TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin
Post on 30-Apr-2019
221 Views
Preview:
Transcript
TÜBİTAK-BİDEB
Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE TEKNOLOJİ, FİZİK, KİMYA,
BİYOLOJİ VE MATEMATİK) PROJE DANIŞMANLIĞI EĞİTİMİ
ÇALIŞMA PROGRAMI ÇALIŞTAY 2009–2
23–30 HAZİRAN 2009
Proje Adı
KARINCA KOVUCU OLARAK KULLANILAN BAZI GELENEKSEL
MADDELERİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ
Proje Grubu
ANADOLU
Proje Grubu Üyeleri
Arzu ARSLAN
Serap TÜRKİSTAN
Süreyya ÖZCAN
Proje Danışmanları
Prof. Dr. Yavuz BEYATLI
Prof. Dr. Nusret AYYILDIZ
PROJE RAPORU
Haziran 2009
TÜSSİDE-GEBZE
İÇİNDEKİLER
ÖZET ………………………………………………………………... 3
PROJENİN AMACI ………………………………………………….3
GİRİŞ………………………………………………………………….3
YÖNTEM……………………………………………………………..6
SONUÇLAR VE TARTIŞMA………………………………………..7
TEŞEKKÜR………………………………………………………….11
KAYNAKLAR……………………………………………………….12.
2
KARINCA KOVUCU OLARAK KULLANILAN BAZI GELENEKSEL
MADDELERİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ
ÖZET
Bu proje çalışmasında; kimyasal ilaçlara göre daha ucuz ve çevreye zararı en
alt düzeyde olan veya olmayan ve karınca kovucu olarak kullanılan maydanoz, limon
kabuğu, bebek pudrası ve kahve telvesinin etkinliği araştırıldı. Bunun için tasarlanan
deney düzeneğine, kontrol olarak besini oluşturan ballı ekmek parçası ve diğer deney
grupları ise ballı ekmek ile birlikte yerleştirildi. Karıncalar bir miktar toprak ile
birlikte deney düzeneğinin ortasına yerleştirildi. Yarım saatlik bir uyum sürecinden
sonra kontroller yapıldı. Besini ve besin kovucu maddeleri ziyaret eden karıncalar
için yapılan 13 gözlem sonucunda; rastlanma sıklığı kontrolde % 100, maydanozda
%58,3, limonda %25, bebek pudrası ve kahve telvesinde ise %16,6 olarak bulundu.
Bu sonuçlara göre; geleneksel olarak kullanılan çocuk pudrası ve kahve telvesinin
karınca kovucu olarak etkin olduğu, bunları sırası ile limon ve maydanozun izlediği
anlaşılmaktadır.
PROJENİN AMACI
Karıncalar ile mücadelede kimyasal maddelerin yanı sıra geleneksel olarak işe
yaradığına inanılan limon kabuğu, maydanoz, kahve telvesi ve bebek pudrası gibi
çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Kimyasal maddeler hem insan sağlığına hem de
doğaya zarar vermektedir. Geleneksel yöntemler ise çevreye zararsız, doğal ve
maliyeti düşüktür. Bu çalışmada bu maddelerin etkinliğinin araştırılması
amaçlanmıştır.
3
GİRİŞ
Karıncalar, Formicidae familyasını oluşturan, yaban arıları ve arılarla birlikte zar
kanatlılar (Hymenoptera) takımında yer alan, sosyal yaşam gösteren böceklere
verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin ortalarında, 110 ile 130 milyon
yıl önce yaban arısına benzeyen hayvanlardan türemiş ve çiçekli bitkilerin ortaya
çıkışından sonra çeşitlenmiştir. Günümüzde 12.000'den fazla türü sınıflandırılmış ve
yaklaşık 14.000 civarında türü olduğu sanılmaktadır [1, 2]
.
Şekil 1. Karıncanın görünüşü [ ].
