JUSTI RYCQJUII
CAPITOLIOR O M A N OCOMMENTARIUS.
In quo , llluftria ejus olim J5dificia, Sacra ? &Profana; Deorum Dearumejue nomina
:
Arcus item Triumphales , Columna?, Sta-
tua: , Tropa?a , Cololli, cateraque Orna-
menta adcurate defcribuntur : & plura alia
Aftticjuitatis Monimenta proferuntur, e-
mendantur , explicantur. x
Figurisseneis & notis Viri Philoiogi illa*
ftrata & au&a,
LUGD. BATAV*
Ex OfKcira J O A N: du VIVIE^c I o b c x c v i.
^olitij^imo j GlariJJimo &Eruditifeimo
V I R. O
PETRO DEINOTGi v. jp.
Qtxcx Latinaeque antiquitatis cura
& memoria Prceftantiffimo
|f^P?^uod'in Mufeo tuo
f (Mr&k Iconternplan multis
1 m|pfj iocis quotidie po-
feSftSJ tes-, ac toties per-
ipeculatus es;
ejus breviarium
non indiligenter nec indigefre
* 3 ex-
DEDIC ATIO,
«xpofitum faftineo ad teferre.
Nam neque Alexander Dona-
tus neque Nardinius Tarpejum
hunc montem ita confcende-
runt, ut non hic libellus quo-
q e locum fuum tueri poflit;
& certe quam debilis fuifTet
eorum labor, nifi partibus ex
-eo hauftisfefe inftruxiftent?
Sed neque ego id ago , ut
margaritam gallinaceo objici-
am : verum ut ad fcrutatorem
ante omnes alacrem , ut ad
eorundem facrorum caftifli-
mum fbdalem , ut ad eum,qui
in has altiores liteias principali
fludio penetravit , ut ad folum
Capitolii veteris capacem oc-
curram gerens sediculam non
fa>
DEDICATIO.
faemeltae ex Ephefb , non olea-
gina & coronaca velamenta,
led ipfius Romani Jovis , quonihil in terris quondam vene-
rabilius creditum. llle intan-
tis tenebris , tanta prxterito-
rum faeculorum impietate , qua?
edu&as cado templi minas pro-
ftravit ac pofl: quatuor nota
incendia penitus tandem ever-
titj
infpiravit tamen Mufam
,
c|U32 reponeret, ac fi non recidi-
vis marmoribus , certe recolle-
ctis undiquaque fruftis ac frag-
mentis excitaret aedem, cujus
gradus etiam ipfis genibus ere-
pere neminem vel eruditifli-
mum puderet. Tuquidemhu-
jus penetralis partes fingulas
* 4 men-
DEDICATIOi
mente & attentione fedula ptt*
agravifti, infpexifti, immo ex~
egifti. Non cella iii hoc mon-
te , non favifla exftitit , in quamnon vo^ipe tibifuit , caput co-
gitationemque inferere. Hinc
fpero multiplicem inde poft-
hac fore inter nos fermonem,
dc tanto magis eum fertilem
,
quo minus deftitucus ac nudus.
Id enim perquam impenfo 8c
labore 8c pretio egifti , ut quid-
quid ex ejus ruderibus conquNri & reeuperari in his oris va-
leret , in larario tuo recondi-
tum revereri & adorare polfes.
Quinimmo iftam fortunae tuas
ubertatem huc converfam ani-
mi magnieudine sequas , utnon.
mo
DEDIC ATIOtuo fblius fervitio coerceas; ve*
rum quafi patefacta holpitii
quadam fitn&itate ad eam li-
benter admittas ,quofcunque
religiofe adituros nofti. Cujus
quum me eximium teftem tua
comitas fecerit 5 fas fit mihi,
quidquid hoc deliciarum eft,
genio tuo amabili fufpendere3
Ht fi quid in hoc fatis artificio*
le teffellato opere conftituire-
cl:e , laeteris j fin , emendes,
Neque enim petis jam , ut
nomen meum edam , qui in<
una certe domo tua Batavu*-
lam Romam majori jure agno-
fcere videor, quam in univer-
la Arelate Gallulam Aufonius.
Quod fi non hic latis pro rna-
DEDICATIO.
jeftate ut Tarpeius ; certe ut
ex alterius fui cognominis ef-
ficacia Philius Jupiter tefferam
amicitiae ac fidei meae deportet,
rogo. Vale , Vir lapientifli-
me. Initio menfis tertii anni
MDCLXXXXVI,
Ty-
Typographus Le&ori S. P
Quum ftt h&c parva 3 fed exctllens Ro-
manacantiquitatisportio^ adeo fkpecon-
tigit& mihi& aliis > utfruftra a nobis exerft-
plarU hujus commentarii peterentur > tttrk-
quierim ultra dtfferre cogitationem de inftau-
randa ejus editione. Hanc denique , ut nunC
vides, profiigavi, licet non eafactlitate > quamopinabar ;Jed tamen vehementer eamfors ad-
juvit. Nam qmm id meditarer , incidi in
virum his ftudiisvalde deditum ^cujus exem-
plar (erat autem fecunda editio) videnscom-
plufcults locis notatum , intellexi multampartem ejfe emendationes , quas Rjcquim ipje
in indiculo erratorum faciendas monuerat y
fed quMfecunda editio nefcio qut neglexerat ;
quod tanto magis mirabar , quia fane id di-
ferte promittit ac venditat. Nonnevidespag.
l6zinverJuManiliiad hocufque tempus legi
Haecnunc fuerat quondam. Pag. ijjimu*$i<r$lov. Pag. 240 primo lettum Apologiae y
mox Anthopologia?. Pag. 287 Arimenfes,
(ew»da editio Arminenfis. JLtiam in cap*
xlv. q^f. 11 11 n« Atqui h<zc indicaverat
Rycquius, ut nunc edidimus cafte. Immo etiam
pagin<z$^&$^ tum pag. $66.palam tefta-
buntur dejingulorum quorundamfide. Sit mi-
hifas tacerc 9 quot non modo vitiofts littrarum
PRiEFATIO.Confufionibus ,fidintegrarum vocum intertrUmentisfcedatamillam viderem, ut me tade-ret; quodnullo modoprafhmpferam. Verumdrprater itta cemebam anuotarinonnultaadipfam materiam pertinentia , quaJicutfiatimdejiderabam addere, ita& rogarefufiinui,&impetrata inferui. Hinc etiamifla Refiduafuntnata& adfinem adjefta
; omnia, utJpero , nonftnecommodohujmfiripti, quodficut taxarefinon dubitaruntpojierioros^uicoUem Capko-linum defcribereintenderunt deinceps, ita inupudenter ingratosfi demonftrant in eo, undetantopere ornabantur, Sedidliceat, modo vtri*tasproeedat , quafruere& Vale*
I
J U S T I R Y C Q^U I
D E
CAPITOLIOR O M A N G
COMMENTARIUS.C A P U T L
Roma wmXo(p®o , Septicollis , Sc-
ptemgemina 3Septimontiumfejlusdies. Ejus Fcrix & Stren^. Mon-tesolim Agones vocatijAgomliaj
Salii Agonales , Porta Agonen-fis. Septem coUesminores Rom&Quadratae: Capitolium iisaddi*
num,G> varia ejas amplitudo. C<e-
far an *Pomoerium extenderit. TJe
Nerone , Vefpafano'
3 Trajano
item dubitatum. Plinius d cen-
furdViri Magni vindicatus.
kbem Romam Terrarum 6 M*ru umverfi Dominam olim ijriwA6$cv
tum non videri : feptem alii Ro-m£ Magna. Pomoerium Urba-
At Dionyf. Haiicarn,
2 J II S T I R Y C Q^U I
Grzci , Septicollem Latini ; aut Septemgemi-
nam , & (fi proba eft viri magni * in Varrone
conje£lura ) etiam Septimontium appellarunt.
Septem enim montes , iive colles ambitu lati-
patente complexa in tantam amplitudinem
paullatim excrevit, ut non Urbis tantum in-
ftar unius, fed tanquim <$ ohx$uw 53n™-
[jlw z, immo Orbis totius intra moenia fua
collc&i haberet.UndeDivinusilleltalke Ho-merus in y5neidos fexto :— lUa incluta Roma
Imperiumterris, ariwws dquabit Olympo :
Septemque una fibi muro circumdabit
Arces.Et ingeniofiflimus Nafo
:
3 —— Qu& de Septem t$tum circum-
fpicit Orbem
Montibus , Imperii Roma Dcnmque
locus.
Qtaudianus etiam magnifice :
4 Qu& Septem Scopulis Zonas imi-
tatur Olympi.
Cui rei » ut in myftico illo Pytbagoraorum
Septenarioatantum religbnisinefle voluerunt,
ut Romam ipfam habim Viraginis effi&am
in
i Turnebi. 4.de L L.
- Polemon Sophifta apud Gaknum.3 i.Triftium.
4 $. delaud.Sff/ic.
*De CafttoL Romano Comm. 5
in Numis aliifque Monimentis fepteno ver-
tice refidentemef5nxerint,&SEPTiMQNTiuM
(quod feptimus mons Fsmocrio jsm effet inclu-
fus) x diem feftum celebrarint. EadieRo-mani utpote ominatiore(quod Kalendis etiam
Jani & Martis faflitatum) fibi mutuo Xeniola
& ftrenas miffitabant. Difcimus e dodifHmoTertulliano , librode Idololatria : Etiam ftre-
m captanda ,& Septimontium , & bruma, , &Car* cognationis Honoraria exigenda omniai
ubi quam lubenter legerim : Septimontio&
\rumi\ nifido&ioribus aliter videtur. * Im-perator etiam ipfe R P. dabat ; teftis Sueto-
niusi, de Flaviorum ultimo : Septimon-
tiali facro quidem & Equiti panaria, &plebi
fportellas cum opfonh diftribuit* Bt , cjuo bi-
lariordieseffet, initium vefcendi primus fe-
cit. 3 Feftum autem illud non urbaratim, tan-
cjuam in exculto populo ; fed rufticatim, cpafi
A 2 amon-1 Plutarch. in Mtiis , & Varro 4. dc L. L.* Caute hac addit ; quippe Tertuttianuf ibi nomen
ipfus facri ufurfat pro folennitate tnnc ufurpata& re
tunc donari folita s ut fecermt qttoque in iocabufo
figillariorum,
2. Domit. cap.4.
3 Varrolib.4.deL. L. \rj: Refpicit Varronis verba hsecin libro V. de L. L
.
Dies feptimontium nominatus > ab heis feptem mon*<
tibusi in queis fita urbs eft-> feri*e> non fopuli , fea
montanorum modo^ ut Paganalia> qua fnnt alicujus
ka£i.
\
4 J.ust.i RychiIa montanis paganifque fiebat. credout pri-
niigenise fimplicitatjs reminifcerentur Quiri-
tes , ciim
iParva faginati luftrarent compita porci*
Taftor&ad calamos exta Ittabatovis.
Nifi forte a rufticis ea folemnia defumta, cjuis
& z Montini, feu Monte-nses Dei ve-
nerationi erant , & Paganalia , haud diflimilia
facra , celebrata. Septimontium vero in
Faftis Pontlficiis Agonalia & Agoniaappellari Verrius Flaccus autor eft , nec vana
-etymologia ; cum <5c montesipfi Agones olim
dicerentur , & Quirinalis , Agonlm : & porta
qux inter colles fita , 3 antiquiflimo nomine
Agonenfis. mde AgonaUsmtCoUini Salii, quod
eorum facellum 33tifi^^» Ao$*,aitDio-
nvfius ; haud longe fortailis ab hac porta, Sa-
turnium autem , five Capitolinum ,
rciontem anRomuIus Urbi tiix Quadrat a*7-
primum adjunxerit, fruftra difpucari cenfeo
-ab
i Propert.I'ib.4.
«ft Vetc. infcr. & Arnobius cum Auguflino. Var-ro ibidem.
3 Feftus in Agonium. *
* Atqui apudFeftum nihil deearatione> quodeffer
portainter colles ftta> fedtantum Collina,porta Ago-ncnfis <vel MgdncnGs. An igitur reliqn<e porta non
fic erant aut faltem qnodammodo , inter collest Dona-tus deducit a collibus Quirinali& Viminali , aquata ibi
flanicie conjnnBis ; at Nardinus ab ipfo nomins coUis
§tgirinalis , qui olim Agonius.
*DeCapkoL Romano Ccmm* faberuditis: nam Cornelius Tacitus, 1 mngnae
apud ornnesfidei fcriptor, ciim illiusPomce-
rium definivit , moxadjecit: Capitoliumnon a^omulo, fed % T.Tatio additttm Urbi
credidere : qua loquendi ratione rei ineertitu*
dinem fatis oftendit, Fuiffe quidem a Romir-
lo munitum in novx Urbis tutelam Diony-
ftus ofter.dit lib. iti ubi de iniriis Sabini belli
:
'Ev THT&> 5 ^ o ?a!{A,v\®t dvTiTnzfiondjclitiTS*
rd n^Ti&ii oJf uiAWjifyj©* mvSfxi; tcH' mXipt*
XiTtpov etvcy tz~$ h$cv, v^yAoripois ipvfjiuQ*
iy&gwViTbS 3 /sB^exw/^uyff cuurzS Xg$x$ > vivtt
A^tvfivQV y %c/L] t RocmlooKTvov vvjj teyi$uo*
Ssrv&Qp&wv y rjjj Xoc^y.w^st,[f Kcc^nfoT^
«^A^ftSavwv. Accedit tcftimonium Suidx >
in lexico, cjui verbis alicujus veteris fcripto-
rts fic habet : O' ^m^vh^ $ tq ri
UuKgIticv ( id eft , poft Romam Quadratamconditam ) IxZicrg tq KcL7r!Jd\iov , o t$t
x€<p<*A.»j nlKws. Muroctiamindufum Ca~pitolium fatctur Strabo lib. 5. fed pro
Avcntino Dtonyfti $ K%'i&vov Xo<pov nomi-*aat. Ego tantum credam tumultuariam
diquam munitionem fuifTe , adverfus fubi-
tos hoftium incurfus paratam. Nam Li-
vius , afiique, qui jmh inde Arcem Capitoli-
A 3 Eam ?
u Ann. 12,
6 Justi RyccluInam > aut Tarpeiam , dicunt , vereorut magis
temporurn fuorum ufum , cjuam to Mtfrtft*
rrtkmv hic obfervarint^ Qui autem colliculi
a Romulo nov# Urbis muro prius inclufi
Iint , fignificare videtur Antiftius Labeo 3 his
verbis: Septimontio i hifit montibns ft-
ri<z : Palatio , cui facrifieium quod jit , Vala-
tttar dicitur. Velu cui itm facrificium : F4-
gutali, Saburdi CermalOyOpphy €alio z Monti,
Cifpio montu Non tamen de prima illalo-
cjuor, qua: folum Palatium comprehendit
,
fed au&iore illa ante T. Tatium adhuc in
Regui communionem afluaitum : de qua di-
ferte Liviuslib. u Crefcebat inierim Urbs mu-
nimmbus , cum alia atque alia appctendo loca
m fptm magis futura multitudinis , quam ad
id quodtum hominum eraty muniret. Fa<Sa
fa Urbis auciio; ;:gi;c msnitio paulo ant£
<]uam Afylum in Capitolio npertum ; ut pri-
mam eam re&e dixeris Romani Pomoerii
prolatationem » quam nefcio an eruditorura
quifcjuam hadenus obfervarit, 5 Altera por-
ro ea fuit , cum Sabinis intra civitatemre-
4eptis 3 Capitelinus, cum parte + Coelii 8c
Qui-
1 Apud Fefhim hac vcce.
1 Parteejus , ita Liv. hb. r>
3 Dionyf. Sc Liv. ibidem.
4 Namtgtum CcdiumTtlllus HoftiHuf> Q«C-
rinalgfi $eryi$$ inclnfi t.
T)e CaptoL Romano Omm. 7
Quirina]is,Pomoerio adjun&i, nov^que mul-
titudinis habitationi concefE. Capitolium au-
tem tuncprimum legitimis eftatifcjue finibus
cJaufum videri, argumcnto eft ab Antiftio
Labeone in collium Catalogoefle pr#termis-
fum ; & ab Hiftoricis omnibus traditum > re~
cepto demum T. Tatio intra Pomoeriumfuifle receptum, Quod Sacrum i^itur initio
brevium coJiiculorum , a Rcmulo Urbi addi-
torum gratia celebratum eft;
poftea gran-
dium illorum honori datum videtur , qui
hxiore m-Genium fpatio circumjuncSi funt,
ifti videlicet : Palatinus, Capitolinus,QuiRINAHS , AvtNTlNUS , CoELlUS,VlMINAHS, EsQUILINUS. SepteVfl AtCCSj
a Virgilio;Septem Juga , a Papinio ; Septem
ScQputiy a Claudiano ; Septem culmina ,verti-
crs , tft&ntes , colles a rcliqua ftfiptorum claffe
difti. Quod Vaticanum i's & Janicu-lum nonnulli i adnumerant , minus reli-
giofi Anticjuitatis , aut pcriti Romana? to-
7Kypjy$lou; efle videnttir, nobis fane quia trans
Tiberim flumen , immo exrra Latium ipfum
in agro peregnno pofiti , a facra iila Hepta-
de vifl funt prohibendi. Pomoerii autem
Urbani Proferendi non cuivis teirere
A 4 po-
1 JamisParrhafius & aK.%
8 J u s t i Rycq^uIpoteftatem fadhm , fed i iismodo .quLfnck
P.R.capto de hoffihus agio auxiffent ; veteres
multi prodidere. ExRegibus, poft Romu-lum conditorem , unus Servius Tullius ufur-
pavir : ex Romanis Ducibus nemo (fide Ta-citi) nifi L. Sulla , & D. Augttfius. Mirum qui-
^ema Tacitohocfcribi 5 cum& JulI Diotatohis eam curam fuifleDio tradiderit;
& pra?:er Dionem Agellius lib. 1 3 . c. 14, cumak; Nequs pofteX D. Julius , cum Tomoe-
rlum proferret , intra effatos Urbis fines (de
Aventino loquitur ) incluferit 9 Qua? igitur
Comelio nofiro fideliffimo alias fcriptori fi-
des ? nulla profe&o , nifi forte in Agellio no~
men iilud D. JulI, non ad ipfum Di&ato-
rem, fed Di&atoris filium Augustum refe-
rsndum lit : jure fcilicet Romana: Adoptio-
nis; quam(tefte Gicerone ) ut aliarum re^
rnm , ita nominis etiam h&reditates fequeren-
tur. Sccuta certe D. Augustum ; nam is
cum alibi fepe Julius , tum in veterilapidc
"^rixiano fic nominatur
:
C. ] u l 1 o. C. T\
F A B. S C A P T.
C AESARlA U G U S T O.
Et
1 Agell. Kb. 15. cap. if- Vopifc. Aureliapf. Liv\
\h. 1. 1 icit, Ann. rt.
lDc CafttoL Rcmano Cemm. 9Et apud Corn. Neporem in Attico ; Hamquebic contewus ordine equejlfi , quo erat ortus 3 in
ajfimtatem pervenit D. JulI fdii : cum jdrti
ante fAmUiarhatem ejus ejfet cenfecutns. Un-de& leges qu#dam Juliae vocatse , ejuanim
conftat Auguftum au&orem latoremque fuis-
fe. *Sed jam cjuid Dioni Cocceiano fiet?
cujus diferta illa de Oef. Di&atore verba:1 ToujTa 7i \-m\H » ngjj vijAxg eici^ift , rcrt
wfjLyesQV Sdn vrh&cv inttyyxyi. Defugcremomnino audoritatem-j nifi Romanum adfti-
pulatorem haberet. FortafiTs enim e vulgaria
magis opinione , quam probatorum moni-
mentorum fide rem iftam ccnfcripferit. Namcum deftinaffet Didator Julius Pomcerium
amplius extendere (quod Cicero Atticum
fuum in epiftolis monet ) raorte pr^ven-
tus conlilium fuum mirius fort£ exfecutus eft.
Inde verofimilirer natum,ut quod ille in con-
filio habuerit facere , pro fa<5io a pofteritate
fuerit creditum. Ultra nihil adfevero. Poft
D. ergo Julium ( fi is revera protulit ) qua-
tuor item Caess. 3 Urbem auxifTememo-
A 5 ran-
* H<ec ut vera funt , ita. nufpiam D ivu s Juliusnfurpainr a fcriptoribus , ut Auguftus inteUigatur*
1 Lib 43.
z Lib. iJ.adXttic
3 Dio. hb. )5- Vopifcus Aiircl. Zofimus. Vctt^Infcript.
10 JilSTI R Y CQUlrantur DDDD. Aucustus , Claudius,
Aurelianus , Probus ; ad immenfam fere
magnitudinem urbe produfta ; fcilicet ut
quinquagiiitafere paftuum cid fanftior ejus
ambitus contineret : cum Pliniano 1 tamen
^vo((]uodinFLAvioRuM Caess. tempo-
raincidit) paffuum xin. cio. &cc. collc-
gi/Tetantum obfervatum fit. Namquodnu-per vir magnus, in Admirandis , nume-
rum hunc augendum putavit , vereor omnino
ut fruftra fir. Etenim fi(quod ipfe fatetur
)
Campus Martius Difhtura Juliananondumintra urbem erat admifius , fucceflbr ejus for-
teillum addiderit, Aventinum adhuc exdu-
ferit, quem Claudius adjecit; poffc Claudium
ad Pliniana tempora nemo arnpHus quic-
quam; vix eft ut laxius tum Pomceriiim efle
.potuerit» Pomoerium , dico , five facratiores
muru * Nam fi <td extrema tecierum refpi-
€imus, nuWus urbis magnitudinem cum ca?
Fateor ifuijfe comparandam^ Menfura? Plinia-
nae adftipulatur marmorea vetus Tabula,
Hortorum Farnefianorum , ad PacisRomarnuper inventa ; in qua accurata totius nrbis
*X?°X*Qt* confpicitur, eundemqne ferme
murorum ambitum,eandemque-amp]itudinem
cum
i Flm. Lb. s.cap.
4 PJin.ibW.
T)e CaptoL Rcmano Comm. 1 1
eum hodierna hac Roma proponens. Ho~dierna autcm (ut accuratc etiam a Marlia-
no i obfervatum eft ) x.tantum ftadiis PJi-
niatia illa vetcre contrafiicr : cujns rationem
fatis probam reddidit, cjuod Amphitheatrum
Statiliiintra muros tum haberetur, nunr ma-ris ipfis inclufum
;illique ( ut ex veftigiis an-
tkjuitatis apparet ) Jaxioregyro foris circum-
duceremur. Eam vero urbis mngnitudinem
ftetifle puto ad cxtremam Proei * vel Au-reliani Caess. dilatationem
jcjua? cum
fpatiofior videretur quam ut irruptione barba-
rica tuto habitare eam liceret (populo jamper Imperii migrationem vehemenrcr Romarimminuto) fenfim ad priores terminos,fineis-
cjue redierunt. ; De Vefpafiano quidem Au~gufto dubitari poilit , an k facratiores muros
etiam protulerit, quod in senea Tabula
Capitclina 4 legatur : Utique. ei. fi-
nes. pomoerii. proferre. promove-re. cum. ex. republica. censebit.
esse. liceat. it.a, uti. licuit. tt.
Claudio. caesari. aug. Germanico.Quem tamen honorem non admififle eum ut
credam , facit fcriptorum omnium altiflinuim
A 6 mx Lib, i. cap. Topog. Urbis.
z Varieenim traditur.
3 Lrpf. Admir. hb. 3. cap. 2.'
4 Qwarn coScnatus c Larcraiio tranftulit*
12 JUSTI Ry CQ^ll I
in hac re filentium;
quis enim credat Corne-
lium Tacirum * Suetonium 5 Dionem > alios,
fiadmififlet, tamelingues heic futuros, cjui
fxpc aiibi in rebus minoris momenti tam di-
ferti atcjue diligentes? DeNerone, Traja^
Boque , par lere ratio eft : qnos unus (cjuod
fciarajFL. Vcpifc.us i adje&o R. P. agro bar*
barico Pomaerium ampliafle fcribit, cujus
unius au&orkas vereor ut infirma nimium fu-
tiJifojue fit , relicjua veterum Scriptorum clafls
nequaquam concinente*
i In vki Aurcliani,.
C A P U T II.
Mons Capitolinus olim Saturniu^,
Saturnia Italia & Sicilite. Italia
difita olim Saturnia. Saturnia.fi-
vitas Jive cajirttm. Saxum Car-
mentis. veteres & recentiores
ejus Montis habitatores. Tatien-
fes vel Titienfes i Ramnes vel
Ramnenfes: Luceres unde difiti.
Collegium Capitolinorum. Ha-hitatio honoris caujfd i» Capto*
<De CapitoL Romano Ccmm. 1
5
lio nonnunquam data. Num &civibus reliquis illhic habitare
permijfum ?
Nefcio cpx mortatesolim religio, an per^
fuafio, tenuerit, ut Saturnum illuman-
tiquiffimura Deorum , plerofque Montiura
in Italia vicinifqae locis vel infedifle , vel po$*
fediflc crederenr. Nam Sc Diodorus Sicu-
lus r de patria fua fcribit , ad fuum ufque
#vum,editioraejt3somnia Saturnia appella-
ta : idemcjue aflerit de Italia ipfa Diony-flus. 2- Qui &inEliateagro,apud Gr#cos,tumukim quendam Kooviov fuifle ait , quemiVpov £ Kpav* vcplgovns HA«fli 3 ^vcn&if y ^tj
&7kcti$ nucut , ar cog/?p%uois %fo\oi? cuuiiv-
•nf, vencraremur. Inde & in facro noftro
monte habitafle creditus, eique Satukniofecifle nornen. Urbcm * quoque in ea
condidifle, quam de fuo nomine Sdturniam
appellarit. Rcs fuis au&oribus non carct.
Varro enim, in opere de lingua Latina , 3 ve~
ftigia ejus urbis agnofcit, & Tertullianuj , in
Apologetico , Civitatm , quam iepalaverat
Satmnus , tifque tunc efft auda&er pronan-
A 7 ciat.
i Lib. 4. 2. Lb I. Aatiq.* Qppidurt, vocat Servius citatus W^XW3
\
14 JUST 1 R Y CQuIciat. Accedat vulgatum illud Arnobii : i Ja-nus Janiculi condttor , & civitatis SatmnUSaturnus auttor* Minucii cjuoque Felicis,
O&avio : Itaque latebram > quod tuto latuis-
fet , vocari maluit ( Latium ) & urbem ( Satur-
niam) de fuo nomine. Prudentii z etiam fub
perfona Saturni
:
\m*r* placet heic fugitivus& exul
Vt lateam, gentiatque locoLaiium dabo
nomen.
Vitibus incurvam (fiqua ejleacura) pu-
tandis
Procudam chalybem ; nec non & m&nia
veftru
Vluminisin ripa flatuam Satuma vobis.
3Utomittam Poetarum Latinorum Princi-
"pem, quiEuandrum Arcadem inducit, ruta
ejus opidi ca?fa Trojano hofpiti common-ftrantem; aliofque (ne aSum agam) per-
multos,qui Saturnia* Capitolin^ memine-
runt. Non defunt tamen teftes etiam a%io<m-
s$t , 4 qui comitatiim Herculis ab Hifpania
redeuntis , cum eum locum attigiffent , ca-
flellum iftud sedtficafle , & in honorem ejus
Numinis fic appellafle fcribunt, quodanti-
quitus pulfum a Jove fuis fedibus confediffe
illhic
i Lib. i. adv.Gcnt. 2. Lib. i. adv.Symm.3 iEacid.8. 4 Apud Dion.lib. i,
7)e CapitoL Rornano Comtn. i y
illhic^Saturnum crederent. Quamquam So-
linus 1 portam modo ejus Caitelii in hono-
rem Saturni Satnrniam appellatam malit , ea-
que Vandnna * poftea didfo , ut Antiquario-
rum peritiffimi crediderant. Scriptor autem
dvdvv^^ de Origine gentis Rontana, (
quemSext. Aur. Vi&oremeffeeruditifufpicantur)
Arctm Saturniam amat dicere j fed minus ac-
curatc. nam in imo monteiftudfive opidum
(ive caflellum fuit , arbitratu Sexti Pompeji
:
Saturnii ( inquit) dkehantur , qui Caftrum in
imo clivo Capitelino incolebant\ ubiara dica-
ta eiDeoantebeUumTrojanum videtur, quia
apud eum fupplicant apertis capitiku>\ Hujus
Arse Grsecique apud eam Ritus ubertim me-minit Dionylius, eamque inimoclivo, qua
eforo in Capitolium afcendebatur , ab Epeis
Herculis comitibus, Saturnio numini fcribit
eflededicatam. 3 Ab hoc ipfoNumrne uni-
verfadeindeltaliaSATURNiA nominata. Jt*-
ftinus prceter ca^teros diferte xliii. Bre-
viarii Pompejani : Itaque Italia h Regis no-
tnine
i Lib, i.*
* Sdmum m libros diftinclum ab ullo anie hun:
J. Ryccfuium non me-mini. Stc tamen rurfus c. 6. Sed
&in £0/^0 Pandana iegitur , etiam in Varrone.
i. juaiusapud Varronem. Onuphrius Pan. zliL
3 Virgil. 8. Mncid. Feftus in Saturnia. Dioior*
lib. 4. Macrob. ia Satarn. Tertull. Apolog.
l6 JuST I R Y CQ^llL
mine Saturnia appellata efl, & mons, in quo ka-
bitahaty Saturnius , in quo nunc<> veluti a Jovc
fuisfedtbus pulfo4 ,Qapitoliurn eft. Et Dicny-
fius primo Antiquit. >J vwj ImKia» xot>Kx(dfa'q
rcS ^ita oivinetTB , 2ATOPNIA og ( <®f$$
)
T.aiQiKwltov Qvoueigop%uti t atque ita vocari fo-
litam in Sibyllinis oraculis ibidem addit , mul-
taque ejus Divinitatis fana per totamregio-
nem , plurefque civitatcs ejufque * no-
xninis apparere. . Certe in oraculo vetuftis-
limo Jovis Dodonsi , ex antiquo Tripode a
L. quodam Mommio defcripto , ipfaetiam
Sicilia, quafi Italia?.pars, eo nomine cenfe-
batur. Verba oraculi funt
:
2Tei%zn /j,cuo$jQi XtxtKoHv Hoflxpviar
OUOLV y
Sed hsec obvia fane funt;& cui aRtiquanorum
ha&enus non di&a? lllud tamen nefcio an
libatum cuiquam , Varroni Ennioque pla-
cuifle, l monte noftro Saturnio Italia^appel-
lationem dedu&arn ; unde Ennianum illud in
libris de L. Lat. dKfnh&TiQv :— Saturnius illi
Nomen erat, dequolate Saturnia terra*
Credo qub P. R. magisplacerent, ciim fuoK
mum Relligionum fuarum caput tanta? vene-
£ Ornifit v.Qcem Saturm* * Voluit ejufdm, ^
I
*De Captol. Romano Comm. 1
7
rationis jam-inde fuifle oftenderent , ut uni-
verfe genti nomen mutaret : nam de antiqua
loci hujus Religione facunde etiam Virgt-
gilius:
1 Jam tum Relligio pavidos terrebat
agrefies
Dira loci , jam tum Silvam Saxumque
tremehant. ,
nec minus eleganter fub perfona Euandri.
quumfubjungit
:
Boc nemus , bunc ( inquit ) frondofo vertice
collem
Quis Deus incertumefi , babitat Deus, Ar~
cades ipfum
Qxedunt fe vidijfe Jovem , cum fape ni-
grantem
JEgida concuteret dextra , nimhofqm
ciereu
Bropertius fere ab eadem mente
:
2 Tarpeiufque pater nudl de rupe t$nabdt ?
Et Tiberis nofiris advena bubus eraf.
miror tamen nudam dicere , cjuum nemore&dumis confita velante conditam urbem hiifle
credatur. Virgiliusiterum laudato loco :
limc ad Tarpejam fedem & Capitolia
ducit ,
Aurea nunc>olim filvefiribus horridadu-
mis. roox
1 Xneid.8. 2. Lib,4- £I *•
f§ Justi Rycctulmox ubi de Gallis Capitolium obfidentibus:
Galli per dumos aderant , arcemque tetie-
bant.
Qyin & ipfe pr0pertius alibi eleeantiffim*
hc eara defcribit
;
« Lucus erat felix ederofo confttus antro ,Multa uh nativisobftupit arbor aquis
:
Stlvam ramofa domus, quo dulcis ab aflu
Fiftula potutat ire jubebat oyes.mdam autem rupem cum dicit , ardificiis &apparatu Sacrorum deftitutam intei%it,queisAuguftal, (ld eft) fuo Xvo , fupcr omnia Urbis& OrbJsioca erat inftru&iffima. Qui autemmortales qua ante, gua poft Satumi in Ita-
tSSTTT Ca?koii°M™™> ouum
accurate ohm fit traditum , neglig;endum no-bis mnnme vjdetur. Anteillum fide Virdiii,qux fupra Poetam hic efTe videtur
:
2 8<w ntmora indigetu Fauni, Nmipbiquttenebant,
Genfque virum truncis , & duro roborenata,
Qtteis neque mos tteque cultus trat.Saturnusautem cum advenitfet,
genus indocile ac difperfum montibusaltis
Compofuk, legefque dedit.
Ru-* Lib. 4.E1.4. z Jbidcm.
T)e Capitol. Romano Cotnm. i 9J; Rudesillos bomines (ait 1 Minucius) multodo-
* cuit>ut GyacuIus & Politus] Uteras imprituert,
Mftw figiiare , inftrumenta conficere. Saturnum'< multis poft farcuJis fubfecuta iJJa fatidicaNi-
lcoftrata, 2 quam Carmemam & Carmentim
|
Romani dixere. Ea cum Euandro FiJio &Arcadibus domo profe&a ca?teris Palatium
occupantibns , ipfa in infima, cju# flumen
Tyberinum refpicit, Capitolini montis parte
I confedit. Fanum ibi poftea ejus memoria? a
Romanis exftru&um , 3 nomen etiam loco
Saxo Carmentis aut Carmentali dtxtum:
Et Carmentali Romano nomine Fwt*.
Ciim igitur Gerycne devifto 4HercuIesin
<Gr#ciam rediturus ad Carmentim acceffiflet,
partem copiarum fuarum Elidenfium » qui lo-
ccrum amoenitatem amaverant , fiTbfiftere
illhic permifit. Quorura alii prope Palatiuna
Euandri, alii in ipfa Saturnia, dudh velut Co-Jonia, ccnftiterunt. Poft Arcades sre$<n?A5-
vcx , & Eleatasadvenas , regnante Fauno , ut
volunt , Trojani cum ^Enea Anchifr F. pro-
fugi3inhancoram delatifunt> pariterqueea
de-
1 InO&av/o.2 Vir£il.hb.8. Liv lib.i. Solin. Iib.i Dionyf.lib.i,
Fiurarchus in ^Eriis. Auclor orig. gent. Rom,3 P. Vitf. &Sex. Ruf.Reg. 8.
4 Di0nyf.ib.Varr04.de L.L. Serv.in 8/jEneid,
Auttor origin.gent. Rora. Dionyf.ibid.
2o JustiRycquIdele&ati Saturniam Capitolinam nova civita* j
$
t€ compleverunt, Hos fubfecuti credunturi
Albani , xvi. poft bellum Trojanum setate,
Palatium & Saturniiim montes mcenibustum tf
prirnum valloque complexi : in queis vilia
ante paftorum mapalia conftiterant. Tibufc-
lus id videtur innuere puriffimo ifto verfu : ci
i Romulus aterna nondum fundaverat b
Urbis n
Mania, conforti non babitanda Kemo. 2
Std tunc pafiebant herbofa Palatia i
vacca.
Ei ftabant humiles in Jovis Arce
Manilius-etiam iv* Aftronom, aLudovicoCarrione I. C. emendatus
;
—— Troja fub mo >
Kon everfa viro fatis viciffet in ipfis >
Jut lupa projettos nutrtjfet Martia fr&-
tres
:
Roma cafis enata foret\ pecudumque ma*
gifiri
InCapitolinos duxiffent fulmina monteir..
Scd xternx jam Urbis felicillimis funda-
mentisin Palatino pofitis, Pomoerio cjuidem
CapitoHnusfoLteprohibitus> utfupra docui-
mus>
1 L;b. z. El. 5.
x Dxei>y.O iib.i.Tacit. 4#jr« iz. Pkt.Ram.
*De Cupttol.RomanoComm. i*t
musy Afylura tamen in eo apertum colligen-
dz multitudini , & munitio aliqua fa&a prce-
ripiendo hofti commodiflimo Joco. T. ta-
men Tatius feu vi bellica , feu , cjux-aliorum
opinio eft,proditione Tarpeja? loco potittis ?
regnique confors fa&us moenibus eum coer-
cuit primus , & Sabinis fuis habitandum con-
ceilit : qui deinde Tatienfes a Regis fui nomi-
ne , ficut Ramnenfes a Romulo , Tribules alii
antea didli. His tertia demum claffis adjun&a
LiUCerum , i eorum , ut quidamxredidere ,^ui
adAfylum inlucos % confluxerant ; fed Li-
vius nominis & originis cauffam incertam ejfe
mavult, Tatienfes igitur five Thienfes Livio
& Sexto Pompejo, cjui cum T. Tatio bellum
gefferantin Capitolio vicinifque locis habita-
tionem inftkuerunt. Nec alios -fuifle exifti-
mem , quos a celebri deinde manfione Capi-tolinos dixere, qaorumvecollegium tlr-
be a Gallis Jiberata, M. Furius Camillus
Didator inftituit : eorum fcilicet qui in arce
<^ Capitolio hahitarent. 3 Horum Capito-unorum ipfe M. Tullius meminit in epifto-
lis 4 ad Q^fratrem,eofque e fuo Collegio M„
Itfflum Flaccum equitem Rom. hominem ne-
quam
i Dionyf.lib.2..Plut*rch. 16. Afcon.in 3«Yer.4\
z Alii a Lucumone volunt di&os.
.3 -Liv.lib. j. 4 Lib, z.
22, JUSTI R Y CQUIquam ejecijfe fcribit. Inftituti caufam ipfe
Didator Camil!us rccitat apud Livium ;
Capitolinos Ludos folennes 1 aliis ad~
didimus , Coljlegiumque ad id mvumauftore Senatu condidimus. Sed Ludorum ho-
rum & Collegii alibi dinMtponftv memine-
rimus. Subit hictamen dubitareflorentiflimis
P.R.rebus, quum totDivinitatum Templis,
Delubris > Sacellis , Aris mons ifte obfidere-
tur, anhumanas habitationi locus aliquis re«»
liftus ? Videtur quidemin Arce habitatio mi-
litum prafidiariorum fuifle, quos a munere in
Arceexcubandi Arcnbisu five AycuViqsIczPlus
& Ifidorus dixere. y£dituorum etiam ac Sa-
crificulorum , ad tutelam cuftodiamque §kfS H&epx : quorum mcminere Veteres in-
fcriptiones , tefte Huberto Goltzio in The-fauro Antiquario , & C. Oppius Juliufque
Hyginus apud Agellium , Lib. vii. cap. r.
JEdituos Templi fape ejfe demiratos fcribunt
quad folum Africanum nottu in Capholmm in-
gredientem canes femper inalios f&vientesne-
que latrarent , neque incmrerent. % Apud Sa-
crificulos vero tunc ipfc Domitianus latuit,
eum bello civili Viteiliano Capitolium in-
cenderetur , ut poftea dicemus. Fuifle &alior
i Al. Solennibus^
Suetou. Domit.cap. i, Tacit. 3. Hiftor. lib. ^
7)e Capltol. Romano Comm* 11
aliorum inCapitolio manfiones yeiProper-
tius oftendit de meretricula Teia :
Altera Tarpejos ejiinter Teia lueos
Ebria, fed pota non fatu unus eriri
Inde (ut opinor) acerbiffima ilJa januse quere-
Ja, libro cjus primo ,1 quod Joco tam reli-
giofo & augufto no&urnis potorum rixis fau-
cia, turpibufquecorollisobvelata, & obfcenis
carminibus impleta, Domina: fuse tarpitu*
dinem fateretur : oftendit eriam Lampridius
in Heliogabalo: Celebravit item (de mon-ftro eo loquitur) tale convivium , ut apud
amicos fwgulos finguli miffus appararentnr : &quum alter maneret in £apitelio , alter in Pa-
latio* alter in Ccelio, alter trans* Tyberim\
ut quifque manftffet , tamen per ordinem in
eorum domibm fwgula fercula ederetttur. Nun-quid & Martialis eo trahendus Epigrammate
ad Marcellam ?
2 Tamrarttmitam dulcefapis>PaUatiadicint9
Audierint ft te vel femel , effe fuam.
Nulla nee in media certabit nata Suburra >
Nec Capitolini collis alumna tibi*
Noadidurus hoc certe tam pr^fidenter , nifi
cuivis etiam licuiflet in Capitolio habitare.
Quid , quod honoris caufTa domus*etiam in
Capitolio interdum affignata ? Exemplumeft
i El. 16. t Lib. 12,
24 J UST I R Y C Q^ul
cft in M. Manlio Capitolino,in cujus Eulogio
apud Sext.Aurel. fic Iegitur:C^/i Urbeautttr
in Capitotiumconfugiendi civibus fuit. quadam
notte clangore anferts exercitus Gallos afcenden-
tes dejecitt ?aironus a civibus appellatus^&farre
donatus eft : domum etiam in Capitolio publice
Accepit. Sei cum in regni adfe&ati fufpicio-
ncm veniflet , domus ea diruta, & Junonis ibi
Moneta» Templum fabricatum eft , cumedi&o: 1 nequis. patricius. in. arce.
aut. Capitolio. habxtaret. * Quodca res propter loci nsunitioriem novandis
quandoque rebus opportuna videretur. Cali-
gula tamen Tyrannus a Jove ( utfibi videba-
tur) in contubernium adfumptus, quo pro-
pior illi efiet, in area Capitolina novx domusfundamenta jecit : tefte Suetonio. x Sed fun-
damenta tantum. Nam de pcrfe&a illa a ne-
niine , quod fciam , haftenus eft proditum.
i Plutarch. in Quaeftion.Cic pro domo fua. OvicLm faftis.
* Exftat ctiamnuni in ipfo foro in longiffimo
faxoduobus verfibus incifa, fed de aliis aedibus , ia-
fcriptiohasc literis plane cubitalibus :
URBE. ROMA. 1N. PRISTINAM. FORMAM. RE-NASCENTE. L. AUR. MANLIUS. KARITATE. ERGA.PATRIAM. HAS. AEDIS. SUO.NOMINE. MANLIANAS. PRO. FORTUNAR. ME-
©IOCRITATE. AD. FORI. vjtm POS-2. Cajo cap.zz.
Ca-
*Pe C&fitoL Romano Comm. 2 5
C A P U T III.
*De altero Montis Jiomine Tarpej®
diUtum\ ejufque origo invefiiga-
ta. Hifioria an Fabula Tarpej*e
difcujfa: ejufque e Scriptoribus
innocentia probata. Saxum &Tarpejum duAoog interdum £0-
Jfita. Saxum infame a reliquo
Monte fejunEtum : aliaque in
hanc rem.
Qui fepehabitatores , /arpe etiam nomcnmutaviYMons Saturnius. uti
S&pitts& nomtn pofuit Satumia tellus.
nam qtii a Saturno Saturriim, a Carmenta
Carmentalu , a Sp. Tarpcjo Arcis prafedo
,
ut quidarn Credidere , vel ~a Tarpeia Sp. fiiia
Veftali, utaliistraditunn , TarpeI appella-
tionem fortitus eft. Tu^xaov notat cor-
rupte Stephanusde Urbibus : reliqui Gr^co-rum caftigatius Tec^rroaov , Tagirvov , aut
T^7nfVflv. Propertius diierte ab illis par-
tibus:
A duce Tarpejo mons eft cognomen adeptus,
At vigil mjufta prcsmia foriis habes.
B Sed
2 6 J US T I R Y C QulSed reliqui omnes Tarpejas Virgini magis
.pafrrocinantur. Tertiam hujus etymicauflam
acfylucit Verrius Flaccus , vel ejus potiusab-
breviator Feftus :i Saxum , inquit, Tarpejum
appelUtum ajunt partem mcntts,
qui ob fe-
pdutm Tarpejam ibi Virginem , qu<t eum mon-
temSabhiis prodere pacla erat , ita nominatm
.eft.. vel ab eo, quod quidam nomine L.Tar-
^ejw P.Gmulo Regi , cum propter raptas virgi-
nes adverfaretur , in ea parte , quk Saxum
eft , de noxio pczna fumta. Ha<5ienus plene
atcjue re£le ; nam quod vulgo adjungitur
:
Tarpejum diftum. omni facramento conten-
derim , adfutum aliquod gloflematium efle.
Mihi vero (C\m tanta Annalium obfcuritate
& vetuftate a fabulis haud multum abhor-
renti , divinare permiflumj Sex. Propertl
opinio femper verofimilior eft vifa, utqua?
nobilioris originis nobiliffimum locum non
dedeceat & cujus exempla in omni Hiftoria
paflim reperireeft. Nihii enim magiscom-
mune atque obvium„quam a Regibus » Du^
cibus, Prarfeftis Ioci alicujus appellationem
derivari. Nam ifta qux deproditore virgine
dicuntur Gr^ecorum p>9uJp/W potius , quam
Romanaj hiftoria* decere videantur. quod
cuivis etiam in confeflb erit, quigeminam
omni-
j L c nis in F c ft o c ob j c cl u ra.
T>e Cafitol. Romano Comm. 2 j
©mnino Hiftoriam ex fabulametatis Ariftidas
MiJefiacis in Plutarchi parallelis obfervaverit.
Nam quod optimc a bono Hiftorico olim
diflum: datur bac venia antiquitati , utmis-
cendo humana divinis primordia Urbium au-
gaftiora faciat. Si cui tamen magislubitum
efta Virgine montis nominatienem ducere,
haud plane abnuam : modo a pura ea & in-
culpata, qualem antiquifiimi etiam fcripto-
res prodidere. L.enimPifo, vir Cenforius,
apud Halicarnaflseum 1 cenfuit praclaro illo
<g$a oiyi&gSv ^Klm padlo nihil aliud vo-
luifle eam , quam mdatos fcutis boftcs ( qu&
inflar armillarum Uva geftarentur) civibm
fuis trucidandos objicere. 2 Pukro fane con-
fiJio , fi Fortuna accefliflet» cui& Livius ipfe
accedere videtur : Sunt ( inquit ) qui ex pafto
tradendi quod in finiftris manibmejfet 9 decreto
arma petijfe tradant : &fraude vifam agere ,
fuaipfam peremptammercede. sNecambigueetiam is , qui Livium in compendium rede-
git: Sabinis prodita porta per virginem , nev
dolo. Sed puella pretium rei , quam gerebant
in ftniftris , petierat , dubium clypeos an ar-
mittas* Addit tamen de anulis Dionyfius 4 ex
B z Fa*
i Lib. 2. 2 Lib. r;
3 Flor.lib.i. 4 Lib. 2.
2$ J U ST I R Y CQllI
Fabio & Cincio, antiquiffimisitem Scripte-
ribus , vju\ &&tim (inquit) ioeog eto-i^mf
r? ^ctXiw j x <zz&t nvTg «g/^gofr ^^^Iqqiv
l<pQ%& > ¥ $&Mxm. c queis Valerius
clefumpfifie videatur , cum faibit, 1 paciam
cam qu& in finiftris manibus gerebant. crant
autem his armilU & anuli magno ex pondere
duri. Locq autem potitum agmen Sabinorum
puellam yrctmium fiagitantem , armis obrutatn
tiecaviffe : perinde quafi promiffum (quodea
quoque Uvis geflaverant) folvens. Siniftra
jgitur magisinvaluitopinio 2 quafi defiderio
potiundiauri impiam proditionem Tarpeja
.conceperit. Pocta: ferme omnes in hnc fen-
tentia , maxime delicium noftrum Proper-
tms , qui bene longa EIegeia eam accufat , &<fic tandem exclamat
:
'3 Et fatis una maU potuit mors effe puelU^
Qu4 voluit fiamas fallere, Veftaj tuas ?
cjuanqnara Romanus ille CalHmachus Poeti-
« libertate amore Sabini Regis ad nefaria
confilia capienda impulfam finxerit. 'Simy-
lum credo Poetam transmarinum imitatus
,
c cujus Elegeiis fere eadem 3pud Plutar-
/rhum > fed de Gallorurn Rege concepta
,
nar~
1 Lfb. 9. cap.6.
2 Vicie enara AEguftin, 5. ic Civ. cap.
3 Lib. 4.
De CaprhoL Rmnno Comm. 2%narrantur. * Verba hujus funt
:
hJl* ciy%3 TagYnvx KotmTuKiov
Ncuxox ToStAqs esjAeTO t^oAgtwp. *
KsAtwv n sic%&M yiiAYiKi* hzKtfMfyzoty
cjuas nos ita Latine reddebamus :
-
Ad Capitolimtm Roma Tarpeia lucumDum colit j exitium Vxrgo dedit p4>
tru
:
%<e tnali GalkYum dum gept Regt p~tirii
Nobilium amifit Regla tecla Vatrum.
Antigonus vero guidam apud eundem Scti-
ptorem ( puta ut fpeciofo prsstextu rem to-
tam velaret. ) T. Tatl eam filiam fuifle, &a Romulo inter Sabinas abreptam thalamo-
que cjus fuis ingratiis fociatam , juftam com-minifcendse proditionis occafionem habuifle,
Sed eorum fides penes au(5lorem fit. long&
quidem omnibus immitius Siliius Italicusde/
ejus apud inferos fupplicio fic canit
:
2 lllaautemqu&tondetur pracordiaroflra
Alkti {sn quantum refonat plaudentibus alis >
B 3
1 "n Romulo.* Voluic fm%ohiTK. 2 Lib.7,
30 Justi RycquIAliger ad paftum reiiem Jovis l ) hoftibm
AYcem
TiYgo (immane nefasl ) adamato pYodidit
auro
Tarpeia , & pattis referavit clauftra Sa~
binti.
*Prcrfus ut Prometheum quendam fpe&are
te credas toto Caucafo explicitum , ToV x*-
nm&u. Quam fevere etiam is , qui fupra» Va-Jerius :
z Ahfu reprekenfto > quia impia proditio
iskbii pcena vindicata eft! Sed (utinumbra
quafi veritatis diutius ludam) lubetVeteres
illos interrogare , qui impiam Tarpeiae pro-
ditionem cenfuerunt , crediderintne P. R. in*
famem fceleftamque Virginem fepulcro pofi-
to , & annua cafrimonia fuifle veneraturum ?
Pofuerunt tamen , veneratiquefunt; quodSc
graviflimus au<5ior Pifo apud Dionyfium 3 at-
teftatur. imo & reliquias ejus non ante trans-
terri permifere, quam fabricandas JEdis Ca-pitolinae caufla a cajteris Religionibusnrea li-
beraretur. Dicam ampliiis , quis proditori ef-
figiem9 & quidem in Templis flatuiflet ? fta-
tuere tamen Romani in ^£de JovisMeteUina,
* & for-..
i Lucian. Prometb. z Lib. 9.
3 Lib. 2, Plutarch. RomuJo.
Tte Capitol. Romano Co?nm: 3
1
* &forteetiam inter Numinahabucrunt.Inter
faufh faltem nomina nomen ejus habitum vir-
gines a Pompilio 2 in Veftse minifterium ad-
Ie<5be, fidem faciunt : gegania >. verania >
Canuleia, tarpeia. Etquiscredatetiam
inpublicisNumorum monumcntis ejus effi-
giem fuifle collccandam > qualem w petrq-niae & tituriae Sabinarum gentium De-nariis confpicimus , nifi innocentem credi-
diffenc? tos a CL. V, Fulvio Urfino 3 ante
divulgatos, publici nunc ircrum juris faciam r
Utcumque fe res habeat , illud certo con-
ftat, primo Sabino bello , Montem nofrrum
Saturnia velut poteftate abfoJutum ad Tar-peiam familiam adoprione tranfivifle, faim-7*401 tamen ( ncquid errent Philologi ) Mm*tem aut Rupem Tarpeiam dicimus , quamSaxum ipfum. nam cum hoc dicimus, infa-
mem ejus partem proprie fignamus , 4 * <p°'
nt tfspffiz* txs KQUtxtjyxs , quem sut funeflum
locum noluerunt citm reliqua Capitclii parte
conjungi ; . cum illa montem totum. Saxumautem Tarpeium cc^w Saxumcuamdixcre.Virgilius 6 de hoc :
B 4 **—Jam1 Fc fhi s i n Tarfeia effigiem*
2 Phu.Numa.3 Lib. de fam. Rom.4 Plnt.Romulo. 5 Fefhis in Summ*6 Lib. 8. ubi Serv. vide.
*De Capitol. Romano Comm. 3 5—-Jam tum filvam faxumque tremelant.
Horatius : -
1 ... Dknysl flirn audes
Dejicere e faxo civeu?
cujufmodi pars in Aventino etiam fpe<5ta-
batur , Saxum appellata : fub quo Tem-plutn bona* De# Subfaxanar* Ovidius v«
Faftor
:
. Eft moles nativa loco> res nomina fecir*
AppeUant Saxum. pars bona montis ea cfi9
Huic Remus infiterat fruftra , quo tempore
fratri
Regna PaUtmct rite dediflis avts.
Templa Uatres itibic oculos exofa virileu
Leniter acclivi conftituere jugo.
~ Dicebatur etiam eadem MixhQwm Tar~
peinm. ut videtur e loco Seneca?: Cum tar-
psio prodltorem hoftemve publicum imponaWo .
& Sidoniano Hemiftichio t
ciim Bfennica figna.
Tarpeium premerent.*
cjnamquam latius ibi paullo pro monte to-
to , five Arce Capitolina Saxo Tarpeio con-
tigua. Nunc de fupplicio illo pnecipitationis
rem fere novam > & paucis adhuc tentatarn
expediam.
1 1. Sermon. z Lib. i. de Ira.
B 5 c*:
Justi Ry cciul
C A P U T IV.
Sufplicium ex alto deturbandi He-
hr#is j Gr<ecis& Romanis ufur-
fatum. perjuri apud hos $ per~
duelles j fures & flagitiofi fere
omnes fic frnniti j etiam viri in-
nocentes & illuftres multi. Qui
fint Deturbati faxo , qui Bara-
thrones. Saxi ipfius altitudo de-
fcripta* Agger Tarquinl , Se-
ftertium. Robur. quando hac
foena apud Romanos omijfa. Ap~fiani error notatus.
Primi ( quod fciam ) mortalium Hebr^i
nocentes fuos fic punivere. Sic Jezabel
ifoeminatn impiam fub imperio Jehu , fic
filiorum Seir captiva decem millia , juflu
Amafia; iz in facris litteris contrucidata le-
gimus. Plura tamen magifcjue obvia tetrse
confuetudinis in Gra?eorum Annalibus ex-
cm-
i cap.9.
k Paral. c. 24. Pluttrch. Thefec
cDc CafitoL Rcm&no Comm. 3 y
empla. ita Aftyanax He&oris ab UlyfTe, The-feus a Lycomede, 1 Daphidas Sophiftes ab
Attalo Rege ; 2. y£fopus fabulator a Delphen-
fibus , & 3 Arruntius cjtiidam Paterculus a
Cenforino i£geftanorum Tyranno e fublimi
deturbati. Eleseorum etiam fanfitio fitSt* tefte
Paufania, de Typeo & Saxo faminas eas de-
jiciendi , qua ai Olympia penetrajfent ; aut
Alpbeum amnem , diebus nefafiis tranmifis^
fent. Merem itaque pra?cipitandi reos dice-
rem cum primis legum tabulis e Grsecia Ro-raam adve&um , nifi obftaret Verrl Flacci
fiutoritas , cjui L. Tarpeium ? ob eam (quam
fupradiximus ) cauflam , a Romulo ficpu-
nitum tradidit ; aut etiam 4 Dionyfii , qui
Sp. cassium Confulem (circa annum v. ccclxi ix. ) Majefiatis damnatum , & a Qu<z-
fioribm Saxo dejeftum fcribitj vulgari tum
(ut ibidem ait) apud Romanos fupplicio : mul-tis fcilicet ante leges e Gnrcia allatas annis,
utquas Decemviri cccin. v. c. primurn
Romse promulgnrinr. 5 Sane in xii. difer-
titn habetur: Falsus. testis. saxo. tar-B 6 PElOo
1 Val Max. lib. r. cap.8.
z Max. Plamides. *
3 Pluta-rch. in Parallclis.1
4 Lib.,8. 5 Agell. lib. 12. cap. i>
* Voh\itPlawdes.
36 Just 1 Rycq^uIPEIO. DEJICITOR. & : SERVOS. MAN t-
FESTO. FURTO» PREHENSOS. VERBERIBUS.
AFFI C ITO. ET. E. SAXO. PRAEC I P I TATO.Unde mirum effc quid Appiano Alexandrino
in mentem , venerit > cjui libroiti. Bello?.
civil. liberis. tantum hominibm tale fupplicium
putat efle conftitutum *• Ad antiquiffimum
hoc fupplicii genus fpechre videtur Plauti-
num illud Trinummo
:
Qui in amore prtcrpitavit , peius prit >
quam fi Saxo faliat.
Et Lucretianumiftud elib. 1 ! 1.
..) Scelerifqus luella
Carcer & horrihilis de Saxo jactu deotfnm*
Vere horribilis Roma? & e loco horribiii,
cjuem egregie fic defcribit Romanus 1 De-damator: Stat moles abfcijfa in profundum*
frequentibm exafperata faxis, qu& autelidant
*orpu$> aut de integro gravius impellant, in-
horrent (copulis enafcentibm latera ,& immen-
fa. altitudinis trifiis afpecim ; . cle$m potift-
mum* Nequaqusm ille fic abrupte ; fed quum quidam
libericc fervi capti ellent , fervos quidem x^juuahm'Aj y
-0/ 3 itevQsoGt t^ rP, Kgv/Aw v.xTiypiwQa.y. Itaque quid
ex hoc exernplo vuJt Itatuere > in delifto, quod in
icrvis cruce puniebatur, commune erat, inliberis
4a:<o puniri ftatuit : niii iliic fimpliciter narrat > quid
contigerit.
t Arcll. FufcasapudSeneca»,
*De Caftiol. Romane Comm. 37
tniim locm > damnati fapius dejician-
tur. 1 Nec abludunt illa Silliana verbis An~nibalis
:
Tarpeios itcrum fopulos ? pwuptaqug
faxa
Scandaxu licet , ^£/40* migrctis in
Arcem..
Cujus profunditatem ut hodie minuifle afi-
quid fatear crebris i€dificiorum ruinisplana
Urbis (enfim attollentibiis > tamen fi quis cu-
riofooculo (quod fsrpe ipfemet feci) totana
rupem confideraveritj Jateatur necefle e£*
ne nunc quidem impulfo homimruinamindenifi lethalem futuram. Ex omni.aute.mfon-
tium generemaxime hkfiPiebanturPerduel-
lionis & Lxfe Majeftatis rei. Unde Mamer-tinus ijD Paoegyrico Juliani , ,de iftis locjuens:
Mitto veteres qui faxo pracipites dati , quo~
rum bona publicata> domtu erMU 9 interditta
pofiais nomina. Talisfuit Sp.ille Cafiius fcu-
jus mentionem fecimus) e Capitoliodejeftus
ut Dionyfio videtur ; ut aliis , alio mortis ge-
nere confe&us. 2 & M. illius Manlius , a fer-
vato Capitolio capitolinus di£tus, cui
locus idem & eximu gioria monimentum , &pwu ultinu Mh Quanquam Ccrnelius Ne-
* A 7 pos1 Liq. &.
2 • Dionyf.l.8.Liv.l.2j&^
38 Justi Ry cquIpos apud Agellium , < verberando potius «r-
^f«mfcripferit. adeoinrebus illis vetuftiffi-
mis ipfa iacertitudine nihil exftat certius.
% Talis iterum Sext. licinim ( LuciUinm , nt
reor > corrupte Vellejus 3vocat) Senator&
Tribunatu fun&usjquem fucceflbr ejus P.
La*nas , Marianarum partium , prima anni
die , cjua faufta omnia dici fierique folent ,
derupedejecit. 4ss£lia$ item Saturninus e&
eodem ordine, quem Tiberius, quod de fe
carmina quadam famofa fparfijfet , fimili mor-
te confici juffit. s Damnato quoque JElio Se-*
jano , cum amicitia ejus fummi criminisob-
jiceretur loco, Senatores item permulti, Equi-
tefque , & ex infima plebe , omnis artatis
,
omnifque fexus in carcerem conjedi, ibique
trucidati, vel e Saxo Tarpejo, non manuli&orum aut carnificum
, quod fieri alias fo-
litum, fed (6 rei indignitatem I ) ipforum
Confulum 6 atit Tribunorum prcecipitati.
Sed
1 Lib 17. cap.2i?2 PJutareb. Mario. Epit. Liv. lib. 90.
3'Lib. 2.. 4 Dion. lib. 59.
5 Taoit.ann. 6. 6 Dion. lib. 58.*
* Verbahujus Dionis funt, Ciri fnpMgx®* *» }hvttktm. Ea locntio non utique manus eorum de-
fignat, fed prsefentiara &auctoriratem in exigendo
fupplicio. Sed neque Dion facit iftam oppofitionem
interli£tores carnifieefque & confules tnbunosque.
De Cafttol. Romano Comm. 3 9
Sed (neCoff. tantum aut Tribunos ea tur~
pitudineoneremus)ipfe C. Csefar, dignus tali
avo nepos , claras multos & opulentos viros,
verbo criminis hujufce poftulatos, reautem
vera fortunarum fuarum lautitia effufiffimam
prodigalitatem fuftentaturos ,1 fuapte manu
damnatos e CapitoVw dejccit. Prorfus ut inter
fummam Majeftatem & carnificem jam nihil
intereffet. Qaam injufte autem aliquando
viri etiam magni ad fupplicium hoc raperen-
tur, Q^Metelli Macedonici periculum often-
dit , qui in ipfo flore dignitatis 2 fua ( ver-
ba 3 Plinii funt/ ab C. 4 Atinie Labeone , cui
cognomen Macerioni fuit Trib. Pleb. quem e fe-
natu Cenfor ejecerat, revertens e campo me-
ridiano tempore , vacuo foro & Capitolio ad
Tarpejum raptus ut pr<zcipitaretur y vix tan-
dem intercedente Atinii Collega , a liminemor-
tis revocatus eft. Tribuni certe faxum illud
maxime elegiffe vifi funt , in quo carnificinam
fuam agerent y quemadmodum Plutarchus
5 alibi alkim fcribit locum eledtum , in qtio
Ca?fc
1 Idem lib^ 59. * z k\.dignationis fu£>
3 Lib. 7. cap. 44. 4 Al. AttiUo.
$ In Galba.* In Dione iftic nihil aliud legitur , nifi oL'§ x)
40 Ju-sti Ry c q^u I.
Cxff. fontesfuospunirent,SESTERTiuM i ap-
peJlatutru. quem extrallrbem fuifle v. c. Lip~
uus zputat femitcrtio abllrbe milliari , at-
que indecorruptenominis iivtAOv deduftnrix.
Eum in Iocum Galba? C#faris aPatrobianis
&.ViteIlianis fervis caput dejecSum : ibique
de La.terano generofiffimoXonfule fuppli-
cium fumtum > idem Lipfius -fufpicatur ad
Annales Cornelianos, quem vide. Quam?qu,am non illhic modo lub Principibus, fed
in aggere etiam Tarquinii fupplicia de reis
furnpt3. Juvenalis
:
Plehejumxin Circopoftum <?/?> & in aggt*
re fatum.
Unde illius iterum monflri ( Cajum Caefa-
rem dico ) crudelitas innotuit , qui miferum
quemdam , qupd 3 perituruni fe pro /alute
fua devoverat , pueris tradidit. vcrhenatum*
infuUtumque , qui votum expofcentes per vi-
€0$ agerent ,quoad prtcipitarctur ex aggere.
Nec mifericordior multo Antoninus Com^modus Irap. de quo Lampridius prodidit
:
Si qnis fe mori velle pradixijfei , bunc velin-
vitum prtcipitari juftjfe. ubi Jocum quidem
fupplicii non exprimit, credere tamen Jicet
yel
i Turneb. Notisin Fcftiina.
2. In i$ t Ann.Tac. 3 Suet. Cajo cap..2?.
*De CapitoL Romano Comm. 4
1
vel inTarquiniano aggere, vel in Capitolii
faxo fupplicium hoc de mifellis fumtum,
quamcjuam & de robore etiam Tulliano me-rito quis poflic fufpicari > de quo lumen illud
Italise Carolus Sigonius lib. iv. de Judiciis
Romanorum cap. xv 1 , Lipfius etiam adcura-
te ad iv. Annalem Taciti, Baronius Car-
dinalis in Notis ad Martyrologium 5 & nos
ipficontra Cardinalem cap. xlv. hujus Com-mentarii. Proditoribus etiam puniendis faxum
Tarpejum deftinatum oftendit tacite audior
1 Rhetoricorum ad Herennium ( quem nonalium a Cicerone efle cum cl, Dionyfio
Gothofredo omnino exiftimo) ficenimha-
bet infragmentolnve&iv^: Vefter enimvos
Animus amantijlmus R> P* fatile edocet > ut
eum qui forwnas omnium voluerit prodere »
fr^cipitem deturbetis ex ea civitate, quamipfe
fpurcifimorum hoftium dominatu nefario vo-
luerit obruere. & apertius Seneca lib. 1. de
Ira :z Et cum cervicem noxio prtcidi impe-
rabo > & cum Parricidam infuam culleo , &cum mittam in fupplicium militare , & cum
Tarpejo proditorem boftemve publicum impo»
nam > fme ira » eo vultu animoque eio,
quo
ferpentes&animalia venepata percHtio* fa&i
au-
2 L:b. 4. 2 Csp i^
4& JllST I R Y CQUlautern hujus notiflimum excmplum eft in fer-
vo * P. Sulpicl Trib. Pleb. quem , cumSullana profcriptione Dominum in villa lati-
tantem Magiftratibus indicaflet,quod Hoflem
indkaverat* manumitti: quod vero Dominum
prodiderat , de faxo Tarpejo dejici Cojf decre*
verunt. Eadem rationc Transfugas punitos
aliquando legimus. Livius lib. xxiv. Recepti
perfttg* ( Samnitcs ) ccclxx. quos cum Ro*
mam miftjfet Cof ( Q. Fahius Maximus) yir-
gis in Comitio uf% , dc de Saxo dejecti. Et
Obfides fugitivos. Idem libro fequenti : Ofc-
fidesTarentini a Pbilea Tarentim , primis te-
nebris , ddituis mruptis,
cujlodia edutti a
Tarracina tomprehenft,dedufti in comith, Wr-
gifque approhante populo cafi> de Saxo dejici*
mm. Delnceftuofis eadem Iex fuifle vide-
tur. Tacitus enim in vi. Annal. Sexu ait
Marium Eifpaniarum dkifimum^ cum de!a-
tus eflet inceftafle filiam , de faxo Tarpejo
deje&um. Eocjue facere yidetar nobilis illa
apud Senecam controverfia a fub Themate
:
lncefla de faxo. in qua vir^o Veftalis incefti
damnata , & de Saxo prarcipitata evafifle fin-
gitur , mirifquc difcrtiilimorum Rhetorumco-
1 OroC lib. $. cap. 18. 8cPIut. SttlJa.
2 Lib. 2, cont. 7.
1
*De Cafitol. Romano Comm. 43coloribus exagitatur. Quin&omnibus fon-
tibus communis videtur fuifle pra»cipitatio,
nam & vigilem , male officio fuo fun&urn 3
Gallica Capitolii obfidione 1 Trib. MiJ. Sul~
picius , & cives quofdam in funere Caefaris
infolentius fegerentes Coff. deturbarunt : &Magus quidam , aut Mathematicus , L. Pi-
tuariius ex S. C.t0 ficpunitus, aliique in Hx-
ftoria Romana facinorofi complures : quos
liberi nimium otii fit fingillatim omnes velle
percenfere. Videtur inde in ufu Roma? per*
manfifle ut homines nequam aut flagitiofi
Detmhati Saxo vocarentur. apparet ex
fragmento N#vii apud Feftum , in Quis-
qmlia
:
Abi deturbate Saxo J homo mn qnis-
quilia.
Sic & Barathrones di&os putat z Jofephus
Scaliger , quafi dignos qui in barathrum con-
jicerentur ex confuetudine Athenienfium : ut
Lnconesin uutfx, extra portas, maleficos
fuos conjiciebant. Fcedam autem atque hor-
ribilem fupplicii hujus confuetudinem fre-
quentari defiifleexiftimat 3 V. C. PetrusFa-
ber poft latas LL. Porciam atque Valeriam :
atque
1 LiV. lib. 5. Dio.lib.44, z In Varr, deL. L*
3 i.Scncct, cap. 18.
44 Justi Ry cqjuX
atquc ita paullatim obfolevifle. Facit eo Re-fponfum Modeftini J. C* inL. Si diutino§.
wlt.DD. de poenist non poffe videlicet aliquem
tta damnart ut de Saxo prAcipitetur. quanquara
locus ille a nobis e Lampridio laudatus de
Sawitia Antonini > fatis oftendit fub cru^
dejioribus Principibus adhuc fubinde fuiife
revocatam.
C A P U T V-
Moniis Qapitolini divifio mArccmiCapitolium , Saxum. ^uid'Arx;
qnid Capitolium. Varia tS Ca-jxitolii aetejptiones. Salvi Urbeatque Arce efle. Turres Capi-
tolinx. de loco Taeiti anquifi*
tum.
Mirati funt hacfenus multi r ptof&aiitoZf
dy&$vi i^ff eivwoat, tjuid ita tere Li-
vius quotiens Capitolii mentio incidit , Arcem
& Capitolium diftin&irn nominet : cum inter
titrumcjue (quod ipii exiftimant) nihil omninointereftet. ut in vehementi illa F. Camilli ad
populum Yejos meditantem oratione
:
1 Cum
i Lib. 5.
*De Cafttol.Romano Comm. 45ViHoribm GaUis , capta tota urbe y Capitolium
tamen atque Arcem Dique & bomines Rotnani
tenuerint, vittoribw Romanis, reeuperata urbc
Arx quoque & Capitolium deferetur ? In ea
quoque, cjuam apud eundem Pop. Valerius
Poplicola habuit , cum in /ufpe<5iionem ve-
niflet , quod in fumma Velia sdificaret: * Egp
fein ipfaArce, Capitolioque habitarem^metui
me crederem pojfe a civtbm meis ? & fsepe
idem alibi. M. etiam Cicero Catilinaria cjuar-
taadSenatum: Vobisvitam omnium civium ,
vobis Arcem &Capitolium y vobis Aras Vena-
tium^&c. Patria commendat. & AnnseusSe-
neca libro , cjuod in fapientem non cadit in-
juria: NonBabjtonis Mi muros contuleris,quos
Alexander intravit; non Carthaginis aut
ntantu mwrita , una manu capta\ nonCapite-
lium Areemve. Locus item ille apud Taci-
tum # 2. defperatus a Lipfio, aliquid hujus
antiquitatis habet , fi ita emendetur : Quid ft
memoria eorum imovayetur 3 qui in Capitolio
& Arce Romana a majoribtts eorundem pro-
firati ? Qui locus vulgo corrupti/Hme fic
editur: Tkuentia hac. quidfi
memoria eorum
moriretur 4 qui in Capitolio & Ara Romana,
ma-
1 Lih.2. 2 Ex Ann. tfv .
Yci, i?;r.GvetHr. 4 Y. 0 raemoretur.
46 JustiRycqjiImanibus eorundem 1 projlratis ? Emcndationh
autem cauffam hanc reddo. A. Viteliio L.
Vipfanio Cofl. cum de fupplendo Senatu agi-
taretur, primorefque Gallia* Comatae jusadi-
pifcendorum in urbe honorura expeterent,
multus & varius fuper ea re P. R # fermo , &ftudia diverfa apud Principem ,
2 animumejus varie impellentium erant. Unus autem
forte Senatorum ( cui Gallicum genus exo*
fum maxime fuifle hinc licet opinari ) naa-
gna^m toti genti invidiam concitavit , quod
Galli olim Senones hoftili rabie urbem ex-
fcidifleat , & Capitolium tantum non invafis-
fent : multos etiam in oppugnatione Capitolii
atque Arcis , qui ex urbe eo confugerant ,
diutino obfidio trucidaflent. Qua rationeni-
hil efficacius potuit inveniri, tit a Curia&
Praetexta Romana Proceres omnes Gallicos %
quafi antiquiflimos Romani nominis hoftes,
averterct. E6 enim fpe&ant illa fuperiora
:
Oppleturos omnta divites iUos , quorum avi
proavique hoftilium nationum duces, exercitm
nojlros ferro vique ceciderint. Quibus tamen
omnibus haud permotus Claudius & Tranfal-
psnam gentem eleganti 3 oratione defendit, 8c
1 V. c. per le/atis. 2 Claudium.
3 Cujus fragmcnta exfhnt insenea TabulaLug-
T>e CaptoL RommoComm. 47
plenum jus Romanse civitatis iUi affignavif.
Re&ene autem an fecus , difficillimum Cor-
nelii locum extricarim , ii judicent judices 5
qui in Critico hoc Tribunali, ex Poeue di&o,
4&m%w> mm vo?cw/ \ viri fcilicet
Rei Litteraria? conftituendar perfedu mihi
conatum faltem aliquem attulifie fufficiet, fi
efte&am rem ipfam prajftare nequivero,
Nunc ad inftitutum revertor. Primus(quo<i
fciam ) Pytahus Lygorius Neapolitanus r
exa<fte in illuftranda antiquitate diligentiar
,
elegantiffimo Paradoxcan libello difcrimen *
inter Arcem & Capitolium adnotavit, Ai-
cem enim veteres proprie appellitabant mu-
nitiorem illammagifqueexcelfam montisno-
ftri partem , qua Theatrum Marcelli , flumen
Tiberinum & Dianam Aventinam in Meri-
diem converfus refpiciebat. in qua , utpote
fummo P. R. Propugnaculo , Turres mu-
riquepinnati, &Templum ipfum Auguftis-
fimum iovis. opt.max. Turrium iftarum
meminit M. Tullius orat. 11 1. in L. Catili-
nam, ciim ait : Nam profcfto memoriatene-
tisCotta &Torquato Coff. complureis inCapi-
tolio turreis de ccelo effe percuffas. & Cornel.
* Alex. Donatus has diverfitates Jufti Rycquii Ic-
git,eumquc arpellat in principio libri fecundi de ur-
i>e Rcma.
4$ JltSTI R Y C QUlTacitus in ux. Hiftoriaruin ahiniti&si^
MAM CAPITOLII ARCEM VOCat , ET ,
NE MAGNIS QUIDEM EXERdTlBUS EX-
pugnabilem* Templum vero in ipfa Arce
Capicolina fuifle teftatur * Herodianus , cujus
verba ex politiflima Politiani verfione propo-
nam : Convenerunt igitur (deSenatu loqui-
tur ) non quidem in Curiam , quo antea con-
fueverunt ; fed in Templum capitoliniiovis, quod in Arce fumma pucipu<t vene-
rationis Romani babent. unde & Ovidius in
Faftis
:
2. Jupiter Arce fka totum cum fpettetin
orbem
Ni/ nift Romanum quod tueatnrkabet*
Solebat enim & Templum ipfum Arx vocari*
ficetiam Livius de Vi£loria aurea Hieronis:
3 Cui fenatus omints gratia acceptct fedem Di-
v& dedit , dicavit Capitolium Templum I. O.Mmin ea Arce urbis Rom& facratam , volentem
fropitiamque , jirmam ac ftzbilem P.R. fore
fperans. Capitolium vero ea pars montis
maxime appellabatur , qux in Aquilonemdire&a planior fpatiofiorque erat , & Qui-rinalem verfus extra ipfa Arcis moenia pro-
tendebatur. Quadruplicem autem vocishujus
no-
i Lib. 7. 2. Lib.i. 3 Lib.22.
^DiCapitol. Romano Comm. 49notionem reperio apud prifcos , cjuam ficuti
cac is&tvoicv; (quando ejus rei mentio incidit)
cum ftudiofis antiquitans lubetcommunicare.
Primaillaquidem & fa?pe ufurpata pro toto
monte , tit in SiHiano Poemate ? de Annibale
fomniante: i
Jamque autnoUutno penetrat Capitdlia vi-
fu , &c.
Et Prudentiano , demilitibusMaxentii :z
'Romanumque forum & Capholia celfa tene-
banu
qmnquam ibi fotte pro Arce five Temploufurpatura. clarius in locoTaciti fjprame-
morato : 5 Capitolium non a Romulo, fed 6
T. Tatio additumUrbitredidcre. &iftoServii
inu. /Eneicios: in CapttoUo cmnium Decnmi
fimulacra colebanlur* S&>pe pro climidia ejus
parte, quam fic appellari foHtamdoaiimus,
ut in ifto M. Varronis, e y^ovwJirSamtxhw :
"M\ Curim Cof in Captolio cum ddettum
haberet , nec citatm in Tribti civis refpondijfet,
nendidit tenebrionem* & ifto Livii lib. xxxix.
M.Ttmdanius & L.Valerius ad Plebem tule-
rant. ad fuadendum diffiiadendumque multi
nohilcs prodibant. Capitolimn turba hominum
C /4.
1 Lib.i- 2L Libe-a.adv.Symra.
3 Ann 12..
50 Justi RycquIfaventium adverfantiumqae lcgi compubatun
& ftfpe idem alibi.
Sarpiflime ipfum Jovis Templum Capito-
lium vocatum. ut apud eundem Livium libo
xxxvii. P. Cornelius Scipio Africanus prirn-
quam profcifceretur fornicem in Capitolio , ad-
verfus viam * qua in :Capitolium afcendi-
tur* pofkit. Ubi tamen duplice notionecan-
clem vocem Livius videtur ufus. pro parte
alteramontis fcilicet, in cjua fornix five Ar-
cus Africani exftrudus; & Tcmplojovis,
cjuod fupra eum locum in ipfa Arce. Idem
lib. xxxl ii. M. Servilius , Tib. CLmdius Se-
natu in Capitolium vocato de Provinciis retu-
lerunt. i Sic Jofephus Ar.tiquitatum Judaica-
rum lib. xix. deftultitia Cal : Mi n 5 LthQoilcZv ro /gpov , o KoiTtlctifaav fdfJ Kx\5<n 9
TtjJtlCdTDnvV OCp CLUTV^ f hfldV 3 dSihCpM
iTv\u}]<n tt&Qtyof&eiv r Atx. Sic alibi mil-
lies cum Livius, tum reliqui fcriptores.ee-
lebejrrimum Templum appellant, &legiti-
imo maxime nomine , d capite bamano (ut
famaefl) in fundamentis ejus % dum ejfbdere-
tur 5 reperto. qua de: re paullo infra * vete-
namopiniones, accurate a nobis colleftas,
commodius proponemus. Horatius autem
i C?.p.i. 2-. Op. 10.
*De Captol. Rornano Cotnm. ff^fkviiiU^ Jovem ipfum pro Templo fu$
pofuit lib. 1 1 . Odarum , cum ait
:
Incolum Jove & Urbe Roma.Quod Romani in proverbio dicere ^o^it^ J,
,
Salva Urbe atque Arce ejfe. Csecilius apud
Agellium i illud exprimit facunde §
Ex bofie captm libere fcrvw falvd Vrbeatque Arce.
Quarformula etiam in verbis eoneeptis Fce-
tialium apud Livium 2 reperitur. Netaudi-endi qui alitcr explicant apud Horatium 5 nefrugibus inventis malint adhuc (quod dici-
turj $*\wq4y&v. Horatium videtur imi-
tatus SiJJiusIib. xvi.—— vacuumgue Jevem fitte pube f\n$
armis.
Invadet.
ideft Capitolium mi!ite& armatura deftitu-
:tum. Quarta & figurata item notio eft , ubi
pro Diis ipfis Capitolium ponitur , a noftris
maxime fcriptoribus obfervata. Ita D. Au-guftinus lib. ir. de Civirate: JJt^e plurU
tibi habenda vija ejl cxiftimauo Curia vejlra,
quam Capitolii; & Rom<t unim,quam ctxli
Wim? &D. Cyprianus Epift. lv. Quid fiu-
C 2 perefi
1 Lib. 2.. cap.l?. 2. Lib-4-2. *
3 Cap. 12. * Ubi vidit illum librutn l
52 Justi RycquXepereft quatn utEcclefia Capitolio cedat ? Pru-
dentiusetiam Apotheofi, Titulo in Jud#os:
Ipfa fuis Chriftum Capitotia, Romula moe-
rent
Tfmcipibm lucereDeum.
Quinftam& fupernumerariam poflemus ad-
jicere , quam ex D, Hieronymo P* Pithceus
m obfervavit, pro cujufque civitatis Arce vel
dKfQ7ri^4. fic enim ille interpretatione in
Efaiam, deBabylone, Arx autem, id eft >
Xlapitolium ittius urbis & turris &dificata poft
diluviuffl, utdeTemplis Principibus nihildi-
«mus, <\ux ficut Chriftiani hodie xv&^KtfV
aut Dominica appellamus , ifa Capitotia in
Municipiis &Coloniis per Romanum orbem
vetuftas dixit. Probant illa qusex Cypriano
& Auguftino jam laudavimus. & Arnobius
,
ffarro ( ut Lipfiuseum recienominat) nom-Mvs Chriftiani , his verbis ; *2\onne vidas in
CapitoUis omnibm virginalais effe fpecies Mi-
ncrvarum? fed de Capitoliis, quar extra Rc-^mam , commodior erit aiibidicendi locus*
i In Adv. Subfec.
Ljb.^.adv.Gente*,
*De CaptoL Romano Comm. f$
C A P U T VL
Arces unde fic diffig : earumqmSarMitas apud prifcos. qui Tu<*
tulati. quid Tutulus. TemptaDeorum Tutelarium potijjimum
in Arce. Arx Jovis. Jani Gui~lielmlinCicerone emendatio con--
jfrmata. Ctff Scaiigeri in ^Papi-
nio rcjeffa. Sancfos Leges ,Saa£tt
Muri> ac Fortx Urbiitm.
A ntequam Templi illius dcfcnptionem
J/A3ggrediar r 1 quo fc in aternum venera^
hilis Roma attellit , opera? pretium erit undc
Arces nominatse fint , & cujus ReHgionis
olim fuerint velut bt Tru^ca delibare. Deearum iw^oKoyief, non una eademque fen-
tentia eft. M. Varro, omnis antiquitatis pe»
ritiffimus ,2 ab Arcendo Arcis originationem
duxit,quod is locus munitipmus urbis , a-
que facilllme pofiit hofiis prohiberi. Arcereui-
tem ex Fefti interpretatione 3 Frohibercett ;
C3 cpx
t ' Amm. Marccliirir- 2.4, DcL.L.3 lu- ArcanL
54 Justi Rycq^uIqui & Ip/e M. Varroni concinere videtmv
Alii (equofumnumeroSolinus x cft) abiis
Arcadibus , qui pM/xlaj autValentiam habi-
rarint , du<5um putat + ut tutifima urbium
Afces vocarentur. Do&iffimus autem Came-rarius 2 a Gra:ca voce aK&s forte ex-
preflam : eoque fenfu prolatum illud Vir-
gilii
:
— celfa fedet JEolm Arce.
quafi diceret Poeta : ^O%ol%m o euoh&
Qgova. * mihi tamen Varroniana fententia
magis arrideat , quam Fefto&Ifidoro pro-
batam ^uoque video. fic enim illexv. Ety-
niologici: Arces funt fartes mYu excelftai-
que munita. nam quacunque altiftma urbium
funt , ab arcendo hofies , Arces vocantur* Ta-cite etiam Afccnio in Divinationem , ubi Ar~
cem efledicit velTjraimi fedem , rel dditum
in civitate & mumtiorem ad civium falutem
locum* Innuit hanc quoque Arcis derinitio
nem Aufonius > in Monofyllabis
:
Urhibtu in cunliis munitior urbibm cfl
Arx.
Ideo
i Lib. i. cap. i." Vokiit putant.
z laPec.Probtera. * Voluit Q°hp
*De CafitoL Romano Comm. 5 5
Ideo follicitus apud Virgilium ^Eneas , urbe
capta, trepide ficinterrogat
:
Quo res fumma loco , Panthu , quam pren-
dimm Arcem ?
Jgitur repetit opinioncm fuam M. Varro lib.
vi.de L. L. exponens verficulum Ennl,
Libaque>jiftorcs y Argees 3&tutuUios.
Tutulati ( inquit ) di&i funt ii qui facrii in
capitibus habere folent ut metam , id Tutulm
appcUatur , ab eo quod matres familias crines
tonvolutos ad verticcm caphis ,qtios habent uti
veiatos , dicunt Tutulos : ftve ab eo quod tu-
tndi cauffa capilit ftebant : five ab eoquodaUtipmum in unbe cjt , quod ejl Arx, ea res tu-
tifima Tutulm rocatur. rnerito ergo fanfti-
moniam quandam Arces iiabere credita*,.
quod in iis omnium civium felus efTet repo-
fita > Dlque Urbium cuflodes ibi potiffimHm
colerentur. Ciccro ipfe Arccm cum Ara &Tortu conjungit in Verrinis > ut tutelam ejus
fimul & religionem fignificet. idemque pro
Cornelio Balbo eum de Gaditanis loquitur >
yeterem fpeckmfaderis Marciani omni fandio-
rem Arce dixit. itaenim legereibi maiim cumeruditiflimo Jano Guilielmio , e Iibro Turin-
gtano , fenfu oppidb eleganti & venufto;
<juam vulgatum illud Marte, aut (quod ex
C 4 con-
5 6 JusT i Ry cq^uI
conje&ura Lambinus intrufit ) Ara. Virgi-
Jiusfimileadjunflum tribuit etiam ArciTro-
jafiic i\
Et mmfirum infelix facrata ponimmArcc.
Sacrnm enim & Santtwn idem quandoque
efle Aurelius Saturnaliorum 1 Scriptor erudi-
te oftendit e PontiScio veterum Jure* Bene.
autem facratam vocat Poeta, in quafacra-
tiffimum urbis pignus Paliadium continere-
tur , cjuod fataiiter abs ^Enea in Italiam trans-
latum , Albsque depofitum , RomuIus(ut
cjuidam avolunt) in Capitolium tranftulit;
afii 3 TuIIium Hoftilium malunt capta ea ci-
vitate Romam tranfluHfle , & in xdeVeftje
recondi juffiHe, Plura jfliufmodi Palladia no-
rainat Dionyfius 4 ex Calliftrati , Satyri , &Aratini comrnentariis. nominant & diverfis
in locis pofita etiam alii , fed qiuT.PhiloIogo-
mm noftrorumdiligentise, jam vidimus pra*-
occupata. Quemadmodum autem in llio
,
ArceTrojana , in Athenienfi #>§WX</ at-
quealibi, Pallas cuka : in Carthaginienfi &.Vejentana > Juno, in Cumapa , Apoffo , m
Ery-4-
.
i Macrob. frb. 3. cap. 3«
2. Suidas in xsunrtihm.
3 Arnob. iib. 4. Clem. Protrept, *•
44Lita. 1. Antjq*
* Cnr tamen no?t fcrhft Tullnm.?
7)e CafttoL Romano Comm. 5 7Erycina , Venus ; fic in Romana noftra (quocf
ante diximus ) Juppiter Opt. Max. inde ArxJovis ctiam nominata Ovid. lib. vi. Fa*
iiorum
:
Inque Jovis summi uiitur arce bUdens.
idemconfohtione ad Liviam
:
Et tumulm Drufum pro Jovis arcej/;^
Manilius iv. Aftronomicwn ;
Includive fua potuijfet Juppitkr Arc$ r
Captus, vel caput hic Orbis foret*
Mamertinus in Panegyrico Diocletiano fk
Maximiano Augg, dido: Oquantb nunc lmpp*
dtesilla auguftior , quanto maguhtinc natalem
fuum diem (Rbma) coleret,fi
vos ftipatos veftro
fenatu , in illa Capttriini Jovis Arce , confpi-
ceret ! Ex iftis igitur auftoritatibus adp^ret
(juarn non redie atque ordiftefecerit Julius
Caes. Scaliger,, cum invm.ThebaidosStatiana* elegantiffimos hos verfus refmgerr-*
dos putavit
:
At poftquam rabies , ut^viu prodiga vir^
tmEmifere animos 1 non tanta cadentibm
Hcedis
j&rim Rhodopen folida niye yerberat
Arftos*
C 5 Hte
$S Justi R y c qu I
2$ec frager Aufonia tantus, cumjuppiter
omni
Arce tonat,
Quare ( inquit ) AufonU fragorem pofuit fo-
tius , quam alius loci , nefcio. fane oportuit loci
mmen certum apponere , unde tonitrua ingrue-
tent. itaque fic maUem :
cum Vefulm alu
Arse tonat.
