~ld~~Jil;i ,J,.L;~~J~~ t f ''J -c · tecrübesini arttırmak için Şam'a giderek bir süre orada kaldı. Dini ilimle.rde. özel likle de fıkıh. usul ve Arap dili gramerin de kendini

iBNÜ'n-NECCAR ei-BAGDADf

1 - '<:ı. i.~ 't.\~\:.\-ı~ ll. t? ı \ t ~~ı'?_, ~, r• · r~~ ,( ~~~ · ~-~~t: t~ I' ~· · -il:ct.;;~_,~w~;.;ı~~ '?" ~,... ~ ~ . (i" q- ~ '. ~ J'< c .. ~ 1 • - 1 r- -..! '-::: ' t-- \. ~

A~G·AH0i.ı~y-:JI~~~j)l.üı41 ~».r'J6~J-.:ji,Ui..:::'W_,~!;;)~.t.: % Ll_,~~~ l;.;ıJ>J_);~:!. WG LJ:.I--'::";JI ~f "'-:'lbl.ıL..-:_, ,;JjJj • ..Jv)(;~lil.L..ı.~ ·~Lı~b.;bG •~i-r.!J~k_,;.Jyj?Joç /, ~ld~~Jil;i_,J,.L;~~J~~ ..-.

.•. ı....k; •• .J''

k't;ı..!PL•:ılfı't~ ·~:!~)ıywy)lı.\112,: ' } J;'_;ı~l:::L,&.::.~:..ı,J>_,~-~~~-".% l.ıi,._, ı 0J- ..,:;_,~~~1,[,:.~ 91&:j~_,.-~~l#~U.JI~ t f -'.~ itl~,I~JI~_;-;tj,:>_,, ~_A_c!'L:.ı ı

. . y\4:. t.UI . '-"' -.cV<\ J 1 · [J. 'L.YI""· ,_.. ~__::OJ.ö.:l1~.V4~_,~ı;;:~;~t.f.:.frltl.o: L ' . . ~. , IJ.'-'-" .. U: V; '-C ':1 (;J. - ~~\ı

~~JWi,~-Y.JI(~~vıt-~1~~~ ''J ı_(,~ i;b~;\.W l.;:..,....tc..L'u.rJI~G .· , ~,~~· t;,IJ<~h,<-J~.JJ~.l.!H~_!,L.~IL!).I_;,;;J' "' ~~~)l:~~~~~t~J.iı;::ıı ~~

-c L'AI,ı".:"~~;_.t. i'l•)_ı""J~.;O_,.j).,'),u..~_ü.:'.j..JlJ$:fll +)ILG•w!,.<l~~Y.~.f..,Cl.ıblr"il "--= J J. . • " ... 1. • •

. LL,~.ıı\L<ı>_u;iı,>)6LJ..Jl~...Piv.d,.:J!Y.I~ ~ı · · ;il ' ' .. ~

~~ '.!,PlldG_,~..;:,.l_ı..J~.; .. ..:ı' ,..::;-: ,ı.~>~ ~1 I,J..ıil.;,?U.__:..ı..J?. 1 ~ .:;r~ L~ " · . - . V"' ...:;.

:ı.~ ... ,:J!J A- " ... :r~l~·.ıL?.J.~~_,;,;,ı ::ı.IJ~ I '.7" IF_,..,t.;:..ı:_(,B.t;;..;,I~_;.;.-L; . e.~~~;· &!..; f

'~u~)~WL~lııı.-:::1()11 1 'i,_~ .!Vl...JWli.~U ıJL.!iQ.J...!.G'0-.ı;_,... •.:ıUU~· .

