1
ORTA KARADENİZ BOumlLGESİ
BOumlLGENİN GENEL OumlZELLİKLERİ
SınırlarıKaradeniz kıyısında Melet Ccedilayı veya Ordu şehri doğusunda Giresun-Ordu il sınırında
Piraziz kasabasından sonra başlayıp batı tarafta Bafra Ovasırsquonın (Kızılırmak deltasının) batısında
Yakakent kasabasını iccediline alarak son bulan Orta Karadeniz boumllgesinin doğu guumlney ve batı sınırları
şuralardan geccedilmektedir Doğu sınır Boumllgenin Doğu Karadeniz Boumllgesiyle olan sınırı olup Kıyıda
Piraziz kasabası batısından başlar ve iccedil kısımda Karagoumll Dağı uumlzerinden geccedilerek guumlneyde Yukarı
Kelkit Oluğuna iner Burada Eğme Dağırsquondan ve Suşehri Ovasından (Şuşehri-Akıncılar arasından)
geccedilerek Kızıldağrsquoda Karadeniz-Orta Anadolu Boumllgesi sınırıyla kesişir Bu sınır eskiden Ordursquoda
Karadenizrsquoe karışan Melet Ccedilayı ile ccedilakıştırılarak Suşehrirsquone doğru uzanan bir hat olarak
tanımlanmaktaydı Guumlnuumlmuumlzde Ordu Melet Ccedilayının batısında Batı sınır Boumllgenin Batı Karadeniz
Boumllgesiyle olan sınırıdır Kıyıda Bafra ovasının başlangıcında yer alan Yakakent kasabası batısında
başlar ve kuzeydoğu-guumlneybatı doğrultusunda uzanırken Kızılırmak uumlzerindeki Altınkaya Baraj
Goumlluumlnuuml ortadan keser Daha ileride Kunduz Dağı ve Ccedilal Dağı doğusundan Guumlmuumlşhacıkoumly-
Osmancık ile Hamamoumlzuuml-Laccedilin ilccedileleri arasından geccedilerek Oğuzlar kasabası doğusunda Kızılırmak
vadisinde Karadeniz-Orta Anadolu Boumllgesi sınırıyla kesişir
Eskiden Orta Karadeniz-Doğu Karadeniz boumllgelerini ayıran sınır Ordu şehrinin
doğusunda Karadenizrsquoe doumlkuumllen Melet Ccedilayı uumlzerinden geccedilirilmekte ve Koyulhisar ile Suşehri
arasından Koumlsedağrsquoa doğru uzatılmaktaydı Şimdi Ordu şehri Melet Ccedilayırsquonın doğusuna atlamış ve
bu akarsu şehrin yerleşim alanı iccedilinde kalmıştır Ordu şehri her iki boumllgede yer alamayacağına
goumlre buumltuumlnuumlyle Orta Karadeniz Boumllgesine dahil edilmesi sınırın biraz doğuya kaydırılarak Ordu -
2
Giresun il sınırıyla ccedilakıştırılması ve guumlneyde Kızıldağrsquoa doğru uzatılması gerekmiştir Buna goumlre
kıyıda Piraziz kasabası batısından guumlneyde Kızıldağ arasında ccedilizilecek bir ccedilizgi ile Orta ve Doğu
Karadeniz Boumllgeleri birbirinden ayrılmaktadır
Orta Karadeniz Alt Boumllgesinin Karadeniz Boumllgesi iccedilinde ayrı bir yeri vardır Bunların başında
orografik yapısı gelmektedir Batı Karadeniz boumllgesindeki dağların uzantıları bu boumllgede de devam
eder Oumlrneğin Kuumlre Dağları ile Ilgaz dağları aşağı Kızılırmak mecrasında birleşerek kayda değer
birdeğişiklik goumlstermeksizin Canik Dağlarırsquonda devam ederler Koumlroğlu Dağlarının bir kısmı
Merzifonrsquoun kuzeyini dolaşarak Kelkit oluğunu guumlneyden kuşatan Koumlse Dağlarına ulaşır Boumllgenin iccedil
kesiminde yer alan kıvrım sıralarında ana doğrultudan (batı-doğu) sapmalar kendini goumlsterir Ilgaz ve
Koumlroğlu dağlarının uzantısı durumunda olan dağ sıraları (Osmancık kuzeyindeki Kunduz Dağı
Adadağ Merzifon kuzeyindeki Tavşan Dağı Guumlmuumlşhacıkoumly batısında İnegoumll Dağı Hamamoumlzuuml
guumlneyindeki Eğerli Dağı) saccedilaklara ayrılarak Orta Karadeniz boumllgesinin iccedil kuşağında devam ederler
Boumllgenin Orta Anadolu boumllgesine komşu boumlluumlmuumlnde yer alan Zile Dağları ile Yaylacık Dağları ve
Deveci Dağları GB-KD doğrultusunda uzanan kırıklı kıvrım sıralarını oluştururlar
Orta Karadeniz boumllgesi dağları Batı ve Doğu Karadeniz boumllgesi dağlarına goumlre daha fazla
genişlik kazanmışlardır Fakat bu durum yuumlkseltilerinin azalması sonucunu doğurmuştur Kıvrımların
sıkıştığı yerlerde yuumlkselti artmakta genişlediği yerlerde ise yuumlkselti azalmaktadır Boumllgenin batı
kesiminde ortalama 1000-1250 m Olan yuumlkselti doğu kesimde 1500-1750 metreye ulaşır Bu miktar
Koumlse Dağırsquonda boumllgedeki en yuumlksek değer olan 2812 metreye erişmektedir
Orta Karadeniz boumllgesi Orta Anadolursquoyu Karadenizrsquoe bağlayan kara ve demir yollarının
faydalandıkları en oumlnemli doğal koridorlardan biridir Bu koridor aynı zamanda Orta Anadolursquoyu
Karadenizrsquoe bağlamakla kalmamış İlk ve Orta ccedilağlarda Mezopotamyalıların Diyarbakır-Sivas-Tokat
ve Amasya uumlzerinden kıyıdaki Samsunrsquoa ulaşmalarını sağlayan tarihi yola yer vermiştir Bu tarihi yol
buguumln de hem Sivas-Samsun demir yolunun hem de işlek karayollarının takip ettiği bir guumlzergahtır
Boumllgede yuumlkseltinin azalması yağış azalmasına da yol accedilar ve dolayısıyla orman oumlrtuumlsuuml fazla
yer işgal etmez Gerccedilekten Orta Karadeniz boumllgesinin kıyı kuşağında Batı ve Orta Kardenizrsquoin aşırı
3
yağışlarına rastlanmaz Oumlrneğin İnebolursquoda 1100 mm Giresunrsquoda 1300 mm civarında olan yağış
tutarları Samsunrsquoda 730 mmrsquoye iner Kıyı gerisinde yuumlkselen Canik Dağlarırsquonın hemen gerisindeyıllık
yağış tutarı 400-450 mmrsquoye duumlşmekte batıdaki ovalarda ise 370-400 mm arasında oynar Bu yuumlzden
Boumllgenin tektonik depresyonlarının denize yakın olanlarında bile Orta Anadolu steplerini andıran bir
manzara ile karşılaşılır Sıcaklık bakımından da Orta Karadeniz Karadeniz Boumllgesinin diğer alt
boumllgelerinden farklıdır Burası kışın Batı Karadenizrsquoden biraz daha sıcak fakat Orta Anadolursquoda
oluşan serin hava kitlelerinin zaman zaman sahile sokulması sebebiyle Doğu Karadenizrsquoden daha
serindir Yine bu yuumlzden yaz mevsimi Batı ve Doğu Karadenizrsquoe nazaran daha sıcak ve az yağışlı
geccediler
Orta Karadeniz Boumllgesindeki yerleşmelerin dağılım duumlzeni ve nuumlfus yoğunlukları Doğu ve
Batı Karadeniz boumllgelerinden farklı bir durum goumlsterir Bu boumllgedeki jeomorfolojik yapı ve yuumlkselti
yerleşmeleri sadece kıyı kuşağında hapsetmeyip homojen olarak her tarafa yayılmalarını sağlamıştır
Kıyı kuşağındaki Perşembe Yarımadası Ccedilarşamba ve Bafra Ovaları ile bu iki ova arasında yer alan
dar saha (Samsunrsquoun bulunduğu alan) ile Canik Dağları guumlneyindeki tektonik depresyonlar yoğun
yerleşim alanı durumundadırlar
ORTA KARADENİZ BOumlLGESİNİN BOumlLUumlM VE YOumlRELERİ
Orta Karadeniz Boumllgesi Kıyı kuşağı Canik Dağları ve Canik Dağları guumlneyindeki
tektonik depresyonlar olmak uumlzere uumlccedil boumlluumlme ayrılmaktadır
1 KIYI KUŞAĞI BOumlLUumlMUuml
Orta Karadeniz boumllgesinde doğuda Piraziz batıda Yakakent kasabaları arasında kalan kıyı
kuşağı boumlluumlmuuml doğudan-batıya şu youmlrelere ayrılmaktadır
Melet Ccedilayırsquonın aşağı ccedilığırı-Ordu şehri
Perşembe (Vona) yarımadası
Fatsa-Uumlnye
Ccedilarşamba Ovası
Samsun
Bafra Ovası
MELET CcedilAYIrsquoNIN AŞAĞI CcedilIĞIRI-ORDU ŞEHRİ
Kaynağını Giresun guumlneyindeki Karagoumll
Dağlarının batı kesiminden alan Melet Ccedilayı
Mesudiye kasabasının guumlneyinden ve batısından
geccediltikten sonra guumlneyden kuzeye doğru akarken
Topccedilam Kabaduumlz kasabalarının yakınından geccediler
ve Ordu şehrinin iccedilinde bent iccedilinde akarak
Karadenizrsquoe ulaşır Şimdi Melet Ccedilayırsquonın aşağı
ccedilığırı Ordu şehri tarafından işgal edilmiş
durumdadır Eskiden şehrin dışından akan bu akarsu
şimdi şehrin iccedilinde kalmıştır Bir zamanlar Orta
Karadeniz-Doğu Karadeniz boumllgelerini ayıran
coğrafi sınır Melet Ccedilayı uumlzerinden geccedilirilmekteydi
Coğrafi sınırın Ordu şehrini ikiye boumllerek bir
kısmının Orta Karadeniz Boumllgesinde diğer kısmının
da Doğu Karadeniz Boumllgesinde yer alması muumlmkuumln
olmayacağına goumlre şehrin tuumlmuumlyle Orta Karadeniz
Boumllgesine katılarak sınırın Ordu-Giresun il sınırına
kaydırılması uygun bulunmuştur
580 m yuumlkseklikteki Boztepersquonin eteğinde
kurulan Ordu şehri sahildeki duumlzluumlk alanı tuumlmuumlyle
doldurarak Melet Ccedilayırsquonın doğusunu da işgal etmiştir
4
5
Ordu şehri
Antik Ccedilağda Sinoprsquoa bağlı oumlnemli yerleşim merkezlerinden biri olan Cotyora şehrinin
bu sahadaki en eski yerleşim yeri olduğu bilinmektedir MOumlVIII yuumlzyılda Miletli
kolonistlerce Boztepersquode kurulan Cotyorarsquodan sonra 14 yuumlzyıl ortalarına doğru şehrin 4 km
guumlneyinde buguumlnkuuml Eskipazarrsquoda Bayramlı adıyla bir yerleşme oluşturulmuştu Bayramlı
kasabası 18 yuumlzyıl başlarında eski canlılığını kaybedince batıda BUCAK adıyla yeni bir
yerleşme ortaya ccedilıktı Bucak adı 1869-1870rsquode ORDUrsquoya ccedilevrildi Ordu bir accedilık hava
tiyatrosunu andırır şekilde Boztepersquoden Karadeniz kıyısına doğru basamaklar halinde inmiş
ve Ordu deresi ile Melet Ccedilayının birlikte oluşturdukları delta duumlzluumlğuumlnuuml buumltuumlnuumlyle işgal
etmiştir Evvelce Ordu halkı bataklık olan kıyı kuşağında ccedileltik tarmı ile uğraşır ve yazın
sıtmadan kurtulmak iccedilin Canik Dağlarının eteklerindeki yaylalara goumlccedilerlerdi 19 asır
sonlarına doğru 6000 nuumlfuslu olan Ordu sahil yolunun yapımından sonar buumlyuumlyerek buguumln
115000 nuumlfuslu bir şehir haline gelmiştir Ordu şehri sahip olduğu Kirazlı limanı sayesinde deniz ulaşımında da oumlnemli bir yere sahiptir
Sanayi tesisi olarak soya yağı ile fındığa dayalı gıda uumlruumlnleri uumlreten fabrika ve imalathaneler
bulunmaktadır
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
2
Giresun il sınırıyla ccedilakıştırılması ve guumlneyde Kızıldağrsquoa doğru uzatılması gerekmiştir Buna goumlre
kıyıda Piraziz kasabası batısından guumlneyde Kızıldağ arasında ccedilizilecek bir ccedilizgi ile Orta ve Doğu
Karadeniz Boumllgeleri birbirinden ayrılmaktadır
Orta Karadeniz Alt Boumllgesinin Karadeniz Boumllgesi iccedilinde ayrı bir yeri vardır Bunların başında
orografik yapısı gelmektedir Batı Karadeniz boumllgesindeki dağların uzantıları bu boumllgede de devam
eder Oumlrneğin Kuumlre Dağları ile Ilgaz dağları aşağı Kızılırmak mecrasında birleşerek kayda değer
birdeğişiklik goumlstermeksizin Canik Dağlarırsquonda devam ederler Koumlroğlu Dağlarının bir kısmı
Merzifonrsquoun kuzeyini dolaşarak Kelkit oluğunu guumlneyden kuşatan Koumlse Dağlarına ulaşır Boumllgenin iccedil
kesiminde yer alan kıvrım sıralarında ana doğrultudan (batı-doğu) sapmalar kendini goumlsterir Ilgaz ve
Koumlroğlu dağlarının uzantısı durumunda olan dağ sıraları (Osmancık kuzeyindeki Kunduz Dağı
Adadağ Merzifon kuzeyindeki Tavşan Dağı Guumlmuumlşhacıkoumly batısında İnegoumll Dağı Hamamoumlzuuml
guumlneyindeki Eğerli Dağı) saccedilaklara ayrılarak Orta Karadeniz boumllgesinin iccedil kuşağında devam ederler
Boumllgenin Orta Anadolu boumllgesine komşu boumlluumlmuumlnde yer alan Zile Dağları ile Yaylacık Dağları ve
Deveci Dağları GB-KD doğrultusunda uzanan kırıklı kıvrım sıralarını oluştururlar
Orta Karadeniz boumllgesi dağları Batı ve Doğu Karadeniz boumllgesi dağlarına goumlre daha fazla
genişlik kazanmışlardır Fakat bu durum yuumlkseltilerinin azalması sonucunu doğurmuştur Kıvrımların
sıkıştığı yerlerde yuumlkselti artmakta genişlediği yerlerde ise yuumlkselti azalmaktadır Boumllgenin batı
kesiminde ortalama 1000-1250 m Olan yuumlkselti doğu kesimde 1500-1750 metreye ulaşır Bu miktar
Koumlse Dağırsquonda boumllgedeki en yuumlksek değer olan 2812 metreye erişmektedir
Orta Karadeniz boumllgesi Orta Anadolursquoyu Karadenizrsquoe bağlayan kara ve demir yollarının
faydalandıkları en oumlnemli doğal koridorlardan biridir Bu koridor aynı zamanda Orta Anadolursquoyu
Karadenizrsquoe bağlamakla kalmamış İlk ve Orta ccedilağlarda Mezopotamyalıların Diyarbakır-Sivas-Tokat
ve Amasya uumlzerinden kıyıdaki Samsunrsquoa ulaşmalarını sağlayan tarihi yola yer vermiştir Bu tarihi yol
buguumln de hem Sivas-Samsun demir yolunun hem de işlek karayollarının takip ettiği bir guumlzergahtır
Boumllgede yuumlkseltinin azalması yağış azalmasına da yol accedilar ve dolayısıyla orman oumlrtuumlsuuml fazla
yer işgal etmez Gerccedilekten Orta Karadeniz boumllgesinin kıyı kuşağında Batı ve Orta Kardenizrsquoin aşırı
3
yağışlarına rastlanmaz Oumlrneğin İnebolursquoda 1100 mm Giresunrsquoda 1300 mm civarında olan yağış
tutarları Samsunrsquoda 730 mmrsquoye iner Kıyı gerisinde yuumlkselen Canik Dağlarırsquonın hemen gerisindeyıllık
yağış tutarı 400-450 mmrsquoye duumlşmekte batıdaki ovalarda ise 370-400 mm arasında oynar Bu yuumlzden
Boumllgenin tektonik depresyonlarının denize yakın olanlarında bile Orta Anadolu steplerini andıran bir
manzara ile karşılaşılır Sıcaklık bakımından da Orta Karadeniz Karadeniz Boumllgesinin diğer alt
boumllgelerinden farklıdır Burası kışın Batı Karadenizrsquoden biraz daha sıcak fakat Orta Anadolursquoda
oluşan serin hava kitlelerinin zaman zaman sahile sokulması sebebiyle Doğu Karadenizrsquoden daha
serindir Yine bu yuumlzden yaz mevsimi Batı ve Doğu Karadenizrsquoe nazaran daha sıcak ve az yağışlı
geccediler
Orta Karadeniz Boumllgesindeki yerleşmelerin dağılım duumlzeni ve nuumlfus yoğunlukları Doğu ve
Batı Karadeniz boumllgelerinden farklı bir durum goumlsterir Bu boumllgedeki jeomorfolojik yapı ve yuumlkselti
yerleşmeleri sadece kıyı kuşağında hapsetmeyip homojen olarak her tarafa yayılmalarını sağlamıştır
Kıyı kuşağındaki Perşembe Yarımadası Ccedilarşamba ve Bafra Ovaları ile bu iki ova arasında yer alan
dar saha (Samsunrsquoun bulunduğu alan) ile Canik Dağları guumlneyindeki tektonik depresyonlar yoğun
yerleşim alanı durumundadırlar
ORTA KARADENİZ BOumlLGESİNİN BOumlLUumlM VE YOumlRELERİ
Orta Karadeniz Boumllgesi Kıyı kuşağı Canik Dağları ve Canik Dağları guumlneyindeki
tektonik depresyonlar olmak uumlzere uumlccedil boumlluumlme ayrılmaktadır
1 KIYI KUŞAĞI BOumlLUumlMUuml
Orta Karadeniz boumllgesinde doğuda Piraziz batıda Yakakent kasabaları arasında kalan kıyı
kuşağı boumlluumlmuuml doğudan-batıya şu youmlrelere ayrılmaktadır
Melet Ccedilayırsquonın aşağı ccedilığırı-Ordu şehri
Perşembe (Vona) yarımadası
Fatsa-Uumlnye
Ccedilarşamba Ovası
Samsun
Bafra Ovası
MELET CcedilAYIrsquoNIN AŞAĞI CcedilIĞIRI-ORDU ŞEHRİ
Kaynağını Giresun guumlneyindeki Karagoumll
Dağlarının batı kesiminden alan Melet Ccedilayı
Mesudiye kasabasının guumlneyinden ve batısından
geccediltikten sonra guumlneyden kuzeye doğru akarken
Topccedilam Kabaduumlz kasabalarının yakınından geccediler
ve Ordu şehrinin iccedilinde bent iccedilinde akarak
Karadenizrsquoe ulaşır Şimdi Melet Ccedilayırsquonın aşağı
ccedilığırı Ordu şehri tarafından işgal edilmiş
durumdadır Eskiden şehrin dışından akan bu akarsu
şimdi şehrin iccedilinde kalmıştır Bir zamanlar Orta
Karadeniz-Doğu Karadeniz boumllgelerini ayıran
coğrafi sınır Melet Ccedilayı uumlzerinden geccedilirilmekteydi
Coğrafi sınırın Ordu şehrini ikiye boumllerek bir
kısmının Orta Karadeniz Boumllgesinde diğer kısmının
da Doğu Karadeniz Boumllgesinde yer alması muumlmkuumln
olmayacağına goumlre şehrin tuumlmuumlyle Orta Karadeniz
Boumllgesine katılarak sınırın Ordu-Giresun il sınırına
kaydırılması uygun bulunmuştur
580 m yuumlkseklikteki Boztepersquonin eteğinde
kurulan Ordu şehri sahildeki duumlzluumlk alanı tuumlmuumlyle
doldurarak Melet Ccedilayırsquonın doğusunu da işgal etmiştir
4
5
Ordu şehri
Antik Ccedilağda Sinoprsquoa bağlı oumlnemli yerleşim merkezlerinden biri olan Cotyora şehrinin
bu sahadaki en eski yerleşim yeri olduğu bilinmektedir MOumlVIII yuumlzyılda Miletli
kolonistlerce Boztepersquode kurulan Cotyorarsquodan sonra 14 yuumlzyıl ortalarına doğru şehrin 4 km
guumlneyinde buguumlnkuuml Eskipazarrsquoda Bayramlı adıyla bir yerleşme oluşturulmuştu Bayramlı
kasabası 18 yuumlzyıl başlarında eski canlılığını kaybedince batıda BUCAK adıyla yeni bir
yerleşme ortaya ccedilıktı Bucak adı 1869-1870rsquode ORDUrsquoya ccedilevrildi Ordu bir accedilık hava
tiyatrosunu andırır şekilde Boztepersquoden Karadeniz kıyısına doğru basamaklar halinde inmiş
ve Ordu deresi ile Melet Ccedilayının birlikte oluşturdukları delta duumlzluumlğuumlnuuml buumltuumlnuumlyle işgal