Kon fuccurrit enim viro dodiiffimo certis-
jfimumlocinomenadpofitum. Arcem fcilicet
Homanam Capitolinam , equa Juppiter fulmi-
nare maxime creditus. ManifefteinnuitEpi-
gramma Grascum in Anthologia :
quod Lipfius convertit
:
Cede etiam melioribus o Tarpeia rupes 9
Etfi ex aratU jacis aurea fulmina teftis*
EtManilius Ioco jam citato:
Zoma
Sic mclius citavit Lipfius in Masnit.Rom. Iib.
qap. quam nofter vcl hic vel in cap. xvi> (ubiLipfii Sc hujus Joct meminit
) utrobique per crro-rem edcns h 5: ut dubitandum non fucrit , quiacorrigeretur, five veluit fh fcribere.
*De Qapitol. Romano Qomm. $yEoma cafis enata foret pecudumquema-
In Capitolinos vexiffcnt fulmina mon^
teis*
Propertius item l;b. iv.
Tarpejufque pater nuda de rupe tcna*
bat.
quod & abunde teftatum vult Iovem iftum,
i Sillius cum ad Collinam Portam Annibal
accefliflet. Claudianus in Elogio urbis Romasillo etiam refpexit
:
——• hinc fulmina vibrat
Juppiter , banc tota Tritcnia Corgone
velat.
Ita defcndendum ab intempeftiva viri magni
corre&ione Statium fuum putabat amcenis-
fimi juvenis ingenii Cafperius Gevartius, <pi
Lovanii paullo ante Batavicam fuam pro-
fecfiioiaem hoc ferc mecum communicabat*
Religioni quidcm Arcium hoc adjungi po«
terat, haSanftas vocari folitas, ut Muri &Porta? civitatium , cjuas ideo tales efle I. O».
opinati funt , quod ab hijuria bominum dc-
fenf& atque munita, iffcnt , * capitis enim
poenaconftitutaerat iis , gui violaflenr, In-
C 6 de
i Lib. 12. 2 L.Sanchim8,& l.p, &1. fiquis-
M. de rer. diviC & Scrv. in 12. i£neid.
6o J U S T i Ryc qjj I
de & Sanfta Leges , cjiiod pcenarum fanftione
confirmatae relligiofius ad pra^cepta exfc-
quenda mortales impellerent. Sed egonunc,
in alienam fegetem Philologicam haucfalcem*
«on pono..
C A F U T V I IV
Montis Capitolini fitus * figura ^ ,
dimenjio j altitudo* qu£ <iyEdi~
jicia tam m Arce qndm Capito-
lio olim fuerint. tLegtxgua} fmtin Statio & Suetmw. Statim ^cum Notitid Imperii j & Ammia -
nus forte etiamemendati. Capi-
tolium alttjfimus urbu locm * SiL
litu& Calpurnim Eclogarim ex-giicati.
"\A ons 3#
8*tur totus ttife^m a nobis divi-
JLVJL fus » in Aicem , Capitolium & Saxum( cjuantum pr^fentes ipfi Rbmse obfervavi-
mus , &recenticres quidam curiose adnota—
runt) geminum cfficit Hemicyclum, ovali-
^ue figura ( nifi cjudd latera payllo contradio-
^De CdpitoL Romano Comtn. 6 mra fint ) totus condudirur. Cujus figune no-
biJi as eo magis commeodanda nobis eit
»
quod antiqiWfimi rerum Natnrolium obfeur-
vatores i Mundum ipfum ofj.om tw $ <$%
%wfA#li efledocucrint. ut Mundi ejtfafi qux-
dam imago Capiroliumefiet, cjuod armorum
& Imperii jure Mundi Romani caput, qua
Religionum pubiicarum cseremonia, cjua Le-
gum Triumphorumque San6timonia genti-
bus in Orbe cun&is horrori fuit atque vene-
rafcioni. Ad Orientem Solem Palatii partem
habuit , viamque facram ,2 a Strenia* facello
diredo ad arcem euntem , & Amphitheatrum
Flavium. Ad Occidentem , Urbis planitiam,..
livereoiones Circi Flaminii & Campi MartiiV-
Meridiem { uti diximus ) Aventinus occupa-
bat, & Tiberinum flumen. Septontrionem 9
ccllis Quirinalis* 3 Ipfum ab D. .Augufto*
cum univcrfaUrbs inxrv. Regiones divide-
retur, vi iu Regione comprehenfum eft.
unde notitia utriufque Imperii (cju^eUrbis
quoque <w^^*'$iWc]uandam continet) cumde vii i. Regione Iocjuitur : Continct (inquft)
umhtlicum Tkom* > Tcmplum Satumi & Vcfp*~
f%&riu Capittiiuw, MiUiarimn aurcumjulia.
C 7 Sed
i Plutircb. (n Sympof. & lib. a. de p!ac. Phil. Mfir
crob. 7. Sat. cap. 17. c Varrof. deL.L.
3 Snet. Aug. cap. 30,
4% Justi Ry cqjiX
Sed quod illud tandem Milliarium aureum Ja-fut ? 1 Oiftingue, & emenda : Milliarium au-
reum , Bafilicam Jultam. quar& ipfa in vicino
loco ad Lacum Servilium ; cum Milliarium
ab eodem Augufto in capite Fori Romani% ftaturum eflet. Meminit ejus Bafihcas Sta-
tius , Ecjuo Maximo Domitiani
:
At Uurum pajfm binc Julia templatuentur y
lllbinc BeUigeri fubitmis Begia Paulit.
ubi ex V. C. Lipfiano emendatiiis legeremus*
Tetita* ut Bafilicam Juliam 3 intelligamus
,
adlatusejus equi collocatam. Non enimdeTcmploD. Juliicommode interpretari pos-
fis. quo /pedant illa , qua? pnecedunt
:
—— Hinc cbvia itmina pandit ,
Qni fejfus bellis , adfertd munere prelis
Ttimus iter nojiris cflendit in atbera
dIvis.
4 Bafilica autem ^milia ex - adverfum foro
pofitaeratad viam facram 5 illuftribusetiam-
num parietinis vifenda : qux non ineleganter
RegiazVoeu didia eft, cum Graeca dicfiio
Bajilica commode in hexametrum verfum
non
i Feftus iti Serviliiif.
z Plut. Galba.Succ. Orhone c.6. Tac. r. HiAor-3 P. Vi&or. Lwls Ancyraa. Suetou. ahi.
4P.Yiaor.
^De CafttoL Rommo Comtn. 65
tion caderet. Sic tamen Regii operismoles*
etiamfi Bafilic# non effent , ohm videntur
appcllationern habuiffe. Suetonius oftendit
C % xxxr. Aug. de Theatro Pompejano:
Vompeji quoque ftatuam contta Tbeattt ejm
Regiam marmoreo %am fuperpofun , tranfla»
tam e Curia in qua C. C&far fuctat eaifus.
nam quod Beroaldus 1 de Bafilica aliqua in-
telligendum hoc purat , vereor ut imponat
magis , quim doceat : cum de Bafilica Pom-peja nihil ufquam meminerim legere. * HinCemendandus forte nobilis illelocus AmmianideConftantiiin Urbem ingreflione : Lavacra
in modum Vrovinciarum exftruffa. Ampbitbea-
tri molem folidAtam lapidu Tiburtini compage*
Pantbeon velut Regionem teretem fpatiofa ceU
fitudine fabricatam. qtT£ enim infolens illa
\s&tfa\vi Templum etfi alias laxum & fpa-
tiofum , Regioni comparare ? Quid fi igitur
,
Vantheon velut Hegiam teretem f facit tamen
ut timid£ pronunciem comperta mihi alias
ejufdem Scriptoris , in hujufmodi efferen-
disj jus^M^og/#. qualeeft etiam illud quod
paulloantcdixit, lavacra in modumVrovin^
iiarum exftructa. & quod fubjungit deForoTra-
i Notfs in hunc locura.
£ Lih, 16,
% J ust i R y c quITrajani : Singularem fub otnni ccclo ftruftu*
ram , etiam Numinum adfenfione mirabtlem >
nec relatu effMem ->ntc mrfus mor-uliltMap-
petendam. atcjue alia alibi non minus vento-
fa. Sed jam cjuod agimus > agamus. Hodier-
num Montis Capitolini ambitum cjui dimenfi
funt, 1 vil. fermecompleSi adferunt ftadia»
Latitudinem , cjua an pliffima eft 3 dccc»Romanos pedes non excedere, Longitudi-
nem ejus > cjua in occafum adtivum protendi-
tur, cxj, & qc. facile capere, non fupera-
re. Tribus fere ftadiis > ait Dionyfius , k Pa-
Idtino difpefcitur : ne integro quidem a ripa
TiberinL Ejus in arce altitudinem fupra
omnia urbis «edificia apparet maxime exfur-
gere, inde & loco nomen fafhim. Bene ita-
quc Auguftinus*, cjui Capitolium amplifiimum
& celfiftimum locum appellat. 3 Bene etiam*
Servius ad Virgilianum illud: :
Jn fummo cufios Tarpeja Manlius Arcb.
fie adnotavit : Bona ratione > ut in piftura,
apta unicuique rei loca ( Poeta ) diftrftuit.
ideo enim tn fumma parte Qlypei dicit effe
faflwn CapitQlium, quia Ijqc fummo Urbuloco
i Marlianus <k aln : quamvis hodie ab anficjuo
imultum credam minuifTc, kb. 10. anriq.
2. 4. deCiv.cap.23. 3 Lib, 8.^£n.
T)e CapitoL Rbmano Comm. 6$
ep manifcflum eft. hoc etiam innuit do£lis-
fimus TertuIIianus , initio Apologetici : Si
\fion licet vobk, Romanilmperii Antiftites ,mAPERTO ET AEDITO IPSO VERTICE CI-
vitatis pr&fidmxilms ad judicandum , <§cc»
nam per verticem civitatis Capitolium intel-
ligi, cjuo Senatus de rebus maximisgraviffi-
mifque conveniebat , . Interpretum omniuxn
confenfus eft. propterea a Poetis Capitolia
cdfa, fublimia , alta , c&lo junfta , & ab eo-
dem Tertulliano alibi , cmlo certantia vocan-
tur , non minus a naturali loci altitudine 5
cjuam ab artificiofa j£d'mm Templorumcjue
ftru&ura. Unde Silius Italicuscum Anniba-
lem ab Ui be fatis jam remotum defcrihere co-
natur,ficetiam ait
:
S.cgnz iter emenfo^ vlxium Tarpej* vi-
deri
Culmina defierant.
nimirum quh is altiffimus Urbis locus, &Pcenis abeuntibusuJtimum confpedtus. Hinc
etiam apparet cjuanta? altitudinis fublicia iila
Tiiearra fuerin:, a Diocletiano (nifallor),
Ludis fuis populo exhibita , qu# T. Calpur*
niu$ in coelum furrexiffe fcribit ,*
-— Tarpejum prope defpeftantia cuU
men %
Sed;
itEcI.og. &
66 Justi Ry cquISed quid Antiquiorum nimis anxie auftori-
tatem fequiraur , cum hodicrnum oculis-
omnium fumma? celfitudinis pateat argu-
mentum, c. fcilicet &xxxix, gradus, quis
ad ^Edem virginis in Tarpejo , olim Fc-
retrJ Jovis ( ut opinio eft eruditorum ) ex-
fcenditur ? Quod fi noftris temporibus ea
etiam altitudoeft, ciim (ut fupra diximus )
crebra? Urbis ruina? omnem ejus planitiem
collibus prcpemodum sequaverint , quid olim
fuifle crcdendtim eft , cum pleno cacumine
Mons Capitolinus nubila pulfaret ? cum al-
tiffimo monti altiffima & fumtuofiflima a?di-
ficia efient impofita ? qua? certe adeo crebra >
adeocjue magnifica heic olim fuerant, ut fidem
propemodum humanam excedant. Nunc ta-
men omnia aeternum fodolorl) minisfuis
fepulta, autabipfisfundamentisexcifa, no-
men poene ipfum cum loco amiferunt. Adeoyerum eft illud * graviflimi Poetce
:
Et mgeriiofilflmi Larinorum in Divino* opere
:
Tempm edax rerum^ tttciue invidioftve-
tuflas
Omni*
x Sopoclis. z 15. Metamorpli.
7)e Capttol. Romano Comm. Cy
Omnia deftruitis : vitiataque dentibus avi
PauUatim lenta confumitis omnia morte*
Quorum tamen ;£dificiorum memoria Mor-tem & Fatum hadrenus fuperavit , eam non-
nulla diligentia a nobis conquifitam , aeter-NAE. URBIS. HONORI. ET. POPUJLI. RO-MANI. MAJESTATI. LUBENS. MER1T0QUE 9
re STITUAM. In Arce quidem hsec fuifTe me-morantur
:
Templumjovis optimi Maximj 9 cum
ctllis
Junonis & minervae: Sacello sum-
mani: &MdiculU TERMINI & JUVENTATIS.JEdes junonis monitae > cum officwa
Monetaria.
MieS FIDEI CANDIDAE.Templum concordiae.jovis forte custodis.
Auguraculum P, R.
Bibliotheca.
TabuUrium.
Ar<z aliqutt.
Ttmplum vaejovis 3 inter Arcem & Ca-
pitclium.
Ibidem Afylum ,& duo Luci Querneh
U
68 J u s t I R Y cquXIn Capitolio hxc :
Templutn jpvis feretrI.
JUNONIS RIGINAE.
MARTIS ULTORIS. fau y BIS-ULTORXS.
nemesis fortafse.
JEdes duiz al\& jovis.
JOVIS FIDEI SPONSORIS.-
VENERIS ERUCINAE.VENERIS CALvaE II . Vetm & NovunhFORTUNAE PRIMIGENI AE»
FORTUNAE OBSEQUENTIS.
.
dianae forte
OPIS.
ME N T XS. -
2SIDIS & SARAPJDIS.
Temptum carmentae> in rtivo*
JOVIS TONANTIS j M cllVO*.
CONCORDIAE > /» l7/>0.
saturni rf*/ clivuM,qHod& JEwiuml.
Cafa RoMiiLi.
Sacellum jovis, cum altero forte her-culis,
Utrobigue, prarter Templa > Opera ifta Pu-blica :
.
Curia Kalabra.
Atrium Publicum.
S£umlum> forie Aureum*
T>e Capitol Romano Comm. 6 9
Torticus Scipionis Naftte, & aliorum.
Arcus Triumphales.
Toru CarmentalU > & Stercoram*
StatUA infinit4>
Colofii multu
.Colutnna Roflrat<z , & Honoraria.
Tituli Vitloriarum.
Tropta diverforum.
.Solarium.
Carcer Mamertinus.
Qua?dam alia fcioin Capitolioponi a quibus-
ciam 1 ut Templum aUerum Vcft&, ApoUinis 3
Veneru, Saltttis, Libertatis % fed cum nulla
aaticjuioris teftimonii au<5lorirate fubnitantur9
explodenda judicavi. Nunc a fummo urbis &orbis templo jovis capitolini* dicendi
initium furaam.
1 Marliano> Fabricio > Porop. Lseto> F1.B1qjw,<do> aiiis.
70 Justi Ryc q^u I
Caput VIIL
Vetm T. R. Relligio. Capitoliura
hinc duplex : Pompilianum * S>
Tarquinianum ; Vetus tllud^ No-vum hoc appelhtum. QuisVctusapud Martialem , Antiquus apud*Proj>ertimn J uppiter ? Vitruvius
m re dtffcUi certb emendatw.
Servl j Eufebl, Cedreni^ alio^
rum error ; & €Plutarchid cDio~
nyfio dijfenfus indicatus.
Verum eft quod a M. Tullio , de refponfis
Arufpicutrijin laudem P.R.aftertur :eum9
uti c&teru rebus fortafse parem , ita relligwne
cultuque Deorum cxteris omnibus gentibus longt
exftitiffe fuperiorem. Vix enim e cunabulis ca-
putfuum urbs ADMiRANDAfuftulerat,cum
ecce,Religionis& colendoi um Deorum pri-
ma cura fu/cepta eft# Immo inter ipfa nafcen-
tium murorumfundamenta de ffretrio &statore jove cogitatum. Mox ad gran-
diora adje&as animus , & de fcde jovi
OPT.
*De Capitol. Romano Comm. y i
opt. max4 ftatuenda, etiam in fumma pau-
pertate aNuma Rege confilium fufceptum.
Fuit illud Num# opus in alta Semita, Re-gioneurbisSexta, ut ex Notitia Imp. & P.
Viftore ( quiurbis defcriptionemediderunt)
didici. Varro 1 deL.L. ad Clivum publi-
,,cum ponir. hoc eftin eadem Regione , & lo-
*co, ad Circum Flora?. C-ipitoltum Vetus ap-
pellatum ferunt, fed func opmorcumNo-vum iJIud magnificentiuseo nomine in Tar~
pejo jam efletexftru&um. ftmilitudine enim
cjuadam fic di&um putem , quod in eo ficut in
magno & nobiliore Capitolio Tres item DeiPnclides Romani Imperii colerentur, vete-
remjovem appellafle videtur Martialis (ju-
dicio Lipsl) Epigrammate ^iivMaxirpum
:
Efquiliis domus efl , domus ejl tibi colie
Diana>
E* tua Vatrkius culminaVicus habet.
Einc vidua Cybeles , illhinc Sacraria
Vejlfi ,
lnde novum 5 veterem profpicis inde
JOVEMquafi utrumque Capitclium ab illo cernere-
tur, Vetus fcilicet e domo Efquilina $ aut
Vici Patricii( quse haud longc ab Alta Scmi-
ta)
f Lib.4. z Libj.
-yi Justi Ry cqj.iI.
ta) Novum, e Diana Aventina. Dubit^t
tamen Lipfuis 1 an Novumjovem Voeta Do-mitianum faum vocet , ejufque Palatium in-
telligett : cjuse tamen interpretatio minus com-
nioda videtur. Miror etiam fubohflurum eumlocum potiiis arripuilie LipfiutP, qmm litpU
iam alterum ex eodem fcriptore Epigramtna-
te ad Paullum
:
Sed Tiburtina fum proximus accoh FiU>
Sjsk vidct antiquum rnftica Flora
JOVEM.Ubifane Antiqnm Juppitemon alius eft quamj
illein Capitolio veteri .( uti diximus) ad FIo-
xx chxurn 5 a quo haut longe Pila Tiburtina,
&domus Poeta?. Idem alibi de fua habita-
tione:
Longum c(l fi velit ad VtUm vtrivie*
Bt fcalis babito tribus , fed altis.
In Propertiana tamen elegeia ciim fcribi-
tur
:
«— Tarpeja.tmpe fepulcrum
Trfbor, ^antiqui limina capta jovis.
'Poetica? libertatis eft. fingit enim Ppeta illfid
iTemplum in Tarpejo monte jam inde con-
ditumfuilfe, cjuod multis poftea annisTar-
quinii Reges asdificarunt. Nam de Jove ibi
alicjuo
5 Admir.lib.3J
DeCapitol Romano Comrn. 7.3
alkjuo antea dedicato £J\f qvqlp , *Vj/ vW/j
fcriptores meminere ^uftorem quidem Vc-
teris Capitolii Numam efie praterEufebii &:
Caffiodori Chronica, in queis Captiolium ali-
quod firuxiffe a fundamentis Numa fcribitur *
y
& Eutropium , qui infinita Rowa Tetnpla con-
fihuiffe eum notat ; Vitruvius fortafse often-
dit loco ( nif? me fallit rerum mearum amor )
fatis feliciter a ncbis conftitutus Jib. 3 1 1.
cap. 1 1.
In acrofijlis ncc wamoreis nec lapideis cpi~
fiitiis titi datur. fed imponenda fint trabesdc
materia perpeuuy '& ipfarum JEdium fpccies
Barjca^ BarjcepbaU , humiles, lar<e. ornant-
que ftgnis fiililibus , tnfcanico more , uti e(l
ad CiUflm Mdximtm Cvreris , & lierculis *
Pompejani item Capitclti.
Confentiunt littcrarii illi Di&atores Li*
p!.*us& Scaligeraufereodam interpun&ionem*
quce voces IHerculis & Powpejctni interjacet,
Jegendurnque : Hetculis Vomp*)ani r ttemCa-
pitolii. Fortaffe (aie 1 Scahger) Heuules alibi
in UrbeVompcjanus , ficut Juppiter Pomfejanas
apud Tbeatrum ejufdem nominis y tn 1 x. Urlis
yfygione. Subdubitatautem LipGus, 2a:> a<i
D4
Cc-
1 Notis.ad VarrOncm.2 3. Adirirand.
74 Ju STI R Y CQ^llI
Colonia? Pompejanse Capitolium hxc fpe-
^xent, cum folemne efiet in CoIoniis& Mu -
nicipiis, celebriora P. R. sedificia imitari. fed
cum alia Vitruviiexempla mere urbana fint,
.conjeftura: fu# parum fidit. Securi illi qui-
dem 1 Philandrum videntur quihancemen-
dationem antea invenerat , nec tamen pro-
barat; fed peilet omnem dubitationis nubemi
fimpliciffima conjeftura noftra : Pompiliani
item Capitolii. id eft, a Numa Pompilio
Rege conftru&i. cui tenuis ifta & paupertina
ftrudiura faciie conveniebat , raras fcilicet co-
lumna? , trabes epifliliorum loco , humile
te&um , figna fidilia , veterjs fimplicitatis
, certiffima argumenta. De eo locus Ovidii
( nifi Fallor) intelligendus t r i. Faftor.
%U0tf* exigua vix notm fiabat in
AEDE ,
Inque Joris dextra fictile ful-
men crat.
quod pofterius de Fictiii Jove etfi fatear. ad
Tarquinianum ctiam referri poffe, quem ar-
tifex 2 quiclam Fregellis accitus talem pri-
mum cffinxit (ut fuo loco narrabimus) ta-
men Exiguam JEdem nonrefte Regium illud
opus
i Nfttis in bunc locum.
? Thn. iib. u.
*DeCafitol.Romano Comm. 7^opus vocaveris > qucd ab ipfis initiis incredi-
bili impensa , & infana quadam fubftruftio*.
ne furrcxit. Capitolium autem Numa? fatis
exiguum atquehurmle fuilfe cum ardhstunc
P. R. res , tum Valerii au&oritas videtur
oftendere , ubi vetera & folemnia ejufdem
Populi Sacra adjurat : * RoMuU Cafam , Vete-
rts Capitolii humilia tefta, & dternos Vefta
igncu, Jam nomen illud PompUiani eruditis
auribus faneperegrinumnon eft. fciuntenim
Arnobium, Pompiliana indigitamentaj8c Am-mianum
, fecuritatem Pompiliani tmporis di-
xifle : Curiam etiam Pomptlianam in eademUrbe fuifle, cujus meminit Tacitus 1 1. Hi-
ftoriar. & FL Vopifcus in Taciti Imp. vita«
Anparet itaque infigniter allucinatum Ser-
vium ,2 qul m Utbe Roma nnllum Jovis Tem-
plum ante Tarquinios Reges agnofcit. & an-
naiium Scriptorcm Cedrenum, cum Eufe-
bio, ScCaffiodoro,? qui Numam Regem
non veteris illirs ad Circum Fiora? > fed re-
centioris in monte Tarpejo auflorem videh-
turadfererej quiLivii, Dionyfii,P]iitarchi s
Taeiti , c£terorumque veterum fcriptorum
unanimi teftimonio fortiflime refeUuntur.
D z ut -
1 Lib 4- 2. Iu8.JEneui3 ia Faftis.
76 J 11 S T I R Y C QIl I
wt proxime oftendemus. Certe Plutarcluua
-etiam mcmoria lapfum fufpicor , in Numa »
cum Eufebio * , <5c Terttilliano 2 noftris 5 cjui
jiullum Roma* in Templis fimulacrum prio-
nbus clxx. annis JfuiHe opinantur. . namDionyfius Halicarnaftxus 5 , , curiofiilimus
rerum Romanarumfcriptor, Romulum Sil-
Sdfflfc % Gtaco ritu-i multa Rom*Tcmpla,fa-
itxque &aras ,ac fimulacrorum Delubra, ctm
infignibm eoram ubique pfuyffe fignate no-
tat. Calide tamen heic nihil afHrmo. ne
maximis iilis viris nigrum ffim ante vi-
ilear adfcripfifie > cjuam inteliexifle yeriu-
xem.
i De prfep. Enang. lib.p.
i In Apbloget.
.3 Lib.i. Antiq,
Ca-
T>e Captol. Rotftano Gottim. 77
G a p u t IX.
Tarqiiinim Trifcus Corinthius Ca-picoliurn Nov-tim Jovi Juno-M I , M I N £KVAE VOVCt . Augll**
ria de loco capiendo faffia: Mons-Tarpeius is fuit. Exauguratio
Are£ Captteling. Jovi olim wfimrnti locis Templa pofita. Dii
Tatiani, Terminus & Jliven-
tas augurio nonaddixere j quo~
rum contumacia ab Augitribus
probata. -
Gloria conccpti 1 Novi opcris pcnes
Tarquinium Priscum fuit, Ilegemdorai forifqoe inclutum. Is ulcimo Sabino
beilo voviffe jovi , junoni , ac iujner-
vae credimr: eoque feliciter gefto aream mCapitolio cTdificando Templo pr^parafle,
raagna ( fi Dionyfio 2 credimus ) difficultate
cximpendio. narn cutfi rupcs Tarpcia difH-
ciliaditu efletj necin vcrticc plana , fed pra>
D 3rupta
1 Ditfnyf lib. 3. a lbii!em>
78 Justi R Y C QJll
rupta ac protuberans , multis illam fubftru-
«SHonibus undique aggredi ccaftus eft,quo
& moli tantse fuftinenda? fufficeret , & locus
ipfeimponenda* ferviret. Fundamentane je-
ccric votivi Templi , nonnulla apud fcripto-
res controverfia eft. Jecifle putant Livius &Tacitus , * negat Dionyfitis : fed circa locum
ipfum occupatum fato prius conceflifle. Ver~
ba Livii apponam clara , liquida : 2 Aream in
Gdpitolio Jovis qtutn voverat (priscus)bello Sabino, jam prafagiente animo fw.uram
oltm amplitudinem loci , ouupat fundamentis.
& Cornelri Taciti ^cjue perfpicua : 3 Voverat
Tarquinim Vrifcm Kex bello Sabino > jectrat-
que fundamenta fpe magis futurs, magnitudi-
ni$ , quam quo modica, adbue res P. R.fufjice-
rento nifi dicamus fundamenta ab iisappelJa-
ta , cjua? circa collem ( ex fententia Dionysl )
a Tarquinio elaborata fuerant. Quifcpis ta-
men fundamenta ifta perfecerit , faris inter
fcriptc?res cpnvenit Aufpiciis opus fuifle, ad
locieledionemDeoium cjuafi voJuntate fan-
cien-
x Et Eutropius \bi 1. 2. E lik 1.*
3 3 Hiftor/* Nefcio (juemadmodum Rycquius conccperit
arcam vctam Jovi. Longe clarius & perRclius in
L,i>io legitur aream #d <edm m C^itollQ Joyis q;tam
wwrat.
^De CaptoL RomanoComm. ff-
ctendarn, nifi qnod iterum Priko ercptum
hxc eunt , & Superbo ejus Nepoti aut Filio
,
1 tributum. Inter hosetiam> quem laudavi-
tnus,
Dionyfius eft , qui do&iilime (uti
fojet ) totum RJtum , his verhis, cxplica^
vit : ^Mt^Sh ?jU6^€ Kotfglcntdjcigetr 6 : Totf-
kwm^ vi v vzoov 5 ovfyxc&hzfa t#V otoovo-
pAvri-s oKiK6l^e nv?s oiy$f>d<n *&ffj qlutZ? ?t%oo-~
tg$ i$i is nzte&s %f#jfj§p tecog dsmo% J * to-
Vides igkur de $p(o Icco Auguria
captata 5 nec cafu nut forte ( cjuod placuifle
cjuibufdam miror ) fcd aufpuau) Capitolium
a Tarquinijs eletium. cum Dionyfio facit
Servius in illud Noiii Meldos T••<-—- Capitell hnmobile faxmu
InUrbeRoma (inquit) JifVii Ttmplum inm.fuit. quod ciim jaw devotutn a PrifcoTarqui-
nio veUet Snperbm Tarquinim ddifuare , ceepit
AnguriU captare qui mans huic Templo effet
D 4 aptis-
1 Dubirr.nt Liv. Ub; i. Plutarcb. Poplieola , &Cfeudius Caef. ia Tabula Lugdunenfi.
2 Lib. 3.
Haec duo vocabula non funt in Dionyfio, 8ctemcre provenide ex calamo Rycquiano vidcntur,repctira ex pracedentibus, nihil huc facienria > immotur bantia.
3 Vide fuper. capite*
8o jHl S T I R Y c QllX
aptipmm. & cum in omnibus Tarpeiw epttnventm
(in quo eram multa diverforum N«-
minum Sacella) actum efi ut exwcfe ad alia
Ternpla evocarentur facnfctis ,quo poffet li«
bere& fwe ptaculo Templumjovu ex*dtjicare*
Primum igitur de ipfo Monte , raox deapto
Moatis loco Augurium captaturn. OJtendit
etiam Dionyfius citato loco: lZmSetZoivTur>.
3 CWTcSv (©gcSV) T \JZZdK6i$V0V * I5 Ctyt£ff.$
X0$*t y 0$ TOTl /aP/J CKttK&TQ TXf>7TV)l@*, VUU*
3 KM7nTU)K7v(gys cw^ns ixih^jcnv sujtxs
lA$wl£j(mL>Ssu%g ehfSk } Lp orcvm $ Accp» X&?Jtp
hviH t%$ ^uihixc;. 1 Icaque cum alkjuoc
i&nntfca Ark & Sacella qua a T. Tatio, mipfo dtfcrityine adverfiu Romtdum fugna ,
qua
^%taa PoriipIIro Regibusdcdiattaellent, ne-
cjue jura finerent unum eundemque locurn
duobus Dls refie confecrari , Exauguratione'
opus fuit , ut Ubera actteris rcligiombus area
ejfst tota Jovis. cjuam idem fcriptor 3ib» 1 1 r.
(k etiam defcribit : EJo|e 9 n7g olwomKoici-
VS^Pfff /3«jWaT T? KM9l'SfV[J!%ULt)V QjMUCtV-
T^tjazc^oig , iuv tTfrfyty^wQwmv ol fcot , ^tots
K.ive?y cujt^. cjiiibus outem Diis votumolim-
fecerit T.Tatius Rexindicare videturM.Var-
ro
* Rccte*8c melins lcgitur in Dionyfio vmf^ptihi Liy. lib. i.
2> CaptoL Romano Comm. 8
1
ro i in Reliiquiis de Lingua Latina ; (in-
quit ) re Sahworum linguam olent qua Tatt
liegis voto funt Roma dedicata* nam (ut M~nales dicunt) vovit Opi > Tlofdqttc 7 Dijovi r
Sarurnoque , Soli yLungque , Volcano 9Summa*
noque. itemque Larunds.^ Termino^ Quirim 3
Vonnmno , Laribus 5 Di4//<e , Cluachhtque^
Mnox^favcntatem non addidifle, quam fama
eft confhns una cum Termino", 2 AcclNavI aliorumcjue Augurum precibus nihil
commotam > iuo loco fubftitiffe. aua? res
pulcerrimi dminis Atiguribus eft vifa: Placutt
( incjuit Florus) Vatibus contumacia Numi-tium. ftquidem firma omnia & aterna pollice~
bantur, unde nobileiftud hemiftichium Vir-
gilianum3 , de Termino :
*~— capitolI immobile saxum.
vulgatum quocjueiftud Ovidlin Faftis :
termine , poft illud ievitas tibi liberd
non cft ,
Qua pofitm fueru in ftatione mane.
Tangic hanc ipfam djQyyJctv fcrtiiluntfS
P. R. Di&ator F. CamilSus in Qratione4ad
Quirites : Heic gapitolium eft 9 ubi quon~
dam capite bumano invento leffonfum eft*
D 5 eo,1 Lib. 4. 2 Dionyf. ibidem. Liv. lib. 1. Serv,
ift 9. Mn. Auguftin. 4- deciv. cap, 24.
3 8.iEncid 4 ApndLiv. Hb. j.
8* Jlisti Rt CQuIEO. LO CO. CAPUT. RSRUM. SUMMAMQ*-.
imperii. fore. Heic cum auguratb libc-
raretur capitoliitm 3 juventas termi*nusque maximo gaudio patrum naflrorummo^
veri fe non funt paft. termini etiamjovi
ipfi cedere nolentis lepidum & peranti^
quum i£nigmatium meminit apud Agellium,
i No&ium Atticarum fcriptorem, quod in
Mifcellaneis a fuis politiflimus Politianus
©lim explicavit:
Semely minufne , an bu minus^ fhtut fa-
tis fcioy
An ntrumque horum (ut quondam audivi^
dicier )
Jdvi ipfiRegi noluit concedere.'
Dubitari autem poffit in hemiftichio Virgi-
liano, quod attulimus , Saxum iftud ca*
pitolI num T.Tatl terminus fuerit,
cui facellum dedicaverit:an jup iter opioHfive terminalis Nurna* Pompill Regis,
quem is in Gapitolio atque agris colendum
propofuit % ut Dionyfius 3 & Plutarchus
4 adfirmant j num denique de univerfo Mon-tc id pronunciaverit Poeta , in quo ea Roma-
aeternitatis confpefta Auguria, qua?im-
t Lib.z. cap.S. 2 Cap. io.
I Lib.z. 4 IaNuma,
T)-e CafttoL Romano Comm. 83
motam ibi Fortuna? fedem pollketentur»
Nam Saxum etiam aliquando (antl jam
docui ) Mons totus appeJJatul. VoJ Ensdl-
tiores difpicite. Fadfco itaque Capitolio Ju-
ventatis & Termini /Edicute $ qood au*
gurio non addixiflfent 5 Templo eompre*
henfe- funr, & fcpra hujus ^ foramen 10
te£to apertum , <pi^ Terminus 1 J$v$
non cejferat , libero c&io frMeretur. Sed de:
Termini & Juventaris jEdiculis , ciim eo
ventum erit , non perfundtorie a nobis age-
tur 2-, Illud placuit huic capiri velut corol*
tarium adjicere , nff to itH*w NumamTarquinium feci/Te Reges , ciim in excel*»
fimmis & ^ditiffimis Urbis locis, Capito-
iino & QuirinaJi Montibus , Jovis Tem- .
plum ftatuerunt. cjuod omnino Architecio
fuo fic obfervandum Vitruvius prarcepit
his vetbis : $ JEdibus fac*i$ , qttirutn Dcq-
rum tnaxime in tuiella civiicts videtur , jo-
vi j junoni , & minervae , in excelfj*
fimo loco , unde manium maxivia fars con~
fpkiawr > area diftribuamur. eamdemque cu-
ram in Aris horum Numinum collccandiV
D 6 - alibi
i La£tant. lib. i. cap.io,
2. Infracap.14,
3 Lib. 1. cap. 7.
J -u S T I R Y c qjj I
alibi Maudavit. quarum altitudines (inquit)
fic cjfmt explicanda> ut Jqvi & omriibm
ccehjitbus quam excclfifomu conflituerentur*
Qain & Juppiter ipfe iiii concinit apud Sil-
lium Italicum > ubi de Gapitolio Domi-tiani
:
2 llU etiamquk prifca fides ftat re*
Auua .Tarpeja ponet capitolia J?«--
Et junget nostro temfl orum cul*
MINA CAELO.dupliciter enirnTemplurn fuum probare vi-
detur a magnificentia fciiicet Ornamento-
rum , <k fitus proportione , ac celfitudine»
Sed nos in Regio illo Templo exftru«ndo.
pergimus.
i Lib. 4. cap. ult,
% Ub. 3.
C^A-
jDe CaptoLRomano Comm. 85 %
C a p u t X. .
•
Sirv. Tullius manttm Cafttolio ad~
movet : Sufierbus plena funda-mcnta £S( ofieris partem e Ma-nibiis abfolvit. quantum in fun-
damenta impen/um j & eorummagnitndo ac magnificentia. Ca-pur in illis humanum repertum^
^W^Capitolio forte nomen. Alitf
ejus nominis cau(f£. TrodigiumCarthaginienfe. KeucKdQq JuPt1^
ter xogv(pa4@** .
Tarquinio Corinthio liberorum Anci Mar-tii infidiis exftin&o 5 dum Superbus ado~
lefceret , pnenunciatum fatali flama 1 regi-
men Serv. Tullius fufcepit. is bellis aliquGt
prseclare geftis , & cenfu P 4 R. inftituto ma-
num quoque facro operi , fed lentam , admo«
vit. fcribit enim unus deillo Tacitus*. : Socio-
rum Jiudio alicjuid in opus contulifle , fed
D 7 quid 5
i Liv. lib. i. Dionyf. 3. VaL li cap. 6. Cic, x. dc
Divinat, z 3.Hiftor.
i
86 Justi Rvcaulquid , aut quatenus , indemidem non expres-
fit. Eo quoque domeftica fraude fublato,
Tarquinius 1 animi vehemens, & conformes
nomini fuo fpiritus gerens , concepit amtno eam
amplitudinem Jovis Templi > qua digna Deumhominumque Rege , qtuRomano impeno, qua
ipfm etiam loci majeftate cffet* Vicla enim
Suefla Pometia, five ( iit t Plin:us ; ex An-tiate, mavult) Apiolarum opido capto>cutn
divit.es ManibiasRomam advedflet, magnamargenti vim locandis •Gapitolii fundamcntis
attribuit : de qua tamen varie fcriptores opi-
nantur* Fabius Pidlor xl. 3 Talenta in fun-
damenta fola expenfa tradidit, qua perducen-
do ad culmen operi fuerant deftjnata. Ca!-
purnius autem Pifo xl. cid Pondo Argenti
fepofita in eam rem fcripfit. Utrius verior
fententia fit examinemus. Pi&oris fumma,ex fupputatione V. C. Jufti Lipfii4, viginti
quattuormiUia Phttipptotkm noRramm cftenta
Summa certe non adeomagna autadmiran-
da ,utDCcc. pedum fundatnenta ( tot enim
circumquacjue Templum iliud habuit ) inde
exftruerentur. "Verior itaque Pifoniana tradi-
tio , cum Bionyfio , Piutarcbo , s & Lipfio*
rao*
i Snperbus. Liv.lib. i. 2. Lib. s.cap. 5.
5 Liv.ibid. 4 IuAdmir. lib.3.
S In Poplicola.
7)e CaptoL Romano Comm. 8/
nobis vifa , htti^ fcilicet ^j^e^ 7*7^WpveJotf * fundamentis impenfas c boc eft *
^«ftf quadraginta millibus FbdippAottm sefti-
mandas. Qua? quidem impenfa fidetn adecr
non excedit , cjuam Li vio 3 & Joanni Sta-
dio, 2 ?vo meo do<Siffimo placuit rebus
(ut beneL-ipfius obfervavit) Jtalia? tum co-
piofis , &elbnga pace florentibus. L. etiam
FJorus non unius modo Urbis eain prardam
fuifle fubindicat , cum ait, itvittarmnUr-
biutn Manibiis Capitolium adificatum. often-
dit etiam C. Plinii a Livio difienfus qui Potne*
tim zbco memoratis ApioUnat Mjtmbias ad-
jungit. Sed heic rurfus more Veteris Senatus^
amplkndum cenfeo 3 aut cum Academicis , in
re etfi verofimili 3 fententiam fuftmendam»
Quod de fundamentorum ambitu dixi > Dio-
nyfii 4 fide nititur , qui Capitolium cVmtsM*fuifle fcribit id eR,du-
centis fere pedibus patem per lafera fwgula.
nifi quod exacie metientibus compertumlsH
ti-
2 In Dionyfio funt 40O.Takiita.
i In Notis ad Florum, 3 Lib. i.cap. 7.'*
4 Lib. 3. Antiq. ^* Ubi legitur captarum , non viBarum.
4: Male citat. eftenimex libro 4» cap.69. Etcurnon potuit dicere Capitolium o^VxaQpov ? Nam quodDionyfiusillic dicit &hI<cV^@-, indeeft>quiapr$e-
ceflit nU.
88 Justi R v cquItitudinem a longitudine non toris quindecinr
pedibus fuperari. Ea fundamentornm magni-
tndo ad extremaufque tempora manfit. idcm
enim fcriptor affirmat de Sullano Gapirolio :
1 tm mTg OjutzT? fyzpzKiQis q $ ndw c/a—
fi% i rij n m\vnhei&, ni$ vKqf povov 2$$K~*
hdrluv $ ^ffcOAx. DeFJaviano primo lcicm
notat CorneliusTacitus, 2-fed adjungit rei-
ligione vetitos ne ambitum cjus augerenr.
Igitur poitremum hoc altiusTarcjuiniano &Sullano : Sullanum vix ifto magnificentius^
nifi cjuod e materia nobiliore & prsflantiore»
Scribit enim Tacitus* laudato loco, cama-
gnificentia Capitolium Kegium fuiffe Jedkatumy
quam immenfa foftea? % R, opes crnarent po-
tius y quam augexent. Miratus eft eam Ca—pitolii amplitudinem rcrtulJiarjUS inApoIo-
getico, cum ait : Vrior efi Diis fuis (ftive—
flris 3 ) Roma. ante regmvit 5 quam tantum
ambitum Capitolti exftrueretHY* & Arnobius-
adverfus Genteis , ubi de Jove : 4-Cumque
tlli AUGUSTISSIMAS SEDES , & CAPITQLIAconjiituerimus immania* Vere immania > id
eft > itnmanis magnitudinis fubnixa funda-
meft»
i Ibidem. 2. 3. Hiftor.
3 Abefta v. cc. - 4 Lib.K
cJ)e Cafitol. Romano Comm . 89icentis. qu# fi vis , aut fatum abfuiffet , tcm-
porum injuriam facile contemnebant. namii Prifcus Rex muris urbanis mudiendis ea
faxa quadrata cft ufus , qu-tf fingula plauftnmi
anerarent;quid in infanas 1 Capitolii fub-
ftrnStones contulifle eurn credendum eft 9
cjuas tfternas cffe voluit : fenefque fuo sevo
mirari folaos cum aggerts vafto fpatio Plinius
notavit? Cerre portentofi ifti-Japides, quos
patrum stas c ruinis hujus loci effodi vidit t
non inanem fuiffe P.R. quercllam teftati funt,
% qm fe ex beltatoribus, & viftoribtto omnium
circd gcmium , opiftces & lapicidas fattos fu-
fpirabanc. lliud vero admirandum in fodien-
dis ejus Templi fundamentis accidiflecredi-
tm > 3 quod molientihm ddem cpifcibus in
funiatoentu humanum repertum efl caput. ita
fimpiiciter Livianus abbreviator. additLi-
vius Hiftorii j integra facie id caput ape-
rientibus fundamenta adparuiffe. Hoe etiam
amplius M, Cato in Fragmcntis : Recens , &fluen-
i Plin. Jib. 3. cap.15, * 2. Litf. tib. ti*
3 Flor. ]ib. 1. cap. 7.*' Piinii locusefr in lib. 36. cap. 15. neque ibidi-
cu rt c u r fubftra cliones , 11 c edi cu ravit *j . R ycq uius
,
fequiuaque elt altcra edirio, fed ur nunc correcluin
eft, quum iitud fit nihiii. Porro qui au&or fcri-
plerit ea fixa yuadrata eftujw*,videat..
JTu sti Rycq^uIfluente fanguine. cui Dionyfius adfentitur*
iadjungunt alii Tufcvs notatam litterk , &Olli five Toli cujufdam Vulcentani fuifie. DeTalo vnlgafca funt , quse ex AntiGiiorum
Commentaiiis Arnobius 2. attulit ; De Oiio
non item , qua? Servius ad vin. Divina?
^neidos annotavir. ait igitur : Qmdam di-
cunt chn Capitoiu ubi mmc.cjl (Ncta ad"
difcrimen veteris hoc dicturn ) fandatnenta
jacerentur , caput humanim quod Olli dicerc-
tur inventunu quo omine 3 follichatos ccndi-
tous miftjfe in Tufciam ad \arufpicem dhiu
temporis nomnaium { OUnum Caier.um vocat
Plinius lib. xxvm i. ) Aqui jam indicayerat
Argo filio fuo tributum fataiitcr ejfe , ut u lo*
eus Orbi impcrant , in quo illud caput e(feiit:-
ventum. Obvii igitur Argo hi ^qui mifirfue-
rant , ubinam cffet pater , interrogarerunr.
qui cognita cauffa iiineris eorum omne refpon-
fum patris frodidtt > monuitque ut caverent ne
ab eo interrogatione deciperentur. fed cumLe-gaii ad eum* pervenijfent , & cle ftgnificatione
imemi capitis qu^rerent; volens ille domina-
tum orbUpairia fu& potens 5 adfcribere , in-
te?~
1 Etiam .Suicks in xcLTnrdxic?,
2 Lib. 6. adv. Gentes.
5 Vulgd omnes. fe-J male. 4~"Cap-2.Leg. omniud; potiizs.
2)* CapitoL RomanoComm. 9 1
terrogavit : anne htc , fuum locum often-
dens > invemss-ent ? itiis negAniibus , fu*
fpicatus prodkum ejfe refponfum > qutsfnntian
quemquam obvtum fectjfent ? illis fimpliciter
eonfientihus occurrijfe fihi pvenem , UincAru-*
fpex confcenfo equo fequutm Mgum occidit ,
eo locoy ubi nunc Rom& eft ab ejus c<zd£ a-r-
giletum. Qliamvis -hxc paullo alrter a Pli--
nio 1 Dionyfioque referantur , non plguis
tamen prolixius adfcribere,quod alterum
i&ernitatis oftentum Qgiritibus in Capitolio
faftom utcunque oftenderent. Nec multumhts abhorrentia funtqu&de 2 Quadrigk Fitti-
/iJw Gapitolii in furno excrefcemibus , & Bo«
Ve miu& inufitata magnitudinis in Aventino
immolato , a veteribus memorantuf, Adedleyibus e cauffis Fatalem Imperii fummarr*
gentibus attribui ftult£ Anticjuitate perfuasa.
Quicuncjue ergo ille fuit five Ollm , five To-
lus , nomen monti noftro novum fecit urcapitolinus adpellaretur, ex Arnobii Ser-
viique fentencia. Melius tamen illi atque ho-
norificentms , qui a folo capite » nullius ad-
jundio nomine, capitolii onginationera
ducunt. quam ideo prolixius inquirimus, quix
& Quin-
1 Lib.2&. cap. 2; 2 Plinio ibid. Liv^ lib. |.
Feiio in Ratumena Porta.
JtlST I R Y CQUl& Quin&iliano 1 opene pretium vifum efr
ex Utjhriarum veterum notiua nomina Homi-
mm> Locorum , Gtritium > Uvbium require-
re. quanto magis unde arx illa orbis ap-
pellata fit ? cujus avuQohov necjue Oratoremille fuum latere cupit : & nos , ut ca?tera
nefciamus, in prsefenti opere ignorare ncnpoflumus. Potteriorem de Ca^ite fenten-
tiam , ut Romanas amplitudini aptiorerri?
fecurus videtur Dionyfius ,2 his verbis/: Ef
djft&eiwis o¥ ousrtS Y*z$Mh.w* Y.dim^
oIx
?wu,ouqi xxkSQi tkc zttyMkois' &M. Var-
ro lil>. iv. de L, JU Capitolium dtftum qttoi
heky cum fundamenta fodcrcntur adis Jovis ,
Gaput humanum inventum dicitur. Non de-
font tamen viri do&iflimi > 3 qui confi&aharc
o-mnia
1 Lib. r. cap. io. 2 Lib 4.
3 Uc Scalfger F. Noris ad Feftum. *
* EriamGer. Jq. VoiTius V. fcL.ftamic id eflTead
gcnus nobiliratcm eonf&um. Qua quidem qualis
fic, iix video : quse enim rerrse pars efr, quce non ex-
eeperit parrem humatii corporis oiTium : Scfiveca-
pur rcperiarur, occurrarque fodicnri fivcpes . quse
inde nobilius ? Hijvc is ipfe rejicic eos ecjani , qui
quafi Capipolium dici pucanHh v. Terrrtffrium > quani
plane iic quoquc produftam vocem pufans ju-
hec nos videre, qux de hsc voce dixerir itjrGap&t:
imo 8c iti iadice Erymclogici de voce Cafiiolummurrt
2> Cafitol. Romano Comm. 93ornnia putent nobilitati gentis propagandc-e 9
linamque nominis cauflarn adferaiat , quod
Capitolium efTet an&t , i KopvQq £ihe,caput , vertex civiutis* qu# opinio
pla-
mittit lcctorem ad voctmCapMt. At in hacvocenenientionem quidem ejus facit , ut hinc pateat, quani
bene tradtaverit patns fcripta Ifsacus filius. In v.
Medius etiam ftatuit eflfe vecis produ&ionem > ut:
fit in meditullium , ex fententiaCiceroriis. Vixcrc-dibile eft in illis lingu?e iftiUs principiis vana pro-
du&ione ab eis vocem fic porre£tam fuirTc. Ex NTo-tisTyronis ac Seuecx videtur opinio adferri, quafl
di&um nonnulli crediderint Capifolium s demde in
t mutato, dum pag. 184 poft fiolium ponitur Epito-
Jium , quod repetitur pag. ubi additur Trito-
lirnn^ ut {it velut Capyos foliuna. Sed verum vi-
detur ab capire oli , non quod ifte OIus deaotec
certum hominem quifuerit» appcilationemque de-
£gnet i fed quum conftet antiquos illo temporedixifie olus pro ille>> ut adhuc poftea, quumgemi-nare fuftinuerunt eonfonantem, ollus*cx hiftoriola
ifta » quam fui(Tc antiquam , fuifte forfan & tuncdifperfam, fuifle quoque ab fuperfhtiofis creditam
non dubito , dixerunt eaput oli ^xi^n t5 ^wa , noaalia contemplatione , quam fi&us fuit Aius Locutius
ex voce audita, 2c hinc ipfi loco addita gloria no-men Capitolrum. Intcrim notabilis eft & proprie
huc pertinens locus Marii Vi&orini de Orthogra-phia. Novenfiles per l five d fcribendum : communii*
nem enim habuerunt litera h<e apud antijuos , ut din-
guam & linguam , dacrymas & lacrymas > capitolium
& capitodium , & fella a (eda , olere ab odore 5 & 'fi
communio cum Gracis. Nos lacryma > illi > okre
ifaftitji meditari y.u.iT&t*
94* Just i R Y cquIplacuifle etiam videtur Ifidoro in Etymolo-
giis : CapitoUum (inquit) Rom& vocatum?
qmd} fuerit Romana Urbis & Religtonis caput
fmnmum. La£hntio quoque Firmiano , ubi
de fepuicro Jovis Cretenfi :1 Sciant ergo K<?-
tnani Capitolium fttum , id eft , fummnm ca-
pit Religionum fuarum publkarum , nihU ejfe
aliud quam imne monimentum. In Gloflis
etiam Veteribus mss. cjuas Lovanii infpicere
miKi contigit, habebatur: Capholium fum-mum caput Regioms* ubi fortc legendum erat:
Relligioms. & mox infra : Capitolium., taput
Urbis quod adorabatur. Notum eft etiam
Chriftianos fcriptores Capitolium 2 Idelium ,
Htpi "Aw SetQiica^onco; Kttyxhluj aliquan-
do nominafte $ ut non minus a Religionis
principatu, cjuam ceifitndinis eminenria fic
videri pofilt appellaturn. Sed quemadmo-
dutn Plaufus qui vino utuntur vetere fapi-
entes putat^ ita ego cjui do£lrina , praefertim
cum fidelior illa aut teftatior habetur* ficuti
ifta ( c\mm attuiimus) de capite invento
,
qu& apud veteres fcriptores fere omnes in
confeflo eft*. Sane Poeta princeps (quo
fidem
i Libu.i. c. ii. z Gonci!. Ancyraniim c,4. & 6.
gsGangr.enfc & Tertullian.Fortunatiis alii.
J Si&cdidi» ut epinor voluiffe Ryccjuium,quummindi-
7)e Captol. Rommto Comm* 9 5
fidem majorem Romanis prodigiis aftrueret
)
fimile quid in xmula & rivali civitate accidis-
fefinxit, Defcriptione cnin* Carthaginienfis
Capitolii (in cjuo Romani hujus graphica
,<ji)#dam defcriptio exprefla eft) ifta inter-
pofuit
:
1 E ffodere loco fignum , quod Regia Juno
Monflrarat , caput acris equi : fu nam fo«
re bello
Egregiam , & factlem riftu per ftcuUgentem.
-Quamvis Stephanus de Urbibus , & is qui
Trogum in compendium redegit, Cartha-
ginem zaxxocQlw appellatam putentafigno
eoinvento, cjuod Poenorum l;ngua
£>? 2. mandibulam equinum fignificaret;quam
etiam Hiftoriam Servius 3agnofcit. ProCo»rollario adjiciam (quod ultimo in mentcmvenit ) Paufaniam ix. Corinthiacon , ubi
jovis capitoxini Templum defcribit 5 a
Co~
indiculo crratorum poneret £. 37 /. 7 in confejfo hahe-
tur l.i.c. e(}. Scilicct relegenti difplicuit itsratum ver-
bum habeiur t & pro eo fubitituit £/?>non utrumqnii
poni voluit, ut fecit poftrema editio.
1 i.iEneid. 2. Jufriri. lib. x.*
3 Interpretatione. hujus loci.** Hsec citatio quid velit, intelliger nemo. Ddil^
froria Carthaginis , cjuam videtur au&or inaucrf >
agit illc in libro ii.
96 JiiSTi Rycq^uICorinthiis exftrudhim, KOPT*MION eimJcvem nominafle. qiuc res lfidori, LaCiantii,
Scaligeri fententiam probabiiiter firmet.
Caput XI.
Reges ahfblutum non viderunt. initio
libertatis dedicatum a M Hora-tio Pulvillo. vari£ fuper anno
ejufque Qonlegd fententia. De-
dicationis Rttus Confulis con-
ftantia. %ocus ihi Senecg exami-
natus. Vultus Capitolinus.
cendia Capitolii varia , ejufque
direptiones. lnftauratum d L.
Sulla, Vefpafiano, Dormtiano-,
S? Theodonco Rege. Ritus In-
ffcaurationis. Honorifica nominis
in Templis Infcriptio. T)io Cas-
fius jVinetus aliique notati.
Alongiufcula difputatione fefli redibimus
in viam , & omiilis fundamentorum
tricis, ad Faftigium Templi , & infcriptosilli
De-
"DeCaptol. Romano Comm. tj;
Dedicatorum Titulos refpiciemus.^disenim
Sacra. talis non habebatur ,1 nifi a Magiftratti
aliquo* Ponrifice praeeiinte, dicendo fuifiet
dedicata. Illudvero infelicitatis utricjue Tar-
quinio acceflit , po(t Latinas Manibias Capi-
tolinis 2 impendiis tributas, poft Iabores P. R.iub eorum imperio vehementiffimos exhau-
ftosj 3 ut citius ipfi rcgno exciderent , quamTemplum abfolveretur , aut Dedicatio fieret*
oloria enim operis (dIs ouafi fic vo-
lentibus) libertati reservat
a
eft. Per-
fettum enim ( tefte 4 Plutarcho) jam tum
fere erat cum Tarquinius regnum amitttret*
Itacjue ( fi Dionyfio credimus ) tertio ab ex-
adisKegibus anno, hoceft , R. C. ccxLvt.
fi Livio j ab iifdem exadlis primo, WC»cjclxi v. * duodetrigefimo (quod Polybius
5 annotat) ante Xerxis expeditionem , Eidi-
bus , cju.t poftea Juliana? di<5£a* , de Capi-
tolio dedicando cogitatum eft. Dedicavic
Mt horatius pulvillus, five primumE Cof.
i Varro 4. de L. L. 2. Liv. Jib. 1.
3 Dionyf. 3.8C 5-Tao g.Hiftor. 4 InPoplicoIa.
* Manifeftus error vel ab calamo auctoris vel ab
typis in primam editionem infinuans yergit ad po-
$eros. Nee enim Livii epocha viginti annis pofterior
eft illa , qui utitur Dionyfms. Procul dubio. va-
luit V. C ccxliv.
5 Etiam Plutarch. ibid.
98 Justi Ry CQ^llI
Cof. five iteratb : qux pluriura 1 fententia
eft. Is M. Horatius Sp. illi Lucretio fuftedus
fuerat , gui & ipfe L. Junl Bruti (ab Arunte
Tarquinii inacieinterfedti) fuccefibr. Col-legam habuit nobili/fimum virum p. vale-rium. voLusi. f. poplicolam, vice Tar-
cjuinl CoIIatini exulis a Bruto pariter ad-
fumptum. Miror tamen unum Polybium
-hlycp t$vg. y. a ca?teris in Collega M. Ho-ratl diflentire. P. enim Valerio prxtermiflb,
L. Junium Brutum nominat. ficenim ibi le-
gimus : TlvovTiVi idtyccp kv <riw$xou Vcajucueig
syuj Kcc^vjJqviqis Tzfwroj koctx Aawov loivtsv
B^StZV %c?jf M'JPXQV 'OgUTtQV, TKf TlfUTXg K&-
m&tycvms ^scTcLr^yyi^ tUx> v (&&qtKwv kx-
TotAvQy. vty' o>y ciWcSq Koc^i2^oo%vcvi >lp to
i£ A*oV k$lv KxmruKiv. Sed ea Templorumac Magiftratuum confufio antiquiffimo fa:cu-
lo, & incuii^E ejus condonanda : quiim po-
tiiis bene rem gerere commodo publico ,
quam nomina aut fa&a fua accurate defcribi
maluerunt, certc etiam ipfe Livius ~* apud
quofdam Vetercs lucretium tricipitinumnon invemffe fe defcriptum fatetur. creditque
quia nuUa res gefta inftgnem Confulatum fe-'\ cerit
1 Taciti ihid. Dionyf. Jib. £. a^iorum.a Lib. i. 4:,/'
T)e Cafttol. Romano Comm. 9 9
cerit memoria intercidijfe. Sed decifis Eaflo-
rumnodis ad Dedicationem ipfam veniamus.
Eam ita accurate Livius defcribit , ut totum
illum locum, etfi prolixum fatis, heicnon
pigeat adfcribere: 1 Nondum dedic.ua eratin
Capiiolio Jovis tdes. valerius horatiusq*Cojf.fortitt 1 uter dedicaret : Horaiio forteeve-
ntt. ALgrius quam dignum erat tulere Valerii
necejfmi dedicationcm tam incljti Templi Ho-ratio dari. id omnibus tnodis impedire conati
,
pojlquam alia frufira tentata erant , pcfiem
jam^tenenti Confuli fadum inter precationem
Deum nuncium inctttiunt : mortuum. ejus*
FILIUM. ESSE. FUNESTACV. FAMILIA. DE-felCARE.^ EUM. TEMPLUM. NON. PO$$E 4
Non crediderit fattum, an tanuim animo ro-
\ boris fuerit , nec traditur certum , nec inter-
\
pretatio cjl facilis. nihil aliud ad cum nun-
cium a propofito averfus , quam ut cadaver.efferri. juberet. tenens pofiem preca-
iionem peregtt , &dedicat Tetnplum, Admi-rabilem Horatii fortitudinem I five crediderit
verum filii fui funus (cjuod fcriptorcs reli-
qui 3 extra dubium ponunt ) five rei per fe
JiQrrendas falfa etiam commemoratione ani-
E z mo
1 Ibidem. 1 DubitathicPlutarchus.
3 UtCiccro paffira» Plutarch. Pophc. Sencca j
Vakrius, alii.
ioo Justi Rycq^uImo confternatus non fit. Sane M. TuIJius
non uno in loco conftantiam iJJius viri diferteI
iaudarit ;pulcerrimumcjue hoc ei Eiogium
tribuit fapiens Anna?us Confolatione aci Mar- I
thmt Pulviliw hoc fecit Fontifcx > cut poftcm\
tenenti& Capitolium dedicanti mors fdiinun- \
ciata eft. qtiam ilic exaudljfe diftimulans > & \
folennia Pontificalis carminis verba conccpity\
gcmnu non intenumpente pecationem j & ad\
plii ftti nomeri Jove prophiato. ( ubi 5 cjucd
llne pr^judicio Legis Valeria? fic , cjuam lti-j
bemer legerim : Jovem propitiavit. quod &^
fenfus integritas & numerorum concinnitas
exigere videtur* ) Putaffts cjus luctus ahqucut
fnem ejfe debere , cujits primus dies , primiis
ipifctw ab altaribus publicis , & faufta nun-
cnpatione non abduxit Pairem. Dignmmehcr-
cule fuit memorahili Dedicatiche , Aignm am~
phftimo Sacerdotio ,qui Deos colere ne iratos
quidem dejiitit. Hactenus utcuncjue cum Li-
vio atque aliis Senecx convenit , non <ec]ue in
iliis cjuse ibidem fubjunguntur : Idem tamcn ut
rediit domum , & implevit oculos , & aliquas
voces fiebiles miftt , & pcrattis qu& mos erat
prxftare dcfun£lis , adCapitoitum hilari rcdiit
vultu. In cjueis labi memoria Senecam exifti-
rao. non enim verofimile videtur > (ummxconftantise virum> relifto &nt# folennitatis
<De Captol. Romano Comm . i o i
cfficio , ad efrundendas lacrymas domutncucurrifle , & dedicntionem mox ex inrerval-
lo peregifle. Do&iffimus Juretus e vv. cc.
leftionem iftam follicitat :1 ad Capitolium
Mtari rediit vulttu & aptiorem longe meojudicio , fubftitui: : ad Capitolinum rediit
vultum. cjunfi vultm Capitelinm eflet qui htil-
la rnoerorisobnubilatus caligine, nuliam fa-
faris faciundis obnunciationem adferret. Ge-nerofam Confulis hujus & Pontificis vocemaliialiam exprimunf. Livius & Valerius, re-
fpondiffe ferunt Valerii propinquis , aut Mar->co ejus fratri funus nuncianti, effer, ant
tolle cadaver. Serv. iii xi.iEneid. CA-
daver sit. 2- ne fcilicetngnitionedomefti-
cx cladis P. R. facrn pollueret. quo refpcxiflfe
etiam indicavit eruditiffimum Vatem , cumait eodem libro
:
JEnm quanqum & fociis dare tewpm
humandu
Fracipitant cura, tmbataqtte fmeremens
Vota Deum primo Viclor fohebat Eco>
quibus ea licebit adderc cjusede ftweribm Im-
fetrativis & Qblativis mirifice huc facientia lu-
E 5 men
i Noris in hunc Jocum.
% Ira ferc ScPlutarch,
102 JUSTI RYCQUInien illud Gallix Turnebusadnotavit Jib. V.
adverfarior. c. vii. Tum ea gu* de toto
Ritu Dedicationis Jacobus Gutherius J. C. lib.
ur. de Vetere Jure Pontificio c. xi. qui
unus inftar omnium erit. ne cum tardio atque
naufea neceffarium fit eandem cramben fe-
pius recoquere. lilud tamen non omittendum
videtur > qui templum dedicaflet pro con/ue-
tudine tributum , ut nomen ejus Templi fafti-
gio infcriberetur. Annotavit Dionyflus dili-
genter (utifolet) de eodemHoratio lib. v,
$sv M#pJc(§H O^tiQ^ , o er^©*
xszrdroov cpJwV^ ilw mxpxaicw t£ cruu&gy/ov-
t@-. Quod&Q- catlili deinde (quiillud
a primoincendiocoqfumptumrcftituk }Ho-nori 1 conceiTum legitur > lit. nomen. ejus.
IN. CAPITOLINO. FASTIGIO. FULGERET.non fine gravi Difhtoris Ca^faris aemulatio-
ne. FalHtiar enim Dio Caflius ( ut bene vir
ampliffirnus, & civisnofterclariffimus, Tor-rentius 2 ad Suetonium obfervavit ) qui inter
decretos Csefari honores hunc quoqueaddi-
tum , & ab eo admiflum , fcribit : Ut nomen
ejusj dekto Catuli , Capitolio infcribeutm i
ad-
i Plin . iib. 19* cap. i. Valer. lib.9. Cic. Ven%%Sucr. Jubo. z Et Lipf. io 3- Ann. Ta.tv
*De Capitol. Romano Comm. 1 03adfcrente omnino Tacito ( cui ut Romanoin re Romana magis fidendum) lutatIcatuli nomen imer tanta Caff.opera adVi-
tellium principem manfijfc. 1 Accidit primumillud incendium feu ^ditui negfigentia 5 feuin-
certa culpa vel fraude,anno V.C. dclxx.L. Scipione & C. Norbano CofT. ccccxv.
poftquam a Pulvillo dedicatum fuerat, anno.
fi verse in Tacito numerorum nota?. ratio
enim temporum videtur evincere ut cum Lip-
fio rci TTuvv fcribamus , ccccxxv* Ejus re-
fiituendi curam L. tum Sulla Di&ator fufce-
pit, fed non dedicavit. quod unum felicitati
ejus negatum 2. Manfit itaque cum Lutatiani
nominis memoria ad civilia bella Vitelliana *
quando Sabino Vefpafiani fratre in Capito-
lium compulfo j ooicurum fuit ignem tectts
oppugnatores an obfefti injeciffent. Qu& cre-
brior fama efl (inquit Tacitus 3 ) quo nitentes
& progreffos depellerent. Inftauravit denuo
Vefpafianus Aug. ea religione , quam idemfcriptor facundiffime exfequitur, 4his ver-
bis : Curam reftituendi Capitolii in l. ve-
stinum conferty Equeftris ordinis virum.fed
E 4 dtt-
1 Dionyf. liK 4. App. 1. dc bell. civ. Plut. Sulla,
I. Obfequens , Tacitus, alii.
2 Plin.lib. 7. cap. 43. 3 Tacit. j; Hiftor. Suet,
Domir. cap. 1. Orof. lib. 7. cap. 8. 4 4. Hiftor*
04 J 0 S X I R Y C QU I
mttoritate famJtque inter Proceres. Ab eo con-
iruti Ilaruffues trmtiere ut reliquU prioris
Delubri in paludes aveherentur ,Templum
iifdem veftigiis jifterettir > nolle Deos mutare
veterem formam. xi. Kat.JuliaSy ferena lu-
*?•> fpaiium onme , quod Templo dicabaturi
evinllum vittis coromfque. ingrefi milites qui-*
bus faufta nomina , felicibm ratnk. dein vir~
gnies Veflalcs cum pueru puellifque patrimts f
matrimifque , aqua rivis & fonubm ammbufque baufta petlrme^ Tum Uelvidim Prifcus
Pr<tr. pr&eunte Plautio Eiiano Pont. luftrata
hove taurifque area, &fuper cefpitem reddi-
tk extis y joveM) junonem, minervam*
ft&ftdefque Imperii Deos precatm , uti coepu
profperarent , fedefque fuas pietate hominum
Inchoatas divina ope attoUerent ; vittas quibu$
ligatus lapuy innexique funes erant 9 contigit*
Simul uteri Magiftratus , & Sacerdotes , &Senatm 9 &Eques , & magna pars populi ftu*
dio Utitiaque connixi Saxum ingens traxere
:
pafimque injeSta fundamentis auri argentique
ftipcs, & metatiorum primitia nutiis fornacibus
vitta, fedut gignuntur. Pudixere Uarufpices
ne temeraretur opus faxo * aurove in aliudde-
p-
i Punitas quidam qui fkerc aliteraufu*. Sue-
ton. Pojnitian. cap. S.
¥)e CapltoL Romano Comm. 1 05*
ftinato. altitudo^ ddibui adjecla. id folum Rel-
ligio annuert : & prioris Templi Magnijicemia
defuijfe creditum , quo tanta vU hominum re™
tinenda erat. H#c prolixiiis adfcripfi 5 quodmulta haberent non protriti Ritus in Templisa»dificandis , qv.x ibi tantum nonmererentur
legi; Pcrfecit etiam ille C»far ac dedicavit
(quidquid Vinetus 1 dubitet) auttore Plu-
tarcho in Poplicola , cujus verba funt : Ta-
t% 3 «nafAiy (de Sullano ardificio loquitur)
^tov tjj <ssf<)$ t ellkM tSto fflqoilfdfa®»
&?n)${Mejc OvzoqjmQccvos * g|
frxs dvotyotyoov iir&S^ $u.q$sqv 5 ^ <$>9«£0-
(Jfaov fAix oWyov chc if&Sw* Unus quidem
(quod fciam ) PJutarchus hoc notavit. nam
Tacitus> Suetonius > Xiphilinus de abfolu-
tione ejus omnino taciti. Difcrepat iteriim
non levirer a caeteris Tacitus , qui L. Vtftinum
hquitem feciffe ea fcribit, qu&ipfi Vefpatiano
tributum ire alii folent. tum vero ut de ab-
fente Vefpafiano Tacitus loquitur , quemmaxime prcefentem ilii fuifle, 2 & ruderihm
purgandis manum admovijf primum volunt.
Manifefta itaqus hic pugna eft , quara & Lip-
E 5 (ius
i Notis in Aufon. ad ek>g, Narbonis,
z Suet. Yefpai. & Dio apad XiphiUnb
io& J tiST i Rycq^uIfius obfervavit , nec conciliare tamen potuit*
Quidcjuid hujus fit, fatis conftat Vefpafiani
aufpicio atque juflu eam conftitutionem fa-
£hm ; etfi liberrimus Senator Helvidius aliam
fententiam pronunciaffet. videlicet :1 Ut Ca~
pitolium publice reftitueretur > adjuvaret Ve-
fpafxanus. id veroerat Principis auftoritatem
minuere , Senatus & Populi augere. Ita fub
Sulla Di&atore olim fa&um Cicero videtur
oftendere lib« v. in Verrem : Etenim vcl Qa-
fitolium ftcut apud majores noftros puhlice co-
aftif fabris , operifque imperatis gratis adifi-
cari atque effici potuit,8cc. quam tamen fen-
tentiam ( ait Tacitus ) modeftifiimus qnifque
ftlentio , dein oblivio transmijit. Conflagra-
vit denuo iftud Vefpafiani Capitolium ftatirn
abejusmorte, fortuito cafu. 2 cpod Domi-tianusdeindereftituere aggreflus tantafirmi-
tate ac magnificentia perfecit i quantam nun-
cjuatnantea babuiflet. 3 Sed fub titulo tantum
fu» , ac fine ulla piiftini auftoris memonLcjuod nemo miretur in eo Principecujusanl-
mus totus ad immanitatem atcjue ambitionem
incubuerar* ^ternitatem cjuamdam huic ope-
H poIIicenturPoetae.ut Statiusin SilvisadC^f.
Domitianum ; Dum
i Tacir. 4. Uiftor. z Piu-f.Poplic.Eufcb.Chro-
nico. 3 Sueion. Dom. cip. 5.
<De CapitoL Romauo Comm. iof
Dum Jiabit tua Roma , dumque terrk
Quod reddis Capitolium mancbit.
& alibi
:
Dtnec Trdicus ignis , # renaUTarpejus Pater intonabit auU.
Falfi tamen, falfi vates illi^ &anni nonita
multi interceflere , ciim infignem iterum cla-
demaccepille conjicio, expaulo Orofio, in
rebusCommodi : Flagitia JLegis potna Urbis
infequitur ; nam fulmine Capitolium iclum , e%
que fatta infiammatio Bibliotheeam illam , ma->
jorum ftudto curaque pofitam , adefque alia$
juxta fitas rapaci turbine concremavit. cjuar
ii/dem pene verbis apud Eufebium * tegere
effc in Chronico ab Hieronymo tranflato. &licet fatear ad alia Templa trahi etiaiji hxcpofle , de ipfo tamen primario intelligendun*
fuadet Martinus Chronologus * qui cirea ea~
demtcmpora fic notat t Pars Capitolii divina
incendto concremata ejl 9 & ftniftramanusjo^
vis aurea fulmine liquefafta cft. Chriftiana;
mox invalefcenteReligionc , fub Arcadio &Honorio Principibus, aFl. Stilichone fpo-
liari primiim cceptum conqueruntur non fine
ftomacho Zofimus * & Rutilius Nurnatia-
»us 3. nam ifte punitos divinitus Stilicho-
E 6 jierD
i Et Marianum Scotum.
z Lib. 5. 3 Ia itincraricu
lo8 Justi RycquI.uem& Serenam ejus conjugem 5 ob facrile-
gium in Capitolio commiflum fcribit; Hic
vero proditorem (necinjuria) Stilichonem
vocat» quodexuftis libris SibylJinis, Capi-
tolioque direpto crimen perdueJlionis addi-
iiffct. ficenimait:
Non tantum Geticis grajfatus proditor orh
jinie Sibftiina fata cremayit opis.
Kon autem licuifTe Chriftianis e TempKsGentilium ablata in privatcs ufus convertere
,
«eavaritisemagis caufla cjuam Religionis id
feciflfe viderentur ; docuit nos Eruditiffimus
& Illuftriffimus Cardinalis Baronius , ex epi-
ftola Auguftiniad Publicolam , iv. Annalium
Ecelefiaft. Gizericus i deinde Vandalorum
Rex multum ornatus illi detraxit, Totilas
Gothorum 9 magnam partem igni confum-
pfit. donec paulatim qua incenfum > <jua di-
reptum 9 veritatem Chriftiani illius oraculi
expertum eft
:
Jmmortale wbil mmdi compagetenctm^
Non Orbis 9 mn regna hQminum 9 non
aurea Roma.
addemusipfi (fiJicet)
Aurea nu facrk Capitolu condita rupe.
Thco-
» Pfocopius& Alb.Crants&s,Apad Juycaconfc
*De Captol. Romano Comm. 109"Theodoricus quidem Gothus , infignis animi
* Princeps ( nifi enm intempeftiva fsevitia cor-
rupiflet;) miferatione motus pulcerrim# Ur-
bis 1 Capitolium , Falatium, Amphitheatruna
aliaquefplendidioraejus ardificia reparareco-
natuseft. fed cum omnino defererentur Gen-tifium facra , & Populus Romanus—- paucisTarpeja in rupe reliclis
Ad fincera 2 virum penetralia nazareo-rum,
Atque adApofiolicos Evandria CuriaFon-
tes ,
curreret cottidie > vim fatj efFugere non po-
tuit. Tangit eam Capitolii & Falforum Deo-ram defertionem Hieronymus in epiftola ad
Lastam : Auratum fquallet Capitolium> fuligine
& aranearum telis omnla Roma Templa cooper-
ta funt. moveturVrbs fedibus fuis, & inun-
dan$ populus ante delubra femiruta currit ad
Martyrum tumulos. Tangunt Ambrofius *
Auguftinus, Arnobius. variis locis; fed n£
capitolium deftruxifle 3 ante videamur»
quamplene exftruxifie, ad Formam ejus&
Magnificcntiam accuratius defcribendam j
dyxh^ *pjx$ ) veniamus.
1 CnlTiodorus, Crantsius alii.
. £ Prudcnt. in Syranv
E 7 Ca-
iio Justi RycquI
C A P u t XI
L
Molem Captolinam quandoque De-lubrum alids iEdem aut Tem-plum vocari. difcrimen inter ifta
breviter notatum. Templa ferequadrata* Captolium quadrum:ejus forma e numis % ingenio
qntffita. Stru&uram videri Do-ricam fuiffe. Porticus d fronte
& latere adpofita. De crepidine
ejus aut fuggeftu > altiiudine *
ambitu j Jitu > magnitudine mul-ta noviter di£ia. qua Column<e
Pentelicse , aut Pentelefiae.
Si qua in re nobiiis Grammaticorum vete-
mm diffeniio eft , ea maxime inclaruit in
diftinguendis Delubris , Mdibus , Templis y
adeo omnes omnia pugnantia inter fe dicere
,
abfurda etiam aKqui <3c inania. quia tamen lo*
cus ille facer > quem defcribendum fufcepi-
mus , varie a fcriptoribus & promifcue fic
appellatur > de difcrimine horum trium ali-
*De CapitoL RomanoComm. 111
quid nobis prselibandum erit. nequetameninre multotiens jam agitata fupervacaneo libet
labore diftineri : neque in ipfo Capitolii quafi
limine adeo— multam hic operam confnmere par efti
quando majoris operis pramfa nos merito
abfterretamplitudo, Delubrum PauIJus ville,
qui Feftummutilavit, fuftem delibratum , hoc
eft , decorticatum dici vult , quem antiqui ve~
nerarentur pro Deo. eum Gra^ci Grammatici
xx3ifyviA06y %qcwqv, dw%p& appellant.
fiebat iftiufmodi imago e lignouno, qualemfieri in Templis commendat Plato apud
Ciceronem in u. de Legibus. Verum ea
fignificatio jam ad nos nihil attinet. Cin-
cio 2 Delubrum dici placuit locum ante Tem-
plum , ubt aqua currit , a diluendo ; <riwi%~
So^%Zq y pro parte totum , vel (quod Cor-
neiio 3 Frontoni vifumeft) qttia ibihomines
pericuU fua diluerent. Afconio autem Pxdia-
no ,^quod nulli junftum *dificio pluvia dilue-
retur : multa numina fub uno teclo complettensi
quarationeCapitolium Delubrum dicebatur*
in quo Juppiter, Juno, Minerva fub communi
aquila eodemque tedlo colerentur. Duas ve-
ro1 Et Scrv. in 4. *£neid.
2 Apud Serv. ini. Mneid.
3 'nGloffis. 4 InDivinat.
iti JustiRycquIro&pnecipuas ejus vocis fignificationes M«Varronem ajunt tradidifle lib. vm. RerumDivinar. cujus verba ( prout a Veteribus i ci-
tantur ) adfcribam: Delubrum alii exiftimant
in quo prater adem area fit adfumpta Deorum
eaujfa. ut eft in Circo Flaminio Jovis Statoris :
alii , in quo loco Dei fimulacrum dedtcatum fit.
Mox adjicit : ficut locum in quo figerent can-
deUm> candelabrum appeUatum : ita m quo
Deum ponerent , nominatum Delubrum. Utra
igitur rationum harum placuerit ,juftiffime
fecundum Varronem Capitolium Delubrum
appellabis, nam & arearn fuam adjun&am ha-
buit 2 facri minifterii paratam caufsa ; & fi-
mulacra Deorum plurimorum falenniter
confecrata. DeJEde non adeo varia? opina-
tione* y fed fimpliciffima atque optima videtnr
Verrl FJacci : j£dem dici domiciHum in adi-
to pofitum , fimplex atque unim aditus. Sive
( ut magis explicat Varro ? ) quod plano pede
five plani: us adeatur :ubi fane planus pes 4- ni-
hil eft aliud (noftro judicio) quam «A#c
*zshoZletxi five, locus ad tfdificandum com-planatus. quare& Capitolium , <juia in pianar
areS >
1 Macrobio 3. Sat. cap. 4. 5c Serv. in 2. JEneid.
2 Serv 4. JEncid. 3 4-deL.L.4 Aiiter tamcn expftcatur in dimenfioncGeome-
rrica, propedeQuadratofiveMagno.
*De CapitoL Romano Comtn . 115
area, loco aedito civitatisconftru&um , fa>
piflimc iidisnomine a fcriptoribus cenfetur.
ut a Varrone etiamipfo, loco fubobfcuro
,
fed cui lucis aliquid interpretando adferemus
apud Nonium r: Hac Miis , qua mnc eft,
wultis annis poft fafta fuit > in qua omnia Re-- gis temponhus Delubra fafta funt. Per delubra
cnim cellas five wkvc Tarquiniani Capitolit
intclligit : in quis Trium Numinum fimula-
cra ex voto fint pofita; qu# abfoluta vult a
Tarquinio ante exordia libertatis. Ita etiam
P.Vifior inRegione Urbisvui. Templum
Jovis Opt. Max. cum tribus Delubris. Hoc au-
tem difcriminis inter ^Edem facram & profa-
iiam ponit Charifius, quod ft JEdes dixeris,
Domuin j fi JEdis 5 t&Spbffi fgffipfh idquc
videmus apud Nonium a Varrone fic efle
ufurpatum.
In Templo major difEcultas eft , quod ea
res Auguralifcientiariititur : cujus vix Jinea
aliqua tenuis pofteritate traduce ad nos perve-
nir. attigit quidem aliqua M. Varro , fed tot
na?visaclituris, ea qu# fuperabant , injuria
temporum funt deformata 5 ut veritatem in
iisquxrerecitiusliceat, quam invenire. 11-
. lud tamen in ej,us commentariis 2. liquidum
eft
1 E lib de vitaP.R.
% 6. dc L. L. apud Senr. in i t Mntid.
H4 JustiRycquXeft atque perfpicuum Tripliciter Templumdici: Incoeloy abNatura: in terra* ab Au-
fpicio : fub terra , fimilitudine. De cadefti &iubterraneo Templis nulla mihi impraefens
quseftio eft: de terreftri beneidem fcriptor
:
i In terris diclum Templum locus Augurii aut
Aufpicii quibufdam conceptisverbis finitus. Nul-
lum itaqueTempIum nifi inauguratum. at-
que ideo non omnis JEdls facra Templum eft,
ut ne ^EJes quidem Veftas Roma? ; necetiam
omne Templum proprie facrum erat : ut Cu-riseHoftilia, Pompeia, 2 Julia, qua* inau-
gurata? in eum tantum ufum fuerant : ut tn iis
Senatufconfulta more majorum jufta ac legi-
tima fieri pojfent. nam inauguratio non tam
fsnfiimoniani ipfa conf?rebat 9quam Deus
aliquis in Teraplo confecratus. Templumitaque fi definire velimus ; t/£dificium Deo
facratum per aufpicia publica conftitutum\
redte atque ordine definierimus. QuamobremCapitolina J£des , quia Jovi dedicata , fan£H-
moniam : quia aufpiciis procuratis condita,
Religionem habebat. atque ideo Templumetiam re&e vocabatur. Templa autem ( ut
ex vetftftis numis obfervareeft) fereomnia
qua-
i Ibidem. 2. Varro> apud Agell. lib. 14. c. 7°
&lib.6. deL.L.
T>e Capttol.*Romano Comm. 1 1 f
quadrata erant : & Natura ipfa Templorumhoc requirebat ( ut bene a Gutherio 1 vira
do&iffimo annotatum eft ) quattuor enim la-
tera ab Auguribns in iis defignabantur : fini-
ftra abOriente, dextera abOccafity amicaad
Meiidiem , poftica ad Septemtriopem^ 2 qu#tzkivSicty live quadrangularisforma , in Ca-
pitolini Jovis etiam fervata eft : eatenus tamen
ut quadrum magis , quam quadratum id lice-
ret lappellare. cum laterum ejus n%$tlpetrM
( fi Dlonyfio fidendum eft) totis fere quinde-
cim pedibusanticam & pofticam ejus partem
fuperarent. Talis ejus forma fpe<5htur in Nu-mis Petiiii & M. Volteji , quorum exem-pla fubjicio.
Ve-i $.de jure Pontif, cap. 2,
s Varro ibkL
n6 Just i Ry cquI
Verum ipfa i Dionyfi* Vcrba prolixius
adfcribam , quibus illc Templum noftrum
unusomniura accuratiflinac dqfcripfit. auaj
fane laus > fupra Latinos > Grtfcts homUnibns debetur in operibus iEternse Urbis , Ri-
tibufque facrisaut profanis taft-igpsfafe exa-
roinandis, & ad memoriam pofteritatis cx-
plicandis. qux Romani plerumcjueScripto-
res vifu atcjueufu cottidi.ano velut faftidientcs
pmerferunt. Utinam vero Dionyfius pro
voto noftro magis hic etiam accuratus& co-
pio-
x Lib. 3. Antiq.
T)e Captol. Romano Comm. 117
piofus ! quantum nobis Iaboris ac ncgotii fua
induftria ac labore fuftuliflet ! fed hoc quoque
infelicitatis, inter tot clades ncruinas, Ca-pitollo acceffit
jquod ille fic breviter de-
fcribit : E*wu/3tf%
j im *fym&®* v-J/jjAfc |3e-
fiqncog) qktuteK&$@* t£u> <u&aq$qv , 2^jco-
ctcav mScZv ipyt&t tIlo Txkchgcjiv £%uv iKxsvfc
c Alyov c/|/ \t\ 2^Wt7ov tvfoi Ttg av
&ZVTlK0u£zK0l TtdSoHv. iw TlTg ouiwls
hleig q $ tIw luTrtnQtv QlKQSo^itg><J T&9
TTun^g ypoov , TfTi nvKvnhtox
vKyg [tcvov Q^fkoi^cav $ tf%oux. Efc fAv $
$ <5?£2<rct)7rov pi^g , }Mcm\i$vi<XAr |3Ai-
£v«cri ojj^J ^5%i^Aoi , xoiv^V i%Qvn$ 3jj\<£-
fxiff^* fxh q $ Aiog. 7ru? IkqLti^qv 31»
p'<c^& , ots K^f, ^ o' <*? A%vug , J<pa
*w ocztx qgjj piou; siyyg KQt,X\)7r\Q$jQi. EaLipfius fereLatine fc reddidit; Situm efi in
crepidine fundatum alta , habetque in amhitu
viii. Jugera , yi^ Latera fingula ducento-
rum fere [int pedum , exigua longitudinis &latitudinis differentia. nifx quod ifia illam vin-
cit vix pedibus quindenis. Etenim Templum
quod iifdem fundamemis patrum nofirorum me-
viorii , poji incendium fuit mdijicatum folo
lUXUy
n8 Justi Rycaulluxu , ac materia magnificentia a prisre diffet-
re compertum eft. Qua parte frons ejus Me-
ridiem fpeftat ,triplici columnarum ordine cin-
gitur, ab aliis Lateribus , duplici. Jn ipfo funt
tres C&Ua ex ordine , a lateribm communione
parietum claufn : Media eft Jwis , utrimque
altera Junonis , altera Mmerv& , fub tina
acjuila , eodemque tetto. Ita Dionyfius : cu-
jus verba (quantum fieri poterit) no-
fira clariora & commodiora recldemus.
In alta crepidine. ) In sediciflimo Urbis &Montisloeo, qua a nativa ejus celfitudine,
quaRegiorum & Cenforiorum operum fpb-
ftru&ione. Unde Ovidius egregie fub finem
Transformarionis
;
Quique ienes altus Tarpejas Juppi-
ter Arceis.
8c Martialis in x. Epigramm. de Raven-
na
:
«— nec illhic
Sum triplices Therma , nec Fora juntta
qtiater.
Nec Qapitolim fummum Tenetrale To-
rtantis ,
Quaque nitent coelo proxima TempU
Jm *
Nifi forte fuggeftum ipfum Templi Diony-fius
Dt Cafttol. Romano Comm. \ 1
9
fius intelligat , quem fic Varro 1 nominavif*
& qiTod probabilius mihi videtur.
ln ambitu ofto jugera) id eft, ut Dio-
nyfius refte computavit, pedes oClingehti
:
fi ad Grcecam menfuram 2> , five
magnitudinem examines : quod
Suida audore centum pedes quoquoversiim
continebati unde & Itadii fexta pars , hoc eft
cubitorum fex & fexaginta longitudinem ha-
bebat. Melius itacjue interpretes c£to Ver-
fttum GveModiorum agri eam magnitudinem
Templi efie dixiffent , cui 'cum mK&(>®Grxcorum omnino conveniret. Jugerumenim Romanum , five Varroni & Columelte
alfentiamus, qui pedes ducentos quoquoverfum
bdbere dicunt ; five F. Quindiliano 2, qul
quadragenos amplius in longitudine , & cente-
ms vicenos in Utitudine illud habere Orato-
rem fuum docet ; longe majorem in Dionyfio
noftro fummam colligemus.