_ı l..,::ı ı.,LA0-JI "ıı. . .:JL;ı~;,~\:JlJ.L ~-

t'~J.~h;_, ;;;L~?-' '~\.,s:-~~-}y "-:,co_,.ıJ}_, •.• b.~ ~v~~ . [JI ~~.;;k-..::1-J>._W > ...::.!f)~ L.;>}.J,.S.j l- > ' " .• ' . . ' V.?. !J

\;

ibnü'n-Neccar ei-Bagdadi'nin Taf:ı/ı:i/ı:u 'n-nuşra bHell]fşi me'illimi dilri 'l-hicre adlı eserinin ilk iki sayfası (TSMK, nı. ·

Ahmed, nr. 3034)

kıyyüddin el-Fasl'nin İbn Rafi'in eserin­den seçerek meydana getirdiği el-Mün­tel]abü '1-mul]tar el-mü~eyyel bihi 'ala Taril]i İbni'n-Neccar ise Abbas el-Az­zavl tarafından yayımlanmıştır (Bağdat 1938). Z. ed-Dürretü'§-§emine. İbnü'n­Neccar'ın Medine'de S9Z'de (1196) ta­mamladığı belirtilen (Ahmed b. Ay be k ed­Dimyatl)nşr. M. MeviGd HalefJ. neşrede­nin girişi, s. 22) ve bir mukaddimenin ar­dından Medine'de İslam öncesi ve sonra­sı yaşanan önemli olaylar, şehrin coğrafi yapısı, bu şehirde bulunmanın faziletle­ri, Mescid-i Nebevl'nin değeri ve şehrin diğer mescidleri gibi konuların daha çok hadisler ışığında incelendiği on sekiz bö­lümden meydana gelen bir eserdir. Salih Muhammed Cemal'inA]]baru Medine­ti'r-Resul: ed-Dürretü'§-§emine adıyla neşrettiği kitap (Kahire ı 366; Beyrut 1391/ 1971; Mekke 140 I /1981) daha sonra Fasl'­nin Şita'ü'l-garam'ı ile birlikte basılmış (Kahire 1376/ 1956, ll, 217-406). ayrıca Mu­hammed Zeynühüm Muhammed Azb tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1416/ 1995) . 3. Ta]J]f.ilsu 'n-nuşra bi-tell]işi me'alimi dari'l-hicre (TSMK., llL Ahmed, nr. 3034). 4. el-Kemal fi al]bô.ri (ma'rife­ti)'r-rical. Baş tarafı eksik bir nüshası Mektebetü camiati'l-hikme'de (nr. 162) bulunan eser yanlışlıkla Beyhaki'ye de nis­bet edilmiştir (a.g.e.)nşr. Kayser EbG Fe­rahJ. neşredenin girişi , s. h) .

170

İbnü 'n-Neccar'ın kaynaklarda adı ge­çen diğer eserleri de şunlardır: el-Kame­rü '1-münir fi'l-müsnedi'l-kebir, İl]ba­rü '1-müştô.]f. ila al]bô.ri'l-'uşşa]f., el-Ez­har fi enva'i'l-eş'ar, İ?,haru ni'meti'l­İslam ve işharu ni]f.meti'l-ecram, el­'Avali, Kenzü'l-eyyam (imam) fi ma'ri­feti's-sünen ve'l-a]Jkam, Mecmu'u gu­reri'l-feva'id ve men§UIU düreri'l-]f.a­la'id, Ne§rü'd-dürer, Nesebü (Ensa­bü) '1-mu]Jaddi§in ile '1-aba' ve '1-bül­dan, el-El]f.iib, es-Sabı]f. ve'l-lahi]f., el­Müttefi]f. ve'l-müfteri]f., el-Mul]telif ve'l -mü'telif(ibn MakOla'nın ei-İkmal'i­ne zeyil olarak yazılmıştır). Mu'cemü'ş­şüyul] ( 400'ü kadın olmak üzere 3400 ho­casının isimlerini kaydettiği bir eserdir). Ravi:atü ~1-evliya' fi mescidi ilya, Sel­vetü '1-va]Jid, eş-Şafi fi't-tıb, el- 'İ]f.dü'l­ta'i]f. fi 'uyuni al]bari'd-dünya ve me­hasini tevarihi'l-hala'ik, el-Kafi fi's-sa­İa]J, 'Uyunü 'l-fe~a'id (.Gurerü '1-fev·~;id, altı ci lt )Zehebl. A'lamü 'n-nübela', xxııı. 133; Kütübl, IV, 3 7)), Nehcü '1-işabe ii ma'rifeti'ş-şa]Jabe, Cennetü'n-nai:ırin

