Türkiye-İsrail Askeri İşbirliğinin Türkiye'nin Ortadoğu Politikasına Etkileri - Mehmet ERDEM

8/6/2019 Trkiye-srail Askeri birliinin Trkiye'nin Ortadou Politikasna Etkileri - Mehmet ERDEM

1/139


2/139


3/139

Ayrca, master derslerinde verdikleri bilgiler ile ufkumu aydnlatan tm

hocalarma ve tezin ortaya kmasnda emei geen tm dostlarm ve

arkadalarma binlerce teekkrler yi ki varsnz.


4/139

iii

NDEKLER

NSZ .. iNDEKLER................................................................................................iii

KISALTMALAR.............................................................................................vi

GR ..........................................................................................................1

BRNC BLM

TRKYE SRAL LKLERNN TARH ARKA PLANI

1. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN NCEK TRK YAHUD

LKLER ..................................................................................................4

1.1 Osmanl mparatorluu Zamanndaki likiler .................................4

1.2. srailin Kurulma Sreci ve Trkiyenin Bak As......................8

2. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN SONRAK TRK SRAL

LKLER ..................................................................................................9

2.1. Trkiyenin sraili Tanmas...........................................................9

2.2. Diplomatik likilerin Balamas ...................................................10

2.3. Trkiyenin Araplara Kar srail ile Denge Politikas ..................11

2.4. Siyasal Yaknlama ......................12

3. SOUK SAVA SONRASI TRKYENN SRAL POLTKASI...............13

3.1. Trkiyenin Gvenlik Sorunlar ve sraille Yaknlamas ............13

3.2. Trkiyenin srail Politikasna Amerika Etkisi ...............................15

3.3. Karlkl Menfaat likisi .........................................................16

4. TRK SRAL LKLERNN GELMESN ETKLEYEN

FAKTRLER ...........................................................................................18

4.1. Corafi Etkenler ..........................................................................18

4.2. Blgesel Tehdit Alglamalar........................................................20

4.3. Ekonomik Etkenler .....................................................................21

4.4. Siyasi Etkenler ..........................................................................23

4.5. Askeri Etkenler ...........................................................................24


5/139

iv

4.6. Uluslararas Ortamn Etkisi..........................................................26

5. TRK SRAL BRLN GELTREN ANTLAMALAR...................28

5.1. Askeri Eitim ve birlii Antlamas............................................285.2. Savunma ve birlii Antlamas .................................................31

5.3. Serbest Ticaret Alan Antlamas ................................................33

KNC BLM

TRKYE SRAL LKLERNN ULUSLARARASI LKLER

AISINDAN DEERLENDRMES

1. TRKYE SRAL LKLERNN BUGN..........................................37

1.1. Siyasi ve Sosyo-Kltrel Alandaki Trk srail likileri...............37

1.2. Ticari ve Ekonomik Alanda Trk srail likileri .........................39

1.3. Askeri Alanda Trk srail likileri..............................................41

2. K LKENN RTEN GVENLK ENDELER .................................43

2.1. Araplara Kar ttifak htiyac .......................................................43

2.2. Ortadou Blgesindeki Yeni Oluumlar karsnda savunma ve

birlii htiyac ............................................................................45

2.3. Kararsz Bir Corafyada G Birlii.............................................47

2.4. Nkleer Silahlanmay Kontrol abalar .......................................49

2.5. Terr ve Terrle Mcadelede birlii htiyac.............................52

3. TRKYE SRAL ASKERBRLNN TRKYEYE SALAYACAI

FAYDALAR..............................................................................................55

3.1. Stratejik Ortakln Trkiyeye Blgesel G Olma Yolunda

Katklar........................................................................................55

3.2. Trk Silahl Kuvvetlerinin Modernizasyonu ve Savunma Sanayinin

Geliimi Asndan Trk-srail likileri.........................................59

3.3. Orta ve Uzun Vadede Gelitirilebilecek Sivil ve Askeri birlii

Alanlar........................................................................................66


6/139

v

NC BLM

STRATEJK ORTAKLIIN ORTADOU BLGESNE ETKLER

1. TRKYE SRAL ASKERBRLNE TEPKLER............................71

1.1. Stratejik birliine Dnyadan Gelen Tepkiler..............................71

1.2. Ortadou ve Arap lkelerinden Gelen Tepkiler...........................75

1.3. ten Gelen Siyasi ve Politik Tepkiler ..........................................80

2. STRATEJK BRLNN BLGEYE ETKS.............................................84

2.1. Trkiye srail Askeri birliine Kar Oluumlar .......................84

2.2. Arap lkelerinin Silahlanma abalar..........................................872.3. Blgesel G Olma Yolunda Mcadele.......................................90

2.4. Stratejik birlii Balamnda Trkiyenin Ortadou Blgesindeki

stikrar Oluumuna Katks Ne Olabilir? .....................................94

3. BYK ORTADOU PROJESNDE TRKYE VE SRALE VERLEN

ROLLER...................................................................................................98

3.1. Byk Ortadou Projesi ve Trkiye.............................................98

3.2. Trkiye srail Stratejik birliinin Byk Ortadou Projesine

Etkileri ......................................................................................104

3.3. Byk Ortadou Projesi ve sraile Kurgulanan Roller..............107

4. TRKYENN DER ORTADOU LKELERLE ORTA VE UZUN

VADEDEKLKLERNN MUHTEMEL BOYUTLARI .........................110

4.1. Trkiye srail Askeri birliinin Arap lkeleri zerindeki

Olumsuz Etkisinin Dzeltilmesi ................................................110

4.2. Trkiyenin Ortadou lkeleri le Orta ve Uzun Vadeli likilerinde

Muhtemel Politikalar Neler Olabilir? ........................................116

SONU ......................................................................................................121

KAYNAKA ...............................................................................................125

ZET ......................................................................................................133

ABSTRACT ................................................................................................135


7/139

vi

KISALTMALAR

a.g.e. : Ad Geen Eser

a.g.m. : Ad Geen Makale

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

bkz. : Baknz

BDT : Bamsz Devletler Topluluu

BOP : Byk Ortadou Projesi

BM : Birlemi MilletlerDEK : D Ekonomik likiler Kurulu

DE : Devlet statistik Enstits

GAP : Gneydou Anadolu Projesi

GDEM : Giriimci Destekleme Merkezleri

GOP : Geniletilmi Ortadou Projesi

K : slam Konferans rgt

KS : Kitle mha Silahlar

MSB : Milli Savunma BakanlMSAD : Mstakil Sanayici Adamlar Dernei

NATO : North Atlantic Treaty Organisation(Kuzey Atlantik

Antlamas Tekilat)

NPT : Non Prolifeferation Treaty(Nkleer Silahlarn Yaylmasnn

nlenmesine likin Antlama)

MASHAV : srael Ministry of Foreign Affairs Center for International

Cooperation (srail Dileri Bakanl Uluslararas birlii

Merkezi)MZ : Mutabakat Zapt

SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

SSM : Savunma Sanayi Mstearl

TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

TSK : Trk Silahl Kuvvetleri


8/139

GR

Souk Savan sona ermesi ile birlikte, II. Dnya Savandan beri

NATOnun ve ABDnin yakn mttefiki olan Trkiye, evresindeki oluumlar

nedeniyle gvenlik tehdidi alglamaya balamtr. Souk Sava yllarnda

Avrupa ile Sovyetler arasnda Sovyetlere en yakn noktada adeta bir kalkan

grevi stlenen Trkiye, bu rol sayesinde o dnemde gvenliini de

NATOnun emsiyesi altna girerek salamtr. Ancak Souk Savan sona

ermesi ve NATOnun ilevselliinin tartlmaya balanmas ile Trkiye, ciddi

anlamda gvenlik endiesine kaplm ve kendini bulunduu corafyadayalnz hissetmeye balamtr.

zellikle 19901991 Krfez Krizi srasnda Avrupal mttefiklerin

Trkiyeye destek salamamas, ABDnin Iraka ynelik icra ettii 1. Krfez

Harektnda Trk ekonomisinin byk zarar grmesi ve ABnin Trkiyenin

bavurusunu 1987 ylnda reddetmesi ile birlikte, Trkiyenin Batya olan

inanc kaybolmutur. Yksek derecede tehdit alglamas ve bu duruma uygun

zmler retme ihtiyacna paralel olarak Trkiye, bu tarihten itibaren

Ortadouda kendine zg politikalar retmeye balamtr.

Bu gelimeler nda Trkiyenin d politikasndaki bu almn ve

Ortadouya yeni yaklamnn nemli gstergelerinden biri sraille daha iyi

ilikiler gelitirmek olmutur. Bu yaknlamann ilk adm da 1991 yl

sonlarnda iki lke ilikilerinin bykelilik dzeyine karlmas karar

olmutur.

Dier yandan II. Dnya Sava sonunda srail, Ortadou

corafyasnda yeni bir devlet olarak ortaya kmtr. srailin kuruluu ncesi

kadar, kurulmasndan sonraki olaylarda Ortadouda birok sorunu

beraberinde getirmitir. Kurulan srail devletinin, yzlm olarak kk bir

toprak paras olmasna ramen, tarihten gelen byk bir arla sahip


9/139

2

bulunmas ve arkasnda ABD gibi byk bir gcn de desteinin olmas, bu

lkeyi Ortadou corafyasnda nemli bir konuma ykseltmitir. Byk

ounluu Mslman olan Ortadou devletleri sraili kuruluundan itibarenreddetmiler ve bu corafyadan silebilmek iin drt kez sraille kar karya

gelmilerdir. Ancak srail Araplarla yapm olduu Savalarn hepsinde stn

gelerek kurulduu blgede kalcln pekitirmitir.

Ancak epeevre kendisine dman olan bir Arap corafyas ile evrili

olan srail, bu bilinle son yllarda yakn evresinde mttefik lke arayna

girmi ve blgede Arap topluluunda olmayan ancak Mslman bir lke olan

Trkiye ile scak ilikiler gelitirme yoluna girmitir.

90l yllarda bir yandan terr dier yandan ekonomik ve siyasi adan

byk zorluklar yaayan Trkiye iin sraille ilikiler, ilk aamada mantkl

gelmitir. srailin son yllarda zellikle Askeri teknoloji asndan byk

geliimi, Trkiyedeki askeri kanat iin yeni bir alm ve ilgi alan

oluturmutur. Trkiye, o dnemde, zellikle elindeki eskimi askeri tehizat

ve malzemenin yenilenmesi ihtiyac ile kar karya kalmtr. stelik yeni

almak istedii askeri tehizata da zaman zaman AB ve ABD tarafndan insan

haklar bahanesi ile ambargo uygulanmtr. Bu nedenle Trkiye, benzer

problemlerin nispeten yaanmayacan deerlendirdii srail ile Stratejik

birliine girmekte saknca grmemitir. ABDdeki etkin lobileri aracl ile

bu lke ynetimi zerinde etkin bir arla sahip olan sraille ilikilerin

gelitirilmesi sayesinde Trkiyenin ABD nezdinde nem ve deerinin

artacana ilikin dnce ve grler de bu ibirliinin geliiminde etkili

olmutur.

Dier yandan ki lke arasnda tarihsel bir atma olmad gibi ok

eski tarihlere dayanan bir dostluun olmas da bu ibirliinde nemli rol

oynamtr. 1492 ylnda spanyol engizisyonu ve kinci Dnya Savanda da

Nazi zulmnden kaan Yahudilere dnyada kucak aan tek devlet Trkler

olmutur. Trkiye ve srailin Ortadouda nfusu yz milyona yaklaan


10/139


11/139

BRNC BLM

TRKYE SRAL LKLERNN TARH ARKA PLANI

1. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN NCEK TRK-YAHUD

LKLER

1.1. Osmanl mparatorluu Zamanndaki likiler

Osmanllarn Yahudilerle ilk tanmas, 1324 tarihinde olmutur. Orhan

Gazi Bursay fethettiinde, Bizans ynetiminde Bursada yaayan Yahudiler,

Osmanllar kurtarc olarak karlamlar ve Orhan Beyin Bursay fethinde

nemli destek salamlardr. Bu abalar karlnda da Orhan Bey, ehir

hayatn canlandrmak iin, Suriye ve Edirneden sarraf ve darphane

uzmanlar ile Musevi zanaatkrlar getirmi ve Etz Hayim Sinagogunu ina

etmelerine izin vermitir.