Irons ejus meridiem fpettat* ) In Meridio-
nali Urbis parte Forum Magnum five Roma-num, Viafacra, &Palatium: quseCapito-
linum Templum , tanquam nobiliffimam &frequentiflimam totius Urbis partem , obver-
fum
1 ApudAgclI. lib.i. cap. 10,
2. Inftit. Om, 1. cap. iS.
120 Justi Ry cq^uI
fum refpicicbat. Quamobrcm bilem mihi aK-
quando movit Ligoriana Antiquitatum Urbis
Tabula, in quaTempli frons planeinOc-
cafum , hoc eft , in infame faxum converfa di-
rigitur. Ab illa erg§ parte (inquit Lipfiusin
Admirandis i ) cemum etiam gradus fuere>
quibus ( ut Tacitus atque ahi ) fuperbe adi-
batur. quo equidem in loco vir magnus cen-
tum gradus ad Monet<r cum gradibus Jovis
Capitolini confudifle viderur. Idquefequen-
tia ejus verba itidem clare indicant : Gradus
attiem ijii haud dubie ad majefiatem i eoque
in aliis Templis > etji pauciores * foliti ufur-
pari. fed ibi ratio, htc necefiitas &locus adi-
tior voluerunt. Alia tamen omniautfentiam
M. Varronis apud Agelilum 2 verba faciunt
in epiftola ad Sulpitium : In memoria mihi efi
quod Q^Caiulus curator refiituendi Capitolii
dixit , voluiffe aream Capitolinam deprimere>
ut pluribus gradibus in vSdem confcendere*
tur : (uggefiufque pro Fafiigii magnitudine al-
tior fieret ; fed facere id non quiffe quoniam
Taviffa impediffent. His (inquam ) verbis
omnino perfuadeor Capitolini TempJi gra-
dusad illos Montxx nequaquam pertinuifTe.
nam fi hoc concedendum effet , non Area
Ca-
j Lib. 3. cap. 5. z Lib. 2. cap.xo.
T>e CapitoL Romano Comm. 121
Capitolina, fed ipfum Forum dcprimenclum
a Catulo fuiflet ad gradus elevandos *. Qui
autem Templi Suggeftm a Varrone vocatur
idem forte eft futdiximus) quem Diony-
fius rlw Kgymia, & Crepidinem Templi in-
terpretes reddiderunt. Eorumdem graduum
Livius etiam meminit lib. 1 ix. ubi de Annio
fuperbo Latinorum Legato : Cum & Coff. cre-
bro Deos imploranteis , tefles faderum , & Va-
trum indignationem > & numina Jovis Romani
fperneret » & commotus ira fe ab vefiibulo
Tewpli citato gradu proriperet , lapfm per gra~
dm, capite graviter offenfo > impaclm imo ita
eft faxo ut fopiietur*
Columnarum triplicem ordinem. ) HarumColumnarum in opere Tarquiniano memink
F Li-
* Alex. Donatus tamen judicavit Lipfium hacratione parum urgeri. Sed quse affert Donatus ,
Lipfius non dicit, quafi illic retra&iones ftatuerit,
ubi occurrerent favilfas : an dicere potuerit , credit
Donatus$ ncmpe ii ubi erant favifik , gradusfuifte
in plateam laxatos , ut ex ea adTempli veftibulum
minores idcntidcm areolas 6c prsecincliones h«be-
rcnt. Sed non tam obefus eratLipftus, ut fiviflas
has fupponeret fuifTe per omnem clivi Capitolini
adfcenfum } ut poft lingulos feptem aut novem gra-
duum ordines (interponi his fpatiis vult) recur-
reas favifla cogeret areolas talesfaccre. Favjffenonfuerunt nifi junctae & proxiroae Tcrnplo Capitolino»
non per adfccnfum collis ex faro
122, Jll STI RyC^uILivius » cum ait in rebus M. -^Emill Lepidi
Pont. Max. 1 JEdem Jovis in Capitolio colu-
?nnafque circum poliendts albo locaviffe , & ab
his Cvlumnis , qua incommcde oppefita vide-
bantur figna , amovijfe. Nimirum ex opere
albario , five coronario , obte&ionem intel-
ligit, a Lepido curatam : de qua Vitruvius
Iib. vi i. c.i i.& fequentibus.in quo opere mi~
rabilem antiquorum induftriam quafi adhuc
fpirantem multa? inltalia ruins hadtenus con-
fervant. Videntur ergo priores illar column»ftru&iles , non folida? , aut ( quod Gneciproprie dicunt ) povihfyt fuifle : quas fimili
opere polire fane venuftum non fqiflet. 2 Ea-
rum columnarum Dionyfius haudmeminit*
ut quar be!io Sullano incendio perierint : fed
earum,
quas ipfe SuIIa Athenis , ex Olympii
JovisTcrnplo, Capitolinis cedibus advexe-
rat. c\ux cum tertio incendio eflent deforma-
tx , Cxf. Domitianus alias ex eadem Ui be , e
marmore Pentelico excifas, Capitolio fuo
petiit fed quas ( tefte Plutarcho 3 ) nimiimlimando & expolicndo non tam venuftasred-
didit j quam gracilcs nimium^ & nonnihil
a
fymmetria fua recedentes ejfecit. Sane multis
egre^
i Lib. 40. 2 Plin. lib. 36.C. tf.Vitrur. 3«c, i.
3 In Poplicola.
*De CafitoL RomanoComm. 123
egregiis columnis adornatum fuifle Domi-tiani Capitolium Statius Papinius 1 oftendit
in defcriptione Templi Flavia: Gentis > cjuod
Capitolio comparavit
;
Tettum auguftum* ingen$ % nm centum
infigm columnu :
Sed quanu Superos > calumque y Atlantc
remijfoy
Suftentare queant. Stupet hoc ykina To-
nantis
Kegia , teque pari Utantur sede lo-
catum
Numina.
Nec fieri aliter potuit in triplice illa Porticu
,
qu# frontem; duplice , cjuse latera Capito-
lii cingebant, Ventelkum autem five Ventc*
lefium marmor in agri A ttici monte * erueba-
tur, (ummx inter lapicidinas xftimationis.
eoque nomine a Theophrafto , Paufania,
Strabone celebratum. Vefpafianus autem
Domitiani pater unde columnas habuerit Ca-
pitoliofuodeftinatas, fcriptores '«que nonprodunt; Urbanum tamenejus di&um, fa-
£umque Suetonius : 3 Mecbanko fcilicet cui-
dam grandes columnas exigua imfcnsa per-
F z duftu-
x 4. Silvar. 2 Vitrur. lib, 2. cat».i8.
3 Cap. 18. Vefpaf
U4 Just i Ry c c^ul
dutturum in Capitolium poUicenti , pumiumpro commcnto non wediocre obtuitffe ,
operam
remififfe : pr&fatum , fineret fe plebeculam
pafceYe. in quo animura cernere licuit Prin-
cipisingenia foventis, &populum fuum ni-
hilominus amantis atque defendentis. quem
(ex fententia Senecce) tam omnes fupra fe
ejfe quam pYO fe fcirent. Ibam ad reliqua Dio-
nyfii, fed reprehendit me & fuftinuit dubi-
tatio nulli ha&enus Antiquariorum difcufla
,
videlicet cujus ftrufhira» columna» hx , ac
proinde tota Capitolii Moles , fuifle videri
po/Iit ? Libri ( quod fciam ) nihilomnino
juvant;
veftigia etiam fuperant nulla ,quibus
inftru&ioresevadamus ; Numi aut Gemm^,quiaexigua fa:pe, obfcura, & detrita funt
,
parum cognitionis adferunt *
3Res itaqueno^
ftro Marte gerenda eft. hoc eft , conje£bra
& divinationes adfercndx , quibus umbramaliquam veri , aut verum fortaflean eruamus
ipfum. Sufpicor itaque illius fpeciei fuifle,
quam ol ZfxiTvtlo^cav nouSts DoYicam appel-
lant : Vitruviana 1 maxime ratione permo-
tus , qua praecipit Minervd , & Marti , & Her-
culi ozdes Doricas fieri: hu enimDiis, propter
Virtutem , fine delitm <zdificU conflitui opor^
tere*
i Lib. r. cap. i*
*De Cdptd. Rotnano Comm. 125
tere. quemadmodum delicatioribits , Corinthiat\
medmribm , lcnicas. Qois ergo in illa ^de
,
quse duo fortiffima Numina haberet , Jovem,
&Minervam; tum inipfaarceMartialispo-
puli, quis alia credat quam Martiali fabrica
ufos ? Altera fufpicio noftra eft ex imltationc
jovis olympI: cujusmajeftatem Romaniin Capitoiio fuo planiffirne exprcfferunt. igi-
turcum (aufliore Paufania 5 ) Dorica fpecie
Templum ejus in i£lide fuerit , ctnnino exi-
ftimo ad eundem ferme modum Capitolium
elTe conftrudum. Sed in clariffimis etiam
alibi Templis nobilis & ufitata eaftru&ura:2. ut in xic MinetVA , quse in Acropoli , Athe-
nis; inSamo infula, JunonUi apud Eleufi-
nios, Cerefu. Doricam etiam fufpicor fuifTe
sedem Jovis Oljmpi Athenis* ex qua Sulla
columnas Capitolii advexit. Quod fi ita fe res
habet, quis credat alterius form^ aut pro-
portionis asdificio venufte eas potwifle con-
jungi ? Hoc itaque de Sullano fic fere poflim
adfirmare. nec mutafle credam DomitianumAng, etfi operis magnificentia iftud in tantum
fuperarit , ut Martialis3pro infania habuerit
illos, qui
Laudabant catuli vilia Templa fenes.
1 5.Eliacor. z Yitruv.praef. lib. 7«
3 Lib. 5. Epig«
F % Ca-
126 Justi Ry cquI
C A P U T XIILTres m Templo Capitolino Cacllse >
ite 2Edes , Tcmpla, De-lubra aliter vocata. Juppiter,juno, minerva quare JimulinCapitolio culti ? idque etiam in
^Provinciis fervatum. quidAqui-la in Templis : quid dtiis , mt$*~
t§ yttoxGm$<r(**& e Grtecis Gram-maticis explicatum.
Pergit Dionyfius in defcriptioneejus Tem-pli : In ipfo funt tres e&lU ex ordine 5 a
Uteribm communione parietam claufz.
)
voeat ipfe fua lingua. quod Hefychius expli-
cat, bySoiipng httt^? §? fcf ?• Varro Callas, 'm
quibus Dei fedes funt : i eafcjue a celmdo % di-
*£las alicjui voluerunt. cadte Capitolin*
interdiim ts£des a Scriptoribus voca-ntun ut
ab Ovidio i v* de Ponto :
Ue qu&que fecreto grates fibi Magtmagentem
Audiret media qui fedet ^£de Dew.
*Jovem enim intelligit in media c#lla conlH-
tutum , utinfra docebimus. Siceciam Taci-
tus
4.deL.L, 2, FeftusiiiO/A?.
. T)e CaptoL Romano Comm. 127
tus in Annalibus : Vrbem Nero Princepslu-
firavit, e refponfo Harufpicum , quod Jovis
ac MinerV(Z <t^£des de c<zlo taft<e ejfent. fic
enim kxt i^o^lw illae vocantur , ciim a-
lius locus certus non exprimitur. Vo-cantur etiam Templa* Liv. lib. vn. de
elavo pangendo : fixus fuit dextero lateri
<zdis jovis opt. max. eaparte^ qua Mi-
nerva Templum efi * . Ovidius ite-
rum 11. Triftium, loco mirifice huc fa-
cienti
:
Cum fuerit jovis ss£de , Jovis fuc-
curret in AedeOuam multas matres fecerit ille
Detu.
Proxima atdoranti junonis Templa^
fubibit
Pelltcibm multis indoluijje Deam.F 4. Pa-
* Hic Livii focus , ab hoc Rycquio excitatus
omnibus dcinceps , qui Romam aut Capitolfumretigerunt , ptlfculf Sed cum ipfum quoque , 8c
iequentia ex Macrobio , cum ipfis nummis vide
fodes, quam bene potucrit conjungere etiam Ra-phacl , non cadefiis , fed Urbinas Fabrcttus adcolumnam Trajan. pag. 77, qtii tamen hunc Ryc-quium , fcriptorem certe ipfo non parum melio-
rem , non novir. Ne quid autem defideres , ap-
pofuf ek illo ipfo gemmam, quam vides in verticc
pagi&ae 134»
PiS J u stiRy c qjj X
pallade confpeUa^natum de criminr
Virgo
Sujlulerit quare ,qu<tret > Erichtho-
ritum.
Etiam Delubra nominata. Ut Varroni apud*
Nonium :1 H<ec Aedis qua nunc , multis-
annispoftfaffiafuit) in quaomnia Regis tem*
fdribns Delubra funtfatla. & Plinio majori:
a Proferpin* Tabulafuitin Capitolio y inMi-
nerva Delubro yfupra ^£diculam Juvenm*tis*. Heic non immeritd quaerit Cl. Lipfius,
3 ulkimne difdimen coliimnarum an inter-
pofitioparietumfuerit incaellis Capitolinis *
cum Dionyfius fimpliciter noiv&f iish&'&$
habuiffe fcribat , ambiguo & intricatonimis
fenfu? & opinatur certo fuiffe , facellique
aut aediciriae fpeciem fingulas habuifle. quid
autem difcriminis illud fuerit citiusnobis li-
teatdivinare cum Lipfio , quam adfirmare.
Media eft Jovis , mrimque altera Junonis,
AkeraMtnerv(Z.}QQV&x\tm% hoc paullo Dio-nyfius, non enim fatis>exprimit quae Ixva
effet iftarum , qua^dextera. diftindius P.
Vi&or, indefcriptioneRegionis nx. Tem\flum Jovis Opt. Max. in quo erant, tria Delu^
bra:i E libb.de Vita P.R.2. -Lib. 35.cap. io.
.
* Pag. 139. cirar Juventatjs.
S la Admlrand. iib, $.,cap. 5V
*De CafitoL Romano Comm. 129
bra: medmmjovisy dexttum Minerva , U~vum Junorits. Ubi Minervam Jovi dextram
poni , nefcio an validum argumentum fit opi-
irioni eorum tuenda^ qui tu ^iftQp antiquis
honeftiorafuifiedocuerunt, guod tamen vi-
ro magno, cum adverfus popularem Tuumea de re difputaret nuperprudenter diflimula-
tum efi, aut certe a memoria fubdu&muRationem autem cur terna iila Numina
junQim heic colerentur , prseter Votum Tar-quinii , Samothraciis relligionibus imbuti
,
cjuidam hanc adfignarunt,quod i dI Pe-
nates exifterent , fine quibus vivere ac fa-
pere nequiremus , fed qui penitus nos regerent
ratione , calore , fpiritu. Placuit autem veter-
rimis Theologis medium iftheris jovemadpellare. ex quo vulgatura illud 3 Ennl
:
Jftbie ejl isjuffliter, quemGrmvocantAerem ;
Qui venm eft&nubes , imber pofte%>
Atque ex imbre frigus , ventus j>oft §t >
aer denuh.
illud quoque Platonis Poetarum
:
F 5 *
1 Lipfio3.Ele&. cap.2. 2. Macrob.lib. 3. & 4*.
& prxtcr cum Arnobius > Auguftinus , alii.
3 Apud Varroaem 14» tieLJLu
i^o JusTi Rycq^uIAt pater omnipotens f&cundis imbribm
Mtber
Conjugis in gremium Ut& defcendit.
junonem enim infimum ejufdem , five ae-
rem cum terra citimumefledixerunt , unde
&conjmx, & foror jovis opt. max. efle
credita. Agnofciteam veterum Philofophiam
Phurnutus de Natura Deorum , ciim Gra?co~
rum Z<*C$ Scri £ Jdtfe» deducit , origine nonobfcura. eft enim humeBare , imga-
te , madefacere* cjuod medii aeris eft pro-
prium. quare & tfgns cognomento etiam
cultus, ut memini * jam non n&tum. hinc
Jborica DiaJedlo ZtJW* derivatum , & com-mune illud ZsvV, acLatinOrum forteetiam
t>eus. XXt jam non obfcurum fit cjuare * 4'"%*
vnxvxm , ^ mon , p£<* > a genitabili vi-
delicet aeris natura Juppiter vocatus. Pal-radem e parentis fui capite drtam ideo fa-
bulatifunt, cjuod hotftini fuptema parscor-
poris fit caput, mundi autem sther , cujus
fupremum Palladi tribuebSftt. Apparet exHyrrmo Martiani in Nuptiis i Philologiar,
ubi hoc elogium Mifcerv# fcribitur
:
* Voluit nmtoi.* ApudPhuratimfn, Appttlejum>*Iio5.
T>e Cafitol. Romano Comm. 131— Divumque bomimmque facer f*V :
Vltra terga meam rapidi *c fplendenth
Olpnpij
Celfm una Jore , flammantis circulm
<&thr<t.
fiv&ttempw igimr m illa Arce Religionnmfimulconfecratifunt, & publica veneratione
fimul adorati. Unde folemnes iftaereperiun-
tur veterum obfecrationes 5 ut Scipionis Afri-
cani apud Sillium
:
1— Tarpeja pater quiTempla> se~
cundamImolis A CAELO SEDEM » & ixTUK^
nia nondum
lliacis mmaxa malis, tnque afpera peftus
JEgide , Gorgmtis vrRGO fuccintta fu~
rvres.
& Paulli jEmilii Conf. apud Valerium : * jo-
VEM OPT. MAX, JUNONEM REGINAM y &minervam precaxus fum , m fi adverfi quid
P. R. immirwret ) totum m meam dtmum con-
verteretur. Vcnuftiflima etiam illa in inepta
alias Oratione, 3adEquices , de Exfulio:.
Nunc ego te , jupptter opt. max. €ujm
nutu ac ditione foia mrarnm gubernantur :
F 6 teque
1 Lib. 10. 2. Lib. 5. cap. 9.
3 M. Tullio falsd infcripta.
iji Justi RycqjuIteque particeps connubii, focia regrii ,re<5ina
juno : teque Tritonia armipotens Gorgone
pallas minerva: c&terique dI , Deaque
immortales , qui exceUenti tnmulo civitatis fe-
dem capitolii ineolitis* oro atque obfecro ,
fette opew* Quam religionem in vetuftis
etiam lapidum monumentis videre eft. ut in
Mediolanenfiifto
:
Jovi. O. M.JUNONI
MlNERVAEQ. V. G# V. S. !• M»
Et illo AIb*e Julise
:
I. O. M.JUNONI. REGINAE
MlNERVAEL. ANNIUS. ITALICUS. HONORATUSLEC. AUG. LEG. XI III. ANTONI-
NIANAEPRAEF. AERARII. MlLlTARISSODALIS. HADRIANALIS. CUMCLAUDIA. TORQUATA. SUA.
ET. ANNIISITALICO. ET. HONORATOET. ITALICA. FlLlIS
In alio item <jui Caarete eft , agro Vero-nenfi
:
Jovi
^ *De Capitot.Romano Comrn. 135
J o V I
]UNO N I
M I N E R V AEVS. V. S. Af.
Vidcre etiam eft in innumeris antiquis
Numis. in queis eximii ifti Auguftalesa
D. AMTON-INI PII ,
Cur Imperatoribus his titulum Divi tribnerit
Rycquius , quum viventibus iliis hi nummi £nt
cufi , hon intelligo. Si ipfe tales cos habuerit, Ji-
ceat. Angelomus vero refert nummum Hadriani*
qui pavonem Iunonis ad dextram aquilae ponits
no&uanx Palladis ad finiftram.
^DeCapt^LRomanoComm. tjf
Quare & Supplicationes fimul ad eoruns
ca?llas indici , & Ludos iis fimul ab ^Edilibvs
procurarimorisfuit. ita Cieero de femetipfo
lib.v. in Vtrrem : Mihi Ludos antiquifiimos f
qui primi Romani fttnt mminati , tnaximacutn
dignitate ac reUigitme jovi, junoni , mi-
nervaeque effe faciendos P. R. JEdili decre-
vit. Quamquam prarter Deos iftos tftwmxt
K&l ojrt%&u? ^lios inttrdum jovi Capitati-
no focios lapidts adjungam, at ifte Roma*nus , apud janum Grotemm
:
JOVt. CaPiTOI..
martI. et. foktunaeALttSQ. dI$. CoNSEttVAT.
domus. aug.
imp. caes. divi. f.
augustL ponT. Max.voto. suscepto
l. domitius. Maximiis» • • 4 «•«.•*«••* t,
S. P. P.
ifte quoque in Ele&isLipfianis
:
i. o# M.
m. deae; syriae^
£T. GENIO. VENALICIalius item in Pannoniis , apud Lazium :
136 JustiRyc qu!
I. 0«, M.
JUNONI. REGINAEMINERVAE
OMNIBUS. DIIS. IMMORTALIBUSAXIUS. AELIANUS. VET.
*>ROC. AUG. ET. AELIA. ROMANAEJUS. CON.
Nee mirum tres ittos Imperii ac NaturaPrse-
fidesetiam peregre nominatos , nam & illhic
in Capitoliis fuis colebanmr. AdfirmatLa-
&antius libro de falsaRellig. cap. xi: Jup-
piterfine contubernio conjugis filUque coli non
folet. Arnobius : Quis nefcit in Capitoliu
emnihus yirgmaUu effe fpecies Minervarum f
Sidonius Martyrio Saturnini , Tolofa: in Ca-
pitolio paffi
:
Quem negatorem Javis ac Mincrv*
Vinxit ad tauri latus injugati
Tlebs furibunda.
~Sed de Coloniis Provincialibus 1 iterumpro*
tollo.
Quod eft praterea in Dionyfio : Sub unk
Mfuila eodemque tefto. ) Interpretes hic cjui-
dam minus venufte Laqueare , aut pinnacu-
lum reddiderantjF^jJ^^^enim aquiladixe-
rat
1 Vidc cap, 47.
De Captol. Romano Comm. 1 37rat Cornclius , * loco fupra a nobis Jaudato ;
&Paufanias asw fimiliter in Templo Jovis
Olympii 1 ubi cjus altitudinem metitur. avriv
autem GlofTsc Hefychianas z explicant ofo*
(pov , *J 73 lar/ rtp yelecp , vel yeio&ip , Kvpoi*
Ttov. vocatur alionomine 3rarWpuf, #sTft>jU#,
^ Sic enim prcpricin facris sedi-
bus vocabatur anterior tedi pars > faftigio&
Pronao incumbens , quod expanfis quafi alis
eadem obvelaret : tefte Galeno in Gloflis
Hippocraticis, & Euftathio in Iliad. <*. Exfortaflis alio nomine a Polluce ^bsomhq ,
& yeias,$mJicr(ji#& appellantur. quod etiam
vir mignus ad diclum Taciti locum nuper
obfervavit.
* Imo faftigium aquilae nugatorium eft. Scripfe-
rat Tacitus 3 hift. cap. 71 [uflinentes fafliginm aqn^l*y ubi vox poftrema eft in plurali, ut feormtel-lexifte viros do&os omnes Sc manifefte Alex. Vo-natus in fine capitis quarti lib. 2.
1 i.Eliac. z Et Poll.ux Onomaft.
9 Suidas in Lexico,
I38 J UST I Ry CQJll
C A P U T XIV.
fiS%LdiCUl£ TERMTNI & JUVENTA-tis ambltu Templi contenta :
iUius vmttS-p* aut fiibdialis j hacceUa dextcra inclufa. JuPPiter
Termini facra. Termina-lia unde di£ta. &6utvK{&. Termi-
ni e lapide ^$ ftipite. Juventus
tS Juvcnfas qui differant. item
Juventa & Juveniliras. SDmHo-ra,Hebe. Juventatis facra. Lu~di Juvenaliiim. An etiam Marsin Capitolio cultus.
Diximus e Dionyfio quar ad ftru&uram
Capitolii facere videbantur; reftant Sa-
cella quce non tam architedura: ratio , aut
concinnitas , quam ipfa Religionis neceflitas
inelufit. termino enim & juventate (vtt
fupra diximus ) Augurati obfecrationi ce-
dere nolentibus pro monftro eft babitum
,
flatutumque utquicedere dIs majoribusno-
luerant > ejufdem Templi finibus clauderen-
tur*
De Cafttol. Romano Qomm.
tur* Dicam iterurn Dionyfii verbis : tTo*~
jrfpiBi >evy,mt/it*-*l$%*** eodrSv o! $t*fAo) tjf
xot&ffHdjii t UfW. vuju i ia$ rttfi? Istf
Of t£ Gr&voicp *r* oJ^ mp©- h»
WLrttS rea <mkw , TSsK^oiov $ WW. Scd quas illfc
fiupxf five Am , Plinius & P. Vi&or &di~culas vocant. agnofcit enim ifte , Nieoma-
thi Tabulam , in Capttolto , in Minetva delu»
hro y fupra adiculam Juvtntatis. Unde ap-
parct alteram Termini fuiffein veftibuloejus
Delubri: nonqua cell^Jovis fe conjunge-
ice in umbilico Templi , fed qul ad te&i de-
clivitatem vergeret, in Angulo compofitaffi.
Colligo id^verbis interpretis Virgiliani, qui
ita diferte in ix. ^Sneid. in Capttolw pron*
pars tetii patet , qua lapidem ipfum Termi*
num fpettat. qu# nobiliflimi Grammatidverba quomodo aliter explicari poflint nonvideo , nifi quod ( ut bene a vero Sapiente
nupereft monitum) lubido quibufdam eft dis-
fentire. adjungit rationem Servius : tinic Ter-
mino non nifi fttb divo facrificabatur. ubi vul~
gocorrupte: fub tlm. eui&Ovidius accc-
iiit > Faftis , ubi de eodem Deo
:
tfunc quoque f$ fupra neqmd n$[i ftdera
cerntt ,
Exkuum Templi tetta fgramen habcnt*
i; £ lib. 3. Antiq*
I40 JllSTI R Y C QU I
tlnde Verrius Gramraaticus apud FeftumPompejum : Terminus quo loco colehatur fu-per eum foramen patebat m tedo, quod nvfas
effe putarent Terminum intra tettum confifle-
re. Ladtantiusetiam Jib. r.c. xx. quembre-vitatis gratia prsetermitto. Quod tamen a
Servio dicitur , iiJi Deo non mjl fub dtvo fa-
crum fieri licen , teftimonio nititur Diony-By 1 qui (curn jovis 0'PJ'OT, five ter-minatorxs, eulcum a Numa Rege inftitu-
tum percurrit) mox addit: Kxi faaiov; stw-
S.c/ , > > \ \\ / 1
zoprlw at mTg ttccvu Ttfxicw tyuj tL) r©e*«v fcuv K*&wffri(Jfa@*. Voluit nimirumfuperftitiofus Rex ubique Termino Deo fa-
crum fieri , ih quo loco fuiffet lapis metatorius
defixus : idque annis fingulis , eo die , quema Dei nomine terminalia Dionyfius ,
Livius , Cenforinus , Kalendarium Vetusappellant. ex a. d. 1 x. fcilicet Kalendas Apri-leis. poft quem diem IntercaJatio fieri folira.
Varro lib. v. de L. L. Terminalia , quod udies anni extremm conjlitutus. duodecimus enim
menfis fuit Felruarim : & chn intercalatur
inferiores quinque dies duodecimo demtminr
menfe»
1 Lib. z t undectiamPlutarch. in Nutna,
^De Capltol. Romano Comm. 141
menfe. idcjue ante Di&atorem Julium olim
fic ufurpatum. nam (ut bene traditum eft
Cenforino
)
1 C&far inftituit , ut feratto qua-
driennii circuitu dies tantum unus poft Termi-
nalia intcrcalaretur. Sed ha?cirtercalandi ra-
tio quia a Viris do&iflimis diligentiflime eft
tradita , & extra oleas noftras abit , confuko
a nobis pra?termittetur. Ulud tamen ex Var-
ronianis verbis licet obfervare aliamibiTer-
minaliorum originem afferri, quamaTer-minorum prarfide Deo. iftam videlicet : a
Termino anni ; five , quod is dies annumterminaret: cum xxii. aut xxi 1 1. extremi
menfis die intercalationes fieri folitar. quofpeftatilltid Ovidii in Faftis :
*
Qui fequitur Janum 5 veteris fuit ultimm
anni:
Tu quoque facrowm termine §nUeras.
Sed quia fuperior opinio pluribus & majoribus
teftibus firmata eft lubentius eam fequor.
Fiebat autem Termino facrum dvedpxTW*
ideft , fanguinis& faniei omnis purum. nonenimVetere Theologia licitum 3 eufxoc^etv
tw A/tef. Unde mxdvxs § Atywif (5^ k$
1 Suetori. etiam C%(. cap, 40. 2. Lib. 1.
3 Diony f. lbid. & Plutarch. in JEtiis.
14* Justi RycciuIafatv; w#s Kotfnm #7mt%#s in facrificio
illi rite ofFerebant. eam opinor ob cauffam
quod cuftos atque fautor amicitise ac pacis
,
tributis fuis cuique finibus , inter vicinos ha-
beretur. qua* tamen religiodiu pofterosnon
tenuit : audtare eflim Ovidio , citato in
loco
:
Sptrgitur & cs\o commums Terminus
agm y
Nec queritur laclens cum f\bi porca
datur.
Becoris etiam fibras illi ofterebant , via Lati-
na, ad fextum ab Urbe lapidem > ex ejus-
dem 1 teftimonio; & pulmones Gallinarum.
Prudentius adverfusSymmachum :
***m Lapis illbic
Si ftetit antiquus , quem cingere fueve-
rat error
Fafciolis* vel gallina pulmone irogare;
Frangitur , & mliis vioUmr Terminus
extit.
Ubi vides Lapidem etiam Terminum vocari
quemadmodum Kifav a Dionyfio. potiflimum
enim e lapidea materia compofitus. Unde&Theophraftus Chara(Sleub. Ethic. trsgf
^
i Ibidem. z Rigare emendat Gifanius in In.
dice Lucretiano.
T)e CafttoL Romam Comm. 143
tw^«v. qui aijz»j»V refte appellat kitss,
quia ex Siculo Flacco, Apulejo, Clemente
Alexandrino, Minutio Felice, Concilio Afri-
cano Can. li. aliis, fatis Jiquet eos lapides
unguento five oko imbui a defodientibus d fa-
crificantibus, & prsetereuntibusfolere. quo-
rum teftimonia, cjuia jamante vulgata funt
omnia , lubens omitto, Ideo autem frequen-
tius e Japide Terminusfa&us , quod faxumiilud effe creditus ; Saturno Deorum anti-
«juiflimo a Curetibus , natoJove filio , obla-
tum(/3««7i/A©* illi nomen apud Hefychium;)
idque a Jove ob rei geftse memoriam in Par~
nallbmonte ccllocatum voluntjqui $auw-A@- deinde ri^fxm appellatus efTet , t 3?
ngpomv $v\x% fcorllnde Vir^ilianum iftud
tle Termino Capitolino;quod fupra pone-
bamus
:
—— Capitoll immobile Saxum,
exprimere enim voluit t Klfa Grarcorum
:
cjuo nomine ivKSt ipfi Termini apud illos
cenfebantur. Nifi forte de univerfo monte id
malimus pronunciatum : ut fupradicebamus.
E ftipite etiam & ligno Terminos aliquando
xlefixos pneter Gromaticos fcriptores > Ovi-
dium,
J 44< Justi RycquIdium , Ladtantium , Apulejum, locusetiam
Tibullianus fidem facit e Jibro i
:
Nam veneror feu ftipes habet defertus in
Seu vetus m trivio florea ferta Upis.
fed de Termino heic terminus efto. Alia erat
./Edicula juventatts intra cellam (ut c
Minio oftendi) Minerva? conftituta. juven-
tat i s ( inquam ) fpeciofi Numinis , Sc no*
minisfui &$Ylpi<x, plurimum Ilomuli nepo-
tibus celebrati. eam alii Horam Deam > alii
Heben diverfis omnino fententiis appellant.
illam Quirini Conjugem & Herciliam * ante
&7t#g«<nv vocatam volunt ; i hanc & fortis-
fimiillius Alcida? filiam, & Jovis pocillatri-
cem , mox Catamiti Phrygii minifterio fub-
motam. Romaniejus nominis non una ter-
minatio eft. Veteres enim (ait Acro, five
quisquis eft Horatii Scholiaftes) Juventus*
& Juventas > & Juventa dixerunt. Diftin-
guit figqificatione Nonius , apud quem ita
legi : Juventus& Juventa & Juvenititas \mdifferunt: Juventus, juvenes : Juventa , dtas
ipJ4 : Juvenilitas , quod o)jxlw vel 7rci$@*
Grm vocant. nec abfurde cjuidem, etfi Au&o-res
* Herfil/am fcrilmnt omnes,i Agel.lib. 13. cap. 2.1. Agmius in Gloff Homcr*
Iliad< «.
*De Cafttol. Rornano Cotnm. 1 4 £res aliter ufurpent. Communius tamen ju-
vektas apud fcriptores ipfaDea appellata.
ut M. Tullium ini.de Natura Deorum : At
Toeu quidem amhroftam , epulas comparant %
& ant juventatem aut Ganymedem pqcuU
miniftrantem. & Verrlabbreviatorem, cumait; juventatis facra pro muneribm funt
inftituta. & Agra?tium in Glo/fis ; Juventus
ipfa bomlnis am^ juventas Dca hbh , ut
Gracis dicitur. Unde Horatius lib. 1. ad Ve-nerem
:
Et parum comis fine tejuvenus*
Pro setate tamen hanc vocem Lucretius eciam
Virgiliufcjue ufi. ille lib. v. ciim ait
:
Tum demum pueris avq fiorente Juveti-
tas
Incipit,
hic in vi 1 r. Jrneid. ifto verfu t
Tum mihi prima genas vcftibat flore Ja-ventas.
Numi veteres juventus , & juventas > &juventa varie iofcriptutn habent apud An-tonium Auguftinum 1
, cum exprcflb ejus
Diva? fimulacro, quasficfcre depingitur> ut
cx capedunculo aut acerra tura odorifera avx
fumanti infpergat , auod il!i odoribus foiitdrn
G a ju-
1 Dialogo dcNumifin.
146 Justi Rycq^uIa juventute facrificari , quando jam veftici-
pes fafti barbse pr^metiva pofuerant. Inde
Jnvenalia huicDea? celebrata 3 cumbarbamNero primum attondiflet. quorum Tacitus >
Suetonius» Dio , <5c Xiphilinus ejus breviator
meminere. qiise Gordianumdeinde Ccefarem
per multas Itatia civitatesj toto quatriduo armu-
latum auftor efl: 1 Capitolinus. quin&priva-
tftri annis fingulis a juventute aulica reno-
vata, ludiq. privatt vocitati. ut ex Ju-
liani Carfaris Mifopogone, &SidonIPane-gyrico Lipfius. obfervavit , do£i:ffimo 2 in
Tacitum commentario. Nos vero ipfi de
Barbce ac Capillorum confecratione , al-
tcra 'Syntagmatis hujvis parte , p!enii\s di-
cemus,
Sed numquid & Mars bellorum ille pra:-
fes ac Genius una cum pacatis his Numinibus
in Capitolio cultns ? ita vero aflerere videtur
e noftris Auguftinus Iib. rv. s de Civit. his
verbis: Nullomodo omnino fl confuleretur fa-
cerct fuppiter qnod ei fecenint tres DeiMarsy
Termitw , & fuventas ,qui majori & Regi fuo
nulio modo cedere voluerunt. & alibi apertius
:
Capitolium ita conpuctum ejl ut etiam ifii tres
. tffent 9
1 In Gordianis.
3 Cap.24.2 Ad Ann. 14."
T)e Captol. Romano Comm. 147epnt , & hoc etiam vlx homines doftijlitni fci«
rent. Sed quia nullus antiquorum fidem buic
rei adftruit, trepide virofandiffimoadfentio*
Scio quidem adieulam illi votam 1 a T. Ta-tio, fubnomine Quirmi\ ejufque Galeam 2 in
Sacrario Capitolino adfervafi folitam ; fed
de contumacia adverfus Augurales preces ni«
bilufcpam memini melegere. In poftrenais
autem verbis illud Auguftinum reor voluifle,
Terminum & Juventatem occultos potius
in Capitolio,quam cultos fuifle 9 juxta ma-
jeftatem Numinum maximorum. alioquin
fatis cuiquam vel e plebe notum faiffe fufpi-
cor, eorum Sacella ambitu Capitolii conti-
neri ; ut fupra probavimus.
1 Varro deL.L,% Dio Iib.41.!
148 Justi Rycq^uI
C A P U T XV..
Faftigium iuTemplis quid fit. or-
nari folitmn fignis, clupeis,ca>latura 5 inauratione. Quadrigaefi&iles Summani olim in Capto-lio: ftoflmodum in sereas aut ar-
genteas inauratas mutata. quisille Summanus. Gfaadriga alb<e
Jovi facra. CLupea unde ficdiEia : ea duplicia , Voriva , autHonoraria. unde Faftigia Plafti-
ca • Tlinius emendatm. Templumcum ejufinodi ornatu e veteri
gemmd.
AbfoJuto hademis Jovis Opt.Max.Tem-plo Faftigium imponamus , neque enioi
iine ilJo periecta effe opcra vel proverbiumteftatur. Fafligwm autem (nifaJlor) in Tem-ploappeJJabant tW o^W, fivealtitudinemfeperiorem frontifpicii , in acumen trigonumfurgentem
: noviffimeapponifolitam: quamM. TuJJius 1 1 u de Oratore, \n CapitoHo, u-
Wis*
*De Capitol. Romano Comm. 1 4,9
terifque Temflis -> non tam veimflatem > quamnecefotatem fabricatam fcribit. fed ingeniofo
artificum commento iftacjuoqueaccdlit po-
ftea , ciim faftigia Templorum fignis 5 clu-
peis j calatnris , inauraiionibus decorsitum
ireiit. nam & fi&ilia pnmum figna faftigio
Capitolinoimpofita* teftantur Quadrig&Ti-
ftiles Varroni 15 Plinio^ , & Plutarcho 3 me-
moratse. qm in fornace dum ccqucvemur ,
cxcrevijfe noii fine miraculo , & mngna vici-
norum invidia , iidem tradiderunt. teftatur
& Summams fittihs iis impofitus; cujus ca«
put de cdo iftum 9 cum nufquaminveniretur y
Harufpices in Tiberim id deptdfum effe dixe-
runt : auclore Cicerone. 4 Cur autem Sum-mjtra* ( M cft , Plutoni ) Quatfrigse attribue-
rentur cauflam eam efle veram cjuidam 5pu-
tant, quod acr effe crederetur : tum nociurn*
illi fulmina attribuerentur ( auftoribus Pli-
nk>6&Sext. 7Pompejo) quorum celerita-
tem quadrijugo ecjuorum curfu volebant ex-
primere. Arnobius lib. v*ubideraptuProier-
pinse : Brnkuit Summanus e terris curru qua-
G 3 driju-
t ApudPlin. lib. $5. 2 Lib.29. eap 2.
3 InPoplicola. 4 1 de Divin. 8calibi.
5 Phurnutus Sc Marrianus lib. 2. cieNupr.
6 Lib. 2. cap. 52. 7 in Dium Fulgwr tkProvor^
fum fiitgm.
Ifo JuSTl Ry"cqu.I
drijugo vettdtns. Jugalinm ejus nomina Clau-
dianus proponic lib. r. di&i argumenti
:
Orphnaeus crudele micans , aeton-que fagittk
Ocyor , Stjgii fuhlimis gloria nyc-teus
Armenti , Ditifque nota fignatus ala-
STOR.
Di&us autem Summanus quafi Summm Ma-nium a Martiano n. de Nuptiis Philologir*
lindein vetcribus infcriptionibus utrocpe no-
lnineinterdumadpellatus : pluto. summa-nus; Dubitaretamen videturNafo i cui Deocog^omen iftud rite tribuendum fit. fic enim
ille, ubi de dedicatione Mdis Summani, ad
Circum
:
f Seddita ( quifquis is efi ) Summano Tem~
fla feruntur ,
7un$ cum Romanis Pjrrhe timendus' eras.
Jovem % videtur adpellare abbreviator Liyii
in Epitome lib. xli i. Cum (ait ) inter alui
ptodigid fulmine dejccium cjfet in Capitolio fo~
yis (ignum > cafut cjus pr amffues invemum>
i Faftor. lib. 6. ad d. xm. Kal.Jui% Et Hofnetv*! YoIu.it 4/flc kgfy$owfr
*De Captol. Romano Comm. 1 5
1
qua? res copiose narrata de Snroroano apud
M« TuJlium in libris fapientiiJm-ris de Divina-
tione. fovem etiam vocat (ni failor) ipfe
Livius lib. x. his verbis t C». J^j Ogulmi >
JEdiles Curules aliquot faneratoribus alem dixe-
runt. qttorum bonu miilciatis , tx i/j
publicum redacltm eft dnea m Capitolio lmi~
na , & trinm mmfarum aroemea vafa , fc-
vemque in (ulmhie cum quadrigu pofuerunt.
Argcnto igittir fictilcs illx veterum Quadri-
g# mutatae : quemadmodiim aureas , aut
areas inauratas in Apollinis Palatini Proper*-
tius 1 videtur agnofcere.
AittO Stl* **** &? r4 faftigia currm.
Solemne autem fuifle hujufmodi vel Quadri-
gas, vel Sejuges, & fere ex mul&atitia pe-
cunia, Jovi poni> ex eodem Livio apparet
variis locis, ut in iflo lib. xxix. Quadrig&
aurea inCapitolio po/ita ab JEdilibm CundibmC. Livio & Mf Servilio Gemino. & altero lib.
xxxv. De multta darnnatorum QuadrigAinau*
rata in Capitolio pofita , in cella Jovis , fupra
faftigium ddicula : & duodecim clypea inau-
rata. cjuem locum accurate pofteS 2 difcu-
tiam. tercio denique ex lib. xxxvii I. Eoan-
no in adem Berculh fignum Dei ipfnu cxDe~
G 4 ccw-
i Lib. i. Ekg. 31. 2. ViJe ccp.. 33/
1^2 Justi Ry cquIcm-virorum refponfo > & Sejuges in Capitolio
Aurati ab Cn. Comclio pofiti. Consulem de-
i>isse infcriptum efi. cauffam vero hujus de-
dicationis eandem effe puto quse in Summa-
no : quam refpexit venuftiffime Horatius ubi
dejove :
Quandoque per purum tonanteis
Hgn equos, volucremque currum 9
Plautusetiam nofter in Amphitryone Scsna
prima :
—~ M E, Quadrigsj fi nunc infcendas
fovis 5
Aique hinc fugias , ita vix poteris effu-
gere wfmmitiSLQuadrigas autem aihas Jovi potiffimum fa-
cras fuifle nuftor eft Plutarchus in Camillo;;
unde AicV wmi vccari confucti;&Q.Cur-
tius Ruibs iib, $. Hiftorix Alexandri inadpa-
ratu Darii ; QuaJrigarum etiam curfus an-
nuus 1 in Capitolio celebratus (ut nltero Syn-
tagmatedicemus) adexemplum Etei certa-
minis. Hujus vidtorem , iwl ri a<5Lk*
y% * , ad vicina opida circumferri folitum
2 Suetcjmo liquet , in Nerone> cjuem Nea-
polim
i Plin. lib. Z7-.
r* An non prcefrabat albis cqids dicere cum Sucto?n'o , miam male Grseciffarc ? Voluit opinor fytytt»
% Cap. 25..
*De Capkol. Romauo Comm. 153
polim hujufmodi cquk ingreffam tradidit,
more Hieronicarum. quod & Tyranni oliax
tn Gnecia ufurpare confueti • unde amarulen-
tonomine A^j^VwAo* a Tragico i vocati
:
quafi divinos honores ambitiose nimis fibi
ufurpantes.Pra?ter Quadrigas illas Jovis Sum-mani , alia etiam figna Templi Faftigium or-
nalfe credo > Tnfcanico 2 ritu. narn ii in aliis
paflim minus celebribus id fadum, quanto
magis in auguftiflimo iUo & fumDtuofjilimoD,
,D 1
Capitolio: quod (fecundum Strabonem 3)
ubi quis adfpexiffet facile omnia alia cblivione
deleret : tantumque c^teris omnibus pra-ccl-
- Uret i tqttantwn divina nmtalibus frlgntan-
teferri ? Pliniuscertc hujufmodi figna agno-
fcit in xde ( quam diximus ) ApoIIinis Pala-
tina 5 pneftantiffimorum artificum filiorum
Anthermi. &in Pantheo Agrippa? : Vbh ^it,
in fafligio poftta figna probari inter pmca ope-
rum. fcd propter ahitudinem lcci minus cetc-
brata. Noti etiam ex Macrobio , Tritones
cum buccinis fafligio Saturni ddis fuperpofxtii
3z alia quoque alibi %na. Jn CapitoJio autemi
(vero judicio) Vidoria fuerunt in acroteriis
ejus Templi confpicucs. Volantia enim figua
G 5 /no-
1 Eurip. in.Herc. Furcnte. z Yitruv. lik^t^U
3 Lib. 5. 4 Amm.MarcelL
i<4* Just I R Y CQAlI
notat Claudianus in defcriptione Capitolii *
Panegyrico 1 ad Honorium* &quid aliud,
cju^fo, quam alata Vi&oriarum fimulacra,
qux in aliaaim etiam Mlinm culminibus Ro-
mx fic fpeciata ? fed nunc Claudiani verba
delibemus , diffufius alibi ea propofituri
:
~— Juvat intra tetta Tonantis
Cernere Tarpeja -pendentes Rupe Gigan-
tes:
Cdatafque fores , mediifque volantia
figna
ISubthut*
defcribit enim Poeta auguftiffimum Capitolii
ex aula C^farisPalatina profpefium. cjdem
inprimis confpicua illa Fafiigii ornamenta au-
guftiorern reddebant. Nos- ea CapitoJino
fpe&atori non ex Claudianicis tantiim ver-
fibus % fed Namo etiam veteri argenteo con-
fpicienda exhibebirrtus. Diximus & Clypeis
in faftigio datum locumquo venuftas major
accederet. Ea? imagines ( ut Lipfio * vide-
tur) rotunda? qu^edam erant , &adfpeciemfcuti bellici ex arre , argento , spro eftormatarr
£ ykvQeiv , aut y\v7tl'&* j Plinio 3 f\c
didiae , non (ut pe-rverfa Grammatimum fub~
tilitas
i fn 6. ejus Confulat. 2; In 2. Ana. Ta chi3 Lib. $5\ cap. 3^
156 ' Justi RycqjjItilhas voluit) acluendo. Caper tamen Gram-maticus 1 intei- Clupeuw & Clipeum ficdiftin-
guit y m iilud imago fit 9 ifte autem uaxns.
Unde Treheiiius , iri Claudio, Gramma-ticos vereri Cenfores videtur , ciim ait : llli
Clipetu aurem , vel (ut Grammauci loquun-
iur ) Clupeum aureum Senatus totius jtulicio
in CuriA conlocatum ejL & ipfe D. Hadria-
nus , Oratione xi 1. apud Sofipatrum , in Va*
lidipme : A vobfc P. G. peto , & validifime
impetratum cupio , ui proxime imagtnem Au-fufii argenteum potim Clupeum , fic ut Augu-
flo s panatls. Quamcjuam non hujufmodiima-
gines , fed fcuta potius bcllica, imaginibus
infignita , in faftigio JEdls fpedabantur. c|iiod"
inventum Poenornm fuifte auetor eft Pli-
Txvas 2 , qui -ex auro primhn factitajfe eosfai-
bk& Clypees & imdgmes 1 fecumque tn cafirti
tulijjfe, cjualem, vi<Xis Pcenis > Afdrubalis in-
venit Q. Martius : ifque cljpem fupra fores
Capholin^ <zdh$ ufque ad incendium primum
fuit. in Tcmplo fffifft eum mavult Livius3
,
M :>wm adpellatum , fcd argenteum pondo
a>inum & trigima oclo : cum eadem Poeni
Ducis imagine* Potuit & inventum Hebraso-
rum
* ViJetur &Tlin. aptid Sofipatrutn..
%)e CapitoL Romano Comm . 157*
rum efle?: (ut me V. CL. Dionyfius Villerius
per Jitteras admonuit ) cum Cap. 1 v. Canti-
corum Salomonis legamtis : Sicut Turris Da-
vid coUum tuum , qu<z adificata eft cum pro~
pugnaculis: nrille cijpei pendcnt cx ea yomnkarmatura fortium. ad quem locum multa
Frascifcum Moncejum Atrebatem r cjuLeutn
librum Poetica Paraphrafi illuftravit * idem
monuit adnotafTe* Videat LeSor cui malit
adfentiri* Hujufmodi autem multos in Capi-
tolio fuifle > c variis ( ut opinor ) Triumphis
dedkatos , argumento eft idem Plinius , libro
notato : Majorum quidem noftrorum tanta fe-
curitas in ed re adnotatur^ ut L.Manlio Q +
lulvio Coff. anno Urbu id. lxxv. M. Aufidius ,
TUTELAE CAPITOLII REDEMPTOR 5 do-
cuerit Fatres argenteos cffe clypeos,qut pro JEreis jam aliquot per luftra afigna-
bantur. O firaplicitatem caftioris illius xvi ,
cjiiamque ut rem memorabilem Pliniusmeri-
to chartis illevit 1 Ad hujufmodi confuetu-
dinem clypeos aliacjue arma in Templo di-
candi Virgilius refpexit lib. vii. de Regia
Latini ,cjuem locum facrum e£3e yult
:
Multaque pr<zterea facris in poftibus armai
Captivi pendent currm ; curvaque fecu*
res y
G 7 It
I58 J USTI R Y CQ^uI
Et crifit capitum ; & portarum ingentU
claufira >
SpicuUque , clypeique > ereptaque roflra
carinU.
Quamquam & Honoraria iftiufmodi ac Vots-
va in Templis non raro pofita. ut ex pecunii
mulctatitia , qua fere ufi in facros ufus. Li
w
lib. xxxv. de M, itmilio Lepido & L. ^mi-lio PauHo ^dilibus : Multos pecuarios damna-
runt. ex ea pecunia clypea inaurata in fafii-
gio Jovu ^Edu pofuerunt. & lib. xxx 1 1 x; Duo-
dectm clypea aurata ab ^Edilibus Curulibm P.
Claudio & Ser. Sulpicio Galba fum peftta ex
pecunia , qua frumentarios ob annonam com-
prejfam damnarunt. frequenter x cjtre ex VotoPublico aut Privato, Unde Virgihanus Inter-
pres in iu ^neidos : Jn Capitolio fuh clypew
confecratus , cui infcriptum erat : genio.
URBIS. ROxMAE. SIVE. MAS. SIVE. FaEMI-na. Exftant & numifmata AugufHa , ubi
inter binas Laurus aut totidem figna Militaria,
fed <Sc figitfatim nonminquam , Dona ifta
fpedanrur , cum mfcriptione : S.P. Q^R»CL. V. aut CL. V. quas Notas explicabat
V. C. Viilerius (in cujus Mufeio fpe&antur
)
clypei voTivi. favente omnino Minerva*
boc etiam adjungens puros illos efle , nonanxi&
T>e CapitoL Romano Comm . 159
anxie aut operose elaboratos : quales Vulca-
nii ifti apud Homerom aut Virgilium, cujus
humaniffimi Viri amcenitati, ficut & plura
aliaexquifitamm Elegantiarum , merito fuo
hoc deberi , agnofcere te rhecum Erudite &Amoene Le&or velim. Ita<jue cum nimia
iftiufmodi Dona inTernpIo aut Porticibus
,
illi adjun&is eflent, fuoque numero faciem
ejus deformarent , moris erat ea a Pontifice
Max. amoveri aut concinnius ordinari. fug-
geritidem Livius lib. xl.M. Mmilim Lepidm
Font. Max. Mdemjovis in Capitolio colftmm-
que circum poliendas albo locavit : & ab hkcolumnis qtu incommode oppoftta videbantur
figna , amovit : dypeaque de colwnnis , & figna
militaria affixa, cmnis genem > dempftt-1 cjuod
& C#f. Auguftum ex S. C. feeiffe Dio adno-
tavit, ut veteribus Ornamentis ,cjuafi conta-
minata ea eflent x detraftis ex yEgyptiaca pras-
da meliora & fpeciofiora reponerct,
C^Iaturasetiamin faftigiisfacrarum adium
celebratasan&oreft Plinius Jib. xxxv. * Ptiht»
tadis CincjuiO inventum efl rubricam addere ,
aut ex rubrica cretam fingere : primufque per-
fonas tegularum extremis imhricibus. impofuit*
qu<t inter initta protypa 3 vocavit* poftea idem
ett/pa
1 Lib.51. z Cap. 12. 3 A\.preUt)fa,
160 Justi RyCquLtUjpa fecit. Uinc&faftigiaTemplorum orU y
popter hunc fUfta appetlari. q«ibus in ver-
bis aliguid monftri fubefle vv4 plane cc.indi-
cant, in queis varie extretna Ieguntur, namin quibufdam eft : propter hunc plafta appdU-
ta. inaliis: p. h. plaftice appellata. Lege levi
mutatione; plafttca appellata. videlicet a pla-
ftica arte & c#latura: ad diftin&ionemeo-
rum quarmetalh fulgore eflent imbuta, nain
inaurata etiam faftigia ex eodem Plinio erui-
raus , loco citato :. Faftigia Templorum etiam
in Urbe crebra , & mumcipiis r mira caUtura*
& arte avique ftrmiiate certiora auro $ certe
innocentiora. Prudemer igitur Vitruvius archi-
tedum fuum jubet 1 ratioms plaftica ncn ejfe
ignarum. cum ejus ufus multiplex tum effet in
c#Iandis Templorum lacunaribus , ac fafti-
giis , & #dificiorum cameris. Huj'.]fmcdi au-
tem c&laturas fecifle in Capitolio Turrianum
Fiegellis Etruria? a Tarqumio accitum > ar-
tis 2. plaftics gratia ex Varrone , Plinioquc
certo opinamur.
i Lib, i. cap. i. £ Ibidcmr
*De CapitoL Romam Comm. 1 6
1
C A P U T XVL
Laquearia in Capitolio deaurata &fculpta. Veterum querella de am-bitiosd illd Magnificentid. Te-gulas xrtx ibidem Catuliarue air
ro indu£foe. tnde Capitolia , au-
rea , aurata , micantia , futgentia j
fulva appellata.cDomitiani in~
credibilis in hanc deaurationem
fumptus. in Chrijiianorum Ec~
clefiis tdem ufurpatum.
jQa&guim Templomm Te&um ScLaquea-
Jlre confequitur, necelfarium utrumque mu-nimentum , & injurise tempeftatum arcend^ 9
& eorum eleeantioe vel augendse , vel confer-
vandar. ]ftorum quidemin Capitolio magm-ficentiam V. C. Juftus Lipfius in 1 Admiran-
dti fuis ita nuper exfecutus eft , ut mhilferc
dicendum nobis reliquerit. quia tamen non
ibitantumqua^dixit, merentur legi ; & ad-
jungi a nobis etiam aliquid poflit Lipfio pr#-
ter-
i, L.b. 3. cap.
t6l JllST I R Y C QU I
termiflum ; inftitutum noftrum profequc-
mur. Laquearia Capitolma (tefte PJinio ,
Jib. xxxm.) pofi Cartbaginem everfam primb
inaurata funt Cenfura L.Mumml : inufitato
ante rnagnificentia? hujus genere. Tunc enim
Romani ne in Templis quidem Deorumluxum adhuc ferebant , quem poftea ad viles
parietes & cameras etiam tranflulerunt. cjua
de re infignis eft querella Plinii lib. jam
difio 1, & Maniiii in opere Afironomico ^
ubi de illis qui /ub Virgine nafcuntur
:
z Sculpentem faciet fanftis Laquearia Tem-plis,
Condentemque novum cdum per TempUT*7**7CiiS.
H<ec fueut quondam Divis conceffa §gura>
Nunc jam luxuru pars , & triclinia
Templis
Concertant , teftique mro nunc vefcimur
aurum.
Fabiani cjuoque Papyrii Rhetoris , in Contro-
verfiis , apud 5 Senecam Patrem : Ad deli-
tias dementis luxuria lapis omnis eruitur , ct*
dunturque gentium Sihcz : aris ferrique ufu$>
jam auri quoque in exfiruendis & decorandis
dOr-
1 Lib. 3 $. cap. i. &ahbL2 Lib. >. 3 Lib. 2,
2>? Cafitol. Romano Qomm. 165
dgmibus. Unde etiam Lucanus in TemploJovis Ammonis Iijxum iftum Roriianum
acetbe reprehendit > cum ait ;1
MQRUMQUE PRIORUMNumen romano Templum defendit ab
AURO.
De inauratis illis Lacunaribus inteUigendus
iocus Ovidii 1. Faftorum
:
tyrrits adoratis ut luceat igritbm ather
,
Et fonet accenfis fpica Cilijft focis ?
Flama nitore fu§ Temphrum verberat au~
rum$
Bt tremulum fumma fpargtt in <u£de
jubar.
&Rutilii Nuraatiani, in Elogio Urbis Ro*
I Gonfunduntque vagos deluhra micantu
vifus:
Ipfos crediderim fxc habitare Deos.
Nuncjuid &*Horatii , in Oraculo Junonis ?
3— fiet capitoliumfulgens , triumphatifque poftt
Roma ferox daie jura Medis.
fic videtur : nifi adexteriorem Te&i inaara-
tionem referre harc poftrema malis. cum a
1 Lib. 9. 2. Lib. i. Itinerar.
$ Lib. 3, Odar.
164 Just i Ryc qu I
Plinio 1 fcriptum fit: varie de q. catuloatatem fuam exiftimajfe >quod tegulas ca-PITOLII AEREAS INAUR ASS ET prtmitS.
Unde Capitolia y Aurea , Aurata , fulgentia ,
fulva veteribus appeliata. Ut delicio noftro
Propertio , in ifto loco :
a Fittilibus crexere Deis hac aurea Tem-
pla
:
Nec fuit opprolrio fafta fwe arte
cafa.
apertius apud Sidonium ApolJinarem , in Pa-
negyrico Majorani:
Et Regum afpicient Capitolia fulva cate-
8c Silllum Baffurn Declamatorem in Contro-
verfiis : 3 Tafligiatis fupra tettis auro puro
fulgens pr&lucet Capitoliunu & Portium La-
tronem , in iifdem ; Bella civilia aurato Ca-
pitolio gefiimm. cpod non finecenforiaalicjua
nota Latroni pronunciatum : quafi nimius il-
le luxus dIs etiam immortalibus difpliceret.
^nei etiam in Capirolio te£ti , auri nitore
fulgurantis meminit Vetus Epigramma Flori-
Tegii, quod heic Lipfius, <Sc nos alibi cita-
vimus
:
1 Lib. 3U 2 Lib.4.
$ Lib.i.Cont. 6, &2. Cont. x»
*De CaptoL Romano Comm. 1 6 f
zvets.
De quo Procopius obfervavk , Gizerichum
Regem Vandalorum ciim alia decora T^manaUrbis fecum in Africam afportaviffe ; tum &partem Tegularum fovis Capitolini lnanr&tarum
dimidiam* Ejufmodi Tegulas a?reas, quas e
Capitolino Teraplo Honorius Pontifex itx
Vaticanum tranftulerat , tunc vidimus 5 quumea Bafilica fabncand^e nova* JEdis caufla ad
fundamenta nuper deje£ta efl. ?- Eas etfi e Ca-tuli cUrifimo illo pulcerrimcque monimento
fuperafle non exiftimem* crebris incendio-
rum ruinis omnia illhic fenfim deformantibus;
ad priorum tamen exemplum fubftitutas a
Flaviis Cx(\\ poftremis Templi reftaurato-
ribus fuifle putem » ut de Domitiano adfirma-
re videtur Aufonius 3 , hoc vcrfu
:
" pofiremus& iUe
aupvEa qui ftatuit c^pitolI culmi-'
na C&far*
Hunc certe Principem tantum impendifle
in
i Lipf.ibidem. 2. Cic. VcriMO,. 3 InEnconi.Narbonis,
166 Justi RyccluIin folam deaurationem/ Capitolii 1 Plutarclius
fcribit , ut duodecim millium , & quod ex-
currit , Talemorum fummam ejus fumptus
aquarent. fummam ( inquit idem fcriptor )
ad quam nuUim privati bominis , etiam ditis-
fimi , facultates attingere valaent. Ea nobis
dTet ex fupputatione V. CL. Jufti Lipfii,
feptem , & amplius , miUiones. O portento-
fam magnificentiam I & de qua juftiffime
^qualis illorum temporum Poeta exda-
niat t i
Quantum jaw Superis , Cafaf , catoque
dedijii
Si repetas , & fi creditor cffe velis;
. Grandis in atheriolicetauttio fatOljmpo^
Coganturque Dti vendere quidquidha-
hent\
Conturhahit Atlas , &non erit unciatota
Decidat tecum qua pater ipfe Deum,
Vro CAPiTOtiNis quid enim tibi folvtre
templis ,*
Qmd pro Tarpeu frondis honore po«
teft t
Quid pr& culminihm geminU Matrona
nantis f
Tallada pratereo j res agit iUa tiwl
guid
i InPoplicola. 2 Martial, lib. p.
De CafitoL Romano Cornm. i 67Quid loquor Alcidem , Pbabumque^ piofque
Laconas :
Addita quid Latio fiavia templapolo ?
Exfpettes & fufiineas y Augufie > necejfe
eft:
Nam tibi quod folvat non habet arca
Jovis.
Plura fi cui libuerit de hujufmodi Iuxu veterum
in Laquearibus & parieribus inaurandis col~
lectavidere, commode aditurus eft Jibellum
eruditiffiiBum Joannis Meursl c. xii. de
LuxuRomanorum. &gratiam mihiobindi-
cium debebit; Uludtantum HS mzgzgyw hic
jam libet adtexere 9 in Chriftianorum olim
Ecclefiis exornandis hujus quoque metalli
pretiofioris adhibkum ufum. Exemplo fcili-
cet Magni Conftantini : cujusin hac re pieta-
tem ac munificentiam Eufebius * diferte lau-
davit. Hieronymus de Ecclefiis Romanis , in
Epiraphio Fabiola» : Sonahant Pfalmi (in-
quit ) & aurata tetta templorum reboans in
fublime quatiebat : Xlleluja. & Sollius Sido-
nius , in defcriptioneNov£ Ecclefia? Lugdu-nenfis
:
z
ln«
1 Lib. ejusVitae cap. 35J
2 Lib.2. Epift.
i<>8 Justi RycquIIntus lux micat , atqae braftcatutn
Sol fic foliicitatm adLacunar*
Tulvo ut concolor erret in metallo.
Prudentius item de Templo D. Fru&uofi , in
arce Tarraconenfi:
Hinc aurata fonent tn arce tefta ,
Blandum Litoris exftet inde mumut :
Et carmen freta feriata pangant.
& idem fcriptor faepe alibi. Quin & hodie in
celebrioribus Orbis Chriftiani Templis * ac
prascipue Vaticano illo principum apo-stolorum , quod csetera omnia majeftate
fua longe vincit acfuperat; DeiOpt*Max«honori ac Divorum ornamento , jufte & me-
rito id yidere Jicetufurpatum.
^De CafttoL Romano Comm. 169
C a p u t XVIL
Limina senea ibidem ^ f§forte etiam
trabes, Locus Virgilii examina-
tus : verba Servii notata. Fores' cadaturS 3 £9 laminis aureis ob-
te£t<e : variaque illarum mate-
ria. *l)e cglaturis Virgilii &<Propertii loci allati. Pavimen-
torum alia alibi genera : fed mCapitolio fcalpturatum.
Quid , quod Romanis fatis non fuit seneo
tegumento Jovem obvelafle nifi z$etiam calcandum 1 pedibus fubjicerent 9 qua
Jovem adirent ? Scribit enim Livius lib.
Fcweratores aliquot multtatos, &exeo,quoiin publicum redattum ejfet , &nea in Capito-
liolimina ALdiles pofuijfe. E6 refpexifTe cre~
do facratiflimum Vaterft , ciim in TemploJunonis Carthaginienfis Romanum iftud fum-
mura adumbraret :*
i VidePlin. Kb, 34. C3P. 3,
z 1. JEntid.
170 Just r R y cq^uI
JEnea cui gradibm furgebant limina,
1 nex<z
que JEre irabes > foribw cardo ftridebat
acnis.
quo in Loco , ait Servms 1 per aneas trales
putarunt quidam Templum ^AkoWv fignifi-
cari;cjuale videlicet Pallados ^aAweujc* apud
Laced^monios fuifle olim fcribit Paufanias
:
aut inllrbe Roma sedes Janibifrontis , aut
Concordia? s quarum Plinius , Vi&or , &Procopius meminere. Ego tamen ad con-
fuetudinem fuorum temporum refpexifle
Poetam credo 5 quihus Archite&i folerent
scneas etiam trabesDeorum tefiis impone-
re. quales fpe&are me Komx aliquando me-
txiini in Pronao celeberrimo Pamhei M. A-gripp^ : iis fciiicet exftru&o temporibus
,
quo de ^Enea fuo Virgilius ifta commentaba-
tur. Sane & hujufmodi Trabesin Capitolio
ctiam fuifle fere aufim dejerare ; etfi teftimo-
nia 5 quibus id firmem , certa non habeo.
Conjeduia tamen quafi certa moveor abin-
cendio illo poftremo , quo Catulianum Tem-plum funditus everfum eft. cui incendio
magna pra?buifie fomenta credebantur lignece
trabes 2 , ad fuftentandam Templi aquilam
olim
1 Al. nexsque, z Corn.Tac. 3 Hift.
T>e Cafttol. Romano Cornm. iji
olim a majoribus adhibita^ exiftimo enina
vel Domitiani patrem * dum Capitolium ia-
ftaurat , vel i ipfum Domitianum , tot cla-
dibus admonitum , tutiflimum (qua fieri
potuit) ab onani incendio Capitolium in~
ftaurafle. Quare autem anea limina Virgi-
liusTemplo fuo adfinxerit, aliam rationem
probam non invenio ; etfi Scholiaftes Servius
varia commentetiir 2- . quod as videlicet reli~
gioni fit aptius : idque probat exemplo Fla-
mints Dialis , qui areis cultris tonderetur. aut
quia tempore , quo hu gefta finguntur , au-
reum f&culum effet ; aut quia &s vocalitu c&-
teris metallU\ Scqux ibi fequunturnon ab~
fimilis farina?. Adeo mirumeft Romanos il-
los homtnes in rebus Romanis tam puerili-
ter interdum hallucinatos. Nam & ea cpx de
cardinibus seneis Capitolii fubjungit , a?que
frigida videntur. neceffario. enim JegifTe eumexiftimo
:
3 foribus cardo ftridebat aenu.
Cum adnotaverit : cautum fuijfe poft proditum
hofttbm a Tarpeja Virgine Qapitotium, ut drei
cardines fierem , quo ftridor pojfet aperta oftia
omnihus wdicare; melius tamen vulgata ex-
H z em-
i Mamn. Scotus id adferit in rebus Pornitiani,
2. In exemplarib. P. Daaielis & fchcd, Ful<fcnf.
3 Ibidcm.
172 Justi Rycq^uIemplaria hahent, abenis. ut fores #neas in~
telligat in Capitolio fuifle. quas deinde in
aureas , hoc eft > craflis laminis aureis ob-
du<5las pofteritas vertit. fcribit enim Zofi-
mus y in magna pecuni& inopia mandajfe Sti-
licbonem ut fores in « Capitolio Romano > qu&
auro magm ponderis erant obduct* 5 laminis iis
fpoliarentur. Cum autem qui hoc facere jufii
erant 5 id agerent ; in parte forium fcriptum
reperijfe : infelici. regy. servantur.Eas atitem laminas egregia ca?!atura fuifle
confpicuas Claudianus videtur oftendere j in
yr. Honorl Confulatum
:
—• Juvat intra tefla Tonantis
Cemere Tarpeja pendentes rupe Gygan-
tes 3
Caelatasqiie fores.cujufmodi c^Iaturam Poeca Princeps etiam
defcripfit m. Georgicorum i in Templocaes. aug. a fedeftinato:
ln foribu$ pugnm ex auro , folidoque
elepbanto
Gangaridum faciam viflorifque arma Qm~rini.
uftque bic undantem hlh , magnumquefluentem
iJeL
i Lib. 5.
<De Cafitol. Romano Comm. 175
Neilum , ac navali furgenteis are Co-
lumnas.
Addam Urbeis Afu domitas , fulfumqmNipbatem ,
lidentemque fuga Parthum > verfifque fa-
qittis :
Bt duo capta manu diverfo ex bojte Tro-
ph&a :
Bifque triumphatas utroque ah Utore gen-
teis.
Et Propertius nofter in Templo Apollinis
Palatini , i verlibus a Jofepho Scaligero
ementlatis
:
Auro folis erat fupra fafligia curms^
Bt valva Libyci nobile dentis opus.
Mtera dejettos Parnafi vertice Gallos,
Altera motrehat funera Tantalidos.
J>einde inter matrem Deus ipfe , interqu
fororem 9
Tythius in longa carmina vefle fonaU
lUic adfpicias fcopulis )urere forores ,
Et canere antiqui dulcia furtajovis, &c2quibus in locis videre eft nonnunquam ex
tfrefolido, interdum ex auro & ebore, ali-
cjuandoexeborefolo valvas Templorum no-
bilium compofitaS) & operofis nobilibufque
H 3 c£-
l Lib. 2. Eleg,.
174 Justi R. Y C QJtll
«sekturis > in varia materia , varie faifle ador-
natas.
Nec minor elegantia in Pavimentisqua?-
fita efl tejfellatis , fcalpturatis , lithoftratis >
afarotisy five piftis. cju^e vel fegmentis pre-
tiofi marmoris > vel Iaterculortim aut vitri >
ligni ve teflellis compaginata , vel coloribus
amreniffimis imbuta intuentium oculos mo-rabantur, quorum difierentiam Plinius Iib.
xxxvi. c. xxv. & Vitruvius lilwii. c 4 i>
diligentiffimeexplicarunt. Pritis autem mo-risfuerat Grxcoritu aedium pavimenta depin-
gere. vermiculata deinde aut Jcalpturata in-
valuere : qux a Mufinis * aut Mufeacis nihil
differre opinati funt viri dodlrina & eruditio-
ne clariffimi. Tale in Jovis CapitoliniMde
fa&um au&oreft (ubidiximus) Plinius. id-
que pofi tertium Punicum bellum initum. i ut
miremur in Urbe adhuc parum comi tantum
Deorum ornandoium ftuditim ac relligio^
* Voluit Mujivis.
i Qrca annum v, c dc. it.
<De Capitol. Romano Comm. 1 7 5
C a p u t XVIIL
Fi£tilis Juppiter primum in medidctflld pofitus : inde nominatm *
& miniarifolitus. Hercules Ma-teriarius. Juppiter Minianus.
dI etiam alibi miniati j &thiopum Troceres j ac Trium-fhantes. ^Deinde Eburneum vi~
deri Jovem fttijfe : pofremb Au-reum. cPlinl > Martialis ^ServI& aliorum fententi& examina-t&. attis 7uPPiter Laois >&un-
JL %s j. j. t.-
er eumjurari cceptttm.
Templo jam (ut antea diximus) fub-
ftru£to : hoc eft , Rege Tarquinio circa
Templi fuggeftum adhuc occupato; de Si-
mulaero ejus Numinis, cuiTemplum dedi-
candum efTet , mature cogitatum eft. M. Var-ro ejus rei au&or eft aptid PJinium lib. xxxv.1 Turrianus ( incjuit ) a Fregellis accittis,
cui hcajfet Tarquinius Prifcus effigicm Jovis
H 4 in
ii Cap. 12.
176 Justi RycquIm Capitoli* dedicandam. Fictilis is fuit:
stque ideo miniari folitus. Sicenim legendum
eum locum puto ex editione veteri Aldina,
<juamquam vulgata illa : atque ideo nominari
folitusy non etiara adeo difpliceant. Senfus
enim eflet Jovem illum a figulina Fi ctilemvulgo di&um. cjuo allufifTe videatur Satyricus
Aquinas
:
llanc rebus latiis cnram pufkre fole-
bat
Fictilis y&nuUo violatus > Juppiter,
atiro.
ifecjue eodem Jove Ovidiusin Faftis
:
Juppiter exigua vix mtus ftabat in Mde,
Inque Jovis dextra fictile ful-
men erat.
quamquam dubitem an de Num# Pompifii
antiquifiimo Jove non id potius capiendum >
cujus Templi ftruftura ( ut ante diximus ) hu-
juihs , exigua , barycephala erat. 'Didusigitur fictilis in populo Juppiter >
quemadmodum hercules etiam RomseMateriarius : quia e materia, five ligno
sb eodem artifice olim compofitus. Certior
tamen omnino Jedio illa videtur Aldina*
Notum enim cuique paullo humaniori Deo-rum
% Plin. ibkl
T>e CapitoL Romano Comrn. ijy,
rinn fimulacra Roma?, & Jovem maxime*feftivis diebus 1 minio illini folere. teftatur
hoc inter c^teros Plinius lib. xxxi 1 1. c. 1 1 r
.
€ Verrio ( ni falior ) Flaeco , additque , ai
fuum ufque avum Minium addi in unguenta
C<cna Triumphalis , & a Cenforibm miniandum
Jovem inpnmis locari. Solebant enim Tri-
umphanres, inter ca:tera Jovis infignia, &Miniationem ufurparer/iftjw Camillum trium-
pbajfe apudeundem fcriptorem Verrius adfir-
mat. Didusinde Juppiter ille, Minia,-
nus , apud Ciceronem in epiftolis 2 ad Pa-
pyrium. quemadmodum & Minei 3 quidarrr
cognominati , a minia faciei rubedine. Ita
Liberum patrem apud Grsecos pingi etiam
folitum , audor eft Paufanias , in Achaicis?
cumait: Ts Aiovvca yxzzm KivvuGctpz®' woiyctXpot, i$tv t7nivBicr[$jov. alios etiam alibi
Deos, Arnobius lib. vi. & Plutarchus in
^tiis Romaicis. ^Ethiopum 4 quoque Pro-
ceres (credo quo divinialiquid habere videren-
H 5 tuij
1 Serv. in 10, Eclog. & Plutarch. in jEtiis. *
2, Lib. 9. ad Famil.
3 Audor vitx Martiani CapeHae.
4 Plin. ibid.
* Ethucapriora ab eodem Servio acT eclog. vr„.
Gtnod rubeus color deorum fit , unde & triumpkantes
facie miniata , & in Capitolio Jvpiter m quadr/g*
miniat*.
178 Jti st i RycquItur ) Minio tota corpora pingere confueve^-
rant. Sed Heroieus ille & Divinus color, ad
mollitiem hodie Gyna?cei tranfivit y necjue
Triumphales amplius vultus, aut Deorumfimulacra, fedmuliebres genas, &fequioris
fexus Jineamenta profanat. Ad Fiftiles Deosrevertor. H& oltm (inquit Plinius ) ejfigies
erant Dcorutn Uudatifiima : nec ptxnitet nos
eorum, qui tales coluerunt* Putaverunt enim
Romani tunc feliciffimam fuifle R. P. 1 ciim
~kelligwnes pie magis colerentur , quam magm-
fice; ciim Deluhra Deorum ReUigione , domos
fuas gloria decorarent \Inque eiim fenfum
Philofoplaus etiarn locutus eft ConfoJatione
ad Elbiam :z Qmmm teUa nondum auro fuU
gebant : quorum Tetnpla nondum gemmis re-
nidebant. ltaque tunc pervicT 1 lbs Deos Re-
ligiose jurabatur. qut per illcs juraverant > adhojlem morituri , ne fallerent , redibant. Uttamen aliquam fpeciem paupertatis in facris
reliquam haberent Romani , eriam inter
tnaximas opes non murtbinis , cryftaUtnifque »
fed fiftUtbus prohbavere Synpullis. tefte PJinio,
Appulejoj Arnobio, Juvenale, aliis: iWws(ut a Porphyrio alicubi diftum eft) %mm*
t Liv Hb. 3. SallufHus.
2. EtEpiftol. 3i*fub finem, &ahbi.
T>e Capitol. Romano Comm. i ?f^rM^^oi iv&eiov Manfere igitur Itgnea aut
fiftilia Deorum fimulacra , in Delubris dicata ,
ufque ad deviftam Afiam. 1 tunc res populi
Romani opulentiores ornare Numinum fuo-
rum fimulacra , & veterem facrorum horro-
rem depellere perfuaferunt. dicit enim Var-ro 2 apud Nonium : Quii inter hos Joves in^
terfit , & eos qui ex marmore , ebore , & auro
fiunt • poffumm advertere & borum temporum
divitias , & illorum paupertates. exemplo vi-
delicet Graculorum : de cjuibus prater Pli-
nium, Paufaniam , Caffiodorum, ita La&an-tius 3 : Simulacra ipfa& effigies Deorum , Po-
Ijcleti , & Euphranoris , & Phidia matm , ex
auro atque ebore fuiffe perfeftas. Dentibus
quidem elephantorum tam ingens pretium
Gr^cia 4 fecit , ut videretur fupra aurum ip-
fum & argentum extollere* lovem enim
Olympium y quo nuUum pr&ftamiorem human&
fabrkata funt manusSy Eburneum fuifie, &palladis in Acropcli Athenienfi fignum , &Iovem Cyzicenum , plurimaque alia pra?-
ftantiffima in eadem terra Paufanias , 6 cumH 6 Pli-
i Plin.lib. 54. 2 E libb. de vita P. R
.
3 Lib. 2. cap.4, 4 Paufan. ScCicero lib. 4 in
Vcrrem 5 Valer. lib. j. cap. 7. Quin&ihan. liba
12. cap. 10. Propert. lib. 3,
6 In Eiiacis,
1S0 Justi Ry cquIPlinio , audor eft. A pud Italos Hercules
Tiburtinus ex ebore celebratuseft, & Iuppi-
ter> inardelovisMeteliina, a 1 Prafitele fa~
6tus, Scnofter (utopinor ) capitolinus.Quamvis ad vilia dein minifteria ebur etiam
ufurpatum, ut non immerito conqueftusfit
Naturalis Hiftoria? audior :.2 A diis nato velut
\ure luxuiit, eodem ebore Numinum ora fpe£la-
ta y& menfarum pedes. adeo nihil in Divinis
illis magnificum aut pretiofum , quin id pro-
fanus opulentiorum civium luxus continuo
ad fetraheret, & cottidiano ufu velutpollu-
tum ufurparet. quo refpexit facunde Eumol-pus Petronianus
:
guaritur in Silvis Mauri fera , & ultimm
HammonAfrorum excutitur , ne defu belun deme
In mortes pmiofa fuas.
Eburneum etiam fuifle Capitolinum Iovemadtempdraufque Trajani * (quando nullus
antiquorum certo quid fuper ea re tradidit )duplici fufpicione permoveor ut credam*
Prima & pr^cipua , quod fiftilia & lignea
Deorum fimulacra eburneis primum mutata
ad-
Alii Pajltelem vocanr. 2. Lib. n. cap. i.
* Id tanien non probatur Alex. Donato hb. zJ
eap. 7. credenti poft Sullse reftitutioncro atireuro
femper fuiffb.
*De CufitoLRomano Comm. \ 8 1
adfirmet i Plinius Altera , nec miniis vero*
fimili, ex locoifto Arnobiano , quoOfym--pium & Capitolinum Ioves comparat mor-daci & Satyrica quadam ratione :
2 O utinam
(inquit) Uceret in fimulacri alicujus medias
introire pendigines ! imb , utinam liceret olym-PIACOS Hl0S& CAPITOLINOS JOVES dedu-
cere in fua membu refolutes ! omnefque illas
partes f quibus fumma concluditur corporum >
difcretas &fmgulas contueri 1 Ecce quam cequc
rtrumque videre optat in fua membra refolu-
tum. hoc eft > in eburneas laminulas , quibus
fumma corporum compaginata eft > videre
comminutum ( certe hoc in metallis aut mar-
moribus commode non fiat ) quorum el£<ax*
non multis habent partibus conftrudam cor-
poris fuperficiem 5 fed fclida, una & continua
materia fundatam. quemadmodum igitur ex
ebore atque auro Olympiacus ille Juppiter
fa&us : ita & Capitolinus ; cum multa inter
£efe communia haberent : quod proxime
oftendemus.
Dixi, ad traiani ufque tempora. nam15 e folido primiim zmojovem y junonemy
Minewam in Capitojio videtur pofuiffe.
Eruere autem id vidcor e Martialis EpiJ
H 7 gram*
t lbidem. 2 Lib.6. Difput.
i$z Justi RycquIgrammate, lib. xi. pro falute hujusadDeos*
cum aftM
Scriptus es dterno nune primum Juppiter
auro>
Et foror, &fummi filia tota patris,
ubi forte legendum : fculpttu. certe magnifi-
centiae fummse Capitolii Domitianici conve-
nire videbatur , ut aurea etiam ifthic Deorumfimulacra eflent , cum multa hominum inibi
fic fpedhrentur : nt fuo loco dicemus. Statua*
etiam Aureaj in Capitolio Martinus Polonns
meminit \ in libello Topographia? Urbica?
:
Jn fummitate (incjuit) arcis Capitolii fuit
Templum Jovis , in quo erat ftatua aurea
Jovis , fedens in 2 Throno aureo. idem cjuo-
que fcriptor annotat in rebus Calixti Pap#manum Jovis auream fulmine conliquefattam.
&Ca?ciJius Baldus, in PolycraticoSalisber-
nenfis 3 , fic interrogar. Quis enim Deorum
ei parcat a quo fe deceptum iriimeUigat ? quis
nm irruat in eum , qui aureos Jovis oculoi
eruii i <jui unde ha?c hauferint nefcio. adjuva-
ri tamen eorum teftimonio , non leniter*.
conjedura noftra videtur. Admirari autem
fatis non polfum ( imo indignari ) ceJeberrimi
iftius
i Epigr. ?. z Vide fequsnti cap«
i 3 Lib. 3, cap. 14,
T)e Capttol. Romano Comm. 1 83
iftius fimulacri nullum ufquam autoretn h
Scriptoribus memorari : cum aliarum in urbe
ftatuarum artifices fatis diligenter nominave-
rint. Sed id temporum injurias magis for-
taffe imputandum , prae qua non fpforum
modo artificum nomina, fed pra?clariflim&
qu^que eorum monimenta ut perierint ; iti
Italia Grasciaque univerfa fa&um videmus.
ilJud quideina Plutarcho obfervatum eft , in
libello de Ifide & Ofyride , Sullano incendio
Jovisetiamipfiusfimulacrum periiffe. Verbafunt : Q 3 Z&s i KtfTrsWA*©- «&a £ tp-
QvAtov iri\iy,M b>zntq&y * ^ iitfyfyi^ ali-
ter vero contigifle putat V. C. Petrus Fa-
bri, 1 incendio Vitelliano , nimirum utjo-
vis Capitolini fimulacrum medias inter fla-
mas incolume fervaretur. cujus rei fidem
au&ori fuo relinquo. Subjungendum autem
videtur chc dcmoitcag y quod aServio Gram-matico curiose annotatum , ad Virgiliana
verba
:
& c&fa jungebant fadera porcal
lotdera ( inquit ) difta funt a porca , fade
& crudelitcr occifa , »41» cum ante gladiis
configeretur , a Fatialibm inventum 3 ut filice
1 Ex Philoftrato, Apollonl fui lib. 5. ubi tamep
lioc non invenio, iEneid. 8,
184 Justi Rycq^uXferiretur : ea cauffa , quod antiquum Jovis
fignum Upidis filiceni puxaverunt effe. Sed
quod tandem ( fi dIs placet ) fignum illud
Iovis filicenum ? num Iovis Capitolini fi£ii-
leantiquum, quod Fregellanus opifex Tar-
quinl juflu confecit ? fed qua? tandem mate-
rise fimilitudo inter figulinam & filicem ? Er-
goPlinius, ©vidius, Iuvenalis> Senecafalfi
heic fuerunt qui unanimi fententia plafticum
fignum agnoverunt £ quin & agnofcit ipfe
Servius , fi verborum ejus fenfas accurate
penfitamus. Ait enim non re vera filicem aut
iilicenum fuifle antiquum Iovis fignum, fed
fimpliciores illos > colore figulinse forte de-
ceptos, tale efle exiftimafle. Exqua (cre-
diderim) opinione fluxit mos jovem la-
pidem adjurandi > cum Tarpejum fidiilem
Intelligerent. Annseus Seneca > verbis iterum
pofitis > de primigenia Romanorum fimpli-
citate; Xunc per fictiles deos reUigiose
jurabatur. qui per illos juraverant, adboftem
morituri , ne faUerent , redibant. Antiquis-
fimum autem & fan#ifljmum P. R. fuifle fa-
cramentum per jovem lapidem Phavori-
nus teftaturapud Agellium lib. i. No£h At-tkar. cap. xxi. cum quoM. Tulliusfacit in
Epiftolis ad Trebatium , Plutarchus in Sul-
TteCapitol.RomanoComm. 185
la , & e recentioribus elegantiflimus I. C. Ia-
cobus Rasvardus libt v* Varior. cap. v. atque
itaD.E.R.C
C A P U T XIX.
Jovis Capitolini infignia j five
m&f*®* j Fulmen aureum , Barbaaurea > Corona aurea , Jive %l&h-/jtu. Sceptrum Jive Hafta , Sella
eburnea auro vin£ta , vel ex au-
ro mcro. Veftis pi£ta feu palma-ta. Coro?t£ Etrufcx, & Olym-vicx. Hajfte ad imagtnes Deo-rnm : earumque reUigio. Statute
*Deorum fejjiles plerumque j ^Xgvffid-poioi hinc di£ti. Jovis or-
natus , Exuvise , Tunicae , Fidcx ,
Palmatae , Triumphales , Capito-
linx.cPeplumJunonis. CalCaf
infania : aliaque in hanc rem.
Iovem Fi&ilem Eboreum , Aureum de-
fcripfimus : reftare vidctur ut Ornamenta
ejus
i86 Just i Ry ccluI
ejus omnia figillatim exprimamus. In his ve-
lut prsecipuum eminebat Fulmen aureum
,
infigne jovis capitolini proprium , *de
quo Minucius Felix Ochvio ; Juppiter cumMammon dicitur, habet cornua\ & cum ca-
pitolinus , tunc gerit fulmina 5 & cum La-
tiaris, cruore perfunditur. Livius lib. xxxii:
Cn. Flaminio & Cn. Servilio Coff. Decemviro-
tum monitu decretum fuit , fulmen Jovi au-
reum quinquagmta pondo fieret, Unde Juve-
nalis Saryra xiu.de pejerante aliquo :
Per Solis radios Tarpejaque fulmina ju-
rat.
& Plinius 1 : Alii m ipfo Capitolio fallunt &fulminantem pejerant jovem. credeba-
turaue vulgajovem e Capkolio fulmina vin
brare, Claudianus ea accedit iu. de laudib,
Stiliconis
;
— Hinc fulmina vibrat
Juppiter , hanc tota Tritonia Gorgone ve-
lat.
Virgilius ipfe in defcriptione montis Capito-
lini
:
— Arcades ipfum
Credunt fe vidijfe Jovem , cum fape ni-
grantem
%/£gi*
1 hib.z. cap. 7C
T)e Captol. Romano Comm. 187
t/Egidd concuterct dextra , nimbofqm
cieret.
quibus adde quse de antiqua loci hujus relli-
gione & opinione ifia vu!gari capp. 1 1. & v J.
hujus commentarii in medium attulimuar»
Prseter Iovem etiam Iunoni 5 Minervse 8c
Vokano 1 quidam Fulmina tribuerunt ; anti-
cjuiflimi tamen Etrufcorum foli Iovi.
Alterum Iovis Romani ornamentum Bar-
ba aurea > fcilicet tum maxime ciim eboreus
adhuc eflet. legitur enim de Cajo Ca?fare*
apudSuetonium 2, dum Iovem noftrumcu-
pit imitari , aurea barba confpicuum fulmen
tenuijfe. ubi interpretes , cjui de ^Efculapio du-
bitant, fruftraomnind funt. quarenimcon-
formitas Medico Numini cum fiilmine l id*
queed magisdelovis a?muktk>ne ceperira*
quod inter ca?terasejus monftri infanias a Se-
neca referatur : 3 Cajttm Caf. iratum tecliy
quod obftreperet Tantomimis , quos imitabatut
ftudiofwsi quam fpettabat* quodque tomlffam
fua fulminibm terreretur , ad pugnam voca-
viffe , & quidem fine intermiftone ( Iovem )
Homerico illo indamato verfti
:
1 Lucret. lib. C.Strv. in i. iEncid, Virgil. ibidcojL
Interpp. Horatl ad od.2.
z Cap. 52. 1 Lib.f, dc ira,
188 J usti Ry cquX2cv THcne j xits <n?o $%£v QKooonp®*
ut ca»teras ejus minas in lovem > feu blandi-
tias tranfeamus > quas Suetonius in ejus vita*
Dio Coccejanus , Jofephus , atque alii cu-
riose adnotarunt. De barbis illis fignorum >
auro bra&eari folitis, ita Perfius Severus in
Satyris
:
——namfratres inter aenos*
Somnia pituita qui purgatifttma mittunt,
Tracipui funto : fttque illis aurea barba.
quafi dicat , in fignis pretiofioribus id tantum
clfe obfervatum.
