Türkiye-İsrail Askeri İşbirliğinin Türkiye'nin Ortadoğu Politikasına Etkileri - Mehmet ERDEM
Post on 07-Apr-2018
229 Views
Preview:
Transcript
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
1/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
2/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
3/139
Ayrca, master derslerinde verdikleri bilgiler ile ufkumu aydnlatan tm
hocalarma ve tezin ortaya kmasnda emei geen tm dostlarm ve
arkadalarma binlerce teekkrler yi ki varsnz.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
4/139
iii
NDEKLER
NSZ .. iNDEKLER................................................................................................iii
KISALTMALAR.............................................................................................vi
GR ..........................................................................................................1
BRNC BLM
TRKYE SRAL LKLERNN TARH ARKA PLANI
1. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN NCEK TRK YAHUD
LKLER ..................................................................................................4
1.1 Osmanl mparatorluu Zamanndaki likiler .................................4
1.2. srailin Kurulma Sreci ve Trkiyenin Bak As......................8
2. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN SONRAK TRK SRAL
LKLER ..................................................................................................9
2.1. Trkiyenin sraili Tanmas...........................................................9
2.2. Diplomatik likilerin Balamas ...................................................10
2.3. Trkiyenin Araplara Kar srail ile Denge Politikas ..................11
2.4. Siyasal Yaknlama ......................12
3. SOUK SAVA SONRASI TRKYENN SRAL POLTKASI...............13
3.1. Trkiyenin Gvenlik Sorunlar ve sraille Yaknlamas ............13
3.2. Trkiyenin srail Politikasna Amerika Etkisi ...............................15
3.3. Karlkl Menfaat likisi .........................................................16
4. TRK SRAL LKLERNN GELMESN ETKLEYEN
FAKTRLER ...........................................................................................18
4.1. Corafi Etkenler ..........................................................................18
4.2. Blgesel Tehdit Alglamalar........................................................20
4.3. Ekonomik Etkenler .....................................................................21
4.4. Siyasi Etkenler ..........................................................................23
4.5. Askeri Etkenler ...........................................................................24
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
5/139
iv
4.6. Uluslararas Ortamn Etkisi..........................................................26
5. TRK SRAL BRLN GELTREN ANTLAMALAR...................28
5.1. Askeri Eitim ve birlii Antlamas............................................285.2. Savunma ve birlii Antlamas .................................................31
5.3. Serbest Ticaret Alan Antlamas ................................................33
KNC BLM
TRKYE SRAL LKLERNN ULUSLARARASI LKLER
AISINDAN DEERLENDRMES
1. TRKYE SRAL LKLERNN BUGN..........................................37
1.1. Siyasi ve Sosyo-Kltrel Alandaki Trk srail likileri...............37
1.2. Ticari ve Ekonomik Alanda Trk srail likileri .........................39
1.3. Askeri Alanda Trk srail likileri..............................................41
2. K LKENN RTEN GVENLK ENDELER .................................43
2.1. Araplara Kar ttifak htiyac .......................................................43
2.2. Ortadou Blgesindeki Yeni Oluumlar karsnda savunma ve
birlii htiyac ............................................................................45
2.3. Kararsz Bir Corafyada G Birlii.............................................47
2.4. Nkleer Silahlanmay Kontrol abalar .......................................49
2.5. Terr ve Terrle Mcadelede birlii htiyac.............................52
3. TRKYE SRAL ASKERBRLNN TRKYEYE SALAYACAI
FAYDALAR..............................................................................................55
3.1. Stratejik Ortakln Trkiyeye Blgesel G Olma Yolunda
Katklar........................................................................................55
3.2. Trk Silahl Kuvvetlerinin Modernizasyonu ve Savunma Sanayinin
Geliimi Asndan Trk-srail likileri.........................................59
3.3. Orta ve Uzun Vadede Gelitirilebilecek Sivil ve Askeri birlii
Alanlar........................................................................................66
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
6/139
v
NC BLM
STRATEJK ORTAKLIIN ORTADOU BLGESNE ETKLER
1. TRKYE SRAL ASKERBRLNE TEPKLER............................71
1.1. Stratejik birliine Dnyadan Gelen Tepkiler..............................71
1.2. Ortadou ve Arap lkelerinden Gelen Tepkiler...........................75
1.3. ten Gelen Siyasi ve Politik Tepkiler ..........................................80
2. STRATEJK BRLNN BLGEYE ETKS.............................................84
2.1. Trkiye srail Askeri birliine Kar Oluumlar .......................84
2.2. Arap lkelerinin Silahlanma abalar..........................................872.3. Blgesel G Olma Yolunda Mcadele.......................................90
2.4. Stratejik birlii Balamnda Trkiyenin Ortadou Blgesindeki
stikrar Oluumuna Katks Ne Olabilir? .....................................94
3. BYK ORTADOU PROJESNDE TRKYE VE SRALE VERLEN
ROLLER...................................................................................................98
3.1. Byk Ortadou Projesi ve Trkiye.............................................98
3.2. Trkiye srail Stratejik birliinin Byk Ortadou Projesine
Etkileri ......................................................................................104
3.3. Byk Ortadou Projesi ve sraile Kurgulanan Roller..............107
4. TRKYENN DER ORTADOU LKELERLE ORTA VE UZUN
VADEDEKLKLERNN MUHTEMEL BOYUTLARI .........................110
4.1. Trkiye srail Askeri birliinin Arap lkeleri zerindeki
Olumsuz Etkisinin Dzeltilmesi ................................................110
4.2. Trkiyenin Ortadou lkeleri le Orta ve Uzun Vadeli likilerinde
Muhtemel Politikalar Neler Olabilir? ........................................116
SONU ......................................................................................................121
KAYNAKA ...............................................................................................125
ZET ......................................................................................................133
ABSTRACT ................................................................................................135
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
7/139
vi
KISALTMALAR
a.g.e. : Ad Geen Eser
a.g.m. : Ad Geen Makale
AB : Avrupa Birlii
ABD : Amerika Birleik Devletleri
bkz. : Baknz
BDT : Bamsz Devletler Topluluu
BOP : Byk Ortadou Projesi
BM : Birlemi MilletlerDEK : D Ekonomik likiler Kurulu
DE : Devlet statistik Enstits
GAP : Gneydou Anadolu Projesi
GDEM : Giriimci Destekleme Merkezleri
GOP : Geniletilmi Ortadou Projesi
K : slam Konferans rgt
KS : Kitle mha Silahlar
MSB : Milli Savunma BakanlMSAD : Mstakil Sanayici Adamlar Dernei
NATO : North Atlantic Treaty Organisation(Kuzey Atlantik
Antlamas Tekilat)
NPT : Non Prolifeferation Treaty(Nkleer Silahlarn Yaylmasnn
nlenmesine likin Antlama)
MASHAV : srael Ministry of Foreign Affairs Center for International
Cooperation (srail Dileri Bakanl Uluslararas birlii
Merkezi)MZ : Mutabakat Zapt
SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii
SSM : Savunma Sanayi Mstearl
TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TSK : Trk Silahl Kuvvetleri
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
8/139
GR
Souk Savan sona ermesi ile birlikte, II. Dnya Savandan beri
NATOnun ve ABDnin yakn mttefiki olan Trkiye, evresindeki oluumlar
nedeniyle gvenlik tehdidi alglamaya balamtr. Souk Sava yllarnda
Avrupa ile Sovyetler arasnda Sovyetlere en yakn noktada adeta bir kalkan
grevi stlenen Trkiye, bu rol sayesinde o dnemde gvenliini de
NATOnun emsiyesi altna girerek salamtr. Ancak Souk Savan sona
ermesi ve NATOnun ilevselliinin tartlmaya balanmas ile Trkiye, ciddi
anlamda gvenlik endiesine kaplm ve kendini bulunduu corafyadayalnz hissetmeye balamtr.
zellikle 19901991 Krfez Krizi srasnda Avrupal mttefiklerin
Trkiyeye destek salamamas, ABDnin Iraka ynelik icra ettii 1. Krfez
Harektnda Trk ekonomisinin byk zarar grmesi ve ABnin Trkiyenin
bavurusunu 1987 ylnda reddetmesi ile birlikte, Trkiyenin Batya olan
inanc kaybolmutur. Yksek derecede tehdit alglamas ve bu duruma uygun
zmler retme ihtiyacna paralel olarak Trkiye, bu tarihten itibaren
Ortadouda kendine zg politikalar retmeye balamtr.
Bu gelimeler nda Trkiyenin d politikasndaki bu almn ve
Ortadouya yeni yaklamnn nemli gstergelerinden biri sraille daha iyi
ilikiler gelitirmek olmutur. Bu yaknlamann ilk adm da 1991 yl
sonlarnda iki lke ilikilerinin bykelilik dzeyine karlmas karar
olmutur.
Dier yandan II. Dnya Sava sonunda srail, Ortadou
corafyasnda yeni bir devlet olarak ortaya kmtr. srailin kuruluu ncesi
kadar, kurulmasndan sonraki olaylarda Ortadouda birok sorunu
beraberinde getirmitir. Kurulan srail devletinin, yzlm olarak kk bir
toprak paras olmasna ramen, tarihten gelen byk bir arla sahip
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
9/139
2
bulunmas ve arkasnda ABD gibi byk bir gcn de desteinin olmas, bu
lkeyi Ortadou corafyasnda nemli bir konuma ykseltmitir. Byk
ounluu Mslman olan Ortadou devletleri sraili kuruluundan itibarenreddetmiler ve bu corafyadan silebilmek iin drt kez sraille kar karya
gelmilerdir. Ancak srail Araplarla yapm olduu Savalarn hepsinde stn
gelerek kurulduu blgede kalcln pekitirmitir.
Ancak epeevre kendisine dman olan bir Arap corafyas ile evrili
olan srail, bu bilinle son yllarda yakn evresinde mttefik lke arayna
girmi ve blgede Arap topluluunda olmayan ancak Mslman bir lke olan
Trkiye ile scak ilikiler gelitirme yoluna girmitir.
90l yllarda bir yandan terr dier yandan ekonomik ve siyasi adan
byk zorluklar yaayan Trkiye iin sraille ilikiler, ilk aamada mantkl
gelmitir. srailin son yllarda zellikle Askeri teknoloji asndan byk
geliimi, Trkiyedeki askeri kanat iin yeni bir alm ve ilgi alan
oluturmutur. Trkiye, o dnemde, zellikle elindeki eskimi askeri tehizat
ve malzemenin yenilenmesi ihtiyac ile kar karya kalmtr. stelik yeni
almak istedii askeri tehizata da zaman zaman AB ve ABD tarafndan insan
haklar bahanesi ile ambargo uygulanmtr. Bu nedenle Trkiye, benzer
problemlerin nispeten yaanmayacan deerlendirdii srail ile Stratejik
birliine girmekte saknca grmemitir. ABDdeki etkin lobileri aracl ile
bu lke ynetimi zerinde etkin bir arla sahip olan sraille ilikilerin
gelitirilmesi sayesinde Trkiyenin ABD nezdinde nem ve deerinin
artacana ilikin dnce ve grler de bu ibirliinin geliiminde etkili
olmutur.
Dier yandan ki lke arasnda tarihsel bir atma olmad gibi ok
eski tarihlere dayanan bir dostluun olmas da bu ibirliinde nemli rol
oynamtr. 1492 ylnda spanyol engizisyonu ve kinci Dnya Savanda da
Nazi zulmnden kaan Yahudilere dnyada kucak aan tek devlet Trkler
olmutur. Trkiye ve srailin Ortadouda nfusu yz milyona yaklaan
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
10/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
11/139
BRNC BLM
TRKYE SRAL LKLERNN TARH ARKA PLANI
1. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN NCEK TRK-YAHUD
LKLER
1.1. Osmanl mparatorluu Zamanndaki likiler
Osmanllarn Yahudilerle ilk tanmas, 1324 tarihinde olmutur. Orhan
Gazi Bursay fethettiinde, Bizans ynetiminde Bursada yaayan Yahudiler,
Osmanllar kurtarc olarak karlamlar ve Orhan Beyin Bursay fethinde
nemli destek salamlardr. Bu abalar karlnda da Orhan Bey, ehir
hayatn canlandrmak iin, Suriye ve Edirneden sarraf ve darphane
uzmanlar ile Musevi zanaatkrlar getirmi ve Etz Hayim Sinagogunu ina
etmelerine izin vermitir.