etmiştir Evvelce Ordu halkı bataklık olan kıyı kuşağında ccedileltik tarmı ile uğraşır ve yazın
sıtmadan kurtulmak iccedilin Canik Dağlarının eteklerindeki yaylalara goumlccedilerlerdi 19 asır
sonlarına doğru 6000 nuumlfuslu olan Ordu sahil yolunun yapımından sonar buumlyuumlyerek buguumln
115000 nuumlfuslu bir şehir haline gelmiştir Ordu şehri sahip olduğu Kirazlı limanı sayesinde deniz ulaşımında da oumlnemli bir yere sahiptir
Sanayi tesisi olarak soya yağı ile fındığa dayalı gıda uumlruumlnleri uumlreten fabrika ve imalathaneler
bulunmaktadır
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
3
yağışlarına rastlanmaz Oumlrneğin İnebolursquoda 1100 mm Giresunrsquoda 1300 mm civarında olan yağış
tutarları Samsunrsquoda 730 mmrsquoye iner Kıyı gerisinde yuumlkselen Canik Dağlarırsquonın hemen gerisindeyıllık
yağış tutarı 400-450 mmrsquoye duumlşmekte batıdaki ovalarda ise 370-400 mm arasında oynar Bu yuumlzden
Boumllgenin tektonik depresyonlarının denize yakın olanlarında bile Orta Anadolu steplerini andıran bir
manzara ile karşılaşılır Sıcaklık bakımından da Orta Karadeniz Karadeniz Boumllgesinin diğer alt
boumllgelerinden farklıdır Burası kışın Batı Karadenizrsquoden biraz daha sıcak fakat Orta Anadolursquoda
oluşan serin hava kitlelerinin zaman zaman sahile sokulması sebebiyle Doğu Karadenizrsquoden daha
serindir Yine bu yuumlzden yaz mevsimi Batı ve Doğu Karadenizrsquoe nazaran daha sıcak ve az yağışlı
geccediler
Orta Karadeniz Boumllgesindeki yerleşmelerin dağılım duumlzeni ve nuumlfus yoğunlukları Doğu ve
Batı Karadeniz boumllgelerinden farklı bir durum goumlsterir Bu boumllgedeki jeomorfolojik yapı ve yuumlkselti
yerleşmeleri sadece kıyı kuşağında hapsetmeyip homojen olarak her tarafa yayılmalarını sağlamıştır
Kıyı kuşağındaki Perşembe Yarımadası Ccedilarşamba ve Bafra Ovaları ile bu iki ova arasında yer alan
dar saha (Samsunrsquoun bulunduğu alan) ile Canik Dağları guumlneyindeki tektonik depresyonlar yoğun
yerleşim alanı durumundadırlar
ORTA KARADENİZ BOumlLGESİNİN BOumlLUumlM VE YOumlRELERİ
Orta Karadeniz Boumllgesi Kıyı kuşağı Canik Dağları ve Canik Dağları guumlneyindeki
tektonik depresyonlar olmak uumlzere uumlccedil boumlluumlme ayrılmaktadır
1 KIYI KUŞAĞI BOumlLUumlMUuml
Orta Karadeniz boumllgesinde doğuda Piraziz batıda Yakakent kasabaları arasında kalan kıyı
kuşağı boumlluumlmuuml doğudan-batıya şu youmlrelere ayrılmaktadır
Melet Ccedilayırsquonın aşağı ccedilığırı-Ordu şehri
Perşembe (Vona) yarımadası
Fatsa-Uumlnye
Ccedilarşamba Ovası
Samsun
Bafra Ovası
MELET CcedilAYIrsquoNIN AŞAĞI CcedilIĞIRI-ORDU ŞEHRİ
Kaynağını Giresun guumlneyindeki Karagoumll
Dağlarının batı kesiminden alan Melet Ccedilayı
Mesudiye kasabasının guumlneyinden ve batısından
geccediltikten sonra guumlneyden kuzeye doğru akarken
Topccedilam Kabaduumlz kasabalarının yakınından geccediler
ve Ordu şehrinin iccedilinde bent iccedilinde akarak
Karadenizrsquoe ulaşır Şimdi Melet Ccedilayırsquonın aşağı
ccedilığırı Ordu şehri tarafından işgal edilmiş
durumdadır Eskiden şehrin dışından akan bu akarsu
şimdi şehrin iccedilinde kalmıştır Bir zamanlar Orta
Karadeniz-Doğu Karadeniz boumllgelerini ayıran
coğrafi sınır Melet Ccedilayı uumlzerinden geccedilirilmekteydi
Coğrafi sınırın Ordu şehrini ikiye boumllerek bir
kısmının Orta Karadeniz Boumllgesinde diğer kısmının
da Doğu Karadeniz Boumllgesinde yer alması muumlmkuumln
olmayacağına goumlre şehrin tuumlmuumlyle Orta Karadeniz
Boumllgesine katılarak sınırın Ordu-Giresun il sınırına
kaydırılması uygun bulunmuştur
580 m yuumlkseklikteki Boztepersquonin eteğinde
kurulan Ordu şehri sahildeki duumlzluumlk alanı tuumlmuumlyle
doldurarak Melet Ccedilayırsquonın doğusunu da işgal etmiştir
4
5
Ordu şehri
Antik Ccedilağda Sinoprsquoa bağlı oumlnemli yerleşim merkezlerinden biri olan Cotyora şehrinin
bu sahadaki en eski yerleşim yeri olduğu bilinmektedir MOumlVIII yuumlzyılda Miletli
kolonistlerce Boztepersquode kurulan Cotyorarsquodan sonra 14 yuumlzyıl ortalarına doğru şehrin 4 km
guumlneyinde buguumlnkuuml Eskipazarrsquoda Bayramlı adıyla bir yerleşme oluşturulmuştu Bayramlı
kasabası 18 yuumlzyıl başlarında eski canlılığını kaybedince batıda BUCAK adıyla yeni bir
yerleşme ortaya ccedilıktı Bucak adı 1869-1870rsquode ORDUrsquoya ccedilevrildi Ordu bir accedilık hava
tiyatrosunu andırır şekilde Boztepersquoden Karadeniz kıyısına doğru basamaklar halinde inmiş
ve Ordu deresi ile Melet Ccedilayının birlikte oluşturdukları delta duumlzluumlğuumlnuuml buumltuumlnuumlyle işgal
etmiştir Evvelce Ordu halkı bataklık olan kıyı kuşağında ccedileltik tarmı ile uğraşır ve yazın
sıtmadan kurtulmak iccedilin Canik Dağlarının eteklerindeki yaylalara goumlccedilerlerdi 19 asır
sonlarına doğru 6000 nuumlfuslu olan Ordu sahil yolunun yapımından sonar buumlyuumlyerek buguumln
115000 nuumlfuslu bir şehir haline gelmiştir Ordu şehri sahip olduğu Kirazlı limanı sayesinde deniz ulaşımında da oumlnemli bir yere sahiptir
Sanayi tesisi olarak soya yağı ile fındığa dayalı gıda uumlruumlnleri uumlreten fabrika ve imalathaneler
bulunmaktadır
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
4
5
Ordu şehri
Antik Ccedilağda Sinoprsquoa bağlı oumlnemli yerleşim merkezlerinden biri olan Cotyora şehrinin
bu sahadaki en eski yerleşim yeri olduğu bilinmektedir MOumlVIII yuumlzyılda Miletli
kolonistlerce Boztepersquode kurulan Cotyorarsquodan sonra 14 yuumlzyıl ortalarına doğru şehrin 4 km
guumlneyinde buguumlnkuuml Eskipazarrsquoda Bayramlı adıyla bir yerleşme oluşturulmuştu Bayramlı
kasabası 18 yuumlzyıl başlarında eski canlılığını kaybedince batıda BUCAK adıyla yeni bir
yerleşme ortaya ccedilıktı Bucak adı 1869-1870rsquode ORDUrsquoya ccedilevrildi Ordu bir accedilık hava
tiyatrosunu andırır şekilde Boztepersquoden Karadeniz kıyısına doğru basamaklar halinde inmiş
ve Ordu deresi ile Melet Ccedilayının birlikte oluşturdukları delta duumlzluumlğuumlnuuml buumltuumlnuumlyle işgal
etmiştir Evvelce Ordu halkı bataklık olan kıyı kuşağında ccedileltik tarmı ile uğraşır ve yazın
sıtmadan kurtulmak iccedilin Canik Dağlarının eteklerindeki yaylalara goumlccedilerlerdi 19 asır
sonlarına doğru 6000 nuumlfuslu olan Ordu sahil yolunun yapımından sonar buumlyuumlyerek buguumln
115000 nuumlfuslu bir şehir haline gelmiştir Ordu şehri sahip olduğu Kirazlı limanı sayesinde deniz ulaşımında da oumlnemli bir yere sahiptir
Sanayi tesisi olarak soya yağı ile fındığa dayalı gıda uumlruumlnleri uumlreten fabrika ve imalathaneler
bulunmaktadır
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
5
Ordu şehri
Antik Ccedilağda Sinoprsquoa bağlı oumlnemli yerleşim merkezlerinden biri olan Cotyora şehrinin
bu sahadaki en eski yerleşim yeri olduğu bilinmektedir MOumlVIII yuumlzyılda Miletli
kolonistlerce Boztepersquode kurulan Cotyorarsquodan sonra 14 yuumlzyıl ortalarına doğru şehrin 4 km
guumlneyinde buguumlnkuuml Eskipazarrsquoda Bayramlı adıyla bir yerleşme oluşturulmuştu Bayramlı
kasabası 18 yuumlzyıl başlarında eski canlılığını kaybedince batıda BUCAK adıyla yeni bir
yerleşme ortaya ccedilıktı Bucak adı 1869-1870rsquode ORDUrsquoya ccedilevrildi Ordu bir accedilık hava
tiyatrosunu andırır şekilde Boztepersquoden Karadeniz kıyısına doğru basamaklar halinde inmiş
ve Ordu deresi ile Melet Ccedilayının birlikte oluşturdukları delta duumlzluumlğuumlnuuml buumltuumlnuumlyle işgal
etmiştir Evvelce Ordu halkı bataklık olan kıyı kuşağında ccedileltik tarmı ile uğraşır ve yazın
sıtmadan kurtulmak iccedilin Canik Dağlarının eteklerindeki yaylalara goumlccedilerlerdi 19 asır
sonlarına doğru 6000 nuumlfuslu olan Ordu sahil yolunun yapımından sonar buumlyuumlyerek buguumln
115000 nuumlfuslu bir şehir haline gelmiştir Ordu şehri sahip olduğu Kirazlı limanı sayesinde deniz ulaşımında da oumlnemli bir yere sahiptir
Sanayi tesisi olarak soya yağı ile fındığa dayalı gıda uumlruumlnleri uumlreten fabrika ve imalathaneler
bulunmaktadır
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
6
PERŞEMBE (VONA) YARIMADASI
Doğursquoda Ordu batıda Fatsa arasında yer alan Kretase yaşlı jeolojik formasyonlardan
oluşan yarımadaya Perşembe (Vona) yarımadası denilmektedir Bu yarımadanın kuzeydoğu
ucunda Ccedilam burnu kuzeybatı ucunda ise Yasun (Kiremit) burnu bulunmaktadır
Perşembe
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
7
Yarımadanın doğu kıyısında Ordu-Samsun devlet karayolu uumlzerinde Vona limanı kuzeyinde
Kordon Tepesi eteğinde kurulmuştur İdari youmlnden ilccedile merkezi durumunda olan Perşembe 11000
nuumlfuslu bir kasaba olup idari youmlnden bağlı olduğu Ordu il merkezine 13 km uzaklıktadır Perşembe
ve civarinda yetiştirlen başlıca tarımsal uumlruumlnler başta fındık olmak uumlzere son yıllarda oumlnem kazanan
kivi ve ccedililektir Hayvan sayısı sınırlı olup genellikle sığır tuumlruumlndedir Ordu şehrinin yakın mesafede
olması nedeniyle ticaret ve sanayi gelişmemiştir Ekonomik youmlnden etkisini goumlsteren oumlnemli bir kol
da deniz balıkccedilılığıdır Perşembe ayrıca iki tekstil fabrikası ile Fen-Edebiyat Fakuumlltesine ev sahipliği
yapmaktadır
Perşembe yarımadasının diğer oumlnemli yerleşmeleri Yasun burnu doğusundaki Ccedilaytepe
Yalıkoumly ile yarımadanın batı kıyısında yer alan Yalıkoumly Medreseoumlnuuml ve Bolamanrsquodır Karadeniz
Sahil Yolu projesi kapsamında inşaa edilen Bolaman tuumlnelleri sayesinde Ordu-Fatsa
arasındaki ulaşım suumlresi bir saatten 20 dakikaya inmiştir
Bolaman tuumlneli
FATSA-UumlNYE YOumlRESİ
Doğudaki Perşembe yarımadası ile batıdaki Ccedilarşamba delta ovası arasında yer alan
sahaya Fatsa-Uumlnye Youmlresi adını vermekteyiz Bu youmlredeki oumlnemli yerleşmelerden ilki 64000
nuumlfuslu Fatsa şehridir
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
8
Fatsa ve civarında halkın en oumlnemli gelir ve geccedilim kaynağı fındık olup uumlretilen fındığın bir
kısmı kabuklu ve iccedil fındık olarak yurtdışına ihraccedil edilmektedir Youmlrede sebze ve meyvecilikte de
oumlnemli bir gelişme vardır Oumlzellikle duumlz arazilerde fındığa nispeten 3 - 4 misli daha avantajlı
durumdadır 1986 yılında Fatsanın 30 koumlyuumlnde ccedilay ekimi izni alınmış ve dikimine başlanmıştır
Bunun yanında ipek boumlcekccedililiği cam seracılık ccediliccedilekccedililik ve kavakccedilılığa gereken oumlnem verilmektedir
Arıcılıkta oumlzellikle fenni kovan olarak geniş bir faaliyet mevcut olup ilccedile genelinde 26 bin adet fenni
kovandan yaklaşık 750 ton civarında bal elde edilmektedir
Fatsa
Fatsarsquonın guumlneydoğusunda Fatsa-Aybastı karayolunun 10 kilometresinde Oumlrencik
Koumlyuumlrsquondeki GAGA GOumlLUuml 15000 m2rsquolik bir alanı kaplamaktadır Bir heyelan set goumlluuml olan Gaga
Goumlluumlnuumln ccedilevresi ağaccedillarla kaplı olup ortasında kuumlccediluumlk bir adacık vardır Bu adacıkta bir kilise olduğu
soumlylenmekle beraber onunla ilgili kalıntıya rastlanmamıştır Goumll ccedilevresi youmlre halkı tarafından
dinlenme ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır
z
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
9
Uumlnye
Bu youmlrenin ikinci oumlnemli yerleşim merkezi 62000 nuumlfuslu UumlNYE şehridir Uumlnyersquode bir
ccedilimento fabrikası ile tersane liman 2 adet un fındık işleme ve kavurma plastik tekstil cam
mozaik taş ve mermer fabrikaları bulunmaktadır Ayrıca Ccedilataltepe memba suyu şişeleme tesisi
kuumlccediluumlk işletmeler halinde ağaccedil parke ve makine parccedilaları imalat atoumllyeleri İlccediledeki irili ufaklı oumlnemli
sanayi kuruluşları arasındadır Tarım sektoumlruumlnde en oumlnemli pay fındık uumlruumlnuumlnuumln olup bunu mısır
sebze yetiştiriciliği ve patates takip etmektedir Son yıllarda gelir sağlayan uumlruumlnleri zenginleştirmek
amacıyla seracılık Trabzon Hurması kivi ceviz ve sebze yetiştiriciliği arıcılık ve kuumlltuumlr balıkccedilığı
yapılmaktadır
CcedilARŞAMBA OVASI
Başta Yeşilırmak olmak uumlzere Akccedilay Miliccedil Terme ve Kocaman ccedilayları ile Abdal Irmağı
Buumlyuumlkluuml Deresi gibi akarsular tarafından oluşturulmuş bir delta ovasıdır Alanı batıdaki Bafra
Ovasırsquondan daha buumlyuumlk olan Ccedilarşamba ovasının batı kıyıları iccedil buumlkey doğu kıyları ise dış buumlkey şekil
almıştır Bu durum kıyıda biriken kumulların KBrsquodan esen karayel ruumlzgarların oumlnuumlnde suumlruumlklenerek
aksi tarafta birikmesiyle ilişkilidir Ccedilarşamba ovasının oluşumunda en buumlyuumlk paya sahip olan
Yeşilırmak Canik Dağlarını guumlney-kuzey doğrultusunda keserek kıyıya eriştiğinde aşamalı olarak
diğer akarsularla birlikte deltayı oluşturmuş ve kuzeye doğru buumlyuumlk bir aluumlvyal ccedilıkıntı meydana
gelmiştir Kızılırmakrsquoa gore daha fazla sediment taşıyan ve taşkınlar sırasında sık sık yatak değiştiren
Yeşilırmak kıyı gerisinde bir takım laguumln goumllleri meydana getirmiştir (Semenlik Kargalı Dumanlı
Akarcık Koca Koumlrırmak)
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
10
Ccedilarşamba ovasında uumlccedil ccedilıkıntı bulunmaktadır Bu ccedilıkıntılar Yeşilırmakrsquoın denize doumlkuumllduumlğuuml
yerlerdir Doğuda Ccedilaltı Burnu batıda Semail Burnu ve şimdi Yeşilırmakrsquoın Karadenizrsquoe kavuştuğu
yerde Civa Burnu
Ccedilarşamba ovası Canik Dağları oumlnuumlnde Karadenizrsquoe doğru basamaklı bir şekilde uzanmaktadır
Ovanın Yeşilırmak boyunca uzanan orta kesimi ile Yeşilırmak doğusundaki ve batısındaki kesimleri
arazi kullanımı bakımından farklılıklar goumlstermektedir Orta kesimde (Ccedilarşamba ve civarı ile kuzeye
doğru Yeşilırmakrsquoın her iki yanında uzanan verimli kuşakta) sebze meyve (elma şeftali kiraz) mısır
fasulye soya fasulyesi ve ccedileltik tarımı oumlnde gelmektedir Drenaj kanallarıyla taban suyundan kurtulan
doğu kesimde (Ccedilarşamba-Terme arasındaki sahada ve Terme doğusunda) ise sebze meyve mısır ve
ccedileltiğe ek olarak fındık ortaya ccedilıkmakta ve geniş yer kaplamaktadır Ovanın batı kesiminde mısır
ayccediliccedileği ve oumlzellikle tuumltuumln tarımı oumlnem kazanmaktadır Tekkekoumly ve civarı tuumltuumln tarımı iccedilin en uygun
sahadır Ovanın batı kesiminde Dikbıyıkrsquota yer alan mısıroumlzuuml yağı fabrikasında youmlrede yetiştirilen
mısırlar işlenmektedir 1999 yılında hizmete accedilılan Samsun-Ccedilarşamba hava alanı da ovanın batı
kesiminde yer almaktadır
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
11
Ovanın orta kesiminde yer alan Ccedilarşamba (50000) şehri Yeşilırmak tarafından ikiye
boumlluumlnmuumlştuumlr Ccedilarşamba Samsun-Ordu Devlet Karayolu uumlzerinde olup Samsuna uzaklığı 37 kmdir
Hiccedil ulaşım sorunu olmayan Ccedilarşamba ilccedilesine Samsun İl Merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926
yılından beri devam etmektedir Şehrin 4 km guumlneybatısında şeker fabrikası yer almaktadır Bundan
başka ccedilok sayıda ccedileltik ve fındık kırma atoumllyeleri ile deniz uumlruumlnlerini işleyerek Fransaya ihraccedil eden
oumlzel sektoumlre ait iki kuumlccediluumlk fabrika mevcuttur
Ccedilarşamba ovası eskiden sık sık Yeşilırmağın taşkınlarıyla su altında kaldığı iccedilin bu durum
ldquoCcedilarşambayı sel aldırdquo tuumlrkuumlsuumlne bile konu olmuştur Ancak delta guumlneyinde Yeşilırmak uumlzerine inşa
edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları ile bu taşkınlar oumlnlenmiştir Barajların bu olumlu
youmlnuumlnuumln aksine Yeşilırmak tarafından taşınan aluumlvyonu tutmaları sebebiyle eskiye oranla delta
gelişimi ve mil birikimi yavaşlamıştır Her iki barajda kurulan hidroelektrik santralleri sayesinde
oumlnemli miktarda elektrik enerjisi uumlretilmektedir Ovanın guumlneybatı kesiminde Abdal ırmağı uumlzerinde
inşa edilmiş Ccedilakmak Barajından ise Samsun şehrinin iccedilme ve kullanma suyu temin edilmektedir