Yahudiler, Bizans ynetiminin aksine, Osmanl ynetimi iinde her

trl meslei icra edebilmiler, krsal alanda ve ehirlerde mlk edinme

hakkna kavumulardr.


12/139

5

stanbulun fethi srasnda yine Bizans Yahudileri, Fatih Sultan

Mehmeti bir kurtarc gibi karlamlar, Fatih Sultan Mehmet de kendilerine

baz ayrcalklar tanyarak, Avrupadan ve Anadoludan Yahudi cemaatininstanbula gelmesini salamtr. Gelen Yahudilerin ekonomik bilgileri

Hristiyan-Osmanl tebaasnn ok stnde olduundan, Yahudiler, stanbul

ile Avrupann ticaret merkezleri arasnda bir kpr vazifesi grerek devletin

gelimesine katkda bulunmulardr. Fatih Sultan Mehmet, Yahudilere gerek

kltrleri gerekse mali konularnda ayrcalklar vermi, bu topluluun dier

toplumlara gre daha ileri gitmelerini salamtr.

Fatih Sultan Mehmetin bu politikas, iki ynl gelime gstermitir.

Birincisi, Osmanlnn fethettii blge halklarna tand zgr yaam,

dinlerini, kltrlerini ve mali durumlarn gelitirmedeki tolerans, Avrupada

ezilen ve smrlen halkn, yeni fetihleri desteklemesini salamtr. kincisi,

Osmanl Yahudilerinin, Avrupada yaayan Yahudilere yazdklar mektuplar

sayesinde, Osmanl Devleti, bar, bolluk ve dostluk lkesi olarak tannmtr.

Bu durum Avrupadan Anadoluya yeni Yahudi glerinin yaplmasn

salamtr.

Sultan II. Beyazt dneminde, hemen btn Avrupa Yahudilerinin Trk

topraklarna getirilmesi olay Osmanl-Trk tarihinin en nemli noktalarndan

birini tekil etmitir. spanyadan, Portekizden, Fransadan, talyadan ve

Avrupann engizisyon vahetinin demir penesini geirdii hemen btn

lkelerden Trk adaletine snmaya koan Yahudileri, Kemal Reisin

kadrgalar Osmanl mparatorluu topraklarna getirmitir.1

spanyadan gelen gmenler, bir taraftan sarayn ve yerel Mslman

halkn, dier taraftan daha nceden blgeye yerlemi Yahudi halkn maddi

1 Ramazan, KURT : Trkiye-srail likilerinin Gelecei, Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_dv.asp?haber=14440, (Eriim Tarihi : 17.11.2005)


13/139

6

ve manevi destei ile ksa zamanda yeni evrelerine uyum gstermiler, bilgi

ve becerilerini Anadoluya tamlardr. Nitekim bu gmenler stanbulda

1493 ylnda ilk matbaay kurmular, barut imali ve top dkm konularndaalarak, Osmanl Ordularn donatmlardr.

Yahudiler, dier Osmanl Sultanlarnn fetihlerinden sonra da Trk

topraklarna ge devam etmiler ve yzyllar boyunca yaadklar

lkelerdeki bask ve eziyetten farkl bir ekilde Osmanl topraklarnda huzur

iinde yaamn srdrmlerdir.

Memlkllerin Osmanl ordusu karsnda 1516 Mercidabk Savan

kaybetmesi neticesinde Yavuz Sultan Selim 30 Aralk 1516da Kudse

girmitir. Sultan Kudsteki btn dini topluluklara gvence vermi ve

insanlara ibadetlerini rahata yapabilme zgrl tanmtr.

G ettikleri yerlerden zenginliklerini ve bildiklerini Osmanl

mparatorluuna getiren Yahudiler, doktor, maliyeci, sanatkr, siyasi vediplomatik danman olarak Osmanl yneticileri tarafndan en ok aranan ve

takdir edilen kimseler olmulardr. Osmanl d ticareti 16. yzyl sonlarndan

itibaren Yahudilerin ynetiminde gelimitir.

Yahudiler, sosyal ve siyasal yaamda kendilerini tamamen Osmanl

mparatorluu ile kaynam hissetmilerdir. 16. yzyl sonlarna doru parlak

bir ekil alan Yahudi toplumunun yaam, Osmanl mparatorluunungerileme srecine girmesiyle birlikte duraklamtr. Osmanl

mparatorluunun savalar kaybetmesi, Osmanl Yahudileri zerinde nemli

basklarn olumasna yol amtr. 1783ten itibaren balayan bu

yenilgilerde, ne zaman bir Osmanl topra Avrupa ordularnn eline gese,

burada bulunan Hristiyanlar, Trklerle birlikte Yahudilerin de zerine


14/139

7

saldrmlar ve mallarn yamalamlardr. Gerileme devriyle birlikte,

yaanan eitli zorluklar nedeniyle Osmanl Yahudilerinin de Avrupa ile

ilikileri kesilmi, aydnlk ve aklclk ana giren Avrupay takip edemeyenYahudiler de gerilemilerdir.

Ancak 1800l yllardan itibaren Osmanl mparatorluunda balayan

yenileme hareketiyle birlikte, Osmanl Yahudileri de gelimeye

balamlardr. Avrupada yaayan soydalarnn yardmlar ile zellikle ticari

alanda ileri gitmilerdir. Bu durum, her devirde olduu gibi Osmanl

egemenliinde yaayan dier Hristiyan aznlklarn tepkilerini ekmitir.

1891-92 yllarnda Rusyada Yahudi aleyhtarl iddetlenince

Yahudiler iin yeni bir g dalgas balam ve bunlardan binlercesi transit

olarak stanbula gelmitir. Daha sonra bu Yahudiler stanbuldan Selanik,

zmir, skenderiye ve Marsilyaya sevk edilmilerdir.2

Osmanl Yahudileri, Sultan Abdlhamit dneminde de gelimelerinedevam etmi ve bu devirde Avrupa Yahudileri, Filistine Yahudilerin

yerlemesi iin alm, ancak mparatorluk iinde yeni etnik sorun

kmasn istemeyen yneticiler, bu blge dnda her yerde yerlemelerine

izin verdikleri halde, Yahudilerin bu blgeye yerlemelerine izin

vermemilerdir. Avrupal lkelerin basklarna ramen Sultan Abdlhamit,

Filistin blgesine Yahudi gn kstlayan kararnameler karm ve

1892den itibaren burada toprak sahibi olmalarn snrlamtr.

2 Fahir ARMAOLU : Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar (Ankara, 1989), 18.


15/139

8

1.2. srailin Kurulma Sreci ve Trkiyenin Bak As

II. Dnya Sava sonrasnda Birlemi Milletler(BM) Genel Kurulu

Filistin topraklarnn Arap ve Yahudilerce iki devlete blnmesini ve Kuds

Devletinin uluslararas bir statye kazandrlmasn kararlatrmtr.3

Trkiye, 1945-1947 yllar arasnda BMnin Filistin konusunda yapm

olduu oturumlarda Araplarn lehinde bir tutum sergilemitir. zellikle

Araplarn BM Genel Kurulunda Filistine bamszlk verilmesi ile ilgili karar

tekliflerini desteklemitir. Bu destekte blgede bir Yahudi devletininkurulmasnn mevcut gerginlii daha da arttraca endielerinin yeri byk

olmutur.4

Dier yandan Sovyetler Birliinin kurulu aamasnda srail lehinde bir

tutum taknmas Trkiyede blgede Sovyet yanls bir srail devleti kurulaca

phesi uyandrmtr. Gerekten de Sovyetler Birlii bandan itibaren

Filistinin Araplarla Yahudiler arasnda taksimini savunmutur.

Ancak zamanla zellikle Bat lkelerinin yeni kurulan srail devletine

destek vermeleri, Trkiyenin Sovyetler Birliinin srail zerindeki muhtemel

emelleri konusundaki ekincelerini yok etmitir. Bu endielere son veren

dier bir olay ABDnin 1947 ylndan itibaren srailin kurulma srecine verdii

destek olmutur.

Bu dnceler erevesinde, BM Uzlatrma Komisyonunda yer

alarak, Araplardan farkl bir yol izleyen Trkiye, 28 Mart 1949 da bir adm

daha atarak sraili tanyan ilk Mslman lke olmutur.5

3Sleyman ZMEN : Ortadouda Etnik Dini atmalar ve srail (stanbul, 2001), 148.4Trel YILMAZ : Trkiye-srail Yaknlamas (Ankara, 2001), 5.5 Recep ZTRK : Bat Faktrnn Etkisinde Trkiye-srail likilerinin Politikas (Ankara,2004), 85.


16/139

9

2. SRAL DEVLETNN KURULMASINDAN SONRAK TRK-SRAL LKLER

2.1. Trkiyenin sraili Tanmas

srail ile ilikilerinde uzunca bir dnem Arap endeksli bir politikaizleyen Trkiye, incitmemeye zen gsterdii Arap lkeleri tarafndan srail

devletinin varolma harcn atmakla sulansa da, aslnda Ankara sraili 30

lkenin ardndan 28 Mart 1949da tanmtr.6

Trkiye kurulan srail devletini tanma konusunda balangta ok

temkinli hareket etmitir. Kelimenin tam anlamyla bekle-gr politikas

izlemitir. Bu kapsamda 1948 Arap-srail savanda tarafsz kalmakla birlikte

iki taraftan da blgeye gitmek isteyen vatandalara izin vermemitir.7

Trkiye'nin yeni kurulan srail Devleti ile olan ilikileri, Arap toplumu ile

siyasi ilikileri bozmamak ile srail'in yannda bulunan Bat Dnyas arasnda

bir yer edinmek arasndaki elikiler nedeni ile kesin izgiler ile

balayamamtr. II. Dnya Sava sonrasnda Filistin'in blnmesine kar

kan bir politika izleyen Trkiye, daha sonralar Batl devletlerin vermi

olduu gvenceler ve BMnin bir yesi olarak alnan kararlara uyma

zorunluluunu hissetmek gibi nedenlerle yeni kurulan srail devletini

tanmakla birlikte, temkinli bir politika izlemeye balamtr. Bu politikann

6 Nezih TAVLAS: Trk srail Gvenlik ve stihbarat likileri, ASAM Avrasya Dosyas(srailzel), Cilt 5, Say 1(lkbahar 1999), 77.7 Trel YILMAZ : a.g.e., 6.


17/139

10

izlenmesine neden olan en nemli etkenlerden birisi de o zamanlar srail'e

Sovyetler Birliinden gelen byk bir Yahudi g dalgas ile Sovyetler

Birlii'nin bu devlet zerindeki etkinliinin artmas olmutur.8

2.2. Diplomatik likilerin Balamas

Trkiye yeni kurulan srail devleti ile diplomatik ilikiler kurma ve

gelitirme konusunda ok nemli faydalar alglamtr. Bunun en nemli

nedeni, ABDnin Ortadouya nemli bir g olarak yerlemesi olmutur. Budurum, Trkiye asndan srailin nemini arttrmtr. Trkiye, ABD

desteinde kurulan srailin Washingtonda Trkiyenin karlarnn

savunucusu olarak faaliyet gstereceine inanmtr.9

Trkiye ve srail arasnda resmi diplomatik ilikilerin balangc, 4

Temmuz 1950 tarihinde imzalanan Ticaret ve deme Antlamas ile

atlmtr. Trkiyenin sraili tanmasndan sonra en nemli gelimeler ticari

alanlarda olmutur. Ticari admlarn gelitirilmesinin dnda, dzenli hava vedeniz balantlar kurulmu, eitli spor karlamalar dzenlenmi ve

kltrel temaslar arttrlmtr.

1950lerin balarnda Trkiye, NATOya katlma abalar, Yunanistan

ve Yugoslavya ile Balkan Pakt oluturma giriimleri ve Pakistanla bir

savunma pakt abalar olmak zere nemli giriimde bulunmutu. 1954

ylnda bu giriimler sonulanm ve Trkiye, ayr savunma pakt iinde

bulunan bir lke durumuna gelmitir. Bu durum Trkiyeyi blgede ok nemli

politik ve askeri bir ekim merkezi haline getirmitir. Nihayetinde srail bu yeni

durumu hemen alglayarak Trkiyede bir askeri atee bulundurma talebinde

8 Hasan KN : Msr-Trkiye-srail geni, Avrasya Dosyas(srail zel), (Sonbahar 1994),36.9 Trel YILMAZ : a.g.e., 8.


18/139

11

bulunmu ve bu talebi kabul edilmitir.

srailin Ankarada yeni kurulan Eliliine, rdn kral Abdullah ile srailadna dorudan grmeleri yrten Eliyahu Sasson gibi kritik grevdeki bir

personelin atanmas, Trkiye ile ilikilere verilen nemin bir gstergesi

olmutur.