Yahudiler, Bizans ynetiminin aksine, Osmanl ynetimi iinde her
trl meslei icra edebilmiler, krsal alanda ve ehirlerde mlk edinme
hakkna kavumulardr.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
12/139
5
stanbulun fethi srasnda yine Bizans Yahudileri, Fatih Sultan
Mehmeti bir kurtarc gibi karlamlar, Fatih Sultan Mehmet de kendilerine
baz ayrcalklar tanyarak, Avrupadan ve Anadoludan Yahudi cemaatininstanbula gelmesini salamtr. Gelen Yahudilerin ekonomik bilgileri
Hristiyan-Osmanl tebaasnn ok stnde olduundan, Yahudiler, stanbul
ile Avrupann ticaret merkezleri arasnda bir kpr vazifesi grerek devletin
gelimesine katkda bulunmulardr. Fatih Sultan Mehmet, Yahudilere gerek
kltrleri gerekse mali konularnda ayrcalklar vermi, bu topluluun dier
toplumlara gre daha ileri gitmelerini salamtr.
Fatih Sultan Mehmetin bu politikas, iki ynl gelime gstermitir.
Birincisi, Osmanlnn fethettii blge halklarna tand zgr yaam,
dinlerini, kltrlerini ve mali durumlarn gelitirmedeki tolerans, Avrupada
ezilen ve smrlen halkn, yeni fetihleri desteklemesini salamtr. kincisi,
Osmanl Yahudilerinin, Avrupada yaayan Yahudilere yazdklar mektuplar
sayesinde, Osmanl Devleti, bar, bolluk ve dostluk lkesi olarak tannmtr.
Bu durum Avrupadan Anadoluya yeni Yahudi glerinin yaplmasn
salamtr.
Sultan II. Beyazt dneminde, hemen btn Avrupa Yahudilerinin Trk
topraklarna getirilmesi olay Osmanl-Trk tarihinin en nemli noktalarndan
birini tekil etmitir. spanyadan, Portekizden, Fransadan, talyadan ve
Avrupann engizisyon vahetinin demir penesini geirdii hemen btn
lkelerden Trk adaletine snmaya koan Yahudileri, Kemal Reisin
kadrgalar Osmanl mparatorluu topraklarna getirmitir.1
spanyadan gelen gmenler, bir taraftan sarayn ve yerel Mslman
halkn, dier taraftan daha nceden blgeye yerlemi Yahudi halkn maddi
1 Ramazan, KURT : Trkiye-srail likilerinin Gelecei, Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_dv.asp?haber=14440, (Eriim Tarihi : 17.11.2005)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
13/139
6
ve manevi destei ile ksa zamanda yeni evrelerine uyum gstermiler, bilgi
ve becerilerini Anadoluya tamlardr. Nitekim bu gmenler stanbulda
1493 ylnda ilk matbaay kurmular, barut imali ve top dkm konularndaalarak, Osmanl Ordularn donatmlardr.
Yahudiler, dier Osmanl Sultanlarnn fetihlerinden sonra da Trk
topraklarna ge devam etmiler ve yzyllar boyunca yaadklar
lkelerdeki bask ve eziyetten farkl bir ekilde Osmanl topraklarnda huzur
iinde yaamn srdrmlerdir.
Memlkllerin Osmanl ordusu karsnda 1516 Mercidabk Savan
kaybetmesi neticesinde Yavuz Sultan Selim 30 Aralk 1516da Kudse
girmitir. Sultan Kudsteki btn dini topluluklara gvence vermi ve
insanlara ibadetlerini rahata yapabilme zgrl tanmtr.
G ettikleri yerlerden zenginliklerini ve bildiklerini Osmanl
mparatorluuna getiren Yahudiler, doktor, maliyeci, sanatkr, siyasi vediplomatik danman olarak Osmanl yneticileri tarafndan en ok aranan ve
takdir edilen kimseler olmulardr. Osmanl d ticareti 16. yzyl sonlarndan
itibaren Yahudilerin ynetiminde gelimitir.
Yahudiler, sosyal ve siyasal yaamda kendilerini tamamen Osmanl
mparatorluu ile kaynam hissetmilerdir. 16. yzyl sonlarna doru parlak
bir ekil alan Yahudi toplumunun yaam, Osmanl mparatorluunungerileme srecine girmesiyle birlikte duraklamtr. Osmanl
mparatorluunun savalar kaybetmesi, Osmanl Yahudileri zerinde nemli
basklarn olumasna yol amtr. 1783ten itibaren balayan bu
yenilgilerde, ne zaman bir Osmanl topra Avrupa ordularnn eline gese,
burada bulunan Hristiyanlar, Trklerle birlikte Yahudilerin de zerine
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
14/139
7
saldrmlar ve mallarn yamalamlardr. Gerileme devriyle birlikte,
yaanan eitli zorluklar nedeniyle Osmanl Yahudilerinin de Avrupa ile
ilikileri kesilmi, aydnlk ve aklclk ana giren Avrupay takip edemeyenYahudiler de gerilemilerdir.
Ancak 1800l yllardan itibaren Osmanl mparatorluunda balayan
yenileme hareketiyle birlikte, Osmanl Yahudileri de gelimeye
balamlardr. Avrupada yaayan soydalarnn yardmlar ile zellikle ticari
alanda ileri gitmilerdir. Bu durum, her devirde olduu gibi Osmanl
egemenliinde yaayan dier Hristiyan aznlklarn tepkilerini ekmitir.
1891-92 yllarnda Rusyada Yahudi aleyhtarl iddetlenince
Yahudiler iin yeni bir g dalgas balam ve bunlardan binlercesi transit
olarak stanbula gelmitir. Daha sonra bu Yahudiler stanbuldan Selanik,
zmir, skenderiye ve Marsilyaya sevk edilmilerdir.2
Osmanl Yahudileri, Sultan Abdlhamit dneminde de gelimelerinedevam etmi ve bu devirde Avrupa Yahudileri, Filistine Yahudilerin
yerlemesi iin alm, ancak mparatorluk iinde yeni etnik sorun
kmasn istemeyen yneticiler, bu blge dnda her yerde yerlemelerine
izin verdikleri halde, Yahudilerin bu blgeye yerlemelerine izin
vermemilerdir. Avrupal lkelerin basklarna ramen Sultan Abdlhamit,
Filistin blgesine Yahudi gn kstlayan kararnameler karm ve
1892den itibaren burada toprak sahibi olmalarn snrlamtr.
2 Fahir ARMAOLU : Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar (Ankara, 1989), 18.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
15/139
8
1.2. srailin Kurulma Sreci ve Trkiyenin Bak As
II. Dnya Sava sonrasnda Birlemi Milletler(BM) Genel Kurulu
Filistin topraklarnn Arap ve Yahudilerce iki devlete blnmesini ve Kuds
Devletinin uluslararas bir statye kazandrlmasn kararlatrmtr.3
Trkiye, 1945-1947 yllar arasnda BMnin Filistin konusunda yapm
olduu oturumlarda Araplarn lehinde bir tutum sergilemitir. zellikle
Araplarn BM Genel Kurulunda Filistine bamszlk verilmesi ile ilgili karar
tekliflerini desteklemitir. Bu destekte blgede bir Yahudi devletininkurulmasnn mevcut gerginlii daha da arttraca endielerinin yeri byk
olmutur.4
Dier yandan Sovyetler Birliinin kurulu aamasnda srail lehinde bir
tutum taknmas Trkiyede blgede Sovyet yanls bir srail devleti kurulaca
phesi uyandrmtr. Gerekten de Sovyetler Birlii bandan itibaren
Filistinin Araplarla Yahudiler arasnda taksimini savunmutur.
Ancak zamanla zellikle Bat lkelerinin yeni kurulan srail devletine
destek vermeleri, Trkiyenin Sovyetler Birliinin srail zerindeki muhtemel
emelleri konusundaki ekincelerini yok etmitir. Bu endielere son veren
dier bir olay ABDnin 1947 ylndan itibaren srailin kurulma srecine verdii
destek olmutur.
Bu dnceler erevesinde, BM Uzlatrma Komisyonunda yer
alarak, Araplardan farkl bir yol izleyen Trkiye, 28 Mart 1949 da bir adm
daha atarak sraili tanyan ilk Mslman lke olmutur.5
3Sleyman ZMEN : Ortadouda Etnik Dini atmalar ve srail (stanbul, 2001), 148.4Trel YILMAZ : Trkiye-srail Yaknlamas (Ankara, 2001), 5.5 Recep ZTRK : Bat Faktrnn Etkisinde Trkiye-srail likilerinin Politikas (Ankara,2004), 85.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
16/139
9
2. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN SONRAK TRK-SRAL LKLER
2.1. Trkiyenin sraili Tanmas
srail ile ilikilerinde uzunca bir dnem Arap endeksli bir politikaizleyen Trkiye, incitmemeye zen gsterdii Arap lkeleri tarafndan srail
devletinin varolma harcn atmakla sulansa da, aslnda Ankara sraili 30
lkenin ardndan 28 Mart 1949da tanmtr.6
Trkiye kurulan srail devletini tanma konusunda balangta ok
temkinli hareket etmitir. Kelimenin tam anlamyla bekle-gr politikas
izlemitir. Bu kapsamda 1948 Arap-srail savanda tarafsz kalmakla birlikte
iki taraftan da blgeye gitmek isteyen vatandalara izin vermemitir.7
Trkiye'nin yeni kurulan srail Devleti ile olan ilikileri, Arap toplumu ile
siyasi ilikileri bozmamak ile srail'in yannda bulunan Bat Dnyas arasnda
bir yer edinmek arasndaki elikiler nedeni ile kesin izgiler ile
balayamamtr. II. Dnya Sava sonrasnda Filistin'in blnmesine kar
kan bir politika izleyen Trkiye, daha sonralar Batl devletlerin vermi
olduu gvenceler ve BMnin bir yesi olarak alnan kararlara uyma
zorunluluunu hissetmek gibi nedenlerle yeni kurulan srail devletini
tanmakla birlikte, temkinli bir politika izlemeye balamtr. Bu politikann
6 Nezih TAVLAS: Trk srail Gvenlik ve stihbarat likileri, ASAM Avrasya Dosyas(srailzel), Cilt 5, Say 1(lkbahar 1999), 77.7 Trel YILMAZ : a.g.e., 6.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
17/139
10
izlenmesine neden olan en nemli etkenlerden birisi de o zamanlar srail'e
Sovyetler Birliinden gelen byk bir Yahudi g dalgas ile Sovyetler
Birlii'nin bu devlet zerindeki etkinliinin artmas olmutur.8
2.2. Diplomatik likilerin Balamas
Trkiye yeni kurulan srail devleti ile diplomatik ilikiler kurma ve
gelitirme konusunda ok nemli faydalar alglamtr. Bunun en nemli
nedeni, ABDnin Ortadouya nemli bir g olarak yerlemesi olmutur. Budurum, Trkiye asndan srailin nemini arttrmtr. Trkiye, ABD
desteinde kurulan srailin Washingtonda Trkiyenin karlarnn
savunucusu olarak faaliyet gstereceine inanmtr.9
Trkiye ve srail arasnda resmi diplomatik ilikilerin balangc, 4
Temmuz 1950 tarihinde imzalanan Ticaret ve deme Antlamas ile
atlmtr. Trkiyenin sraili tanmasndan sonra en nemli gelimeler ticari
alanlarda olmutur. Ticari admlarn gelitirilmesinin dnda, dzenli hava vedeniz balantlar kurulmu, eitli spor karlamalar dzenlenmi ve
kltrel temaslar arttrlmtr.
1950lerin balarnda Trkiye, NATOya katlma abalar, Yunanistan
ve Yugoslavya ile Balkan Pakt oluturma giriimleri ve Pakistanla bir
savunma pakt abalar olmak zere nemli giriimde bulunmutu. 1954
ylnda bu giriimler sonulanm ve Trkiye, ayr savunma pakt iinde
bulunan bir lke durumuna gelmitir. Bu durum Trkiyeyi blgede ok nemli
politik ve askeri bir ekim merkezi haline getirmitir. Nihayetinde srail bu yeni
durumu hemen alglayarak Trkiyede bir askeri atee bulundurma talebinde
8 Hasan KN : Msr-Trkiye-srail geni, Avrasya Dosyas(srail zel), (Sonbahar 1994),36.9 Trel YILMAZ : a.g.e., 8.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
18/139
11
bulunmu ve bu talebi kabul edilmitir.
srailin Ankarada yeni kurulan Eliliine, rdn kral Abdullah ile srailadna dorudan grmeleri yrten Eliyahu Sasson gibi kritik grevdeki bir
personelin atanmas, Trkiye ile ilikilere verilen nemin bir gstergesi
olmutur.
