Justi Rycquii De Capitolio romano commentarius

JUSTI RYCQJUII

CAPITOLIOR O M A N OCOMMENTARIUS.

In quo , llluftria ejus olim J5dificia, Sacra ? &Profana; Deorum Dearumejue nomina

:

Arcus item Triumphales , Columna?, Sta-

tua: , Tropa?a , Cololli, cateraque Orna-

menta adcurate defcribuntur : & plura alia

Aftticjuitatis Monimenta proferuntur, e-

mendantur , explicantur. x

Figurisseneis & notis Viri Philoiogi illa*

ftrata & au&a,

LUGD. BATAV*

Ex OfKcira J O A N: du VIVIE^c I o b c x c v i.

ôlitijîmo j GlariJJimo &Eruditifeimo

V I R. O

PETRO DEINOTGi v. jp.

Qtxcx Latinaeque antiquitatis cura

& memoria Prceftantiffimo

|f^P?ûod'in Mufeo tuo

f (Mr&k Iconternplan multis

1 m|pfj iocis quotidie po-

feSftSJ tes-, ac toties per-

ipeculatus es;

ejus breviarium

non indiligenter nec indigefre

* 3 ex-

DEDIC ATIO,

«xpofitum faftineo ad teferre.

Nam neque Alexander Dona-

tus neque Nardinius Tarpejum

hunc montem ita confcende-

runt, ut non hic libellus quo-

q e locum fuum tueri poflit;

& certe quam debilis fuifTet

eorum labor, nifi partibus ex

-eo hauftisfefe inftruxiftent?

Sed neque ego id ago , ut

margaritam gallinaceo objici-

am : verum ut ad fcrutatorem

ante omnes alacrem , ut ad

eorundem facrorum caftifli-

mum fbdalem , ut ad eum,qui

in has altiores liteias principali

fludio penetravit , ut ad folum

Capitolii veteris capacem oc-

curram gerens sediculam non

fa>

DEDICATIO.

faemeltae ex Ephefb , non olea-

gina & coronaca velamenta,

led ipfius Romani Jovis , quonihil in terris quondam vene-

rabilius creditum. llle intan-

tis tenebris , tanta prxterito-

rum faeculorum impietate , qua?

edu&as cado templi minas pro-

ftravit ac pofl: quatuor nota

incendia penitus tandem ever-

titj

infpiravit tamen Mufam

,

c|U32 reponeret, ac fi non recidi-

vis marmoribus , certe recolle-

ctis undiquaque fruftis ac frag-

mentis excitaret aedem, cujus

gradus etiam ipfis genibus ere-

pere neminem vel eruditifli-

mum puderet. Tuquidemhu-

jus penetralis partes fingulas

* 4 men-

DEDICATIOi

mente & attentione fedula ptt*

agravifti, infpexifti, immo ex~

egifti. Non cella iii hoc mon-

te , non favifla exftitit , in quamnon voîpe tibifuit , caput co-

gitationemque inferere. Hinc

fpero multiplicem inde poft-

hac fore inter nos fermonem,

dc tanto magis eum fertilem

,

quo minus deftitucus ac nudus.

Id enim perquam impenfo 8c

labore 8c pretio egifti , ut quid-

quid ex ejus ruderibus conquNri & reeuperari in his oris va-

leret , in larario tuo recondi-

tum revereri & adorare polfes.

Quinimmo iftam fortunae tuas

ubertatem huc converfam ani-

mi magnieudine sequas , utnon.

mo

DEDIC ATIOtuo fblius fervitio coerceas; ve*

rum quafi patefacta holpitii

quadam fitn&itate ad eam li-

benter admittas ,quofcunque

religiofe adituros nofti. Cujus

quum me eximium teftem tua

comitas fecerit 5 fas fit mihi,

quidquid hoc deliciarum eft,

genio tuo amabili fufpendere3

Ht fi quid in hoc fatis artificio*

le teffellato opere conftituire-

cl:e , laeteris j fin , emendes,

Neque enim petis jam , ut

nomen meum edam , qui in<

una certe domo tua Batavu*-

lam Romam majori jure agno-

fcere videor, quam in univer-

la Arelate Gallulam Aufonius.

Quod fi non hic latis pro rna-

DEDICATIO.

jeftate ut Tarpeius ; certe ut

ex alterius fui cognominis ef-

ficacia Philius Jupiter tefferam

amicitiae ac fidei meae deportet,

rogo. Vale , Vir lapientifli-

me. Initio menfis tertii anni

MDCLXXXXVI,

Ty-

Typographus Le&ori S. P

Quum ftt h&c parva 3 fed exctllens Ro-

manacantiquitatisportio^ adeo fkpecon-

tigit& mihi& aliis > utfruftra a nobis exerft-

plarU hujus commentarii peterentur > tttrk-

quierim ultra dtfferre cogitationem de inftau-

randa ejus editione. Hanc denique , ut nunC

vides, profiigavi, licet non eafactlitate > quamopinabar ;Jed tamen vehementer eamfors ad-

juvit. Nam qmm id meditarer , incidi in

virum his ftudiisvalde deditum ^cujus exem-

plar (erat autem fecunda editio) videnscom-

plufcults locis notatum , intellexi multampartem ejfe emendationes , quas Rjcquim ipje

in indiculo erratorum faciendas monuerat y

fed quMfecunda editio nefcio qut neglexerat ;

quod tanto magis mirabar , quia fane id di-

ferte promittit ac venditat. Nonnevidespag.

l6zinverJuManiliiad hocufque tempus legi

Haecnunc fuerat quondam. Pag. ijjimu*$i<r$lov. Pag. 240 primo lettum Apologiae y

mox Anthopologia?. Pag. 287 Arimenfes,

(ew»da editio Arminenfis. JLtiam in cap*

xlv. q^f. 11 11 n« Atqui h<zc indicaverat

Rycquius, ut nunc edidimus cafte. Immo etiam

pagin<z$^&$^ tum pag. $66.palam tefta-

buntur dejingulorum quorundamfide. Sit mi-

hifas tacerc 9 quot non modo vitiofts littrarum

PRiEFATIO.Confufionibus ,fidintegrarum vocum intertrUmentisfcedatamillam viderem, ut me tade-ret; quodnullo modoprafhmpferam. Verumdrprater itta cemebam anuotarinonnultaadipfam materiam pertinentia , quaJicutfiatimdejiderabam addere, ita& rogarefufiinui,&impetrata inferui. Hinc etiamifla Refiduafuntnata& adfinem adjefta

; omnia, utJpero , nonftnecommodohujmfiripti, quodficut taxarefinon dubitaruntpojieriorosûicoUem Capko-linum defcribereintenderunt deinceps, ita inupudenter ingratosfi demonftrant in eo, undetantopere ornabantur, Sedidliceat, modo vtri*tasproeedat , quafruere& Vale*

I

r

J U S T I R Y C QÛ I

D E

CAPITOLIOR O M A N G

COMMENTARIUS.C A P U T L

Roma wmXo(p®o , Septicollis , Sc-

ptemgemina 3Septimontiumfejlusdies. Ejus Fcrix & Stren^. Mon-tesolim Agones vocatijAgomliaj

Salii Agonales , Porta Agonen-fis. Septem coUesminores Rom&Quadratae: Capitolium iisaddi*

num,G> varia ejas amplitudo. C<e-

far an *Pomoerium extenderit. TJe

Nerone , Vefpafano'

3 Trajano

item dubitatum. Plinius d cen-

furdViri Magni vindicatus.

kbem Romam Terrarum 6 M*ru umverfi Dominam olim ijriwA6$cv

tum non videri : feptem alii Ro-m£ Magna. Pomoerium Urba-

At Dionyf. Haiicarn,

2 J II S T I R Y C QÛ I

Grzci , Septicollem Latini ; aut Septemgemi-

nam , & (fi proba eft viri magni * in Varrone

conje£lura ) etiam Septimontium appellarunt.

Septem enim montes , iive colles ambitu lati-

patente complexa in tantam amplitudinem

paullatim excrevit, ut non Urbis tantum in-

ftar unius, fed tanquim <$ ohx$uw 53n™-

[jlw z, immo Orbis totius intra moenia fua

collc&i haberet.UndeDivinusilleltalke Ho-merus in y5neidos fexto :— lUa incluta Roma

Imperiumterris, ariwws dquabit Olympo :

Septemque una fibi muro circumdabit

Arces.Et ingeniofiflimus Nafo

:

3 —— Qu& de Septem t$tum circum-

fpicit Orbem

Montibus , Imperii Roma Dcnmque

locus.

Qtaudianus etiam magnifice :

4 Qu& Septem Scopulis Zonas imi-

tatur Olympi.

Cui rei » ut in myftico illo Pytbagoraorum

Septenarioatantum religbnisinefle voluerunt,

ut Romam ipfam habim Viraginis effi&am

in

i Turnebi. 4.de L L.

- Polemon Sophifta apud Gaknum.3 i.Triftium.

4 $. delaud.Sff/ic.

*De CafttoL Romano Comm. 5

in Numis aliifque Monimentis fepteno ver-

tice refidentemef5nxerint,&SEPTiMQNTiuM

(quod feptimus mons Fsmocrio jsm effet inclu-

fus) x diem feftum celebrarint. EadieRo-mani utpote ominatiore(quod Kalendis etiam

Jani & Martis faflitatum) fibi mutuo Xeniola

& ftrenas miffitabant. Difcimus e dodifHmoTertulliano , librode Idololatria : Etiam ftre-

m captanda ,& Septimontium , & bruma, , &Car* cognationis Honoraria exigenda omniai

ubi quam lubenter legerim : Septimontio&

\rumi\ nifido&ioribus aliter videtur. * Im-perator etiam ipfe R P. dabat ; teftis Sueto-

niusi, de Flaviorum ultimo : Septimon-

tiali facro quidem & Equiti panaria, &plebi

fportellas cum opfonh diftribuit* Bt , cjuo bi-

lariordieseffet, initium vefcendi primus fe-

cit. 3 Feftum autem illud non urbaratim, tan-

cjuam in exculto populo ; fed rufticatim, cpafi

A 2 amon-1 Plutarch. in Mtiis , & Varro 4. dc L. L.* Caute hac addit ; quippe Tertuttianuf ibi nomen

ipfus facri ufurfat pro folennitate tnnc ufurpata& re

tunc donari folita s ut fecermt qttoque in iocabufo

figillariorum,

2. Domit. cap.4.

3 Varrolib.4.deL. L. \rj: Refpicit Varronis verba hsecin libro V. de L. L

.

Dies feptimontium nominatus > ab heis feptem mon*<

tibusi in queis fita urbs eft-> feri*e> non fopuli , fea

montanorum modo^ ut Paganalia> qua fnnt alicujus

ka£i.

\

4 J.ust.i RychiIa montanis paganifque fiebat. credout pri-

niigenise fimplicitatjs reminifcerentur Quiri-

tes , ciim

iParva faginati luftrarent compita porci*

Taftor&ad calamos exta Ittabatovis.

Nifi forte a rufticis ea folemnia defumta, cjuis

& z Montini, feu Monte-nses Dei ve-

nerationi erant , & Paganalia , haud diflimilia

facra , celebrata. Septimontium vero in

Faftis Pontlficiis Agonalia & Agoniaappellari Verrius Flaccus autor eft , nec vana

-etymologia ; cum <5c montesipfi Agones olim

dicerentur , & Quirinalis , Agonlm : & porta

qux inter colles fita , 3 antiquiflimo nomine

Agonenfis. mde AgonaUsmtCoUini Salii, quod

eorum facellum 33tifi^^» Ao$*,aitDio-

nvfius ; haud longe fortailis ab hac porta, Sa-

turnium autem , five Capitolinum ,

rciontem anRomuIus Urbi tiix Quadrat a*7-

primum adjunxerit, fruftra difpucari cenfeo

-ab

i Propert.I'ib.4.

«ft Vetc. infcr. & Arnobius cum Auguflino. Var-ro ibidem.

3 Feftus in Agonium. *

* Atqui apudFeftum nihil deearatione> quodeffer

portainter colles ftta> fedtantum Collina,porta Ago-ncnfis <vel MgdncnGs. An igitur reliqn<e porta non

fic erant aut faltem qnodammodo , inter collest Dona-tus deducit a collibus Quirinali& Viminali , aquata ibi

flanicie conjnnBis ; at Nardinus ab ipfo nomins coUis

§tgirinalis , qui olim Agonius.

*DeCapkoL Romano Ccmm* faberuditis: nam Cornelius Tacitus, 1 mngnae

apud ornnesfidei fcriptor, ciim illiusPomce-

rium definivit , moxadjecit: Capitoliumnon aômulo, fed % T.Tatio additttm Urbi

credidere : qua loquendi ratione rei ineertitu*

dinem fatis oftendit, Fuiffe quidem a Romir-

lo munitum in novx Urbis tutelam Diony-

ftus ofter.dit lib. iti ubi de iniriis Sabini belli

:

'Ev THT&> 5 ^ o ?a!{A,v\®t dvTiTnzfiondjclitiTS*

rd n^Ti&ii oJf uiAWjifyj©* mvSfxi; tcH' mXipt*

XiTtpov etvcy tz~$ h$cv, v^yAoripois ipvfjiuQ*

iy&gwViTbS 3 /sBêxw/ûyff cuurzS Xg$x$ > vivtt

A^tvfivQV y %c/L] t RocmlooKTvov vvjj teyi$uo*

Ssrv&Qp&wv y rjjj Xoc^y.w^st,[f Kcc^nfoT^

«Â^ftSavwv. Accedit tcftimonium Suidx >

in lexico, cjui verbis alicujus veteris fcripto-

rts fic habet : O' ^m^vh^ $ tq ri

UuKgIticv ( id eft , poft Romam Quadratamconditam ) IxZicrg tq KcL7r!Jd\iov , o t$t

x€<p<*A.»j nlKws. Muroctiamindufum Ca~pitolium fatctur Strabo lib. 5. fed pro

Avcntino Dtonyfti $ K%'i&vov Xo<pov nomi-*aat. Ego tantum credam tumultuariam

diquam munitionem fuifTe , adverfus fubi-

tos hoftium incurfus paratam. Nam Li-

vius , afiique, qui jmh inde Arcem Capitoli-

A 3 Eam ?

u Ann. 12,

6 Justi RyccluInam > aut Tarpeiam , dicunt , vereorut magis

temporurn fuorum ufum , cjuam to Mtfrtft*

rrtkmv hic obfervarint^ Qui autem colliculi

a Romulo nov# Urbis muro prius inclufi

Iint , fignificare videtur Antiftius Labeo 3 his

verbis: Septimontio i hifit montibns ft-

ri<z : Palatio , cui facrifieium quod jit , Vala-

tttar dicitur. Velu cui itm facrificium : F4-

gutali, Saburdi CermalOyOpphy €alio z Monti,

Cifpio montu Non tamen de prima illalo-

cjuor, qua: folum Palatium comprehendit

,

fed au&iore illa ante T. Tatium adhuc in

Regui communionem afluaitum : de qua di-

ferte Liviuslib. u Crefcebat inierim Urbs mu-

nimmbus , cum alia atque alia appctendo loca

m fptm magis futura multitudinis , quam ad

id quodtum hominum eraty muniret. Fa<Sa

fa Urbis auciio; ;:gi;c msnitio paulo ant£

<]uam Afylum in Capitolio npertum ; ut pri-

mam eam re&e dixeris Romani Pomoerii

prolatationem » quam nefcio an eruditorura

quifcjuam hadenus obfervarit, 5 Altera por-

ro ea fuit , cum Sabinis intra civitatemre-

4eptis 3 Capitelinus, cum parte + Coelii 8c

Qui-

1 Apud Fefhim hac vcce.

1 Parteejus , ita Liv. hb. r>

3 Dionyf. Sc Liv. ibidem.

4 Namtgtum CcdiumTtlllus HoftiHuf> Q«C-

rinalgfi $eryi$$ inclnfi t.

