Top Banner
TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE TEKNOLOJİ, FİZİK, KİMYA, BİYOLOJİ VE MATEMATİK) PROJE DANIŞMANLIĞI EĞİTİMİ ÇALIŞMA PROGRAMI ÇALIŞTAY 2009–2 23–30 HAZİRAN 2009 Proje Adı KARINCA KOVUCU OLARAK KULLANILAN BAZI GELENEKSEL MADDELERİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ Proje Grubu ANADOLU Proje Grubu Üyeleri Arzu ARSLAN Serap TÜRKİSTAN Süreyya ÖZCAN Proje Danışmanları Prof. Dr. Yavuz BEYATLI Prof. Dr. Nusret AYYILDIZ PROJE RAPORU
13

TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Apr 30, 2019

Download

Documents

lamkhue
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

TÜBİTAK-BİDEB

Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE TEKNOLOJİ, FİZİK, KİMYA,

BİYOLOJİ VE MATEMATİK) PROJE DANIŞMANLIĞI EĞİTİMİ

ÇALIŞMA PROGRAMI ÇALIŞTAY 2009–2

23–30 HAZİRAN 2009

Proje Adı

KARINCA KOVUCU OLARAK KULLANILAN BAZI GELENEKSEL

MADDELERİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Proje Grubu

ANADOLU

Proje Grubu Üyeleri

Arzu ARSLAN

Serap TÜRKİSTAN

Süreyya ÖZCAN

Proje Danışmanları

Prof. Dr. Yavuz BEYATLI

Prof. Dr. Nusret AYYILDIZ

PROJE RAPORU

Page 2: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Haziran 2009

TÜSSİDE-GEBZE

İÇİNDEKİLER

ÖZET ………………………………………………………………... 3

PROJENİN AMACI ………………………………………………….3

GİRİŞ………………………………………………………………….3

YÖNTEM……………………………………………………………..6

SONUÇLAR VE TARTIŞMA………………………………………..7

TEŞEKKÜR………………………………………………………….11

KAYNAKLAR……………………………………………………….12.

2

Page 3: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

KARINCA KOVUCU OLARAK KULLANILAN BAZI GELENEKSEL

MADDELERİN ETKİSİNİN İNCELENMESİ

ÖZET

Bu proje çalışmasında; kimyasal ilaçlara göre daha ucuz ve çevreye zararı en

alt düzeyde olan veya olmayan ve karınca kovucu olarak kullanılan maydanoz, limon

kabuğu, bebek pudrası ve kahve telvesinin etkinliği araştırıldı. Bunun için tasarlanan

deney düzeneğine, kontrol olarak besini oluşturan ballı ekmek parçası ve diğer deney

grupları ise ballı ekmek ile birlikte yerleştirildi. Karıncalar bir miktar toprak ile

birlikte deney düzeneğinin ortasına yerleştirildi. Yarım saatlik bir uyum sürecinden

sonra kontroller yapıldı. Besini ve besin kovucu maddeleri ziyaret eden karıncalar

için yapılan 13 gözlem sonucunda; rastlanma sıklığı kontrolde % 100, maydanozda

%58,3, limonda %25, bebek pudrası ve kahve telvesinde ise %16,6 olarak bulundu.

Bu sonuçlara göre; geleneksel olarak kullanılan çocuk pudrası ve kahve telvesinin

karınca kovucu olarak etkin olduğu, bunları sırası ile limon ve maydanozun izlediği

anlaşılmaktadır.

PROJENİN AMACI

Karıncalar ile mücadelede kimyasal maddelerin yanı sıra geleneksel olarak işe

yaradığına inanılan limon kabuğu, maydanoz, kahve telvesi ve bebek pudrası gibi

çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Kimyasal maddeler hem insan sağlığına hem de

doğaya zarar vermektedir. Geleneksel yöntemler ise çevreye zararsız, doğal ve

maliyeti düşüktür. Bu çalışmada bu maddelerin etkinliğinin araştırılması

amaçlanmıştır.

3

Page 4: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

GİRİŞ

Karıncalar, Formicidae familyasını oluşturan, yaban arıları ve arılarla birlikte zar

kanatlılar (Hymenoptera) takımında yer alan, sosyal yaşam gösteren böceklere

verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin ortalarında, 110 ile 130 milyon

yıl önce yaban arısına benzeyen hayvanlardan türemiş ve çiçekli bitkilerin ortaya

çıkışından sonra çeşitlenmiştir. Günümüzde 12.000'den fazla türü sınıflandırılmış ve

yaklaşık 14.000 civarında türü olduğu sanılmaktadır [1, 2]

.

Şekil 1. Karıncanın görünüşü [ ].