2.3. Trkiyenin Araplara Kar srail ile Denge Politikas
Trkiyenin, NATOya giri amacyla itirak ettii Kore Sava srasnda
tarafsz bir tutum taknm olan Arap lkelerinin, sava sonunda, Nasr yanls
ve Sovyetlere yaknlaan bir politika izlemesi, Trkiyenin ilerici gruptaki Arap
lkelerine kar tavr almasna neden olmutur. Buna karlk, BMnin Koreye
mdahale kararn destekleyen srail ile hemen bir ticaret anlamas
yaplmtr.
sraile kar Araplar tarafndan o dnemde uygulanan ambargonun
Trkiye tarafndan kabul edilmediinin bir nevi ilan demek olan bu
antlamaya Araplarn tepkisi olduka sert olmutur. iddetli Arap reaksiyonu
karsnda Trkiye srail ile ilikilerinde daha temkinli hareket etme yoluna
gitmitir. Bununla birlikte, Trkiye-srail ilikilerinde kazanlan ivme devam
etmi olup, sadece srdrlen ilikiler Arap tepkisi nedeniyle fazla reklm
edilmeden srdrlmtr.
19501955 yllar arasndaki dnemde Trkiye Ortadou blgesinde
aktif bir rol almamtr. Ancak, 24 ubat 1955 tarihinde Badat Paktn kurup
blge politikasnda baat bir aktr olarak liderliine soyunmas ile Arap
dnyasndan dier lkeler ile rekabet iine girmi ve byk tepki almtr.
Ayrca Trkiyenin blgede bir savunma organizasyonu kurmaya almas
zellikle Msr tarafndan ynlendirilen bir Arap milliyetiliinin ykselmesine
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
19/139
12
sebep olmutur. Aka ifade etmek gerekirse, Trkiye Arap yanls
politikalarnn karln bu dnemde tam olarak alamamtr.
Trkiye Araplarn bu tepkilerine ramen 1958 ylnda srail ile gizli bir
asker ittifak anlamas imzalamtr. srailin evre ittifak adn verdii bu
anlama, 1966 Kbrs Krizine kadar gl bir ekilde yrrlkte kalm olup
anlama kapsamnda gizli asker ziyaretler, gizli asker tatbikatlar, istihbarat
paylam ve silah sanayii ibirlii olmak zere eitli faaliyetler
yrtlmtr.10
Tm bu gelimelerin nda, Arap olmayan Trkiye ve srail,Araplarn ounlukta olduu Ortadouda, kendilerine kar pek dost tutum
sergilemeyen Arap lkeleri ile snr komusu olmalar nedeni ile ibirlii ve
birbirlerini karlkl destekleme ihtiyac duymulardr. Bu ilikiler zaman
zaman inili kl bir profil izlese de zellikle ticari alanda byk gelimeler
gstermitir.
2.4. Siyasal Yaknlama
ncelikle, Trkiye ile srail arasndaki ibirliinin bu denli gelimesinde
iki lke liderlerinin gemilerinde aldklar eitimlerin de byk rol olduu
yadsnamayacak bir gerektir.
Cumhurbakan Celal Bayar, merkezi Avrupadaki Evrensel srail
Birlii tarafndan Yahudilere lisan retmek amacyla dnyann drt bir
yannda kurulan Alliance sraelite okulunun Bursa ubesinden, srail
devletinin kurucusu Babakan Ben Gurian da stanbul niversitesi Hukuk
10Erhan BAYURT ve Ufuk ANLI : Trk-srail Gizli ttifak 1958de kurulmu, Aksiyon
Dergisi, Say 552, 04 Temmuz 2005, http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=22088 (EriimTarihi : 04.11.2005)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
20/139
13
Fakltesinden mezun olmutur. Babakan Adnan Menderesin de zmir
Amerikan Kolejinden mezun olmas ve genlik dneminde en yakn
dostlarnn Yahudi sosyetesinin yeleri olmas iki lkenin karar vericilerininbirbirlerini anlamalarna yardmc olmutur.11
Babakan Adnan Menderes ve srail Babakan Ben Gurionun 28
Austos 1958 tarihinde Ankarada bir araya gelerek, iki lkenin stihbarat
alannda dzenli olarak bilgi alverii konusunda ibirlii yaplmas karar
almalarnda bu yaknlamann byk etkisi olmutur.
Adnan Menderes zamannda tm hzyla sren ilikiler yine smetnn tarafndan da devam ettirilmitir. 1964 yl Temmuz aynn ilk
gnlerinde Babakan smet nn, tarihi Johnson mektubunu almasn
mteakip ABD ile yapm olduu grmeler sonras, Yunan babakan
George Papandreau ile grmek iin gittii Fransada srail Babakan
Eshkol Levi ile bulumutur12. Bu bulumada smet nn tarafndan, Yahudi
Lobisinin etkinliiyle ABD tarafndan Kbrsta Trkiye lehine bir zm
oluturma beklentisinin ar bast sylenebilir.
3. SOUK SAVA SONRASI TRKYENN SRAL POLTKASI
3.1. Trkiyenin Gvenlik Sorunlar ve sraille Yaknlamas
II. Dnya Savann sona ermesiyle birlikte Trkiye, Sovyet tehdidi ile
kar karya kalm ve bu durum Trkiyeye NATO ve ABD nezdinde nem
11 Trel YILMAZ : a.g.e., 10.12 Trel YILMAZ : a.g.e., 24.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
21/139
14
kazandrmtr. Ancak Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Trkiye,
kendisine NATO ve ABDden nemli yardmlarn yaplmasna vesile olan bu
roln kaybetmitir.
Souk Savan ardndan, Dou Blokunun yklmasyla ortaya kan
belirsizlik ortam ve otorite boluu, Trkiyenin gvenlii asndan eskiye
nazaran daha byk tehdit ortamlarna maruz kalmasna neden olmutur.
Krfez Krizi, Yugoslavyadaki etnik ve dini atmalar, Kafkasyada Azeri-
Ermeni gerginlii, eenistan sava ve PKK terr rgtnn artan iddet
eylemleri ile bununla balantl Krt sorunu gibi gelimeler bu tehditlerin
saysn arttrmtr.
Yine bu dnemde, Trkiyenin ABye girme srecindeki belirsizlik,
Trkiyeyi sratle, askeri gcn modernize etme ve glendirme, blgesel
askeri ibirliini gelitirme, ekonomik ibirlii gibi konularda almalara
balamasna neden olmutur.
Trkiye bu gvenlik sorunlarn zmede, eskiden olduu gibi ABD
desteine ihtiya duymu ve bu destein ancak sraille ilikilerin gelitirilmesi
ile salanabileceini dnmtr. nk gl Yahudi lobisinin, Ermeni ve
Rum lobilerine kar Trkiyeye destek olaca hesap edilmitir. Dier yandan
iki lkenin karlkl olarak beklentileri de bu ilikide nemli rol oynamtr.
srail Filistin sorununa zm bulma amal dzenlenen 1991 Madrid
Bar Konferans ve bunun bir sonucu olan Bar Sreci Trkiyenin sraille
ikili ilikilerini daha st seviyeye ve daha geni ibirlii alanlarna tamasna
ortam hazrlamtr. Bu tarihten sonra ilikiler ivme kazanarak her alanda
byk gelimeler gstermi, stratejik ittifak ve ibirlii ile neticelenmitir.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
22/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
23/139
16
yaknlamann bir yolu olarak grmektedirler. 15
Dier yandan Trkiye srail ilikilerinin gelimesinde ABDdekiYahudi lobilerinin de byk etkisi olmutur. srail, bir Mslman lke olan
Trkiye ile siyasi ve askeri ynden stratejik bir ittifaka girmeyi, kendi gvenlii
ve blgede yalnzla dmeme asndan gerekli ve zorunlu olarak
grmtr. Bu nedenle; Trkiye ile stratejik ittifakn gelitirilmesi amal
olarak ABDdeki lobilerini etkili olarak kullanmtr.
ABD de blge politikalarnn salkl olarak hayata geirilmesi iin
kendisi ile scak ilikileri olan bu iki lkenin stratejik ittifakna scak bakm vebu ittifakn kurulmas ve gelitirilmesi konusundaki desteini uluslararas
platformlarda her zaman gstermitir.
3.3. Karlkl Menfaat likisi
Souk Sava sonrasnda, Trkiye srail arasndaki ilikilerin
gelimesinde, yeni oluan uluslararas ortamn yannda, bu iki lkenin
birbirlerinden beklentileri de nemli bir rol oynamtr.
zellikle terrizmin, iki lke iin ortak tehdit alglamas olmas,
taraflarn birbirlerinden somut beklentiler iine girmelerine neden olmutur.
srail, Mslman olan Trkiyenin Araplarla srail arasnda bir kpr vazifesi
stlenerek bu lkelerin kendine kar uygulad boykotu ve dmanl bir
nebze olsun azaltabileceini dnmtr. Trkiye se sraille girecei
ilikide bir yandan kendisine kar dost bir tutum sergilemeyen snr
15 Serhat ERKMEN : Trk-srail likilerinde Yeni Bir Dnem mi? , ASAM Stratejik AnalizDergisi (Haziran, 2005), 28.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
24/139
17
komularna kar gzda vermek istemi, dier yandan srailin ABDdeki
Yahudi Lobisi aracl ile askeri ve ekonomik yardm mit etmitir.16
Daha sonraki dnemlerde bu iliki daha ok savunma ve gvenlik
arlkl bir seyir izlemeye balamtr. ki lke silahl kuvvetleri ilikilerin
younluunun yannda, siyasal ekonomik ve kltrel alanlarda da byk bir
gelime kaydetmilerdir.
Dier yandan, srailin ekonomik ve teknolojik adan blgede ne
km olmas da iki lke arasndaki yaknlama zerinde pay sahibi
olmutur. srail, elektronik, yazlm, ileri teknoloji, eczaclk rnleri,otomasyon, savunma sanayiine ynelik telekomnikasyon cihazlar gibi
alanlarda ok ciddi bir gelimeyi ve bymeyi yakalamtr.17
Trkiye, 90l yllarda zellikle ABD ve AB yesi lkelere kar yapt
ihracatta ve bu lkelerden yapm olduu silah almlarnda sorunlar
yaamtr. Yine bu dnemde srailin de benzer problemlerle karlamas iki
lkeyi birbirine yaklatran etkenlerden biri olmutur.
Keza, hracatta skan srail iin, Trkiye zerinden Orta Asya
pazarna alm da gz ard etmemek gerekir. Ayn ekilde, srailin
uygulad bilimsel tarm teknolojisi ile orak topraklardan ylda birka kez
verim almas da Gneydou Anadolu Projesini (GAP) blm blm devreye
sokan Trkiyeye cazip gelmitir18. srail iin de Trkiye, zellikle GAP
blgesine ileri seviyede tarm ara gereleri ve stn nitelikli bitki tohumlar
ihra edilecek bir pazar olarak byk nem kazanmtr.
16 Recep ZTRK : a.g.e., 85.17 Osman Metin ZTRK : Trkiye-srail Askeri birlii zerine, Avrasya Dosyas (srailzel), Cilt 5, Say 1 (lkbahar 1999), 252.18 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 252.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
25/139
18
Btn bu belirttiimiz nedenlerden dolay srail Trkiye
yaknlamasn o dnem iin tamamen doal bir sonu olarak
deerlendirebiliriz.
4. TRK SRAL LKLERNN GELMESN ETKLEYEN
FAKTRLER
4.1. Corafi Etkenler
Ortadou blgesi ok sayda rejimin ve uluslararas snrlarn byk
hassasiyet meydana getirmesinden dolay son derece istikrarsz bir blgedir.
Bu corafyadaki lkelerin ou, hzl nfus art, hzl kentleme, ekonomik
durgunluk, ayr rk, mezhep ve dil farkllklar, slamc kktendinci terr
eylemleri, siyasi istikrarszlk gibi byk sorunlarla i ie yaamaktadr.
Blgede askeri kuvvet kullanm, sava, mdahale gibi olaylar adeta gnlk
hayatn bir paras durumuna gelmi ve bu zellik blgeyi ister istemez
dnyann en byk silah pazarlarndan biri haline getirmitir. Sz konusu
durum Trkiye ve sraili jeopolitik ve jeostratejik adan istikrarsz ve belirsiz
birok lke ile evrelenmesine neden olmutur.
