LİPOPROTEİNLER - esaglikonline.comesaglikonline.com/E-Saglik Online/Biyokimya/Plazma Lipidleri-Ateroskleroz... · Plazma lipid düzeyi Sağlıklı bir erişkinin kan plazmasında

LİPOPROTEİNLERLİPOPROTEİNLER

LİPOPROTEİNLERLİPOPROTEİNLER

Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı

olarak çözündüklerinden, taşınmaları için olarak çözündüklerinden, taşınmaları için

stabilize edilmeleri gerekir.stabilize edilmeleri gerekir.

Lipoproteinler;Lipoproteinler; kanda lipidleri taşıyan özel kanda lipidleri taşıyan özel

komplekslerdir.komplekslerdir.

LİPOPROTEİNLERLİPOPROTEİNLER Lipoproteinin iç çekirdeğinde apolar lipidler (kolesterol Lipoproteinin iç çekirdeğinde apolar lipidler (kolesterol

esterleri ve trigliseridler), dıştaki kabuğunda ise polar esterleri ve trigliseridler), dıştaki kabuğunda ise polar grupları olan lipidler (fosfolipidler ve serbest kolesterol) ve grupları olan lipidler (fosfolipidler ve serbest kolesterol) ve önemli metabolik ve yapısal işlevleri olan proteinler bulunur.önemli metabolik ve yapısal işlevleri olan proteinler bulunur.

APOLİPOPROTEİNLERAPOLİPOPROTEİNLER

Apolipoproteinler; lipoproteinlerin protein kısmıdır ve 3 Apolipoproteinler; lipoproteinlerin protein kısmıdır ve 3 ana işleve sahiptirler:ana işleve sahiptirler:

1.1. Polar olmayan lipitlerin stabilize edilmesini sağlar.Polar olmayan lipitlerin stabilize edilmesini sağlar.

2.2. Hücre yüzey reseptörlerine bağlanarak lipoproteinlerin Hücre yüzey reseptörlerine bağlanarak lipoproteinlerin alındığı ve yıkıldığı bölgelerin saptanmasını sağlar.alındığı ve yıkıldığı bölgelerin saptanmasını sağlar.

3.3. Lipoprotein metabolizmasına karışan enzimlerin Lipoprotein metabolizmasına karışan enzimlerin aktivitesini düzenler.aktivitesini düzenler.

Plazma lipoproteinlerinin başlıca apolipoproteinleri

LİPOPROTEİNLERLİPOPROTEİNLER

Lipoproteinler genellikle fizikokimyasal niteliklerine Lipoproteinler genellikle fizikokimyasal niteliklerine (özellikle yoğunluk farklılıklarına) göre sınıflandırılırlar. (özellikle yoğunluk farklılıklarına) göre sınıflandırılırlar. Böylece, ultrasantrifüjle 5 lipoprotein sınıfı oluşur:Böylece, ultrasantrifüjle 5 lipoprotein sınıfı oluşur:

-- ŞilomikronŞilomikron

-- VLDLVLDL (Çok Düşük Dansiteli Lipoproteinler) (Çok Düşük Dansiteli Lipoproteinler)

-- IDLIDL (Ara Dansiteli Lipoproteinler) (Ara Dansiteli Lipoproteinler)

-- LDLLDL (Düşük Dansiteli Lipoproteinler) (Düşük Dansiteli Lipoproteinler)

-- HDLHDL (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler) (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler)

Plazma lipoproteinlerinin ortalama lipid ve protein bileşimi (%)

Plazma lipoproteinlerinin özellikleri

LipoproteinLipoproteinlerin boyutlarılerin boyutları

HDLHDLLDLLDLŞilŞilomiomikkronronlarlar,,VLDL VLDL ve ve kkataboliatabolikk artıklarıartıkları

> 30 nm> 30 nm 20–22 nm20–22 nm

proinflamatuar

9–15 nm9–15 nmanti-

inflamatuar

ŞİLOMİKRONLARŞİLOMİKRONLAR Eksojen (diyet) kaynaklı lipidlerin taşınmasını sağlarlar.Eksojen (diyet) kaynaklı lipidlerin taşınmasını sağlarlar. En büyük ve trigliseridden en zengin lipoproteinlerdir.En büyük ve trigliseridden en zengin lipoproteinlerdir. Bileşiminde en fazla trigliserid, en az protein bulunur.Bileşiminde en fazla trigliserid, en az protein bulunur.