4

Page 5: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Karıncalar, boyutları küçük doğal boşluklarda yaşayan birkaç düzine avcı

bireyden, çok büyük bölgeleri kaplayan ve sayıları milyonlarca bireyi içeren oldukça

yüksek oran da organize kolonilere kadar oluşan topluluklar halinde yaşarlar. Büyük

koloniler çoğunlukla "işçi" ve "asker" sınıflarını oluşturan kısır dişilerden oluşur. Bu

kolonilerde aynı zamanda verimli erkekler ile bir ya da daha fazla ve "kraliçe" adı

verilen verimli dişiler de bulunur. Bu koloniler bazen "süperorganizmalar" olarak

tanımlanır, çünkü karıncalar tek vücut hâlinde koloniyi desteklemek için bir arada

çalışırlar.(3)

Karıncalar Dünya üzerinde hemen hemen her kara parçasında bulunur.

Kendine özgü karınca türleri bulunan ender yerler Antarktika ile birlikte bazı uzak ve

yaşama uygun olmayan adalardır. Karıncalar ekosistemlerin çoğunda yaşayabilir ve

kara hayvanları biyokütlesinin yaklaşık %15 ile %25'ini oluştururlar (4). Bu

başarıları sosyal örgütlenmelerine, yaşam alanlarını değiştirebilmelerine,

kaynaklardan yararlanmalarına ve kendilerini savunmalarına bağlanmıştır. Diğer

türlerle birlikte geçirdikleri uzun evrim sürecinde, benzerlik, ortakçılık, asalaklık ve

karşılıklılık içeren türler arası ilişkiler geliştirmişlerdir (5).

Karınca topluluklarında iş bölümü, bireyler arası iletişim ve karmaşık

problemlerin çözümüne rastlanır. İnsan toplulukları ile olan bu paralellikler, birçok

bilimsel araştırmaya konu olmuştur.

Karıncaların boyları 0,75 mm ile 52 mm arasındadır (6, 7). Karıncalar

çoğunlukla kırmızı ve siyah renkli olup yeşil renge daha az rastlanır ve bazı tropik

türleri ise metalik parlaklığa sahiptir. Günümüzde 12.000'den fazla karınca türü

tanımlanmıştır ve sayılarının 14.000 civarında olduğu sanılmaktadır. En çok çeşitlilik

tropiklerdedir. Karıncaların sınıflandırılması konusunda taksonomik çalışmalar

devam etmektedir. ‘’AntBase’’(8) ve’’Hymenoptera Name Server’’(9) gibi çevrimiçi

bilgi bankaları bilinen ve yeni keşfedilen karınca türlerini izlemeye yardımcı

olmaktadır. Kolay bulunmaları ve incelenebilmeleri nedeniyle, biyoçeşitlilik

çalışmalarında karıncalar belirleyici türler olarak kullanılmaktadır (10).

5

Page 6: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Karınca, her alanda gezen bir canlıdır, bu sebeple üzerinde hastalık

taşıyabilir. Ev içine giren karıncalar, açıktaki gıdalar üzerinde gezer, salya ve dışkı

bırakır. (11)

Karınca ilaçlamada kullanılan ilaçlar kokulu ve sıvı ilaçlardır. Dichlorobenze,

tetramethrin, diazinon, organo-phosphates, chloriated hydrocarbons, Cooper

naphthenate(12), ki bunlar herhangi bir haşere ilacında kullanılan bileşenlerin sadece

kısa bir listesidir. Bu kimyasallar yüksek oranda zehirlidir. Örneğin; diazinon son

derece zehirlidir ve merkezi sinir sistemini etkiler, chlorinated hydrocarbons’un

kanserojen ve genleri bozucu olduğu konusunda kuşkular vardır.

Dünyada her yıl haşere ilacı ile bağlantılı yaklaşık üç milyon kaza olduğu

tahmin edilmektedir. Sonuç yaklaşık 220.000 can kaybı! İstatistikler küçük

çocukların zehirlenme nedenleri arasında en çok karşılaşılan ev temizlik ürünleri ile

bağlantılı ölüm ya da yaralanma olaylarından sonra ikinci sırayı haşere ilaçlarının

aldığını göstermektedir. Bu ilaçlar;

- Yağ dokularında depolanır

- Çocuklarda hafıza kaybına sebep olur

- İlaçlamadan sonra iki hafta etkisi kalır.

Bu proje çalışmasında; karınca kovucu olarak kullanılan kimyasal maddelerin

yukarıda verilen zararlı etkilerinin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak halk

tarafından kullanılan doğal veya zarar düzeyi düşük maddelerin kullanılması

konusunda etkinliklerinin araştırılması amaçlanmaktadır.

