เปนตน อยางไรกตาม ยงไมไดมการบงคบและการควบคมการใชน า ตามแผนของชมชน

27

ปจจบน: นบถง 31 ธนวาคม 2554 28 สถานะ: สเขยว หมายถง ด าเนนการแลวเสรจ สมบรณ

สเหลอง หมายถง ด าเนนการแลวเสรจ แตตองปรบปรงแกไข สแดง หมายถง ด าเนนการไมแลวเสรจ



69


ปญหาเรองน าของชมชนบานกดขาคม 1. น าแลง/ น าหลาก 2. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรฤดแลง 3. ไมมแหลงกกเกบน าทหลากมาในชวงฤดฝน และในฤดแลงน า

ลดปรมาณลงอยางรวดเรว 4. ขาดระบบการน าน าจากแมน ามลไปใชประโยชนในชวงฤดแลง

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานกดขาคม มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


แนวทางการบรหารจดการน าชมชนกดขาคม

แผนการใชน าชมชน

เนองจากพนททามกดขาคมเปนพนท ทใชประโยชนรวมกน 2 ต าบล คอ ต าบลกดขาคมและต าบลทบใหญ ประกอบกบพนททาม

กดขาคม มเนอทประมาณ 26,000 ไร และมการใชน าอยางไมเปนระบบระเบยบ ใชแบบตางคนตางสบ ท านาปรงกระจายอยทวไปในเขต

พนททาม ท าให 2 ปทผานมาเกดวกฤตน าแหง ซงเปนปญหากบน าดบทจะน ามาผลตน าประปาและสรางความเดอดรอนใหกบปลาและสตว

น าอนๆ ทอาศยอยในกดขาคม จงไดมการประชมรวมกนทง 2 ต าบล เพอก าหนดระเบยบในการใชน ารวมกน ดงน

1. ประชมรวมกนทงสองต าบลเพอก าหนดระดบน าของกดขาคม 2. หากระดบน าลดลงกวาระดบทตกลงกนไว ตองสบน าจากแมน ามลเขามาทดแทน 3. ในชวงทน าต ากวาระดบทก าหนดไว หามมการสบน าโดยเดดขาด จนกวาจะมน ามลเขามาทดแทน หากผใดฝาฝน จะมโทษ

ปรบ ดงน 1) เครองยนตทมแรงมาเกน 20 แรงมา ปรบครงละ 2,000 – 5,000 บาท 2) เครองยนตขนาดเลกหรอเครองสบน าทวไป ปรบ 500 – 1,000 บาท


9. ปลกหญาแฝกกนดนพงในจดด าเนนโครงการทง 3 จด คอ กดเตย กดปลาขมนและจดวางทอสงน าจากแมน ามลเขาสกดขาคม

10. รณรงคใหชาวบานหนมาปลกขาวทมการใชน าในระยะสน เพอใหสามารถเกบเกยวไดเรวขน 11. รณรงคใหมการปลกพชไร เชน ขาวโพด แตงโม แทนการท านาปรงในบางพนท (พนทหางไกลแหลงน า) เพราะการ

เพาะปลกพชไร ใชน าในปรมาณทนอยกวาท านาปรง 12. ปลกจตส านกในการใชน าอยางประหยดและรคณคา 13. รณรงคใหมการเพาะปลกพชในปรมาณทเหมาะสมกบปรมาณน าตนทนทม


3. ขยายพนทท าการเกษตรผสมผสานเพมขน หากมปรมาณน าตนทนมากเกนกวาความตองการใชน า 4. ขยายพนทการด าเนนโครงการทงภายในและภายนอกชมชน ป 2555 ขยายพนทโครงการไปยงชมชนบานดงเปอย

โดยการป นคนดนกนน าไวใชในฤดแลง 5. ขดคลองไสไกเชอมตอกบคลองทมอยเดมจากหางอตม ถงหนองกระเบา ระยะทางประมาณ 2,000 มตร ลก 1.5



70

แนวทางการบรหารจดการน าชมชนกดขาคม

เมตร กวาง 2 เมตร เพอใหสามารถกระจายน าไดมากขน เพอใหชาวบานสวนใหญ สามารถท าการเกษตรในฤดแลงได เพอเปนการสรางงาน สรางรายไดใหกบคนในชมชน

6. ขดลอกทางน าเดม จากกดไพสงค ถงปากอาว ระยะทาง 300 เมตร ลก 1.5 เมตร กวาง 15 เมตร เพอใหน าทไหลจากทอสงน าจากแมน ามลเขามาถงกดขาคมไดสะดวกขน

7. สามารถเชอมโยงหนวยงานตางๆ ทอยในชมชนใหเขารวมโครงการได

การบ ารง และการดแลรกษา

7 ใหผน าหมบาน และชาวบานทกคนชวยกนดแลรกษาแหลงน า 8 จดตงคณะกรรมการหมบานละ 2 คน ใหชวยสอดสองดแลแหลงน าแตละพนท 9 รณรงคก าจดวชพชในวนส าคญตางๆ โดยการลงแขกท างาน 10 รณรงคปลกจตส านกในการอนรกษและรกษาแหลงน าใหกบเดกและเยาวชน เพอเปนก าลงส าคญในการท างานตอไป 11 เสนอใหองคการบรหารสวนต าบลกดขาคมรบทราบเพอบรรจไวในแผนของต าบลเพอซอมแซมหากมการช ารด

เสยหาย



71





ชมชนบานกดขาคม เปนชมชนทคอนขางมทนทางความรดานแหลงน าสง

เชน โครงสรางแหลงน าชมชน ทางเดนน าและพนฐานสมดลน าชมชน ทงนเพราะ

ชมชนมวถชวตทอยตดกบแหลงน าตามธรรมชาตและสมาชกในชมชนตางให

ความส าคญกบการอนรกษแหลงน า เพราะเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตส าคญท

หลอเลยงชวต

ชมชนเขาใจพนฐานสมดลน า เรองความตองการน า เชน พชทชมชนนยมปลก

คอ ขาวนาปรง แตขาวนาปรงใชน าในปรมาณมาก จงจ าเปนตองสรรหาพนธพชอนๆ

ทเหมาะสม มาปลกทดแทน-เพมเตม เพอใหการใชน าเกดประโยชนสงสด ส าหรบ

กรณทตองมการแบงใชน าในทง 2 ต าบลใหญ ซงทมพ นทกวา 26,000 ไร คอ ต าบล

กดขาคมและต าบลใกลเคยงและพบวาชมชนยงไมมกฎกตกาในการบรหารจดการน า

ตางฝายจงใชน าอยางไมเปนระบบระเบยบไมรคณคา ทายทสด กสงผลกระทบกบ

ปรมาณน า ระบบนเวศนและการเพาะปลก เพราะปรมาณน าคอยๆ หมดลง

ดงนน ชมชนจงมแผนทจะพฒนาขอตกลงเพอบงคบใชรวมกน ระหวาง 2

ต าบล เพอปกปองน าและใหเกดประโยชนกบทกฝายอยางมประสทธภาพมากทสด




1. น าแลง/ น าหลาก 2. ขาดแคลนน าเพอการเกษตรฤดแลง 3. ไมมแหลงกกเกบน าทหลากมาในชวงฤด

ฝน และในฤดแลงน าลดปรมาณลงอยางรวดเรว

4. ขาดระบบการน าน าจากแมน ามลไปใชประโยชนในชวงฤดแลง

จากปญหาทเกดขนและโครงสรางแหลงน าตนทนทมกดหลายจดในชมชน

โดยมแมน ามลเปนแมน าสายหลก ชมชนมวธการปรบปรงแหลงน าเพอแกไขปญหา

โดยเสรมสรางคนดนพรอมประตระบายน าบรเวณกดตางๆ เพอกนน าหลากใหอยใน

พนทเกบน าสาธารณะ ไมใหไหลออกนอกชมชน เพอกกเกบไวใชในฤดแลง กรณท

ปรมาณน ามมากเกนไป กสามารถปลอยน าลงสแมน ามลได ลดการเกดปญหาน าแลง

และน าทวมไดในเวลาเดยวกน

นอกจากนยงมการวางระบบทอสงน าจากแมน ามลถงกดขาคม แกปญหาการ

ขาดระบบน าน าในแมน าไปใช เพอเปนแผนส ารองกรณน าในกดแหงขอดเพราะภย

แลง โดยระบบทอสงน าทสรางขน จะท าใหชมชนมระบบการควบคมปรมาณน า

สามารถเปดประตสงน าใหน าจากแมน ามลไหลเขากดขาคมเพอท าการเกษตรได โดย

อาศยแรงโนมถวงโลกและไมเกดการสนเปลองพลงงานในการสบน ามาใชและกกเกบ

เอาไวในกดแตอยางใด

ชมชนบานกดขาคมไดวางแผนการบรหารจดการโครงการทงระยะสนและ

ระยะยาว โดยในระยะสนจะเนนในเรองของแผนการเพาะปลก การปกปองดแลรกษา

แหลงน าและการสงเสรมใหทกคนในชมชนเหนคณคาของน า เชน รวมกนปลกหญา

แฝกเพอปกปองแหลงน า สงเสรมใหมการเพาะปลกพชทเหมาะสมกบพนท ใชน า

นอยแตไดรบประโยชนมากและรณรงคใหมการใชน าอยางคมคา สวนแผนระยะยาว

ชมชนเนนทการพฒนาแหลงน าดวยตนเองซงจะชวยสงผลถงความยงยนและความ



72


สามคคเปนอยางยง เชน การขดคลองไสไกเขาสพนทเกษตร การขดลอกคลองน า

เดมเพมเตม โดยการพฒนาแหลงน าดวยตนเองน ถอวาจะชวยเออประโยชนกบผใช

ประโยชนอยางทสด เพราะสงน าเขาสพนทเกษตรไดโดยตรง นอกจากนยงมแผนท

จะพฒนาความรวมมอกบองคกรอนๆ และขยายโครงการไปยงหมบานใกลเคยง เพอ

การพฒนาแหลงน ารวมกนอยางสมบรณและยงยนดวย

ชมชนควรวางแผนการดแลรกษาแหลงน า เชน แผนการปรบปรงซอมแซม

แหลงงบประมาณทจะน ามาสนบสนนและตงกฎกตกา ตางๆ ใหมความรดกมมากขน

เพอลดปญหาดานการบรหารจดการตางๆ ทอาจจะเกดขนในอนาคตได




ชมชนบานกดขาคม เปนชมชนทมการรวมตวกนเปนอยางด มความรกและความ

สามคคในชมชนสง จงใหความรวมมอรวมใจในการด าเนนงานตางๆ อยางพรอม

เพรยง ตดปญหาเรองอปสรรคเรองขอขดแยงตางๆ ได

ดานสงแวดลอม

ชมชนปรบปรง พฒนาและแกไขปญหาเรองน าโดยพยายามคงสภาพเดมของ

สงแวดลอมเอาไวใหมากทสด ลดการสนเปลองพลงงานและการเกดปญหาจากการ

ท าลายสภาพแวดลอม เชน สรางท านบดนเพอกกเกบน า วางทอสงน า ขดคลองไสไก

และพฒนาทางน าเดม เปนตน



73

16. เครอขายอนรกษลมน าหวยเสนง (บานหนองใหญ) ต าบลหนองใหญ อ าเภอปราสาท จงหวดสรนทร

ชมชนบานหนองใหญ ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอแกปญหาการขาดแคลนน าเพอการเกษตรในฤด

แลง โดยการพฒนาแหลงน าเดม ไดแก ขดลอกหนองใหญ ซงเปนหนองน าสาธารณะของชมชน ใหสามารถกกเกบน า

ไวใชในฤดแลงไดมาขน สรางท านบดน พรอมวางทอลอด เพอกระจายน าเขาสพนทการเกษตรไดอยางครอบคลม และ

ขดสระประจ าไรนา (กองทนสระ) ปจจบน29 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานหนองใหญด าเนนการแลวเสรจ ม

รายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไป

ประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกหนองใหญ ความยาวประมาณ 645 เมตร ความลกเฉลย 4 เมตร (เดมลกประมาณ 0.50 - 0.70 เมตร) โดยน าดนทไดจากการขดลอกมาท าคนดนตามแนวขด กวาง 8 เมตร สง 1.50 เมตร

ปญหาความรวมมอกบองคกรในทองถน ชมชนแกไข

ปญหาโดยการตดตอสอสารและเจรจาตอรองมากขน

ท าใหชมชนเรมมบทบาทกบ อบต. ซงเปนผทตองรบ

ชวงการบรหารจดการแหลงน าชมชนในอนาคต



สมบรณ

2. สรางท านบดน 6 เมตร ยาว 20 เมตร สง 2 เมตร พรอมวางทอ เสนผานศนยกลางขนาด 0.80 เมตร จ านวน 14 ทอน + เสรมคนดนกนน า กวาง 6 เมตร ยาว 100 เมตร สง 2 เมตร

3. ขดลอกคลองสงน าขนาดปากคลองกวาง 3 เมตร ลก 1.50 เมตร กนคลองกวาง 1 เมตร ความลาดชน 0.66 :1

4. งานวางทอ คสล. เสนผานศนยกลางขนาด 1 เมตร รบน าจากหวยเสนงถงคลองสงน า ระยะทาง 124 เมตร

5. ขดสระประจ าไรนา จ านวน 5 สระ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานหนองใหญ เหนวา การขดลอกหนองใหญและท าคนดนใหสงขน

สามารถกกเกบน าฝนและน าหลากไดมากขน นอกจากน คลองสงน าทท าการขดลอกเพมเตมกสามารถกระจายน าไปส

พนทการเกษตรและสามารถน าน าไปกกเกบไวทหนองใหญเพอใชประโยชนในฤดแลง สวนสระประจ าไรนา สามารถ

เปนแหลงน าส ารองในฤดทฝนทงชวง และสามารถน าไปเพาะปลกผกสวนครวไดอยางเพยงพอ ปจจบน จากทท างาน

29







74

แคกลมสมาชกลกบานเพยงล าพง ชมชนบานหนองใหญมการปรกษาปญหากบองคการปกครองสวนทองถนมากขน

ชวยเพมความสมพนธในการบรหารจดการน ารวมกนอยางยงยน


ปญหาเรองน าของชมชนบานหนองใหญ

1. ขาดแคลนน าเพอท าการเกษตร 2. แหลงกกเกบน าไมมประสทธภาพ 3. ไมมระบบกระจายน าสพนทการเกษตร



75

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานหนองใหญ มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


แผนงานการด าเนนการระยะสนและระยะยาว บานหนองใหญ แผนการด าเนนการ

ป 2555-59 แผนงาน จดออน จดแขง เปาหมายของ

โครงการ แผนการด าเนนงาน ผลลพธ ผลทคาดวาไดรบ 55 56 57 58 59

1.แผนการฟนฟระบบนเวศลมน าหวยเสนง ต.หนองใหญ

1.ระบบนเวศลมน าหวยเสนงเสอมโทรมทงเรองปาดน 2.ความรวมมอในการฟนฟระหวางหมบานยงไมเกดรปธรรม 3.ปญหาทเกดขนจากภยธรรมชาต มการพงทลายของคนดนทสรางขนมาใหม เนองจากคนดนทขดลอกใหมยงไมแขงแรงพอ ในชวงหนาน าหลาก

1.ชมชนหนองใหญมการรวมกลมกนในรปของเครอขายชมชนลมน าหวยเสนง 2.ชมชนหนองใหญเปนชมชนทพรอมทจะเรยนร 3.มภาคเครอขายในพนทในการหนนเสรม เชน เครอขายชมชนลมน าหวยเสนง จ.สรนทร, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจยฝายวจยเพอทองถน

1) เพอฟนฟและอนรกษสภาพนเวศลมน าหวยเสนง ดน น า ปา

การจดท าแหลงอนรกษดน น า ปา

แหลงอนรกษปละ1แหง เกดแหลงอนรกษพนธปลา ปา ไมนอยกวา5แหง

2) เพอปองกนการพงทลายของโครงสรางน า

การปลกหญาแผกเพอปองกนการพงทลายของโครงสรางน า

เกดการปลกหญาแฝกเพอปองกนโครงสรางน าทงโครงการ

คนดนของโครงการลดการชะลางหนาดนและน าไหลกดเซาะไดตลอดฤด

ปลกไมยนตน มยางนา กระโดน มะมวง

เพมพนทปาและพรรณไมรอบคนดนของโครงการ

ลดการระเหยและสญเสยน า สรางความชมชนใหชมชน

2.แผนการพฒนาระบบโครงขายน าชมชน

1.เปนพนทอยนอกเขตชลประทาน สภาพพนทแบงเปน 2 เขตใน2ชวง คอพนทน าแลง และน าหลาก ในชวงฤดฝนน าทวมหลาก ในฤดแลงขาด

1.มการรวมกลมในการแกไขปญหา จดตงในรปแบบคณะกรรมการชมชน

1.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคและการเกษตร

-โครงการขดลอกปาท าเลชมชนเวยลเรยน ระยะความยาว 1,450 ม.

-เพอดกน าในฤดน าหลากจากบรเวณปา

-พนทท าการเกษตรไดรบประโยชนจ านวน 1,015 ไร



76




แคลนน า ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภค และท าการเกษตร ขาดแคลนแหลงส ารองน าและแหลงกกเกบน าเพออปโภคบรโภค และท าการเกษตร และสภาพพนทมศกยภาพในการกกเกบน าไดนอย


2.เพมพนทกกเกบน า แหลงส ารองน า ระบบสงน าและกระจายน า สรางเครอขายสระพวง ส าหรบพนทการเกษตรใหครอบคลมทงชมชน

-ท าคลองไสไกเพอรบน าจากคลองเวยลเรยน

เพอสงน าไปยงพนทท าการเกษตรทอยดานลางคลองเวยลเรยน

พนทท าการเกษตร จ านวน 1,015 ไร

3.แผนการผลตและพฒนาศกยภาพการผลต

1.รายไดไมพอรายจาย เปนหนสน คณภาพชวตต า 2.ไมรจกพงพาตนเอง มปญหาเรองอาชพ - อาชหลก คอ ท านา เนนการปลกพชเชงเดยว - ไมมอาชพเสรมหลงฤดกาลท านาเกษตรกรตองออกไปขายแรงงานนอกชมขน 3.พงพาปจจยการผลตจากภายนอกชมชน เชน ป ย ยาฆาแมลง เครองจกรกล 4.ขาดการบรหารจดการพนทอยางเปนระบบและเหมาะสม

1.การคมนาคมสะดวก ใกลเสนทางคมนาคมสายหลก การขนสงสนคาเกษตรท าไดงาย 2.มตลาดรองรบผลผลตจากชมชน 3.มพนทส าหรบท าการเกษตรจ านวนมาก

1.ชมชนปรบการผลต จากเกษตรเชงเดยวเปนเกษตรผสมผสานมากขนและลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก พงพาตนเองมากขน

-โครงการแปลงเกษตรผสมผสานปลกผกปลอดสารพษ

-ชมชนไดเรยนร วธและขนตอนการปลกผกการบ ารงรกษาจนถงการเกบผลผลต -มอาชพเสรมรายได

-น ารองจ านวน 15ครวเรอน -การท าบญชครวเรอน -การวางแผนการผลต



77




4.แผนการจดการความรและพฒนาเครอขายการเรยนร

1.ขาดความรดานการประยกตใชเทคโนโลยในการบรหารจดการขอมลชมชน

1.มกลมเยาวชนรวมเรยนรและท างานรวมกบชมชน 2.มหนวยงานภายนอกเขามาใหความร เสนอแนะแนวทางแกไขปญหา 3.มเทคโนโลยส าหรบการบรหารจดการขอมลชมชน

1.ชมชน เกดการรวมกลม รวมแรง รวมคด รวมท า สรางความเปนเจาของ

-โครงการเยาวชนรกษเสนง เดกนกเรยน เยาวชน ลงไปเรยนร 12จดเรยนบรเวณล าหวยเสนงระยะทาง 7 กม .

