Modell einer Schädelhirnhemisphäre in 6 Sagittalschnitten dargestellt
Benutzerhandbuch
Modell einer Schädelhirnhemisphäre in 6 Sagittalschnitten dargestellt
Diplomarbeit 2008
Elisabeth Vischer
Inhalt
Übersicht der Sagittalschnitte 1A–6B•Sagittalschnitt 1A•Sagittalschnitt 1B•Sagittalschnitt 2A•Sagittalschnitt 2B•Sagittalschnitt 3A•Sagittalschnitt 3B•Sagittalschnitt 4A•Sagittalschnitt 4B•Sagittalschnitt 5A•Sagittalschnitt 5B•Sagittalschnitt 6A•Sagittalschnitt 6B•Index•Literaturnachweis•
0102–0405–0708–1011–1314–1617–1920–2223–2526–2829–3132–3435–3738–40
41
Übersicht der Sagittalschnitte
1AS. 02–04
2BS. 11–13
4AS. 20–22
5BS. 29–31
1BS. 05–07
3AS. 14–16
4BS. 23–25
6AS. 32–34
2AS. 08–10
3BS. 17–19
5AS. 26–28
6BS. 35–37
01
Sagittalschnitt 1A
02
21*
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
39
38
37
36
35
34
40
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11*
12*
13
19
18
17
16
15
14
20
Sagittalschnitt 1A
03
Os occipitale Occipitallappen Os parietale Parietallappen Os frontale Frontallappen Gyrus cinguli Cerebellum Mesencephalon Pons Medulla oblongata Os nasale Os ethmoidale Os sphenoidale Vomer* Os palatinum Maxilla Mandibula
01 Sutura coronalis02 Falx cerebri03 Corpus callosum04 Septum pellucidum05 Commissura anterior06 Glabella07 Crista frontalis08 Sinus frontalis09 Crista galli10 Chiasma opticum11 Lamina perpendicularis*12 Septum nasi* (= 11 + Vomer)13 Sinus sphenoidalis14 Infundibulum (Hypophysenstiel)15 Hypophyse16 Fossa hypophysialis17 Sutura palatina transversa18 Clivus19 Synchondrosis sphenobasilaris (SSB)20 Pars basilaris occipitalis
21 Sutura sagittalis*22 Sinus sagittalis superior23 Sinus sagittalis inferior24 Sutura lambdoidea25 Fornix26 Plexus choroideus III. Ventrikel27 III. Ventrikel28 Adhaesio interthalamica29 Epiphyse30 Lamina tecti quadrigemina (Vierhügelplatte)31Confluenssinuum32 Sinus rectus33 Protuberantia occipitalis externa (Inion)34 Protuberantia occipitalis interna35 Aquaeductus mesencephali (cerebri Sylvius)36 IV. Ventrikel mit Plexus choroideus37 Corpus mamillare38 Canalis centralis (Zentralkanal)39 A. basilaris40 Foramen magnum
04
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 1B
05
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
39
38
37
36
35
34
40
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
19
18
17
16
15
14
Sagittalschnitt 1B
06
Os occipitale Occipitallappen Os parietale Parietallappen Os frontale Frontallappen Gyrus cinguli Cerebellum Mesencephalon Pons Medulla oblongata Os ethmoidale Os sphenoidale Os palatinum Maxilla Mandibula
01 Gyrus praecentralis02 Sulcus centralis03 Gyrus postcentralis04 Sutura lambdoidea05 Sinus sagittalis superior06 Corpus callosum07 Fornix08 Thalamus09 Sinus rectus10 Lamina tecti quadrigemina (Vierhügelplatte)11 N. trochlearis12 Sinus rectus13 Protuberantia occipitalis interna14 N. occulomotorius15 Pons: Austritt der Hirnnerven V–VIII (N. trigeminus, N. abducens, N. facialis N. vestibulocochlearis)16 Medulla: Austritt der Hirnnerven IX–XII (N. glossopharyngeus, N. vagus N. accessorius, N. hypoglossus)17 Foramen magnum18 A. vertebralis19 Pars basilaris occipitalis
