Men
ú
Reg
ión
de M
urci
aC
onse
jería
de
San
idad
y
Con
sum
o Di
recc
ión G
ener
al de
Salu
d Púb
lica
Bla
s A
. Mar
silla
de
Pasc
ual
Jefe
de
Serv
icio
de
Segu
ridad
Alim
enta
ria y
Zoo
nosi
sLu
go, o
ctub
re d
e 20
10
RIE
SGO
S SA
NIT
AR
IOS
EN
PRO
DU
CTO
S H
OR
TOFR
UTÍ
CO
LAS
XX J
orna
das
Nac
iona
les
de la
Car
ne y
Se
gurid
ad A
limen
taria
Men
úTip
os de
pelig
ros.
Met
ales
Vid
rioP
iedr
asE
tc.
Pro
duct
os fi
tosa
nita
rios
Pro
duct
os d
e lim
piez
aD
esin
fect
ante
sA
ntib
iótic
osM
etal
es p
esad
osE
tc.
Bac
teria
sV
irus
Moh
osIn
sect
osTo
xina
sE
tc.
Físicos
Químicos
Biológicos
Men
úAn
álisis
de pe
ligro
s.C
onsi
ste
en
una
valo
raci
ón
de
todo
s lo
s pr
oces
os
rela
cion
ados
con
la p
rodu
cció
n, d
istri
buci
ón y
em
pleo
de
mat
eria
s pr
imas
y d
e pr
oduc
tos
alim
entic
ios
para
:
1.Id
entif
icar
mat
eria
s pr
imas
y a
limen
tos
pote
ncia
lmen
tepe
ligro
sos
o qu
e pu
edan
pe
rmiti
r la
mul
tiplic
ació
n m
icro
bian
a.
2.Id
entif
icar
las
fuen
tes
pote
ncia
les
y lo
s pu
ntos
es
pecí
ficos
de
cont
amin
ació
n en
la
cade
na a
limen
taria
.
Men
úAn
álisis
de pe
ligro
s.
3.D
eter
min
ar e
l pot
enci
al
de lo
s m
icro
orga
nism
os
para
sob
revi
vir o
m
ultip
licar
se.
4.V
alor
ar la
pro
babi
lidad
de
pre
sent
ació
n y
la
grav
edad
o s
ever
idad
de
los
pelig
ros
iden
tific
ados
.
Salm
onel
la sp
.
Men
úEs
tablec
er lo
s lím
ites c
rítico
s.
Est
able
cer l
os L
IMIT
ES
CR
ÍTIC
OS
: sep
aran
lo
acep
tabl
e de
lo n
o ac
epta
ble.
EJE
MP
LO:
Tem
pera
tura
s de
al
mac
enam
ient
o de
tom
ates
de
1 a
2 ºC
.
Men
ú
Fabr
icac
ión
Tra
nsfo
rmac
ión
Env
asad
o
Alm
acen
amie
nto
Tra
nspo
rte
Dis
trib
ució
n
Man
ipul
ació
n
Ven
ta
Sum
inis
tro
al c
onsu
mid
or
Prep
arac
ión
ÁÁ mbit
o de a
plica
cimb
ito de
aplic
aci óó n
.n.To
das
las
empr
esas
del
sec
tor a
limen
tario
.
Men
ú
3.-
AP
PC
C:
Ap
licac
ión
al s
ecto
r h
ort
ofr
utí
cola
.
3.-
AP
PC
C:
Ap
licac
ión
al s
ecto
r h
ort
ofr
utí
cola
.
Men
úGU
ÍA de
aplic
ación
al se
ctor h
ortof
rutíc
ola.
Guí
a pa
ra la
apl
icac
ión
del s
iste
ma
de a
nális
is
de p
elig
ros
y de
pun
tos
de c
ontro
l crít
ico
en
empr
esas
de
alm
acen
amie
nto
man
ipul
ado
y en
vasa
do
de p
rodu
ctos
ho
rtofru
tícol
as p
ara
com
erci
aliz
ació
n en
fre
sco.
Men
úCa
racte
rístic
as pa
rticula
res d
el se
ctor.