Bunlardan baka, Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra,
Trkiyenin NATOdaki yeliinin yeni gvenlik ortamnda daha az geerli
grnmesi, ABD ve Avrupann Trkiyeye daha az gereksinim duyuyor
izlenimi vermeleri, Trkiyeyi yava yava NATOnun Trkiyenin yakn
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
26/139
19
evresinde ortaya kmas muhtemel gvenlik tehditlerine her zaman etkin
karlk vermeyecei kanaatine varmasna neden olmutur.19
Yksek derecede tehdit alglamas ve bu duruma uygun bir hal tarz
bulma ihtiyacna paralel olarak, Trkiye bu tarihten itibaren kendi savunma
politikalarn oluturmaya balamtr. Hatta bu dnemde Dileri bakan
smail Cem ve evresindeki brokratlar, Trkiyenin corafi olarak
Avrasyann merkezinde yer aldn ve ktalar aras bir siyasi etki
uygulamaya baladn dile getirmeye balamlardr.20
Bu sylem, Trkiyeyi byk bir etki sahasnn merkezine
yerletirmekle kalmam, ayn zamanda, Trkiyenin dnya politikasnda
merkezi bir konuma geldiini ve eksen olarak Orta Asya ve Ortadou lkeleri
ile Bat arasnda bir kpr vazifesi grmeye baladn bir gstergesi
olmutur.
Dier yandan srailin kuzeyden gneye 400 kmyi ve batdan douya
da 120 kmyi bulmayan hava sahas, bu lkenin yksek hzda hareket eden
hava kuvvetlerini korkun bir limit altna sokmaktadr. Bu durum da, srailin
Trkiyenin usuz bucaksz hava sahasnda yapaca ortak tatbikat ve
almalara ne denli ihtiya duyduunun nemli bir gstergesi olmaktadr. 21
19 Efraim INBAR : Trksrail Stratejik Ortakl, ASAM Orta Dou Aratrmalar Dizisi,Say 32, Cilt 4 (Ankara, 2001), 13.20 Daily Probe (Turkish Newsin Haftalk Yayn) ,(10 Mays 1998),15.21 Metehan DEMR : Multi-Containment Politikalar Tepki ttifak, Avrasya Dosyas(srailzel), Cilt 5, Say 1(lkbahar, 1999), 195.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
27/139
20
4.2. Blgesel Tehdit Alglamalar
Bat lkelerinin ounun tersine, Trkiye Souk Savatan, Avrupa
lkelerinden ziyade Ortadou lkelerine zg yksek derecede tehdit
alglamas ile kmtr. Souk Sava dneminde Dou-Bat Karlamasnda
evrede yer alanTrkiye, artlarn deimesi ile kendini merkezde bulmutur.
Yakn evresindeki lke says artm ve bu lkelerin pek ou kendi iinde
ya da devletleraras silahl atmalara srklenmitir22. Bu gelimeler, Trk
siyasi ve askeri evrelerinde uluslar aras krizler ve askeri atmalarn iinde
kalnabilecei endiesine neden olmutur.
zellikle 1. Krfez Savandan sonra Kuzey Irakta meydana gelen
oluumun Trkiyenin ulusal btnln tehdit edecek artlar oluturmas
nedeniyle, Trkiyenin Ortadou politikasn detayl olarak bir kez daha
derinlemesine gzden geirmesine neden olmutur. Bu tarihlerde Trkiye,
gzlemci statsyle Irakl muhalif gruplarn toplantlarna katlm ve Kuzey
Irakl Krt liderlerle yakn ilikiler gelitirmitir. Trk Silahl Kuvvetleri(TSK)
yine bu dnemlerde birok kez snr tesi harekt dzenleyerek PKKnn
Kuzey Irakta slenmesine engel olmaya almtr. Trkiyenin Kuzey Irakta
izledii bu aktif politika Trkiyenin Ortadou politikasnda nemli bir krlma
noktas olarak deerlendirilebilir. Yine 1996 ylnda Trkiyenin Suriyeye nota
vererek bu lkenin PKK unsurlarna verdii destei kesmesi isteinde
bulunmas, Abdullah calan snr d etmesi talebi ve bu notay snra asker
yarak pekitirmesi, Trkiyenin Ortadouda aktif politika gtmeye
baladnn ilk gstergeleri olmutur. Bu hareket tarz Trkiyenin blgesel
bir g olarak gvenliine ynelik tehditleri bertaraf etmede tm hal tarzlarn
deneyebileceine ilikin askeri ve siyasal iradenin birlikte hareket etmesi
asndan nemlidir.
22 Efraim INBAR : a.g.e., 12.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
28/139
21
Dier yandan Gney Kbrs Rum Ynetiminin 1990larn banda
adaya S-300 fzeleri yerletirmesi ve Rusya ile Yunanistann 1 Kasm
1995te Askeri ve Teknik birlii Anlamas imzalamas da Trkiyeyiendielendirmitir. Rusyann ayrca, ranla da ilikilerini gelitirmesi ve
Tahran-Erivan-Moskova geni oluturmas Trkiyeyi gvenlik asndan
kendini tehlikede hissetmesine neden olmutur. Yine blgede inin daha
aktif olma abas ve Bat Avrupann blgedeki politikalarnn deimesi,
Trkiyenin kendisini evrelenmi olarak hissetmesine yol amtr23. Bu
nedenle blgede kendisine seenek braklmayan Trkiye sraille ilikilerini
gelitirmeye yoluna gitmitir.
Burada zerinde durulmas gereken en nemli konu, Trkiye ile srail
arasndaki stratejik ibirliinin klasik bir g dengesi eylemi olarak
alglanmamas gerekliliidir. nk her iki lke, blgedeki devletlerin btn
kombinasyonlarndan askeri olarak daha gldr. Bu ortaklk, temel olarak
blgesel statkoyu korumak ve ortak tehditlerden korunmak iin ibirliine
giden iki revizyonist olmayan gcn karakteristik zellii olarak
alglanmaldr.24
4.3. Ekonomik Etkenler
1990l yllardan itibaren, 1970 ve 1980li yllarda Trkiyenin Arap
yanls politikalar izlemesinin nedenlerinden olan ekonomik faktr kendisini
daha az hissettirmeye balamtr. zellikle 1980li yllarda dnemin
Babakan Turgut zaln balatt ihracata dayal ekonomik reformlar,
gelimi Batl devletlerin byk bir ksmn Trkiyenin en nemli ticari
ortaklar haline gelmitir. Trkiye o yllarda toplam ihracatnn sadece yzde
23 Yavuz Gkalp YILDIZ : Global Stratejide Ortadou (stanbul, 2002), 163.24 Efraim INBAR : a.g.e., 39.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
29/139
22
yirmilik bir ksmn rann da iinde bulunduu slam lkelerine
yapmaktayd.25 Bu sayede Trkiye, srail ile gelitirecei ilikilerde, Arap
lkeleri tarafndan ihracata ynelik olumsuz tepkilerle karlamasdurumunda, bu ekonomik etkileri kolayca gsleyebilecei bir konuma
gelmitir.
Dier yandan srailin ekonomik ve teknolojik adan blge iindeki en
gelimi lke olmas, Trkiye srail ilikilerinin gelimesinde byk etken
olmutur. srail zellikle elektronik, yazlm, ileri teknoloji, eczaclk rnleri,
otomasyon, savunma sanayine ynelik telekomnikasyon cihazlar gibi
alanlarda byk ilerlemeler kaydetmitir. Bu dnemde Trkiyenin Amerika veAvrupa Birlii yesi lkelerle zellikle silah alm konusunda skntl anlar
yaamas da iki lke arasndaki yaknlamann nedenleri olarak
gsterilebilir.26
Daha sonraki yllarda Trkiye ve srail bir takm ekonomik anlamalar
imzalamlardr, bunlar arasnda ortak yatrm zendiren Gmrk anlamas
ve Serbest Ticaret Blgesi anlamas bulunmaktadr. Balangta kk
miktarlarda olan ticaret ilikisi zamanla gelime gstermi ve 2000li yllara
gelindiinde iki lke arasndaki ticaret hacmi bir milyar dolar seviyelerine
gelmitir.27
Son zamanlarda GAPn ekime msait arazilerinin bu proje
kapsamnda su ile bulumas ile srailin Trkiyeye kar ilgisi artmaya
balamtr. zellikle blgede yetitirilecek rnlerin tohum tedariki ve slah
asndan srailin elindeki ileri teknolojinin kullanlmas amal giriimlerine
Trkiyenin de scak bakt bir gerektir. Dier yandan srailli giriimcilerin
Arap ve Trk Cumhuriyetler ile ticari ilikilerini gelitirmek iin Trkiyeye
yaknlamalar bu ilikinin gelimesinde olduka nemli bir etkendir.
25 Trel YILMAZ : a.g.e., 50.26 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 252.27 Efraim INBAR : a.g.e., 25.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
30/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
31/139
24
bir gstergesi olmutur. 1993 ylnda dnemin dileri bakan Hikmet etinin
sraile yapt ziyaret ile Dileri Bakanl seviyesinde ilk olarak balayan
iliki, 1996 ylnda Cumhurbakan Sleyman Demirelin ziyareti ile yinesraili ziyaret eden ilk Trk Cumhurbakan sfatyla devam ettirilmitir. srail
de bu ziyaretlere ayn nemi gstermi ve en byk devlet adamlar
statsyle Trkiyeye birok ziyaret gerekletirilmitir.
Bu dnemde siyasi ilikiler, kltrel balarn younlamas ile daha da
glenmitir. yle ki srail, kendi lkesinden Trkiyeye kltrel ve akademik
akm desteklemi ve bunun iin denek ayrmtr. Bu sayede pek ok Trk
niversitesi mfredatna srailin dili, kltr, tarihi ve siyaseti hakkndadersler eklemi, ulusal mzeler sergi deiiminde bulunmu ve spor
alanndaki ilikiler byk gelime gstermitir.31
Yine 1999 Austosunda meydana gelen depremde srailin ksa
srede kurtarma ekiplerini Trkiyeye gndermesi, depremzedeler iin 320
hanelik bir kk ky ina etmesi, para ve malzeme banda bulunmas,
Trkiye srail ilikilerin salamlatrlmasnda dier bir etken olmutur.32
4.5. Askeri Etkenler
Souk Sava bittii zaman Trkiyenin en fazla tehdit alglamas
yaad lke Suriye ve Yunanistan olmutur. Yunanistan tarafndan 8 Ocak
1986 tarihinde Trkiyeye kar yeni savunma doktrini ortaya atlm ve
Trkiye Yunanistan iin doudaki en byk tehlike olarak gsterilmitir.
31 Anat Lewin:, Turkey and Israel: Reciprocal and Mutual Imaginery in the Media, 1994-1999, Journal fo nternational Afffairs, Cilt 54, say 1, Gz 2000, 239-25132 Turkish Daily News, 26 Ekim 1999
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
32/139
25
Yunanistan bu tehditkr tutumunu, 1995te karasularn 12 mile
karma karar, ayn yl PKKnn lideriyle yunan parlamenterlerin bulumas,
1996da Kardak Krizi gibi olaylar ile devam ettirmitir. Bu arada Yunanistantarafndan Yunanistan, ran, Ermenistan ve Grcistan iine alan bir ortak
ittifak plan ortaya atlm, hatta ileride gnll Arap lkelerinin de bu ittifaka
dhil olabilecei beyan edilmitir.33
Bu ve benzeri durumlar Trkiyeye o dnemde yksek younlukta bir
tehdit ortam iinde olduunu hissettirmitir. Ulusal gvenliini salama
konusunda planlamalar yapmaya balayan Trkiye, zellikle silah almlarnda
o dnemde Bat lkeleri ve ABD ile byk problemler yaamtr. stelikalnan silahlar ok pahal olmakla birlikte kullanmna ilikin snrlama talepleri
de sz konusu olmutur. Dier yandan alnmas talep edilen silah ve
savunma sanayi rnlerinin ortak retimi ve onarm iin gerekli alt yap kurma
faaliyetleri kapsamnda teknoloji transferi konusuna yine bu lkeler tarafndan
pek scak baklmamtr.