fi ma'rifeti't-tabi'in, ez-Zehr fi me]Ja­sini şu'ara'i'l- 'aşr, Mena]f.ıbü'l-İmam eş-Şafi'i, N üzhetü '1-vera (~ıra) fi al] bd­ri (Ümmi)'l-]f.ura, Şer]Ju'l-Mufaşşal (Ze­mahşerl'nin el-Mufaşşalfi'n-naQ.v'inin şer­

hidir). Şer]Ju Hırzi'l-emani(Şatıbl'ye ait eserin şerhidir).

BİBLİYOGRAFYA :

İbnü ' n-Necdir ei-Bağdad1, :j;eylü Tar1/]i Bag­dad (nşr. Kayser EbO Ferah) . Beyrut, ts. (Dilrü'l­kitilbi'l-Arab1). neşredenin girişi, I, s. e-kc; a.mlf., ed-Dürretü 'ş-şemine fi tar1/]i'l-/11edine ( Fas1. Şi­fa'ü 'l-garam içinde. nşr. Lecne). Kahire 1376/ 1956, neşredenin girişi, Il, 318-320; a.e. (n ş( M. Zeynühüm M. Azb). Kahire 1416/1995, neş­redenin girişi , s. 14-16; Yaküt, Mu 'cemü'l-üde­ba', XIX, 49-51; İbnü'l-Müstevfi, Tari/] u Erbil (nş r. Sa ml es-Sakkar). Bağda d 1980, Il, 560-563; İbnü 'ş-Şa"ar, ~ala'idü'l-cüman fi fera'idi şu'a­ra'i hti?e 'z-zaman (n ş r. Fuat Sezgin). Frankfurt 1410/1990, V, 434-438; izzeddin Ebü'I-Kasım Ahmed b. Muhammed ei-Hüseyn1, Şılatü't-Tek­mile li-vefeyati'n-nal):ale, Köprülü Ktp ., Fazı! Ahmed Paşa, nr. ll O 1, vr. 36; Zeheb1, Te;;:kire­tü'l-f:ıuffii?, IV, 1428-1429; a.mlf .. A'lamü'n­nübela', XXIII, 131-134; a.mlf .. :j;eylü Tari/] i Bag da d: ei-Mul]taşarü '1-mu/:ıtacü il ey h min tar1/]i'l-/:ıtifı? Ebi 'Abdillah ibni'd-Dübeyşi, Beyrut 1405/1985, s. 78; Ahmed b. Aybek ed-Dimyat1, ei-Müstefad min leyli Taribi Bag­dad (n ş( Kayser E bO Fe ra h). Haydarabad 13911 1971 --+ Beyrut, ts. (Darü ' l-kütübi'l-ilmiyye). neşredenin girişi , s. e-ya ; a .e. (nşr. M. Mev­!Od Halef- Beşşar Avvad Ma'rQf), Beyrut 1406/ 1986, s. 75-76 ; ayrıca bk. neşredenin giri­şi, s. 11-46; Kütüb1. Fevatü '1-Vefeyat, IV, 36-37; Sübk1. Tabal):at (Tanahl) , VIII, 98-99; İbn Kad1 Şühbe, Tabal):atü 'ş-Şa{i'iyye, II , 124-125; Sehav1. el-i'lan bi't-tevbil], s. 222, 238, 254, 274; Keş{ü'?-?Unün, I, 30, 73, 179-180, 288 , 607 , 648,739, 925; 11,960,999,1184, 1201,1356,1509,1513,1585, 1774-1775, 1840; Sı d dik Hasan Han, et-Ta cü '1-mükellel (n ş( Abdülhak1m Şerefeddin). Beyrut 1404/1983, s. 180-181 ; Brockelmann, GAL, I, 442-443; Suppl., s. 563-565; J. Sauvaget, La mosquee omeyyadede/11edine,Paris 1947,s. 26-27 ; Na­c1 Ma'rQf. Tari/] u 'ulema'i'I-Müstanşıriyye, Ka­hire 1976, I, 236-238;A. Fischer, "Neue Auszüge aus ad-Dahabi und ıbn an-Nağğar'', ZDMG, XLIV (I 890). s. 401-444; Caesar E. Far ah, "Ib n al­Najjar: a neglected Arabic Historian", JAOS, LXXXIV (ı 964). s. 220-230; a.mlf. , "Ib n al­NaQjQjar" , Ef2 (İng.). III, 896-897; Macid ez-Ze­heb1, "el-Mücelledü'l-'aşir li-Zeyli't-Tiirlb li­Medlneti's-selam ve atıbaru fuzala'ihe'l-a<tam ve men veredeha mine'l-enam" , /11/11/11A ( Kü­veyt). XXVI/2 (ı 982). s. 745-755; Hasan Ensar1, "İbn Neccar", DMBi, V, 35-38; Beşşar Awad Ma'rQf, "ibnü'n-Neccar el-Bagdadl", Mevsü'a­tü '1-f:ıaçlareti'l-islamiyye, Arnman 1993, s. 295-298. li! SAMI ES-SAKKAR