เดกนกเรยนบานหนองใหญชน ป1-6 และเยาวชนในต าบลหนองใหญ

2.เกดเครอขายการบรหารจดการน าชมชนทย งยน จากระดบชมชนสระดบต าบล

-เชอมโยงเครอขายน าชมชนไปยงชมชนอนในต าบลหนองใหญ

พนท 5 บาน บานกระวน บานเสกกอง บานส าโรง บานกวล บานหวยเสนง

3.เกดแหลงเรยนรเรองการบรหารจดการน าระดบชมชน

การจดการความรเรองรปแบบการจดการน าไดรสตง

แนวคด หลกการ รปแบบการจดการน าทสอดคลองกบภมปญญาทองถน

เกดแนวทางในการจดการน าทสอดคลองกบพนท



78





จากแผนบรหารจดการน าของชมชน พบวา ชมชนมความเขาใจในทนของ

ทรพยากรทมอย มการส ารวจศกษาการไหลหลากของน า สามารถประเมนความ

เสยหายและรถงปญหากอนการเขารวมโครงการได ชมชนบานหนองใหญมแหลงน า

ตนทนอย 2 แหง เปนสระสาธารณะขนาดใหญของชมชน ขนาดประมาณ 60 ไร และ

หวยเสนงทไหลผานหมบาน

เนองจากชมชนความรความเขาใจในพนฐานของโครงสรางน าตอความ

ตองการของชมชน ซงสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ปลกขาวเปนหลง ไม

นยมปลกพชเศรษฐกจชนดอน จงมความตองการน าส าหรบปลกขาวนาปเพยง

เทานน อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและ

แนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการ

พฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบ

ชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะเหนไดจากแผนงานโครงการของ

ชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา สรางความเชอมโยงแหลงน าใหม และ

แผนการผลต เพอเพมรายไดใหกบชมชน




1. ขาดแคลนน าเพอท าการเกษตร 2. แหลงกกเกบน าไมมประสทธภาพ 3. ไมมระบบกระจายน าสพนทการเกษตร

ชมชนบานหนองใหญ อยนอกเขตชลประทาน ท าใหขาดแคลนน าเพอท า

การเกษตร ชมชนแกปญหาโดย พฒนาหนองหนองใหญ โดยการขดลอกใหมความ

ลกและกวาง และระบบกระจายน าเพอสงน าสพนทการเกษตร พรอมทงกอสราง

ท านบดน เพอผนน าเขาไปกกเกบไวในหนองใหญ และสระน าประจ าไรนา ชาวบาน

บางสวนไดเรมเตรยมการเพาะปลกตามแผนการผลตของชมชน

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการจดสรรน าเพอการผลต ชวยกน

ดแลรกษาแหลงน า โดยทกคนในชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในการซอมแซม บ ารง

และรกษาอปกรณทช ารด รวมทงก าหนดแผนในการดแลรกษาไวคราวๆ วาชมชน

ตองรวมกนดแลและรบผดชอบแหลงน ากรณช ารดเสยหายดวย

ในแผนงานระยะยาว ชมชนใหความส าคญกบการฟนฟระบบนเวศในลมน า

หวยเสนงใหมความอดมสมบรณ เตรยมแผนทการขยายผลโครงการ โดยจะมการ

ขยายเครอขายผใชน าไปยงพนทใกลเคยงและขยายการบรหารจดการน าไปสภาค

การเกษตรของชมชน นอกจากนจะมการผลกดนแผนการจดการน าชมชนเปนแผน

ของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถน


ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาเอาไววา กอน

เขาฤดท านา (กลางเดอน เม.ย.)ใหมการท าความสะอาดทอสงน าตลอดแนวคลอง

ก าจดวชพชทข นปกคลมบรเวณรอบๆ ไมทงขยะหรอสงกดขวางการไหลของน า



79


จดท าตารางผรบผดชอบ ซงจะตองดแลเดอนละ 2 คน เพอลงส ารวจพนทแหลงน า

ของโครงการ และในทกวนท 12 ส.ค และ 5 ธ.ค. ชมชนจะรวมแรงรวมใจพฒนา

ซอมแซม แหลงน าของโครงการรวมกน ซงงบประมาณในการดแลรกษาแหลงน ามา

จาก กองทนหมบาน



ดานการบรหารจดการน า การวางแผนการผลตอยางมระบบ สรางความเชอมโยงโครงสรางแหลงน า

ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง ซงม

คณะกรรมการบรหารการจดการน าทเขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะ

น าไปขยายผลได

ดานสงแวดลอม ฟนฟระบบนเวศนลมน าหวยเสนง และอนรกษใหเปนแหลงเพาะพนธปลา



80

17. ชมชนบานทายางชม ต าบลค าพระ อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ

ชมชนบานทายางชม ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการขดลอกปรบปรงแหลงน า

สาธารณะจ านวน 4 แหง เพอแกปญหาแหลงน าตนเขน จนไมสามารถกกเกบส ารองน าไวใชในเพอการเกษตรในฤดแลง

ขดลอกหนองกดแคนซงเปนพนทรบน าขนาดใหญของชมชน และจดตงกองทนสระไรนาพรอมขดลอกสระน ารองกอน

จ านวน 7 สระ เพอการบรหารจดการน าตามแนวพระราชด ารอยางพอเพยงและยงยนของชมชน ปจจบน31โครงการ

บรหารจดการน าชมชนบานทายางชม ด าเนนการแลวเสรจ และมรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า

ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกหนองสาธารณะ จ านวน 4 แหง - หนองหวาย พนท 2.6 ไร ลก 3 เมตร - หนองหนาตอน พนท 2.5 ไร ลก 3 เมตร - หนองอบา พนท 2.5 ไร ลก 3 เมตร - หนองกานเหลอง พนท 2.25 ไร ลก 3 เมตร

2. ขดลอกกดแคน ขนาด 40 x 130 x 4 เมตร 3. ขดลอกสระน าประจ าไรนา ขนาด 40 x 40 x 3

เมตร จ านวน 7 สระ (กองทนสระ)

สภาพฝนฟาอากาศแปรปรวน แกไขปญหาโดยชมชน

หลกเลยงวนทสภาพอากาศแปรปรวน มาท างานกอสรางใน

ตอนกลางคนหรอวนทสภาพอากาศเอออ านวยแทน



สมบรณ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ แหลงน าสาธาระของชมชนบานทายางชม ไดรบการฟนฟ ใหมระดบความลก

มากยงขน สามารถกกเกบน าไดมากขน ท าใหชมชนมน าตนทนในปรมาณทมากกวา ปทผานๆ มา ปจจบนแหลงน า

สาธารณะและสระประจ าไรนา เรมมระดบน าเพมมากขนกกเกบน าไดอยางมประสทธภาพ บางสระมปลาและสตวตาม

ธรรมชาตอนๆ อาศยอย ประชาชนจงสามารถใชน าเพอท าการเกษตรและหาเลยงชพในระดบทพอเพยงได

31







81


ปญหาเรองน าของชมชนบานทายางชม

1. เปนพนทน าแลงน าหลาก 2. มล าน าไหลผานคอลมน าเซบาย ผลกระทบจากการบรหารโครงการ

ของภาครฐ 3. แยงน าในหนาแลง เหนอล าน าขนไปมชลประทานจะกกน าเอาไว ไม

ยอมปลอยน าจงท าใหน าแหงผดปกต แตในทางตรงกนขามในฤดฝนกลบปลอยน าลงมาประกอบกบน าฝนจงท าใหมน ามากเกนความตองการและท าใหน าทวมในพนทไรนา ประการส าคญอกอยางคอมพนงกนน าในเขตตอนลางของล าน าเซบายซงมเขอนขนาดกลางจงท าใหน าทวมและทวมนานผดปกตจนท าใหพชพนธทางการเกษตรเสยหายมากทกป

4. ในบรเวณชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหลงน าในไรนาทใชในการท าการเกษตร

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานทายางชม มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


แผนการบรหารจดการน าชมชนทายางชมต าบลค าพระ อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ

1. สภาพปญหา

1) เปนพนทน าแลงน าหลาก

2) มล าน าไหลผานคอลมน าเซบาย ผลกระทบจากการบรหารโครงการของภาครฐ

3) แยงน าในหนาแลง หมายถงในฤดแลงเหนอล าน าขนไปมชลประทานจะกกน าเอาไว ไมยอมปลอยน าจงท าใหน าแหงผดปกต แตในทาง

ตรงกนขามในฤดฝนกลบปลอยน าลงมาประกอบกบน าฝนจงท าใหมน ามากเกนความตองการและท าใหน าทวมในพนทไรนา ประการส าคญอก

อยางคอมพนงกนน าในเขตตอนลางของล าน าเซบายซงมเขอนขนาดกลางจงท าใหน าทวมและทวมนานผดปกตจนท าใหพชพนธทางการเกษตร

เสยหายมากทกป

4) ในบรเวณชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหลงน าในไรนาทใชในการท าการเกษตร

2. วตถประสงคการจดการน า:

1) เพอการแกไขปญหาภยแลงน าทวมในพนท

2) เพอการเกบกกน าไวใชเพอการเกษตรและเลยงสตวในฤดแลง และในชวงฝนทงชวง

3) เพอการอนรกษทรพยากรน าของชมชน

4) เพอการปลกฝงจตส านกการเปนเจาของทรพยากรธรรมชาตของชมชน

5) เพอสรางความรกสามคคแกคนในชมชนและใหเกดการขยายเครอขายการบรหารจดการน า



82

3. แผนงานระยะสน:

1) จดประชมแลกเปลยนเรยนรหาปญหา / สาเหต / แนวทางแกไขปญหาของชมชน ระหวางผน าชมชน ปราชญ ผร ภาคทองถน และ

กรรมการคณะท างานกลมผใชน าชมชนรวมกน

2) จดเกบขอมลผประสบปญหาภยพบต น าแลงน าทวม/น ามาวเคราะห ปญหา /สาเหตรวมกน

3) จดท าเปนแผนพฒนา / แกไขปญหาภยแลงน าทวมน าเสนอตอหนวยงานทองถนและผลกดนสการจดท าเปนขอบญญตของ อปท.

4) ฟนฟแหลงน าและระบบการปองกนน าทวมน าแลงในชมชน เชนฟนฟพฒนาคลองสงน าเพอการแบงปนน าแกพนทใกลเคยง

5) ปรบปรงเพมกฎกตกาการใชน าและประชาสมพนธออกไปยงชมชนใกลเคยง

6) เกบขอมลการท าการเกษตรนอกฤด เพอการใชน าอยางถกตองและปองกนแกไขภยแลง

7) สงเสรมการท าเกษตรอนทรยอยางครอบคลมและขยายเขตออกไปยงพนทใกลเคยง

8) ขยายเขตการอนรกษพนธสตวน าออกไปทกฤดกาล และประชาสมพนธงานการอนรกษออกไปยงชมชนใกลเคยง

9) แบงบทบาทหนาทความรบผดชอบของกรรมการคณะท างานกลมผใชน าชมชนตามความเหมาะสมและตามความถนดภายใตกฎกตกาของ

กลม

10) จดท าระบบการรายงานสถานการณน าตลอดป เพอการปองกนแกไขปญหาไดทนทวงท

11) หาแหลงน าเพมเพอการเกบกกน าไวใชในฤดแลงและฝนทงชวง

4. แผนระยะยาว:

1) ฟนฟพฒนาทรพยากรลมน าเซบายเพอการอนรกษแหลงน า และพนธสตวน าชมชน

2) ขยายเครอขายการจดการน าออกไปยงชมชนใกลเคยง

3) รณรงคปลกจตส านก/ สบทอดเจตนารมณการอนรกษทรพยากรน าชมชนแกเดกเยาวชน

4) ปลกจตส านกการเปนเจาของทรพยากรน าชมชนแกชมชนและขยายออกไปยงชมชนใกลเคยง

5) ทบทวน/ ปรบปรงกฎกตกากลมผใชน าชมชนทกป

6) ประสานภาคทองถนและผลกดนเขาสระบบเพอประกาศเปนวาระชมชน/นโยบายสาธารณะ

7) จดตงกลมเดกเยาวชนอนรกษทพยากรน าชมชน และเสรมสรางกลมใหเขมแขงเพอสบทอดการบรหารจดการน าชมชนอยางเปนระบบ

8) จดตงกองทนเพอการพฒนาลมน าเซบาย

9) จดการประชมประจ าเดอน /ประจ าป เพอทราบปญหาสาเหตและหาแนวทางปองกนแกไขรวมกนไดทนทวงท

5. แผนการบ ารงรกษา:

1) ตงกฎกตกากลมผใชน าชมชนเพอการอปโภคบรโภคเพอการปฏบตการรวมกน

2) ตงกรรมการกลมเพอการดแลรกษาแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต

3) ขยายเครอขายกลมการบรหารจดการน าชมชน พรอมประกาศประชาสมพนธกฎกตการะเบยบการบรหารจดการน าชมชนออกไปยงชมชน


4) น าภมปญญาทองถนมาใชในการปองกนรกษาแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต เชน พธกรรมตางๆ วฒนธรรมความเชอ การสบชะตาน า

พธบวชน า บวงสรวงปตา เปนตน

5) ขยายเขตการอนรกษพนธสตวน า และเพมบทลงโทษเมอมการฝาฝนพรอมประกาศประชาสมพนธออกไปยงชมชนใกลเคยง

6) ปลกจตส านกการเปนเจาของส านกรกชมชนแกคนในทองถน รวมทงเดกเยาวชนเพอการสบทอดเจตนารมณการบรหารจดการน าชมชน



83





ชมชนบานทายางชมโฟกสในเรองปญหาทพบเปนหลก เชน ในเรองของ

ผลกระทบจากการบรหารจดการน าทางภาครฐฯ ปญหาการแยงชงน าในฤดแลง และ

ปญหาการขาดแคลนแหลงกกเกบน าในไรนา

ตามความเปนจรง ชมชนควรมองทนทางทรพยากรทมเพอหาแนวทางการ

วางโครงสรางแหลงน าของชมชนดวย โดยพนฐานดานทนและทรพยากรของชมชน

บานทายางชมมล าน าเซบายไหลผาน แตไมมระบบการน าน าไปใชและมหนองน า

สาธารณะหลายแหง สภาพตนเขนและมหญาขนรกเนองจากขาดการปรบปรง

ซอมแซม ซงการพฒนาแหลงน าเหลาน สามารถท าไดโดยการขดลอก ปรบปรงและ

ดแลรกษาความสะอาดรวมกน




1. เปนพนทน าแลงน าหลาก 2. มล าน าไหลผานคอลมน าเซบาย

ผลกระทบจากการบรหารโครงการของภาครฐ

3. มการแยงน าในหนาแลง เหนอล าน าขนไปมชลประทานจะกกน าเอาไว ไมยอมปลอยน าจงท าใหน าแหงผดปกต แตในทางตรงกนขามในฤดฝนกลบปลอยน าลงมาประกอบกบน าฝนจงท าใหมน ามากเกนความตองการและท าใหน าทวมใน

จากปญหาทเกดขน ชมชนสามารถแกไขปญหาน าแลงในพนทเกษตรไดใน

ระดบหนง เพราะการมสระสาธารณะจะชวยใหชมชนมพนทกกเกบและมการส ารอง

น าตนทนไวใชไดมากขนในฤดแลง นอกจากนการกอตงกองทนสระจะเปนการบรหาร

แหลงน าในชมชนรวมกนอยางยงยน และเกดการรวมกลมกนแบบพงพาอาศย เกด

ความรกความเกอกลกนตอกน ซงทกคนจะสามารถเปนสมาชกเพอขอสระประจ าไร

นาของตนได โดยรวมจายคาสมาชกและคาดแลแหลงน าประจ าปเพอเปนคาปรบปรง

พฒนาและดแลรกษาแหลงน าของสวนรวม

นอกจากน เพอเพมความยงยนของการพฒนาแหลงน าสาธารณะชมชน

จ าตองมการปลกฝงเรองการพฒนาอยางยงยนตงแตระดบเยาวชน ประชาชนทกคน

ควรรวมกนดแลเอาใจใส ดงนนชมชนควรจะมองทงจดแขง จดออน โอกาสและ

อปสรรคทตนม เพอใหสามารถมองเหนปญหาและวธการแกไขปญหาตางๆ ไดอยาง

ชดเจน เชน หาวธการพฒนาระบบการน าน าจากล าเซบายมาใช เพราะถอเปนโอกาส

ของชมชนทมล าน าขนาดใหญไหลผาน ปลกพชทเหมาะสมกบสภาพพนททมโอกาส

6. การประเมน-ตดตามผล:

1) ส ารวจผลผลตจากการใชน าเพอการอปโภคบรโภค และความพอเพยง

2) จดเกบขอมลผลผลตทางการเกษตร รวมทงสถานการณปญหาตางๆทกฤดกาลโดยการท าเปนตารางรายรบรายจายของสมาชกกลม

3) จดเกบขอมลสถานการณปญหาภยแลงน าทวมกอน และหลงการด าเนนการโครงการท าเปนรปแบบสถต/กราฟผลการด าเนนงานโครงการ

4) จดประชมประจ าเดอนเพอแจงสถานการณปญหาสาเหต และพรอมทด าเนนการหาแนวทางในการปองกนแกไขปญหารวมกนไดทนทวงท

5) จดท ารายงานสถานการณน าและน าเขาสเวทการประชมประจ าเดอน

7. แบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช

1) การน าภมปญญาทองถนวฒนธรรมประเพณไปใช คอ พธสบชะตาน าบวชน า

2) การท าเขตการอนรกษวงปลาธรรมชาต /ท าปะการงเทยม



84


พนทไรนา ประการส าคญอกอยางคอมพนงกนน าในเขตตอนลางของล าน าเซบายซงมเขอนขนาดกลางจงท าใหน าทวมและทวมนานผดปกตจนท าใหพชพนธทางการเกษตรเสยหายมากทกป

4. ในบรเวณชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหล งน า ในไรนาท ใชในการท าการเกษตร

ถกน าทวมขงสง และวางแผนการบรหารจดการน ารวมกนกบสมาชกชมชน รวมถง

เครอขายภายนอกอนๆ ดวย



ดานการบรหารจดการน า ขดสระประจ าไรนา นอมน าแนวพระราชด ารมาประยกตใช ตามวถเศรษฐกจพอเพยง



85

18. ชมชนเครอขายอนรกษลมน าช บานทาคอ ต าบลทาไห อ าเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน

ชมชนบานทาคอ ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการขดลอกปรบปรงแหลงน าเดม คอ

บงหวายหลม ซงเปนแหลงน าสาธารณะขนาดใหญของชมชน เพอเพมพนทและประสทธภาพในการกกเกบน าให

ไดมากขน นอกจากนยงมการสรางกองทนสระ ทเออใหทกคนในชมชนสามารถมสระประจ าไรนาไดโดยงาย โดยสมคร

เปนสมาชกและจายเงนคนกองทนเปนงวดๆ เพอทจะน ารายไดและเงนกองกลางของกองทนไปใชในการดแลรกษา

แหลงน าในอนาคต ปจจบน33 ชมชนบานทาคอไดนอมน าแนวทางการบรหารจดการน าตามแนวพระราชด าร มา

ประยกตใชในทองถนอยางพอเพยง โครงการบรหารจดการน าชมชนบานทาคอ ด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยด






1. ขดสระประจ าไรนา จ านวน 18 สระ (กองทนสระ) ขนาด 16 x 29 x 3 เมตร

2. ขดลอกบงหวายหลม ขนาด 60 x 237 x 4 เมตร


เนองจากพนทด าเนนโครงการอยลมแมน าช แตชมชนก

เตรยมการลวงหนาทจะ ด าเนนงานโครงการใหเสรจในเรว

วน จงสามารถลดอปสรรคเกยวกบดนฟาอากาศได

นอกจากนยงมการเจรจาตอรองกบผรบเหมา ใหชวยลด

ตนทนการขดสระไรนา ชาวบานจงลดคาใชจายในการสราง

สระไรนาของตนได




หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ บงหวายหลมของชมชนกพรอมใชงานไดทนท สามารถรองรบ กกเกบน าฝน

และน าหลากไวใชเพาะปลกขาวและพชผลอนๆ ในหนาแลงได ซงสรางรสกภาคภมใจแกทกคนในชมชนเปนอยางยง

สวนใหญ ตองการขยายผลไปปรบปรงพฒนาแหลงน าอนๆ เพมเตมโดยเรว สวนสระน าประจ าไรนาของชาวบาน ซงม

จ านวนทงสนกวา 38 สระกมน าอยเตมสระ ท าใหชาวบานไดใชประโยชนทนทหลงฤดฝน มน าไวเลยง สตวและ

เพาะปลกพชผกสวนครวในไรนาของตน ตามวถเศรษฐกจพอเพยงได ซงผน าชมชนคาดวาเมอมแหลงน ากมความอดม

33







86

สมบรณ ซงจะท าใหสงคมของชมชนมชวตชวา มความอดมสมบรณ มอาหารการกนและในทสดกไมจ าเปนตองอพยพ

ไปท ามาหากนทอนๆ อกตอไป


ปญหาเรองน าของชมชนบานทาคอ

1. เปนพนทราบลมแมน า เชน น าทวม น าแลง

2. มแมน าชไหลผาน ล าหวยเรอ กดชเฒา และหนองน าสาธารณะอนๆ

3. ปญหาการเปดปดน าใตฝายกนน าชลประทานทกกเกบน า เหนอล าน าขนไป ท าใหน าในแมน าชตอนลางผดปกตระดบน าไมปกต ฤดแลงน านอยมาก ฤดฝนปลอยน ามาเกนความตองการ ท าใหน าทวมพนทท าการเกษตร และยงมถนนกนขวางทางน าอกมากท าใหน าทวมยาวนานผดปกต ยงสงผลใหพชผลทางการเกษตรของชมชนเสยหายมากทกป

4. ชมชนยงขาดทกกเกบน าใน ไรนา แหลงน าสาธารณะตนเขนน าไมเพยงพอกบการเกษตร

5. ชมชนขาดการดแลรกษา การบรหารจดการ



87

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานทาคอ มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 18.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต ประเดนวเคราะห รายละเอยดและแนวการปฏบต

สภาพปญหาน าในพนท สรปปญหา

1.จากสภาพพนทเปนพนทราบลมแมน า เชน น าทวม น าแลง

2.จะมแมน าชไหลผาน ล าหวยเรอ กดชเฒา หนองน าสาธารณะ ตางๆ

3.ปญหาการเปดปดน าใตฝายกนน าชลประทานทกกเกบน า เหนอล าน าขนไป ท าใหน าในแมน าชตอนลาง