2.3. Trkiyenin Araplara Kar srail ile Denge Politikas

Trkiyenin, NATOya giri amacyla itirak ettii Kore Sava srasnda

tarafsz bir tutum taknm olan Arap lkelerinin, sava sonunda, Nasr yanls

ve Sovyetlere yaknlaan bir politika izlemesi, Trkiyenin ilerici gruptaki Arap

lkelerine kar tavr almasna neden olmutur. Buna karlk, BMnin Koreye

mdahale kararn destekleyen srail ile hemen bir ticaret anlamas

yaplmtr.

sraile kar Araplar tarafndan o dnemde uygulanan ambargonun

Trkiye tarafndan kabul edilmediinin bir nevi ilan demek olan bu

antlamaya Araplarn tepkisi olduka sert olmutur. iddetli Arap reaksiyonu

karsnda Trkiye srail ile ilikilerinde daha temkinli hareket etme yoluna

gitmitir. Bununla birlikte, Trkiye-srail ilikilerinde kazanlan ivme devam

etmi olup, sadece srdrlen ilikiler Arap tepkisi nedeniyle fazla reklm

edilmeden srdrlmtr.

19501955 yllar arasndaki dnemde Trkiye Ortadou blgesinde

aktif bir rol almamtr. Ancak, 24 ubat 1955 tarihinde Badat Paktn kurup

blge politikasnda baat bir aktr olarak liderliine soyunmas ile Arap

dnyasndan dier lkeler ile rekabet iine girmi ve byk tepki almtr.

Ayrca Trkiyenin blgede bir savunma organizasyonu kurmaya almas

zellikle Msr tarafndan ynlendirilen bir Arap milliyetiliinin ykselmesine


19/139

12

sebep olmutur. Aka ifade etmek gerekirse, Trkiye Arap yanls

politikalarnn karln bu dnemde tam olarak alamamtr.

Trkiye Araplarn bu tepkilerine ramen 1958 ylnda srail ile gizli bir

asker ittifak anlamas imzalamtr. srailin evre ittifak adn verdii bu

anlama, 1966 Kbrs Krizine kadar gl bir ekilde yrrlkte kalm olup

anlama kapsamnda gizli asker ziyaretler, gizli asker tatbikatlar, istihbarat

paylam ve silah sanayii ibirlii olmak zere eitli faaliyetler

yrtlmtr.10

Tm bu gelimelerin nda, Arap olmayan Trkiye ve srail,Araplarn ounlukta olduu Ortadouda, kendilerine kar pek dost tutum

sergilemeyen Arap lkeleri ile snr komusu olmalar nedeni ile ibirlii ve

birbirlerini karlkl destekleme ihtiyac duymulardr. Bu ilikiler zaman

zaman inili kl bir profil izlese de zellikle ticari alanda byk gelimeler

gstermitir.

2.4. Siyasal Yaknlama

ncelikle, Trkiye ile srail arasndaki ibirliinin bu denli gelimesinde

iki lke liderlerinin gemilerinde aldklar eitimlerin de byk rol olduu

yadsnamayacak bir gerektir.

Cumhurbakan Celal Bayar, merkezi Avrupadaki Evrensel srail

Birlii tarafndan Yahudilere lisan retmek amacyla dnyann drt bir

yannda kurulan Alliance sraelite okulunun Bursa ubesinden, srail

devletinin kurucusu Babakan Ben Gurian da stanbul niversitesi Hukuk

10Erhan BAYURT ve Ufuk ANLI : Trk-srail Gizli ttifak 1958de kurulmu, Aksiyon

Dergisi, Say 552, 04 Temmuz 2005, http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=22088 (EriimTarihi : 04.11.2005)


20/139

13

Fakltesinden mezun olmutur. Babakan Adnan Menderesin de zmir

Amerikan Kolejinden mezun olmas ve genlik dneminde en yakn

dostlarnn Yahudi sosyetesinin yeleri olmas iki lkenin karar vericilerininbirbirlerini anlamalarna yardmc olmutur.11

Babakan Adnan Menderes ve srail Babakan Ben Gurionun 28

Austos 1958 tarihinde Ankarada bir araya gelerek, iki lkenin stihbarat

alannda dzenli olarak bilgi alverii konusunda ibirlii yaplmas karar

almalarnda bu yaknlamann byk etkisi olmutur.

Adnan Menderes zamannda tm hzyla sren ilikiler yine smetnn tarafndan da devam ettirilmitir. 1964 yl Temmuz aynn ilk

gnlerinde Babakan smet nn, tarihi Johnson mektubunu almasn

mteakip ABD ile yapm olduu grmeler sonras, Yunan babakan

George Papandreau ile grmek iin gittii Fransada srail Babakan

Eshkol Levi ile bulumutur12. Bu bulumada smet nn tarafndan, Yahudi

Lobisinin etkinliiyle ABD tarafndan Kbrsta Trkiye lehine bir zm

oluturma beklentisinin ar bast sylenebilir.

3. SOUK SAVA SONRASI TRKYENN SRAL POLTKASI

3.1. Trkiyenin Gvenlik Sorunlar ve sraille Yaknlamas

II. Dnya Savann sona ermesiyle birlikte Trkiye, Sovyet tehdidi ile

kar karya kalm ve bu durum Trkiyeye NATO ve ABD nezdinde nem

11 Trel YILMAZ : a.g.e., 10.12 Trel YILMAZ : a.g.e., 24.


21/139

14

kazandrmtr. Ancak Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Trkiye,

kendisine NATO ve ABDden nemli yardmlarn yaplmasna vesile olan bu

roln kaybetmitir.

Souk Savan ardndan, Dou Blokunun yklmasyla ortaya kan

belirsizlik ortam ve otorite boluu, Trkiyenin gvenlii asndan eskiye

nazaran daha byk tehdit ortamlarna maruz kalmasna neden olmutur.

Krfez Krizi, Yugoslavyadaki etnik ve dini atmalar, Kafkasyada Azeri-

Ermeni gerginlii, eenistan sava ve PKK terr rgtnn artan iddet

eylemleri ile bununla balantl Krt sorunu gibi gelimeler bu tehditlerin

saysn arttrmtr.

Yine bu dnemde, Trkiyenin ABye girme srecindeki belirsizlik,

Trkiyeyi sratle, askeri gcn modernize etme ve glendirme, blgesel

askeri ibirliini gelitirme, ekonomik ibirlii gibi konularda almalara

balamasna neden olmutur.

Trkiye bu gvenlik sorunlarn zmede, eskiden olduu gibi ABD

desteine ihtiya duymu ve bu destein ancak sraille ilikilerin gelitirilmesi

ile salanabileceini dnmtr. nk gl Yahudi lobisinin, Ermeni ve

Rum lobilerine kar Trkiyeye destek olaca hesap edilmitir. Dier yandan

iki lkenin karlkl olarak beklentileri de bu ilikide nemli rol oynamtr.

srail Filistin sorununa zm bulma amal dzenlenen 1991 Madrid

Bar Konferans ve bunun bir sonucu olan Bar Sreci Trkiyenin sraille

ikili ilikilerini daha st seviyeye ve daha geni ibirlii alanlarna tamasna

ortam hazrlamtr. Bu tarihten sonra ilikiler ivme kazanarak her alanda

byk gelimeler gstermi, stratejik ittifak ve ibirlii ile neticelenmitir.


22/139


23/139

16

yaknlamann bir yolu olarak grmektedirler. 15

Dier yandan Trkiye srail ilikilerinin gelimesinde ABDdekiYahudi lobilerinin de byk etkisi olmutur. srail, bir Mslman lke olan

Trkiye ile siyasi ve askeri ynden stratejik bir ittifaka girmeyi, kendi gvenlii

ve blgede yalnzla dmeme asndan gerekli ve zorunlu olarak

grmtr. Bu nedenle; Trkiye ile stratejik ittifakn gelitirilmesi amal

olarak ABDdeki lobilerini etkili olarak kullanmtr.

ABD de blge politikalarnn salkl olarak hayata geirilmesi iin

kendisi ile scak ilikileri olan bu iki lkenin stratejik ittifakna scak bakm vebu ittifakn kurulmas ve gelitirilmesi konusundaki desteini uluslararas

platformlarda her zaman gstermitir.

3.3. Karlkl Menfaat likisi

Souk Sava sonrasnda, Trkiye srail arasndaki ilikilerin

gelimesinde, yeni oluan uluslararas ortamn yannda, bu iki lkenin

birbirlerinden beklentileri de nemli bir rol oynamtr.

zellikle terrizmin, iki lke iin ortak tehdit alglamas olmas,

taraflarn birbirlerinden somut beklentiler iine girmelerine neden olmutur.

srail, Mslman olan Trkiyenin Araplarla srail arasnda bir kpr vazifesi

stlenerek bu lkelerin kendine kar uygulad boykotu ve dmanl bir

nebze olsun azaltabileceini dnmtr. Trkiye se sraille girecei

ilikide bir yandan kendisine kar dost bir tutum sergilemeyen snr

15 Serhat ERKMEN : Trk-srail likilerinde Yeni Bir Dnem mi? , ASAM Stratejik AnalizDergisi (Haziran, 2005), 28.


24/139

17

komularna kar gzda vermek istemi, dier yandan srailin ABDdeki

Yahudi Lobisi aracl ile askeri ve ekonomik yardm mit etmitir.16

Daha sonraki dnemlerde bu iliki daha ok savunma ve gvenlik

arlkl bir seyir izlemeye balamtr. ki lke silahl kuvvetleri ilikilerin

younluunun yannda, siyasal ekonomik ve kltrel alanlarda da byk bir

gelime kaydetmilerdir.

Dier yandan, srailin ekonomik ve teknolojik adan blgede ne

km olmas da iki lke arasndaki yaknlama zerinde pay sahibi

olmutur. srail, elektronik, yazlm, ileri teknoloji, eczaclk rnleri,otomasyon, savunma sanayiine ynelik telekomnikasyon cihazlar gibi

alanlarda ok ciddi bir gelimeyi ve bymeyi yakalamtr.17

Trkiye, 90l yllarda zellikle ABD ve AB yesi lkelere kar yapt

ihracatta ve bu lkelerden yapm olduu silah almlarnda sorunlar

yaamtr. Yine bu dnemde srailin de benzer problemlerle karlamas iki

lkeyi birbirine yaklatran etkenlerden biri olmutur.

Keza, hracatta skan srail iin, Trkiye zerinden Orta Asya

pazarna alm da gz ard etmemek gerekir. Ayn ekilde, srailin

uygulad bilimsel tarm teknolojisi ile orak topraklardan ylda birka kez

verim almas da Gneydou Anadolu Projesini (GAP) blm blm devreye

sokan Trkiyeye cazip gelmitir18. srail iin de Trkiye, zellikle GAP

blgesine ileri seviyede tarm ara gereleri ve stn nitelikli bitki tohumlar

ihra edilecek bir pazar olarak byk nem kazanmtr.

16 Recep ZTRK : a.g.e., 85.17 Osman Metin ZTRK : Trkiye-srail Askeri birlii zerine, Avrasya Dosyas (srailzel), Cilt 5, Say 1 (lkbahar 1999), 252.18 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 252.


25/139

18

Btn bu belirttiimiz nedenlerden dolay srail Trkiye

yaknlamasn o dnem iin tamamen doal bir sonu olarak

deerlendirebiliriz.

4. TRK SRAL LKLERNN GELMESN ETKLEYEN

FAKTRLER

4.1. Corafi Etkenler

Ortadou blgesi ok sayda rejimin ve uluslararas snrlarn byk

hassasiyet meydana getirmesinden dolay son derece istikrarsz bir blgedir.

Bu corafyadaki lkelerin ou, hzl nfus art, hzl kentleme, ekonomik

durgunluk, ayr rk, mezhep ve dil farkllklar, slamc kktendinci terr

eylemleri, siyasi istikrarszlk gibi byk sorunlarla i ie yaamaktadr.

Blgede askeri kuvvet kullanm, sava, mdahale gibi olaylar adeta gnlk

hayatn bir paras durumuna gelmi ve bu zellik blgeyi ister istemez

dnyann en byk silah pazarlarndan biri haline getirmitir. Sz konusu

durum Trkiye ve sraili jeopolitik ve jeostratejik adan istikrarsz ve belirsiz

birok lke ile evrelenmesine neden olmutur.