ı İBNÜ'n-NECCAR el-FÜTÜHI ı

(~~~.)~lw;l)

EbCt Bekr (Ebü'l-Beka) Tqkıyyüddln Muhammed b. Ahmed

b. Abdilaz1z ei-FütCthl (ö. 972/1564)

L Hanbeli fakihi, kadılkudat.

_j

898 (1492-93) yılında Kahire'de doğdu .

Temel eğitimini, Mısır'ın son Hanbeli ka­dılkudatlarından olan babasından ve böl­genin diğer alimlerinden aldı. Bilgisini ve

tecrübesini arttırmak için Şam'a giderek bir süre orada kaldı. Dini ilimle.rde. özel­likle de fıkıh. usul ve Arap dili gramerin­de kendini yetiştirerek yaşadığı dönem­de Hanbeli mezhebinin en önde gelen

şahsiyetlerinden biri oldu. ilminin yanı sı­ra ahlak ve yaşayışıyla da toplumun say­gısını kazanan İbnü 'n-Neccar Hanbeli ka­dılkudatı olarak tayin edildi. Böylece yar­gı, öğretim ve fetva işlerinde babasının

yerini aldı. 955'te ( 1548) hacca gitti. İb­nü'l-İmad. İbnü'l-Gazzl ve İbn Şattl gibi müellifler. İbnü'n-Neccar' ın 980 (1572) yılı civarında vefat ettiğini söylemektey­se de onun arkadaşı Abdülkadir b. Mu­

hammed el-Cezlrl'nin Dürerü 'l-ferô'idi '1-muna??ama adlı eserine atıfta . bulunan

İbn Humeyd (es-Süf:ıubü'l-vabile,ıı, 856) ölüm tarihini 18 S afer 972 (25 Eylül 1564) olarak vermektedir. Cenaze namazını oğ­

lu Muvaffakuddin Ezher Camii'nde kıldır­dıktan sonra vasiyeti üzerine Kahire'deki Türbetülmücavirln 'de Şemseddin el-Al­kaml'nin kabri civarında. Zeynüddin el­lrakl'nin mezarına yakın bir yere defne­

dildi.

Ders arkadaşı Abdülkadir el-Cezlrl. Şe­habeddin eş-Şüveykl'nin Medine 'de ve onun öğrencisi Musa el-Hacdıvl'nin Şam'­

da vefatından sonra İslam dünyasında İ b-

lbnü'n·Neccar eı·Fütühi'nin Mul]taşarü 't· Ta/:ırir adlı ese· ri nin son sayfası (Chester Beatty Libraıy, nr. 3292/6)

nü'n-Neccar'dan daha büyük bir Hanbeli alimi kalmadığın ı belirtmekte (a.g.e., ll , 855 ), Abdülvehhab eş-Şa'ranl ise vefatıy­la birlikte Mısır'da Hanbeli mezhebinin de söndüğü söylenen İbnü'n-Neccar'Ia kırk yıla yakın dostluğu bulunduğunu ve onun kadar edepli bir kişi görmediğini kaydet­mektedir (Kemaleddin el-Gazzl, s. ı 4 ı -