YÖNTEM

TÜBİTAK MAM Yerleşkesi’nde yer alan koruluktan karınca örnekleri bir

miktar toprak ile birlikte toplandı. Daha sonra laboratuara getirilerek petri kabı

içerisine kısım kısım boşaltılarak pipet yardımıyla 50 adet karınca bireyi seçildi.

6

Page 7: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Daha sonra Şekil 1’de görülen deney düzeneğine karıncadan arındırılmış bir miktar

toprak ile birlikte 50 adet karınca yerleştirildi. Şekil 1’den de görüleceği üzere her bir

kol üzerinde aşağıdaki şekilde besinler ve geleneksel karınca uzaklaştırıcılar

yerleştirildi. Buna göre 1. kola sadece kontrol amaçlı bir miktar bal ile bulaşımlı

ekmek, diğer kollara ise sırası ile ballı ekmek ile birlikte maydanoz, limon kabuğu,

bebek pudrası ve kahve telvesi yerleştirildi. Deney düzeneği beyaz karton

kullanılarak ve üstten bakıldığında karıncaların hareketini izleyecek şekilde şeffaf

jelatin ile örtüldü. Karıncaların hava alması için belirli aralıklarla delikler açıldı. 12

saat süre ile karıncaların hareketleri çıplak göz ile izlendi ve besini ve deney

gruplarını ziyaret eden karıncalar not defterine kaydedildi.

Şekil-1. Deney düzeneği.

7

Ballı

ekmek+Maydanoz

Ballı ekmek

Ballı ekmek+Kahve

telvesi

Ballı ekmek+

Pudra

Ballı ekmek+Lim

on

kabuğu

100 Adet Karınca

Page 8: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

SONUÇLAR VE TARTIŞMA

Karınca altı bacağı olan, kalabalık koloniler halinde yaşayan bir böcek

türüdür. Karınca günün 20 saatini çalışarak, 4 saatini dinlenerek geçirir. Karınca

kendi ağırlığının 10 kat fazlası yük taşır. Her iklimde yaşayabilen karınca yaşadığı

yere göre değişik renkler alır. Karıncalar kendi aralarında görev bölümü yaparlar.

Karıncanın baş bölgesinde bir çift anten bulunur, bu anten yiyecek ve yön tayin

etmeye yarar. Karıncalar yuva dışına bir grup karınca yollar, bu karıncalar yiyecek

bulursa diğerlerine haber verir ve hep birlikte besinin yanına gelirler. Karıncada

kanat yoktur, sadece ana karınca kanatlıdır, uçabilir. Ana karınca dölleme işi yapar.

Ev içerisine gelen karınca, açıktaki gıdalar üzerinde gezer, insana hastalık

bulaştırabilir( 11).

Karıncalar ile mücadelede kimyasal maddelerin yanı sıra geleneksel olarak

işe yaradığına inanılan limon kabuğu, maydanoz , kahve telvesi ve bebek pudrası

gibi çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Kimyasal maddeler hem insan sağlığına hem

de doğaya zarar vermektedir. Geleneksel yöntemler ise çevreye zararsız, doğal ve

maliyeti düşüktür. Bu çalışmada bu maddelerin etkinliğinin araştırılması

amaçlanmıştır. Bu doğrultuda yaptığımız çalışmalar aşağıda verilen resimlerde adım

adım verilmiştir.

8

Page 9: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Şekil 2. Karıncanın alındığı yuva.

Şekil 3. Deney düzeneğinin kuruluşu.

9

Page 10: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Şekil 4. Deney düzeneğinin gözlem esnasındaki görüntüsü.

Gözlem zamanına bağlı olarak tespit edilen karınca sayıları aşağıda Tablo

1’de verilmiştir. Tablodan da görüleceği üzere yapılan 12 gözlemin hepsinde kontrol

olarak kullanılan besini karıncaların ziyaret ettiği, maydanozlu besinin ise 7 sinde,

limonun 3 ünde, bebek pudrası ve kahve telvesinde 2 sinde ziyaret etiği

anlaşılmaktadır.Ayrıca 5 dakikalık süre içerisinde yapılan gözlemlerde besinin 57,

maydanozlu besinin 11, limonun 22, bebek pudrasının 3, kahve telvesinin 2 kez

ziyaret edildiği tespit edildi.Bu sonuçlara göre; gözlemlere dayalı kazanılmış bilginin

kullanımının doğru olduğu yargısına varılmıştır.Bilindiği gibi karıncalarda iletişimde

kimyasal duyu etkin bir şekilde kullanılmaktadır.Bu doğal maddelerin içerisindeki

bileşiklerden yararlanılarak doğal kovucular sprey tablet yem şeklinde

kullanılabileceği kanısındayız.