Tertium Iovis ejus infigne Sceptrum au-
reum vel eboreum , quod pr«eter vetera Sta-
tuarum monimenta, Dionem Coccejasum 1*
Albericum Phurnutum, alios, D. etiamte-
ftatur Auguftinus z his verbis : Ipfum enim
( Iovem ) Veorum emnium Dearumque Re-
gem effe volunt. hocejus indicat Sceptrum >hoc
in alto iolle Capitolium* exemplo fcilicet Io-
vis ca*Ieftis > de quo , poft Homerum > Ofi-
dius 3 in defcriptione Majeftatis
:
Aftidet inde Jovi , Jovis eft fidifima
cuftos ,
II
1 Lib.41. & Paufaniam.
% 4. de Civit. cap. 9. -3 $ Faftor,
*De CafitoL Romano Comm. 189
Bt praftat fine vl fceptra tenenda
fovn
Ea autem Deerum Sceptra fiihil aliud quara
oblonga» qusedam haftse fuerunt, quodpra?-
tervetera dydkjA^ ex Homero colligimus,
ubi Vulcanum inducit e domo fua ornate
prodeuntem
:
clariiis c Juftino lib. lxiii: * Ter ea tern^
pora Reges haftas pro diademate habebant,
quas Graci Sceptra dixere* nam & ab origine
rerum pro Diis immortalibus baftas coluere. oh
cujtis relligionis memoriam adhuc Deorumfi-
mulacris hafl<t additntur. unde in Iulio Oble-
quente legimus Haftas in Deorum Templis fuk
fpome fe commovijfe , vel > in fummis fpiculis 3
per prodigium, exarftjfe. Quin & Hafta: hu-
jufmoditfive(7K?7r7e5«, proDis etiamculta^
& juramenta per illas concipi folenniter foli-
ta ; quod Nicolaus Leonicus Thomseus Var.
Hiftorjib. i.c.xii. & Lumen illud Galliaj
Turnebus Adverfar. lib. xu. cap. xvi* cu-
riofiflime adnotarunt. Adde qua: Servius in
vii. Divinse Aieidos , ad Virgiliana verba z
Uvaque Ancile gerebau
Stpum* Maie ciutum proxLiu,
1 90 J 11 S T 1 Rycq^uI£eptem (inquit) fuewnt paria > qu&Roma-num imperium tenerent: Acus MatrisDeum,
Quadriga fklilis > Vejentorum cineres , Oreftis
fceptrum , Priamine& lliona , Ancilia. * Qua-
lem haftam noninl^va tantum jovis ca-pitolini manu , fed Dearum etiam ju-
NONIS& minervae Numis TRAJANiele-gantiflirnis confpicimus, quos fupra 1 pro-
ponebamus, Coronatus etiam in Capitolio
luppiter, quod adfero e Plautina Trinumo*Sc^na, larem coronai
Nam nunc egofi te furripuijfe fufpker
Jovi coronam de<apite y e Capitolio,
Quod in culmine adftat fummo.Ubilegendumforte, exftat fummo. ut natu-
ralem Ioci altitudinem defignet: fed hoc ar-
bitrarii jurisefto. Auream opinor eam coro-
nam fuifle, ad fimilitudinem Etrufcarum , quas
Ter-
* Miror, quid ita vitio/e hunelocum citarevo-
luerit au&or. Nam in Servio legitur Acus matrit
Deum , quadriga jtclilis Veiorum , cineres Oreftis ,
fceptrum Priami , velum lliotbe 5 PaUadium , aneilia*
Fortaflls etiam fcnpfit feptem fuerunt fata. Uriquequos nunc cineres Orellis dicit, de iis fcribit alibi.
Offa Oreftis ab Arkia Romam tranjlata , & conditA
ante templum Saturni , quod efl ante clivum Capito-
linum : qua* nota fuerunt Rycquio huic , ut patet
ex capitexL. Addendc Donat.p. 144.1 Cap. 13,
T>e Cafitol. Romano Comm. 191
Tertuliianus 1 nofterdefcribit, librodeCo*
rona Militis : Hoc vocabulum eft coronarutn »
quas gemmis &foliis ex auro quercinis objo~ -
vem inftgneis , ad dcducendas Tbenfas cum Val-
matis Togis fumunt. Notum eft enim cuivis
quercum Iovi Tarpejo facram fuifle , undequerne^ etiam corona? Agonis Capitolini vi-
fioribus diftributae. luvenalis 2:
An Capitolinam deberet Follio quercum
Sperare.
cjuemadmodurn Olympiaca* ex oleaftro,
quod 3 Iuppiter ipfeEliacus xfvcS &<p*vtp
oleagina fimilitudine redimitus. Martianus
autem CapeJIa, 1. Philologia?, prseter Co-ronam auream Iovi etiam %^^[xo6 tribuit e
Paliadio textrino. cjuemadmodum Peplumlunoni Homerus Uiad, f
,
ApQ) Jl* J[jiGf9<nov zcwiv gcraetfi ovoi
Sed ut Deorum maxime proprium fuitle crei
dascoronari, olim ( inquit Plinius 4 ) Qoro*
nk nuUi nifi Deo dabatur. ob idRomerus c&fa
tan^
1 Wut. etiam in ^Etiis , Sc Plin. lib. ? 3. cap. 1.
2. Sat. 6. 5 Paufan.lib. 5. Ariftoph. Piuto,'
4 Lib. 16. cap. 4.
192 Just i Ry cqjjI
tantum eas& prcclio univerfo tribuit , viritim
vero ne in certamine quidem ulli 4 Sed hunc
ipfum Jovem poft expulfos devi&ofque Ti-
tanas a cseteris dIs coronatum , au&or eft
Diodorus apud Tertullianum > eo , quemlaudavimus , Jibro^ cartera , quse de Coro-nis , elegantiffimo Commentario nuper pro-
fecutus V. C. Carolus Pafchalius J. C. Gal-lus; unde ad Veftitum Iovis capitolinidefcribendum tranfcurrimus.
Eum quidem nemo melius aut accuratius
uno Sollio Sidonio depinxit in Epithalamio
Poleml & Araneote > cujus carmina adfcri-
ho:At parte ex alia textrino prima Minerv&
Pallajovis rutilat >cu]us bis cottw aeno
Serica Sidonius fucabat ftamina murcx.
Ibria non folum fpirat concbjlia Sandyx,
Infertum nam fulgur babet , floque ri*
genti
Ardebat gravidum de fragmine fulmink
oftrum*
Heic viridis patrio Glaucus pendebat
amittu >
Undabanthicarte finus, fittoque tumore
Merfabat pandai tempeftas tefta cari-
tiis. *Kon
f Carinai yolafc
T>e Qaptol. Romano Comm. 195
Non igitur ihoyd:$q>v%(&t Jovis ille vcftitus
fuit, ideft, purpureus purns; fed varietate
emblematum & pi&urarum diverfitate-figna-
tus: qua? purpura» ipfidcccrem commenda-
tionemque majorem adferrent. Inde Toga
Titta, & Jovis Tunka gv^A@^ my<eiwwg
Triumphantium appellata. Unde illud Saty-
rici Poetaj 1 :
ln Tunica Jovis , & Picla Sarrana fereti*
tem
Bx humeris anlaa Toga.
Etillud Fefti Pompel 2 in defcriptione Tuni-
cx Palmata* : Tunica autem Palmata 4 latitu-
dine clavorum dmbatur » qm nunc a gemre
Fiftura adpellatur: nimirum a Vi&oriis pal-
mas ferentibus ei intextis. de quo genere
pi&urselfidorus libroxix. Toga Pahnatadi-
cebatur quam merebantur & 3 qui repertabant
de boftibm palmas * qiu vocabatur & Toga
Ficit', eb quod viffiorias cum falmh imcx:as
baberet. & Gloflarium Vetus M. S. inquo
fic legimus : Toga Palmata , qua palma^ ha*
bet. quamquam priori apud .Ifidorum etymo-
logias & Servius faveat in Eclogam VirgiJl
docimnm , & ScIKus Sidonius in Panegyrico
nd Majoranum
:
I - Me-
1 Saiyr. 10. 2 In Picfa Tcga,
1 94 J u s t i R y c qu I
—~Me7itifque Ubotum
Toft Palmam palmata vcnit.
Plutarchus , in ^Emilio > Togam eam Piftam
cZhx^Scfi %$vcv7msvv vocat : quafi veftimen-
tum purpureum , aut, Paludamentum auroin-
textum. E6 allufic Venantius Fortunatus lib.
Carm. ii.
Alter Palmata , Trabea nitet alter ho-
nore :
Vingit & ornatum gemma , aurum j purpu-
ra> byffum»
quanquam Trabea inter <sftMn%Q)i$x% veftes
Halicarnaflko numeretur , in adparatu Salio-
rum i; qua? nonnullis tamen cum Palmata
confunditur. Toga Pidia , feu Palmata > etiam
Triumphalis dicebatur : quod (utidiximus)
a Triumphantibus geftaretur. Nam utbene
aCL Turnehio, in Adverfariis, obferva-
tum eft ; Metellus , a Valerio ,2 in vefte PaU
mata: a Salluftio, in Pitta : aPJutarcho ,
in ifeu Triumphali convivia <rele-
brafle dicitur ; narrare tamen rem eamdemvolentibus. Igitur quia Jovis ille veftitus va-
riefic depi&us&intextus, ufus etiam obti-
nuitRoma? > ut veftesill^ Pi&a? aut Palmatas
Jovis Ornaim , & Exavfo vocarentur tLivius
in
i Lib. 2. z Lib. $. cap. 9.
T>e CapiUl. Romano Comtn. 19^
in Oratione P. Decl Cof. libro x. Qui Jovis
Oo M. ornatu decoratus , curru aurato per Ur~
bem veftus in Capitolium afcenderit. 1 Sueto-
nius Augufto , de O&avl , patris ejus , fom-nio: fequenti notte jlatim videre vifus eft fi-
lium mortali fpecie ampliorem cum fulmine&fceptro , Exuviifque Jovis Opt. Max\ ac radia-
ta corona fuper Laureatum currum > bis fenk
jj
equis , candore eximio , trabentibus. La&an*tius item nofter lib. 1 r. c. xvi r. Quptiem au-
Jj
tem pericula impendent 9 ob levem aliquam
\cauffam fe profitentur iratos. ficut Juno Var-
\toni , quod formofum puerum inTempbJovu*d Exuvias tenendas coUochat. Vocaoanturjetiam >CapitolinaPalmat<t> vd quia adexem-plum veftitus Jovialis effe&z , vel quia e Ca-pitolio viri Principes ac Triumphantes eamiumebant : quod alibi adfirmabimus. Fl. Vo~pifcus in Probo : Te manet pro virtutibm
tUU CAPITOLINA PALMATA. Cujllfmodl
Capitolinam autTriumphalem Togam Nu~
1 Cap, 9$.
I 2, Su-
(196 Justi RycqjiI
Sufpicof^^tSern eam confuerudinem Jovi;
Exuvias pingendi ab dympiaco Jove , u
plura alia , ad Romanum noftrurn tranfivifle,
Scribit enirn 1 Paufanias PaMo iftius aumvavias animantium& flofculorum figuras fuifli
interfperfas ;quemadmodum in Capitolini
noftri Fulmina, & Vifioriarum palmas feren*
tiumfigilla.
Inde petitam etiam reorSellam IovisEbur*
xieam > five Auream , Thronum peregrino
vocabulo Z Plinio, Polono, Alberico, & Vef
teri Poeta apud 2 Suetonium, in Augufto, ap-
pellatam : cjuamquam ibi pro ,
Tugit& auratos Juppiter ipfe Thronos,
Thlos cpidam malint legere. <pod ad ctflati*
1
r 5.Eliacor. z Cap. 6$. 1
*De CaptoL Rommo Comm. 197
ras Capitolii anreas referendum eflet , de qtn**
busfupra cap. xvt. Vulgata? tamen lc&ioni
& Homerus vPoetarum Princeps favet cjui
ee«V fyvn&fwxe interdum appellat ; & con-
fuetudo Romanorum Grarccrumque , cjui ex
Auro & Ebore Deorum fere feJlas habebanr*
de qua Ca?cilius iri Panegyrico ; JamdudumiUi radiatum capttt , & medta inter Decs fcdes,
auro ftaret aut eborc. & is(quem diximus
)
Albericus in defcriptione lovfs : Pingehatur
( inquit ) in Throrw ebnrneo , th fua Majefta-
tis fede fciens, Sccptnim Renjum in manu fi-
r.iftra tenem ; altera vero fnhmna ad ivferos
mittens. quaJem fciJicet Thronum , auro
,
gemtiais, ebeho variegatum habuiffe Olym-pium fatetiir Paufanias v. EJiacor. & es auro
mero CapkoJinum Martinus PoJonus Chro-nographiis i, ciii & Vetus iJJe apud Suetonium
Epigrammatiftes ( fi vulgatam fcriptionem
retinemus ) & quar deftatua lovis aurea fupra
adferuimus \ aflentiri videnmr* Thronumhunc , fwQ Sellam zut Solium mavisdkere ,
capitolini jpvispra:;er Numos hadenusallatos Numus etiafa aureliae quirinaevestalis extiibet , quem appingimus :
I 3 * Seffi-
1 Cujus vcrba crpite fuperiori.
*De CapitoL Romano Comm. 199SefliJem autem Iovis in Capitolio Statunm
fuifle prseter ea ,quce attulimus, antiquorum
teftimonia , fomnium eriam Q^Cattili often-
dit, apud Suetonium > in gremio Capitolini
Jovis Oftavium puerum videre fe credentis.
Mos etiam & confuetudo Triumphantium ,
qui ingremioejufdem Numinis Laureas fuas
vi&rices deponebant. de qua confuetudine
Lipfius ad u. AnnaJem Cornelianum , &Cafaubonus ad lib. vi 1 1 . Suetonl, nos etiam
ipfi altera Commentarii hujus parte. Talis
quoqueftatua Iovis in Capitolio custodis,de qua Tacitus in 111. Hiftoriar. & jovis
consulentis, aut Confultoris » de qua Vo-pifcus in Firmo : aliorum quoque pluriumiii
hac Urbe Deorum. Hinc vero apparet nonleviter falli Guilelmum Choulium 2
, qui e
vetere gemma Jacobi Strada? Antiquarii,
Templum fovis Capitolini ftantis proponit>
fceptro carentis , & Corona. cum (fi ad
res Romanas id refercndum eflet ) ad Tonan-
tem potius, meo judicio, pertineat;cujus non
abfimilisin AnguftiNumis forma; fed quamalibi 2 proponemus.
1 Lib. deReligione Roman. z Infra c. 39.
I 4 Ca-
200 Justi RycquI
C A P U T X X.
Jovis iftius cogmmentaTARPEiuSyCAPITOLINUS , OPT. MAX. CU-
STOS. CONSERVATOR. PROPU-GNATOR. AUGG. CAELESTINUS*DOLICHENUS. FULMINANS. FUL-
GURATOR. SARAPIS. ROMANUS.&> apud Toetas tonans. Tetri
Fahri V. C. m Tlutarcho ernen-
datio confirmata. Jovis inTrin-
cipes citra. quid Jc*i%oe j
$oXi%d. TDtfcrimen Jovis Capi-
tolini^ & Tonantis* contraineptos
antiqnarios ojlenfum.
^Tunc TrttdfyttfQv (quoddicitur) alovfs
JL^ Ornamentis, Infignibufque ad cogno-
menta in Capitolio ejus defcribenda, accin-
gamur. Primam pra?cipuamque jovi noftro
hrmvutw locus ipfe fecit. Inde tarpeI &capitolini cognomenta fluxere. iilo a
poetis potiflirnum vocatus : quafi fpeciofius
foiet eo crebrius utentibus. * Unde Sillius
Ita-
x L b. ij.
De CaptoL Romano Conm. 201
Italicus , verbis Syphacis ad fcedus fericndutn
Romanos coliortantis :
Cornigeritmque Jovem , tarpeiumq^.
ore vocemm.
Ovidius- in vi.Faftor. oratione lunonislu-
jnium fibi adfcribentis :
Si tonu in pretio , dicor matrona Tonan-
tis ,
funftaque tarpeio funt mea TcmpUjovi.
Statius iv. Silvarum
:
Donec Trokus ignis & renatA
tarpeius Parcr intonabit aula.
1 Martialis in Epigrammate ad C^farem po^tnitianum rnire jc0A*wkw :
tarpeio Dew bicccmmodet oraPatri.
& iidem alibi fepiffime. Quanquam.nonFoeta: modo , fed princeps etiam 2. J. Crum .
Jovi hoc attribuit in Fragmentis Inftitutio-
num , cum ait : Deos publica auRoritatc re-
ccptos luredes bofmum infiitui pojfe , ficuti
jovem tarpeium , ApolXtntm Didym&um ,
&c. cujus loci occafione alius in mentem ve-
nit , quem in libro <s$X ^^.^nKm Plurarchi
V. C. Petrus Faber docSe nuper emacala-
vit. 3 nam ubi de M. Curtii Deyotione agi-
I j tur
1 Lib. 9. 2 UIpian.Tit.2.2,
3 Lib. 3. Semeftr. cap. 4.
201 Justi Ry CQJlI
tur ( qui in vaftnm & immenfe altitudiois
fpecum, medio foro hiantem > fe dimifit ).
fic vulgo fcriptum erat : Aix iazow.s ctyc-
Z&s fim 6 Tl&yv , piuuiv TAPCIOXAIOC ? y,iyi<yiv «Vlpp^^g ysoZtfuct >^ nvlkocg
ofoico; iSv!h<n. ridicule nimis pro : 2^ [AwwTAPnEIOT AI02, errore fcilicet e confu-
lione litterarum nato. Illi*€nim Curtius fe
devovit y ut vel ex Livianis iftis facile adparet:
1 Sdentio fatto Templa Deorum immortalium »
qn& foro imminenty Capitoliumque intuentem*
& manus mtnc in ulum , nunc in patentes
ierxit biatus ad Deos Maneti porrigentem, fc
devoviffe . Hxc qnidcm de tarpeI cognomi-
ne. fequitur alterum quo , uti nuraerofiore>
pedeftris fcriptorum claffis magis deledfota.
ut Plinius Csecilius , in Panegyrico Principt
di&a : In fme OrationU pr&fidcs cuftodefque
lmperii De$s ego Conful pro rebus bumanis , ac
te pr&cipue capitoline juppiteu precor,
ut benepciis tuis faveas. Vellejus in fine ope-
risfui Hiftorici; juppitek capitoline, &auclor
* Id plane non videtnr ex iftis Liviiverbis ,fcd
vere fc Dis Manibus devovit. De Jove utiejue nihil
dicitur> nifi eum intuitum fuifTe Capitolium : fed
&: intuitus fuit templa aliorum , quss foro immi-aebant.
i Lib.7.
T>e CaptoL Romano Comm. ioy
aucior ac jiator Eowani nominti , Gradive
Mars , & <mx ibi fecjuuntur , pro faJute Prin-
cipis, exquifitijffimis adulationibus exprefla.
Sic M. ipfe Tullius in orationibus paflim &CAPITOLINUM , & OFTIMUM, MAXIMUM-que cognominat. Sic veteres ipfi lapides,
ck prajcipue ifte> quem in arceTarpeja olini
defcripfimus
:
COMUNEI. RESTITUTEI. IN MA-
JORUM. LIBE ROMA JOVEI.
CAPITOLINO. ET, POPLO. ROMANO.BENIVOLENTIAE BENEF I clQUE. CAUS A 9
ERCA. LUCIOS. AB. COMUNI......fubjunfta crant fere eadem Gnece :
. ...KIX2N. TO, KOINON. KOMISA-MENON. THN. TTATPION. AHMA-....
PATIAN. THNtP&MHN. AII. KAIIE-
KAI. T&l. AHMHl. TnNP&MAIftN. APETHS. ENEKEN. KAI.
ETN0IA2. KAI
ETEPrESlASTHZ. EEE. TO. KOIN-QN. TO. AT-
KIX2N
eui quidem lapidi velut in bafim eftbrmato r
facrum aliquod Donarium videtur fuifleitfi-
pofituir* ab iifdem Lyciis Templo Capitolino
I 6 olim
204 Justx RycquIolim oblatum. cujtifmodi multa ibi fuifle
infra i commodius oftendam, Exftat etiam
alips inllrbe lapis, cjuem plenius fupra dc-
fcriptum exhibui
:
Jovi. capitol.martI. et. Fortunae
ALIISQ^ Dls. CONSERVAT.DOMUS. AUG.
Inquobene conservator. aug. vocatus
Juppiter , cuemadmodum & in aliislapidibus
3NUMEN." augusti , ut cjui Princeps UeorumPrincipes viros curare prsecipuecreditus. eru-
dite^a clariilimo Turnebo 2 olim eft obfer-
vatum v -ad:
iftud Horatianum :
—— Tibicma Magni
caesaris fatis data.
cm opinioni confirmandas illud Callimachi
adducit
:
& iterum
:
JEk 3 A/$V fixcrttiisg % tiiii &iog-
Q&QTlgQY.
Inde celebres illx Numorum infcriptiones
JOVIS STATORIS > SERVATORIS , CONSER-VA-
;
i Cap.ai. z Auverfar. lib. 29. cap. 29.
De CctfttoL Romano Comm. 20 5
V&TORIS, tUSTODIS r PROPUGNAT ORISaugg. Indein veteri Epigrammate Tuderti-
no legitur : juppiter opt. max. con-servator. Inde a Grsecis 2w7W§ etiam
cognominatus. au&oribus Plutarcho 1 Sc
Paufania. Ncc alio refpexifle credo Domi-tianum Auguftum, cum poft incendium Ca-pitolinum, fub initia paterni imperii, Tem-
flum ingens in Capitolio jovi custodi2 exftruxit , feque in fxnu ejm ( ob accepti
memoriam beneficii) fecravit. Indeetiamto-
ticsin marmoribus jovi. o, m. pro. salu-
te. caess. AtiGG. Vota concepta , cjua? in
Thefiiuro Antiquario Laurinorum fratrum ,
Huberto Goltzio adfcripto , & uberrimo Jani
Gruteri Riomanarum Infcriptionum opere
partim leguntur , partim nos ipfi altero
Syntagmatis hujus Iibro ( cum neceffe erit
)
producemus. Nihil itaque rnirandum fi tantus
iHe Principum Princeps , & Humani generis
Curator ( ut falso atque impie majores noftri
crediderunt) optimi & maximi cogno-
menta fibi repererit ; idqne prcecipue in fo-
lenni aliqua Votorum nuncupatione , aut ce-
lebriore facrificio. Unde La<3antius nofter
i In viraDemofthenis.
z Tacit. xii.Hiftor.Siieton. Domitian,
zo6 Justi RycquI.c. ubi de i>Is : Quid omnium borum patet
Jufpitet , qui in folenni precatione optimusmaximus twminatur ffic tamen ut optiminomenfemper maximo pra?poneretur,qu6d
(tefte Cieerone) majus fit gratiufque prodejfe
omnibm qukm opes magnas babere. nam u:
€x eodem Cicerone i alibi difcimus , fovem
Capitolinum P.R. propter beneficia optimum>proptex vim maximum nominavit. Gratiora
autem generi humano beneficia , quam vis
Deorum atque potentia > quod diligi fe ab il-
lismalint, quampuniri atcjue caftigari. Vo-lebantenimad exemplum fupremi iftius Jo-
vis humanos etiam Deos , hoc eft , Principes
ipfos conformari ; ut nimirum hincdifcerent
certoque fibi perfuaderent ftabilius firmiufque
re^num fore , quod benevolentia ac lenitate y
quam quod potentia atque Tyrannide adjun-
gerenfc. Quod Politicum fccJpijp* fi bene at-
que fapienter intellexiflet Princeps Caligula ^
velab iftis Jovis cognomentis % plane fe ab-
ftinuiflet • vel clementius hercule atque mo-deratius Principatum adminiftrafTet. Eam-dem vero Benefxcentiam atque Benignitatem
qaam Theologi ipfi jovi T$>gh&) rjj p**
1 2. deNat.Deoi\2. VidpSuetJnejnsvita cap. 11]
T)e CapteL Romano Comm. 207y^co , Aftronomi Joviali etiamaftro tribue*
runt. Sic enim M. Cicero lib.vi* deRep.in: Somnio Scipianis : Bft honunum generi
pnfperm & falutam ille fulgor , qui dicitm
Jovk. FirxnicusetiamMaternuslibio (nifal-
lor ) fc. Matke/e^n : Et tujuppiter Tarpeja
rupts habitator , qui mmdum ac terras falii^
tari femper ac henigna majejlate Latifka y&fecundi giobi poflides principatum. & Ara-
tus ante iHos Soienfis in principio ¥ <$<mo~
Sed numquid ab iflo fecundi gk>bi prineipatu
€aele stinus etiam di&us ? ficenim legc-
re memini in veteri lapide, cjnem Smetius pu-
blicavit ; jovi. opt. max. caelestino.Erat & alter apud eumdemfic infcriptus : jo-
vi. o. m* dolicheno. obfcuro quidem
cognomento : cujusrationem non infelkiter
fic videor eruiiTe Adeptusenim id cogno-
minis Juppiter videtuj *bS^$. vi cpod
in-
* Qupd non etiam videtur vel C. Patino in nutn-
misSeveri pag.2.86, vel Jac. Sponio in mifcellaneis
Erudit. antiq. pag. j% ubiefBgies ejus exhibetury
208 J UST I R Y C QAlI
jflterprerantur veteres Grammatici i
tyd/jtQv , quod potifEmumeratftadiorum iv.
Unde a longitudine ipfa decurfionis £oKt%oy
adpellatum. Jtaipga namque funt iis ru (ax-
tt^i , 572?^v«\ Ideo ^oKi^og itihi®* apud
Homerum , & in florilegio;}qKi%q\ Kdpxivi,
SqKi%*ji ihmSts & alia fic multa eleganter
di<Sa + Romani igitur Grsecanico ncmine Jo-
vem dolichenum infcripferunt , 2 velquia
folennis illi Thenfarum pompa cotannis e
Capitolio in Circum duceretur , vel quodLatinarurn feriis quadrigse certarent in Capi-
tolio : ut alibi dicetur.
Succedit his cognomentis alterum fulmi-NANTIS , aUt FULMI NATORI S (GrZClKt-qcafvm aut KzpKoyoGoKov dicerent; cjuoderui-
mus e manifefto loco Plinii 3 ; Alii m ipfo
Capitolio fallunt , & fulminantem feje-
rant Jovem. a Fulminibus videlicet , c\ux
Capitolinus geftare manu folitus , ut initio
docuimus, Neque id cognominis Madaurenfi
Philofopho pr^termiflum in paraphrafiele-
gantiflimi libelli de Mufrdo : Nam a Juvan-do Juppiter dicitur x queni Zlwu , qued viu
nofira
i Ariftophan. Schoiiaft. Polkix , SuiclaS; alii..
2. Dionyf. lib. 7. Plin. lib. 27.
3 Lib.2. cap. 7.
€De CafttoL Romano Comm. 109
tiojlr<£ auclor fit , reflifime appellant, idem
FULM f NATOR , FULGURATOR & TONI-truahs ac serenator dtcitur. Omittere
etiam fine piaculo non pofium nobtliftimum
locum Seneca? e u. Natural. Quasft. fupra
nobis pr^teritum, fedhuc mirificefacientem:
Ne hoc qttidem (ait vir Sapiens) crediderunt
majores mftri Jovem , qualem in Capitolio&c<zteris adtbus colimm > mittere manu fuimi-
na \ fed eundem , quem nos , Iovem intelli-
gnnt: custodfm rectoremque univer-SI > ANTMUM 4C SPIRITUM MUNDANIHUJUS OPBRIS, DOM I NUM & ARTIFI CEM>cui nomen omne convenit. In Volumine Sme-tiano Antiquarum Infcriptionum AraTtider-
tinaeft, cum Titulo : ara jovis fulgu-ratoris. quem ad Capitolinum noftrum
fpedare exiftimo. Ali# Rom^ cum Infcri-
ptione : jovi. sancto. brontonti. <ju*e
ad Tonantem 1 potius in Clivo ab Augufto
dedicatum referendar* Hunc tamen Poeta?
ufitata fibi libertate cum Fulminante Capito-
lino f#pe confundunt, ut Ovidius 2 in Faftis :
Si torus in pretio efl , dicar Matrona To-
nantis.
non
i Vkie infra eap. $9.
z Lib. 6,
210 JUSTI R YCQ^uInon tamen ifto loco. 1
Ad penetrale Nm&, Capitolinumque to-
NANTEM ,
Inque jovis summi uditur Arce bi-
dens.
Ubi exprefse Jovem fummum a Tonante Ca-pitolinodifcriminat. Capitolinum autem vo-
cat ,quia ad clivum ( uti diximus ) ejus Tem-
pluro dedicatum, Confundunt etiam , Sillius
lib. xi uEt demigrantem Tarpeja rupe Tonantenu
idemque alibi : & Martialisiib. ix.
Jidfpke Tarpejum > Paltathmmque To-
ftttitm >
jtufa nefas Lacbefts Ufit utrumque
Jovem.
Nec Poetse folura confundunt, quibus ve-
niam facile tribuimus i fed(quod indignor )
Antiquarii 2 etiam quidam , dufii errorc loci
Pliniani , fed parum a fe intelle&i , aut fini-
ftre interpretati. Iseftlib. xxxiv. c. ir. ubi
de difcrimine i£ginetici & Deliaci ams : Bos
areus inde captus in foro Boario eft Roma. hic
efl exemplar JELgmetici diris. Deliaci autem y
Juppiter inCapttolio in M&e Jovis Tonantis.
i Lib. 2. Fafh z IHj quoque qui Indiccra
PUnI concinuarunt.
*De Capitol. Romano Comm. 2 1
1
&alterius infra lib. xjxxvi: Vrimitm > ut ar-
bitror * Roma marmoreos parietes babuit fc&~
na M.Scauri* qui nofrfacile dixerim feftos *
an folidis glehis pofitos ; fieut eft hodie Jovis
Tonantis ades in Capitolio. Utriufque tamen
difterentiam egregiam cum ex fitu diverfo
Templorum > tum ex verbis Suetonianis , ob-
fervare eft in vita Augufli : Cum dedicatam
( ait 1 Suetonius ) in Capitolio tdem Tonanti
Jovi aftidue frequentaret, fomniavit queri Ca-
pitolinum Jovem : cultores ftbi alduci. feque
refpQndijff: Tonantem pro janitore ei adpofi*
tum. Ideoque m§x tintinnabulis faftigium adis
tedimivit > quod ea fere januts dependebant.
cjuoj taroen clariora legentibus & apertiora
toent, fi ea adjunxerint, cjua? nosde^dcjovis tonantis, fuo loco 2 adferemus >
cum aliorum in Capitolio Deorum Dearum-que Sacraria defcribentur. Erat& cognomealovis noftri alterum
( quod ex veteribus in-
fcriptionibus Goltzius 3 profert ) jovis
opt. max. sarapidis* Unde & in Gtx-cis lapidibus pafBm legitur : AII* HALQI.
MEFAA&I. 2APAIIIAI; ex ^Egyptiorum vi-
delicet opinione natum, qui Strapidem a Sole5:
&So-
i Cap. 91. 2. Tnfra cap. $9.
3' n Thefauro Antiquano.
%1% J 11 S T I R Y C QU I
& Solem a Jove nondiftinguunt. ut ertidite
atque eleganter a Macrobio demonftratum
eftlib. i. Saturnal. c. xx. & fequenti. Quambpinionem Ruffinus etiam nofter attingit
lib. ii. Hiftoria? Ecclefiaftica? , his verbis
:
De Sarapidis origine divcrfa fertur opinio. alii
Jovem putant 5 cujm caphi modim fuperim-
fofitw. vel quia cum menfura modoque cunffa
indket moderariy vcl, vitam mortalibm fru-
gum laroitate praberi. fed quem ille modiutn
Macrobius di&o libro * caUtbum vocat :
cumquefimulacro ejus addirum vult, qu'ia&
tUitudinem fideru monfirat , & potentiam ca-
fdcitatis oftendit : quia in folem omnia ter-
rena redeunt > dum immijfo calore rapiumur*
Atque hujufmodi modium, five calathum ,
fimulacro Iovis impofitum eft videre , cum in
aliis multis tum in numo arreo D. Hadriani
,
quemin gratiam hujufmodi elegantiasaman-
tium adpingam : Di&us tandem a Roma
Ur-
x Cap.2.0,
l)e Captol. Romano Comrn^ 2,13
Urbium Principe & Romana Arce Iuppx-
ter romanus ,apud Livium lib. nx. de
Latinorum Legato : Cum & Cojf. crebro Deos
imploranteis, teftes faderum* & Patrum tn-
dignationem & numina lovis romani fper-
neret. quemadmodum ab aliis Italisecivita-
tibus aut locis Hercules Tiburtinus , JunoVe-jentana , Tortuna Antias & Praneftina, Pallas
Surrentina y Apollo Cumanm , & extra Italiam
infiniti hujufmodi Titiili variarum Divim*
tatum.
C A*
Zl^ Ju-ST I R Y C QJll
C A P U T XXL
CeUarum Ornamenta e facris Do-nariiSo quid proprie Donaria.
Aurum, Gemrrsx, Statuae,Co-
ronae , Arma , Pi&urae , Vafa pre-
tiofa , Veftes aliaque munera,
Jovi oblata. *De Auro primumdifykum : ejm quanta vis in Ca~
fitolio dicata. id Triumphale aut
Votivum fotijfimum fuijfe j ali-
quando Coronarium aut Fidei-
commifTum : explatum d variis
aut mutub fumptum. 7)iverfe
de auro Gallico fententi<e+ quid
fit in *Prudentio > Placare De-lubra. Gorvi & mures aurumadroferunt. aQ^ufir®* : id-
que e Sappho Toetrid froba*tum.
Cdlarum modum , formamque, acfigu-
ram (quo per injuriam temporum^li-
cuit)
7)e CafttoL Romano Comm. 215
cuit ) ftilo illuftravimus ; reftat ut earum
Ornamenta(qua: illuttria /ane fuerunt ) pau-
cis profecjuamur. 1 Nam in Fanis ( ut Ma-crobius inquit e Papyriano jure ) aliaVaforum
funt &facra fuppelleftilis : alia Ornamentorum.
QtuVaforum funt> inflrumemt inftar habent*
qutbm femper facrificta itnipiumur : Orna-
menta vero funt cljpei , coron<z , & hujufie-
modiDonaria. quo in loco KQt&xgv&Kcai; Bo~
rtatia pro ipfis Donts ufurpari ex Virgiliano
interprete conftat, in locum iftum *eiv«"Georgicor.
Qu&fitM ad facra boVes Junonis , &Uris
Imparibtu dullos alta ad Donaria cuu
rus.
Annotat enim, Donaria proprie loca effe > in
quibus Dona reponerentur Deorum : ciim ta-
men pro ipfis Donis> & Muneribus facris,
imo & Templis ipfis , abufive ufurpentur.
Servl au<5toritatem egregie juvat Apulejus
lib. ix. Metamorphof. ubi ait: Cantharoque
& ipfo fimulacro quod gerebam apud FaniDi-
narium redditis ac confecratis ydteik die pro~
duftum me> rurfum voce prmnu v&nui fuh-
jkiuxt,
1 Lib. 3. Sat. cap. ix.
2 Ec in 12. iEneid.
X 1 6 J 11 S T I R Y C QJLl I
jiciunt , ubi negari omnino non potefl , quni
pro repofitorio alicjuo Donorum , Gve <spo~
Donarium fit pofitum. qu^resdiligen-
tiffimum interpretem Beroaldum minirne fe-
fellit. Hujufmodi autem Munera five orna-
menta , oninino multa & pretiofa in Capito-
liofuere. Auri fcilicet magnavis, Gemm^vari^e , Statuse ex omni metallo , Clypea di-
verfa , Arma & Trop^a fumptuofa , Coro-
na? aure& innumeras , Pidiurse effe&iffima?
,
Vafa fummorum artificum , Veftes admi-
randa*. Prsecipua horum aDucibus, Regi-
bus , Rebufpublicis , aut Vi&ori^ gratulan-
dx , aut Fcederis firmandi , aut Voti nuncu-
pandi cauffa Iovi Opt. Max. oblata. Acccde-
bant illa qu«e ahi£dilibus Ctmilibuse pecu-
nia mul£htitia interdum pofica, &a Senatu
ipfo, aPrincipibus, & Triumphantibus Di-
vinitati confecrata. Primam tamen in prima-
riailla sella ^d^? 6 &io$ 1 7n£<> , apud pa«
rentem fuum pofitus admirationem mereba-
tur. Ejus rju^iuerit in Capitolio rnajeftas hoc
capite pertexam ; relicjua deinde Ornamen-
torum , per fuas partes , figillatimexplicatu-
rus. Duas in Capitolio ( uti & c^teris Tem-plis) facrandi Auri eauflas potiffimiini re-
perio
:
x Sappho Rqetna apud Scholiaft. Pwdari.
T>e CapitoL Romano Comm. 2 1
7
pcrio : Voti > & Triumphi. quas prucientiV
limus fcriptor fiiggerit Annalixv. cum ait:
Inque eam pudam ctiam dI ccjfcre fpoliatk
inUrbeTemplis , egeftoque mro , quod tri«
umphis, quod voTisomnisT.R. di&svixo-
spere , aut metu facraverat. Certe in metu
sliquo publiconihil ufitatius aut crebrius cjuiini
dona hujufcemodi Jovi tScc^teris Diis polii-
ceri. Inde totiensapud Livium : Confules pa-
ludati Votu Nttncupatis in Provincias profeiiu
& aperte apud eundem lib. xxxi. Lttdos Jovi
Donumqu» vovere Ccnfulem , cui provincU Ma~ccdonia eveniffet , ( Senatus ) jufit. Formu-lam autem five Vcrba conccpta > cjueisfole-
mneid votumnuncupabatur a Senatu, Ponti-
{iceMax. pra?eunte » idem fcriptor attulitli-
broxxxvi: si. duellum. quod. cum. an-TIOCHO. REGE. SUMI. POPULUS. JUSS i T.
ID. EX. SENTENTIA. S. P. Q« ROiMANI.
CONFECTUM. ERIT. TUM. TIBI. JUPPI-
TER. P. R.LUDOS. MAGNOS. DIES. X. CON-TINUOS. FACIRT. DONAQ^ AD. OMNIA.PULVINARIA. DABUNTUR. DE. PECUNIA.
QUANTAM. SENATUS- DECREVERAT. QUIS-
QUIS. MAGISTRATUS. EOS. LUDOS. QUAN-DO. UBIQUE. EAXIT. KI. LUDI. RECTE,
FACTI. DONAQUE. RECTE. DATA. SUNTO.
E6 facit vulgatum illud Petr^nii : If/i? Setta-
K m
218 Jiisti Rycq^uItw retti bonique pr&ceptor cio* Vondo auri
Capitolio promittere folet. Et quod in Veteri
Infcriptionepofitum; jovi.optimo, maxi-
MO. SENATUS. POPULUSQUE. ROMANUS.
VOTO. SUSCEPTO. PRO. SALUTE. IMP.
CAES. QUOD. PER. EUM. P. R. IN. AM-PLIORT. ATQUE. TR ANQUILLIORI. STA-
tu. est. Hoc etiam eft quod Afclepiades
Prcefe&us apud Prudentium 1 PUcare Delu-
hra dicit , his verbis :
Hocfantttm ab &vo efl , hoc eft ab avis
traditum ,
Vlacanda nobis pro Triumphis Frincipis
Delubra, fauftus nt fecundet gloriam
Frocinttm > ntqm fubjugatis hofttbm
Dttflor quietum fr&net orbem legibus.
<}ax folemnis Nuncupatio in viliffimam de-
rnum adulationem tranfiit, ut cjuicquid ddi-
raflent Principes aut fomniaflent Donoali-
quo Jovi confecrato fanciretur. k fcribitenim
Cornelius TacitusAgrippina ac Sejano inter-
emptis decretum a Senatu , ut xv. Calendas
Uovcmb. utriufque necis die , ptr fingulos an-
nos donum Jovi facraretur. 3 Itemtpe , ut
Eidttum Septemb. dies, quo fe Libo Drufm in-
terfecerat , dies feftus babtretur , & donajwi,
Mar-
i Marryrio Romani. z Annal.£& Suet.Tib,4 Idem Ann< 2.
*De Cafttol. Romano Qomm. 2
1
9Marti, Concordia confecrarentur. qua? adula-
tioncs peffimis illis temporibus adeo frequen-
tes fuere , ut non injuria tunc ifte apud Sena-
toresexclamaverit : 1 Ohomiwes ad fervitutem
paratos ! nofque iis omnibus defcribendis fru^
ftra laboraremus. Alterum & potius illud au-
rum fuit , quod re bene gefta Duces Trium-phantes oflerebant in Templo dedicandum.
Ita M. CamillumllrbisLiberatorem legimus
poft Gallos ad internicionem caefos ,2 t»
mille pondv auri in cellam Capitolinam con-didifle. cujus auri dimidium Matronas ( quofacro auro abftineretur) contuliffe quidam
volunt^ reliquum e Manubiis adje&um Gal-
licis, fed antea partum a Gallis e delubris Ur-banis detra<5tum4 Livius tamen illud qucque
adjeflum putat, 3 quod ex aliis Templis inter
trepidationem collatum in Jovit cellam fuerit9
cum enim in quaTempla referri quodque opor-
teret confufa memoria ejfet , Sacrum omtie ju-
dicatum ejfe , & fub Jovis cella poni juffum.
Bis autera in Hiftoriis reperimus Matronas
Romanas Aurum collativum dedilfe.Primum
ad Votum Apollini Delphico, quo fe Cs-
millus Bello Vejente damnaverat , perfol-
yendum; fecundo ( uti diximus ) ob Gallo-
K z rum
1 IdemAnn.}- z Liv. lib» 6. & Plin. 3 3«
cap x. 3 Ibidem,
sao Justi RycquXrum excrcitum nb obfidione Capitoliifubmo-
vendum. Feftus Pompejus de ifto : Vileniis
& carpentu Matronis per Urbem vehi rtnceffum
tft , qttod cum aurum non reperuetm ex yoto*
quod CamiUm voverat Apollini Delpbico , con-
tulerunt* Ea erat ?atera ( ut 1 Livius ) five
cratera aurea ( ut eam alibi 2 Fefbsvocat)
cfto Talentorum. Cujus pretium Matronifne
a P. R. reftitutum fit > an illud potiuscjuod li-
fcerandcT a Gallica obfidione Urbi deinde col-
latumcft, Scriptores ambigunt. Plutarchus
inCamillo redctitum iis Aururn non fcribit,
fed decretum aSenatu \ $ $Mctw , coazreg
23ri «rafr dvSfoict > <mis yiwoti^l xlyc£% r
#|*ov zTivciVQv. quod Livius intcrpretatur : Ut
eamm ficut virorum poft mortem folemnis lau-
datio iejfet. quem tamen honorem iis tributum
jmavuk ob Tributum Capitolinum perfolu-
tum. Itaque magna heic opinionum eonfufio
eft. nec tamen mirandum > ciim non defue-
rint qui aurum illud Gallis traditum , non ex-
tortum a 3 Camillo ( ut fama eft communis)
fed in Gallias afportatum , & a Livie Drufo
Propmoreinde relatum putenr. 4 Alii (intei?
tjuos Trogus Pompejus ) civitatem in Gallia
Mas-
i Lib. $. 2 in Matronis.
3 SueroQ. Tik. cap, 2, 4 Juflin, Eb. 41-
De Capto /. Romano Ccmm. 22 r
Maffilienfium > ciim ex Lcgatis (uis, ab A poP-
line Delphico revertentihus , captam inccn-
famque Romam intellexiffet, attrum & argen-
tum publicum privatumque contulijfe ad ex-
pkndum pondiu Galiis 9 aquibus redemptampa-
ccm cognovcrat. * Quiccpid demum hujus
fitjffatisconlTatetiam anre Gallicara irruptio-
nem, atirum in Deorum Teroplis qua in Pro-
fperitate/qua in Trepidacionc Publica a P.R„facratum. cjui deinde mos ad pofteros tranfi-
vit. 1 Legimus enirn C,'
Sttlpiciuto Diftatorem
auri ex Gallicu fpoliis fa\k magnum pondus*
faxo quadrato feptum , in Capitolio facravijfe.
& longo pofl tempore Di&atorem alterum
L. SuJIam FeJicem , tudecim miUia pcndv
auri , qttod ex Capitolina zs£dk inccndio , c&-
teiifque 2 delubris C. Marius filius Tr&neftede-
tulerat 5 & argcnti facri feptcm miliia , pra>
ter gentium devi<5iarum pradam Iongeopu-
lentiorem Triumpho fuo exhibuiffe. cujus
K 3. ma-
* Ha&enns fcilicet: non tamm dkit Juffinus id
aurura fic collarum venifTe ctiam m manus Roma-norum, Romanofque eo ufos fuiffe. Ut adeo nul--
la hinc contingat difficultas. Potuerunt ck alise eivi-
tates tam honefte, amiceque tunc decreYhTe& con-tulifTc. Rornanis grata fuic hxc voiuntatis Mafiili-
enfium declaratio , eamque inhonoratam prseter.--
mittere non placuir.
1 Liv. lib. 7. 2. Plin. lib. jf, cap. r.
222 JUSTI RYCQJ.lI
magnam partem quis neget uti propriam Jovi
Capitolino & fortaflis cum fenore reftitutam?
femper autem eam Triumphantium confue-
tudinem fuifle , ut pecuniam e Manibiis ma-
gnam Capitolio dicarent, D»etiam Augufti
facSum oftendit. quem 1 Suetonius adfirmat
unica , fed prodigiosa , largitione fedecim
mtllia pondo auri in cellam Jovis contuliffe.
Triumphale itaque hoc Aurum erat\ fed di-
verfum ab eo quod ad Coronas aureas Impe-
ratoribus ex Provincia decedentibus ad deco-
randum Triumphum > conferretur :2.
vmv ntetffjt&Grxchy aut ^vcrio^ U*&s> Coronarium Romanis appellatum. Ejus
i-neminit idem Auguftus , in Indiculo , rerum.
a fegeftarum , Ancyrano :
In. capitolio. et. in. aede. Divra
jlilI. et. in. aede, apgllinis. et#
in. aedb. vestae. et„ in. templo*martis. consecravi. quae. mihi.CON ST ITERUNT. CIRCITER. MILLENIS.
AURl. CORONARl. PONDO.TR I G I NT A,
QIUNQUE. MILLIBUS.*
Vi~
i Viraeejus c. 30. 2, LipC Admirand.2. 09.* Quam infaufte fint hsec citata , patet ex no~
tis , fjuse nuper in monumentum ifhid in hac urbe
prodieruat.
T)e CapitoL Romano Comm. 2 zy
Vides itaque & Coronarii hujus auripartem
ornando Capitolio a Religiofo Piincipe da-
tam. qua in re parentis fui Diftatoris famatn
vifus caftigare , 1 qui 5 in Vrimo Confulalu
cid. cid. ci3. Vondo auri e Captolio fura-
tusytantundem inaurati &ris repofuerat. Quan-
cjuam & Magnus Pompejus eum Thefaurum
diffipare maluerit > quam augcre. fcribit
enim Plinius 2, Tertio ejiu Confulatu cirv
cid. P.aCamillo (utfupradiximus) in fo-
liojovu condita periijfe. in fubfidium (opi-
nor ) Civilis belli a Senatu & Collega ilii
concefTa : Scribitenim Dio Caflius 3 ftatim a
Curionis ab Urbe difceflu pecuniam & mili-
tem ab his Cn. Pompejoattributum. Nihiio-
minus ipfe C#far Oihvius pecuniam e Ca-
pitolio anteaacceperat, fed gratuito , & foe-
nerato. fic enim Appiamis lib. v. de bello
Civili, loco mirifice huc facienti : Kcq ^pjj-
y.dt^ hZ Ad>Ktu $j 2% £Q\(Zv t* Sori $ Av-
7rvtv(cjl, ^u&s h invKz/Aei™ ,ofa CK
¥ hfm i$xvei£zTD <rtu) %cc^m SmSucfy
vTFftvxpfa©** ^rin Vdfxns C4t £ K^thtw-
K 4
1 Sueton. Cx(. & Plin. lib. 19. cap. 3.
2. Lib. 33. 3 Lib 41.
* Uon^ayS^cav eft in Appiario , 6c re&c.
224 Ju ST I R Y CQ^llI
> <£j Avm* * ^4 > Wvtw eitn fyaxvpol j^pfyitctTWV ispw* rf#v|/JA.«V.
De Neroneetium Tacitus 1 notavit (quem
initiolaudavimus ) fpoitajfe hi Vrhe Templa*
& tgefijfe aurum > qitod omnis P. % dla* V°"jpere aut metu facraverat. & quis dubitet cjuin
purpureus Prado Gazam Capitolinam uc
epulentiffimara inter primas invaferit? Sed
& bello Civili Vitelliano de Germanis miii-
tibus Jofephas ait :2 Direptis primum Tem-
fli Donariu nwx ipfum incendijfe. Etaddu&is
teftimoniis illud amplius obfervare elt non
Romse modo 5 fed & in aliis alibi TcmpJis
ufitatum, Aurum fa£tum-infe£tumqueDeo-
rum fanis committere. fed alia ( ut opinor )
interdum ex caufla; Cuftodia? , & fidd videll-
cet , quar nufquam arclior, quam in TempJis *
5
nufcjuam fanciior , quam apud Deos, Quodetkra Roma? fic fidurnsuftor eft Cicero.de
;/EieO;*is: Juvenalis , de Caftoris & Pol-
lucis : Herodianus ? , dePacis: ciijnsverba
fub-
t EtSueton. cap. %z. z Lib. $. cap. 15. de
bello Judaic. 3 Lib : 1.*
* cap. 43, ubi videas qiu hscc ab Rycquio fint
contracta, 6c unde iftud likfaqto*** : quod etiam.
melius citatu.r abDonato n> 10.
*De Captol. Romano Qotnm. 2 25
fubfcribam : TlKxavtimm *j iu> ^dvrm U-
tfw , il dcQcchetcwr
in#?@* ck *
cM&cre ifocrxvQfiown. cuin enim multis peri-
culis &graifationibus nodurnis alia Urbis lo-
ca etfent obnoxia r ibi velutin tuto pofiti cen-
fus crediti , ciim militares excubi^ continuo
Templis prartexerentur. Sed in Summi etiam
DeiTemploHierofoJymis id fieri folitum fi-
demfaciunt Crafli rapiruT jofepho 1 rnemo-
rata* ^ & ditiflimi cujufdam Tobia? Hircani fa-
cultates in eo Templorepofita?; quibus An-tiochum Principem per Legatos fuos infidia-
tumfacr^etiamlitter^ 2 teftantur. Uiudve-
ro mirandum , quod a Livio 3 inter procfigia
adfertur , Aurum in Capuolio coyvos non lace*-
raffe tamhm rojtrh , fcd etiam ediffe credixos.
&alibi: Mures iUudarrofi[fe. quod Frafinone
etiam aliquando fadlum Julius Obfequens ad-
notavit. Alioqui Aurum ipfum rav fe-
cundum Pindari Scholiaften , id eft > avi in-
juria incorruptibile. cujus rationem reddidit e
Snppho Poetria ; Q71 Atog Ttoag a x$v™$ >-
Tiiivov * <4$ £i* *'V J*V7« 5 quia Chrjfumfo-
y]s filium nec cojfus nec tinea arrodit.
1 Lib. 14, Antiq, cap. 12..
z 2. Macbab cap. 3.
3 Libj 40. & Pkn. m SuKa,
K 5 Ca-
/
22$ JUSTI R.¥CQuI
C A P U T XXII.
Anulorum & Gemmarum apuct
veteres luxuria* ^Dei anulati.
Da&ylotheca Mithradatis Jovifacrata. Augajli & Augufia in
Capitolium munificentia. Cryftal-
ii pretium. Pocula murrhina Tri-
nmphi Tompejani. Vafa argen-
rea Mentoris y Amphone , Can-
thari ^ Paterae aurese Camilli.
Candelabrum gemmatum Re-
gum Syri£. ^mKvi A five j Vi~tis aurea Arijlobuli. Capitolium
etiam ah exteris ornatum.
Ab Auro Capitolino ad Gemmas tranfi^
bimus : ciim Sc Gernma: venuftare au-
rum , & illud viciffim Gemmas publicaetiam
aftimatione celebratum fit. Inde Anulorum
£iata,ornamenta : cjuibustantum pretii vetuftas
fecit , ut nobilibus ccdaturis eos diftinguen-
do3 &illuftribusexc]uifitifque gemmis exor-
nan-
T>e Capitol. Romano Comm. 21 7nando , ad fummumtandem luxuria? perve-
nerint. Egregie pro more fuo & eleganter
Plinius :1 Multis hoc modis , & catera omnia>
luxuria variavit. gemmas addendo exquifiti
fulgoris y cenfuque opimo digitos onerando :
mox & tffigies varias calando ; ut alibi ars,
alibi matexia effet in pretio. Adeo enim in-
fano illo luxu dele&atos fuifie veteres reperi-
mus , titDeos etiamejusexpertesconfifteie
haud paterentur. nam cum varie nunchis»,
nunc illis in digitis anulos circumferrent , * pc-
flea (ait idem Piinius) pollici proximo i«-
duere> etiam Deorum fimulacris. Exeacon-fuetudine natum deinde opinor lk Dadylo-thecas integras Templis facrarcnt. Quemad-modumM. Varro, 3 aliique ejufdem a:tatis
au&ores adfirmant , Pompejum hlagnum eamTqu& Mithradatis Regis fuerat , inter dona mCapitolio dedicaviffe. eaque fecunda omniumfuit , cjuas unquam Roma vidit , ciim primus
omnium privignus Sulla? Scaurus Da&ylothe-
cam ibi aliam inftituiflet. Quam Pompeji
munificentiam aemuJatus Augufius , eadem
K6 (de
1 Lib. n- cap. 1. 2. Ibidem.
3 ApudPlin. lib. 37. cap. 1.*
*( Srrabo hb.xn. pag. 5 3 <5, KaivS yj^d^-» c*-
«rctuSafjfyj h r£> Mfo&.£cvn\ rci rif.ucira.rct rdv xetjLwkfay ,
a vvv t« KstmrcoyJrf) x«tc« no/^W» dva%tn(&- )
2x8 Justi Ry CQjaX
( de qua paullo ante ) donatione 1 gemmas ac
mdrgaritte, quingenties BS*in c&lla Capitolini
fovis condidit. &uxorejus Livia, mulieror-
nandorum Deorum vehementer fhidiofa r
wagnitudinem amplifiimam crj/jlalli , Librarum
circiter quadraginta eidem Templo donavit.
Quanquarn aiij codkeshanc Ie<5iionemPlinia-
mm follicitent , & pro xl. quinqaaginta, pro
Livia Augufia , Divum Augujlum fubftituunt.
in cjiia quid cui lit prafcrendum non adeo
proclive eft difcernere. 3 Sane iis temporibus
rnagnum cryftallo adhuc prctium fuilfe veh
imius Vedii Pollionis furor oftcndit , aJ mu-r^nas fervufum illum damnare cupicntis , qui
calicem unum cryftallinum in 4 prafoifM Au-
gufti confregerat y vel Neronis Augufti , chn
amiffarnm rerum mncio accepto duos ex ea-
muteria caliccs in fuprema ira fregit illifos.
Noftro autem x\ro , ut pluia alia > fic prodi-
piofc elaciei aufioritas eviluit* Par seftimatio
Murrhinis cnxaeadem & inferiora etiam tem-
pora fuit. Eo enim Triumpho * quem ex z (
<J. 1 1 1. Kalendas Oftob. Ml Meflalla, & M.Pifcne CofF. magnifkentiflimum Pompejus
duxit,
r Sueton. Ang. 2. Plin. lib. nlt. cap. 2;
3 Dio lib. f4> 4 Piin. ibid. & L. ff. d$*
<De Capitol Rornano,Comm, 2.2.9
duxit, vi.pocula Murrhina, itunc primum
in Vrbe confpetta, Jovi Capitolino dedicavit*.
cjua? tamen conqueritur Plinius a Deorum mi-
nifterio ad hominum ufum abiiffe protinus, aba-
cis&vafts cfcariis inde expetitis. UndeMar-tialis lib. xii. sevi iflius luxum perftrin—
gens
:
Si calidum potas y ardenti Murrba F.a-
lerno
Convenit ,.. & melkr fit fapor ilh.
mero.
Sed cjuia ex Romano illo Polyhiftore (Pli*.
niumdico) Gemmarnm Capitolinarum Ca-talogum texere incepimus , non omittenda ex
eodem videntur Mentorei operis Toreuma-
!j
targemmis cjuibufcumcjue & ornatiora & pre-
tioliora. Ait enim lib. vir. cap. xxxvm:phidiae Jov-em Olympkm cottidic teftiwo-
nium perhibuijfe . mentorj Capitclinum >&Dianam Ephefam , quibus fuere confecrata ar-
tis ejrn vafa, & lib. xxxiii. cap. penulti-
mo : Mirum in auro cdando inclaruiffe nemi*
nem, argento multosx maximk tamen lauda-
tum effe Mentoum. Quatuor paria abeaomni*
no facla cjfe , ac jam nvXlum exftare diciy
cum Temflum Diana Eplufia ac Capitolium ja-
K 7 ccrzi
1 Plin.iWd. Sclib. 7.
2}0 JllSTI RYCQUlieret incendiis. * Periere igitur pretiofiflirna
j
illa vafa autincendio Vitelliano ,cjuo Dona-
j
ria,ejus Templi direptafunt, x quodque in|
initia imperii Vefpafiani incidit ( quo Piiniusj
forteiftacommentabatur;) aut poftremo illo,|
<juod Tito imperante fortuito contigifie fcri-|
ptores 2. adfirmant. Sed quam irreparabilis
eorum vaforum ja&ura fuerit vel hinc licebit
conjefturam faeere, quod L^Craflus Ora-.
tor duos Scyphos , ejufdem artificis manii
e^Iatos, centumquefeftertiiscoemtos num~quam uti propter verecundiam eft aufm. quafi
Deorum tantumimmortaliumhonori fummiartiflcii minifterium deberetur, Pari seftima-
tione Amphorar illas: fidiles , tenuiflim» fub-
tilitatis , de quibus PJinius Jib. xxxv. cap.
xxi: Hodieque in Templo 3 oftenduntur Am-pbor& dua propttr tenuitatem confecrata > di-
fcipuli magtftrique certamine uter tenuiorem bu-
mum
* Mire hane citationem interpolat , ut paret iu
exemplanbus , quam tamen notam habere debuit
Harduinus,. ne ab verbis divulfis , diirra&ifque 6c
interpolatis hiulcam nec fatis cohrerentercfin libris
ad fuum ufque diem illum vulgatis effici fenten*
tiam faifiilime exclamaret.
i Vide Jofephum capire fuperiori.
2. Plutarchus in vita Poplicolae , Xfphilinus in
Tito. Plin. lib. 33. cap. u.3 Ita vocatum Capitelium yj^i V^ybA,
cDe CaptoL Romano Comm. 2 3
1
mum duceret* In Veteri etiam Infcriptione
legimus : cantharus. ex. jussu. jovuopt. max, positus. cujus etiam pretium
inde conjicimus , quod tam illuftri in loco
ofrerri juffus ac confervari. Recepta? autem
jam olim confuetudinis efle vafa hujufmodi
\ pretiofa in Templis dicari , fadtum Furii etiam
; Di&atoris oftendit, qui trium fimul bello-
rum vittor, longe plurimis captivisfub ha-
fta va?nundatis , tantum xris redegifle dici-
tur, ut pretio pro auro Matronis petfoluto* ex
00 quod fupcrerat Tres Pateras aureas fetejit>
quas cum Titulo nominis Camitii ante Capito-
lium incenfum in Jovis cella , Livius adfir-
mat, ante pedes Junonis pofitas fuiffe. UtdeGr#cia? Delubris nihil dicam ; quorum fum~
ptuofiffima Donaria, qua a Grsecis ipfis qua
Barbaris oblata , eruditiffimo voluminePau-
fanias recenfet. Quin & cateros Reges muUtos , mulios liberas cmtates , multos privatos
,
epulenios & potentes viros habuiffe in animo
Capitolium fic ornare > ut Templi dignit&s Im-
periique majeftas poftulabat , Cicero adfirmat
difertiffime lib. iv.in Verren}.jdemquegra-
viffimam Verri criminationem adfert , quod
Candelabrum e gemmis clariffinw ,opere mi*
rabili perfecium, dolo malo interverterifc : a
Regibus Syria?, Regis Antiochi filiis, Ca-
tk
JUSTI RyCQ^uLpitolio deftinatum donuia. Erat enlm ( in-
quitj eo fplendore, qui ex clarifimk & plu-
rimisgemmis ejfe debebat : ea varietate operum >,
ut ars certare videretur cum copia : ea magni-
tudine , m intelligi poffet non ad hominum ap-
paratum fed ad amplissimi templi orfc^-.-
mentwn effe fattum. Quod Syriacum Dona-rium > privata fraude Jovis Capitolini mani-
bus extortum > alterius ex eadem provincia
fumptuofiflimi memoriam renovat : Vitis fci-
licet aurea? quingentis talentis seftimata: , no-
mine i nfntKn;^ ab Ariftobulo Magno Pom-pejo dono miflk. de cjuo ita Strabo Cappa-
dox apud Jofephum : Tsto fdfcwi ii ioofov
rco Upci $ Aiqs J Ku7rzTceAix , imyqacpluj
*%ov : AAEHANAPOT. TOT. TQN. IOT-AAI&N. BAZIAE.Q.2. inpvfy 5 *va*
Kocnm rxhocvrm. APLSTOBOTAON h
Nec Jubito quin ad hunc Donariorum Ju-
xum refpexerit Horatius 2 cum m&j ^oKy^ \
Ita exclamet
:
Vel nos in capitolium,guo clamor vocat & turba favcn-
tium >
Ydi IJ eft, Oblcciameini. lib. 14. Aati<j.cap. 5.
1 Lib. 3.0d.if.
1
^DeCapltoL Romano Comm. 235
Vel nos in m.ire proximum ,
Gemmas & lapides > amum & inu-
tilcj
Summi materiam mali ,
tJWittamm.1 Ovidius etiam,ubi de Antiqua Quiritium
ifiraplicitate:
Irondibm ornahant qua rmnc Gapitolia
gemmu *
Pafcehatque fuas ipfe Stnator oves.
1 Quamquam intolerabilem illi cauflam fa-
ciunt Caji Principis qui rem folis Templis*
& mundo muliebri haftenus cognitam mar-
jgaritas ( inquam ) ad foccuJos demifit : 3 &INeronis Principis qui fceptra , 6c perfo-
nas , & cubicuJa Viatoria unionibus con*
ftruebat. Qu# enim Iuxuria profligatior
exiftimaii poffit ? qua* deterior eorum qui ad!
alveos luforios & potoria vafa rem pretio-
fi/fimam tranftulerunt ? quod tamen & Mi-thradatem 4 Ponticum fecifle legimus , 6c
P. R. ufurpafle omnis Veterum eloquen-
tia conquefta eft. Cseterum cui cordi erit
fimiles Gemmarum thefauros a RomanisPiiacipibus in aliis Urbis Delubris confe-
cra-
1 i.Faftor. z Stieton, Calig. 3 PUn.iib. 17\^Plin.ibid.
^34 Justi RycqjuIcratos, nofleris eruditiflimi operis Plinia-
ni librum feptimum ac trigefimum (filibet)
percurrat : ac prsecipuc libri ejus caput prin-
ceps ad finem. Et haec quidem de Gem-mis pr^clariffimi Templi : quarum memo-riam fcriptores confervarunt. Quis autem
dubitet quin longe plura & forte pretiofio-
ra in eo Templo opulentiffimi Cxff. Dc-mitianus, Trajanus, Antoninns, alii, Ket^Aix
depofuerint : qu# fcriptores vel mukitudinis
eorum tcedio diffimularint , veJ cottidiani
adfpe&us laffitudine cjuafi negligentes praster-
ierint ?
T)e Capitol Romano Comm. 23 5
C a p u t XXIIL
Occafone fuperioris capitis de fuB-obfcuro Livl loco quafitum. Vi-
deri aliam in calla Jovis JEdi-
Gulam fuijfe Antiquariis omiffam i Vid:onxforfitan. Vi&oriaAurea Hieronis fumma in Templodignitatis. alia Bocchi Numidseqmomodo fingiete ac pngi folita.
Ara Vi&oriae in Curid. Templicaslla in tres partes divif$. Ah*terTaciti locus examinatus*
Quandoquidem verba fupra M. Tullii re-
tulimus , in queis multos Reges exteros *multas liberas civitatesk, Capitolium P. R«
ornare in animo babuijfe confirmavit; omit-
tere impra»fens non poflim quin Antiqua-
riorum noftrorum five ineptiam5
five incu-
riam obiter accufem : qui fubobfcurum in
Livio locum de Jovis cella, vel pratermi-
ferunt; vel fiattulerunt, ne perfun&orie qui-
dem explicare funt conati. Is eft e lib. xxxv*
fic conceptis verbis : De multta damnato-
236 JllSTl R Y c cluI
rum Quadrig* inaurata in Capitolio pofi-
t&y in calla Jovts, fupra faftigtum JEdicuU.
quo ecjuidern in loco diu me torfi , dumcpx ea ^Edicula intus cadlam eflet aliunde
inveftigarem. 1 ElegantiflSmus Lipfius , in
Admirandis , fenfifle vldetur per ,/Ediculam
ipfam Templi ctfllam notari : quod certe
( pace Manium ejus didlum fii* ) nimis exi-
le nomen fuerit vaftse ac primarise csellae ,
in tam grandi illo ac capaci tot hominummillium Ternplo. prsefertim cum grandia
ifta nomina JEdit , Delubri , Templi a fcri-
ptoribus omnibus ei folenniter tributa. Dein-
de, quamodo fupra Faftigium cadla? Qua-drig^ illa? efle potuerint , fi intra ipfam cof-
locata?£Ego (ut meam tenebrofo loco fa-
cem cjuoque admoveam ) obfervaveram ali-
quando Vetuftiores Tcmpli c#Ham in tres
fere partes dividere: in ^rfovctov , five Vefti-
bulum ejtis ; Yarro ^o^po^uov * vocat ; &n?-
9^cnv , 2. five Dti foliitm , aut corpus cx\\x :
Seftimonium 3 (ut videtur) Vitruvius adpellat;
& im&Umm* 4 firc Poftadium ( ut ita di-
camI Lib; ?« G.
* n^ofAGv opinor voluit, ut eft in Varrone.
i Glofoe Veteres a Vulcanio corrc&x.
3 Praefat. lib. 7.
4 Ulpian. Orat. Demofth. conrra. Timocr. Liv,
ftb.2,7.
"De CapitoLRomano Comm. 2,37
cam) pofiicam ejus partefn. Jam in ipfa cad-
la, aut csella? alis , videntur & minores csel-
Ix five AEdicul^ fuiHe (Capellas nos dici-
mus ) in queis minora Deorum fimulacra
ponerentur. quamvis enim c^Jla m Templis
mn nifi uni Deo rite confecraretur ; non veta-
bat tamen Relfgio quin aliorum Deorura i-
magines ibi ponerentur : puta ad ornatumejus Templi aut cultum. Sic enim Jegimus
1 in Ccella Jovis Olympii Gratiarum confor-
tium , opus Phidias fuifie pofitum ; & in De-Jobro Cyziceno , eburneum Jovem corona-
tum ab Apolline alterius materise , & in
Templo Apollinis Roraa? , ad Porticum
Ociavia? , Latonam & Dianam , & Mufasnovem marmoreas, & alium ApoHinem nu-
dum; & in hoc ipfo Capitolio Junonis fimu-
lacrum in ca?Jla Jovis fuiffe, ad cujus pedes Pa-
teras illas aureas Camillus pofuerit. Ut fta-
tim meminimus. Forfitan igitur hujufmodi
aliquid cavum , aut ^Ao^Jgf , in Liviano
loco inteJJigendum fit , quod AEdicula voce-
tur: cui AEdicula? , five interiori cxllxj
Qaanrig^e aure# fuerint impofita% Cujus
autem Dei fimulacrum ibi fuerit , difficilc
putem explicatu , ih tanto facrarum ftatua-
rum numero 1 nifi forte ncbiJis ejus Vi$or?<&
Att*
1 In Paufajaia > Plinio , LivioJ
23$ Justi Ryc qiiI
Atrn&y quam Hiero Rex Syracufanus Capi-
tolio miferat dedicandam. de cjua idem Scri-
ptor lib. xxi i: Legati Sjracufani ab Hierone
mift 9 prater tnulta alia munera,quibm belU
juvarifolent > ominis caujfa victoriam au-
keam pondo cccxx. adferre fefe nuncia-
runt. Additque Legationis Formulam : ac-
C I PERENT, EAM. TENERENTQUE. ET. HA-BERENT. PROPRIAM. AC. PERPETUAM.& fubjungit Senatum Romanum, ominis#CRATIA. ACCEPTAE. SEDEM. DIVAE. DE-
DISSE. DICASSE. CAPITOLIUM. TEM-plum. jovis. opt. max. magna cum fpe:
IN. EA. ARCE. URBIS, ROMAE. SACRA-
TAM. VOLENTEM. PROPITIAMQUE. FIR-
MAM, AC. STABILEM. B. R. FORE. Qui-
bus ex verbis adparet magna? illud Donuravenerationi fuiffe , & non bumiliter in Tem-plo confecratum. confecratum autem ( ut
verofimileeft) in csella Jovis. Meminitejus
muneris P. etiam Vi&or in Topographia
i Urbica , cum ait: Viftoria aurea in Templo
Jovis Opt. Max, fed ut anticjuioris puto. namad fua tempora incolume permanfifle , intep
iot incendia ac rapinas , difficulter adducor
»
ut eredam. Forfitan 8c Prudentius , Apolo-
getico in Symmachum :\
i RegioneForiRomarii,
T>e CapitoL Romano Comm. 239Qua
fidefuerint, bellantibm Ahrea
quamvis
Marmoreo in Templo rutilas victori apennas
Explicet, & multufurgat formata me-
tallis
Non aderit.
Alatam certe Capitolinam Vi&oriam fuif-
fe, prseterNumos & Monimenta omnia ve~
tera , quse alas ei tribuunt , ratione etiam
perfuadeor ut credam , quam DrepaniusPa-
catus in Panegyrico proponit : Reclt ( in-
quiens) germana illa piffotum Voetarumque
commenta Vicloriam fmxiffe fennatam, quod
hominum cum fortuna euntium non curfuseft*
fed volatus. £7t%oqv tamen apud Athenienfes
Vidtori* fignum fuiffe, ominis caufsa , teftis
eft Paufanias, ne fcilicet commovere fe ex
illa fede poffet. quam confuetudinem Ro-mani deinde imitati videri poflint teftimo-
n :o Numi argentei Titiani #* in quo Vi«
«floria fine alis fpe&atur , IxvH corollam
Lauream > dextra Palmam 9 infigne fuum *
* Ad quem in Croyanis tab. xxix. n z. habet h&ceadem intcrprcs. maieroox ediderant vel Afologi&\x%
prima editione , vel AntbopologU in fecunda 5 itern
24O JilS T I R. Y C QU I
geftitans, globo volubili innixa: cum epi-
graphe : vic. aug. & Pompeji cujufdam Ve-teris Epigrammatarii, cujus in iv. Antho-
logia: hoc diftichon legitur
:
fwpn Tivcjji&acnKeta , ncv xh(<§y i-mr-
oKetTcn.
N/x^ y%f <n Qvyiv &7rlef(& s Swj&rcM*
Nifi Poetica quadam amcenitate excogita-
tum id arbitremur, cjuafi ad perpetuas Ro-manoium Viftorias commentum id refe-
rendum fit;quod probabilius opinamur. Sed
iis c\ux de Vi&oriain Caslla diximus, ob-
jiciet forte alicjuis vcrba Taciti , 1 inter pro-
digia Othoniani temporis illui quocjue nu-
merantis .: In Veflibulo Capitolii omijfas bigas
cui ViSotia infiiterat : crgo vicleri ante Ca?l-
lam > non inipfa , hanc yEdkuIam fuifle. Sed
& oftendere ego pollum plures in hocipfo
Capitolio Vidtorias dedicatas. fcribit enim
Piutarchus in Mario , Bocchimi NumidamSocium & Amicum P. R. NIKAS TPO-nAlO^OPOTS , % qgj ttx^ ocvraig a/ etyj-
01 x$va-c$$ IOTrOTP©AN iy%&tfi^o$ijQv v®?
cwri STAAA , ibidem pofmife. quas tamenquafi in fui contumeliam pofitas parum ab-
feiit quin bellicofus ille Arpinas dejiceret. &vix
1 Lib. i.Hift.
z Exftant etiam in Sullse vetuftis Namis.
De Capitol. Romano Qormn. 241?
vix dubium eft cjuia alias a!ii Principes atit na~
.tiones propteromen P. R. obtulerint ; cumvix ullum Romse atque alibi frequentius in
Templis Numen« n3m & in manu Deo~rum ,
1 Jovis prscipue , firgi folitse , <k
in eorum fellis pedem fuJcire , & pallis in-
texi, & coronis inferi, & fafligiis impon/V
Solemnis autem in veftibulo Curia? Julia:
Ara hujus De#, de qua Suetonius in Vita
AugufH, Herodianusextremo Jib.vu. Sym-machus inepiftola ad Augg, Ffttres, Am-bro£us & Prudentius contra Symmachurn ,
CJaudianus de vr. Konorii Confulatu , Lanir
pridius in Alexandro Severo. fed hanc, uti
& alia ejus Templa(quod ctsrfccrfiQvvm jam
(int) aut defcribenda oliis relincjiiimus, aut
nos ipfi majore otio alibi defcribernus.
1 Paufa.lib.5.Porphyr. in rfctionc Nat. Dcor Lir.-iib.ig;
L C a
24<i Justi Rycq^uI
C A P u t XXIV.
Statuse in Captolio Vari<e j Divi-
virias, & Humanae. de ijiis pri-
mum diBum j Juppiter Impe-ratar Prseneftinus , @ Macedo-nicus. Antiquariorum errorin-
dicatus j & Tabula Liviana ex
Tighio reformata. juppiteral-
ter in Columna , fulmine deje-
ctus citm aliisfignis j & reftitu-
tus. Lupa Romuli etiam in-
terDeos. minerva custos Ci-
ceronis. Minerva Catuliana. ©iiNixii , vel j Nixi. Nemefis. #
Bona Forruna. Bonus Eventus.
Fortunas aurex in Templis j &cuhiculis Trincipum.
Dicere incepimus de Statuis, &Signis;
itaque filum hoc pertexamus, & qux
Deo-
* Mrrum , qui huc irrepferir ea vox > per errorem11 ne dubio ; nam de e^ agir in cap. xl 1 1 1 . ubi in argu-mento etiam mcmorarur.
T)e Captol. Romano Comm. 243
Deorum qii£ hominum (prseter Tres iHos
Principes ) in Capitolio celebrata fint , &vettiftis monimentis proferamus, Pr^miflb
tamen nobili illo difcrimine , cjuod inter
Divinas Humanafque Statuas , a 1 viris do-
ftis , haflenus adfertur. VideJicet, ut ea?
qux dIs fierent , elSwK* dicerentur : ouae
Heroibus, %oxva: qux Regibus, dxS&dv*
7i$ : quce Sapientibus , &yaK* : qu# beneme-ritis viris , @pm#. & horum fere omnium
.
cum ampliflimus in Capitolio , & circa il-
kid , numerus olim fuerit , a Decrum ta-
roen Immortalium ( quorum prima in fuis
Templis dignatio cft ) fimulacris initium fu-
mam.Inter lfta nobile ibi faifle reperio fignum
iovis imperatoris ,2 Pramefte circa
annum v. c. ccclxxv.. a T. Quin&io
;
Cincinnato adve&um > dedicatumque inter
cadlam Jovis ac Minerva^TabuIamque fui> eo
fixam > moniraentum rerum a fe be«e ge-
ftarum, his ferme incifam litteris:
JllPPITEfU ATQ^Dl. OMNES. KOC. DE-
DER. UT. T. QUINCTIUS. E>ICT.
OPPIDA. KOVEM. CAPERET.
L 1 At~
1 Guil. Philandro, Aldo Manutio F. JacoboGu-
thcrio zlns.
z Liv.lib.6.P.Viaor.Rcg 8.
Atque ita quidern yulgd apud Livium : Sed
magni vk judicii , & exadh: eruditionis Ste~
phanus Vinandus Pighius >1 ex Verbis Cin-
cianis apud Feftutn % , male derruncatam
e(fe Infcriptionem & librariorum mngis of-
citantia quam Livii ipfius errore corruptam
r<fle arhitratus eft * eamque tam ex ipfo Li-
ylo & jEutropio > cjuam Fefto Pompejo ,
in hunc modum reformavit
c
JUPPXTER. ATQLIF. dI. OMNES HOC.BEDER. UT. T. QUINCTIUS. D I CT.
OPPIDA. NOVEM DIEBUS. IX. CA-
PER5T. X. PRAENESTE. IN. DEDI-TIONEM ACCiPERET. XARUM. RE-
RUM. ERCO. TRIENTEM. TERTIU^.PpNDQ,, CORONAPA, AUREAM
JOVlo D. D.
Dedicatum quoque ab eodem Quindiio ali-
cubi jovi tmperatori Templum ex mu-iihtk Faftorum verbis, Onuphrius conatur
eruere. fed quia teftimonium Livianum re-
pugnat, fruRra niti diiigentiffimum aliasvi-
rum exiftimo. Agnofcit & alterum ejufdemnominis fignum Macedonicum, inCapito-1jo .5 difertiffimus Romanorum lib. iv. in
Verrem : Tria fcrebantUY (inquit) in Orbe
Ta-s Lib.3. Annal. 2. laTriens»
*Be Capitol. RmanQ Comm. 2 4
y
Terrarum ftgna icvrs im^erAtorxs , tn
fuo genere pulcerrime fafta. Unutn illud KU~cedomcum , quod in Capitolto videmus. dtt&>
rum in Ponti ore , & anguftiU. tertiumquod
Syracufis anteVerrem Pr.tt.fuit, ittudFlami*
ninus ita ex dde fua fuftulit 5 ut in Capitolto >
h)C efi , TERRESTRI DOMICILIO lOVJS
poneret. male tamen ibi vulgo legitur: ride^
mm: pro praterito ipfo: vidimits. cum femec^
ipftim Cicero corrigat verbis fuperioribust
Si recordari volueritis quanta religiGnc fuerit y
eadem jpecie atque forma fgnum illud 7 quod
€K Macedonia- cantum xn Captolio pofuerzt
Ilamitwm. in queis ut d£ corrupto aut amif-
fb eo figno P. C. alloquitur. unde periifle
una cum fummo ac primario Jove^ primo
ejus Templi iticendfo ,1 fub Sulla, eeruS
fere liceat arbitrari. Fuifte autem Prenefti-
num fimulacrum Gneco ifto longe vilius s
vel hinc licebi* a:ftimationem faccre, quodRomana? pater Eloquentia?) fi artificii cle-
gantia , & magifterii venuftate > cum tribus
illis « a fe nominatis , fuiflet comparandum »
nuila ratione indiclum abire permififtet. cpod
miror (imo indignorj nulli haftenus Anti-
^uariorum fuifte animadverfum. Nam quxL 3 Mar-
j-riatarch. \$>x de ISdc & Ofiri-^e.
,
246 Justi Rycq^uIMarlianus aliique de Iove ifto annotarunt,nive Gallica frigidiorafunt, aut (quoddicifolet ) gerra? Germanx.
Sequitur alia iovis Statua &nea, colu-
mnce fuperimpoftta 1 cjuam M. Tuilius , Dio* CaHlusi J. Obfequens, alii , paullo an->
fe conjurationem Catilinariam fulmine dc-
Jedhm , & biennio poft ( curn ea conjura-
lio detegeretur in Senatu ) ibidem reftitutam
fcribunt, non fine prodigio tamen, & Ha-rafpicuna cautela : Ut major ea (ffigtes > &faciead Solem ortum, fontmquf converfapo-
neretur. qua? omnia Urania, cceleftis Mufe
,
verfibus apud Ciceronem pauculis comple-
cthm : 3
Atque fm fixa gravl faie ac fundata
tenerh
Nt poft 4 excelfum ad cnhnen formata
decore
SancH Jovu fpecies claros fpeclaret in
ortta.
Tum fore ut occultos populm > fanclm-
que Senatus
Cernere conatus poffet > fi Solis ad or-
tum
Con*
1 Cicevo in Divinat. 8c 3. Citilin.
* Lib. 37. 3 1. Divinat.
4 M aie vu 1go .
.• ex cifum ad cohimetn,
T>e CapitoL Romano Comm. 247Converfa inde fatrum fedes , populique
rideret.
Confule n tandem celfa efi in fede h-
cata.
Atque una fixi > & fignati temporis +
bora
Juppiter excelfa clarabat fceptra ca-
lumna;
Ac clades patria > ferro fiamaque pa-
rata
,
Voctbtis Allcbrogum Vatribus pvpuloque
patebat.
Addunt Scriptores cumealovis Statuaalio*
rum quoque Deorum , romulxque & re-mi cum #nea lupa 'inaurata (cujus uberi-
bus inhiabant)ftatuam quoque Natta^pina-
j ii % St ^neas Legum TabuJas complures vi
fulminis dejeSas > aut Ikpekihs 5 €G?M*diile. Ut non immerito cle Iove Fulminan-
te fxpius incerrogaverit 1 Lucrctius
:
Pofiremo cur fanfta Deum Delubra ,
fuafque
Difcutit infeflo pr<zcUra$ fnlmine fe-
cles i
It*benefa£la Deumjungit fimulacra 7
fuuque
L 4 re-
i Lib. 6. 2c Seaeca Nat. Qugeft. lib. z. cap. 42.;
248 Justi RycciuXDemit imaginibm violento volnere hono-
rem?Subintelligevidelicet, quod prarceffit 3 fi ful-
xninum tonitruumque folus ille pnefes ac di-
redor? Ssepe autcm Juppiter e veterum fen-
tentia
:
1 Jpfe fuos quondam tumulos ac Tewpla
petivit y
Capitolinis injerit fedibm igneu.
Quod tamen quoties accidit, numquam fi-
ne omine cft: habitum > ut fuo ternpo-
re ottendam. Siraile fae* Lucretiana ar-
gumentiim D, Hieronymi , in epiftola ad
Marcellam , de Templo Bethleemitico : $>w-
ftior loais ejt Rvpe Tarpeja , c\u& de cdo f&-pw fuhnimux ojfendtt , quod Deo difpliceat.
Nunc yetfbvh fan&iore iilo Capitolio * id
dlj ah omni veterum impuritare ac fuper-
ititione purgato , AEneum adhuc inauratum
Lupa? im&hmm mittids , fimulacrum fpe*
cbtur , fiuminis ^k^yiu) in crure * hiul-
cam oftendens : quale nos adpinxjmus , &ab Urania Telfiaha defcnbitur , hia ver-
bis : 2. pllck
1 .Cicero in divinaf,
* Seci Cicero CatiLn. in.zk ta&tWf&ifle ipfumPvOnuilurn.
2..cieC0 ii f. ad QJa t rem
.
De Capitoh Romano Qotmn , 24,9
Heic filveftris eut Romani nom\nu*h>
trix
Uartia y qm farvos lAavortis femm&<'
natos
Vberibus gravidis > vitafi:rore rigabai»
Qu& tum cum pwis flamato fulminis
iciu
Concidit , atque avulfa pedum veftigia
liquit.
De fimili Lupa , ad Ficum Ruminalem po-
fita , Livius- lib. ix.in AEdilitate Ogulaio-
rum : Jovemque in culmine ( Gapitolii ) cum
Quadrigis , &• ad Ficum Txummalem , fimul*-
Tta infantutm 7CQiiditomm Vtbis, fub vVeri-
L 5 hm
2<jO JUSTI RyCQ^uIIw LufA pfuerunu Non defunt qui hane
ipfam eflTe putent y quam adpinximus, cpx
e Comitio in Bafilicam Lateranam , cumnonnullis aliis Anticjuitaturn reliquiis > atque
hinc in Capitolium poftea relata fit, cjuam-
vit Marlianus antiquam Capitolinam efie ma-
lit a Tullio defcriptam , cui , ut in re nimis
dubia, trepide adfentimur.
Videtur quidem femper iftius animalis fi-
mulacrum aliquod in Capitolio ftetifle , con-
ditionevel fuprahumanam veneranda* quod
La&antius adfirmat libro de falfa Religio-
De: 1 Romuli (inquit) nutrix lupa honoribm
efi adfecta divinis. & ferrem fiid animal i-
pfumfuijfet , cujus ftguram gerit ; auftor ejf lUym LaurentU efje fimulaerum , & qivdem
non corporii , fed mentU & morum. Eamadorare videatur Romanus Callimachus fub
initium lib. iv:
Optima nutriemn noftw , lupa mar-TiA, rebm
Qualia creverunt mania lafte tuo l
Mcznia namqiie pio conor dijponere ver-
mMei mibi > quod noftro eft parvut in ore
fmusl
Egregie autem Parentis fui & conditoris ho-
nori
* Lib. i.c. 20.
De Cafitol. Romano Comm. 2 f z
nori confuluere Romani, quum di/IimuJa-
tis fo&mtx , fed impura: ejus nutricula? o£-
ficiis , fub . artificiofo exeogitati animalis
fchemate rem pudendarn obtexerunt,
Omifia tamen five Laurentia, CiveLupa^
ad Virginalem Divam tranfibimus miner-vam noAIOTXON , aut customm ur-
bis M. Tulll Ciceronis ,1 quam is do-
meftica religione apud fediu cultam , Tri-
bnnitio demum a?ftu in exilium compulfus*
fub ipfum difcellionis tempus , in Capito-
lium tuilt, Eam ipfemet Cicero veneratur
in fine Orationis pro domo fua ad Pcntifces
,
8c in epiftola ad Cornificium , decrevijfe
Senatum^ fcribit, ut minerva fua custosurbis , quam turbo ( hea t infeftd nimis
omine) dejecerat, reftitueretur. Dignum certe
Monimentum quod a Roman£ Eloquentise
parente pofitum , in illa Arce Romani Im-perii , invito Barbarorum furore perennaret.
Erat & altera minerva non incelebris
ibi nominis, non in ipfo quidem Tempio ,
fed juxta (ut videtur ) a Catulo pofi-
t4r de quar Plinius lib. xxxi v: 2 Euphranoris
e*ft Minerva Rom& , qucedicitur catulia-
^ iv , infra Capitolium a Catulo dicata*
L 6 eam:
i Plut.mCiceroue. Dio lib..j6. Cic.2. dekgib.
2. Cap.3.
252 , Just 1 Ry cq^uI
eam adfirmare licet aneam fuifle 3 cum de
laudatifiimis seris opificibuseo capuefermo-
nem Plinius inftituat.
Fuere. ctiam ante ca:llam Minervse nixI
bI (cjuos corrupte n-oxios vel Nixiosalii
adpellant.) de cjuibus ira Feftus Pompejus
:
1 nixI dI appeilantur tria figna in Captto-
lio > ante celUm MintWdr gembmnixa , relut
pr&fdemes parientiumnixibui , qu£ figna funt
qm memoru prodiderunt Antiocho Rege Syria
fuperato , M\ Acilwm fubtrafta a P. E. ad-
fortajfe , atque ubi fum pofuijfe. etiam qui
capta Corbnho advella huc , c\u& ibi fubjeSa
fuerint menft* Fefti autoritatem juvat etiam
Nonius verbis^ a JUpfio 2 caftigatis : Eirixa
dicuntur fwntna riticndi <y hoc cfi y conandi&
dolendi Ubore perfttncta, a Nixit, qua Rel»
Ugionum genera parienlibm prgfunt. Viden-
tur itacjue fpecie Jaborantium aut onusferen-
tium fi£li , c]uale$ in porricibus tninfman-
nis 3 Caryatides , aut Barbari captivi pone-
bantur , fuftinendis epiftyliis. AEreos quo-
cjue foifle Nixos putaverim, eo maximcar-
gumento, quod Corintho adveftos cjuidarn
tradiderint : cjuam ciyitatem notiffimum eft
ces.