T)e CaptoL Romano Omm. 7

Quirina]is,Pomoerio adjun&i, nov^que mul-

titudinis habitationi concefE. Capitolium au-

tem tuncprimum legitimis eftatifcjue finibus

cJaufum videri, argumcnto eft ab Antiftio

Labeone in collium Catalogoefle pr#termis-

fum ; & ab Hiftoricis omnibus traditum > re~

cepto demum T. Tatio intra Pomoeriumfuifle receptum, Quod Sacrum iîtur initio

brevium coJiiculorum , a Rcmulo Urbi addi-

torum gratia celebratum eft;

poftea gran-

dium illorum honori datum videtur , qui

hxiore m-Genium fpatio circumjuncSi funt,

ifti videlicet : Palatinus, Capitolinus,QuiRINAHS , AvtNTlNUS , CoELlUS,VlMINAHS, EsQUILINUS. SepteVfl AtCCSj

a Virgilio;Septem Juga , a Papinio ; Septem

ScQputiy a Claudiano ; Septem culmina ,verti-

crs , tft&ntes , colles a rcliqua ftfiptorum claffe

difti. Quod Vaticanum i's & Janicu-lum nonnulli i adnumerant , minus reli-

giofi Anticjuitatis , aut pcriti Romana? to-

7Kypjy$lou; efle videnttir, nobis fane quia trans

Tiberim flumen , immo exrra Latium ipfum

in agro peregnno pofiti , a facra iila Hepta-

de vifl funt prohibendi. Pomoerii autem

Urbani Proferendi non cuivis teirere

A 4 po-

1 JamisParrhafius & aK.%

8 J u s t i RycqûIpoteftatem fadhm , fed i iismodo .quLfnck

P.R.capto de hoffihus agio auxiffent ; veteres

multi prodidere. ExRegibus, poft Romu-lum conditorem , unus Servius Tullius ufur-

pavir : ex Romanis Ducibus nemo (fide Ta-citi) nifi L. Sulla , & D. Augttfius. Mirum qui-

êma Tacitohocfcribi 5 cum& JulI Diotatohis eam curam fuifleDio tradiderit;

& pra?:er Dionem Agellius lib. 1 3 . c. 14, cumak; Nequs pofteX D. Julius , cum Tomoe-

rlum proferret , intra effatos Urbis fines (de

Aventino loquitur ) incluferit 9 Qua? igitur

Comelio nofiro fideliffimo alias fcriptori fi-

des ? nulla profe&o , nifi forte in Agellio no~

men iilud D. JulI, non ad ipfum Di&ato-

rem, fed Di&atoris filium Augustum refe-

rsndum lit : jure fcilicet Romana: Adoptio-

nis; quam(tefte Gicerone ) ut aliarum re^

rnm , ita nominis etiam h&reditates fequeren-

tur. Sccuta certe D. Augustum ; nam is

cum alibi fepe Julius , tum in veterilapidc

"^rixiano fic nominatur

:

C. ] u l 1 o. C. T\

F A B. S C A P T.

C AESARlA U G U S T O.

Et

1 Agell. Kb. 15. cap. if- Vopifc. Aureliapf. Liv\

\h. 1. 1 icit, Ann. rt.

lDc CafttoL Rcmano Cemm. 9Et apud Corn. Neporem in Attico ; Hamquebic contewus ordine equejlfi , quo erat ortus 3 in

ajfimtatem pervenit D. JulI fdii : cum jdrti

ante fAmUiarhatem ejus ejfet cenfecutns. Un-de& leges qu#dam Juliae vocatse , ejuanim

conftat Auguftum au&orem latoremque fuis-

fe. *Sed jam cjuid Dioni Cocceiano fiet?

cujus diferta illa de Oef. Di&atore verba:1 ToujTa 7i \-m\H » ngjj vijAxg eiciîft , rcrt

wfjLyesQV Sdn vrh&cv inttyyxyi. Defugcremomnino audoritatem-j nifi Romanum adfti-

pulatorem haberet. FortafiTs enim e vulgaria

magis opinione , quam probatorum moni-

mentorum fide rem iftam ccnfcripferit. Namcum deftinaffet Didator Julius Pomcerium

amplius extendere (quod Cicero Atticum

fuum in epiftolis monet ) raorte pr^ven-

tus conlilium fuum mirius fort£ exfecutus eft.

Inde verofimilirer natum,ut quod ille in con-

filio habuerit facere , pro fa<5io a pofteritate

fuerit creditum. Ultra nihil adfevero. Poft

D. ergo Julium ( fi is revera protulit ) qua-

tuor item Caess. 3 Urbem auxifTememo-

A 5 ran-

* H<ec ut vera funt , ita. nufpiam D ivu s Juliusnfurpainr a fcriptoribus , ut Auguftus inteUigatur*

1 Lib 43.

z Lib. iJ.adXttic

3 Dio. hb. )5- Vopifcus Aiircl. Zofimus. VcttÎnfcript.

10 JilSTI R Y CQUlrantur DDDD. Aucustus , Claudius,

Aurelianus , Probus ; ad immenfam fere

magnitudinem urbe produfta ; fcilicet ut

quinquagiiitafere paftuum cid fanftior ejus

ambitus contineret : cum Pliniano 1 tamen

^vo((]uodinFLAvioRuM Caess. tempo-

raincidit) paffuum xin. cio. &cc. collc-

gi/Tetantum obfervatum fit. Namquodnu-per vir magnus, in Admirandis , nume-

rum hunc augendum putavit , vereor omnino

ut fruftra fir. Etenim fi(quod ipfe fatetur

)

Campus Martius Difhtura Juliananondumintra urbem erat admifius , fucceflbr ejus for-

teillum addiderit, Aventinum adhuc exdu-

ferit, quem Claudius adjecit; poffc Claudium

ad Pliniana tempora nemo arnpHus quic-

quam; vix eft ut laxius tum Pomceriiim efle

.potuerit» Pomoerium , dico , five facratiores

muru * Nam fi <td extrema tecierum refpi-

€imus, nuWus urbis magnitudinem cum ca?

Fateor ifuijfe comparandam^ Menfura? Plinia-

nae adftipulatur marmorea vetus Tabula,

Hortorum Farnefianorum , ad PacisRomarnuper inventa ; in qua accurata totius nrbis

*X?°X*Qt* confpicitur, eundemqne ferme

murorum ambitum,eandemque-amp]itudinem

cum

i Flm. Lb. s.cap.

4 PJin.ibW.

T)e CaptoL Rcmano Comm. 1 1

eum hodierna hac Roma proponens. Ho~dierna autcm (ut accuratc etiam a Marlia-

no i obfervatum eft ) x.tantum ftadiis PJi-

niatia illa vetcre contrafiicr : cujns rationem

fatis probam reddidit, cjuod Amphitheatrum

Statiliiintra muros tum haberetur, nunr ma-ris ipfis inclufum

;illique ( ut ex veftigiis an-

tkjuitatis apparet ) Jaxioregyro foris circum-

duceremur. Eam vero urbis mngnitudinem

ftetifle puto ad cxtremam Proei * vel Au-reliani Caess. dilatationem

jcjua? cum

fpatiofior videretur quam ut irruptione barba-

rica tuto habitare eam liceret (populo jamper Imperii migrationem vehemenrcr Romarimminuto) fenfim ad priores terminos,fineis-

cjue redierunt. ; De Vefpafiano quidem Au~gufto dubitari poilit , an k facratiores muros

etiam protulerit, quod in senea Tabula

Capitclina 4 legatur : Utique. ei. fi-

nes. pomoerii. proferre. promove-re. cum. ex. republica. censebit.

esse. liceat. it.a, uti. licuit. tt.

Claudio. caesari. aug. Germanico.Quem tamen honorem non admififle eum ut

credam , facit fcriptorum omnium altiflinuim

A 6 mx Lib, i. cap. Topog. Urbis.

z Varieenim traditur.

3 Lrpf. Admir. hb. 3. cap. 2.'

4 Qwarn coScnatus c Larcraiio tranftulit*

12 JUSTI Ry CQ^ll I

in hac re filentium;

quis enim credat Corne-

lium Tacirum * Suetonium 5 Dionem > alios,

fiadmififlet, tamelingues heic futuros, cjui

fxpc aiibi in rebus minoris momenti tam di-

ferti atcjue diligentes? DeNerone, Traja^

Boque , par lere ratio eft : qnos unus (cjuod

fciarajFL. Vcpifc.us i adje&o R. P. agro bar*

barico Pomaerium ampliafle fcribit, cujus

unius au&orkas vereor ut infirma nimium fu-

tiJifojue fit , relicjua veterum Scriptorum clafls

nequaquam concinente*

i In vki Aurcliani,.

C A P U T II.

Mons Capitolinus olim Saturniu^,

Saturnia Italia & Sicilite. Italia

difita olim Saturnia. Saturnia.fi-

vitas Jive cajirttm. Saxum Car-

mentis. veteres & recentiores

ejus Montis habitatores. Tatien-

fes vel Titienfes i Ramnes vel

Ramnenfes: Luceres unde difiti.

Collegium Capitolinorum. Ha-hitatio honoris caujfd i» Capto*

<De CapitoL Romano Ccmm. 1

5

lio nonnunquam data. Num &civibus reliquis illhic habitare

permijfum ?

Nefcio cpx mortatesolim religio, an per^

fuafio, tenuerit, ut Saturnum illuman-

tiquiffimura Deorum , plerofque Montiura

in Italia vicinifqae locis vel infedifle , vel po$*

fediflc crederenr. Nam Sc Diodorus Sicu-

lus r de patria fua fcribit , ad fuum ufque

#vum,editioraejt3somnia Saturnia appella-

ta : idemcjue aflerit de Italia ipfa Diony-flus. 2- Qui &inEliateagro,apud Gr#cos,tumukim quendam Kooviov fuifle ait , quemiVpov £ Kpav* vcplgovns HA«fli 3 ^vcn&if y ^tj

&7kcti$ nucut , ar cog/?p%uois %fo\oi? cuuiiv-

•nf, vencraremur. Inde & in facro noftro

monte habitafle creditus, eique Satukniofecifle nornen. Urbcm * quoque in ea

condidifle, quam de fuo nomine Sdturniam

appellarit. Rcs fuis au&oribus non carct.

Varro enim, in opere de lingua Latina , 3 ve~

ftigia ejus urbis agnofcit, & Tertullianuj , in

Apologetico , Civitatm , quam iepalaverat

Satmnus , tifque tunc efft auda&er pronan-

A 7 ciat.

i Lib. 4. 2. Lb I. Aatiq.* Qppidurt, vocat Servius citatus W^XW3

\

14 JUST 1 R Y CQuIciat. Accedat vulgatum illud Arnobii : i Ja-nus Janiculi condttor , & civitatis SatmnUSaturnus auttor* Minucii cjuoque Felicis,

O&avio : Itaque latebram > quod tuto latuis-

fet , vocari maluit ( Latium ) & urbem ( Satur-

niam) de fuo nomine. Prudentii z etiam fub

perfona Saturni

:

\m*r* placet heic fugitivus& exul

Vt lateam, gentiatque locoLaiium dabo

nomen.

Vitibus incurvam (fiqua ejleacura) pu-

tandis

Procudam chalybem ; nec non & m&nia

veftru

Vluminisin ripa flatuam Satuma vobis.