En
el p
roce
so d
e m
anip
ulac
ión
y en
vasa
do d
e lo
s pr
oduc
tos
horto
frutíc
olas
no
hay
ning
ún tr
atam
ient
o ni
fase
dec
isiv
a pa
ra la
elim
inac
ión
de lo
s di
vers
os p
elig
ros
asoc
iado
s a
la
prod
ucci
ón p
rimar
ia.
Por
ello
es
nece
sario
def
inir:
•U
nas
dire
ctric
es b
ásic
as d
e bu
enas
prác
ticas
agr
ícol
as.
•E
stab
lece
r med
idas
pre
vent
ivas
a
lo la
rgo
de to
do e
l pro
ceso
de
alm
acen
amie
nto:
bue
nas
prác
ticas
de
alm
acen
amie
nto.
•R
espe
tar l
as n
orm
as d
em
anip
ulad
o y
enva
sado
, par
a pr
even
ir lo
s pe
ligro
s de
nat
ural
eza
mic
robi
ológ
ica:
bue
nas
prác
ticas
de
man
ipul
ado
e hi
gien
e.
Men
úBu
enas
Prá
ctica
s Ag
ríco
las.
Alg
unos
de
lo
s fa
ctor
es
que
pued
en
prov
ocar
la
co
ntam
inac
ión
de lo
s pr
oduc
tos
horto
frutíc
olas
son
:
El a
gua
de u
so a
gríc
ola.
Los
prod
ucto
s fit
osan
itario
s.
Los
abon
os o
rgán
icos
y
ferti
lizan
tes
nitro
gena
dos.
La h
igie
ne d
e lo
s tra
baja
dore
s y
cond
icio
nes
sani
taria
s de
las
expl
otac
ione
s, (d
eben
ha
bilit
arse
zon
as p
ara
la
real
izac
ión
de la
s ne
cesi
dade
s fis
ioló
gica
s).
Men
úAg
ua ag
rícola
, rec
omen
dacio
nes.
Pro
cede
ncia
del
agu
a:
En
func
ión
del n
ivel
de
riesg
o se
deb
erá
real
izar
el
con
trol m
icro
biol
ógic
o.
Nun
ca u
tiliz
ar a
guas
re
sidu
ales
.
Tipo
de
riego
em
plea
do: E
n el
cas
o de
rieg
o po
r as
pers
ión
(el a
gua
cont
acta
con
las
parte
s co
mes
tible
s de
la p
lant
a) la
cal
idad
del
agu
a de
be s
er m
ayor
que
en
el c
aso
de ri
ego
por g
oteo
.
Car
acte
rístic
as fí
sica
s de
l cul
tivo
y pr
oxim
idad
al
suel
o: L
as fr
utas
y h
orta
lizas
con
sup
erfic
ies
ampl
ias
o in
ters
ticio
s co
rren
may
or p
elig
ro.
Otra
s re
com
enda
cion
es: E
vita
r est
iérc
ol y
gra
njas
pr
óxim
os a
las
fuen
tes
de a
gua,
det
ener
esc
orre
ntía
s,
etc.
Men
úPr
oduc
tos fit
osan
itario
s.“S
u in
corr
ecta
util
izac
ión
pued
e ca
usar
toxi
cida
d en
los
prod
ucto
s”.
No
reut
iliza
r los
env
ases
de
pest
icid
as.
Llev
ar u
n eq
uipo
ade
cuad
o pa
ra re
aliz
ar lo
s tra
tam
ient
os.
Pos
eer c
arne
t de
aplic
ador
de
pro
duct
os fi
tosa
nita
rios.
Util
izar
úni
cam
ente
pro
duct
os
auto
rizad
os, c
on n
úmer
o de
re
gist
ro y
seg
uir l
as in
stru
ccio
nes.
Res
peta
r los
per
iodo
s de
esp
era
para
la re
cole
cció
n, p
ara
no
sobr
epas
ar lo
s lím
ites
máx
imos
de
resi
duos
fija
dos
en la
le
gisl
ació
n.
Men
ú
Abon
os or
gánic
os y
fertili
zante
s nitro
gena
dos.
“Su
uso
inco
rrect
o pu
ede
cons
titui
r una
fuen
te d
e m
icro
orga
nism
os p
atóg
enos
sus
cept
ible
s de
con
tam
inar
fru
tas
y ho
rtaliz
as”.
