การถายภาพรงสฟนในชองปากผปวย เปนสงส าคญในการวนจฉยและรกษาโรคในชองปากของทนตแพทย เพอวางแผนการรกษาทถกตองใหผปวย และปจจบนมการใชงานเครองเอกซเรยวนจฉยฟนในโรงพยาบาลและคลนกฟนอยางแพรหลาย จงมการน ารงสมาใชถายภาพรงสวนจฉยทางการแพทยเพมมากขน โดยรงสทไดรบกอใหเกดอนตรายตอเซลลและเพมความเสยงของโรคมะเรงเชน มะเรงตอมน าลาย, มะเรงตอมไทรอยด(1) เปนตนผปฏบตงานควรใชปรมาณรงสใหผปวยไดรบรงสนอยทสดแตเกดประโยชนสงสดตามหลกการ ( As Low As Reasonably Achievable : ALARA)จงพบวาประเทศตางๆ ใหความส าคญและศกษาวจย เรองปรมาณรงสผปวยจากการถายภาพรงสวนจฉยฟนในหลายประเทศ โดยวดและเกบรวบรวมขอมลปรมาณรงสจากการส ารวจโรงพยาบาลและคลนกฟน เพอเปนคาปรมาณของกลม โดยนยมใชคาควอไทลท 3 เปนคาอางองและก าหนดเปนปรมาณรงสอางอง diagnostic reference levels (DRL) ของกลมพนทของประเทศหรอการรวมกลมระหวางประเทศ เชน (European Commission : EC)(2) ,หนวยงานทบวงการพลงงานปรมาณระหวางประเทศ (International Atomic Energy Agency : IAEA)(3) ,คณะกรรมการระหวางประเทศเกยวกบการคมครองรงส (International Commission on Radiological Protection : ICRP)(4) เปนตนส าหรบประเทศไทยมขอมลปรมาณรงสผปวยคอนขางนอยและยงไมมคาปรมาณรงสอางองของประเทศทใชเปรยบเทยบกบผปวย จงไมทราบขอมลปรมาณรงสทใหผปวยมคาสงเกนความจ าเปนหรอไม ผวจยจงไดศกษาปรมาณรงสจากการถายภาพรงสฟนในชองปากเพอไดทราบปรมาณรงสผปวยเพอใชเปรยบเทยบกบปรมาณรงสอางองของกลมศกษาและเปรยบเทยบกบคาอางองของยโรป (European Guidelines)
Intraoral dental radiographic examinations are necessary forthe diagnosis and treatment of oral diseases. The use of theseexaminations has to be balance between the maximizebenefits and minimal radiation dose because the primary riskis radiation-induced cancer. Patient entrance doses wasstudied by Regional Medical Sciences Center 2, Phitsanulok in88 units of the hospitals and dental clinics in Phitsanulok,Petchaboon, Uttaradit, Sukhothai and Tak in during 2013 and2015. Patient entrance doses in adult patients from 6 types of
intraoral dental radiographic examinations including upperanterior, upper premolar, upper molar, lower anterior, lowerpremolar and lower molar were measured by solid statedetector. The third quartile of the group were 2.8, 4.0, 5.0,
2.5, 3.0 and 3.8 mGy,respectively.The radiation dose used inthe imaging of upper molar teeth of adults was higher thanEuropean guidelines of 33 units (37.5%).The radiation dose ofhospitals was not statistically significant different (p>0.05)from that of dental clinics. In conclusion, the radiation dosethat patients received was higher than standard .The causalfactors should be corrected and the techniques should beimproved to reduce patient dose to be as low as possible.