ŞİLOMİKRONLARŞİLOMİKRONLAR

Bağırsak epitel hücrelerinde sentezlenir ve lenf akımına Bağırsak epitel hücrelerinde sentezlenir ve lenf akımına karışarak dolaşıma girerler.karışarak dolaşıma girerler.

Şilomikronlar, sağlıklı kişilerde elektroforezde Şilomikronlar, sağlıklı kişilerde elektroforezde görülmezler. Çünkü yemekten sonra max. 1 saat içinde görülmezler. Çünkü yemekten sonra max. 1 saat içinde dolaşımdan alınarak kaybolurlar.dolaşımdan alınarak kaybolurlar.

Şilomikronlar dolaşımda damar endotelinde bulunan Şilomikronlar dolaşımda damar endotelinde bulunan “lipoprotein lipaz”“lipoprotein lipaz” enzimi etkisiyle yapılarında bulunan enzimi etkisiyle yapılarında bulunan trigliseridin büyük kısmını kaybederler ve trigliseridin büyük kısmını kaybederler ve “şilomikron “şilomikron kalıntıları”kalıntıları” oluşur. oluşur.

VLDL (Çok Düşük Dansiteli Lipoprotein)VLDL (Çok Düşük Dansiteli Lipoprotein) Endojen trigliserid bakımından oldukça zengindir.Endojen trigliserid bakımından oldukça zengindir. Karaciğerde sentezlenir.Karaciğerde sentezlenir. Fonksiyonu Fonksiyonu karaciğerde sentezlenen trigliserid ve karaciğerde sentezlenen trigliserid ve

kolesterolü ekstrahepatik dokulara taşımak.kolesterolü ekstrahepatik dokulara taşımak. Organizmada enerji yükü fazla olduğunda (fazla beslenme) Organizmada enerji yükü fazla olduğunda (fazla beslenme)

VLDL sentezi artar.VLDL sentezi artar.

IDL (Ara Dansiteli Lipoproteinler)IDL (Ara Dansiteli Lipoproteinler)

VLDL’nin %50 veya daha fazlası lipolitik yolla IDL’ye VLDL’nin %50 veya daha fazlası lipolitik yolla IDL’ye çevrilir.çevrilir.

IDL; kolesterol esterlerinden zengindir.IDL; kolesterol esterlerinden zengindir.

LDL (Düşük Dansiteli Lipoproteinler)LDL (Düşük Dansiteli Lipoproteinler)

LDL; VLDL artığı olarak damar içinde sentezlenir.LDL; VLDL artığı olarak damar içinde sentezlenir. Kolesteroce en zengin lipoprotein partikülüdür.Kolesteroce en zengin lipoprotein partikülüdür.

LDLLDL Ekstrahepatik dokularda ve karaciğerde reseptörleri Ekstrahepatik dokularda ve karaciğerde reseptörleri

bulunur.bulunur.

Yapısında bulunan Apo B-100 vasıtasıyla bu reseptörlere Yapısında bulunan Apo B-100 vasıtasıyla bu reseptörlere bağlanarak katabolize edilir.bağlanarak katabolize edilir.

Ayrıca; LDL makrofajlar tarafından alınarak da katabolize Ayrıca; LDL makrofajlar tarafından alınarak da katabolize edilir.edilir.

Plazmada LDL’nin arttığı durumlarda makrofajlar fazla Plazmada LDL’nin arttığı durumlarda makrofajlar fazla miktarda kolesterol alarak miktarda kolesterol alarak “köpük hücreleri”“köpük hücreleri” oluşur. oluşur.

Köpük hücre oluşumu “Köpük hücre oluşumu “ateroskleroz”a ateroskleroz”a neden olduğundan; neden olduğundan; LDL’nin artması organizma için zararlıdır.LDL’nin artması organizma için zararlıdır.