21 Sutura coronalis22 Ventriculus lateralis23 Nucleus caudatus24 Commissura anterior25 Glabella26 Sinus frontalis27 N. opticus28 Sutura frontomaxillaris29 N. olfactorius30 Lamina cribrosa31 Sinus (Cellulae) ethmoidales32 A. carotis interna33 Concha nasalis media34 Sinus sphenoidalis35 Sinus cavernosus36 Sella turcica37 Sutura palatina transversa38 Corpus sphenoidalis39 Clivus40 Synchondrosis sphenobasilaris (SSB)
07
Sagittalschnitt 2A
08
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
36
35
34
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
19
18
17
16
15*
14
20
09
Sagittalschnitt 2A
Os occipitale Occipitallappen Os parietale Parietallappen Os frontale Frontallappen Gyrus cinguli Cerebellum Mesencephalon Pons Medulla oblongata Os ethmoidale Os sphenoidale Concha nasalis inferior Os palatinum Maxilla Mandibula
01 Sutura coronalis02 Ventriculus lateralis03 Nucleus caudatus04 Capsula interna05 Commissura anterior06 Sinus frontalis07 N. opticus08 Sutura frontomaxillaris09 Sinus (Cellulae) ethmoidalis10 Sinus sphenoidalis11 A. carotis interna12 Concha nasalis media13 Proc. clinoideus posterior14 N. trigeminus15 Tuba auditiva*16 Corpus sphenoidalis17 Sutura palatina transversa18 Synchondrosis sphenobasilaris (SSB)19 Pars basilaris occipitalis20 A. vertebralis
21 Gyrus praecentralis22 Sulcus centralis23 Gyrus postcentralis24 Sinus sagittalis superior25 Sutura lambdoidea26 Corpus callosum27 Thalamus28 Pulvinar29 V. cerebri magna30 Tentorium cerebelli31 Lamina tecti quadrigemina (Vierhügelplatte)32Confluenssinuum33 Nucleus ruber34 Substantia nigra35 N. abducens36 Foramen magnum
10
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 2B
11
Sagittalschnitt 2B
12
21
22
23
24
25
26*
27
28
29*
30
31
32
33
35*
34
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
19
18*
17*
16
15
14
20
Os occipitale OccipitallappenOs parietaleParietallappen Os frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenGyrus cinguliCerebellumOs lacrimale*Os ethmoidaleOs sphenoidaleOs palatinumMaxillaMandibula
01 Sutura coronalis02 Gyrus praecentralis03 Sulcus centralis04 Gyrus postcentralis05 Ventriculus lateralis06 Praecuneus07 Sutura lambdoidea08 Cuneus09 Plexus choroideus (Ventriculus lateralis)10 Thalamus11 Capsula interna12 Crus cerebri13 Tentorium cerebelli14 Gyrus dentatus15 Gyrus parahippocampalis16 A. carotis interna17 Foramen lacerum*(Durchtritt von: N. petrosus major(N. facialis) N. profundus (Plexus caroticus)18 Tuba auditiva*19 Canalis hypoglossus(Durchtritt von: N. hypoglossus)20 Condylus occipitalis
21 Nucleus caudatus22 Globus pallidus23 Commissura anterior24 Putamen25 Ala minor26 Canalis opticus*(Durchtritt von: N. opticus A. ophthalmica)27 Fissura orbitalis superior(Durchtritt von: N. occulomotorius N. abducens, N. nasociliaris)28 N. ophthalmicus (V1)29 Canalis nasolacrimalis*30 Ala major31 Foramen rotundum(Durchtritt von: N. maxillaris (V2)32 Fossa pterygopalatina33 Ganglion trigeminale34 Sinus maxillaris35 Processus pterygoideus*