ผดปกตระดบน าไมปกต ฤดแลงน านอยมาก ฤดฝนปลอยน ามาเกนความตองการ ท าใหน าทวมพนทท า

การเกษตร และยงมถนนกนขวางทางน าอกมากท าใหน าทวมยาวนานผดปกต ยงสงผลใหพชผลทางการ

เกษตรของชมชนเสยหายมากทกป

4.ชมชนยงขาดทกกเกบน าใน ไรนา แหลงน าสาธารณะตนเขนน าไมเพยงพอกบการเกษตร

5.ชมชนขาดการดแลรกษา การบรหารจดการ

ปญหาทเกดขน กบพนทของชมชนทงน าทวม และน าแลง จากผลกระทบการด างานทางภาครฐ ท าให

พนทน าทวมแตกอนน าจะลดลงเรว พชผลทางการเกษตรเสยนอย แตในขณะน น าจะทวมขงเปนเวลา

ยาวนาน 2-3 เดอน วถชวตของชมชนเปลยนแปลงไปชาวบานเขาไปขายแรงในเมองมากขน

สมดลน า ชมชนบานทาคอมแหลงกกเกบน าคอ ล าหวยเรอ กดชเฒา วงหวายหลม รองหน หนองอนๆ ท

ตนเขนอยางไรกตามแหลงน าตางๆเหลานบางสวนมสภาพทตนเขนมาก ท าใหการกกเกบน าไดปรมาณ

นอย จากการค านวณตนทนของน ากบรายจายยงขาดทกกเกบส ารองประมาณ 400 ไร

วตถประสงคการจดการน าสรป

1.เพอการแกไขปญหาน าทวมน าแลงในพนท

2.เพอการกกเกบน าและการพฒนาแหลงน าสาธารณะไวใชเพอการเกษตร การเลยงสตวในฤดแลงฝนทง

ชวง

3.เพอการบรหารจดการน าของชมชนใหคมคา

4.เพอสรางจตส านกในการเปนเจาของแหลงน าและทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

5.เพอท าใหเกดความสามคคในชมชนขยายเครอขายไปสชมชนอนหรอองคกรตางๆ

แผนงานระยะสนสรป

1.ประชมแลกเปลยนความคดเหนและปญหา สาเหต และแนวทางแกไขของชมชน ผน า ปราชญ ภาคทอง

ถน กลมตางๆ และคณะกรรมการชมชนรวมกน

2.น าขอมลปญหา สาเหต มาวเคราะหสรป

3.ท าแผนพฒนาของชมชน เสนอใหหนวยงานองคกรตางๆ ในทองถนและใหทองถนน าเขาขอบญญตของ

องคการบรหารสวนต าบล

4.พฒนาปรบปรงแหลงน า ปองกนน าแลงน าทวมอยางเปนระบบ

5.สรางกฎกตกาการบรหารจดการน า ประชาสมพนธใหชมชนอนรบร

6.เกบขอมล การท าการเกษตรนอกฤด เพอสรางระบบการใชน าอยางถกตอง

7.ใหการสงเสรมแนะน าการปลกพชทเหมาะสมหรอการใชน าอยางประหยด

8.แนะน าการท าเกษตรอนทรย จากหนวยงานในพนท

9.อนรกษพนธสตวน าและประชาสมพนธ ท าปายประกาศ

10.แบงหนาทความรบผดชอบใหชมชนพรอมคณะกรรมการ ภายใตกฎระเบยบขอบงคบของชมชน

11.หาแหลงน าเพมเตมจากทตนเขน และทไรนาของชมชน



88

12.ขยายเครอขายจากชมชนตนแบบไปสชมชนขยายผลหรอชมชน ใกลเคยง

13.สรปแผนการท างานเปนชวงๆ ในการด าเนนกจกรรมตางๆ

14.บ ารงรกษาซอมแซม เชน การท าความสะอาด ปลกตน ปลกหญา ปองกนเขต

แผนระยะยาวสรป

1.ปรบปรงแกไขกฎกตกาทไมสอดคลอง หรอเพมเตมใหม

2.เปลยนคณะกรรมการทครบวาระ และเลอกขนมาใหม

3.พฒนาฟนฟแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต ทเสอมโทรม พรอมอนรกษพนธสตว พช

4.สบทอดเจตนารมณ และภมปญญาทองถนอนรกษไวตลอดไป

5.ประสานภาคทองถนเขาเปนวาระของชมชนเพอเปน นโยบาลสาธารณะ

6.สรางเสรมเยาวชนใหเขารวม ในการบรหารจดการน าเพอเปนการสบทอดปลกฝงจตส านก

7.ประสานหนวยงาน หรอองคกรตางๆ เชน สวนกลาง สวนภมภาค สวนทองถน และหนวยงานเอกชน

8.ตงกองทนเพอการพฒนาแหลงน าอยางยงยน

9.รบฟงปญหาจากการด าเนนกจกรรมมา สรปและปรบแผนตอไปในอนาคต

แผนการบ ารงรกษสรป

1.ใชกฎกตกาในการบรหารจดการน าของชมชนรวมกน

2.ใหคณะกรรมการและชมชนตรวจสอบดแลรกษาแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต

3.ประชาสมพนธในชมชนและขยายไปยงชมชนอนๆใหทวถง

4.ปลกจตส านกในชมชน ทงเยาวชนใหมการรคณคาของน าหรอทรพยากรธรรมชาต

5.ซอมแซมปรบปรงอนรกษ จากการด าเนนงานของโครงการ

6.ปลกพชยนตนตามแนวคน ปลกหญาแฝก ท าความสะอาดแหลงน า

7.น าภมปญญามาประยกต ผสมผสานกบสมยใหมในการบ ารงรกษา

8.ก าหนดขอบเขตท าแนวปองกน ท าปาย

การประเมนผล-ตดตามสรป

1.ชมชนแบงหนาทกน รบผดชอบดแลในดานตางๆเพอสรางบคลากรทมความรและเขาใจในหนาทชดเจน

2.เขารบฟงเสนอแนะความคดเหน ปฎบตแผนการดแลรกษาแหลงน า

3.จดเกบขอมลผลผลตขอมลรายได ขอมลการใชน าปรมาณในฤดกาล

4.ศกษาผลลพธและความเปลยนแปลง ทเกดขนในชมชนหลงจากมการวางแผนและการบรหารจดการน า

ในชมชนทเกดขน

5.วางแผนโครงสรางน าและปรบปรง ใหเหมาะสมกบโครงน าใหเกดประสทธภาพสงสด

แบบอยางความส าเรจสรป

1.การสรางความรวมมอในชมชน ใหความส าคญกบการพฒนาแหลงน า มการวางแผนการใชน า

2.ปรบเปลยนพฤตกรรมการใชน า ปรบปรงพฒนาแหลงน าจนสมฤทธผลตามวตถประสงคเกด ความ

ภาคภมใจในชมชน

3.ประสานความสมพนธกบชมชนอนๆ จนมเครอขายพงพากน

4.ชมชนมวธการบรหารจดการแผนการใชน าอยางเครงคด

5.ชมชนมการแกปญหาและปรบตวกบฤด ปรบเปลยนการด าเนนชวตมการวางแผนระยะสน ระยะยาว

สามารถประยกตใชตลอด

ประเดนอนๆ ปญหาในการด าเนนโครงการ คอ ฝนมาเรวและน าทวม เนองจากพนทการด าเนนโครงการชมชนอยในท

ลมแมน าช มกจะเกดปญหาน าทวมเรวโดยตลอด



89





ชมชนบานทาคอ เปนชมชนดงเดมทรจ กและใหความส าคญกบทนและ

ทรพยากรทมเปนอยางด เชน เปนพนทเปนบรเวณทแมน าชไหลผาน จงมแหลงน า

ทส าคญหลายแหง คอ ล าหวยเรอ กดชเฒา วงหวายหลม รองหนและหนองอนๆ จง

มการปรบปรงพฒนาและอนรกษแหลงน าบางแหงอยเปนระยะตามความสามารถของ

ชมชนเอง เชน ของบประมาณจากสวนงานราชการ มาสรางฝายสาธารณะในแหลง

น า เปนตน

นอกจากนชมชนยงสงเกตการณ และตดตามสภาพความเปนจรงในปจจบน

วาเกดความเปลยนแปลงอะไรขนบางเมอเทยบกบอดต เชน พบวาเกดความเสยหาย

เพมมากขนเพราะผลกระทบจากการท างานของรฐ วถชวตของคนในชมชน

เปลยนแปลงไป มการอพยพเคลอนยายแรงงานไปท างานตางถนมากขน ดงนน

วตถประสงคการจดการน าของชมชนโดยสวนใหญ จงเปนเรองเกยวกบการบรหาร

จดการการใชน าอยางคมคา สรางแหลงกกเกบน าไวใชเพอการเกษตรและเลยงสตว

ในฤดแลงหรอชวงฝนทงชวง และการสรางจตส านกในการเปนเจาของแหลงน า

รวมกน เพอใหเกดความรกสามคคจนสามารถขยายผล ขยายเครอขายไปสชมชนอน




1. จากสภาพพนทเปนพนทราบลมแมน า เชน น าทวม น าแลง

2. จะมแมน าชไหลผาน ล าหวยเรอ กดชเฒา หนองน าสาธารณะ ตางๆ

3. ป ญ ห า ก า ร เ ป ด ป ด น า ใ ต ฝ า ย ก น น าชลประทานทกกเกบน า เหนอล าน าขนไป ท าใหน าในแมน าชตอนลางผดปกตระดบน าไมปกต ฤดแลงน านอยมาก ฤดฝนปลอยน ามาเกนความตองการ ท าใหน าทวมพนทท าการเกษตร และยงมถนนกนขวางทางน าอกมากท าใหน าทวมยาวนานผดปกต ยงสงผลใหพชผลทางการเกษตรของชมชนเสยหายมากทกป

4. ชมชนยงขาดทกกเกบน าใน ไรนา แหลงน าส า ธ า รณะ ต น เ ขน น า ไ ม เ พย งพ อกบการเกษตร

5. ชมชนขาดการดแลรกษา การบรหารจดการ

จากองคความรทมและสภาพปญหาทเกดขน ทงเรองน าทวมและน าแลง ท าให

ชมชนมองเหนปญหาและวธการแกปญหาในภาพรวมไดโดยงาย ซงวธการแกปญหา

ของชมชน คอ การใชโครงสรางพนฐานทมใหเกดประโยชนสงสด โดยในแงทเปน

พนทลมแมน ามแมน าชไหลผาน ชมชนจงไดสรางคนดนขนาดใหญเปนฝายกนน าใน

บงหวายหลมเอาไว เพอรองรบน าในฤดน าหลากและใหน าไหลลงสแมน าไดชาลง

และจากการทแหลงกกเกบน าตนเขน สภาพทรดโทรม สามารถกกเกบน าไดนอย

ชมชนกไดขดลอกปรบปรงเพมเตม ใหมความลกมากขน อยางไรกตามชมชนควร

วางแผนการน าน าไปใชเพอเพมประสทธภาพในการผลตดวย เชน สรางระบบสงน า

ผานทอน าเขาสพนทเกษตร เพอลดการใชพลงงานอยางสนเปลอง เปนตน

ส าหรบปญหาทนาขาดแคลนแหลงกกเกบน า ชมชนไดแกปญหาโดยจดตง

กองทนสระประจ าไรนา เพอเออประโยชนใหบรรดาสมาชกไดรวมกลมกนบรหาร

จดการสระน าในไรนาของตนเอง โดยทกคนในชมชนสามารถเขารวมโครงการ เพอ

ขอมสระได ตามเงอนไขการจดสรรทรพยากรของกองทนสระ

ชมชนบานทาคอ ไดก าหนดแผนงานระยะสนและระยะยาว เพอน ามา

แกปญหาชมชนขาดแผนงานในการบรหารจดการแหลงน า โดยในระยะสน จะมการ

วางแผนการผลต สงเสรมการเกษตรอนทรย ขยายเพมเตมแหลงน า ประชม

แลกเปลยนความคดเหนเพอน าขอมลดานตางๆ มาวเคราะหปญหารวมกนอยเสมอ

ดแลและรกษาแหลงน าอยเปนประจ า เพอวางแผนปองกนการเกดปญหาไดทนทวงท

นอกจากน ชมชนจะสงแผนการพฒนาแหลงน าใหกลายเปนแผนการพฒนาของ



90


ชมชน แลวขยายองคความรสชมชนอนๆ สวนแผนการจดการน าระยะยาว จะเนนใน

เรองของการปรบปรงกฏกตกา ฟนฟแหลงน าทสภาพเสอมโทรม สรางเสรมเยาวชน

ใหมจตส านกรกแหลงน า

ชมชนวางแผนทจะมการประเมนและตดตามผล เชน ขอมลรายได ขอมลการ

ใชน า เพอศกษาผลลพธและความเปลยนแปลงทเกดขน โดยแบงหนาทความ

รบผดชอบตามความเหมาะสม เพอการวางแผนโครงสรางน าและปรบปรงใหเกด

ประสทธภาพสงสด




ชมชนมวธการบรหารจดการแผนการใชน าอยางเครงคด จงสามารถปรบเปลยน

พฤตกรรมการใชน า ปรบปรงพฒนาแหลงน าจนสมฤทธผลตามวตถประสงคเกด

ความภาคภมใจในชมชน


ชมชนมการสรางความรวมมอในชมชน ใหความส าคญกบการพฒนาแหลงน า มการ

วางแผนการใชน าและประสานความสมพนธกบชมชนอนๆ จนมเครอขายทสามารถ

พงพากนได

ดานสงแวดลอม

ชมชนมการแกปญหาและปรบตวกบฤดกาลตางๆ ทเปลยนแปลงไป ปรบเปลยน

แผนการด าเนนชวต วางแผนการบรหารจดการทงระยะสน ระยะยาว จงสามารถ

ประยกตใชกบทกๆ เหตการณทเกดขนได



91

19. ชมชนเครอขายลมน ามล บานฮองออ ต าบลทาชาง อ าเภอสวางวระวงศ จงหวดอบลราชธาน

ชมชนเครอขยลมน ามล บานฮองออ ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการพฒนาแหลงน า

เดมทมอย คอ ขดลอกหนองกดเตา ซงเปนหนองน าสาธารณะของชมชนขนาด 40 ไร ใหมความลกประมาณ 3 เมตร

และมความยาวกวา 1 กโลเมตร เพอเพมประสทธภาพในการกกเกบน าไดมากขน นอกจากนยงมการวางทอสงน า

PVC เพอเปนระบบสงน าเขาสพนทเกษตรไดโดยตรง ลดการสนเปลองพลงงาน เพอการบรหารจดการน าทพอเพยง

และยงยนของทกคนในชมชน ปจจบน35 โครงการบรหารจดการน าชมชนเครอขายลมน ามล บานฮองออ ด าเนนการ

แลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอน

สามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ชมชนบางสวนไดรบประโยชนจากการใชน ายงไมทวถงท าใหเกดการไมพอใจและไมใหความรวมมอเทาทควร

2. ปรมาณการเกบกกน าในพนทโครงการในปจจบนยงไมเพยงพอตอความตองการการใชน าของชมชน

3. คณะกรรมการบางทานมภารกจสวนตวมากท าใหมเวลาในการท างานไมเตมท

4. ชมชนอยในพนทประสบภยพบตธรรมชาต เมอถงฤดฝนน าจะทวมสงซ าซาก

5. เมอถงฤดแลงน าจะขาดแคลนไมพอใช สาเหตเพราะอยในเขตทางน าผานและเปนทลม

1. สภาพฝนฟาอากาศแปรปรวน แกไขปญหาโดยชมชนหลกเลยงวนทสภาพอากาศแปรปรวน มาท างานกอสรางในตอนกลางคนหรอวนทสภาพอากาศเอออ านวยแทน

2. มความขดแยงบางเลกนอย ชมชนแกปญหาโดยรบฟงและยอมรบเสยงขางมาก ตามแนวประชาธปไตย จากนนจงรวบรวมก าลงคนทพอมมาชวยกนสรางงานโครงการ

3. ตดขดทางดานเทคโนโลย เพอการตดตอสอสารและประสานงาน ชมชนแกปญหาโดยการเรยนรเพมเตมและปรกษาผเชยวชาญใหชวยชแนะ



สมบรณ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ หนองกดเตาของชมชนมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณมากขน ทงกงหอย

ปปลา ท าใหคนในชมชนและหมบานใกลเคยงสามารถเขามา จบปลา หากนไดตามวถดงเดม นอกจากนหนองกดเตายง

สามารถกกเกบน าไดมากขนจากแตกอนทพนหนองตนเขน ท าใหปจจบนนชาวบานเรมปลกขาวท านาปรง ซงมพนท

ไดรบประโยชนประมาณ 300 รอยไร เพมขนจากปทผานๆ มากอนมการขดลอก ซงปลกไดเพยงรอยกวาไร เทานน

35







92


ปญหาเรองน าของชมชนเครอขายลมน ามล

บานฮองออ

1. ปรมาณน าไมเพยงพอตอความตองการใชอปโภค และการท าการเกษตรหลงฤดการเกบเกยว

2. พนทเดมถกทบซอนท ากนโดยผแสวงหาผลประโยชน 3. คนครอบหนองถกน าเซาะท าใหน าตนเขน 4. หนาฝนน าหลากทวมพนทการเกษตรหนาแลงขาดแคลนน า



93

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนเครอขายลมน ามล บานฮองออ มแผนการบรหารจดการน าในชมชน

ดงน

ตารางท 19.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต โครงการปรบปรงฟนฟพฒนาแหลงน าธรรมชาตเพอการเกษตร

เครอขายลมน ามล ต.ทาชาง อ.สวางวระวงศ จ.อบลราชธาน

สรปกจกรรมส าคญและผลทเกดขนในป 2554

แนวทางการพฒนาในอนาคต

1.ขดลอกคลองเพมเตมในสวนกลางของหนองน าทเหลอหรอยงไมไดขดจ านวน 27 ไร เพอเพมจ านวนพนทการรองรบน าในการ

ท าการเกษตรใหมากขน และขยายพนทการใชประโยชนจากทอสงน าใหกบชมชนใชอยางทวถงและเพยงพอตอความตองการ

2.นอกจากชมชนจะใชน าท านาปรงอยางเดยวแลว กจะกระตนใหชมชนใชประโยชนจากน าในการปลกพชผกสวนครวและไมยนตน

เพอกนหรอเปนอาชพเสรมและสรางรายได

3. จดเปนพนทเขตอนรกษพนธสตวน าชมชนโดยจดท าเปนวงปลา

4. วางแผนการใชน าใหเกดประโยชนและคมคาสงสด

5. ท าชมชนตนแบบในการบรหารจดการน า

6. สรางความรวมมอในการดแลรกษาและมสวนรวมจากหลากหลายภาคสวน ทงรฐและชมชน

7. เกบขอมลการเปลยนแปลงของชมชนและการพฒนาของคณภาพชวตหลงจากมการบรหารจดการน าในชมชนเกดขน

8. จดตงคณะกรรมการกองทนเพอการจดการน าชมชนอยางยงยน

9.สรางเปนแหลงอนรกษพนธปลา (วงปลา) เพอใหเกดการเฝาระวงและสรางวฒนธรรมการท าบญ รวมกน

การดแลและจดการแหลงน า

แนวทาง การจดการน าของชมชนเพอใหเปนไปตามวตถประสงคของการใชน าอยางคมคาและไดประโยชนคมคาสงสดจ าเปนจะตองม

แผนการพฒนา ดงน

1. จดใหมคณะกรรมการควบคม ดแลการใชน ารวมกน

2. จดปฎทนการใชน า ใหชดเจนเพอแนวทางความยงยน-แผนอนาคต

กจกรรมทส าคญ ผลทเกด

ประชมวางแผน

ทมงาน

มการประชมทงเปนทางการ และไมเปนทางการเปนชวงๆ ตามวาระประเดนงาน

ส ารวจ/ก าหนดพนท

ขดลอกหนองกดเตา

- จดขดลอก

- ระยะเดนทอสงน า

เดอนมนาคม – เมษายนไดส ารวจพนทการขดลอกโดยขดรอบพนทภายในกดเตา โดยขดกวาง

หางจากฝ ง 24 เมตร ลก 3 เมตร ยาวประมาณ 1,500 เมตร (พนทรวมทขดหนองประมาณ 13

ไร ) มการเกบขอมลพนททใชประโยชนจากทอสงน าในระยะทาง 600 เมตร สามารถสงน าใชท า

การเกษตรเพมเปน 360 ไรจาก 46 ครวเรอน ซงจากเดมกอนหนานมขอมลการใชน าเพยง 230

ไรจาก 35 ครวเรอนเทานน

ด าเนนการขดลอก

หนองกดเตา

เรมขดวนท 13 เดอนพฤษภาคม 2554 ไปสนสดการขด ตนเดอนกรกฎาคม 2554 รวม

เวลาการด าเนนงานในการขดประมาณ 50 วน

การวางทอสงน า สามารถวางทอสงน าระยะทาง 600 เมตรไดเสรจสนในเดอนมกราคม 2555

หมายเหต : สาเหตทงานลาชาจากก าหนดเนองมาจากการเกดอทกภยในพนทต งแตเดอน

กนยายน ถงเดอน พฤศจกายน 2554 โครงการฯจงขาดชวงการท างาน



94

3.ทกคนตองมสวนรวมในการดแลรกษาและใชประโยชน

4. เมอเจอปญหาหรอเหตขดของ เชน ทอสงน าหรอคลองสงน าช ารด ตองแจงคณะกรรมการด าเนนการเพอทราบและด าเนนการแกไข

สถานการณปญหา

1.ชมชนบางสวนไดรบประโยชนจากการใชน ายงไมทวถงท าใหเกดการไมพอใจและไมใหความรวมมอเทาทควร