HDL (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler)HDL (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler) En küçük lipoproteindir.En küçük lipoproteindir. En az 5 farklı HDL partikül tipi bulunmaktadır.En az 5 farklı HDL partikül tipi bulunmaktadır. HDL kitlesinin %50’si proteindir.HDL kitlesinin %50’si proteindir. Başlıca fonksiyonu dokulardan karaciğere kolesterol Başlıca fonksiyonu dokulardan karaciğere kolesterol

taşımaktır taşımaktır “ters (reverse) kolesterol transportu”“ters (reverse) kolesterol transportu”

HDLHDL

Bilinen en küçük hacime sahip lipoproteindir. Bilinen en küçük hacime sahip lipoproteindir. Yağ yükünü dokularda kullanım fazlası olarak Yağ yükünü dokularda kullanım fazlası olarak

dolaşımda kalmış olan kolesterol oluşturur. dolaşımda kalmış olan kolesterol oluşturur. Kolesterolü karaciğere taşımakla görevlidir. Kolesterolü karaciğere taşımakla görevlidir.

Yağ yükü/ protein oranı en düşük olan Yağ yükü/ protein oranı en düşük olan lipoproteindir. lipoproteindir.

HDL’nin kolesterol “temizleme” görevi HDL’nin kolesterol “temizleme” görevi yaptığı bilinmektedir. yaptığı bilinmektedir.

LDL’ler, kolesterolü karaciğerden başka dokulara taşırlar

HDL’ler kolesterolü başka dokulardan karaciğere taşırlar

Özetle; Özetle;

HDL:HDL:

En küçük hacme sahip (boyut olarak en En küçük hacme sahip (boyut olarak en

küçük), ancak protein içeriği en fazla olan;küçük), ancak protein içeriği en fazla olan;

kolesterolü dokulardan karaciğere kolesterolü dokulardan karaciğere

taşıyarak “temizleme” görevi üstlenen vetaşıyarak “temizleme” görevi üstlenen ve

““iyi kolesterol” olarak da bilinen iyi kolesterol” olarak da bilinen

lipoproteindir.lipoproteindir.

Plazma lipid düzeyiPlazma lipid düzeyi

Sağlıklı bir erişkinin kan plazmasında 8-10 saatlik açlıktan sonra total olarak %400-700 mg kadar lipid bulunur.

Bunun ¼’ü trigliserid,

%140-200 mg’ı kolesterol

%160 mg kadarı fosfolipiddir

Hiperkolesterolemi (kan Hiperkolesterolemi (kan kolesterol düzeyi yüksekliği)kolesterol düzeyi yüksekliği)

Hiperkolesterolemi ile ateroskleroz ve dolayısıyla koroner kalp hastalığı arasında ilişki olduğu bilinmektedir

Serum total kolesterolü

200 mg/dL’den düşük ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,

200-240 mg/dL arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı riski,

250 mg/dL’den yüksek ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı riski var demektir.

Serum LDL-kolesterol ve HDL-kolesterol düzeylerindeki değişmeler, aterosklerotik kalp hastalığı riski bakımından önemlidir

Serum LDL-kolesterol düzeyi

%130 mg’dan düşük ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,

%130-160 mg arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı riski,

%160 mg’dan yüksek ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı riski var demektir.

Serum HDL-kolesterol düzeyi

%45 mg’dan yüksek ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,

%35-45 mg arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı riski,

%35 mg’dan düşük ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı riski var demektir.

Kan analizinde lipid profilinde aşağıdaki Kan analizinde lipid profilinde aşağıdaki bağlantı sözkonusudur:bağlantı sözkonusudur:

VLDL = VLDL = TrigliseridTrigliserid

55

Total Kolesterol = VLDL-Kol + LDL-Kol + HDL-KolTotal Kolesterol = VLDL-Kol + LDL-Kol + HDL-Kol

yani;yani;

Total Kolesterol = Total Kolesterol = TrigliseridTrigliserid + LDL-Kol + HDL-Kol + LDL-Kol + HDL-Kol

55