Bunlardan baka, Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra,

Trkiyenin NATOdaki yeliinin yeni gvenlik ortamnda daha az geerli

grnmesi, ABD ve Avrupann Trkiyeye daha az gereksinim duyuyor

izlenimi vermeleri, Trkiyeyi yava yava NATOnun Trkiyenin yakn


26/139

19

evresinde ortaya kmas muhtemel gvenlik tehditlerine her zaman etkin

karlk vermeyecei kanaatine varmasna neden olmutur.19

Yksek derecede tehdit alglamas ve bu duruma uygun bir hal tarz

bulma ihtiyacna paralel olarak, Trkiye bu tarihten itibaren kendi savunma

politikalarn oluturmaya balamtr. Hatta bu dnemde Dileri bakan

smail Cem ve evresindeki brokratlar, Trkiyenin corafi olarak

Avrasyann merkezinde yer aldn ve ktalar aras bir siyasi etki

uygulamaya baladn dile getirmeye balamlardr.20

Bu sylem, Trkiyeyi byk bir etki sahasnn merkezine

yerletirmekle kalmam, ayn zamanda, Trkiyenin dnya politikasnda

merkezi bir konuma geldiini ve eksen olarak Orta Asya ve Ortadou lkeleri

ile Bat arasnda bir kpr vazifesi grmeye baladn bir gstergesi

olmutur.

Dier yandan srailin kuzeyden gneye 400 kmyi ve batdan douya

da 120 kmyi bulmayan hava sahas, bu lkenin yksek hzda hareket eden

hava kuvvetlerini korkun bir limit altna sokmaktadr. Bu durum da, srailin

Trkiyenin usuz bucaksz hava sahasnda yapaca ortak tatbikat ve

almalara ne denli ihtiya duyduunun nemli bir gstergesi olmaktadr. 21

19 Efraim INBAR : Trksrail Stratejik Ortakl, ASAM Orta Dou Aratrmalar Dizisi,Say 32, Cilt 4 (Ankara, 2001), 13.20 Daily Probe (Turkish Newsin Haftalk Yayn) ,(10 Mays 1998),15.21 Metehan DEMR : Multi-Containment Politikalar Tepki ttifak, Avrasya Dosyas(srailzel), Cilt 5, Say 1(lkbahar, 1999), 195.


27/139

20

4.2. Blgesel Tehdit Alglamalar

Bat lkelerinin ounun tersine, Trkiye Souk Savatan, Avrupa

lkelerinden ziyade Ortadou lkelerine zg yksek derecede tehdit

alglamas ile kmtr. Souk Sava dneminde Dou-Bat Karlamasnda

evrede yer alanTrkiye, artlarn deimesi ile kendini merkezde bulmutur.

Yakn evresindeki lke says artm ve bu lkelerin pek ou kendi iinde

ya da devletleraras silahl atmalara srklenmitir22. Bu gelimeler, Trk

siyasi ve askeri evrelerinde uluslar aras krizler ve askeri atmalarn iinde

kalnabilecei endiesine neden olmutur.

zellikle 1. Krfez Savandan sonra Kuzey Irakta meydana gelen

oluumun Trkiyenin ulusal btnln tehdit edecek artlar oluturmas

nedeniyle, Trkiyenin Ortadou politikasn detayl olarak bir kez daha

derinlemesine gzden geirmesine neden olmutur. Bu tarihlerde Trkiye,

gzlemci statsyle Irakl muhalif gruplarn toplantlarna katlm ve Kuzey

Irakl Krt liderlerle yakn ilikiler gelitirmitir. Trk Silahl Kuvvetleri(TSK)

yine bu dnemlerde birok kez snr tesi harekt dzenleyerek PKKnn

Kuzey Irakta slenmesine engel olmaya almtr. Trkiyenin Kuzey Irakta

izledii bu aktif politika Trkiyenin Ortadou politikasnda nemli bir krlma

noktas olarak deerlendirilebilir. Yine 1996 ylnda Trkiyenin Suriyeye nota

vererek bu lkenin PKK unsurlarna verdii destei kesmesi isteinde

bulunmas, Abdullah calan snr d etmesi talebi ve bu notay snra asker

yarak pekitirmesi, Trkiyenin Ortadouda aktif politika gtmeye

baladnn ilk gstergeleri olmutur. Bu hareket tarz Trkiyenin blgesel

bir g olarak gvenliine ynelik tehditleri bertaraf etmede tm hal tarzlarn

deneyebileceine ilikin askeri ve siyasal iradenin birlikte hareket etmesi

asndan nemlidir.

22 Efraim INBAR : a.g.e., 12.


28/139

21

Dier yandan Gney Kbrs Rum Ynetiminin 1990larn banda

adaya S-300 fzeleri yerletirmesi ve Rusya ile Yunanistann 1 Kasm

1995te Askeri ve Teknik birlii Anlamas imzalamas da Trkiyeyiendielendirmitir. Rusyann ayrca, ranla da ilikilerini gelitirmesi ve

Tahran-Erivan-Moskova geni oluturmas Trkiyeyi gvenlik asndan

kendini tehlikede hissetmesine neden olmutur. Yine blgede inin daha

aktif olma abas ve Bat Avrupann blgedeki politikalarnn deimesi,

Trkiyenin kendisini evrelenmi olarak hissetmesine yol amtr23. Bu

nedenle blgede kendisine seenek braklmayan Trkiye sraille ilikilerini

gelitirmeye yoluna gitmitir.

Burada zerinde durulmas gereken en nemli konu, Trkiye ile srail

arasndaki stratejik ibirliinin klasik bir g dengesi eylemi olarak

alglanmamas gerekliliidir. nk her iki lke, blgedeki devletlerin btn

kombinasyonlarndan askeri olarak daha gldr. Bu ortaklk, temel olarak

blgesel statkoyu korumak ve ortak tehditlerden korunmak iin ibirliine

giden iki revizyonist olmayan gcn karakteristik zellii olarak

alglanmaldr.24

4.3. Ekonomik Etkenler

1990l yllardan itibaren, 1970 ve 1980li yllarda Trkiyenin Arap

yanls politikalar izlemesinin nedenlerinden olan ekonomik faktr kendisini

daha az hissettirmeye balamtr. zellikle 1980li yllarda dnemin

Babakan Turgut zaln balatt ihracata dayal ekonomik reformlar,

gelimi Batl devletlerin byk bir ksmn Trkiyenin en nemli ticari

ortaklar haline gelmitir. Trkiye o yllarda toplam ihracatnn sadece yzde

23 Yavuz Gkalp YILDIZ : Global Stratejide Ortadou (stanbul, 2002), 163.24 Efraim INBAR : a.g.e., 39.


29/139

22

yirmilik bir ksmn rann da iinde bulunduu slam lkelerine

yapmaktayd.25 Bu sayede Trkiye, srail ile gelitirecei ilikilerde, Arap

lkeleri tarafndan ihracata ynelik olumsuz tepkilerle karlamasdurumunda, bu ekonomik etkileri kolayca gsleyebilecei bir konuma

gelmitir.

Dier yandan srailin ekonomik ve teknolojik adan blge iindeki en

gelimi lke olmas, Trkiye srail ilikilerinin gelimesinde byk etken

olmutur. srail zellikle elektronik, yazlm, ileri teknoloji, eczaclk rnleri,

otomasyon, savunma sanayine ynelik telekomnikasyon cihazlar gibi

alanlarda byk ilerlemeler kaydetmitir. Bu dnemde Trkiyenin Amerika veAvrupa Birlii yesi lkelerle zellikle silah alm konusunda skntl anlar

yaamas da iki lke arasndaki yaknlamann nedenleri olarak

gsterilebilir.26

Daha sonraki yllarda Trkiye ve srail bir takm ekonomik anlamalar

imzalamlardr, bunlar arasnda ortak yatrm zendiren Gmrk anlamas

ve Serbest Ticaret Blgesi anlamas bulunmaktadr. Balangta kk

miktarlarda olan ticaret ilikisi zamanla gelime gstermi ve 2000li yllara

gelindiinde iki lke arasndaki ticaret hacmi bir milyar dolar seviyelerine

gelmitir.27

Son zamanlarda GAPn ekime msait arazilerinin bu proje

kapsamnda su ile bulumas ile srailin Trkiyeye kar ilgisi artmaya

balamtr. zellikle blgede yetitirilecek rnlerin tohum tedariki ve slah

asndan srailin elindeki ileri teknolojinin kullanlmas amal giriimlerine

Trkiyenin de scak bakt bir gerektir. Dier yandan srailli giriimcilerin

Arap ve Trk Cumhuriyetler ile ticari ilikilerini gelitirmek iin Trkiyeye

yaknlamalar bu ilikinin gelimesinde olduka nemli bir etkendir.

25 Trel YILMAZ : a.g.e., 50.26 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 252.27 Efraim INBAR : a.g.e., 25.


30/139


31/139

24

bir gstergesi olmutur. 1993 ylnda dnemin dileri bakan Hikmet etinin

sraile yapt ziyaret ile Dileri Bakanl seviyesinde ilk olarak balayan

iliki, 1996 ylnda Cumhurbakan Sleyman Demirelin ziyareti ile yinesraili ziyaret eden ilk Trk Cumhurbakan sfatyla devam ettirilmitir. srail

de bu ziyaretlere ayn nemi gstermi ve en byk devlet adamlar

statsyle Trkiyeye birok ziyaret gerekletirilmitir.

Bu dnemde siyasi ilikiler, kltrel balarn younlamas ile daha da

glenmitir. yle ki srail, kendi lkesinden Trkiyeye kltrel ve akademik

akm desteklemi ve bunun iin denek ayrmtr. Bu sayede pek ok Trk

niversitesi mfredatna srailin dili, kltr, tarihi ve siyaseti hakkndadersler eklemi, ulusal mzeler sergi deiiminde bulunmu ve spor

alanndaki ilikiler byk gelime gstermitir.31

Yine 1999 Austosunda meydana gelen depremde srailin ksa

srede kurtarma ekiplerini Trkiyeye gndermesi, depremzedeler iin 320

hanelik bir kk ky ina etmesi, para ve malzeme banda bulunmas,

Trkiye srail ilikilerin salamlatrlmasnda dier bir etken olmutur.32

4.5. Askeri Etkenler

Souk Sava bittii zaman Trkiyenin en fazla tehdit alglamas

yaad lke Suriye ve Yunanistan olmutur. Yunanistan tarafndan 8 Ocak

1986 tarihinde Trkiyeye kar yeni savunma doktrini ortaya atlm ve

Trkiye Yunanistan iin doudaki en byk tehlike olarak gsterilmitir.

31 Anat Lewin:, Turkey and Israel: Reciprocal and Mutual Imaginery in the Media, 1994-1999, Journal fo nternational Afffairs, Cilt 54, say 1, Gz 2000, 239-25132 Turkish Daily News, 26 Ekim 1999


32/139

25

Yunanistan bu tehditkr tutumunu, 1995te karasularn 12 mile

karma karar, ayn yl PKKnn lideriyle yunan parlamenterlerin bulumas,

1996da Kardak Krizi gibi olaylar ile devam ettirmitir. Bu arada Yunanistantarafndan Yunanistan, ran, Ermenistan ve Grcistan iine alan bir ortak

ittifak plan ortaya atlm, hatta ileride gnll Arap lkelerinin de bu ittifaka

dhil olabilecei beyan edilmitir.33

Bu ve benzeri durumlar Trkiyeye o dnemde yksek younlukta bir

tehdit ortam iinde olduunu hissettirmitir. Ulusal gvenliini salama

konusunda planlamalar yapmaya balayan Trkiye, zellikle silah almlarnda

o dnemde Bat lkeleri ve ABD ile byk problemler yaamtr. stelikalnan silahlar ok pahal olmakla birlikte kullanmna ilikin snrlama talepleri

de sz konusu olmutur. Dier yandan alnmas talep edilen silah ve

savunma sanayi rnlerinin ortak retimi ve onarm iin gerekli alt yap kurma

faaliyetleri kapsamnda teknoloji transferi konusuna yine bu lkeler tarafndan

pek scak baklmamtr.

Trkiye, o dnemde zorunlu olarak elindeki eski malzemeyi yenilemek

iin uygun lke aramaya balamtr. Kendisine yakn corafyada da bu

problemin zmnde teknoloji olarak srailin uygun olduu grlmtr.