4
Karıncalar, boyutları küçük doğal boşluklarda yaşayan birkaç düzine avcı
bireyden, çok büyük bölgeleri kaplayan ve sayıları milyonlarca bireyi içeren oldukça
yüksek oran da organize kolonilere kadar oluşan topluluklar halinde yaşarlar. Büyük
koloniler çoğunlukla "işçi" ve "asker" sınıflarını oluşturan kısır dişilerden oluşur. Bu
kolonilerde aynı zamanda verimli erkekler ile bir ya da daha fazla ve "kraliçe" adı
verilen verimli dişiler de bulunur. Bu koloniler bazen "süperorganizmalar" olarak
tanımlanır, çünkü karıncalar tek vücut hâlinde koloniyi desteklemek için bir arada
çalışırlar.(3)
Karıncalar Dünya üzerinde hemen hemen her kara parçasında bulunur.
Kendine özgü karınca türleri bulunan ender yerler Antarktika ile birlikte bazı uzak ve
yaşama uygun olmayan adalardır. Karıncalar ekosistemlerin çoğunda yaşayabilir ve
kara hayvanları biyokütlesinin yaklaşık %15 ile %25'ini oluştururlar (4). Bu
başarıları sosyal örgütlenmelerine, yaşam alanlarını değiştirebilmelerine,
kaynaklardan yararlanmalarına ve kendilerini savunmalarına bağlanmıştır. Diğer
türlerle birlikte geçirdikleri uzun evrim sürecinde, benzerlik, ortakçılık, asalaklık ve
karşılıklılık içeren türler arası ilişkiler geliştirmişlerdir (5).
Karınca topluluklarında iş bölümü, bireyler arası iletişim ve karmaşık
problemlerin çözümüne rastlanır. İnsan toplulukları ile olan bu paralellikler, birçok
bilimsel araştırmaya konu olmuştur.
Karıncaların boyları 0,75 mm ile 52 mm arasındadır (6, 7). Karıncalar
çoğunlukla kırmızı ve siyah renkli olup yeşil renge daha az rastlanır ve bazı tropik
türleri ise metalik parlaklığa sahiptir. Günümüzde 12.000'den fazla karınca türü
tanımlanmıştır ve sayılarının 14.000 civarında olduğu sanılmaktadır. En çok çeşitlilik
tropiklerdedir. Karıncaların sınıflandırılması konusunda taksonomik çalışmalar
devam etmektedir. ‘’AntBase’’(8) ve’’Hymenoptera Name Server’’(9) gibi çevrimiçi
bilgi bankaları bilinen ve yeni keşfedilen karınca türlerini izlemeye yardımcı
olmaktadır. Kolay bulunmaları ve incelenebilmeleri nedeniyle, biyoçeşitlilik
çalışmalarında karıncalar belirleyici türler olarak kullanılmaktadır (10).
5
Karınca, her alanda gezen bir canlıdır, bu sebeple üzerinde hastalık
taşıyabilir. Ev içine giren karıncalar, açıktaki gıdalar üzerinde gezer, salya ve dışkı
bırakır. (11)
Karınca ilaçlamada kullanılan ilaçlar kokulu ve sıvı ilaçlardır. Dichlorobenze,
tetramethrin, diazinon, organo-phosphates, chloriated hydrocarbons, Cooper
naphthenate(12), ki bunlar herhangi bir haşere ilacında kullanılan bileşenlerin sadece
kısa bir listesidir. Bu kimyasallar yüksek oranda zehirlidir. Örneğin; diazinon son
derece zehirlidir ve merkezi sinir sistemini etkiler, chlorinated hydrocarbons’un
kanserojen ve genleri bozucu olduğu konusunda kuşkular vardır.
Dünyada her yıl haşere ilacı ile bağlantılı yaklaşık üç milyon kaza olduğu
tahmin edilmektedir. Sonuç yaklaşık 220.000 can kaybı! İstatistikler küçük
çocukların zehirlenme nedenleri arasında en çok karşılaşılan ev temizlik ürünleri ile
bağlantılı ölüm ya da yaralanma olaylarından sonra ikinci sırayı haşere ilaçlarının
aldığını göstermektedir. Bu ilaçlar;
- Yağ dokularında depolanır
- Çocuklarda hafıza kaybına sebep olur
- İlaçlamadan sonra iki hafta etkisi kalır.
Bu proje çalışmasında; karınca kovucu olarak kullanılan kimyasal maddelerin
yukarıda verilen zararlı etkilerinin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak halk
tarafından kullanılan doğal veya zarar düzeyi düşük maddelerin kullanılması
konusunda etkinliklerinin araştırılması amaçlanmaktadır.