3Utomittam Poetarum Latinorum Princi-

"pem, quiEuandrum Arcadem inducit, ruta

ejus opidi ca?fa Trojano hofpiti common-ftrantem; aliofque (ne aSum agam) per-

multos,qui Saturnia* Capitolin^ memine-

runt. Non defunt tamen teftes etiam a%io<m-

s$t , 4 qui comitatiim Herculis ab Hifpania

redeuntis , cum eum locum attigiffent , ca-

flellum iftud sedtficafle , & in honorem ejus

Numinis fic appellafle fcribunt, quodanti-

quitus pulfum a Jove fuis fedibus confediffe

illhic

i Lib. i. adv.Gcnt. 2. Lib. i. adv.Symm.3 iEacid.8. 4 Apud Dion.lib. i,

7)e CapitoL Rornano Comtn. i y

illhic^Saturnum crederent. Quamquam So-

linus 1 portam modo ejus Caitelii in hono-

rem Saturni Satnrniam appellatam malit , ea-

que Vandnna * poftea didfo , ut Antiquario-

rum peritiffimi crediderant. Scriptor autem

dvdvv^^ de Origine gentis Rontana, (

quemSext. Aur. Vi&oremeffeeruditifufpicantur)

Arctm Saturniam amat dicere j fed minus ac-

curatc. nam in imo monteiftudfive opidum

(ive caflellum fuit , arbitratu Sexti Pompeji

:

Saturnii ( inquit) dkehantur , qui Caftrum in

imo clivo Capitelino incolebant\ ubiara dica-

ta eiDeoantebeUumTrojanum videtur, quia

apud eum fupplicant apertis capitiku>\ Hujus

Arse Grsecique apud eam Ritus ubertim me-minit Dionylius, eamque inimoclivo, qua

eforo in Capitolium afcendebatur , ab Epeis

Herculis comitibus, Saturnio numini fcribit

eflededicatam. 3 Ab hoc ipfoNumrne uni-

verfadeindeltaliaSATURNiA nominata. Jt*-

ftinus prceter ca^teros diferte xliii. Bre-

viarii Pompejani : Itaque Italia h Regis no-

tnine

i Lib, i.*

* Sdmum m libros diftinclum ab ullo anie hun:

J. Ryccfuium non me-mini. Stc tamen rurfus c. 6. Sed

&in £0/^0 Pandana iegitur , etiam in Varrone.

i. juaiusapud Varronem. Onuphrius Pan. zliL

3 Virgil. 8. Mncid. Feftus in Saturnia. Dioior*

lib. 4. Macrob. ia Satarn. Tertull. Apolog.

l6 JuST I R Y CQ^llL

mine Saturnia appellata efl, & mons, in quo ka-

bitahaty Saturnius , in quo nunc<> veluti a Jovc

fuisfedtbus pulfo4 ,Qapitoliurn eft. Et Dicny-

fius primo Antiquit. >J vwj ImKia» xot>Kx(dfa'q

rcS îta oivinetTB , 2ATOPNIA og ( <®f$$

)

T.aiQiKwltov Qvoueigop%uti t atque ita vocari fo-

litam in Sibyllinis oraculis ibidem addit , mul-

taque ejus Divinitatis fana per totamregio-

nem , plurefque civitatcs ejufque * no-

xninis apparere. . Certe in oraculo vetuftis-

limo Jovis Dodonsi , ex antiquo Tripode a

L. quodam Mommio defcripto , ipfaetiam

Sicilia, quafi Italia?.pars, eo nomine cenfe-

batur. Verba oraculi funt

:

2Tei%zn /j,cuo$jQi XtxtKoHv Hoflxpviar

OUOLV y

Sed hsec obvia fane funt;& cui aRtiquanorum

ha&enus non di&a? lllud tamen nefcio an

libatum cuiquam , Varroni Ennioque pla-

cuifle, l monte noftro Saturnio Italiaâppel-

lationem dedu&arn ; unde Ennianum illud in

libris de L. Lat. dKfnh&TiQv :— Saturnius illi

Nomen erat, dequolate Saturnia terra*

Credo qub P. R. magisplacerent, ciim fuoK

mum Relligionum fuarum caput tanta? vene-

£ Ornifit v.Qcem Saturm* * Voluit ejufdm, ^

I

*De Captol. Romano Comm. 1

7

rationis jam-inde fuifle oftenderent , ut uni-

verfe genti nomen mutaret : nam de antiqua

loci hujus Religione facunde etiam Virgt-

gilius:

1 Jam tum Relligio pavidos terrebat

agrefies

Dira loci , jam tum Silvam Saxumque

tremehant. ,

nec minus eleganter fub perfona Euandri.

quumfubjungit

:

Boc nemus , bunc ( inquit ) frondofo vertice

collem

Quis Deus incertumefi , babitat Deus, Ar~

cades ipfum

Qxedunt fe vidijfe Jovem , cum fape ni-

grantem

JEgida concuteret dextra , nimhofqm

ciereu

Bropertius fere ab eadem mente

:

2 Tarpeiufque pater nudl de rupe t$nabdt ?

Et Tiberis nofiris advena bubus eraf.

miror tamen nudam dicere , cjuum nemore&dumis confita velante conditam urbem hiifle

credatur. Virgiliusiterum laudato loco :

limc ad Tarpejam fedem & Capitolia

ducit ,

Aurea nunc>olim filvefiribus horridadu-

mis. roox

1 Xneid.8. 2. Lib,4- £I *•

f§ Justi Rycctulmox ubi de Gallis Capitolium obfidentibus:

Galli per dumos aderant , arcemque tetie-

bant.

Qyin & ipfe pr0pertius alibi eleeantiffim*

hc eara defcribit

;

« Lucus erat felix ederofo confttus antro ,Multa uh nativisobftupit arbor aquis

:

Stlvam ramofa domus, quo dulcis ab aflu

Fiftula potutat ire jubebat oyes.mdam autem rupem cum dicit , ardificiis &apparatu Sacrorum deftitutam intei%it,queisAuguftal, (ld eft) fuo Xvo , fupcr omnia Urbis& OrbJsioca erat inftru&iffima. Qui autemmortales qua ante, gua poft Satumi in Ita-

tSSTTT Ca?koii°M™™> ouum

accurate ohm fit traditum , neglig;endum no-bis mnnme vjdetur. Anteillum fide Virdiii,qux fupra Poetam hic efTe videtur

:

2 8<w ntmora indigetu Fauni, Nmipbiquttenebant,

Genfque virum truncis , & duro roborenata,

Qtteis neque mos tteque cultus trat.Saturnusautem cum advenitfet,

genus indocile ac difperfum montibusaltis

Compofuk, legefque dedit.

Ru-* Lib. 4.E1.4. z Jbidcm.

T)e Capitol. Romano Cotnm. i 9J; Rudesillos bomines (ait 1 Minucius) multodo-

* cuit>ut GyacuIus & Politus] Uteras imprituert,

Mftw figiiare , inftrumenta conficere. Saturnum'< multis poft farcuJis fubfecuta iJJa fatidicaNi-

lcoftrata, 2 quam Carmemam & Carmentim

|

Romani dixere. Ea cum Euandro FiJio &Arcadibus domo profe&a ca?teris Palatium

occupantibns , ipfa in infima, cju# flumen

Tyberinum refpicit, Capitolini montis parte

I confedit. Fanum ibi poftea ejus memoria? a

Romanis exftru&um , 3 nomen etiam loco

Saxo Carmentis aut Carmentali dtxtum:

Et Carmentali Romano nomine Fwt*.

Ciim igitur Gerycne devifto 4HercuIesin

<Gr#ciam rediturus ad Carmentim acceffiflet,

partem copiarum fuarum Elidenfium » qui lo-

ccrum amoenitatem amaverant , fiTbfiftere

illhic permifit. Quorura alii prope Palatiuna

Euandri, alii in ipfa Saturnia, dudh velut Co-Jonia, ccnftiterunt. Poft Arcades sre$<n?A5-

vcx , & Eleatasadvenas , regnante Fauno , ut

volunt , Trojani cum Ênea Anchifr F. pro-

fugi3inhancoram delatifunt> pariterqueea

de-

1 InO&av/o.2 Vir£il.hb.8. Liv lib.i. Solin. Iib.i Dionyf.lib.i,

Fiurarchus in Êriis. Auclor orig. gent. Rom,3 P. Vitf. &Sex. Ruf.Reg. 8.

4 Di0nyf.ib.Varr04.de L.L. Serv.in 8/jEneid,

Auttor origin.gent. Rora. Dionyf.ibid.

2o JustiRycquIdele&ati Saturniam Capitolinam nova civita* j

$

t€ compleverunt, Hos fubfecuti credunturi

Albani , xvi. poft bellum Trojanum setate,

Palatium & Saturniiim montes mcenibustum tf

prirnum valloque complexi : in queis vilia

ante paftorum mapalia conftiterant. Tibufc-

lus id videtur innuere puriffimo ifto verfu : ci

i Romulus aterna nondum fundaverat b

Urbis n

Mania, conforti non babitanda Kemo. 2

Std tunc pafiebant herbofa Palatia i

vacca.

Ei ftabant humiles in Jovis Arce

Manilius-etiam iv* Aftronom, aLudovicoCarrione I. C. emendatus

;

—— Troja fub mo >

Kon everfa viro fatis viciffet in ipfis >

Jut lupa projettos nutrtjfet Martia fr&-

tres

:

Roma cafis enata foret\ pecudumque ma*

gifiri

InCapitolinos duxiffent fulmina monteir..

Scd xternx jam Urbis felicillimis funda-

mentisin Palatino pofitis, Pomoerio cjuidem

CapitoHnusfoLteprohibitus> utfupra docui-

mus>

1 L;b. z. El. 5.

x Dxei>y.O iib.i.Tacit. 4#jr« iz. Pkt.Ram.

*De Cupttol.RomanoComm. i*t

musy Afylura tamen in eo apertum colligen-

dz multitudini , & munitio aliqua fa&a prce-

ripiendo hofti commodiflimo Joco. T. ta-

men Tatius feu vi bellica , feu , cjux-aliorum

opinio eft,proditione Tarpeja? loco potittis ?

regnique confors fa&us moenibus eum coer-

cuit primus , & Sabinis fuis habitandum con-

ceilit : qui deinde Tatienfes a Regis fui nomi-

ne , ficut Ramnenfes a Romulo , Tribules alii

antea didli. His tertia demum claffis adjun&a

LiUCerum , i eorum , ut quidamxredidere ,ûi

adAfylum inlucos % confluxerant ; fed Li-

vius nominis & originis cauffam incertam ejfe

mavult, Tatienfes igitur five Thienfes Livio

& Sexto Pompejo, cjui cum T. Tatio bellum

gefferantin Capitolio vicinifque locis habita-

tionem inftkuerunt. Nec alios -fuifle exifti-

mem , quos a celebri deinde manfione Capi-tolinos dixere, qaorumvecollegium tlr-

be a Gallis Jiberata, M. Furius Camillus

Didator inftituit : eorum fcilicet qui in arce

<^ Capitolio hahitarent. 3 Horum Capito-unorum ipfe M. Tullius meminit in epifto-

lis 4 ad Q^fratrem,eofque e fuo Collegio M„

Itfflum Flaccum equitem Rom. hominem ne-

quam

i Dionyf.lib.2..Plut*rch. 16. Afcon.in 3«Yer.4\

z Alii a Lucumone volunt di&os.

.3 -Liv.lib. j. 4 Lib, z.

22, JUSTI R Y CQUIquam ejecijfe fcribit. Inftituti caufam ipfe

Didator Camil!us rccitat apud Livium ;

Capitolinos Ludos folennes 1 aliis ad~

didimus , Coljlegiumque ad id mvumauftore Senatu condidimus. Sed Ludorum ho-

rum & Collegii alibi dinMtponftv memine-

rimus. Subit hictamen dubitareflorentiflimis

P.R.rebus, quum totDivinitatum Templis,

Delubris > Sacellis , Aris mons ifte obfidere-

tur, anhumanas habitationi locus aliquis re«»

liftus ? Videtur quidemin Arce habitatio mi-

litum prafidiariorum fuifle, quos a munere in

Arceexcubandi Arcnbisu five AycuViqsIczPlus

& Ifidorus dixere. y£dituorum etiam ac Sa-

crificulorum , ad tutelam cuftodiamque §kfS H&epx : quorum mcminere Veteres in-

fcriptiones , tefte Huberto Goltzio in The-fauro Antiquario , & C. Oppius Juliufque

Hyginus apud Agellium , Lib. vii. cap. r.

JEdituos Templi fape ejfe demiratos fcribunt

quad folum Africanum nottu in Capholmm in-

gredientem canes femper inalios f&vientesne-

que latrarent , neque incmrerent. % Apud Sa-

crificulos vero tunc ipfc Domitianus latuit,

eum bello civili Viteiliano Capitolium in-

cenderetur , ut poftea dicemus. Fuifle &alior

i Al. Solennibus^

Suetou. Domit.cap. i, Tacit. 3. Hiftor. lib. ^

7)e Capltol. Romano Comm* 11

aliorum inCapitolio manfiones yeiProper-

tius oftendit de meretricula Teia :

Altera Tarpejos ejiinter Teia lueos

Ebria, fed pota non fatu unus eriri

Inde (ut opinor) acerbiffima ilJa januse quere-

Ja, libro cjus primo ,1 quod Joco tam reli-

giofo & augufto no&urnis potorum rixis fau-

cia, turpibufquecorollisobvelata, & obfcenis

carminibus impleta, Domina: fuse tarpitu*

dinem fateretur : oftendit eriam Lampridius

in Heliogabalo: Celebravit item (de mon-ftro eo loquitur) tale convivium , ut apud

amicos fwgulos finguli miffus appararentnr : &quum alter maneret in £apitelio , alter in Pa-

latio* alter in Ccelio, alter trans* Tyberim\

ut quifque manftffet , tamen per ordinem in

eorum domibm fwgula fercula ederetttur. Nun-quid & Martialis eo trahendus Epigrammate

ad Marcellam ?

2 Tamrarttmitam dulcefapis>PaUatiadicint9

Audierint ft te vel femel , effe fuam.

Nulla nee in media certabit nata Suburra >

Nec Capitolini collis alumna tibi*

Noadidurus hoc certe tam pr^fidenter , nifi

cuivis etiam licuiflet in Capitolio habitare.

Quid , quod honoris caufTa domus*etiam in

Capitolio interdum affignata ? Exemplumeft

i El. 16. t Lib. 12,

24 J UST I R Y C Qûl

cft in M. Manlio Capitolino,in cujus Eulogio

apud Sext.Aurel. fic Iegitur:C^/i Urbeautttr

in Capitotiumconfugiendi civibus fuit. quadam

notte clangore anferts exercitus Gallos afcenden-

tes dejecitt ?aironus a civibus appellatus^&farre

donatus eft : domum etiam in Capitolio publice

Accepit. Sei cum in regni adfe&ati fufpicio-

ncm veniflet , domus ea diruta, & Junonis ibi

Moneta» Templum fabricatum eft , cumedi&o: 1 nequis. patricius. in. arce.

aut. Capitolio. habxtaret. * Quodca res propter loci nsunitioriem novandis

quandoque rebus opportuna videretur. Cali-

gula tamen Tyrannus a Jove ( utfibi videba-

tur) in contubernium adfumptus, quo pro-

pior illi efiet, in area Capitolina novx domusfundamenta jecit : tefte Suetonio. x Sed fun-

damenta tantum. Nam de pcrfe&a illa a ne-

niine , quod fciam , haftenus eft proditum.

i Plutarch. in Quaeftion.Cic pro domo fua. OvicLm faftis.