Res
peta
r el p
erio
do m
ínim
o en
tre
aplic
ació
n y
reco
lecc
ión.
Apl
icar
los
abon
os a
ntes
de
la
impl
anta
ción
del
cul
tivo.
Evi
tar l
a di
sem
inac
ión
del e
stié
rcol
.
Red
ucir
al m
áxim
o el
con
tact
o di
rect
o co
n el
pro
duct
o.
Lava
r los
equ
ipos
que
hay
an
cont
acta
do c
on e
l est
iérc
ol.
Men
ú
Man
tene
r a lo
s an
imal
es a
leja
dos
de lo
s cu
ltivo
s en
pr
oduc
ción
.
Abo
nos
poco
ferm
enta
dos
para
her
báce
os: m
ezcl
ar c
on la
tie
rra, a
ntes
de
plan
tar.
Ferti
lizan
tes
nitro
gena
dos:
ade
cuar
el p
rogr
ama
de
ferti
lizac
ión
para
que
no
se s
obre
pase
el c
onte
nido
en
nitra
tos
perm
itido
en
horta
lizas
de
hoja
.
Abon
os or
gánic
os y
fertili
zante
s nitro
gena
dos.
Men
úHi
giene
de lo
s tra
bajad
ores
agríc
olas y
cond
icion
es
sanit
arias
de la
s exp
lotac
iones
.
Zona
s de
stin
adas
al
aseo
per
sona
l ap
arta
das:
usa
r est
as
zona
s pa
ra re
aliz
ar la
s ne
cesi
dade
s fis
ioló
gica
s.
Lava
r las
man
os
adec
uada
men
te.
Los
traba
jado
res
debe
n te
ner c
onoc
imie
ntos
de
higi
ene
y sa
nida
d.
Men
úHi
giene
de lo
s tra
bajad
ores
agríc
olas y
cond
icion
es
sanit
arias
de la
s exp
lotac
iones
(con
tinua
ción)
.E
vita
r que
los
guan
tes
se
conv
ierta
n en
med
io d
e di
sem
inac
ión
de
mic
roor
gani
smos
.
En
horta
lizas
de
hoja
o d
el
géne
ro B
rass
ica
evita
r el u
so
de o
bjet
os m
etál
icos
o d
e vi
drio
cer
ca d
el c
ultiv
o.
Num
erar
los
obje
tos
pequ
eños
.
Men
úBu
enas
Prá
ctica
s de A
lmac
enam
ien
to.
Alm
acen
amie
nto
de
enva
ses
y pr
oduc
tos
horto
frutíc
olas
.
Alm
acen
amie
nto
de
prod
ucto
s qu
ímic
os.
Alm
acen
amie
nto
y el
imin
ació
n de
de
sech
os.
Men
ú
Alma
cena
mien
to de
enva
ses.
•Fa
cilit
a la
lim
piez
a.
•La
circ
ulac
ión
de a
ire.
•La
insp
ecci
ón v
isua
l.
Pal
ets
y pa
lots
sepa
rado
s co
mo
mín
imo
15 c
m. d
e la
s pa
rede
s y
10 c
m. d
el s
uelo
:
Bue
na ro
taci
ón d
e st
ocks
.
Los
enva
ses
debe
n es
tar p
rote
gido
s de
cu
alqu
ier t
ipo
de c
onta
min
ació
n.
Men
ú
Gua
rdar
dis
tanc
ias
mín
imas
ent
re p
rodu
ctos
.
Alma
cena
mien
to de
prod
uctos
horto
frutíc
olas.
Con
vecc
ión
natu
ral:
10 c
m d
e p
ared
es y
30
cm d
e se
rpen
tines
.
Ven
tilac
ión
forz
ada:
10
cm c
on s
uelo
, 50
cm c
on
tech
o y
150
cm c
on e
vapo
rado
res.
Dej
ar p
asill
os p
ara
insp
ecci
ones
.
Men
úAl
mace
nami
ento
de pr
oduc
tos qu
ímico
s.
Zona
s de
bue
na v
entil
ació
n.S
epar
ados
de
prod
ucto
s ho
rtofru
tícol
as y
env
ases
.Ú
nica
men
te m
anip
ulad
os p
or e
l per
sona
l des
igna
do.