1 Hacvoce. 2 Antiq. lccl.cap. 17^
3 Visuiv, hb: r.
De CitfttohRomam Comm . 253,
#s nobile, atqne tfris artifices prceftantifli-
mos habuifie.
Bonam etiara- fortunam una cura bo-
no eventu marmoreas Praxitelii operis Sta-
tuas in Capitoliq obfervavit Plinius libro*
xxxv 1. c. v. nec abfurda quidem conjundtio-
ne : cum Evenijfe. aliquid, non nifi in Bonk r
diceretur. cjuo refpexiffe putat Comicum A-
.
frum Donatus , ad ifta Hecyra? verba
:
—- Hunc videre femper optaviwm>
diem
quom ex teejfet aliquis <$ui ie appella-
ret patretn.
evenit ; babeo gratiam Diis.
Sed num in ipfo Jovis h#c fimulacra pofi-
ta, an Fortmarum potius Capitolinarumzli-^
quo Templo ? fane ambigo : neque etiam
fine ratione. ciim in Tacito legamus, Job:
natam Neroni e Poppxa iiliolam , inter
alios hopores decretum: ut Fortunarum ef~
fgus Aurea in folio Capitolwi Jovis cclloca-
rentur. Unde fortafle natum ut Principes
(qui omnia fenfim Deorum ornamenta fibi
adfumebant ) Fortunam etiam auream 2 in
cubiculls apud fe repofitam haberent9 Ulud
autein , quod in Prgneftina: Fortunas ara le-
gitur apud Grutcrum pagina lxxiI;
L 7 TUv
i" Aan. 15. | Yideinfracap. 43,
2,54 Justi Ry CQjal
TU. QUAE. TARPEIO. COLERIS. VI-
CINA, TONANTIVOTORUM. VINDEX. SEMPER FORTU-
NA. MEORUMnullam dubitationem habet quin ad for-tunam primiceniam referendum fit:cu-
jus AEdem in colle Tarpejo Servius TuUYtus exftruxit , cum altera ejufdem qese-
quentis : au&ore Plutarcho , in libello fin-
gulari de Fortuna P. R. quemadmodum&interpretandus Cato Cenforius apud Cice-
aronem, 1 in Officiis , cum aif.FiDEM mCapitvlio vicinam Jovu Opt. Max. majotes
effe vohijfe. non quodin ipfo Templo, fed
viciniaejus, in peculiarifibi #de, elletde-
dicata. De Templo autem boni eventusquod in Regione ix. Circi Flaminii > ita
habet Arnmianus lib. xxix. Claudianiu Ur-
bis FrafeEkm Vonicum excitavit ingentetn La-
vacro Agrippa contiguam , eventus bonicognominatam \ ea re quod hujus nominis pro«
pe vifetur Templum. Hujus etiam NuminisGalbce & Titi Impp. Numi , quos vidimus*
infcriptionem continebantv
x Lib.3.
C Am
T)e Captol. Romano Comm^ 25?
C A P U T XXV.
Statua? Divinas Colofleae* & earumorigo. Pagodi Chinenfes. Jup-piter Carvilianus in Capitolio.
^PUnii locus examinatus de JoveLatiario aut Latiari. ejus a La-tiali difcrimen ofenfum. 'Petri
Fabri error circa fignum Car-vilianum. Hercules Tarentinus j
Apollo Apolloniates. Capita^aColoffea a Lentulo dicata. Decapite teneo hodierno Capito-
lii quafitum. Colofli Augufti,
Neronis , Commodi , Solis. Sa-
cellum Jovis ad Colojfum. ILlu-
Jiris Claudiani locus explicatus^
alter Livl emendatus. Subftru-
ftiones Lapitolina.
Magnam eirca Capitolium > ( fortafle:
in ipfa Templi area ) Statu* Deo-
rum Coloflea* admiratioriem merebantur.
Excogitata? enim infanis fumptibus moles
2/f6 J U S TI R ¥ C Q\ll
ifhe immanes , ab AEgyptiis primum ad
Gr^cos , a Gra»cis vero ( quafi contagio-
ne quadam ) ad Romanos pervenerunr0
Sed & Indos hodie Chinenfes admirandae
magnitudinis ftatuas Pagodos in infula Zey-
lato conftituifle ferunt , i qui eum tra&um
Orbis aliquando navigarunt. Primum in
Capitolio Coloflum ftatutum invenio 10-
VEJM, a SP, CARVILLIO MAXIMO ,z Vt~
Samnitibm facrata lege pugnantibus , 3
sereum ( opinor ) e pettoralibus eorum, ocreif-
que & galeis. amplnudine , fecundum Pli-
nium , tamkut confpiceretur aLatiarioJove
:
& de Reliquiis lim* t)u& ftatua ejfictmur ,
qu& erat ante pede* fimulacri e)m. ftc ferein
PJinio , in cujus tamen verbis illud cogno-
mentum Jovis Latiarii omnino improbo.
quo enim res adeo magna aut annotatione
digna , ab Amphitheatro Flavio ( quod in
capite V\x facrse, & in quo Sacellum fan-
guinariihujus Jovis) Coloflum Capitolinum *
turri parem , confpicuum fuifle ? Eo magis
cjuoi aPlinio inter poi tentofarhorrendarcjue
magnitudinis fumulacra Juppiter ifte nomi-
netur ? Sufpieor itacjue* corrigendum men-ckm : Latiali j0vt\ ut.fcilieet e monteAl-*
.
ba-.
1 CafparBalbtis , & iliu z Pi;n. Ijb."34^ c .7,
3 Vide.Liunm in finclib. 10.
*De Captol. Romano Comm. 2 5 7bano 1 (in quo hujus Jovis AEdis celebra-
ta eft ) Coloflus Garvilii videretur. quod
omnino fic inter prodigiofa atque ftupenda
referri meretur ac obfervari. Fuifle autera
LATIARIUM IOVEM , aut LATIAREM , a
latiali diverfum (quia rnultis ea res pa~
rum obfervata erroris occafionem pra?buit)"
teftimoniis alicpot veterum evincam* Acprimum Minucii Felicis > Oftavio, in ver-
bis iterum recitatis : Juppiter cum Hammondiciutr , habet'cornua : & cum Capitolintu*,
tunc gnit fulmma : & cum lati ari s > cruo-
re perfunditur. cujus autem cruore ? O de-
decus fupcrftitiofg Urbis ! hominis unius ad
beftias damnati. E6 enim fpeftant verba
Tertulliani r in Apologetico : Bcce in iMVthe religiofiftitna ARneadanw eft. Juppiter
quidam qnem ludU fuk bumano polumtfangume. fed Beftiarii (inquiti*) opinor , hoc .
mntu quam hominis. an hoc turpim > quvd tna-
li homhw < at certe de homiadio funditur^
tlbi
1 Cicero ia Miloniana.,Lucan. lib i . Strabo lib.
* Is fatis notus. Verum Latiarius Jupiter nonaliimHointelligitur ab Harduino , appofitis Ciceronis
tk Lucani verbis quoque, ubi Latialis nominatur.
Quodquum neget Rycquius fieri debcre,quid ha-
bet,quod refpondeat ? interim uterque ftrenue er-
rant : £c recle ab Alex. Donato in Plinio intelligitur
J upitcr Latiarius mQuirinali cultus ljb, 1
1
. cap.
55S Justi Ry c q^uI
Ufc>i quidem non nominat illum > fed Jo-vem eumdem efle , quem diximus , Eufe-
bius oftendit iv. de Pr#par. Euangelica , $
cum aitrA^ST* Kj vuv tk tfyvce?, j£#tw ti!u>
fisydKluJ nihw , Tjf $ AATIAPIOT A*os 6<5fTjj
«rcp#£o^w tfV9-p#jrov; Ubi interpres , la-
tini jovis reddiderat, inepte fane , &imperite} cum Latiarium aut Latiarem red-
dere debuiflet. fic etiam comVendi Ladan-tius lib. t. c. xxr. & Arnobius Jib. vii. 111
queis iftud nomen corruptum pariter habe*
tur. jovi LATiARi Ludi Gladiatorii cunt'
erant, quemadmodum latiali Feria^La-
tin#. de ifto Pius vates adverfus Symma-chum
:
^Funditur humanus latiarI in mune-
re fanguis*
Confeffufyue itte jpeBantum folvit ad
aram
Vlmonis fera vou fui*
Tlutonem enim quidam hunc efle exiftima-
runt : Latinum Regem alii , uti Feftus in
OfciUo. De 3 Latiali facro in monte Al-
bano > ejufque feriis notiora funt omnia ,
quam
i Eadem habet Porphyrms m&i ^m^lfj^tj^mlib.2.
2. Prudent. lib. z. 3 Videndus ante onrnes Swgon. Ijb. de Antiq. Jureciv. Rom,
De Cafttol. Romano Comm. 1 55?
quam ut laborem iis explicandis infumere
debeam. Itaque ad Coloflbs Capitolinos re-
vertor, & Carvilianum Jovem. in quomi-ror allucinatum fuifle V. CL. Petrum Fa-
brum lib. 111. Semeftrium c. iv. eumdemhunc cum fummo capitolino jove exi-
ftimantem > quem Vitelliani milites, incen-
fo ejus Templo, apud Philoftratum oppu-
gnant lib. v. Apollonl fui Tyana?i. cuin
illenon a?neus > vel marmoreus, fed ebur-
neus vel aureus verofimiliter fuerit. quod
fupra 1 quserebamus» Adhxc capitoli-nus intra ccdlam fuam pofitus ab aftanti-
bus, aut prope accedentibus* confpicitan-
tum potuit ; Templi enim ala» five latero^
omnem eminus adfpedtutn auferebant. cumtamen Carvilianum fignum Plinius ab Am-pbitbeatro commode confpe<Sum* (flvul-
gatam le&ionem fequimur 5 quam fequen-
dam non puto) vel ( uti nos correximus)
e monteAlbano videri potuifle, adnotave-
rit. Sed heic & alibi cecidit dofriflimus ille
vir : cadam etiam ego , & , ut Laberianus
Mimus habet:
«— cadet qui fequttur. Lam eft pu-
blica.
Venio ad alterum inibi CoIofTum hercu-LEM
1 Cap. 1.8,
i€o ftisTi Rycc^uIleaitarentinum. is eft quem , capta Uf-
be Tarento , Fabius Maximus Verruco-
ius in Capitolio , juxta ftatuam fuam
leneam ecjiieftrem , collocavit ; autore Plu-
tarcho in Fabio, PJinio lib. xxxiv. c.vil.
Strabone lib. vi, & Au&ore de Viris illu-
ftribus. Lyfippi opus ^reum faifle iidem
fcriptores adfirmant > & a Verruccfo t$h-
quam Viftoriae fucu monimentum afporca-
tum; cum Jovem, cjurin eadem Urbe erat
rx. cubitorum, propter magnituiinem dif-
ficukatemcjue rnoiiendi , attingere non au-
deret; quem tamen iufpicor ob Augufto po-
ftea in Urbem adve£tum. mm facelii Capi-
j £o!ini ad Jovis ColoiTum ,1 a fe forte po-
fitum > ab Augufto Strabo meminit lib. x i v.
JLrivius nihil hajus rei fcribitv gciod miror,
hoc tantum adnotans : Fabium interroganti
fcrib& : quid fari de fignis vellet(quos , ait
ingentis magnitu&inb Decs cjfe > fuo qiiemque
x MeminfrsJterius lovis C5lolTi P. ViftotinReg.Urb.x. *
* Sed quid hxc verba velint , parnm fcio. Curenim forre pofitus ? quid a fe ? Strabo fcribit pag. 63 7.
quiim in Her^o Jonias faifient v&tejpn&tgy***'?jo?ixd 5 Minervam & He ^culem ab Augulio repofira
,
Jovem vero tranftatum m Capitolium , quum remo*yhfet inde omtiia tria Antormis.
*De Capitol.Romano Corntn. z6
1
habitu in tnodum pugnantium formatos) Deos
iratos Tarentinis relinqui jufojfe. cjui tamen
au£tor lib. ix. inrebusfub L. Poftumio<&Ti. Minucio Augurino Coff. geftis hoc etiam
ohfervavit : Soram , Arpinum , Cenfenniam aSamnitibus recepta. &, Uevculk magnum Ji-
tnulacrum in Capitolio pofitum% dicatumque.
Fuere ii CofT. ( ut ex FafHs adparet ) an-
no P. R. C. cdlxviii. cum Urbs Ta-rentina integro fere poftea f#culo ( ut ex
iifdem Faftis apparet ) Verrucofo prodita
legatur, anno videlicet V. C. dxliv. Utvel de alio Herculis fimulacro Livium lo-
qui necefle fit ; vel in dedicatione ejus an-
notandd ju^^uov/Kotf dfAelpTyfA» commiferit,
De ifto fortafle Hercule inteJligendus Dio *
in Prodigiis anni dccvii. lnter alia pro-
digia apes quoque in Capitolio juxta Herculk
fiatuam fedcm occupavere 5 quum ifidi facm
fierent. & mfcriptio Vetus , cjuse in ipfaUr*
be legitur
:
POMPEIUS. APPIUS. FAUSTlNUS
V. C. PR. VR. N. DD. FELICITER
IN. CAPlTOLIO. HERCULI. VlCTORlPOLLENTI. POTENTT. INVICTO
DONUM. DEDIT
LIB. MER.
Quemadmodum & Ara qusedam ijj Capi-
tollQ
2$Z J UST I R Y C QU I
tolio etiamnum confiftens , cujus im^x-tyluu iftam defcripftmus
:
TE. PRECOR. ALCIDE. SACRIS INVI-
CTE. PERACTISRITE. TUIS. LAETUS, DONA. FERENS.
MERITIS.HAEC. TIBI.NOSTRA. POTEST. TENUIS.
PERFERRE. CAMENANAMi GRATES. DlGNAS. TU» POTES.
EFFICERE.
SUME. LIBENS. SI MULACRA. TUI S
QUAE. MUNERA. CILOARIS.URBANUS. DEDICAT. IP5E. SA-
CRIS h
Exiftimo autem facellum ibi fuifle , cjuo
Donaria Herculi inferrent : cjuale , ad Jovis
Coloflum alterum, in Capitolio fadum abs
D. Augufto, jam adnotavimus. Pmerjo-yes iftos atqucHcrcuIem , apollo apol-loniates magni ibi nominis fuit. de quo
Plinius libro di&o : Moles quippe excogitatas
videmrn fiatuarum , quas colossos vocant ,
turrihus pares9 Tdu efi in Capitolio Apollo
tranfUtm aM* Lucullo^ ex ApUonia , Von~
ti Urht , xxx. cubiiorum , quingentis talentis
faftus. 6 immenfum atqueincredibilemfum-
ptum ! fed tantum libri Vett, Mss 9 fugge-
iuntjnon eam fummam vulgatam : centum
T)e Cafttol. Romano Comm. 165
quinquaginta. quod Dalechampii fide anno-.
tamus. Magni autem Colofli hujus marmo-rea qua*dam cTs<t&yfx<tZ& funt etiamnumqui in Capitolio fpedari velint. 1 Habuerunt
in eodem Capitolio admirationem & capi*
ta dno qua: P. Lentulus Cof. dicavit : al-
terum a Charete Lyndio \ Lyfippi difcipu-
lo* fa&um ; alterum a Decio. comparatiom
m tantum vitto , ut artificium miniml proba*
bilis artificis videretur. Tale etiam caput ex
Coloflb a?neo, ab injuria temporum ferva-
tum , in area Capitolina s. p. q. r. col-
locari nuper juflit. nt veterum iftorum de-
corum aliquam velutumbram autimaginemin nobiliffimo ampliflimoque loco adhuc
oftenderet. Bartholom^us Marlianus , 2.
atqtie alii, c Commodiano Coloflb id efle
putant, de quo Lampridius in Commodo :
Cehfii caputdeprefit. quod erat Neronis , ac
fuum impofuit , & titulum more folito fub~
ftripfit. AEI. tamen Spartianus D. Hadria-
num mavult depofita Neronis efEgie fimnJ
lacrum iflud Soli confecrafle , & xxiv. E~lephantis adhibitis, per Detrianum archite-
<5hrm> e loco fuo commovifle. Is fuit (ni
fallor ) nobilis Colofliis , de quo Martialis in
I bro Spedaculorum Titi, & lib. i.Epig.'
at-
1 ?lin, ibid. z Lib. 2,c. 9.
264 J U S T I R Y c quIatque alibi. & P. Vi&or in Regione tlfr-
bis 1 v. g#m /tf/jf/* ( ait ) pedes cen-
tmt & duos, cum dimidio : babentem in ca~
pite radios feptem > [wguios pedmn vigintiduo-
rum & jemts : quamvis de longitudine Eu-
febius, CafliodorLis, aliicpe varient. quod
fi fides Publio uibuenda quoad radiorum
magniuidinem , vereor ne apud Capitoli-
num iltud caput long£ mh.iRjus atque exi-
lius reperiatur , cjuam u: ror^l^niratr:;! ali-
cjuam aut venuftatem $n$o uuiuiaao aarer-
re potuerit. ,Sed hoc M ;riianus ipfe vide-
rit, Ego coronidis vicegi illuitrem cl. Clau-
diani locum adfcribam , in cjuo Colojti ifti
&relic]iia Tarpej^ arcisdecora, velutinta-
bella quadam nobiii exprefla pinguntur.
Is eft in Panegyri ad vx. Honorl confula-
tum
:
. Attollem 4pi<em fubjeftis regia Ko«
jlris
Tot circum delubra videt , tantifque
DEORUMCingitur excubiU. juvat intrateftaro-
NANT I
S
Cernere tarpeja pendentes rupe gi~
GANTES
,
cahlatasq; fores , mediifque vo-
LANTIA SIGNA
^De Captol. Romano Comm. 265
Nubibus , & denfttm stipantibus dthera
templis :
aeraque veftitis numerosa puppe co-
LUMNIS
Conftta , fubnixafque jugis immanibus
AEDESNaturam cumulante manu : Spoliifque
MICANTESinnumeros arcus. acies ftupet IGNEMETALLf
£f circumfufo trepidans obtunditur auro.cjuibusin verbis ut omniafere hadenus a no-
bis didia aut dicenda uno eodemcjue fuccin&o
eJogio complexus eft ; fic in iftis
,
fuhnixafque jugis immanibm ades.
aut ad fubftru&ionem Tarcpinianam refpexit,
de qua fupra capite ix. & fequentibus egimus
copiose; aut Tribunitiam alteram, de qua
Livius Hb. vi. capitolium qucque saxoquadrato fubftruftum eft,ovus vel inhac
lAagmficentia Urbis conspiciendum. vel
demum cenforiam , dequaidern fcriptorlib.
xxxvi 1. * Cenfores Toma T. Quinciius Flami-
ninus & M. Claudius Marcellm fulftruciionem
fuptr zdSquimeiium , & in Capitolio , & viam
filice flernendam a Forta Capena ad Martis
M iQCOr
* Eftlib.xxxvui cap.28.
266 Justi RycquIlocaverunt, ficenim totum iflum locum con-
ftituo i varie in exemplaribus luxatum cor-
ruptumque. Catfera fuo quxque loco atque
ordine deinceps exfecuturus.
C A P U T XXVI.
2>Statuis ^SignisHumanis^/fi?»».
^Diverfa horum materia&forma.RcgumStatuaefine tunicis.Sta.tux
Togztx qua. philippi rubenIv. c. mors deplorata. Inter Re-ges ftatua L. Bruti S> Csefaris.
Honos Imaginis in delld Jovis
quibm olim permijfus. /Enese >
Deaurat^ , Aurese , & Argen-tex fiatualmpp. AUaVirorumTriumphalium juxta Templum.Turma Inauratarum Equeftrium.
Cenfdres £f> Tontifices nimia
figna tnterdum amoliti. Cicero
&Trebelfius explicati: vulgata
apud Nonium leftio defenfa.
Fuere in Capitolio (Quemadmodum & in
reliqua IJrbe ) uti diverfa Materia , fic di-
verfi
Ue Cafitol. Romano Comm. 267
verfi etiam habitus Humanarum Statuarum.
1 Nam illa pro majeftate operis aut opulentia
dedicantis fic variabatur, ut interdum Fifti-
les , LtgneA , Eburnea , Marmore& ; inter-
dum 2 Gemme*. , Aure& , Argentea $ fEre& :
ea?que vel Simplices , vel Inaurata fierent*
Hi vero h§ tv nttnw fic difterebant , ut prout
quifque vel Magiftratum geffiflet , vel Sacer-
dotium obtinuiflet , vel bene deR. P.(qua
bello , qua pace ) eflet meritus , fua etiam in-
fignia , fuaque ornamenta in fimulacris reti-
neret. Inde mtx Pedefires primum Statua*
*
Regum Principumque : Seftles deinde Magi-ftratuum ac Sacerdotum , mox Equeftres 6c
Triumphales Ducum atque Imperatorum.
Qnarum omnium ciim in CapitolinoTem-plo numerum ingentem fuifle ex VeterumCommentariis liceat opinari; uno etiamca-
pite comple&ar omnia ; hoc eft «V piew
fjLvnovov congeram , quidquid de CapitoJii
fignis, fiveSatuis, tumultuaria ledionead-
fauc nobis obfervatum,
Regi# Statuse uti antiquiflim& in Capito-
po, nc primas nobis memorand#. De iis
M z Ps-
cPlin.lib.53- 34- &aiibi. Caffiodor. lib. 7. Variar.
2. Ex ebeno eti3rn & ele&ro. Artemidor. lib,
cap. 44. Plin. lib. 34. cap. G.
268 Justi RyxjquIPa?dianus 1 eleganti loco : Cato Prxior jn-
dicmn quia aftate agebatur ftne tunica exer-
cuit j cawpeftri fub toga cinttus : in forum
q-uoque fic defcendebat jufque dicebat. idque
2. repererat ex vetere confuetudine : fecundum
quam&Romuli ttatis * ftatua inCapitolio^
& in Roftris Camilii fuere Togata fme tunicis*
quibus fimilia fercPlinins lib. xxxiv. cap. v*
Togaias autem Sfdtuas in Etyrnologico de-
fcribit Ifidortfs , 3 his verbis ; Toga ditta quod
velamento fuo corpus tcgat , atque operiat. eft
auiem pallium purum forma rotunda , & fu-
fiore atque inundante finu& fub dextro ycnicns
fuper humerum finiftrum fonitur. cujm fimiit-
tudinem in eperimentis fimulacrorum vcl piffu-
rarum adfpicimm , eafque statuas toga-tas vocamus. Huiufmodj nutem Statuas,
fed cum tunicis tamen, idcft, a:virecen~
tionV, -illuftrandaj rei literaris? Rcman^ e
veteribusinonimentisdelineatas propofuit in
Ele&is fuis 4nuper philippus rubenius.
Ille (incjuam ) rubenius , Juventutis eheu !
Belgicz brevis & infauftus amor. cujus memo-riam cpotiens recolo , totiens & fuaviffimJ
amici
1 In Orat. proM. Scauro. 2. kl.repetierat.
* Satis conftat acTatii legendum.
% Qgpz iile ex vetcri Perfii Scholrafte , five is
Cornutus, fiye <juis alius. 4 Lib. 1. cap. 17.
7)e CaptoL Romano Qomm. 2^9
amici, &pr#clariffimi hominis ja&uranon
pofium toto animo non commoveri. Etfi
enim crudo fato videri nobis non debeat /ub-
reptus , fi dictum illud Pofidonii confidera-
mus apud Senecam ; Unum diem hominum
eruditorum plm patere , qudm imperiti lon-
gisfimam atatem ; dolendum tamen eft tam
inique cum rebus humanis effe comparatum,
ut optima quajque > velut naufeafcunda , c
terrishinc ad ca:losftatim transvolentj
pes-
fim3 autem omnia contraria lege , ad fafli-
diumufque, nobifcum maneant atque per-
durent. Verum quod ait Sapientiffimus Tra-
gicus,^
Tx QtCtiV XTCO B*\G(A%J tfW. -
cjuosincufarcuti impietatis eflet fumma?, fic
mentis etiam ad Phiiofophiam parum com-pofitaj atque cnftigata?
:
—— Terrefiria quando
Mortaleis animos vivunt fortita 5 neqtte
ulli efi ,
Aut magno aut parvo , lethi fuga.
Itaque a Libitina? Leffo & Na?nia in Capito-
]ium , ad Regias Statuas , revertor. Quas#reas fuifle ex Plutarcho * licet affirmare, qui
talem L. Bruti , mediam intcr T\egiai, jiriitum
gladium exferentem aguofcit. quare pro omine
M | ha-
i Ih.M. Hruto."
2/0 JUSTI R.YCQUIhabitum adferit Dio , i Caef. Julium ex a?re
pariter ( ut verofimile eft) prope minacem
illam ftatuam fuifle collocatum. Prseter Re~gias confpicu^ etiam multse Virorum Ulu-
ftrium autTriumphalium : qaeis ob eximiam
virtutem locus in ipfoTemplo, autcircail-
lud, adfignatus. Prior ille honos uni (quod
fciam) Africano, ante Csef. setatem , Ro-mx habitus : $ cui (tefte Valerio) foli inftar
atrii Capitolium erat. idque eam maxime obcauftam quod fupcrftitiosa quadam opinione
Jove natus credcretur;qua de rc idem Valc-
riuslib. i.c. n. 3 & Silius in Epilogo .
belli
Punici
:
Ntc vero (jiium te memorat de ftirpe
Deorum
Ttolem Tarpel mentitur Roma Tcnantis*
quem -tamen > ex Gracchana apud Livium
Oratione conftat > 4 pr<z tnodeftia probibuiffe
Jiatuas fibi in Comitio > in Softris > inQuria*
irt Capitoito > in csUa Jovis foni. Etiam : ne
decerneretur ut imago fua Triumphali ornatu
€ Templo J> O. M. cxiret. 5 quod fieri tam^nfolitum refert Valerius , quotienfcunque fu~
nm aliqnod Gormits, °enti$ celebrandum ejfer.
Sed
i Lib.43. SuetOH. CxC c. j6. 2 Lh. 8. c. r 5,
3 Se»t. etiam Aurel. in Elogio Scipionis.
4 Lib. 38. 5 Ibidem,
*De CapltoL Romano Comrn. 271
Sed is honor ( ut Divina paullatim omnia )
cumlmpp. etiam aliis qua in Templo Jovis
Olympii , in Elide;
cjua Capitolini, 1 ia
Urbe dein communicstus. Ipfe enim Im-perii audtor & metator C#far 2 Statuam in
Capitolio dtieam globo Orbis Terrarum infi-
fientem babujt, cum infcriptione semideI*ex S. Cro
. pofitam ; Currumqne tn cdla ^Q-
vis adverfiu Deum ipfum fpeffantem; in cjuo
nomen tamen HMI0EOT 3 aut semidei,perafto de Pompejo Triurnpho , ( cjuia id
faftuofius videbatur)eradendum curavit. Sed
& hoc defunclo ilii mox Auguftus filius red-
didit , tefte B#bio Macro , cujus verba a
Scaligero 3 F. laudantur : Circa boram ofta-
vam fiella amplisfima , quaft Lemnifcatis co~
ronata orta efi , quam quidam ad illufiran-
dam gkriam C&fam juvenis pertincre exifit-
mabant. ipfe animam patris fui effe volult
,
M 4 eique
i Paufan. 5. Eliac. 2. Dio Jib. 34 ** Ubibis fcribic ifte au&or Im eiKQVtt rns oha^n:,
3 Noris in Propertium. jp
^ Ea verba fenfum non habent. Etiam in Sca-
ligeriinis ad Propertium habetur lemmfcata corona ,
qusejperfpicua le&io. Sed ego miror > cur Scaliger
prseferrc voluerit fe ex Bgebio Macro haufiiTe po-tius quam ex Servio ad eclogam nonam , ut facis
interpres nummorum Ducis Croyaniad tabulamno«.
aam> citante id fragmentum ex B^bio.
2,72, Justi RycquIeique in Cafitolio ftatuam , fuper capnt au-
ream ftellam babentem , pofuit. infcriptum in
lafiftuti KAICAPI. HMIQEft. Ipfius etiam
Augufti ftatuam in Capitolio agnofcitDio.
i in cujus Bafi prodigium fa&um fit prioris
ou roJ caesar littera? difpuncla?. In cjuo
modeftiam Tiberii ^Suetonius laudavit/ qui
ftatuas atque imagines ea tantum condkionefibi fieri promifit : N* inter fimuUcra Deo-
rum* fed inter omamenta adium ponerentur.
Aquo, immane ! quantum diverfus abierit
ambitiofiflSmus princeps Domitianus> cujus
in hac re infolentiam intolerabilem Plinius
Orator proponit, his verbis : At pauUo ante
aditus omnes fde Templo Capitolino Io-
cjuitur) omnes gradus, totaque area > binc
auro , binc argento reluccbat : feu potitUy
follttcbatur. chn incefti Principis ftatuis per-
mixta Deorum fimulacra forderent. fic tamen
Panegyriftes fupcriorem iilum Csefarem vi-
tuperat , ut Trajanum fuum vehementius
laudet : cujus una aut altcra tantnm &nea
ftatua , atque ea in veftibulo Templi fpclta-
batur. qtiafi Tiberianam Modeftiam ( fed
meliorefide) optimus & laudatiiiimus Prin-
ceps
2 Lib. $$* 5c Sueton. Au%.2. Cap* 2o. ejus fitsz?
De CapitoL Romano Comm. 2 73
ceps exprimeret. Aurea? autem Argentea*que
ftatuar fervili Cxff. #tate Rom# primumufurpari cceptx, cum Roraani ha&enus Frin-
cipes ^neas , ad fummum Inauratas fibi poni.
permififlent. Apud Grcecos- vuJgatior.. hasc
licentia fuit.. apud cpos jam olim Gorgias
Leontinus, * ex mercede oratoria, aureatn
fhtuam folidam habuerat. Primus Romano-mm ex Argento videtur Auguftus habuifie>,
c|ui cjuam ^gre cas admiferit vel cognofcere
hinc licet , 2- quod confim ftatim jufferit »
& ApoUini Palatino auratas cortinas tnde de-
dicarit. Succcflbrum ejus hac in re ambitio-
nem 3 aut connivcntiam , Veteres maximeInfcriptiones produnt , in cjueis statuae.
TI. CL&UDl. CAESARI.S. AUG. GERMANXCIo.
ex.auro. p. xv. format^ leguntur. cjuemad-
modum
&
vespas 1 anor. caes. honori.ix. auro. p. x. Domitiani 3 certe tantam
in hac re QiKoUplaAf Annales produnt, ut*
Statuas fibi in Capitolio non ritfi aureas^ ar-
genteafque poni permiferit^ acponderis cerii.
M 5. quod.
1 Plin. lib. 34. Cic. 3. deOr.t Sueton. Aug. 3 Sueton. Domit. cap. i$i
Dio lib. 67. ScXiphiiin. *
* In Pionis illo locu hxc exftantverba. Tco-av-
1/4 J U S T I R Y C QU I.
quod Ediflum publicatum vult etiam DioCaflius per totum orbem Romanum. Pon-
dusautem, quodilli diffimulant, exprefiiim
putat Lipfius in verbis Statianis :1
Da Capitolinis ALtemum fedibm Aurumy
Quo niteant facri centeno ponderevulm
CAESARIS.
ut non nifi Qentum Tondo , purioris metalli
,
dicare illi ftatuam liceret. cujus conjeftur# &c
nos afientimur. De peifimo Principe Nero-
ne ( quod miremur ) Tacitus adnotavit , ini-
tio Imperii 2 fiatuas fihi argento vel auro fo-
iidas adverfm offerentes prohibuijfe. (quod
fortafse fic interpretemur utaliasnon prohi-
buerit, quse cayx tantum , id eft, oKocQv-
(ytm non eflent. ) De Tacito Imp. FJ. Vo-pifcus , decrevifle Aureliano deceflbri fuo,
Jiatuas argenteas in Capitolie , in Curia , in
Templo SolU , in foro Trajani. Cseterorum
Principum in his ftatuis fadium ultra nonperfequar (quisenirain talibusmodusautfi-
nis?) filocum adjeceroTrebelliiPolIionis*
de Claudio Aug.quem varie nonnulli inter-
pretantur. Iseft : IlIi(quod nulli antea) P.R.
fumta fuo, tn Capitolio , ante jovis o. m*
Teift-
x Admirand, lib. j. 2 Annal, 15,
T>e Cafitol. Romano Comm. 2 75Temphtm ftatuam auream x. P. collocavit.
Ubi NotuJar fingulares x. p. aut male intel-
kfte, aut corrupta: a librariis , fenfum per-
turbarunt. Legebat Onuphrius aliique , x a
Vedum , fatis inepte. placet Lipsl conje&ura,
cio.Tondo. quod exfcribentiuin errore fcili-
cet Millemria nota in Dcnariam mutata efler.
ut fa?pe alibi in exemplaribus- fafium viii
dodi jam adnotarunt. Et Lipfianam con-
jefftiram juvat cpod aitcra ilJi in Roftrisdi-
midio majore pondere , lihrarum fcilicet ar-
ggnti cii. id. pofita legatur. Ne cui mirumautnovum fiat, in celeberrimo Urbis Joco,
tantam ftatuamabuuiverfo Populo Imp. fuo
elfe dedicatam. Onuphrii interpretatio eamob caufla-m non arridet maxime , cjuia vix ali-
bi ledum aut obfervatum ( exceptis Colos-
feis) ad pedurn numerum ftatuas commen-furari. Atque hxc de- Statuis qua? in ipfo
Templo, feu primaria Templi €sella, Re-ftabantaJia*, cjueis in Pronao ejus, feuPor-
ticibus, &attributailliarea locusadfignatus.
Ese illuftrium ( uti diximus ) Triumphalium-
cjue virorum erant ; 1 qualis L. Scipionu Afia-
tici chhmydata , & crepidata. quo habitu vi-
dclicet, quia aliquando ufus fuerat , effigiem
M <£ fuam
1 Yaler. lik J cap> 6;
2j6 Just 1 R y cquT
fuam formaum poni voluk. 1 Erat id quidcm
I4pmanis raoribusinfoiens; fedin ea re Sct-
piones illi aliquid fibi permiferunt. ? nam &P. Scipionem in Senatu reprehenfum legitur
,
cjuod inter confilia & molitiones African^
expeditionis , cum pallio crcpidifque obzmbu-
laret in Gjmnafio : libellis etiam paUftraque
operam daret. Quam fane maximorum vi-
rorum liberratem in feceflti Rhodienfi Tibe-
rius CxL & in ^gypcio Germanicus libche
imitati funt : nec dubito quin audaciorcsex-
emplo. Ut riaicula hinc adpareat in-ftatua
Afiatici quorumdam allucinatio , qui pro
Crepidis Gracanicis > crepundiis eam potius
induerunt : crepundiis fane ipfi & Toga pra>
tcxta (fed piierorum) planiffime dfgrii. Eu&re etiam ift Gapitolio & Palatio ftatuar 3 Tve-
bii j£iili$ , quod in JEdilitate fua afiibid po-
pulo frumentum pr&ftitiffet\ C&citii etiam Me-
ulli Pont. Max. in Gapitolio , cjuod c me-diis ignibus arreptum Palladium , periculo
fuo ingenti confervaviffet. 4 in cujus Bafi
omnes fibi honores, cjua ob Siculam vi£lo-
riam,
i Agetl.lib. 13. cap. 2.0.'
2. LiV. lib.29. Cic.pro Rabirio Phit. Cat, CtnC:Val^r. ibid. Sue*on.Tib, Tac. Ann. iz.
3 Plm.hb. i£. cap. 3.
4 Dionyf. lib.2.
*De Gaptol Romano Gomm. 277
riara, qua pietatem iftam^concelli legebantur.
1 y£milii quoque pueri,bullata & pra:-
textata, exS. C.t°quia eaastatulaprogreffus
m aciem boftem interemerat Tcivem fervarat.
De Statua a?nea Natta Pinariiy figno Car*
rilii ad pedem Colofli Samnitici , ftatua
equeftri Fabl Max. prope Tarentinum, ex
Cicerone, Livio, Plinio, Plutarcho fupra
jam diximus. De nobili turma. inaura-tarum. equestrium apud eundem Cice-
ronem legitur in epiftola ad Pomponium
:
z At Mehercule ego ( inquit ) cum in Turmainauutarnm Iquejlrium y quas hic MeteUtu in
Capitolio pofuit , animadvertifem in sara-pionis fubfcriptione africani imaginem ,
erratum fabrile putavi. Sed quse ea Turmainauratarum Equeftrium ? num illa forte
quam in Porticu fui nominis Metellus, dc
Manibiis Macedonicis , pofuit loco tanto^
pere a 3 Vellejo , 4 Cicerone , 5 aliifque
icriptoribus laudato ? fed fitus ipfe repugnat,
ad Porticum enim O&aviam Metellina ea
Porticns fuit, in Regione alia CirciEIami-
nii : fatis remote a Capitolio. Fatendum eft
ergo alterum Metellum * Giceronis ai/j/^o-
M 7 m1 Valer. Max.lib. 3.C. 1.
2 Lib, &.ad Att.ep. 1, % Lib. 1. 3 Iifcif.
Verr.
2jB Justi Rycqj*I _w (quo gentilis fui fafium imitaretur) ff-
milem Turmam in Capitolii ornamentis
pofuifle. quam ideo «Wp>7<nWTurpem com-mifilfe * Cicero fcribit, quod nefcierit proa-
vum fuum Cenforem fuijje. fic enim legendum
omninoeum locum puto* demta negatio-
nis notula , qua Senfus perturbabatur. Is
fait (ni fallor) 2 Seipio Metellus V*G\ Naficse filius , Sarapionis Nepos , Cen-foris Pronepos , in genus hcereditatemque
Metelli Pii adoptatus : unde cognomen illi
adh^fit. Hunc opinor Metellumin Porticu
Proavi fui > quae in Capitolio ( ut mox do-
cebo ) fimilem gregcm pofuifie : atque ibi
difiam dn^cm^ commififle. Sed tuam heic
fidem , Amice Le&or appello ; cui nonad-
miranda prorfus atque incredibilis Templiunius in Urbe Roma magnificentia videa-
tur;in cujus Csdlis, Porticibus, Fafligio,
Gradibus, Area tot pretiofiflima figna* tot
Imagines efle&iflima*?in cjueis ars cum pre-
tio , pretium cum artificio portentofa qua-
dam rivalitate certarent ? Nifi forte greges
illos abundaniiftmos 3 Eqmrum & populum
eopiofifiimum Statuarum nimiafui abundantia
deformafle potius locum ncbiliilxmum guamos-
1 IbUem. 2 Diolib. 40. VeU.lib.a..
3 Callicdor, 7. variar.
T)e Cafittl. Romano Comm. z 79ornafle concjuerare. Sed querellam omnemtollet Pontiticia ac Cenforia feveritas : quxnihil nimium aut redundans , nihil Templifplcndoribus officiens , in Templo aut area >
1 psrftare patiebatur. Legitur enim in verbis
Caffii HcTmin^, apudNonium, % Cenfares
dnedy qu& in Capitolio erant, figna demoli-
ri jufijfe. Ubi fcio effe quibus placuerit : marea , in Capitolio. vel : aurea qua in Cap¥
cum vulgata le<5tione mutare. tuetur eamtamen Livius 9 & I. Obfequens variis lo-
cis , cum tempejiatibus figna anea in Capito-
lio dejefta prodigiis adfcribunt; neque etiam
tam antiquis temporibus ( tefle Plinio 3
)
vel in Divum ftatuis vulgatus adhuc au-
ri luxus erat. ut merito vitiofa ifta cor-
re&io viro etiam elegantiflimo F. Urfino
olim difplicuerit. De M. iimilio Lepido
Pont. Max. Liyius 4 obfervat , a columnte
Capitolii , qua incommode oppofita videbantut
ngna y amovijfe* De Augufto Suetonius >
5 ex Capitolina arsa propter anguftias in cam~
pum M4rtium quafdam contuliffe ;quse poftea.
a C. Cxfare > perverfe ambitiefo atque invi-
do^
1 Nequeetiam Foroaut aliis publicis \ocis. Pli-
nius lib. 34. e. 6. 2. ln moliri.
3 Lib. 34. & alibi. 4 Lib. 40. 5 Ca%cap. 34.
sSo Justi Ry cquIdo, ita fubverfa acdejetta funt, ut refiitul
falvis Titulis non yaluerinu
G A B U T XXVIL
Signorum ^^cX&iT^f^ua : ut y£dili*
ivxde multtis. Canis cyEreus.
Ephoebus cum Rutro. Centau-
rus. KipavvtwTwijr. Anfer Argenteus.
^/VRutrum 5 CKct<petov y vwttcl-
vy. nupopvTleiv. Varro apudNoniumforfan correEtus*
Priufguam fermone ifto de Signis defun-
gar, non omittenda videntur ea , qux^idiles in Capitolio de muldtis damnatoruminterdum facraverunt. Sic T. Livius * ad-
firmat JEdiL Pl. J0. Fulvium Flaccum duofi*
gna aurata > & l\ JElium Tuberonem Lu-
ciumque Lectorium vitio creaios ftgna 1 1 r. tx
wuUlatitio argento fafta ibidem pofmffe. li-
dem Clypea ftimtuofa & Quadrigas inaii-
ratas interdum obtulerunt , cjua* 2 fupra
re-
i Lib. 30. &Iib. xxx. *
* Quado, qnam bellas citationcs ? Livms autcmde Q^Fttlvio Fiacco aedileplebisantlib. xxxviii. 35»
z Cap. 1/.
T)e Capitol. Romatw Comm. 281
recenfebam. Ut antiqua? illi R. P. nihil ap~
pareat antiguius etiam fuifle,quam ex oc-
cafione qualibet Deorum ornandorum ftu-
dium oftendere. Non omittendusetiam no-
bilis illeCanis cereusin csella Junonis , vul-
nus fuum lambens. cujus eximium miracu-
lum ( inquit Plinius ) non eo folum intelligitur
1 QIIOD IBI DICATUS FUERAT } yetum &pova fatifdatione. nam fumma nulla yar yide-
batUY. CAPITE TUTELARIUM CAVERE pOea ittfliiuti publici fuiu Pari miraculo fuifle
oportet EpbccbumWhm rutrumtenentem^ &Gucorum more arenam ruentem , exercita-
tionis gratia. quod fignum Feftus auftor z eft
Pompejum Bithynicum ex Bitbynia fupeUeftilk
regia Romam deportaviffe. Rutrum autem quid
fit oftendit eruditiffimus Ifaacus Cafaubonus
Leftion, Theocritic. c. vi. nimirum ligo>
quo in pateftra athletse prxludentes concerta-
bant,quis focium longius ruendo prseverteret:
<ra#cp«ovGra?cis aut <nioc7rvcvvi didlum.idque ge-
nus exercitationis eadem lingua wxfotM&»dicebatur. Utiturilla voce, prater aIios,Varro
apud Nonium 3 Margopoli,'^ 2£;^,verbis
medicum qua*rentibus : Cui celer die nos l&-
mnatos logos , Antipatri Steici filius rutro ca~
put.1 Lib. 54. c. 7. 2 InRutrum.
3 In Rtttrwn £c Vitrurius fubir.de.
282 JUSTI R Y C Qtl I
put dijplanat. vetus liber habebat fide do~
diffimi Hadriani Jual: Him A^f*#7©*.unde
facile conjicio legendum : $ im ^ju^otr^hiyv.Ant. St. f v. c. *dijplanat> vel, com-
flanat* quod alii codices expriraunt. 1 Kjfji-
lt<rf& enim funt apud DialeSicosm <®t$vXcci*-
Qcwopfytx: quas Ariftoteles q^tscV^ appel-
lavit. quamvis cl. Vi&orius in Varronia-
nis verbis ^K^^xr^ rectius putaverit ,
quem j fi libet , libro xxiii. Var. Le£t.
vide. Magnam quoque elegantiam habuifie
credo Centaurum illum , cjuem fua setate,
in Capitolio , Cicero 2 i<5tum de ca?lo com-memorat : una cum Portis in Aventino ,
hominibufcjue , & a?dibus alicjuot Romas&Tufculi facris. Fuit & arqenteum Anferis fi-
mulacrum m Templi Porticu pofitum. ejus
fcilicet memoria* celebranda: , cjui (ut Rudi-
xri 3 Poerce verbis loquar)
Qua Galli furtim nottu fumma Arck
adorti
Mccnia concubia ;
vigiles excitavit , & hoflis ihdicium dedit.
ejus fimulacri Virgilius mentionem facit , in
clypeo JEnex : 4
In* Sane fic edidit quoque ipfe Rycquius. Et tamen
voluit opinor has literasponere/; r. c.
1 Cic. 2. de Divin. z i.deDivinar,
3 Ennl apudMacrob. 4 8. ^Eneid^
*DeCapitoL RomamComm. 283
Jnfummo cuftos Tarpejt Manlius arcis
Stabat pro Templo , & Capitolia celfa
tenebat :
Romuleoque recens borrebat Regia cuU
moa
Atque bic auratis volitans argentem an-
fer
forticihm , GaUos in limine adeffe c&-
nebat*
Unde Mardalis adulatorie , ( ut folet } in
Apophoretis kmmate Anfer :
Hac fervavit avk Tarpeji Templa To-
nantis.
Miraris ? nondumfecerat illaDm.( Domitianus fcilicet , poftremus Capitolii
reftaurator , quem idem fcriptor DominumDeumqne alibi fic fa?pe nominat ) Et Sol-
lius Sidonius eleganter Romam alloquens 3
in Panegyrico Majorani
:
Tum quoque totam aciem Senonum dux
garrulus anfer
Nunciat , & veftrum yigilat fwe milite
Fatum.
Lucretius quocjue nofter, quem primono-
minatum oportuit,
Komulidarum Arcis Servam candidus
anfer.
Quam ob cauflam facr# £121 volucri alimen-
&
284 Justi RycquIta publice * decreta funt , aliique honores
adfignati , quos fuo loco proferam.
C A P U T XXIIX.
sJMilitaria am^paQ, Torques. Si-
gna, aliaque infignia hofii detra*
£faj& arma omnis generis:qaibus
in re trepidd nonnunquam ufi.
Tropasa Aurea C. Flaminl &MarL ab hoc capira etiam Pro-
fcriptorum Jovi oblata: quemad-
moduma Trincipibus aliis Armaconjuratorurrio Tropertius exfiii*
catus.
Signis Imaginibufque variis Militaria Do-na fuccedant, qua* Jovi Capitolino Duccs
Homani Yi£iores tanquam vi&oria? omnis
audlori atque arbitro , contulere. Ita L.
^milius CoL de Gallis tritimphans (tefle
Polybio ) iv KuTnlcdKiov oKoc^(n reut n <n\-
pwate [ACQViaKQif. 2 idertj Capitolium
fi-
1 CiceroproRofrio.Piiit.in Quaefi
% Aoy, i?og. /8.
De Cafttol. RomanoComm. 2 8£fignti eorum & Torquibus ornavit. Quid fint
autem ol fjLcwloMoi idem fcriptor explicatdi-
ferte , verbis ibi /ubjun&is : Ti<n J\f |$*
rfi^Ko^ 0! TahdrcM. Torque$fciluetfivear~
tnilU quibus & coUum & brachia circa manus
GaUi revincirent. 1 ita M. Claudius Marcel-
lus (apud Livium) Torquem aureum tHAgni
ponderu de puda^ Bojorum & Infubrum Jviin Capitolio dkaffe legitur. Et L. Martius ,
Scipionum in Hifpania ultor , clypeum au-~
reum , vel argenteum > cum efjigie Barchini
Afdrubalis Capitolio dediiTe. quod alibi dixn
nius. & D. Auguftus auftoritate Horatii
:
—— Signa noftro reftituit Joviy
Birepta Partborum fuperbis
Toftibus.
1 Quod fortaffe de fignis Craffianarum legio-
nurn recuperatis , & in Templo Martis III-
toris Capitolini repofitis commodius inter-*
pretari poffis. Nec Duces modo ipfi Trium-'
phantes, verum etiam milites videntur ali-
quid e bello raptum in Templis pofuiflej
id enim dicere videtur Lucanus , ubi Scx*
vam fortkffimum Csefarianum adloquifuroc-
cifum : 3
1 Lib. 33. 2. Videinfracap. 3$.]
3 Lib. 6. & . , 1
2,86 Justi RycqjiINon tu beUorumJpoliis ornare Tonantis
Templapotes , non tu ktis ululare Trium-
phis
Infelix.
& Tertullianus noftcr * Iibro de Refurredh
Carnis : Gladius fuus bene de bello cruenttts >
& melior bomicida , laudem fuam confecra*
tione penfabit. Inde varietas illa hujufmodi
Donorum nata , quam a Virgilio fupra Cap.
xv. & imitatore ejus Silliolicetadumbratam
cernere. 1 cujus hxc verba funt
:
In foribus facris 5 primoque in limine
Templiy
Captivi curm belli decm , armaque ra-
puBellantum Dueibus * ftvtque in Marte
fecures *
Terfop clypei > & fervantia tela cruo*
rem
Clauflraqne prtarum pendenu
Idem & Emeriti Milites faciebant 5 qua-
fi Diis ob rem bene geftam gratias a&u-
ri ; ut jam tantum non armamentari3 spfa
Templa eflent. Qua? confuetndo ad priva-
tarum etiam domaum poftes atque atriapaul-
latim tranfiit , ut viri do$i plures jam ante
rie obfervarunt» Hinc etiam £a£lum utdu.
biis
^DeCapitol. Romano Comm. 287
biis R # p. temporibus arma ifta convelle-
rentur, & juventuti in nailitia? ufum diftri-
buerentur, habito dile&u. Valerium Maxi-mum audi id aflerentern lib. vii. cap% UeNeceffitate : Canmnfts ( inquit ) clades adet
urbem noftram vehememer onfniit , nt yiH
Junii opera , Diftatura Remp. admhiftran-
tiSyJpolia boftium> affixa Tmplu , Deorumnummi eonfecrata , inftrumenxa mihtia futu-
ra conyeUerentur , ac pr&textati pueri arm&induerent. E6 refpexit haud dubie grandis
ille ( fi quis) Poeta Statius m iif. amoe»
niflima? Thebaidos;
Tantrn in attonitos cecidit Deus : artna
paternis
Poftibus , &fxos Superutn adpenetralm
currus
Vellere amor.
& lib. xi i # ejufdem :
——• Vatriis modo fixa levellunt
Arma Dtis, clypeifaue ohducunt peliori
frattis.
Id fecifle Lucanus Ariminenfes etiam fcribif^
Csefare vi armata illis adpropinquante. 1
Diripiunt facru affixa Penatihm arma
Qua pax longa dabat. nuda jam mttfluentes
x Lib. 1.
288 Justi RycqiiIInvadunt clypeos , curvataque cujpide
pila :
Et fcabros nigra morfu rubiginis enfes¥
Eum Ritum arma facrandi in periculo fuo
etiam Principcs tenuerunt. videlicet ut en-
fem aut pugionem , quo petitieflent, Diis of-
ferrent. fic Nero ab conjuratione Pifoniana li-
beratus eumpugionem , quem Sc^vinus Tem-plo Salutis in Etruria,five (utalii tradide-^
runt) Fortunse 1 Ferentana* detraxerat, apud
Capitolimn facravit f infcripfitque jovi vin-
dici. 2 fic Caligula antea ttcs gladios , in
necemfuam pr&yaratos , marti ultori^-dito elogio confuraverat. 3 8c A. poftea Vi-
tellius pugionem , quo fe Otbo occiderat , in
Agrippinenfem Coloniam mifit Marti dcdican-
dum. Longe tamen iftornrn fuperftitionern
immanitas vicit C. Marii , cjui ( tefte 4 Oro-fio ) capita profcriptorum adbuc fanguinc
fluentia Capitolio obtulit , & conviviis ,
ad oculorum quafi fatuiritatem , fpe&anda
ingellit. s Necjue hoc facere vir ifte erubuit
in eo loco , cjui pr^clara illa Trop#a fua
Aurea de Cimbris atque Jugurtha paullo
ante receperat 3 nobiliflimas etiam Statuas
quam-
i Tac. Ann.i)-.
7 Suet. Vitell.
Lib. j.cap. 18.
2 Sueton. Calig. Dio Iib, 49.'
5 Plutarch. in Cccfare,
*Be Capitol. Romano Comm. 1 89
cjuamplures fibi dedicatas haberet. qux afe
inimico ejus atque xmulo L. Sulla dqe€ha 9
in /£dilita>e fua Ca?f. Julium , rr^gnificen-
tia incomparabili 1, noftu ferunt reftituifte ;
non fine gravi Q. Catuli & optimarum
omoium indignafione. Memin ; t horum C-Marii monimentorum Sext, Propcrtins* in
Elegeja de Cleoparra
:
Foedaque Tarpejo conopaa unlerefaxoy
Jura dare statuas inter & arma- marI.
Arma enim rpSfc vocantur a Poeta, quod
variii armorum mifcella Tropceorum moles
conftrueretur. ut pra?ter alios mulros Virgi-
iius oftendit initio xi* yEneid. cum St**tio
Papinio, fub finem 11. Thebaidos; &no«biiia illa Tropara Mariana teftantur de Cirn-
bris Teutonifque kpidea , quar a CafteJlo
Aquarurn ( ubi quondam conftiterant ) ia
fuggeftum Capitclinum S. P. Q^R. trans-
feiri nuper juflir. ut Antiquorum aurcoium
memoriam > quanquam in diffimili ma feiia
civibus hofpitibufque renovaret. Unus prx-
ter Marium C. Ftaminius Cof. ( tefte Ju-
lio Floro) cum de 2 Romanorum militum
pra?da Marti fuo Torquem Galli vovitfent,
N ic
i Ibidem & Sueton. CxC, c. i rj
z Lih, 2.C.4. 1
zyo Justi RyccluIde ToYquibm eorum aureum Trepozum jovi
romano erexijfe legicur. Ita bis otnnino
(quod obfervaverim ) ex devi&a Tranfal-
pina gente Aureorum Trop^orutn orna-
rnenta Capitoliura reeepit.
C A P U T XXIX.
Tabulse etiam piclse in Capitolii
ornatu. e£fere TriumphaleSj aut
ab hoftibtis captte. L* MummlTabula Achahtij & CM. Fulvlprteda Ambracienfis. CHos Tem-pla pingendi in Italid & Gr<e-
cid antiquijjimus : idque fere bel~
lorum monimentis. Roma publi-
ca multa fic etiamornata. mmXnAthenienfum. Tituli Vi&oria-
rum pifiuris adjunEii Satur-
nio verfu. Similes e Livio aliif
que Tituli aUati. Tabulae Hono-rum ad pedes Jovis depoftt£ j
mreis literis confcripta. Anna*ks Maximi.
*De Cdpitol. Romano Qomm. 29 r
In Donis Militaribus & Tabular pi&ura-
rum erant ;cjua: vel ex hoftili loco ca-
ptce , vel a Triumphalibus vins pofitse , Cmpitolium exornabant. C. Plinius lib. xxxv.
c xv. X. Scipio Tabulam VtUoria fu<t AfxatU
c& in Capitolio pofuit. & ejufdem Jibri c. x:
Vatrhafiw Epheft natus pivxit , pf&ter alifi
multa, thesea , qm%cin<t mCapttoliofuiti
& navarchum thoracatum % illos ( opinor )
ex prasda aliqua tranfmarinsUrbis. Namin poteftate erat eorum , quorum aufpiciis
bellum gerebatur , ex deviSis popuiis figna
eorum , ftatuas , pidurafque, etiarn in Tem-plis confecratas , atiferre. Definebant enim
religiofa effe , aut facra : meritoque ad fi~
fcum redigi poterant. ut a L C. tH 1 diligen-
ter efl: obiervatum. Unde acerbus ille acu-
leus M. Tulll lib. iv. in Verrem , deTa-bulis Minervse Syracufan^ , quas MarcclliiM
(inquit) hoflem fervaviffe : Vcrren, Prato*
rem P. K. diripuijfe. Primus Iegicar L. Mum-mius , vir alias minime comls , Anftid^e
Tabulam , €x vi<5toria Admci , m Coreris Delubro Rom# pcaiiflr*. Poft hanc
(inter alios viciores } M. I ulvius Cof cx
Ambracia, Regia Py rhi , 3 quicquid figno-
runi
1 AdTit. DD.dejureFifci.2. Plin.hb. 35.C.4. 3 L1v.lib.3S.
2 9 2 J tl S T I R Y C QU I
rum aut Tabularum eflet, Romam ad Trium-
phum domumqne fuam exornandatn tranf-
rniiifle : quamobrem magna illi apud cives
iiios invidia conflata efL Moris autem fuif-
fe hujufmodi piciuris etiam in Italia Tem-plorum parietes con veftire , Poematium an-
tiquiffimum oftendit, qucd in Templo Ar-
dea? legifle & exfcripfifle fe Plinius fate-
tur :*
Dignis digna loca pi&uris condecoravit
KEGlNAE JUNONlS, SUPREMI CON-jugis» Templum
marcus hiiDius-ElotM , /Etoiiaomin-
dm^Quem nimc , & poft femper, ob artcm
hiXnc ardea laudat.
8z cpx de Fabio Pi<5iore idem fcriptor ad«
fert dicti libri cap. iv, Princeps ejm cogno-
minis (inquit ) ipfe AEdeni Salutti pinxit an-
no V. C. ccccl. qtu piciura duravit adno-
fcram memoriam , dtde claudI principaiu
exufta. idemque 2. Plinius cum Paufania in-
numerabiiia adfert exempla Templorum Ro-rax atque Graecia? venuftiffimis piduris ra-
diantium. Vldmx autem \\\x Martiafes po-
tiffimiim erant, id eft, rerum prcedare in
bel-
r IbiJ. cap- ro.
4 ToroliMi&o.
*De Capitol. Rommio Comm. 29 5
bellogeftarum. SicL. Scipio viftoria? (cjuam
diximus) Tabulam in Capitolio pofuit. i fic
Agathocles Siculorum Rex equeftrem iuani
pugnam , in AEde Minervse Syracufanar ,
cju# in infula. fic Sempronius ?- Gnicchus
(is qui Sardiniam fubegit) Sardinia? Jnfulx
formam , & in ea fimulacra pugnarum pi-
6ia in a?de Matris Matuta?. Ad eam con-
fuetudinem omnino refpexit Tydeus apud
Statium Minerv# Templum voturus
:
Ueic ego majorum pugnas > vultufque tre-
mendos
Magnanimum effingam Regum > figamque
fuperbis
Arma Tholis. '
& princeps vates in principe AEneidos fuse li-
bro. ubi de Templo Carthaginienfi ab AEneaconfpedo :
videt lliacas ex ordine pugnas :
Bellaqne jam fama totum vulgata per
crbem;
Atridas Vriamumque , & farum am-bobus Acbillem.
Nec in TempJis modoRom^, /ed in fo-
ro , Roftris , Porticibus , curia , aut alio
cjuovis publico monimento ex Tabukecon-ftfc
1 Cic. lib. 4. in Verrcm,.
2. Liv.lib. 41.
294 J U S T 1 R Y C Q^U I
ftituta?. Ut * Pinacothecas taceamus , queis
lautiores cives villas & domos fuas etiam
privatim exornabant. In Porticibus vero
hujufmodi vi£ioriarum fimulacra ponere >.
Athenienfium inventum fuifle quidam pa-
tant^ qui vi$oriam fuam contra Perfas &
Medos publice depinxiffent in Porticu , quxa varietate pi&uras * xvuil\ii , alioque no-inine , aut ^<n^««7«@* appeHata. Ta-lem fijifle Linterni fingit Silius % quam An-^ibal Campania* vi&or non fine bile fpe-
&arit i quae P. R. de Carthaginienfibus vifto-
ms contineret. Talis etiam in Urbe erat
3 Septimiana ( quam de Patris nomine Ca-
racalla vocari juffic ) cpz gefta Septimii o-
eama, & Triumphos, & bella. ne plures
recenfendo extra oleas noftras nimium abea-
nius. Addebantur & piduris alia? Tabute
fubinde , qux literis grandibus indicem ex-
plicarent , rerum a Ducibus P. R. ftrenue
geftarum. 4 Nam Gracchana Tabula (quam
diximus ) ad sedeni Matutaj pofita > talem
indicem habuit:
i Plin. ibid. Capitolim in Maximin,2. Cornel. Ncpos Miltiade. Laertius Zenone..
Siudis.
3 Spartian. in Caracalia*
4 Liv.lib. 41 o
jDe Cafitol. Romano Comm. 2 95ti* sempronI. gracchi. COS^ iax-
PERIO. AUSPICIOQUE
1EGIO. EXERCITUSQ^. P. R. SARDI-NIAM. SUBEGIT
1N. EA. PROVINCIA. HOSTIUM. CAE~SA AUT. CAPTA
SUPRA. LXXX, MILLIA, RE. PUB-LS-
CA FELICISS.
GESTA. ATQUE, LIEERATI5» 1 ,i»(l,„»
VECTIGALIB.
RESTITUT l 5. EXERCITUM. SALVUMATQUE
INCOLUMEM. PLENISSUMUM, PRAE-DA. DOMUM
REPORTAVIT. ITERUM.TRIUMPHANSIN. URBEM
ROMAM, REDIIT
CujUS. REI.ERGO. HANC. TAB.DONUMJOVI. D.
Ese Tabula* Tituli Viftoria vocabantur, in
Capitolio petisfimum pofiti. Attilius For»
tunatianus, ubi de Saturoiis verlibus : Apud
ttoftros in Tabulis antiquis , quas Triumphatu-
ri Duces in Capitolio figebant , Vittork ftm
Titulum y Saturmis verftbw profequebantur. ta-
lia rcperi exempla ex Regilli Tabulav
N 4/ DUEB-
1 Videtur aliquid deefle.
2$6 Just i Rycq^uIDUELLO. MAGNO. DIRIMENDO. RE-
GIBUS.
& infra , in Acill Glabrionis Tabula :
FUNDIT. FUGAT., PROSTERNIT. MA-XIMAS. LEGIONES.
IJemque fcriptor alio loco, de eodem ver-
fu ; Hic verfus obfcurm quibufdam videtur , qu'u
faftm, & fine cura, eo homines utebantUf ,
maxime tamen Triumpbaturi in Captolio Ta»hilashujufmodi verfibm incidebam :
summ^s. opes. qui. regum. RegiasREFREGlT
:
Similia his funt quce ex Donatiano Gram-matico adfemntur a CL. V, Petro Ciacco-
mo > m eriiditisfimo ad Columnam Duiliam
Rofiratam Commentario.Snturnius autem ver-
fus (ut Tnzfc^yw hoc dicam ) is eft cui
prifca apud Latinos dtas tanquam Itafo &in~
d\nen& Satumio nomen dedit. quorum tamen
errorem Marius 1 Vi&orinus redarguit ui^
de metris, Grxcis enim fcriptoribus qua Tra-
gicis , qua Comicis , ^que oftendit prius fuif-
fe ufurpatum. conftabatis plerumque pedibus
fex, & femipede , tribus Jambis videlicet curn
Syllaba & tribus Troch^is : qualis eft ifte,
Dabunt malum Metelli Ndvio ?oeu. 2
Quan^
i Et Terenrianus Maurus jubidebocverfu.
% Vi&orin. ibidenh
7)e CaptoL Romatio Comm. 297Quanquam antiqui non femper eam legem
obfervaverint;fedpr&terquam quoddpirijfimos
fecertinty etiam alios longos , alios breviores
infemerunt. quorum exempla apud Gram-maticos Jicebit reperire, & praecipue apud
fuaviflimae difficultatis artificem Terentia-
num, opufculo deMetris. AEmilii Regilli
Triumphalis in Gapitolio Tabulae(cujus
Fortunatianus meminitjapud Livium exem-
plurn adhuc fuperat, truncum , mutilum
,
& varie a librariis corruptum. quale tamen
cunque eft non pigebit adjicere
:
* DUELI.O.MAGNO. REGIBUS. DIRIMEN-DO
CAPUT. 1 SUBIGENDIS. PATRANDAEPACIS
HAC. PUGNA. EXEUNTI* L. AEMH-IO.M. AEMiLl.
N 5 E.
* Multi tetigerimt hanc AEmiliani tiruli formu-.Jarn. 5ed nemo quod fciam edidit veiut djgeftam mverficulos, ut fa&um ertab Rycquio. Quod ut-cunqueillicerTerit , eqmdem lectores debet offcnde*reverficulusquartus, incipiensab vccef ?7:0, quamab fuo genitivo AEmili detra&amnon tolerarefcip-
feAEmiJius. Miror nullam dehis verfibus vocemeditam abnoftro.
1 Emcndat Sispn. Cafiendu > jubigendh ^atranda.
JUSTI RY C QJllI
f. AUSPICIO. IMPERIO.FELICITATEDUCTUQ^EIUS
INTER. EPHESUM» 1 CAMOCHUMQ»INSPECTANTE
COS. IPSO. ANTIOCHO, EXCERCITU,OMNI. EQU.ITATU
ELEPHANTISQ^CLASSIS. REGIS. AN-TIOCHI. 2.ANTEA
SIC. VICTA. FUSA. CONTUSA. FUGA-TAQ^IST
lEIQ^EO. DIE.NAVES. LONCAE. CUMOMNIB, SOCIIS
€ APTAE. XXI X. 3 £A. PllGNA. PUGNA-1A. REX
ANTIOCHUS. R^GNUMQi EUIS . . »
XIUS.REI. ERGO. AEDEM. LARLB.PER-
MARINIS. VOYIT.
Trinmphum autem Navalemegit L.AEmi-iiusRegillus Praet. de Antiocho, anno V.C. dlxi v. ( fecundum Faftos Capitolinos)
ad KaJ. Februarias eamque AEdem lx. 4 po-mi K?em ' $a$%m Chimnque. 2. Idem : Jn^e diem,
x 1 KaLJa nu a.\ 3 . A 1 x 1
1
. 4. L i v , 3 7
.
De CapitoL Romano Comm. jt)f
ftea annis M. AEmilius Cenf. dedicavitv
Alii autem Tituli , five Tabul* , quarum
Fortunatianus meminit r ut M\ Acilii
Glabrionis , qui uno ante Regillum anno
de codem hofte triumphaverat; cseterorum-
cjue Ducum, vetuftate temporum planiffi-
me perierunt. autem illefuperio-
ri mos , atque adeo heic non omittendus,
decretos Principibas honores in Tabulas aut
columnas referre , & publice alibi > vel in
Capitolio , proponere. Eo focit teftimo-
nium Ennl de Africano , apud * Trebellium r
Quantam Staiuam faciet P. R. quantam co-
lumnam qu& res ttias gcjlas loquatur ! quemhonorem ftatuis antiquiorem Plinius adfir-
mat lib. xxxiui. c. v. Exernplum eft in
Dione Caffio, ubi de S. C-tis in honoremC^faris poihx xoh&yjKo7$ fa£t\s 2 : jyecora h<zc
in argentets columnis liteiis aurejs perfcripfe-
rtint , & fub pedibus Jovis Capitolini celloca-
verunt. Ritum iftum iitter s aureis feribendr
Tacitus etiam tangitin iv Annali : Atque
Baterimcum cjus diei 84 C. ra (de Tiberiiho-
noribus) aureu litteris fgenda in Curia cen-
fuiffet , dendiculo fuit : & Sidonius Apollina-
ris 1. Epiftolar in fine : Dignum Poemaquocl
peyennandum apicibus auratis juJieTabula Ro-
N 6 ffra-
1 IaClaudiov a Lib.44»
330 Justi RycquIftralvs dctiperet, aut etiam Capitolina. nifi ad
confuetudinem alteram ducere hoc malimus
,
ejua vidoris in Mufica commifione car-
mina fimili magnificentia Jovi dicabantur.
ut fuo i loco dicemus. SimiJes Tabulse iftis
erant Annales Maximi. de queis Macrobius
1 1 2 Saturnalior. Pontificibm ( inquit
)
fermiffa eft poteftasmemoriam rerum geftarum
in Tabulas eonferendi , & hos Annales appeU
lant equidem Maximos , quaft a Pontijicibiis
Maxx.faftos. ZJnde ex perfona AEnc£ ait( Vir~
plim
)
Et yatet Annales noftrorum audirc lal&*
rum.
Syntag. 1 1. z Cap. 2
*De Captol. Romano Comm. 3o
i
C A P U T XXX.
^De Tabulis sencis aliquid interpo*
Jitum j quarum magnm in Ca-pitolio numerus. (JUos eas in
Curid aut Templis ponendi:tan~
dem in AErario. Tabularium
,
Capitolinum, Palatinum, alia-
que 5P. R. Quid AEra figere aut
refigere. Olim varia Tabularummateria. Earum in Capitoliofe-
ries atque ordo. Exempla dua-
rumprolata. Leges S&cratx qu<e*
Quia Jn Tabulas Capitolinas lncidimus,'
omiflis tantifper Donariis inferamus
etiam illas cpx S. C.t* , Principum Re-fcripta, Piebifcita , Magiftratuum Edicia ,
Leges, Fcedera, PriviJegia & his fimilia aut
agnata continerent. * Quarum Tabularum
oo .00 .00 . qua* una cum nobiliflimo Tem-plo conflagrarunt , reftituenda Vefpafianus
fufcepit ,undicjue veftigatis exeroplaribus,
N 7 Ne~
1 Suct.Vcfpaf.Tac 4- HifL.
£02 JUSTI RyCQ^uINequis exiguum harum numerum & vix
dZtofjLVtj/XQvdjiov fuifle fibi perfuadeat. Qua2
omnes Tabula* num inipfo iummotemplorepofita: > an adjun&o ei Tabulario fervatar
lint haud proclive adeo fit dicere. tabuea-
nl quidem capitolini mcminit Vetus
apud Marlianum Infcriptio, in qua legimus
Q> LUT ATIUM4, Q: F. Q. N. CATULUM. COS.
SMBSTRUCTIONEM ET. TABULARIUM. DE.,
SUO. FACIENDUM. COEKAVISSE. Nifi for-
te ftultividi exfcriptores ifti fuerint, &protabulato Tabularium fuppofufcrint , qua*
lufpicio nobis incidit. Fundus tamen vul-
gatx le&ioni Polybius qui Jib. Hiftor. 11.* vetuftiflimum Romanorum & Carthagi-
nienfium Foedus ad fua ufque tempora man-fifle fcribit o? %jXhxu[jLot,<n > r A/#
w Kamrwhw h> tw t dyoggtvcpicav ntpeja),
Kecepta tamen etiam ab antiquo confuetu-
do promuJgatas jam & in AEneis TabuJis
incifas Leges ad Deorum Templa (ubicu-
ftodiendce reponerentur ) deferri. Src inve-
nimus apud Livinm 1 L. Valerio & M. Ho-tatio Cojf. inftitutum ut S. C^in AEdemCe-leris ad AEdtles Vleb. deferrentur, qu<z aniek
arbitrio Cojf, fupprimebanm vitiabanturque.
Sia
* V-oluir. 11 1.
K* Lib. 3. 8c Sery. ih 4. A£n.
T>e Cafttol. Romano Comm. 30$
Sic apud eumdem Scriptorem z Legem lci-
liam de Jure Populi & Tribunicia? Potefta-
tis , aliafque Sacratas Leges apud Dianaj in
Aventino fuifle repofitas. Qua? fint autem
Sacrata Leges Feftus Pompejus explicavit hac
ratione : Quia illis fanBum erat ut fi quu ad~
verfm eas fecijfet , facer alicui Deorum effet
cnmfamtlta pecuniaque. De Fcederibus etiam
conftitutum quo fanftiora & religiofiora efc
fent , ut in Capitolio aliifque Templis fer-
varentur : exemplo tamen iis ( ad quos per-
tinerent ) tranfmiflb. quod e Livio difci-
mus lib. xxvi 1. his verbis : B&c convenerunt :
confcriptaque biennto pbfi Olympi* ab AEt$lif 9
in Capitolio ab Romanis > ut tejiata facratis
monimentu effent , funt pofita. Et e SS. Lit-
teris lib. 1. Machab. c.vin. 2 Hoc refcri-
ptum efi quod refcripferunt in Tabulis atrek i
mifentnt in Jerufalem ut effet apud eos ibi
memorialeVacis & Societatis. Jofephus quo-
que de Fcederibus cum fua genre initis
fcriptoque confignatis lib. xiv. Antiquit.c.
xvi. quorum exempla ait bin r£ Kct7rerco-
KcZsii hf io?g vccoTg fuifle confecrata. 3 Fce-
dus item antiquifiimum P. R. cum Latinis
Dio-
1 Ibidem,
fc Vide etiam ibid. c 14. §• DionjgE Hal. lib, 4>
304 Justi RycqjiXDionysl setate in Capitolio vifebatur colu~
mna? #nea? Gra?cis * infculptum litteris. In
Curia etiam & Roftris monimenta iftiuf-
niodi fpe&ata fidem facit Annalium fcriptpr
1 in Adis Tiberl : Atque Hatetius cum e)m
diei S. C.ta figenda Aureis Litteris in Curia
cenfmffet , deridiculo fuit. Et M. TuIIius in
Oratione pro Balbo : Cum Latinis omnibus
iclum Tosdus Sp. Cafio , Pofiumio Gemino
Coff. quis ignorat ? quod quidem nuper in cg-
lumna &ne* meminimus pofi Rofira incifum
& perfcriptumfuiffe. 2 Quimos videturdein-
de omiffus > & ad Pra?fe<3:os AErarii o-
mnis Tabularum Publicarum cura tranflataj
nifi quod Pr^rogativa fua & vetus confue-
tudo Jovi Capitolino fubinde reliftajquafi
loci iftius fanitimonia ac religio plurimum
au&oritatis Tabulisipfis conferret. Unde&Numen quoddam habere credita* , fideUra-
nise Tulliana?, in I. de Divinat,
Tum fpecies ex ars vctus 5 generoftqm
Natta
Concidit , elapfaque vclufio ^umineLEQES.
Qui^
* Sic quantum video . interpretatur Gvxc^y^u-fActriv dpxxix.c7s i7rtyeypx
iu.i.d\n 3 quae exfiant canite 65,
cirati libri.
1 Tac..Ann : 4. 2. Scit. in z< Georg. TacAnn^.j.
%)e Cafitol. Romano Cornrn. 3o $
Quibus equidera in verbis Prodigium Ca-
picolirjgm tangit , de quo ipfemet fepe alibi
:
tum pr#cipue Catilinaria 1 1 1. cum ait :
Memoria tenetis Cotta & T&rquato Coff. com»
plures in Capitolio turres de codo effe percuf-
fas , chn & fimulacra Deorum immortalium
depulfa funt , & Jlatua veterum hominum de~
jecia, & Legum <tra liquefatta. AEnea^igi-
tur omnes Tabul# erant , atque ided
AEra dnhoos lic interdum vocata. Idem Ci-
cero ad Familiar. v ii. ep. 1. Cujus AEra refi-
gere debebamus , ejus etiam cbeirographa de~
fendmus ? Dicebantur autem refgi leges cumabolerentur. Virgilius ex Vario : 1— ftxit Uges pretio, atque refixit ;
Figi, cum promulgarentur. - Ovidius s
——. nec verba minantia fxo
AEre legehantur.
Plautus Trinummo
:
£<e mifera etiam ad panetem funt §x$clavis ferreis.
Quanquam oJim lignea? & eborese etiara
Tabuhe eflent. Unde de x i j . non levis qua>
ftio eft , qua tandem materia in publico
primum fint pofit^. AEneas opinantur fuifle
Diodorus, Dionyfius, Livius. Sboreas M.Tul-
1 6. AEneid. 2 i. Mctam. qnamvis alii alitcr
fcgant.
$o6 Justi RycquITullius in laudata Catilinaria. Rohoreas five
ligneas Pomponius de origine Juris. * nift
mendum ibi fit , & pro rohorea > ebore*
legendum fit. quod Criticis quibufdam eft
vifum. fed totam eam <$ivmv erudite atque
eleganter olim tra£hvit eruditiffimus Bro-
dseus lib. iv. Mifcellaneorum c. xii. cujus
fcrinia non compilo. Diftinguebantur hu-
jufmodi Tabula: itx Capitotio ehara£terum
cjuorundam notis, paginarum numeris , &loculorum diverfitate ; vitandse fcilicet in tan-
to numero , confufioni. Oftendit monimen-tum vetus Aquilese, ad exemplar Capitolina*
Tabula: defcriptum , quod a Fulvio Urfi-
no communicatum fibi Lipfius olim in Ta-cito vulgavit;nos fide Lipsliterum adfcri-
bemus
:
IMP. CAESAR. VES?ASIANUS. AUG;
PONT. MAX.
tr. poj. ii. imp. vi. pp. coss. iii. des;
IIU.
VETERANIS. QUI. MXLITAVERUNT. IN
CLASSE
RA-* Hanc triplicemad tabulas materiam quum ex ip-
fisantiquis fcriptoribus producat Rycquius, fanein-
eptit Alex. Donatus fic cavillans lib. 1 1. cap. 9. Ta-bulasRiqmx antiquiore tetate ligneas y j>oftea facit ebo--
reas. certiusreor fuijfe areas. Nibil desetatibus apudRycqiiium : qui sereas optime novit*
DeCapitoLRommoComm. go?RAVENATE. SVB. SEX. HJCILIO. JBASSO.
QUI
SENA. ET. VICENA, STIPENDIA. AUTPLURA
MERVERUNT. ET. SUNT. DEDUCTL lN,
PANNO-
NIAM. QJJORUM* JtfOMlHA. SUBSC&IPTA»
SUNT1 IPSIS. LIBERIS* POSTERISQJJE. EORUM»
CIVITATEM
DEDIT. ET. CONNUBIUM. CUM* UXQ-RIB US. QJJAS
TUNC. HABUISSENT. CUM* EST. CWLTAS, h
PATA, AUT. Sioyi. CAELIBES, ESSENT,
CUMIIS. QIJAS. POSTEA. DUXISSENT. DUI&
TAXAT
SINGUH. SINGULAS. NQN, APRiL CAE-
SARE
AUG. DGMITUNO. CN. PEDIO. CASTOv
COS.
ILA.TQRI» VENETI. F. CENTURIONI. AME»
ZEIO
DESCRIPTUM. ET. RECOGNITUM, EX.
TABULAAENEA. QUAE. EIXA, EST. ROMAE. IN. CAr
piTono ad;
jo8 Justi R Y cquLAD. ARAM. GENTIS. IULIAE. DEFORAS.
PODIO
5INISTERIORE. TAB. T. PAG. II. LOC*
XXXXIIII.
Adfcribemus & Gra?cum S. C. breviufcu-
lum e Jdfepho : quo Anticjuitatis iJJius Ve-nerandx ex Utriufcjue Linguse vetuftis
TabuJis , in Capitolio olim tixis , recens
aliquod juvyfAQavvov LecSori noftro repr^-
fentetur. Ait igitur Jofephus de Csefare :
£?TZT£g7rtf $e qcjjj TfKowcS ru ttdc1&$&
dvaepicrty rei^j , TcwihjJ o]tvozi$uc*) tw>
%&t&* tppt7r1o cTe g'71 Uo^7mU kx&QxKqv-
• KStt hn$ki{ \sGrxTvig eig PJ-
gxluu , xvxypx^om hv tw K#7re7wA/w. ^ <tb ^s-
¥0(a5^ov \jpm GvyKMTX ioypx tStov iiv
ypQ7&v
:
AETKIOC OTAAEPIOC. AETKIOTTlOC.SPATHroG
ZTNEBOTAETCATO. TH. STrKAH-TO EIAOIC
AEKEMBPIAI \ EN. Tfl. THC. OMO-NOIAJ. NA&
FPA^OMENQ,m AOTMATl. IIAPH-
CAN. AEAETK I O C.KMK2NIOC. AETKIOT
TIOC. KAI
^DeCaptol.RomanoComm. 309riAniPlOC. KTPlNAC #nEPI.<ftN»AAE*
SANAPOCIACONOC.KAI. AAESANAPOC. A&-
PO0EOT. IOT-
AALQN OPECBETTAI. ANAPEC, AJTA-
@Ol. KAI
2TMMAX0I. AIEAEXGHCAN^ ANA«NEOTMENOI
tac riPOTriHPrMENAC. npoc. va*MAIOTC
XAPITAC. KAI. THN. $IAAHN. KAI
ACniAAXPTCHN. 2TMB0A0N XHC. £TM-
MAXIACTENOMENHN. ANHNErKAN. AHOXPTC&N
MTPIAAftN. nENTE.- KAI. TPAM-MATA
ATTOIC. h-i&can. aoghnai*npoc. TE
tac. attonomotmenac. no-AEIC. KAI. nPOC
BACIAEIC. TnEP. TOT. THN. TE#'
XnPANATTX2N. KAL TOTCJ AIMENAC
AAEIACTTrXANEIN KAI.MHAENA. AAI-
KEICTAIEAO
%io Justi R y c qjiI
EAOSE. AE. STN0ECTAI. $1-
AIAN.KAI. XaFITACJIPOC. ATTOTC. KAI. ocnN.
EAEHCTHCAN. * TTXEINTATTA. ATTOIC. HAPACXEiN.
KAI. THN. KOMICTEICAN. ACHlAA. IIPOCAE-
SECTAITATTA. EriNETO. £ffl< TPKA-
NOT. APXiEPEOCKAI,E©NAPXOT.ETdTC.ENNA~
TOT. MKNOCHANEMOT
Erant & privata Cxfarum Tabularia > five
Palatina , quorum Veteres infcripti-
ones mentionem faciunt , & Byginus Aug.
Cxf* (ni fallor) Libetfus in libello ,- deLi*
tnitibus conftituendu > hls v&hk : Libros aris
& Typum totim pertiu i Unm defcriptum fe-
cundum faas terminationes y ajfcriptu 2fini-
lm y Tabulario CafaxJs inferemus. paullo etiam
infri : ti quidquid aliud ad inhumentum
menforium pertincbitj nonfolum Colonia> fed
& Tabularmm Cafaris , mam conditoru fub-
fmftum
* Re&e JofephussA^£>v.i Al Untem z Kl.affinilut.
T>e CafitoL Romano Comm. 3 1
1
fcriptum babere debet. 1 Erant Sc Tabularia
alia publica ad Atrium Libertatis , & ad
adern Nymphamm, in queis rerum mino-
rum tabella? » five A(3a publtea , contine*
rentur» fed cjuia ifta? fermonis ca^oKo^ infti-
tutum noftrum retardant, le&oribuftjueta:-
db fepe funt & molefticg ; in Capitoliura
revertemur.
C a p u t XXXLCoronae Aurex Capitolina mult£& magniponderis : Mos & caujfa
eas dicandi. Ducum quorundamheic ojlentatio. 'Petillius de Co~
rond fubreptd pojlulatus. Cii*
ftodes Capitolii , S> Tutellx ejus
Redemptores. Diadema Cafarisin Capitolium mijfum. Ridicula
Marliani negligentia.
Ducum Triumphantium munus Cmn&etiam Aurea erant , -egregium JoviaV*-
i LiV. lib. 43. Cic. pro Milone. Lipf. ad An. 5.;
Taciri.
li% Justi RycquIfWpk : aut Populorum Regumque , P.
cv[*[a,&%1<w fibi ifta ratione gratulantium.
Harum quas in Capitolio magnificentia ac
multitudo fuerit ; vel ex iis, cjuas fuperui-
tibus in libris Livius. recenfet , alicjuam li-
cebit ^flimationem facere. Marlianus 6 tv-
rpAa? o^yosy &fecutis eum Rofinus , uuius
tantum aut alterius inibi meminerunt. ego
ex Livio iftas fubnotabam , pefterioris nsa-
xime generis ; Quas dehinc otrdine tempo-
rum obfervato , lancjuam ex Nomenclato-
i*e, recitabo.
iPrimi (tjuod fciam) Legati Latinorum ,
foedere cum Romanis circa annum v. c*
ccl i x. inito , donum Jo vi Coronam anream
xniferunt. quo anno Rex Tarquinius , Ca-
pitolii conditor , Cumis extremum diern
obiifle crfcditur.
2. Anno poft eam conditam cccvi. fta-
tim a feceflii plebis in montem facrum , iidem
Latini cpm Hernicis, concordiam P. R. gra-
SuJati, aliam ^ttgjcrunt.
3 Anno v. c. ccccxii. ciim de Samni-
tibus Triumphatum efTet; Carthaginienfes
Legati gratulatum miili, cum Coronseau-
rea? dono xxy. P. cjuas in cadla Jovis pone-
retur.
Quar:
i Liv.Iib. 2. 2 Lib. 3. 3 Lib /,
*De Captol. Romano Comm. 3 1
3
1 Quarto vero & tecimo belli Punici ,
Legati Saguntini cum alia Corona , incertj
ponderis , Jovi item dedicanda.
2 Anno v. c. idlvii. Legati ab Reg<s
Attalo venerunt cum Corona cclxvi. P*
five (utalii librihabent) cclvi.
Paucis interjedis annis ; alia a RegePhiJlippo Jovi mifla ^ c. P. & ab Alabandenfi-
bus altera * dimidio minor.
Eodem tempore Lampfacem 4lxxx, PjCoronam donaverunt , & Pamphyliorutn
Legatialiam exviginti millibus Philippaeo-
rum fa&am. quatn iis Senatm in Q&pitolio p$-
nere , &apud eam factificare permiftt. * HzcPopulorum aut Principum externorum mu-nera. nec illarum minor numerus , quas Du-ces Romani Triumphantes Deorum Regi
pofuerunt ; etfi Scriptorum iis recenfendis di-
ligentiam interdum defiderem*
4Mamercus AEmilius Diftator traditur
Fidenatibus, Falifcis , & Vejentibus devi-
&is y coronam auream Libra pondo ex pecu-
O nia
1 Lib.28. 2 Lib. 32..
$ Anno. V-C d lxix. iv. lib. 36. ^Lib-H»Immo lib. 45. c?p.6.
* Hsec narrat fane LiviusxLir. 14. Sedcuriracontrahanrur > ut fenatus ilicatur permifi ffe eisj uc
apud ccronamiflam facrifkent> non liquet.
5 Liv.Jib 4.
3f4 Justi RycqjiI
nia publica pofuifie.* prout res P. R. tum
adhuc inopes eranr.
Aliam duarum likarum pondo & Trientvs
T. Quinfiius Di&ator , cum per novemdies totidem ufbes , & decimam Prsenefte
cepiffet. fic enim pretiumejus Trientemter-
tium Vondo, e Cincl Myftagogico, Feftus
interpretatur.
Quod omnes Triumphantes facereetiam
folitosPlinius teftatur , ubi de Coronis : * In-
de natum ( incjult ) ut etiam Triumpbatuw
€Qnferrentur in Templvs dicanda. Ubi de au-
rcfs eum loqui Feftus oftendit in Triumpba-
les Corona : quas temporibus ( ait ) antiquis pto*
pter paupertatem laureas fuijfe , qu& /uo tem-
pore Imperatori Aure<z prdfefrentur: Ut du-
bium non fit quin 8i artificii pr^ftantia, &materia: pretiofitate , ac donantium multi-
tudine, Corona? Capitolina? fummam loco
arftimationem , maximam vero fpe&antibus
admirationem attulerint. Nam ( ut ftiiliei-
dium bauriamus efitula) Triumphouno Sci-
pionis Afiatici , Corona? aurea* ccxliii.
* & aitero Fuivl Flacci , Corona? au-
xqx cxxv. pralata? leguntur. ut Ca^faris Di-
dutoris & aliorum Triumphos taceamus*
o^uas
i Lib. io. c. %z Lip£ Adinir. lib. z. c. 9*
De Captol. Romano Comm. 5 1
5
quas etfi omnes Capitolino Templo illatas
fuifle affirmare conftanter non audeam ; raa-
ximam tamen earum partem non dubitoL
O. M. in Templo Maximo efie confecra-
tam. Adhaec Pii Principes > Vefpafianus
Aug. 1 Coronas ex Cinnamomo > interrafli au-
70 inclufas, in Templis Pacis & Capitolii di-
cavit ; & Probus ,* Coronas aureas > quas fibi
obtulerant omnes Gallia civitates , jovi ovrm
max, dIs > deabus , Senatm manibus > con-secrari voluit. Igitur neceflarium fok
The/auris hujufmodi ab injuria defendendis
cuftodes adnoni , cjuos ^tutellae capi-tolI redemptores appellare videtur Pli-
nius lib. xxxv# c. 11 1. e quorum numeroM. Aufidium ipfe nominat ; & Horatius ,
ip Satyris , Fetillium Capitolinum quemdam $
de Cpioi.a aurea fubrepta fub Auguftopo-
ftulatum. qui tamen a?gre defenfantibusmul*
tis judicio tandem abfolutus eft. Unde du-
ram ejus caujfam Horatius vocat Satyra xv
fed non fine fufpicione criminis deinccps a?ta-
tem egifle oftendunt ifta 3 quse decerpfimus 5
e Satyra iv.— mentio fqua
O 2, De
1 Plin.l.'b. 12. c. 19.* Vopifcus Aurelian.
z Ec aiibi tutjllaues»
316 Justi RycquIDe capitolini furtis injefta pe-
tillI
Te coram fuerit i defendas 9 ut tuus efi
tnos:
Me Capitolinm convittoreufus>amho-
que a wero , caujfaque mea permulta ro-
gatus
lecit , & incolumis Uxor quod vivit in
mhe m
y
Sed tamen admiror quo paflo judicium
illud
Tugerit.