Trkiyenin zorunlu ve acil ihtiyalarnn karlanmas asndan sraille

anlama yapmas o dnem iin mantkl ve olmas gereken bir durum olarak

kabul edilmelidir.34

Yaknlamay srail asndan ele alacak olursak; bir Bat Asya lkesi

olan srailin yz lm yaklak 22.000 km dir. Uzunluu 430 km, genilii

ise 112 kmdir. Topraklarnn te ikisi ldr35. Trkiyenin corafyas ile

karlatrldnda bir Konya iline yakn bir yz lmne sahiptir. srail

zerinde uan bir sava pilotu iin baka lke snrlarna gemeden uaca

33 Yavuz Gkalp YILDIZ : a.g.e.,(2002)., 16334 http:// www.milliyet.com.tr./2002/04/07/yazar /zkan.html ( Eriim Tarihi : 01 Ocak 2006)35 Sleyman ZMEN : Ortadouda Etnik atmalar ve srail (stanbul, 2001), 23.


33/139

26

sre bir ka dakika ile snrldr. zellikle srail Hava Kuvvetleri pilotlarnn

eitimi iin Trkiye gibi snrlar geni bir lke, sraile ok cazip gelmitir.

Dier yandan iki lke arasndaki askeri ibirliinin erevesini Genel

Kurmay Bakan Orgeneral evik Birin, 1996 yl ubat aynda sraile

yapt ziyaret srasnda imzalanan Askeri Eitim ve birlii Anlamasna

dayandrmak gerekir. nk ikili Askeri birlii, bu zemin zerine

kurulmutur.36

O dnemde srailde Askeri malzeme konusunda retim yapan

firmalarn mallarn pazarlama konusunda Arap vetosu nedeniyle problemyaamalar ve Trkiye ile yakn ilikilerde bu sorunu ama beklentisi de bu

ilikinin askeri boyutta balamasnn en byk etkenlerindendir.

4.6. Uluslararas Ortamn Etkisi

Ellili yllarda, tamamen Batya endeksli bir politika izleyen Trkiye,

blge lkeleri ile ilikilerini Bat zerinden yrtmeye almann yanlln

1964te Kbrs Sorununun BMdeki oylamasnda ancak anlayabilmitir. Bu

oylamada Batl mttefiklerin Trkiyeyi yalnz brakmalar ve sadece

blgedeki slam lkelerinin snrl olarak destek vermeleri, izlenen d

politikann yanlln tm arpklyla ortaya koymutur. Bu olaydan sonra

Trkiye d politikasn eitlendirerek, Bat ile ilikilerin yannda Dou Bloku

ve slam lkeleri ile de yaknlamaya zen gstermeye balamtr.37

36 Osman Metin ZTRK : a.g.m., 255.37 Davut .DURSUN : Trkiye-srail ilikilerinde yeni dnem mi?,http://www.yenisafak.com.tr/arsiv255./2005/Mays/03/ddursun.htmlm(Eriim Tarihi : 04 ocak2006)


34/139

27

70li yllarda Trkiye, slam dnyas ile ilikilerin gelitirilmesini

savunan partilerin etkisi ve ekonomik durumdaki skntlar nedeni ile slam

lkeleri ile yaknlamaya alm, ancak her defasnda Trkiyenin nne,sraille olan ilikileri bir engel olarak konmutur.

1980 ylnda, srail tarafndan Kuds Ebedi Bakent ilan edilince

btn slam dnyas aya kalkm, fakat Trk Dileri bu olaya pek tepki

vermemitir. Meclisin bu olaya tepkisi, dnemin Dileri Bakan Hayrettin

Erkmeni, hakknda verilen gensoru ile bakanlktan drmek olmutur.38

Arkasndan Konyada dzenlenmi olan Kuds Mitingi, 12 Eyll darbesinin

gerekelerinden biri olmutur.

Bat ile ilikileri istenen dzeye getiremeyen 12 Eyll ynetimi, areyi

Ortadou ve slam lkeleri ile iyi ilikiler kurma yolunda bulmutur. Bu

nedenle sraille o dnemde ilikiler maslahatgzar seviyesine indirilmitir.

Ancak Arap lkeleri ile ilikilerinde aradn bulamayan Trkiye,

Souk Sava dneminin sona ermesi ile birlikte Ortadou blgesinde tam bir

yalnzla dm ve ulusal gvenliini salama endiesine kaplmtr.

90l yllar, uluslararas ilikilerin merkezinde ABDnin rolnn devam

ettii bir dnem olmutur. Bu yeni dnem, Trkiye srail ilikilerini de

etkilemitir. kili ilikiler, 1990 91 Krfez Sava ile birlikte hzl bir ivme

kazanmtr. Bu ivme, 1991 Madrid grmeleriyle ve 1993de dnemin

Dileri Bakan Hikmet etinin sraili ziyaretiyle hzlanmtr.39

Krfez Sava, Kuzey Irakta ortaya kan otorite boluu ve PKKnn

burada slenmesi de Trkiyenin endielerini arttrmtr. Ayn dnemde

Suriye ile ciddi bir krize girilmitir. Dier yandan Krfez Sava srasnda

38 Davut DURSUN : a.g.m.39 R.Kaan KURT : Trkiye-srail ilikilerinin Gelecei , Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_dv.asp?haber=14440(Eriim Tarihi 17.03.2006)


35/139

28

srailin Irak fzelerine hedef olmas, rann nkleer programn srdrmesi ve

Rusyann rana balistik fze retimine ilikin teknoloji aktarm gibi

gelimeler srail iin de byk tehdit yaratmtr. ki lkenin yakn evresindemeydana gelen bu yeni durumlar, Trkiye ve srail arasnda ilikilerin

glenmesine ve ilerlemesine ortam hazrlamtr.

5. TRK SRAL BRLN GELTREN ANTLAMALAR

5.1. Askeri Eitim ve birlii Antlamas

23 ubat 1996 tarihinde iki lke arasnda imzalanan Askeri Eitim ve

birlii Antlamas ilikilerin geliiminde en belirleyici unsur olmutur. Bu

antlamaya gre iki lkenin hava, kara ve deniz kuvvetleri srekli temas

halinde olacaklar, karlkl eitim sreleri koulsuz olarak yaama

geirilecek, Trk ve srail uaklar birbirlerinin hava sahasn

kullanabileceklerdi.40

Gnmze kadar bu anlamann ierii ile ilgili basnda birok haber

yaymland. Ancak anlamann tam ieriinin ne olduu konusunda kesin ve

net olarak bilgi sahibi deiliz nk 1982 anayasasnn 90. maddesi gerei

askeri anlamalar Meclis gndemine getirilememektedir. Bu nedenle

konunun yurt ii ve yurt d kaynaklarn nda detaylandrlmasnda fayda

olduunu deerlendiriyorum.

40 Trel Ylmaz : a.g.e., 66.


36/139


37/139


38/139


39/139

32

Trkiye ve srail arasnda savunma ve ibirliinin gelimesinde, iki

lkenin birbirlerinden beklentileri nemli olmutur. Bu ibirliinin en byk

boyutunu askeri malzeme almlar oluturmutur.

Trkiye bu antlama ile 20 25 yllk bir sre zarfnda 150 milyar

dolarlk bir modernizasyon program balatmtr. Trkiyenin bu

modernizasyon programnda sraili tercih etmesinin en byk sebebi Avrupa

lkeleri ve ABDnin baz i basklar nedeniyle rtl ambargo uygulamasdr.

Bu nedenlerden dolay, Pentagonun da onay ile Trkiye ve srail eitli

askeri almlar ve modernizasyonu ieren bu tr bir antlamay

imzalamlardr.47

Bu antlama kapsamnda srail, 632 milyon dolar bedelle TSKya ait

54 adet F-4 modernize etmi, 687.5 milyon dolar bedelle M-60 tank

modernizasyonun projesini alm, 36 milyon dolara yksek irtifa keif podu

ihalesini kazanm, ayrca 183 milyon dolara TSKnn sistem nsansz

Hava Arac (Heron) ihalesini almtr.48

Yine Babakan Erdoann beraberinde Savunma bakan Vecdi

Gnlle birlikte 1 Mays 2005 tarihinde gerekletirdii srail ziyaretinde

Trkiye ile srail arasnda 17 adet ortak askeri proje iin alma

balatlmtr.49

Savunma ve birlii antlamasnn iki lke ilikilerindeki nemi ok

byktr bu sayede birok karlkl rn alm satm gerekletirilmitir. Alm

satm sadece askeri boyutta olmam, 2004 sonu itibar ile demir elik,

otomotiv, mineral yaktlar, makineler, kt, rlmemi giyim eyas bata

olmak zere birok sanayi rnnden Trkiye sraile 1,3 milyar dolarlk bir

47 B.Meliha ALTUNIIK : Trkiye ve Ortadou: Tarih, Kimlik, Gvenlik (stanbul, 1999), 205.48 Barkn IK : srail, F-4 uaklarnda ikinci paketi de istiyor, Milliyet (7 Mays 2005)49 Hrriyet (2 Mays 2005)


40/139

33

ihracat gerekletirmitir. Yine ayn dnemde srailden ithalat 712 milyon

dolar civarnda olmutur.50

Savunma ve birliinin iki lke asndan bilinen durumlar dnda

deiik alan ve koullarda uygulama alanlar domu olup bunlardan bazlar

aada belirtilmitir.51

- Askeri tatbikatlar, (Bunlarn ou gizlidir. Bu tatbikatlarda srail,

Trkiye ile birok gizli bilgileri paylamaktadr)

- Balistik fzelerin yaylmasna ilikin mcadele ve ran, Irak gibinc lkelerden kaynaklanan tehditlere kar stratejik ibirlii,

- Kara Kuvvetlerinin ibirlii erevesinde iki lke subaylarnn,

Trkiyedeki bir askeri akademide bilgisayarl simlasyon eitimi yapmalar

konusunda Trkiye ve srail ortak alma ve karlkl fikir alveriinde

bulunmaktadr.

Grld gibi iki lke imzalam olduklar Savunma ve birlii

Antlamasn ikili ticari ilikiler, dzenlenmi olan tatbikatlar ve karlkl

eitim ve ibirlii ile gelitirme yoluna gitmilerdir.

5.3. Serbest Ticaret Alan Antlamas

Trkiye ve srail arasnda ticari ilikilerin gelitirilmesinde iki lke

arasnda atlan en byk adm, 14 Mart 1996 tarihinde imzalanp 1 Mays

1997 tarihinde yrrle giren Serbest Ticaret Alan Antlamasdr.

50 D Ekonomik likiler Kurulu(DEK) : srail lke Blteni (Nisan 2005), 6.51 Trel YILMAZ : a.g.e., 80.


41/139

34

Antlama aadaki hususlarda ibirliini kapsamaktadr;52

- Teknik bilgi ve dokman mbadelesi,

- Taraflarn ilgili aratrma kurulularnda yaynlanan aratrma

sonularnn mbadelesi,

- Bitkisel ve hayvansal genetik biyolojinin materyal mbadelesi,

- Her iki lkenin ilgi alanlarna giren konularda uzman mbadelesi,

- Her iki lkede kurslar, seminerler, konferanslar ve toplantlar

dzenlenmesi,

- Sulama ve sulama sistemleri konularnda bilgi mbadelesi,

- Taraflarn ilgili kurulular arasnda ortak almalarn tesisi,

- Tarmsal pazarlamada ibirlii konusunda iki lke zel sektr

kurulular arasnda ortak yatrmlarn ve nc lke pazarlarna almann

tevik edilmesi konularnda mutabakata varmlardr.

Bu antlamaya gre, Trkiye ve srail kademeli olarak en ge 1 Ocak

2000 tarihine kadar Serbest Ticaret Alan oluturma karar almlardr.

Antlamann amac; iki lke arasndaki ticaret hacmini arttrmann yannda,

dk maliyetli girdilerle retim maliyetinin drlmesi ve srailin ticaretinin

% 85ini tercihli antlamalara sahip olduu lkelerle yapt gz nne

52 Antlamann Tam metni iin bkz. R.G. (18 Temmuz 1997), S.23053.


42/139

35

alnarak, daha nce bu pazara giremeyen Trk rnlerinin sraile ticaretini

tevik etmek ve kolaylatrmak olarak deerlendirilebilir.53

Bu antlamann iki lke tarafndan imzaland 14 Mart 1996 tarihinde

Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmasna likin Antlama ve Gelir

zerinden Alnan Vergilerde ifte Vergilendirmeyi nlemek ve Vergi

Kaaklna Engel Olma Antlamas da imzalanmtr. Sz konusu

antlamalar ile taraflar, kendi lkelerinde dier akit tarafn yatrmclarna

elverili imknlar yaratma ve yatrmlar tevik etme konusunda mutabakata

varmlardr.

