iBNÜ'n-NECCAR ei-BAGDADf
1 - '<:ı. i.~ 't.\~\:.\-ı~ ll. t? ı \ t ~~ı'?_, ~, r• · r~~ ,( ~~~ · ~-~~t: t~ I' ~· · -il:ct.;;~_,~w~;.;ı~~ '?" ~,... ~ ~ . (i" q- ~ '. ~ J'< c .. ~ 1 • - 1 r- -..! '-::: ' t-- \. ~
A~G·AH0i.ı~y-:JI~~~j)l.üı41 ~».r'J6~J-.:ji,Ui..:::'W_,~!;;)~.t.: % Ll_,~~~ l;.;ıJ>J_);~:!. WG LJ:.I--'::";JI ~f "'-:'lbl.ıL..-:_, ,;JjJj • ..Jv)(;~lil.L..ı.~ ·~Lı~b.;bG •~i-r.!J~k_,;.Jyj?Joç /, ~ld~~Jil;i_,J,.L;~~J~~ ..-.
.•. ı....k; •• .J''
k't;ı..!PL•:ılfı't~ ·~:!~)ıywy)lı.\112,: ' } J;'_;ı~l:::L,&.::.~:..ı,J>_,~-~~~-".% l.ıi,._, ı 0J- ..,:;_,~~~1,[,:.~ 91&:j~_,.-~~l#~U.JI~ t f -'.~ itl~,I~JI~_;-;tj,:>_,, ~_A_c!'L:.ı ı
. . y\4:. t.UI . '-"' -.cV<\ J 1 · [J. 'L.YI""· ,_.. ~__::OJ.ö.:l1~.V4~_,~ı;;:~;~t.f.:.frltl.o: L ' . . ~. , IJ.'-'-" .. U: V; '-C ':1 (;J. - ~~\ı
~~JWi,~-Y.JI(~~vıt-~1~~~ ''J ı_(,~ i;b~;\.W l.;:..,....tc..L'u.rJI~G .· , ~,~~· t;,IJ<~h,<-J~.JJ~.l.!H~_!,L.~IL!).I_;,;;J' "' ~~~)l:~~~~~t~J.iı;::ıı ~~
-c L'AI,ı".:"~~;_.t. i'l•)_ı""J~.;O_,.j).,'),u..~_ü.:'.j..JlJ$:fll +)ILG•w!,.<l~~Y.~.f..,Cl.ıblr"il "--= J J. . • " ... 1. • •
. LL,~.ıı\L<ı>_u;iı,>)6LJ..Jl~...Piv.d,.:J!Y.I~ ~ı · · ;il ' ' .. ~
~~ '.!,PlldG_,~..;:,.l_ı..J~.; .. ..:ı' ,..::;-: ,ı.~>~ ~1 I,J..ıil.;,?U.__:..ı..J?. 1 ~ .:;r~ L~ " · . - . V"' ...:;.
:ı.~ ... ,:J!J A- " ... :r~l~·.ıL?.J.~~_,;,;,ı ::ı.IJ~ I '.7" IF_,..,t.;:..ı:_(,B.t;;..;,I~_;.;.-L; . e.~~~;· &!..; f
'~u~)~WL~lııı.-:::1()11 1 'i,_~ .!Vl...JWli.~U ıJL.!iQ.J...!.G'0-.ı;_,... •.:ıUU~· .