2. ปรมาณการเกบกกน าในพนทโครงการในปจจบนยงไมเพยงพอตอความตองการ การใชน าของชมชน


4. ชมชนอยในพนทประสบภยพบตธรรมชาต เมอถงฤดฝนน าจะทวมสงซ าซาก เมอถงฤดแลงน าจะขาดแคลนไมพอใช สาเหตเพราะ

อยในเขตทางน าผานและเปนทลม



95





ชมชน ทราบดวา พนทของชมชนอยในพนท ทเกดภยพบตซ าซาก เนองจาก

อยเปนทางผานของน าและเปนทลม อยางไรกตามจากแผนการบรหารจดการน าของ

ชมชน พบวา ชมชนใหความส าคญกบทนและทรพยากรเดมทมอย โดยมการ

มองเหนปญหาดานแหลงน าทเกดขนกบชมชน เชน หนองกดเตา ซงเปนแหลงน า

ส าคญของชมชน มลกษณะตนเขนและมวชพชขนปกคลมหนาแนน มสภาพทรด

โทรม ท าใหกกเกบน าไดในปรมาณนอย ไมเพยงพอตอความตองการของชมชน จง

เกดปญหาสมดลน า นอกจากนยงพบปญหาพนทเกษตรขาดระบบการน าน าไปใช

อยางมประสทธภาพ

จากการมองปญหาดานสมดลน าและโครงสรางทชมชนเปนอย ท าใหชมชน

สามารถเขาใจวา เพราะเหตใด จงมชาวบานบางสวนไมใหความรวมมอในกจกรรม

การดแลรกษาแหลงน าของชมชน ซงการเขาใจปญหาของกนและกนนจะสามารถท า

ใหชมชนสามารถแกปญหาการกระจายน า ปญหาความรวมมอและปญหาสมดลน าได

อยางถกตองครบถวน




1. ชมชนบางสวนไดรบประโยชนจากการใชน ายงไมทวถงท าใหเกดการไมพอใจและไมใหความรวมมอเทาทควร

2. ปรมาณการเกบกกน าในพนทโครงการในปจจบนยงไมเพยงพอตอความตองการใชน าของชมชน


4. ชมชนอยในพนทประสบภยพบตธรรมชาต เมอถงฤดฝนน าจะทวมสงซ าซาก เมอถงฤดแลงน าจะขาดแคลนไมพอใช สาเหตเพราะอยในเขตทางน าผานและเปนทลม

จากปญหาทเกดขน ชมชนด าเนนโครงการเพอแกไขปญหา ดงน กรณท

ปรมาณน าไมเพยงพอตอความตองการใชในการเกษตร ชมชนไดขดลอกและพฒนา

หนองกดเตา กวา 13 ไร เพอเพมเตมแหลงกกเกบน าสาธารณะของชมชนใหมน า

ตนทนในปรมาณมากขน ไวส ารองใชในฤดแลง และนอกจากนยงมการวางระบบทอ

สงน าเขาสพนทการเกษตร เพอใหเกษตรกรสามารถน าน าไปใชในการเพาะปลกได

อยางมประสทธภาพ อยางไรกตามชมชนควรวางแผนการเพาะปลกพชทเหมาะสม

กบสภาพพนทดวย เชน พชผกสวนครว หรอ พชเศรษฐกจทสรางรายไดด แตใชน า

ในปรมาณทเหมาะสมกบสมดลน าของชมชน เพอประสทธภาพทดในการผลตพชผล

การเกษตรของชมชน

ส าหรบปญหาดานความรวมมอทเกดขน ชมชนแกปญหาดวยวธการเจรจา

แบบออนขอและอะลมอลวยกน เพอใหทกคนสามารถอยรวมกนไดอยางมความสข

แมวาจะมขอขดแยงในเรองการบรหารจดการ แตกตองพฒนาแหลงน าโดยรกษา

รปแบบโครงสรางเดมเพอลดขอขดแยงใหมากทสด

แนวทางการพฒนาในอนาคตของชมชน จะเปนเรองของพฒนาหนองกดเตา

เพมเตมในสวนทเหลอ ซงมพนททยงไมไดพฒนาอกวา 27 ไร เพอเพมพนทกกเกบ

ส ารองน าเพอการเกษตรใหมากขน นอกจากนยงจะมการขยายพนทรบประโยชนให

ทวถง การรวมกลมกนวางแผนการใชน า วางแผนการเพาะปลก จดแนวเขตพนทเปน

พนทอนรกษสตวน า สรางความรวมมอในการดแลรกษาแหลงน า ซงในทายทสด จะม

การจดเกบขอมลความเปลยนแปลงทเกดขนกบชมชน เพอศกษาพฒนาการของ



96


คณภาพชวตหลงจากมการบรหารจดการแหลงน าขน สวนเรองแผนการดแลจดการ

น าของชมชน จะเรมตนทการจดตงคณะกรรมการมาควบคมดแลโดยเฉพาะ มการจด

ปฏทนการใชน าและก าหนดไววาทกคนตองมสวนรวมในการดแลรกษา ซงขอก าหนด

เหลานจะเปนประโยชนกบชมชนเปนอยางยง หากมการเพมเตมในรายละเอยดและ

ประกาศบงคบใชอยางจรงจง เพอควบคมและปองกนปญหาเกยวกบการดแลรกษา

แหลงน ารวมกนในอนาคต




ชมชนมองภาพการบรหารจดการน าอยางกวางๆ และมการวางแผนการบรหาร

จดการน าอยางครอบคลม เชน สรางระบบสงน าเพอสงน าสพนทเกษตร วางระบบ

การดแลรกษา สรางเครอขายความรวมมอ วางแผนปองกนพนทเปนเขตอนรกษ

วางแผนจดเกบขอมล วางแผนตงคณะกรรมการมาดแลควบคมแหลงน าโดยเฉพาะ

และมปฏทนการใชน า เพอวางแนวทางการใชน าอยางยงยน


แมจะอยในพนท ทประสบภยน าทวมอยเปนประจ า ชมชนกไมยอทอทจะบรหาร

โครงการจดการน ารวมกน เพอแกปญหาภยแลงและลดปญหาน าทวม จนเสรจ

สมบรณ ทงนเพราะประชาชนสวนใหญ ใหความส าคญกบแหลงน าสาธารณะ ซง

เปนอขาวอน าของชมชน ทชวยใหวถชวตของทกคนด าเนนไปไดอยางพอเพยงและ

มความสข



97

20. ชมชนบานนาเจรญ ต าบลส าโรง อ าเภอโพธไทร จงหวดอบลราชธาน

ชมชนบานนาเจรญ ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการปรบปรงพฒนาแหลงน าเดมทม

อยแลวในพนทของชมชน ซงชาวบานเรยกแหลงน าแหงนวา “ฝายภเขาหนเหลกไฟ” เนองจากอยบนเขาของหมบาน

และเปนฝายแบบเรยงหนยาแนว แตฝายภเขาหนเหลกไฟทชมชนรวมกนสรางขนน ถกกอดวยดน จงพงทลายไดงาย

โดยเฉพาะในฤดฝน ชาวบานจงตระหนกวาฝายทไมคงทนนอาจกอใหเกดอนตรายกบชมชนได นอกจากนยงขาดระบบ

การสงน าเขาสไรนาของชมชน ท าใหไมคอยมใครไดรบประโยชนจากแหลงน าแหงนเลย ชมชนจงรวมกนคดคน

โครงการเพอท าใหฝายนคงทน ถาวร โดยไมท าลายสภาพแวดลอมในปาเขา และทส าคญตองเอออ านวยใหทกคน

สามารถใชประโยชนจากน าในฝายแหงนได ซงโครงการนนไดแก ถมดนเสรมท านบกนน าเดมพรอมเรยงหนยาแนว

ท าทางระบายน าลนพรอมเรยงหนยาแนวและท าระบบสงน าเพอการเกษตร ปจจบน37 โครงการบรหารจดการน าชมชน

บานนาเจรญด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยาง

ความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ดนถมเสรมท านบกนน าเดม 6x100 เมตร พรอมเรยงหนยาแนวตามเชงลาดคนดนทง 2 ดาน

สภาพฝนฟาอากาศแปรปรวน ชมชนหลกเลยงและแกไขปญหาโดยบรหารจดการเวลาอยางเตมประสทธภาพ คอ ท างานใดกไดทพรอมกอน สวนงานทตองรอคอยใหฝนหยดกจ าเปนตองรอ ทงนตองมการเตรยมการ เตรยมเครองมอใหพรอม เพอลงมอกอสรางรวมกนในวนทสภาพอากาศเอออ านวย



สมบรณ

2. ทางระบายน าลน คสล. พรอมงานเรยงหนยาแนว 8x11เมตร

3. ทอสงน าเกษตร PVC ปากระฆงพรอมอปกรณ ทอเสนผาศนยกลางขนาด 5 นว 3,000 เมตร ทอเสนผาศนยกลางขนาด 4 นว 1,000 เมตร


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานนาเจรญ มระบบสงน าเพอการเกษตรจากฝายภเขาหนเหลกไฟ ซง

สามารถปลอยน าเขาสพนทเกษตรไดโดยงาย คาดวาจะสามารถครอบคลมพนทไดกวา 1,000 ไร จากเดมทกอนหนาน

ชมชนไมสามารถจะน าน าออกจากฝายมาใชประโยชนได ท าใหทกคนสามารถเตรยมการเพาะปลกพชนอกฤดกาล

รวมถงขาวนาปรงได นอกจากนยงมฝายหนเหลกไฟ ทแขงแรง มนคง ท าใหชาวบานเกดความมนใจและคลายความ

กงวลทวา ฝายอาจจะพงทลายลงจนเกดอนตรายกบชมชนซงอยในพนทต า 37







98


ปญหาเรองน าของชมชนบานนาเจรญ

1. มเศษใบไมในหนองน าฝายภเขา ท าใหหนองน าตนเขน น าทจะใชอปโภคไมสะอาด

2. ฝายน าลนหวยเหลาหญา มวชพชขนปกคลม ตนเขนและกกเกบน าไดไมมาก

3. สระนาขาวมขนาดเลก



99

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานนาเจรญ มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน



แผนการด าเนนงานโครงการ


แผนการด าเนนงานป 55 และผลทคาดวา

จะไดรบ

แผนการด าเนนงานป 56

และผลทคาดวาจะไดรบ

แผนการด าเนนงานป 57และผลทคาดวา

จะไดรบ

การบรหารจดการน า 1. มเศษไม ใบไมในหนองน าฝายภเขาท าใหหนองน าตนเขนน าทจะใชอปโภคไมสะอาด 2.ฝายน าลนหวยเหลาหญามวชพชขนปกคลมหนองน าตนเขน กกเกบน าไดไมมาก 3.สระนาขาวมขนาดเลก

1.ฝายภเขา 2.ฝายน าลน 3.สระนาขาว 4.ลดตนทน -เพมรายได 5.เพออปโภค-บรโภค

1.ขดลอกหนองฝายภเขา 2.ขดลอกหนองฝายน าลน 3.ขยายพนทของสระในนาขาวกกเกบน าไดมาก

1.กกเกบน าไดมากขน 2.กระจายสมดลน าครอบคลมทกพนทเกษตร 3.ชมชนไดประโยชนจากแหลงน าเดม50% 4.ลดปญหาการขาดแคลนน าในการเกษตร 5.สามารถน ามาใชแกปญหาน าประปาไมเพยงพอได

ขยายพนทของสระในนาขาวใหได ขนาด 15x16x3 เมตร ผลทคาดวาจะไดรบ 1.ลดปญหาการขาดแคลนน าชวงตกกลา 2.เพมปรมาณกกเกบน า 3.เพมสมดลน า

ขดสระกลมนาขาวรองรบน าจากตนน า เขาสพนทเกษตรทสงลาดเชงเขา 5 จด ตามกลมเกษตรกร ผลทคาดวาจะไดรบ รองรบน าตนทนการเกษตรเขาสพนทนาอยางสมดล

ขดลอกล าหวยหนฮาว 2 จด นานายบานค า พนโบนา นายจน เคนทาว ผลทคาดวาจะไดรบ ไดขาวทมคณภาพ สงเสรมใหเปนสนคาสงออกของชมชน

การพฒนาอาชพและการผลต 1.อาชพหลกท าการเกษาตรขาวนาปเปนหลก มนส าปะหลง เปนอาชพรอง 2.ตนทนการผลตสง ใชป ยเคม ดนเสอมคณภาพ 3.เกษตรกรขาดความรเรองการปรบปรงดน 4.ชวงฤดแลงเกษตรกรตองไปขายแรงงานทอน

1.กระตนให หนมาใชป ยชวภาพ 2.เกตรกรไมตองขายแรงงานตางถน 3.สรางสามคคในชมชน

1.สนบสนนสงกลมเปาหมายเขาอบรมเรองการตดตาพนธยางพารา 2.สงกลมเกษตรกรเขาอบรมเกษตรทฤษฎใหม

กลมเปาหมายมความร น าไปประกอบอาชพไดเกษตรกรหนมาปลกผกสวนครว

กระตนจตส านกคนในชมชนใหทราบถงการบรหารการจดการน า 84 ชมชนตามแนวพระราชด ารสความยงยน ผลทคาดวาจะไดรบเพอใหคนในชมชนเกดการเรยนรดวยตวเอง



100





ชมชนบานนาเจรญ มแหลงน าสาธารณะทส าคญ คอ ฝายภเขาหนเหลกไฟ

ซงเปนแหลงน าตนทนทมขนาดใหญ และนอกจากนชมชนยงมสระน าในไรนาอกกวา

20 สระ ซงสามารถใชประโยชนจากน าผวดนได อยางไรกตามชมชนพบวาพนท

เกษตรยงขาดระบบสงน าจากฝายภเขาหนเหลกไฟทมประสทธภาพ จงท าให

เกษตรกรไมสามารถท านาหรอปลกพชเศรษฐกจนอกฤดฝนได

ปญหาของทนและทรพยากร ทชมชนมอง อยดานการดแลรกษาเปนหลก เชน

ปญหาหนองน าตนเขนกกเกบน าไดนอยเพราะมเศษใบไม และปญหาการมวชพชปก

คลมแหงน า ซงเปนผลท าใหน าตนทนของชมชนมนอยและไมเพยงพอตอความ

ตองการภาคการเกษตร นอกจากนชมชนยงพบขอจ ากดเกยวกบโครงสรางแหลงน า

และการบรหารจดการน าในแงทยงขาดระบบสงกระจายน าเขาสพนทเกษตร ท าให

แหลงน าทมไมถกน าไปใชอยางเตมทและเกดประโยชนสงสด ดงนนแผนการด าเนน

โครงการจงตองสอดคลองกบปญหาเรองระบบการกระจายน าทพบน

สวนสภาพเดมเกยวกบอาชพและการผลตของชมชน คอ ประชาชนสวนใหญ

ยดอาชพเกษตรกรเปนหลกแตตองเผชญกบตนทนการผลตทสง และเนองจากขาด

ระบบสงน าท าใหไมสามารถเพาะปลกในฤดแลง จงตองอพยพยายแรงงานไปอยทอน




1. มเศษใบไมในหนองน าฝายภเขา ท าใหหนองน าตนเขน น าทจะใชอปโภคไมสะอาด

2. ฝายน าลนหวยเหลาหญา มวชพชขนปกคลม ตนเขนและกกเกบน าไดไมมาก

3. สระนาขาวมขนาดเลก

จากสภาพปญหาเรองการดแลรกษาแหลงน าทเกดขน ชมชนไดรวมกนคดและ

แกปญหา เพอบรหารจดการน าชมชนอยางเปนระบบ เรมตงแต ปรบปรงดแลรกษา

แหลงน ารวมกน เชน ขดลอกหนองน าสาธารณะและขยายพนทสระในนาขาว ทงน

เพอเพมพนทกกเกบน าในชมชน ใหมน าตนทนมากยงขน สวนปญหาการขาดระบบ

สงน าจากฝายภเขา ชมชนไดแกปญหาโดยการวางระบบสงน าดวยทอสงน า P V C

เขาสแปลงเกษตร ซงวธนจะชวยเพมประสทธภาพการใชน าไดเปนอยางดเพราะ

อาศยแรงโนมถวงโลก และไมสนเปลองพลงงานในการสบน าไปใช

ส าหรบพนท ทไมไดรบประโยชนจากการวางระบบสงน าเพอการเกษตรจาก

ฝายหนเหลกไฟ เนองจากอยหางไกล จะไดรบประโยชนจากโครงการบรหารจดการ

น าตอเนอง คอ สระน าประจ าไรนา เพอความเหมาะสมดานตนทนการวางระบบสงน า

โดยชมชนอาจวางแผนกนเพอ จดตงเปนกองทนบรหารจดการแหลงน าหรอสระไรนา

เพอความยงยนและเพอการขยายผลใหกบสมาชกคนอนๆ ตอไปอกในอนาคต



ดานการบรหารจดการน า มองโครงสรางการบรหารจดการน า และแกไขปญหาใหตรงจด


ชมชนมความรกสามคค มรวมมอรวมใจในการบรหารจดการแหลงน ารวมกนเปน

อยางด มการยอมรบขอเสนอทแตกตาง เพอน าความรและความคดใหมๆ มาปรบใช

ให การบรหารจดการน าชมชนเปนไปอยางเหมาะสมและมประสทธภาพมากทสด



101

21. ชมชนบานดอนขา ต าบลพราน อ าเภอขนหาญ จงหวดศรษะเกษ

ชมชนบานดอนขา ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพออปโภคบรโภค โดยการสรางระบบน าประปาเพอลด

ปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในชมชน จากแหลงน าสาธารณะ มาสบอกกเกบและระบบกรองน าทสะอาดได

มาตรฐานเพอสขอนามยในการอปโภคบรโภคของชมชน ปจจบน39 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานดอนขา

ด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจท





1. งานเดนทอสงน า PVC ขนาดเสนผานศนยกลาง 3 นว ชนคณภาพ 8.5 ปากระฆงทากาว ระยะทาง 300 เมตร

1. ปญหาความรวมมอกบองคกรในทองถน ชมชนแกไขปญหาโดยการตดตอสอสารและเจรจาตอรองมากขน ท าใหชมชนเรมมบทบาทกบอปท. ซงเปนผทตองรบชวงการบรหารจดการแหลงน าชมชนในอนาคต

2. ผรบเหมากอสรางระบบประปาไมยนยอมสรางงานใหกอน/ตงราคารบเหมาแพง ชมชนแกปญหาโดยการนดเจรจากบผรบเหมาหลายเจา และสรรหาเจาทดทสดทพอใจซอขายกนทง 2 ฝายในราคาราชการ


3. ยายและเสรมหอถงสงอก 2 เมตร

4. ขดลอกหนองจานพนท 2 ไร ลก 2.5 เมตร Slope = 1:1

5. ซอมถงเกบน า ฝ.99 จ านวน 9 ถง

6. ตดตงระบบกรองน าเพอการอปโภคและบรโภค


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานดอนขากมระบบน าประปาทสามารถดมใชไดทนท ประชาชนทกคนท

มสวนรวมตางภาคภมใจในผลงานโครงการทตนเองขบเคลอนขนรวมกน และองคการปกครองสวนทองถนกมบทบาท

และความสมพนธกบชมชนทดยงขน เชน มาชวยดแลการกอสราง ตรวจสอบงานระบบประปาและการขดลอกหนองน า

สาธารณะ เปนตน ปจจบน จากทท างานดวยกลมสมาชกลกบานเพยงล าพง ชมชนบานดอนขามการปรกษาปญหากบ

องคการปกครองสวนทองถนมากขน ชวยเพมความสมพนธในการบรหารจดการน ารวมกนอยางยงยน

ทกคนในชมชนคลายความกงวลใจเรองภยจากการดมน าสกปรกและความเครยดเรองน าไมเพยงพอ เวลาน

คนบานดอนขามรอยยมมากขน พรอมความมนใจในคณภาพมาตรฐานน ากนน าใชและคณภาพชวตทดข น

39







102


ปญหาเรองน าของชมชนบานดอนขา

1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการแกปญหา 4. สภาพดนฟาอากาศไมตรงตามฤดกาล 5. สภาพน าประปาเกาใชการไมไดน าเคมมสเหลอง 6. ชมชนตงอยทสง

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานดอนขา มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน




จดตงคณะกรรมการบรหารการจดการน าชมชน ก าหนดกตกาการใชน าในชมชนอยางเปนระบบ ทกคนในชมชนมสวนรวมในการซอมแซม บ ารงรกษาอปกรณทช ารด บคคลใดตองการใชน าในการอปโภค บรโภค ตองแจงตอคณะกรรมการทกครง


ขยายเครอขายผใชน า ไปยงพนทใกลเคยง ขยายกลมผใชน า ไปสภาคการเกษตร กอสรางถงเกบน าด ไวเพอผลตเปนน าดม ใหพอเพยง ผลตน าดมขนเองในชมชนเพอการอปโภค บรโภค และเพอจ าหนาย ขยายแหลงน าดบ เพอใหเพยงพอในชมชน สงบคลากรเขารบการอบรมในเรองเกยวกบการประปา ผลกดนแผนการจดการน าไปสแผนของทองถน


ท าความสะอาดแหลงน า สระหนองน าแหลงน าดบ อยางนอยปละ 2 ครง ปรบปรง แกไข ซอมแซมขอบกพรองของระบบ หามน าสตวเลยงทกชนด เขาไปบรเวณกกเกบน า หามใชสารเคม หรอวตถมพษไปใชบรเวณกกเกบน า หามเขาไปด าเนนการใดๆเพอหาผลประโยชน เวนแตไดรบอนญาตจาก