Trkiye, o dnemde zorunlu olarak elindeki eski malzemeyi yenilemek
iin uygun lke aramaya balamtr. Kendisine yakn corafyada da bu
problemin zmnde teknoloji olarak srailin uygun olduu grlmtr.
Trkiyenin zorunlu ve acil ihtiyalarnn karlanmas asndan sraille
anlama yapmas o dnem iin mantkl ve olmas gereken bir durum olarak
kabul edilmelidir.34
Yaknlamay srail asndan ele alacak olursak; bir Bat Asya lkesi
olan srailin yz lm yaklak 22.000 km dir. Uzunluu 430 km, genilii
ise 112 kmdir. Topraklarnn te ikisi ldr35. Trkiyenin corafyas ile
karlatrldnda bir Konya iline yakn bir yz lmne sahiptir. srail
zerinde uan bir sava pilotu iin baka lke snrlarna gemeden uaca
33 Yavuz Gkalp YILDIZ : a.g.e.,(2002)., 16334 http:// www.milliyet.com.tr./2002/04/07/yazar /zkan.html ( Eriim Tarihi : 01 Ocak 2006)35 Sleyman ZMEN : Ortadouda Etnik atmalar ve srail (stanbul, 2001), 23.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
33/139
26
sre bir ka dakika ile snrldr. zellikle srail Hava Kuvvetleri pilotlarnn
eitimi iin Trkiye gibi snrlar geni bir lke, sraile ok cazip gelmitir.
Dier yandan iki lke arasndaki askeri ibirliinin erevesini Genel
Kurmay Bakan Orgeneral evik Birin, 1996 yl ubat aynda sraile
yapt ziyaret srasnda imzalanan Askeri Eitim ve birlii Anlamasna
dayandrmak gerekir. nk ikili Askeri birlii, bu zemin zerine
kurulmutur.36
O dnemde srailde Askeri malzeme konusunda retim yapan
firmalarn mallarn pazarlama konusunda Arap vetosu nedeniyle problemyaamalar ve Trkiye ile yakn ilikilerde bu sorunu ama beklentisi de bu
ilikinin askeri boyutta balamasnn en byk etkenlerindendir.
4.6. Uluslararas Ortamn Etkisi
Ellili yllarda, tamamen Batya endeksli bir politika izleyen Trkiye,
blge lkeleri ile ilikilerini Bat zerinden yrtmeye almann yanlln
1964te Kbrs Sorununun BMdeki oylamasnda ancak anlayabilmitir. Bu
oylamada Batl mttefiklerin Trkiyeyi yalnz brakmalar ve sadece
blgedeki slam lkelerinin snrl olarak destek vermeleri, izlenen d
politikann yanlln tm arpklyla ortaya koymutur. Bu olaydan sonra
Trkiye d politikasn eitlendirerek, Bat ile ilikilerin yannda Dou Bloku
ve slam lkeleri ile de yaknlamaya zen gstermeye balamtr.37
36 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 255.37 Davut .DURSUN : Trkiye-srail ilikilerinde yeni dnem mi?,http://www.yenisafak.com.tr/arsiv255./2005/Mays/03/ddursun.htmlm(Eriim Tarihi : 04 ocak2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
34/139
27
70li yllarda Trkiye, slam dnyas ile ilikilerin gelitirilmesini
savunan partilerin etkisi ve ekonomik durumdaki skntlar nedeni ile slam
lkeleri ile yaknlamaya alm, ancak her defasnda Trkiyenin nne,sraille olan ilikileri bir engel olarak konmutur.
1980 ylnda, srail tarafndan Kuds Ebedi Bakent ilan edilince
btn slam dnyas aya kalkm, fakat Trk Dileri bu olaya pek tepki
vermemitir. Meclisin bu olaya tepkisi, dnemin Dileri Bakan Hayrettin
Erkmeni, hakknda verilen gensoru ile bakanlktan drmek olmutur.38
Arkasndan Konyada dzenlenmi olan Kuds Mitingi, 12 Eyll darbesinin
gerekelerinden biri olmutur.
Bat ile ilikileri istenen dzeye getiremeyen 12 Eyll ynetimi, areyi
Ortadou ve slam lkeleri ile iyi ilikiler kurma yolunda bulmutur. Bu
nedenle sraille o dnemde ilikiler maslahatgzar seviyesine indirilmitir.
Ancak Arap lkeleri ile ilikilerinde aradn bulamayan Trkiye,
Souk Sava dneminin sona ermesi ile birlikte Ortadou blgesinde tam bir
yalnzla dm ve ulusal gvenliini salama endiesine kaplmtr.
90l yllar, uluslararas ilikilerin merkezinde ABDnin rolnn devam
ettii bir dnem olmutur. Bu yeni dnem, Trkiye srail ilikilerini de
etkilemitir. kili ilikiler, 1990 91 Krfez Sava ile birlikte hzl bir ivme
kazanmtr. Bu ivme, 1991 Madrid grmeleriyle ve 1993de dnemin
Dileri Bakan Hikmet etinin sraili ziyaretiyle hzlanmtr.39
Krfez Sava, Kuzey Irakta ortaya kan otorite boluu ve PKKnn
burada slenmesi de Trkiyenin endielerini arttrmtr. Ayn dnemde
Suriye ile ciddi bir krize girilmitir. Dier yandan Krfez Sava srasnda
38 Davut DURSUN : a.g.m.39 R.Kaan KURT : Trkiye-srail ilikilerinin Gelecei , Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_dv.asp?haber=14440(Eriim Tarihi 17.03.2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
35/139
28
srailin Irak fzelerine hedef olmas, rann nkleer programn srdrmesi ve
Rusyann rana balistik fze retimine ilikin teknoloji aktarm gibi
gelimeler srail iin de byk tehdit yaratmtr. ki lkenin yakn evresindemeydana gelen bu yeni durumlar, Trkiye ve srail arasnda ilikilerin
glenmesine ve ilerlemesine ortam hazrlamtr.
5. TRK SRAL BRLN GELTREN ANTLAMALAR
5.1. Askeri Eitim ve birlii Antlamas
23 ubat 1996 tarihinde iki lke arasnda imzalanan Askeri Eitim ve
birlii Antlamas ilikilerin geliiminde en belirleyici unsur olmutur. Bu
antlamaya gre iki lkenin hava, kara ve deniz kuvvetleri srekli temas
halinde olacaklar, karlkl eitim sreleri koulsuz olarak yaama
geirilecek, Trk ve srail uaklar birbirlerinin hava sahasn
kullanabileceklerdi.40
Gnmze kadar bu anlamann ierii ile ilgili basnda birok haber
yaymland. Ancak anlamann tam ieriinin ne olduu konusunda kesin ve
net olarak bilgi sahibi deiliz nk 1982 anayasasnn 90. maddesi gerei
askeri anlamalar Meclis gndemine getirilememektedir. Bu nedenle
konunun yurt ii ve yurt d kaynaklarn nda detaylandrlmasnda fayda
olduunu deerlendiriyorum.
40 Trel Ylmaz : a.g.e., 66.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
36/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
37/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
38/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
39/139
32
Trkiye ve srail arasnda savunma ve ibirliinin gelimesinde, iki
lkenin birbirlerinden beklentileri nemli olmutur. Bu ibirliinin en byk
boyutunu askeri malzeme almlar oluturmutur.
Trkiye bu antlama ile 20 25 yllk bir sre zarfnda 150 milyar
dolarlk bir modernizasyon program balatmtr. Trkiyenin bu
modernizasyon programnda sraili tercih etmesinin en byk sebebi Avrupa
lkeleri ve ABDnin baz i basklar nedeniyle rtl ambargo uygulamasdr.
Bu nedenlerden dolay, Pentagonun da onay ile Trkiye ve srail eitli
askeri almlar ve modernizasyonu ieren bu tr bir antlamay
imzalamlardr.47
Bu antlama kapsamnda srail, 632 milyon dolar bedelle TSKya ait
54 adet F-4 modernize etmi, 687.5 milyon dolar bedelle M-60 tank
modernizasyonun projesini alm, 36 milyon dolara yksek irtifa keif podu
ihalesini kazanm, ayrca 183 milyon dolara TSKnn sistem nsansz
Hava Arac (Heron) ihalesini almtr.48
Yine Babakan Erdoann beraberinde Savunma bakan Vecdi
Gnlle birlikte 1 Mays 2005 tarihinde gerekletirdii srail ziyaretinde
Trkiye ile srail arasnda 17 adet ortak askeri proje iin alma
balatlmtr.49
Savunma ve birlii antlamasnn iki lke ilikilerindeki nemi ok
byktr bu sayede birok karlkl rn alm satm gerekletirilmitir. Alm
satm sadece askeri boyutta olmam, 2004 sonu itibar ile demir elik,
otomotiv, mineral yaktlar, makineler, kt, rlmemi giyim eyas bata
olmak zere birok sanayi rnnden Trkiye sraile 1,3 milyar dolarlk bir
47 B.Meliha ALTUNIIK : Trkiye ve Ortadou: Tarih, Kimlik, Gvenlik (stanbul, 1999), 205.48 Barkn IK : srail, F-4 uaklarnda ikinci paketi de istiyor, Milliyet (7 Mays 2005)49 Hrriyet (2 Mays 2005)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
40/139
33
ihracat gerekletirmitir. Yine ayn dnemde srailden ithalat 712 milyon
dolar civarnda olmutur.50
Savunma ve birliinin iki lke asndan bilinen durumlar dnda
deiik alan ve koullarda uygulama alanlar domu olup bunlardan bazlar
aada belirtilmitir.51
- Askeri tatbikatlar, (Bunlarn ou gizlidir. Bu tatbikatlarda srail,
Trkiye ile birok gizli bilgileri paylamaktadr)
- Balistik fzelerin yaylmasna ilikin mcadele ve ran, Irak gibinc lkelerden kaynaklanan tehditlere kar stratejik ibirlii,
- Kara Kuvvetlerinin ibirlii erevesinde iki lke subaylarnn,
Trkiyedeki bir askeri akademide bilgisayarl simlasyon eitimi yapmalar
konusunda Trkiye ve srail ortak alma ve karlkl fikir alveriinde
bulunmaktadr.
Grld gibi iki lke imzalam olduklar Savunma ve birlii
Antlamasn ikili ticari ilikiler, dzenlenmi olan tatbikatlar ve karlkl
eitim ve ibirlii ile gelitirme yoluna gitmilerdir.
5.3. Serbest Ticaret Alan Antlamas
Trkiye ve srail arasnda ticari ilikilerin gelitirilmesinde iki lke
arasnda atlan en byk adm, 14 Mart 1996 tarihinde imzalanp 1 Mays
1997 tarihinde yrrle giren Serbest Ticaret Alan Antlamasdr.
50 D Ekonomik likiler Kurulu(DEK) : srail lke Blteni (Nisan 2005), 6.51 Trel YILMAZ : a.g.e., 80.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
41/139
34
Antlama aadaki hususlarda ibirliini kapsamaktadr;52
- Teknik bilgi ve dokman mbadelesi,
- Taraflarn ilgili aratrma kurulularnda yaynlanan aratrma
sonularnn mbadelesi,
- Bitkisel ve hayvansal genetik biyolojinin materyal mbadelesi,
- Her iki lkenin ilgi alanlarna giren konularda uzman mbadelesi,
- Her iki lkede kurslar, seminerler, konferanslar ve toplantlar
dzenlenmesi,
- Sulama ve sulama sistemleri konularnda bilgi mbadelesi,
- Taraflarn ilgili kurulular arasnda ortak almalarn tesisi,
- Tarmsal pazarlamada ibirlii konusunda iki lke zel sektr
kurulular arasnda ortak yatrmlarn ve nc lke pazarlarna almann
tevik edilmesi konularnda mutabakata varmlardr.
Bu antlamaya gre, Trkiye ve srail kademeli olarak en ge 1 Ocak
2000 tarihine kadar Serbest Ticaret Alan oluturma karar almlardr.
Antlamann amac; iki lke arasndaki ticaret hacmini arttrmann yannda,
dk maliyetli girdilerle retim maliyetinin drlmesi ve srailin ticaretinin
% 85ini tercihli antlamalara sahip olduu lkelerle yapt gz nne
52 Antlamann Tam metni iin bkz. R.G. (18 Temmuz 1997), S.23053.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
42/139
35
alnarak, daha nce bu pazara giremeyen Trk rnlerinin sraile ticaretini
tevik etmek ve kolaylatrmak olarak deerlendirilebilir.53
Bu antlamann iki lke tarafndan imzaland 14 Mart 1996 tarihinde
Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmasna likin Antlama ve Gelir
zerinden Alnan Vergilerde ifte Vergilendirmeyi nlemek ve Vergi
Kaaklna Engel Olma Antlamas da imzalanmtr. Sz konusu
antlamalar ile taraflar, kendi lkelerinde dier akit tarafn yatrmclarna
elverili imknlar yaratma ve yatrmlar tevik etme konusunda mutabakata
varmlardr.