Trkiye ve srail arasnda ticari ilikilerin gelimesi iin kurumsal ve

hukuki ereve bu ekilde izildikten sonra yeni ihracat imknlar aratran

Trk firmalar iin srail, nemli bir pazar ve gei lkesi olmutur. Serbest

Ticaret antlamas ile Trk irketleri, srail ve onun komularna, daha da

nemlisi antlamann 5. maddesi gerei ABDye, kotasz ve gmrksz

ihracat olanana kavumutur.

Ancak, bir maln srail rn olarak kabul grmesi ve ABDye

gmrksz ve kotasz ihra edilebilmesi iin kriterin gereklemesi

gerekmektedir.

Bu kriterler;54

- rnn yapmnda kullanlacak malzemenin ithalat durumunda, sz

konusu malzemenin kapsaml bir deiimden gemesi,

- srailde % 35lik bir katma deer almas,

53 Trel YILMAZ : a.g.e., 95.54 Trel YILMAZ : a.g.e., 96.


43/139

36

- rnn yolda baka bir lkenin gmrnden gemeden ABDye

gitmek zere srailden yklenmesidir.

nk srailin ABD ile olan Ticaret Antlamas gerei Amerika, hibir

lkeye tanmad ayrcal sraile tanmaktadr. Yar mamul rnn yzde

35i srailde retilirse, bunu kotasz Amerikan pazarna girmesine msaade

etmektedir. Trkiye ile srail arasndaki Serbest Ticaret Antlamas, srail ile

Amerika arasndaki bu zel koullarn, Trkiye tarafndan da kullanlmasnn

yolunu amaktadr.55

Trkiyenin gmrk vergileri yksek olduu iin sraile satamadmallar satmasn salarken, srailden de ayn nedenlerle alamad baz

mallar ithal etmesini salamtr. D Ekonomik likiler Konseyinin verilerine

gre, Serbest Ticaret Antlamasndan sonra ihracatta 1000, ithalatta 800

yeni rn devreye girmitir.56

Bu sayede Askeri olarak balayan Trkiye srail ilikileri ticari alanda

da ayn ivmeyi gstererek ilerleme kaydetmi olup iki lke arasndaki ticaret

hacmi 2005 sonu itibar ile 2 milyar dolara ulamtr.

55 Sabah (25 Mays 1999)56 Trel YILMAZ : a.g.e., 97.


44/139

KNC BLM

TRKYE SRAL LKLERNN ULUSLAR ARASI LKLER

AISINDAN DEERLENDRMES

1. TRKYE SRAL LKLERNN BUGN

1.1. Siyasi ve Sosyo-Kltrel Alandaki Trk srail likileri

1990l yllardan itibaren nce alt dzeyde, daha sonra srasyla

Bakan, Babakan ve Cumhurbakan dzeyinde yaplan ziyaretler, ikiliilikilere olduka pozitif bir ivme kazandrmtr. Bu ilikilere paralel olarak

kltrel alanda da karlkl ziyaretler yaplm, festivallere karlkl olarak

itirak edilmi, sinema ve televizyon alanlarnda ibirlii yaplmtr.

Aslnda Trk-srail ilikilerinde; Arap-srail savalar, Kudsn igali ve

mnferit olaylarn zaman zaman tansiyonu ykseltmesi hari ciddi bir sorun

yaanmamtr.

Kamuoyu anketleri ve medya eilimlerine bakldnda, yaygn bir

Filistin sempatisi olmasna ramen srail ile iyi ilikilere kar gl bir kar

tavra rastlanmamaktadr. Tarihi olarak anti-Semitizm hibir zaman Trkiyede

ciddi bir sorun olarak ortaya kmam, zamannda Avrupadan kovulan


45/139

38

Yahudilere kucak aan Trk insan, stanbulda ikiz terr saldrlarnda

vurulan sinagoglarn yarasn yine birlikte sarmtr. 57

Musevilerin Portekiz ve spanya'dan srlp, Osmanl mparatorluu

tarafndan 1492 ylnda kabul edilmelerinin 500. yl dnm nedeniyle, 1989

ylnda kurulan 500. Yl Vakf, iki lke ilikilerinin gelimesi iin olumlu

almalar yapmtr. Bahse konu vakfn zellikle ABD'deki faaliyetleri ve

lkedeki Yahudi Lobisini etkileyerek destek salamalar, uluslararas alanda

Trkiye iin olumlu bir alma olmutur. Sosyal alandaki etkinliklerle de

lkemizin tantmna yardmc olmulardr. Szde Ermeni Soykrm ile ilgili

bir tasarnn ABD Kongresinden gemesinin engellenmesinde 500. Yl

Vakf'nn ve ABD'deki Yahudi Lobisi 'nin youn destei grlmtr.

Trkiyedeki kumarhanelerin ve kapatlmasna ve terr olaylarna bal

olarak son yllarda Trkiye ve srail arasnda turizm ilikileri olduka

gerilemitir. 2003 ylnda Trkiyeyi 321.152 srailli turist ziyaret etmi, 2004

ylnda bu rakam %6,9 azalarak 299.172 olarak gereklemitir.58

ki lke yksek dzey devlet adamlarnn karlkl ziyaretleri son

yllarda zaman zaman duraan seyir izleyen Trkiye srail ilikilerinin

canlandrlmas ve devam ettirilmesi asndan anlaml ve nemlidir. Her iki

lkede stratejik ibirlii erevesinde balayan ilikilerin gemite olduu gibi

seyrinden yanadr. Bu iliki zaman zaman inili kl bir seyir izlese de hi

bir zaman kopma noktasna gelmemitir ve olaan seyri ile hala devam

etmektedir.

57 Blent ARAS:, Trkiyenin srail Politikasn Anlamak, Turkishtime, 15 Austos-15 Eyll2005, http://www.turkishtime.org/31/38_3_tr.asp (Eriim Tarihi : 07.04.2006)58 DEK(D Ekonomik likiler Kurulu) srail lke Blteni,http://www.deik.org.tr/ulkebulteni.asp?check=false&councilId=21(Eriim Tarihi :14.02.2006)


46/139

39

1.2. Ticari ve Ekonomik Alanda Trk srail likileri

1980li yllarn ikinci yarsnda gelimeye balayan ikili ticari ve

ekonomik ilikilerimiz Ortadou Bar Srecinin balamas ve diplomatik

ilikilerimizin 1991 ylnda Bykelilik seviyesine karlmasyla ivme

kazanmtr.

1 Mays 1997de iki lke arasnda Serbest Ticaret Anlamasnn

yrrle girmesiyle, yaklak 200 rne uygulanan gmrk vergileri

kaldrlm, bu sayede iki lkenin karlkl ihracat ve ithalat rnlerinde kaydadeer bir art olmutur. Sz konusu Serbest Ticaret Anlamas kapsamnda,

gmre tabi olan baz tekstil rnlerine uygulanan % 13,3 lk verginin 1

Ocak 2000 tarihi itibar ile kaldrlmas sonucu kademeli olarak sraille ticaret

hacmimizde bir art olmutur. 1995 ylnda sraile 239 milyon dolar olarak

balayan ihracatmz 2004 ylna gelindiinde yaklak olarak 1,3 milyar dolar

sevilerine gelmitir59. 2005 sonu itibar ile iki lke arasnda turizm ve askeri

ekonomik ilikiler dnda kalan alanlarda toplam 2 milyar dolarlk bir ticaret

hacmi bulunmaktadr.60

Burada ekonomik ilikilerin tutarndan ziyade srailin dier lkeler ile

olan ticaret boyutunun Trkiye ile karlatrlmasnda fayda vardr. 2005

Maysnda Babakan Recep Tayyip Erdoann sraili ziyaretinden nce

aklamada bulunan srailin Trkiye Bykelisi Pinhas Aviviye gre; 61

srailin Trkiye ile olan karlkl d ticareti 2 milyar dolar amtr.

Bu rakam koskoca Rusya ile olan ticaretin tam iki katdr. Bu rakama

59 D Ekonomik likiler Kurulu(DEK) , srail lke Blteni, www.deik.org.tr.(Eriim Tarihi : 02Ocak 2006)60 Perma Hazbay : Political Troubles between Turkey and Israel?, The Washington Instutefor Near East Policy,Peacewatch, say 459 26 Mays 2004,http://www.washingtoninstitute.org./templateC05.php?CID=2150 (Eriim Tarihi : 18 Ocak2006)61 Semih DZ : Trk-srail ilikileri alm yrm, Milliyet (2 Mays 2005)


47/139

40

savunma sanayi alanndaki ibirlii ve Trkiyeyi her yl ziyaret eden

400 bini akn sraillinin adam bana braktklar yaklak 1000 dolar

dahil deildir

Bu rakamlardan da belli olduu gibi Trk-srail ilikileri son yllarda bir

hayli gelimitir. Bu ilikilerin temelinde askeri ilikinin olduu ve askerin

ilikinin kopmas durumunda dier ilikilerin salkl yrmeyecei tezinin de

artk geerlilii kalmamtr. nk ilikiler askeri alann dna fazlasyla

tam durumdadr.

ki lke arasndaki ekonomik ilikiler son yllarda dnemseldalgalanmalar ile birlikte zaman zaman azalma gstermitir. Bu meseleye

doru bir yaklam tarz olabilir. Ancak ekonomik olarak iyi ilikilere sahip

olmakla ekonomik adan stratejik ibirlii iinde bulunmak ayr kavramlardr.

Bu balamda Manavgat Suyunun sraile satlmas, Bak-Ceyhan boru

hattnn sraile uzatlmas gibi gereklemesi zor projelerin tam olarak

tamamlanmam olmasnn ikili ilikilerin ekonomik boyutunu snrladn

sylemek yanl olmayacaktr.62

Dier yandan srail ile Trkiye arasndaki ortaklk, Ortadou, Orta

Asya ve Kafkasyada yeni bir ilikiler a kurabilecei varsaym ile balam,

ancak u ana kadar belirli bir mesafe kat edilmesine ramen ibirliini ortaklk

ya da ittifaka dntrecek bir noktaya henz ulalamamtr.

1 Mays 2005 tarihindeBabakan Recep Tayip Erdoann Savunma

Bakan Vecdi Gnl dahil be bakan ve birok iadam ile srail ziyareti

Trkiyenin son dnemlerde srail ile duraan olan ilikiye tekrardan gl bir

ivme vermek amal olduu deerlendirilmektedir.

62 Serhat ERKMEN : a.g.m., 28.


48/139


49/139

42

30 yl aradan sonra 90l yllarn bandan itibaren hzla gelien Trkiye

srail ilikisinin zellikle 1994 ylndan sonra hzland grlmektedir. 23ubat 1996da imzalanan Askeri Eitim birlii Anlamas iki lke arasndaki

yakn ilikinin de gstergesi olmutur. Bu anlama iki lke ilikilerin stratejik

boyuta getiini gstermektedir.65

Bu ilikinin balangcndaTrk Silahl Kuvvetleri etkin rol oynamasna

ramen, iki lkede gvenlik alannda, askeri kapasitelerini arttrmaya ve

savunma sanayilerini korumaya yarayabilecek ok sayda ibirlii alan

olduunu hissetmitir. Nisan 1992de iki Savunma Bakanl ibirlii ilkelerizerinde bir belge imzalamlardr ve bu belge Ekim 1994te askeri ibirlii

iin spesifik alanlarn ayrld, ibirlii alannda daha somut bir protokole

dntrlmtr.66

1994 ylnda, iki lke karlkl askeri atee deiiminde bulunmu ve

ilikilerin gelitirilmesinde katk salamlardr. Daha sonra bu ilikiler, st

dzey askeri yetkililerin karlkl ziyaretleri ile ivme kazanm ve iki lke

silahl kuvvetleri ilikilerini st dzeye karan anlamalar imzalanmtr.