_ı l..,::ı ı.,LA0-JI "ıı. . .:JL;ı~;,~\:JlJ.L ~-
t'~J.~h;_, ;;;L~?-' '~\.,s:-~~-}y "-:,co_,.ıJ}_, •.• b.~ ~v~~ . [JI ~~.;;k-..::1-J>._W > ...::.!f)~ L.;>}.J,.S.j l- > ' " .• ' . . ' V.?. !J
\;
ibnü'n-Neccar ei-Bagdadi'nin Taf:ı/ı:i/ı:u 'n-nuşra bHell]fşi me'illimi dilri 'l-hicre adlı eserinin ilk iki sayfası (TSMK, nı. ·
Ahmed, nr. 3034)
kıyyüddin el-Fasl'nin İbn Rafi'in eserinden seçerek meydana getirdiği el-Müntel]abü '1-mul]tar el-mü~eyyel bihi 'ala Taril]i İbni'n-Neccar ise Abbas el-Azzavl tarafından yayımlanmıştır (Bağdat 1938). Z. ed-Dürretü'§-§emine. İbnü'nNeccar'ın Medine'de S9Z'de (1196) tamamladığı belirtilen (Ahmed b. Ay be k edDimyatl)nşr. M. MeviGd HalefJ. neşredenin girişi, s. 22) ve bir mukaddimenin ardından Medine'de İslam öncesi ve sonrası yaşanan önemli olaylar, şehrin coğrafi yapısı, bu şehirde bulunmanın faziletleri, Mescid-i Nebevl'nin değeri ve şehrin diğer mescidleri gibi konuların daha çok hadisler ışığında incelendiği on sekiz bölümden meydana gelen bir eserdir. Salih Muhammed Cemal'inA]]baru Medineti'r-Resul: ed-Dürretü'§-§emine adıyla neşrettiği kitap (Kahire ı 366; Beyrut 1391/ 1971; Mekke 140 I /1981) daha sonra Fasl'nin Şita'ü'l-garam'ı ile birlikte basılmış (Kahire 1376/ 1956, ll, 217-406). ayrıca Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1416/ 1995) . 3. Ta]J]f.ilsu 'n-nuşra bi-tell]işi me'alimi dari'l-hicre (TSMK., llL Ahmed, nr. 3034). 4. el-Kemal fi al]bô.ri (ma'rifeti)'r-rical. Baş tarafı eksik bir nüshası Mektebetü camiati'l-hikme'de (nr. 162) bulunan eser yanlışlıkla Beyhaki'ye de nisbet edilmiştir (a.g.e.)nşr. Kayser EbG FerahJ. neşredenin girişi , s. h) .
170
İbnü 'n-Neccar'ın kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Kamerü '1-münir fi'l-müsnedi'l-kebir, İl]barü '1-müştô.]f. ila al]bô.ri'l-'uşşa]f., el-Ezhar fi enva'i'l-eş'ar, İ?,haru ni'meti'lİslam ve işharu ni]f.meti'l-ecram, el'Avali, Kenzü'l-eyyam (imam) fi ma'rifeti's-sünen ve'l-a]Jkam, Mecmu'u gureri'l-feva'id ve men§UIU düreri'l-]f.ala'id, Ne§rü'd-dürer, Nesebü (Ensabü) '1-mu]Jaddi§in ile '1-aba' ve '1-büldan, el-El]f.iib, es-Sabı]f. ve'l-lahi]f., elMüttefi]f. ve'l-müfteri]f., el-Mul]telif ve'l -mü'telif(ibn MakOla'nın ei-İkmal'ine zeyil olarak yazılmıştır). Mu'cemü'şşüyul] ( 400'ü kadın olmak üzere 3400 hocasının isimlerini kaydettiği bir eserdir). Ravi:atü ~1-evliya' fi mescidi ilya, Selvetü '1-va]Jid, eş-Şafi fi't-tıb, el- 'İ]f.dü'lta'i]f. fi 'uyuni al]bari'd-dünya ve mehasini tevarihi'l-hala'ik, el-Kafi fi's-saİa]J, 'Uyunü 'l-fe~a'id (.Gurerü '1-fev·~;id, altı ci lt )Zehebl. A'lamü 'n-nübela', xxııı. 133; Kütübl, IV, 3 7)), Nehcü '1-işabe ii ma'rifeti'ş-şa]Jabe, Cennetü'n-nai:ırin
fi ma'rifeti't-tabi'in, ez-Zehr fi me]Jasini şu'ara'i'l- 'aşr, Mena]f.ıbü'l-İmam eş-Şafi'i, N üzhetü '1-vera (~ıra) fi al] bdri (Ümmi)'l-]f.ura, Şer]Ju'l-Mufaşşal (Zemahşerl'nin el-Mufaşşalfi'n-naQ.v'inin şer
hidir). Şer]Ju Hırzi'l-emani(Şatıbl'ye ait eserin şerhidir).