Men
ú
Alma
cena
mien
to y e
limina
ción d
e des
echo
s.A
lmac
enam
ient
o en
reci
pien
tes
excl
usiv
os p
ara
este
fin,
he
rmét
icos
.
Deb
en re
tirar
se c
on fr
ecue
ncia
de
la z
ona
de m
anip
ulac
ión,
mín
imo
una
vez
por d
ía.
Des
pués
de
su e
vacu
ació
n: L
+D
de re
cipi
ente
s y
de la
zon
a de
al
mac
enam
ient
o de
des
echo
s.
Men
úBu
enas
Prá
ctica
s de M
anip
ula
do
e H
igie
ne.
La e
mpr
esa
elab
orar
áun
pla
n de
bu
enas
prá
ctic
as d
e hi
gien
e y
man
ipul
ado,
por e
scrit
o y
a di
spos
ició
n de
los
traba
jado
res.
Cad
a em
plea
do d
ebe
sabe
r qué
hace
r, có
mo,
por
qué
y a
quié
n av
isar
cuan
do a
lgo
supe
re s
u ca
paci
dad
de d
ecis
ión.
El p
erso
nal d
e tra
tam
ient
os p
ost-
cose
cha
o de
L+D
deb
erá
reci
bir
form
ació
n es
pecí
fica.
Men
úFo
rmac
ión de
l per
sona
l.
Mot
ivac
ión
y re
spon
sabi
lizac
ión,
lo
s m
anip
ulad
ores
deb
en
com
pren
der q
ue la
seg
urid
ad d
e lo
s al
imen
tos
depe
nde
en p
arte
de
su
proc
eder
. Deb
en s
er
inst
ruid
os s
obre
el s
iste
ma
AP
PC
C.
“Las
em
pres
as d
eben
gar
antiz
ar la
form
ació
n y
mot
ivac
ión
del p
erso
nal c
omo
paso
pre
vio
a la
impl
anta
ción
del
sis
tem
a”.
Bue
nas
prác
ticas
de
man
ipul
ado
e hi
gien
e.
Men
ú
AL
MA
CE
NA
MIE
NT
OA
LM
AC
EN
AM
IEN
TO
Caj
as d
e ca
mp
o
En
vase
s
PR
OD
UC
TO
S H
OR
TO
FR
UT
ÍCO
LA
S
Tra
tam
ien
tos
Qu
ímic
os
Po
st-c
ose
cha
RE
CE
PC
IÓN
Y
AL
MA
CE
NA
MIE
NT
OA
LM
AC
EN
AM
IEN
TO
AL
MA
CE
NA
MIE
NT
O
EX
PE
DIC
IÓN
LIM
PIE
ZA
LIM
PIE
ZA
EN
VA
SA
DO
EN
VA
SA
DO
SE
LE
CC
IÓN
SE
LE
CC
IÓN
RE
CE
PC
IÓN
RE
CE
PC
IÓN
!
!In
stal
acio
nes
Car
ga
y T
ran
spo
rte
!
!
!
Eq
uip
os
!!
Per
son
al M
anip
ula
do
r!
Su
per
fici
es Y
Ute
nsi
lios
!
Ag
ua
En
Co
nta
cto
Dir
ecto
!
Men
ú
Pelig
ros a
socia
dos a
l Pe
ligro
s aso
ciado
s al p
rod
uct
o h
ort
ofr
ut
pro
du
cto
ho
rto
fru
t ííco
laco
la..
Con
tam
inac
ione
sm
icro
biol
ógic
as p
oten
cial
espo
r no
aplic
ar b
uena
s pr
áctic
as a
gríc
olas
.
MIC
RO
BIO
LÓG
ICO
S.
Con
tam
inac
ión
mic
robi
ológ
ica
de lo
s pr
oduc
tos
por c
ondi
cion
es in
adec
uada
s de
l tra
nspo
rte h
asta
la c
entra
l: su
cied
ad e
n ca
mio
nes,
tran
spor
te c
on e
stié
rcol
, ani
mal
es,
etc.
Dañ
os m
ecán
icos
pro
duci
dos
dura
nte
el
trans
porte
has
ta la
cen
tral,
que
pued
en
favo
rece
r la
trans
mis
ión
o el
cre
cim
ient
o de
m
icro
orga
nism
os e
n lo
s pr
oduc
tos.