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
12
Hasan Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Ayvacık ilccedilesi
Akarsuyu Yeşilırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1972 - 1980 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 9 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 135 m Normal su kotunda goumll hacmi 1 07875 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 2266 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 500 MW Yıllık Uumlretim 1217 GWh
Suat Uğurlu Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovasında
Akarsuyu Yeşilırmak
Amacı Enerji+Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1975 - 1982
Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu
Goumlvde hacmi 2 338 hm3
Yuumlkseklik (talvegden) 38 m
Normal su kotunda goumll hacmi 18131 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 9644 km2
Sulama alanı 82 707 ha
Guumlccedil 46 MW
Yıllık Uumlretim 273 GWh
Ccedilakmak Barajı
Barajın Yeri Ccedilarşamba ovası
Akarsuyu Abdal Deresi Amacı Samsunrsquoa İccedilme suyu sağlama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1988 Goumlvde dolgu tipi Zonlu toprak dolgu Goumlvde hacmi 2 6 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 45 m Normal su kotunda goumll hacmi 10650 hm3
Normal su kotunda goumll alanı 628 km2
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
13
Ccedilarşamba şehri
Ccedilarşamba ovasının ikinci oumlnemli kenti TERMErsquodir Ovanın doğuya accedilılan kapısı
durumundaki Terme 25000 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir şehirdir Terme ccedilayının iccedilinden geccediltiği Terme ve
civarında ovada fındık ccedileltik soya fasulyesi ve kavaklıklar geniş yer tutmaktadır Termersquonin
kuzeyinde denize yakın mesafede Akgoumll ve Simenit Goumllleri vardır Bu goumlller tuzlu olduğu iccedilin
sulamada kullanılmaz Avcıların uğrak yeri olan bu goumlllerde balıkccedilılık yapıldığı gibi ccedileşitli kuşların
da uğrak yeri olma oumlzelliği vardır
Terme
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
14
Ovanın batısında 15000 nuumlfuslu TEKKEKOumlY kasabası yer almaktadır Ovadaki tuumltuumln tarımının
merkezi burasıdır Aynı zamanda Samsun organize sanayi boumllgesi Karadeniz Bakır İşletmelerine
bakır fabrikası ile Azot fabrikası ve hava alanı Samsun-Tekkekoumly arasındaki sahada ovanın batı
ucunda yer almaktadır
Tekkekoumly
SAMSUN
Ccedilarşamba ve Bafra ovaları arasındaki buumlyuumlk girintide Mert Irmağırsquonın kıyıda oluşturduğu
aluumlvyal duumlzluumlğe doğru genişleyen 363180 nuumlfuslu Samsun şehrinin sahip olduğu işlek limanı ve
serbet boumllge sayesinde geniş bir ard uumllkesi bulunmaktadır Kara ve demir yolu ile gerisindeki youmlrelere
ve Orta Anadolursquoya bağlanan Samsun Karadeniz boumllgesinin en fazla nuumlfus barındıran şehridir Buumlyuumlk
şehir belediyesi ile youmlnetilen Samsun 19 Mayıs Uumlniversitesi ile bir bilim ve kuumlltuumlr şehri kimliği
kazanmıştır
Antik Ccedilağdaki adı Amizos olan Samsun Yuumlce Oumlnder Gazi Mustafa Kemal ATATUumlRKrsquouumln
Kurtuluş Savaşımızı başlatmak iccedilin ilk adımı attığı tarihi bir yerleşmedir Batı tarafta 1300 metreye
yuumlkselen Kocadağrsquoın Mert Irmağına doğru inen yamaccedillarında yer alan eski Samsun sırtını denize
doumlnmuumlş tarihi evleriyle dikkati ccedilekmektedir Yeni doumlnemde inşa edilen kısım ise sahille buumltuumlnleşerek
Mert ırmağının doğusuna taşmıştır
Samsunun ekonomik youmlnden başta İstanbul olmak uumlzere İzmir Adana Mersin Ankara gibi
buumlyuumlk ticaret ve enduumlstri merkezleriyle yakın ticari ilişkisi bulunmaktadır İstanbul ile ithal ve yerli
mal ccedileşitleri giyecek inşaat malzemesi manifatura kantariye tıbbi ve zirai ilaccedillar dayanıklı tuumlketim
mal ticareti İzmir ile ithal mallar manifatura kantariye sebze ve meyve Adana-Mersin illeriyle
turfanda sebze ve meyve ticareti muumlkemmel bir seyir izlemektedir İccedil ticaretin yanında Bağımsız
Devletler Topluluğu Uumllkeleri arasında da kıyı ticareti il ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
15
Samsun şehri ve yakın ccedilevresinin fiziki haritası
Geniş potansiyelli limanı ile ithalat ve ihracat yapılabilmektedir Samsun limanından
konsantre bakır kuru gıda maddesi yaş sebze ve meyve polipropilen ccediluval başlıca ihraccedil uumlruumlnleri
olmuştur Rusya Ukrayna Guumlrcistan ve Almanya belli başlı ihracat yapılan uumllkeler arasında yer
almaktadır İthal uumlruumlnleri olarak da kalsiyum fosfat koumlmuumlr buğday ccedileltik canlı hayvan kimyevi
maddeler belli başlı uumlruumlnler arasındadır
Samsun limanı
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
16
Samsun Karadeniz Boumllgesinin en oumlnemli ticaret merkezlerinden biridir İl ticaretinin ccedilok daha
yuumlksek potansiyele ulaşması iccedilin başta Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının buumlyuumlk gayretleri sonucu
SERBEST BOumlLGE kurulması statuumlsuumlne kavuşturulması Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş ve
Samsun Liman sahası iccedilerisinde tespit edilen yerde alt yapı ccedilalışmalarına başlanmıştır
Samsun uzun yıllar ticaret şehri olarak varlığını kabul ettirmiştir Sanayi alanında kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli işletmeler youmlnuumlnden buumlyuumlk bir aşama kaydedilmiştir İmalat Sanayinin temel taşlarından
olan bu işletmeler ilk oumlnceleri Sanayi Sitelerinde uumlretimlerini suumlrduumlrmuumlşler kooperatifleşmeyle bir ccedilok
sanayi siteleri bu işletmeleri buumlnyelerine toplamıştır Karadeniz Bakır İşletmeleri Azot Sanayi ile
Sigara Fabrikası uumlretim potansiyeli ve istihdamıyla youmlre iccedilin oldukccedila oumlnemlidir Tekstil konfeksiyon
ağaccedil ve mobilya kağıt ve kağıt uumlruumlnleri kimya ve ilaccedil sanayi oto yedek parccedila sanayi ile bakır ve
bakır mamulleri sanayi Samsunrsquoun belli başlı sanayisini teşkil etmektedir Samsun sanayisinin
istenilen hedeflere gelişimi iccedilin mutlak Organize Sanayi Boumllgesi ccedilatısı altında toplanması gerekliliği
goumlz oumlnuumlne alınmış ve bu boumllge uzun uğraşlar sonunda Kirazlık Mevkiinde kurulmuştur
Coğrafi konum ve ulaşım durumu ekonomik potansiyeli ile Karadeniz Boumllgesinin merkezi
durumunda olan Samsunda Ticaret en oumlnemli oumlğeyi teşkil eder Kara deniz demiryolu taşımacılığı ve
Uluslararası Ccedilarşamba Hava alanının 1999 yılı iccedilerisinde tam anlamı ile faaliyete geccedilmesi ile Samsun
oumlnemli bir ticaret merkezi olma yolundadır
BAFRA OVASI
Kızılırmağın eseri olan Bafra ovası uumlccedilgen şeklinde 477 km2rsquo
lik yuumlz oumllccediluumlme sahip tipik bir
deltadır Delta ovası denizden guumlneye doğru basamaklar halinde yuumlkselmektedir Deltanın gerisinde
Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yuumlkseklikleri 600-800 metreye varan
Canik Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar yer alır Bu platolar daha geride 1000-1500 metrelere
kadar yuumlkselen bir dağlık sahaya doumlnuumlşuumlr
Delta alanında kollara ayrılmadığı iccedilin ana nehir ağzından başka Karadenizrsquoe doğru ccedilıkıntısı
bulunmayan Kızılırmak deltayı iki eşit parccedilaya ayırmaktadır Boyu 30-32 km genişliği 45 kmyi
bulan delta iccedil iccedile geccedilmiş durumda eski ve yeni delta alanlarından oluşmaktadır Eski delta
Kızılırmağın Canik Dağlarından ccedilıktığı Boğazkaya kuzeyinde 90-100 mlik pliokuaterner adı verilen
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
17
eski aluumlvyaonların bulunduğu sahadır Burası 30-35 mlik bir basamakla Bafra şehri yakınlarında yeni
deltaya geccediliş yapmaktadır
Flandrien transgresyonu ile oluşumaya başlayan delta ileriki doumlnemlerde oluşumunu
suumlrduumlrmuumlştuumlr Altınkaya (1987) ve Derbent (1991) barajlarında su tutulmaya başlanması ile
Kızılırmağın taşıdığı aluumlvyonlar bu barajlarda tutulduğundan deltanın gelişiminde yavaşlama
goumlzlenmiştir Yeni deltanın Alaccedilam ile Bafra Burnu arasında kalan kıyısı iccedilbuumlkey ve duumlzguumln bir
ccedilizgisel uzanış goumlsterirken doğu kıyılar dışbuumlkey bir goumlruumlnuumlmdedir İki kıyı arasındaki bu zıtlık
karayel ruumlzgarlarının batı kıyıyı toumlrpuumllemesinin sonucudur Bu şiddetli karayel ruumlzgarları kıyı
ccedilizgisinden 300 m iccedileride yuumlkseltileri 10-12 mye ulaşan kumulların oluşumuna yol accedilmıştır Deltanın
batısında yer alan KARABOĞAZ GOumlLUuml bu kum seddini aşamayan dere sularının birikmesiyle
oluşmuş bir tatlı su goumlluumlduumlr
Yeni deltada ova seviyesinden 1-2 m Yuumlksekliktedeki bir set iccedilinde akan Kızılırmak
doğusunda kıyı kordonlarıyla ayrılmış fazla derin olmayan bir kısmı tuzlu bir kısmı tatlı sulu bazıları
yazın kuruyan goumlllere (Balık goumlluuml Dutdibi goumlluuml Liman goumlluuml Hayırlı goumlluuml Ccedilernek goumlluuml Uzungoumll
Tombul goumll İnce goumll) rastlanır Bu goumlller iccedilinde en buumlyuumlğuuml ve en oumlnemlisi 1-2 m Genişliğinde bir
kanalla denize accedilılan BALIK GOumlLUumlrsquoduumlr
Balık Goumlluumlrsquone deniz yoluyla yumurtlamaya gelen balıklar yumurtalarını bırakıp denize
ccedilıkarken kanala accedilılırken kanala gerilen ağlara takılıp kalırlar Bu goumllde eskiden 15 ton tatlı su
kefali tutulup bunlardan 8-10 ton kırmızı havyar elde edilmekteydi Buguumln ise Balık Goumlluuml ile
diğer goumlllerden sazan sudak haskefal mersin morinosu alabalık ve inci balığı avlanmaktadır
Delta balıkccedilılığa elverişli buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml Kızılırmağın ağzıdır Bu ırmağın buumlyuumlk miktarda
plankton taşıması balıkların akarsuyun ağzında toplanmasını sağlamıştır Marina ve mersin balıkları
Mart -Haziran doumlneminde yumurtlamak uumlzere Kızılırmağın ağzına doğru sokulurlar hatta nehir
boyunca bir hayli ilerilere giderler İşte bu gidiş-doumlnuumlş sırasında balıkccedilıların gerdikleri ağlara takılan
balıklardan siyah havyar elde edilmektedir
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
18
Yeni deltanın batısındaki kumullar sahası ile doğudaki laguumln goumllleri sahası tarıma ve
hayvancılığa (sığır-manda) elverişli kesimlerdir Bu alanlar dışındaki yerlerde de tarımsal faaliyetler
elverişli bir şekilde yuumlruumltuumlluumlr Tuumltuumln ccedileltik sebze bostan şekerpancarı ayccediliccedileği ve kuru zeminlerde
yetiştirilen tahıl ile elma armut ve kiraz ovanın belli başlı tarım uumlruumlnleridir
Kızılırmak deltasını kapsayan Bafra ovası guumlneyde Canik Dağlarıyla ccedilevrilidir Bunlardan en
yuumlkseği 1224 m ile Nebyan dağıdır Kızılırmak bu dağları derin bir vadi ile geccedilerek iki baraj goumlluumlne
(Altınkaya ve Derbent barajları) yer vererek ovaya ulaşır
Altınkaya Barajı
Barajın Yeri Bafra ovası guumlneyinde Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1989 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 15 9 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 137 m Normal su kotunda goumll hacmi 5 763 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 11831 km2 Sulama alanı ha Guumlccedil 700 MW Yıllık Uumlretim 1632 GWh
Altınkaya Barajı Ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı Bafra ilccedile merkezinin 35 km
guumlney batısında Kızılırmak uumlzerinde yer alan temelden 195 m yuumlkseklikte kil ccedilekirdekli kaya dolgu
tipinde bir barajdır 700 mw guumlcuumlnde yılda 1 milyar 632 milyon kwh enerji uumlretimi
yapılmaktadır1987 yılında su tutulmaya başlanmış olup 1988 ocak ayınından itibaren 175 000 kwH
guumlcuumlndeki 4 no lu uumlnitede normal uumlretime başlanmıştır Goumll hacmi 5763 x109 m
3 tuumlr
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
19
ALTINKAYA BARAJI-AKALAN APARI ŞELALELERİ
Derbent Barajı Derbent Altınkaya barajının 30 km mansabında olup 33 m yuumlksekliğinde
(talvegden) kil ccedilekirdek kaya dolgu barajıdır Yuumlzer baraj sınıfına giren Derbent barajı Bafrarsquoya 7 km
uzaklıktadır Sulama alanı ise 47727 Hadır Yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaccedillıdır 56 mw
guumlcuumlnde ve 257 gwH yıllık enerji uumlretmektedir Goumll hacmi 213 x106 m
3 tuumlr
Derbent Barajı
Barajın Yeri Bafra Ovası Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji+Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1991 Goumlvde dolgu tipi Kil ccedilekirdekli kaya dolgu Goumlvde hacmi 2 5 hm3 Yuumlkseklik (talvegden) 29 m Normal su kotunda goumll hacmi 213 hm3 Normal su kotunda goumll alanı 1655 km2 Sulama alanı 47 727 ha Guumlccedil 56 MW Yıllık Uumlretim 257 GWh
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
20
Bafra ovası ve yakın ccedilevresindeki başlıca yerleşmeler BAFRA ONDOKUZMAYIS (Balıca)
ALACcedilAM ve YAKAKENTrsquodir
Bafra Ovası ndaki oumlnemli yerleşmeler
BAFRA
Ovanın orta kısmına yakın bir yerde Kızılırmakrsquoın doğu yakasında yer tutan Bafra 84000
nuumlfuslu bir şehirdir Bulunduğu yuumlksek tarım potansiyelli ovanın buumlyuumlk bir kısmına idari merkezlik
yapan Bafrarsquonın kuruluşu Fenikelilere kadar uzanmaktadır Bafra adının Kızılırmağın denize accedilıldığı
yerde (MOuml 521 yıllarında Fenikeliler zamanında) ticaret gemilerini yanaştığı koylara kurulan ticaret
evlerine ldquoBafirardquo denilmesinden geldiği sanılmaktadır Bafrarsquoda sanayi alanındaki faaliyetlerde başta
tuumltuumln olmak uumlzere oldukccedila gelişmiştir Tekel yaprak Tuumltuumln Merkez İşletme Muumlduumlrluumlğuuml tuumltuumlnlerin
bakım ve işletmesini gerccedilekleştirmektedir Şehirde 1 Tekel 6 Konfeksiyon-Tekstil 35 Orman
uumlruumlnleri 8 un- kepek 2 Balık unu-yağı işletmesi Ayrıca Tuğla Damper Tanker Soba Mibzer Zirai
Aletler Dondurma uumlretimi yapan işletmeler mevcuttur Bu alanlarda toplam olarak yaklaşık 3000 kişi
istihdam edilmektedir Bunların dışında diğer imalat ve montaj sanayi dallarından oluşan bir de kuumlccediluumlk
sanayi sitesi vardır
ONDOKUZMAYIS (BALLICA)
Bafra ovasının doğu kesiminde Balık Goumlluuml guumlneyinde yer alan Ondokuzmayıs 8928 nuumlfuslu
bir kasaba olup aynı zamanda ilccedile merkezidir 1960 yılında Engiz Deresinin batı kısmında Ballıca
ismiyle ayrı bir koumly kurulmuş ve Bafraya bağlanmıştır 6 Haziran 1970de burada Belediye teşkilatı
kurulmuştur 04071988 yılında ise ilccedile merkezi huumlviyetine kavuşmuştur Kasaba ve civarındaki
halkın ccediloğu geccedilimini tarım balıkccedilılık ve hayvancılıkla sağlamaktadır Tuumltuumln buğday fındık mısır
pirinccedil oumlnemli tarım uumlruumlnleri arasındadır Elverişli sahile sahip olması nedeniyle yaz aylarında kısa bir
suumlrede olsa denize girilebilmektedir 20 kmlik bir sahil şeridi vardır Guumlzel bir kumsala ve temiz bir
denize sahiptir Sahillerinde her tuumlrluuml ihtiyaca cevap verebilecek dinlenme tesisleri ccedilay bahccedileleri
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
21
piknik alanları kuumlltuumlr ve spor tesisleri mevcuttur Tuumlrkiyenin en buumlyuumlk ve teknik donanımlı Ballıca
Sigara Fabrikasıda burada bulunmaktadır
Kızılırmak doğusuna yer tutan Bafra şehri
Bafrarsquoda Kızılırmak uumlzerindeki Ccediletinkaya Koumlpruumlsuuml
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
22
Ondokuzmayıs (Ballıca) kasabası
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
23
ALACcedilAM
Bafra ovasının batısında Karadeniz kıyısında deltanın genişlemeye başladığı yerde kurulmuş
12000 nuumlfuslu bir kasabadır Uluccedilay deresinin iccedilinden geccediltiği Alaccedilamrsquoın ekonomisi genel olarak
tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve balıkccedilılık da yapılmaktadır Tarım uumlruumlnlerinin başında
tuumltuumln gelmektedir Bunu buğday ccedileltik ve mısır uumlretimi takip eder Ayrıca her tuumlrluuml sebze ve meyve
yetiştirilir
YAKAKENT