142)

Eserleri. 1. Müntehe'1-irôdôt fi cem'i'1-Mu~ni' ma'a't-Ten~ilJ. ve ziyôdôt (1-111,

Beyrut, t s. JAlemü' l-kütübJ, BuhGtl'nin şe r­hiyl e birl ikte) . Müellifin Şam'da iken yaz­dığı bu kitap, Muvaffakuddin İbn Kuda­me'nin çok rağbet gören e1 -Mu~ni'i ile Ali b. Süleyman el-Merdavl'nin et-Ten~i­

f:ıu'1-müşbi' fi ta]J.riri a]J.kômi'1-Mu~ni' adlı eserlerine bazı eklemelerde bulunu­lup çıkarmalar yapılmak suretiyle hazır­lanmıştır. Bizzat müellifi tarafından Me­'unetü ü1i'n-nühô 'a1e '1-Müntehô adıy­la şerhedilen eser üzerine başka birçok şerh ve haşiye yazılmıştır (Abdullah b. Ali es-Sü bey'T, s. 298) . Bunlar arasında BuhG­tl'nin De~ö.'i]fu ü1i 'n-nühô 1i-Ş er]J.i'1-Müntehô (Şerf:ıu Müntehe'l-iradat) adlı şerhiyle(l-111 , Beyrut, t s. !A iemü' l-kütübl; 1- IV, Kah i re 13 ı 9- I 320 IKeşşa{ü '1-!cına'ı n kenarında i) İrşôdü üli'n-nühô li-De~ö.'i­]fı '1-Müntehô adlı haşiyesi en meşhurla-

. rındandır. Ayrıca Mer'T b. Yusuf. Münte­he'1-irôdôt ile Haccav'i'nin e1-İ~nô'ını Gö.yetü'1-müntehô fi'1-cem' beyne'1-İ}fnô' ve'l-Müntehô adıyla bir araya ge­tirmiştir (nşr. M . CemTI eş-Şattl- M. Zü­heyreş-Şavlş, 1-111, Dımaşk 1378). Hanbe­ll mezhebinin müteahhir alimlerinin çok itibar ettikleri. fıkıh dersleri ve fetvaları için el kitabı olarak kullandıkları Münte­h e'1-irôdat daha sonraki Hanbeli litera­türünü de etkilemiştir. Mesela Mer'l b. Yusufun Delilü 'Hô1ib 1i-ney1i'1-metô-1ib adlı eseri (nşr. Abdullah Ömer el-BarG­dl, Beyrut 1985) adeta Müntehe'1-irô­dôt'ın bir muhtasarı gibidir. 2. e1-Mu]J.­teberü '1-mübteker şerf:ıu '1-Mul]taşar

(Şerf:ıu'l-Kevkebi 'l-münir). İbnü'n-Neccar. Merdavl'nin Hanbeli mezhebinin temel usul kaynaklarından biri olan Ta]J.rirü'1-men]fü1 fi tehg,ibi 'ilmi'l-uş0.1 adlı eseri­ni Mul]taşarü 't-Ta]J.rir ( el-Kevkebü '1-mü­nir) adıyla ihtisar etmiş (Chester Beatty Library, nr. 3292/6 Jmüellifhattıj).ardın­

dan bu muhtasara e1-Mu]J.teberü'1-müb­teker şer]J.u'1-Mul]taşar ismiyle bir şerh yazmıştır. Şerhi Muhammed Hamid el­Fıkl yayımlamışsa da (Kah i re ı 372/ 1953) bu neşir eksik bir nüshadan yapıldığı için orüinal metnin ancak üçte biri kadardır. Daha sonra Muhammed ez-Zühayllve Ne­

zih Hammad, çeşitli nüshalarıyla karşılaş-

iBNÜ'n-NEDIM

tırmak suretiyle şerh in tamamının ilmi neşrini yapmışlardır (1-IV, Dımaşk 1400-1402/ 1980- ı 982) ibnü'n-Neccar'ın kütüp­hane kayıtlarında Arapça gramerine ve Kur 'an tecvidine dair bazı küçük risale­

lerine de rastlanmaktadır (Süleymaniye Ktp. , Esad Efend i , nr. 363, vr. 16-29).