Numifmata vetera argentea * capite xii.hu-
jus Commentarii pofita, cpx una ex par-
te Capitolii , ex altera Aquila: , aut Jo~
vis Capitolini cffigiem expreffam habent,
cum nomine petillius.capito-1 1 n u s. an ad reum iftum pertineant
,
haud proclive adeo fit dicere : tamen co-
gnomentum iftud capitolini fatis often-
dit penes petilliam Gentem plerum-
que Capitolii cuftodelam fuifle. In Veteri
enim Gloflario quod Lovanl M. S. infpe-
$U fic erat : capitolinus , ideft, Capi-
tolio ferviens. Parum autem abefl , quin nec
immerito , nec injuria, fa&um dicam ut Pe-
tilliorum aliquis (etiam innocens-) 1 accufa-
retur,
r LiT. lib, 38. Auftor.dcV. ill VaJ. Max.affi.
*De Cafttol. Romano Cornm. 517
retur , cum iidem ante P. Scipionem Africa-
num,innocentiflimum virum, una cum Nar-
vio Tribuno Pleb* repctundarum acctifaf- *
fent. quem tamen & fua au&oritas , & P.
R. benevolentia laudabiliter abfolvit. Ex ea
confuetudine Coronas in Capitolio deponen-
di fecifle etiam videatur Didrator Ca?far ,
cum Lupercalibus oblatum fibi a M. An-tonio y & Collegiis Sacerdotum ,
1 Rega-le Diadema in Capitolium ftatim mifit 5
refponfo dato : solum jovem romano-rum regem esse. quo modeftifEmo fa-
€to ambiciofiflimi animi impetum pie pru-
denterque apud populum Romanum diflimu-
Jaret.
1 Sueton. Caef. Plutarch. Dio lib. 44,
giS J iisTi Ry c quI
C a p u t XXXIL
Jovi tamquam Regi PurpuraW/V^-t^j & Veftes aliapretiofe.quid
Sandyx in Virgilio & Vopifco.
Donariorum fumtuojitas a *Pla-
tone j Alexandro Severo > & La-Bantio reprehenfa. Lipsl emen-datitmculareje£fa.Epithetoriln&~
ne fere mortuorum ejfe.
Igitur quia juppiter & ~ Yca/uialav sw/-
£?v& , eli- /3#cnA<&V , teftimonio etiam
Horatl:
Regum timendorum in propriosgreges*
Reges in ipfos imperium eft Jovis ;
alia confuetudo nata ut inter Donaria Ca-pitolii facra Vurpura etiam Eegia poneretun
cujus rei darum teftimonium eft in Aure-
liano Vopifci , his verbis : Meminifiis enim
fuiffe in Templo Jovis Opt. Max. Capitolini
pallium breve purpureum lanejlre , ad quod
quum matrona > atque ipfe Aurelianus , jun-
gewit purpuras fuas ?cimrk fpecte decolora-
^De CafitoL Romano Comm. 3 1
9
ri videbantur catera > Divini comparatione ful-
goris. Hqc munus Rex Perfarum ab lndis in-
terioribm fumtum Aureliano dedijfe perbibetura
Erat id palliura Sandyce lndica tinclum.
1 cujus ut pretiofiilimi muricis Virgilius etiam
meminit in Eclogis
:
Sponte fuk Sandyx pafcentes veftist
agnos. 2
& Sidonius in Epithakmio Polemii & Ara-
neola?
:
Ebria non folum Jpirat conchjiia Sanr
dyx.
Quam Sandycem herbam efle putavit inter-
pres Servius a atque inde Sandycinum fieri
colorem. deceptus forte verbis PJinii 3 lib,
xxxv. cap. vi. quifimilem (fed immerito)
fapientiffimo Poetas opinionem attribuit.
Erat enim Sandyx coloris nomen > cujus
compofitionem ex Sandaracha & Rubrica.
Plinius docet laudatc* loco. Unde & cumSandaracha faflitia Vitruvii 4 cjuidam confu-
derunt : qua de re doftiilimos viros Hadria-
num Juniumin Nomenclatore, Dalecharn-
pium in citatum librum Plinii, & Philan-
drum ( fi libet ) Vitruvianum Interpretera
O 3 dif-
1 Vopifc. ibiji
cbampium vide.
4 Lib. 7*c. 12.
2 Eclog. iv.
g20 JUST I R V CQ^lI
difputantes vide. De fuperftitiofo Ritti Ve~ftes Capitolio oflerendi , fic etiam Lam-pridius Alexandro. Dimiffo Senatu Capho-
lium conjcendit , atque inde re divina fafta >
& Tunicis Terfieis in Templo locatis 9 hujuf-
wodi concionem baluit.
Tunicse ift# e pra?da militari erant, at-
que inde pretium earum colligitur quod tam
nobilt in loeo fuerint a viftore Ca?fare lo-
cabe. Quam Donariorum fumptuofitatem
irriflt c noftris Ladhntius Kb. n. llk(Decs
intellfgic) Pep!os& indumentaprecwfa> qai^
btts ufus vcU\minis nullus eft\ his Aurum & Ar-
genttm confecrant. qu£ non tatn habent , qui
accipiunt;quam qui tlla donarunt. Et Divi-
nus apud i Tullium Plato. cujus verba etfi
longiufcula, cjuiaRomuI^ illius Suad^ore
fonantia , non pigebit exfcribere. Ait igi-
tur: Aurum & Argentum in urbibm & pviva-
ttm i & in fanis > invittiofa res eft. Tum elur
ex inani corpore extraftum , haud fatis caflum
dotmm Deo. ( Lipfius ex immani corpore Ie-
gebat. cjuod non probo. nam 8c alibi ob-
fervatum epitheton inane 2 ad Funeralia &Mortualia pertincre. ) Jam <zs atque ferrum
AueUi hpumenta^ non fani. ligneum autcm*
quod
t a.de Legib. z Apud Virgilimn, Statkim,
& alios.
De Capitol. Romano Comm. 3.2 r
quod quis voluerit uno e ligno dedicato : item-
que lapideum iu Delubris communibus. Texti-
le ne operofius > quam mulieris opus menftruum.
color autem albm pucipue decorus Deo eft.
tum in Cdterisr tum maxime in textili.tintta
verb abjint nifi in bellicis infignibm. Divinifit-
ma autem dona habent & formt, ab tmopi-
ffiore abfoluu die. itemque Cdtera hujus ex~
empli dona funto* Cui Vhtoukx do&rinre
Alexander Iraperator afientiri vifus , cjui { te-
fte Lampridio ) nihil auri autargentiin Tem-plis unquam pofuit , femper in ore habens
illud Perfianum:
Dicite Fontifices , in^facro quid facit Au+
rum ? \
Ufus tamen evicit utaliterheic Vulgus, ali-
ter Sapientes & cordatiores homines fenti-
rent*
© 5 € a*
jta Justi R y cquI
C a p u t XXXIIL
T>e Columnis Roftratis aliquiddu£tumj quainCapitolio AEnea ^Inaurata. tyilia aliorum loco*
rum. Mos G> caujfa eas dicandi.
eadem cum Arcubus Triumpha-
que in Captolio j etiam extra Ro-mam. magnw eorum in Romanonumerus: Ornamenta varia. An»tiquariorum 7)e Arcu Trajani /»-
fignis errtr.
JL^centia: adparatu ; cum ecce recordatio
oboritur Roftratarum Columnarum , cjuasin
Navali vi&oria S# P. publice confecra-
hat ai Piinius lib.xxxmi: Antiquior ( Sta-
tuis ) celebratio columnarum. ftcut C Duel-
Iky qui primm Navalem Trtumphum egtt d$
Fanis 5 qtu eft mamnum in loro. Ea e can-
slido marmore olimfuit Silii teftimonio^gua-
libus aut Tpo7rcuo(popot$. Hi quo-
efunSum me rebar Militaris Munifi-
lem
*De Cafitol. Romano Comm. 523Jem ipfe depi<5tam in Linternate Porticu ab
Hannibale confpici fingit: 1
A£quorcumjuxtadecus> &navak Tro*
paum ?
Roftra gerens ritvea furgebat mole co-
lumna,
Ixuvias Marti* donumque BuHius altcr f
Ante omnes> merfa Pcenorum cUjfedlca-
bat.
Similes columnas Julius Cxt. Di&ator (au«
<Sore 2 Servio ) honori fuo Romse pofuit :
unam in roftris> alteram ante Circum in par-
te januarum. Sed &Capitolium (quodvo-lebam ) hujufmodi ornamenta habuit , ex
#re potiffimiim formata. Claudianus enim
in Panegyrico ad Honorium numerat in Ca-pitoll ornamentis:
Aeraque veftitis numerofa puppe columnis
Confita.
Qu£ in eodem Panegyrico alibi oftendit in-
aurari folere. Sic enim Roma loquitur:
Aft ego funabam geminos quibus altm
ires
%letti candork equos , & mminis a^-
€UA1
O 6 Jam
1 Lib.6.
324 JUSTI R Y CQUl
Jam molita tui, per ^wradiantedecorus
Ingrediere toga ;pugn& tnonimentadi-
cabam
BEP EN SAM Tltulo L TBYAM teftata p*r~
enni.
Jamque parabamur pompa fimulacrafu-
tura y
tarpeio jj>eftanda jovi,caelatametallo
classis y ut auratos fulcaret remige
fluftus.
tfix prolixius adfcribo, cjuia pkrainiisCa-
pitolii Qrnamenta : Arcm Triumphales , Tro-
p&a, Tituliy five Jndices , & Columna Ro-
ftrata. Talem in Capitolio columnam agno-
fcit & 1 Livius bello Vunico priore pofitam aM. Aemilio Cof. ( cui collega Ser. Fulviusfue-
rat ) totam mox ad imum fulmine difcuffanu
Servius quoque Honoratus ad Virgilianura
illud
:
—~ Navalifurgenteu &re columnas ;2»
Augufim ( inquitj vittor totius Aegypti , quam
€af pro parte fuperaverat ; multa de tiavali
certamine fuftulh T^ftray quibus conflatuiv.
tjfecit Columnas : qua, poflek a Domitiano in
^apitolio funt locata. IJnam earum coJu-
mnarum ?
k Ub.42, z IfciJ-
^DeCafttoLRomamComm. 32 fmnarum > cum ftatua Aug. faperpofita , vi-
dere eft in veteribus ejus Numis;; cjuernad-
modum & Titi Cx(. cjuos Augufto re-
ftkuit$& nos poft Torrentium aliofqueef*
fingi curavimus
:
1 Julius Pbilargyrius , alter
Virgilii Scboliafte$,' eum honorem ab Au*guftocum M.Agrippa, generofuo, com-municatum putat , qui unde hoc hauferifc
nefcio. Dio quidem libro xi. Jgripp4ffl±
fcribit , prater alios hpnores Vexifo cmuUo
( quod Navalis viftoria teftimonium ejfet ) *
focero donatumj qtri tamen illi honores H~
O 7 fent *
1 Inj.Georg,
326 Justi Ry cquIfent, non expreiEt. Ex eadem confuetudi-
ne Senatus Galba: Czf. 1 Statuam detreve-
rat Rofirau colwnM fuperfiantem in partefo-
7i, qua trucidam efi\ fed decretum D. Vejpa-
fianus aboleviu Plura non addam in re tamvulgata j fed cjuia ( tefte 2 PJinio ) eadem Co-lumnarum & Arcuum Triumphalium olim
ratio fuit : attolli fupra catem mortaleis ; fciat
Le&or fpeciofiflima hasc Vi&oria» moni-menta in Capitolino monte f#pe etiam ere-
<Sta. Cornel. Tacitus in rebus Neronis ; 3 At
Rom& trop<ea de Parthis , Arcufque medio Ca-
fitolini montis fifiebantur y decreta ab Senatu
medio adhuc bello ; neque* tum omijfa , dumadfpettui confulitm , Jpreti confcientia. figni-
ficat Senatum etfi rei male gefta? confcium
o&namenta tamen ifta 3 metu Gefaris , in
Capitolio derelinquenda cenfuifie* Sed num-quid Numi quidam Veteres NeronianieumArcum adhuc oflendnnt? Judica Le&or ex
effigie ejus, quamab Ampliffimo & Reve-
rendoV. Dionyfio Tilierio nobifcumcom-munieatam > operapretium putavi heic in-
ferere : Sicuti & akerius iJlius, qui in numoTra>-
1 Sueton. Galba,
s. Lib. 34. c. 6.
i Lib.15.
32,8 Just I R Y cquITrajania Choulio , aliifque, vulgato;"cum
Infcriptione I. O. M. a Senatu forte ob
viftoriam Dacicam ere&i. Falfo Anti-
«juarii Jovis Templum efle tradiderunt 9
errore du&i Infcriptionis h & vel idea
appingendum putavimus. Agnofcit Tra-
jani Arcum > in foro. ipfius 3 Dio lib»
i.x\(iii.>qM an numo ifto fignatus fit non
plane aufim affirmare. certe multa in eo
ipolia, Trqpasa » figna > fimulacra Vi-
t^oriarum exprefla qualia in foro Trajani
agnofcit Agellius 1 his verbis faftigik
fori Trajani ftmulacra funt fita , circum un-
dique inaurata > equorum atque fignorum
wilitarium. fubfcriptumque efl : ex manubiis*
& in Arcubus Capitolinis Claudianus Pa-
negyrico di<5io:
fpoliifque mcantef
,Innumeros arcus % acies ftupet igne
metallit
"%t circumfufotrepidans obtynditur auio*
Fuit cum hxc poftrema ad Tedi Capitoli-
ni deaurationem traherem yScd nunc eaminterpretationem cum pofteriore non rnuto.
Dicit ecce Poetat, lnnumeros arcusi & nos
(o vicem rerum humanarum ! ) laboramus
ut iinum aut alterum e veteribus monimen-
*De Capitol. Romano Comm.3 25)
tis protrahamus. Septimianum in radice cli-
vi Capitolini , terra pene defoflum , ad-
huc fpe&amus : 1 cum alatis Vi&oriis , tro-
para geftantibus , terreftris navalifque belli
fimulacris , & hoc Titulo
;
IMP. CAES, LUCIO.SEPTIMIOM.FIL.SE-
VERO. PIO. PERTINACI
AUG. PATRI. PATRIAE. PARTHICO. ARA.
BICO. ET. PARTHICO
ADlABENlCO* PONTIF. MAXIMO. TIUBU-
NIC. POTEST. XI. IMP.
XI. COS. III. PROCOS.ET. IMP. CAES.M*.
AURELIO. L. FIL.
ANTONINO.AUG.PIO.FELICI.TRIBUNIC.
POTEST. VII. COS. PROCOS.P.. OPTIMIS. FORTISSIMISC^ PRlNCt-
PIBUS. OB. REMPUBLICAM*
RESTITUTAM. IMPERIUMQ^ POPUllROMANI. PROPAGATUM.
lNSIGNlBUS.VIPvTUTIBUS. EORUM.DO
MI. FORISQUE.
S. P. R.
C'£~
+ i CujliseffigiemquianulIushacLenus non edidir,
edcndam heic non putavi.
330 Justi RycqjuICxtctos omnes una cum Templo ipfo>
Haufit longa dies , & inextricabile
tum 4
Neque Romae modo , in principe Terra-
rum orbis Joco, fed & peregre in coloniis
eadem magnificentia ufurpata, quod in Capi-
tolio Vefontionenfi Sequanorum praclara
Triumphalium d$$<a\ monimenta, etiam-
num dnrantia , vivo & fpe&abili argqmento
cnivis probaverint.
Ca-
T>eCapitol.RomanoComm. 331
C a p u t XXXIV.
%jid Templi srW^p* perventum.Eximitfin iis Porticus a Cenfo-
ribusfabricata. penes iUos Ope-rum olim cura. ihcLjTupciTiM in
Livio obfervatum. Curia Kala-
bra. Senaculum t T>e vero Clivi
Capitolini pofitu quafitum. Alii
Capitolii & Arcis aditus. Cen-tum gradus Concordia^ Torti*
cus Temporaria CtffSttppofitia
aliorum.
Abfolato Capitolii toj ipyc» > cum Do-nariis ornamentifque fuis omnibus; re-
ftant aWpepy* nobiliora qua^dam , feu no-
biliffimi Templi appendices > nec illar-
quidem fub filentio nobis tranfmittenda?. In
his prittiarium facile locum habent magnifi-
centiffimar Porticus , quis ad invidiam re-
liquse urbis magna pars Sacri iftius montis
obfefla. Virgilius in -AEneid. yiu.deiftoloquens
:
AU
332 JllSTl R Y C QVtl
Atque heic auratis volitans argentem
anfer
Porticibus , Gallos in limine adejfe
canebau
Liyius lib.xLU de Cenff. i Q^Firlvio
Flacco , & A. Poftumio Albino : Clivum
Capitolinum ftlice fiernendum curaverunt > &Torticum ab &dc Saturni in Capitolium ad Se-
iiatulum , ac fuper id Curiatn. Senatulum aut
Senaculmn cpoddam inter Capitolium & fo-
mm fuifle Nicoftratus ^memoriae prodidit*
in Jibro, cjui infcribebatur , De Senatu ba-
hendo. ubi deinde fabricata eft AEdis Con-cordia?# quod fiineo loco, plane fitusejus
burailior cjuam ut extendi comraode ad id
Porticus potuerit ab a?de Saturni , quar &ipfa in imo clivo Capitolino» Puto igitur
prsepofitivam particulam inLivio vofl^s^J*
refcribendumque: & Senatulum ac. f u Cn-
riam. vult enim ea locapariter filiceftrata*
ficur Porticum illam Capitolinam. nam &hujufmodi a:dificia fk fterni confueffe idem
fcriptor infra probat de Cenff. iifdem , ciim
ait, cxtraPortam Trigeminamin Aventinum
Torticum filice fternendam curavijfe, & non-
uulla alia y qua? loci corruptela nobis invi-
dit*
i Anniv.cDXXi.Xr 2 Apud Feftunif bac.
voce.
De Capltol. Romano Comm. 335dit. De fijice lapide vide ( fi tanti eft) Plinium
Iib xxxvi. Vitruvium Jib* 11. c. vin. at-
que alibi. & Lipfium noftrum Admir. lib.
1
1
r. c. x, qui laborem hic noftrum mitiga-
vit. Curiam illam in loco Liviano qu& fupet
Senaculum, KalabramintdMgo* ^undeVont,
Minor Kalabat dies, quse planc in iJJo tra-
ftu. ut veteres quasdam parietina? adhuc te-
ftantur. fuperpofita etiam illa Templo JovisTonantis , e cujus ruinis tres ingentes co-
lumnse cum nobiliflimo Zophoro in clivo
adhuc manent , pretiofiflimioperis , & fuper-
bifiima: materia? manifefta teftimonia. % Al-
terius Porticus e magnificis > in Capitolio y
meminit Velleius a P. Scipione Nafica item
Cenfore fabricata* : anno circiter V. C«dxciv. fecundum Faftos Capitolinos. pe~
nes Cenfores enim tum operum Publico-
rum cura. eoque fpe&avit Cicero de Legi-
bus : Cenfwes Urbis Templa » vias , aquas*
ararium , vettigalia tuentor* In ea Scipionis
Porticu videturTurmaStatuarum Equeftrium
a Metello Scipione pofita , de qua fu-
pra c. xxvi. diligenter egimus. Cornelius
Tacitus iii. Hiftor. Portictu antiquas in la-
tere clivi Cafttclim agnovit 5 dexterk fubeun-
tihus*
1 Macrob. lib. i.Serv.in$. AEneid.Varro j.dcL, L. z Lib. 2. Hift.
334» Ju-st 1 R y c ojxl
tibmiqms ad Naficam au&orem multi re-
ferunt, ego a cenforibus malim Q. Fulvio
Fiacco & Poftumio ejus collega conftru<3;as.
nam de Porticu Iaterali ipfius Templi(quqd
vir magnus nuper opinatus ) u<S&s Aej-o*.
Poggius fane (fide Fabricii) x teftatumre-
liquit Portieqm quamdam fuo xvo penead-
huc integram in Clivo Capitolino , ad fo*
mm , dejefiam , ejufque columnas, (ne-
quid barbarce immanitati deeffet ) in caKis
ufum fuiffe confumptas. Incerta itaque in
Porticuum fitu heicomnia. deCIivo tamen
aliquid certi ftatuere fe profitentur Anticjua-
rii, etfi in varia & incerta f#pe opinionum
divifi. Mihi fi fuftragii reliftum etiam ali-
quod jus eft . poft tam multos nobilefque
Senatores , exilUraarem jllum koct Woyjjub
didhim chvum foro Romano ab AEdeVeffoe, pr# Gonqordia: Templo , centnmgradibus ad rupem Tarpejam protenfum fuif-
fe. AfErmare id videntur Ovidius iii.Fa-
ftor:
Atduus in valleis & fora Clivm eut ;
M. Varro *de LL. Dies quivocatur quando
ftercm delatum fas , ab eo adpellatus , quod eo
Die ex ade Veft& fiercm evcrritur , & per C<t-
pitoXmum Clivum inlocum deportatur certnm.
Ta~
i lnRomsfuac li, i Lib. 5,
<De Cafitol. Romano Comm. 555Tacitus citato lib. Diverfos Capitolii aditm
invadunt , juxta lucum Ajyli , & qua Tar-
peja rupes centum gradibus aditur. Juxta eos
Gradus Templum erat Concordise > inde
Concordia etiam vocati. * Cicero Philipp,
vii. Occulta enim fuit eorum vvluntas ju-
diciumque de M4 Antonio , qui frequentifimi
in Gradibm ConcordU fieterant. eademque fe-
re repetit in Philippica 11. ubi calla Concou
dia in clivo difertim meminit.
Templo Concordise c centum gradibus
imminebat AEdes Moneta», in ipfo Arcis
ingreflu fabricata. de qua Ovidius in* eodemopere
:
Qua fert fublimeU alta moneta gra-
dus.
Ex oppofito ejus Templi , dextra e foro fub-
euntibus, AEdes erat Jovis Tonantis. quemideo Auguftus fomnians refponderat, JoviCapitolino Janitorem adpofuijfe $ quia
nimirum illhinc maxim£ adibatur. In eumClivum Via Sacra definebat. quod docere
C. Plinius videtur lib. xix. 1 Cafar Difta-
tor totum Forum Romanum intexit > Viam*
que Sacram ab domo fua ad clivum Capitoli-
num*
* Miilfumdiverfi , ut animadvertit Alcx. Dona-tus Iib. 1 1. de Romacap. 8,
i Ca£. i
33^ J ust i Ry cquInum< qui & lacer ipfe habitus , ac proinde
idem Oefar triumphans genibus eum af-
cendit. Horatius lib. iv. Ode ad L. Anto-
nium
:
Concines ntajore Poeta pleBro
C&farem, quandoque trahet feroces
Per Sacrum Clivum * merita decorus
Fronde Sicambros.
Fuere & aditus alii non incelebres a Luco
Afyli , Porta Carmentali , Velabro , &Theatro Marcelli, quod veteres fcriptores,
& ruina? quasdam olim dete<5be , teftantur.
Aliud de Porticibus Capitolinis quodadjun*
gam non habeo, nifi Conftantinianam quan-
dam a Fabricio in illis nominari. & alteram
Metellinam a Marliano, fed illi vellem au-
£ioresfuosnominaffent. Addam corollarium
demngnificentia AEdilitatis Csefariana?, qua:
apud Suetonium in C^fare : AEdilis ( inquit
)
p&ter Comitium , ac Vorum , Bafilicafque »
etiam Capitolium ornayit Vorticibus ad tem~
pus exftruftis* in quibus abundante rerum co-
pia pars apparatus exponeretur. quod ita in-
terpretandum cum Doftiflimo & AmpliflU
mo
i Qupd & alii Principes feccre.* Non *d Capitolium, fcd adPalatium intelligit
Bonsrus lib. i i.cap iz %
z Op. iOo
De Cafitol. Romano Comm. 337,mo & Ampliffimo Torrentio noftro pu-
to ,ut cju^cunque AEdilitii muneris Forumaut Comitium non cepilfet, ea in Capito-
lio populo fpe&anda fint propofita. Deeadem AEdilicate , vere {plendida atque ma-gnifica, multaidem Suetonius, & diligen-
tior Suetonio Plutarchus 1 adnotaverunc : ad
cpz Leftorem noflrum remitto,
C A P U T XXXV.
Bibliothecse in Templorum *Porti~
cibus j, & forteCapitolLejusrei
caujfa & origo Capitolinx in-
vefiigata. Hac fub Commodo in-
cenfa j & a Gregorio demum T*P«
dejintffia. Auditorium Publicumomnis difciplina in Capitolio.
Poemata etiam ibi recitata. quid
Commifliones ? Neronis Carmi*na Jovi dedicata.
Porticibus Capitolinis Bibliothecam fub-
jungo , quia in Porticibus * farpe illam
P Ve-
1 EtprsetcriftosDiolib. 37. z Lipf.de
338 Justi Ry cquIYeteres pofucrunt. iis maxime qua? Tem-|>!orum ^dificiis adjunfte : qualis Romse,sid Apollinis in Palatio, & Templum Pa-
fis : Tibure, ad Herculis : Alexandrise, ad
Augufti : Athenis , ad Pantheon ab Hadria-
no conftru&um : atque alice fic alibi. Sed
eadem ( ut opinor ) ex caufla , cjuia Deoaufpice optimum ftudia profe&um fpera-
bant habitura. Inde nobile illud Principis
Poetse
:
Ab *fove pincifmm Mufis , Jovuomnia
flena.
Et Solenfis Arati 1 cv rafr $*fvop$/W
:
Quos etiam Cicero imitatus ?n 11. deLe-gib. A Jove Mufarum frimcrdia fumendae(fc
putavit. Merito igiturapud Jovern Capito-
linum Jovis etiam filiabus domiciiium con-
ftitutum : cjuod adfirmat Eufebius Chrono-
logus in rebus^ Commodi Imperatoris ; ln
Capitolium ( inquit ) fulmen ruit , & magna
tnflammatione fafta Bibliotbecam & vicinas
quafdam &des concremavit. adfirmat & Paul-
lus Orofius verbis c, xr. a nobis citatis. Quis
Bibliotheca: hujus au&or fuerit citius liceat
di-
1 SimiteTheocrit. Eidill. 17. in ijiitio.
Tte Cafitol. Romano Comm. 339divinare cum * Lipfio , 1 quam certum quid
arbitrari, ille quidem Domitianum fufpica-
tur, permotus iftis Suetonianis. Bibliotbecas
mcendw abfumptas impenftfime reparari cura-
vit , exemplaribm undique petitis : mififque
Alexandriam , qui defcnbercnt emendarent-
que. Sed ibi de reparatis fcriptor ilie tan-
tum , de noviter conftru&is ne %v cjui-
dem. Sed quid ni alios potius Principes fu-
fpicemur Sullam Di&atorem , Capitolii re-
ftauratorem, Julium Cxf. D. Auguftum?quorum in libris concjuirendis diligentia at-
cjue cura a Suetonio , aliifque , impenfe lau-
data ? 2 Certe de primo ilJorum noftra omni-no fufpedio eft, qui poft expilatas Athe-nas Atticas, magnamque librorum vimin-de afportatam , nullibi videtur commodiusaut honorificentius , cjuam in Capitolio ,
deponere potuifle. Idque inpr^fentiarum fic
optimum videturs
vovi
Si tatnen per Bi&atorem illum Litterarium
Ikebfc De interitu ejus Bibiiothcca? notio-
P z ra
* Inhanc confeflionem delabitur quoque, Alex.
Donatus 11. 9. poftquam abfurde oftentaviflTec
obtre&atorem Ry cquii.
1 Ibidem. z Wutarch in ejusvka.
340 Justi RycqjiIra paullo & exploratiora funt omnia.incen-
fa enim (uti diximus) fub Commodo , &pofteriorum Principum foiiicitudine denuo
reftituta > a Chriftianorum capite fummo1 D. Gregorio , cjuod nefanda ( opinor ) &fuperftitiofa volumina multa contineret , fun-
dituseverfa & combufta legitur.MuItis tamen
antea annisAuditonum publicumBibliotheca:
Capitolina? additum , in quo Liberalis omnis
Difciplina juventuti Romance expiicaretur,fi-
dem facit Lex fingularis C. de fludtis libe-
ralibus Urbis Roma , & Conflantinoplitam.
& Codice Theodofiano lib. xiv. l. iir.
eod. quam , fi otium daretur » lubens totam
adfcriberem , eam maxime ob cauflam > cjuia
maximorum Principum benivolum erga Iit-
teras animum teftatur , quas plerique hodie
etiam terras filii faftidiofffime contemnunt.
Confueverant & Recitationes in ipfo Terr-
plo Poematum fieri : de queis Horatius in
Satyris
:
Q!i<&> necin AEde fqnant certantiajudi-
ce Tarpa.
JLx Commifliones a Suetonio appellata? (ni
fallor) Augufti c. lxxxix. quibusipfeD.
Auguftus lubenter cum negotia permitterent,
interefie folitus. Commiffiones autem vi-
dentur
i Sarisberi. PoJycrat, Iib. 8. c. 19.
*De Captol. Romatw Comm. 541
dentur didfce , quod ancipiti Criticorum exa-
mini atque arbitrio , pr^miorum fpe Poefim
fuam hinc inde Recitatores permitterent. e
ouorum numero Metius ille Tarpa nomi-
natur ab Horatio , citato loco , & in epi-
ftola, de Arte, ad Pifones
:
— in Metl defcendat judicis aureis'.
Commiflionibus Theatralibus ( nam & illic
recitatum ) fpreta Imperii Majeftate ipfe Ne-ro Imperator carmina fua perlegic , tanta
univerforum Utitia ( ait 1 Suetonius ) ut ob
Recitationem fupplicatio decreta fit , atquefars
tarmmum aureis litteris Jovi Capitolino dica-
ta. fublatas tamen cenfeo Recitationes Ca-pitolinas Agone facro » ad exemplum Efia-
ci certaminis, a Domitiano inftituto. cujus
folemnia atque certamina varia alteri Syntag-
matishujus libro, ceu Ritus Capitolinos re-
liquos, ( cum bona legentium venia ) refer-
vabo.
1 Nero*c»io*
V $ Ca.
34* Justi R Y C QU
I
C a p u t XXXVL
Arx Capitolinx *DIs & Trincipi-
bus erelttf. adulatio circa illas
mdxime opprejfd R. *P. Arx Vo-tivx in periculis attt novd relli-
gione. &i3 7rp®T*yiv# ab x^Augu*
jio ereffa. Difcrimen Arx S)
^ltaris e veteri Jure Tontificio
obfervatum. Podia circa Tem-pla.
In Porticibus atque Arca Capitolinis Arxetiam paffim atcpe Altaria erant , variis
Divinitatihus varia ex caufla pofita. cjuseuti
rnultum loco Relligionis , fic ornamenti&
niagnificentic-e non parum adferebant. Sic
in Veteri Infcriptione Meperimus, aram.GENTIS. JULIAE. IN. CAPITOLIO. DE-
FORAS. PODIO. SINI STERIORE. exiftimo
enim Podiaifta Templi Porticibus circum-
pofita, ad fpeciem aliquam, vel forte pro~
fanam turbam amovendam. Meminit Ara-
rum
i Exhibuifupr. c. 30,
De CapitoL Romano Comm. 34,3rum Julio pofitarum Suetonius in vita c.
lxxvi. his verbis : Ampliora etiam humano
faftigio daerni fibi pajfm 9 & fedcm auream
in Curia, & pro Tribuvali Tenfam ,* & Frr-
culum Circenfi pompa , Templa , Aras , /1-
mulacra juxta Deos. quarum unam fuiiTe
hanc Capitolinam quidni liceat fufpicari ?
Qui mos y aduiatione temporum , rncx
foediffimus irrepfir , ut C^faribus etiam vi-
vis, tanquam dIs immortalibus , ara po-
nerentur , & vicSim^e ccederentur. 1 Sic in
eodem fcriptore legimus Ciaudium Csef. na«
tum Kalendis Aug. Lugduni , eo ipfo die
quo primum ara ibi Augufto dedicata eft , &C. Caligujam Romam a Mifeno tendentem
,
-inter aitaria & vittimas ardenteifque t&dat ,
denfiftimo & Utiftmo obviorum agmine , in*
cejiiffe, De Domitiano , peffimo & ambi-
tioliflimo principe, ita Panegyriftes inlau-
datione Trajani : Ante quidem ingentes hoflia-
ttm greges per Capitoltnum iter , magna fui
p^rte intercepti , divertere ria cogebantur\
cum fevipmi Domini airociftima effgies
tjnto yittimarum cruore coleretur ,quantum
ipfe bumani fanguinis profundebat* hc de
ahis Cx(l. alii. Anticjuior 3 taroen hu-
P 4 jus
* Male ficdiftinxit R.yquiisS , profedem auream in
curia & pro tribunali , Tenjam &fire . i Cla u d x . 2.
,
Z CaJig.c. 13. 3 Lipf.iaz. Hift. Taciti.
3 44 JustiRycquIjus rei confuetudo eft , guam ut Augufta-
Ji tempori initium ejus tribui debeat. Scri-
bit enim Valerius (quod miremur ) Q^Me-tellum Pium » impie fatis , * in Hijpania
adventus fuos ab befpitibut aris & ture excipi
pajfum. & de Mario Gratidiano apud Cice-
ronem legimus, ob rem numariam confti-
tutam , omnibus vicis fiatuas ei faftas , & ad
cas tu$ atque cereos. 2. Sed apud alias quoque
nationes idem ufurpatum Juftinus oftendit
,
perfpicuo ifto loco : Arfmoe pragrejfa virum
fejlum diem Urbi indkit , domos , Templa ,
c&teraque omnia exomari jubet , aras ubique ,
hojliafque dijponi. Numquam tamen frequen-
tior ea adnlatio , quam opprefTa R. P. quumleviffimisex caufis nati, feu qucefitipotius^
infiniti Tituli quibus Aras & Altaria Princi-
pibus, Domuique Augufbe aut Numinibus
eorum Tutclaribus > Virtutibwfque, acMe-moria? facrarent. Inde Arx adoptionis,CLEMENTIAE , ULTIONIS , PROVIDEN-Tl AE» FECUNDITATIS , AMICITIAE, PA-
cis , fidei, cenI augg. & fiqua aliahis
fimilia aut germana, c\ux veteres partim la-
pides & Numi , partim Jibri Hiftoria? Au*
guftalis teflantur fepe in Capitolio , £epe
aliis in locis dicata. Antiqiiitus tamen reli-
giofe
% 3.de offic." 2. Lib. 24.
T)e Capitol. Romano Comm. 345:
giofa» magis cauffe aras atque altaria fta1
tuendi, uc Votum in periculum Deoalicuj
conceptum, quo fpe&at vetus bpis GalJi-
canus :
.
PRAEPOSlTO. JOVI. S.
TRIB. COH. X. PRAEF. CULTORNUMINIS. IPSIUS. PROFICISCENSAD. OPPRIMENDAM. FACTICNEMGALLICANAM. JUSSU. PRINCIPIS
SUI. ARAM. ISTAM. POSUlT 4
1 Talis erat in Capitoiio arajovis sote.-
ris, in qua Gallica obfidionefoluta, co-
ria foleafque veteres Romani concremave-
runt : quibus durante illa madefa&is, & po-
ftea fridis , vefci fuerant coafli. 2 Altera
etiam jovis pistoris, ibidem,
Nomine quam preuo celebraiior ,
in memoriam animofifacinoris, qua penu*
riam fuam Quirites diffimulaturi panes in
oppugnantem hoftem ex arce jecerant. Si-
mili ex caufla Domitianus Aug. poft peri-
cula incendii Vitelliani , dujetto dditui con-
uibernio modicum facellum jovi conser-vatori, aramque in Capitolio pofuit , cafi-
bm ibi \m in marmore exprefiit. Praster vo-
P 5 tum
1 Serw in8. AEit: 2. Serv. «ibid. Ovid. &Fa£. Fronti. Strarrg. lib. 3. Lactant. c 2.0. Tacit. £Hift.
346 JllST I R Y CQJlI
tum Religio etiam aliqua aut Pietas impel-
kbat, maximc in novellum aliquod Nu»men. Sic Iftdi & Sarapidi AEgyptiorum ,
fic Miihia Pcrfarum , Moneta Vejentium ,
Semoni Sanco Sabinorum , Vertumno Tufco-
rutn > DIs Magnis Samothracum 5 aliifque
innumeris aliarum gentium vel fponte ac-
cerfitis , vel ex hoftili Urbe evocatis , Tern-
pla^ Sacella, Arasconcefla & exftrudhle-
gimus : idqtie fepiflime in Capitolio. quod
Deorum omriium Domicilium , & , Religie-
num publkarum caput fummum veteres pro-
pterea fcriptores appellarunt. Ab illaetiam
Religione fachirn ut D. Auguftus , r poft
Oraculum Delphicum de vero mundi con-SERVATQRE JESU CHRISTO D. N. 3CCe-
ptum , his verbis
:
IIATS EBPAIOS Kiterctj fcoft pa-Kolpzo&tv avcioscav
TovSe Sq^qv qr&Kmeiv , ^ uiSlw c<Z$i$
Aram in Capitolio erigi curaret, cum In-
fcriptione : nPflTOrONOT. GEOT. five :
primogeniti. pei. non fine pnefagioat-
queomine illam Urbem Arcemquefuturamin cjua , aufpiciis facrofan&i ejus Numinis^
iepulfa fuperftitione veteri vens Reliigio-
> nis
i Suidas in%*yx?@*.
*De CapitoLRomano Comm. 347flis ac Pietatis fedes olim ftabiliretur. Omife-
ram de difcrimine Arx & Alcaris ( qnar in-
difrerenter nunc ufurpaviinus ) cum a veteri-
bus difterrenihilominus putentur. M. Varro,
doftiffimus Romanorum , Qpud Servium »
1 ita diftinguit ut , Dls Snpcris altaria ,
Terreftribm ar& , Inferis foci aitribuerentur.
cui ipfe Servius accedere videtur. Feftus
etiam Pompeius in Altaria > & Veranius 3
c F. Pi<5iore, apud Macrobium. -triaenim
ifta fic diftin&im nominat; Ixta porriciun-
toy DIs danto in altaria , aratnve , focum-
ve : quo exta dari debebant. 3 Alraria itaque
Solis fuperis facra erant, ac proinde altio-
ra; unde & nomen invenerunt. cjuanquam
fuere cjui libamina ipfa in aram infufa alta-
ria vocarent. origine omnino mihi obfcu-
ra , nifi forte , quia ex alto infunderentur*
unde di&um a Pceta:
——paterifque altaria libant.
e Pontificiis fortafle Indigitamentis , cjuo-
rum myfteria nobis perierunt. altera tamen
originatio certior 5 & inttjtuto noftro aptior
cmnino , qui heic non facrorum Ritus aut
xpvQia : fed facrarum ftrudlurarum potius or-
namenta defcribemus.
1 In Eclog. £. 2 5. Sat. c*. 3 Serv. &z
Fcfl.ibid.
P 6 Ca-
3 4^ J u s t i Ryc\u L
C a p u t XXXVII.
Quid Atrium Publicam in Capito-
lio. Atriorum sTvfiw. ^aauvhioy ,
t&iq-ooGv * Deiubrum alio fenfu x
FavilTse vel Flaviffa: , Thefauri,
c[,i(pcO\cv. Aqux Marcia & Te-pula in Temfilum duEf^e. earum
fiflulte aliquando intercife. Ri-
tus aqu£ ufurpand£ in facris
apadRomanos ; Grtecos j Etru-
fcos j Hebrteos. Aquirnmarium *
Amula.
Ante ipfam (ut opinor) AEdem ATRiimpublicum erat : de quo Livius lib.
xjliv. * Prodigia multa nunciata funt : tafta
dc calo Atrium publicttm > in Capitolio ,
AEdem
* Verba Liviifunt ex Jibro 24. c. ic. etiam Alex*
Bonatus lib. 2.. c. 6. idmtelligit deloco vacuointerporticus <k rcmplum: atmox, inter portious appo-
fitas templo 6c aiias remotiorcs propter loci digmta-'
tcm adjectas : denique credit in deprefiiore Capitolii
parteareamfuifTe, quam porticus amfcierint, ccfic
anpeliatunv
De CafttoL Romano Comm. 349AEdemin campoVolcaniy Nucem 9 Tublicam-
que Viam. Atrium autem , cjuid fit, docet
nos Romana: Archite&ura* praeceptor Vi-
truvius lib. vi. cap. iv. & egregieut folcir
Feftus Pompejus his verbis : Atrium propie
efi gemts &dijtai ame a-dem continensmediam
aream , in quam collecfa ex omnitettopluvia
defcendit. mox adjungit td twpov. DiSumautem Atrium , yel quia idgenm adifuii Atria
primum in Etruria fit inftitutum ; vel quia a-
terra oriatur , quafi aterreum. Gr^cis Gram-maticis, auftoredo&iffimo 1 Hadriano Jir-
nio , piGouuKwv & en&AsZov vocitatum. ac
refte quidem ; fed in iis sedibus , qua* aulam
aut Porticum ante atrium haberent : cjuales
in Capitolina fuifte jam ante docuimus ,
Tabulis, S.tatuis , Pi&uris , Bibliotheca ,
aliifque ornamentis copiofifllme inftrudias.
Solebant namque in privatis etiam #dibus
imaginibus gentilitiis , ftatuis heroicis, &pinacothccis , atria exornari : ut ex Plinii
lib. xxxv., Juvenale , Valerio , Seneca de
Beneficiis , aliifque innumeris , vel pueris
jam notum eft. Prarter bsec iji Atrio Ca-
pitolino vafa etiam illafuifle exiftimoaqua*
continenda: parata , cpa fe homines facra
adituri*. ufitato ritu, fpargerent > & mini-'
P 7 %ii InNomenclat.
Justi RycqjiXftri ipfi in facris uterentur. de cjneis idem
Feftus Pompejus : Favijfe. locum fic appcila-
bant , in quo erat aqua imlufa circa Tcmpla.
cujufmodi locum Cincius& Cornelius Fron-
to i fupralaudati Delubrum etiam cenfuerunt
appellandum. diveria tamen ratipne; ilk.quod
ibiaqua curreret , a diluendo \ hic vero , quia
ibi bomines pericula fua diluerent. nifi mali-
mus ibi mendum efle ( quod fere fubodo-
ror) & pro > pericula^ peccata refcribendum.
Difpiciant eruditi. * De Favifos tamen aut
Flavifiis longe alia expiicatio efl: in epiftola
M. Varronis 2 ad ServvSulpiciurn I* C. de
hac voce fcifcitantem. videlicet, effe cdlas
quafdam & cifternas , qua in area fub terra
ejfent , ubi reponi foUrent frgna vetcra , qua
eo Templo ( Capitolmm intelJigtt ) coUa-
pfa ejfent. & alia qutdara relligiofma e dona-
riis confecratis. & hxc quidem e fententia
clariffimi Viri Q^LuChtii Catuii. illius(in-
quam ) Catuli , cj.ui Templum Capitolinum
de-
i Cap. 12..
'* Sic videlicet gcntilifinus dixit 6c novit dihere
peccata > u t fcicbat Rycq u h\s. Sed r u iegepiaculaftta
diluerent : contrarii fciiicet iis, qui apud fuperos*
furto Ijetati inani , diitulernnt u\ feram commifTa pi-
aculaMortemin vi AEneid. 569.a Apud Agell.lib. 2
4 c 10.
*De Cafitol. Romano Comm. 3 5 1
dedicavit. i fubjungit tamen rdem Varro fen-
tentiam aliam Vaferii Sorani , quam ctiam
non pigebit abfcribere : *S^rf Q^Valerm S$-
ranm folitm eji dicere quos Thefauros Graco
nomint appellaremns , prifios Latims Ftavipss
dixijfe. quod in $»s mn rude as> argentnm-
que , fed ftata fignataque pecuma conforetun
li cfgo Thefauri foramina qua*dam erant
pecunicE recondend# , quaje ad latus erat
Templi Apollinisin Delpbis , Gr#cis
hov di£lurn. de quo erudite idem M„ Var-
ro 3 Togatorum do(3i'ffimus , vi. de L.
L. Sc eruditiffime Jofephus Scaliger > No-tis in eum locum. quem vide. nos ad aquam
( antequam ea nobis defluat ) revertamur.
Aqua* marciae in Capitolium du<5i#, in-
numerabili fumptu , per millia palfuum
xxxtn.meminit Sext^ Julius Frontinus ni-
tidiflimo libello Commentai io de Aquse du-
dibus. non fine aliqua tamen Deeemviro-
rum obnunciatione , qui , dum aliis ex cauf-
fis libros Sibyllinos infpicerent , invenifle «fi-
cebantur : non ejfe aquam Marciam , fed Anie-
nem in Capitolium perducendam ; deque ea re
in Senatu fuiffe adium Appio Claudio &Q. C^cilio Cotf. atque itertim tertio poft
anno C. LaeJio, QJkrvilio Coff.fedutro-
qu$
1 Agell. ibid. & Non ia Tlaviffa»
352 Justi Ry cquIque tempore viciffe gratiam tJfytarcii Re~
gis , atque ita ejfe in Capitolium Marciam per~
duftam.
De illius hominis generofltate egregie
Plinius libr, xxxvi. cap. xv: Sed dieaniur
yera dftimatione invifta Miracula qu& Q^jdar-
cim Rex fecit, is jujfus a Senatu aquarum
APPIAE, ANIENIS, TEPUL AE duftm refi-
tere % novam a nomine fuo appeUatam cunicu-
Iti per montem aftis , intra ¥r&tur<& fu<z Tem-
fus adduxit. De Aqua? vero Marcia? pr£-
ftantia , ejufque in tlrbem tranfcurfu, pul-
cerrime idem au&or lib. xxxr. cap. iii:
Clariftma aquarum omnium in toto Orbe fri-
goris falubritatifque fa\ma y pr&conio XJrbU*
marcia efty inter reliqua deum. munere.urbi. trieuta. Vocabatur \uc quondam
i Aufeja : fons autem ipfe Viconia. oriiur in
tiltimu montibm Pelignorum. tranfxt Marfos ,
& Tucinum Lacum,Rcmammn dubiepetens.
mox Jpecu merfa in Tihurtina fe aperit , no-
vem millibm paffuum fornicibus ftruftis % perdu-*
fta. Hitic non obfcurum erit quid Statiani
verfus fibi velint lib. i. Silvarum :
Teque pet obliquum fenitm qua Uberk
awncm
Mar~
* Afii, Aufmkdmilh
*De CapitoL Romano Comm. 375Marcia , & audaci tranfcurris flumitm
plumbo.
MarcicB Aqua? du&um , variis fubinde cafi-
busimpeditum interruptumque , diverfi Prin-
cipes magno ftudio , maximifque impen-
diis , acquifitis etiam novis fontibus > veteri-
bufque purgatis , in Sacram Urbem fuam
reduxerunt;ut Veterum Infcriptionum pra?-
clara in ipfa Urbe adhuc teftantur moni-
menta : quorum exempla in Schediis noftris
concepta huic Commentario adfcriberem,
nifi faftidium jam moverent omnium oculis
& leftioni cottidie expofita* , & a nemincAntiquariorum ha&enus non fcripta?. UIorevertor t ut hinc quoque magnam Capita-
linac AEdi ^ftimationetn accefllfTe Le&ordifcat , cujus ufibus nobiliflima totius Urbis
& Orbis aqua, tanta deliberatione praeha-
bita , tot milliarium itinere , tanto congefto
fumptu , procurantibus Sacerdotum CoIIe-
giis, confulto Senatu fuerit attributa. Sed
ne ea fola in Capitolio eflet , quafi minus
forte Sacrificulorum ufibus fufficiens ; aut ut
pretium comparatione augeretur , tepulaadjun&aeft, minoris, fed non ignoti etiam
nominis humor. 1 concipiebatur is Via La-
tina ad xr. MiUiarium> divcrticulo cuntibm
alj
1 Fronti. ibid.
3 5'4 Justi Ryc q^u I
ab Ronta dextrorfm miUium pajfuum 1 1 . inde
rin fuo in Urbem perducebatur. Fons ejus in
agro Luculliano, five ( at quibufdam ph-cet ) Tufculano : Unde M. Plautio Hypfec
,
1 & Fulvio Fiacco CofT. Cenfores Romam
,
& in Capitolium , adducendum curqverunt.
Incidit autem is Confulatus (\fecundum Fa-
ftos Capitolinos ) anno p. r. c. dcxxvi ii.
quo anno Cenfores faiffe produntur tam a
Frontino noftro , quam Annalibus Pighia-
nis , Cn. Servilim. Cn. F. Cn. W. C<eph.
£. Cafim Q^V.L. N. longmus^ clari&il-
luftres viri ; neque minus Reip. Legibus
ftabilien J# , quavn Urbi , operibus atque
a»dificR* e%pm$n$£ , utiles. De Flmi-
lis Aouarum Oopirolinarum ^:d; i^ne
Apulejana intercffe , prceter Plut«7:hum
in Mario , Ar>pianum lib. l. & Florum
lib. in. M etkm Tuliius agit , pro C.
Rabirio perdudlionis reo , fed verbis mu-tilatis :Et fiC. M*rm fftulas y qmbm aqua
fuppeditabatur jovrs. opt. max. Tempb
& fedibitS) pucidi imperarat; qnod in cllvo
Capitolino improbortim civium * * * * * Exquo tamen fragmentoillud difcimus hon ad
diaSacri montisloca, fed ipfumTempIum
Jovis eam aquam fuifle derivatam. Ufumautem
i Aliasj HypfaPcne.
*De Cdpitol. Romano Comm. 355autem illius nunc pr#libavimus 5 videlicet
ad officia Sacrorum , & Saerificantium lu-
ftrationem. de qua veterum Romanorumconfuetudine Plautus paflim in Rudentefua*
Virgilius Bucolici carminis Ecloga m,«Effer aquam , & molli cinge hac altaria
vitta.
& AEneidos xi. in Superftitione DudsTrojani
:
Me beUo e tanto dtgrejfum & caAe
centi
Attrettare nefas> donecme fluminevivo
Abluero.
Macrobius etiam 11 1 . Saturm c. Coh*
flat DIS Superisfacra faclurum corporis ablu-
tione purgati , cum verd Inferu litandum efi
fatis attum vtdetur fi afferfwfola contingit* In-
de 1 Aquiminarium live Amula vas luftrale
Latinorum, ideft, deportanda? aquas relli-
gionis expiationifque ergo deputatum. Si-
milem vero inter facrificandum Gra^cis &Etrufcis confuetudinem fuifle oftendit ex
Etrufcis Tabulis, & libro Iliados nono V.C. mihiqueconjun<fliftimus Adrianus Scriec-
kius Rodornius , originum Rerumque Ceiti»
carum
* Eftin Eclogavm.ut fequens locus in AEnei-de fecunda , non undecim;*.
1 Paull. Diacon e Feiip.
3?6 Justi Ry cquIearum libroi. Sed annon abHebrsis, ve-
ris Dei cultoribus , ifta canrimonia defum-
pta ? Jofephus clare id oftendere videtur An-tiquitatum ejus gentis lib. 1 m. Evris Sl
twXS) i&A&nveAW k# ^AKflJoy > ouitour
sicSJi/ jcaS^Sv Trccfiw. Nimirum ut fiquid
agendo vel meditando impfetatis concepif-
fent> externa ifta ablutione corporumpur-gatum expiatumque videretur.
^ Cap. j, 8c paffira SS, Litterse.
TteCapito/.RomanoComm. 357
C a p u t XXXIIX.
^Deorigine Horologiorum apud Rcf-
manos j & Solariofirimo.quidar®
in Capitolio idJiatutum volunt ^
alit aliis in locis. Tumebi in M.TuUio & Varrone leEiiones pro-
batte. Locus Vlauti examina*
tus. Horologia etiam in Foro *
TemplU j Bafilicis S> ad Ro~Jlra. ibi concionesfrequenter ha-
bita j & judicia minora exer-
cita.
tur Solarium > five > ™ tnuotTvesKcv
wf9\Gyeiov , quo ornatum eum locum fuifle
Cenforinus oftendit libro de die Natali ,
ad Ca?rellium > his verbis : Solarium aliiapud
adem Quirini primum fiatutum dicunt , alii
in Capitolio, nonnulli in otde Diana > inAven-
tino. Significat ( meo judicio ) intribusiftis
editioribus Urbis locis fmgula Solaria fuifle
pofita , intervallis Horarum oftendendi$ »
unum
358 Justi RycquIunum in colle Quirinali , alterum in Arce
Tarpeja , tertium apud Dianam Aventi-
nam. De origine Horologiorum apud Ro-manos varia & anceps Au&orum eft fei>
tentia. Xrecentis enim ferme annis Hora*
rum ipfarurn nomen Rom# ignoratumeft 5
sole tanttim on.ro & occaso in xii.
iTabulis, & forenfi omni acSione i nuncu-
patis. Foft aliquot annos ('tefteC. Plinio ]
)
adjettm ejl & Meridies , Accenfo Cof.idpto-
mmciante , cum k Curia 5 inter Rojlra &Grdzcojlafw , projpexijfet talem Solem. quo in
loco Turnebi , ingeniofiffimi Critici , 8c
vy* cc. accuratam le&ionem expreffi. ubi
vulgati Curionis nefcio cujus peregrinum &intempeftivum nomen fubdiderant ; quemin Morboniam aut ve^eAoxaxxv^W Arifto*
phanseam libens ablego. Fabius quidam Ve-ftalis apud Plinium ( cujus teftimonio aliquo*
tiesutitur, nomine taraen in Indicibus haud
expreflb ) L. Papyrium Curforem primutri
Horologium Solare Romanis ftatuifte prodi-
dit , ad adem Quiyini , cum eamdem dedica*
ret a patre fm votam ante duodecim annos %
qukm cum Pjrrho bellatum ejl9 M. Varro f
apud cumdem fprimum flatutum in fuhlico »
(<-
z Lib. 7. c. 6q. *
* Et tamcnalirer citat hunclocum i» cap. xly.
^De Cafitol. RomanoComm. 3 5-9
fecundumRoflra, incolumna ttadit , beUoVti^
nico primo > aM. Valerio MeJfaUa Cof. depor-
tatum e Catana , Sicilia devi<Sa, annoUr-bis cccclxxvii. illludautem Sicilienfe*
cum ad peregrinum clima defcriptum horis
Rom# defignandis minus conveniret;
Marcius Philipus Cenf. aliud juxta confti-
tuit , diligentius ordinatum 5 idque mutm( adfeverante Plinio ) inter Cenforia opera
gratifiime acceptum eft. Incidit autem Cenfura
Marcl Philippi ( fi marmora Capitolina
fequimur ) anno p. r. c. dxxcix. Collega
L. AEmilio t . f. m. n. Paullo. Sed& Para-
fitus alicubi Plautinus z ut novitii inventi
meminit , de Solario conftituto , fic enim
ait
:
Vt iUum DI perdant pimus qui horas
reperit ,
Qtiique adeo primm hic flatuit Sola-
rium :
Qui mlhi comminuit mifero articulatim
diem ,
Me puero Vterm hic erat Solarium.
Quod fi ad Comicum ipfum trahimus \ de
Valeriano capere vix poffhmus , cum a
Trium-
I1 Cenforin. lbid.
2. Ex Boeotia fabula s quam Varro & AgdliusPlauto tnbuunt No&. Att. lib. 3, c. h
f3&o Justi Ryc<^uITriumpho SiculoValerl MefTalla,' fcjui in
annum v.ccdxc. ad obitum Poet«e, quiin
P. Claudii Pulchri , & L. Porcii Licinl con-
fulatum incidit ) lxxix. anni, Capitolino
calculo, efHuxerint; multo minusdePapy-
rianoj quod medio fere feculo ante ; aut
Marcii Regis , quod vigefimo poft mortemPlautinam anno demum fabrefadtum eft.
Quod itaque Solarium Plautusnotatum ve-
lit 9 incertum eft , nifi Comica quadam
dtiit#7re*% Solarium illndin arcefui cerebri
potius effinxerit. Erant & in Bafilicarum or-
jiamentiso* foiGWot yvcouong , ut teftatur fide-
liffimus rerum antiquarum teftis M* Varro v,
de L. L. Solarium ( inquit) dittum id , in
quo HoY<t in fole infpiciebantur : quod Cornelm
in Baftlica AEmilia& Fulvia inumbravit. i fic
enim legere ibi malo cum eiegantiffimo
Adriano Turnebo; quam^uod in Vertrania-
na editione legebatur : Meridiem , ab eo quod
wediusdies* D.antiqui nonR. in hocloco dice-
bant.ut Pnnejle incifum in Solario vidi, quod
Cornelius inBafilica AEmilia & Fulvia inum-
faavit. qu# tamen verba fic emendari po£»
fent , fi legeremus ; ut Vrmefte incifum in So-
Urio vidi > & in eo> q. c. in B. AE. & F. Kquod an dodtiffimo Scaligero etiam animad-
i 7. Ad^erfar.c.ii.
*De Gapitol. Romano Comm. 361
verfum fit , nefcio : liber enim ab illo recen-
fitus jam non erat ad mannm. Cxterum non-
ctzr&o-chQvvQov erit indituto de Horologiis
fermoni admetiri , ad Solarium fecundum
Roftra , in foro , conciones perfsepe habitas >
& judicia minorum rerum pronunciata, Un-de M. Tullius oratione pro Quindtio , de
multitudine eo conveniente : Vixit enim fem-per inculte atque horridex natura trtfli acre-
condita fuit : non ad Solarium , non ift Canu
po , non in conviviis verfatus efl. & de juve-
nibus ibi declamantibus , lib. iv. adHeren-
nium , verbis acidiflimis p^dagogi : lta pe-
tulans es , atque acer , ut ne ad Solarhm qui-
dem idoneus , ut tnihi videtur ; fed potnes Sc&-
nam, & in ejufmodi locis cxercittts. & Plautus
eo forte ducendus lepidi/Ema Curculione,
Scsena^Edepol
:
In foro infimo honi homines atque dites
ambulant :
ln medio , propter tanalem , ilpi oflenta-
torts merix
Conjidentes , garrulique , & malevoli»
fupra lacum.
Uttaxeteos, qui alienar cauffe ventilandse
juvenilium declamatiuncularum pigmenta
,
TujxvO*?, & colorcs adhiberent. cjuod difpi-
cere ciuditiores volo.
O. Ca-
362 JllSTI RY C QUI
Caput XXXIX-
2)7 Confentes apudEnniam : Jup-
ftter Feretrius 3 ejufque ortge.
Juppiter Fidei-fponfor , & In-
terpretum 'Dionysl error.
des im ali<e Jo vii. ^yEdesJo^
^Tonantis ab Augufio > Jovit
Cuftodis* a ^Domitiano >earum-
que ornamenta. Temfium Mar-
tis Bifultoris , ejufque ab U\to-
re difcrimen.
T)Ian e enim ut xi . Decs Confentes Jovi ad-
X fignavit Antiquitas , diverfi fexus ,quaii
immortalitatiejiisconfentientes, & mnjefta-
tis fuprema? affeffores ; cpos fingulari difticho
Ennius complexus eft.
Juno , Vefta, Mhurvd, Ceus* Dian* , Ve-
nm y Marsy
Mercwim> JgvU NeptunuSyVukdnm ,
ita in terreftri Jovis ( ut 1 ita dicam ) c°e'o
varia TempJa , variajque Msfeem >primarso
ifto
1 Vide inf, ap. 47.
<Z)e Captol Romano Comm. 3
ifto Delubro ornando , atque coronando, di-
verfb tempore conftru&a* funt : & non una
ex caufla ftibinde confecratse. Antiquiffimum
ibi reperio ( imo1 cjuocl primum omnium
Templorum Roma? facratum eft) Tem-plum jovi s feretrI (quem Grseci * TPQ-nAIOTXON , & TPOriAIOfcOPON , alii
£KTAO$OPON, aut TnEPfcEPETHN a Ftf-
retro $ aut Ferculo Trop&orum ferendo no-
rainant nonnulli Latinorum 3 a Feriendo
incerta nuncupant ivjpoXoy.cc, ) Voverat id
Teraplum fundator ^Eternse UibisRomulus
vi&o ca?foque Acrone Rege Casnincnfium
>
cum Spolia inde Opima ferens , ad quercum
paftoribus facram depofuiflet. 4 Voti formu-
hm exprimit Livius fub initkun vafti fui ope-
ris ; juppiter. feretri. haec. tibi.
VICTOR. ROMULUS. REX. REGIA. ARMA.FERO. TEMPLUMQ. ils. REG IONIBUS.QU AS,MODO. &NIMO. METATUS. SUM. DEDICQ^SEDEM. OPlMlS. JSPOLIIS. QUAE. REGIB.
IHICIBUSQ. HOSTItlM. CAESIS. ME. AU-
THOREM. SEQPENTES. POSTERI. FERENT.
Itaque, propter nimiam Antiquitatem , huic
v£di Ux nuUa exjlabat ( audore Fefto
)
z ne-
1 Liv. l. 1. 2. Dionyf. 1 2.. 3 Ut Proper. lib.4.
4 Plut.Romulo. Liv.ibidem. Flor. lib.i. Dionyf.
£c Prop. ibid. alii.
5 64^ J u s t i Ry cquIneque Templum nec ne haberetur fciri com-
niode poterat. 1 Anguftiore primum forma
conditum Ancus MarciusRcx amplificavit
:
mox vetuftate fere conlapfum, fuafu T.Pom-ponl Attici Equitis Rom. D. Auguftus rcfti-
tuit. ut pr^ter Livium lib. iv. &CorneIiumNepotem , in Attici vita , ipfcmet de fe Au-guftus teftatur , in lapide Ancyrano. Fuit
( nifi me fallit conjeflura ) in Aquilonari
montis parte ,a ex ad verfo Arcis atque JEdis
ipfius Capitolina?. Temporc Dionyfii quem-
admodum Templum fic & veftigium ejus
antiquum aRomuIo, aut potius Rege Mar-
cio, exftabat, 3 habens Utera qua latisfima
erant decem pedum magnitudinis , qua con-
traftiou pedum quinque. Ex Cornelio certe
Nepote apparet non magn^ rei five Tem-plum five ^dem hujusNumintefuifle, hoc
eft> potiusreligioneac vetuftate, quamor-
natu aut magnificentia fuifTe venerabile.
^dem jovis fidei-sponsoris in Ca-
pitolio etiam conditam fuifle, cenfuit vir
(fiquisquammortalium ) rerum Antiquarum
peritiflimus Fulvius Urfinus Romanus. in eo
namque Commentario, quem Rerum Ur~
ba-
i Lir.lib.i. 2. Ubi hodie xdcs Vhgmis in
3ra adi. 3 Dionyf. lib. 2. ,
*De Cafital. Romano Comm. 365-
banarum infcripfit , & cum cxteta Librorum
fuorum fupelle&ili moriens Bibliotheca? Va-
ticana? legavit , Vetus quoddam Kalendarium
defcriptum eft , in quo ad Nonas Junias fic
manu ipfius adnotatum reperi.
DEDICATIO, SANCI. FIDl. SEMIPA-
TRI. IN. COLLEQUIRINALI. ET. JQVIS. FIDEI-SPON-
SORfS. INCOLLE. CAPITOLJNO.
& adjungit verba Dionyfii e lib. ix. fic a fe
interpretata : In ttrhe Atttem Tetnplum fidei-
sponsoris jovis. sp. Poftumim Ccjf. al-
ter in Capitolin& colle dicavit. qu£ a vulga-
tisnon parura difcrepanr. Alii in LucoBel-lona? hoc Templum ponunt, alii in colle
Quirinali , & pro Fidei - Sponfire , Ftdium >
reddunt , Dionyfium fic depravantes. cum^EJes 1. sponsoris inter Capitolinas , Re-gione vii 1. a P. Vi&ore numeretur ; fit-u
a Quirinali& TempIo Bellonse longe diver-
fo , quod fi animum advertiflent Gelenius &Portus recentiores Interpretes, Lapum jam
olim in Dionyfio , fidei - sponsoremedidifle, adcurate 3c fideliter , obfervare po-
tuiflent. Inchoatum hoc Templum ab ultimo
Romanorumllegum Tarcjuinio hierat, non
tamen ab illo ( ex more P. R. ) confecra-
Q^j tum;
Justi RycqjjlI
tum;itaque pari fortuna* guam Capitolim
Jovis a Sp. Poftumio Alba Regillenfi Cof.
anno P. R. C. ccxxcvii. exS. Cto. dedi-
catura eft % ea ipfa die y quam in Yetere P.R.
Kalendario annotatam prsediximus.
Erant prseterea -^Edes du#, incerti pofi-
tus , jovi dicatas in Capitolio. de queis Li-
vius lib. xxx v: tAZdes du& Jovt in Capitolio
dedicatd funt. Voverat L. Vuritu * Purpureo*
Prat.Gallico beUounatn: alteram CofDedi*
cavk Q^Marcius RaUa Duumvir. contigit ca
dedicatio circa annum C. V* idlxi. quan-
fum eLivio& Faftis conjicimus. Unde mi-
ror Onuphrium Antiquarium magnum nihil
dc his xdibus ad 1 Vi&orem fuum adno-
tafle.
Mdes jovis tonantis au&ore atque
opere inter CapitoHnas fere nobiliffima ( cu-
jus JEdis fupni mentio fadta eft ,2 ubi de Por-
ticibus & clivo Capitolino egimus, quo in
loco , fecundum P, Vi&orem , abs D. Au-gufto
* Ita retinere placuit , ut verc is fuit nomina-
tus. Et Rycquius ftc in contextu ediderat. Sed
quura ederetur quoque Purpura,m indiculo crra-
torum id corrigens fcripferat hge L. F. Purpureo
:
id totum accepit fecunda editio , quum debuiffct
modo poflremam partem.
i Comment. de Rep. Rom, %M$ Cap. 34..
*De Capliol. Romano Comm. 3 6j
guftoconftrucheih ) dedicata legitur annoV# C. iDc. xxxi. * 1 Fannii Carpionis Sc
Murena? Varronis conjuratione in Auguftumdete&a. Stru&ura? cauflam diJigens au<3or
Suetonius fuggerit lib. ( ut recentioribus Cri-
ticis pJacet ) fecundo, in quo fic ait :2 To-
nanti Jovi &dem confecravit Uheratu* pericu-
h y cum in expeditione Cantabrica, per noftur-
num iter y leftkam ejm fulgur perflrinxiffet y
fervumque prducenum exanimajfet. Dio Cas-
fius ipfo confecrationis facro multa tonitrua
exaudita fcribit » quafi Auguftale opus To-mns & FuJgens Juppiter fanciret* Faftigium
habuit tintinnabulu redimitum , cujus rei ra-
tionem idem fcriptor , cum Suetonio , rcd*
didit, exquerela Capitolini Jovis fomnianU
Aug. fa£fo. Nam cum Auguftus ipfe dedica-
tam a fe Jovis tonamtjs #dem affidu£
frequentaret , vifus eft in fbmnis Capito-
linum audire conquerentem , cuhores a ft
abduci\ cuirefponium dedit : Tonantem pr*
janitore ti appofuum. Unde mane fa&o
Tintinnabula Tonanti appendi juflit, quod
Q^4 ea
* Neccflano debuit idccxxxi, accecfcntecerife-
nario, ut feptimum fseculum agatur, in cjuod ia*
eurrit Auguftus.
1 i>io iib. 54. Fafti Sigon- Lapis Aiaeyran;
z Aug. cap. 29*
368 J UST I R Y cquIea fere e januis dependerent4 Parietes in ifde
Tonantis jolidis glebU marmoreu i agnofcit
Plinius, cum necdum fecare marmora di-
diciflet Italia. Signa etiam pneftantillima
duo : Jovem Tonantem , opus * Locrar»
ante cuntta UudaVtlem ex arreDeliaco: &Diofcuros fra^res item sereos, 3 Hegise elabo-
ratos > ante a^dem pofitos.
Superant etiamnum ex illa JEde (ut fit-
pra diximus ) in clivo Capitolino tres fpe*
ciofifEma? columna?, ftriari operis , ad fo-
rum defeendendbus vifenda? , fed incuria
temporum atque injuria in terram nunc pce-
ne defoftk: in cjuarum Zophoro Albogale-
rusyfive, Apex Flaminis Dialis , fecefpi-
ta, malleus, fecuris , aquiminarium, five,
cantharus, capedunculus* aliaque Sacrorum
inftrumenta adhuc fpedtantur, fumma ele*
gantia & exquifitiflimo artificio exprefla.
Cujus Zophori imaginem efte&iflime ela-
boratam , qnia amicus nofter Philippus Ru-benius, in Ekdis 4 fuis nuper publicavit,
co Leflorem memn volens remittam , utde-
fatigatos nugarum noftrarum leftione ocu-
los amcerpffima pidura reficiat. Heic autem
ejus
x -Lib. 16. cap.6. &34- cap. $.&n,a Al. Leocrae. 3 Al. Hygi*.
4 Lib. 2. cap. 25*.
T)e Capltol. Rornano Comm. 3 69
ejus vice Terriplum jovis tonantis inte~
grum Sc rediviyum , ex Numaria D« Augufti
oiRcina , fpectandum exhibebo :
Templum martis ultotus 5 five (ut1 Auguftus ipfe maJuit) bisultoris , ad
Auguftum etiam au&orem referendum eft*
ln quo , ad exemplum Jovis Feretrii , figna
P, R* de Parthis recepta 5 & fpolia Milita*
ria a Parthorum adfixa, currus etiam Tri-
umphalis D. Augufti repofitus. Cujus vifto-
ria; & Templi mentio in Ovidianis- 3 Fa-
ftisr
1 Dio \h\ 54. Ovidkis.
2. Dio ibidem, & v>ett. NumL3 Lib^
370 Justi RYcauIlarthe refers aquilas , viftos quoque
pmigti arcm :
Vignora jam noftri nulla fudork ha^
bes.
Ritc Deo Templumque datum ,nomenque
bisultor:
Emeritus voti debita folvit honor.
Rotunda^ Figutse fuifle vetera numifmata
ejus Principis oftendunt, in quis&Legio-
num Craflianarum infignia repofita, & Cur-
rusille, quem diximus, ad memoriam ex-
prefliis. tlnde Capitolinum id Templumefteconjicimus; non alterum illud martis.
ultoris, i fumptuofiflimo opere fummo-que artificio , ad Forum Cxfaris ab Au~gufto aedificatum. forte , ut voluntatem in
eo, patris fuiD* Jull implereu *qui Tem*
flum ejus Numinis Jhtuerai facere , quath
tum ufquam terrarum ept. Numorum figu*
xa talis eft : Solus aytem diligentiflimus
Ovidius utriufque Templi diftin&im me-minit, nam Dio &Suetoniu$, nefcio qua
jratione , alterutrum fub filentio transmit-
fcfint. Adeo non femper Laus Hiftorica: di-
ligentia? Poeta£ quoque fugit. Iftorumenro*
mul«
i Sueton. Attg. cap. 29. Qvid. Triftib. PIhkHh 3 3 . alii. -x. Sueton. Ctef. cap. 44,
.372 Just i R y c c^ul
multos dehinc in errorem etiam traxit,qui
de Diis , & feftis eorum diebus Syllaboscon-
texuerunt : quos mei otii aut judicii jam
non eftre^I©^. ^«> ^ .iisjflfilai iz~s thKtr
mv i<pig<xvxmil> ju^feAi^^: ^- ^ r Mgtf«v A«-
4u«V©* n? *#>2u$-ov dTncv&i^GWi. cjuod ille
i ait» Poilis ad difcrimen (exemplo,utopi-
nor , iplius Augufti) Capitolinam sedem
bisultoris , aliar» , qu;e in Foro , martisultoris nominare. bis-ultqr autem
didiusvel, e* Ovidianaopinione , quiaarm&
Parthica , una cum fignis Cratfianis recupera-
tis acccpit : vel quia ejus numine pr^fidioque
^Parthcs fuperavit Auguftus , & parricidas de-
bellavit.
jovem custodem in Arce Tarpeja pe-
jiculum Domitiani C^f. confecravit , de quofic Tacitus iii. Hiftor : Domitianus prima
irruptione ( VitelJianorum , in Capitolium )
apud Mditnum occultatm , follenia liberti , //-
neo amiffu , turba faericotarum immixtm ,
ignarufque apud Cornelium Primum , juxta
Velabrum y deiituit. At potiente rerum patre9
dujetlo aditui contuberriioy modicum SaceUum
jovi eoNSERVAToRi Aramque pofuit :
CASUSQUE fUQi IN MARMORE EXPRESSIT*
mox lmperium adeptus jqvi custodi Tem-
plum
i Euftatfiius,
*De CapitoL Romcmo Cotnm* 373plum ingens , feque in ftnu Dei facravit. EtSuetonius 1 opera publica recenfens a Do-mitiano hdti : Novam (inquit) excitavit
&dem y in Capitolio , custod r jovi^ 2 Am-pfifEmum opusfuifle* ettiSuetoniusnonatt
notaflet > facile perfuaderet Domitiani illa in
^dificando magnifkentia , quam Statius in
Silvis, Martialis in Epigrammatiis y Plutar-
chus in vita Poplicohs, atque alii , mirabili-
ter extollunt. Hujus enim teftimonib Epi-
cliarmium illud facile ei conveniebat
:
Ou <piAuv3-pcoff@* Tvy iosl* i%ete voW'
quod 5 Lipfius vertebat
Non liberalis > Mt hemgnm tu cluis •
Frofuftone gau&cs.
Meminit hujufce Jovis Vjetus InferiptioTu-
dertina : i ovi. opt. max. custodL con^sesvatorL; Sed & herculem». magnum,Customm. L, Sulla Di&ator > 4ad Circuiri
Flaminium, jam olira dedicarat : cujus alif
meminere,
i Domitian. cap. $. Evizzo pag, 148V
% Ibidcm. " 3 ln Adm.4 P.Viclor&.5ext.Ruf.
0^7 GyM
$74 Ja sTi K% cquI
C A P v T* XL.
*De Afylo Rorauli , @ Lucis , yfwJntermontio duorum querceto-
rum. tyljylorum jtu unde na*
tum * & Luceres mde di£fi.
ZsEdes Vaejovis > & Jimulacrum
cuprejfinum. quale Numinis hu-
jmnomen.Juppiter c*£t>/>(§K> puer?
nondum barbatus. In occajione
de Templo ^Erario Saturni
nove quadam adferta-
Inter arcem P. Ri & Gapitolium , DuoLuci guernei erant t intcr cjuos Afylum s
Uomulo Quirino olim legendar multitudini
apertum. locum hunc Intermontium duorum
Q^ercetorum vocat P. Vi&er ; unde fufpi-
cemur declivitatis nonnihil habuifte. Be Ssfc
I-ucis Virgilius Hb. vl 1 1 . JEndd.
Jlunc Lucum ingentcm quem *R$muluh
acer Afylum
Mettulit^
I
Tte Capitol Rotnauo C*mm* 375& Ovidius in Faftis
;
Eomultu ut faxo Lucum cimmdedit alto*
Qudibet huc (inquit) confuge r wmeriu
Afconius in 1 r. Verrin. Luceres a Lucomo-
ne five a Lucretinoy five a Luco, qum Lu-
cum Afylum vocaverat Romulus. prater hos
Livius lib. u Dionyfius lib.is. Plutarchus
in Romulo , & Simylus apud eum Poeta*
Strabo lib* v. Vellejus lib. 1. Eutropius lib. 1J
Prudentius adverfus Symmachum r Servius
Virgilii Commentator > aliique innumeri
Afyli autem jus Grsecorum exemplo Ro-mulum inftituiffe plane credibilc efl , primi
enim Herculis Nepotes Afylum aperuiffe
putantur: & ei genti inventionem hanc*attribuit Livius iib.xxxv. fub finem , cuni
ait : Templum eji ApoUinis Delium imminens
wari > quinqm miUia pajfuum k Tanagro
abejl ,% minu* quattuor miUium. inde in
proxima Eubx* efi nuri trajettm. Uhi&injano Lucoque ea reUigiol & e& jure fanttoj
quo funt Tempk) qua Afyla Graci appeUant.
cm1 Serv. m 8. Mneii. Seat. Papm;
.
* De ea nihil inifto locoLivius: tantum fuhtgj
2pudGr5?cos ? tantum fic appellata abeisfuifT&
2 Mendofus videtur locus. ^£ Nempe ft ita diftinguatur-.
37<> Justi R y c qu I
cuiTacitus inAnnalibus jconcinere vide-
tur, qui de jure Afylorum pra?cipuas Gra?-
ei* civitates coram Tiberio contendifle fcri-
bit, Fatta.que fub eo S. Oa. quis multo cttm
honore tnodus pufcriberetur , ad compefcen-
dam fcilicet licentiam , qux paflim Grarcas
per urbes crebefcebat , Afyla ubique ftatuen-
di. id enim credere maliin cum cl. 2 Lipfio,
quam, quod Suetonius Dioque prodidere*
^fas moremque Afjtorum<>qu& ufquam erant,
Ttbertum aboleviffe. Apertum autem Afylum
fuerat a Rbmulo * impunitafque omnibus
data eo confilio , ut tlrbem novo adveni-
entium pnefidio firmaret. % fub ipfa enim
initia Komana urbs vix centum habitacula
( Plutarcho tefte> continebat : parvum ni-
mis munimentuminjuriseexterorum >autvi-
einorum , defendenda» , novifque mcenibus
propugnandis. U!ud quoque memorabile a
Dione Caffib 4 obfervatum eft, lucumiftum
Romuli ccovKov n#j ls*Q¥ , poftquam fuffi*
cere civitati multitudo (qux convenerat)
yifaeft, nomen tantum deinceps retinuiffe ^
atqueita obfeptum fuifle, ut ncnro amplius
eoingredi aut confugerc, falutiscaufla^pofler.
Ve-i Lib. f. 2. In Comm. ibid.
3 Plutarch. Rom. Diony f. Liv. Strabo lib. $. Vel-lcjuslib. i. Lucaa.lib. 7.Juve«.Sat. 8. .
4 Lib. 47.
T>e CapitoL Romano Comm. 377Verofimile crgo hinc iivjuov apparet Zu-
cerum a Luco Capitolino : nam cjuotquot
in eum locum vel ob civitatis communio-nem , vel Afyli impunitatem undique con-
fluxerant, in unam Tribum confcripti, &Tatienftbas y Ramnenfibufque (ut initiohujus
operis docuimus) adjun&i funt. An&eAfy-lum ergo iftud Capitolii ^ orjuvftov Tem-plum Va?jovis poftea conftrudtum eft ,
cjuafi ad Afyli ipfius religionem fanfiitatem-
que protegendam. Unde Oyidius in tii;
Faftor.
Una nou eft Martis Nonis > facrata quod
mTewpUfutant lucos V&jovkanteduos.
& P. Vi&or, in Topographia Urbis , Re-gioneix: AEdes V<tjovts 9 inter Arcem& Cr-
fitolmm , frope Afylum. Simulacrum ejus
Dei cupreflinum erat , & fagittis obarma-ttim : circa annum Urbis conditse dli. (fi
probi funt numeri z Pliniani ) in AEde fua
pofitum. De nomine ipfius multa difputarunt
Veteres recentefque <pWAoy>i , 8c ex iftis
prxcipue Agellius Jib. v\ No& Atticarum
c. xii. Feftus Pompejus in Vefculiy Mar-tianus lib. ii.de Nuptiis Philologiar. ipife
etiam.
1 Liv. lib. i. Proedi. 3. Ver..
% Ub 16. c. 40,
Justi RycqjuIetiam Ovidius in Faftis. neque minor con-
troverfia de Natura ipfius Numinis , quoi
alii inter dKolsvggtf nuhaijunxlxs , aliiin-
ter pei\t%lxs^ cwmeJxs collocarunt. Ego
( fi meam fas efl: tantis viris interponere
iententiam ) nihil aliud defignari arbitror
quam parvulum & imberbem Jovem , qua-
lis erat Juppiter Anxur , five <*|vf>©- > U|
Campania : imberbis, in Alti Eleasorum ::
& colla&eus Junonis, in gremio Fortun^
Prameftinar. Unde Vetus marmor infcri-
ptum:
F O R T U N AEJOVIS. PUERIP RI MI GEN I AE
*& Poet£ illud Satyrici 5
fub Jtove nondum
Barbtto.
* Sed & capellam eju* fimulacro adftitifle
Agellius (cribit , quod la&e OJenia: capellse
in Creta infula Juppiter puer enutritus cre-
deretur. Longe majores de Saturni AEra-
rio triea? funt , cjuod alii in Foro Roma-no , alii in Capitolio noftro ponunt. cum( fi verba fcriptorum refte infpiciamus )
imminens, foro Romano in Vico Juga-
rio*
i Ibidem. Germanic. Csef.in Antcls.
^DeCaptol.RotnanoComm. 379rio*,ad radices clivi Capitolini , fuerk rhoceft, in confinio utriufque. Servius id indi-
care videtur lib. iix. AEneid. ubi de Satur-
no : sibi ( inquit ) opidum fecit , ubi nunc ejm
ades videtur. atqui ia imo noftro monte Sa-
turnia opidum fuitrut 1 alibi afleruimus. ac-
cedit au&oritas Dionysl , de SempronioAtratino & M. Minucio Cofl: Uu Cojf.
ferunt Templum dedicatum Satutnoy in clivo
Capitolino , qua de foro exfcenditur. P. Vi-£ior in nx. urbis regione : AEdes OpU &Saturni in Vico Jugario. addit Seryius * ali-
bi , juxta Concordia Templum ^quod in cen-
tum gradibus CapitoJii ftetifle % fupra pro-
bavimus. Hanc a?dem AErarium fecifle pri»
miim Valerium Poplicolam Phitarchus pii-
tat in ejus vita. exempkr fcilicet Athenien-
fiura, qui 3 c» t? hfcf dnfomhi fan&tus
habebant «rarium repofitum. De au&ore
ejus primo , nefcio quo feto omnis fcri-
ptorum vetuftas pene digladiata eft , ne-
mine diverfum quid non afterente. Epeosenim Herculis comites, Solinus: TulliHm
Hoftilium Regem , Macrobius i L. Tar-
qui-
* Isfuit adportam Carmentalem > ccplanenonpertinuit ad aerarium Saturni.
1 Cap,2. z Ini. AEneid.
3 Ulpian. in Orat. Demofth. contra Timoc
3$o Justi RycqjiXquinium , M. Varro : L. Furium Trib.
Pleb. ex S. C. Cn. Gellius : nonnulli T.Lartium Di&atorem aut eos ,
quos nomi-
navi > binos CoflT. authores faciunt. quam
fententiarum & opinionumdifcordiam ne ip-
fa quidem Concordia nobis tollat. Tri^-
nes areos in faftigio hujus Templi cumbiic-
cinis Macrobius * laudat , & fimulacrum ip-
fius Dei eburneum Plinius ,2 intus oho re-
pletum y quod cariem amoliretur. Oreftis
ofla ab Arkia Romam tranflata , & anre
AErarium Saturni condita teftatur Servius
,
ad Virgilianum illud : 3
Sanguine placaftis ventos- , & virgtne
ufa.
Reftitutum fuifle videtur a L. Munatio Plan-
co V. C. frortatu Augufti, ut Suetoniusin
Augufto, & vetus hocmarmor adfirmatin
vico Jugario nuper effo/Tum
:
L. PLANCUS. L. F. COS. IMP.
ITKR» DE. MAnIb.
Re-1 i.Sat.c.8-.
z Lib. 15.07.3 rn.2. AEneid. *
* Deiifdem fcribir Higmus f«b. 2.61. Oreftis offa
di Aricia Romam tranjlatajunt , & condita ante Tem-plum Satnr?ri, qicod efi ante clivum Capitolinumjuxta
Goncordi* TempttM. Qui locus facit ctiarn ad cap.ut
*De CafitoL Romano Comm. 381
Reftitutum fuit de Manubiis Rhseticis : quod
Titulus ejufdern Planci Triumphalis , in
monte Cajetano , nobis declarat. Aliam
AEdem ex oraculo Apollinis Pythii & SJ
C. t0 Q^Lu&atius Catulus Capitolinus > cumAra tetngona, Saturno dedicavit: au&ore
Plutarcho in Parallelis, cujus fitum planiHi-
me ignoramus.
gSz Justi RtcquI
C a p u T XLL
^jid Muliebreis ReUigknes tranfi*
tum. Junonem imprimis Mone-tam , qua & Regtna nonnullis.
hujm ^AEdes in Arce j & ra-
tio nominis inveftigata : iUam vi-
deri duplicem fuijfe- Arx Mo-nctx. Sulpicia Toetria caftiga-
ta. MwpQrtujii j Memoria , Mi-nerva Memor , Ifis-Moncta. Me-minerva. Moncta pro officind
Monetarid. Apollo Monetalis,
AEdes Opis a quo pofita. Tem-pla duo Veneris Calvae. AEdesErycinx , qit£ & Venus Capito-
lina. Ifis, Sarapis, Harpocrates
varie exclufi aut recepti. Spe-
cus Michrx. m *P. ViCtore con-
jefiura.
Ad Deos Fceminas In Capitolio per-
ventura eft , in gueis primas fibi par-
tes
De CafttoU Romano Comm. 3 g 5
teis jure vindicat illa & conjunx & foror
Jovis OpU Max. Juno Regina. cujus rellr-
gioni locum peculiarera adtributum in Ca-
pitolio non oftendimus, quamvis id dn&-inrcas quidam exiftimaverint, votum , ut ip-
fi ajunt , a C. Flaminio <?o£ bello 1 guod
adverfus Ligures geftum eft. nam cedesift*
junonis reginae y quam collega Flamif
nii M. AEmilius o£to ante annis bello Li-
guftino voverat , xx. oo , AEris fibi abs
Senatu decretis , una cum altera Diana: in
Circo Flaminio ab eodem d^dicata eft. quod
Livius Hiftor. Iib. xl. diligenter adnotavit.
illud tamen memorabile Junonem illam Ve-
jentem in Aventino * quam Livius , Ovi-
dius , Macrobius , P. Viftor , alii reginam
j
appellant, monetam a Valerio vocari lib,
I. c. xn. & La&antio noftro lib. n. qui
de origtne erroru , cap4 nx. Cujus reiratio-
nem nuper ad Valerium inquiGvit vir do~
idrin£ clariflimae Stephanus Vinandus Pi~
^hius , nec aliud quicquara prarter conje-
ckiram invenit. Nimirum quia ad fimiiitu-
dinem Capitolina* Junonis, iicdi&a*, vo-
cem emifit , quafi a monendis Camilli mi~
|litibus monetam vocitatam. qu# viri cla-
riffimi conjeftura quo in loco habenda fit
imJ
i Liv lib. 39,
JustiRycq^uIirnpr^fentiarnm non difputo , hoc tamen
adfeverare pofTum, non Junonem tantum,
Dearum fupremam , fed alias etiam Divi-
nitates, quse Monendo mortalibus prodeflent,
cognomentum illud obtinuifie. qualis impri-
mis fAVYipQewjYi five Memoria Dea > quamGloffe veteres *JMunetam interpretantur
,
corrupte pro Monctam. quibus & Livius ac-
cedit Andronicus in fragmento ifto Odyf-
i&x :
Kam Diva Momtas filiam docuit,
Ubi fane Monetasfilia , nihil efl aliud , cjuam
Mufarum aligua. Monetas enim ^%oum$pro Moneta. Plautus eodem ^fX^M u us >
proloquio P#noli :
Sed nifi molefium efi nomen darc vcbis
volo
Comcedias.
