Tweet
Quealimentamos,quandonosalimentamos?porMaurcioAyerpublicado09/06/201516h46,ltimamodificao10/06/201506h02
Produototalmenteorgnica,ReformaAgrria,preservaoflorestalemoradiaparaosagricultores:comofuncionaoprojetoagrcolaalternativodoStioABoaTerra,novoparceirodeOutrasPalavras
[EsteoblogdositeOutrasPalavrasemCartaCapital.Aquivocvositecompleto]
ElesganhavamumbomdinheirocomocultivodefloresemHolambra.Atdemais,ironizam...Comotempo,contudo,observaramque,enquantoconcentravamterraserecursos,osmoradoresdaregioempobreciameeramobrigadosadeixaraterra.Usandoagriculturaconvencional,comagrotxicoseadubaoqumica,viramtrabalhadoresintoxicadosouqueimadosporvenenoteremdeserlevadosspressasaohospital.
EssasforamasmaioresrazesparaocasaldeholandesesTiniSchoenmakereJoopStoltenborg,hojecomcercade70anos,criaremoStioABoaTerra.L,almdecultivarorgnicos,manterumagrandereadepreservaoeofereceraulasdealfabetizaoecolgicaaalunosdaredepblicalocal,implantaramumaminirreformaagrriaeorganizaramummovimentodesemtetoparaconstruir100casasemmutiro.
Criadoaindanosanos1980epioneironumaatividadequeapenasengatinhava,umdosprodutoresorgnicosmaisantigosquesemantmematividade,oStioest
1milRecomendar
localizadoameiocaminhodascidadesdeCasaBrancaeItobi,noestadodeSoPaulo,prximodivisacomMinasGerais.Hoje,entregaseusprodutosparamaisde500famliasem18cidades,entreelasSoPaulo,Guarulhos,Osasco,Sorocaba,Campinas,Americana,RibeiroPretoePoosdeCaldas.E,paraaproximaraspessoasquesealimentamdeseusprodutosdostrabalhadoresqueoscultivam,organizaquatrovezesaoanooCafdasEstaes,celebrandocadamudanaoriginadapelomovimentodaTerraemtornodoSol.
Foinoeventoqueanunciavaoinciodooutono,nodia23demaro,queOutrasPalavrasconheceuaextraordinriahistriadessenossonovoparceiro.Almdesaborearcafdamanhealmoointeiramentepreparadoscomprodutosorgnicos,osvisitantespercorremtodoostio,daslavourassreasdepreservaoeinstalaesdestinadaslogstica.Eadquiremconscinciadoalcanceprofundodaalimentao.
Devoltasemente
Joopnosrecebeunumsalosimplesebemcuidado,cercadodejanelaseporissomesmocommuitaluzearfresco,almdeimpecavelmentelimpo.Nasmesas,pesrecmsadosdoforno,geleiasdacasa,frutas,iogurte,manteigaequeijominascaseiro.Cercade40visitantessedistribuampelasmesas.
Numgramadoemlevedeclivedooutroladodosalo,queseestendeatumpequenocursodguaprovenientedeumamatapreservadalocalizadaatrsdascasasdosproprietrios,auns80metrosdali,cercadaspormangueiras.Aquelasrvores,soubemosdepois,existiamnolocalantesdachegadadasfamlias,asnicasnumlongoterrenodepastodegradado.Amata,portanto,temamesmaidadedoStio.Naoutradireo,abaixodocrrego,estendeseumaamplareadevrzeaatohorizonte,ondeseavistamcasasdeumbairrorural.
Ocaminhodevoltasementecomeoupelapartemaisprximadoconsumidor:afasefinal,ogalpoondefeitaapreparaoeembalagemdehortalias,legumesefrutaseondesomontadasascestasparaseremembarcadasnocaminho.Halivriasbancadasdispostasladoalado,esteirasealgunsaparelhosparahigienizaodeprodutos.Tudomuitosimples,mastambmmuito
bempensadonaorganizaodosespaos.Oequipamentomaistecnolgicoumagrandecmarafriaondeprodutosficamarmazenadosapsacolheita,oquepermiteprolongarsuadurabilidadesemusarqualquertipodetratamentoouaditivoqumico.Comocontrolerigorosodeumidadeetemperatura,funcionasobretudoparaleguminosas,mastambmparaalgumashortalias.