คณะกรรมการผใชน าเทานน


ส ารวจผใชน า ส ารวจปรมาณและแรงดนน าแตละชวงฤดกาล ตรวจสอบคณภาพน า ตรวจสอบระบบการท างานของคณะกรรมการ จดท าบญชรายรบ รายจายและรายไดทเกยวของกบการใชน า จดท าตารางเพอบนทกการเปลยนแปลง กอนใชน า และหลงใชน า



103



ความเขาใจในทน ทรพยากร และพนฐานของชมชน

กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานดอนขามแหลงน าตนทนอย 2 แหง เปนสระสาธารณะขนาดกลางของชมชน ขนาดประมาณ 4-5 ไร อยางไรกตามทผานมาชมชนไมมการสรางระบบการน าน ามาใชเลย ท าใหเกดปญหาการขาดแคลนน าใชอยางรนแรง อกทงชมชนยงกลววาการน าน าจากหนองมาใชจะท าใหน าทมหมดไป ชมชนจงไมกลาทจะพฒนาระบบการน าน ามาใช เพราะคดวาจะเกบน าเอาไวเปนน าส ารองยามขาดแคลน

เนองจากชมชนขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน และการบรหารจดการน า ท าใหไมมการน าทรพยากรน าทมมาใชใหเกดประโยชนสงสดกบชมชน อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและแนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการพฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และมแนวทางการวางโครงสรางน าใหกบชมชนอยางเปนระเบยบแบบแผนมากขน ดงจะเหนไดจากแผนงานโครงการของชมชน ซงประกอบดวยการพฒนาแหลงน าเกา สรางความเชอมโยงแหลงน าใหม กบหนองน า ล าหวยธรรมชาตและสรางระบบประปาใหมทสะอาด มคณภาพมาตรฐานใหกบชมชน




1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการ

แกปญหา 4. สภาพดนฟาอากาศไมตรงตามฤดกาล 5. สภาพน าประปาเกาใชการไมไดน าเคม

มสเหลอง 6. ทต งชมชนตงอยทสง

ชมชนบานดอนขา มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธแกปญหาทตรงจด เพราะเนนไปทการเพมปรมาณน าเพอการอปโภคบรโภคเปนหลก โดยพฒนาโครงสรางน า พฒนาแหลงกกเกบน าและสรางระบบน าประปา ซงสอดคลองกบทนเดมของชมชนทมอยแลว (โครงสรางแหลงน าเดมและโครงสรางระบบประปาเกา) เพอแกปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในครวเรอน นอกจากนยงมการสรางแผนการพฒนาแหลงน าเพอใหชมชนสามารถรวมมอกนปฏบตอยางมระเบยบแบบแผน เชน แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการจดสรรน า โดยมการก าหนดไววา ทกคนในชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในการซอมแซม บ ารงและรกษาอปกรณทช ารดและบคคลใดประสงคจะใชน าตองแจงคณะกรรมการทกครง รวมทงก าหนดแผนในการดแลรกษาไวคราวๆ วาชมชนตองรวมกนดแลและรบผดชอบแหลงน ากรณช ารดเสยหายดวย

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนทการขยายผลโครงการ โดยจะมการขยายเครอขายผใชน าไปยงพนทใกลเคยงและขยายการบรหารจดการน าไปสภาคการเกษตรของชมชน นอกจากนจะมการผลกดนแผนการจดการน าชมชนเปนแผนของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถนตอไปในอนาคต

ส าหรบแผนการบ ารงรกษา ชมชนก าหนดแผนการบ ารงรกษาเอาไววา ใหมการท าความสะอาดแหลงน าดบปละ 2 ครง และใหมการปรบปรงแกไขซอมแซมขอบกพรองของระบบ อยางไรกตามชมชน ควร ระบอยางชดเจนวาจะตองตรวจสอบหรอปรบปรงระบบ ปละกคร งจะจดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด และควรระบดวยวาหากผเปนสมาชกทไดรบประโยชนไมใหความรวมมอจะไดรบโทษอยางไรเพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย

ชมชนบานดอนขาถอเปนชมชนเขมแขงดานความรวมมอ เพราะสมาชก



104


ชมชนมความรวมมอรวมใจกนสง ดงนนหากชมชนสามารถรกษามาตรฐานความรก สามคค มความรวมมอรวมใจกนด าเนนกจกรรมไปตามแผนการพฒนาแหลงน าทความชดเจนแลว ชมชนยอมสามารถแกปญหาภยแลงทงระยะสนและระยะยาวไดอยางยงยน




ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ซงเปนชมชนทพงตนเอง ซงมคณะกรรมการบรหารการจดการน าทเขมแขง และเปนแบบอยางทดแกชมชนอนทจะน าไปขยายผลได



105

22. ชมชนเครอขายเกษตรกรไทยรวมกบคณะกรรมการลมน าก า-หนองหาร อ าเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร

ชมชนเครอขายเกษตรกรไทยฯ ลมน าก า-หนองหาร ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการ

พฒนาแหลงน าเดมทมอย ไดแก ขดลอกหนองมาลา ซงเปนหนองน าสาธารณะของชมชน วางทอเชอมหนองมาลาให

เปนพนทรบน าขนาดใหญ และขดสระไรนา (กองทนสระ) เพอการบรหารจดการน าทพอเพยงและยงยนของทกคนใน

ชมชน ปจจบน41 โครงการบรหารจดการน าชมชนเครอขายเกษตรกรไทยฯ ลมน าก า-หนองหาร ด าเนนการแลวเสรจ ม

รายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไป

ประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกหนองมาลา พนท 7.4 ไร 1. สภาพฝนฟาอากาศแปรปรวน แกไขปญหาโดยชมชนหลกเลยงและท างานกอสรางในตอนกลางคนหรอวนทสภาพอากาศเอออ านวยเพมเตม

2. ดนทใชท าคนคไมเพยงพอ เนองจากบางคนกลวปญหาการรกล าพนทของตน ชมชนจงแกปญหาโดย ประชม และตกลงเจรจากนตามขอตกลงของชมชนและมาตรการทองถน จงสามารถแกไขปญหานรวมกนไดในทสด



สมบรณ

2. งานวางทอเสนผานศนยกลาง 1 เมตร เชอมหนองมาลา

3. ขดสระขนาด 1 งาน 4 สระ (กองทนสระ)


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ความเปลยนแปลงททกคนในชมชนเหนความแตกตาง คอ หนองมาลาของ

ชมชนเครอขายเกษตรกรไทยฯ ลมน าก า-หนองหาร สามารถกกเกบน าไดมากขนจากแตกอนทพนหนองตนเขน

นอกจากนหนองน าถกขยายพนทใหกวางและลกขน รวมกนกบสระหนองแวงทอยในบรเวณเดยวกน กลายเปนพนทกก

เกบน าขนาดใหญทเชอมโยงกนผานทอสงน าขนาด 1 เมตร ซงจะเรมปลอยใหใชไดในฤดแลง หลงจากวางระบบทอสง

น าเขาสไรนาทชมชนรวมกนออกทนสนบสนนเพมเตมแลวเสรจ สวนสระไรนากชวยใหชาวบานสามารถน าไปปลกผก

สวนครวและท าการเกษตรไดอยางพอเพยง จากเดมทเปนพนทวางเปลาถกปลอยละเลยไมไดจดสรรอยางม

ประสทธภาพ

41







106


ปญหาเรองน าของชมชนเครอขาย

เกษตรกรไทยฯ ลมน าก า-หนองหาร


2. พนทเดมถกทบซอนท ากนโดยผแสวงหาผลประโยชน 3. คนครอบหนองถกน าเซาะท าใหน าตนเขน 4. หนาฝนน าหลากทวมพนทการเกษตรหนาแลงขาดแคลนน า



107

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนเครอขายเกษตรกรไทยฯ ลมน าก า-หนองหารมแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน



(ความตอเนอง)

แผนระยะท 1 แผนระยะท 2 แผนระยะท 3

ผลลพธ (เรยนรและมองตนเอง) (ลงมอท าและปรบแผน) (บรหารและทบทวน)

ต.ค.53 - ก.ย.54 ก.ย.54 - ม.ค.55 ม.ค.55 - ธ.ค.56

บรหารจดการน าชมชน 1.ปรมาณน าไมเพยงพอตอความตองการใชอปโภค และการท าการเกษตรหลงฤดการเกบเกยว

1.ขยายพนทร บน าในเขตหนองขางเคยงเพอรองรบบรมาณน าเพมอก 7.42 ไร

1.ก าหนดพนทแนวเขตหนองน าสาธารณะ ตามแนวรางวดทดนพนทสาธารณประโยชน กอนด าเนนการขยายพนทรบน า

1.จดท าขอมลแผนทน าในชมชน และพนทหนองน าสาธารณะใหสมบรณ รวมกบ อบต.

1.พฒนาเปนแหลงทองเทยว ปลกหญาแฝกกนคนคถกน ากดเซาะ รอบหนอง

1.จดท าระบบขอมลและแผนทเพอบรหารจดการน าระดบช ม ช น แ ล ะ เ ค ร อ ข า ย เ พ อประโยชนของการวางแผนการจดการน าตอไป

2.พนทเดมถกทบซอนท ากนโดยผแสวงหาผลประโยชน

2.เพมพนทส ารองน าเพอระบบสาธารณสข และการพฒนาอาชพการเกษตรของคนในชมชน

2.วางแผนการจดท าพนทรบน าในชมชน เพอปองกนปญหาน าหลากในฤดฝน

2.ขดลอกหนองมาลาเพมพนทรบน าอก 7.42 ไร พรอมเสรมแนวคนดนรอบหนองเดมและหนองใหมทขดลอก

2.พฒนาระบบสงน า คลองสงน าเพอระบายเขาพนทการเกษตรของคนในชมชน ในการประกอบการเกษตรหลงฤดการเกบเกยว

2.เช อ ม ต อ ร ะบบส า รอ งน า ระบบส งน า เพอ ใชในพนทการเกษตรของคนในชมชน

3.คนครอบหนองถกน าเซาะท าใหน าตนเขน

3.พฒนาเปนแหลงทองเทยวในต าบล

3.จดท าระบบระบายน าเขาพนทการเกษตร และระบายน าเขาพนทหนองเพอรองรบน าในฤดฝน เพอเกบกกไวใชในฤดแลง

3.ขดสระน าเพอรองรบน าหลอกในชมชน และใชเกบกกน าเพออ ป โ ภ ค บ ร โ ภ ค ใ น ช ม ช น จ านวน 4 บอ

3.ขยายแนวคดการจดการน าสเครอขายผานการจดท าขอมลแผนท งานปรบปรงหนองน า และฟนฟสภาพหนองเพาะพนธปลาเพอเปนแหลงอาหารของคนในชมชน

3.ชมชนเกดอาชพเสรมหลงฤดการเกบเกยว สรางรายได ลดการอพยพเขาไปท างานในเมองหลวง

4.หนาฝนน าหลากทวมพนทการเกษตรหนาแลงขาดแคนน า

4.พฒนาใหเกดระบบขอมลและแผนท เพอวางแผนจดการน าชมชน



108





ต.ค.53 - ก.ย.54 ก.ย.54 - ม.ค.55 ม.ค.55 - ธ.ค.56

พฒนาอาชพแบบยงยน

1.พนทการเกษตร ไมมน าเพยงพอในการเพาะปลกหลงฤดการเกบเกยว

1.สงเสรมการปลกพชเศรษฐกจหลงฤดการเพราะปลก เชน ถวลสง ยาสบ ขาวโพด

1.ผลตพชเศรษฐกจหลงฤดท านา 1.กองทนหมนเวยนพฒนาอาชพเกษตรอนทรยแบบยงชพ

1.พ ฒ น า ม า ต ร ฐ า น แ ล ะประสทธภาพการผลต การขาย และการตลาด

1.ชมชนมอาชพและรายไดสามารถพงตนเองได 2.ระบบบญชบรหารกองทนสระ 3.ตวอย างแนวคด เร อ งการพฒนาอาชพใหยงยน 4.แหลงผลตพชผกปลอดภย

2.ตนทนการเพาะปลกสงเนองจากใชยาฆาแมลง

2.ลดการใชยาฆาแมลง และป ยเคมลงโดยสงเสรมการใชป ยชวภาพในการผลต

2.รณรงคการใชป ยชวภาพ ลดการใชยาฆาแมลง

2.พฒนาผลผลตใหไดคณภาพ และปรมาณทเหมาะสมกบตนทนการผลด

2.ชดความรการท าเกษตรอนทรยแบบยงชพ (เพอใชขยายแนวคดสเครอขาย)

พฒนาการเรยนรและเครอขาย

1.ขาดการเหลยวแลระบบการจดการน าในชมชน ขาดแกนหลก

1.พฒนาและขยายเครอขายการจดการน าชมชนน าก า หนองหาร จ.สกลนคร

1.ผลกดน แผนแมบทบรหารจดการน าเขาสระบบแผนพฒนาต าบลเพอพฒนาใหเกดความยงยน

1.จดระบบบรหารจดการกองทนเครอขายลมน าแมละอป

1.สรางชดองคความรและความพรอมการเปนแมขาย



109





ต.ค.53 - ก.ย.54 ก.ย.54 - ม.ค.55 ม.ค.55 - ธ.ค.56

2.ขาดการมสวนรวม และจตอาสาของคนในชมชน

2.พฒนากลมเยาวชนใหมแผนการท างานการพฒนาการอนรกษฟนฟแหลงอาหารของคนในชมชน

2.รวมกลมเยาวชนอนรกษฟนฟสงแวดลอม การจดการน าอยางมสวนรวม

2.สรางเครอขายการพฒนาระบบการจดการน าชมชนเพอเชอมโยงแผนงานของภาครฐและเอกชน

2.แผนแมบทฯ และระบบบรหารจดการกองทนเครอขาย 3.กลมเยาวชนสบทอดการท างานเครอขายอยางตอเนอง



110





จากแผนการบรหารจดการน าของชมชน พบวา ชมชนใหความส าคญกบทน

ของชมชนและทรพยากรทมอย (เรยนรและมองตนเอง) จะเหนไดจากแผนของชมชน

ทจะมการศกษาพนทแนวเขตหนองน าสาธารณะ วางแผนจดท าพนทรบน าในชมชน

ศกษาโครงสรางน า ทางระบายน าเขาสพนทเกษตรและทางน าหลากในฤดฝน ซงถอ

เปนจดเรมตนทส าคญในการเขยนแผนการบรหารจดการน า เพราะการมอง

โครงสรางเชอมโยงกบปญหา จะท าใหชมชนสามารถวางแผนโครงการเพอแกปญหา

เรองน าไดอยางถกตองและตรงประเดนทสด

นอกจากนคณะท างานชมชนเครอขายเกษตรกรไทยลมน าก า -หนองหาร ม

ความเขาใจในพนฐานและขอจ ากดของการด าเนนโครงการเปนอยางด ทงเรองแนว

เขตทดนและการใหความรวมมอของประชาชนในพนท เนองจากพนทด าเนน

โครงการ ขาดการดแลอยางตอเนอง จงมผไมประสงคดยดเอาเปนแนวเขตท ากนของ

ตนและไมยอมใหความรวมมอในการด าเนนการกอสรางแหลงน า ดงนนจงจ าเปนตอง

ใชพลงของชมชน โดยการใหทกคนทมสวนรวมในการบรหารจดการน า หาวธการ

เจรจาตอรองและเอามาตรการทองถนมาใชประกอบการตกลง เพอใหโครงการ

สามารถด าเนนการจนแลวเสรจไดในทสด





2. พ น ท เ ดมถ กทบซ อ นท ากน โ ดยผแสวงหาผลประโยชน

3. คนครอบหนองถกน าเซาะท าใหน าตนเขน

4. หนาฝนน าหลากทวมพนทการเกษตรหนาแลงขาดแคลนน า

จากปญหาทเกดขน ชมชนด าเนนโครงการเพอแกปญหา ดงน กรณทปรมาณ

น าไมเพยงพอตอความตองการใชในการเกษตร ชมชนไดขดลอกและพฒนาหนอง

มาลาในพนท 7.4 ไรและวางทอเชอมหนองเพอใหหนองขยายใหญและมพนทรบน า

มากขนอก สวนดนทขดไดกน ามาถมรอบคนคใหสงขนและกกเกบน าไดมากขน

วธการนคาดวาจะสามารถท าใหชมชนมปรมาณน าเพมมากขน จากการสรางแหลง

กกเกบน าทมประสทธภาพ อยางไรกตามชมชนควรวางแผนการเพาะปลกพชท

เหมาะสมกบสภาพพนท คอ สรางรายไดดแตใชน าในปรมาณนอย เพอความยงยนใน

การท าการเกษตรตลอดในแตละป

ปญหาส าคญทชมชนเครอขายเกษตรกรไทยลมน าก า-หนองหาร พบคอ เรอง

พนททบซอนและถกยดครองโดยผแสวงหาผลประโยชน ซงสงทชมชนสามารถ

แกปญหาได คอ การใชหลกฐานเกยวกบทดนสาธารณะ มาเปนเครองมอในการเอา

ผดผกระท าผด การเอามาตรการกลางของชมชนมาบงคบใช และการลงโทษโดยการ

ไมไดผกระท าผดไดรบประโยชนจากแหลงน าของชมชน รวมไปถงบรรทดฐานของ

สงคม ทไมใหการยอมรบผไมประสงคดกบชมชน

ส าหรบพนทเกษตรทอยหางไกลจากพนทหนองสาธารณะ ซงยากทจะไดรบ

ประโยชนจากการสงน าเขาสแปลงนาโดยตรง กสามารถไดรบประโยชนจากโครงการ

ไดโดยการเขารวมโครงการสระกองทนน าของชมชน ดงนนชมชนเครอขายเกษตรกร



111


ไทยลมน าก าหนองหาร จงสามารถตอบโจทยการแกปญหาน าแลงและน าทวมของตน

ไดอยางครบถวน

อยางไรกตาม ชมชนควรวางแผนเกยวกบการดแลรกษาแหลงน าและ

บทลงโทษใหชดเจน เพอการบรหารจดการน าชมชนอยางยงยนตอไปในอนาคต




สามารถตอบโจทยและแกไขปญหาเรองน าไดอยางตรงประเดน โดยเรมจากการมอง

ทนและทรพยากรทชมชนมอย ศกษาโครงสรางน าแลววางแผนการบรหารจดการน า

ตามความเหมาะสม

ดานชมชน/ สงคม ชมชนสามารถแกปญหาความขดแยงในเรองทดนทบซอนได โดยใชมาตรการของ

ชมชนมาเปนบรรทดฐานในการตกลงและบงคบใช



112

23. ชมชนบานตลาด ต าบลนคม อ าเภอสตก จงหวดบรรมย

ชมชนบานตลาด ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการขดลอกหนองน าตลาดลกประมาณ

3 เมตร เปนระยะทาง 800 เมตร พรอมกบเสรมคนดนสงขน 2 เมตร เพอใหสามารถกกเกบน าไดเพยงพอตอ

การเกษตร ปจจบน43 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานตลาดด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทาง

บรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



ขดลอกหนองน า “หนองตลาด” กวาง 40 เมตร ยาว 621 เมตร ลกเฉลย 3 เมตร

1. ปญหาจากวชพชในหนองตลาด ชมชนแกไขปญหาโดยการชวยกนลอกผกตบชวาขนมาตากใหแหงเพอน าไปท าเปนป ยใชในการเกษตรและสามารถใชเพาะปลกเหด

2. ปญหาระหวางผรบเหมากบชาวบาน ชมชนแกปญหาโดยการนดเจรจากบผรบเหมารายอนและยกเลกสญญากบผรบเหมารายเดม เพอใหโครงการด าเนนการแลวเสรจทนฤดฝน



สมบรณ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานตลาดตางกรสกยนดทไดมสวนรวม ผลกดนใหโครงการฯ ด าเนนงาน

ส าเรจไปไดดวยด และยงมแหลงน าสาธารณะทสามารถกกเกบน าในปรมาณทมากขนจากแตกอน มน าใชเพยงตอในฤด

แลว และคนดนทสรางขนมา ยงสามารถเปนแนวปองกนน าเขาทวมพนทการเกษตรไดอกดวย ปจจบน จากทท างาน

ดวยกลมสมาชกลกบานเพยงล าพง ชมชนบานตลาดไดรบค าปรกษาจากสมาคมฯ มลนธฯ ในเรองของการบรหาร

จดการน ากบการท าการเกษตรใหไดรบประโยชนสงสด รวมถงแนะน าการพฒนาตอยอดในการผลตปยจากวชพชใน

หนองตลาด เพอชวงลดปรมาณของวชพช อกทงยงมโครงการพฒนาหนองตลาดใหเปนแหลงอนรกษนก นานาพนธ

อกดวย

43







113


ปญหาเรองน าของชมชนบานตลาด

1. ขาดระบบกรองน าดมทสะอาด 2. น าหลาก 3. ระบบสงน าเขาสพนทการเกษตรของชมชน

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานตลาด มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน



วตถประสงคการจดการน า

-เพอใหชมชนมน าสะอาดไวดมกน

-เพอลดความเสยหายจากน าหลากและเพมพนทการเกษตรแกชมชน

-เพอการบรหารจดการน าใหทวถงและเพยงพอแกความตองการของชมชนปองกนและ

ลดปญหาการแยงชงน าระหวางชมชนในอนาคต


- ระบบกรองน าดม

- ชมชนบานตลาดยงขาดน าสะอาดทจะใชน าดมกนเนองจากปรมาณน าฝนทใชดมกนมปรมาณไมเพยงพอทจะบรโภคไดตลอดป