Alaccedilam batısında yer alan Yakakent (eski adı GuumlmenezGuumlmenos) 4707 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir
kasaba ve ilccedile merkezidir Guumlnuumlmuumlzuumln Yakakenti 1800 yılında Gerzeden gelen 3-4 aile
tarafından kurulmuştur Sonradan buraya yerleşen Tuumlrkler adını Guumlmeneze ccedilevirmişlerdir
1893-95 yıllarında gerccedilekleşen Rus işgalinden kaccedilan doğu karadenizliler ve 1922 yılında
Selanikden gelen muumlbadillerle Yakakent buumlyuumlmuumlştuumlr1963 yılında belediyeye kavuşurken
1991rsquode ilccedile merkezi olmuştur Aynı tarihte Guumlmenos adı Yakakent haline doumlnuumlşmuumlştuumlr
Balıkccedilılık ve tuumltuumln oumln plandaki ekonomi unsurları olsa da yaz mevsimlerinde binlerce turist
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
24
ilccedileye oumlnemli para bırakmaktadır Aynı zamanda bir Japon şehri olan Kushimotonun kardeş
kentidir
CANİK DAĞLARI
Bafra Ccedilarşamba Ovaları ile Perşembe yarımadasının guumlneyinde Kızılırmak-Melet Ccedilayı
arasında uzanan dağ sırası Canik Dağlarırsquodır Bu sahaya ilk yerleşen ve hayvancılıkla meşgul olan
insanların kış mevsiminde konakladıkları sıcak korunaklı yerlere ldquosıcak yerrdquo anlamında ldquocenikrdquo adını
vermiş olmaları nedeniyle CENİK DAĞLARI adını almıştır Daha sonra cenik soumlzcuumlğuuml Canik olarak
değişikliğe uğramıştır Canik Dağları bir taraftan Kuumlre Dağlarının diğer taraftan da Ilgaz dağlarının
devamı durumundadır Genel olarak 800-900 mlik bir peneplen yuumlzeyi uumlzerinde nispi yuumlkseltileri
500-1000 m arasında değişen sertgenlerin yer kapladığı Canik Dağları Melet ırmağı civarında
1500m Yeşilırmak yarmasında ise 1000 m demir ve karayollarının kıyı dağlarını aştığı KAVAK
kasabası civarında 800 m yuumlksekliktedir
Jeolojik yapı olarak III Zaman kalker ve flişleri ile II Zamana ait dış puumlskuumlruumlk kuumlltelerden
oluşan bu dağlarccedilok yerde Eosen yaşlı tortullarla kaplanmıştır Bunlar daha sonra ccedilok yerde akarsular
tarafından aşındırılmıştır Bu yapıya bakarak Canik Dağlarının hem genelde buumlyuumlk bir antiklinal hem
de kendi iccedilinde ccedilok sayıda antiklinal demeti halinde bir manzara goumlsterir Tektonik hatlarla sınırlanan
havzalara ve goumlllere (ZİNAV GOumlLUuml) yer veren Canik Dağları aynı zamanda geniş alanlı duumlzluumlklerin
de yer tuttuğu bir sahadır
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
25
Reşadiye kuzeyinde Zinav Goumlluuml
Canik Dağlarını kendi iccedilinde iki boumlluumlme ayırarak ele almak muumlmkuumln olmaktadır Birinci
boumlluumlm Kızılıramak-Yeşilırmak arasında ikinci boumlluumlmuuml ise Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında
kalmaktadır
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
26
Samsun gerisinde Kızılırmak-Yeşilırmak arasında kalan sahada Canik Dağları en fazla
Kocadağ ve Sıralıdağrsquoda 1300-1350 m ye yuumlkselmekte en az ise 800 m ye kadar alccedilalmaktadır
Havza Kavak arasındaki KARADAĞ GECcedilİDİ bu boumlluumlmde yer almaktadır Bu boumlluumlmde Canik
Dağlarını guumlneyden KUZ DERESİ ile MERT IRMAĞIrsquonın yukarı ccedilığırları Taşova- Ladik-
Vezirkoumlpruuml depresyonu ve tarafından sınırlandırılmaktadır
Bu boumlluumlmuumln başlıca yerleşmesi 7900 nuumlfuslu KAVAK kasabasıdır Kavak Orta Karadenizrsquoi
İccedil Anadolursquoya bağlayan yol uumlzerinde kurulmuş Samsunrsquoa 50 km uzaklıkta bir ilccedile merkezidir En
oumlnemli sanayi kuruluşlarını taş kireccedil ve toprak ocakları ile tuğla fabrikaları oluşturmaktadır Yapımı
tamamlanan ve faaliyete geccediliş aşamasında olan Kavak Organize Sanayinin yatırımcıların faaliyete
başlamasıyla oumlnemli sanayi merkezi olacağı beklenmektedir Kasabanın Samsun-Ankara Devlet
Karayolu uumlzerinde bulunması lokanta dinlenme tesisleri vb tesislerin yol kenarlarında sayılarının
artmasına neden olmuştur Civardaki koumlylerde temel ccedilalışma alanı hayvancılık ve tarımdır
Tavukccediluluk işletmeleri ilccedilede kuumlmes hayvancılığını geliştirmiştir
Canik Dağlarının ikinci boumlluumlmuuml Yeşilırmak-Melet Ccedilayı arasında yer almaktadır Ccedilarşamba
ovası ile Uumlnye-Fatsa youmlresinin ve Perşembe yarımadasının guumlneyinde yer alan bu boumlluumlm guumlneyden
KELKİT oluğu tarafından sınırlandırılmaktadır Canik dağları bu boumlluumlmde 2000 mye yuumlkselmekte ve
Akkuş-Kabataş arasında 2098 mye erişmektedir Daha ccedilok Ordu iline bağlı ilccedile merkezi durumundaki
kasabaların ve koumlylerin yer aldığı bu sahada Canik Dağları guumlr bir bitki oumlrtuumlsuumlyle kaplıdır Bu
boumlluumlmdeki başlıca oumlnemli yerleşmeleri kuzeyden-guumlneye doğru şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
27
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Salıpazarı ve Ayvacık
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş Akkuş
Aybastı
Perşembe Yarımadası guumlneyinde Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly
Kelkit oluğuna yakın tarafta Başccediliftlik (Tokat) ve Mesudiye (Ordu)
SALIPAZARI
Ccedilarşamba ovası guumlneyinde Canik Dağları eteğinde Terme Ccedilayının yukarı ccedilığırında yer alan bir
6300 nuumlfuslu kasabadır 1960rsquolı yıllarda Salı guumlnleri burada kurulan pazardan oumltuumlruuml Salıpazarı ismini
almıştır Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Yetiştirilen başlıca tarımsal uumlruumlnler fındık ccedililek
ve ccedileltik olmak uumlzere armut ceviz kiraz ve ccedileşitli sebzedir Hayvancılıkta buumlyuumlk ve kuumlccediluumlkbaş hayvan
besiciliği yapılmaktadır Oumlzellikle ilccediledeki hayvan eti lezzeti ile uumln kazanmıştır Dağ koumlylerinde sepet
kaşık ve ccedileyiz sandığı gibi el sanatlarına youmlnelik uğraşlar olup ilccedile ekonomisine katkısı
bulunmaktadır
Salıpazarı
AYVACIK
Hasanuğurlu Baraj Goumlluumlnuumln batı kıyısında yer alan Ayvacık 5650 nuumlfuslu şirin goumlruumlnuumlmluuml bir
kasabadır Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir Rum koumlyuuml olan Ayvacık Cumhuriyet kurulduktan
sonra Rumlar tarafından terkedilmiştir Buguumlnkuuml halk ilccedileye Cumhuriyetten sonra yerleşmiştir 20
Mayıs 1990 tarihinde Ayvacık koumlyuuml Keskinoğlu koumlyuuml ile birleştirilerek Ayvacık kasabası oluşmuştur
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
28
Hasan Uğurlu Barajı ve Ayvacık Kasabası
Aybastı
Uumlnye-Fatsa guumlneyinde yer alan İkizce Ccedilaybaşı Kumru Korgan Ccedilatalpınar Kabataş
Akkuş Aybastı kasabaları Ordu iline bağlı ilccedile merkezleri olup orman iccedilinde yer almaktadırlar
Başlıca ekonomik faaliyetin ormancılık ve hayvancılık olduğu bu sahada kuumlccediluumlk ccedilaplı fındık tarımı da
yapılmaktadır Aybastı guumlneyinde yer alan PERŞEMBE YAYLASI bu sahanın en geniş orman iccedili
yayla alanıdır Perşembe Yaylası ilccedile merkezine 17 km uzaklıktadır İlkbaharda karların erimeye
başlamasıyla hayatın ve canlılığın başladığı Perşembe Yaylasında mevsimin ilk karının yağmasına
kadar hayat devam eder Yeşil ccedilimlerle kaplı olan yaylanın merkezinde şehir tuumlruuml bir yapılanma vardır
Perşembe Yaylasında yerleşim ve yaşamanın Tuumlrklerin Anadoluya ayak basmalarından bu yana
devam ettiğini kabul edebiliriz Ccediluumlnkuuml uumlnluuml seyyah Evliya CcedilELEBİ seyahatnamesinde Perşembe
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
29
Yaylasından ve Perşembe Panayırından bahsetmektedir Yine 1876 Trabzon Salnamesinde Perşembe
Yaylası ve panayırından soumlz edilmektedir Perşembe Yaylası Şenlikleri her yıl Temmuz ayının 3
haftasında yapılmaktadır 1 hafta suumlren şenliklerin asıl boumlluumlmuuml son guumlnduumlr
Aybastı-Perşembe Yaylası
Perşembe Yarımadası guumlneyinde yer alan Ccedilamaş Ulubey Guumlrgentepe Goumllkoumly kasbaları da
Ordu iline bağlı ilccedile merkezleridir Bu yerleşmelerin bulunduğu sahada fındık tarımı oumlne ccedilıkmaktadır
Kelkit oluğuna yakın tarafta batıda yer alan BAŞCcedilİFTLİK Tokat iline bağlı bir ilccedile merkezi
olup halı kilim dokumacılığının oumlnem kazandığı 6000 nuumlfuslu bir kasabadır Reşadiye ile Başccediliftlik
arasında yer alan BEREKETLİ kasabası civarında tarım alanlarına yer veren duumlzluumlkler
bulunmaktadır
Bereketli civarında Canik Dağlarırsquonın goumlruumlnuumlmuuml
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
30
Mesudiye
Ordu iline bağlı olan MESUDİYE kasabası Kelkit oluğuna yakın bir yerde Melet Irmağının
kaynak kısmında yer almaktadır 5700 nuumlfuslu Mesudiyersquode tarım arazileri genellikle verimsiz ve
oldukccedila engebeli olduğundan bitkisel uumlretim azdır Zengin mera ve ccedilayır alanları olan ilccedilede en
oumlnemli geccedilim kaynağı hayvancılıktır
Kırsal kalkınma projeleri kapsamında yuumlruumltuumllen ldquokoumly-kentrdquo veya ldquomerkez koumlyrdquo
uygulamaları Mesudiye ilccedilesinin Ccedilavdar koumlyuumlnde başlatılmış ancak başarısızlıkla sonuccedillanmıştır
Mesudiye İlccedilesinde Topccedilam ve Yeşilce yaylaları Keyfalan yaylası Ulugoumll yaylası ve Cuumlle yaylası
doğa yuumlruumlyuumlşuuml ve bisiklet turları iccedilin uygundur Topccedilam ve Iğdır ormanları iccedilerisinde av koruma
alanları mevcuttur Orman Bakanlığırsquonca Koumlykent projesi kapsamında Ccedilavdar Savahccedilimeni mevkii ile
Taştekne Yaylası Ortadağ mevkiine ldquoOrman iccedili Dinlenme Yerlerirdquo yapılmıştır Ayrıca Taştekne
Yaylası uluslararası ldquoAv Turizm Sahasırdquo olarak tescil ve ilan edilmiş olup yaban domuzu avına
muumlsaade edilmiştir
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
31
CANİK DAĞLARI GUumlNEYİNDEKİ TEKTONİK
DEPRESYONLAR
Canik Dağlarının guumlneyindeki tektonik depresyonları kuzeyden guumlneye şu şekilde sıralamak
muumlmkuumlnduumlr
1 Kelkit ndashTaşova Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonları
2 Amasya- Suluova-Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly-Osmancık depresyonları
3 Ezinepazar- Mecitoumlzuuml-Ccedilorum depresyonları
4 Samurccedilay-Kızoğlu Goumlynuumlcek-Ortakoumly depresyonları
5 Tozanlı-Almus Goumlkdere-Tokat Kazova-Turhal-Zile Depresyonları
6 Ccedilamlıbel-Artova-Yeşilyurt-Sulusaray-Ccedilekerek depresyonu
1 KELKİTndashTAŞOVA LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONLARI
Yukarıdaki haritada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bu depresyonlar zinciri KB-GD doğrultulu olarak Orta
Karadeniz boumllgesinin doğu kesiminde Şuşehrirsquonden başlayıp Vezirkoumlpruuml batısında Kızılırmakrsquota
sona ermektedir
11 KELKİT-TAŞOVA DEPRESYONU
Bu depresyonlar zinciri iccedilinde Kelkit-Taşova depresyonunu Suşehrinden başlayıp Taşova
batısında son bulmaktadır Kuzey Anadolu Fay Zonu iccedilinde yer alan bu depresyonda 1939 yılında
yıkıcı depremler yaşanmış olup buumlyuumlk oranda can ve kaybı meydana gelmiştir Yağışın hissedilir
oranda azaldığı Kelkit depresyonunun yağış duldasında kalan kuzey yamaccedilları ile yağış alan guumlney
yamaccedillarında tipik bir bitki oumlrtuumlsuuml asimetrisi goumlruumllmektedir Korunaklı yerlerde kızılccedilamlar ve
ardıccedillar soğuk etkilere accedilık yerlerde ise meşeler ve karaccedilamlar hakim bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur
Jeolojik yapının kolay ayrışabilen killi formasyonlardan oluşması heyelan olaylarının yoğunlaşmasına
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
32
yol accedilmaktadır Bu durum ise oluk iccedilinden geccedilen karayolunun sık aralıklarla kapanmasına sebep
olmaktadır Bol su taşıyan hızlı akışlı Kelkitrsquoin hala yatağını derine kazması sonucu oluk iccedilinde derin
ve dar kanyonlar oluşmuştur Şuşehri ile Erbaa kuzeybatısındaki Yeşilırmak ile kavuşum alanı
arasında uzanan Kelkit depresyonunu Orta Kelkit ve Aşağı Kelkit olmak uumlzere iki boumlluumlm halinde ele
almak muumlmkuumlnduumlr
YUKARI KELKİT DEPRESYONU Suşehri ile Niksar arasındaki kesim olup kuzeyden
Canik Dağları guumlneyden ise Koumlse Dağları ile Doumlnek Dağı tarafından sınırlandırılmıştır Bu kesimin en
oumlnemli yerleşim merkezleri SUŞEHRİ KOYULHİSAR ve REŞADİYErsquodir Suşehri civarında
genişleyen depresyon tabanı kuumlccediluumlk bir ova goumlruumlnuumlmuuml kazanır
Suşehri
SUŞEHRİ
Kelkit ccedilayının guumlneyinde yer alan 26000 nuumlfuslu SUŞEHRİrsquonin ilk yerleşim yeri şimdiki
merkezin iki kilometre doğusunda Ccedilayırbaşı mevkiinde bulunmaktadır Bulahiye adını taşıyan bu
yerleşim yeri depremler sonucu yıkılınca ilccedile Andıryas adı ile şimdiki bulunduğu yerde gelişmeye
başlamıştır 1933 yılında ccedilıkarılan bir kanunla Suşehrirsquonin bağlı bulunduğu Şebinkarahisar ili ilccedile
merkezi yapılarak Giresunrsquoa bağlanınca Suşehri Sivas ilinde kalmıştır
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
33
Bu youmlrenin iklimi Karadeniz Boumllgesinin ılıman İccedil Anadolu Boumllgesinin karasal iklimi arasında
geccediliş ccedilizgisindedir Bu nedenle yazları kurak kışları İccedil Anadolursquoya goumlre ılık geccedilmektedir Kışın
yağışlar genellikle kar şeklindedir En bol yağmur ilkbaharda yağmakta sonbahar ise kısa
geccedilmektedir
Kılıccedilkaya ve Ccedilamlıgoumlze baraj goumlllerinin bir kısmı ilccedile sınırları iccedilinde yer almaktadır
Suşehri ovasında buumlyuumlk oumllccediluumlde makineli ve sulu tarım yapılmaktadır Buğday şeker pancarı fasulye
patates kavun karpuz ccedileşitli sebze ve meyveler başlıca uumlruumlnlerdirTarımsal Kalkınma Kooperatifleri
gerek besicilik gerekse suumlt inekccedililiği alanında faaliyet goumlstermektedir Modern ahırlarda yapılan canlı
hayvan besiciliği ilccedile ekonomisine oumlnemli katkı sağlamaktadır 8000 civarındaki arı kovanından
yaklaşık 25000 ton bal uumlretilmektedir Suşehrinde yem fabrikası Un Fabrikası Tekstil fabrikası ile
birer adet suumlt uumlruumlnleri mermer ve peccedilete imal atoumllyesi ve Kuumlccediluumlk Sanayi sitesinde 100rsquouumln uumlzerinde
ccedileşitli kuumlccediluumlk oumllccedilekli tamir atoumllyeleri bulunmakta ve yaklaşık 450 kişi bu işyerinde istihdam
edilmektedir Bu youmlrede yeni bir il oluşumu durumunda Suşehrirsquonin sahip olduğu fonksiyonları
nedeniyle il merkezi olabilecek tek yerleşme olduğunu belirtmek isteriz
KOYULHİSAR
Kelkit ccedilayı vadisinin kuzey yamacında kolayca ccediloumlzuumlnebilen killi formasyonlar uumlzerinde yer
alan Koyulhisarrsquoın 6000 nuumlfusu barındırmaktadır Eski adı KUYULUHİSAR olan bu kasabada sanayi
tesisi olarak bir tane un fabrikası vardır Halkın geccedilim kaynağı orman işccedililiği ile orman uumlruumlnlerine
dayalı aile işletmeciliği şeklinde hızar ve marangoz atoumllyelerinde kapı pencere arı kovanı konutlarda
taban ve tavan ahşap doumlşemeleri uumlretilmekte ccedilevre ilccedilelerin de ihtiyacına cevap vermektedir Tarım ve
hayvancılık ilccedile halkının temel geccedilim kaynağıdır Kelkit Vadisi boyunca sebze ve meyvecilik
yapılmaktadır Son zamanlarda ilccedile Kaymakamlığının geliştirdiği seracılık suumlt inekccedililiği arıcılık
projeleri yapılan teşviklerle oumlnemli boyutlara ulaşmıştır Diğer boumllgelerde ise kuru ziraat
yapılmaktadır Hububatlardan buğday arpa ve hayvan yemi bitkisi olarak fiğ ekimi yapılmaktadır
Koyulhisar ilccedilesi yayla ve meralarıyla hayvancılığa da elverişli bir yapıya sahiptir Koyulhisarrsquoda
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
34
yetiştirilen tarım uumlruumlnlerinden ceviz ve domates yurt genelinde ayrı bir yere sahiptir Ayrıca arıcılık
oumlnemli bir geccedilim kaynağıdır İlccedilede 15600 arı kovanı mevcut olup yaklaşık 750 ton bal
uumlretilmektedir
REŞADİYE
Kelkit oluğu iccedilinde kaplıcalarıyla uumln salmış 16500 nuumlfuslu Reşadiyersquonin eski ismi İskefsirrsquodir
Karadeniz Boumllgesinin iccedil kuşağında doğu ile batı arasında kara ulaşımının yapıldığı ldquoŞark Yolurdquo diye