BİBLİYOGRAFYA :
İbnü ' n-Necdir ei-Bağdad1, :j;eylü Tar1/]i Bagdad (nşr. Kayser EbO Ferah) . Beyrut, ts. (Dilrü'lkitilbi'l-Arab1). neşredenin girişi, I, s. e-kc; a.mlf., ed-Dürretü 'ş-şemine fi tar1/]i'l-/11edine ( Fas1. Şifa'ü 'l-garam içinde. nşr. Lecne). Kahire 1376/ 1956, neşredenin girişi, Il, 318-320; a.e. (n ş( M. Zeynühüm M. Azb). Kahire 1416/1995, neşredenin girişi , s. 14-16; Yaküt, Mu 'cemü'l-üdeba', XIX, 49-51; İbnü'l-Müstevfi, Tari/] u Erbil (nş r. Sa ml es-Sakkar). Bağda d 1980, Il, 560-563; İbnü 'ş-Şa"ar, ~ala'idü'l-cüman fi fera'idi şu'ara'i hti?e 'z-zaman (n ş r. Fuat Sezgin). Frankfurt 1410/1990, V, 434-438; izzeddin Ebü'I-Kasım Ahmed b. Muhammed ei-Hüseyn1, Şılatü't-Tekmile li-vefeyati'n-nal):ale, Köprülü Ktp ., Fazı! Ahmed Paşa, nr. ll O 1, vr. 36; Zeheb1, Te;;:kiretü'l-f:ıuffii?, IV, 1428-1429; a.mlf .. A'lamü'nnübela', XXIII, 131-134; a.mlf .. :j;eylü Tari/] i Bag da d: ei-Mul]taşarü '1-mu/:ıtacü il ey h min tar1/]i'l-/:ıtifı? Ebi 'Abdillah ibni'd-Dübeyşi, Beyrut 1405/1985, s. 78; Ahmed b. Aybek ed-Dimyat1, ei-Müstefad min leyli Taribi Bagdad (n ş( Kayser E bO Fe ra h). Haydarabad 13911 1971 --+ Beyrut, ts. (Darü ' l-kütübi'l-ilmiyye). neşredenin girişi , s. e-ya ; a .e. (nşr. M. Mev!Od Halef- Beşşar Avvad Ma'rQf), Beyrut 1406/ 1986, s. 75-76 ; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 11-46; Kütüb1. Fevatü '1-Vefeyat, IV, 36-37; Sübk1. Tabal):at (Tanahl) , VIII, 98-99; İbn Kad1 Şühbe, Tabal):atü 'ş-Şa{i'iyye, II , 124-125; Sehav1. el-i'lan bi't-tevbil], s. 222, 238, 254, 274; Keş{ü'?-?Unün, I, 30, 73, 179-180, 288 , 607 , 648,739, 925; 11,960,999,1184, 1201,1356,1509,1513,1585, 1774-1775, 1840; Sı d dik Hasan Han, et-Ta cü '1-mükellel (n ş( Abdülhak1m Şerefeddin). Beyrut 1404/1983, s. 180-181 ; Brockelmann, GAL, I, 442-443; Suppl., s. 563-565; J. Sauvaget, La mosquee omeyyadede/11edine,Paris 1947,s. 26-27 ; Nac1 Ma'rQf. Tari/] u 'ulema'i'I-Müstanşıriyye, Kahire 1976, I, 236-238;A. Fischer, "Neue