Trkiye ve srail arasnda ticari ilikilerin gelimesi iin kurumsal ve
hukuki ereve bu ekilde izildikten sonra yeni ihracat imknlar aratran
Trk firmalar iin srail, nemli bir pazar ve gei lkesi olmutur. Serbest
Ticaret antlamas ile Trk irketleri, srail ve onun komularna, daha da
nemlisi antlamann 5. maddesi gerei ABDye, kotasz ve gmrksz
ihracat olanana kavumutur.
Ancak, bir maln srail rn olarak kabul grmesi ve ABDye
gmrksz ve kotasz ihra edilebilmesi iin kriterin gereklemesi
gerekmektedir.
Bu kriterler;54
- rnn yapmnda kullanlacak malzemenin ithalat durumunda, sz
konusu malzemenin kapsaml bir deiimden gemesi,
- srailde % 35lik bir katma deer almas,
53 Trel YILMAZ : a.g.e., 95.54 Trel YILMAZ : a.g.e., 96.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
43/139
36
- rnn yolda baka bir lkenin gmrnden gemeden ABDye
gitmek zere srailden yklenmesidir.
nk srailin ABD ile olan Ticaret Antlamas gerei Amerika, hibir
lkeye tanmad ayrcal sraile tanmaktadr. Yar mamul rnn yzde
35i srailde retilirse, bunu kotasz Amerikan pazarna girmesine msaade
etmektedir. Trkiye ile srail arasndaki Serbest Ticaret Antlamas, srail ile
Amerika arasndaki bu zel koullarn, Trkiye tarafndan da kullanlmasnn
yolunu amaktadr.55
Trkiyenin gmrk vergileri yksek olduu iin sraile satamadmallar satmasn salarken, srailden de ayn nedenlerle alamad baz
mallar ithal etmesini salamtr. D Ekonomik likiler Konseyinin verilerine
gre, Serbest Ticaret Antlamasndan sonra ihracatta 1000, ithalatta 800
yeni rn devreye girmitir.56
Bu sayede Askeri olarak balayan Trkiye srail ilikileri ticari alanda
da ayn ivmeyi gstererek ilerleme kaydetmi olup iki lke arasndaki ticaret
hacmi 2005 sonu itibar ile 2 milyar dolara ulamtr.
55 Sabah (25 Mays 1999)56 Trel YILMAZ : a.g.e., 97.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
44/139
KNC BLM
TRKYE SRAL LKLERNN ULUSLAR ARASI LKLER
AISINDAN DEERLENDRMES
1. TRKYE SRAL LKLERNN BUGN
1.1. Siyasi ve Sosyo-Kltrel Alandaki Trk srail likileri
1990l yllardan itibaren nce alt dzeyde, daha sonra srasyla
Bakan, Babakan ve Cumhurbakan dzeyinde yaplan ziyaretler, ikiliilikilere olduka pozitif bir ivme kazandrmtr. Bu ilikilere paralel olarak
kltrel alanda da karlkl ziyaretler yaplm, festivallere karlkl olarak
itirak edilmi, sinema ve televizyon alanlarnda ibirlii yaplmtr.
Aslnda Trk-srail ilikilerinde; Arap-srail savalar, Kudsn igali ve
mnferit olaylarn zaman zaman tansiyonu ykseltmesi hari ciddi bir sorun
yaanmamtr.
Kamuoyu anketleri ve medya eilimlerine bakldnda, yaygn bir
Filistin sempatisi olmasna ramen srail ile iyi ilikilere kar gl bir kar
tavra rastlanmamaktadr. Tarihi olarak anti-Semitizm hibir zaman Trkiyede
ciddi bir sorun olarak ortaya kmam, zamannda Avrupadan kovulan
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
45/139
38
Yahudilere kucak aan Trk insan, stanbulda ikiz terr saldrlarnda
vurulan sinagoglarn yarasn yine birlikte sarmtr. 57
Musevilerin Portekiz ve spanya'dan srlp, Osmanl mparatorluu
tarafndan 1492 ylnda kabul edilmelerinin 500. yl dnm nedeniyle, 1989
ylnda kurulan 500. Yl Vakf, iki lke ilikilerinin gelimesi iin olumlu
almalar yapmtr. Bahse konu vakfn zellikle ABD'deki faaliyetleri ve
lkedeki Yahudi Lobisini etkileyerek destek salamalar, uluslararas alanda
Trkiye iin olumlu bir alma olmutur. Sosyal alandaki etkinliklerle de
lkemizin tantmna yardmc olmulardr. Szde Ermeni Soykrm ile ilgili
bir tasarnn ABD Kongresinden gemesinin engellenmesinde 500. Yl
Vakf'nn ve ABD'deki Yahudi Lobisi 'nin youn destei grlmtr.
Trkiyedeki kumarhanelerin ve kapatlmasna ve terr olaylarna bal
olarak son yllarda Trkiye ve srail arasnda turizm ilikileri olduka
gerilemitir. 2003 ylnda Trkiyeyi 321.152 srailli turist ziyaret etmi, 2004
ylnda bu rakam %6,9 azalarak 299.172 olarak gereklemitir.58
ki lke yksek dzey devlet adamlarnn karlkl ziyaretleri son
yllarda zaman zaman duraan seyir izleyen Trkiye srail ilikilerinin
canlandrlmas ve devam ettirilmesi asndan anlaml ve nemlidir. Her iki
lkede stratejik ibirlii erevesinde balayan ilikilerin gemite olduu gibi
seyrinden yanadr. Bu iliki zaman zaman inili kl bir seyir izlese de hi
bir zaman kopma noktasna gelmemitir ve olaan seyri ile hala devam
etmektedir.
57 Blent ARAS:, Trkiyenin srail Politikasn Anlamak, Turkishtime, 15 Austos-15 Eyll2005, http://www.turkishtime.org/31/38_3_tr.asp (Eriim Tarihi : 07.04.2006)58 DEK(D Ekonomik likiler Kurulu) srail lke Blteni,http://www.deik.org.tr/ulkebulteni.asp?check=false&councilId=21(Eriim Tarihi :14.02.2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
46/139
39
1.2. Ticari ve Ekonomik Alanda Trk srail likileri
1980li yllarn ikinci yarsnda gelimeye balayan ikili ticari ve
ekonomik ilikilerimiz Ortadou Bar Srecinin balamas ve diplomatik
ilikilerimizin 1991 ylnda Bykelilik seviyesine karlmasyla ivme
kazanmtr.
1 Mays 1997de iki lke arasnda Serbest Ticaret Anlamasnn
yrrle girmesiyle, yaklak 200 rne uygulanan gmrk vergileri
kaldrlm, bu sayede iki lkenin karlkl ihracat ve ithalat rnlerinde kaydadeer bir art olmutur. Sz konusu Serbest Ticaret Anlamas kapsamnda,
gmre tabi olan baz tekstil rnlerine uygulanan % 13,3 lk verginin 1
Ocak 2000 tarihi itibar ile kaldrlmas sonucu kademeli olarak sraille ticaret
hacmimizde bir art olmutur. 1995 ylnda sraile 239 milyon dolar olarak
balayan ihracatmz 2004 ylna gelindiinde yaklak olarak 1,3 milyar dolar
sevilerine gelmitir59. 2005 sonu itibar ile iki lke arasnda turizm ve askeri
ekonomik ilikiler dnda kalan alanlarda toplam 2 milyar dolarlk bir ticaret
hacmi bulunmaktadr.60
Burada ekonomik ilikilerin tutarndan ziyade srailin dier lkeler ile
olan ticaret boyutunun Trkiye ile karlatrlmasnda fayda vardr. 2005
Maysnda Babakan Recep Tayyip Erdoann sraili ziyaretinden nce
aklamada bulunan srailin Trkiye Bykelisi Pinhas Aviviye gre; 61
srailin Trkiye ile olan karlkl d ticareti 2 milyar dolar amtr.
Bu rakam koskoca Rusya ile olan ticaretin tam iki katdr. Bu rakama
59 D Ekonomik likiler Kurulu(DEK) , srail lke Blteni, www.deik.org.tr.(Eriim Tarihi : 02Ocak 2006)60 Perma Hazbay : Political Troubles between Turkey and Israel?, The Washington Instutefor Near East Policy,Peacewatch, say 459 26 Mays 2004,http://www.washingtoninstitute.org./templateC05.php?CID=2150 (Eriim Tarihi : 18 Ocak2006)61 Semih DZ : Trk-srail ilikileri alm yrm, Milliyet (2 Mays 2005)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
47/139
40
savunma sanayi alanndaki ibirlii ve Trkiyeyi her yl ziyaret eden
400 bini akn sraillinin adam bana braktklar yaklak 1000 dolar
dahil deildir
Bu rakamlardan da belli olduu gibi Trk-srail ilikileri son yllarda bir
hayli gelimitir. Bu ilikilerin temelinde askeri ilikinin olduu ve askerin
ilikinin kopmas durumunda dier ilikilerin salkl yrmeyecei tezinin de
artk geerlilii kalmamtr. nk ilikiler askeri alann dna fazlasyla
tam durumdadr.
ki lke arasndaki ekonomik ilikiler son yllarda dnemseldalgalanmalar ile birlikte zaman zaman azalma gstermitir. Bu meseleye
doru bir yaklam tarz olabilir. Ancak ekonomik olarak iyi ilikilere sahip
olmakla ekonomik adan stratejik ibirlii iinde bulunmak ayr kavramlardr.
Bu balamda Manavgat Suyunun sraile satlmas, Bak-Ceyhan boru
hattnn sraile uzatlmas gibi gereklemesi zor projelerin tam olarak
tamamlanmam olmasnn ikili ilikilerin ekonomik boyutunu snrladn
sylemek yanl olmayacaktr.62
Dier yandan srail ile Trkiye arasndaki ortaklk, Ortadou, Orta
Asya ve Kafkasyada yeni bir ilikiler a kurabilecei varsaym ile balam,
ancak u ana kadar belirli bir mesafe kat edilmesine ramen ibirliini ortaklk
ya da ittifaka dntrecek bir noktaya henz ulalamamtr.
1 Mays 2005 tarihindeBabakan Recep Tayip Erdoann Savunma
Bakan Vecdi Gnl dahil be bakan ve birok iadam ile srail ziyareti
Trkiyenin son dnemlerde srail ile duraan olan ilikiye tekrardan gl bir
ivme vermek amal olduu deerlendirilmektedir.
62 Serhat ERKMEN : a.g.m., 28.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
48/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
49/139
42
30 yl aradan sonra 90l yllarn bandan itibaren hzla gelien Trkiye
srail ilikisinin zellikle 1994 ylndan sonra hzland grlmektedir. 23ubat 1996da imzalanan Askeri Eitim birlii Anlamas iki lke arasndaki
yakn ilikinin de gstergesi olmutur. Bu anlama iki lke ilikilerin stratejik
boyuta getiini gstermektedir.65
Bu ilikinin balangcndaTrk Silahl Kuvvetleri etkin rol oynamasna
ramen, iki lkede gvenlik alannda, askeri kapasitelerini arttrmaya ve
savunma sanayilerini korumaya yarayabilecek ok sayda ibirlii alan
olduunu hissetmitir. Nisan 1992de iki Savunma Bakanl ibirlii ilkelerizerinde bir belge imzalamlardr ve bu belge Ekim 1994te askeri ibirlii
iin spesifik alanlarn ayrld, ibirlii alannda daha somut bir protokole
dntrlmtr.66
1994 ylnda, iki lke karlkl askeri atee deiiminde bulunmu ve
ilikilerin gelitirilmesinde katk salamlardr. Daha sonra bu ilikiler, st
dzey askeri yetkililerin karlkl ziyaretleri ile ivme kazanm ve iki lke
silahl kuvvetleri ilikilerini st dzeye karan anlamalar imzalanmtr.