YÖNTEM
TÜBİTAK MAM Yerleşkesi’nde yer alan koruluktan karınca örnekleri bir
miktar toprak ile birlikte toplandı. Daha sonra laboratuara getirilerek petri kabı
içerisine kısım kısım boşaltılarak pipet yardımıyla 50 adet karınca bireyi seçildi.
6
Daha sonra Şekil 1’de görülen deney düzeneğine karıncadan arındırılmış bir miktar
toprak ile birlikte 50 adet karınca yerleştirildi. Şekil 1’den de görüleceği üzere her bir
kol üzerinde aşağıdaki şekilde besinler ve geleneksel karınca uzaklaştırıcılar
yerleştirildi. Buna göre 1. kola sadece kontrol amaçlı bir miktar bal ile bulaşımlı
ekmek, diğer kollara ise sırası ile ballı ekmek ile birlikte maydanoz, limon kabuğu,
bebek pudrası ve kahve telvesi yerleştirildi. Deney düzeneği beyaz karton
kullanılarak ve üstten bakıldığında karıncaların hareketini izleyecek şekilde şeffaf
jelatin ile örtüldü. Karıncaların hava alması için belirli aralıklarla delikler açıldı. 12
saat süre ile karıncaların hareketleri çıplak göz ile izlendi ve besini ve deney
gruplarını ziyaret eden karıncalar not defterine kaydedildi.
Şekil-1. Deney düzeneği.
7
Ballı
ekmek+Maydanoz
Ballı ekmek
Ballı ekmek+Kahve
telvesi
Ballı ekmek+
Pudra
Ballı ekmek+Lim
on
kabuğu
100 Adet Karınca
SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Karınca altı bacağı olan, kalabalık koloniler halinde yaşayan bir böcek
türüdür. Karınca günün 20 saatini çalışarak, 4 saatini dinlenerek geçirir. Karınca
kendi ağırlığının 10 kat fazlası yük taşır. Her iklimde yaşayabilen karınca yaşadığı
yere göre değişik renkler alır. Karıncalar kendi aralarında görev bölümü yaparlar.
Karıncanın baş bölgesinde bir çift anten bulunur, bu anten yiyecek ve yön tayin
etmeye yarar. Karıncalar yuva dışına bir grup karınca yollar, bu karıncalar yiyecek
bulursa diğerlerine haber verir ve hep birlikte besinin yanına gelirler. Karıncada
kanat yoktur, sadece ana karınca kanatlıdır, uçabilir. Ana karınca dölleme işi yapar.
Ev içerisine gelen karınca, açıktaki gıdalar üzerinde gezer, insana hastalık
bulaştırabilir( 11).
Karıncalar ile mücadelede kimyasal maddelerin yanı sıra geleneksel olarak
işe yaradığına inanılan limon kabuğu, maydanoz , kahve telvesi ve bebek pudrası
gibi çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Kimyasal maddeler hem insan sağlığına hem
de doğaya zarar vermektedir. Geleneksel yöntemler ise çevreye zararsız, doğal ve
maliyeti düşüktür. Bu çalışmada bu maddelerin etkinliğinin araştırılması
amaçlanmıştır. Bu doğrultuda yaptığımız çalışmalar aşağıda verilen resimlerde adım
adım verilmiştir.
8
Şekil 4. Deney düzeneğinin gözlem esnasındaki görüntüsü.
Gözlem zamanına bağlı olarak tespit edilen karınca sayıları aşağıda Tablo
1’de verilmiştir. Tablodan da görüleceği üzere yapılan 12 gözlemin hepsinde kontrol
olarak kullanılan besini karıncaların ziyaret ettiği, maydanozlu besinin ise 7 sinde,
limonun 3 ünde, bebek pudrası ve kahve telvesinde 2 sinde ziyaret etiği
anlaşılmaktadır.Ayrıca 5 dakikalık süre içerisinde yapılan gözlemlerde besinin 57,
maydanozlu besinin 11, limonun 22, bebek pudrasının 3, kahve telvesinin 2 kez
ziyaret edildiği tespit edildi.Bu sonuçlara göre; gözlemlere dayalı kazanılmış bilginin
kullanımının doğru olduğu yargısına varılmıştır.Bilindiği gibi karıncalarda iletişimde
kimyasal duyu etkin bir şekilde kullanılmaktadır.Bu doğal maddelerin içerisindeki
bileşiklerden yararlanılarak doğal kovucular sprey tablet yem şeklinde
kullanılabileceği kanısındayız.