- ปรบปรงจดท าแผนทน าทมอยใหมความละเอยดคลอบคลม


- ฟนฟและพฒนาแหลงน าชมชน

- จดตงสถานสบน าดวยไฟฟา

- ขดลอกฟนฟแหลงน าเดมใหสามารถเกบกกน าไดมากขนหรอเพมพนทเกบกกน า ปรมาณดนทไดจากการขดลอกน าไปถมทสาธารณะเพอลดความเสยหายจากน าหลากและปองกนปญหาน าทวมพนทการเกษตร รวมทงเพมพนทการเกษตรแกชมชน

- เพอสงน าใหแกพนทการเกษตรอยางเพยงพอและทวถงคลอบคลมพนท 3 ชมชน ไดแก บานตลาด – โคกอเตย บานหนองจาน บานดงยายเภา พนทการเกษตรกวา 2,500 ไร สามารถท าการเกษตรได 2 ฤด


- จดระเบยบกฎขอบงคบผใชน า - ชมชนสมทบงบประมาณและมสวนรวมในการดแล ซอมบ ารงประจ าทกป - ประสานหนวยงาน อ.ป.ท เอกชน สนบสนนเครองมอหรองบประมาณในการซอม

บ ารง

การประเมนผลและตดตาม

- แตงตงคณะกรรมการตรวจสอบตดตามและประเมนผล - สรปและรายงานผลทกรอบ 4 เดอน - สรางองคความรในการบรหารจดการน า - สรางและขยายเครอขาย - รวบรวมและเผยแพรองคความรสเครอขาย



114





ชมชนบานตลาดใหความส าคญกบแหลงน าตนทนจะเหนไดจากแผนการ

บรหารน าของชมชนทตองการพฒนาหนองตลาดเปนแหลงอนรกษ นกนานาพนธ

และแผนการขยายระบบสงน าเขาสพนทการเกษตรของชมชน ซงถอเปนจดส าคญใน

การเขยนแผนการบรหารน า เพราะชมชนสามารถเชอมโยงโครงสรางน ากบปญหาได

อยางถกตอง

ในอดตทผานมา ชมชนบานตลาดขาดความรในเรองของการรกษาแหลงน า

ขาดการดแลมาเปนระยะเวลานาน ท าใหแหลงน าตนเขน วชพชขนปกคลมเปน

จ านวนมาก หลงจากเขารวมโครงการฯ ท าใหชมชนไดทราบถงปญหาและรวมมอกน

ออกกฏระเบยบ ในการดแลรกษาแหลงน า เพอใหมความยงยน ในฤดฝน ชาวบานจะ

ชวยกนก าจดวชพช และชวยกนดแลบรเวณคนดน พรอมทงตองการขยายพนธปลา

เพอสรางระบบนเวศนขนใหม




1. ขาดระบบกรองน าดมทสะอาด 2. น าหลาก 3. ระบบสงน าเขาสพนทการเกษตรของ

ชมชน

ชมชนบานตลาด มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธแกปญหาท

ด เพราะเนนไปทการขดลอกหนองตลาดและน าดนทขดไดมาถมรอบๆ เพอท าคนดน

ใหสงขน สามารถปองกนน าหลากไหลเขาทวมพนททอยอาศยและพนทการเกษตร

และเพมปรมาณการกกเกบน าไวใชประโยชนในชวงฝนทงหรอฤดแลง รวมถงการลด

ปญหาแยงชงน าระหวางชมชนอกดวย

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการจดท าแผนทบรเวณหมบาน

และความตองการในการใชน าของชมชน เพอใชในการจดท าแผนบรหารชมชน และ

ยงเปนการเตรยมความพรอมทจะขยายผลตอไป

แผนงานระยะยาว ให อบต.นคม เขามามบทบาทและมสวนรวมในการฟนฟ

แหลงน าเดมใหสามารถกกเกบน าไดมากขน หรอเพมพนทกกเกบน า รวมถงพฒนา

ระบบสงน าไปยงพนทการเกษตรใหครอบคลม พรอมทงดความเชอมโยงกบหมบาน



การจดระเบยบกฎขอบงคบผใชน า และประสานหนวยงาน อ.ป.ท. เอกชน สนบสนน

เครองมอหรองบประมาณในการซอมบ ารง ซงชาวบานอาจจะสมทบงบประมาณสวน

หนงและใหมสวนรวมในการดแล ซอมบ ารงประจ าทกป อยางไรกตามชมชน ควร

ระบอยางชดเจนวาจะตองตรวจสอบหรอปรบปรงระบบ ปละกครง และควรระบ

บทลงโทษดวยวาหากผเปนสมาชกทไดรบประโยชนไมใหความรวมมอจะไดรบโทษ

อยางไรเพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถ





115



ดานการบรหารจดการน า ขยายผลเพอพฒนาแหลงน าเดมและสรางความเชอมโยงโครงสรางแหลงน า




ดานสงแวดลอม ฟนฟระบบนเวศขนใหม ผลกดนใหเปนแหลงอนรกษ นกนานาพนธ



116

24. ชมชนต าบลเวยงคก อ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย

ชมชนต าบลเวยงคก ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยขดลอกปรบปรงหนองสาธารณะ

เดม ใหอยในลกษณะคลองชกน า ขนาดกวาง 12 เมตร ลก 4 เมตร ยาวกวา 3 กโลเมตรและขดลอกคลองเชอมหนอง

กบเครองสบน า เพอเพมพนทกกเกบน า เพมประสทธภาพในการกกเกบน าและลดอปสรรคในการน าน าไปใชประโยชน

ทางการเกษตร เนองจากทผานมาเมอหนองน าตนเขนจะไมสามารถดงน าขนมาใชประโยชนได ปจจบน45 ชมชนต าบล

เวยงคก ด าเนนการบรหารจดการน าแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และ

แบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถน าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน



1. ขดลอกคลองชกน า กวาง 12 เมตร ลก 4 เมตร ยาว 2,650 เมตร

2. ขดลอกคลองเชอมหนองกบเครองสบน า ขนาดกวาง 20 เมตร


เนองจากพนทอยตดกบแมน าโขง แตชมชนกเตรยมการ

ลวงหนาทจะ ด าเนนงานโครงการใหเสรจในเรววน จง

สามารถลดอปสรรคเกยวกบดนฟาอากาศไดบางสวน

นอกจากนยงมการเจรจาตอรองกบผรบเหมา ใหชวยลด

ตนทนการขดสระไรนา ชาวบานจงลดคาใชจายในการสราง

สระไรนาของตนได




หลงด าเนนโครงการขดลอกหนองน าแลวเสรจ หนองน าสาธารณะของชมชนเวยงคกกพรอมรบ และกกเกบ

น าฝนไดทนท ประชาชนทงในและนอกชมชนตางไดรบประโยชนรวมกนอยางเตมท เพราะเมอถงฤดฝนและฤดน า

หลาก จะมปลาหลากหลายสายพนธพดพากนเขามาอาศย ประชาชนทอยในบรเวณนนจงยนดกบการมทรพยากร

สงแวดลอมและอาหารทอดมสมบรณ นอกจากนเมอถงฤดแลงกสามารถน าน าไปใชประโยชนไดมาก เพราะมปรมาณ

น าตนทนมากขนและสามารถน าน าไปใชประโยชนไดอยางสะดวก เพราะมการพฒนาและขดลอกคลองเชอมหนองกบ

เครองสบน าเอาไว

45







117


ปญหาเรองน าของชมชนต าบลเวยงคก

* มปญหาน าทวมซ าซาก ตอเนองกวา 40 ป

* น าแลงในพนทการเกษตรเวลาฝนทงชวง

* สาเหตน าหลากและน าทวม เกดจาก

- น าไมสามารถระบายลงแมน าโขงไดสะดวกเพราะทางหลวงแผนดน

หมายเลข 211 ปดกนการระบายน า

- การระบายน าจากอางเกบน าหวยบงพวนอ าเภอทาบอ

* มแหลงน าขนาดใหญในพนทแตแหลงน าเตมไปดวยวชพชเปนสาเหต

ท าใหหนองน าตนเขน กกเกบน าไดนอย

* มน าไมเพยงพอทจะไหลเขาสเครองสบน าเพอการเกษตรในฤดแลง

* เครองสบน าช ารดบอย

* น าทวมทท ากนของประชาชน



118

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนต าบลเวยงคก มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน

ตารางท 24.2 แผนการบรหารจดการน าและแนวทางการปฏบต แผนบรหารจดการน าชมชนต าบลเวยงคก

จดเดนของชมชน

*.มสภาองคกรชมชนและเทศบาลทเขมแขง

ปญหาของชมชน

*ปญหาน าทวมซ าซาก ตอเนองมานานกวา 40 ป

*น าแลงในพนทการเกษตรเวลาฝนทงชวง

*สาเหตน าหลากและน าทวม เกดจาก

-น าไมสามารถระบายลงแมน าโขงไดสะดวกเพราะทางหลวงแผนดนหมายเลข 211 ปดกนการระบายน า

-การระบายน าจากอางเกบน าหวยบงพวนอ าเภอทาบอ

*มแหลงน าขนาดใหญในพนทแตแหลงน าเตมไปดวยวชพชเปนสาเหตท าใหหนองน าตนเขน

*หนองสาธารณะกกเกบน าไดนอย(เพราะตนเขน)

*มน าไมเพยงพอทจะไหลเขาสเครองสบน าเพอการเกษตรในฤดแลง

*เครองสบน าช ารดบอย

*น าทวมทท ากนของประชาชน

จดเรมของการเปลยนแปลง

*เรมเปลยนวธคด มการรวมตวของคนในชมชนชวยเหลอกนโดยการจดตงกองทนวนละบาท ซงตอมาเรยกกองทนสวสดการชมชน

และมเวทพดคยกนคอ สภาองคกรชมชน และจงมความตองการทจะจดการตนเองไมอยากรอความชวยเหลอจากภาครฐแตอยางเดยว

*จดประชาคมหาพนทเดอดรอน ส ารวจพนทหาวธเชอมโยงโครงสรางน าเดม และเปดขดลอกคลองชกน าและแกมลงเขาสเครองสบ

น า เพอใหมน าไหลเขาสเครองสบน าในหนาแลงไวใชในการเกษตร

ความส าเรจ

*สามารถแกปญหาน าแลงและน าหลากไดในระดบหนง

*ภายหลงการด าเนนโครงการการจดการน าในพนท พบวามน ามากเพมขนตามคลองชกน าและแกมลงทขดไหลเขาสเครองสบน าดวย

ไฟฟา

*ปลาทางเดนไปวางไขในตนน าในฤดวางไขทผานมาไดมากขน

*มเครอขายการจดการตนเองเกดขน

*เกดการกระตนจตส านกของชมชนขางเคยงในการอยากจดการตนเองในเรองน าและเรองอนๆ

แบบโครงสราง

*ขดลอกคลองชกน าระยะทาง 2,650 เมตร

*ขดแกมลง ขนาดกวาง 20 เมตร ยาว 20 เมตร ลก 4 เมตร เชอมหนองกบสถานสบน า

งบประมาณ

*งบประมาณในการด าเนนงาน 1,777,200 บาท

(งบประมาณเดมทชมชนตงไว 4,094,500 บาท)



119





ชมชนต าบลเวยงคกรสภาพปญหาของชมชนเปนอยางด ทงนเพราะสามารถ

มองขอดขอเสยของชมชนออก จงสามารถมองเหนปญหาและแนวทางแกไขไดใน

ภาพรวม และนอกจากนย งสามารถบอกทมาของการเปลยนแปลงและผลแหง

ความส าเรจทเกดขนได เชน ชมชนอยในพนทตดแมน าโขง เวลาทวม ทวมหนก

เวลาแลง แลงเรว และไมมระบบการน าน าไปใชเพอการเกษตร ตองพงพาเครองสบ

น าของชมชนซงสภาพทรดโทรมเพราะมอายการใชงานมานานป บางปแลงหนกจน

น าแหงขอดไมสามารถดงน าออกมาใชได

ความสามคคเปนปจจยแหงความส าเรจในการด าเนนโครงการ เรมตนจากการ

รวมตวกน ประชาคม ระดมความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการน า ชวยเหลอกน

ส ารวจแหลงน าในพนท เพอการพฒนาแหลงน าและนอกจากนนยงมการจดตง

กองทนเพอสรางสวสดการชมชน เพอใหชมชนสามารถพงพาตวเองไดอยงยงยน




*ปญหาน าทวมซ าซากตอเนองกวา 40 ป

*น าแลงในพนทการเกษตรเวลาฝนทงชวง

*สาเหตน าหลากและน าทวม เกดจาก

1. น าไมสามารถระบายลงแมน าโขงไดส ะ ด วก เพ ร า ะ ทา งห ลว ง แผ น ดนหมายเลข 211 ปดกนการระบายน า

2. การระบายน าจากอางเกบน าหวยบงพวนอ าเภอทาบอ

*มแหลงน าขนาดใหญในพนทแตแหลงน าเตม

ไปดวยวชพชเปนสาเหตท าใหหนองน าตนเขน

*หนองสาธารณะกกเกบน าไดนอย

*มน าไมเพยงพอทจะไหลเขาสเครองสบน าเพอ

การเกษตรในฤดแลง

*เครองสบน าช ารดบอย

*น าทวมทท ากนของประชาชน

ชมชนต าบลเวยงคก มวธการแกไขปญหาแหลงกกน าไมมประสทธภาพโดย

การ พฒนาท าความสะอาดแหลงน าและขดลอกคลองชกน าขนาดยาวกวา 3

กโลเมตร นอกจากจะเปนการพฒนาคณภาพแหลงน าแลว ยงท าใหชมชนมแหลงกก

เกบน าไวใชในฤดแลงเพมมากขน ในขณะเดยวกนยามน าทวมหลาก พนทรบน าตรง

นกกกเกบน าหลากเหลานนไวในระดบหนง ซงจะชวยลดปญหาความรนแรงเกยวกบ

เหตการณน าทวมในชมชนไดอกดวย ในกรณทมปญหาการสบน าใชในหนาแลง

ชมชนไดแกไขโดยขดลอกคลองเชอมกบเครองสบน าเปนระยะทางกวา 20 เมตร

เพมเตม ทงน เพอใหน าไหลไดสะดวกขน เครองสบน าจะไดท างานอยางม

ประสทธภาพมากยงขน

แมวาชมชนจะสามารถด าเนนโครงการเพอลดปญหาภยแลงและน าทวมใน

พนทจนแลวเสรจ แตแผนการบรหารจดการแหลงน าชมชน ของชมชนต าบลเวยงคก

ยงไมไดรบการปรบปรงใหม ท าใหการการบรหารจดการและแผนการบ ารงรกษายง

ไมมความแนนอน ประชาชนยงไมรบรถงกฎ กตกา ภาระ หนาทความรบผดชอบของ

ตน ซงชมชนควรจะตองด าเนนการเขยนแผนบรหารจดการแหลงน าใหม รวมกน

โดยเรว เพอใหเกดการใชประโยชนจากแหลงน าอยางมประสทธภาพและเพอปกปอง

ดแลแหลงน าของชมชนเอาไวอยางยงยน



120



ดานการบรหารจดการน าและสงแวดลอม นอมน าแนวพระราชด าร แกมลง และการกระจายน าเขาพนทการเกษตร ใหเหมาะสม

กบภมสงคมและสงแวดลอม

ดานเทคโนโลยสารสนเทศ ใชเครองมอ GPS ใชในการเดนส ารวจกอนการกอสรางเพอระบต าแหนงพนทส าหรบ

ขดลอกคลองชกน าและแกมลงโดยเชอมเขาหาเครองสบน าเดมทมอยแลว



121

25. ชมชนเครอขายอนรกษ ลมน าช บานทาหวา ต าบลบานคาย อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ชมชนเครอขายอนรกษลมน าช บานทาหวา ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการเกษตร โดยการสรางฝาย

หนทงกวา 4 จด เพอชะลอใหน าชทอยในเขตชมชนไหลออกจากพนทไดชาลงและมความอดมสมบรณมากขนในฤดแลง

เนองจากทผานมาน าชหลากมาคอนขางเรวและแรง แตชมชนไมมแหลงกกเกบน าทจะพอใชประโยชนจนถงชวงฤดแลง

ได ปจจบน47 ชมชนบานทาหวา ด าเนนโครงการบรหารจดการน ายงไมแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทาง





1. เสรมฝายหนทง 3 จด 2. สรางฝายหนทงบรเวณบานโคงขนน หม 4


เนองจากพนทด าเนนโครงการอยในพนทลมแมน าช จงมน า

หลากทวมในพนทโครงการจนไมสามรถทงหนและเรมจะใช

งานได




- ชมชนบานทาหวา ด าเนนโครงการไมแลวเสรจกอนฤดฝน จงยงไมสามารถศกษาความเปลยนแปลง

ตางๆ ทเกดขนหลงการด าเนนโครงการจากชมชนได.

47







122


ปญหาเรองน าของชมชนบานทาหวา

1. เปนพนทน าแลงน าหลาก

2. มล าน าไหลผานคอแมน าช ผลกระทบจากการทเปนตนน าล าน าชลาดชนน าไหลหลากมาเรวและแหงเรว

3. ปญหาการแยงน าในหนาแลง ทงชลประทานและภาคการเกษตรภาคการอตสาหกรรม ท าใหน าแหงผดปกต แตกลบปลอยน าในฤดฝนทงไปจงท าใหปรมาณน ามไมพอตอความตองการในฤดแลงและทวมในพนทไรนาในฤดฝน ชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหลงน าเพอการอปโภคบรโภคทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวงปลาเพอความมนคงทางอาหารของชมชน

ปญหาทเกดขน พนทประสบปญหาน าทวม เนองจากไดรบผลกระทบ

จากฝนตกทางเหนอของแมน าพนทถกน าทวมขงเปนแรมเดอน วถชวต

ของชาวบานเปลยนไปจากการท านาขาวเปลยนมาท าปลารา เลยงสตว

และขายแรงงานในเมอง



123

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานทาหวา มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


ประเดนวเคราะห รายละเอยด

สภาพปญหาน าในพนท สรปประเดน

4. เปนพนทน าแลงน าหลาก 5. มล าน าไหลผานคอแมน าช ผลกระทบจากการทเปนตนน าล าน าชลาดชนน าไหลหลากมาเรวและแหงเรว 6. ปญหาการแยงน าในหนาแลง ทงชลประทานและภาคการเกษตรภาคการอตสาหกรรม ท าใหน าแหง

ผดปกต แตกลบปลอยน าในฤดฝนทงไปจงท าใหปรมาณน ามไมพอตอความตองการในฤดแลงและทวมในพนทไรนาในฤดฝน ชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหลงน าเพอการอปโภคบรโภคทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวงปลาเพอความมนคงทางอาหารของชมชน

ปญหาทเกดขน พนทประสบปญหาน าทวม เนองจากไดรบผลกระทบจากฝนตกทางเหนอของแมน าพนทถกน าทวมขงเปนแรมเดอน วถชวตของชาวบานเปลยนไปจากการท านาขาวเปลยนมาท าปลารา เลยงสตว และขายแรงงานในเมอง

สมดลน า ชมชนบานทาหวามแหลงกกเกบน าในชมชน คอ ล าน าช ล าน าปกคงคาหนองสาธารณะ ๓ แหง ซงมความยาวประมาณ ๗ กโลเมตร อยางไรกตามแหลงกกเกบน าเหลาน มสภาพตนเขนเนองจากถกปลอยใหรกรางเปนเวลานาน และขาดการขดลอกดแล ท าใหตลอดทงปแหลงน าเหลานจงเกบน าไดมประมาณ ไมมากพอตอการใชน าของชมชน

วตถประสงคการจดการน า สรปประเดน

1. เพอการแกไขปญหาภยแลงน าทวมในพนท 2. เพอการเกบกกน าไวใชเพอการเกษตรและเลยงสตวในฤดแลง และในชวงฝนทงชวง 3. เพอการอนรกษทรพยากรน าของชมชนและระบบนเวชลมน าเชนการอนรกษวงปลาเพอความมนคงทาง

อาหารเปนตน 4. เพอการปลกจตส านกการเปนเจาของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน 5. เพอสรางความรกสามคคแกคนในชมชนและใหเกดการขยายเครอขายการบรหารจดการน าอยางยงยน


สรปประเดน

1. จดประชมแลกเปลยนเรยนรปญหา สาเหต แนวทางแกไขปญหาของชมชน ระหวางผน าชมชน ปราชญ ผร ภาคทองถน และคณะกรรมการ คณะท างานกลมผใชน าชมชนรวมกน

2. จดเกบขอมลผประสบปญหาภยพบต น าแลงน าทวม น ามาวเคราะหปญหา สาเหตรวมกน 3. จดท าเปนแผนพฒนา เสนอตอหนวยงานทองถนและผลกดนสการจดท าเปนขอบญญตของอปท. 4. ฟนฟแหลงน าและระบบการปองกนน าทวมน าแลงในชมชน 5. ปรบปรงกตกาการใชน าและประชาสมพนธออกไปยงชมชนใกลเคยง 6. เกบขอมลการท าเกษตรนอกฤด เพอการใชน าอยางถกตองและปองกนภยแลง 7. สงเสรมการท าเกษตรอนทรยอยางครอบคลมและขยายเขตออกไปยงพนทใกลเคยง 8. ขยายเขตการอนรกษพนธสตวน าออกไปทกฤดกาล และประชาสมพนธงานการอนรกษออกไปยงชมชน