Keywords : patient entrance doses, diagnostic referencelevels, Intraoral dental radiography
Abstract
บทน ำ
วสดวธการ
หววดรงสชนด solid stateหลอดเอกซเรยฟนชนดถำยภำพในชองปำก
1. เครองมอทใชในกำรศกษำ 1.1 เครองวดและตรวจสอบคณภาพเครองเอกซเรยยหอ Piranha
657 Model CB2-10070060 ซงม หววดรงสชนด solid state1.2 เครองคอมพวเตอรประมวลผล 1.3 ตลบเมตร
ปรมำณรงสผปวยจำกกำรถำยภำพรงสฟนในชองปำกในเขตสขภำพท 2Patient entrance doses from intraoral radiography in Regional Health 2
นฐกำ จตรพนจ1** ศนยวทยำศำสตรกำรแพทยท 2 พษณโลก
กำรถำยภำพรงสฟนในชองปำกผปวย มควำมจ ำเปนส ำหรบวนจฉยและรกษำโรคในชองปำก จงตองใชรงสใหเกดประโยชนสงสด และปรมำณรงสนอยสด เนองจำก ควำมเสยงหลกคอโรคมะเรงทเกดขนศนยวทยำศำสตรกำรแพทยท 2 พษณโลก ศกษำปรมำณรงสผปวยจำกโรงพยำบำลและคลนกฟนในจงหวดพษณโลก เพชรบรณ อตรดตถ สโขทย และตำก จ ำนวน 88 เครอง ระหวำง พ.ศ. 2556-2558ใชเครองวดรงสชนดโซลดสเตท วดปรมำณรงสผปวยผใหญ จำกกำรถำยภำพรงสฟน 6 ชนด ไดแกฟนหนำบน, ฟนกรำมนอยบน, ฟนกรำมบน, ฟนหนำลำง, ฟนกรำมนอยลำง, ฟนกรำมลำงพบปรมำณรงสมคำควอไทลท 3 ของกลมเทำกบ 2.8, 4.0, 5.0, 2.5, 3.0, 3.8 มลลเกรย ตำมล ำดบพบคำปรมำณรงสทใชในกำรถำยภำพรงสฟนกรำมบนของผใหญสงเกนคำอำงองของEuropeanGuidelines จ ำนวน 33 เครอง (รอยละ 37.5) และเปรยบเทยบคำปรมำณรงสของโรงพยำบำลกบคลนกไมแตกตำงกนอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอมน95% (p>0.05) สรปปรมำณรงสทใหผปวยมคำสงเกนคำอำงอง ควรแกไขปจจยทเปนสำเหตและปรบปรงเทคนคปจจบน เพอลดปรมำณรงสผปวยไดรบนอยสด
ค ำส ำคญ: ปรมาณรงสผปวย, ปรมาณรงสอางอง , ภาพถายรงสฟนในชองปาก
บทคดยอ
ส ำรวจ ศกษำและเกบขอมล
• จำกเครองเอกซเรยฟนในชองปำกของโรงพยำบำลและคลนกฟนจงหวดพษณโลก, เพชรบรณ,อตรดตถ,สโขทยและตำก ระหวำงป 2556-2558
วดปรมำณรงส
• ใชเครองวดรงส ชนด solid state ยหอ Piranha 657 Model CB2-10070060 จดต ำแหนงใหหววดรงสอยทปลำยกระบอกล ำรงส เปนต ำแหนงทรงสเขำผปวย
• ถำยภำพรงสวนจฉยฟนในชองปำกผใหญ 6 ชนด ตำมเทคนคทใชประจ ำ ลงบนหววดรงส
ค ำนวณสถต
• น ำขอมลปรมำณรงสผปวย (patient entrance dose : PED) จำกเครองวดรงสหำคำเฉลย (mean),คำควอไทลท 3 (third quartile), วดคำเบยงเบนมำตรฐำน(Standard deviation :SD), คำควำมเบ (Sk)
• เปรยบเทยบคำปรมำณรงสผปวยภำยในกลมจำกกรำฟฮสโตแกรม ( Histogram) • เปรยบเทยบคำปรมำณรงสผปวยระหวำงโรงพยำบำลกบคลนกฟน โดยใชสถต ANOVA
วสดวธกำร (ตอ)
ตำรำงท 1 ปรมำณรงสผปวยจำกกำรถำยภำพรงสวนจฉยฟนในชองปำกของผปวยผใหญในโรงพยำบำลและคลนกฟนในเขตสขภำพท 2
ตำรำงท 2 ปรมำณรงสผปวยจำกกำรถำยภำพรงสวนจฉยฟนในชองปำกของผปวยผใหญในโรงพยำบำล 45 แหง และคลนกฟน43 แหงในเขตสขภำพท2
* ใช ANOVA เปรยบเทยบปรมำณรงสผปวยของโรงพยำบำลกบคลนกฟน* คำนยส ำคญทำงสถตท p> 0.05 ไมแตกตำงกนอยำงมนยส ำคญทำงสถต
ตำรำงท 3 เทคนคและองคประกอบทใชในกำรถำยภำพรงสวนจฉยฟนในชองปำกผใหญของเครองตงคำตำมชนดฟน
ปรมาณรงสผปวยจากการถายภาพรงสวนจฉยฟนในชองปาก ผลการวดปรมาณรงสทใชถายภาพฟนในชองปากผใหญ พบปรมาณรงสผปวย patient entrance dose (PED) ทใชในการถายภาพรงสฟนกรามบนผใหญของกลม มคาคอลไทลท 3 เทากบ 5.0 มลลเกรย สงเกนคาอางองของ European Guidelines ทก าหนดไว คอ 4 มลลเกรยของฟนกรามบน รายละเอยดดงตารางและกราฟ
ผล
วจำรณ