adlandırılan yolun Reşadiyersquoden geccediltiği Evliya Ccedilelebi Seyahatnamesirsquonde de belirtilmektedir
Ccedilevresinin ccedilam ormanlarıyla kaplı olması guumlzel ve şirin bir yer olması kışın sert geccedilen iklim
koşullarından fazla etkilenmemesi koumlylerin konumuna goumlre merkezi bir yerde olması sağlığa yararlı
kaplıcalarının bulunması Şark Yolunun buradan geccedilmesi REŞADİYErsquonin ilccedile merkezi olarak
seccedililmesinde etkili olmuştur
1939 yılında 26 Aralıkrsquoı 27 Aralıkrsquoa bağlayan gece sabaha karşı tarihte Erzincan Depremi
olarak da bilinen deprem Reşadiye ve koumlylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiyersquode ayakta tek
bir bina kalmamıştır Bu haliyle ilccedile merkezi ve koumlyleri uzun bir suumlre kendi kaderine terk edilmiştir
Koumlylerle birlikte toplam 2100 kişinin oumllduumlğuuml resmi kayıtlarda mevcuttur Depremden sonra
Reşadiyersquonin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır
Uzun yıllar deprem yarasını sarmaya ccedilalışan Reşadiyersquode 1966 yılından sonra zamanın
idarecilerinin yoğun ccedilalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma
ortaya ccedilıkmış oumlnce maddi sorunlar aşılıp guumlnuumln şartları iccedilinde son derece oumlnemli yatırımlar
gerccedilekleşmiştir 1970rsquoli yıllarda tuumlm Tuumlrkiyersquode olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına ccedilok sayıda işccedili
goumlndermiştir Bu işccedililer kazanccedillarını ilccedilelerine aktarmışlar boumlylece ilccedile merkezi hızlı bir kentleşme
suumlrecine girmiştir
Reşadiyersquoden Canik dağlarındaki yaylalara giderken nefis goumlllerle karşılaşılır Reşadiye
ccedilevresinde 7 goumll bulunmaktadır Zınav Goumllluumlkoumly Goumlduumlluumlş Kurt Gındıralı Mehmet Bey ve Suumlluumlk
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
35
goumllleri Bu goumlllerden en dikkat ccedilekeni Reşadiyenin kuzeybatısında Yoluumlstuuml (Meğduumln) koumlyuuml sınırları
iccedilindeki Zınav Goumlluumlrsquoduumlr
Reşadiye
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
36
Reşadiye kaplıcası ve termal oteli
Reşadiye kaplıcaları ve uumlstteki kırıklardan ccedilıkan sıcak suların yamaccedilta oluşturduğu renkli travertenler
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
37
AŞAĞI KELKİT DEPRESYONU Niksarrsquodan başlayıp Kelkit Ccedilayının Yeşilırmakla
buluştuğu noktanın batısında TAŞOVA arasında uzanır Kuzeyden Canik Dağları guumlneyden Sakarat
Dağlarının doğu kesimi arasında GD-KB doğrultusunda uzanan Kelkit oluğunun aşağı kesimi doğuda
Niksar batıda Erbaa ovalarına yer verir Bu iki ova arasında guumlccedilluuml bir akış goumlsteren Kelkit ccedilayı Erbaa
ovasına gelmeden oumlnce Hayati civarında Uumlst Kretase doumlnemine ait marnlar ve volkanik kayaccedillar
iccedilinde goumlmuumlk menderesler iccedilinde akar Burada depresyon tabanı bir boğaz goumlruumlnuumlmuuml almakta ve ova
goumlruumlnuumlmuuml kaybolmaktadır
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
38
NİKSAR
Kelkit depresyonu Niksar civarında genişleyerek ova goumlruumlnuumlmuuml kazanmaktadır Niksar
ovasını guumlneyden kuşatan Doumlnekse adı verilen yuumlksek sahadan bu ovaya iniş dik meyillerle
olmaktadır Bu alanda volkanizma sonucu oluşan volkan konilerini ve volkan cuumlruflarını yamaccedilta
goumlrmek muumlmkuumln olmaktadır Bu durum Kelkit oluğunun oluşumunda şiddetli kırılmalar sonucu
oluştuğunu ve bu kırılmalar sırasında lokal volkanik patlamalar olduğunu accedilıkccedila ortaya koymaktadır
Canik dağlarının Kelkit vadisine inen eteklerinde kurulan ve Yeşilırmağın en buumlyuumlk kolu
olan Kelkit ccedilayı vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Niksar İccedil Anadoluyu (Erzincan-
Reşadiye-Niksar-Erbaa-Amasya yoluyla ) batıya bağlayan yol kavşakları uumlzerinde bulunmaktadır
Bağlı olduğu Tokat il merkezine 60 km mesafede yer almaktadır Niksar Romalılar doumlneminde
Diospolis Sebaste ve Neocaeserea gibi isimlerle anılmıştır Buguumln kullanılan Niksar adının
Neocaeserearsquodan kısaltıldığı goumlruumlşuuml ağır basmaktadır
Denizden yuumlksekliği 370 m olan Niksar ovasında her tuumlrluuml tarıma elverişli bir iklim
huumlkuumlm suumlrmektedir Nemli Karadeniz iklimi ile kurak İccedil Anadolu iklimi arasında geccediliş sağlayan
bir oumlzelliğe sahiptir Kışlar yağışlı ve ılık yazları ise sıcak geccediler Yağışlar daha ccedilok ilkbahar ve
kış aylarında goumlruumlluumlr Akarsular bakımından oldukccedila zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Ccedilayı ve
bu ccedilayın irili ufaklı kolları sular Kelkit Ccedilayırsquonın suladığı ve taşıdığı aluumlvyonlarla bereketine bereket
kattığı Niksar Ovası Karadeniz Boumllgesirsquonin en oumlnemli ovalarından birisidir Tarım arazisi bakımından
elverişli bir ovaya sahip olan ilccedilenin 53rsquouuml orman ve fundalıklarla 12rsquosi ccedilayır ve meralarla kaplıdır
İlccedile topraklarının 32rsquosi ekilip dikilirken yalnızca 3rsquouuml tarıma elverişli değildir Niksar ovasında
yetiştirilen başlıca tahıllar buğday arpa ve mısırdır Bunun yanında şekerpancarı tuumltuumln ayccediliccedileği
patates ve mahlep gibi sanayiye hammadde olan uumlruumlnlerde uumlretilmektedir İlccedilede en ccedilok yetiştirilen
meyveler uumlzuumlm elma kiraz şeftali ve cevizdir Cevizin Niksarrsquoda oumlnemli bir yeri vardır İlccedile
ekonomisine buumlyuumlk bir katkı sağlayan ceviz kırım atoumllyelerinde iccedilleri ccedilıkarıldıktan sonra genellikle
yurtdışına satılmaktadır
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
39
Niksarrsquoda 4 un fabrikası 1 yem fabrikası 1 salccedila fabrikası (OLCA) 2 kereste fabrikası 1
modern kireccedil fabrikası 2 tuğla fabrikası 2 kolonya imalathanesi 2 naylon bidon fabrikası 1 otoklav
tipi lastik ayakkabı fabrikası 1 naylon branda ve poşet fabrikası 2 membaa suyu dolum tesisi 1 avize
imalatı atoumllyesi 2 akuuml imalat atoumllyesi gibi sanayi kuruluşları ile belediyeye ait 750 tonluk soğuk hava
deposu ve modern et entegre tesisi bulunmaktadır
45000 nuumlfuslu Niksarrsquoın kuzeyindeki yuumlksek kesimlerde kayın ccedilam guumlrgen ladin
alccedilak kesimlerdeki duumlzluumlklerde kavak ve soumlğuumlt ovada otsu bitkiler vadilerde ise meyvelikler
bitki oumlrtuumlsuumlnuuml oluşturur Niksarrsquoı Akkuş uumlzerinden kıyıdaki Uumlnyersquoye bağlayan yol Canik
Dağlarından geccedilmektedir Bu yol uumlzerine Niksarrsquoa yakın mesafede bulunan Ccedilamiccedili Yaylası
tamamen sayfiye yerleşmesi haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Ccedilamiccedili Yaylası ile yayla turizminin oumlnemli
merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geccedilimişte duumlzenlemiş olduğu Yayla
Şenlikleriyle bu konuda oumlnemli adımlar atmıştır Oumlnceleri daha ccedilok tarıma ve kuumlccediluumlk sanayiye
dayanan sanayi yapısı guumlnuumlmuumlzde buumlyuumlk oumllccediluumlde gelişme goumlstermiş başta gıda konfeksiyon
dokuma ve ağaccedil işleme sanayiinde birccedilok işyeri kurularak oumlnemli oumllccediluumlde istihdam sağlayan
teşebbuumlsler haline gelmiştir
Duumlnyanın en yumuşak ve iccedilimi en leziz olan NİKSAR AYVAZ SUYUrsquonunda Niksarrsquoın
ekonomisine buumlyuumlk bir katkısı vardır Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her boumllgesine
dağıtılmaktadır Duumlnyaca uumlnluuml Niksar Ayvaz Suyu Niksarın Guumlneydoğusunda kente 2 kilometre
uzakta bulunan Kuumlltuumlr Mahallesindeki Ayvaz Parkında doğdu Ayvaz Suyunun ccedilok eski tarihlerden
beri bilindiği sanılıyor Araştırmalar sonucu en eski tarih MS4 yuumlzyıl olduğu belirtiliyor Ayvaz
Suyunun oumlnemli tanıklarından olan Evliya Ccedilelebinin Seyahatnamesinden alınan bazı boumlluumlmler bu
suyun oumlnemini şoumlyle dile getiriyor ldquoŞehrin Kıble tarafı dışında haylice mesafede guumlzel ve kuumlccediluumlk
binalı bir ılıca var Suyu ccedilok faydalıdır Gayet guumlzel ve lezzetli bir hayat suyudur Meşhur ve guumlzel
bir ılıcadırrdquo
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
40
Niksarın artık semboluuml durumuna gelen Niksar Ayvaz Suyunun şişelemesi 1960lı yıllarda
elle doldurularak yapılıyordu 1980li yıllarda ilk otomatik doluma geccedilildi 2004 yılında modern
youmlntemlerle uumlretim yapan Niksar Ayvaz Su fabrikası 43616 m arazi uumlzerindedir Niksar Ayvaz Suyu
kaptaj alanı fabrikaya 100 metre mesafede olup geniş bir alanın betonlanmasıyla emniyet altına
alınmıştır Fabrikada uluslar arası sağlık standartlarına uygun olarak uumlretim yapılmaktadır
Karadenizin incisi Yeşil Niksar ovasının tarım potansiyelini işlemek uumlzere 1972 yılında
12000 metrekare kapalı 110000 metrekare deneme uumlretim arazisi uumlzerine kurulmuş olan salccedila
konserve ve kuşburnu fabrikası Niksar lı işadamları tarafından işletilmektedir Niksar ovasında oumlzenle
yetiştirilen domateslerden yıllık 6000 ton domates salccedilası yapma kapasitesine sahip fabrikası
kuşburnu pulpu marmelatı biber salccedilası uumlretimi ile koumlyluumlnuumln emeğini paraya ccedilevirerek youmlre ve uumllke
ekonomisine de buumlyuumlk katkı sağlamaktadır
ERBAA OVASI
Aşağı Kelkit depresyonunun ikinci buumlyuumlk yerleşim merkezi 45600 nuumlfuslu Erbaarsquodır
ERBAA kelimesi Arapccedila olup doumlrt anlamına gelmektedir Osmanlı arşivlerinde bulunan tarihi
vesikalara goumlre daha 18 Yuumlzyılın başlarından itibaren KAZA-İ ERBAA dan soumlz edilmektedir Ancak
soumlzuuml edilen Kaza-i Erbaa Sonusa Karayaka Taşabat ve Erek adlı doumlrt nahiyenin meydana getirdiği
bir idari yapılanmadır Bu doumlrt nahiyeden biri olan Erek nahiyesinin zamanla buumlyuumlyerek gelişmesi
diğer nahiyelerin yanında kendisine muumlstesna bir yer kazandırmıştır Nitekim Erek nahiyesi zamanın
devlet idaresinde 1872 yılında Amasya sancağına bağlı bir kaza (ilccedile) olarak teşkilatlandırılmış daha
oumlnce nahiyenin genel adı olan Erbaa adı da yeni ilccedilenin adı olmuştur Boumlylece 1872 yılında tesis
bulunan Erbaa Kaymakamlığı 1892 yılında Tokata bağlanmıştır 1939 yılında meydana gelen
depremde Erbaa şimdiki yerinin kuzeyinde Kelkit Ccedilayına yakın bir yerde EREK adıyla
bulunmaktaydı Depremden sonra guumlneydeki neojen depolar uumlzerine ccedilekilerek ERBAA adını almıştır
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
41
Erbaa Kelkit Irmağı ile Tozanlı Ccedilayının birleşerek Yeşilırmak adını aldığı Amasya ile
Niksarı birbirine bağlayan tarihi Boğazkesen (Kale) Koumlpruumlsuuml ve geniş alanda tarım arazisine sahip bir
yerleşim yeri olarak tuumlm boumllgede oumlnemli yere sahiptir
Erbaa Kalekoumlyrsquode Kelkit Ccedilayı ve Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlırsquonın birleşim yeri
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
42
1950den sonra Erbaada hızlı bir gelişim ve değişim suumlreci yaşandığı 1968lere doğru Toprak
Sanayinin yıldızı parlamaya başladığı 1973 yılında Tokat kalkınmada oumlncelikli iller arasına alınınca
bu durum boumllgede birkaccedil yatırımcının ilgisini ccedilekmiş sonuccedilta kuumlccediluumlk ccedilaplı bir takım yatırımlar
yapılmıştır Bu Yatırımlar yerel ve boumllgesel pazara youmlnelik taşa toprağa dayalı sanayi dallarında
yoğunlaşmıştır 1980den sonra Samsun Erzurum karayolunun sağı ve soluna dizi dizi kiremit ve tuğla
fabrikaları sıralanmaya başlanmıştır Toprak sanayinin yanı sıra orman uumlruumlnlerine dayalı ahşap parke
ve kereste fabrikaları da bu hızlı gelişmede yerini almıştır Erbaada toprak orman ve tekstil
sanayinden başka ccedileşitli sanayi kolları da gelişme halindedir Erbaa İlccedilesi Orta Karadeniz Boumllgesi
iklimi ile İccedil Anadolu Boumllgesi iklimi arasında bir geccediliş iklimi goumlsterirKuzey Anadolunun dağ silsilesi
burada etkisini kaybettiğinden ve Yeşilırmak havzasının batısında rutubetli ruumlzgarlara maruz
kaldığından ılıman bir iklim huumlkuumlm suumlrmektedir Bu nedenle kışlar yağışlı ve ılıktır Mikro Klima
oumlzelliğine sahip Erbaa youmlresinde iklimin uygunluğu dolayısıyla narenciye dışında hemen hemen tuumlm
uumlruumlnler yetişebilmektedir Bunlardan başlıcaları şeker pancarı tuumltuumln patates domates kuşburnu
ceviz buğday pirinccedil her tuumlrluuml sebze meyve ve diğer tahıl uumlruumlnleridir Son yıllarda bağcılık ve fındık
dikiminde gelişmeler olmaktadır
TAŞOVA DEPRESYONU
Yeşilırmağın ana kolu olan Tozanlı ırmağının Kelkitrsquole birleşmeden oumlnce oluşturduğu bir
buumlkluumlm iccedilinde yer almaktadır Bu buumlkluumlme eskiden ldquoYemişenbuumlkuumlrdquo adı verildiği iccedilin adı Taşovarsquonın
eski adının YEMİŞENBUumlKUuml olduğu bilinmektedir 15556 nuumlfuslu Taşova Cumhuriyet Doumlneminde
1923den 1944 yılına kadar Tokat İli Erbaa İlccedilesine bağlı bir bucak merkezi olarak kaldı Bu devirde
adı Yemişenbuumlkuuml idi 4 Ağustos 1944 tarihinde 4448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bağımsız bir
ilccedile olmuştur Tokat İline ulaşımın guumlccedil olması ve hizmetlerinin gecikmesi sonucu 1953 yılında alınan
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilccedile Tokat İlinden ayrılarak Amasya ilinin sınırlarına dahil edilmiştir
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
43
Taşova
Taşova youmlresinde yetiştirilen oumlnemli tarım uumlruumlnleri şekerpancarı ve tuumltuumlnduumlr Tuumltuumln ilccedilenin
kuruluşundan beri ekilmekte olmakla birlikte Taşova Tuumltuumlnuuml uumln salmış ve uumlnluuml şairimiz Enver
Goumlkccedilenin şiirine de konu olmuştur Şekerpancarı uumlretimine ise Amasya şeker fabrikasının kuruluşu
olan 1954 yılından sonra başlanmıştır İlccedilede yetiştirilen diğer tarım uumlruumlnlerinden en oumlnemlileri
buğday arpa haşhaş pirinccedil ccedileltik kuru soğan ve sebzedir Oumlzellikle karpuz Karadeniz sahillerinde
pazar bulmaktadır Taşovarsquoda yetiştirilen bir uumlruumln de BAMYArsquodır Taşova da yetiştirilen bamyaların
ince uzun piramit biccedilimde meyveleri yeşilken toplanır ve taze olarak yada ipe dizilip kurutulduktan
sonra pişirilerek yenir Tuumlrkiye de yetiştirilen 21000 ton bamyanın 2 trilyonluk yıllık uumlretimi Taşova
da yapılmaktadır Yeşilırmak vadisinde bulunan Umutlu Muumllkbuumlkuuml Gemibuumlkuuml koumlyleri kuumlccediluumlk
Ccedilukurova niteliğindedir Yetiştirilen her tuumlrluuml sebze ilccedile pazarlarında alıcı bulmaktadır Ayrıca
Umutlu Koumlyuumlnde sebze alıcılarının oluşturduğu pazar mevcuttur Youmlre seracılık iccedilin ccedilok muumlsaittir Son
yıllarda seracılık yaygınlaşmaktadır Ayrıca son yıllarda meyvecilik alanında da buumlyuumlk gelişmeler
vardır Oumlzellikle şeftali bahccedilesi kurulması ccediliftccedililer arasında son derece rağbet goumlrmektedir
Boraboy Goumlluuml Taşovarsquoya 15 km uzaklıkta Taşovarsquonın kuzeybatısında KB-GD doğrultulu
Karaoumlmer Dağında yer alan bu doğal heyelan set goumlluuml denizden 800 m yuumlksekte ve 25 m derinliktedir
80 m lik genişliğe sahip olan Boraboy Goumlluuml 900 x 300 metrelik bir alana yayılmış Kayın sarıccedilam
sedir ve kestane ağaccedillarından oluşan doğal ormanlık alan gezinti yolları hazırlanarak ziyaretccedililere
accedilılmıştır oumlluumln yakın ccedilevrelerinde bulunan ağaccedilların aralarına ziyaretccedililerin kullanımına sunulmak
uumlzere masalar ve oturaklarda konulmuş ve her masa yakınına musluk ile temiz iccedilme suyu
bağlanmıştır Goumllde konaklama ccedilevreye uygun biccedilimde imar edilmiş olan ahşap izci evleri ile
sağlanmaktadır
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
44
Boraboy Goumlluuml
Taşova-Ladik depresyonları Taşovarsquonın kuzeybatısındaki Kılıccedilaslan Beli ile birbirinden
ayrılırlar Destek Ccedilayı ile Tersakan ccedilayı Kılıccedilaslan Beli civarında doğduktan sonra zıt youmlnlerde akan
iki akarsudur Destek Ccedilayı batıdan doğuya akarak Yeşilırmağa karışmaktadır Taşova depresyonunun