Auszüge aus ad-Dahabi und ıbn an-Nağğar'', ZDMG, XLIV (I 890). s. 401-444; Caesar E. Far ah, "Ib n alNajjar: a neglected Arabic Historian", JAOS, LXXXIV (ı 964). s. 220-230; a.mlf. , "Ib n alNaQjQjar" , Ef2 (İng.). III, 896-897; Macid ez-Zeheb1, "el-Mücelledü'l-'aşir li-Zeyli't-Tiirlb liMedlneti's-selam ve atıbaru fuzala'ihe'l-a<tam ve men veredeha mine'l-enam" , /11/11/11A ( Küveyt). XXVI/2 (ı 982). s. 745-755; Hasan Ensar1, "İbn Neccar", DMBi, V, 35-38; Beşşar Awad Ma'rQf, "ibnü'n-Neccar el-Bagdadl", Mevsü'atü '1-f:ıaçlareti'l-islamiyye, Arnman 1993, s. 295-298. li! SAMI ES-SAKKAR
ı İBNÜ'n-NECCAR el-FÜTÜHI ı
(~~~.)~lw;l)
EbCt Bekr (Ebü'l-Beka) Tqkıyyüddln Muhammed b. Ahmed
b. Abdilaz1z ei-FütCthl (ö. 972/1564)
L Hanbeli fakihi, kadılkudat.
_j
898 (1492-93) yılında Kahire'de doğdu .
Temel eğitimini, Mısır'ın son Hanbeli kadılkudatlarından olan babasından ve bölgenin diğer alimlerinden aldı. Bilgisini ve
tecrübesini arttırmak için Şam'a giderek bir süre orada kaldı. Dini ilimle.rde. özellikle de fıkıh. usul ve Arap dili gramerinde kendini yetiştirerek yaşadığı dönemde Hanbeli mezhebinin en önde gelen
şahsiyetlerinden biri oldu. ilminin yanı sıra ahlak ve yaşayışıyla da toplumun saygısını kazanan İbnü 'n-Neccar Hanbeli kadılkudatı olarak tayin edildi. Böylece yargı, öğretim ve fetva işlerinde babasının
yerini aldı. 955'te ( 1548) hacca gitti. İbnü'l-İmad. İbnü'l-Gazzl ve İbn Şattl gibi müellifler. İbnü'n-Neccar' ın 980 (1572) yılı civarında vefat ettiğini söylemekteyse de onun arkadaşı Abdülkadir b. Mu
hammed el-Cezlrl'nin Dürerü 'l-ferô'idi '1-muna??ama adlı eserine atıfta . bulunan
İbn Humeyd (es-Süf:ıubü'l-vabile,ıı, 856) ölüm tarihini 18 S afer 972 (25 Eylül 1564) olarak vermektedir. Cenaze namazını oğ
lu Muvaffakuddin Ezher Camii'nde kıldırdıktan sonra vasiyeti üzerine Kahire'deki Türbetülmücavirln 'de Şemseddin el-Alkaml'nin kabri civarında. Zeynüddin ellrakl'nin mezarına yakın bir yere defne
dildi.