Subimosentonumacarretacombancos,puxadaporumtrator,quenoslevouparaverdepertoaslavouras.Ocomboiofoiparandonocaminhoparavermoscadacultivo:colhemosecomemosmilhoverdediretodopsurpreendentementemacioesaboroso,docecomoselevasseacarvimosospsdeabobrinhabrasileiraeitaliana,entrediversosoutroscultivos.Sobasestufas,todotipodefolhas,comovariedadesdealface,rculaeagrio.
Histria
AhistriadoStioABoaTerracomeaemHolambra,onde,nosanos1950e60,chegaramasfamliasholandesasdeTinieJoop.MassuaorigemremontaaopsSegundaGuerraMundial,quandomuitosholandeseseramestimuladosaemigrar,sobretudoparapases
comoCanad,NovaZelndiaeAustrlia.
TinichegouaoBrasilaos11anosdeidade,em1959.NaqueletemposepensavaqueosfilhostinhamqueseguiroofciodospaisramosagricultoreseaHolanda,densamentepovoada,notinhamaiscomocrescer,explicaela.Nossamenoqueria.MasdepoisdeouvirumapalestrasobreHolambra,umacolnianoBrasildepessoasdoseupas,elaconsideroumaisfcil.
JJoopdecidiu,noinciodosanos1960,atenderaoconvitedeumtioqueviviaemHolambra,nosemantespassarumatemporadanoCanadedepoisdescer,defusca,atoBrasil.Juntocomumamigo,cruzaramEstadosUnidos,Mxico,Honduras,Guatemala,atoPanam.AliprecisamoscolocarocarronumbarcoparaaColmbia,poisnotinhaestrada.SeguiramentopeloEquador,Peru,BolviaeChile,depoisvoltarampelaArgentina,UruguaiefinalmenteBrasil.Ofuscachegoucaindoaospedaos.Ssobrouaplaca,penduradaalinavaranda,dizJoop,sorrindo.
JoopeTinivmderegiesdiferentesdaHolanda.Elanasceudebaixodgua,brincaele,sobrearegioabaixodonveldomaremqueTininasceu,enquantoelevemdeumacidadequeficaaimportantes20metrosdealtitude.Ambos,noentanto,secriaramemfamliasdeagricultoreseemmanadasdeonzeirmos,sendo,nosdoiscasos,quatromulheresesetehomens.ConheceramseemHolambrae,quandoonamoroengatou,ospaisdeTiniconvidaramJoopaparticipardonegcio.Tivemosmuitosucesso,ganhamosmuitodinheiro.Atdemais,ironizaJoop.Aplantaodefloresdemandavasemprenovasreasdecultivo,oquesignificavaumafortepressoparaaexpansodaspropriedades.Nohexpansodeumladosemrecuodooutro,entohaviaumintensoprocessodeconcentraodeterras.Vamosmuitagenteserexpulsadocampo.
Aterraeaspessoas
Joopmostroufotografiascomparandoaformadeagriculturaditaconvencionalcomusodeagrotxicoseadubaoqumicaeaorgnica.Mudeiparaaorgnicadepoisdemuitosanospraticandoaagriculturaconvencional.Eueraumespecialistaemherbicidas,inseticidas,fungicidasUmadasrazesfoiosdanosquecausavamaostrabalhadoresdassuaslavouras.Mesmoseguindotodasasnormasdesegurana,muitasvezestivemosquelevartrabalhadorescorrendoparaohospitalporcausadeintoxicaoou
queimaduras,contouJoop.