hemen kuzeyinde yer alan 1900 nuumlfuslu DESTEK kasabası ve civarında armut ve elma dışında tahıl
şekerpancarı sebze yetiştirilmektedir
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
45
12 LADİK-HAVZA-VEZİRKOumlPRUuml DEPRESYONU
Canik Dağları ile Akdağ (2062)-Tavşan Dağı (1900) arasında KB-GD doğrultusunda
uzanan Ladik-Havza-Vezirkoumlpruuml depresyonunu uumlccedil boumlluumlm halinde ele alacağız
LADİK DEPRESYONU Canik Dağlarının depresyona bakan kısmında yer alan Karaoumlmer
Dağı ile Amasya kuzeyinde geniş alan kaplayan Akdağ arasında yer alan bu tektonik depresyonun en
ccedilukur yerinde LADİK GOumlLUuml bulunmaktadır İlccedile merkezine 10 km uzaklıkta yer alan Ladik Goumlluuml
Ladik Ovasının doğusundaki ccedilukurda oluşur Bu goumllde bol miktarda balık bulunmaktadır Elips
biccediliminde olan goumlluumln uzunluğu beş genişliği ise iki kilometredir Derinliği ise yer yer beş metreyi
bulmaktadır Goumll suyu tatlı olup Akdağdan inen akarsularla beslenir Ccedilevresi sazlık olan goumllde bol
miktarda Alabalık ve Turna balığının yanında kendine oumlzguuml bir cins (Tahta Balığı) de bulunmaktadır
262 hektarlık bir alana sahip olan goumlluumln bir kısmı sazlık ve bataklıktır Uumlzerinde yuumlzen adacıklar
bulunmaktadır Devlet Su İşleri goumll yatağının ıslahı ccedilalışmaları iccedilin 1933 yılında ccedileşitli incelemeler
yaparak 1951 yılında Kıranboğaz ve Mazlumoğlu koumlyleri arasında bir reguumllatoumlr yaptırmıştır Boumlylece
goumll suyunun seviyesi 310 metre yuumlkseltilmiş ve su toplama kapasitesi 8500000 metre kuumlpe
ccedilıkartılmıştır Daha sonra goumlluumln kenar kısmı yuumlkseltilmiş 8376 hektar alan iccedilersinde su toplama
kapasitesi 45000000 m3rsquoe ulaşmıştır Bu sayede toplanan sularla Suluova ilccedilesi Yedikır Barajırsquonı
besleyerek 88000 dekar alanı sulayacak duruma gelmiştir Yeşilırmağın kollarından olan Tersakan
Ccedilayı Ladik Goumlluumlnden kaynağını almaktadır Tersakan Ccedilayı bu depresyonda Havzarsquoya kadar doğu-batı
doğrultusunda akar ve Havza yakınında keskin bir dirsek oluşturarak guumlneye doumlner
Ladik
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
46
Depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 9100 nuumlfuslu Ladik kasabasıdır İdari youmlnden
Samsun iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Ladik ve ccedilevresinde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa
dayanır youmlrede goumlccediluumln olması nedeniyle koumlylerde genccedil iş guumlcuuml ccedilok azalmıştır Boumllgemizin
hayvancılığa muumlsait olması nedeniyle hayvancılığı geliştirmek amacıyla ccedilalışmalar yapılmaktadır
Kasabada en oumlnemli iş nakliyeciliktir Sanayisi Ccedilimento Tekstil Kimya Un Kağıt ve Kuumlccediluumlk
Sanayi Sitesi iş kollarından oluşmaktadır Bu iş kollarında bir Ccedilimento Fabrikası ve buumlnyesinde bir
Ccedilimento torbası kağıt fabrikası Kuumlccediluumlk Sanayi Sitesinde bir Tekstil Fabrikası Temizlik Uumlruumlnleri
uumlzerine bir Kimya Sanayi bir Un Fabrikası ve Site buumlnyesinde 99 işletmeden oluşan demir doğrama
pvc kaplama-doğrama ziraat aletleri ve marangoz esnafı faaliyet goumlstermektedir
İlccedilenin en oumlnemli turizm alanı olan Hamamayağı Kaplıcası suyu ve piknik alanları ve
dinlenme tesisleri ile guumlzide bir mekandır İlccedileye uzaklığı 10 km mesafede bulunan kaplıcanın suyu
iccedilerdiği mineraller bakımından Duumlnyanın uumlnluuml kaplıcaları arasında yer almaktadır 37 derecelik
sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun vuumlcut ısısına eşit olup muumlzmin romatizma nevralji nevrite gibi
cilt hastalıklarını iyileştirici oumlzelliği yanında sinir ve kas yorgunluğu eklem kireccedillenmesi sinirsel
hastalıklar ve ameliyat sonrası yorgunluklar gibi daha bir ccedilok hastalıklara da olumlu etkileri
bulunmaktadır
HAVZA
Ladik Goumlluumlnuumln sularını boşaltan Tersakan Ccedilayının başlangıccedil akış doğrultusu GB-KD iken
Tersakan Ccedilayı Havza yakınlarında ani bir dirsek yaparak guumlneye youmlnelmektedir Muhtemel bir kapma
olayının etkisiyle meydana gelen bu keskin doumlnuumlş nedeniyle Kızılırmak yerine Yeşilırmakrsquoa doğru
akması yuumlzuumlnden soumlz konusu akarsuya TERSAKAN adı verilmiştir Batıdaki Tavşan Dağı ile
doğudaki Akdağ arasında bir geriye aşındırma boğazı yer almaktadır Havza bu boğazın girişinde kara
ve demir yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuştur Samsun-Ankara devlet karayolu Havzarsquodan
geccedilmekte olup Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun 5 kilometresi Havza ilccedilesinin sınırları
iccedilerisindedir Tektonizmanın eseri olan kaplıcaları ile uumln salan Havza Kurtuluş Savaşı sırasında ulu
oumlnder Atatuumlrkrsquouumln dinlendiği ve ccedilalışmalarını suumlrduumlrduumlğuuml oumlnemli bir yerdir Samsunrsquoa ayak bastıktan
sonra 25 Mayıs 1919 tarihinde Havzaya gelen Mustafa Kemal Atatuumlrk 13 Haziran 1919a
kadar Havzada kalmıştır Bu nedenle Havzalılar Mustafa Kemal Paşa iccedilin Mustafa Kemal
Selanikde doğdu fakat Atatuumlrk Havzada doğdu diye bahsederler 13 Haziran 1919rsquoda
Havzarsquodan ayrılan Mustafa Kemal 24 Eyluumll 1924rsquode ikinci 18 Eyluumll 1928rsquode uumlccediluumlncuuml ve son
olarak 22 Kasım 1930rsquoda doumlrduumlncuuml kez Havzarsquoyı ve Havzalıları onurlandırmışlardır 24 Eyluumll
1924 tarihinde Havzarsquoyı ziyaretlerinde Havzalılara şu şekilde hitap ederek Havza ve
Havzalıların adını Cumhuriyet tarihimize altın harflerle yazmışlardır
ldquoHAVZALILAR Sizinle en elemli en yeisli guumlnlerde ccedilalıştım Aranızda guumlnlerce kaldım Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire iccedilinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek muumlstefit oldum Eğer Havzalıların o samimi ve metin huumlsnuuml kabulleri olmasa ve Havzarsquonın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem uumlzerinde muumlspet bir tesir bırakmasaydı emin olunuz ki inkılap iccedilin ccedilalışamayacaktım Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara ccedilok şey borccedilluyum Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiccedil unutmayacağım İlk cuumlreti ve cesareti goumlsteren sizlersiniz İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havzanın ve Havzalıların buumlyuumlk yeri vardırrdquo
Havzardquonın isim olarak koumlkenin Hititlerin Amasya Valisi olan Kavuzhanrsquodan
kaynaklandığı rivayet olunmakta ve bu ismin zamanla halk ağzında ve soumlyleyiş kolaylığı
sebebiyle ldquoHavzardquo haline geldiği ileri suumlruumllmektedir Havza 1071 Malazgirt Savaşırsquondan
sonra Tuumlrk hakimiyetine girmiş ise de Haccedillı Seferleri sonucu sık sık el değiştirmiştir XIII
Yuumlzyılda Selccedilukluların eline geccedilen boumllge Selccediluklu Hanedanlığının ccediloumlkuumlşuumlnden sonra Canik
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
47
Beyliğirsquone ve daha sonra da 1414 lsquode Osmanlı Youmlnetimine geccedilmiştir 1881rsquo e kadar kadı ve
muumlftuuml ile youmlnetilen Havza 1882rsquode kaymakam ve belediye başkanı tarafından youmlnetilen bir
ilccedile haline getirilmiş 1925 yılında Amasyarsquodan ayrılarak Samsunrsquoa bağlanmıştır
Havza
19500 nuumlfuslu Havzarsquonın ekonomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde tarıma dayalıdır Bunun yanında
Kaplıca Turizmi Ormancılık Hayvancılık Sanayi ve kuumlccediluumlk işletmeler de ilccedile ekonomisine
katkıda bulunmaktadır Tahıl şeker pancarı ayccediliccedileği sebze ve meyve yetiştirilen Havzarsquoda
16 un fabrikası ile bir suumlt fabrikası bulunmaktadır
VEZİRKOumlPRUuml
Yeşilırmak havzası iccedilinde yer alan Ladik-Havza depresyonunu batıda Kızılırmak havzası
iccedilinde yer alan Vezirkoumlpruuml depresyonu izlemektedir Vezirkoumlpruuml depresyonu Altınkaya Baraj Goumlluumlne
yakın bir sahada Istavroz ve Kuz derelerinin birleştiği alanda aluumlvyal tabanlı bir havza goumlruumlnuumlmuuml
almaktadır
23211 nuumlfuslu VEZİRKOumlPRUuml tarih boyunca bir ccedilok olaylara sahne olmuş zaman zaman
yıkılıp yeniden kurulan kasaba Koumlpruumlluuml Mehmet Paşa zamanında imar edilmiştir Vezirkoumlpruuml
depresyonunun ekonomisi genelde tarıma dayalıdır Bunun yanında hayvancılık ve orman uumlruumlnleri de
oumlnemli yer tutar Her ccedileşit tahıl uumlretimi ile sebze ve meyvecilik gelişmiş durumdadır Ayrıca şeker
pancarı tuumltuumln kendir ayccediliccedileği ve suumlpuumlrgelik tarımı yaygındır
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
48
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
49
2 AMASYA-SULUOVA-MERZİFON-GUumlMUumlŞHACIKOumlY-OSMANCIK
DEPRESYONLARI
Bu depresyonlar zinciri Amasya şehri kuzeyinde Tersakan Ccedilayının Yeşilırmakrsquoa karıştığı
alandan başlamakta ve Kızılırmak kavsi iccedilindeki Osmancık kasabasını iccediline alarak batıda Kargı
oluğunda devam etmektedir Genel uzanış doğrultusu GD-KB olan bu depresyon zincirinin ilk halkası
guumlneydoğuda Amasya ile başlamaktadır
Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmağın kuzey
kıyısında kale kalıntıları kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan
yerleşme ince bir şerit oluşturur MOuml 60 ve MS 19 yıllarda Amasyada doğduğu bilinen İlkccedilağ
coğrafyacılarından Strabon yazdığı uumlnluuml Geographica kitabında Amasyarsquodan Amasseia olarak soumlz
etmektedir
Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmağın guumlney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından
ikiye ayrılan mahalleler nehir uumlzerindeki 7 koumlpruuml ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin oumlnemi bu
şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak Amasyarsquoda Jura-Kretase yaşlı kalker kayalıkları
yardıktan ve Tersakan Ccedilayını aldıktan sonra Akdağ guumlneyinde batı-doğu doğrultusunda akmaktadır
Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikccedile vadi yamaccedillarına doğru
gelişmiştir ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaccedillardan fazla yuumlkselmeye imkan bulunmamıştır bu
da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-batı doğrultusunda uzunlamasına yayılma goumlstermesine
sebep olmuştur Boumlylece şehir eski ccedilekirdeğini kısmen de olsa korumayı başarmıştır Guumlnuumlmuumlzde
Amasya bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolursquoda dar tabanlı bir vadide kurulmuş tek
buumlyuumlk şehir olarak varlığını devam ettirmektedir Şehrin gelişimi ekonomik nedenleri hızlı
olamamıştır Bu da şehrin guumlnuumlmuumlze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu oumlzelliği ile Amasya
turizm accedilısından ccedilekici olmakta bozulmamış kuumlltuumlrel değerleri ile ilgi ccedilekmektedir
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
50
Harşena Dağı ve Amasya şehri
Amasya denilince akla ilk olarak Misket elması gelir Misketin en buumlyuumlk oumlzelliği bir yıl
meyve verirse diğer yıl vermemesidir Bir yuumlzuuml kırmızı diğer yuumlzuuml ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır
İnce kabuklu hoş kokuludur Sert ve dayanıklıdır Uzun suumlre saklanmaya elverişlidir Amasya
elmasının iki tuumlruuml vardır Daha kuumlccediluumlk ve tatlı olanına Misket elması denir Daha iri ve aşılı olanına ise
KABAK elması adı verilir Amasya elması meyveye geccedil yatar ve 8 - 10 yaşından oumlnce uumlruumln vermez
Amasya elması
Amasya Yeşilırmak vadi tabanında yapılan meyve ve sebze tarımı ile oumlne ccedilıkmaktadır
Meyvelerden elma kiraz vişne erik şeftali armut ayva sebzelerden soğan domates biber patlıcan
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
51
kabak salatalık bamya ıspanak lahana tarla uumlruumlnlerinden ise şekerpancarı tahıl pirinccedil
yetiştirilmektedir
75000 nuumlfuslu Amasyarsquoda pamuk ipliği ve tekstil konsantre meyve suyu un yem tuğla ve
kireccedil fabrikaları bulunmaktadır Yuumlksekoumlğretim kurumu olarak bir eğitim fakuumlltesinin bulunduğu
Amasyarsquoda uumlniversite kurulması iccedilin ccedilalışmalar başlamıştır
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
52
Amasya ve Yeşilırmak
SULUOVA
Tersakan ccedilayırsquonın aluumlvyonlarıyla oumlrtuumlluuml olan Suluova da oumlnemli bir tarım alanıdır Tersakan
Ccedilayı ve Yedikır Barajının suladığı Suluova her tuumlrluuml tarım uumlruumlnuumlnuumln yetiştirilmesine elverişlidir
Soğan ayccediliccedileği şekerpancarı tahıl nohut sebze ve meyve tarımının yapıldığı bu depresyonun başlıca
yerleşim merkezi ilccedile merkezi konumundaki Suluovarsquodır Eski adı SULUCA olan bu yerleşmede 1954
yılında Amasya Şeker Fabrikası kurulmuş ve bu sayede kısa suumlrede civardan nuumlfus ccedilekmiştir 2000
yılında 43000rsquoe yuumlkselen Suluovarsquoda 1 Traktoumlr Kabin Sanayi 4 Un ve Yem Fabrikası 1 Mermer
Fabrikası 2 Tekstil Fabrikası ve 1 plastik fabrikası bulunmaktadır
Suluova kuzeyindeki CcedilELTEK civarı linyit koumlmuumlruuml yatakları accedilısından oldukccedila zengin bir
rezerve sahiptir İlccedile sınırları iccedilerisinde Amasya İl Oumlzel İdaresi tarafından işletilmekte olan Eski
Ccedileltek Koumlmuumlr İşletmesi ile birlikte iki tane de oumlzel koumlmuumlr işletmesi faaliyetini suumlrduumlrmektedir
MERZİFON OVASI
Suluovarsquonın batısında yer alan Merzifon Ovasını kuzeyden Tavşan Dağı batıdan İnegoumll Dağı
guumlneyden Eğerli Dağı ve Ccedilakırdağ kuşatmaktadır Ortalama 750 m yuumlksekliğindeki Merzifon
Ovasırsquonın guumlney kesiminden KB-GD doğrultusunda akan Guumlmuumlşsuyu Ccedilayı geccedilmekte ve Suluova
guumlneyinde Tersakan Ccedilayına karışmaktadır Askeri hava uumlssuumlnuumln bulunduğu 46000 nuumlfuslu Merzifon
garnizon şehri olmanın avantajıyla gelişmesini suumlrduumlrmektedir
Merzifon şehrinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayanmakla birlikte koumlylerinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Belli başlı tarım uumlruumlnleri Buğday şeker pancarı ayccediliccedileği ve
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
53
soğandır İlccedilede son yıllarda suumlt sığırcılığı gelişmektedir Sanayi tesisi olarak ayccediliccedilek yağı fabrikası
ile un yem fabrikaları bulunmaktadır
GUumlMUumlŞHACIKOumlY
Merzifon ovasının batısında yer alan 14000 nuumlfuslu Guumlmuumlşhacıkoumly Hamamoumlzuumlrsquone goumlre
oldukccedila buumlyuumlk bir kasabadır İlccedile merkezi 1891 yılına kadar Guumlmuumlşrsquoe ait ve ldquoHACIKOumlYUumlrdquo adıyla
anılan bir bucak iken 1890 yılında belediye 1892 yılında ilccedile merkezi olmuş ve GUumlMUumlŞHACIKOumlY
adıyla anılmaya başlanmıştır Guumlmuumlşhacıkoumlyrsquouumln ekonomisi buumlyuumlk oranda tarıma dayanmaktadır
Tarım alanları 14750 hektar olup bunun 6300 ( 43rsquouuml) hektarı İlccedilede bulunan Balıklı İmirler ve
Ccedilitlibağlıca sulama goumlletleri ile sulanabilmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday arpa yulaf ve
mercimek ile şeker pancarı tuumltuumln soğan ve haşhaşrsquotır Tuumltuumln ve şeker pancarında kota uygulaması
nedeniyle alternatif tarım olarak seracılık kuumlltuumlr boumlğuumlrtleni ahududu ve meyvecilik uumlretimi artmıştır
2004 yılı verilerine goumlre 14840 adet buumlyuumlkbaş ve 19620 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan mevcuttur Ayrıca 164
kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tuumltuumln İşletmesi 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete
başlamış 1 adet tekstil atoumllyesi bulunmaktadır
HAMAMOumlZUuml
Merzifon Ovasının batısında bu ovaya dar bir koridorla bağlanan Hamamoumlzuuml depresyonu
kuzeyden İnegoumll Dağı guumlneyden Eğerli Dağ arasında uzanmakta batıdan ise Kızılrmak vadisine
accedilılmaktadır Bu kuumlccediluumlk depresyonun idari merkezi durumunda olan 1511 nuumlfuslu Hamamoumlzuuml
kasabası 1887 yılında Guumlmuumlşhacıkoumly İlccedilesine bağlı 60 hanelik bir koumly iken 1910 yılında bucak