Ders arkadaşı Abdülkadir el-Cezlrl. Şehabeddin eş-Şüveykl'nin Medine 'de ve onun öğrencisi Musa el-Hacdıvl'nin Şam'
da vefatından sonra İslam dünyasında İ b-
lbnü'n·Neccar eı·Fütühi'nin Mul]taşarü 't· Ta/:ırir adlı ese· ri nin son sayfası (Chester Beatty Libraıy, nr. 3292/6)
nü'n-Neccar'dan daha büyük bir Hanbeli alimi kalmadığın ı belirtmekte (a.g.e., ll , 855 ), Abdülvehhab eş-Şa'ranl ise vefatıyla birlikte Mısır'da Hanbeli mezhebinin de söndüğü söylenen İbnü'n-Neccar'Ia kırk yıla yakın dostluğu bulunduğunu ve onun kadar edepli bir kişi görmediğini kaydetmektedir (Kemaleddin el-Gazzl, s. ı 4 ı -
142)
Eserleri. 1. Müntehe'1-irôdôt fi cem'i'1-Mu~ni' ma'a't-Ten~ilJ. ve ziyôdôt (1-111,
Beyrut, t s. JAlemü' l-kütübJ, BuhGtl'nin şe rhiyl e birl ikte) . Müellifin Şam'da iken yazdığı bu kitap, Muvaffakuddin İbn Kudame'nin çok rağbet gören e1 -Mu~ni'i ile Ali b. Süleyman el-Merdavl'nin et-Ten~i
f:ıu'1-müşbi' fi ta]J.riri a]J.kômi'1-Mu~ni' adlı eserlerine bazı eklemelerde bulunulup çıkarmalar yapılmak suretiyle hazırlanmıştır. Bizzat müellifi tarafından Me'unetü ü1i'n-nühô 'a1e '1-Müntehô adıyla şerhedilen eser üzerine başka birçok şerh ve haşiye yazılmıştır (Abdullah b. Ali es-Sü bey'T, s. 298) . Bunlar arasında BuhGtl'nin De~ö.'i]fu ü1i 'n-nühô 1i-Ş er]J.i'1-Müntehô (Şerf:ıu Müntehe'l-iradat) adlı şerhiyle(l-111 , Beyrut, t s. !A iemü' l-kütübl; 1- IV, Kah i re 13 ı 9- I 320 IKeşşa{ü '1-!cına'ı n kenarında i) İrşôdü üli'n-nühô li-De~ö.'i]fı '1-Müntehô adlı haşiyesi en meşhurla-
. rındandır. Ayrıca Mer'T b. Yusuf. Müntehe'1-irôdôt ile Haccav'i'nin e1-İ~nô'ını Gö.yetü'1-müntehô fi'1-cem' beyne'1-İ}fnô' ve'l-Müntehô adıyla bir araya getirmiştir (nşr. M . CemTI eş-Şattl- M. Züheyreş-Şavlş, 1-111, Dımaşk 1378). Hanbell mezhebinin müteahhir alimlerinin çok itibar ettikleri. fıkıh dersleri ve fetvaları için el kitabı olarak kullandıkları Münteh e'1-irôdat daha sonraki Hanbeli literatürünü de etkilemiştir. Mesela Mer'l b. Yusufun Delilü 'Hô1ib 1i-ney1i'1-metô-1ib adlı eseri (nşr. Abdullah Ömer el-BarGdl, Beyrut 1985) adeta Müntehe'1-irôdôt'ın bir muhtasarı gibidir. 2. e1-Mu]J.teberü '1-mübteker şerf:ıu '1-Mul]taşar
(Şerf:ıu'l-Kevkebi 'l-münir). İbnü'n-Neccar. Merdavl'nin Hanbeli mezhebinin temel usul kaynaklarından biri olan Ta]J.rirü'1-men]fü1 fi tehg,ibi 'ilmi'l-uş0.1 adlı eserini Mul]taşarü 't-Ta]J.rir ( el-Kevkebü '1-münir) adıyla ihtisar etmiş (Chester Beatty Library, nr. 3292/6 Jmüellifhattıj).ardın
dan bu muhtasara e1-Mu]J.teberü'1-mübteker şer]J.u'1-Mul]taşar ismiyle bir şerh yazmıştır. Şerhi Muhammed Hamid elFıkl yayımlamışsa da (Kah i re ı 372/ 1953) bu neşir eksik bir nüshadan yapıldığı için orüinal metnin ancak üçte biri kadardır. Daha sonra Muhammed ez-Zühayllve Ne
zih Hammad, çeşitli nüshalarıyla karşılaş-
iBNÜ'n-NEDIM
tırmak suretiyle şerh in tamamının ilmi neşrini yapmışlardır (1-IV, Dımaşk 1400-1402/ 1980- ı 982) ibnü'n-Neccar'ın kütüphane kayıtlarında Arapça gramerine ve Kur 'an tecvidine dair bazı küçük risale
lerine de rastlanmaktadır (Süleymaniye Ktp. , Esad Efend i , nr. 363, vr. 16-29).