* Exftat ctiamnuni in ipfo foro in longiffimo

faxoduobus verfibus incifa, fed de aliis aedibus , ia-

fcriptiohasc literis plane cubitalibus :

URBE. ROMA. 1N. PRISTINAM. FORMAM. RE-NASCENTE. L. AUR. MANLIUS. KARITATE. ERGA.PATRIAM. HAS. AEDIS. SUO.NOMINE. MANLIANAS. PRO. FORTUNAR. ME-

©IOCRITATE. AD. FORI. vjtm POS-2. Cajo cap.zz.

Ca-

*Pe C&fitoL Romano Comm. 2 5

C A P U T III.

*De altero Montis Jiomine Tarpej®

diUtum\ ejufque origo invefiiga-

ta. Hifioria an Fabula Tarpej*e

difcujfa: ejufque e Scriptoribus

innocentia probata. Saxum &Tarpejum duAoog interdum £0-

Jfita. Saxum infame a reliquo

Monte fejunEtum : aliaque in

hanc rem.

Qui fepehabitatores , /arpe etiam nomcnmutaviYMons Saturnius. uti

S&pitts& nomtn pofuit Satumia tellus.

nam qtii a Saturno Saturriim, a Carmenta

Carmentalu , a Sp. Tarpcjo Arcis prafedo

,

ut quidarn Credidere , vel ~a Tarpeia Sp. fiiia

Veftali, utaliistraditunn , TarpeI appella-

tionem fortitus eft. Tu^xaov notat cor-

rupte Stephanusde Urbibus : reliqui Gr^co-rum caftigatius Tec^rroaov , Tagirvov , aut

T^7nfVflv. Propertius diierte ab illis par-

tibus:

A duce Tarpejo mons eft cognomen adeptus,

At vigil mjufta prcsmia foriis habes.

B Sed

2 6 J US T I R Y C QulSed reliqui omnes Tarpejas Virgini magis

.pafrrocinantur. Tertiam hujus etymicauflam

acfylucit Verrius Flaccus , vel ejus potiusab-

breviator Feftus :i Saxum , inquit, Tarpejum

appelUtum ajunt partem mcntts,

qui ob fe-

pdutm Tarpejam ibi Virginem , qu<t eum mon-

temSabhiis prodere pacla erat , ita nominatm

.eft.. vel ab eo, quod quidam nomine L.Tar-

êjw P.Gmulo Regi , cum propter raptas virgi-

nes adverfaretur , in ea parte , quk Saxum

eft , de noxio pczna fumta. Ha<5ienus plene

atcjue re£le ; nam quod vulgo adjungitur

:

Tarpejum diftum. omni facramento conten-

derim , adfutum aliquod gloflematium efle.

Mihi vero (C\m tanta Annalium obfcuritate

& vetuftate a fabulis haud multum abhor-

renti , divinare permiflumj Sex. Propertl

opinio femper verofimilior eft vifa, utqua?

nobilioris originis nobiliffimum locum non

dedeceat & cujus exempla in omni Hiftoria

paflim reperireeft. Nihii enim magiscom-

mune atque obvium„quam a Regibus » Du^

cibus, Prarfeftis Ioci alicujus appellationem

derivari. Nam ifta qux deproditore virgine

dicuntur Grêcorum p>9uJp/W potius , quam

Romanaj hiftoria* decere videantur. quod

cuivis etiam in confeflb erit, quigeminam

omni-

j L c nis in F c ft o c ob j c cl u ra.

T>e Cafitol. Romano Comm. 2 j

©mnino Hiftoriam ex fabulametatis Ariftidas

MiJefiacis in Plutarchi parallelis obfervaverit.

Nam quod optimc a bono Hiftorico olim

diflum: datur bac venia antiquitati , utmis-

cendo humana divinis primordia Urbium au-

gaftiora faciat. Si cui tamen magislubitum

efta Virgine montis nominatienem ducere,

haud plane abnuam : modo a pura ea & in-

culpata, qualem antiquifiimi etiam fcripto-

res prodidere. L.enimPifo, vir Cenforius,

apud Halicarnaflseum 1 cenfuit praclaro illo

<g$a oiyi&gSv ^Klm padlo nihil aliud vo-

luifle eam , quam mdatos fcutis boftcs ( qu&

inflar armillarum Uva geftarentur) civibm

fuis trucidandos objicere. 2 Pukro fane con-

fiJio , fi Fortuna accefliflet» cui& Livius ipfe

accedere videtur : Sunt ( inquit ) qui ex pafto

tradendi quod in finiftris manibmejfet 9 decreto

arma petijfe tradant : &fraude vifam agere ,

fuaipfam peremptammercede. sNecambigueetiam is , qui Livium in compendium rede-

git: Sabinis prodita porta per virginem , nev

dolo. Sed puella pretium rei , quam gerebant

in ftniftris , petierat , dubium clypeos an ar-

mittas* Addit tamen de anulis Dionyfius 4 ex

B z Fa*

i Lib. 2. 2 Lib. r;

3 Flor.lib.i. 4 Lib. 2.

2$ J U ST I R Y CQllI

Fabio & Cincio, antiquiffimisitem Scripte-

ribus , vju\ &&tim (inquit) ioeog eto-i^mf

r? ^ctXiw j x <zz&t nvTg «g/^gofr ^^Îqqiv

l<pQ%& > ¥ $&Mxm. c queis Valerius

clefumpfifie videatur , cum faibit, 1 paciam

cam qu& in finiftris manibus gerebant. crant

autem his armilU & anuli magno ex pondere

duri. Locq autem potitum agmen Sabinorum

puellam yrctmium fiagitantem , armis obrutatn

tiecaviffe : perinde quafi promiffum (quodea

quoque Uvis geflaverant) folvens. Siniftra

jgitur magisinvaluitopinio 2 quafi defiderio

potiundiauri impiam proditionem Tarpeja

.conceperit. Pocta: ferme omnes in hnc fen-

tentia , maxime delicium noftrum Proper-

tms , qui bene longa EIegeia eam accufat , &<fic tandem exclamat

:

'3 Et fatis una maU potuit mors effe puelU^

Qu4 voluit fiamas fallere, Veftaj tuas ?

cjuanqnara Romanus ille CalHmachus Poeti-

« libertate amore Sabini Regis ad nefaria

confilia capienda impulfam finxerit. 'Simy-

lum credo Poetam transmarinum imitatus

,

c cujus Elegeiis fere eadem 3pud Plutar-

/rhum > fed de Gallorurn Rege concepta

,

nar~

1 Lfb. 9. cap.6.

2 Vicie enara AEguftin, 5. ic Civ. cap.

3 Lib. 4.

De CaprhoL Rmnno Comm. 2%narrantur. * Verba hujus funt

:

hJl* ciy%3 TagYnvx KotmTuKiov

Ncuxox ToStAqs esjAeTO tôAgtwp. *

KsAtwv n sic%&M yiiAYiKi* hzKtfMfyzoty

cjuas nos ita Latine reddebamus :

-

Ad Capitolimtm Roma Tarpeia lucumDum colit j exitium Vxrgo dedit p4>

tru

:

%<e tnali GalkYum dum gept Regt p~tirii

Nobilium amifit Regla tecla Vatrum.

Antigonus vero guidam apud eundem Scti-

ptorem ( puta ut fpeciofo prsstextu rem to-

tam velaret. ) T. Tatl eam filiam fuifle, &a Romulo inter Sabinas abreptam thalamo-

que cjus fuis ingratiis fociatam , juftam com-minifcendse proditionis occafionem habuifle,

Sed eorum fides penes au(5lorem fit. long&

quidem omnibus immitius Siliius Italicusde/

ejus apud inferos fupplicio fic canit

:

2 lllaautemqu&tondetur pracordiaroflra

Alkti {sn quantum refonat plaudentibus alis >

B 3

1 "n Romulo.* Voluic fm%ohiTK. 2 Lib.7,

30 Justi RycquIAliger ad paftum reiiem Jovis l ) hoftibm

AYcem

TiYgo (immane nefasl ) adamato pYodidit

auro

Tarpeia , & pattis referavit clauftra Sa~

binti.

*Prcrfus ut Prometheum quendam fpe&are

te credas toto Caucafo explicitum , ToV x*-

nm&u. Quam fevere etiam is , qui fupra» Va-Jerius :

z Ahfu reprekenfto > quia impia proditio

iskbii pcena vindicata eft! Sed (utinumbra

quafi veritatis diutius ludam) lubetVeteres

illos interrogare , qui impiam Tarpeiae pro-

ditionem cenfuerunt , crediderintne P. R. in*

famem fceleftamque Virginem fepulcro pofi-

to , & annua cafrimonia fuifle veneraturum ?

Pofuerunt tamen , veneratiquefunt; quodSc

graviflimus au<5ior Pifo apud Dionyfium 3 at-

teftatur. imo & reliquias ejus non ante trans-

terri permifere, quam fabricandas JEdis Ca-pitolinae caufla a cajteris Religionibusnrea li-

beraretur. Dicam ampliiis , quis proditori ef-

figiem9 & quidem in Templis flatuiflet ? fta-

tuere tamen Romani in ^£de JovisMeteUina,

* & for-..

i Lucian. Prometb. z Lib. 9.

3 Lib. 2, Plutarch. RomuJo.

Tte Capitol. Romano Co?nm: 3

1

* &forteetiam inter Numinahabucrunt.Inter

faufh faltem nomina nomen ejus habitum vir-

gines a Pompilio 2 in Veftse minifterium ad-

Ie<5be, fidem faciunt : gegania >. verania >

Canuleia, tarpeia. Etquiscredatetiam

inpublicisNumorum monumcntis ejus effi-

giem fuifle collccandam > qualem w petrq-niae & tituriae Sabinarum gentium De-nariis confpicimus , nifi innocentem credi-

diffenc? tos a CL. V, Fulvio Urfino 3 ante

divulgatos, publici nunc ircrum juris faciam r

Utcumque fe res habeat , illud certo con-

ftat, primo Sabino bello , Montem nofrrum

Saturnia velut poteftate abfoJutum ad Tar-peiam familiam adoprione tranfivifle, faim-7*401 tamen ( ncquid errent Philologi ) Mm*tem aut Rupem Tarpeiam dicimus , quamSaxum ipfum. nam cum hoc dicimus, infa-

mem ejus partem proprie fignamus , 4 * <p°'

nt tfspffiz* txs KQUtxtjyxs , quem sut funeflum

locum noluerunt citm reliqua Capitclii parte

conjungi ; . cum illa montem totum. Saxumautem Tarpeium cc^w Saxumcuamdixcre.Virgilius 6 de hoc :

B 4 **—Jam1 Fc fhi s i n Tarfeia effigiem*

2 Phu.Numa.3 Lib. de fam. Rom.4 Plnt.Romulo. 5 Fefhis in Summ*6 Lib. 8. ubi Serv. vide.

j 11 sti Rvcû 1

*De Capitol. Romano Comm. 3 5—-Jam tum filvam faxumque tremelant.

Horatius : -

1 ... Dknysl flirn audes

Dejicere e faxo civeu?

cujufmodi pars in Aventino etiam fpe<5ta-

batur , Saxum appellata : fub quo Tem-plutn bona* De# Subfaxanar* Ovidius v«

Faftor

:

. Eft moles nativa loco> res nomina fecir*

AppeUant Saxum. pars bona montis ea cfi9

Huic Remus infiterat fruftra , quo tempore

fratri

Regna PaUtmct rite dediflis avts.

Templa Uatres itibic oculos exofa virileu

Leniter acclivi conftituere jugo.

~ Dicebatur etiam eadem MixhQwm Tar~

peinm. ut videtur e loco Seneca?: Cum tar-

psio prodltorem hoftemve publicum imponaWo .

& Sidoniano Hemiftichio t

ciim Bfennica figna.

Tarpeium premerent.*

cjnamquam latius ibi paullo pro monte to-

to , five Arce Capitolina Saxo Tarpeio con-

tigua. Nunc de fupplicio illo pnecipitationis

rem fere novam > & paucis adhuc tentatarn

expediam.

1 1. Sermon. z Lib. i. de Ira.

B 5 c*:

Justi Ry cciul

C A P U T IV.

Sufplicium ex alto deturbandi He-

hr#is j Gr<ecis& Romanis ufur-

fatum. perjuri apud hos $ per~

duelles j fures & flagitiofi fere

omnes fic frnniti j etiam viri in-

nocentes & illuftres multi. Qui

fint Deturbati faxo , qui Bara-

thrones. Saxi ipfius altitudo de-

fcripta* Agger Tarquinl , Se-

ftertium. Robur. quando hac

foena apud Romanos omijfa. Ap~fiani error notatus.

Primi ( quod fciam ) mortalium Hebrî

nocentes fuos fic punivere. Sic Jezabel

ifoeminatn impiam fub imperio Jehu , fic

filiorum Seir captiva decem millia , juflu

Amafia; iz in facris litteris contrucidata le-

gimus. Plura tamen magifcjue obvia tetrse

confuetudinis in Gra?eorum Annalibus ex-

cm-

i cap.9.

k Paral. c. 24. Pluttrch. Thefec

cDc CafitoL Rcm&no Comm. 3 y

empla. ita Aftyanax He&oris ab UlyfTe, The-feus a Lycomede, 1 Daphidas Sophiftes ab

Attalo Rege ; 2. y£fopus fabulator a Delphen-

fibus , & 3 Arruntius cjtiidam Paterculus a

Cenforino i£geftanorum Tyranno e fublimi

deturbati. Eleseorum etiam fanfitio fitSt* tefte

Paufania, de Typeo & Saxo faminas eas de-

jiciendi , qua ai Olympia penetrajfent ; aut

Alpbeum amnem , diebus nefafiis tranmifis^

fent. Merem itaque pra?cipitandi reos dice-

rem cum primis legum tabulis e Grsecia Ro-raam adve&um , nifi obftaret Verrl Flacci

fiutoritas , cjui L. Tarpeium ? ob eam (quam

fupradiximus ) cauflam , a Romulo ficpu-

nitum tradidit ; aut etiam 4 Dionyfii , qui

Sp. cassium Confulem (circa annum v. ccclxi ix. ) Majefiatis damnatum , & a Qu<z-

fioribm Saxo dejeftum fcribitj vulgari tum

(ut ibidem ait) apud Romanos fupplicio : mul-tis fcilicet ante leges e Gnrcia allatas annis,

utquas Decemviri cccin. v. c. primurn

Romse promulgnrinr. 5 Sane in xii. difer-

titn habetur: Falsus. testis. saxo. tar-B 6 PElOo

1 Val Max. lib. r. cap.8.

z Max. Plamides. *

3 Pluta-rch. in Parallclis.1

4 Lib.,8. 5 Agell. lib. 12. cap. i>

* Voh\itPlawdes.