ใกลเคยง 9. แบงบทบาทหนาทความรบผดชอบของกรรมการ คณะท างานและกลมผใชน าตามความเหมาะสมและความ

ถนดภายใตกตกาของกลม



124

ประเดนวเคราะห รายละเอยด

10. จดท าระบบการรายงานสถานการณน าตลอดป เพอการปองกนแกไขปญหาไดทนทวงท 11. หาแหลงน าเพมเพอการเกบกกน าไวใชในฤดแลงและฝนทงชวง



1. ฟนฟพฒนาทรพยากรลมน าชเพอการอนรกษแหลงน าและพนธสตวน าชมชน 2. ขยายเครอขายการจดการน าออกไปยงชมชนใกลเคยง 3. รณรงคการปลกจตส านก สบทอดเจตนารมณการอนรกษทรพยากรน าแกชมชนและขยายออกไปยง

ชมชนใกลเคยง 4. ปลกจตส านกการเปนเจาของทรพยากรชมชนแกชมชนและขยายออกไปพนทใกลเคยง 5. ทบทวน /ปรบปรงกฎกตกากลมผใชน าชมชนทกป 6. ประสานภาคทองถนและผลกดนเขาสระบบเพอประกาศเปนวาระชมชน นโยบายสาธารณะ 7. จดตงกลมเดกเยาวชน อนรกษทรพยากรน าชมชน และเสรมสรางกลมใหเขมแขงเพอสบทอดการ

บรหารจดการน าอยางเปนระบบ 8. จดตงกองทนเพอการพฒนาลมน าเซบาย 9. จดการประชมประจ าเดอน ประจ าป เพอทราบปญหาสาเหตและหาแนวทางปองกนแกไขรวมกนได

ทนทวงท แผนการบ ารงรกษา


1. ตงกตกากลมผใชน าชมชน เพอการอปโภคบรโภคเพอการปฏบตการรวมกน 2. ตงกรรมการกลมเพอการดแลรกษาแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต 3. ขยายเครอขายกลมการบรหารจดการน าชมชน พรอมประกาศประชาสมพนธกฎกตกา ระเบยบการ

บรหารจดการน าชมชนออกไปยงชมชนใกลเคยง 4. น าภมปญญาทองถนมาใชในการปองกนรกษาแหลงน าและทรพยากรธรรมชาต 5. ขยายเขตการอนรกษพนธสตวน า 6. ปลกจตส านกการเปนเจาของ ส านกรกชมชนแกคนในทองถน รวมทงในเดกและเยาวชน

การประเมนผล-ตดตาม สรปประเดน

1. ส ารวจผลผลตจากการใชน าเพอการอปโภคบรโภค และความพอเพยง 2. จดเกบขอมลผลผลตทางการเกษตร รวมทงสถานการณปญหาตางๆ ทกฤดกาลโดยการท าเปนตาราง

รายรบ-รายจายของสมาชกกลม 3. จดเกบขอมลสถานการณปญหาภยแลงน าทวมกอนและหลงการด าเนนโครงการ ท าเปนรปแบบสถต

กราฟผลการด าเนนงานโครงการ 4. จดประชมประจ าเดอนเพอแจงสถานการณปญหาสาเหต และพรอมในการด าเนนการแกไขไดทนทวงท 5. จดท ารายงานสถานการณน าและน าเขาสเวทการประชมประจ าเดอน

ประเดนอนๆ

(ปญหาทเกดขนในการด าเนนงาน)

ปญหาดานการด าเนนโครงการทพบ คอ ฝนและน าทวม เนองจากชมชนเปนหมบานลมน า มล าน าธรรมชาตไหลผาน คอแมน าชและเปนพนทลาดชน เมอฝนตกหนกจงมกเกดปญหาน าทวมรนแรง ซงชมชนตองแกปญหาการด าเนนโครงการ โดยการชะลอการกอสรางแผนงานทเหลอ ไปเปนชวงหลงเหตการณน าทวมและฤดฝนรนแรง



125





ชมชนบานทาหวา เปนชมชนลมแมน าช ทมองเหนประโยชนและใชประโยชน

จากโครงสรางแหลงน าทมได โดยเรมตนจากการมองเหนปญหา มองเหนวถด งเดม

ของชมชน แลวจงรวมกนคดคนโครงการทจะเออประโยชนกบประชาชนทงในและ

นอกพนทชมชน ทงนเพอเปนการอนรกษสงแวดลอมใหคงสภาพเดมเอาไวใหมาก

ทสด

หลงจากการส ารวจพนทของตน ชมชนพบวาแหลงกกเกบน าทส าคญของ

ชมชน อยในล าน าช ล าน าปก คงคาหนองสาธารณะ 3 แหง ซงมความยาวประมาณ

7 กโลเมตร แตมสภาพตนเขนและไมมประสทธภาพทจะสามารถกกเกบน าได เปน

ทมาของปญหาน าไมพอตอการเกษตรในฤดแลง ชมชนจงจ าเปนทจะตองรวมกน

สรางแหลงน าสาธารณะเพมเตม เพอกกเกบส ารองน าตนทนเอาไวดวย

จากวถชวตดงเดมของคนลมน าช ซงมวถชวตอยตดกบล าน าล าหวย ท าให

ชาวบานเหนประโยชนจากการสรางฝายหนทงไวในล าหวย เพราะจะเกดประโยชน

ทงในดานความอดมสมบรณของสตวน า พนธปลา สงแวดลอม ระบบนเวศนและยงม

ประโยชนในการดงน ามาใชในเพอการเพาะปลก เพราะล าน าทอดยาวสามารถเออ

ประโยชนกบคนในและนอกพนทไดเปนอยางด จะสามารถลดปญหาสงครามแยงชง

น าในพนทได




1. เปนพนทน าแลงน าหลาก มล าน าไหลผานคอแมน าช ผลกระทบจากการทเปนตนน าล าน าชลาดชนน าไหลหลากมาเรวและแหงเรว

2. ป ญ ห า ก า ร แ ย ง น า ใ น ห น า แ ล ง ท งชลประทานและภาคการเกษตรภาคการอตสาหกรรม ท าใหน าแหงผดปกต แตกลบปลอยน าในฤดฝนทงไปจงท าใหปรมาณน ามไมพอตอความตองการในฤดแลงและทวมในพนทไรนาในฤดฝน ชมชนขาดแหลงน าในไรนา และแหลงน าสาธารณะตนเขนจงท าใหขาดแหลงน าเพอการอปโภคบรโภคทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวงปลาเพอความมนคงทางอาหารของชมชน

ปญหาทเกดขน พนทประสบปญหาน าทวม

จากสภาพปญหาเรองน าแลง น าหลาก ในล าน าชจนกระทบพชผลทางการ

เกษตรทงในฤดแลงและฤดน าหลากนน เกดขนจากภยของธรรมชาตซงเปนวถปกต

ของชมชนคนลมน า ชมชนบานทาหวามความรบรปญหา และหาวธการแกปญหาท

คอนขางสอดคลองกบโครงสรางแหลงน าทมเปนอยางด

การแกปญหาล าน าหลากเรวและแหงเรวจนไมมน ามาใชเพาะปลกไดนอกฤด

น าหลากนน ชมชนไดรวมกนสรางเปนฝายหนทงไวในล าน าของชมชน รวมทงหมด

กวา 4 จด เพอการกกเกบน าไวใชเพอการเกษตร เลยงสตว อนรกษวงปลา

ทรพยากรน าและระบบนเวศน เปนการแกปญหาภยแลงโดยการสรางความอดม

สมบรณขนมาแทน

ส าหรบแผนงานระยะสนเพอบรหารจดการน าชมชน โดยสวนใหญเนนไปใน

เรองการปรกษาหารอ รวมแลกเปลยนความคดเหน ระหวางกน เพอจดเกบ จดท า

ขอมลดานตางๆ ทงดานภยธรรมชาต ดานแผนการผลต ดานแผนการใชน า แบง

หนาทความรบผดชอบและจดสรางแหลงกกเกบน าเพมเตม

สวนแผนการจดการน าระยะยาว เนนเรองของการสรางจดส านกใหอนรกษ

และรกษาแหลงน าเอาไวอยางยงยนโดยมแผนทจะจดตงกลมเยาวชน เพอปลกฝง



126


เนองจากไดรบผลกระทบจากฝนตกทางเหนอ

ของแมน าพนทถกน าทวมขงเปนแรมเดอน วถ

ชวตของชาวบานเปลยนไปจากการท านาขาว

เปลยนมาท าปลารา เล ยงสตว และขาย

แรงงานในเมอง

ความรดานการอนรกษน า เพอสบทอดการบรหารจดการน าในชมชนอยางเปนระบบ

นอกจากน จะมการขยายเครอขายการจดการลมน าออกไปยงชมชนใกลเคยง

ในดานแผนการบ ารงร กษา ยงไมมความชดเจนในเรองแหลงทมาของ

งบประมาณในการปรบปรงซอมแซม แผนการปรบปรงดแลอยางตอเนอง และ

แผนการใชหรอจดการน ารวมกนกบชมชนอนอยางยงยน สวนการประเมนผลและ

ตดตาม ชมชนวางแผนทจะจดเกบขอมล เพอบนทกเปนสถตและท าแผนการรายงาน

ความเปลยนแปลงดานตางๆ อยางไรกตามควรมการแตงตงเจาหนาท ทมความร

ความเชยวชาญมาท างานนโดยตรง กอนมการวเคราะหและประเมนผลรวมกน

ทงหมด



ดานการบรหารจดการน า การท าฝายชลอน าในล าน าชน าเพอการประมงพนบานการกองทนดแลรกษาน า

ดานชมชน/ สงคมและสงแวดลอม การน าภมปญญาทองถนวฒนธรรมประเพณไปใช คอ พธสบชะตาน า บวชน า

การท าเขตอนรกษวงปลาธรรมชาต



127

26. ชมชนบานหวยมะไฟ ต าบลเมองแฝก อ าเภอล าปลายมาศ จงหวดบรรมย

ชมชนบานหวยมะไฟ ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพออปโภคบรโภค โดยการสรางระบบน าประปาเพอ

ลดปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในชมชน จากแหลงน าสาธารณะ มาสถงพกน า และขดสระประจ าไรนา (กองทน

สระ) ปจจบน49 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานหวยมะไฟด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทาง




1. โครงเหลก G/S พรอมวางถงไฟเบอร 2.5 ม3 x 6 ถง

เกดความลาชาเน องจากมการปรบเปลยนแบบ

โครงสรางโครงเหลก ชมชนแกปญหาโดยการใหชาง

อบต. เปนผออกแบบโครงสรางใหม และสงมอบใหกบ

ผรบเหมาเพอด าเนนการตอไป

ด าเนนการแลวเสรจ

แตตองปรบปรงแกไข 2. ขดสระประจ าไรนา 6 สระ


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานหวยมะไฟมระบบน าประปาทสามารถใชอปโภคในครวเรอนตลอดทง

ป และยงมสระน าประจ าไรนา ทสามารถกกเกบน าส ารองไวใชในการเกษตรนอกฤด นอกจากน การขดสระน าประจ าไร

นา ชาวบานตางภาคภมใจเพราะมสวนรวมขบเคลอน เชน มาชวยดแลการกอสราง ตรวจสอบงานระบบการดงน า เปน

ตน ปจจบน จากทท างานดวยกลมสมาชกลกบานเพยงล าพง ชมชนบานหวยมะไฟมการปรกษาปญหากบองคการ

ปกครองสวนทองถนมากขน ชวยเพมความสมพนธในการบรหารจดการน ารวมกนอยางยงยน


ปญหาเรองน าของชมชนบานหวยมะไฟ

1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ไมมแหลงน าส ารองไวใชในฤดแลง 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการแกปญหา

49







128

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานหวยมะไฟ มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


แผนระยะสน แนวทางปฏบต

การสรางความรวมมอระหวางรฐ กบ ชมชน

ปลกฝง/สรางความสมพนธทดใหเกดขนในชมชน

สงเสรมใหชมชนรจกวธการบรหารจดการน า

อยางถกวธ

ก าหนดบทบาทหนาทของคณะกรรมการบรหารจดการน า

1.จดใหมการคดเลอกคณะกรรมการบรหารจดการน าชมชน แหลงน า

ประจ าชมชน โดยผใชน าพนทแหลงน า เชน หนองโครงวว, ท าเลบาน

หวยมะไฟ เปนตน

2.จดใหมการบรหารจดการน าโดยระบบกลไกคณะกรรมการน าชมชน

ต าบลเมองแฝกรวมกบองคกรปกครองสวนทองถน

3.จดการประชมทกๆ ๓ เดอนเพอรบทราบปญหาน าในพนทของชมชน

เชน ปรมาณน า คณภาพน า การบรหารจดการน าเพอหาแนวทางการ

แกไขปญหา

4.รวมมอกบภาครฐและเอกชน รวมทงกบชมชนใกลเคยง เพอการแกไข

ปญหาน าแบบยงยน

5.ใหคณะกรรมการประชมพจารณาหาแนวทางในการด าเนนงานในการ

หางบประมาณตอหนวยงานตางๆทเกยวของ โดยมวตถประสงคเพอให

เกดการด าเนนงานอยางมประสทธภาพเปนระบบ และเหมาะสมตอการ

ด าเนนงานของคณะกรรมการตอไป

แผนการใชน า พจารณา หลกเกณฑใหผน าน าไปใชประโยชนสงสดดงน

1. เปนบคคลทมภมล าเนาทอยต าบลเมองแฝกเทานน

2. ตองเปนการน าไปใชเพอการเกษตรและอปโภคบรโภคของผรบ

อนญาตในชมชนต าบลเมองแฝกหามมใหผใดอนญาตน าไปขายใหผใดผ

หนง

3. มความตงใจ และด าเนนงานโครงการบรหารน าชมชน รวมกบ

คณะกรรมการ

4. ค านงประโยชนสวนรวม กอนประโยชนสวนตน

5. ปฏบตตามหลกเกณฑและระเบยบการบรหารจดการน าชมชน

ก าหนดหนาทความรบผดชอบ 1.ก าหนดเวลาปด-เปดน า(๐๖.๐๐-๑๘.๐๐)

2. ก าหนดหนาทคณะกรรมการรหารจดการน าและหลกเกณฑการใชน า

อยางชดเจน

3. ในกรณทน าเหลอจาการใชประโยชน และจะมการซอขายน าใหบคคล

หรอนตบคคล เพอการพาณชเพอการอตสาหกรรม ใหคณะกรรมการ

ประชมลงมต โดยมหลกเกณฑดงน

3.1 ก าหนดราคาตามความเหมาะสม

3.2 ก านดปรมาณน าทจะขาย โดยพจารณาจากปรมาณน าในสระน า

3.3. เจาของกรรมสทธทดนมสทธเขารวมประชมกบคณะกรรมการ และม

สทธออกเสยงเหมอนคณะกรรมการ โดยใหถอเสยงขางมากเปนหลกถอ

เปนมตทประชม



129

แผนระยะสน แนวทางปฏบต

4.การน าน าไปใชประโยชนไมวากรณใดๆ ใหบคคลหรอนตบคคลท า

หนงสอสงยนตอคณะกรรมการกอน 7 วน และใหประธานอนมตเพอ

ด าเนนการแลวแตกรณ ยกเวน กรณวกฤตเรองน าเรงดวน ใหอ านาจการ

พจารณาของประธานและรองประธานอยางใดอยางหนง

5.กรณทน าน าไปใชประโยชนผดจากหลกเกณฑทระบไว และ/หรอ

เจาของกรรมสทธทดนทเขารวมโครงการ ไมปฏบตหลกเกณฑทก าหนด

ใหคณะกรรมการพจารณาแกไขปญหา โดยใชอ านาจชขาดตามเสยงขาง

มากจากคณะกรรมการ และ ประชาชนทไดรบผลประโยชนจากการใชน า

จากทดนนน

จดเกบขอมลระดบชมชน - ชมชนรวมกน การจดการขอมลตางๆ เชน พนทเกษตร สมาชกผใช

น า ขอมลการใชน า ปรมาณน าหลงจากทมการวางแผนและบรหาร

จดการน าในชมชนทเกดขนอยางตอเนอง

- จดใหมบญชครวเรอน

แผนระยะยาว แนวทางปฏบต

ผลกดนใหเปนยทธศาสตรทองถน ผลกดนใหองคกรปกครองสวนทองถน (อบต.) และหนวยงานทมสวน

เกยวของ น าแผนการบรหารจดการน าชมชน บรรจเขาเปนแผน

ยทธศาสตรดาน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหเปนวาระ

นโยบายสาธารณะทองถน เพอใหเกดความรวมมอสรางการพฒนา

ท างานทตอเนอง ใหเกดประสทธภาพ บรรลผลลพธทพงประสงคตอไป

เชอมโยงโครงสรางน า การบรหารจดการน าชมชนขยายระบบทอสงน า เชอมโยงสระโครงการ

(หนองโครงวว)กบท าเลบานหวยมะไฟ

ลอกล าหวยเชอมโสกสนวน

ขยายเครอขาย พฒนาและขยายแผนการบรหารเครอขายจดการน าชมชน ไปสชมชน

ใกลเคยง พฒนาเปนศนยเรยนรการจดการน าชมชน จดท าเปนหลกสตร

การบรหารจดการน า ใหกบชมชนและโรงเรยนขยายโอกาสเพอถายทอด

ใหเยาวชนในพนทและพนทอนๆ

พฒนาบคลากรทองถน พฒนาศกยภาพคณะกรรมการน าชมชน สมาชกผใชน า ดานการใช

เทคโนโลยสารสนเทศ วางแผนบรหารจดการน า ในการสงเสรมบทบาท

หนาท และสรางการมสวนรวมของบคลากรในทองถนใหมความรและ

ทกษะกบการพฒนาดานอนๆตอไป



130





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานหวยมะไฟมแหลงน าตนทนอย 2 แหง

เปนสระสาธารณะขนาดใหญทใชผลตประปาของชมชน ขนาดประมาณ 60 ไร

อยางไรกตามทผานมาชมชนขาดแคลนน าเพอใชอปโภคและบรโภค เนองจากชมชน

อยหางไกลแหลงน าประมาณ 5 กโลเมตร ซงระบบประปามก าลงสงไมมาก แรงดน

น านอยเพราะเปนประปาขนาดเลก ท าใหชมชนไมไดรบน าไมพอเพยงตอการอปโภค

บรโภค ท าใหเกดปญหาการขาดแคลนน าใช อกทงระบบประปาเดม บางครงเกดการ

ช ารดเสยหาย ท าใหน าทออกมา ไมสามารถใชได ชมชนจงตองการแหลงน าใหมเพอ

มาทดแทนแหลงน าเดม

ชมชนขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน และการบรหาร

จดการน า อยางไรกตามหลงจากทไดเขารวมโครงการ ไดเรมแลกเปลยนความรและ

แนวทางการบรหารจดการน ากบชมชนอนๆ ชมชนกเรมมความรความเขาใจในการ

พฒนาแหลงน า การบรหารจดการน า และสรางถงพกน า เพอแจกจายน าประปาท

สะอาด มคณภาพมาตรฐานใหกบชมชน




1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ไมมแหลงน าส ารองไวใชในฤดแลง 3. ชมชนขาดความรความสามารถในการ

แกปญหา

จากปญหาทเกดขน ชมชนบานหวยมะไฟด าเนนโครงการเพอแกปญหา ดงน

กรณทน าประปาไมสะอาด ขนมว ชมชนจะน าน าไปใสถงพกน า เพอรอใหน า

ตกตะกอน แลวคอยสบน าจายในชมชน หรอ ใชแหลงน าใกลเคยงผลตประปาหมบาน

แทนการใชจากประปาหมบานในชวงฤดแลง เพอแกปญหาการขาดแคลนน าดมน าใช

ในครวเรอน นอกจากนยงมการสรางแผนการพฒนาแหลงน าเพอใหชมชนสามารถ

รวมมอกนปฏบตอยางมระเบยบแบบแผน เชน

แผนงานระยะสน สงเสรมใหชมชนรจกวธการบรหารจดการน ารวมกนอยาง

ถกวธ จดประชมคณะกรรมการน าฯ ทก 3 เดอน เพอรบทราบปญหา และหาวธการ

แกไข ชาวบานทกคนในชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในการซอมแซม บ ารงและรกษา

อปกรณทช ารดและบคคลใดประสงคจะใชน าตองแจงคณะกรรมการทกครง รวมทง

ก าหนดแผนในการดแลรกษาไวคราวๆ วาชมชนตองรวมกนดแลและรบผดชอบ

แหลงน ากรณช ารดเสยหายดวย

ในแผนงานระยะยาว เตรยมความพรอมในการขยายผลโครงการ โดยจะมการ

ขยายเครอขายผใชน าไปยงพนทใกลเคยง และพฒนาแหลงน าใกลเคยงเพอเปน

แหลงน าส ารองตอไปในอนาคต นอกจากนจะมการผลกดนแผนการจดการน าชมชน

เปนแผนของทองถนเพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญ

ทองถนตอไปในอนาคต


การตรวจสอบและซอมบ ารงเครองสบน าและระบบการสงน า และฟนฟระบบนเวศน



131


ตนน า ปาชมชน พนทรอบหนองน า รวมถงการปลกจตส านกการอนรกษน าใหกบ

เยาวชน และจดกจกรรมใหมการท าความสะอาด การจดการขยะ สงปฏกลในแหลง

น า อยางไรกตามชมชน ควร ระบอยางชดเจนวาจะตองตรวจสอบหรอปรบปรงระบบ

ปละกคร งจะจดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด และควรระบดวยวาหากผเปน