Soimpressionantesasimagensdepelesqueimadaspelovenenousadonaslavouras.Tambmficaevidentequenoadiantalavarumafolhaoufruta,poisovenenolanadodiretamentesobreasplantaseemtodooambiente,logoirpenetrarpelaseivadasplantaseinvadirtodasassuasfibras.Jooplembrouque,noincio,essesprodutosqumicoseramchamadosdeveneno,depoispassaramaseragrotxicoehojemuitososchamamdedefensivosagrcolas.Dealgoqueenvenenapassouaalgoquedefende
JoopStoltenborg
UmepisdiodabiografiadeJooptoestarrecedorquantodidticoparaseentenderomomentoemqueosvenenosforamincorporadossprticasagrcolas.Nascidoem1939,naHolanda,eleeracrianaquandoaSegundaGuerraMundialacabou.Nofinaldaguerra,todomundotinhapiolho,sarnaetc.Entopegavamumasbombaseiamborrifandoagentecomumpbranco.Todomundoficavainteirinhobranco,dospsaocabelo.DepoiseusoubequeaquiloeraDDT.Napoca,todaagriculturaeraorgnica.Masda
comearamapesquisarnovosusosparaassobrasdaguerraqumica.Foiento,nomomentodemassificaodastecnologias,quandosedifundiuoAmericanwayoflifepelaEuropaeporgrandepartedoplaneta.Quesetornoupadroousodeprodutosqumicosnaagricultura,produtosestesquetornavammaisrpidosecmodoseprincipalmentemaislucrativososprocessosprodutivosnaslavouras.
Odesejodevivernummundomelhor
Emmeadosdosanos1970,ograndesucessonocultivodefloresnoimpediaqueojovemcasaldeholandesesestivesseatentostransformaesqueomundovinhasofrendo.Comsensibilidaderaramentecultivadaentreempreendedoresdesucesso,percebiamquesuaaceleradaprosperidadetinhaconsequnciassociaisvisveisnaregio,queimplicavaconcentraodeterrasederenda.Essapercepotinharessonnciasdeoutradiscussoquesurgianaquelemomento,relacionandoasquesteseconmicaeecolgica.UmmarcodestedebatefoiareunioocorridanaItliaqueproduziuaCartadeRoma,naqualseafirmavaqueosrecursosnaturaisdoplanetasofinitos,dasriquezasmineraisgua,equenosepodiacrescerindefinidamente.
LemosSmallisBeautiful:EconomicsAsIfPeopleMattered[traduzidonoBrasilcomoOnegcioserpequeno,doeconomistaalemoErnstFriedrichSchumacher,cliqueaquiparaler],sucessointernacionalnapoca,eparanselefoirevelador,relembraJoop.Alis,retomeiesselivronomspassadoeachoquecontinuafazendotodosentido!Foiaque,juntamentecomumairmdeTinieumairmdeJoop,comseusrespectivosmaridos,amadureceuaideiadeformarumacomunidadeparatrabalharcoletivamenteeampliarosbenefciosdousodaterra,queumbemdetodos.
Mosnaterra
Quandochegamos,aterrajestavaaqui.Quandotodospartirmos,aterraseguiraquitambm.Opdetudooqueexisteestaqui,tudoretornaterraeaterrasobreviverpormuitotempoquandonstambmvoltarmosaserp.Numapequenaclareira,sentadosemroda,cadaumcomumcopodgua,umpunhadodeterraealgunsgrosdefeijo,vimosTinipercorrerocrculocomoolhar,enquantotomavaapalavracomterranasmos.
Sepegarmosaterrapodempegar,nosujeira.Aterratemmuitossegredosarevelar.Emcadacentmetrocbicohmilhesdemicroorganismosquesoresponsveispormantlaviva,frtil.Osadubosqumicosmatampartedessesmicroorganismosjoaduboorgnicoapenasoretornoterradaquiloqueumdiajfoiterra.
Apanhoualgumassementes.Vejamagoraessassementes,cadaumatemseuprpriorosto.Estapedrinha,quandodepositadanocolodameterra,vaiviver,vaimostrarquetrazemsiaforadeperseverar,debuscaraluzdosol.Ecrescerparaforaeparadentrodaterra,desenvolvendosuapotnciadeser.Comoumacenoura,quecresceenterradanaescuridodaterramastemacordosol.
Fezumapausaeprosseguiu.Comoassementeschegaramatns?Porsculosesculos,lavradorescolheramereplantaram,escolheramecuidaramdaterra,dasplantasedassementes.precisoreproduziresteciclo.Transformaessutisforamacontecendoaolongodossculosesculos,comumacomplexidadequeestalmdenossacapacidadedecompreenso.Ostransgnicosinterrompemesseprocessonatural.
CitouentoopesquisadorJeffreyM.Smith,quereuniuemRoletaGenticacasoscientificamentecomprovadosdemalefcioscausadosportransgnicos.Devemosrezarpeloscultivadoresdassementescrioulas,poissoelesquegarantiroofuturodenossoalimento.