36 Just 1 RycqûIPEIO. DEJICITOR. & : SERVOS. MAN t-

FESTO. FURTO» PREHENSOS. VERBERIBUS.

AFFI C ITO. ET. E. SAXO. PRAEC I P I TATO.Unde mirum effc quid Appiano Alexandrino

in mentem , venerit > cjui libroiti. Bello?.

civil. liberis. tantum hominibm tale fupplicium

putat efle conftitutum *• Ad antiquiffimum

hoc fupplicii genus fpechre videtur Plauti-

num illud Trinummo

:

Qui in amore prtcrpitavit , peius prit >

quam fi Saxo faliat.

Et Lucretianumiftud elib. 1 ! 1.

..) Scelerifqus luella

Carcer & horrihilis de Saxo jactu deotfnm*

Vere horribilis Roma? & e loco horribiii,

cjuem egregie fic defcribit Romanus 1 De-damator: Stat moles abfcijfa in profundum*

frequentibm exafperata faxis, qu& autelidant

*orpu$> aut de integro gravius impellant, in-

horrent (copulis enafcentibm latera ,& immen-

fa. altitudinis trifiis afpecim ; . cle$m potift-

mum* Nequaqusm ille fic abrupte ; fed quum quidam

libericc fervi capti ellent , fervos quidem x^juuahm'Aj y

-0/ 3 itevQsoGt t^ rP, Kgv/Aw v.xTiypiwQa.y. Itaque quid

ex hoc exernplo vuJt Itatuere > in delifto, quod in

icrvis cruce puniebatur, commune erat, inliberis

4a:<o puniri ftatuit : niii iliic fimpliciter narrat > quid

contigerit.

t Arcll. FufcasapudSeneca»,

*De Caftiol. Romane Comm. 37

tniim locm > damnati fapius dejician-

tur. 1 Nec abludunt illa Silliana verbis An~nibalis

:

Tarpeios itcrum fopulos ? pwuptaqug

faxa

Scandaxu licet , ^£/40* migrctis in

Arcem..

Cujus profunditatem ut hodie minuifle afi-

quid fatear crebris i€dificiorum ruinisplana

Urbis (enfim attollentibiis > tamen fi quis cu-

riofooculo (quod fsrpe ipfemet feci) totana

rupem confideraveritj Jateatur necefle e£*

ne nunc quidem impulfo homimruinamindenifi lethalem futuram. Ex omni.aute.mfon-

tium generemaxime hkfiPiebanturPerduel-

lionis & Lxfe Majeftatis rei. Unde Mamer-tinus ijD Paoegyrico Juliani , ,de iftis locjuens:

Mitto veteres qui faxo pracipites dati , quo~

rum bona publicata> domtu erMU 9 interditta

pofiais nomina. Talisfuit Sp.ille Cafiius fcu-

jus mentionem fecimus) e Capitoliodejeftus

ut Dionyfio videtur ; ut aliis , alio mortis ge-

nere confe&us. 2 & M. illius Manlius , a fer-

vato Capitolio capitolinus di£tus, cui

locus idem & eximu gioria monimentum , &pwu ultinu Mh Quanquam Ccrnelius Ne-

* A 7 pos1 Liq. &.

2 • Dionyf.l.8.Liv.l.2j&^

38 Justi Ry cquIpos apud Agellium , < verberando potius «r-

^f«mfcripferit. adeoinrebus illis vetuftiffi-

mis ipfa iacertitudine nihil exftat certius.

% Talis iterum Sext. licinim ( LuciUinm , nt

reor > corrupte Vellejus 3vocat) Senator&

Tribunatu fun&usjquem fucceflbr ejus P.

La*nas , Marianarum partium , prima anni

die , cjua faufta omnia dici fierique folent ,

derupedejecit. 4ss£lia$ item Saturninus e&

eodem ordine, quem Tiberius, quod de fe

carmina quadam famofa fparfijfet , fimili mor-

te confici juffit. s Damnato quoque JElio Se-*

jano , cum amicitia ejus fummi criminisob-

jiceretur loco, Senatores item permulti, Equi-

tefque , & ex infima plebe , omnis artatis

,

omnifque fexus in carcerem conjedi, ibique

trucidati, vel e Saxo Tarpejo, non manuli&orum aut carnificum

, quod fieri alias fo-

litum, fed (6 rei indignitatem I ) ipforum

Confulum 6 atit Tribunorum prcecipitati.

Sed

1 Lib 17. cap.2i?2 PJutareb. Mario. Epit. Liv. lib. 90.

3'Lib. 2.. 4 Dion. lib. 59.

5 Taoit.ann. 6. 6 Dion. lib. 58.*

* Verbahujus Dionis funt, Ciri fnpMgx®* *» }hvttktm. Ea locntio non utique manus eorum de-

fignat, fed prsefentiara &auctoriratem in exigendo

fupplicio. Sed neque Dion facit iftam oppofitionem

interli£tores carnifieefque & confules tnbunosque.

De Cafttol. Romano Comm. 3 9

Sed (neCoff. tantum aut Tribunos ea tur~

pitudineoneremus)ipfe C. Csefar, dignus tali

avo nepos , claras multos & opulentos viros,

verbo criminis hujufce poftulatos, reautem

vera fortunarum fuarum lautitia effufiffimam

prodigalitatem fuftentaturos ,1 fuapte manu

damnatos e CapitoVw dejccit. Prorfus ut inter

fummam Majeftatem & carnificem jam nihil

intereffet. Qaam injufte autem aliquando

viri etiam magni ad fupplicium hoc raperen-

tur, Q^Metelli Macedonici periculum often-

dit , qui in ipfo flore dignitatis 2 fua ( ver-

ba 3 Plinii funt/ ab C. 4 Atinie Labeone , cui

cognomen Macerioni fuit Trib. Pleb. quem e fe-

natu Cenfor ejecerat, revertens e campo me-

ridiano tempore , vacuo foro & Capitolio ad

Tarpejum raptus ut pr<zcipitaretur y vix tan-

dem intercedente Atinii Collega , a liminemor-

tis revocatus eft. Tribuni certe faxum illud

maxime elegiffe vifi funt , in quo carnificinam

fuam agerent y quemadmodum Plutarchus

5 alibi alkim fcribit locum eledtum , in qtio

Ca?fc

1 Idem lib^ 59. * z k\.dignationis fu£>

3 Lib. 7. cap. 44. 4 Al. AttiUo.

$ In Galba.* In Dione iftic nihil aliud legitur , nifi oL'§ x)

40 Ju-sti Ry c qû I.

Cxff. fontesfuospunirent,SESTERTiuM i ap-

peJlatutru. quem extrallrbem fuifle v. c. Lip~

uus zputat femitcrtio abllrbe milliari , at-

que indecorruptenominis iivtAOv deduftnrix.

Eum in Iocum Galba? C#faris aPatrobianis

&.ViteIlianis fervis caput dejecSum : ibique

de La.terano generofiffimoXonfule fuppli-

cium fumtum > idem Lipfius -fufpicatur ad

Annales Cornelianos, quem vide. Quam?qu,am non illhic modo lub Principibus, fed

in aggere etiam Tarquinii fupplicia de reis

furnpt3. Juvenalis

:

Plehejumxin Circopoftum <?/?> & in aggt*

re fatum.

Unde illius iterum monflri ( Cajum Caefa-

rem dico ) crudelitas innotuit , qui miferum

quemdam , qupd 3 perituruni fe pro /alute

fua devoverat , pueris tradidit. vcrhenatum*

infuUtumque , qui votum expofcentes per vi-

€0$ agerent ,quoad prtcipitarctur ex aggere.

Nec mifericordior multo Antoninus Com^modus Irap. de quo Lampridius prodidit

:

Si qnis fe mori velle pradixijfei , bunc velin-

vitum prtcipitari juftjfe. ubi Jocum quidem

fupplicii non exprimit, credere tamen Jicet

yel

i Turneb. Notisin Fcftiina.

2. In i$ t Ann.Tac. 3 Suet. Cajo cap..2?.

*De CapitoL Romano Comm. 4

1

vel inTarquiniano aggere, vel in Capitolii

faxo fupplicium hoc de mifellis fumtum,

quamcjuam & de robore etiam Tulliano me-rito quis poflic fufpicari > de quo lumen illud

Italise Carolus Sigonius lib. iv. de Judiciis

Romanorum cap. xv 1 , Lipfius etiam adcura-

te ad iv. Annalem Taciti, Baronius Car-

dinalis in Notis ad Martyrologium 5 & nos

ipficontra Cardinalem cap. xlv. hujus Com-mentarii. Proditoribus etiam puniendis faxum

Tarpejum deftinatum oftendit tacite audior

1 Rhetoricorum ad Herennium ( quem nonalium a Cicerone efle cum cl, Dionyfio

Gothofredo omnino exiftimo) ficenimha-

bet infragmentolnve&iv^: Vefter enimvos

Animus amantijlmus R> P* fatile edocet > ut

eum qui forwnas omnium voluerit prodere »

fr^cipitem deturbetis ex ea civitate, quamipfe

fpurcifimorum hoftium dominatu nefario vo-

luerit obruere. & apertius Seneca lib. 1. de

Ira :z Et cum cervicem noxio prtcidi impe-

rabo > & cum Parricidam infuam culleo , &cum mittam in fupplicium militare , & cum

Tarpejo proditorem boftemve publicum impo»

nam > fme ira » eo vultu animoque eio,

quo

ferpentes&animalia venepata percHtio* fa&i

au-

2 L:b. 4. 2 Csp i^

4& JllST I R Y CQUlautern hujus notiflimum excmplum eft in fer-

vo * P. Sulpicl Trib. Pleb. quem , cumSullana profcriptione Dominum in villa lati-

tantem Magiftratibus indicaflet,quod Hoflem

indkaverat* manumitti: quod vero Dominum

prodiderat , de faxo Tarpejo dejici Cojf decre*

verunt. Eadem rationc Transfugas punitos

aliquando legimus. Livius lib. xxiv. Recepti

perfttg* ( Samnitcs ) ccclxx. quos cum Ro*

mam miftjfet Cof ( Q. Fahius Maximus) yir-

gis in Comitio uf% , dc de Saxo dejecti. Et

Obfides fugitivos. Idem libro fequenti : Ofc-

fidesTarentini a Pbilea Tarentim , primis te-

nebris , ddituis mruptis,

cujlodia edutti a

Tarracina tomprehenft,dedufti in comith, Wr-

gifque approhante populo cafi> de Saxo dejici*

mm. Delnceftuofis eadem Iex fuifle vide-

tur. Tacitus enim in vi. Annal. Sexu ait

Marium Eifpaniarum dkifimum^ cum de!a-

tus eflet inceftafle filiam , de faxo Tarpejo

deje&um. Eocjue facere yidetar nobilis illa

apud Senecam controverfia a fub Themate

:

lncefla de faxo. in qua virô Veftalis incefti

damnata , & de Saxo prarcipitata evafifle fin-

gitur , mirifquc difcrtiilimorum Rhetorumco-

1 OroC lib. $. cap. 18. 8cPIut. SttlJa.

2 Lib. 2, cont. 7.

1

*De Cafitol. Romano Comm. 43coloribus exagitatur. Quin&omnibus fon-

tibus communis videtur fuifle pra»cipitatio,

nam & vigilem , male officio fuo fun&urn 3

Gallica Capitolii obfidione 1 Trib. MiJ. Sul~

picius , & cives quofdam in funere Caefaris

infolentius fegerentes Coff. deturbarunt : &Magus quidam , aut Mathematicus , L. Pi-

tuariius ex S. C.t0 ficpunitus, aliique in Hx-

ftoria Romana facinorofi complures : quos

liberi nimium otii fit fingillatim omnes velle

percenfere. Videtur inde in ufu Roma? per*

manfifle ut homines nequam aut flagitiofi

Detmhati Saxo vocarentur. apparet ex

fragmento N#vii apud Feftum , in Quis-

qmlia

:

Abi deturbate Saxo J homo mn qnis-

quilia.

Sic & Barathrones di&os putat z Jofephus

Scaliger , quafi dignos qui in barathrum con-

jicerentur ex confuetudine Athenienfium : ut

Lnconesin uutfx, extra portas, maleficos

fuos conjiciebant. Fcedam autem atque hor-

ribilem fupplicii hujus confuetudinem fre-

quentari defiifleexiftimat 3 V. C. PetrusFa-

ber poft latas LL. Porciam atque Valeriam :

atque

1 LiV. lib. 5. Dio.lib.44, z In Varr, deL. L*

3 i.Scncct, cap. 18.

44 Justi Ry cqjuX

atquc ita paullatim obfolevifle. Facit eo Re-fponfum Modeftini J. C* inL. Si diutino§.

wlt.DD. de poenist non poffe videlicet aliquem

tta damnart ut de Saxo prAcipitetur. quanquara

locus ille a nobis e Lampridio laudatus de

Sawitia Antonini > fatis oftendit fub cru^

dejioribus Principibus adhuc fubinde fuiife

revocatam.

C A P U T V-

Moniis Qapitolini divifio mArccmiCapitolium , Saxum. ûid'Arx;

qnid Capitolium. Varia tS Ca-jxitolii aetejptiones. Salvi Urbeatque Arce efle. Turres Capi-

tolinx. de loco Taeiti anquifi*

tum.