Monetam autem iftam , vel fx\^o<riwlw >
cum Dea Minerva quidam videntur con-
fudifTe. hanc enim Paullus e Fefto Lango-
bardus di&am putat i quod bene moneat. &Arnobius Jib. III. quafi Meminervam. de
Memoria etiam puerorum Palladi feu Mi-nerv* facra D. Aurel. Auguftinus vtti de
Civit Dei ,'cap. 1 1 i. unde & Memoris cog-
nomentum videtur adepta, quod expreftum
in
i Alitcr Ciccro & Cornificiusspud Fcftum.
T>e Capitol. Romatw Comm. 385in Infcriptione veteri 5 quam 1 fide Petri
Viftorl defcripfimus :
MINERVAEMEMORI
CAELIA. JULXANAINDULGENTIAMEDICINARUM
HJUS, INFIRMITATEGRAVI» LIBERATA
D. P.
Quamquam ibi memor potius vocata \ quodCailiam illam incubantem falutaribus confiliis
per fomnium curaviffet, unde&MEDiCAE£ cognomento in Romana etiam Urbe culta^
eademque ratione isin etiam monetam in^
venio, celeberrimo RomseTemplo, in \iim3 Urbis Regione 5 quod & nomen Regioni
ipfi dedit. Ifin namqueinter la<xZwA im^xx&tx olim Numina fuifle ficut Minervam *
Apollinem , i€fculapium , Hygejam, Sara-
pim, e Tibulli voto difcimus* pro faluts
fua iilam deprecantis
:
4Nunc* dea, nunc fuccurre mibl , nampojfe mederi
Titta docet Tetnplis multa Tabella tuis »
R Ut
1 In Caftigstt. pofterior. ad epift. Fam#. Cictran,;
2. Qu3e Graecis P<eonia.
3 P, Vjftor, Sexr. Rufus, 4 Lib. i;el.?.
386 Justi Ry cquIVt mea votivas perfolvens Delia curas ,
Ante facras lino tettafores fedeat.
P. Viftor in dicla Urbis Regione notatum
habet: rsis. et. serapis. moneta. cor-
rupte (titopinor) pro serapis. et. isis«.
monet a. Nam etfi de Serapi > vel Sarapi
,
dubiumnonfit, quin ipfe quoque pervigiliis
1 languentum celebris y tamen vix putem Mo-
Mt& iirwvulcur aliis quam fcemellis Numi-nibus tributam a veteribus. quod & nominis
jpfa ratio fic videtur exigere. De junone
autem moneta, quam diximus in Capito-
|io locutam > expreflum teftirnonium eft in
jivino illo M. Tulll libro de Pivinatione
:
%Ecriptum ejl (inquit) a multis 9cum terra-*
motus fa&us effet ut. sue. plena. pro-curatio. fieret* v&cem ab &ie Junonis 3
ex arce > exftitiffe , quocirca Junonem iUam
appeUatam Monetam. i£dificata fuit hxc , meojudicio, in fundamentis ^diumT. TatlRe-gis, dequis Solinus Polyhiftore 1 , & Plutar-
chus in Romulo. Alteram enim , qua* 4 in
areadomusM. Manll ^dificata eft, adcen-
tum Gradus * multis abhinc annis L. Furius I*
Diftator Aurunco bello vovifie y & anno i
poft
i Cic. 2. Tkiviitac Sueti Vefpafiano.1
& Lib, 1. 3 Cap. £ e
4 Ovid, f.Faft.Liv. Iib.7. -
*De CafitoL Rmiano Comm. 3 8
7
poft dedicaffe legitur. De prioreillaforfitan
Macrobius lib. primo Saturnal. Kalendis Juliis
dedicatam effe. nam hujus faris apparet ex
Ovidianis Faftis , & Kalendariis Antiquis*
poftridie Kal. Junl dedicationem celebratam.
Habebat hxc officioam Monetariam adjun»
£tam y cjua* a Templo & Numine vicino Mq-tieta etiam vocata. fic enim capiendum putoillud Ciceronis e Phitippica vi 1: Parvis de
rebus fed fortajfe neceffariis confulimm v. c 6
De Appia Vta & de Moniia Cof. de Lupercis
Trib. Pleb. refert. illud quoque viri Sapientia
e iii. de Beneficiis : Jam tempus eft qu<z~
dam ex noftra (ut ita dicam) Mancta pro-
ferri. atque ita vocata eft al. C. L. 1. §.vi.
ad L. Juliam pecular. quod jam alii i mo -
nuerunt. Pingitur inde in Numis Triumviro-
rum a. a. a. f. f. Dea moneta cum in-
ftrumentis pecunias formanda? , bilance x cor-
nucopia > cjuos & ampliflimus Vir Antonius
Auguftinus in Dialogis Numifmaticis, atque
aliielegantiorum litterarum ftudiofi pi^blica-
runt. ego itaque lege Academica gVs^w.
Igitur quia duplex in Arce Monetas Sacra-
rium , Arx etiam ipfa Moneu vocata apud
Sulpiciam , in Satyrd fingulari
:
R z —- Kam
i l.Savaro adSidon. Apolli»,
3 88 Justi RycquI.*— Nam quum defendier armts
Suadet amor patrU , & captiva penatibm
uxor\
Convenit,ut vefp<z,quarum domus arceMONETAE
Turba rigens firiftis per lutea corpra
telu.
Senfus eft, inftar vefparum civesRomanosarmatosconvenire, cum metualiquo publi-
co fuadente dele&us Militans in Capitolio in-
ftituenduseft; ficque e deliciarum temulen-
tia vegetos alacrefque emergere > contra vero
quumfecuritasundique & pax aftulgeret, in
luxiim& vsecordiam pJebem legione/quedis-
folvi, quare emenda in verfibus fequen-
tibus
:
Afi ubi pax fecura redit , oblit-a favo-
rumTUbs materque una fomno moriuntur
obefo :
Tlebs milefque una f. w. o. quo fenfu reflc
olim 1 Appius Claudius pronunciaverat:
Melius P. R. negotium committi quam otium.
& in eo valde eloquentia Scipionis Nafica: la-
boravit , ne Carthaginienfi civitate amiula
atque iniraica dc medio fublata , deliciis ac
moU
i V^Icr, lib, 7.
T)e Cafitol. Romatio Cornw. 389molliciei aditus ad Remp. aliquando praebe-
retur. 1 Tertiam Junonis Moneta? ardem ir>-
venio votam a C. Cicereio pra:t. in Corfica
iignis collatis pugnante , cujus fitum invenire
ha&enus non potui > neque ullus ( cjuod
fciam^ Antiquariorum invenit. Habent &2 apollinem mon£Talem Numi veteres
Commodiani, cujns cognomenti rationem
indeputamus ortam> cjuia inTemplo forte
aliquo Monet#confecratus a
Succedit opis ^des in Capitolio , quamalii Junonis parentem, alii 3 Junonem ipfam
cflc arbitrati funt: atque ideo Junoni re&e
fubjungimus. De ifta Kalendarium Vetas
Romanum in a^dibus Capranicorum :
D. ix. c.
e. viir. opic. np, opi. in, CAP!-TOLIO
F. VII. C.
&Livius lib. xxxix: Unum diem fupplicatio
fuit ex decreto Fonttjicum. qucd tdes Opit in
Capitolio de cdo tafta erat , Hofiiu majoribm
Cojf procurarunt. I. etiam Obfequcns notat
,
M. Antonio P. Dolabella Cojf. in ade Opu val-
ym per prodigium fracla*. Fuit inter 4nu-
R 5 mina
1 Liv.hb.42. 2. Golrz.inThcf Antiquan
5 Macrob. Sat. cap. iz. 4 Varro de L, L.Dio-
nyf. lib,2. Auguftinus." P. Viftor. Reg. Z.
3 90 J u s t i R y c qhu I
mina T. Tatl relligiojie in Capitolio qVclicata.
VBftSKi calvae ridicnlo quidem cogno-
rnento , fed memorabili Matronarum fa<5to *
duplexetiam Templumibi eft dedicatumFtf-
tm <k Nqvum. de quo Ladtantius breviter lib*
i , c. xx: Urbe a Gallis occupata oltfefii in Ca-
piolio Remani y eum ex mnlierum capillis tor-
mcnu fectffent) adem veneri calvae con~
fecrarunt. fnuiiiter I. CapitolinusinMaximi-
Tio juniore > Vegetius de re miiitari lib. i v.
cap„ ix. & D. Cyprianus Martyr , libro de
Idolorum vanitate, aliique nonnulli. Nequeadeo mimm id cuiquam videri debet , cum &Ctefibius , libro de Machinis , rationem hu-
jufmodi funes ( quos Tovvs vocat ) e capil-
lo muliebri conficiendi doceat , eorumque
ufum Vitruviusin Tormentis agnofcat lib. x«
fusB Architeflura:. Neque exemplaetiam in
Hiftoriis defunt : ut Salonenfium matrona-
fvtm , i apud Csefarem , quse crinem ufui
bellico prafecuerant , & Carthaginienfium
,
apud Plutarchum i , Aquileienfium quoque
apud Jul. Capitolinum , in Maximo & Bal-
bino > pr#tcr Romanas noftras > qu& ( ut
verbis
i 3. de bello civ.
z Libello de Foeaorcr
T)e Captol. Romano Comm. % 9
1
verbis Vegetianis 1 loqusr ) tnaluertmt tkt
formato ad tempm capite libere viveu cim
maritis^quambofiibm integro decore fervire.
2-VENERIS ERYCINAE, five ERUCINAE,
ab Eryce Sidli^ monte nominata? recentior
JEdis , quam multis poftea annis Q^Fabius
Max.inipectis libris Sibullinis, in Di&atura
fua,vovit. cujus etiam Dedicanda? caufla
Duumvir a RR, creatus eft , tefte Livio*
3 hujus verba fijnt: Interea Dtmmvm creati fumQ^TabtsuMax. & T. Octacilm Crajfus <zdtbm
dedtcandis : ment* 5 Oftactlm \ Tabim 5 ve-
neri epvYCinae. Nec mirum hos Di£ia~
tores fimu! creatos , cum utraque in CapitQ-
Jio /Edis eflet , tanali tantum uno difcreta*
4 Fa&um id a Fabio Votum circa annum v. c.
dxxxvi. fi refle ex Faftis fupputavi. Duoomnino Veneri huic Tempia Rom^ confe-
crata funt : unum nominatiiJimum ad Por-
tam Collinam , cujus non uno in loco Li-
vkis , Appianus * & Ovidius meminerunt $
alterum a?que celebre in facro noftro monte
,
quod per eminentiam ( ut opincr ) veneri s
capitolinae Sueton. appeHavit inCajo,
c. vi i. cum j unum c Germanici liberis, in-
R 4 figni
1 lbidem. 2. Strabo lib. 6. Polyb. lib. i.
3 Lib.23. 4 Liv.ibid.
39* Justi RycquIfigni feftivit^te puerum, babitu Cupidiniset-
formatum ? ibique a Livia Auguftadedicatum
fcribit. & m Gaiba, c. xviii. cum, inter
monfira & prodigia ei Principi oblata>fic $ne-
morat : Monile margaritis g&mmifque confer-
tum ad ornandam Fortunam fuam Tufculanam
ex omni gaz,a fecreverat. id repente quafi aur
gufliore dtgniw /t/o» capitolin ae yeneridedicavit. ac proxima notte fomniavit fpeciem
lortuna , quermis fraudatam fe dono defli-
mto. Nefcio an ibi dcpofitum cjuoque Si-
gnum Vcneris'nudum , e Sicilia allatura , de
cjuo Prudentius nofter . adverfus Symma-chum
:
llu veteres induxit avas vel fama , vel
error.
ut :
— Veneris qttoque nudum
uicchent Proceres Erjcine e venice fr*
gnum,quodipfum (cJgiyco ^vjfjiw anulloalia
Scriptore ha&enus vidi obfervatum.
Videntur& Barbarce Relligiones alia?, utr
i5gyptia isis , cum ornni fuo comitatu,
Capitolio fuide recept^ : teftimonio ejufdem
Prudentii in loco laudato
:
Jfidis amiffum femper plangentis Ofirim
Mimica> rtdendaque fuis folemnia calvis,
*De CapltoL Romano Qomm. 593Et quafcunque folent Capitolia cUitdctz
larvas*
jps^Tertullianusnofter Romanls tamen ol>
jicitTkjuafi moribus atque inftitutis majorumcontrarium , in Apologetico : sarapidem,& ISIDEM , & HARPOCRATEM CUW fuo
Cynocephalo Capitolio prohibitos >id eft, Curia
Deorum pulfosPifo & Gabinim Coff* wn utique
Chriftiani > everfis etiam aris eorum , abdica^
verunt : turpium & otiofarum fuperftitionum
vitia cohibentes. his vos reftitutu fummammajeftatem contuliftis. Arnobius etiam lib. 1 J*
Difputationum, quem nuncbrevitatisftudio
omitto. Fuere ii CofT. anno abvc. dc.xcv.
tempore M. Tulll Ciceronis , quj rei iftius
diquid attingere videatur 111. De Natura
Deorum > his verbis : Si DI funt illi quos cor
limus & accepimm > cur tion eodem in gsnere
sarapim isimque numeremm? quod fi fa»
timw ) cur Barbarorum Dees repudiemm i Re~pudiata cjuidem antea fueranteadem NuminaL. i€milio 1 Paullo & M. Livio Salinatore
Coff. circa annum v» c. idxxxiv, quoruna
ifte 3 cum Senatus diruenda eorum fana cen-
fuiflet^ nec ullus opificum attingere illa aude-
ret ; pofita Prsetexta * fecurim arripuerat y
Templicjue foribus primus inflixerat» Sed vi-
R 5 tio
g VaL cap. 4. deperegrin. x&li&on.
394 Justi Ryeciultiogcneris humani vetita novitas femper re-
vixit. Dio enim Caflius lib. xl. denuo
S.C°. cautum , tradit , utfana eorum , qu&
privatim nonnulli exftruere incccperant , diwe-
rentur: extra pomxrium tamen poni non pro*
hiherentur. 1 idem tamen in prodigiis anni
dccvii. examen apum , in Capitolio , juxta
lierculis ftatuam confediffe fcribit , dum iftdi
facra ferent. paucis poft annis fcilicet , quamfoperiora edifla emanarant. D. tandem Au-
guftus omnino impedire conatus eft , kge la-
ta : 2. Clll. INTRA. qiiingentos. ab.
UREE. PASSUS. CELEBRARE. SACRA. AE-
cyptia. liceret. Lex adeo pofteros non
tenuit, ut interfandiffimaNuminalfis^Se-
rapis, Harpocrates, Anubis , Bubaftisdein-
ceps haberentur.
Perfici mithrae fpecum fuifle etiam in
Capitolio, pra*ter Tabulas Marmoreas lace-
ra-s cum effigie & infcriptione ejus Dei in ca-
vernis ibi fubterraneis repertas , mihique mUrbe tum agenti fa^piiis confpe<5iasV D. Hie-
ronymus adferere videtur , in epiftola ad L#-tam : fnpinqnm vefter Graccbw, nohilitatem
fatnciam fonans nomine , cum Fufeftftram
gereret Urbanam , nonne Specum Mithu , &omnia portemuofa ftmulacra % cjuihm Corax ,
Niphm a
1 Lib. 4-z> t. Dio lib, 44..
*De Capitol. Romano Comm. 395Nipbus j Miles , Leo , Perfes , HA102 5 Bromius
pater initiantur , fubveftit , fregit , f
TangithuncRitum Firmicus deErr 4 Profa-
nar. Relig. ubi de Sole : Bunc Mitbram di-
cunt : facra vero ejus in fpeluncu abditis tra~
dmt. Ideo re&iffime Papinius 1 Solem ap»
pellat,— Terf&i fub rupibus antrl
lndignata fequi torquentem cornua Mi*tbram.
quo in loco oper^ pretium eft Luchtium Pla-
cidium (five quis alius eft) veterem ejus Scho-
liaften videre , totiufque Perfica* ^ohoyio^^
aut potius pocmiQKo^yicv; > arcana Myfteria
percrpere. Quod quia de Barbaris Religio-
nibus agebamus , ita vifum eft Sfafwti*.**
1 i.Thebai&j
11 4 C.v
396 J USTI Rycq^uI
C a p u t XLIL
Virtutcs etiam in Capitolio cultds
JFIDES, MENS, CONCORDIA. ^DuO
hnjusTemplaibi obfervata^unum
m clivo j alterum in Arce. Se-
natulum Aureum. Statua Con-cordise Augufti : aliaque inTem*flormn omamentis. fides can-
dida , alba , nivea , cana. Servius
& Robortellus notati. Solemnefacrum. Glojfema e Livio fuhla-
ium. *Plmu circa ^Deos tmw*
TTiktutes quoque 1 ptopter quas afcen-
V fu$ m c<zlum dari credicus ut fides,
mens, concordia ca?Ieftium loco haben
cocpta?, atque ided inCapitolio, z ubiDeo-
rum ommmn cokbantm Jimulacu yCthm col~
locata?.
Ad concohdIXm quodattinet,duoejus
m Capitolio Templa fuifle reperio» Unum in
divo ».
I Cic. dc Legib. % P, Vi£t. Rcg. 8.
*De CaptoL Romano Comrn. 397elivo, Forum & Comitium refpiciens , * adipfum Arcis afcenfum* alterum in Arce Tar-peia , paucis Antiquariorum ha&enus memo-Jratum. UJud a Furio CamiHo Didiatore vo-tum, feditionepopulari, circaannuin V. CJcccxxcvn. de qua Plutarchus in Camillo,
Livius Jib. vi. fub finem , Dionyfius, Zona-ras , & Ovidiusin Faftis , ad Concordiam
:
Candida te niveo pofttit z lux poximaTemplo
,
Qu<l fert fublimes altaMoneta gradus.
Vurim antiquam populi populator Etrufci
Voverat , & Voti folverat ille fidem.
Caujfa quod a Patribw fumtis fecejferat ar*
mis
Vulgusy&ipfa fuas Roma timehatopesl
Igitur cjuia ad centum gradus, cjuibus in Ar-cem & Monetse exfcendebatur , Gradus ipfi
(utfupra 3 docuimus) Cowordia vocati. Hu«jus Templi porticum , faftigio fuo ornamen--
tifque omnibus nudatam ; fpedari adhuc
Fere omnes exiftimant, cum ifta Infcriptio^
iie:
SENATUS. POPULUSQ. ROiMANUS
INCENDIO. CONSUMFTUMRESTITUIT
R 7 Nee
1 Plut. Camillo» * i7.Kal.Fe&rttan
| Cap. 34-.
393 J usti Ry cquINecmirum fuifte reftitutum* cum tmum e
tribus Urbis Senatulis 1 efletbmreum , ut opi-
nor j a Sexto Rufo appellatum , ift quo Sena-
tus haberi Iegitime poflet. Salluftius in Cati-
iinario de Cicerone : Cof lentulum y quod
Fr&tor erat , ipfe manu tenens m Senatum
peyducit,reliquos xum cuftodibus in ddemCon-
cordia venire jubet. eb Senatum convocat*.
Lamprid. Alex. Severo : Chn Senatm fre-
quens in Curiam * hoc eft , in JEdem Con-
€ordU > Templum inauguratum , convenijfet*
I. Capitolinus Maximo & Balbino : Inter-
emptis in Afrka Gordiano Seniore , cum ftlio *
Senatus pertrepidus in ddem Concordia iu 9
Kal. Junl concumt. Ubi non dubie de iftai
logui Capitolinum apparet. nam dicit , inde
C&ff< elekos in Capitolium afctndijfe ad facra
facienda. Reftituerat eam JEdem antea , in
memoriam Concordi^ inter ipfum * &©<5hviam > Livia Augufta quam Tlberius
tjusfilitis, Infcripto fuo & Drufi nomine 9
'dedkavit. Ut pmer Dionem lib. fev & tTf
.
SuetoniumTiberl cap*xix.Ovidius etiam te-
ftatuffiFaftorum;
Cau§t
1 Feftus tn SendfuU trifa
* Voluit ipfam..
cDeCaptoLRomanoComm. 39^
Cauffa recens mdior : fparfos GermanUcrineis
Torrigit aufpicik > Dux venerande, tuis*
Inde triumphau libafli tnunera gentit,
Templaque fecifti > quatn colis ipfe l
Dea.
Hanc tua ccnjlituit genetrix & rebw, &ara >
Sola toro magni digna reperta ^ovis.
Heic etiam fortafie fignum novum Concor-dix abs D. Augufto conftitutum * ex ftrena
fibi ab s. p. q. r. Kalendis Novis concefla,
de cjua Dio Caflius fub finem lib. jliv. &Ovidius vi. Faftor
:
Vfflit Apollinea longas c©ncordia lauru
Stexa comas 3 placidi Numen opufaue
Ducis.
Signa ibi alia a Plinio, * ex #re, celebrata
funt, Junonis, &BattOnis adorantis Apolli-
nem * opus Bedse : Latona: Apollinem &Dianam fuftinentis^opus Euphranoris: jEfcu-
lapl &Hygei£, opus Nicerati: Martis &Mercurl, opera Pificratis :_ Cereris & Jovis*
opera Sthenis : deniquc ' Vi&oria* ejufdem
marmorea^ Templi hujus i^vo^a(plmy cjuam
Palladius Archite&us delineavit? non abs re
vifum e# in Commentarium ncftfum trdns-
1 Lib. 34,6c"3^*
zDe Captol. Romana Comm. 401
Aliud Concordia: Templum invenio, in
ipsa Arce conditum > de quo Livius lib. xxu:In Relligionem etiam veritt JEdemConcordi&->
qnam per feditionem militarem biennio ante
L.ManliusPrat. in Galiia voviffet , locatamad
id tempus non ejfe. Itaque Duumviri ad eamrem creati ab Mmilio 1 Vr&t. Vrbu Cn. Vu*
pim , & Kafo> Quinttiw Hlaminius*. &demin Arcc faciendam locaverunt. idem libro fe-
ouenti zDuumviri creati M. & C. Attiliiadem
Comordia , quam L. Maniius Vrat. voverat\
dedicaverunt. & Kalendarium Vetus diffb*
.£him , his verbis
:
NON. N. CONCORDIAEIN. ARCE. FERIAE. EXS. C, QUOD. EO. DIEImperator, CAESARAUGUSTUS. PONTIFEXMAX. TRIB. POTEST.XXI. COS. XIII. A. SENATII
POPULOQUE. ROMANO. PATERPATRIAE. APPELLATUS.
Hujus fortaffe renovati meminit Vetus In-
fcriptio y quam in Laterano majores noftri
viderunt , & idem Marlianus exfcripfit
;
1 M. AimilioRcgillo.
* Voluic Flaniininuf:,
402 JUSTI Ry CQJLlX
DN, N. CONSTANTINO. PIO. FELlGI. AC
TiUUMPHATORI. SEMPER
AtTGUSTO. OB. AMPLIFICATAM. TOTO
ORBE. REMPVBLICAM
FACTIS. CONSlLlIsQJJE
S. P. R.
AEDEM. CONCORDIAE. VETUSTATE, COL-
LAPSAM. IN. MELIOREM.
FACIEM. OPERE. ET. CULTU. SPLENDI-
DIORE. RESTITUERUHT.
De aliis Concordi» Templis confulcndi Li-
vius lib. ix, Plutarchusin Qjacchis* Plinius ;
lib. xxrn. cap. i. Appianus primodebello
Civilij Dio Jib. uv. Auguftinus lib. m.de Civitate Dei c. xxv. & e recentioribus Fa-
bricius , Marlianus , Fulvius , aiii ; nobis eninj
aSa non libet agere : neque etiamj fi brevi-
tatem inftitutam amamus , licet.
fides> antiquum i &folemne P.R.Nu-men , JEicm fuamhabuit in Arce Capitolina,
haud longe a Primario JovisTempIo, fide
Catonis Cenforl , apud Ciceronem in Of-
ficiis , cum ait ; fidem in Captolio vicinam
L O. M. majores noflri effe voluerunt , &Ter-tulliani rioftri , in Apologetico, hisverbis;
Colat
i AgelL lib. ic. cap. i. Liv\ lik i,
DeCaptol. RomanoComm. 403Colat alitis Deum ,
alimjovem ; alm ad c&lum
fupplices wantu tendat* alius adAram Fidei
tnanus*. Hujus adis originem > ^funtquiad
Numam Pompilium Regem , funt qui ad
Attilium Calatinum referant* Ego fic credi-
derim NumamRegem inftituiffe, Attilium
deinde iftum vel ornaffe vel reparaffe S quod
& in aliis Roma* Templis fic fadium > ut re~
ftitutores eorum pro authoribus poftea habiti.
Pro Rege facere videatur Siliius in verbis
Jovis
:
llle etiam, quk prifcaFides pM 'Regjal
pnobU
Aurea Tarpeia ponet Capitolia Hupe.
De Domitiano enim loquitur, quem apud
Fidei antiquse Regiae Templum Capitoliuro
olim fibi inftauraturum promittit. Fuit ali-
cjuando cum de anticjuiflima Fide Palatina 7
ab ^Enea ibi dedicata > accipiendum hoccre-
derem ; quam tamen fententiam nunc omni-
n probo. In Capitolinse noftra? &de
Imago fenis cum lyra puerum docentis Plinio
laudata eft. & Jul. Obfequens in prbdigiis f
M Antonio & P. Dolabella Coff. fa&is*
Tabulas anias ex eadem turbine evulfas no-
tat*
* Haec vox fiiperyacua eft , nec legitur illic in
Tertulliano.
1 Diony f. lib.a. Plut.Kuma , Cic. 2, de Nat.Dcor
404 Justi Rycq^iIfat. Fides autem Dea ( ut de ejus cultu aliquid
adftruamus) Sabinorutn relligione una ex
Novenfilibus erat, tefte Varrone lib. iv, de
L. L 4 & Arnobio lib. 111, Difputat. adver-
fus Genteis. atcjue adeo mirum non eft Sabi-
no Pompilio venerationi fuifie atque honori,
Livius lib. 1 » de eodem Rege : Camoenti eum
lucum (^Egeriae,) facravit , &foli fidei fo-
lenne infiituit. Mirum autem cur hic Livius
dicat: FiDEi/<?/i, cum jovi etiam OPI&I
fivc terminali in Urbe &agris fcaixe hf
d^fJ^otg x^qvqis idem inftuuerit , ut ex
Dionyfio & PJutarcho alibi 1 firmavimus, So~
lemnc z autera Sacrstm idem effe eum anni-
Verfario &fiato cuivis paullo humaniori no-
tum cfle puto. Itaque , quicquid ogganniat
Robortellus, Sijgonio acceflerim » eruditis-
firnoviro, ficemendanti Et fvmui Fidei fo-
lemne \nfiitmt\ idoneo hk nimis & neceffa-
riofenfu* Nififorte (qua? ftifpiciomihi poft
incidit) gloftema w foli efle dixerimus ex
inutili repetitione vocis Solemne nata * : qua*
compendiose alicjuando & ambigue Sole
,
cum apice fuperduclo a notariis fcribebatur.
Addit Livius > ad id Sacrarium Flamines bi-
1 Cap. xiv. z Ls£hnr. Gram, in lib. & Thsb*
Serv. 8. Mneid.* Vokat natunj.
*De Cafitol. Romano Comm. 4^gisy curru arcuato y vehi> & tnanu ad'digitos
ufque involuta rem divinam facere jujfos. cu-
jus rei rationem breviter fic reddit Servius:
1 quia jides (inquit ) tetta effe debet & vela-
ta. quo ducunt etiam illud Horatii Interpre-
tes vulgo
:
TeSpes&albo raraFides colit
Velata fanno.
quod non tam ad facrificalem Ritum quamipfius fimulacri xcV^uov putem efle referen-
dum. Videntur enim Romani Capitolinara
Fidem > quo magis candorem illum mumutn
1
cjui in amicis exprimerent, alba vefteindu-
j
tam oftentafle. Inde (quod opinor) Virgi-
Ilio
, fana Ftdes, & P. Viflori Sextocjuc Ru-
\fo zVides candida nominata. Inde etiam forte
1folemnisilla Calchidenfium facrorumJFormu-
i laapud Plutarchumin Q^FIaminino :
fflSTIN 3 Ycopxicov oiGopOfa 9 tuv ME-TAAETKOTATAN
"Oqkois <$v\uoseiv.
Gallis autem noftriseam olim confuetudi-
nem fuifte ut Deos fuos albatos circumfer-
jlrent, au&or eft invitaD. Martini Sulpicius
. Rhetor, cujus verba funt Jib. i. £>uia effet
y h<ec GaUorum rufticii confuetudo fimulacraD*-
monunty candido teffa velamine > mifera per
agw1 hij.JEacl 1 InRcg. 8.
1
406 fusTi RycquIagros fuos circumferre dementia. exemplo,
finedabio, Urbisomnium Matris, qiuefua-
rum fuperftitionum Ritus una cum Imperii
Lege toto terrarum, orbe diffandebat.
mentem primm in Urbe Deam fecit fi-
mor belliimpendentis. ided ait Ovidius; 1
MENS quoque numen habet. Uenti de-
lubra videmus
Vota metu belU , perf.de Vme ? tm.
Votaautem Menti ardes^ 2 in Capitolio,
bello Punico fecundo, tefte Livio libro xxi uquem antea laudavi. & D. Auguftinolib.vi ijj
de Civitate Dei cap. m. Dedicata a T#
O&acilio Craflb , Duumviro ejus rei ergo
creato ; unoque tantum canali ab JEde Vene-
ris Erucina? uifcreta. Videtur alibi ejufdem
Numinis Templum aliud fuifte a M. Marcel-
lo i qui Syracufas cepit , votum , & M. Aimi-
lio Scauro dedicatum. de quo Plutarchus in
Jibello fingulari de Fortuna P. R. & L. Bal-
bus apud Ciceroiaem Iib*u t deNat.Deo-riim.
Quantum vero Divinitatibus iftis tribuen-
dum putarit C. Plinius , manifeftum fit e
lib. ii. Naturalis Hiftoria? c.vii. cum aitl
Inmmeros quidem credere (Dcos) atque etiam
ex
* 6. Faftor.' z Kal. V. ad d. 5. Idus Jun. Liv.
iib. 2.3*
*De Cafttol. RomanoComm. 407
tK Virtutibus Vitiifque howinum> ut pudici-.
TIAM > CONCORDIAMj MENTEM , SPEM,
HONOREM , CLEMENTIAM, FIDEM ; aUt
(ut Democrito placuit) duos omnino poenam# eeneficium majorem ad focordiam acce-
dit. Fragilis & laboriofa mortalitas in partes
ifta digesfit , infmitatis fwz memor , ut por-
tionibm quifquu coleret quo maxime indigevet.
Aliter tamen Ciceroni noftro philofopliari
placuit in 1 libb. <sr&f *nA.iT#W, five, de Le-
gibus ,quamvis idem m Jp$tM%i&> fub
perfona C. Vellel Senatoris fortiter cum
Plinio tfk^eJ^ in Jibb. de Nat. Deor#
i La&ant. lib,dcfalfaRcligt cap.2,o.
$o8 Justi RycquI
C a p u t XLIIL
Fortuna Dea varie cognomina-
ta. PRIMIGENIA & OBSEQUENS
in Capitolio. illius Templa alibi
i& Sortes. <Plautns bis leviter
correffuf : & Scholiafies Juve-nalis notatus* *De <ede hercu-lis ^ dianae Capitolina qua-
Jitum. Nemefis etiam Fortuna.
ejus Templum in Capitolio &reUigio. Finitum in fano Car-
memx, Carmentalia. Carmen-tes. Carmentarii. Carmina. DeaPoftverta S> Antevorta , Profa ,
Porrima , Flamen Carmentalis.
Quia P. R t non minus &$aituM!&
dJwtyM 9 quam bellorum pr£ftantia
Imperio fe Grbis potitum efle credebat ; ideo
fORTUNAE etiam fu& * m Saipovuinfiy *a
Divinos Honores attribuit , multifque
iEdibus* Delubris, Sacellis > Aris veneratus
efi
s Anft.2.Etbicoi%
*De CapitoL Romano Cornm. 409eft. Hinc varia ifta Rojnce , pro locorura
diverfitate, fortunae cognomenta: for«
TIS, ADJUTRICIS, STATAE , TUTELLAE, SA-
LUTARIS , MANENTIS , SANCTAE, DUBIAE , FE.
LICIS , PUBLICAE , REDUCIS , EQUESTRIS ,
OPIFERAE , RESPICIENTIS, AUGUSTAE , VIRI.
XIS „ BARBATAE , VIRGlNIS , MAMMOSAE ,
SEIAE , MULIEBRIS , PRIVATAE , MALAE. &in Cnpitolio noftro primigeniae, ntque
obsequentis. Sarisberienfis 1 enim cjui ter-
tiam his acfdit publicam * Ovidl Faftos
2. non legerat , qui in coJle Quirinali ejus
JEdcm & Imaginem ftetifle diferte adfirma-
vit.
PHIMIGENIAAI FORTUNAM primUS
omnium Serv. Tullius RexRoma? venera-
tuseft* JEde illiin Capitolio ftrucfta, 3 cumomnesRegm opes illi mi ferret acceptas 1 xuU
goque pradicaret confuetudinem fibi eum itta
intercedere. ^Rationem cognominis reddere
conatur Dio Coccejanus , verbis a Leunda-
vio intrepretatis : Puterea (inquit) fanguts
ex pijirino ejfufus ad alterim Fortuna Templmn,
pofluxit , quam ea de caujfa , quod omnia&S antf
1 Polycrat ]ibro 5. cap. 4. 2. Lib. 4.
5 Plur. lib. de Forr. P. R. 4 Lib. 42,
4io Justi RycquImte oculos & rctro pofttx , cum refpicere * tttm
expendere quifque debeat , nec oblivifci 5 *x
^qualtbus qualis ortm ipfe fu ; & confecramnt
Ikomani & agnominarunt , modo quod.im Gracis
mexplicahili , primigeniam. Fa£him id
prodigium C^farianis temporibus , paullo
poft Annium Milonem & M. Coelium , fedi-
lionis capita, in Campania occifa. 1 Alteram
autem Fortunam > quam vocat Dio , opinor
obsequfntem efle , unde conjicimus exi-
guum loci difcrimen inter utramcjue fuiffe.
Flutarchus > in Quseftionibus Romaicis , no-
minatam fic potius primigeniam credidit,
yel quod ipfa ortus fui initia Romana Urbi fug-
geffcrit j vel quod ex evemis fortuuis Natura
piffliim orta Jit. qua: PJutarchi fententialon-
gp cordatior, &fapientia illa vetereRoma-
norum dignior efle videtur. Utriufcjue Fortu-
nx Templum haud longe a Capitolino De-lubro dedicatum fuifle , oftendit vetus mar-
mor Prceneftinum ,2 cujus initium eft :
TU. QtJAE. TARPEIO. COLERIS. VICINA.
TONANTIVOTORUM. VINDEX, SEMPER. FORTUNA.
'
MEORUMACCIPE. QUAE. PIETAS. PONIT. TIBI. DO-
NA. MERENTIquod
i Dio ibkicm.
% Apud L Grutcruni > Pighium & alios.
T>e Capitol. Romano Comm. 4 1
1
tjuod & alibi pofuimus. Pneneftinis autemSorribus explicandis primigeniam pr#po*fitam fuifle jamalii monuerunt , &exvete-ribusadhuc Monimentis quamplurimisappa-ret. Celebris eam relligionis etiaim alibi fuiffe
pmer Regiam fuperftitionemj votum often-dit P. Sempronl Cof contra Hannibalempugnantis , ex quodecem poftea annis 1 ^desfortunae PRiMiGENiAE in Quirinali po-fita : oftendunt etiam Antiquorum Japir^um
infcriptiones , ut ifte apud Janum Grute-rum
:
C. APPULEIO. DIOCLI
AGITATORI. PRIMO. FACT
RUSSAT. NATIONE. HISPANOFORTUNAE. PRIMlGENlAfc
D. D,
C.APPULEJUS. NYMPHIDIANUS.
ET. NYMFHIDIA. PUERI
Obsequentis fortunae Templum idem
Tullius in Capitolio dicavit, tefte Plutarcho*
libello elegantiflimo de Fortuna P. R. quod
&inviu. Urbis Regione a P. Vi&ore col-
Jocatum efh Rationem ejus nominis obfcu-
ram non puto , cum Obfequi , wdulgere fit,
'
S 2 apud
1 L,ilT. lib, 16. & llp Fafti Pigfii&a».
412 Justi RycquIapud Scriptores, clementem^ trattabilem>&
propitium ]fe pr&here : E6 refpexit pater fa-
cetiarum Plautus in Afinaria , Scena , Cur me
retentas nunc :
AC
R* quem te autem nominem Deum?LE. Fortunam atque
Obfequentem.
fic enim e vetere libro Vaticano (praut quamvulgo habetur
:
—— Fortunam atque Obfequellam,
)
longe concinnius & venufiius legendum eft.
Merito namque Fortun<* Obfequentis nomenfibi adfcribi mandat fervulus, qui hcrilis fui
filii amoribus fovendis xx. argenti minas ali-
cunde exterebraverat. Occafione autcm loci
hujus Plautim alius m mentem venit , quemexeadem Vaticana Bibliotheca adolefcer>tes
emendavimus. Is eft in eadem ComoediaScxna prima , fenis Dem&neti verbis
:
Omnes parentes , Libane , liberis fuis ,
Qui tnihi aufcultabunt , facient chfeque-
lam javu
Ubi fana videri poffint omnia , nifi codicumultimis inverbis varietas occulti aliquid vitii
fubeffe CL. etiam Medico Camerario i per-
fuafiffet. In veteri ediuone Tarvifina,quam
in-
x Notis \a Iumc locura.
• *De Captol. Romano Cornm. 41
3
infpexi > efl: : Ohfequelam fecerint. Came-jarius vocem iJJam jarn fatetur non effe in
Vett. libris , fed vel illam vel fimilem videri
defiderari. In x^^X^V Vatieano : facient
obfcquuUam legimr ; unde nos fufpicabamur
antea \hm%oejL*xM$ hic : obfcqucllukm fuiffo.
more poetae noftro fatis famiiiari , dumifti-
ufmodi KsmaoejiTfiacri blandiores fa*peblan~
ditias facit. qua etiam ratione ad numerumfuum verfus redir, qri antea ex Jambico Se-
nario Spondaicus crat efredus , reclamante
univerfaeaScama* Meminit Fortun
quentis Seneca Tragicus , in G&avia , Sce-
na , Veragc imperata:-
KE:Fortuna noftraeuntta fermittit mibKSE: Crede obsequenti panius ; levis
efi Dea,
Etvetus marmor Novocomenfe adD.Ma-*nx:
FORTUNAFOBSEQlJENTI
ORD. COMENSVOTO. PRO
SALUTE. CIVIUM^
SUSCEPTO
Nec mirum vota huic Diva? crebra fa<5ia> at-
cjue fufcepta , cwn ( ut elsganter a Plinio
S j 1 di£ium
\
Justi RycqjliI
^di&umeft) toto mundo> & kcis omnibmi
vmmbtifque horis, omniumque vocibas fortu-
na fola invocetur una & twminetur\ quumomnia eam poflfe in ditandis beandifqueho-
minibus anticpitati perfuafum fuerit. ut ex ifto
yirgiliano facile addifcimus.
lortuna omnipotens , & ineluttabile
Tatum. *
Quare huic potius Numini, aut Felicitati,
quam Jovi Capitolinam Arcem confecrari
debuifle fapientiffime argumentatur Chriftia-
norum Philofophorum m D. Augu-
iiinus lib. de Civit. Dci i v. cap. xx 1 1 1 . Dehujusautfuperioris Fortuna* ildecapiendum
iguod vetus Juvenalis Scholiaftes 3 adnotavit
ad Satyra* x. verba de Centronio
:
— vincens FortUM atque Herculis
^EAem.Apud Pr&nefte (inquit) & Fortunct& Bercu-
Vu habent JEdes. aut certe quod in Capitolio ,
poft <zdemDiana> &Jovis, fecundam de mhraculo operis habent gloriam Tortim<z atque
Herculis ades. fi tamen is fenfum Satyrici
Poematis re&e percepit. nam per cedem^
Herculis non Capitolinam alicjuam , fed ce-
le-
i Lib. 2. cap. 7. 2 iEneid. 3.
3 A Pirhoeo cditqs, Sed is loc.us cj} ex Satir. xiv
T>e CapitoL Romano Coinm. 415
leberrimam Tiburtinam intelligi veiba indi-
eant fuperiora.
—— Summa nunc Tihuru arce :
Nunc Praneflinit in montlhus alta j>ar&-
bat s
Culmina villaruml
quemadmodum per Fortun<T , nominatis-
fimam alteram , qua? Pra*nefte olimfuit, mqua fortium
futi diximus ) ciftel.te adferva-
rentur. Habuiffe quidem SacelJum in Cap?~
tolioHerculemiufpicio noftra eftes Vetufti
Lapidislhfcriptione, quam capitexxv. hu-
jus Commentarii exhibui : minoris tamcn-
( ut opinor) fam#, quam qu# a magnificcii-
tia laudari fic debeat. De Diana Capitolina
nulius alius (quodfciam) antiquiorum quid
rradidit > non credo tamen a Deorum Dea-
rnmqueomnium domicilio celeberrimam Di--
vam fuifle feclufam.
nemeseos fimulacrum & Tcmplum, poft;
Fortunas, adfcribam : quia & ipfa vim quan-
d tm Forttma poflidere credita. audtoribus T.
Gapitolino, ^.Claudiano*- & veteri ifto la-
piie in Pannoniis
:
S 4 pEA*
i: Tn Max. ScBaihino,
416 J.UST I R Y C.Qul
DEAE. NEMESI
SiVE. FORTUNAE
iPISTOBJUS
K.UGIANUS
V. C. LEGAT
£EG. III- G
GOPvD
quamvis non defint qui [xvejoovvp&v hanc Di~
vam Ledam e/Te putent 5 a Jovc conftupra-
tam> qua? poft indigitationem fic appellata
fit j i alii Venerem , aut unam ex Curetibus
Nymphis > Jovis Saturnii nutriculis , de qua
forte D. Auguftinus didli jarn libri. cap. yi<i:
de ipfajove fenferunt qui ejm numcem
m CapitQlio pofimunt l nifi malisde Olenice
capells figno hoc interpretari : cjuod in xde
Vejovis ad Afyiam confpiciebatur : * ut fupra
notavimus. Sed tam varia funt atque multi-
plicia quxde Numineifto jara olim tradun-
tqr > ut vel lcquacem aliqucm
Delajfare queant Tabium.
qux quibus cordi erit videre , adcant ( fi pl**
cet) prseter veteres ac recentioresinfinitos >
Joachimum maxime Camerarium lib.
Pro-
i La&aot. hb. i. PL'n. lib. 3-6.
z Cap. 40.
<De Caprto/. Romano Comm. 4 1
7
Problemat. Decur, iv. Lilium Gyraldum
Dialogifmo xix. 8c Joannem Bapt. PiumAnnotat. Pofterior. cap. lxx. Nos ne occi-
fiflimi fimus, cramben illam non recoqui-
mus. Nemefs Templum in Regione ITrbis
iix. a Vi£torenumeratur: in Capitolio (ut
opinor) quamvis id Publius ipfe non expri-
mat. AucSoritati enim Plinl id tribuendum
putoj lib. xi. de rerum Natura cap, xlv?
Bft poft aurem <zque dextram Nemefeos (qu<&
Dea Latinum nomen ne in Capitolio qnidem in-
venit ) quo referimm tafto ore proximum mi-
nimo digttum\ veniam fermonis a Diis ibi re-
pfcentcs. &iterum lib. xxiix. cap. 11. his
verbis : Cur & fajcinationihm adoratione pe-
euliari occurrimus? alii Gr&cam Nemeftn in-
vocantes\cujus ob idRoma fimulacrum inCa-
pitolio eft y quamvis Latinum nomen non fiti
Peregrinitas hujus nominis oftendit etiam
Aufonium Poetam, cui propterea in Mo-fella fcribitur
:
—— Latia Nemefes non cognita Vm*
gtu«
celeberrime tamen aRomanis cultam fuifle
Romana ifta marmora iidem faciunt
:
? SAKG-;
l8 JuSTI RYCQilslx SANCTISSIMAE,
NEMESI.
£, ANNIUS. L. F. SER
VITALIUS
ET. AVINIA. FELICITAS
SUA. PEC. D. D.
DEDIC. XV. KALSILIANO. ET. ATTICO. COS,
*VIRGINI. VICTRICISANCTAE. DEAE.
NEMESI.
M. AURELIUS.ROMANUS
OPTIO. &c.
NisMESI
SANCTAECAMPESTRI. PRO. SA
HJTE. DOMINORUMNN. AUGG, P. AEL. P. F,
AELIA. PACATUS
SCUPIS. QUOD. COH. DOCTOR. VOVERAT. NUNC •
GAMPl. DOCTOR. COH. I.
PR» P. V. SOMNIOb ADMO
NITUS. POSUIT. h h: < g 2
i ExPanvmi6> Grute.ro Sc fcliedis mds.
T)e Qaptol Romano €omm. 419
Finiam Muliebreis Rellfgiones TempkfCarmentali , five carmentis , aut car-
mentae Dea?,quam Nkoftratam etiam,&Tiburtem & Themin , & Nym^ham alii ad-
pellant; quamque in ima Saturnl montis par-
te, qua Circi Flaminl Regionem refpicit,
confedifie * fupra docuimus. Undelccono-men Saxo Carmentis , & Porta? Carmentali f
qii£ etiam Scelerata : juxta quam Fanum five
Temphim CarmentcT, Illud matrona* Ro~man« ( tefte Plutarcho in Problematis ) jure
Carpenrorum recepto in gratiarum quafi
afiionem confiruxerant ,. & magno poftea
femperinhonorehabuerunr. cujus rei ratio-
nern reddidit idem fcriptor accurate in Ca-millo, Ovidiusetiam, curiofiffima? felicita-
tis audor , fub finem lib. t. Faftar. tlnde
cuivis obvium eft petere. Fiebat huic Divis
facrum , 2 Carmentdla didturn xvii. Kal. Fe-
bruar. & iterum pridieEiduum ejufdem men~fis a Flamine Carmentali. cujus facerdotii-
Cicero meminit occafione M. Popiiii L&natiY
v, c. in Bruto , five Dialogo de claris Orato-
ribus. Nomen carmentae undenatumfit
«ju^fitum video a diverfis , in eamdem ta-
& & men
rCap.2. 2 FaftiOvid: Se Kalend V, Varro $„
xta L. L.PiutarchJlouiulo.M6tfeb.lib. i. cap. 16».
42O J 11 S T I R Y C QU I
men fententiam confpirantibus ; a Carminibm
vjdelicet , five Vaticiniorum ti$<£ie , quibus
innotuifleeam Vetuftas adferuit, nam &'Gra?j
cis §t<xmto$Q$ di&a ( tefte Dionyfio i ) &fco/AxiKujg Carmenta , quia antiquitiis (m*cjuit 2. Servius ) Vates Carmemes , & librarii ,
qni eorum dicla perfcriberent , Carmentarii
appellati. quam ijv^oKoyicw Latinisraaxime
placuifle Plutarchus affirmat , in Problema-
tis* quod Ovidius etiam teftari videatur hoc
verfu
:
Ipfa fave , qtt& mmen habes a earmine
duclum.
Hincoracula etiam ipfa & vaticinia Cawiina.
appellari ccepta : quafi a Carmentibusprofu-
fa. Carmentes autem iUi (fi PJutarclio cre-
dimus)di6li quaft carentes mente> quodciimcceperint vates cvbxnotgetv extra fefe rapifu-
reotes foleant , ut Divino quafi infpiratu ora-
cula profimdant. Duas fuifle Carmentes pu-
tat 3 Agellius , ,guibus ane Roma? exftru&a?,.
quaram altera Voftverta nominata fit, Profa
aitera , k refti perverfique partus& poteftate,
& wmine. has alii vel forores vel fug# comi-
tC£
i Lib. i. hm\<{,
2. In 8. ALneid.
3: Li>. i6, ap. 16:
^JDe CapitoLRomano Comm. 4*2 1.
tes ver# Carmenti fuifle tradunt. 1 fed cjuam
Vrofam Agellius, WftVorrimm yelAntmrtmdicunt.
1 Ovid. 1. FafL Serv. ibicl
C A P U T XLIV.
^De casaRomuli in Capitolio fira*mentis teffd * & relligiose fcr-vatd. Feftra quid in Sacrario ?
mendum m 5P. Vitfore obferva-
tum. iteriim de curid Kalabra ^
^ejufque ufu. Stramen & fcandu~l£ antiquisfma Romanarum do~
muum tegumenta.
Dabunt nunc mihi veninm magnificentis-
fima Capitolii Templa fi ad pauperem
Quirini cafam , 1 in Arce Sacrorum ftramentis
tfftam curfum me* orationis defle&am,. de
qua egregie Sillius Bafiiis declamator ^apud
§enecam : Inter h<tc tam effufa motnU nihil
S 7 41 Vitrur. lib.2. cap. i.
z Lib. 1, Cont.tf,
4^2 Justi RycqjiX
efi humili cafa nobilius. fafiigiatis fupra teftw
auro puro falgens prducet Capitolium. & al-
ter apud eumdem 1 Cseftius Pius : Colit etiam-
num in Capitolio Cafam vittor omnium gen-
tium populus : cujus tantam felicitatem nemo
wiratur. Meritb potens efi. Meminit ejus ca-
fe Dionyfius lib. i. Antiq. Livius lib. v.
Valerius lib. u. cap. de Difciplina MilitanV-
lib. etiam i v. cap. iv. Vitruvius lib.n. cap. i.
Dio Coccejanuslib. xjliix. & liv. Ovidius
in Faftis. c
Eaiir continuci Romani repprabant 5 culmis
tarnen femper & ftramine : tum quod non-
nullum in eo Perpetuitatis omen fitumexifti-
marent; tum etiam ut oftenderent tantam ac
talem Urbem £ cafis & mapalibus enatam.
quod Poet# more fuo libenter extollunt ,
maxime delicium noftrum Propertius
:
z Boc quodcunque vides , Hofpes , quammaximaRoma eft :
Ante Phrjgem ts£neam coll&& hcrba
flilU
Atque uVt nayali fiant facra filatld
Fhoebo*
Ivandri profugd procubuere Uvcs.
Biftilibus crevere Deis h&c aurea Templal
Nec fuit opprohio faSa fine arte cafa.
&gua*
Lib. 2. Cont. x. a Lib.4%.
TteCapitol.RotnanoCotnm. 425
&qua? ibifequuntur nullo unquarn fatis ore
laudata* Petronius in Catale&is RomuleamCafam cum Feftra Capitolina conjungit >ubi
de sevi fui luxu
:
Vilis fervm babet regni hona , ullaque
capi
Deridet feftram , Romuleamque cafam*
Eratautem Fejlra (au&ore Gniphone Gram-matico z
,qui integro volumine de eo dif-
putavit ) oftium minufculum in facrario Ca-
pitolii extremse antiquitatis, quo vocabulo
Ennium etiam ufum > refert antiquus Satur-
naliorumfcriptor: & Petronium alibiinSa-
tyrico Scioppius VerifimiJium 11. cap.i ixj
Quin antiquiores omnes, au&oritate Fefti,1
2 Teftram dicebant quam nos Feneftram y ne
quis infolentem vocabuli novitatem nimfs
admiretur. conjungit autem Feftram Jevis
cum Romuli cafa Petronius , quod utraque
in Capitolio > locis parum invicem dis-
jun&is, eflet. Quomagis admiror quomo-
do mens aut ftilus aberrarit P # Vidtori in
Regione Urbis decima (quas & Talatium)
cafam Romuli collocanti. nifi malimus ex-'
emplariorum Ofoffizg» accufare ; quamheic
1 Apud Macrob. 3. Sat. cap. rfe
% Paullus Diacon. hac voce.
4 24 Justi K Y CQUlheic& alibi in fidiflimo fcriptore obfervavL
Situda autexn propitisejus cafe fi cjuarris , in-
venio jam Curia? Kalabra?* Romuleo item
operi, pcene contiguam fuiffe. adfirmatMa-
crob. lib. t* Saturnal. his verbis : Pontifex
XalatAj id eft , vocata in Capitolium plebe,
juxta Curiam Kalabram , qu& caft Romuli
proxima efi , quat numero dies a Kalendis a&Nonas fuperejjent , pronunciabat. A quaKa-latione ^ cjuam Pont. 1 hicMinor facerefo-
litus ) ipfi demum Curue nomen adha?fit. cul-
mis hanc etiam c& ftramentis obte&am fuiffo
teftantur imprimis Pocta?; Virgilius lib.vi u.'iEneidos
:
— Romuleoque recens bmebat Regmculmo.
Ovidius in i. Fafioram
:
&u& fuerit nofin fiquaris Regia natil
Afpice de canna ftraminibufaue domum.^primumenim hoc fuitin Romanorum cafis
tegumentum : fcandula? dein fuceefferunt. qui-
bus contefiam fuiffe Romam 3 ufqueadbel-
lum Pyrrhi , id eft , per trecentos feptua-
ginta fere annos y Cornelius Nepos auclor eftv
apud Plinium. 3 Qmia memKalabra (rnea,.
& com-
i Varro 5-de L,^Serv.in-8.iEneid.P.Via.Reg.8,
-VitrOT.ibitL 3 U^lli: .
caP' !Ss
TJe CapitoL Romano Comm* 425& complurium aliorum fententia) in ea
Montis parte ftetit quse Palatini montis an-
gulum , Viamque Sacram * afpicit : ubi Sena-
torum P. R. #des hodie exftru&a: > marmo-reifque ejus Porticibusfere fubnixas vifuntur*
C A P U T XLV.
Contra vulgarem opinionem decar~
cere Tulliano b Baroniofere dif-
putatum. non videri in Capito-
lio j fed ad Theatrum Marcelli
fuijfe. Unus olim carcer Urba-nus. Ugonl in ^P.ViBore im-v.Q%Qti<ng rejeBa. InfcripttoCar-
ceris Capitolini examinata. is
Mamertinus > aut Mamertinicu-ftodia , & carcer Privatus etiam
diftus. Tulliana ^n^Sg pro Car-ceribus. quid Latomia: aut La«-
tumix \ *De Robore opinioBa,-
ronl confutata.
Neque etiam , cjuiim omnia Capitoll xdi-
ficia defcribimus, nobile illud quadrato
faxo
426 J U S T 1 R y € Q U I m
faxoexcifum tranfeamus quod in Septentrio-
nali montis radice Carcerem Mamertinum
A<5fo SS. Martyrum 1 pleraque , vulgus S. Pe+
tri in Carcere Tulliano ufque in hodiernum
diem conftanter appellat. Et quidem fi mo-lem ipfam totam infpicimus , prae fefertfpe-
ciem Tulliani illius , quod a principe Hifto-
ricorum defcribitur in Catilinario & Calpur-
nio Flacco Declamatore apud Senecam Rhe-torem , A&is quoque SS. Chryfanti & Da-t\x 2-
, quorum verba jam fatis antea vulgata.
Quo.mipus tamen Pomponio L#to 5 Gui-
JieJmo Fabricio , Pompeio Ugonio , aliifque
eruditis adfentiar, verum hoc efle Tullianum
affirmantibus , ab Arco Marcio Rcge , 3 me-
dia Urbe, conflxu&urh ; au&oritas facit 11-
luftriflimi Viri Carfaris Baronl, qui fuis in
Martyrologtum Romanum Notationihus
4 confutatis aliorum argumentis , folidifque
rationibus aJdu&is tota.ni hanc de Tulliano
Carcere qiueftionem acutiffime decidit. Nosex ingenti earum numero & acervo , tres iftas
eximias notabamus,
Imprimisfitwm ipfum loci fiexamtaamus
carcer D. Petri , fiye Mamertinus in Aquilo-
nari
1 Procefifi & Martiniani, Laurentl , aliorum.
2. Apiid Baron. in Martyrolog Rom.N
i Liv. Uh.. 1. 4 Ad diem Pt id. Idus Marr.
*DeCapitoLRomanoComm. 427i nari (ut dixi) Tarpel Montis parte eft ; Tul>
|
lianum autem verfus occidentem tfdificatum
effe non una veterum oftendit au&oritas. Aa-te alios irrefragabilis illa C. Plinl vi i.Hifto-
x\x Naturalis , cap. poftremo , cum ait : Xll.
Tabb. Ortm tantum & Occafus mminantur >
pofi aliquot annos adjettus eft& Medidies » Ac-
I tenfo Coff. id pronunciante , cum a Curia , inter
Eofira & Gracoftafwy profpexijfet talem fo-
\lem. A columna Mcenia ad Carcerem inclina~
tofidere y fupremam pronunciabat. Tempefta-
tem fcilicet fupremam. agit enim de antiquis*
fima Romanorum confuetudine > qui ante
Horologia inventa aut pofita Solem ortum &^ccafum , obfervatione locorum quorundam>per Accenfum defignabant. Supremam autem
Tempeftatem Solem fuifie occafum ex x 1 uTabb.audioritate Macrobius adferit i # Satur-
naL cap. in. & Cenforinus ad C^relHum,
cap. xix. acproinde verfus eam cadipartem
earcerem Romanum conftitutum fuifle tam
clarum jameffe videtur,
Quht folis radii effe olim , quum fudum
efi , folent
.
Succedit alterum ex eodem Plinio argumen-
tum , priori non minus validum ac probum
,
deTemplo pietatis exflru&o (quodiPli-
nius
1 Lib. 7. cap. 36,
4*28 Just 1 R y caulnius ait ) iji *d CarcerU fede ubi nunc Mar-
cetii Tbeatrum efi C. Quinttio & M J
Aciiio
Cojf. Theatrum autem Marcelli (ut velpue-
ris jam notum ) inter flumen & Capitoliumj
ab 1 Augufto conditum , fi e Foro refpiceres,
in quo columnaMoenia, occidentem fblem;
omnino occupabat. Fuifle autem veteremj
Carcerem* qui unus quondam intlrbeRo-j
ma fuit , nonnihil imminutum rnutatum-
que; prarter Plinium ipfum j <jui Templi in
eo memorabili de caufa ftru&i commeminit
,
Livius etiam fatis oftendit , his veibis :• z Te+
tit carcerem ( Ancus Mareius Rex) media.
Urbe y imminentem Toro > 4d terrorem incrc-
fientU ffldazia* * remanet tantum ea pars^
qua fuit addita a Servio , & appellatur TuT-
lianum. acfidiceret: cjuicquid MarciusHex
in eo carcereinchoarat polteritatera vclmu-
tafle vel dempfifie, dum relligioni ve! neces-
fitati id tribuere interdum coacSa. Dixi unumquondam Carcerem in Urbe Roma fuiffe,
quod adfirmat Satyricus Aquinas>, Satyra x«
his verbis
mi Sueron, in ejus vita. 2. Lib. i.
* Hacc quse feqtiuntur,mirtim unde 8c cur Ryc-quius tanquam Liviana curaverit edi cbaraftere eo-
dem, quo prxccdentia ; quum plane lint aliena ab
jbivio, & nifi fallor » ipfiusverba.
*De Captol. Romano Comm. 429Feliceis proavorum atavos, felicia dicas
SacuU y qui quondam fub regibus atque
Tribunis
Viderunt uno centcmam carcere Romam>intellige Rerum Capitalium fub Tnumvirumcuftodia ; laam Cetuufflvno7um> cpi * civi-
libus judiciis praserant , alter erat tefle P. Vi-<Sore , in Regione Circi Fiaminl \ qui #re
alieno fere nexos contineret. Non fam ne-
fcius Ugonium follicitafle veterem in Publio
kftionem y & pro : carcer. c. virorum.alias, c. lx. viror. fuo periculo , car-C£.r. xviror. repofui/fe reclamantibus
omnibus libris , invita etiam Hiftoria Ro^mana , in cjua nufquam lectum aut obferva-
tum publicum alicjuem Romas carcerem a
I>ecemviris adificatum fuifle. Ula enim quxc libro iii. Liviano confirmanda? opinioni
fu*r Ugonius adducit tam dJhcycas a Baronio
ipfo confutata funt, utdeeo Volcatii illud
Sedigiti afurpnre merito poflimus : Siqukcon*
tra jentiat nihil fentiau
Tertium Uluftriffimi Baronl argumcntum
eft ab Infcriptione Veteri * qu# in carceris
Mamertini frontifpicio legitur 5 his verbis
concepta 2
c, VI-
* x Sigon. I. de Judiciis cap.iz^
43° Justi RycquIC. VIBIUS. C. F# RUFINUS, M. COC-
CEIU.. I . COS* EX. S. C.
quorutn CoflT. meminifte etiam facit aliam
alibi emxx<pfa Manutio 1 memoratam:
m COCCEIO. NERVAcoss.
C. VIBIO^ RUFINOJUHA. PRIMA. PATRONO. SUO'
Unde & lacuna Infcriptionis Capitolinar in
nerva cocceI cognomento fuppleri po-
teft. cui adde alteram illam apud Panvinium*
& Pighium , Faftorum fcriptores:
TI. CAESAR. DIVI. AUGUSTI. F. AU-
GUSTUb
PONTIF. MAXIM. IMP. VIII. jTRIB.
POT, XXIIII.
DEDITC. VIBIO. RUFINO. M. COCCEIO.
NERVA. COS.
Creatos putat hos Coff. Baronius anno v. c.
kccxviii. Imperii Augufti vii. (C\ refte
ol TVTntfoiqw KouJig numerarias notas ex-
ceperunt. ) neque addit fuffettofne an ordi-
nmks fuifle putaverit. Magnam alioqui #v/-
SPpnoiflfv $ dxqmy&qi&v Cardinalishic com-mififlet, quum fatis conftet eosnonfubAu-
guflo,
De CafttoL Romano Comm. 4,3
1
gufto , fed adoptivo Aug* Tiberio Confula-
tum geflifle , circa annum V. C« ( ut ex
eadem Infcriptione Onuj&tius collegit)
dcclxx 5 v. Fuere autem fuftefti , ex KaTen-
dis Julls , Ordinariis CofT. i>. haterio.Q. F. //// N. AGRIPPAE. ET. C. SULPICIO.ser. f. ser. n, galbae. quo etiam annoTiberius Auguftusxxi v. Tribunitiam Pote-
ftatem accepit : eandemcjue mox Drufo filio
per litteras abfens a Senatu impetravit.Fa&um
id, fccvindum Eufebii Chronfca, anno Im-perii ejus o&avo , qudrum verba in Anna-libus 1 accuratiffimis Vinandi Pigbl exprcfla
leguntur : itaque ideo illa exfcribere fuperfe-
debimus. Non erat itaque opus cur Ifluftris-
fimusBaronius verba illaTaeiti huc adferret
e iii. Annali, de Augufto: eum , ad cor-
rettionem perditisfimorum qtu inoleverant mo-
rum acriora parajfe vincula , atque indidiffe
cuftodes. Regum fcilicet illorum ( de cjueis
antea agebamus)exemplo. quum aliud fit
vincula & cuftodes puniendis noxiis, aliud
carcerem ipfum parare ; cujus rei cura Janiena?
crudeliffim^TiberianorUmtemportim,quam
Augufti Principis ( ut cum Tereatio dicam,
Semperlenitati) tflagis conveniebat. In hoc
faltexn egregie adverfarium ftftfrfl Baronius
coa-
1 Tomo 3. foi. 152., Plaat, edit.
Justi Rycq^uICoavincit. Carcerem iftum Capitolinum Re-
ges au&ores non agnofcere, qui tot poftea.
anmsfub Impp* Romanis Vibio &CoccejoCv {] exftru&us fir. quamvis forte in eumufum piimum exftrudius non fit, fedcre-
fcente rerum numero maxime fub Principibus
in Chriftianosf^vientibus, carcertandem efle
penuria Iocorum cceptr. In adtis enim D»Laurentl Martyris ( tefte e< )dem BaronioJ &aliorum £arur Privam interdum vocatur.
fortaflequodnonadeo publicus tum aut re-
ceptusejusufus, quam magni illius celebris-
que carceris in medio Urbis ardificati. Voca-
tur& Cuffodia Mamcrtini, aut Carcer Mameutinus. cujus rei rationem e Varrone de L. L.
&FaftisP. R. Baronius inveftigat : nihil ta-
men certi fe comperifle fatetur. Fortafse quia
Mamertinus aliquis aliquid in eo vel mutavit
velauxit: uteleviflima re opcrumPublico-
rum nomina vulgus interdum commutare
folet.
Dicitur etiam vulgo TuUianum* & quid mi-
rum fi yfaiKw omnes etiam Carceres ita olim
nominati/ Appulejus adfirmat, certifBmus
huicreiteftis, lib. ix.Metam. ubi de Sacer-
dotibus Dcx Syria? ; Hac , & alias affanias
fruftra blateranteu eos retrorfum abducunt pa-
gmi * ftatim^ue vinfbs in TuUianum compin-
gunt.
*De Capitol. Romano Comrn. 433gunt. quo in locoxle peregrino & rufticano
carcere eum loqui , fatis omnibus notufn.
qui locus nemini ha&enus oblervatus oc-
cafionem dedit Ugonio , aliifque eruditis vi-
ris , cur appellationi carceris Tulliani in
Capitolio prafififi&amquandam mm$*ci&*confufis a?dificiorum omnium nominibus s
in media Urbe fomniarent.
Fuit igitur (ut femel de univerfa re fta-
tuamus ) ampliflimum opus carceris Tullia-
ni , ad Occidentalem Fori Romani partem >
Tarpejo monti accubans , juxta Theatrum >
quodAuguftus in Nepotis fui honorem mar-celm nominavit. Partem modo carceris
fic vocatam antea fuifle , praeter Livium &Salluftium laudatis locis 5 M. Varro etiam
teftatur in iv. de L. L. cum ait : Carcer
4 coercendoy quod exire pobibentur. In hoc
pars qud fub terra Tullianum , quod additum
a Tullio Rege. Dicebatur ea pars etiam I/-
tomu five LatumU quod ( ? au&ore Serie-
ca ) excifa faxis in infinitam altitudinem ef-
fet. M. Varro id Syracufanorum exemplo
fadum vult, quod in ea civitate ( «t/ fimili
de caujfa cufiodirentur rei ) vocarentur Lato-
tnia. Ufus ea voce aliquoties Comicus Ura-
ber > Sidonius quoque Apollinaris lib. 1.
T epi-
1 Lib. deConfoLadMartiain&iclcnu
434 Justi RycqjiIepiftolavn. de Aruando Gallia? Pr#fe<5lo :
Quu enim fuper fiatuejm nimis injleftere ur ,
quem videret accuratum delibutumque Latumiis
& Ergafiulo inferri ? Latomias autem noturh
eft Lapicidinas appellari > quia carceris pars
illa infamior (ut Baronius putat) Tarpejr
rupis faxo incifa, i in quam abjetti rei Ro-
bur Tullianum afpicerent, unde pr^cipitandi
mox eflent. Quod ut eruditiflimo viro fa-
cile tribuerimi locinatura id omnino con-
cedente ; non arque tamen quod de Robore
(pace Manium ejusdi&um fit) ibidemexi-
fHmavit. Nimirum Saxum ipfum fiveRu-
pem Tarpejam , infamem fuppliciorum Jo-
cum , nihil aliud quam Robur carccris fuif-
fe. Impofuit enim Cardinali Pracipitatio ,
commune utrimque fupplicium, difterens ta-
men quia publicum in Saxo > in Robore oc-
cultum & privatum. De ifto accurate &diligenter egimus , cap. iv. de hcc Feftus
Poropejus in Roboris de/criptione : Robur
( inquit ) diftm efi in carcere is locw , quo
pradpitatur malefcoram genus, quod antear-
cis robufteis includebatur. De quibus arcis intel-
Jigendus fortean Plautus in Curculione r
At ego faciam vos ambo in robufio car-
cere ut pereatit.
i Calpurnius Ffaccus apud Senccami
De Capltol. Romano Qomm. 43 5
Nullam enim pr#eipitationis mentionem fa-
cit. Valerius atitem fupplicii hujus memi-
nit lib. vi. capite de Severitate
;
1 Quin etiam
familiares Grdccborum^ nequis P. immicis
amicus ejfe vellet , de robore pracipitati furtt^
quibus ex locis fatis apparet non Montis ali-
guam portionem Robur , fed carceris Pu-
blici fuifTe. Quod amplius eft , Triumvi-
rorum i erat capitalium in Tulliano ftran-
gulare , in Robore pracipitare : cjuemadmo-
dum Tribunorum in Tarpejo nocentes fuos
punire. Pmerea Robgr illtid in ipfa ph-nicie Urbis erat > vel ad fummum in imaTarpeji Montis radice , carceri inardifi^a-
tum ; Tarpejum autem , five infamis ea Ru-pes , in cejfitudinis qua* ( juxfa Romanum1 Declamatorem
( fecure etiam defyicientihus
effct horrenda. Ut nullus omnino dubitem,
quin tam jufte atque neceflario de Robufto
carcere a Baronio diflenferim , quam iJIe
graviter & fapienter fuperiorum hominura
x&vccg io^oos de Tulliano jugularat.
1 §. 3. 2. Sigoniusde judiciisc.i^. Turne.Na-xtis in Feftum. 3 Cornelium Hifpanum, apudScnecam.
T z Ca~
436 Justi Rycq^uI
C a p u t XLVI.
Relligio Capitolii $ ^Eternitatis
Romanae perfuafto* c<elo compa-
ratum. Formula Ftetialium j
Salva Urbe atque Arce , qu£nunc fufius explicata. CMan-lim dconfpeffiu Capitoliiamplia-
tm. ArsManlia. Vetus epigram-
?na in Suetonio difcuffum.
ACarcerlbus properabimus ad Metam
,
fi prius iJJuftres aJiquot probatiffimo-
rum Scriptorum locos de AEternitate ac San-
£titate capitolii 5 niox & de capito-LIIS ALIARUM URBIUM fajQBtoUKUXov :
, fivC
Corollarium, adjecero. Urbis quidem ae-
ternae & capitolii idemr
eiTe FatumRomani crediderunt. Inde illud P, Virgi-
II quafi ex cortina DeJphica pronuntia-
tum : i
Dum Domus AEw& Capitoll immobile
faxumAc-
i S.AEneid.
De Capitol. Romano Comm. 437Accolet y Imperiumque Pater Romanus
habebit.
Ex quo fluxifle putem illud graviillmi Poe-
tx , Statii Papinl , 1 ad Domitianum Au-
guftum
:
Dum Montes Latii , paterque Tibris ,
Dum fiabit tua Eoma , dumque ter-
ris y
Ouod reddis , Capitolium manelit.
Iftud quoque Valeri Martialis , ix. Epigram-
matum
:
Dum Janus hicmes , Domitianus Autu-
mnos,
Augufius annis ccmmodabit dflates.
Dumgrandefamulinomen adfcret Rheni
Germantcarum magna lux Kalenda*
rum>
Tarpeja fummi faxa dum patris fia-
bunt.
2 quam opinionem expreffit etiam Lyricus
Romanus, oraculo Junonisj-— fict Capitolium
Fulgcns , Triumphatifque pofiit
Roma fcrox dare jura Mcdis.
Scd & Romaipfa apud Claudianum, 3 poT 3 fte-
1 i.Silvar.
z Lib. 3. Od. 3.
3 Debello Gildon,
43^ Justi Rycq^uIfteriorum temporum > non poftremum fane
,
Poetam, voto ad Jovem:Si mea manfuris meruerunt moenia nafci
Juppiter auguiiis , fi fiant immota Si-
bulU
Carmina, Tarpejasfi
necdum dejpicis
' arceis.
Hinc proverbium > five Formula potius , e
earmine Fcrtialium : salva. urbe. atque.arce, quam Ca:cilius Comicus eft ufusali-
bi JUudatus , & Horatius hoc verfu :
Incolum iove, & Utbe roma.*X*)[AcfliKuf enim per Jovem , Capitolium
intelligit, in quo Juppiter confecratus. Eoallufifle vidcatur Silius iib. nx. in perfona
P. AEmilii Cof. ad bellum proficifcentis
:
Tarpeja rupes , cognataquefanguine nobis
Tecla Jovis, qtuque Arce fua nuncfian-
tia linquo
Mcenia felicis pairia.
£>$ll*Stl& enim hxc vox eft , & vota >
de more , pro falute patriar nuncupantis.
Carmen outem ipfum Foetialium aptid Li-
vium * ita conceptum eft lib. xxxitx: si#
SCIENS.
* Apud hune iftam formulani nufquam legit Ryc-
qnius. Sedineofane Liviilibro exftantleges fcede-
ris cum Antiocho. Formula vcro ifta cft apudFc-
flum in LagidemJilicem .
TteCapitoL Romano Comm. 459SCIENS. FALLO, TUM. ME. JUPPITER. SAL-VA. URBE. ARCEQUE. BONIS. ElIClAT.
UTI. EGO. HUNC. LAPIDEM. Ulldc CUIH
Uroem Galli Senones incendiffent , Capi-
tolio tamen falvo, adeo confternati eacla-
decives fuerunt,urVejosmigrare cogitaverint4
obfiftenteuno maxime Urbis liberatore Ca-naillo , cujus relligiofa illa apud Livium 1 ve-
hemenfque fententia : Majorcs noflri convena >
paflorefque cum in bis locis nihil pr&tcr fylvas
paludefque effet> novam Urbemtam brevi&di»
flcavcrunt. Nos capitolio , arce in-
COLUMI , STANTIBUS TEMPLIS DEORUM >
ddificare incenfam piget ? Ecce quatp inge-
niofe Livius ctim in repr^fenti conceptumillud dicere non poflet : urbe lt arce,arcem et capitolium rominavit : quaG
defpcrandum nihil e/Tet facrorum adhucma-jeftate falva. cjuod a Ciceroneetiam fadum
,
omifla Arcis aut Capitolii mentione , in I.
Catilinaria : Qued incolumeis civeis > quod
ftantem Uibcm reliquit , quanto tandcm il-
lum mccrore adfliclum effe & profligatum puta-
tis?
Ad eam Capitolii Fatalitatem refpexit
etiam Tertullianus nofter > in divino fuo
T 4 Apo-
1 Lib f.
44° Justi RycquIApologetico , cum ait : Sed non & Juppi-
ter Cretam fuam Romanis Fafcibus concuti fi-
neret, oblitus antrum illudld<zum y & araCo-
rybantia , & jucundifimum illbic nutricis fu<z
odorem ? nonne omni Capitolio tumulum fuumpr&pofuijfet , ut ea potius Orbi teru pracelle-
ret j qua, cineres fuos texit ? Neque aJio re-
fpexifle credam diviniflimum Vatem , cumin defcriptione Carthaginienfis facrarii Ca-pitolina Romani Imperii pignora adumbra-
vit: — Heic illius arma ,
Heic currus/»//. *Hoc regnumD^gentibus ejfe
( *S/ quk Fata fwant ) jam-tum tendit-
que fovetque*
Oflendemus enim alibi Sceptrum five Ha-
flam Junonis , & forte clypeum Tenfamque :
quemadmodum & currus aliorum Deorum
,
aliaque infignia in Capitolio recondita fuif-
fe. Unde loci Relligio per totum orbem
terrarum celebrata eft : mofque etiam pro •
fluxit ut Capitolium ipfum quafi coelum
quoddam alterum in terris venerarentur. di-
fcimus id e verbis illis 2 Plinl C#cill ora-
toris , de Adoptione Trajani Capitolina :
Non
i i.AEneid.x InPanegyrico.
T)e CapitoL Rornano Cornm. 44
1
Non eriim occuba poteflate faiorum , fed ab
JOVE ipf) coram ac palam repertus y elettus
eft. Quippe inter Aras, & Altaria> eodem-
que kci , quem Deus ille tam manifeftus ac
prafens , quam coelum ac fidera infedit. mo-deftius paullo Silius Italicus 1 in oratione
Africani ad jovem tarpejum :
——» Tarpeia , pater , qui Templa fe-
cundam
Incolis a cdo fedem.
Difcimus etiam e comparatione Palatii &Capitolii 2-apud Ovidium
:
Cum domus Augufti CapitolI more
colenda
Idta (quod efl , & fu \) plenaque pacis
erit.
CorneJio etiam Tacito in 1. Hifloriar. ubi
csedes Galbx defcribitur : Neque illos ( Otho-
nianos ) Capitolii adfpeltus , & imminentium
Templorum Reliigio , & priores aut futuri
Frincipes tenuere^ quo minm facerent fcelusy
cujus ultor efi quifquis fuccefiit. Mirum air-
tem fceleraros milites in adfpeclu Capitolii
a ca?de viri innocentis non temperafle , cum
M. Manlium lervatorem Capitolinse Arcis,
fed coram populo Regni adfeftati reum dam-
nare eatenus P 4 R. Tuftinuerit , donec in
T 5 Lp-
1 Lib.io. 4 j.&P.onto.
442 Justi RycquILucum Petilinum ( unde in Capitolium illu-
ftre nimis glorias fux monimentum, refpe&us
non eflet ) perveniret. quam Hiftoriam prx-
ter eelebriores illos Livium libro vr* Plu-
tarchum in Camillo , Au&orem de viris il-
luftribus, Tzetzes i etiam Grammaticus ex-
fcguitur Politicis his verfibus.
Out©" $ MAPKOc MAAIOC , o ^tj
KAniT&AINOC,Tton Xj cdjioi/^xn Tntw w&ivvt-
Ktf| ^tlQOi fJLifoM C^KCO^OOV C67ZzinM dvty-
Tq KAniTXiAlON icoo&n $kt-
Ouargp cwtcc imiqrt KKeuxc ccvioa^x*
£00$ o xlywv Koll* wutS vqy^ov.^ tdcs cu-
Tlfog #?&o Ji&zw&ov tIuj avyK\y]Toy fti-
T*yi*
0*^y ie YLamTuXiov £SqKooq Ioo^ltoo 3
61? yivtc% \}%ro[Avn<n$ ok&vx r t§<?~
Tqu qcy K%HVH<nv cwtov*
Id eft
:
MAtl*
I t ! i. Biftfcr. ChiL
DeCafttol.RotnanoComm. 445
MARCUS ilU MANLIUS, qtti & CAPI-
TOLINUS, .. . .
Oltm fubjeclm qutfliont adfeclatt Rf-
gm ,
je*calculo eondemnan-
dus* . • - »/•;
Cum Cafttoliftm intuttt effent , abjolve-
batur:
Ubi iUe inclutum virtutis fua dederat
fpecimen. ^ ,
Sed boc accufator ipftus cum animadver-
tijft
Ad alterum Trtbunal concionem abdu-
citi. f
Vnde Capitolium omnino vidert non fc/-
fet*
K« commemoratio feri itfint Trep^
lum.
Tunc morti illum vadunt.
Mirati autem fatis Romanos nonpoflumqui
cum in confpedu Capitolii Manlum dam-
nare non pofient , alio loco damnatum de
Saxo Capitolii dejicere non dubitavennt. cum
longe aliud fit mortis in quemquam ienten-
tiamferre , quam fpedare morientem. fub-
ieda enim oculis rei indignitas acnor multo
intolerabiliorque yidetur. Non delunt au-J f $ tem
1 Cip. 96 -
444* Justi RycqjuI
tcm viri do&i cjui in veteri Poematio [apud
Suetonium 1 in Augufto,
Cum primum ijiorum conduxit menfa cbo-
ragum ,
Sexque Deos\vidit Mallia , fexque Deas.
Manlia legendum putent. eo fenfu , quafi
locus ille in qtio csena Suhnofyz®' prabere-
rettir, ad formam Capitolin^ Arcis effi&us
fuerit. Arcem autem ipfam non inepte ab
ejus adfertore Manliam potuiffe vocari. quod
inventum etfi ingeniofum & acutum eft , mihi
tamen necdum probatur.
x Cap. 6$.
<De QdpltoL Romano Comm. 445
C a p u t XLVILfive ultimum.
De capitoliis allarum *i)rbium
Gfyc7njyiA,a , & Operis conclufio.
jovis capitolini Corlnthi &^/[ntiochia Templum. juno ^minerva etiam in *Provinciis
apud Jovem. *De Portis Cafii-
tolii Romani cv mzptpyq>. Colo-nia AElia Capitolina Hadrianij& Capitolia aut Capitoliada
XJrbs : amba in Syrid.
Quia celeberrima Capitolii relligio ; non
Komx folum , in principe illa Orbis
Urbe , fed ejus etiam exemplo per omnesProvincias capitolini dI publica vene~
ratione culti funt , & adorati. jovis enira
capitolini(quem KOPT$AIONinterpr'e*
tatur Paufanias , ut diximus ) Templum Co-rinthi agnofcit idem auftor in Corinthiacis.
& alterum Antiochia* ejufdem nominis Li-
vius a Perfeo Rege inchoatum. cujus ma-T 7 gni-
446 fusT I R Y cc^ul
gnificentia quia Romani noftri par , aut fu-
pra illam futura videbatur , fi perficeret , ver-
bis Livianis exprimenda eft. funt in Jibro
Hiftor. xli: * Sed & Delon (Perkus)ma-fis infignibus ftatuarumque copia exornavit. &Antiocbia jovis capitolini tnagnificum
lemplum non laqueatum auro tantum , fed
& parietibus totis lamina inauratum : & alia
multa in aliis locis poUicitus * quia perbreve
tempus regni ejusfultj non perfecit. ille fcili-
cet Rex qui prseter duas magnas honeftaf-
que res, Urbium Dona> & cultum Deorum\
viliffimum alioqui Regem egit. Neque Jup-piter folum tarpejus aut capitolinus ,
fed (quemadmodum in Romano Capitolio
)
iunonis ei ac minervae confbrtium ad-
jun&um. Teftatur Eumenius Rhetor ubi
de Scholis Menianis ad Capitolium aliquod
Gallia? ftru&is : Quti enim efi rnelior ufm
Eloqutntia, quam ubi ante Aras quodammodo
fuas Jovios Herculeofque audiant pr&dicari ,
iuppiter Pater & minerva focia % &m-no placata? Arnobius etiam libro iv. Quis
nefcit in Capiioliis omnibus virginalek ejfe jpe-
cies Minervarum ? & Sidonius Apollinarisde
Capitolio Tolofano , fortiffimi Martyris D«,
Saturnini fanguine confperfo:
Qaem
* NCap.io. Sedcrroneemtelligitli^cdcPcrreo,
^De CafttoL Romano Comm. 447Quemnegatoremiovis *f minervaeEt crucis christi bona confibentem *
Vinxit ad Tauri latus injugati
Vlebsfuribunda*
Hujufmodi enim Templa Romano ctiam
nomine peregre capitoli a vocata : qualia
in CoJoniis aut Municipiis Italicis fuifle fub-
notavi.
In Colonia verona augusta flatuis
exornatum , cujus meminit vetus Infcriptio
,
quam fide Polycarpi Palermi I. 0*adfcri-
bimus
:
hortante. beatitudinetemporum. ddd. nnngratiani. valentinlanli
et* theodosii* auggg»
STfcTUAM. IN. CAPITOLIO
DIV. JACENTEM. IN* CEREBERRIMO. FORI
LOCO. CONSTITUI
JUSSIT. VAL. PALLADIUS
V. C. CONS. VENET. ET. HIST.
Cujus auguftiffima? Coloniar meminiffe Ji-
benter foleo , quotiens magna illa& Roma-na vere pe&ora saregos Comites , po-
las ) cottios fratres , nichezolas *
jontanas recogito. cjuorum memoriaquia
pro
44$ J u s t i R y c qjj I
pro eo, ac meretur, fandta.mihi femper>
antiqua , & relligiofa erit , fiquid fortuna-
rum mearum anguftia valeret non in hoc
albo tahtum papyri a^quore , fed Titulis
marmoreis , apicibufque auratis in Romanoipfo Gapitolio ,
pofteritati fpe&andam * col-
locarem.
In Colonia capide aut capuana , de
quo Suetonius in aftis Tiberl : Peragrata
( inquit ) Campania cum Capm capito-lium y NoU Templum Augufti (quam cauf-
fam profeftionis prttenderat ) dedicajfet. Ejuf-
dem inter fceda prodigia , de coelo tkfli me-minit idem fcriptor in Cajo ,
capite ( ut vul-
gus notat ) lvi r,
In ColoniaBENEVENTOCONCORDIA.dequo idem fcriptor in Elogio Orbilii Gram-matici : Statua ejus Beneventi oftenditur in
Capitolw , ad finiftrum latus , marmorea , ha~
hitu fedentis ac pattiati, appofuis duobus fcri-
ritis. Unde apparet hic quoque ftatuas fuif-
fe. Sed & Nolam , Mediolanum , Floren-
liarn aut Fluentiam urbes habuiffe oJim fua
Capitolia, prarter vocis ipfius adhuc vulgo
nota teftimonium , commentator Sidonii
Elias Vinetus Santo & politiilimus Politia-
nus epift. ri. adnotarunt.
Extra Italiam grsecipua ifta
:
Ba-
De CafitoL Romano Comm. 449Babylonicum [rt&QQe/Kus ab Hiero-
nymo J fic vocatum, pro illius civitatis Ar-
ce, quemadmodum Cesbedium in opido Sel-
genfiium, Herodium> Hierofolyrnis , inur-
be Troja , llion , & in illo Europs oculo
Gandavo, (ut multis vifum eft ) olimBlan-
dinium.
kartHaginiense , cujus vates pra»ci-
puus in initio AEneidos , & fan&iflimus
Martyr Cyprianus Epift. lv. & vetufta Chri-
ftianorum Ecclefia: concilia fepe mentionemfaciunt.
augustodunense in Gallia, dcquo[te-
ftimonium laudati Rhetoris Eumenii in Pa*
negyrico Prsefe<5to Galli<e dido : Adboc 2 F.
P. opus ijlud reddit illujirius cum ipforum &tjf4ium etiam omnium hominum adjpeftu prm-ptius , quod pucipuo ejl loco pofitum 9 quaji
inter ipfos oculos civitatis inter Apollinis Tem-
plum atque Capitolium. Vult Menianas in-
ter Apollinis & Capitolium exftru£fos,quem-
admodum fere Templum Vefta» Romasmedio inter Apollinem Palatinum, & Jo-
vem Capitolinum intervallo , quamquam vi-
ri magni in hifce litteris nominis Beatus Rhe-
nanus & Stephanus Vinandus Pighius pro
Afi*
1 Comment. in Efaiarn.
z Vir perfc&iflime.
45© Justi RycqjiIAuguft^dunenfuim in di&o Panegyrico Au-
guftoclivienfsum legere maluerint. vw) rp for-
tafle dh&tocc. contra quos tamen cl. Lip-
fium difputantem vide in Commentario ad
Annalem III. Cornelian.
De tolosano Capitolio ejufdem Pro-
ymcix jam memineramus e Sidonio , qui
D. Saturninum Elocjuentix Profellbrem To-lofa? narrat
De gradu fummo gapitoliorumFracipitatum*
Cui addes (fi placet) Venantium Fortuna-
tum in Elogio ejufdem Saturnini , lib. de
Miraculis & Certaminibus Fiorum , Martyro-
log. Ronvad diem in t Kal. ixbres. ctytt-
&o%d$vs alios.
De narbonensi idem Sidonius in lau-
datione Narbonis Martii;
Salve narbo potens falubritate*
Vrbe & Rure fimul bonus videri>
MurU> civibusy ambitu, tabernis,
Vortis, Forticibus, Foro, Theatro %
Deluhris, capitoliis, Monetisj
Thermis , Arcubus , Horreis , Macetiis ,
Fratis, Fontibus y lnfulis, Salinis ,
Stagnis ,Flumine ,Merce , Fonte* Fonto.
Quar liberalius adfcripfi ut hinc le&ori meoJicjiicat in celebrioribus Romani Orbis Co-
laniis.
7)e Capitol. Romano Comm. 4^ 1
loniis Roman# quoque Urbis celebriora *di-
ficia fumptuofiflimis ajmulationibus exprefla.
certe quale quantumque Narbonen/e Capi-
toliumfuerit Aufonius Gallus alio raetrige-
nere teftatus eft
:
Quodque tibi quondam Tarh de marme-re Templum
Tanu molis erit , quantam non fperne*
ret olim
Tarquinius , Catulujque iterum poftre-
musy & ille
Aurea qui ftatuit Capitoll culmina C4-
far.
crgo Aufonl a?tate non exftabat. opinor 1
quia Chriftiana Relligione tum roborafcen-
te convulfam penitus & excifum antea fue-
rat.
Capitolium augustae trevirorum ha-
bent AftaSS. Martyrum Tyrii& fociorum.
quod in Ecclefiam Chriftianorum jam olitn
mutatum ex iifdem A&is Baronius nota-
vit.