10
Tablo 1.Karıncaların belirtilen zamanlarda gözlemlenen sayı ve oranları
Bu çalışmada kullanılan maddelerin ve X ilacının kimyasal içeriği Tablo 2’ de
gösterilmiştir. X ilacının zararlı kimyasallar içermesine karşın geleneksel olarak
karınca kovmakta kullanılan maydanoz, limon kabuğu , bebek pudrası ve kahve
telvesinin kimyasal içeriğinin insan sağlığına ve çevreye az zarar veren veya
vermeyen maddeler olduğu görülmüştür.
Madde Kimyasal BileşimiMaydanoz Eterik yağ, apiol, myristirintilen, bergapten, A, C ve K
vitaminleri.(15)Limon Sitrik asit,Uçucu yağlar,C vitamini(16)Bebek Pudrası Talcum,Zinc oxide, Magnesium stearete, Pafum capricci(17)Kahve Telvesi Kafein, Protein, Karbonhidrat, Lipit, Uçucu yağ, Uçucu olmayan
asitler(18)X İlacı Dichlorobenze, tetramethrin, diazinon, organo-phosphates,
chloriated hydrocarbons, Cooper naphthenate(12),Tablo2.Çalışmada kullanılan maddelerin kimyasal bileşimi
TEŞEKKÜR
Zaman(Saat)
Kontrol(Ballı
ekmek)
Maydanoz+
Ballı ekmek
Limon Kabuğu+
Ballı ekmek
Bebek Pudrası
+Ballı ekmek
Kahve Telvesi
+Ballı ekmek
12:00 Karıncaların ortama alışması için beklenmiştir13:00 1 3 9 2 014:00 4 2 4 1 215:00 10 1 9 0 116:00 10 1 0 0 017:00 10 1 0 0 018:00 8 1 0 0 019:00 1 0 0 0 020:00 4 0 0 0 021:00 2 2 0 0 022:00 2 0 0 0 023:00 4 0 0 0 024:00 1 0 0 0 0
Rastlanma Sıklığı
%100 %58,3 %25 %16,6 %16,6
11
Böyle bir çalıştayı düzenleyen sayın hocamız Prof.Dr.Mehmet AY’a , çalışmamız
boyunca yardımlarını bizden esirgemeyen hocalarımız Prof .Dr.Yavuz BEYATLI ve
Prof. Dr. Nusret AYYILDIZ’a ve bu çalıştaya katılan tümsevgili YİBO
öğretmenlerine meslektaşlarımıza teşekkür ederiz
Kaynaklar
1) Wade, Nicholas, "Taking a Cue From Ants on Evolution of Humans", 15
Temmuz 2008. 15 Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)
2) Hymenoptera name server. Formicidae species count.. Ohio State University.
(İngilizce)
3)
4) Oster GF, Wilson EO (1978). Caste and ecology in the social insects. Princeton
University Press, Princeton. ISBN 0691023611. (İngilizce)
5) Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National
Academy of Sciences 97. DOI:10.1073/pnas.011513798 (İngilizce)
6) Hölldobler & Wilson (1990), s. 471
7) Hölldobler & Wilson (1990), s. 589
8) Shattuck SO (1999). Australian ants: their biology and identification.
Collingwood, Vic: CSIRO. ISBN 0-643-06659-4. (İngilizce)
9) Agosti D, Johnson NF (eds.) (2005). Antbase. American Museum of Natural
History. 6 Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)
10) Johnson NF (2007). Hymenoptera name server. Ohio State University. 6
Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)
11) D, Majer JD, Alonso JE, Schultz TR (eds.) (2000). Ants: Standard methods for
measuring and. monitoring biodiversity. Smithsonian Institution Press.
(İngilizce)
12) http://://www..pireilaclama..web..tr/karinca..html
13) www..iyibilgi..com//haber..php??haber_id=78011
14) 13)http://site.mynet.com/adilbugra/edremit10saglik/id6.htm
15)
16) 14)tr.wikipedia.org/wiki/Limon_(ağaç) -–
12
top related