Mirati funt hacfenus multi r ptof&aiitoZf

dy&$vi i^ff eivwoat, tjuid ita tere Li-

vius quotiens Capitolii mentio incidit , Arcem

& Capitolium diftin&irn nominet : cum inter

titrumcjue (quod ipii exiftimant) nihil omninointereftet. ut in vehementi illa F. Camilli ad

populum Yejos meditantem oratione

:

1 Cum

i Lib. 5.

*De Cafttol.Romano Comm. 45ViHoribm GaUis , capta tota urbe y Capitolium

tamen atque Arcem Dique & bomines Rotnani

tenuerint, vittoribw Romanis, reeuperata urbc

Arx quoque & Capitolium deferetur ? In ea

quoque, cjuam apud eundem Pop. Valerius

Poplicola habuit , cum in /ufpe<5iionem ve-

niflet , quod in fumma Velia sdificaret: * Egp

fein ipfaArce, Capitolioque habitarem^metui

me crederem pojfe a civtbm meis ? & fsepe

idem alibi. M. etiam Cicero Catilinaria cjuar-

taadSenatum: Vobisvitam omnium civium ,

vobis Arcem &Capitolium y vobis Aras Vena-

tium^&c. Patria commendat. & AnnseusSe-

neca libro , cjuod in fapientem non cadit in-

juria: NonBabjtonis Mi muros contuleris,quos

Alexander intravit; non Carthaginis aut

ntantu mwrita , una manu capta\ nonCapite-

lium Areemve. Locus item ille apud Taci-

tum # 2. defperatus a Lipfio, aliquid hujus

antiquitatis habet , fi ita emendetur : Quid ft

memoria eorum imovayetur 3 qui in Capitolio

& Arce Romana a majoribtts eorundem pro-

firati ? Qui locus vulgo corrupti/Hme fic

editur: Tkuentia hac. quidfi

memoria eorum

moriretur 4 qui in Capitolio & Ara Romana,

ma-

1 Lih.2. 2 Ex Ann. tfv .

Yci, i?;r.GvetHr. 4 Y. 0 raemoretur.

46 JustiRycqjiImanibus eorundem 1 projlratis ? Emcndationh

autem cauffam hanc reddo. A. Viteliio L.

Vipfanio Cofl. cum de fupplendo Senatu agi-

taretur, primorefque Gallia* Comatae jusadi-

pifcendorum in urbe honorura expeterent,

multus & varius fuper ea re P. R # fermo , &ftudia diverfa apud Principem ,

2 animumejus varie impellentium erant. Unus autem

forte Senatorum ( cui Gallicum genus exo*

fum maxime fuifle hinc licet opinari ) naa-

gna^m toti genti invidiam concitavit , quod

Galli olim Senones hoftili rabie urbem ex-

fcidifleat , & Capitolium tantum non invafis-

fent : multos etiam in oppugnatione Capitolii

atque Arcis , qui ex urbe eo confugerant ,

diutino obfidio trucidaflent. Qua rationeni-

hil efficacius potuit inveniri, tit a Curia&

Praetexta Romana Proceres omnes Gallicos %

quafi antiquiflimos Romani nominis hoftes,

averterct. E6 enim fpe&ant illa fuperiora

:

Oppleturos omnta divites iUos , quorum avi

proavique hoftilium nationum duces, exercitm

nojlros ferro vique ceciderint. Quibus tamen

omnibus haud permotus Claudius & Tranfal-

psnam gentem eleganti 3 oratione defendit, 8c

1 V. c. per le/atis. 2 Claudium.

3 Cujus fragmcnta exfhnt insenea TabulaLug-

T>e CaptoL RommoComm. 47

plenum jus Romanse civitatis iUi affignavif.

Re&ene autem an fecus , difficillimum Cor-

nelii locum extricarim , ii judicent judices 5

qui in Critico hoc Tribunali, ex Poeue di&o,

4&m%w> mm vo?cw/ \ viri fcilicet

Rei Litteraria? conftituendar perfedu mihi

conatum faltem aliquem attulifie fufficiet, fi

efte&am rem ipfam prajftare nequivero,

Nunc ad inftitutum revertor. Primus(quo<i

fciam ) Pytahus Lygorius Neapolitanus r

exa<fte in illuftranda antiquitate diligentiar

,

elegantiffimo Paradoxcan libello difcrimen *

inter Arcem & Capitolium adnotavit, Ai-

cem enim veteres proprie appellitabant mu-

nitiorem illammagifqueexcelfam montisno-

ftri partem , qua Theatrum Marcelli , flumen

Tiberinum & Dianam Aventinam in Meri-

diem converfus refpiciebat. in qua , utpote

fummo P. R. Propugnaculo , Turres mu-

riquepinnati, &Templum ipfum Auguftis-

fimum iovis. opt.max. Turrium iftarum

meminit M. Tullius orat. 11 1. in L. Catili-

nam, ciim ait : Nam profcfto memoriatene-

tisCotta &Torquato Coff. complureis inCapi-

tolio turreis de ccelo effe percuffas. & Cornel.

* Alex. Donatus has diverfitates Jufti Rycquii Ic-

git,eumquc arpellat in principio libri fecundi de ur-

i>e Rcma.

4$ JltSTI R Y C QUlTacitus in ux. Hiftoriaruin ahiniti&si^

MAM CAPITOLII ARCEM VOCat , ET ,

NE MAGNIS QUIDEM EXERdTlBUS EX-

pugnabilem* Templum vero in ipfa Arce

Capicolina fuifle teftatur * Herodianus , cujus

verba ex politiflima Politiani verfione propo-

nam : Convenerunt igitur (deSenatu loqui-

tur ) non quidem in Curiam , quo antea con-

fueverunt ; fed in Templum capitoliniiovis, quod in Arce fumma pucipu<t vene-

rationis Romani babent. unde & Ovidius in

Faftis

:

2. Jupiter Arce fka totum cum fpettetin

orbem

Ni/ nift Romanum quod tueatnrkabet*

Solebat enim & Templum ipfum Arx vocari*

ficetiam Livius de Vi£loria aurea Hieronis:

3 Cui fenatus omints gratia acceptct fedem Di-

v& dedit , dicavit Capitolium Templum I. O.Mmin ea Arce urbis Rom& facratam , volentem

fropitiamque , jirmam ac ftzbilem P.R. fore

fperans. Capitolium vero ea pars montis

maxime appellabatur , qux in Aquilonemdire&a planior fpatiofiorque erat , & Qui-rinalem verfus extra ipfa Arcis moenia pro-

tendebatur. Quadruplicem autem vocishujus

no-

i Lib. 7. 2. Lib.i. 3 Lib.22.

^DiCapitol. Romano Comm. 49notionem reperio apud prifcos , cjuam ficuti

cac is&tvoicv; (quando ejus rei mentio incidit)

cum ftudiofis antiquitans lubetcommunicare.

Primaillaquidem & fa?pe ufurpata pro toto

monte , tit in SiHiano Poemate ? de Annibale

fomniante: i

Jamque autnoUutno penetrat Capitdlia vi-

fu , &c.

Et Prudentiano , demilitibusMaxentii :z

'Romanumque forum & Capholia celfa tene-

banu

qmnquam ibi fotte pro Arce five Temploufurpatura. clarius in locoTaciti fjprame-

morato : 5 Capitolium non a Romulo, fed 6

T. Tatio additumUrbitredidcre. &iftoServii

inu. /Eneicios: in CapttoUo cmnium Decnmi

fimulacra colebanlur* S&>pe pro climidia ejus

parte, quam fic appellari foHtamdoaiimus,

ut in ifto M. Varronis, e yôvwJirSamtxhw :

"M\ Curim Cof in Captolio cum ddettum

haberet , nec citatm in Tribti civis refpondijfet,

nendidit tenebrionem* & ifto Livii lib. xxxix.

M.Ttmdanius & L.Valerius ad Plebem tule-

rant. ad fuadendum diffiiadendumque multi

nohilcs prodibant. Capitolimn turba hominum

C /4.

1 Lib.i- 2L Libe-a.adv.Symra.

3 Ann 12..

50 Justi RycquIfaventium adverfantiumqae lcgi compubatun

& ftfpe idem alibi.

Sarpiflime ipfum Jovis Templum Capito-

lium vocatum. ut apud eundem Livium libo

xxxvii. P. Cornelius Scipio Africanus prirn-

quam profcifceretur fornicem in Capitolio , ad-

verfus viam * qua in :Capitolium afcendi-

tur* pofkit. Ubi tamen duplice notionecan-

clem vocem Livius videtur ufus. pro parte

alteramontis fcilicet, in cjua fornix five Ar-

cus Africani exftrudus; & Tcmplojovis,

cjuod fupra eum locum in ipfa Arce. Idem

lib. xxxl ii. M. Servilius , Tib. CLmdius Se-

natu in Capitolium vocato de Provinciis retu-

lerunt. i Sic Jofephus Ar.tiquitatum Judaica-

rum lib. xix. deftultitia Cal : Mi n 5 LthQoilcZv ro /gpov , o KoiTtlctifaav fdfJ Kx\5<n 9

TtjJtlCdTDnvV OCp CLUTV^ f hfldV 3 dSihCpM

iTv\u}]<n tt&Qtyof&eiv r Atx. Sic alibi mil-

lies cum Livius, tum reliqui fcriptores.ee-

lebejrrimum Templum appellant, &legiti-

imo maxime nomine , d capite bamano (ut

famaefl) in fundamentis ejus % dum ejfbdere-

tur 5 reperto. qua de: re paullo infra * vete-

namopiniones, accurate a nobis colleftas,

commodius proponemus. Horatius autem

i C?.p.i. 2-. Op. 10.

*De Captol. Rornano Cotnm. ff^fkviiiU^ Jovem ipfum pro Templo fu$

pofuit lib. 1 1 . Odarum , cum ait

:

Incolum Jove & Urbe Roma.Quod Romani in proverbio dicere ôît^ J,

,

Salva Urbe atque Arce ejfe. Csecilius apud

Agellium i illud exprimit facunde §

Ex bofie captm libere fcrvw falvd Vrbeatque Arce.

Quarformula etiam in verbis eoneeptis Fce-

tialium apud Livium 2 reperitur. Netaudi-endi qui alitcr explicant apud Horatium 5 nefrugibus inventis malint adhuc (quod dici-

turj $*\wq4y&v. Horatium videtur imi-

tatus SiJJiusIib. xvi.—— vacuumgue Jevem fitte pube f\n$

armis.

Invadet.

ideft Capitolium mi!ite& armatura deftitu-

:tum. Quarta & figurata item notio eft , ubi

pro Diis ipfis Capitolium ponitur , a noftris

maxime fcriptoribus obfervata. Ita D. Au-guftinus lib. ir. de Civirate: JJtê plurU

tibi habenda vija ejl cxiftimauo Curia vejlra,

quam Capitolii; & Rom<t unim,quam ctxli

Wim? &D. Cyprianus Epift. lv. Quid fiu-

C 2 perefi

1 Lib. 2.. cap.l?. 2. Lib-4-2. *

3 Cap. 12. * Ubi vidit illum librutn l

52 Justi RycquXepereft quatn utEcclefia Capitolio cedat ? Pru-

dentiusetiam Apotheofi, Titulo in Jud#os:

Ipfa fuis Chriftum Capitotia, Romula moe-

rent

Tfmcipibm lucereDeum.

Quinftam& fupernumerariam poflemus ad-

jicere , quam ex D, Hieronymo P* Pithceus

m obfervavit, pro cujufque civitatis Arce vel

dKfQ7ri^4. fic enim ille interpretatione in

Efaiam, deBabylone, Arx autem, id eft >

Xlapitolium ittius urbis & turris &dificata poft

diluviuffl, utdeTemplis Principibus nihildi-

«mus, <\ux ficut Chriftiani hodie xv&^KtfV

aut Dominica appellamus , ifa Capitotia in

Municipiis &Coloniis per Romanum orbem

vetuftas dixit. Probant illa qusex Cypriano

& Auguftino jam laudavimus. & Arnobius

,

ffarro ( ut Lipfiuseum recienominat) nom-Mvs Chriftiani , his verbis ; *2\onne vidas in

CapitoUis omnibm virginalais effe fpecies Mi-

ncrvarum? fed de Capitoliis, quar extra Rc-^mam , commodior erit aiibidicendi locus*

i In Adv. Subfec.

Ljb.^.adv.Gente*,

*De CaptoL Romano Comm. f$

C A P U T VL

Arces unde fic diffig : earumqmSarMitas apud prifcos. qui Tu<*

tulati. quid Tutulus. TemptaDeorum Tutelarium potijjimum

in Arce. Arx Jovis. Jani Gui~lielmlinCicerone emendatio con--

jfrmata. Ctff Scaiigeri in ^Papi-

nio rcjeffa. Sancfos Leges ,Saa£tt

Muri> ac Fortx Urbiitm.

A ntequam Templi illius dcfcnptionem

J/A3ggrediar r 1 quo fc in aternum venera^

hilis Roma attellit , opera? pretium erit undc

Arces nominatse fint , & cujus ReHgionis

olim fuerint velut bt Tru^ca delibare. Deearum iwôKoyief, non una eademque fen-

tentia eft. M. Varro, omnis antiquitatis pe»

ritiffimus ,2 ab Arcendo Arcis originationem

duxit,quod is locus munitipmus urbis , a-

que facilllme pofiit hofiis prohiberi. Arcereui-

tem ex Fefti interpretatione 3 Frohibercett ;

C3 cpx

t ' Amm. Marccliirir- 2.4, DcL.L.3 lu- ArcanL

54 Justi RycqûIqui & Ip/e M. Varroni concinere videtmv

Alii (equofumnumeroSolinus x cft) abiis

Arcadibus , qui pM/xlaj autValentiam habi-

rarint , du<5um putat + ut tutifima urbium

Afces vocarentur. Do&iffimus autem Came-rarius 2 a Gra:ca voce aK&s forte ex-

preflam : eoque fenfu prolatum illud Vir-

gilii

:

— celfa fedet JEolm Arce.

quafi diceret Poeta : Ô%ol%m o euoh&

Qgova. * mihi tamen Varroniana fententia

magis arrideat , quam Fefto&Ifidoro pro-

batam ûoque video. fic enim illexv. Ety-

niologici: Arces funt fartes mYu excelftai-

que munita. nam quacunque altiftma urbium

funt , ab arcendo hofies , Arces vocantur* Ta-cite etiam Afccnio in Divinationem , ubi Ar~

cem efledicit velTjraimi fedem , rel dditum

in civitate & mumtiorem ad civium falutem

locum* Innuit hanc quoque Arcis derinitio

nem Aufonius > in Monofyllabis

:

Urhibtu in cunliis munitior urbibm cfl

Arx.