การศกษาปรมาณรงสในครงนพบปรมาณรงสมคาควอไทลท 3 ของกลม สงเกนคาอางองของ European Guidelines ทก าหนดไว คอ 4 มลลเกรย(2)และของฟนกรามบน (maxillarymolar) ของผใหญทวดไดทปลายโคนของหลอดเอกซเรย สงกวาคาปรมาณรงสของตวอยางงานวจย ของศรวรรณ จเลยงและคณะของประเทศไทย(5) ในพนทจงหวดตรงกระบ พงงา และภเกตและการส ารวจรงสของประเทศลกซมเบรก(2) ทวดคาปรมาณรงสจากการถายภาพรงสฟนกรามบนของผใหญเทากบ 3.7 มลลเกรย และ3.8 มลลเกรยตามล าดบ สวนคาปรมาณรงสของฟนกรามลาง(mandibular molar) ของผใหญคาควอไทลท 3 ของกลมเทากบ 3.8 มลลเกรย สงกวางานวจยของ Eun-Kyung Kim และคณะของประเทศเกาหล(6) ทวดคาปรมาณรงส เทากบ 3.07 มลลเกรย มคาสงกวาเชนกน สวนปรมาณรงสของการถายภาพฟนอนๆ ในชองปาก ไดแก ฟนหนาบน, ฟนกรามนอยบน,ฟนหนาลาง,ฟนกรามนอยลาง พบคาปรมาณรงสสงกวางานวจยของ Mi -Ra Han และคณะของประเทศเกาหล(7) ทกชนดฟน ดงนนควรมการศกษาวจยตอไปถงสาเหตส าคญของการใหปรมาณรงสทสง โดยปจจยตางๆ ทมผลตอคาปรมาณรงสทสงขน เชนเครองเอกซเรยไมมการควบคมคณภาพหรอเครองมสภาพเกาไมมการปรบปรง,ความยาวของกระบอกรงสนอย,ฟลมทใชมความไวตอแสงต า,ไมมการควบคมคณภาพของน ายาและมการใชน ายาซ าและยงไมเปลยนเปนระบบสรางภาพดจตอลทใหปรมาณรงสลดลงมากกวา, เจาหนาทผปฏบตงานไมมการฝกอบรมใหความรเรองขนตอนการปฏบตและไมเขาใจการตงเทคนคทเหมาะสม จงตงเทคนคโดยไมมการปรบปรบปรงเทคนคปจจบนใหลดลงและควรด าเนนการตรวจวดคาปรมาณรงสของผปวยเปนประจ าอยางตอเนองเพอเปรยบเทยบกบปรมาณรงสอางองอยางสม าเสมอและการประเมนควรด าเนนการอยางนอยทก 3 ป (2) เพอควบคมไมใหมการใชรงสกบผปวยมากเกนความจ าเปน
สรปดงนนจากการศกษาปรมาณรงสในการถายภาพวนจฉยฟนทพบคาสงในการศกษาน จะเปนขอมลทน าไปสการใหความส าคญในการปรบปรมาณรงสผปวยไดรบต ากวาคาปรมาณรงสอางองและนอยลงอยางตอเนองและยงยนโดยโรงพยาบาลและคลนกฟนตองรวมกนพฒนาคณภาพงานบรการถายภาพรงสทมคณภาพสามารถวนจฉยโรคไดอยางถกตองและลดปรมาณรงสใหผปวยไดรบนอยสดและปลอดภย และขอมลปรมาณรงสในเขตสขภาพท 2 จะเปนประโยชนในการศกษาปรมาณรงสผปวยและน าไปสการศกษาตอในภาพรวมของประเทศ เพอใหประเทศไทยมคาปรมาณรงสอางองของประเทศในอนาคตเพอใชเปนคาอางองทเหมาะสมของประเทศตอไป
เอกสำรอำงอง1. Memon A, Godward S, Williams D, Siddique I, AL-Saleh K. Dental x-rays and the risk of thyroid cance: a case-
conrol study. Acta Oncologica. (serial online) 2010 ( cited 2015 Dec 22); 49: 447–453: Available from:URL:http://www.learndigital.net/articles/2011/DentalXraysandthyroidcancer.pdf.
2. European guidelines on radiation protection in dental radiology: The safe use of radiology in dental practice. Issue NO 136. Belgium: European Commission; 2004.
3. IAEA. International Basic Safety Standards for protection against ionizing radiation and the Safety of radiation sources.IAEA safety series No.115. Vienna:International Atomic Energy Agency; 1996.
4. ICRP. International Commission on Radiological Protection. Diagnostic reference levels in medical imaging: Review and additional advice. A web module produced by Committee 3 of the ICRP (serial online) 2002 (cited 2015 Dec 30);(14 screen): Available from:URL:http://www.icrp.org/docs/DRL_for_web.pdf.
5. ศรวรรณ จเลยง, สายณห เมองสวาง. ความปลอดภยจากการใชเครองเอกซเรยฟนในเขตสาธารณสขท 7วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 2556; 55(4) : 236-245.
6. Kyung Kim E, Jeong Han W, Woo Choi J, -Hoa Jung Y, Ja Yoo S, Seo Lee J. Diagnostic reference levels in intraoral dental radiography in Korea. Imaging Sci Dent. (serial online) 2012 (cited 2015 Dec 22); 42 (4):237-242 Available from: URL: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3534178/
7. MR Han M, Cheol Kang B, Seo Lee J, Ja Yoon S, Hee Kim Y. Reference dose levels for dental periapical radiography in Chonnam Province.Korean J Oral Maxillofac Radiol.(serial online)2009 Dec; (cited 2015 Dec 24);39(4):195-198. Available from:URL: http://www.kamje.or.kr/KAMJE_Journals/2009/pdf/147.pdf.