13
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 3A
14
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
34
33
32
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
18*
17
16
15
14
36
35
15
Sagittalschnitt 3A
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenGyrus cinguliCerebellumOs sphenoidaleOs ethmoidaleOs palatinumMaxillaMandibula
01 Sutura coronalis02 Ventriculus lateralis (Seitenventrikel)03 Nucleus caudatus04 Globus pallidus05 Commissura anterior06 Foramen supraorbitale (Durchtritt von: A. und N. supraorbitalis)07 Putamen08 Tractus N. opticus09 Ala minor10 Fissura orbitalis superior (Durchtritt von: V. ophthalmica sup. N. trochlearis, N. frontalis, N. lacrimalis)11 Amygdala12 Ala major13 N. ophthalmicus14 Sinus maxillaris15 Fossa pterygopalatina16 Foramen rotundum (Durchtritt von: N. maxillaris)17 Ganglion trigeminale18 Proc. pterygoideus*
19 Gyrus praecentralis20 Gyrus postcentralis21 Sulcus centralis22 Praecuneus23 Plexus choroideus (Ventriculus lat.)24 Sutura lambdoidea25 Cuneus26 Thalamus27 Capsula interna28 Hippocampus29 A. cerebri posterior30 Tentorium cerebelli31 Gyrus dentatus32 N. trigeminus33 A carotis interna34 Tuba auditiva im Sulcus tubae auditivae35 Canalis hypoglossus mit N. hypoglossus36 Condylus occipitalis
16
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 3B
17
18
Sagittalschnitt 3B
21
22
23
24
25
26
27
28*
29*
30
31*
32
33*
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
19
18
17
16
15
14
20
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenInsellappenCerebellumOs sphenoidaleMaxillaMandibula
01 Gyrus praecentralis02 Sulcus centralis03 Gyrus postcentralis04 Putamen05 Globus pallidus06 Nucleus caudatus07 Sutura lambdoidea08 Plexus choroideus (Ventriculus lat.)09 Ventriculus lateralis (Occipitalhorn)10 Capsula interna11 Gyrus dentatus12 Hippocampus13 Tentorium cerebelli14 Sinus transversus15 Pars petrosa16 Meatus acusticus internus (Durchtritt von: N. facialis, N. vestibucochlearis, A. labirinthi)17 A. carotis interna im Canalis caroticus18 N. vagus, N. glossopharyngeus und N. accessorius19 V. jugularis interna20 Foramen jugulare
21 Sutura coronalis22 Capsula externa23 Claustrum24 Commissura anterior25 A. cerebri media26 Amygdala27 Ala major28 Fissura orbitalis inferior* (Durchtritt von: N infraorbitalis, N. zygomaticusA. infraorbitalis, V. ophthalmica inferior)29 Foramen ovale* (Durchtitt von: N. mandibularis und A. meningea accessoria)30 Tuba auditiva im Sulcus tubae auditivae 31 Foramen infraorbitale* (Durchtritt von: N. infraorbitalis)32 Sinus maxillaris33 Processus pterygoideus*
* nur am Modell sichtbar
19
Sagittalschnitt 4A
20
21
Sagittalschnitt 4A
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12*
13
15
14
26
27
28
29
30
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenInsellappenCerebellumOs sphenoidaleMaxillaMandibula