Ideo

i Lib. i. cap. i." Vokiit putant.

z laPec.Probtera. * Voluit Q°hp

*De CafitoL Romano Comm. 5 5

Ideo follicitus apud Virgilium Êneas , urbe

capta, trepide ficinterrogat

:

Quo res fumma loco , Panthu , quam pren-

dimm Arcem ?

Jgitur repetit opinioncm fuam M. Varro lib.

vi.de L. L. exponens verficulum Ennl,

Libaque>jiftorcs y Argees 3&tutuUios.

Tutulati ( inquit ) di&i funt ii qui facrii in

capitibus habere folent ut metam , id Tutulm

appcUatur , ab eo quod matres familias crines

tonvolutos ad verticcm caphis ,qtios habent uti

veiatos , dicunt Tutulos : ftve ab eo quod tu-

tndi cauffa capilit ftebant : five ab eoquodaUtipmum in unbe cjt , quod ejl Arx, ea res tu-

tifima Tutulm rocatur. rnerito ergo fanfti-

moniam quandam Arces iiabere credita*,.

quod in iis omnium civium felus efTet repo-

fita > Dlque Urbium cuflodes ibi potiffimHm

colerentur. Ciccro ipfe Arccm cum Ara &Tortu conjungit in Verrinis > ut tutelam ejus

fimul & religionem fignificet. idemque pro

Cornelio Balbo eum de Gaditanis loquitur >

yeterem fpeckmfaderis Marciani omni fandio-

rem Arce dixit. itaenim legereibi maiim cumeruditiflimo Jano Guilielmio , e Iibro Turin-

gtano , fenfu oppidb eleganti & venufto;

<juam vulgatum illud Marte, aut (quod ex

C 4 con-

5 6 JusT i Ry cqûI

conje&ura Lambinus intrufit ) Ara. Virgi-

Jiusfimileadjunflum tribuit etiam ArciTro-

jafiic i\

Et mmfirum infelix facrata ponimmArcc.

Sacrnm enim & Santtwn idem quandoque

efle Aurelius Saturnaliorum 1 Scriptor erudi-

te oftendit e PontiScio veterum Jure* Bene.

autem facratam vocat Poeta, in quafacra-

tiffimum urbis pignus Paliadium continere-

tur , cjuod fataiiter abs Ênea in Italiam trans-

latum , Albsque depofitum , RomuIus(ut

cjuidam avolunt) in Capitolium tranftulit;

afii 3 TuIIium Hoftilium malunt capta ea ci-

vitate Romam tranfluHfle , & in xdeVeftje

recondi juffiHe, Plura jfliufmodi Palladia no-

rainat Dionyfius 4 ex Calliftrati , Satyri , &Aratini comrnentariis. nominant & diverfis

in locis pofita etiam alii , fed qiuT.PhiloIogo-

mm noftrorumdiligentise, jam vidimus pra*-

occupata. Quemadmodum autem in llio

,

ArceTrojana , in Athenienfi #>§WX</ at-

quealibi, Pallas cuka : in Carthaginienfi &.Vejentana > Juno, in Cumapa , Apoffo , m

Ery-4-

.

i Macrob. frb. 3. cap. 3«

2. Suidas in xsunrtihm.

3 Arnob. iib. 4. Clem. Protrept, *•

44Lita. 1. Antjq*

* Cnr tamen no?t fcrhft Tullnm.?

7)e CafttoL Romano Comm. 5 7Erycina , Venus ; fic in Romana noftra (quocf

ante diximus ) Juppiter Opt. Max. inde ArxJovis ctiam nominata Ovid. lib. vi. Fa*

iiorum

:

Inque Jovis summi uiitur arce bUdens.

idemconfohtione ad Liviam

:

Et tumulm Drufum pro Jovis arcej/;^

Manilius iv. Aftronomicwn ;

Includive fua potuijfet Juppitkr Arc$ r

Captus, vel caput hic Orbis foret*

Mamertinus in Panegyrico Diocletiano fk

Maximiano Augg, dido: Oquantb nunc lmpp*

dtesilla auguftior , quanto maguhtinc natalem

fuum diem (Rbma) coleret,fi

vos ftipatos veftro

fenatu , in illa Capttriini Jovis Arce , confpi-

ceret ! Ex iftis igitur auftoritatibus adp^ret

(juarn non redie atque ordiftefecerit Julius

Caes. Scaliger,, cum invm.ThebaidosStatiana* elegantiffimos hos verfus refmgerr-*

dos putavit

:

At poftquam rabies , ut^viu prodiga vir^

tmEmifere animos 1 non tanta cadentibm

Hcedis

j&rim Rhodopen folida niye yerberat

Arftos*

C 5 Hte

$S Justi R y c qu I

2$ec frager Aufonia tantus, cumjuppiter

omni

Arce tonat,

Quare ( inquit ) AufonU fragorem pofuit fo-

tius , quam alius loci , nefcio. fane oportuit loci

mmen certum apponere , unde tonitrua ingrue-

tent. itaque fic maUem :

cum Vefulm alu

Arse tonat.

Kon fuccurrit enim viro dodiiffimo certis-

jfimumlocinomenadpofitum. Arcem fcilicet

Homanam Capitolinam , equa Juppiter fulmi-

nare maxime creditus. ManifefteinnuitEpi-

gramma Grascum in Anthologia :

quod Lipfius convertit

:

Cede etiam melioribus o Tarpeia rupes 9

Etfi ex aratU jacis aurea fulmina teftis*

EtManilius Ioco jam citato:

Zoma

Sic mclius citavit Lipfius in Masnit.Rom. Iib.

qap. quam nofter vcl hic vel in cap. xvi> (ubiLipfii Sc hujus Joct meminit

) utrobique per crro-rem edcns h 5: ut dubitandum non fucrit , quiacorrigeretur, five veluit fh fcribere.

*De Qapitol. Romano Qomm. $yEoma cafis enata foret pecudumquema-

In Capitolinos vexiffcnt fulmina mon^

teis*

Propertius item l;b. iv.

Tarpejufque pater nuda de rupe tcna*

bat.

quod & abunde teftatum vult Iovem iftum,

i Sillius cum ad Collinam Portam Annibal

accefliflet. Claudianus in Elogio urbis Romasillo etiam refpexit

:

——• hinc fulmina vibrat

Juppiter , banc tota Tritcnia Corgone

velat.

Ita defcndendum ab intempeftiva viri magni

corre&ione Statium fuum putabat amcenis-

fimi juvenis ingenii Cafperius Gevartius, <pi

Lovanii paullo ante Batavicam fuam pro-

fecfiioiaem hoc ferc mecum communicabat*

Religioni quidcm Arcium hoc adjungi po«

terat, haSanftas vocari folitas, ut Muri &Porta? civitatium , cjuas ideo tales efle I. O».

opinati funt , quod ab hijuria bominum dc-

fenf& atque munita, iffcnt , * capitis enim

poenaconftitutaerat iis , gui violaflenr, In-

C 6 de

i Lib. 12. 2 L.Sanchim8,& l.p, &1. fiquis-

M. de rer. diviC & Scrv. in 12. i£neid.

6o J U S T i Ryc qjj I

de & Sanfta Leges , cjiiod pcenarum fanftione

confirmatae relligiofius ad pra^cepta exfc-

quenda mortales impellerent. Sed egonunc,

in alienam fegetem Philologicam haucfalcem*

«on pono..

C A F U T V I IV

Montis Capitolini fitus * figura ^ ,

dimenjio j altitudo* qu£ <iyEdi~

jicia tam m Arce qndm Capito-

lio olim fuerint. tLegtxgua} fmtin Statio & Suetmw. Statim ^cum Notitid Imperii j & Ammia -

nus forte etiamemendati. Capi-

tolium alttjfimus urbu locm * SiL

litu& Calpurnim Eclogarim ex-giicati.

"\A ons 3#

8*tur totus ttife^m a nobis divi-

JLVJL fus » in Aicem , Capitolium & Saxum( cjuantum pr^fentes ipfi Rbmse obfervavi-

mus , &recenticres quidam curiose adnota—

runt) geminum cfficit Hemicyclum, ovali-

ûe figura ( nifi cjudd latera payllo contradio-

^De CdpitoL Romano Comtn. 6 mra fint ) totus condudirur. Cujus figune no-

biJi as eo magis commeodanda nobis eit

»

quod antiqiWfimi rerum Natnrolium obfeur-

vatores i Mundum ipfum ofj.om tw $ <$%

%wfA#li efledocucrint. ut Mundi ejtfafi qux-

dam imago Capiroliumefiet, cjuod armorum

& Imperii jure Mundi Romani caput, qua

Religionum pubiicarum cseremonia, cjua Le-

gum Triumphorumque San6timonia genti-

bus in Orbe cun&is horrori fuit atque vene-

rafcioni. Ad Orientem Solem Palatii partem

habuit , viamque facram ,2 a Strenia* facello

diredo ad arcem euntem , & Amphitheatrum

Flavium. Ad Occidentem , Urbis planitiam,..

livereoiones Circi Flaminii & Campi MartiiV-

Meridiem { uti diximus ) Aventinus occupa-

bat, & Tiberinum flumen. Septontrionem 9

ccllis Quirinalis* 3 Ipfum ab D. .Augufto*

cum univcrfaUrbs inxrv. Regiones divide-

retur, vi iu Regione comprehenfum eft.

unde notitia utriufque Imperii (cjuêUrbis

quoque <w^^*'$iWc]uandam continet) cumde vii i. Regione Iocjuitur : Continct (inquft)

umhtlicum Tkom* > Tcmplum Satumi & Vcfp*~

f%&riu Capittiiuw, MiUiarimn aurcumjulia.

C 7 Sed

i Plutircb. (n Sympof. & lib. a. de p!ac. Phil. Mfir

crob. 7. Sat. cap. 17. c Varrof. deL.L.

3 Snet. Aug. cap. 30,

4% Justi Ry cqjiX

Sed quod illud tandem Milliarium aureum Ja-fut ? 1 Oiftingue, & emenda : Milliarium au-

reum , Bafilicam Jultam. quar& ipfa in vicino

loco ad Lacum Servilium ; cum Milliarium

ab eodem Augufto in capite Fori Romani% ftaturum eflet. Meminit ejus Bafihcas Sta-

tius , Ecjuo Maximo Domitiani

:

At Uurum pajfm binc Julia templatuentur y

lllbinc BeUigeri fubitmis Begia Paulit.

ubi ex V. C. Lipfiano emendatiiis legeremus*

Tetita* ut Bafilicam Juliam 3 intelligamus

,

adlatusejus equi collocatam. Non enimdeTcmploD. Juliicommode interpretari pos-

fis. quo /pedant illa , qua? pnecedunt

:

—— Hinc cbvia itmina pandit ,

Qni fejfus bellis , adfertd munere prelis

Ttimus iter nojiris cflendit in atbera

dIvis.

4 Bafilica autem ^milia ex - adverfum foro

pofitaeratad viam facram 5 illuftribusetiam-

num parietinis vifenda : qux non ineleganter

RegiazVoeu didia eft, cum Graeca dicfiio

Bajilica commode in hexametrum verfum

non

i Feftus iti Serviliiif.

z Plut. Galba.Succ. Orhone c.6. Tac. r. HiAor-3 P. Vi&or. Lwls Ancyraa. Suetou. ahi.

4P.Yiaor.

^De CafttoL Rommo Comtn. 65

tion caderet. Sic tamen Regii operismoles*

etiamfi Bafilic# non effent , ohm videntur

appcllationern habuiffe. Suetonius oftendit

C % xxxr. Aug. de Theatro Pompejano:

Vompeji quoque ftatuam contta Tbeattt ejm

Regiam marmoreo %am fuperpofun , tranfla»

tam e Curia in qua C. C&far fuctat eaifus.

nam quod Beroaldus 1 de Bafilica aliqua in-

telligendum hoc purat , vereor ut imponat

magis , quim doceat : cum de Bafilica Pom-peja nihil ufquam meminerim legere. * HinCemendandus forte nobilis illelocus AmmianideConftantiiin Urbem ingreflione : Lavacra

in modum Vrovinciarum exftruffa. Ampbitbea-

tri molem folidAtam lapidu Tiburtini compage*

Pantbeon velut Regionem teretem fpatiofa ceU

fitudine fabricatam. qtT£ enim infolens illa

\s&tfa\vi Templum etfi alias laxum & fpa-

tiofum , Regioni comparare ? Quid fi igitur

,

Vantheon velut Hegiam teretem f facit tamen

ut timid£ pronunciem comperta mihi alias

ejufdem Scriptoris , in hujufmodi efferen-

disj jus^Môg/#. qualeeft etiam illud quod

paulloantcdixit, lavacra in modumVrovin^

iiarum exftructa. & quod fubjungit deForoTra-

i Notfs in hunc locura.

£ Lih, 16,

% J ust i R y c quITrajani : Singularem fub otnni ccclo ftruftu*

ram , etiam Numinum adfenfione mirabtlem >

nec relatu effMem ->ntc mrfus mor-uliltMap-

petendam. atcjue alia alibi non minus vento-

fa. Sed jam cjuod agimus > agamus. Hodier-

num Montis Capitolini ambitum cjui dimenfi

funt, 1 vil. fermecompleSi adferunt ftadia»

Latitudinem , cjua an pliffima eft 3 dccc»Romanos pedes non excedere, Longitudi-

nem ejus > cjua in occafum adtivum protendi-

tur, cxj, & qc. facile capere, non fupera-

re. Tribus fere ftadiis > ait Dionyfius , k Pa-

Idtino difpefcitur : ne integro quidem a ripa

TiberinL Ejus in arce altitudinem fupra

omnia urbis «edificia apparet maxime exfur-

gere, inde & loco nomen fafhim. Bene ita-

quc Auguftinus*, cjui Capitolium amplifiimum

& celfiftimum locum appellat. 3 Bene etiam*

Servius ad Virgilianum illud: :

Jn fummo cufios Tarpeja Manlius Arcb.

fie adnotavit : Bona ratione > ut in piftura,

apta unicuique rei loca ( Poeta ) diftrftuit.

ideo enim tn fumma parte Qlypei dicit effe

faflwn CapitQlium, quia Ijqc fummo Urbuloco

i Marlianus <k aln : quamvis hodie ab anficjuo

imultum credam minuifTc, kb. 10. anriq.