1996dan beri, stratejik deerlendirmelerin oluturulmas ve alverii
iin ylda iki kere srail ve Trkiyede dnml olarak resmi ortak forum
dzenlenmektedir. Genelde bu grmelerde, srail heyetinin banda
Savunma Bakanlnn mstear bulunurken, Trk gruba Genelkurmay
kinci Bakan bakanlk etmektedir. 1998in sonunda askeri ibirlii ylesine
gelimitir ki, Trkiye Tel Avivdeki askeri atee saysn birden e karrken
srail Ankaradaki irtibat subay saysn ikiye karmtr.67
65 Sernur Yasskaya : Trkiye-srail Stratejik birliinin Snrlar,www.sbu.yildiz.edu.tr/YLTezleri/tez3.htm - 27k (Eriim Tarihi : 22 Ocak 2006) :66 Efraim INBAR : a.g.e., 26.67 Efraim INBAR : a.g.e., 29.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
50/139
43
ki lke arasndaki askeri ibirlii, silahlarn sat ve retimi alann da
kapsamaktadr. Bunun arkasndaki en nemli neden, zellikle ABD ve dier
silah reticisi lkelere olan bamll en aza indirmektir. Her iki lke dekendi kendine yeterlilii amalamaktadr.
Askeri ibirliinin u anki dzeyi, gelecekteki ortak bir askeri harekt
iin bir altyap sistemi oluturmutur. Ortak tatbikatlar, Karlkl askeri
ziyaretler, personeller arasndaki ibirlii ve istihbarat alverileri karlkl
ilerlii arttrmaktadr. Bu durum blgede Trkiye ve sraile dzenlenecek
muhtemel bir harekta kar caydrcl arttrmaktadr.
2. K LKENN RTEN GVENLK ENDELER
2.1. Araplara Kar ttifak htiyac
Irak sava sonras deien ortamda, hem Trkiyenin hem srailin
ortak tehdit alglamas azalmtr. Ancak rann Nkleer silah elde etme
abas, kkten dinci terrizme kar ortak mcadele etme gereklilii,
Suriyenin Trkiye ile su ve Hatay, srail ile Golan Tepeleri sorunu, Iraktaki
otorite eksikliinden kaynaklanan oluum vb. nedenler, iki lkenin Araplara
kar ibirliini devam ettirme karar vermelerinde olduka etkili olmutur.
Bilindii gibi Trkiye, kinci Dnya Sava sonunda Komnizmi bir
tehdit olarak deerlendirip batya ynelmitir. Araplar ise Baty kendi
varlklarna ve bamszlklarna bir engel olarak alglayp Dou Bloku lkeleri
ile samimi ilikiler gelitirmilerdir. zellikle Trkiye ve srail ilikisini Batnn
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
51/139
44
emperyalist yaylmac politikasnn bir paras olarak grmler ve her frsatta
bu ilikiye tepkilerini dile getirmilerdir.68
zellikle son yllarda Suriye ve rann kimyasal silah gelitirme
abalar her iki lkeyi de rahatsz etmektedir. Suriye bir anlamazlk
durumunda kuzeyden ve gneyden ate altnda kalacandan ekinirken,
ran ise atom reaktrlerine saldr olabilecei endiesi yaamaktadr. Bu
lkelerin Silahlanma programlar ve politikalar Trkiye ve sraili tehdit
etmektedir.
Bu kapsamda Rusyann Suriyeye, sraili vurabilecek uzun menzillifze satma teebbs de kayda deer bir husustur69. nmzdeki yllarda,
Rusyann da Arap lkelerine silah destei yapaca, bu kapsamda ABDnin
Ortadoudaki politikalarna engel olmaya alaca gz ard edilmemesi
gereken bir husus olacaktr.
Dier yandan Stockholm Uluslararas Bar Aratrmalar
Enstitsnn rakamlarna gre son on yl iinde en ok silah alan be
lkenin iinde Suudi Arabistan ve Birleik Arap emirlikleri de bulunmaktadr.
Bu Arap lkelerinin silahlanmasnda dikkate deer bir durumdur.70
Trkiye srail arasndaki ittifakn, Ortadouda bar srecinin ynn
tayin etmekte kuvvetli bir etkisi olduu aikardr. Bugn blgede birok devlet
arasndaki problem ve atma alanlar ikinci plana dmtr. Trkiye ile
srail arasndaki ittifak Araplar birlemeye zorlamaktadr.
68 Amikam NACHMAN : A Triangular Relationship: Turkish Israeli Cooperation and tsmplication For Greece, Cahiers detudes sur la Mditerrane Orientale et Le Monde Turco-ranien, No :28 Juin-December 199969 Armaan KULOLU : Ortadoudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine StratejikEtkileri, ASAM Stratejik Analiz Dergisi (Haziran 2005), Cilt 6, Say 66, 73.70 Selehattin E.AKIRGL : Kirli Silah Yayor , Yeni afak (04.08.2003)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
52/139
45
Trkiye srail ibirlii uzun sredir aralar bozuk olan Suriye ve Irak
arasndaki ilikilerin dzelmesine yol am, baz Arap lkelerinin rana kar
tutumunda bir lde yumuama gzlenmesine neden olmutur. Yakngelecekte Ortadouda yine bu balamda allmam cephelerin olumas
kuvvetle muhtemeldir.71
2.2. Ortadou Blgesindeki Yeni Oluumlar Karsnda Savunma
ve birlii htiyac
ABD Iraka yapt mdahale ile blge lkelerine gzda vermi ve
onlardan daha demokratik yapya doru deimek zorunda olduklar hissini
yaratmtr. Blgedeki otoriter rejimli lkeler, yaadklar bask sonucu ve
ABDnin Irakta yaptklarna da bakarak, kendilerini, ABD mdahalesine
maruz kalmadan deitirmek zorunda hissetmeye balamlardr. Libyann
Kitle mha Silahlar aratrma programlarn durdurup, lkenin bu konuda
denetlenmesine izin vereceini aklamas bu erevede deerlendirilebilir.72
Krfez Sava, uluslararas sistemin yan sra, Ortadou alt sistemini
de deitirmitir. zellikle, Irakn iine dt durum Trkiyenin gvenlik
alglamalarn etkilemeye balamtr srail Golan tepelerinin ve Filistinin
galleri ve Kudsn durumu gibi nedenlerle mevcut durumun deimesine
karyken, Trkiyede kendi toprak btnlne ynelik sorunlarn(Suriyenin
Hatay zerindeki iddialar ve su meselesinde dzenlemelerin deimesi, PKK
terr vb.) zmlenmesi, komu lkelerden Irak, rann ve Kbrsn
statkosunun hali hazr durumu ile devamndan yanadr.73
71 Yavuz Gkalp YILDIZ : a.g.e.(stanbul, 2004),305.72 Armaan KULOLU : a.g.m.(Haziran, 2005), 79.73Serhat ERKMEN : a.g.m., 27.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
53/139
46
Ancak Arap milliyetilii ve slami radikalizm bu statkonun
devamndan yana olmayp tekil devletlerin dierlerinin i meselelerine
mdahale etme arzu ve yeteneini hala cesaretlendirmektedir. Ak savaadk riskli dk maliyetli ekici bir alternatif de, devrimci gruplar vastas ile
yrtlecek gizli savatr. Bu gr as; ran, Suriye, Libya, Sudan, Cezayir,
Msr, srail, Lbnan ve dier yerlerde saldrlarda bulunan gruplar
desteklemektedir.74
Ortadou blgesindeki gvensizlik ortam, blge lkelerini askeri
harcamalara yneltmekte, bu da mevcut gerilimin daha da artmasna sebep
olmaktadr. Bu gerilim nedeniyle veya darbe, devrim yada etnik gruplardankaynaklanan bir nedenle meydana gelebilecek kk apl bir sava ve rejim
deiiklii, zellikle Irak, Msr, rdn yada Suudi Arabistanda dn
olmayan kaos ortam yaratma riski tamaktadr. Blgedeki mevcut durumun
bir gecede deimesine sebep olabilecek bu tarz bir gelime hem srail hem
Trkiye asndan byk tehlike arz etmektedir.
Bu balamda, Ortadoudaki petrol reticisi lkelerin stratejik
konumlarn zayflatarak bu lkelerden gelebilecek tehditleri azaltmay
hedefleyen bu ibirlii, ABDnin de desteiyle ok kuvvetli bir bask arac
olarak, yakn gelecekte Ortadou lkelerinin siyasal rejimlerinde de deiime
neden olabilir. Rejim deiiklii nedeniyle ortaya kacak Kuzey Irak benzeri
bir oluum, bu blgede birok kkten dinci rgtn meydana kmasna,
kararsz bir durumun olumasna ve kontrol zor bir corafyann meydana
gelmesine etkide bulunabilir. Bu nedenle bu ibirliinin kapsam ve erevesi,
muhtemel oluumlar kontrol edecek ve iki lkenin gvenlik stratejileri ile
rtecek ekilde esnek, deiken ve zmleyici olmak zorundadr.
74Alptekin DURSUNOLU : Stratejik ttifak, Trkiye-srail likilerinin yks,(stanbul,2000), 334.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
54/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
55/139
48
dine daha fazla ynelme ve ortaya kan muhafazakr liderlere sarlma
ynnde ortaya kmaktadr.76
Arap dnyasnda en ok ileri srlen savlardan birisi de, devletlerin
snrlarnn yapay olduu ve emperyalist gler tarafndan oluturulduudur.
Dolaysyla yapay olarak oluturulmu snrlarn doal ayrm noktas olamaz
ve bu nedenle de meru deildir. Bu sav ayn zamanda Irakn Kuveyti igal
ederken dayand dncelerden biridir.77
Ortadou blgesi buraya kadar bahsettiimiz birok problemle
bouurken bir de bu corafyaya Arap ve Mslman ounlua ramen, birYahudi devletinin zorla monte edilmesi ile adeta sorunlar yuma haline
gelmitir. Bu nedenle Ortadounun bnyesel yaps bir trl srail devletini
kabul edememitir. Arap ve Mslmanlarn ounlukta olduu bir corafyada
farkl din ve rktan gelen bir devletin yaayamayaca noktasndan hareketle,
blgenin nfus yapsnn deitirilmesi ve blgede ok uluslu ve ok dinli yeni
bir yaplanmann gndeme geldii grlmektedir.
Kuzey Irakta ortaya kacak Arap olmayan yeni bir devlet ile Gney
Irakta ortaya kacak Snni olmayan yeni siyasal yaplanma, Ortadou
blgesinin ok uluslu ve ok kltrl bir yapya doru dnmesine yardmc
olacaktr. Bu yeni yaplanma Irak paralarken, Suriyede yaayan Alevilerin,
Snnilerin ve de Drzlerin yeni eyalet yaplanmalar ierisinde yeniden
rgtlenmeleri de, blgenin ok kltrl yapya dnmesine yeni katklar
salayacaktr.78
Bu Trkiyenin kucana byyen bir Krdistan sorunu, srail iinde her
ne kadar balangta kontroll ve kendi yararna gibi gzkse de, ap
76 Sonja Hegasy:, A moment of nclusion: Reaction in the Arap World, Middle EastPolicy,Cilt.9,Say 4 (Aralk 2002)., 83.77 Serhat ERKMEN : a.g.m., 20.78 Anl EEN : Orta Dou Yeniden Yaplanrken, Avrasya Dosyas, Cilt 5, Say 1 (lkbahar1999), 262.
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
56/139
49
gittike byyen ve bydke sorunlar da e zamanl oalan, kontrol
imknsz hale gelecek bir corafya anlamna gelmektedir.
Aslnda eski bir Trk atasznde belirtildii gibi ylann ba kkken
ezilmelidir tabiri bu ilikinin amalarndan birini ok iyi aklamaktadr. Her iki
lkede gelitirdii stratejik ibirlii ile kendi menfaatleri dnda gelien
olaylara bymeden, zamannda mdahale edebilmeyi ve gerektiinde g
birlii ile sinerji yaratmay hedeflemektedir. Bu kararsz corafya her trl
soruna gebe olup her an patlamaya hazr bir saatli bomba durumundadr. Bu
saatli bombann patlamasndan sonra az veya ok mutlaka evresindekilerin
etkilenmesi sz konusudur. O yzden Orta Dou corafyasnn kontrolamacyla Trkiye srail stratejik Ortakl iki lke iinde byk nem arz
etmektedir.