Simili msjorum pietate quod in Colonia
ubia agrippikensi erat , expulsa veteri
StitnSwuovlx ,eaftiflimar, fanftiflima?, po-
tentiflima? crdi terrseque Regin# mariae da-
tum, dicatum, confecratumque eft. dequo
Capitolio, adje&ifque ei locis venuftiflime
ita
4 5' 2 Just i Rycq^uIita lufit quondam magni juvenis ingenii Janus
MeUerius Palmerius
:
Afpice ubiUnem fcandunt capitoliaclivum
lUe dumis fiabat locu$ y & fme frugibus
herbis.
lUhic qua fpettare forum majufve mi-
nufve
Nunc datur , unda rates vento remoque
ferebat.
It dat iter plaufiro via qus, dedit ante
carina.
Elegantiflima enim /ju/jl^ Roman* eriam
Urbis originem peregre deformavit. Du*
tnos enim in Tarpejo aut Saturnio monte
ante Urbem conditam agnofcit Virgilius , &Tiberis in Velabro traje&um Ovidius, Pro-
pertius, aliique fcriptores.
De VESONTIONENSI SEQUANORUM l'C~
tulerunt mihi , qui viderunt, Arcuum Trium-
phalium pneclara adhuc fervare Monimenta
,
& tres Portas Marmoreas in phnitiem de-
fcendentes. Arcis Romance fcilicet Capito-
Xmx exemplo, e qua ( uti notavimus ) va-
rii variis e locis exitus in plana Urbis ex-
tendebantur. nam pr#ter Portam Carmen-ta-
T)e Cafitol. Romano Comm. 453talem , qu# duo aut tres Janos haberet , jux-
ta illud Ovidii,
Carmentis ?ort& dextroviaproximaja-
no.
Liviutn quoque lib. if. de ccc. Fabiis in
bellum & lethum euntibus : Infelici via a
dextro Jano foru Carmentalis pofetti ad Cre*
meram flumen pervenitmt. pmer iftam ergo
iPortam, clivumque ad Arcum Septimia-
num , & centum gradus Concordia? , five
Moneta? , alterius Porta? marmorea* , fub
ruinis Jovis Feretrii reperta? , veftigia fe con-
fpexifle notat Marlianus Topograph. Urb.
lib. 11. cap. iii. Sed & alteram patrum
memoria confpedam ait in fundamentis ip-
fius Arcis , qua Theatrum Marcelli refpicie-
bat: multis cum gradibus in ipfam Arcena
tendentibus. cmx vera fuitfe Kei^wot, Portas
illius crediderum per quam 1 cotannis fter-
cus ex #de Veft# , per Capitolium , in TVberim deferretur : qua: proinde (lercoraria no-
minata. quibus addere licebit quse de Pan-
dana vetuftiflima Porta M. Varro adfertin
defcriptione Saturnii Montis. Antiquumoft-
dum in boc fuiffe Saturniam fcribitun ejus vt*
fligia etiamnum manent tria , quU Saturni
t 17, Kal. Jul Feftus, KaL Rom*
454 Justi Ry cqulfanum 9 m faucibm : quod Saturnia porta ,
quam Junim fcribit > quain nunc vocant Pan-
danam iquod poft AEdem Saturni in adificio-
7um legtbm parietes poftici muri funt fcripti.
Videtur hxc aditum aliquem fori occupafle y
a qua Capitolii parte AEdes & Ara Vetus
Saturni ; fiquid divinando adfequi liceN namalioqui in tanta rerum nominumque confu-
fione , in tam pauco veterum monimento*
rum fijbfidio > tamque parata ad exfcinden-
da illa omnia Barbarie nihil fere certius mi*
hieft, quam quid certo adfirmare debeam
ignorare. Atque ha?c in occafione dePor-
tis Capitolinis. fupereft, ut quemadmodumtotoifto volumine varia veri vetuftique xo^-
1**1®* Numifmata audoritati nobis concilian-
da:,
fcriptoque ornando e fcriniis elegan-
tiflimorum hominum protulimus , ita reli-
quum 1 unum non omittamus, in quo co-
LONl AE. AELIAE. CAPITOLINAE , ab Ha-
driano Ca?f« dedu£te , infcriptionem leg>
i AErcum DiadttmenknL
*De Captol. Romano Comm. 45 5
1 Ea tuit Uibs facra Solymorum > Syxlx
Metrcpolisjquam L.fere annis poft ejus exfci-
dium idem Imp. reftituere aggrefliis » aut
novam potius exftruere, de fuo nomine vo-
cavit. Atque ita vocari illam videmus I.
Cto in Tit. DD. deCenfxbm. Ptolemseo,
in Syria* defcriptione , PP. Nicsenis in De-cretis Synodi , Paullo Orofio > Zonane ,
aliis. Alia fuit capitolia aut capito-
liada cava; 7-Syria? urbs Ptolemseo & An~tonino, quod Ortelio adnotatum eft. Su*
vette ( ut quibufdem placet ) hodie appella-
ta. nos in veteri quadam infcriptione vidi-
muS, DOMO KAPlTOLXAt
1 PioCaffiuslib. 69. Orof. lib. ;.<;. if.
454 Justi RycquI &c.
Qua* quidem omnia certiflmie fan&ifli-
meque nobis adfirmabunt capitqlioro-Mano ( e quo tanquam capite membra ifta
omnia dimanarunt^ per totum terrarum or-
bem nihil > veterum opinione , /iahftius ,
religiofius , celebratius extitifle.
FINIS.
IN-
INDEX CAPITUM
COMMENT ARIIhujus Capitolini.
C A P. h
Roma ssTTaAocp^ , SepticoIJis ] Se-
ptemgemina , Sepiimontium feftus dies:
ejufque Feria? , ScStrena?. Montes olimA-gones vocati , Agonalia > Salii Agonales.
Porta Agonenfis. Septem colles minores
Romse Quadratar s Capitolium iis additum
non videri , Septem alii Romse magnar.
Pomcerium Urbanum , & varia ejusampli-
tudo. Cafar an Pomocrium extenderit ? cfe
Nerone , Vefpafiano , Trajano item duh:-
tatum. Plinius a cenfura Viri Magni vindi-
catus.
C A P. II.
Mcns Capitolinusolim Saturnius.Saturnh
Icalise & Sicilia?. Italiadi&a olim Sattirnia. Sa-
turnia civitas fivecaftrum. Saxum Carmentis,
veteres & recentiores ejus Montis habitatores.
Tatienfes velTitienfes.Ramrtes velRamnen-
fes: Luceres undedi&i. Collegium CapitoJi-
norucn* Habitatio honoris caufla in Capitclio
nonnunquam data. Num & civibus reliquis
jllhic habitare permiffum ?
V CAP.
I N D E X
C A P. III.
De altero Montis nomine Tarpejo di-
ctum , cjufque origo inveftigata. Hiftoria,
m Fabula Tarpeja? difcufla : ejufcjue a Scrip-
toribus innocentia probata. Saxum & Tar-
pejum iwKSk interdum pofita. Saxum in-
fame a reliqiio Monte fejun&um : aliacjue in
hanc rem.
C A P. IV.
Suppliciwm ex ako detnrbandi Hebra?is >
Gra^cis , & Roraanis ufurpatum. perjuri apud
hos 9 perduelfes, fures, &c flagitiofi fereo-
mnes fic puniti : etiam viri innocentes & il-
luftres muiti. Qui fint deturbati Sa>:o , qui
Barathrones. Saxi ipfius altitudo defcripta:
Agger Tarquinl. Seftertium. Robur. cjuan-
do h#c posna apud Romanos omifla. Ap~plani error notatus.
C A P. V.
Montis Capitolini divifio in Arcem, Ca-pitolium, Saxum. Quid Arx. quid Capito-
lium. Varia* rS Capitolii acceptiones. Sai-
va Urbe atque Arce efte. Turres Capito-
linar. de loco Taciti anquifitum.
CAPITUM,C A P. VI.
Arces unde fic didte: earumque Snnfti-
tas apud prifcos. cjui Ttitalati. qptd Tmu'us
:
Templa Deorum TureJaiiiirn p( rffimum in
Arce. Aix |o s Jim G*jlielml in C ce-
rone emenda fo cc ftfi taafca. Caef Scaligeri
in Papir io reje&a. Snn&i lege* , San&i
Muri, ac Poita Urbium.
C A P. VI I.
Montis Capitoliai (ttml figura, drmen-
fio', alritudo. cjua?a?difiaatamin ArcequamCapitolio olim fuerint. Regi^ qtiae fii t in
Statio & Suetonio Statius cum Notitia
Imperii„ & Ammianus forte etiam emen-dati. Cap'toIium akilfimus Urbis locus. SiU
Jius & Calpurnius Eclogarsus explicati,
C A P. VIII.
Vetus P. R. ReDigio. Capitolium hinc
dupiex, Pompilianuhi, & Tarquinianum
:
Vetus illud > Novum hoc appellatum. Quis
Vetus apud Martialem , Antiquus apud Pro-
pertium Juppirer ? Vitruvius in re difficili cer-
to emendatus. Servl , Eurfcbl , Cedreni
,
aliorum error, ScPIutarchi aDyonyfiodif-
fenfus indicatus.
V 2 CAP„
I N D E XC A P. IX.
Tarquinius Prifcus Corinthius Capitoiium
NoVUni JOVI y JUNONI , MINERVAE VO-
vet. Auguria de loco capiendo fafta :Mons
Tarpejus w fuit. Exaugurario Are* Capi-
tolin». ]ovi olicn in fummis locis Templa
pofita. Dii Tatiani. terminus & juven-
tas augurio non addixere, quorum contu-
macia ab Auguribus probata.
C A P. X.
Serv. Tuilius manum Capitolio admovet
,
Superbus plena fundamenta , & operis par-
mm e Manibiis abfolvit, quantum in funda-
menta impenfum , & earum magnitudo ac
magnificentia. Caput in illis humanum rej
peruim, inde Capitolio forte nomen. Ali«
ejus nominis cauflce. Prodigium Carthagi-
mm&* k#m$Si. Juppiter KOPT$aioe.
C A P. X L
lleges abfolutum non viderunt ; initio Li-j
bertatis dedicatum a M. Horatio Pulvillo.
variae fuper anno , cjufque Conlega , fen-
tentiar. Dedicationis Ritus , & Confuliij
conftantia. Locus ibi Seneca? examinatusj
Yultus Capitolinus. Incendia CapitoIIy*
CAPITUM.ria, ejufque direptiones. Inftauratum a-L,
SuIIa, Vefpafiano, Domitianfe, & Thco-
dorico Rege. Ritus Inftaurationis. Ho-norifica nominis inTemplisInfcriptio, Dk>
Cailius , Vinetus , aliique notati.
C A P. XII.
Molem Capitolinam quandoque Delu-brum , alias AEdem, aut Templum voca*ri. difcrimen inter ifta breviter notatum.
Templa fere quadrata. Capitolium Qua-drum : ejus forma e Numis & ingenio qua>fita. Srru&uram videri Doricam fuifle. Por-
ticus a fronte & latere adpofit^. De cre-
pidine ejus aut fuggeftu , altitudine, ambitu^
fitu, magnitudine multa noviter di&af qtfac
Coliimnaj Pentelicj? , aut Pentelefi#,
C A P. XIII.
Tres in Templo Capitolino carlla?, ear
wko), AEdes, Templa, Delubra aliter vo-
cata*. juppiter» juno , minerva quare
fimul in Capitolio culti? idque etiam in Pro^
vinciis fervatum ? quid Aquila, in Templis.
quid oiziis , dlroopx , 7nifv% , &si<zcrpx ,
y(osQ7ivSzs & yioso7tzi\<r^^j , e Grxcis
Grammaticis, explicatum.
V 3 CAP.
INDEXC A P. XIV.
AEdiculse termini & juventatis atn-
bitu Templi contentce, illius vTrat&f* , aut
fubdialis , hsec csella? dextersc incluta. Jup-
piter Zzjl©*. Termini facra. Termiaalia
unde di(5la. $wtvK@** Termini e lapide &ftipite. Juventus & Juventas qiu difrerant,
item Juventa , & Juvenilitas. Dea Hora >
Hebe. Juventatis facra. Ludi Juvenalium,
An etiam Mars in Capjtolio cultus ?
C A P, XV.
Faftigium in Templis cjuid fir. ornari f©-
litum fignis > clupeis , c^Jatura , inauratio-
I2e. Quadrigaz li&iles Summani olim inj
Capitolio: poftmod&min areas»* autargen-
teas inauratas mutatg, cjuis ille Summanus >
Quadriga: nlbse Jovi facra?. Clupea unde
fic di£h: ea duplicia, Votiva, aut Hono-tmdu unde Faftigia Plaftica. Plinius emen-datus. Templum cum hujufmodi ornatue
veteri gcmma.
C A P. XVI.
Laquearia in Capitolio deaurata & fcul-
pta. Veterum cjuerela de ambitiosa illa Ma-gnificentia. Tegula: «erea* ibidem Catulia-
na?,.
CAPITUM.nx, auroindu<51:a::indeCapitoliaaurea, aa-
rata, micantia fulgentia , fulva appdlafa.
Domitiani incredibilis ih hanc deaurationem
fumptus, in Chriftianorum Ecckfiis idem
ufurpatum.
CAP, XVII.
Limina aenea ibidem , & forte etiam tra-
bes. Locus Virgilii examinatus : verba Servii
notata. Fores cselatura & laminis aureis ob-
tefta? : variacjue iJlarum matcria. De cxh**
turis Virgilii & Properfcii loci allati. Pavi-
mentorum alia alsbi genera > fed in Capito-
lio fcalpturatum.
C AP, XVIILFidilis Juppiter primum in media cadla
pofitus , inde nominatus & minferi folitus*
Hercu/ps Materiarius. Juppiter Minianus.
dI etiam alibi miniati , & AEthiopum Pro-
ceres ac Triumphantes. Deinde Eburneura
videri Jovem fuifie$poftremo Aureum. PJi-
nl, Martialis, Servl, & aliorum fententiar
examihata?. Quis Juppiter Iapis , & undeper
eum jurari cocptum ?
C A P. XIX.
jovis capitoli-ni infignia, fiyc nocu&iV 4 Ful-
I N D E XFulrnen aureum, Barba aurea. Coranarea , five ttyjHqjAx , Sceptrum five Hafta ,
Sella eburnea auro vin&a, Veftispi&a, feu
palmata, Corona: Etrufca?, & Olympicse.
I httx ad imagines Deorum : eartimque rei-
Jigio. Statu^ Deorum feffiles plerumque,
cSc xpvcriB-povoi hinc difti. Jovis ornatus ,
Exuvia:, Tunic#Pi&a?, Palmata?, Trium-phales, Capkclinse. Peplum Junonis. Cal
C#f. infania, aliaqu^ in hanc rem.
C A P. XX.
Jovis iftius cognomenta tarpejus , ca-
PITOLINUS, OPT- MAX. CUSTOS. CONSER-
VATOR. PROPUGNATOR, AUGG. CAELE-
STINUS, DOLICHENUS, FULMINANS, FUL-
GURATOR, SARAPIS , ROMANUS. & apud
Poetas , tonams. Petri Fabri v. c. in
Plutarcho emeodatio confirmata. Jovis in
Principes cura. quid 2ohi%Qf> <]ux SoKix»*
Difcriraen Jovis Capitolini & Tonantis »
contra ineptos Antiquarios , oftenfum.
C A P. XXI.
CarHarum Ornamenta a facris Donariis.
quid proprie Donaria ? Aurum, Getnma?,
Statusc, Coronae, Arma , Pidur^, Vafa
pretiofaj Vefles, aliacjue munera Jovi ob-
lata.
CAPITUMlata. De Auro primtim di&um : ejuiquan-ta vis in Capitolio dicata. id Triumphale aut
Votivum potiflimum fuifTe; aliquando Co-ronarium aut Fideicommiflum : expilatum
a variis, aut mutuo fumptum. Diverfe de
auro GalJico fententiar. quid fit in Pruden-
tio , Placare Delubra. corvi & mui es aurumadrofet unt^puf05 #q2t#fl@*. idque e SapphaPoetria probaturo.
C AP, XXII.
Anulorum & Gemmarum apud vcteres
luxuria, Dei anulati. Da£iyIotheca Mi-
thradatis Jovi facrata. Augufti & Auguftce
ift Capitolium munifice»tia. Cryftalli pre-
t;um. Pocula murrhina Triumphi Pompe-jani.
' Vafa argentea Msntoris : Amphorce >
Canthari, Patera? aurese Camiili. Cande-
Jabrum gemmatum Regum Syria*. wpa&Afl,
five Vitis aurea Ariftobuli. Capitolium etiaqft,
ab<exteris ornatum.
C A P. XXIII.
Occafione fuperioris Capitis de fubobfcir-
ro Livl Ioco cjucefitum. Videri aliam ia
cdla Jovis AEdiculamfui/Te Antiquariisomif-
fam : Viclorise forfitan. Vi&oria aureaHie-
ronis 7 feratn* in Templo dignitatis. alia*
V 5 Boc-
I N D E XBocchi Numida?. quomodo fingica? acpin-
gi folitar. Ara Vidfcori# in Curia. Templi
cxlh in tres partes divifa. Altcr Taciti lo-
cils cxaminatus.
C A P. XXIV.Statuar m Capitolio varia? > Divinse &
HumaiKe. de iftis primum di&um : juppi-
ter imperator Pr&neftinus > & Mace-
iJonicus. Antiquariorum error indicatus »
£c Tabula Liviana cx Pighio refcrmata. Jup-
piter alter in Columna 9 fulmine cteje&us
cum aliis fignis, & reftitut us. Lupa Ro-muli inrer Deos etiam pofita. minerva£ustos Ciceronis. Minerva Catnliana. Dii
Nixi 3 Nemefis» Bona Fortuna, Bonus Even-
tos. Fortuna? aurese in Templis, & cubi-
•ctfffi! Principum.
C A P. XXV.Statua? Divina? Coloflea:, & earum ori-
go. Pagodi Chinenfes, Juppiter Carvi-
hanus in Capitolio. Plinii locus examina-
tus de Jove Latiario , aut Latiari. ejus a
Latiali difcrimen oftenfum. Petri Fabrier-
ror circa fignum Carvilianum. Hercules
Tareminus, ApoIIo Apolloniates. capita-
duo Coloflea a Lentuio dicata. De copL
te
CAPITUM.te «neo hodierno Capitolii cjuasfitum. Co-
loffi Augufli, Neronis , Commodi , Solis.
Sacellum Jovis ad Coloflura ; illuftris Clau-
diani locus explicatus : alter Livlemendatus.
Subftru<5tiones Capitolmse.
C A P. XX VLDe Statuis & fignis Humnnis di&unv
Diverfa horum materia & forma, RegumStatu^ fine tunicis. Statux Togata; qux ?
philippi rubenI V. C. mors deplorata.
Inrer Reges Statua L. Bruti & Carfaris. Ho-nos Imaginis in cella Iovis quibus oiim ptr-
miflus. AEnea? , Deaurata? > Amcx , & Ar-
gente^ Statua? Impp. Alia? Virorum Trium-phalium juxta TempJum. Turma Inaura-
tarum Equeftrium. Cenfores & Pontifices
nimia figna interdum amoliti. Cicero &Trebellius cxplicati : vulgata apud NoniumJeftio defenfa.
C A P. XXVII.S
:gncnjm fa%t*«Wf«#># , ut AEdilitia de
rriulSraf* Canis AEreus. Ephcebus cum,
Rutro. Centaurus k^ocjuvo^K^. Anfer Ar-
gentcus. quid Rurrum ? (m&qSgv , &i&7nLn>>
mfQfVTjetv. Varro apud Noniuro forfancor-
rcctus,
V 6 CAP.
I N D E XC A P. XXI IX.
Militatia um&r,p»& , Torqties , figna>
aliaque infignia hcfti detra<5h , & arma o-
nw\s generis : q.uibus in re trepida nonnun-
quani ufi. Tropzea aurea C. Flaniinl <3c
Marl : ab hoc capita etiam Profcriptorum
Iovi oblata > quemamodum a Principibus
aliis Arma. conjtoratoruoa. Propertius exnli»
catas.
C A P. XXIX/Tabula? etiam pi&x in Capitolii ornatu
:
cx fere Triumphaks > aut abhoftibus capta?*
L. Mumml Tabuia Achaica , & M. Fulvl
prasda Ambracienfis. Mos Templa pingen-
afi in Italia & Gr*eca antiquiffimus ,idque
fere beilorum moninientis. <* Roma? publica
mtiki fic ethm ornata. Athenien-
fium. Tituli Vi&oriarum pi&urisadjun&i
Saturnio verfu, SimiJes e Livio aliifque T>tuli allati. Tabufe Honorum ad pedes Io*
vis depofita? , aureis Jitteris confcripta*. An-»aks Maxini
C A P. XXX.I>e Tabulis sereis alicjuid interpofitum »
<juarum raagnus in Capitojio numeru^» Mos
CAPITUM.eas in Curia aut Templis ponendi.*tandero
in AErario. Tabularium Capitolinum $ Pa-latinum , aliaque P. R. Quid AEra figere
aut refigere. oJim varia Tabularum mate-ria. Earum in Capitolio Series atque ordo*
Exempla duarum prolata. Leges Sacrat^
C A P. XXXI.Corona? Aurese Capitolin^ multa? , &
magni ponderis. Mos & caufla eas dican-
du Ducum quorunda-m heie oftentatio. Pe-
tillius de Corona fubrepta poftulatus. Cu-ftodes Capitolii , & Tutella* ejus Redem-ptores. Diadema Csefaris in Capitolium mi£*
fum.mRidicula Marliani negligentia.
C A P. XXXII.
lovi tamquam Regi Purpura dicata, 8c
Veftes alia? pretiofe. quid Sandyx in Virgi-
lio & Vopilco ? Donariorum fumptuofttas
a platone , Alexandro Severo > & La&an-
rio reprehenfa. Lipsl emendatiuncula re-
jefh. Epitheton Inane fere mortuorumt
efle.J
C A P. XXXIII,De Columnis Roftratis alicjuid didium i
T j *JU^
;INDEIqua* in Capitolio AEnea?, Inaurata?. Alix
aliortrm locorum. Mos & cnufla eas dican-
di , cadem cum Arcubus Triumphalibus ,
aut TgozraiQQopw. Hi quoque in Cnpito-
lio, etiam extra Rotflam. Magnuseorumin Romano numerus : Ornamenta vJiia.
Antiqnariorum de Arcu Trajani infignis er-
ror.
C A P. XXXIV.Ad Templi Wpef^* pffrventum. Eximi^
in iis Porticns a Cenforibus fabricnta?. pe-
nes illos operura olim cura. i^rjcou^Tiov
in Livio obfervatum. Curia Kalabra. Se-
natulum, De vero Clivi Capitolini pofitu
quaefitum. Alii Capitolii & Arcis sditus.
centum gradus Concordia?. Porticus Tern-
porarix C;rf.Suppofititia: alioruir?,
C A P. XXXV.
BibliotHeca? in Templorum Porticibus ,
& forte Capitoll. ejus rcr canfTa, & origo
Capitofina? invefKgata. Vixc fub Commo-do incenfa , & a "Gregorio demtim ffyf
deflrufta. Auditorium Publicum omnis Dif-
ciplin^ in Gapitolio* Poemata etiam ibi
recitata. quid Commiffiones ? Nesonis Car-
mina lovi dedicata,
CAP.
CAPITUM.CAP, XXXVI.
Ara? Capitolinae DIs & Principibus ere-
<5be. adulatio circa illas , maxime opprefla
R, P. Arx Votivx in periculis , aut novarelligionc. €)EOT nPflTOFONOT abAu-gufto ere&a. Difcrimen Ane & Altaris eveteri Jure Pontificio obfervatum. Podiacirca Templa.
C A P. XXXVII.Quid Atrium Publicum in CapitoJio ?
Atriorum tTvpov. Delubrum alio fenfu,
Favife, vel Flaviffe. Thefauri, cpQoiXQv.
Aqua? Marcia & Tepula in Templum du-
<fta?:earum Fiftulasaliqunndo intercifie. Ri-
tus acjua? ufurpanda? in Sacris apud Roma-nos 9 Grsecosi Etrufcos > Hebrseos. Aqui-
minanum, Amula.
C A P. XXXVIII.
De Origine Horologiorum apud Roma-nos , & Solario prlmo. cjuidam in Capi-
tolio id ftatutum volunt , alii aliis in locis,
Turnebi in M. Tullio & Varrone ledliones
probata?. locus PJauti examinatus. HoroJo-
gia etiara in Foro, Tempfis, Bafilicis, &ad Roftra. ibi conciones frequenterhabit#>
& judicu minora exercita*
CAP.
1 N D E XC A P. XXXIX.
DI Confentes apud Ennium. luppiter
Feretrius , ejufcjue Origo, Juppiter Fidei-%
Sponfor , & interpretum Dionysl error.
AEdes dua? alix Iovis, AEdes Iovis To-nantis ab Augufto , lovis Cuftodis a Do-mitiano* earumque Ornamenta. TempJumMartis Bifultoris, ejufque ab Ultoredifai-
men,
C A P. XL.
De Afylo Romuli & Lucis, five Inter-
montio duorum quercecorum Afylorum jus
onde natum , & Luceres unde di&i. AEdesV^jovis <3c (imulacrurn cuprelEnum. qua!e
Numinis hujus nomen. Iuppiter
puer , nondum barbatus. In occafione de
Templo , & AErario Saturni nove qu^amadferta»
C A P. XLI.
Ad Muliebres Relligiones tranfitum. Iu-
nonem inprimis Monetam , quar & Regi-
na nonnullis. hujus sedes in Arce, & ratia
nominis inveftigata* illam videri duplieem
fuiffe, Arx Monet^. Sulpicia Poetria ca-
iligata* Mwpwiwn » Memoria , Minerv*
CAPITUM.Memor, Ifis Moneta, Meminerva. Mo-neta, pro officina Monetaria. ApoJIoMo-netalis, AEdes Opis a quo pofita. Tem-pli duo Veneris Calv#. AEdes Erycina? 3
quce & Venus Capitolina. Ifis , Sarapis ,
Harpocrates varie exclufi aut receptL Spe-
chs Mithrar. in P. Vi&ore conje&ura.
C A P. X L 1 1.
Virtutes etiam in Capitolio cultz \ fi~
des , mens , concordia. duo hujus Tem-pla ibi obfervata, unum in clivo , alterura
in Arce. Senatulum Aureum. Statua Con-cordi^ Augufti , ali^queihTempIorumor-
naraentis Fides candida , alba , nivea *
cana/ Servius & Robortellius notati. So«
lemne facrum. Glofleraa e Livio fublatum.
Plinii circa Deos Imw^yLiu
C A P. XLIII.
Fortuna Dea. varia ejus Roma? cogno^
menta. Foituna? Prirnigenia& Obfequens
in Capitolio. illius Templum aliud in Qui-
rinali, & fortes Pra?nefte. Plautus bis lc-
viter corredlus. Vetus Scholiaftes Juvena-
lis notatus. De AEde Herculis & Dian^
Capitolin^ cjusefitum. Nemefisetiam For-
tuna, ejus Templum in Capitolio? &rel-
INDEXligio* Finitum in fano Carmenta?. Car-
mentalia , Carmentes , Carmentarii , Car-
mina* De^Poftverta, & Antevorta. Pro-
fa, Porrinaa. Flamen Carmentalis.
C A P. XLIV.De Casa Romuli in Capitolio ftramen-
tis te<5ta & rdligiose fervata : Feftra quid
in Sacrario ? Mendum in P. Vi&ore obfer-
vatum. iterum de Curia Kalabra , ejufque
ufu. Stramen & Scaudute antiquiffima Ro-manarum domuum tegumenta.
C A P. XL V.
Contra vulgarem opinionem de carcere
Tulliano, e Baronio fere ,difputatum.non
videri in Capitolio, fed ad Theatrum Mar-
celli fuiffe. Unus olim carcer tlrbanus. Ugo-nl in P. Vi<5iore lOTvopS-wtns1 reje&a , &Infcriptio carceris Capitolini eXaminata. is
Mamertinus , aut Mamertini cuftodia , &Carcer Privatus etiam di&us. Tuliiana pro
Carceribus: quid Latomise , aut Latumia:,
De Robore opinio Baronl confutata,
C A P. XLVLRelligio Capitolii , & AEternitatis Ro~
mana: perfuafio. cado comparatum. For-
mnh
CAPITUM.mula F^tialium , Salva Urbe atque ArceJyux nunc fufius explicata. Manlius a Ca*pitolii confpedu ampliatus, Arx Manlia.
Vetus Epigramma in Suctonio difcuflum.
C A P, XLVII.DeCAPiTOLiis aliarum Urbium aw^-
wypct) & Operis ConcJufio. Jovis ca-*
pitolini Corinthi &AntiochiasTemplum*
Juno & Minerva, etiam in Provinciis ,'
apud lovem. De Portis Capitolii Roma*ni. Colonia AEIia Capitolina Hadriani ;
& Capitolia , aut Cnpitoliada ttrbs : amb«in Sytia.
AUTHO-
AUTORESQpi nobis fparfim laudati , colrre&i >
explicati.
Ex Antiquioribus.
A. C.£*ajar DicJator.
Cteftius Pius , Rhetor
Ctcilius Balbus.
Qacilins Comicus.
Calpnrritus Eclogarius.
Calpurnius Flaccu$*Rhetor.
Calpurnius Pijo.
Callimachits.
CaJJiodorus.
Cajfius H*mina»
M. Catot.
Cedrenus.
Cenfmms.Cicero.
Cincius.
Claudius Aug.Claudianus.
Clemens Alexandrinm
\
Codex Theodofianns.
ColumeUa.
Concilia Varia.
Cornelius Hijpanns , Rhe*tor.
Cornelius Fronto > Gram-
Accius Poeta.*xABa SS. Martynm.AgeUius.
Agr<£tius Grammaticus.Albericus.
Albertus Crantztus.
Ammianus MarcettinuSk
D. Ambrojius.
Antifiius Labetu
Appulejus.
Appianus.
Apottonius Collatius.
Arettius Fufcus , Rhetor.
Ariffides Milefius.
Arifioteles.
Arifiophanes.
Arnobius.
Artemidorus.
Ajconius Padianus.
Attilius Fortunatianus.
AuBor Originh Gentis Ro-
mana.AuBor <vit£ Martiani Ca-
pett*.
'Augufius C<eJ.
D. Augttflinus.
Sext. Aurehus Vitlor.
Aufonius.
B.
T> xbius Macer.
**MMU facra.
maticus.
Cornelius Mepos.
Cornelius Taciius.
Cornificius Grammaticusl
Ctefibius.
^Curtius Rufus.
P, Cyprianns.
D. Dh
IN DEX A UD.
TA/o Coceejanus.
DiodorusSiculus.
Diogenes Laertius.
®ionyJius Halicarnajfeu* >
Drepanius Pacatusikhetor.
E.
lCnnius.
Epicharmus.
Epigrammata Gr^ca.
Euripides.
Eujebius Chmiologus.
Eutropius.
F.
T^abianus Pap/rius , Rhe~
tor.
Fabius Piclor.
Fafli CapitcjQni, & eorumInierpretes.
Feftus Pompejus.
Florus Epitomajfes.
Florus Hiforicus,
Frontinus.
G.
Galenus.GlofeVeteres.
Gnipho Grammaticus*
H.Xladrianus Aug*
**Herodianus.
Hefychius.
D. Hieronymus]
Horatius& ejus lnterpf.
I.
Infcriptiones antiqu<e.
^Joannes Sarisberienjis.
Fl.Jofephus.
lfidorus.
Juliunus Aug.
T HORU U.Julius Objequens.
Julius Maternus FirmicuJ^
Julius Pol/ux.
Julius Capitolinus,
Julius Hyginus.
Junius.
Jurijconjulti Veteres,
Juvenalis.
Juvencus.
xr K-"alendarium Vetu*.
L.
T atlantius.
*-*AEl. Lampridiusl
Livius.
Lucanus.
LuciUius.
Lucretius.
§L Luclatius Caiulus.
M.'KMacrobius.* ^Mamertinus , Rhster\
Manilius.
Marianus Seotus.
Martialis.
Martinus Polonus.
Maximus Planudesl
Minucius Felix.
N.Ttfavius Comicuf.
Nonius Marcellus*
Notitia V. I.
Numi Veteres.
O.
c. r\ppius.
^OracuIa dwerja.. j
Oroftus.
Ovidms,
Index Aup.
TyauIIus Langobardus.
Paujanias.
Perfius,& ejus Interpretes.
Vetronius Arbiter.
Vhavorinus.
Vhiloftratus.
Phurnutus.
Vindarus > & ejus Scholia-
fles.
Vlautus.
Vlinius uterque.
Vlufarchus.
Vole?non Sophfies.
Volybius.
Pomponius Aie tiavarius
Vorphyrius.
Vropertius.
Prudentius.
Vtolomaus Geographus.
O . w., ^^<*,umtftlianus.
Rufpnus. R.Sext. Rufus.
Rutilius Numatianus.
Calluflius. S.
^SapphoPoetria.
Senectetres.
Sictilus Flaccus.
Sidonius Apollinaris]
SiUim BAjJusy Rhetor»
SiUius Italicus.
Simylus Poeta.
Solinus.
Sophocles.
Sofiputer Charifius.
Spartianus.
Statius Papinius,
THORUM,Stephanus Geographus.
Strabo Geographus.
Sueton ;us.
Suidas.
Sulpicim Xhetor.
Symmachus. T.ryfibnU ane* Veteres.J
Terontianus Manrus.
Tere.itius.
Tertnllianus.
Ihrocrluu.
Theodofas , Dionis compi-
lator.
TbeoDhrafius.
ThJlus.
Trebellius Pollio.
Trogus Powipeiusy & ejus
b- tviator.
Tzetzes Grammaticus.
XTa.ro. V.* Valerius Maximus.
^ Valerius Soranus.
Vegetius.
Venanttus Fortunatus.
Vellejus Vaterculus.
Vergilius > & ejus Interpp
.
Verrius Flaccus.
P. Viclor.
ViBorinus.
Vitruvius.
Vopifcus.
Ulpianus , Demofihenls
Scholiafies.XX.iphilinus.
Z.
*j onaras.
^Zofimus.E Recen-
E Recentioribus.
A.A brahamus Ortelius.
Adrianus Junius.AdrianusScrieckius.
Adrianus Turnebus.^miliusPortus.
.
AJdusManutius PaulliF.
Andreas Fulvius.
AngelusPolitianus.
Anronius Auguftinus.
B.
Tgaronius Cardinalis.
Barthoiomsais Marlia-
nus.
Beatus Rhenanus.Bonaventura Vulcanius.
C./^arolus Pafchalius I. C^Caraius Sigonius.
Caiparius Gevartius,
D.T\ionytius Gcthofredusi1
l.C.
Pionyf usLambinus.Dionyrlus Viilerius.
E.
X^lhs Vinetus Santo.
plavius Blonrlus.
•''Francifcus Juretus.
Francifcus Rorborteilius.
Fulvius Urfmus.G.
/^afpar ScioppiusUGulielnuisChcii!ius,
Gulielmus Fabriciusr
Gulielmus Philanden
H.rubertus Goltzius,
I.
| acobus Dalechampius."* lacobus Gutherius. I.C.
lacobusRxvardus I,C.
Iacobus Strada.
Ianus Gruterus.Ianus Gulielmius.
Ianus Mellerius Palmc-rius.
Jarus Parrhafius,
I oach i fn u sCamerar iu s,
Ioannes Bapufta P?us,
Joannes Brodasus.
Ioannes Savaro I. C.loannes Stadius , avus
meus.Iofephus Scaliger.
I faacus Cafaubonus,
IuliusC^f. Scaliger»
lufr. Lipfius.
L.
T aevinus Torrentiusr
^Lapus , Plutarchi &Dionyfii Interpres,
Lilius Gyraldus.
Ludovicus Carrio.
M.TVTartinus Smetius.
**™M« Antonius Murc-tus.
N. NiVo-
E RecenTioribus.
o
. N.•v] kolausLeonicusTho-^ maeus.
O.^bertusGifanius.
'Onuphrius Panvinius.
P.
palladius Archite&us.
PetrusCiacconius.
PetrusFaber I.C.
Fetrus Pythceus l.C.
PetrusYi&orius.
Philippus Beroaldus.
Philippus Rubenius I. CPoggius Fioreutinus.
Polycarpus PalerhiusI.C.
Pomponius Lsetus.
Pyrrhus Ligorius.
S.
ctephanus Vinandus Pi-
^ ghias.
W.y^olfgangus Lazius.
F I N I S.
RES IDUAAd templum Capitolinum 6c
hoc fcriptum.
Optandum foret,hodie Gandavo, inge-
nidrum fatis feraci nuper urbi , in-
1 aici & inea vivere civcs fimiJeshuic Jufto
Rycquio , qui prardaro mentis cultu & pa-
triam & fefe non minus quam Jiteratum cr-
bem expolirent. Neque enim psenitenda
cum latide provenit inde hic libeljus , quam-plurirrrs quidem iJle ornamencis dives , &fi nihil aliud , certe in cjuo primum exci-
tata funt omnia ifb loca , quibus pugnanC
tam Alexander Donatus , cjuam Nardinius,
Sed vel maxime eminens ipfa argumenti al-
titudine , cujus praciptia opera confiftit in
confpeftu & notitia templi, quod Jovi 8c
cvvvoiois Numinibus Rom# fuit ere&um.
Sed quondam. Nunc enim ita paulatim
id eft everium , ut minus nihilo fuper-
fit. Non tamen quibus curar talia cogno-
fcere , penitus infelices fumus. Pofterita-
tem no"i ita deftituit antiquitas , ut non
X op-
% R E S I D U A.
optate jucundequeid defirriptum ad nosper-
venerit. Etiam viri dodii non omiferunt
fedulo omnes ubicunque angulos fcrutari
,
& quidquid huc pertineret , ftudiofe anxie-
que conguirere & arceflere. Hinc quumIlycquiani operis rnuJtas paginas hic illic
tetjgerim , placet quoque primariam Capi-
tolini montis partem , immo ipfum verum
Cakpitolium, Jovis templum, excujusfun-
damentis rutro motis primum id nomen ex-
ftitifle creditum , & quo inchoato potuit
urbera fuppofitam libertas intrare , res ante
ne cogitata quidem, pauio attentius fpecu-
lari ; ut duntaxat caveam , ne le£tor ultra
fruftratui habeatur , quo tamen circumfcri-
bi videtur , dum locum Dionyfii Halicar-
nafiei p^g. 117 allegatum certa & una &folidaintelligentiadeficit, nonex libro mpetitum 5 ut indicabat ipfe Rycquius , vel
fub Rycquio typographorum efficina , tum
illic , tum pag. 87, ubi notavi ; fed quarto li-
bro , quum m libro 11 1 cap. 84 initia pri-
ma attribuantur Pri(co Tarquinio.
Dicitur itaque &t#Vas&p@- t>Jv mp!o~
Sov , £i#Ko<Awv 7n$£v iyy\<&> t#V ^Atft>£#V i/tftw
vddw. Itaque non rotundum \d Mt > x\t
Veftale ab Numa ad fimilitudinem univerfi
fabricata ; fed prout mundum quadriforiam
def-
R E S I D U A. 3
defcriptum & quadripartitum ftatuebant, ye~
re thttfim , prout nofum eft ab Plutarcho
appellatas regiones lituo defignatas ad qua-
tuor latera , eaque templa nominata ; fed
prout lovem bellicum & vi(Sori«e poten-
tem, prout manubias, quas fumptum pr#-|
ftabant,decebat;fed veterum caftrorum inftar,
fpatio folo amplius; quippe qu# etiam pro-
gre/fo reipubl. tempore, occupabant nJgjj-
ycavov limv ... « ii l4u/3#JflV ylvilen 7t-
rfxvte&fov , u.t tradunt verba Polybii vr*
25. Sed & quod ab Pionylio additur >
ohlyov $ €7t hod^a^ov $foi 71$ ecv nfig vntf -
o%w $ ffiWM w ffA*T©*, illudJpfutn
quoque contingebat Romaniscaftris, quo-
ties jcsnSi agerent duo confules & eorutn
exercitus ; tunc enim auvif&i yw&vj\
/XX <t$2#{Jl>lKZf , VO $\ %O>fl0V J\7T?iOC<FtQV $ ZFpo-
e9-gv,TjJv 3 sre&*'u€Tpov fyUhiov, eodem fcilicet
fchemate, quo apud Arabas Sabii interva-
ria facella , qux fatis mirifica diverfis .figqris
commcnti fuerunt, etiam Martis facellum
quadrangulum oblongum finxiffe teftatur
Pokockius ad Albufaragium.
Itaque & quod «10 hoctoc r^Jccamv fxif(^
in templo defignat Dion^fius , fimiliter in
caftris Polybius habet fuam i7n$xv£ixv £
4 R E S I D U A.
GtfSticimv. Id vero <&f}g fMrypfteJciv e/3Ae-
are , contra morem commnnem templorum
,
reftante ad antrum Nympharum Porphyrio >
eog ccv ttuvtccv tcZv Ispojv tu $u elyccA m
fjc&TU f^uj ™$ eiwixs i%QVrcov dvocwKcig
TlT^^U^Xg y TM h\ UQICVTM SifTiV
dQoftovrctJv , qtqcv ccv7i<zsfj<ru)zs-Gi tw ccyoiA-
[AXTW igoon<; , TQig ti[a,£$ 3*e^-
sref#s qr&oityxQTn Hanc Jegem Tarquinius
neglexit , frontemque contulit verfus me-ridiem. Hujus ego rei duas vicieo caufas,
cjuse potuerint id exegifle. Ipfa fcilicet loci
conditio , ut fic frontifpicium ejus e/Tet ex-
pofitum fpe&antibus in Capitolina area ;
atque adeo, quumvia, quain Capitolium,
hoc eft , Capitolinam aream ex foro ad-
fcenditur ( fuifie enim jllam patet ex Liviana
cttatione apud Rycqu&m cap. 6. ) iftuc ad-
fcendiffeitt , gradibus deinde ad dextram ftru-
eftis porro fcandentes anticam templi par-
tem re£h intrarent. Vel fuit religio fecre-
tior & augurii difciplina interior , ut eflet
vere templum Iovis altitonantis , quod Na>vius Varrone tefte depingit , Hoc ubi athra c&-
rula fcptum ftat hemuphmum; cjufque tenu
pli partes quatuor , fmiftra ab oriente y dextra
ab occafu , antica ad meridiem > poftica ad
feptentmncm. Quinimm^ & Attus Navius
,
R E S I D U A. 5in prima setate fubuleus , quum perditam
fuem recuperaviflet, voti reus, quouvam,quse maxima eflet in vinea , oblaturum fe
conceperat , ad iftam inveniendam ,fpe&ans
meridiem inque vinea media confiftens in
quatuor partes eamdivifit, cumque ab avibus
tres abdi&ce eflent, quarta parte, quae erat
reliqua in regione diftributa , mirabili magni-
tudine uvam in venit,ut fcriptum fuifle teftatur
Cicero lib. i de Divin. cap, 17. Itaque &ipfum Nympharum antrum Porphyrius fcri-
bit Homero Jid-vpov fingi , r fjvfa'Iavoov dv-
Srfwmig gfc naTufixcnv TstTniyyStfoov , t
fJLQl GTfyf &0fpdV aVSfJlQf 7|Tffl»$8aef ktyQVTty*
cu S\ mk S-toTg orfyc fimdLongitudo illi adfignata ab Dionyfio fere
acceflkad templum lovis Olympiacum, et*
iamexlargis manubiis primam originem du-
cens perinde ut Romanum;quam ad mStu;
rftxnovmn & W&mmm acceflifle fcribit Pau-
f&i ias ai Ehacis , quum latitudo ejus pateret
Tcivn ^ mvfaov&l longe minor hoc Capitoli-
no ; quod nemo miretur , fi confideret folius
Iovis in Gr^cia rationem habitam efie5 quurn
Tarquinius trium Numinumeorumquema-ximorum wixw > ipfis Numinibus fpacio di-
gnos, mente agitaret. Altitudinem pror-
X 3 fus
i R E S I D U A.
fus fupprimit Dionyfius, quum in Olym-piaco ab Paufania memoretur fy*$ aWoT*<re 4i r derov avyxov qktu> 7ri$as ifif-
%ev& , hoc eft , ipfum fummum culmen ,
non ad parietum modo yerticem ac trigo-
num , fed ad ipfam aquilam , in cujus for-
mam definebat ipfius tefti altiflima fummi-tas, ut ita videas , unde etiam in Capito-
Jino ab Tacito recenfeantur aquilar fuftinen-
tcs faftigium , & forfan tinde veneriiit, Dib-nyfius 5 ut puto, veritus & cundhtus fuit eamtangere , quia in hac re nec sequabat Olym-piacum,nec reliquar forfan fua?amplitudini
refpondebat. Atramen quum Taeitus eamin CapitoJio Vefpafiani annotaret > Lipfius
^ucque eam pmergredi inobfervatam no-
luit, ideoque eam colligit pedum ducento-
rum , eamque efle , qua» minima efle potue-
rit ficut in Pantheo Agrippae par item lati-
ludo & altitudo. Quod miror : quum cla-
re ex hoc loco Paufanir deberet eam ma-
gis ar&are & deprimere ; & utique ex Ta-citi loco difcimus ei templo , quod vidit
Dionyfius , defoifle hujus partis sequam ma-
gnificentiam s ac propterea altitudinem sedi-
bus adje&am. AEdibus ait Tacitus , non
&di , ut paflim tamen folet ; fignificans &uniyerf* magni templi fabrica: Sc interiori-
bus
residua; 7bus eyntTg pro ^quitate altitudinem au&am.PergitDionyfius &v dvru* iZ&s tftifi oyiKoiw€$L?kfi\oi)Z& lingukre prorfusrei militaris,ma-i
ritims autterreftris , imitamentum petito vo-
cabulo , h qua & Machanitlas txsfu&oQofes
«yojydefcribiturab Polybioxi, 9. & Romaniconfules tccs juJfJ i^ijfw Jvo xoxg Trfcoms iv
(MTointo Tnxegtykfaxs i<m%cu> apud eundem Jib.
1 cap. 26. Et fimilia apud illum paffim.
Sic enim interpretor hanc thx^^aIc^ tcHv
ojjkm confiderari inter fefe ac mutuo ap-
pofitam , non ut eorum linea inteJJigatur
mc^ej^^(^* vel Ttf (AtTcovrcp vel parieti tcS
rozo&gy» Sic igitur fignificat hoc templura
fuifle fimiJe illi , quo in Salamine Cypria fcri-
Litur extitifle v&trMmej&oKoi Sn ivfA%-
Sw. Sed etiam Pirseeo Iupiter habwit com-mune W^ev®- cum fua Afov$ , ut eft ex
Paufania apud Meurfium cap. 7.
Et ha?c quidem patere poffunt quoque
nliis. Sequentia moram faciunt , Koivde
txoms Txhdsgyt. Hxc enim quum fint
affatira fimplicia, vix credibile eli potuifle
in eis h^fitare Lipfium j ut qutim libro 11
de Magnitud. Rom. cap. 5 interpretatus ef-
fet 4, lateribus cvmmumone parietum clauft 9
X 4 in
S RESTDUA.in ipfo fermone repetat cetias iflas a laterU
bw communi pariete claufas. Quorum nec
alterum cum alrero confentit , nec quid-
cjuam in Grsecis de pariece aut parietibus.
Et qua?fo cur voluit hanc interrogationem
formare, [ut nullum difcrimenautinterpo-
litio parietum fuerit?] quam manifefte reji-
eiunt & abigunt Dionyfii verba. Multo
magis indecorum , quod affirmare fuftinet
imo opinor fuijfe. Cur enim opinatur, quod
omnino videt negari ? Poft talem pervica-
ciam dcnique ad fe redit , additque verifli-
me [aut certe columnarum & lacelli atque
^dicula* fpeeiem fingulashabuifle] Necfa-
ne placere poteft Rycquius , dum vel fate-
tur heic nonimmerito ita quserere Lipfium
>
vel Dionyfium cenfet fcripfifle ambiguo dc
intricato nimis fenfu.
Sed neque felicior eft Alexander Donatus;
cjuippequum primo retuliflet Jib. n cap. 4pag. 115. tres celU communibus quidem jun-
'tt<z parietibusy verum diverfa inter fe , & ab
extimo Templimuro divifa ( omnia longere-
mota illa ab Grarcis) movet mox & ipfe
qutfftionem [ Quoniam ergo tres cella? in-
ter fe diftinftae fuerunt, num communi Tem-pli pariete claufa? illique adfixa? ? quod fen-
fit Lipfius.] Et additnr refponfio. [Equi-
R E S I D U A. 9dem potius a Templi pariete (ecretas dixe?
rim. ] Primo quidem hxc quazftio fruftra
ponitur : neque enim dubium prius. Quidenim certius eft , quam claufas fuifle com-muni templi pariete;five id ab lareribusin-
telligatur > five ab poftico. Utique tem-
plum Capitolinum & undique conclufum
fuit, etiam in tefto nihil aliud habuit pa-
tens , nifi ubi Terminus refpuens quid-
quam fupra fe habere pmer Ccdum , requi-
rebat aliquid in fupremo apertum. Lipfium
3dfixas quoque ibi /enfi/Te nullus video. Si
id refert ad verba Lipfii, quibus fcribitfor-
lan aliquem cenfere sediculas iftas fuifle non-
nifi cav<a qusedam in ipfo pariete ad ftatU3s
illocandas : utique & illis negat clare Lipfius
fe accedere. Porroquod ait ac fatetur Dona-tus potius fe di£turum a Templi pariete fc*
cretas fujfle has tres cellas > eaufa exprefla ,
quia pertineat ad decorem ornatumque
templi cellarumque majeftatem > ut libero
undique tranfitu trium Deorum delubra in
rnedio relinquerentur; a muro quidem totius
Templi fecreta , communibus autem parie-
tibus inter fe conjun&a , & quafi id tefte-
tur Dionyfius , omnia funt immenfarum fru-
ftrationum refertiflima. Decor , ornatus >
majeft,afque tempJi poteft ab Donato exigi
X 5
io R E S I D U A.
ad ipfius fententiam,fi hodie exftrueret xdcm]Quum vero agatur de vetufto templo, nonfingi in eo debent multa , led prout id defcri-
ptum palam reperimus , ita ftatuendum de eo
eft: omniaque ad tempus, quoexftru&um eft>
& ad voces , tjuibus defcriptum eft , referri&exigi dtbent, Nam ad videndum , quam fro-
ftra omne id di<5ium faerit , ne diu vagemur,
en clariffimum Praxiteliaf Veneris hmula-
trum » ob quod ridebat illa felix extrema;
Afia: Cherfonefus , nec minus frequenter
peti folebat peninfula Cnidus , quam ob Cu~pidinecn ftium Thefpia?* Ex qua confue-
tudine quum Lucianus cum fuis quoque illue
appelieret , fcribit. #<r# $ vsd 7ruffa$v :
& quum anteriora fimulacri fpe&ata ab illis
fuUIent non fine ftupore, pergit. tifrftfp*
Qifyf©* © liSi y yj\ $4hxm niv 9*eV
iSetv oiKejfttSs fcrtra vcotx , tytj Ivoc
tp liifcc 7wAy 7nzfih$ov<n tw omc&iv djftof-
Qictv 2$0,&fyi<raJi. &i%ow o5v okv}v twv ^oVISeiv , eig 79 Wnmv $2? oYfrx ^rsg/JjA^f^/.
Eit d\oiy*l<rvi<; tSV ^v^sg \Jzro $ JcA.«<fc$u-
etvcijf mms&fflv yvvoun ,
aucpviJhv npx? § Kpifovs, Habemus
, habemus in eo wkov , habemus poten-
tem & ubique cultara ac creditam Deam 5
R E S I D U A. ii
habemus prseluftre &pernobile fimulacrumi
fic omnibus conftitutis , ut ^koV ille circui-
ri ab lateribus non poffit , & id quidem il-
lic , ubi veJ maxime merebatur ; quum 8c
Hi lateribus fpe&ari deberet asquabilitas uni-
verfi & partium omnium & non minus illie
perita opificis manus. Interim optime in-
terpretatur Dionyfium tres celU pares funt
communia babentes latera.
Itaque preflius infiftit Dionyfii verbisNar-
dinius , & procul dubio inde rem peritia ma*jore complexus. Sed & is tamen perquamdurus eft,dum dkkeffendo contenute da lati
comuni , perinde ut Latina ab eo citata
tres ddes pares communibus continentur laie-
nbus , nec aliter Pigius in Annalibus , in
quibus fequuntur nefcio cur Latinum Dio-nyfii interpretem , quum certe juftius dica*
tur contineri in anteriori & poftica parte ,
ubi certi fines funt determinati, Dionyfius
dicit percommode habentes latera commuma,
Contintri quum fignificat Dionyfius, habefc
ftium juftum verbum m>p7nt*hq$bwx*. Ma-gis tamen in Nardinii intdligentia ba?reat,
qeifquis legat ea , qs# iftas voces fequun-
tuTiwe mn di foli lati comuni fra effe, mae d/lati del Tempio cemuni a tutte e fenfe
fm fiano, Nihit oranino lateratempBcom-
X 6 mvh
12 RESIDUA.munia ad voces aut mentem Dionyfii ; net
(1 talia cogites , ideo fenfus eric planior.
Immo pianior eft fimplicitas Dionyfii 5 ni-
hil nifi intervalla, nullis vel lapideis vel ligneis
rnuris feparata , fed communia apertaque fta-
tuentis. Sed neque verum eft , quod fe-
quitur , Livium declarare ;/ tnuro di fuori
cffer di Minerva , quando parla del chiodo >
che faori del tempio s'ajfiggeva ogri anno ,
cjuum in Livii verbis nulla fic mentio mu-ri, nulla toSv foris vel intus; & clavus po-
tuit figiinliqneaauchpidea pila 5 qu#fron-
tem utriufque or^S fuftineret, ut videtur in-
dicare nummus ^b Nardinio pofitus pag.joj.
quem ipfe fatetur le mutua um efle ex Ale*.
Donati Jibro n cap. x. Sed oportet fcire,
eum primo editum efie anno 1582 ab Ju-
Jio Jacobonio in Appendice de Csefia gen-
te pag. 14. ita ut tota vox capitolinuseflet obverfa Jovis fronti. Tum Fulv.Ur-
finus inter incertos poft Familias Romanastabul. i.fequuto etiam Patino : tenuitque id
exemplum anno 1617 nofter Rycquius ita,
nt literas linus habcret Jupiter fub pedi-
bus, At vero Donatus imprudenter frontem
jovis vertit ad literas jomax, reje&a vo-*e capitolinus poft tergum ; unde Nardi-
^us rctulit fuam tabulamadarchetypum ve-
tti-
R E S I D U A. 13
tuftius. Cseterum nefanda eft infcriptio >
quam alteri illitis lateri imponit Rycquius
vest, aur. qiiirina cumface> quum ve-
ra fit vesta p. R. quiritium , de quadu-
bitare nullus poteft; & error fuit hauftus ex
Choulio.
Quin & paulatim recidit penitus ad Li-
pfianos& Donatianos muros : $c pari ellofu-
rojw nello jpatio di i6>canne> toltene legrof-
fez%e de quatro tnuri > ciafibedune hebbe mi-
nor ampiezj^a di cinque canne. Ubi enim vel
reponit ipfe quatuor muros, vel ab aliore-
pofitos atit enarratos legit ac vidit ? Certe
nufpiam illi tot fuerunt> nec alii hic noti,
quam qui utrumque latus magni Templi ab
exteriore parte ac tergum terminarent. Etquam graviter Jabitur , quum ex Dionyfii
libro 11 1 cap. 84 citat Nunc altera efi in
veftibulo Mtnerva > altcra in ipfo delubro pro-
pe marginem vel murum t In quo tamen
ficio illum ire in fententiam fui Donati ,
qui cap. iv quum citaviflet nugatorie £€A»? , plane fic Latina apponit , non alia
addita caufa> nifi Sic enim placet interpreta-
ri. Melius dixiflet ineptire. Qua vi enira
aut via potuit eA©- vel U@* referri ad mar-
ginem aut murum ? quum viri do£li egregie
in hac parte interpretati fuerint Dionyfium,
X 7 etiam
i+ R E S I 0 U A.
etiam ipfe Iipfius, Itaque eermn ata tonti-
ntnmrtemph (fejjmtur interpretem Latinum
:
fed Graece meHu« Dionyfius 4fmf $ trium
fcilicet ) fimlmn atqtw nna in veftibulo celU
Mmtrira tft y *Una m>fffd ceUajuxta fuWmar.Hoc igitur Dionyfius fcribit primum ,
& cam Diorcyfio nos 'ftatuere dcbemus >
omni&o ita pcrfitats fuiffc ?ha« imagines » ut
latitudo univarfa perpateret , ac confpe&us
exiftenet penetrcns per trcs idtas wc#* , &db Jovis oculis ii eernerent , laeacraeftet fe-
dufa aliquo iaterfepknento»
In qaa fide quid dubftanwt , ijuum. &quatuor nummi ab Rjcquio ritati & gem-
ma nunc addita id palam exciament , cxlii-
bentes duo commmiz inrer *res ktera , nul-
lo repagulo divi<& ; «t mirari puofcfto li-
beat, viris doi&is tantopere placuifle fabri-
cari in vaouum maros & parietes. %wo$lovis habebarduasufc&g^Vi perinde ut reli-
qui duo : hx zsk^c^i tmflent i&di u-
m$*'& aliijuid tmdmm interpone#etur ad fi-
niendum fingules$& quickm eo u£jue *hmquoad porrige*e&ir tpepyfm * per <juem ab
latere vicini^Jc^ fecJuderetur. Id epum nonfit, jam commirae eft & coiens totum me-diumfpatium j& guum fic res fita effet inter
Capitolinos^optiaac ab Dionyfio de-
fcripti
R E S I D U A, i|
fcripti fueruntmw *%*me ikSj&u Quaso&dt/gfrV propterea non alio modo divifas
fiiifle patet , dfi. cjuemadmodura orbis di<-
vifus efle dieitur partibus apud Pompo-nium Melam in principio , iraaginariis
fciJket & raente coacipiendis , non cance!-
lis attt muris aut aliis repagulis intervenien^
tibns : cjuibus cunc credemus hasc latera divi-
fafuifle, fi vel luvenalis , quum communiumbra& pecus & dominos claudi dicit fit*
tirs fexu initio , vel lurifconfulti cjuura
memorant veftibulum commune duarum
ardium, vd faltumcomisiunem, etiampa-
tientur de pariete nefcio qui diftinguente
cogitari. Etenim fi paries fuit , potuit ilk
fuiflecommunis, non <®K&zgu. Emporia?
erant in Hifpania duo oppida muro divifa*
ait Livius xxxivt^. & *deo non habuerunt
Htivck vjh&zps* Hinc igkur fieri potuit
,
ut Prameftinum lovis Imperatoris fignura
commode dedicari poflet inttr cellam Jevis
ac MmervA > ut habet Liviana citatio Ryc-
cjuii noftri pag* 24*. neque enim qwlquarq
vetabat , cjuo minus utramquc finaul intraret
ac tangeret.
Pergit Dionyfius* Msm f«Sf • 2? tiffa,
0 itif Afavxt. Id vcro maceror ac doJeo
,
Ryc-
r6 R E S I D t? A.
Rycgui, te non contigifle illi tempori, ut
hzc ipfa pofteritati traderes non tam con-
fufa, ut quidem confufius, hoc paulo exifti-
mas tradidifle Dionyfium. Scilicet quumtot nummis , tot gemmis tabulifque feries
iftorum numinum eflet commifla , tot millia
fpe&antium quotidie ex omnibus regionibus
illuc adventarent , atcjue adeo ubique eflet
notiflima, non licuit Dionyfio hunc con-
feflum proferre,prout illi maxime commo-
dum videbatur;&quianon id fecit ad ca-
ptum Rycquii, objltfgari debuit; Qusefo ,
an id aliud eft, quam quod nonnullos mul-
to opere indagare, imo indignari audimus
,
quia videre non poflunt, uter ex latronibus
Servatorem utrinque ftipantibus ad fanam
mentem fuerit reverfus ? Ita ab eo qui fcribit
,
non /e, fed ledtores fiituros confuli volunt.
Minerva igitur ad dextram Jovis, Iuno
ad finiftram locata fuit, tot nummis &gemma hodieque teftantibus , non aliter
quam m prseclaro nummo Severi aputi
Triftanum tom. 1 1 pag. 69 videmus
patrem ita collocatum inter duos fi-
lios , ut quum Caracalla & ipfa ftatu-
ra major peiinde ut setate , itemque co-
ronatus ut pater, atqueetiam orberadextra
tenens ut pater , tamen fedeat finifter , quumGeta
RESIDUA. 17
Geta minor utraque , fine laurea , manuvacua , adfideat dextro patris lateri. Non ta-
men ignoramus proJatum nuperabviris do-
disnummum Laodicenfium fub Hadriano^
ubi Juno ad dextram , Minerva ad finiftram
ftat Jovis , fed non fulmine terribilis , verumaquilam fuam geftantis.
Denique addit Dionyfius , v<p hog dtrS
K&l {mqLs siyqs KotAv7rividfaQt. Quod partici-
pium non debebatab Latino interprete velut
fruftra pofitum adfpici, ut adeo negligeretj
Nam & omaia quse erant in ifto grandi
templo , fuerunt fub uno tedo , quod res fane
ipfadocet. Necfieripoteft,quin Latinaifta
legentibus videatur quodammodo abfurdus
Dionyfius , qui defcribens grande & patif-
lum templum,poft omnia apponatefle illa
fub uno te<5to. Ita tamen & nofter Ryc-quius defungitur quoque. Re<5ie igitur
Donatus addit operu. Id enim vult Dio-nyfius, quum unum ingens te<5ium totam
Capitolinam a?dem ab fuperna parte obte-
gat, tum intus in sedis hujus poftico infra
illud te£tum commune efle aliud faftigatum
te&um fa&um , quod extendatur fuper has
tres asdiculas. Cujus certe magnificentia
debuit fuifle eximia , & magis concipi va-
let animo , quam verbis decftrari, Iftam
aquila*
iS R E S I D U A.
aquifce formam fcilicet adfumpferunt Gr£-corum fabri , & ab iis Ilomani , ut ego
opinor, non aliunde, quam ut naupegi Grae-
ci fecundum artis di&ata , fervituri fimul
commoditati, fimul confpe&ui & concin-
nitati,prora? altitudinem terminaverunt in fuo
jffivifKu* fequutis etiam Romanis, ut fa?pe
videreJicet in nummis utrorumque, notahte
etiam & exempla depingente GS. Scheffero
in Re Navali , ut & Triftano in nummoCommodi , ut propterea tantos ubique com-
mentarios de hae aquila exftare ninil fuerit
nefcefle.
Sic igitur ftatuo ab poftico pariete pro
rata altitudine ad rtiodum fuggrundae procu-
CBrrilTe inftar te&i faftigati , quod defineret
Idcirco etiara in aquilam perinde ut tc&umiuperius maxitno templo impofjtum > idque
hos tre* m*>vs vel &diculas v ut vocant La-
tini , obumbraret. Porro hos ipfos , quos vo-
cat Dionyfius ^jeaV, confiderari ex ipfius juffii
oportet ka , ut finguli majores & amplio-
res fuerint quam ipfum U@* , prout id nunc
ftri&iflime accepit pro ipfafede* cuiimago
augufta eflet impoCita ;(foliumait Tacitusin
lococitato* c. 2,5. fin. Plinius in cap. zijutfic praster hanc locus efiet non modo ad
excipiendam > fed & oftentandam tzntx do-
na~
R E S I D U A. i 9nariorum multitudinis abundantiseque dun-
taxat partem , utgue eam digefte expofitatn
contemplari fpedtator extra fffovtfov confr-
ftens poflet.
Nam prster ww & etiarii
v*©* ab Dionyfio fupponitur. Ex quibus
omnibds id yidemur conficere , ut tum ^jcoJ >
tum illud folum , in quo erant eJ>?, exftiteric
ultra fuperficiem pavimenti , & emuni-
tus ae exftru&us eflet quidam velut fug-
geftus per totam magni templi latitudineqi
pertinens , cjui divina fimulacra elevaret al-
tius, ex folita veterum ratione majeftateta
cjuandam in ifto etiam ponfentium , dedfque
illos ut fuperos nonnifi in excelfo fpe&ari
volentium. Sic quum fubftru&io illa con-
fecraret tria numina^ fimul illa quoque quumcava eflet intus, fublervire potuit ad quar-
dam pretiofa donaria aut etiam rerum
divinarum inftrumenta folennia fecurtus
cuftodienda,ut& fub Jovis cella poni pof-
fet aurum facrum ex Livio citatum Ryc-
quio c. ar. Ante hanc fubftru&ionena quod
planum cum reliquo magni templi pavi-
mento penitus aut fere conveniebat , certe
non multum aJtitudine excedebat, ad fimi-
lem cuftodiam aut alia huc pertinentia re-
ceptaculum erat opportunum, idque notatio-
ne
ao R E S I D U A.
ue <&&vJx defignatum ab Dionyfio videtur
;
quum Lalini ferme & fuggeftum & antepofi-
tum humilius jun&im indigetent unaappel-
latione ceUa , quam toties in reponendis his
donariis nominant. Quse cella quum tri-
plex fuerit, hoc unumin illis tribus anno-
tandum video occurrere, cjuod cella Jovis
obtinuerit fere yiimIkm fpatium latitudinis ,
ka ut non tancum sequaretur ejus ^jjcw vel
sdiculse , fed & procurreret utrinque ante
a?diculas Dearum ufque ad ipfa illarum tefy
;
undfc fieri potuit , ut aliquid ponererur in
Jovis cella , & tamen eflet ante pedes Ju-
nonis, quod teftatur Liviusvi ,4 de tribus
aureis pateris cum titulo nominis Camilli »
^juod citat Rycquius cap. zu fed mire traji-
cit in cap. 1$. quafi etiam Junonis fimula-
crum in cella Iovis fuerit.
In media sedicula fuit ftatua Iovis feden-
tis ac finiftra ad divinum morem haftam
,
dextra fulmen gerentis. Nec ullius pon-
deris eft illud dubium , quod hac in re movet
Donatusn ,7 ex loco Suetonii , ubi dici-
tur fomniaviffe CattiJus, Jovem Opt.Max.
p&textatis compluribm circum aram ludentibus
unum fecrevtjfe , atque tn ejus finum fignum
ieipublic& , quod manu gefitret , repofuijfe.
Quod fignum , quum ipfe meminiflet fe vi-
RESIDUA. 21
diflein Domitianinummis, ifle ficconatur
conciliare, quafi modo fceptrum , modoful-
men altera manu geftandum lovi praebue-
rint. Nec id difplicet Nardinio, nifiquod
male mentem Donati exprimit , qui non
dicit fe credere , cbe t^hora tl fulmint*
tdCbora quel fegno glt fi ponejfe. tiella deftra.
Sed Donatus vulr femper adfuifle fignum
Reipublica? in una manu , in altera modofceptrum , modo fuJmen* Sed mox ipfe
Nardinius incipit cogitaie , an non poft Sul-
lani belli incendium pro fulmine minaci
conceflerint Jovi fignum hoc revublica? ,
quam protegeret. Qua» omnia fatis ridi-
cula. Nam Suetonius narrat modo fo-
mnium Catuli 5& quomodo fomnians Catulus
viderit Jovem, non vero qualis quantufque
in ipfo Capitolino folio federet. Id ipfum
manifefte colligitur etiam ex narratione Dio-
nis Jib. xlvj dum dicit «jcoW Itv» t%s¥a)y,w
lpfo@Kw*vcn i ut erant multa hujufmodi Ro-ma? figna , etiam in ipfo Capitolino templo;
ex illis aliquod fomniat injecifle, non quod
teneret manu ipfe Capitolinus ; quem in
fuo <m*$ fedentem , fulmineque & hafta or-
natum oftentatnummus notiflimus,, dequo
loquebar modo pag. 12. ab plurimis allega-
to, cui fimillimus eft Chifletiapus fub Vi-
tellio
22 R E S I D U A.
tellio & cura ejus imagine cufiis , itidem
Jovem in fuo w* >qui ab eruditp Occonis
cditorc non debebat confiderari ut ara dua-
rum coluranarum , in cujus medio aliquis
fedeat , ita fedentem referens : ut optime
nofter Rycquius in cap. 19, nonnifi fulmen
folum agnoverit. Tota enim narratio fo-
mnii eft , unde & prstextatum vidit feden-
tem in gremio ejus , ac fi pra?textati il-
luc adfcendere valerent, quum cellam Jo-
vis bene claufam fuilTe difcapws ex fafto
Scipionis.
Harc igitur licueritmihi auguftiffimo quon-
dam templo confecraxe ad fabtics inemo-
riam, ut progrediar ad alia. Neque^enim prx-
termitti fine animadverfioqe poteft miratio
Rycquii in capite undecimo , quam conci-
pit ex Polybio dedicationem Capitolini tem-
pli magis feftinante , quam fcriptores alii.
Itaque eft ille velut communis locus apud
Grammaticaftros faftorum interpretes , in
quo graviffimus au&or , facile ut nunc ,
etiam in aliis, ubi v^llicatur , defendendus,
ignominiam ex illorum confenfumncifcitur.
Et tamen unus rem illam & melius , ut-
pote ante incenfum Capitolium Sullano bel-
lo , & prius infpexit* Tabute formam
deris continentes nefciunt fallere. Has in-
R E S I D U A. 23
fpe^k Polybius. <^yi$ reliqaomra omniumita potens aut beajus fuit ? Veritas Polybii
etiam plana eft, qui non faftos conpnna^& paria confuJum digerit ; fed quum seque
ac illi , /ciret luftecliones nqapnullas con*
tigifle primp libertatis anno, meqjoraf tan-
tum , quid legerit in eis tabwlis, Leger^t
autern anno ifto primo 3 quo L* Junius
Brut;us conful fuit , cujus nomen , etiam
quum jam efle r rijortuus, ut ixcivvppv totius
anni videtur adlis tunc omnibus prafcriptum
fuifle, M. Hqratium in eifdenj tabulis no-
minatum , quo fprfan refe^ente cum Pceno-
rum Jeg^is f^dus &#um fuit ; jmmo & i-
pfe defignatusfuifle videtur , qui cum Pce-
n[s ageret , unde ejus mentio & quidem
confulis in ipfo fcdere contigit. Itaque
pari modo mox etiam addit gtv^
fiww x^Sig^^Sijv^ *ic 4/>oY£ A'cV 1 quod con-
ftantiflima fama tulit ab uno illo ipfo Ho-ratio dedicatum fuifle, fed illo apno, quo
utique ifti confules fuerqnt , etfi non per
eofdem menfes , utique menfes primi anni
poft reges ejectos. Equidem fi Tqcitus po-
tuiflet addere vel minimam rationem , cur
tertio demum anno peragi potuerit dcdica-
tio, potuiflet quomo&cunque audiri, Quumvero nec addiderit <juid<pw , «ec adcfcre
P°-
24 R E S I D U A.
potuerit , patet cbnjefturam effe ipfius ,
quam pro hiftoria tradidit, Nam qucdfcri-
bere luftinet Dionyfiuw* T*f*vu& m ffi
TroTkd fy&fyMWTo % vaS, nhetwco^ <JVjc i'^^-
ctv »7iw tq (fytv , C4t7Ticrm ru%iov ok Ju-
voc^eioog , aTk? im tC<W vwxTeietA *j fw^aicav
nvKie dvTov «V awriheixv i^eif^aazcw » funt
ipfius iri dilatando & feimone & narrandi
modo folita fpecimina. Nullam potuit ille
cognovifle menfuram , quoufque Tarqui-
nius ^dificationem profligaverit, Nul-
lum ejus indicium vel ex fcripto vel
ex fculp ura exftitit. Inquifita quoque ea
habuiflet Livius & cum hoc Auguftus Cae-
far. Sed nempe, ut Dionyfius, fic quo-
que Plutarchus BacnhSm trt >&j r *««v
§ KotmTwhlx A$oe s£«v i TafKvv$@* oaw
ina) GvvTtTttee-fJlJQv. Quum fi qureras ,
quanta etiamnum ftru<5tura? refidua: efletope-
ra , illic totum iftud redigatur ad quadrigam
faftigio imponendam , quse coquebatur ab
Veientanis figuJis# Nec erant illi anni ur-
bis Romse , ut opes fuas poflet ad exftruen-
dum conferre. Prorfus nihil in illis verifimile,
ut ego mirer Onufrium & Pigium nonnifi
tertio libertatis anno voluifle mentionemfacere hujus dedicationis , quum Sigonius
ntrique audorum fententi* id tribuerit , ut &prjmo & tertjo ejus meiuinerit« Apo-
RESIDUA. 25
Apollinem Monetalcm in nummis Corn-modi olim ab Goitzio,nunc ab plurimis
exhibitum^ mirifice Rycquius in cap. 41cognominatum ita putat * quia in templo
forte aliquo Monetae confecratus fuerit.
Quodnon meliore fortuna rneditatus vide-
tur , quam quaHerculem Materiarium quo-
que Romae cultum eo nomine exiftimat *
quia e materia five ligno olim compofitus
cap. 18. Aliud fane & certius nos docent
Apollo Sandaliarius ac Tortor Suetonio mc~moratus. Nam & hic ita fine dubio di-
<5his , quod confecratus eflet in vico , ubi
materiarii plerumque confifterent & mate-
riaria negotiatio exerceretur , ut fane ctiam
Vicm Materiariws cognominatus proditui"
in regione xiii ; & ille non poteft ambi-
gi, quin quod patet unicuique 3 quum^-giq tertia urbis infcribatur etjam IJis& Se-
rapis Moneta , ( & liabet Rycquius in prin^
cipio hujus capitis , immerito fe in ea ve-
xans ) ut in multis,imo plurimisaliisurbis
partibus accepit templa , fic quoque illic
notabili honore templiadfe&usfiierit. Hu-jus autem mentio jubet me hic annotare >
quemadmodum Rycquius nullam renova-
verit memoriam rei foienniffimsinCapito-
lio cohfieri folitx , fcilicet probationis pon-" Y # de-
26 R £ S I D U A.
derum & menfurarum > quum & inJulio Ca-
pitolino habeamus Capitolinam amphoram^
& Cafaubonus non omiferit iftic infigne
illud Romanae antiquitatis monumenturoadducere, congium iftumcum literis
Caefare. Vefpas. VL Cof T. Caef Aug. F.
IIII. Menfnrae. exatlac. in. Capitolio , quemvelut ignotum nuper Parifienfesexccenobio
Genofevae denuo venditare cceperunt tab.
xiii. Idquod dubitai;i non poteft conti-
giffe in templo alterutrius Monetae , quae
ideo fere femper cum libra ad exigendapon-
derafoletdepingi. Sed compluria illa funt,
qux ex fcriptoribus docemur in Capitolio
pefagi ab Romanis per varias folennhates
i ucta , & non rite ab Rycquio noftro omiffa,
(etfi forfm ab fciente, qui ea alteri libro defti-
narat? prout patct ex praefatione) quippe con-
fcinuam frequentationcnj ejuscollis &pom-pam ac religionem manifeftantia 3 de qui-
bus alibi : ut certe non fatis cautus fuit in
negligendo quod promiferat cap.xv. Tem-plum cumhujujmodi ornatu eveterigemma*
quae nulla ab eo fuit prodita.
Praeterea quum fine capitis 25 obfervet
formasfubftru&ionum Capitolii > ne harumquidem fpecimen hinc abigere volui, quodconftat bis jamalibi fuiffe publicatum.
Sed
a8 R E S I D U A.
Sed & pofticum ejus confpe6tum versus
forum,prouthodieeft, fic extulerunt.
- A. Quinetiamnummumpag. i96nefcio
ex quo exemplari deprompferit nofter.quum
toties& in tot chartis ille exftet alirer omnino
lineis dedu£Hs , certe aba&o inde confpeftu
nefcio cuj us globulatim in pe£tore connexi
,
quodplanenullumfuit in veftitu Romano.Gerte & in Tabula lt ad dialogos Italicos
Antonii Auguftininonminus vitiofe is ipfc
e^prefluseft^dubium anindenofter Gtimi-
tatus. Nunc quia tempus monet haec defere-
re/quoniam Rycquiusinfinecapitis 45 fa-
cit mentionem hodiernarum in C^pitqlina
vkeri area exftruftionum>judicanseasquo-
que hic fpeSari debere , ideo quum oculis
fubjecerim conceptas ab plurimis earum de«
icriptiones, quasfideliilimas longa indagatio-
neintellexeram,easelegi & hic appofui, B.
quqd omne gratum habe & vale.
CATALOGUSLIBRORUM
QJJ O S
JOANNESDuVlVJE,Vel rpfeexcudit, vel majore nume-
ro fibi comparavit.
a.
AuliGellii No£les Atticas, euni «ot, & Emenda-tionibus, Joa. Fr. Gronovii. 8.
Abarbanel ( Rabbi Ilaaci) Commentar.in Hofeam,cum not. Fr. ab Hufcen. 4.
Akcrfloot ( Theod.)Uitleggi?ig overden SendbfiefPau-
B aan den Galaten door Joodfe oudheden door-
gaans opgeheldert. 4.
Altingii ( Jac. ) Grammatica Hebraea , ChaUaeo , Sy-ro & Chalduica. ed. poftrema. 8.
VAnatomie & VAme des Plantes ,parMonfr. Grevc*
Boyle, Dedu. &r. 12. cum fig.
AmerpoelCartefius Mozaifans. 12.
Augurlini (Leon) Gemmas antiquse curiofiflime de-
pi&ae cumearum explicatione & enarratione
J. Gronovii.in 4. ed. fecunda.
'Arabie , Mefopotamie , Babylonie , Affyrie , Anato*
lie , befchreeven door Dapper.fol. ?netfig.
Antwoord op het nader berigtraakende eenige Theologife
NieHwighceden. 8
Z Bo-
fytdlogtts Librorum.
B,
•noreltus ( Joah. Alph. ) de motu animalaim. cnm** fig. in 4.
- - - De viPercufTionis, demotionibus naturalibus
agravitate pendentibus.rum fig. &c. in 4.
Bontekoe ( Corn.)Metaphyfica, demoru,- ^co-
nomiaanimalis; & GeuJinx phyfica vera. 8.
Bibliotneca Heinfiana. 8.
Barhtolini ( Th. ) Anaromia reformata. cumfig. 8.
Blafii Obfer vata Anatomica Pra&ita cum fig. 8.
Boile (<Hob.) TeinaminaquxdamPhyfiologica. tza
Cnperi ( Gisb. ) Obfervationes , quibus varii Au-tornmLoci emendanturck expJicantur. 8.
- - - Harpocrates.cum fig. 8.
Catcchefis Ixlg. & Lat. 8.
Coctfii ( H. ) horologiographia plana, fen nova Sc
accur&ta omnia horologiorum gencra defai-
bendi Methodus. 4.
Catullus ex accuratifiima recenfione & cum noyisobfervationibus J. Vofliiin 4.
Catonis DifTicha 8.
Cranen ( Th. ) de hominecum fig. in 4.
- - - Praxis Medica. edirio poftrema au&a & planercnovataftudioj. Broen. Med. Le£t. 4.
Compendium Geographiae univerfalis 5 item. Hifpa-
.niz. , Gallias , Italiae brevis & curiofifiima
defcriprio.2. vol.cum fig. 12.
Chaderon (Gualt. ) Catamenia , uterique Rheu-matifmus. 12..
Qirmdies diverfes. 12.
Corradi queftiua, in qna vita Ciceronis elcganitfc
fime
Catahgus Lihromm i
fiine defcribitur. 12.
Cave( GmU\ ) BefcbryvingvanheteeYjis.Qhriftendom-met plaaten.in 8.
Catechijmus der Jejuiten. m %,
D.
WNiiSfonarjum Belgico-Latinum.^Dreiiiicurtii opufculavam. 12'.
.V
E.
TErafmus decivilitate morum. £
.
V.Emeri cours de Chimie. 8.
iEJiani varix hiftorise cum notis & ex reccnfione no*va Jac. Pcrizonii. Gr. & Lac. 2. Jup.prah*
EJJkis d'Anatomie* 12.
.
F.
Tpeithii antiquitarum homericarum libri. 12.
Focjuelim , Prade&iones Aurelianse » varias iU
iuftres Juris Materias Illuftrantes. i2~
G.
Qeulinx ( Am. ) Phyfica vera cum notrs Cafp. Lan-gsnhert. 8.
Grand ( Ant: le) inftitutio Philofophiae Cartefianaj. 4.
Gronovius (Joa Frid. )delegeRegia. 8.
Pecunia vetus, five de feftcrtiis; feu fubfe-
civorum pecunise veteris Grecse & Romanxlibri quatuor., accefTerunt L.Voluflus Mse-
cianus, Balb. Menfor de afte , Pafcafii Gro~2 z %*
Qdtalogus Librorum.
Cppi tabulae nuramarias ; avrvfyywm ; Acj^em)
tpx^cua jy yid. 8CC. Gl*. & Lat. 4.
* - - Obfervationes in fcriptoribus Ecclefiafticis.12.
- - * Obfervatorum liber novus. 12.
» - - IcimculaSmeti^najfivecxplicatioimagunculas
argenteae , quam falfo Harpocratcm indige*
tarunt. 4. cumfig.
Gyraldi ( Lili Gregqr. ) opera omnia duobus To-jnis diftin&a : comple&entiahiftoriam de Dife
gentium $ Mufis ScHercule; rem nauticam;
fepuicralia 6c vatios fepeliendi ritus > hifto-
riaift Pctetarum Graecorum 8c LatinorunyKalendarium Romanum 6cGrascum cum li-
bello de annis 8c Menfibus : ac infuper alia , o-
mnia partim tabulis ^Erieis,6c nummis,partimcommentariis Faas ? Colomefii & aliorum
jneditis illuftrata. in fol. 2.vol. cumfig.nu-tid.
Groeneveld (Joa.) difiertatio Lithologica variis
figuris 6c obfervationibus illuftrata.8. c. fig.
Grotius ( Guilh. ) devitis Turifconfultorum in 4,
Goefii ( Wiih. ) Pilatus Judex, oum animadverfia-nibus Theologicis &c. 4.
GramrKatica Gallica & Lat. 8.
II.
jTamerftede ( Petr.) triumphus Ecclefias de Baby-
lone. 4.
HeidaniGorpusfiveTheoIogise Chriftianx fyftema,
2. vol. 4.
Hcnrici Navarrorum Regis Epiftolae. 12.
Hofeas Propheta cum commentariis Philologico
Theologicis Rabbi Ifaci Abrabanelis.in 4. ,
Hoeke (Petr.) commentariusanalyticusin Epifto-
Jam ad Hefcr^os. 4.
Qatabgm Librorum.
- - - Eerffe beginfel der leere Chrijli, om totdevol-
maaktheidvoort te varen.% .
- - - Schets ofontroerf van kennis en waarheid in de
Wet en 't Euangelium , met een btjvoegfelvan *t
verfchilen over eenkemjl van dtgehovige onder
alletijden. 8. {
- - - Uitlegging over het Boek Jobs* 4. onder de
Pers.
Het Hooglied Salomons Rijmswyfe verkUard en wt*
gebreiddoorR . Rombouds. folHugcnii Aftrofcopia Compendiaria cum fig. 4.
- - DeCirculi Magnitudine nvcnte. 4^
HulfiiRhcmatologia major. 8,
TT^lcnkii ( Jani ) Inftitntiofies Jtiris naturalis &•*v gentium & publici. 12.
Kerelaar (Vinc.) de Aphtis. 12.
Knibbe ( Dav. ) overden SendbriefPauli aanden Co*
hffenfen. 4» i.deelen.Jaatfiedruk,
Togicafive ars cogitandi, in qua pra»ter vulgares
/-'regulas pluranova habentur ad rationem dirigen-
dam utilia. editio poftrema caeteris emenda-tior. 8.
Larroquani adverfaria facra ; acceffit diatriba de lc-
gione fulminatricum , in qua expenduntu?vetcrumteftimonia.in 8.
L
K.
L,
Mat-
Qtulogus LiSrerum.
M.
Xyfattheus ( Ant. )-deauSionibtfs. 4,**AMunkerus ( Th. ) de Intercalatione varianmi
Gentium & praefertim Rornanorum* 8.
Munnrks (Joa.) dc unnis. 12.
Mcrulae ( Pauli)opera pofthuma delcgibus, facrifi-
cm+ facerdotibus comitiis> Praemiis Roma-norum 4.
Meurfii (Joa,) Themis A ttica.fivede legibusAthe-
nieafium. 4.
- - - Thefeus, fiveejusvita 8c res geftas» 4.
Mobachiusdetriumphis Romanorum. 8*
Monz;ambanus ( Sev. de) dcftatu ImpediRomanoGcrmanici. 8.
Matthaei ( Ant.) Exercitationcs Mifccllaneae adver*
fus Abr.aWefel. 8.
Mculen (G.vandcr) ftatutaVianenfisJk; Ameiden-fis. 4-
N.
J^uck.(Ant.) deDu&uSalivali. 12.
pacii (Julii) AnaJyfis. 8.
- - - Ifagogica.
Pars ( Adr. ) over Pfalm 1 ro. 8.
- - • Mejfiasvaticinans, ofde Propheteerende Heiland
infiin *vree/!ijke Godjpraaken ontrendjerufa-
lems en3
s Werelds ondergang. Matth. 2.4. 8
.
- - - Van de oudheid der Catten , eerjle Bataviertn ,
inHolland metcurieufe koopere platen. 8. on-
dcr de Pcrs.
Pee-<
Qatalogm Ltbr$rmu.
P&ne (Marc. <van) ovtvden SendbriefPanli aandeiiRomeinenzdeeienin 4.
Polyeni Stratagemata cuni notis Ca&uboni & va^io-rum, Jufto Vulteioinrerprete,ex reccnfio-
ne Maafviciana. 8.
Pajfie-textenfio als defelve Jaarlijks alhier Gepreedikt
werden. 12.
Prima Scaligerana cum Prsefatione Fabri.8-.J
Priolusde.rebus GalliCis. 12.
Piccjueti experirnentaanatomica. iz„
Pignorius cleServis cum flg. 12.
Petavii Rationai ium tempar~um.
R.T>omboutsWerken compleet 3. voLin^.
- - - Over de ParabolenvanMath. iz: 13.4.- - - Hoogliedin Rijn: uitgebreidfoL
RudimentaLatina. ?.
* - - Grarca- 8.
Rycquius^ Jufr. ) de Cap>rtolio Romano :in quo H-luftria ejus o"lim aedificia , facra, profana»Deorum D^arumcjue nomina : arcus itemtriumphales , columnae , fratuse , tropea , co-loiTi , cseteraquc ornamenta adducimtur &delcribuntur » & pluraalia antiquitaris monu-menta explicantur. 12. cum flg. cditio pofrrc-ma a capitc ad calcem emendata & plnrimisViri Celcberr. annotationibusau&a.
Refpublica Achaeorum 8e Veientium.12.
• - - HcbreorumabH.Houttuin. iz*f
JluifehdcValvulis. 12..
s:
^chmitxii (Seb.) compcndiummedicmae pra£tic*.x^
'Stenon (Nic) delblidointrafelichjm. 12.
Catdows Librorum,oSigoniusdcrepublica Hebrseorum cumnotis&va-
riis annotationibus & antiquitatibus Veteris
ac Novi Teftamcnti illuftratus & ab errori-
bus purgatusabj. Nicolao. 4.
San&i Minerva five dc caufis Jinguse Latinae com-mentarius, cuiaccedunt notae & animadver-fiones fcioppii 6c uberiores I . Perizonii. 8
.
Spinxus (Goth. ) in Grotium dejurebelli acPacis
cum annotationibus & notis variorum editio
planenova. 4.
Tacitus ex Receniione nova & accuratiffima &cumnotisTh. Rykii. 12. 2.vol.
Tachenii Ckvis Mcdicinae. 12.
Turfeliini (Horatii) epitomeHiftoriarum anvundi
origine ad noftra hucufque tempora. 1 2.
Theognidis fententiae. 12.
Triglandde Principiis humanae cognitionis. £.
Thumfon Epilogiiini Chymici. 12,
oflii (Ifac. ) nota* & obfcrvationcs in C.V.Ca-
- - - Grammaticacontraclain ufum fcholarum. 8
- - - Elementa Rhctorica. 8.
- - - Vocabuiaria. 8.
Voyages de Mr. de Monconivt in 11. $. vol avcc fig.
Lade Guil. de Bedelfar Burnet . 12.
Vitriarii ( Rcinh. ) inftitutioncs JurisPublici. 12.
YeetiusadPandeaas. g.
r.
F I N I S.