merkezi olmuş 1972 yılında belediye teşkilatı 05 Ağustos 1991 tarihinde de ilccedile teşkilatı
kurulmuştur İlccedilede ekonomik hayat canlı değildir İlccedile halkının geccedilim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır İlccedile merkezinde kaplıcadan dolayı oluşan turizm geliri İlccedile ekonomisine katkıda
bulunmaktadır Genccedil nuumlfus genellikle buumlyuumlk şehirlere ccedilalışmak iccedilin gitmektedir Başlıca tarım
uumlruumlnleri buğday arpa fiğ kuru fasulye nohut tuumltuumln şeker pancarı ve haşhaştır Ayrıca bahccedile
sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
54
OSMANCIK
Kızılırmak vadisine sokulan Osmancık depresyonu Merzifon-Guumlmuumlşhacıkoumly depresyonuna
dar bir koridorla bağlanmaktadır Kuzeyden Adadağ guumlneyden İnegoumll Dağı arasına sıkışmış olan
depresyonunun en buumlyuumlk yerleşmesi Ccedilorum iline bağlı bir ilccedile merkezi olan 28500 nuumlfuslu
Osmancıkrsquotır Şehirleşme youmlnuumlnde oumlnemli gelişmeler kaydeden Osmancık İstanbulrsquou Samsun ve
Trabzonrsquo a bağlayan E-80 karayolu yapılıncaya kadar kuumlccediluumlk bir Anadolu kasabası olarak kalmıştır
1991 yılında yolun bitirilmesi ile birlikte ticaret canlanmış nuumlfus artmıştır Osmancıkrsquota asıl gelişme
sanayi sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Ccedilorum yolu kavşağının iki kıyısında yer alan beş kiremit ve yedi
tuğla fabrikasında 1500 işccedili ccedilalışmakta yılda 35000000000 adet kiremit 140000000000 adet
tuğla uumlretimi gerccedilekleştirilmektedir 2001 yılında faaliyete geccedilen 650 işccedili kapasiteli Tekstil
fabrikasından ABD ve Avrupa uumllkelerine hazır giyim mamulleri ihraccedil etmektedir Ayrıca iki adet suumlt
ve suumlt uumlruumlnleri fabrikası ve altı adet ccedileltik fabrikası faaliyet goumlstermektedir
Tarımsal faaliyetlerin de oumlnemli oluğu Osmancık depresyonunda ccedileltik uumlretimi en oumlnemli
gelir kaynağıdır Ccedileltik dışında ekimi yapılan diğer oumlnemli uumlruumlnler buğday şekerpancarı ve haşhaştır
17320 adet buumlyuumlkbaş 20000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan bulunmaktadır
3 EZİNEPAZAR-MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
31 EZİNEPAZAR DEPRESYONU
Amasyarsquonın guumlneydoğusunda Sakarat Dağı ile Sarıtaş Dağı arasında doğu-batı doğrultusunda
uzanan ve iccedilinden Deliccedilayrsquoın aktığı tektonik ccedilukurluk Ezinepazar depresyonu olarak
adlandırılmaktadır Doğudan batıya doğru basamaklar halinde alccedilalarak uzanan depresyon Aydınca
kasabası doğusunda 900 metreden başlayıp batıda Amasya guumlneyinde 400 metreye alccedilalır Aktif
faylarla (Ezinepazar fayı) kesilmiş olan bu saha depremsellik bakımından ciddi risk taşımaktadır
Tahıl şekerpancarı ayccediliccedileği ile nadiren tuumltuumln haşhaş tarımı yapılan Ezinepazar depresyonunun batı
kesimi meyve tarımı youmlnuumlnden guumlccedilluuml bir potansiyele sahiptir Bu depresyonun başlıca yerleşmeleri
(doğudan batıya doğru) Aydınca Ezinepazar Uygur Kalekoumly Sevincer ve İlyasrsquotır Oumlzellikle
Sevincer İlyas civarında meyvecilik oumlnde gelen ekonomik uğraştır Depresyon iccedilinde tuğla kiremit
fabrikaları yer almakta ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadırlar
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
55
Ezinepazar depresyonunun sularını boşaltan Deliccedilayrsquoın ve Ccedilekerek ırmağının Yeşilırmakrsquola
buluştuğu GELDİKLAN (GELDİNGEN) OVASI Amasya guumlneyinde yer almaktadır Adları geccedilen
bu uumlccedil akarsuyun taşkınları sırasında ince bir aluumlvyon oumlrtuumlyle kaplanan Geldiklan Ovası youmlrenin en
elverişli tarım alanı durumunda olup tahıl şekerpancarı sebze bostan ccedileltik ve meyve ziraati
yapılmaktadır Goumlkhoumlyuumlk Tarım İşletmesinin arazisi de bu ovada yer almaktadır Bu sahada ipek
boumlcekccedililiğinin yaygın olduğu doumlnemlerde dut ağaccedilları da geniş yer tutmaktaydı Amasya guumlneyinde
eski adı Sıraboumlcekhane olan İPEKKOumlY ile KAYABAŞI koumlylerinin bir zamanlar yoğun biccedilimde ipek
boumlcekccedililiği yapıldığı yerler oluğunu soumlyleyebiliriz
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
56
32 MECİTOumlZUuml-CcedilORUM DEPRESYONLARI
MECİTOumlZUuml OVASI
Ezinepazar depresyonunun batıdaki devamını Geldiklan Ovasından sonra Tanoumlzuuml Deresinin
iccedilinden aktığı batı-doğu doğrultulu Mecitoumlzuuml depresyonu oluşturur Kuzeyden Ccedilakırdağ ile Avkat
Dağı batıdan ve guumlneyden ise Kırklar Dağı tarafından kuşatılan ve denizden 750 m yuumlksekte olan bu
depresyonun en oumlnemli yerleşim merkezi 5800 nuumlfuslu MECİTOumlZUumlrsquoduumlr Mecitoumlzuuml Tokat ve
Amasyarsquodan Ccedilorum-Ankara guumlzergahını izleyen araccedilların tercih ettikleri karayolu uumlzerinde yer
almaktadır İlccedile merkezi konumunda olan Mecitoumlzuuml kasabasının idari youmlnden bağlı olduğu Ccedilorumrsquoa
uzaklığı 37 km dir Bu sahada tarım ve hayvancılık halkın geccedilim kaynağıdır Tarım alanlarında en ccedilok
şeker pancarı buğday arpa kuru soğan ayccediliccedileği ve nohut yetiştirilmektedir Tarım alanının 21rsquolik
kısmında sulu tarım yapılmaktadır İlccedilede 15000 adet buumlyuumlkbaş 23000 adet kuumlccediluumlkbaş hayvan
mevcuttur Ayrıca bir adet un bir adet tuğla fabrikası bulunmaktadır
CcedilORUM OVASI
Mecitoumlzuuml batısındaki Kırklar dağı aşıldıktan sonra Ccedilorum ovasına inilmektedir Ccedilorum ovası
doğudan Kırklar Dağı kuzeyden Eğerli Dağı batıdan Uğurlu Dağ guumlneyden ise Keşlik Dağı
tarafından kuşatılmış olup ovanın doğusu ve kuzeyi faylarla kesilmiştir Kışın kar yağdığında ciddi
tehlikeler oluşturan Kırklar Dağı uumlzerinde karaccedilamlardan oluşan bir koruluk alan yer almaktadır
Aslında oumlzellikleri itibariyle İccedil Anadolu boumllgesine dahil edilmesi gereken Ccedilorum ovası bu orman
kalıntısının etkisiyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından Orta Karadeniz boumllgesine dahil edilmiştir Ccedilorum ovasının denizden yuumlksekliği 780-800 m arasındadır Ovada Ccedilorum şehrinden başka Bayat-
OumlmerbeyndashDeliler-Guumlrcuuml-Elemin-Sarmaşa-Buluz-Celilkırı ve Yaydiğin Koumlyleri yer almaktadır
Ccedilorum ovasında en oumlnemli faaliyet kolunu tarım ve hayvancılık oluşturur Oumlncelikli olarak
uumlretimi yapılan tarım uumlruumlnleri arasında buğday arpa ccedileltik yeşil mercimek nohut şeker pancarı ve
kuru soğan sayılabilir İl eskiden beri Ccedilorum Leblebisi ve Ccedilorum Unu ile uumlnluumlduumlr Ayrıca
yumurta tavukccediluluğu da oumlnemli bir tarımsal faaliyet dalı olup guumlnluumlk yumurta uumlretimi 1500000-
2000000 arasında değişmektedir
162000 nuumlfuslu Ccedilorumrsquoda halkın muumlteşebbis ve atılımcı kişiliği sayesinde Ccedilorum
Anadolunun sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştirKentin ekonomik yapısını oumlnemli oumllccediluumlde
etkileyen sanayileşme ccedilabaları 1970-1980 yılları arasında toprak sanayi ile başlamıştır Aynı doumlnemde
ikinci oumlnemli sektoumlr olarak gıda sanayi gelişmiş ve 1930lu yıllarda kurulmuş olan un değirmenlerinin
yerini yuumlksek kapasiteli modern un fabrikaları almıştır Bu iki sektoumlruumln ihtiyaccedillarına paralel olarak
makina imalatı ve doumlkuumlm sanayi dalları da gelişmiş tuğla kiremit ve un fabrikalarının
makinelerini imal eden tesisler kurulmuştur Son yıllarda ise klasik sanayi dallarındaki yatırım yapma
alışkanlığı terkedilmiş ve yatırım alanları yelpazesi oldukccedila genişlemiştir
Ccedilorumda lokomotif sektoumlr olarak kabul edilen toprak sanayi dışında un irmik bulgur
makarna sıvı yağ kuumlp şeker yem yumurta kağıt ambalaj şırınga fermuar oto radyatoumlruuml-egzosu-
kaloriferi yazıcı şeritleri mobilya parke emaye doumlkuumlm ccedilivi bakır ve ccedilinko levha bakır boru ve
hortum goumlmlek iplik dokuma ccediluval strafor kemik unu tıbbi ampul lpg dolum seramik mermer
karo sıhhi tesisat ayakkabıccedilorap sektoumlrlerinde de fafaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur Ayrıca bu
sektoumlrlerin makina kalıp ve doumlkuumlm ihtiyaccedillarını karşılayan ve un-irmik yem ve toprak sanayi
sektoumlrlerinde anahtar teslimi faaliyet goumlsteren işletmeler mevcuttur
1957 yılında uumlretime başlayan ccedilimento fabrikası ile ilde buumlyuumlk oumllccedilekli olarak sanayi ccedilabaları
başlamıştır 1970 yılından itibaren ise imalat sanayinin toprak sanayine dayalı bir gelişme goumlsterdiği
goumlruumllmektedir Kamuya ait tek tesis olan ve 316 kişinin ccedilalıştığı şeker fabrikası yılda 314000 ton
uumlretim yapmaktadır Daha oumlnce kamuya ait olan Ccedilorum Ccedilimento Fabrikası ve Suumlt ve Suumlt Uumlruumlnleri
fabrikasının oumlzelleştirme işlemleri tamamlanmış olup oumlzel kişilere ait olarak uumlretime devam
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
57
etmektedirler Ccedilorumda Organize sanayi boumllgesinde 46 adet Kuumlccediluumlk sanayi sitesinde 101 adet
diğerleri de 142 adet olmak uumlzere 289 sanayi işletmesi faaliyet goumlstermektedir
4 ORTAKOumlY- GOumlYNUumlCEK DEPRESYONU
Guumlneyde Ccedilekerek ırmağı Deveci Dağları ile Dağnı dağı arasında kavisler ccedilizerek derin bir
vadi iccedilinde akmakta ve Yeşilırmağa kavuşmadan oumlnce Karadağ ile Zile Dağları arasında GB-KD
doğrultulu Ortakoumly-Goumlynuumlcek depresyonuna kavuşmaktadır Bu alanda Ccedilekerek ırmağı geniş
aluumlvyal tabanlı korunaklı bir depresyon iccedilinde akmaktadır Elverişli tarım alanlarına yer veren bu
depresyonun guumlneyi (Ortakoumly) Ccedilorum iline kuzeyi (Goumlynuumlcek) Amasya iline aittir
ORTAKOumlY
İlccedile toprakları eski devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu Hitit ve Roma doumlnemlerine ait
kalıntıların bulunmasından anlaşılmaktadır Hitit doumlnemindeki Şapinuva kenti burada yer almaktadır
Ortaasyarsquodan buraya gelen Tuumlrkler kabile halinde Pınarkoumly ve Asrakoumly mevkiileriyle Ortakoumlyrsquoe
yerleşmişlerdir Daha sonra Asrakoumly ile Pınarkoumly Ortakoumly ile birleşerek şimdiki Ortakoumly meydana
gelmiştir 1959 yılında ilccedile merkezi olmuştur 3400 nuumlfuslu Ortakoumly kasabası ve ccedilevresinin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır Tarım arazisi 14560 ha dır Bunun 6 sulanabilir 94
kuraktır Belli başlı tarım uumlruumlnleri buğday arpa nohut şekerpancarı mercimek ccedileltik
haşhaşrsquotır İlccedilede buumlyuumlkbaş hayvan sayısı 5845 kuumlccediluumlkbaş hayvan sayısı ise 5230 dur Bir adet
sulama goumlleti mevcuttur İlccedile sınırları iccedilerisinden geccedilen Yeşilırmak rsquo ın bir kolu olan Ccedilekerek
Irmağından İncesu Aşdağul ve Senemoğlu koumlyleri bu akarsudan faydalanmaktadır
GOumlYNUumlCEK
Amasya iline bağlı bir ilccedile merkezi olan Goumlynuumlcek 2800 nuumlfuslu kuumlccediluumlk bir kasabadır
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte sanayisi yok denecek kadar azdır Tarım
arazisi 220200 dekardır Bunun 59200 dekarı sulu 161000 dekarı kıraccediltır Ancak Geldingen
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
58
(Geldiklan) Ovası Sulama Projesirsquonin faaliyete geccedilmesi ile ilccedilenin sulu tarım arazisinde artma
beklenmektedir Başlıca tarım uumlruumlnleri buğday ay ccediliccedileği şeker pancarı ve soğandır İlccedile ekonomisinin
diğer oumlnemli gelir kaynağı hayvancılık olup 8850 kuumlccediluumlkbaş 11105 buumlyuumlkbaş hayvan bulunmaktadır
İlccedilede iccedilme suyu sıkıntısı ccedilekilmemektedir Ayrıca boumlbrek taşlarını ve idrar yolları iltihabını doumlktuumlğuuml
soumlylenilen şifalı suyu bulunmaktadır Şifalı su ccedilıkış yeri dağda olmasına rağmen ilccedilenin iccedilerisine kadar
borularla getirilmiştir
5 SAMURCcedilAY-KIZOĞLU-AKSALUR-KIZILCAKOumlY DEPERSYONU
Ezinepazar depresyonunun guumlneyinde Sarıtaş Dağı ile Turhalrsquoın kuzeybatısındaki Buzluk
Dağı arasında uzanan depresyona iccedilindeki yerleşmelerden dolayı Samurccedilay-Kızoğlu-Aksalur-
Kızılcakoumly depresyonu adı verilmektedir Keskin hatlı faylarla şekillenen bu depresyon adı geccedilen
koumlyler civarında biraz genişlemekte diğer yerlerde ise daralmaktadır Sivas-Samsun demir yolu bu dar
alanlı depresyon iccedilinde Yeşilırmakrsquoı takip etmektedir Tahıl şekerpancarı meyve ve sebze yetiştirilen
bu depresyon iccedilindeki Samurccedilay ve Kızoğlu koumlyleri Turhalrsquoa bağlıdırlar Samurccedilay koumlyuuml depresyonun
batısında Kızoğlu ise orta kesimindedir Kızoğlu koumlyuumlnde tren istasyonu bulunması nedeniyle
ldquoKızoğlu İstasyonurdquo olarak da bilinmektedir Nuumlfusu 275 olan koumlyuumln ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayalıdır
Samurccedilay-Kızoğlu depresyonunun batı kesimi ve Samurccedilay koumlyuuml
Yeşilırmak Aksalur koumlyuumlne gelmeden oumlnce Şahinkaya yarmasında adeta bir kanyon
manzarası oluşturmaktadır Depresyonun Aksalur- Kızılcakoumly kesimi adeta Akdeniz iklimi
oumlzelliklerinin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml bir mikrokliama alanıdır Bu iki koumlyde seracılık halinde sebze tarımı
yapılmaktadır Her mevsim taze sebze ve meyvenin uumlretildiği bu saha Amasya ilinin oumlnemli tarım
alanı durumundadır
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
59
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
60
6 TOZANLI-ALMUS GOumlKDERE-TOKAT KAZOVA-TURHAL-ZİLE
DEPRESYONLARI
61 TOZANLI-ALMUS DEPRESYONU
Kelkit depresyonu guumlneyinde aynı doğrultuda (KB-GD) uzanan bir diğer tektonik depresyon
Tozanlı-Almus depresyonudur Kuzeyden Doumlnek ve Koumlsedağ guumlneyden ise Toraccedil Asmalı Tekeli
dağları arasında uzanır Tozanlı ccedilayı kaynağını Koumlsedağrsquodan aldıktan sonra bu dar oluk iccedilinde fazla
geniş olmayan aluumlvyal yatak iccedilinde akar ve Almus doğusunda Almus Baraj goumlluumlne kavuşur Bu oluğun
başlıca yerleşim merkezi 6200 nuumlfuslu ALMUS kasabasıdır Tozanlı depresyonunda Almus dışınsa
Bağtaşı Ceğet Goumllgeli Goumlruumlmluuml Ccedilevreli Dikili Akarccedilay ve Atakoumly gibi belediye teşkilatlı kuumlccediluumlk
yerleşmeler bulunur
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
61
ALMUS Almuslsquo un Osmanlı İmparatorluğu devrinde mevcut 1772 kayıtlarına goumlre Tozanlı
Nahiyesinden ayrı olarak GAVURNİ-KAFİRNİ adı ile anılan yer olduğu anlaşılmaktadır 1Mart1954
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur 1966 yılında su tutulmaya başlanan Almus baraj goumlluumlnuumln kıyısında
yer alan Almus kasabası ve ccedilevresinde başlıca ekonomik faaliyetler tarım hayvancılık ve el
sanatlarıdır
62 GOumlKDERE ndashTOKAT DEPRESYONU
Almus barajından sonra Yeşilırmak Goumlkdere koumlyuuml oumlnuumlnde bir dirsek oluşturarak KD-GB
doğrultusunu almaktadır Goumlkdere-Tokat arasındaki bu koridoru andıran depresyon alanı 26 km
uzunluktadır Jeoloji haritasında goumlruumllduumlğuuml uumlzere aluumlvyal duumlzluumlkler Goumlkdere civarında başlar ve
Tokatrsquoa doğru uzanır Goumlkdere oumlnuumlnde genişleyen aluumlvyal duumlzluumlğe OMALA OVASI adı
verilmektedir Şekerpancarı tahıl sebze ve meyve tarımı yapılan bu aluumlvyal saha Guumlmenek civarında
daralmaktadır GUumlMENEKrsquoin İlk Ccedilağdaki adı COMANA PONTICArsquodır Temeli Hititlere kadar inen
bir huumlyuumlk şimdiki Guumlmenek koumlyuuml sınırları iccedilinde yer almaktadır Guumlmenekrsquote Yeşilırmak uumlzerine
sulama reguumllatoumlruuml yapılmış olup burada ayrı iki kanala alınan su ile Kazovarsquodaki tarım alanları
sulanmaktadır Guumlmenek mevkiindeki reguumllatoumlr alanı Tokatlıların piknik yaptıkları mesire alanı
durumundadır Tokatrsquoa 10-12 km mesafede bulunan Guumlmenekrsquote Niksar ve Almusrsquotan gelen yollar
birleşmektedir Bu haliyle Guumlmenekrsquoin bir kavşak noktasında yer aldığı goumlruumllmektedir
TOKAT