10

Page 11: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Tablo 1.Karıncaların belirtilen zamanlarda gözlemlenen sayı ve oranları

Bu çalışmada kullanılan maddelerin ve X ilacının kimyasal içeriği Tablo 2’ de

gösterilmiştir. X ilacının zararlı kimyasallar içermesine karşın geleneksel olarak

karınca kovmakta kullanılan maydanoz, limon kabuğu , bebek pudrası ve kahve

telvesinin kimyasal içeriğinin insan sağlığına ve çevreye az zarar veren veya

vermeyen maddeler olduğu görülmüştür.

Madde Kimyasal BileşimiMaydanoz Eterik yağ, apiol, myristirintilen, bergapten, A, C ve K

vitaminleri.(15)Limon Sitrik asit,Uçucu yağlar,C vitamini(16)Bebek Pudrası Talcum,Zinc oxide, Magnesium stearete, Pafum capricci(17)Kahve Telvesi Kafein, Protein, Karbonhidrat, Lipit, Uçucu yağ, Uçucu olmayan

asitler(18)X İlacı Dichlorobenze, tetramethrin, diazinon, organo-phosphates,

chloriated hydrocarbons, Cooper naphthenate(12),Tablo2.Çalışmada kullanılan maddelerin kimyasal bileşimi

TEŞEKKÜR

Zaman(Saat)

Kontrol(Ballı

ekmek)

Maydanoz+

Ballı ekmek

Limon Kabuğu+

Ballı ekmek

Bebek Pudrası

+Ballı ekmek

Kahve Telvesi

+Ballı ekmek

12:00 Karıncaların ortama alışması için beklenmiştir13:00 1 3 9 2 014:00 4 2 4 1 215:00 10 1 9 0 116:00 10 1 0 0 017:00 10 1 0 0 018:00 8 1 0 0 019:00 1 0 0 0 020:00 4 0 0 0 021:00 2 2 0 0 022:00 2 0 0 0 023:00 4 0 0 0 024:00 1 0 0 0 0

Rastlanma Sıklığı

%100 %58,3 %25 %16,6 %16,6

11

Page 12: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

Böyle bir çalıştayı düzenleyen sayın hocamız Prof.Dr.Mehmet AY’a , çalışmamız

boyunca yardımlarını bizden esirgemeyen hocalarımız Prof .Dr.Yavuz BEYATLI ve

Prof. Dr. Nusret AYYILDIZ’a ve bu çalıştaya katılan tümsevgili YİBO

öğretmenlerine meslektaşlarımıza teşekkür ederiz

Kaynaklar

1) Wade, Nicholas, "Taking a Cue From Ants on Evolution of Humans", 15

Temmuz 2008. 15 Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)

2) Hymenoptera name server. Formicidae species count.. Ohio State University.

(İngilizce)

3)

4) Oster GF, Wilson EO (1978). Caste and ecology in the social insects. Princeton

University Press, Princeton. ISBN 0691023611. (İngilizce)

5) Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National

Academy of Sciences 97. DOI:10.1073/pnas.011513798 (İngilizce)

6) Hölldobler & Wilson (1990), s. 471

7) Hölldobler & Wilson (1990), s. 589

8) Shattuck SO (1999). Australian ants: their biology and identification.

Collingwood, Vic: CSIRO. ISBN 0-643-06659-4. (İngilizce)

9) Agosti D, Johnson NF (eds.) (2005). Antbase. American Museum of Natural

History. 6 Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)

10) Johnson NF (2007). Hymenoptera name server. Ohio State University. 6

Temmuz 2008 tarihinde erişilmiştir. (İngilizce)

11) D, Majer JD, Alonso JE, Schultz TR (eds.) (2000). Ants: Standard methods for

measuring and. monitoring biodiversity. Smithsonian Institution Press.

(İngilizce)

12) http://://www..pireilaclama..web..tr/karinca..html

13) www..iyibilgi..com//haber..php??haber_id=78011

14) 13)http://site.mynet.com/adilbugra/edremit10saglik/id6.htm

15)

16) 14)tr.wikipedia.org/wiki/Limon_(ağaç) -–

12

Page 13: TÜBİTAK-BİDEB Y.İ.B.O. ÖĞRETMENLERİ (FEN VE …maycalistaylari.comu.edu.tr/calistay2009_2/sunumlar/projeraporlari... · verilen ortak addır. Karıncalar, Kretase Dönemi'nin

17)

18) 15)www.birlesikilac.com

19)

20) 16)http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=107701

21)

13