1996dan beri, stratejik deerlendirmelerin oluturulmas ve alverii

iin ylda iki kere srail ve Trkiyede dnml olarak resmi ortak forum

dzenlenmektedir. Genelde bu grmelerde, srail heyetinin banda

Savunma Bakanlnn mstear bulunurken, Trk gruba Genelkurmay

kinci Bakan bakanlk etmektedir. 1998in sonunda askeri ibirlii ylesine

gelimitir ki, Trkiye Tel Avivdeki askeri atee saysn birden e karrken

srail Ankaradaki irtibat subay saysn ikiye karmtr.67

65 Sernur Yasskaya : Trkiye-srail Stratejik birliinin Snrlar,www.sbu.yildiz.edu.tr/YLTezleri/tez3.htm - 27k (Eriim Tarihi : 22 Ocak 2006) :66 Efraim INBAR : a.g.e., 26.67 Efraim INBAR : a.g.e., 29.


50/139

43

ki lke arasndaki askeri ibirlii, silahlarn sat ve retimi alann da

kapsamaktadr. Bunun arkasndaki en nemli neden, zellikle ABD ve dier

silah reticisi lkelere olan bamll en aza indirmektir. Her iki lke dekendi kendine yeterlilii amalamaktadr.

Askeri ibirliinin u anki dzeyi, gelecekteki ortak bir askeri harekt

iin bir altyap sistemi oluturmutur. Ortak tatbikatlar, Karlkl askeri

ziyaretler, personeller arasndaki ibirlii ve istihbarat alverileri karlkl

ilerlii arttrmaktadr. Bu durum blgede Trkiye ve sraile dzenlenecek

muhtemel bir harekta kar caydrcl arttrmaktadr.

2. K LKENN RTEN GVENLK ENDELER

2.1. Araplara Kar ttifak htiyac

Irak sava sonras deien ortamda, hem Trkiyenin hem srailin

ortak tehdit alglamas azalmtr. Ancak rann Nkleer silah elde etme

abas, kkten dinci terrizme kar ortak mcadele etme gereklilii,

Suriyenin Trkiye ile su ve Hatay, srail ile Golan Tepeleri sorunu, Iraktaki

otorite eksikliinden kaynaklanan oluum vb. nedenler, iki lkenin Araplara

kar ibirliini devam ettirme karar vermelerinde olduka etkili olmutur.

Bilindii gibi Trkiye, kinci Dnya Sava sonunda Komnizmi bir

tehdit olarak deerlendirip batya ynelmitir. Araplar ise Baty kendi

varlklarna ve bamszlklarna bir engel olarak alglayp Dou Bloku lkeleri

ile samimi ilikiler gelitirmilerdir. zellikle Trkiye ve srail ilikisini Batnn


51/139

44

emperyalist yaylmac politikasnn bir paras olarak grmler ve her frsatta

bu ilikiye tepkilerini dile getirmilerdir.68

zellikle son yllarda Suriye ve rann kimyasal silah gelitirme

abalar her iki lkeyi de rahatsz etmektedir. Suriye bir anlamazlk

durumunda kuzeyden ve gneyden ate altnda kalacandan ekinirken,

ran ise atom reaktrlerine saldr olabilecei endiesi yaamaktadr. Bu

lkelerin Silahlanma programlar ve politikalar Trkiye ve sraili tehdit

etmektedir.

Bu kapsamda Rusyann Suriyeye, sraili vurabilecek uzun menzillifze satma teebbs de kayda deer bir husustur69. nmzdeki yllarda,

Rusyann da Arap lkelerine silah destei yapaca, bu kapsamda ABDnin

Ortadoudaki politikalarna engel olmaya alaca gz ard edilmemesi

gereken bir husus olacaktr.

Dier yandan Stockholm Uluslararas Bar Aratrmalar

Enstitsnn rakamlarna gre son on yl iinde en ok silah alan be

lkenin iinde Suudi Arabistan ve Birleik Arap emirlikleri de bulunmaktadr.

Bu Arap lkelerinin silahlanmasnda dikkate deer bir durumdur.70

Trkiye srail arasndaki ittifakn, Ortadouda bar srecinin ynn

tayin etmekte kuvvetli bir etkisi olduu aikardr. Bugn blgede birok devlet

arasndaki problem ve atma alanlar ikinci plana dmtr. Trkiye ile

srail arasndaki ittifak Araplar birlemeye zorlamaktadr.

68 Amikam NACHMAN : A Triangular Relationship: Turkish Israeli Cooperation and tsmplication For Greece, Cahiers detudes sur la Mditerrane Orientale et Le Monde Turco-ranien, No :28 Juin-December 199969 Armaan KULOLU : Ortadoudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine StratejikEtkileri, ASAM Stratejik Analiz Dergisi (Haziran 2005), Cilt 6, Say 66, 73.70 Selehattin E.AKIRGL : Kirli Silah Yayor , Yeni afak (04.08.2003)


52/139

45

Trkiye srail ibirlii uzun sredir aralar bozuk olan Suriye ve Irak

arasndaki ilikilerin dzelmesine yol am, baz Arap lkelerinin rana kar

tutumunda bir lde yumuama gzlenmesine neden olmutur. Yakngelecekte Ortadouda yine bu balamda allmam cephelerin olumas

kuvvetle muhtemeldir.71

2.2. Ortadou Blgesindeki Yeni Oluumlar Karsnda Savunma

ve birlii htiyac

ABD Iraka yapt mdahale ile blge lkelerine gzda vermi ve

onlardan daha demokratik yapya doru deimek zorunda olduklar hissini

yaratmtr. Blgedeki otoriter rejimli lkeler, yaadklar bask sonucu ve

ABDnin Irakta yaptklarna da bakarak, kendilerini, ABD mdahalesine

maruz kalmadan deitirmek zorunda hissetmeye balamlardr. Libyann

Kitle mha Silahlar aratrma programlarn durdurup, lkenin bu konuda

denetlenmesine izin vereceini aklamas bu erevede deerlendirilebilir.72

Krfez Sava, uluslararas sistemin yan sra, Ortadou alt sistemini

de deitirmitir. zellikle, Irakn iine dt durum Trkiyenin gvenlik

alglamalarn etkilemeye balamtr srail Golan tepelerinin ve Filistinin

galleri ve Kudsn durumu gibi nedenlerle mevcut durumun deimesine

karyken, Trkiyede kendi toprak btnlne ynelik sorunlarn(Suriyenin

Hatay zerindeki iddialar ve su meselesinde dzenlemelerin deimesi, PKK

terr vb.) zmlenmesi, komu lkelerden Irak, rann ve Kbrsn

statkosunun hali hazr durumu ile devamndan yanadr.73

71 Yavuz Gkalp YILDIZ : a.g.e.(stanbul, 2004),305.72 Armaan KULOLU : a.g.m.(Haziran, 2005), 79.73Serhat ERKMEN : a.g.m., 27.


53/139

46

Ancak Arap milliyetilii ve slami radikalizm bu statkonun

devamndan yana olmayp tekil devletlerin dierlerinin i meselelerine

mdahale etme arzu ve yeteneini hala cesaretlendirmektedir. Ak savaadk riskli dk maliyetli ekici bir alternatif de, devrimci gruplar vastas ile

yrtlecek gizli savatr. Bu gr as; ran, Suriye, Libya, Sudan, Cezayir,

Msr, srail, Lbnan ve dier yerlerde saldrlarda bulunan gruplar

desteklemektedir.74

Ortadou blgesindeki gvensizlik ortam, blge lkelerini askeri

harcamalara yneltmekte, bu da mevcut gerilimin daha da artmasna sebep

olmaktadr. Bu gerilim nedeniyle veya darbe, devrim yada etnik gruplardankaynaklanan bir nedenle meydana gelebilecek kk apl bir sava ve rejim

deiiklii, zellikle Irak, Msr, rdn yada Suudi Arabistanda dn

olmayan kaos ortam yaratma riski tamaktadr. Blgedeki mevcut durumun

bir gecede deimesine sebep olabilecek bu tarz bir gelime hem srail hem

Trkiye asndan byk tehlike arz etmektedir.

Bu balamda, Ortadoudaki petrol reticisi lkelerin stratejik

konumlarn zayflatarak bu lkelerden gelebilecek tehditleri azaltmay

hedefleyen bu ibirlii, ABDnin de desteiyle ok kuvvetli bir bask arac

olarak, yakn gelecekte Ortadou lkelerinin siyasal rejimlerinde de deiime

neden olabilir. Rejim deiiklii nedeniyle ortaya kacak Kuzey Irak benzeri

bir oluum, bu blgede birok kkten dinci rgtn meydana kmasna,

kararsz bir durumun olumasna ve kontrol zor bir corafyann meydana

gelmesine etkide bulunabilir. Bu nedenle bu ibirliinin kapsam ve erevesi,

muhtemel oluumlar kontrol edecek ve iki lkenin gvenlik stratejileri ile

rtecek ekilde esnek, deiken ve zmleyici olmak zorundadr.

74Alptekin DURSUNOLU : Stratejik ttifak, Trkiye-srail likilerinin yks,(stanbul,2000), 334.


54/139


55/139

48

dine daha fazla ynelme ve ortaya kan muhafazakr liderlere sarlma

ynnde ortaya kmaktadr.76

Arap dnyasnda en ok ileri srlen savlardan birisi de, devletlerin

snrlarnn yapay olduu ve emperyalist gler tarafndan oluturulduudur.

Dolaysyla yapay olarak oluturulmu snrlarn doal ayrm noktas olamaz

ve bu nedenle de meru deildir. Bu sav ayn zamanda Irakn Kuveyti igal

ederken dayand dncelerden biridir.77

Ortadou blgesi buraya kadar bahsettiimiz birok problemle

bouurken bir de bu corafyaya Arap ve Mslman ounlua ramen, birYahudi devletinin zorla monte edilmesi ile adeta sorunlar yuma haline

gelmitir. Bu nedenle Ortadounun bnyesel yaps bir trl srail devletini

kabul edememitir. Arap ve Mslmanlarn ounlukta olduu bir corafyada

farkl din ve rktan gelen bir devletin yaayamayaca noktasndan hareketle,

blgenin nfus yapsnn deitirilmesi ve blgede ok uluslu ve ok dinli yeni

bir yaplanmann gndeme geldii grlmektedir.

Kuzey Irakta ortaya kacak Arap olmayan yeni bir devlet ile Gney

Irakta ortaya kacak Snni olmayan yeni siyasal yaplanma, Ortadou

blgesinin ok uluslu ve ok kltrl bir yapya doru dnmesine yardmc

olacaktr. Bu yeni yaplanma Irak paralarken, Suriyede yaayan Alevilerin,

Snnilerin ve de Drzlerin yeni eyalet yaplanmalar ierisinde yeniden

rgtlenmeleri de, blgenin ok kltrl yapya dnmesine yeni katklar

salayacaktr.78

Bu Trkiyenin kucana byyen bir Krdistan sorunu, srail iinde her

ne kadar balangta kontroll ve kendi yararna gibi gzkse de, ap

76 Sonja Hegasy:, A moment of nclusion: Reaction in the Arap World, Middle EastPolicy,Cilt.9,Say 4 (Aralk 2002)., 83.77 Serhat ERKMEN : a.g.m., 20.78 Anl EEN : Orta Dou Yeniden Yaplanrken, Avrasya Dosyas, Cilt 5, Say 1 (lkbahar1999), 262.


56/139

49

gittike byyen ve bydke sorunlar da e zamanl oalan, kontrol

imknsz hale gelecek bir corafya anlamna gelmektedir.

Aslnda eski bir Trk atasznde belirtildii gibi ylann ba kkken

ezilmelidir tabiri bu ilikinin amalarndan birini ok iyi aklamaktadr. Her iki

lkede gelitirdii stratejik ibirlii ile kendi menfaatleri dnda gelien

olaylara bymeden, zamannda mdahale edebilmeyi ve gerektiinde g

birlii ile sinerji yaratmay hedeflemektedir. Bu kararsz corafya her trl

soruna gebe olup her an patlamaya hazr bir saatli bomba durumundadr. Bu

saatli bombann patlamasndan sonra az veya ok mutlaka evresindekilerin

etkilenmesi sz konusudur. O yzden Orta Dou corafyasnn kontrolamacyla Trkiye srail stratejik Ortakl iki lke iinde byk nem arz

etmektedir.

2.4. Nkleer Silahlanmay Kontrol abalar

ran, 22 Temmuzda Trkiye, srail ve tm Orta Dou lkelerini

endielendiren orta menzilli fze olan Saab 3n(1300 km. menzilli) at

denemelerini gerekletirdi. Bylece Orta Dou lkeleri arasnda

silahlanmada fzeler dnemine girilmi oldu.79

Son zamanlarda dnya gndemini en ok megul eden balklar

arasnda rann nkleer program yer almaktadr. ran, 1968 ylndan itibaren

Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamasna (NPT) taraf olduunu

ileri srerek, bu antlamann kendine salad haklar kullanmak istediini ve

ayrmcla uramak istemediini belirtmektedir. NPT Antlamasnn IV.