Yeşilırmak Guumlmenekrsquoten sonra Tokatrsquoa erişmektedir Selccediluklu eseri olan Hıdırlık Koumlpruumlsuumlrsquonuumln
doğu ve batısındaki duumlzluumlk alana TOKAT OVASI denilmektedir Eskiden şehrin dışında kalan Tokat
Ovası şimdi tuumlmuumlyle şehrin yerleşim alanı haline gelmiştir Tokat Ovası batıda genişleyerek
KAZOVA adını almaktadır İlk Ccedilağdaki adı DAZİMON olan Tokat guumlneyden kuzeye doğru (Tokat
Ovasına doğru) akan Geyraz (Behzat) Ccedilayırsquonın vadisi iccedilinde Dazimon Kalesinde kurulmuş ve
sonradan vadi iccediline yayılmıştır Tipik bir vadi iccedili yerleşme olan Tokat 120000 nuumlfusuyla hızla gelişen
bir şehirdir Gazi Osman Paşa Uumlniversitesirsquonin ve askeri birliğin etkisiyle hareketlenen Tokatrsquoın
sanayide de oumlnemli bir yeri vardır Meyve Suyu Fabrikaları (Dimes Fruko Pepsi) Tekel idaresine ait
şarap ve sigara fabrikası ile tekstil atoumllyeleri bulunmaktadır Şehir son yıllarda kuzey yamaccedillarda eski
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
62
Tokat Bağlarırsquonın bulunduğu sahayı da işgal ederek hem Geyraz vadisini hem de Kazovarsquonın doğu
kesimini (yani Tokat Ovasını) tuumlmuumlyle doldurmuştur
Tokat yazmacılık sanatının devam ettiği bir şehir olup kebabı ile uumln salmıştır
TOKAT KEBABI Taze kuzu eti kuyruk yağı patlıcan domates yeşil biber patates
soğan sarımsak ve oumlzel pişirilmiş kebap pidesi kullanılarak yapılan Tokatrsquoa has enfes bir
yemektir Oumlzel kebap ocaklarında yapılır Kuumlccediluumlk parccedilalar halinde kesilen etler baharat biber
ve soğanla terbiye edildikten sonra hafif yağlanmış şişlere takılarak bekletilir Şişlerin en
başına et ve sebzelerin duumlşmemesi iccedilin patlıcanın sap kısmı takılır Şiş uumlzerine bir et bir sebze
ve sebze aralarına bir parccedila kuyruk yağı ve bir iki diş sarımsak dizilir Patlıcanların kabuğu
alınmaz Yarıdan kesilmiş ve uzun selvi doğranmış patlıcanlar oumlnceden hafifccedile tuzlanmalıdır
Birkaccedil şişe de etler muumlstakil olarak takılır Kebap ocağının ortasında bulunan yatay demire
şişler asılır Fırının iki tarafında bulunan yatay boumlluumlmde yanan odunların ateşi ile pişmeye
bırakılır fırının alt kısmında bulunan saccedil tepsiye damlayan yağlar toplanır Oumlzel pişirilmiş
pideler bir tepsiye yayılır Pişen etler ve sebzeler bunun uumlzerine sıyrılır Tepsinin ortasına
pişen domatesler konulur Uumlzerine toplanan yağlar gezdirilerek servise alınır
63 KAZOVA-TURHAL-ZİLE DEPRESYONLARI
KAZOVA
Tokat Ovasından batıdaki Turhal ve Zile Ovalarına doğru uzanan Kazova kuzeyde Yaylacık
Dağları guumlneyde ise Tokat Akdağları ile kuşatılmıştır Ovanın en geniş yeri Kaz Goumlluumlrsquonuumln batı
boumlluumlmuumlduumlr Kazovarsquoyı kuşatan yamaccedillar eskiden bağ alanlarıyla bezenmişti Şimdi bağların yerini
meyve bahccedileleri ve tarlalar almıştır Ovanın buumlyuumlk boumlluumlmuuml Guumlmenek reguumllatoumlruuml vasıtasıyla
sulanmaktadır Tahıl ayccediliccedileği şekerpancarı sebze (domates soğan biber patlıcan kabak salatalık
kavun karpuz vb) meyve (elma armut şeftali vişne kiraz erik) yetiştirilen başlıca tarım uumlruumlnleridir
Kazovarsquonın orta kesiminde yer alan 5301 nuumlfuslu PAZAR kasabası tarihi geccedilmişi ile dikkati
ccedilekmektedir Yeşilırmak uumlzerindeki Selccediluklu doumlnemine ait taş koumlpruuml ile Mahperi Hatun Kervansarayı
burada bulunmaktadır
Pazarrsquoın kuzeyinde Kazovarsquodan akan Yeşilırmak ve Selccediluklular doumlneminde inşa edilmiş taş koumlpruuml
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
63
Pazarrsquoda nuumlfusun 95rsquoi tarımla uğraşmakta olup uumlretimin buumlyuumlk bir kısmını tarla ve bağ-
bahccedile tarımı teşkil etmektedir Sanayi gelişmemiştir 1 adet atıl durumda salccedila fabrikası 2 adet un
fabrikası 2 adet yem fabrikası bulunmaktadır
Pazar
Pazar guumlneyinde Jura-Kretase yaşlı kalker kuumltleler oluşan AKDAĞrsquoda Ballıca koumlyuuml civarında
mağara oluşumları (BALLICA MAĞARALARI) bulunmaktadır Ballıca mağaraları sayesinde turizm
aktivitelerine kavuşan Pazar oumlzellikle yaz aylarında turist ccedilekmektedir
Pazarrsquodan batıya doğru gidildikccedile Turhal guumlneyinde ovanın en geniş yerine gelinmektedir Bu
kesimde oumlnemli bir kuş barınağı olan KAZ GOumlLUuml yer almaktadır Yabani kazların oumlrdeklerin ve
ccedileşitli goumlccedilmen kuşların barındığı bir sulak alan olan Kaz Goumlluuml DSİ tarafından kısmen kurutulmasına
rağmen yağışlı doumlnemlerde eski haline doumlnuumlşmektedir Kazovarsquonın batısında yer alan ve etrafı
faylarla sınırlanan AYRANPINAR PLATOSU Kazovarsquoyı Zile ve Turhal Ovalarından ayırmaktadır
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
64
TURHAL OVASI
Yeşilırmakrsquoın doğusunda yuumlkselen Gaziura Kalesi eteklerinde kurulmuş eski Turhal ile
Yeşilırmakrsquoın batısında yer alan Yeni Turhal (Yenişehir) buguumln Turhal Ovasını tuumlmuumlyle
doldurmuştur Osmanlırsquonın son doumlneminde Turhal Tokat sancağına bağlı bir bucak merkezi iken 1923
muumllki taksimatında da Tokat vilayeti sınırları iccedilinde bucak olarak yer almıştır Cumhuriyetin ilk
yıllarında kale etrafında kuumlmelenmiş 6 mahallesi ve nuumlfusu 3000 civarında bir yerleşim yeri iken
1934 yılında şeker fabrikasının hizmete girmesinden sonra her alanda oumlnemli gelişmeler kaydeden
Turhal 1942 yılında ilccedile merkezi olmuştur Koumlylerden ilccedilelerden illerden yoğun bir goumlccedil alarak
buguumln 100 bine ulaşan nuumlfusu ile pek ccedilok il merkezini geccedilmiştir Duumlnuumln kuumlccediluumlk kasabası buguumlnuumln 30
mahallesi ile geniş bir alana yayılmış Yeşilırmakrsquoın her iki yakasında genişlemeye devam etmektedir
Turhalrsquoda sanayi ve ticaret ekonomik accedilıdan oumlnemli bir yere sahiptir İlccedile nuumlfusunun oumlnemli
bir kısmı buralarda istihdam edilmektedir En oumlnemli sanayi kuruluşu Turhal Şeker Fabrikası ve
buumlnyesinde bulunan makine fabrikasıdır Bu fabrikalarda kampanya doumlneminde 1200 kişi istihdam
edilmektedir Bunların dışında oumlzel sektoumlre ait 60 tane sanayi kuruluşu bulunmaktadır En oumlnemlileri
un fabrikası tuğla fabrikası yem fabrikası mermer fabrikası suumlt ve peynir fabrikası kablo fabrikası
lpg dolum tesisi tekstil sanayi PVC boru fabrikasıdır
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
65
ZİLE OVASI
Kazovarsquodan alccedilak bir eşikle ayrılan Turhal ovasına ise tektonik bir koridorla bağlanan Zile
Ovası her iki ovadan daha yuumlksektir Denizden yuumlksekliği 750 m olan bu ovanın idari merkezi
konumundaki ZİLE koumlkluuml bir tarihi geccedilmişe sahiptir Hitit ve Frig Roma Bizans Selccediluklu ve
Osmanlı doumlnemlerinin izlerini taşıayn Zilersquonin Hitit doumlemindeki adı ANZİLİYA Roma doumlnemindeki
adı ise ZELArsquodır Şehrin ortasında yuumlkselen kale kalker kayalıklar uumlzerine oturmuş yumurta biccedilimli
bir houmlyuumlk ve onun uumlzerinde yer alan Roma surlarından oluşmaktadır Roma Kralı Sezarrsquoın II
PHARNAKE Farnası yenilgiye uğrattığı yer Zilersquodir Sezar uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 5
saat gibi kısa bir suumlre iccedilerisinde elde ettiği zaferin sevincini Zileden Romaya bildirir Zilede ilacirchi
toumlrene nail olan Sezarın kısa ama anlamı buumlyuumlk olan bu mektubundaki VENİ - VİDİ - VİCİ
GELDİM - GOumlRDUumlM - YENDİM soumlzlerini silindirik mermer bir taşa yazdırır Yakın zamana
kadar Zile Kalesinde olduğu bilinen bu taşın ccedilalınması neticesinde nereye goumltuumlruumllduumlğuuml
bilinmemektedir
Zile Ovası su sıkıntısı yuumlzuumlnden Kazova ve Turhal ovaları gibi zengin uumlruumln desenine sahip
değildir Tahıl bakliyat şekerpancarı ayccediliccedileği ve sınırlı oumllccediluumlde meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bir
zamanlar bağların geniş alan kapladığı Zilersquode floksera ve ilgisizlik nedeniyle bağcılık zayıflamıştır
Zilenin pekmezi leblebisi ve kirazı meşhurdur Zile bağ ve bahccedilelerinde yetişen uumlruumlnler ve kuru
bakliyat - tahıl uumlruumlnlerinden yapılan yerel yiyecek ve iccedileceklerin sayısı oldukccedila fazladır Beyaz
pekmez duru pekmez salccedila sucuk pestil bat sarma yaprak salamurası ccedileşitli komposto ve
konserveler leblebi ve kuru yemiş ccedileşitleri Zilenin yemek kuumlltuumlruumlnuumln oumlnemli birer parccedilasıdır Her yıl
yapılan Kiraz Festivali Zilersquoye ayrı bir canlılık getirmektedir Zilede pekmez imalacirctccedilılığı salccedila
un naylon ccediluval enduumlstriyel makine ziraat aletleri mobilya ısıcam mermer işlemeciliği lacircstik
ayakkabı tuğla ve toprak sanayi uumlzerine sanayi tesisleri ve fabrikalar bulunmaktadır
Zile ovasının guumlneybatısında bu ovayla bir eşikle ayrılan Maşatova yer almaktadır Hitit
doumlneminin en oumlnemli yerleşmelerinden olan TAPİGGA burada yer almaktadır
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
66
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
67
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
68
6 CcedilAMLIBEL-ARTOVA-YEŞİLYURT-SULUSARAY-KADIŞEHRİ-CcedilEKEREK
DEPRESYONLARI
Buumltuumlnuumlyle Ccedilekerek Irmağı boyunca yer alan bu depresyon alanı Tokatrsquoın guumlneyinde Koumlroğlu
dağının batısından başlar ve kuzeyden DEVECİ DAĞLARI guumlneyden Ccedilamlıbel Dağları ile Bozok
Platosu tarafından kuşatılmaktadır Ccedilekerek ırmağı kaynağını Ccedilamlıbel doğusundaki Koumlroğlu
Dağından aldıktan sonra Ccedilamlıbel kasabası Yeşilyurt ve Sulusarayrsquoa doğru yatağını derinleştirerek
ilerler Bu saha Orta Karadeniz Boumllgesi ile İccedil Anadolu Boumllgesi arasında sınır oluşturmaktadır
Depresyonu kuzeyden kuşatan Deveci Dağları Pazar guumlneyindeki Akdağ zirvesinde 1919 mye kadar
yuumlkselmektedir Deveci Dağlarırsquonın Zile ovası guumlneyindeki yuumlksekliği ise 1892 mdir Kuzeye bakan
yamaccedilları yağış aldığı iccedilin parccedilalar halinde korularla kaplıdır Guumlney yamaccedillarında ise orman alanları
cılızlaşmakla birlikte saplı ve sapsız meşeler sarıccedilam ve ccedilınar ağccedilalarına rastlanmaktadır Bunlardan
başka ağaccedilcık ve ccedilalı tuumlrleri olarak bodurardıccedil kızılcıkboumlğuumlrtlen ve yabani guumll bulunur Step tuumlruuml
olarak olarak kevenler kekik suumltleğen ve benzeri bitki tuumlrleri yaygındır Ccedilekerek ırmağı boyunca
soumlğuumlt ve kavak bahccedileleri oluşturulmuştur Ayrıca koumlylerin bazıları koumly koruları meydana getirilmiştir
Bu depresyon alanında tarım ve hayvancılık başlıca ekonomik faaliyeti oluşturmaktadır
Depresyonun başlangıcında yer alan eski adı Ccediliftlikkoumly olan Ccedilamlıbel Tokat Merkez ilccedilesinin
sınırları iccedilinde 1548 nuumlfuslu belediye teşkilatlı bir yerleşmedir
Eski adı Arabacı Musa olan 7000 nuumlfuslu YEŞİLYURT kasabası 1987 yılında Tokatrsquoa bağlı
ilccedile merkezi haline getirilmiştir Yeşilyurt civarında depresyonun rakımı 1050 metredir Ccedilekerek
ırmağı ve Oumlzdere etrafında sulu tarım yapılmaktadır Orman iccedili Ziraat alanlarında ise kuru tarım
yapılır Sulanabilen alanlarda genellikle Şeker pancarı tahıl ve baklagiller ziraatı yapılmaktadır
Yeşilyurtrsquoun kuzeyinde yer alan ARTOVA kasabası eskiden Artukabat Arıkova Altınova
adlarıyla anılmış bir yerleşmedir Tokat il merkezine 38 kmuzaklıktadır Son nuumlfus sayımına goumlre
2000 yılı nuumlfusu 5610 kişidir 1 Haziran 1944te ilccedile merkezi olmuştur Kasabanın kuzeyinden 20 Km
uzunluğunda kaplama bir kara yolu ile Sivas- Tokat karayoluna ulaşılır Buradan Tokatrsquoa 18 km
mesafede olup guumlneyindeki 17 Km mesafelik karayoluyla Yeşilyurt ve 29 Km lik karayolu ile
Sulusaray İlccedilesine ulaşım sağlanmaktadır Artova 2005 yılından faaliyete geccedilen Ccedilimento
Fabrikasıyla bir atılım hamlesi yapmıştır Hayvancılık sektoumlruumlnde de oumlnemli gelişmeler kaydedilen
bir yerleşmedir
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
69
Depresyon alanında Ccedilermik adıyla anılan kaplıcasıyla ve Sebastiapolis antik kenti ile ayrı bir
oumlneme haiz yerleşme 4500 nuumlfuslu SULUSARAY kasabasıdır Sulusaray Tokat il merkezine 69
km Artova İlccedile merkezine 30 km Yeşilyurt İlccedile merkezine 11 km uzaklıkta 20 Mayıs 1990
tarihinde ilccedile merkezi olmuştur
Depresyonun batı kesiminde yer alan 5300 nuumlfuslu KADIŞEHRİ kasabası Yozgat iline bağlı
bir ilccedile merkezidir Eskiden Ccedilekerek ilccedilesi iccedilinde bir bucak merkezi iken 1990 yılında ilccedile merkezi
yapılmıştır Kadışehrirsquonin bulunduğu sahada yuumlkselti 925 mdir Kadışehrinde ekonomi ağırlıklı
olarak tarıma dayanmaktadır Daha ziyade tahıl ağırlıklı tarım yapılmaktadır Bunun yanında
sulanabilir araziler de buumlyuumlk oumllccediluumlde sebze meyve yetiştirilmesine muumlsaittir Başlıca tarım uumlruumlnleri
şekerpancarı fasulye nohut ayccediliccedileği patates buğday mercimek soğan ve lahanadır Bunların yanı
sıra elma armut kiraz vişne dut şeftali ceviz ve uumlzuumlm de yetiştirilmektedir Yaylalarda buumlyuumlkbaş
hayvan koyun oumlzellikle de kıl keccedilisi beslenmektedir Ancak Kadışehirliler sadece kendi ihtiyaccedillarını
karşılayacak oumllccediluumlde meyve yetiştiriciliği yapmaktadırlar Kadışehirliler en fazla Zile ve Ccedilekerek ile
alışveriş yapmaktadırlar Kasabada oumlnemli oranda ticaretle uğraşan bir kesim vardır Oumlzellikle pazar
guumlnleri kurulan hayvan pazarı oldukccedila uumlnluumlduumlr
CcedilEKEREK
Eskiden Zilersquoye bağlı bir koumly olan Ccedilekerek şimdi Yozgat ilinin bir ilccedile merkezidir 12500
nuumlfuslu bir kasaba olan Ccedilekerek youmlnetimi altında bulunan koumlylere ticari merkezlik yapmaktadır
Halkın en oumlnemli geccedilim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır Arazi dağlık ve eğim kuvveti
olduğu iccedilin tarıma elverişli arazisi dardır Merrsquoaların geniş yer kapladığı bu sahada daha ccedilok koyun ve
keccedili beslenmektedir Başta Ccedilekerek Irmağı olmak uumlzere ırmak kenarındaki duumlzluumlklerde tarım
yapılarak arpa buğday nohut mercimek soğan ve şekerpancarı gibi uumlruumlnler yetiştirilmektedir Halen
Zile ile olan sosyoekonomik bağımlılığı devam etmektedir Kasaba yakınında Ccedilekerek ırmağı
vadisinde inşa edilmekte olan Suumlreyya Bey barajı sayesinde hem Ccedilekerek hem de Zilersquodeki tarım
alanları sulanacaktır
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-
70
AYDINCIK eskiden Ccedilekerek ilccedilesine bağlı bir bucak merkezi iken 1991 yılında Yozgat iline
bağlı bir ilccedile merkezi yapılmıştır 7000 nuumlfuslu Aydıncık kasabası Yozgata 105 kilometre
uzaklıktadır Ccediloğunluğu İccedil Anadolu Boumllgesinde yer alan Yozgatın Ccedilekerek ve Kadışehri ilccedilesiyle
birlikte Orta Karadeniz Boumllgesinde bulunan uumlccedil ilccedilesinden biridir Deveci Dağlarının batı uzantısı olan
Alan Dağları eteğinde sırtını yemyeşil Gezibeli ve Ağıllı vadilerine dayayan Aydıncıkın 3 kilometre
kuzeyinden İccedil Anadoluyu Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu boumllgelerine bağlayan karayolu
geccedilmektedir Ormanlarla kaplı dağlarında Karadeniz bitki oumlrtuumlsuuml hakimdir Bu dağlar yabani fındık
meşe guumlrgen ccedilam ardıccedil ıhlamur dağ elması ahlat ve alıccedil ağaccedillarıyla kaplıdır Aydıncık ilccedilesi
Aydıncık kasabasının yanında Kazankaya Koumlsrelik Baydiğin ve Baştuumlrk kasabalarıyla birlikte toplam
28 yerleşim biriminden oluşmaktadır En buumlyuumlk gelir kaynağı tarım olan Aydıncıkta başta soğan
olmak uumlzere buğday şekerpancarı ve diğer tahıl uumlruumlnleriyle sebzeler uumlretilir Bağ ve bahccedilelerin
oluşturduğu doğal guumlzelliklere bolca rastlanır Aydıncıkın 5 kilometre kadar kuzeyinden geccedilen
Ccedilekerek Suyu Kazankaya kayalıklarının iccedilindeki kanyonda kıvrılarak yol aldıktan sonra daha
kuzeyde Amasya yakınlarında Yeşilırmaka karışmaktadır
-SON-