01 Sutura coronalis02 Putamen03 Globus pallidus04 Claustrum05 Commissura anterior06 A. cerebri media07 Amygdala08 Ala major09 Fissura orbitalis inferior (Durchtritt von: N. infraorbitalis N. zygomaticus, Rr. orbitales(aus V2) A. infraorbitalis, V. ophthalmica inf.)10 Pars petrosa11 Sinus maxillaris12 Foramen spinosum* (Durchtritt von: R. meningea (aus V3) A. und V. meningea media)13 Tuba auditiva im Sulcus tubae auditivae14 A. carotis interna im Canalis caroticus15 Foramen jugulare
16 Gyrus praecentralis17 Gyrus postcentralis18 Sulcus centralis19 Sutura lambdoidea20 Nucleus caudatus21 Ventriculus lateralis mit Occipitalhorn22 Hippocampus23 Gyrus dentatus24 Tentorium cerebelli25 Sinus transversus26 Maeatus acusticus internus (Durchtritt von: N. vestibulocochlearis N. facialis und A. labyrinthi)27 N. glossopharyngeus28 V. jugularis interna29 Sinus sigmoideus30 N. vagus, N. accessorius
* nur am Modell sichtbar
22
Sagittalschnitt 4B
23
Sagittalschnitt 4B
24
11
12
13
14
15
16
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappen Os frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenInsellappenCerebellumOs sphenoidaleOs zygomaticumMaxillaMandibula
01 Gyrus praecentralis02 Gyrus postcentralis03 Sulcus centralis04 Sutura lambdoidea05 Canalis semicircularis (Labyrinth Innenohr)06 Cavum tympani (Paukenhöhle) (mit Gehörknöchelchen)07 Tentorium cerebelli08 Sinus transversus09 Pars petrosa10 Sinus sigmoideus
11 Sutura coronalis12 A. cerebri media13 Ala major14 Fossa mandibularis15 Discus articularis temporomandibularis16 Processus styloideus
25
Sagittalschnitt 5A
26
Sagittalschnitt 5A
27
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
01
02
03
04
05
06*
07
19*
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenInsellappenCerebellumOs sphenoidaleOs zygomaticumMaxillaMandibula
01 Sutura coronalis02 Ala major03 Cavum tympani (Paukenhöhle)04 Membrana tympanica (Trommelfell)05 Fossa mandibularis06 Discus articularis*07 Processus styloideus
08 Gyrus praecentralis09 Gyrus postcentralis10 Sulcus centralis11 Sutura lambdoidea12 Pars petrosa13 Canalis semicircularis (Labyrinth Innenohr)14 Tentorium cerebelli15 Sinus transversus16 Pars mastoidea17 Sutura occipitomastoidea (OM-Naht)18 Sinus sigmoideus19 Foramen stylomastoideum* (Durchtritt von: N. facialis)
28
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 5B
29
Sagittalschnitt 5B
30
10
11
12
13*
14
15*
16
17
01
02
03
04
05
06
07
08
09
Os occipitaleOccipitallappenOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenCerebellumOs sphenoidaleOs zygomaticumMandibula
01 Gyrus postcentralis02 Sulcus centralis03 Tuber parietale04 Cellulae mastoideae05 Sinus sigmoideus06 Sinus transversus07 Processus mastoideus08 Sutura lambdoidea09 Sutura occipitomastoidea (OM-Naht)
10 Gyrus praecentralis11 Sutura coronalis12 Ala major13 Meatus acusticus externus*14 Fossa mandibularis15 Discus articularis temporomandibularis*16 Caput articulare mandibulae17 Processus zygomaticus
31
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 6A
32
07
08
09
10
01
02
03*
04
05
06
Sagittalschnitt 6A
33