BİBLiYOGRAFYA :

İbnü ' n-Necdır ei-Fütühi. Şerl:ıu '1-Kevkebi 'L­münir ( n ş r. Muhammed ez-Zühayll- Nezih Ham­mad). Dımaşk 1400/1980, neşredenlerin girişi, 1, 12; Buhütl. Şerf:ıu Müntehe'L-iradat, Beyrut, ts. (Aie mü ' l-kütüb) , 1, 3-9; Keşfü '?-?Un ün , ll , 1853; İbnü'I-imad , Şe;;:erat, VIII , 390; Kemaled­din ei-Gazzl. en·f'la'tü '1-ekmel (n ş r. Muhammed Mu tl' ei -H afız- Niza r Abaza). Dımaşk 1402/1982, s. 141 - 142; İbn Humeyd. es-Süf:ı ubü 'L-vabile 'ala dara'if:ı i'L-Ijanab ile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebu Zeyd- Abdurrahman b. Sül eyman el-Usey­mln). Beyrut 1416/1996, ll , 854-858; Muham­med eş-Şattl. Mui)taşaru Tabaf!;ati'L-Ijanabile (n şr. Fevvaz ez-Zemerll) , Beyrut 1406/1986, s. 96-97 ; Brockelmann , GAL Suppl., ll, 447 ; Ka­ratay, Arapça Basma /ar, s. 340, 377; Zirikll, et­A' lam, VI , 233; A. J . Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist o{ the Arabic Manuscrip ts, Dublin 1955, ll , 17 ; VII, 110; Kehha le, Mu'ce­mü 'L-mü 'e lli{fn, VIII, 276·277 ; Abdülkadir b. Bedran . el-Medl)al ila me;;:hebi 'L·İmam Af:ımed b. !jan bel (nşr. Abdulla h b. Abdül muhsin et-Tür­k!). Beyrut 1405/1985, s. 439-441 , 461 ; Abdul­lah b. Ali es-Sübey'i. ed-Dürrü '1-münaçlçlad fi esma' i kütübi m e?hebi'L-imam Af:ımed (n ş r. Ömer b. Ga rame el-Amrl] , Beyrut 1416/1996, s. 296·298; Ferhat Koca, "Hanbeli Mezhebi" , DİA, xv. 541 -542.

[1ii!l F ERHAT KoCA

İBNÜ'n-NECCAR er-RAzi

L (bk. NECCAR, Hüseyin b. Muhammed). _ı

L

İBNÜ'n-NEDiM (~...Wl .:,-!1 )

Ebü'l-Ferec Muhammed b. Ebf Ya'küb İshak

b. Muhammed b. İshak en-Nedfm (ö. 385/995 [?])

Arap bibliyografya alimi, el-Fihrist adlı eserin müellifi.

_j

Hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Bağ­

dat'ta yaşadığı ve orada öldüğü biliniyor­

sa da doğum tarihi kesin olarak belli de­ğildir. e1-Fihrist'te (s. 330), Hariclfukaha­sından olan dostu Serdal'den söz eder­ken onu 340'ta (951) gördüğünü ve ki­taplarının listesini aldığını belirtir. Anılan

tarihte bu alim le tanışıp dostluk kuracak kadar olgun bir yaşta olduğuna göre 320 (932) yılı civarında doğduğu söylenebilir. Ailesi hakkında bilgi bulunmadığı gibi ib­nü'n-Nedlm künyesini alış sebebi de tar­

tışmalıdır. Kendisinin, babasının veya de-

171