79 Babakanlk Basn Yayn ve Enformasyon Mdrl:, D Basnda Trkiye Blteni,http://www.byegm.gov.tr/yaynlarmz/DISBASIN/1998/08/14X08X98.HTM#%205, MainichiShinbun (Japon Gazetesi 13 Austos 1998),(Eriim Tarihi : 02.04.2006)


57/139

50

Maddesi erevesinde, antlamaya taraf lkelerin nkleer tesis kurma ve

nkleer faaliyetleri barl amalarla kullanma hakk olup ayn antlamann

II. Maddesi, taraf lkelerin imkn ve kabiliyetlerini nkleer silah gelitirmeynnde kullanmalarn ve bu ynde bir niyete sahip olmalarn aka

yasaklamtr.80

Ortadou blgesinde rann nkleer gce sahip olmas, dier blge

lkeleri zerinde siyasi ve stratejik bir stnlk kazanmasna olanak

salayacaktr. Bu durum blgede bal bana bir gvensizlik ve ileriye

ynelik bir belirsizlikle birlikte istikrarszlk da yaratacaktr. zellikle

Trkiyenin yan bandaki bir komusunun nkleer gce sahip olmas, isteristemez o lkeyi blgede baat bir faktr haline getirecektir. Anlalaca gibi

byle bir oluum da Trkiye asndan hi de arzu edilen bir durum deildir.

Dolays ile rann nkleer g elde etme abalarn kayg ile takip edilmesi

gerekmektedir. Dier bir deyile, Ortadouda nkleer gce sahip ve

dnyann drdnc petrol reticisi bir lkenin, nkleer gce sahip olmayan

teki lkelere kar byk bir stnlk salayaca tartlmaz bir gerektir.

ran, ABD sayesinde hem Afganistanda Taliban, hem de Krfezde

Irak tehdidinden kurtulmutur. zellikle Iraktaki ve Iraka komu krfez

lkelerindeki ii nfus vastasyla etkisini tm krfez blgesine geniletmitir.

Bu suretle ran, tarihinde jeopolitik potansiyelinin zirvesine ulat bir dnemi

yaamaya balamtr.

Amerika ve ngilterenin Irakta baarl olmas, keza Afganistanda

istikrarn kurulmas rann elinde dersek mbalaa etmemi oluruz. Hal byle

iken, Trkiyenin Ortadou, Kafkasya ve Trk cumhuriyetlerinde blgesel g

olma veya sz sahibi olma iddias, kendisi de nkleer teknolojiye sahip

80 Arzu Celalifer : Trkiye-ran likilerindeki Dnm Noktalar ve Son GelimelerinDeerlendirilmesi, Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu(USAK),http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar.php?type=13&id.=92(Eriim Tarihi : 20.02.2006)


58/139

51

olmad takdirde, hele Avrupa Birliinin de dnda kalrsa inandrc

olmaktan ok uzak kalacaktr.81

Konu srail asndan incelendiinde; Ortadouya srailden sonra

ikinci bir nkleer gcn girmesi hi phesiz blgede halen yaygn olan

gvensizlii ve gergin ortam alabildiince arttran bir problem olacaktr.

srailin dier korkusu da, rann uydu yoluyla erken uyar sistemine

kavumu olmasdr. ran, Rusyann da destei ile kendi uydusu olan Sina-

1 uydusunu yrngesine yerletirmitir. ran nmzdeki gnlerde baka

uydular da uzaya gnderme niyetinde olup, bu uydular ahap 4 fzeleri ileuzaya gndereceini belirtmitir.82

ABD ve srail bu gelimeler nda rann nkleer gce ulamasna

asla izin vermeyeceklerini ve gerekirse bir askeri harekta bile girieceklerini

aklamlardr. randa saldrya uramas durumunda silahl kuvvetlerinin

cevabnn derhal, kesin ve ykc olacan aklamtr.

rann sz konusu durumu, sraile byk rahatszlk vermektedir.

Dier yandan bu tehlikenin bertaraf edilmesi de o kadar kolay

gzkmemektedir. nk rann nkleer tesislerini bir yerde toplamayp lke

geneline datt ve topran derinlerine gmd konusunda istihbarat

bilgileri mevcuttur.

Ayrca rann Rusyadan ald Tor M-1 fzesavar sistemleri ile gl

bir hava savunma sistemine sahip olmas bu lkeye ynelik saldr

seeneklerini zorlatrmakta ve kstlamaktadr. Ayn ekilde bu lkenin btn

dnyada terr faaliyetlerine girime kapasitesinin bulunmas da bir dier

81 zdem SANBERK : Asimetrik Komuluk Riski, Radikal Gazetesi (1 ubat 2006)82 Sinan OGAN : rann Nkleer Krizine Farkl Bir Bak, Trkiye Uluslar aras likiler veStratejik Analizler Merkezi(TRKSAM),http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=1&yazi=736( Eriim Tarih : 20.02.2006)


59/139


60/139

53

biimindeki savan ne ordular, ne klasik silahlar, ne de grevlendirilmi

komutanlar mevcuttur. Daha da kts uzun vadeli yenme ya da yenilme

sonucu netlik kazanacak bir amac da yoktur.

Trkiye zellikle 1984 ylndan itibaren PKK terr rgt ile tanmas

ile bu kavram yakndan tanm ve ne anlama geldiini 35 bin insan, 150

200 milyar dolar maddi kayp, yaklan, yklan ve tahrip edilen bir altyap,

Dou ve Gneydou Anadolu blgesinin geri kalmas, blgede salkl bir

gven ortamnn oluturulamamas gibi bir ok ar bedel deyerek

renmitir.84

Terr yznden neredeyse yarm asrdr kaybettiimiz insan says

ABDnin 2. Dnya Savandaki ve Vietnam Savandaki kayplarna ok

yakn, hemen hemen Kore Savandaki Amerikan kayplar ile ayndr. Terr

nedeniyle meydana gelen ekonomik kayp, birok lkenin gayri safi milli

hslasndan ok daha fazla olup bu rakam, Trkiyeye ekonomik alanda bir

lke kurabilecek kadar ok paray kaybettirmitir. Bu kayplarn sonucunda

oluan isizlik, yatrmlardaki ve gelirdeki dme ve PKK terr nedeniyle

gerilen ortam, demokrasiden ve insan haklarndan verdiimiz tavizler de

cabasdr.85

in kt yan, Trkiye terrle mcadelede kazand birok baarya

ramen hibir zaman tam anlamyla terrn bittiinden veya ne zaman

biteceinden emin olamamtr. nk terr uyuyan bir yanarda gibidir. Ne

zaman sinsi yzn gsterip faaliyete geeceini kestirmek gerekten ok

zordur. Terr destekleyen lkelerin kar ve menfaatleri dorultusunda

hangi admn nerede atlacan tahmin etmek neredeyse imknszdr. Bu

adm 11 Eyllde Amerikada kiz kulelere uak arpmas, baka bir gn

stanbulda patlayan bombalar eklinde veya Londrada metroda patlayan bir

84 Adnan ZDORU : Terr ve Bat, Ortadou Gazetesi,http://www.ortadogugazetesi.net/haber_d.asp?haber=3816 (Eriim Tarihi 20.02.2006)85 Nilgn GLCAN : PKK Mcadelemiz Baarl m ?.Turkish Weekly ,15 Ekim 2005


61/139

54

bomba eklinde kanl yzn tm arpkl ile gstermektedir. Bilnoya

bakldnda en ok zarar gren kesim, masum, olan bitenden habersiz,

terrle hibir alp veremedii olmayan insanlar olmaktadr.

srailde benzer ekilde yllardr terrle mcadele iinde olup

terrizmden en ok etkilenen lkelerin banda gelmektedir. Bu tr terr

eylemlerinin en byk nedeni srail Filistin ihtilafndan kaynaklanmaktadr.

1982 ylnda balayan terr eylemleri sraili terrle mcadele konusunda

etkili tedbirler almaya zorlamtr. zellikle canl bomba ve bomba ykl

kamyonlarla dzenlenen terr eylemleri sraili terrle birlikte yaamaya

mahkm etmitir.

Terr ve iddet olaylarndan bunalan srail, Filistin tarafndan geen

eylemcileri kontrol etmek ve terr eylemlerini engellemek maksadyla 750 km

uzunluunda bir duvar inasna dahi balam olup dnyadan gelen birok

tepkiye ramen bu duvarn yapm almalarna tm hz ile devam etme

karar almtr.86

srailde terr nedeniyle meydana gelen eylem ve saldrlarn, alnacak

tm tedbirlere ramen devam etmesi muhtemeldir. nk blgedeki Arap

nfusu sraili kurulduu gnden itibaren dman olarak alglamtr. Dier

yandan, Filistin seimlerinde srailin terr rgt olarak nitelendirdii

Hamasn baar ile kmas da, srail tarafndan arzu edilen bir durum

olmamtr. Dolays ile sraili bulunduu corafyada nmzdeki gnlerde

birok problemin bekledii aikrdr.

Buraya kadar bahsettiimiz terr konusundaki benzer problemler iki

lkeyi birbirine yaklatrmaktadr. Babakan Recep Tayip Erdoann 1 Mays

2005 tarihinde sraile yapm olduu ziyarette, srailin Lbnan snrndan

86 Hrriyet (24 ubat 2004)


62/139

55

geite kullanlan insansz hava arac ve yeralt kablosu gibi konularda srailli

yetkililerde temasta bulunulduu basnda yer almtr.

Terr ve Terrle mcadele srecinde iki lkenin de birbirinden

renecei birok ey olduu muhakkaktr. Ancak iki lke iinde ortak

problem tekil eden terr problemi ne yazk ksa dnemde zmlenecek gibi

grnmemektedir. Bununla birlikte Terre kar iki lkenin etkili ibirliinin,

olaylarn engellenmesi ve mcadele bakmndan baarl bir sonu

douraca gz ard edilmeyecek bir gerektir.

Ancak Terr konusunda sraille birlii gelitirilirken son zamanlardabu lkenin kuzey Iraktaki faaliyetleri de dikkatle takip edilmelidir. lkemiz

menfaatine ters den bir davran mutlaka engellenmelidir.

3. TRKYE SRAL ASKER BRLNN TRKYEYE

SALAYACAI FAYDALAR

3.1 Stratejik Ortakln Trkiyeye Blgesel G Olma Yolunda

Katklar

Trkiye bugn; Avrupa, Asya ve Afrika ktalarnn birletii noktada bir

kpr, dnya g dengesini etkileyebilecek srekli ve ok ynl kar ve g

atmalarna sahne olan, Ortadoudaki petrol kaynaklarna yaknl ve Orta

Asya'daki Trk devletleri ile tarihi ve kltrel balar nedeniyle avantaja

sahip, nemli bir jeopolitik ve jeostratejik konumdadr.

Trkiye ayn zamanda Bat Avrupann en byk topraklarna sahip

devletidir. Askeri gc btn NATO lkeleri iinde ABDden sonra ikinci


63/139

56

srada gelmektedir. 185 dnya lkesi iinde nfus itibaryla 16., toprak

bykl itibaryla 32. ve ekonomik gc itibaryla 16. srada olan bir dnya

devletidir.87

Trkiye, jeopolitik ve jeostratejik mevkii itibariyle;88

- Dnyann en nemli petrol rezervlerine sahip Ortadou ve Hazar

Havzas,

- nemli deniz ulatrma yollarnn kava durumunda bulunan

Akdeniz Havzas,

- Tarihte her zaman nemini srdrm olan Karadeniz Havzas ve

Trk Boazlar,

- SSCB ve Yugoslavya'nn dalmas sonucu yapsal deiikliklere

urayan Balkanlar,

- Etnik atmalar yannda, zengin tabi kaynaklara sahip Kafkasya ve

bunun daha tesinde, Orta Asya'nn oluturduu corafyann merkezinde

etkili bir konumda bulunmaktadr.

ktay birbirine balayan ve ok nemli bir jeostratejik konuma

sahip olan Trkiye, a

Türkiye-İsrail Askeri İşbirliğinin Türkiye'nin Ortadoğu Politikasına Etkileri - Mehmet ERDEM

Documents