Os occipitaleOs parietaleParietallappenOs frontaleFrontallappenOs temporaleTemporallappenCerebellumOs sphenoidaleOs zygomatiumm
01 Sutura coronalis02 Cellulae mastoidae03 Meatus acusticus externus*04 Ala major05 Tuberculum articulare06 Processus zygomaticus
07 Sinus transversus08 Sinus sigmoideus09 Processus mastoideus10 Sutura occipitomastoidea (OMNaht)
34
* nur am Modell sichtbar
Sagittalschnitt 6B
35
Sagittalschnitt 6B
36
04
05
06
07
08
09
10
01
02
03
Os occipitaleOs parietaleOs frontaleOs temporaleOs sphenoidaleOs zygomaticum
01 Sutura squamosa02 Squama temporalis03 Processus mastoideus
04 Sutura coronalis05 Sutura sphenoparietalis06 Ala major07 Sutura sphenotemporalis08 Processus zygomaticus09 Arcus zygomaticus10 Sutura temporozygomaticus
37
Index
AAdhaesio interthalamica Ala major (Os sphenoidale)Ala minor (Os sphenoidale)AmygdalaAquaeductus mesencephali (Sylvii)
Arcus zygomaticus Arteria basilaris - carotis interna - cerebri media - cerebri posterior - infraorbitalis- labyrinthi- meningea accessoria- meningea media - ophthalmica - supraorbitalis - vertebralis
BBalken s. Corpus callosum
CCanalis caroticus - centralis - hypoglossus - nasolacrimalis* - opticus*- semicircularis
1A2B–6B2B, 3A3A–4A
1A6B1A
1B–4A3B–4B
3A3B, 4A3B, 4A
3B4A2B3A
1B, 2A
3B, 4A1A
2A, 3A2B2B
4B, 5A
Capsula externa Capsula interna Caput articulare mandibulae Cavum tympani (Paukenhöhle) Cellulae mastoideae Cerebellum Chiasma opticum Claustrum Clivus Commissura anterior Concha nasalis inferior Concha nasalis media (Os ethmoidale)Condylus occipitalis ConfluenssinuumCorpus callosum (Balken) - mamillare - pineale (Epiphyse/Zirbeldrüse) - sphenoidalisCrista frontalis - galli Crus cerebri Cuneus
DDiscus articularis temporo-mandibularis EEpiphyse
3B2A–3B
5B4B, 5A5B, 6A1A–6A
1A3B, 4A1A, 1B1A–4A
2A1B, 2A2B, 3A1A–2A1A–2A
1A1A
1B, 2A1A1A2B
2B, 3A
4B–5B
1A
FFalx cerebri Fissura orbitalis inferior - superior Foramen infraorbitale* - jugulare - lacerum* - magnum - ovale* - rotundum - spinosum* - stylomastoideum* - supraorbitale Fornix Fossa hypophysialis - mandibularis - pterygopalatina Frontallappen
GGanglion trigeminaleGlabella Globus pallidus Gyrus cinguli- dentatus - parahippocampalis - postcentralis - praecentralis
1A3B, 4A2B, 3A3B3B, 4A2B1A–2A3B2B, 3A4A5A3A1A–1B1A4B–5B2B, 3A1A–6A
2B, 3A1A–1B2B–4A1A–3A2B–4A2B1B–5B1B–5B
38
HHippocampus Hypophyse
IInfundibulum (Hypophysenstiel) Insellappen
LLamina cribrosa - perpendicularis* - tecti quadrigemina (Vierhügelplatte)
MMandibula (Unterkiefer) Maxilla (Oberkiefer) Meatus acusticus externus - acusticus internus Medulla oblongata Membrana tympanica (Trommelfell) Mesencephalon
NNervus abducens - accessorius - facialis - frontalis - glossopharyngeus - infraorbitalis- hypoglossus
3A–4A1A
1A3B–5A
1B1A
1A–2A
1A–5B1A–5A5B, 6A3B, 4A1A–2A
5A1A–2A
1B, 2A, 2B1B, 3B, 4A
1B,3B,4A,5A3A
1B, 3B, 4A3B,4A
1B, 2B,3A
Nervus lacrimalis - mandibularis - maxillaris - nasociliaris - occulomotorius - olfactorius - ophthalmicus - opticus - petrosus major - profundus - supraorbitalis - trigeminus - trochlearis - vagus - vestibulocochlearis - zygomaticus Nucleus caudatus - ruber