BİBLiYOGRAFYA :
İbnü ' n-Necdır ei-Fütühi. Şerl:ıu '1-Kevkebi 'Lmünir ( n ş r. Muhammed ez-Zühayll- Nezih Hammad). Dımaşk 1400/1980, neşredenlerin girişi, 1, 12; Buhütl. Şerf:ıu Müntehe'L-iradat, Beyrut, ts. (Aie mü ' l-kütüb) , 1, 3-9; Keşfü '?-?Un ün , ll , 1853; İbnü'I-imad , Şe;;:erat, VIII , 390; Kemaleddin ei-Gazzl. en·f'la'tü '1-ekmel (n ş r. Muhammed Mu tl' ei -H afız- Niza r Abaza). Dımaşk 1402/1982, s. 141 - 142; İbn Humeyd. es-Süf:ı ubü 'L-vabile 'ala dara'if:ı i'L-Ijanab ile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebu Zeyd- Abdurrahman b. Sül eyman el-Useymln). Beyrut 1416/1996, ll , 854-858; Muhammed eş-Şattl. Mui)taşaru Tabaf!;ati'L-Ijanabile (n şr. Fevvaz ez-Zemerll) , Beyrut 1406/1986, s. 96-97 ; Brockelmann , GAL Suppl., ll, 447 ; Karatay, Arapça Basma /ar, s. 340, 377; Zirikll, etA' lam, VI , 233; A. J . Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist o{ the Arabic Manuscrip ts, Dublin 1955, ll , 17 ; VII, 110; Kehha le, Mu'cemü 'L-mü 'e lli{fn, VIII, 276·277 ; Abdülkadir b. Bedran . el-Medl)al ila me;;:hebi 'L·İmam Af:ımed b. !jan bel (nşr. Abdulla h b. Abdül muhsin et-Türk!). Beyrut 1405/1985, s. 439-441 , 461 ; Abdullah b. Ali es-Sübey'i. ed-Dürrü '1-münaçlçlad fi esma' i kütübi m e?hebi'L-imam Af:ımed (n ş r. Ömer b. Ga rame el-Amrl] , Beyrut 1416/1996, s. 296·298; Ferhat Koca, "Hanbeli Mezhebi" , DİA, xv. 541 -542.
[1ii!l F ERHAT KoCA
İBNÜ'n-NECCAR er-RAzi
L (bk. NECCAR, Hüseyin b. Muhammed). _ı
L
İBNÜ'n-NEDiM (~...Wl .:,-!1 )
Ebü'l-Ferec Muhammed b. Ebf Ya'küb İshak
b. Muhammed b. İshak en-Nedfm (ö. 385/995 [?])
Arap bibliyografya alimi, el-Fihrist adlı eserin müellifi.
_j
Hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Bağ
dat'ta yaşadığı ve orada öldüğü biliniyor
sa da doğum tarihi kesin olarak belli değildir. e1-Fihrist'te (s. 330), Hariclfukahasından olan dostu Serdal'den söz ederken onu 340'ta (951) gördüğünü ve kitaplarının listesini aldığını belirtir. Anılan
tarihte bu alim le tanışıp dostluk kuracak kadar olgun bir yaşta olduğuna göre 320 (932) yılı civarında doğduğu söylenebilir. Ailesi hakkında bilgi bulunmadığı gibi ibnü'n-Nedlm künyesini alış sebebi de tar
tışmalıdır. Kendisinin, babasının veya de-
171