Tinisegurouocopodgua.Somos70%gua,guaemmovimento.Aqueagoraestemnossocorpologopoderestarnaquelecrrego,numanuvemouirrigandoumaplantao.Poluiraguapoluironossocorpo,nohseparao.Tudoestemtudo,continuou.Asubstnciaquenosformaaqueestnaterraequevematnscomoalimentoeagua.Introduzirvenenoemqualqueretapadesseciclosignificaenvenenarosistemadoqualnsassimcomonossosfilhosefilhas,netosenetasfazemosparte.
Cultivaraterra,construiracasa
OprincipalmotivadordoStioABoaTerra,noprimeiromomento,foisocialaquestoecolgicafoiganhandoforaaolongodahistria.ComterrasdoadaspelaTerraViva,empresadafamliadeTinidaqualJooptornarasescio,emjaneirode1981nasciaoficialmenteoprojeto.Fizemosaexperinciadeumapequenareformaagrriacom60famliasdetrabalhadores,oschamadosboiasfriasnapoca,gentequepassadeumacolheitaoutra.Conseguimosumfinanciamentoparadrenar60hectaresdevrzea.Cada
famliacultivavaumhectare,sobretudocomarrozefeijo,almdehorta,explicaTini.Ocultivoeacolheitaeramseparados,mas10%dorendimentoeracolocadoemumfundogeridocoletivamente,comoqualconseguiramcomprarumtratorzinho,algumasmquinas,contaJoop.
JliotrabalhahojenareaadministrativadoStioABoaTerraeeraaindamuitonovoquandoseformouaATRAI(AssociaodosTrabalhadoresRuraisdeItobi).Masrecordasebemdecomoseupaieirmomaisvelhoseenvolveramnoprojeto.Omaisimportante,napoca,eraatranquilidadedeproduziroarrozeofeijodafamlia.Denovembroafevereironotemtrabalho,entopelomenosobsicoestavagarantido.
Comoscultivosemandamento,outrademandamobilizouacomunidade.Umgrupodepoucomaisde100famliasseorganizounomovimentodosSemCasacomointuitodeplanejareconstruir,emsistemademutiro,umnovobairronolocal.Durantequaseumano,todasasnoitesefinaisdesemanasereuniamparatrabalharnaconstruode107casasocupadassomentequandotodasficaramprontas.
Contudo,comaquedanopreodoarrozedofeijooprojetofoiseesvaziando.Restaramascasas,ondeasfamliasvivemathoje.PartedaspessoasfoiincorporadaaotrabalhonoStio,outrasseempregaramnumafazendadaTerraVivanaregio.Forammaisdedezanosvividosintensamente,commuitaalegria,portodasessaspessoas.Semdvida,amaioriapassouavivermelhor,asseguraTini.
Amatapreservada
GuiadosporTini,circulamosportrilhasemmeiomata.Pelotamanhodasrvoreseadensidadedaocupaopelasplantasmaisbaixas,percebesequeumamatajovem,que35anosantessimplesmentenoexistia.Noentanto,ariquezadafloraedafaunajsemostracommuitospssaros,insetosesapos,paraoentusiasmodascrianasqueparticipavamdapequenaexcurso.
Produzirgua,hoje,talvezsejatoimportantequantoproduziralimento.Quemvivenacapitalpaulistasabemuitobemoqueisso
significa,diantedapossibilidadedegravedesabastecimentoquesegueameaandoametrpole.Eproduzirguasignifica,narealidade,preservarreasestratgicasdematanativaecuidardasnascentes.Fazendoisso,aguavoltaafluir.
NoStio,areadepreservaohojebemmaisamplaqueareautilizadaparaaproduoagrcola.Estacompreende10hectaresnaquelelocalemais10hectaresnumlocalprximo,emreadeserra,queporsermaisfriomaisutilizadoduranteovero.Jareapreservadacompreendedezenasdehectaresdemata,almdos60hectaresdevrzea,quedepoisdeencerradooprojetodecultivocomunitriodearrozefeijopassaramaserdestinadospreservaopermanente.Hoje,oStiorecebeaolongodoanodezenasdeturmasdealunosdeescolasestaduaisdeItobi,parapropordiasinteirosdealfabetizaoecolgica.OprojetofoiconcebidoporNicolete,umadasfilhasdocasal.