2.4. Nkleer Silahlanmay Kontrol abalar
ran, 22 Temmuzda Trkiye, srail ve tm Orta Dou lkelerini
endielendiren orta menzilli fze olan Saab 3n(1300 km. menzilli) at
denemelerini gerekletirdi. Bylece Orta Dou lkeleri arasnda
silahlanmada fzeler dnemine girilmi oldu.79
Son zamanlarda dnya gndemini en ok megul eden balklar
arasnda rann nkleer program yer almaktadr. ran, 1968 ylndan itibaren
Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamasna (NPT) taraf olduunu
ileri srerek, bu antlamann kendine salad haklar kullanmak istediini ve
ayrmcla uramak istemediini belirtmektedir. NPT Antlamasnn IV.
79 Babakanlk Basn Yayn ve Enformasyon Mdrl:, D Basnda Trkiye Blteni,http://www.byegm.gov.tr/yaynlarmz/DISBASIN/1998/08/14X08X98.HTM#%205, MainichiShinbun (Japon Gazetesi 13 Austos 1998),(Eriim Tarihi : 02.04.2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
57/139
50
Maddesi erevesinde, antlamaya taraf lkelerin nkleer tesis kurma ve
nkleer faaliyetleri barl amalarla kullanma hakk olup ayn antlamann
II. Maddesi, taraf lkelerin imkn ve kabiliyetlerini nkleer silah gelitirmeynnde kullanmalarn ve bu ynde bir niyete sahip olmalarn aka
yasaklamtr.80
Ortadou blgesinde rann nkleer gce sahip olmas, dier blge
lkeleri zerinde siyasi ve stratejik bir stnlk kazanmasna olanak
salayacaktr. Bu durum blgede bal bana bir gvensizlik ve ileriye
ynelik bir belirsizlikle birlikte istikrarszlk da yaratacaktr. zellikle
Trkiyenin yan bandaki bir komusunun nkleer gce sahip olmas, isteristemez o lkeyi blgede baat bir faktr haline getirecektir. Anlalaca gibi
byle bir oluum da Trkiye asndan hi de arzu edilen bir durum deildir.
Dolays ile rann nkleer g elde etme abalarn kayg ile takip edilmesi
gerekmektedir. Dier bir deyile, Ortadouda nkleer gce sahip ve
dnyann drdnc petrol reticisi bir lkenin, nkleer gce sahip olmayan
teki lkelere kar byk bir stnlk salayaca tartlmaz bir gerektir.
ran, ABD sayesinde hem Afganistanda Taliban, hem de Krfezde
Irak tehdidinden kurtulmutur. zellikle Iraktaki ve Iraka komu krfez
lkelerindeki ii nfus vastasyla etkisini tm krfez blgesine geniletmitir.
Bu suretle ran, tarihinde jeopolitik potansiyelinin zirvesine ulat bir dnemi
yaamaya balamtr.
Amerika ve ngilterenin Irakta baarl olmas, keza Afganistanda
istikrarn kurulmas rann elinde dersek mbalaa etmemi oluruz. Hal byle
iken, Trkiyenin Ortadou, Kafkasya ve Trk cumhuriyetlerinde blgesel g
olma veya sz sahibi olma iddias, kendisi de nkleer teknolojiye sahip
80 Arzu Celalifer : Trkiye-ran likilerindeki Dnm Noktalar ve Son GelimelerinDeerlendirilmesi, Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu(USAK),http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar.php?type=13&id.=92(Eriim Tarihi : 20.02.2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
58/139
51
olmad takdirde, hele Avrupa Birliinin de dnda kalrsa inandrc
olmaktan ok uzak kalacaktr.81
Konu srail asndan incelendiinde; Ortadouya srailden sonra
ikinci bir nkleer gcn girmesi hi phesiz blgede halen yaygn olan
gvensizlii ve gergin ortam alabildiince arttran bir problem olacaktr.
srailin dier korkusu da, rann uydu yoluyla erken uyar sistemine
kavumu olmasdr. ran, Rusyann da destei ile kendi uydusu olan Sina-
1 uydusunu yrngesine yerletirmitir. ran nmzdeki gnlerde baka
uydular da uzaya gnderme niyetinde olup, bu uydular ahap 4 fzeleri ileuzaya gndereceini belirtmitir.82
ABD ve srail bu gelimeler nda rann nkleer gce ulamasna
asla izin vermeyeceklerini ve gerekirse bir askeri harekta bile girieceklerini
aklamlardr. randa saldrya uramas durumunda silahl kuvvetlerinin
cevabnn derhal, kesin ve ykc olacan aklamtr.
rann sz konusu durumu, sraile byk rahatszlk vermektedir.
Dier yandan bu tehlikenin bertaraf edilmesi de o kadar kolay
gzkmemektedir. nk rann nkleer tesislerini bir yerde toplamayp lke
geneline datt ve topran derinlerine gmd konusunda istihbarat
bilgileri mevcuttur.
Ayrca rann Rusyadan ald Tor M-1 fzesavar sistemleri ile gl
bir hava savunma sistemine sahip olmas bu lkeye ynelik saldr
seeneklerini zorlatrmakta ve kstlamaktadr. Ayn ekilde bu lkenin btn
dnyada terr faaliyetlerine girime kapasitesinin bulunmas da bir dier
81 zdem SANBERK : Asimetrik Komuluk Riski, Radikal Gazetesi (1 ubat 2006)82 Sinan OGAN : rann Nkleer Krizine Farkl Bir Bak, Trkiye Uluslar aras likiler veStratejik Analizler Merkezi(TRKSAM),http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=1&yazi=736( Eriim Tarih : 20.02.2006)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
59/139
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
60/139
53
biimindeki savan ne ordular, ne klasik silahlar, ne de grevlendirilmi
komutanlar mevcuttur. Daha da kts uzun vadeli yenme ya da yenilme
sonucu netlik kazanacak bir amac da yoktur.
Trkiye zellikle 1984 ylndan itibaren PKK terr rgt ile tanmas
ile bu kavram yakndan tanm ve ne anlama geldiini 35 bin insan, 150
200 milyar dolar maddi kayp, yaklan, yklan ve tahrip edilen bir altyap,
Dou ve Gneydou Anadolu blgesinin geri kalmas, blgede salkl bir
gven ortamnn oluturulamamas gibi bir ok ar bedel deyerek
renmitir.84
Terr yznden neredeyse yarm asrdr kaybettiimiz insan says
ABDnin 2. Dnya Savandaki ve Vietnam Savandaki kayplarna ok
yakn, hemen hemen Kore Savandaki Amerikan kayplar ile ayndr. Terr
nedeniyle meydana gelen ekonomik kayp, birok lkenin gayri safi milli
hslasndan ok daha fazla olup bu rakam, Trkiyeye ekonomik alanda bir
lke kurabilecek kadar ok paray kaybettirmitir. Bu kayplarn sonucunda
oluan isizlik, yatrmlardaki ve gelirdeki dme ve PKK terr nedeniyle
gerilen ortam, demokrasiden ve insan haklarndan verdiimiz tavizler de
cabasdr.85
in kt yan, Trkiye terrle mcadelede kazand birok baarya
ramen hibir zaman tam anlamyla terrn bittiinden veya ne zaman
biteceinden emin olamamtr. nk terr uyuyan bir yanarda gibidir. Ne
zaman sinsi yzn gsterip faaliyete geeceini kestirmek gerekten ok
zordur. Terr destekleyen lkelerin kar ve menfaatleri dorultusunda
hangi admn nerede atlacan tahmin etmek neredeyse imknszdr. Bu
adm 11 Eyllde Amerikada kiz kulelere uak arpmas, baka bir gn
stanbulda patlayan bombalar eklinde veya Londrada metroda patlayan bir
84 Adnan ZDORU : Terr ve Bat, Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_d.asp?haber=3816 (Eriim Tarihi 20.02.2006)85 Nilgn GLCAN : PKK Mcadelemiz Baarl m ?.Turkish Weekly ,15 Ekim 2005
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
61/139
54
bomba eklinde kanl yzn tm arpkl ile gstermektedir. Bilnoya
bakldnda en ok zarar gren kesim, masum, olan bitenden habersiz,
terrle hibir alp veremedii olmayan insanlar olmaktadr.
srailde benzer ekilde yllardr terrle mcadele iinde olup
terrizmden en ok etkilenen lkelerin banda gelmektedir. Bu tr terr
eylemlerinin en byk nedeni srail Filistin ihtilafndan kaynaklanmaktadr.
1982 ylnda balayan terr eylemleri sraili terrle mcadele konusunda
etkili tedbirler almaya zorlamtr. zellikle canl bomba ve bomba ykl
kamyonlarla dzenlenen terr eylemleri sraili terrle birlikte yaamaya
mahkm etmitir.
Terr ve iddet olaylarndan bunalan srail, Filistin tarafndan geen
eylemcileri kontrol etmek ve terr eylemlerini engellemek maksadyla 750 km
uzunluunda bir duvar inasna dahi balam olup dnyadan gelen birok
tepkiye ramen bu duvarn yapm almalarna tm hz ile devam etme
karar almtr.86
srailde terr nedeniyle meydana gelen eylem ve saldrlarn, alnacak
tm tedbirlere ramen devam etmesi muhtemeldir. nk blgedeki Arap
nfusu sraili kurulduu gnden itibaren dman olarak alglamtr. Dier
yandan, Filistin seimlerinde srailin terr rgt olarak nitelendirdii
Hamasn baar ile kmas da, srail tarafndan arzu edilen bir durum
olmamtr. Dolays ile sraili bulunduu corafyada nmzdeki gnlerde
birok problemin bekledii aikrdr.
Buraya kadar bahsettiimiz terr konusundaki benzer problemler iki
lkeyi birbirine yaklatrmaktadr. Babakan Recep Tayip Erdoann 1 Mays
2005 tarihinde sraile yapm olduu ziyarette, srailin Lbnan snrndan
86 Hrriyet (24 ubat 2004)
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
62/139
55
geite kullanlan insansz hava arac ve yeralt kablosu gibi konularda srailli
yetkililerde temasta bulunulduu basnda yer almtr.
Terr ve Terrle mcadele srecinde iki lkenin de birbirinden
renecei birok ey olduu muhakkaktr. Ancak iki lke iinde ortak
problem tekil eden terr problemi ne yazk ksa dnemde zmlenecek gibi
grnmemektedir. Bununla birlikte Terre kar iki lkenin etkili ibirliinin,
olaylarn engellenmesi ve mcadele bakmndan baarl bir sonu
douraca gz ard edilmeyecek bir gerektir.
Ancak Terr konusunda sraille birlii gelitirilirken son zamanlardabu lkenin kuzey Iraktaki faaliyetleri de dikkatle takip edilmelidir. lkemiz
menfaatine ters den bir davran mutlaka engellenmelidir.
3. TRKYE SRAL ASKER BRLNN TRKYEYE
SALAYACAI FAYDALAR
3.1 Stratejik Ortakln Trkiyeye Blgesel G Olma Yolunda
Katklar
Trkiye bugn; Avrupa, Asya ve Afrika ktalarnn birletii noktada bir
kpr, dnya g dengesini etkileyebilecek srekli ve ok ynl kar ve g
atmalarna sahne olan, Ortadoudaki petrol kaynaklarna yaknl ve Orta
Asya'daki Trk devletleri ile tarihi ve kltrel balar nedeniyle avantaja
sahip, nemli bir jeopolitik ve jeostratejik konumdadr.
Trkiye ayn zamanda Bat Avrupann en byk topraklarna sahip
devletidir. Askeri gc btn NATO lkeleri iinde ABDden sonra ikinci
8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM
63/139
56
srada gelmektedir. 185 dnya lkesi iinde nfus itibaryla 16., toprak
bykl itibaryla 32. ve ekonomik gc itibaryla 16. srada olan bir dnya
devletidir.87
Trkiye, jeopolitik ve jeostratejik mevkii itibariyle;88
- Dnyann en nemli petrol rezervlerine sahip Ortadou ve Hazar
Havzas,
- nemli deniz ulatrma yollarnn kava durumunda bulunan
Akdeniz Havzas,
- Tarihte her zaman nemini srdrm olan Karadeniz Havzas ve
Trk Boazlar,
- SSCB ve Yugoslavya'nn dalmas sonucu yapsal deiikliklere
urayan Balkanlar,
- Etnik atmalar yannda, zengin tabi kaynaklara sahip Kafkasya ve
bunun daha tesinde, Orta Asya'nn oluturduu corafyann merkezinde
etkili bir konumda bulunmaktadr.
ktay birbirine balayan ve ok nemli bir jeostratejik konuma
sahip olan Trkiye, a
top related