สมาชกทไดร บประโยชนไมใหความรวมมอจะไดร บโทษอยางไรเพอทจะได

ประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทาง

ใหกบหมบานอนและชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย



ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน



132

27. ชมชนบานเพกเฟอย-หวยเตย ต าบลหนองหวา อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ

ชมชนบานเพกเฟอย ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพอการอปโภคบรโภค โดยการขดลอกหนองหน เพอ

ใชเปนระบบน าประปาแหงใหม และขดบอดกตะกอน บรเวณทางน าทไหลผานเขาหนองหน เพอปองกนไมใหเศษ

ตะกอนตกลงไปในหนองน า เพราะจะท าใหแหลงน าตนเขนเรว ชมชนบานเพกเฟอยตองการมแหลงน าแหงใหมเพอใช

ท าประปาหมบาน เนองจากแหลงเดมมปญหาเรองกลนคาวของสตวน า เพอใหไดน าทสะอาด มมาตรฐานเพอ

สขอนามยในการอปโภคบรโภคของชมชน ปจจบน51 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานเพกเฟอยด าเนนการแลว

เสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจทชมชนอนสามารถ

น าไปประยกตใช ดงจะกลาวถงตอไปน

27.1 สถานะของการด าเนนโครงการของชมชน

ตารางท 27.1 สถานะของการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา


1. ขดลอกขยายหนองหน ไมสามารถยายระบบประปาหมบานได เนองจากโครงการ

เสรจสนหลงฤดฝน ชาวบานตองรอฤดฝนปนกอน ถงจะ

ท าการยายระบบประปาได



สมบรณ

2. ขดบอดกตะกอน 2 จด

3. วางระบบทอสงน าและยายระบบประปาหมบาน


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานเพกเฟอย ยงไมสามารถใชน าประปาได เนองจากโครงการเสรจหลง

ฤดฝน ท าใหหนองหน ไมมน ากกเกบไวใชท าประปาได จงตองรอน าจากฤดฝนในปน และตองดกอนวาปรมาณน าในป

นจะเพยงพอตอการอปโภคบรโภคส าหรบชมชนหรอไม แตอยางไรกตาม ชาวบานรสกภม ใจและดใจทไดรวมกนท า

โครงการจนส าเรจลลวงไปไดดวยด ถงแมจะยงไมสามารถใชน าไดกตาม


ปญหาเรองน าของชมชนบานเพกเฟอย

1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. สภาพน าประปามกลนเหมนคาวปลา

51







133

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานเพกเฟอย มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน






จดดอย 1.อยนอกเขตชลประทาน สภาพพนทแบงเปน พนทน าแลง และพนทน าหลาก 2.ฤดฝนน าทวมหลาก พอถงฤดแลงน าขาดแคลน 3.ปรมาณน าไมเพยงพอตอการอปโภคบรโภค และท าการเกษตร 4.แหลงส ารองน าและแหลงกกเกบน าไมเพยงพอเพอใชส าหรบอปโภคบรโภค และท าเกษตร

จดแขง 1.มการรวมกลมในการแกไขปญหา จดตงในรปแบบคณะกรรมการชมชน 2.ชมชนมความพรอมทจะเรยนรและท างานรวมกน

1.พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดมเพมพนทกกเกบน าเพอการอปโภค และการเกษตร 2.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคและการเกษตร 3.ชมชนสามารถบรหารจดการน าไดอยางมประสทธภาพและยงยน 4.มแผนการบรหารจดการน าและแผนการบ ารงรกษาแหลงน าชมชนทชดเจน

1.ขดขยายแหลงน าเดมใหสามารถกกเกบน าไดปรมาณเพมมากขน

1.ลดปญหาการขาดแคลนน าเพอการอปโภคในครวเรอน จ านวน 360 ครวเรอน 2.มปรมาณน าส ารองเพอการเกษตรเพมขน

1.หาแหลงน าส ารองเพอการเกษตร 2.การเพมประสทธภาพการกกเกบน า (ปลกหญาแฝก ไมยนตน) 3.พฒนา ปรบปรง แหลงน าเดม

1.มปรมาณน าส ารองเพอท าการเกษตรในชมชนเพมขน 2.ลดปญหาการพงทะลายของหนาดน


จดดอย 1.รายไดไมพอรายจาย เปนหนสน คณภาพชวตต า 2. มปญหาเรองอาชพ - อาชหลก คอ ท านา เนน

จดแขง 1.การคมนาคมสะดวก ใกลเสนทางคมนาคมสายหลก การขนสงสนคาเกษตรท าไดงาย

1.ชมชนปรบการผลต จากเกษตรเชงเดยวเปนเกษตรทฤษฎใหม 2.เกดการรวมกลมการผลต เพมจ านวนสมาชกเกษตร

1.ไรนาสาธต จากเกษตรเชงเดยวเปนเกษตรทฤษฎใหม 2.ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก พงพา




134




การปลกพชเชงเดยว - ไมมอาชพเสรมหลงฤดกาลท านาเกษตรกรตองออกไปขายแรงงานนอกชมขน 3.พงพาปจจยการผลตจากภายนอกชมชน เชน ป ย ยาฆาแมลง เครองจกรกล 4.ขาดการบรหารจดการพนทอยางเปนระบบและเหมาะสม

2.มตลาดรองรบผลผลตจากชมชน 3.มพนทส าหรบท าการเกษตรจ านวนมาก 4.ชาวบานเปนคนขยนและมความอดทนตองานหนก

ทฤษฎใหม 3.ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก พงพาตนเองมากขน 4.วางแผนเพาะปลก บรหารจดการพนทใหเกดประโยชนสงสด 5.เพมชนดพชเศรษฐกจในชมชน

ตนเองมากขน

การเรยนรและเครอขาย จดดอย 1.ขาดความรดานการประยกตใชเทคโนโลยในการบรหารจดการขอมลชมชน

จดแขง 1.มกลมเยาวชนรวมเรยนรและท างานรวมกบชมชน 2.มหนวยงานภายนอกเขามาใหความร เสนอแนะแนวทางแกไขปญหา 3.มเทคโนโลยส าหรบการบรหารจดการขอมลชมชน

1.ชมชน เกดการรวมกลม รวมแรง รวมคด รวมท า สรางความเปนเจาของ 2.เกดเครอขายการบรหารจดการน าชมชนทย งยน จากระดบชมชนสระดบต าบล 3.เกดแหลงเรยนรเรองการบรหารจดการน าระดบชมชน 4.ชมชนประยกตใช ว และ ท ใหเกดประโยชนสงสด

1.สงเสรมการใชสารสนเทศจดท าแผนเพาะปลก จดท าบญชตนทน

1.ชมชนเรยนรและประยกตใชเทคโนโลยทม อยใหเกดประโยชนมากขน



135





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานเพกเฟอยมแหลงน าทใชท าประปา

หมบาน 1 แหง คอ หนองเพชรมงคล เปนสระสาธารณะขนาดใหญของชมชน ขนาด

ประมาณ 30-40 ไร ทผานมาชมชนใชระบบประปาจากหนองน าแหงนมาโดยตลอด

ซงหลงจากไดรบเปนเขตอภยทาน หามจบสตวน า ท าใหปลาเพมจ านวนขนมากกวา

สมยกอน ในชวงฤดแลงน าในหนองเพชรมงคลมปรมาณลดลงจากการระเหย สงผล

ใหน ามกลนคาว ไมสามารถน ามาใชในการอปโภคบรโภคในชมชนได ท าใหในฤด

แลง ชมชนไมกลาน ามาขนมาใช ชาวบานจงมองหาแหลงน าตนทน แหลงอนทม อย

ในบรเวณหมบาน เพอน ามาทดแทนแหลงน าเดม




1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. สภาพน าประปามกลนเหมนคาวปลา

ชมชนบานเพกเฟอย ประสบปญหาขาดแคลนน าเพอการอปโภคบรโภค

เนองจากอยในพนทนอกเขตชลประทาน แหลงน าทมอยกไมสามารถใชไดเนองจากม

กลนคาว ชมชนแกปญหาโดยการส ารวจแหลงน าในบรเวณหมบาน ทสามารถพฒนา

และน ามาทดแทนแหลงน าเดมได ชมชนไดมความเหนตรงกน ใหขดลอกและขยาย

หนองหน ใหสามารถกกเกบน าไดในปรมาณทมากและเพยงพอตอทงชมชน เพอ

แกปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในครวเรอน

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบการดแลรกษาบรเวณหนองหน

ปลกตนไมและหญาแฝก เพอชวยปองกนหนาดนพงทลายและคอยดแลความสะอาด

อยเสมอ เนองปจจบน หนองหน ไมมน าทจะสามารถใชท าระบบประปาหมบานได

แผนงานระยะยาว ชมชนควรมองหาแหลงน าส ารอง เพอใชในฤดแลง เชน

สระประจ าไรนา หรอแกมลง เปนตน และควรท าแผนการผลตในแตละฤด เพอ

สามารถใชน าไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ


การท าความสะอาดบรเวณแหลงน าดบและบอดกตะกอน ปละ 2 ครง โดยคา

บ ารงรกษาจะถกจดสรรมาจากการเรยกเกบการใชน าประปา ควบคมโดยมมเตอรวด

การใชน าในแตละครวเรอน อยางไรกตามชมชน ควรระบดวยวาหากผเปนสมาชกท

ไดรบประโยชนไมใหความรวมมอจะไดรบโทษอยางไรเพอทจะไดประกาศใชแผนได

อยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถเผยแพรเปนแนวทางใหกบหมบานอน

และชมชนอนๆ เพอขยายผลตามวตถประสงคไดอกดวย



136








137

28. ชมชนบานปางก ต าบลปางก อ าเภอโนนสง จงหวดหนองบวล าภ

ชมชนบานปางก ด าเนนโครงการบรหารจดการน าเพออปโภคบรโภค โดยการสรางระบบน าประปาเพอลด

ปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในชมชนในชวงฤดแลง จากแหลงน าสาธารณะ มาสบอกกเกบและระบบกรองน าท

สะอาดไดมาตรฐานเพอสขอนามยในการอปโภคบรโภคของชมชน ปจจบน53 โครงการบรหารจดการน าชมชนบานปาง

กด าเนนการแลวเสรจ มรายละเอยดโครงการ แนวทางบรหารจดการน า ปญหาอปสรรค และแบบอยางความส าเรจท



ตารางท 28.1 สถานะการด าเนนโครงการ ปญหาและแนวทางการแกไขปญหา ล าดบ โครงการ ปญหาและแนวทางแกไขปญหา สถานะ54

1 ขดลอกขยายหนองแวง ไมพบปญหา เนองจากชาวบานมความสามคครวมมอ

กนด และองคการปกครองสวนทองถนใหความ

ชวยเหลอสนบสนนตงแตเรมด าเนนโครงการจนสนสด




สมบรณ

2 ขดลอกขยายหนองหญาปลอง

3 ซอมแซมฝายทหวยหลกหล 2 จด พรอมวางทอสงน า


หลงด าเนนโครงการแลวเสรจ ชมชนบานปางกกมระบบน าประปาทสามารถดมใชส ารองไวใชในชวงฤดแลง

จากเดมทชาวบานขาดแคลนน าประปาไวดมใชในชวตประจ าวน กรสกดใจและภาคภมเพราะจะมน าเพยงพอส าหรบ

การบรโภค ตางจากปทผานๆ มา ชาวบานตองซอน าประปาดมแทน เพราะไมมแหลงน าทเพยงพอตอผลตประปา

หมบาน นอกจากนยงมระบบทอสงน าเขาสพนทการเกษตรทอยหางไกลจากล าหวยใหไดรบน าใชในการเกษตรในชวง

ฤดแลงอกดวย ซงองคการปกครองสวนทองถนกมบทบาทและความสมพนธกบชมชนทดยงขน เชน มาชวยดแลการ

กอสราง ตรวจสอบงานระบบประปาและการขดลอกหนองน าสาธารณะ เปนตน


ปญหาเรองน าของชมชนบานปางก

1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ขาดระบบสงน าและกกเกบน าทด

53







138

แผนการบรหารจดการน าของชมชน ชมชนบานปางก มแผนการบรหารจดการน าในชมชน ดงน


สภาพเดม เปาหมายโครงการ แผนการด าเนนงาน ต.ค.2553 - ก.ย.2554

ผลลพธ


ต.ค.2554 - ก.ย.2555



ต.ค.2555 - ก.ย. 2556


การจดการทรพยากรปาไมและแหลงน า ขดดอย 1. อยนอกเขตชลประทาน สภาพพนทน าแหงแลง 2. ฤดแลงขาดแคลนน า

จดแขง 1. มการรวมกลมใน การแกไขปญหา จดตง ในรปแบบคณะกรรมการ

1.ลดปญหาการขาดแคลนน า เพออปโภคบรโภคและการ เกษตร 2. เพมพนทกกเกบน า แหลง

1.หาน าเพอการอปโภคบรโภค - ระบบประปาน าใส

1. ระบบประปาน าใส 2. ลดปญหาการขาด แคลนน าเพอการอปโภค บรโภคใรครวเรอน

1.หาแหลงน าส ารองเพอ การเกษตร 2.การเพมประสทธภาพ การกกเกบน า (ปลกหญา

1.ฝายเกบน า 2 ฝาย สงน าถงนา 2.สระน า 2 แหง (17ไร) 3.มปรมาณน าส ารอง

1.เพมพนทกกเกบน า 2.ปรบปรงซอมแซมฝาย 3.ระบบน าดมโรงเรยน 4.ขดลอกแหลงน า

1.พนทเกบน า

เพมขน 40 ไร

- สระเกบน าประจ า

ไรนา



139


ผลลพธ


ต.ค.2554 - ก.ย.2555



ต.ค.2555 - ก.ย. 2556


3. ปรมาณน าไมเพยงพอ ตอการอปโภคบรโภคและ ท าการเกษตร

ชมชน 2. ชมชนใความพรอมท จะเรยนรและทกงานรวม กน 3. ชมชนสามารถบรหาร จดการน าไดอยางม ประสทธภาพและยงยน 4. มแผนการบรหารจดการ น าและแผนการบ ารงรก ษาแหลงน าชมชนทชดเจน

น าส ารอง ระบบสงน าและ กระจายน าส าหรบพนทการ เกษตร 3. ชมชนสามารถบรหารจด การน าไดอยางมประสทธ ภาพและยงยน 4.มแผนการบรหารจดการน า และแผนการบ ารงรกษาแหลง น าชมชนทชดเจน

จ านวน 209 ครวเรอน

แฝก, ไมยนตน)

เพอการเกษตร 35,164 ลบ.ม. 4.คณะกรรมการบรหาร ทรพยากรน าระดบชมชน 5.ลดปญหาการพงทะลาย ของหนาดน ดนมคณภาพ ดขน

5.เสรมคนคและท า แกมลงเพอท าการขยาย พนทรบน า

2.ล าหวยสงน าถงท

นา

3.มปรมาณน าส ารอง

เพอการเกษตร

เพมขน

175,820 ลบ.ม.

4.ระบบน าดมขนาด

มาตรฐานเพยงพอ

ตอ

จ านวนนกเรยนและ

คร



140


ผลลพธ


ต.ค.2554 - ก.ย.2555



ต.ค.2555 - ก.ย. 2556



จดดอย 1. รายไดไมพอรายจาย เปนหมนหนสน คณภาพ ชวตต า 2. ไมรจกพงพาตวเอง ไมมอาชพเสรมหลง ฤดกาลท านาเกษตรกรตอง ออกไปขายแรงงาน 3.ขาดการบรหารจดการ พนท

จดแขง 1.การคมนาคมสะดวก ใกล สเนทางคมนาคมสายหลก การขนสงสนคาไดงาย 2. มพนทส าหรบท าการ เกษตรจ านวนมาก

1.เกดการรวมกลมการผลต 2. ลดการพงพาปจจยภายนอก พงพาตนเองมากขน 3. วางแผนการใชน า และ การเพาะปลก บรหารจดการ พนทใหเกดประโยชนสงสด 4. เพมชนพชเศรษฐกจในชมชน

1.เกษตรกรปลกพช หมนเวยน


1.ปรบปรงเปลยนวธ การผลต


เพม

มากขน รายได

เพมขน

หนสนลดลง



141


ผลลพธ


ต.ค.2554 - ก.ย.2555



ต.ค.2555 - ก.ย. 2556


การเรยนรและเครอขาย จดดอย 1.ขาดความรดานการประ ยกตใชเทคโนโลยในการ บรหารจดการขอมลชมชน

จดแขง 1. มเยาวชนเขารวมเรยนร และท างานรวมกบชมชน 2. มหนวยงานภายนอกเขา มาใหความร เสนอแนะแนว ทางแกไขปญหา 3. มเทคโนโลยส าหรบการ บรหารจดการขอมลชมชน

1. ชมชนเกดการรวมกลม รวม แรง รวมคด รวมท า 2. เกดเครอขายการบรหารจด การน าชมชนทย งยน จากระดบ ชมชนสต าบล 3.เกดแหลงเรยนรเรองการ บรหารจดการน าระดบชมชน

1.สงเสรมการใช สารสนเทศจดท าแผน เพาะปลก จดท าบญช ตนทน

1.ชมชนเรยนรและประ ยกตใชเทคโนโลยทมอย ใหเกดประโยชนมากขน

1.สงเสรมและสนบสนน ใหเกดการเรยนรและการ ท างานรวมกนของชมชน และเยาวชนในพนท

1.เกดความรวมมอ

และ

เครอขายการท างาน

ระหวางชมชนและ

เยาวชนในพนท



142





กอนการเขารวมโครงการ ชมชนบานปางกมแหลงน าตนทนอย 2 แหง เปน

สระสาธารณะขนาดกลางของชมชน ขนาดประมาณ 1 ไร และ 5 ไร ตามทผานไมม

การดแลกรกษามาเปนระยะเวลานานและชมชนไมมการสรางระบบการน าน ามาใช

เลย ท าใหเกดปญหาการขาดแคลนน าใชอยางรนแรงในชวงฤดแลง

เนองจากชมชนขาดความรความเขาในโครงสรางแหลงน าในชมชน และการ

บรหารจดการน า ท าใหไมมการน าทรพยากรน าทมมาใชใหเกดประโยชนสงสดกบ

ชมชน และเนองจากชมชนไมมงบประมาณในการบรณะแหลงน าสาธารณะทมอย




1. ขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค 2. ชมชนขาดงบประมาณในการแกปญหา 3. ขาดระบบสงน าและกกเกบน าทด

ชมชนบานปางก มความรความเขาใจในปญหาของตนเองและมวธแกปญหาท

ตรงจด เพราะเนนไปทการเพมปรมาณน าเพอการอปโภคบรโภคเปนหลก โดยพฒนา

โครงสรางน า พฒนาแหลงกกเกบน าและสรางระบบน าประปา ซงสอดคลองกบ

ทนเดมของชมชนทมอยแลว (โครงสรางแหลงน าเดมและโครงสรางระบบประปาเกา)

เพอแกปญหาการขาดแคลนน าดมน าใชในครวเรอน นอกจากนยงมการสรางระบบ

ทอสงน าเพอการเกษตร เพอสงไปยงพนทการเกษตรทอยหางไกลไดรบใชในการ

เพาะปลกอยางทวถงกน

แผนงานระยะสน ชมชนใหความส าคญกบระบบประปาน าไส โดยมการ

ก าหนดไววา ทกคนในชมชนจ าเปนตองมสวนรวมในดแลรกษา ก าจดขยะทตกลงไป

ในแหลงน า และรกษาความสะอาดบรเวณแหลงน า รวมถงการมสวนรวมในการ

ซอมแซม บ ารงและรกษาอปกรณทช ารดและบคคลใดประสงคจะใชน าตองแจง

คณะกรรมการทกครง รวมทงก าหนดแผนในการดแลรกษาไวคราวๆ วาชมชนตอง

รวมกนดแลและรบผดชอบแหลงน ากรณช ารดเสยหายดวย

ในแผนงานระยะยาว ชมชนเนนกจกรรมทมความรวมมอกนระหวาง อบต.

ปางก และชมชน เพอผลกดนใหโครงการฯ เขาสกระบวนการอยางมระบบแบบแผน

มากยงขน เพอใหเกดการพฒนาอยางเขมแขงและยงยนผานองคกรส าคญทองถน


ส าหรบแผนการบ ารงร กษา การควบคมและตรวจสอบคณภาพน า โดย

ก าหนดเวลาและตงกลมบคคลในการตรวจสอบคณภาพน าดงกลาว อยางไรกตาม

ชมชน ควร ระบอยางชดเจนวาจะตองตรวจสอบหรอปรบปรงระบบ ปละกครง จะ

จดสรรคาบ ารงซอมแซมมาจากแหลงใด บทโทษในการกระท าผดของสมาชกเปน

อยางไร เพอทจะไดประกาศใชแผนไดอยางชดเจนและรดกม นอกจากนยงสามารถ





143




ดานชมชน/ สงคม ความสามคครวมแรงรวมใจกนในชมชน ความเสยสระของคนในชมชน

โครงการน้ำเล่ม 2 ปี 2555 (ฉบับส่ง)

Documents