OOccipitalhorn (Ventriculus lateralis)Occipitallappen Os ethmoidale (Siebbein)- frontale (Stirnbein) - lacrimale* (Tränenbein)- nasale (Nasenbein)- occipitale (Hinterhauptsbein- palatinum (Gaumenbein) - parietale (Scheitelbein)- sphenoidale (Keilbein)
3A3B
2B, 3A2B
1B, 2B1B
2B, 3A1B, 2A, 2B, 3A
2B2B3A
1B, 2A, 3A1B, 3A
1B, 3B, 4A1B, 3B, 4A
3B, 4A1B–4A
2A
3B, 4A1A–5B1A–3A1A–6B
2B1A
1A–6B1A–3A1A–6B1A–6B
Os temporale (Schläfenbein)- zygomaticum (Jochbein)
PParietallappenPars basilaris occipitalis - petrosa (Os temporale) Paukenhöhle s. Cavum tympaniPlexus choroideus (Ventriculus lateralis)Plexus choroideus III. Ventrikel Plexus choroideus IV. Ventrikel Pons Praecuneus Processus clinoideus posterior (Os sphenoidale) - mastoideus (Os temporale) - pterygoideus* (Os sphenoidale) - styloideus (Os temporale)- zygomaticus (Os temporale) Protuberantia occipitalis externa (Inion)- occipitalis interna PulvinarPutamen
RRamus meningea (aus V3) Rr. orbitales (aus V2)
2B–6B4B–6B
1A–6A1A–2A3B–5A
2B–4A1A1A
1A–2A2B, 3A
2A
5B–6B2B–3B4B, 5A5B–6B
1A1A–1B
2A2B–4A
4A4A
39
SSeitenventrikel (s. Ventriculus lateralis)Sella turcica Septum nasi* - pellucidum Sinus cavernosus - ethmoidales (Cellulae) ethmoidale- frontalis - maxillaris - rectus - sagittalis inferior - sagittalis superior - sigmoideus - sphenoidalis- transversus Squama temporalis Substantia nigra Sulcus centralis - tubae auditivae Sutura coronalis - frontomaxillaris - lambdoidea - occipitomastoidea (OM-Naht)- palatina transversa- sagittalis* - sphenoparietalis- sphenotemporalis - squamosa - temporozygomaticus Synchondrosis sphenobasilaris (SSB)
1B1A1A1B
1B, 2A1A–2A2B–4A1A–1B
1A1A–2A4A–6A1A–2A3B–6A
6B2A
1B–5B3A–4A1A–6B1B, 2A1A–5B5A–6A1A–2A
1A6B6B6B6B
1A–2A
TTemporallappen Tentorium cerebelli Thalamus Tractus opticus Trommelfell Tuba auditiva Tuberculum articulare (Os temporale)Tuber parietale (Os parietale)
VVena cerebri magna - jugularis interna - meningea media - ophthalmica inferior- ophthalmica superior Ventriculus lateralis - tertius III. - quartus IV. Vierhügelplatte (s. Lamina tectiquadrigemina)Vomer*(Pflugscharbein)
ZZentralkanal
3A–6A2A–5A1B–3A
3A5A
2B–4A6A5B
2A3B, 4A
4A3B, 4A
3A1B–4A
1A1A
1A
1A
40
Literaturnachweis
Blum Udo, Steinemann Sylvia : Funktionelle Anatomie des Craniosacralen Systems (Skript)Diamond M. C., Scheibel A. B., Elson L.M. : Neuroanatomie-MalatlasFalz Harald : Neuroviszerale Osteopathie (Skript 1 und 2)Liem Torsten : Kraniosakrale Osteopathie/Praxis der Kraniosakralen OsteopathieMai Jürgen K., Paxinos G., Voss Th. : Atlas of the human brainMerkel Rudolf: Schule für Craniosacrale Osteopathie (sämtliche Skripts)Möller Torsten B., Reif E. : Taschenatlas der SchnittbildanatomieMummenthaler M., Mattle H. : Kurzlehrbuch NeurologieNetter Frank H. : Atlas der Anatomie des MenschenPansky Ben : Review of Gross AnatomyPrometheus : Lernatlas der Anatomie: Kopf und NeuroanatomieTrepel M. : Neuroanatomie3B: Neurotables
41
Diplomarbeit 2008
Elisabeth VischerAlpenstrasse 63, CH–3084 Wabern,
42