ABoaTerra
Enquantoaconteciamosprojetossociais,asmulherescomearamaplantarumahorta,utilizandotcnicasdebiodinmicaqueairmdeTinihaviaaprendidoemcursosnaHolanda.Aofinalde1981,cercademeiohectareestavaplantado.FoiapartirdestencleoquecresceuoStioABoaTerra.
Almdesuaamplaproduodeverduras,legumesefrutas,paraatendermelhorseusclientesoStiohojecomercializatambmitensdeprodutoresparceiros.Todospodemserselecionadospelositeouporemeio.Apenasnosegundosemestrede2014,comercializouumtotalde145.439kgdelegumesefrutas(64.050kgdosquaisdeproduoprpria)e65.009maosdeverduras(sendo52.251cultivadosecolhidosnolocal).
Aproduoprpriaincluicenoura,milho,beterraba,rabanete,cebola,abborabrasileira,abboraitaliana,pepinocaipira,alhoporro,milhoverde,alfaces(americana,crespa,lisa,mimosaeroxa),escarola,couvemanteiga,rcula,almeiro,cheiroverde,manjerico,organoehortel.Temosumapequenareacomlaranjas,mangas,abacateevamosplantaresteanomais4milmudasdelaranjas,informouJlio.
Aotodo,so40funcionrios:seisnosetordeEducaoAmbiental,novenaproduoe25nareacomercial.Ascestasentreguesaosclientessoassimdistribudas:9%naregiodoStio(Itobi,SoJosdoRioPardo,CasaBranca,VargemGrandedoSuleMococa)16%nadeRibeiroPretoe75%nasregiesdeSoPauloeCampinas.
Polticaagrcola
SegundoJlio,nohqualquerpolticaquefavoreaoprodutororgniconaobtenodefinanciamento,assistnciaouapoiodosgovernosfederal,estadualedosmunicipaiscomosquaisoStioserelaciona.Aocontrrio,osorgnicos,almdeseuscustosmaiores
porpreservaromeioambienteegarantirumalimentosemvenenoparaoconsumidor,tmtambmquearcarcomtodososcustosdecertificao.
Naagriculturaconvencional,permitidaapresenadecertosnveisdeagrotxicosnosalimentoseaAnvisaanalisaosprodutoseafereisso.Porqueestesprodutoresnosoobrigadosadizer,nortulo,qualonvelmdiodeagrotxicosnoalimento?Porqueapenasoorgniconecessitadecertificao?,questionaJlio.
Naprtica,sopremiadosaquelesquecontaminamaterra,oslenisfreticoseosrioscomagrotxicos,evendemalimentoscomveneno,provocandomalefciosquesodifceisdecontabilizar,masquecertamenteimpactamnosgastospblicoseprivadoscomsade.
Tambmhmuitomenospesquisaacadmicanareadeorgnicosdoquenareadaagriculturaconvencional,ressaltaJoop.Umconhecimentomaisrefinadodoscultivosajudariamuitonoaumentodaprodutividade.
Nosdespedimosdenossosanfitriescomoscoraesplenosdesentidopelocontatocomaquelagente,aquelaterra,aquelemododesereviver.Oprximoencontroacontecerdia21dejunho,paracelebrarmosachegadadoInverno!dizoconvite.Conheaaspessoasdocampoesuashistrias,entendaadiferenaentreaagriculturacomumeaorgnica,ouaocampodospssaros,relembreocheirodeterramolhada,overdadeirosabordosalimentos,odeleitedosquitutescaseiros,andedescaoebrinquecomopsnaguapelastrilhasdamata.Dessepresenteavoceaosquevocama!
OutrasPalavrasvisitouoStioABoaTerraaconvitedeseuscriadores.Apartirdejunho,seroparceirosdositequedivulgargratuitamentesuascestasdeprodutosorgnicos.Emcontrapartida,membrosdoprogramadesustentaoautnomaOutrosQuinhentospoderoreceberemsorteio,nestemsenoprximo,cestasdehortifrtiscultivadostotalmentesemagrotxicosouadubosqumicos.Ascestaspodemserconhecidasaqui.