2. 4. deCiv.cap.23. 3 Lib, 8.^£n.

T)e CapitoL Rbmano Comm. 6$

ep manifcflum eft. hoc etiam innuit do£lis-

fimus TertuIIianus , initio Apologetici : Si

\fion licet vobk, Romanilmperii Antiftites ,mAPERTO ET AEDITO IPSO VERTICE CI-

vitatis pr&fidmxilms ad judicandum , <§cc»

nam per verticem civitatis Capitolium intel-

ligi, cjuo Senatus de rebus maximisgraviffi-

mifque conveniebat , . Interpretum omniuxn

confenfus eft. propterea a Poetis Capitolia

cdfa, fublimia , alta , c&lo junfta , & ab eo-

dem Tertulliano alibi , cmlo certantia vocan-

tur , non minus a naturali loci altitudine 5

cjuam ab artificiofa j£d'mm Templorumcjue

ftru&ura. Unde Silius Italicuscum Anniba-

lem ab Ui be fatis jam remotum defcrihere co-

natur,ficetiam ait

:

S.cgnz iter emenfo^ vlxium Tarpej* vi-

deri

Culmina defierant.

nimirum quh is altiffimus Urbis locus, &Pcenis abeuntibusuJtimum confpedtus. Hinc

etiam apparet cjuanta? altitudinis fublicia iila

Tiiearra fuerin:, a Diocletiano (nifallor),

Ludis fuis populo exhibita , qu# T. Calpur*

niu$ in coelum furrexiffe fcribit ,*

-— Tarpejum prope defpeftantia cuU

men %

Sed;

itEcI.og. &

66 Justi Ry cquISed quid Antiquiorum nimis anxie auftori-

tatem fequiraur , cum hodicrnum oculis-

omnium fumma? celfitudinis pateat argu-

mentum, c. fcilicet &xxxix, gradus, quis

ad Êdem virginis in Tarpejo , olim Fc-

retrJ Jovis ( ut opinio eft eruditorum ) ex-

fcenditur ? Quod fi noftris temporibus ea

etiam altitudoeft, ciim (ut fupra diximus )

crebra? Urbis ruina? omnem ejus planitiem

collibus prcpemodum sequaverint , quid olim

fuifle crcdendtim eft , cum pleno cacumine

Mons Capitolinus nubila pulfaret ? cum al-

tiffimo monti altiffima & fumtuofiflima a?di-

ficia efient impofita ? qua? certe adeo crebra >

adeocjue magnifica heic olim fuerant, ut fidem

propemodum humanam excedant. Nunc ta-

men omnia aeternum fodolorl) minisfuis

fepulta, autabipfisfundamentisexcifa, no-

men poene ipfum cum loco amiferunt. Adeoyerum eft illud * graviflimi Poetce

:

Et mgeriiofilflmi Larinorum in Divino* opere

:

Tempm edax rerum^ tttciue invidioftve-

tuflas

Omni*

x Sopoclis. z 15. Metamorpli.

7)e Capttol. Romano Comm. Cy

Omnia deftruitis : vitiataque dentibus avi

PauUatim lenta confumitis omnia morte*

Quorum tamen ;£dificiorum memoria Mor-tem & Fatum hadrenus fuperavit , eam non-

nulla diligentia a nobis conquifitam , aeter-NAE. URBIS. HONORI. ET. POPUJLI. RO-MANI. MAJESTATI. LUBENS. MER1T0QUE 9

re STITUAM. In Arce quidem hsec fuifTe me-morantur

:

Templumjovis optimi Maximj 9 cum

ctllis

Junonis & minervae: Sacello sum-

mani: &MdiculU TERMINI & JUVENTATIS.JEdes junonis monitae > cum officwa

Monetaria.

MieS FIDEI CANDIDAE.Templum concordiae.jovis forte custodis.

Auguraculum P, R.

Bibliotheca.

TabuUrium.

Ar<z aliqutt.

Ttmplum vaejovis 3 inter Arcem & Ca-

pitclium.

Ibidem Afylum ,& duo Luci Querneh

U

68 J u s t I R Y cquXIn Capitolio hxc :

Templutn jpvis feretrI.

JUNONIS RIGINAE.

MARTIS ULTORIS. fau y BIS-ULTORXS.

nemesis fortafse.

JEdes duiz al\& jovis.

JOVIS FIDEI SPONSORIS.-

VENERIS ERUCINAE.VENERIS CALvaE II . Vetm & NovunhFORTUNAE PRIMIGENI AE»

FORTUNAE OBSEQUENTIS.

.

dianae forte

OPIS.

ME N T XS. -

2SIDIS & SARAPJDIS.

Temptum carmentae> in rtivo*

JOVIS TONANTIS j M cllVO*.

CONCORDIAE > /» l7/>0.

saturni rf*/ clivuM,qHod& JEwiuml.

Cafa RoMiiLi.

Sacellum jovis, cum altero forte her-culis,

Utrobigue, prarter Templa > Opera ifta Pu-blica :

.

Curia Kalabra.

Atrium Publicum.

S£umlum> forie Aureum*

T>e Capitol Romano Comm. 6 9

Torticus Scipionis Naftte, & aliorum.

Arcus Triumphales.

Toru CarmentalU > & Stercoram*

StatUA infinit4>

Colofii multu

.Colutnna Roflrat<z , & Honoraria.

Tituli Vitloriarum.

Tropta diverforum.

.Solarium.

Carcer Mamertinus.

Qua?dam alia fcioin Capitolioponi a quibus-

ciam 1 ut Templum aUerum Vcft&, ApoUinis 3

Veneru, Saltttis, Libertatis % fed cum nulla

aaticjuioris teftimonii au<5lorirate fubnitantur9

explodenda judicavi. Nunc a fummo urbis &orbis templo jovis capitolini* dicendi

initium furaam.

1 Marliano> Fabricio > Porop. Lseto> F1.B1qjw,<do> aiiis.

70 Justi Ryc qû I

Caput VIIL

Vetm T. R. Relligio. Capitoliura

hinc duplex : Pompilianum * S>

Tarquinianum ; Vetus tllud^ No-vum hoc appelhtum. QuisVctusapud Martialem , Antiquus apud*Proj>ertimn J uppiter ? Vitruvius

m re dtffcUi certb emendatw.

Servl j Eufebl, Cedreni^ alio^

rum error ; & €Plutarchid cDio~

nyfio dijfenfus indicatus.

Verum eft quod a M. Tullio , de refponfis

Arufpicutrijin laudem P.R.aftertur :eum9

uti c&teru rebus fortafse parem , ita relligwne

cultuque Deorum cxteris omnibus gentibus longt

exftitiffe fuperiorem. Vix enim e cunabulis ca-

putfuum urbs ADMiRANDAfuftulerat,cum

ecce,Religionis& colendoi um Deorum pri-

ma cura fu/cepta eft# Immo inter ipfa nafcen-

tium murorumfundamenta de ffretrio &statore jove cogitatum. Mox ad gran-

diora adje&as animus , & de fcde jovi

OPT.

*De Capitol. Romano Comm. y i

opt. max4 ftatuenda, etiam in fumma pau-

pertate aNuma Rege confilium fufceptum.

Fuit illud Num# opus in alta Semita, Re-gioneurbisSexta, ut ex Notitia Imp. & P.

Viftore ( quiurbis defcriptionemediderunt)

didici. Varro 1 deL.L. ad Clivum publi-

,,cum ponir. hoc eftin eadem Regione , & lo-

*co, ad Circum Flora?. C-ipitoltum Vetus ap-

pellatum ferunt, fed func opmorcumNo-vum iJIud magnificentiuseo nomine in Tar~

pejo jam efletexftru&um. ftmilitudine enim

cjuadam fic di&um putem , quod in eo ficut in

magno & nobiliore Capitolio Tres item DeiPnclides Romani Imperii colerentur, vete-

remjovem appellafle videtur Martialis (ju-

dicio Lipsl) Epigrammate îivMaxirpum

:

Efquiliis domus efl , domus ejl tibi colie

Diana>

E* tua Vatrkius culminaVicus habet.

Einc vidua Cybeles , illhinc Sacraria

Vejlfi ,

lnde novum 5 veterem profpicis inde

JOVEMquafi utrumque Capitclium ab illo cernere-

tur, Vetus fcilicet e domo Efquilina $ aut

Vici Patricii( quse haud longc ab Alta Scmi-

ta)

f Lib.4. z Libj.

-yi Justi Ry cqj.iI.

ta) Novum, e Diana Aventina. Dubit^t

tamen Lipfuis 1 an Novumjovem Voeta Do-mitianum faum vocet , ejufque Palatium in-

telligett : cjuse tamen interpretatio minus com-

nioda videtur. Miror etiam fubohflurum eumlocum potiiis arripuilie LipfiutP, qmm litpU

iam alterum ex eodem fcriptore Epigramtna-

te ad Paullum

:

Sed Tiburtina fum proximus accoh FiU>

Sjsk vidct antiquum rnftica Flora

JOVEM.Ubifane Antiqnm Juppitemon alius eft quamj

illein Capitolio veteri .( uti diximus) ad FIo-

xx chxurn 5 a quo haut longe Pila Tiburtina,

&domus Poeta?. Idem alibi de fua habita-

tione:

Longum c(l fi velit ad VtUm vtrivie*

Bt fcalis babito tribus , fed altis.

In Propertiana tamen elegeia ciim fcribi-

tur

:

«— Tarpeja.tmpe fepulcrum

Trfbor, ântiqui limina capta jovis.

'Poetica? libertatis eft. fingit enim Ppeta illfid

iTemplum in Tarpejo monte jam inde con-

ditumfuilfe, cjuod multis poftea annisTar-

quinii Reges asdificarunt. Nam de Jove ibi

alicjuo

5 Admir.lib.3J

DeCapitol Romano Comrn. 7.3

alkjuo antea dedicato £J\f qvqlp , *Vj/ vW/j

fcriptores meminere ûftorem quidem Vc-

teris Capitolii Numam efie praterEufebii &:

Caffiodori Chronica, in queis Captiolium ali-

quod firuxiffe a fundamentis Numa fcribitur *

y

& Eutropium , qui infinita Rowa Tetnpla con-

fihuiffe eum notat ; Vitruvius fortafse often-

dit loco ( nif? me fallit rerum mearum amor )

fatis feliciter a ncbis conftitutus Jib. 3 1 1.

cap. 1 1.

In acrofijlis ncc wamoreis nec lapideis cpi~

fiitiis titi datur. fed imponenda fint trabesdc

materia perpeuuy '& ipfarum JEdium fpccies

Barjca^ BarjcepbaU , humiles, lar<e. ornant-

que ftgnis fiililibus , tnfcanico more , uti e(l

ad CiUflm Mdximtm Cvreris , & lierculis *

Pompejani item Capitclti.

Confentiunt littcrarii illi Di&atores Li*

p!.*us& Scaligeraufereodam interpun&ionem*

quce voces IHerculis & Powpejctni interjacet,

Jegendurnque : Hetculis Vomp*)ani r ttemCa-

pitolii. Fortaffe (aie 1 Scahger) Heuules alibi

in UrbeVompcjanus , ficut Juppiter Pomfejanas

apud Tbeatrum ejufdem nominis y tn 1 x. Urlis

yfygione. Subdubitatautem LipGus, 2a:> a<i

D4

Cc-

1 Notis.ad VarrOncm.2 3. Adirirand.

74 Ju STI R Y CQ^llI

Colonia? Pompejanse Capitolium hxc fpe-

^xent, cum folemne efiet in CoIoniis& Mu -

nicipiis, celebriora P. R. sedificia imitari. fed

cum alia Vitruviiexempla mere urbana fint,

.conjeftura: fu# parum fidit. Securi illi qui-

dem 1 Philandrum videntur quihancemen-

dationem antea invenerat , nec tamen pro-

barat; fed peilet omnem dubitationis nubemi

fimpliciffima conjeftura noftra : Pompiliani

item Capitolii. id eft, a Numa Pompilio

Rege conftru&i. cui tenuis ifta & paupertina

ftrudiura faciie conveniebat , raras fcilicet co-

lumna? , trabes epifliliorum loco , humile

te&um , figna fidilia , veterjs fimplicitatis

, certiffima argumenta. De eo locus Ovidii

( nifi Fallor) intelligendus t r i. Faftor.

%U0tf* exigua vix notm fiabat in

AEDE ,

Inque Joris dextra fictile ful-

men crat.

quod pofterius de Fictiii Jove etfi fatear. ad

Tarquinianum ctiam referri poffe, quem ar-

tifex 2 quiclam Fregellis accitus talem pri-

mum cffinxit (ut fuo loco narrabimus) ta-

men Exiguam JEdem nonrefte Regium illud

opus

i Nfttis in bunc locum.

? Thn. iib. u.

*DeCafitol.Romano Comm. 7ôpus vocaveris > qucd ab ipfis initiis incredi-

bili impensa , & infana quadam fubftruftio*.

ne furrcxit. Capitolium autem Numa? fatis

exiguum atquehurmle fuilfe cum ardhstunc

P. R. res , tum Valerii au&oritas videtur

oftendere , ubi vetera & folemnia ejufdem

Populi Sacra adjurat : * RoMuU Cafam , Vete-

rts Capitolii humilia tefta, & dternos Vefta

igncu, Jam nomen illud PompUiani eruditis

auribus faneperegrinumnon eft. fciuntenim

Arnobium, Pompiliana indigitamentaj8c Am-mianum

, fecuritatem Pompiliani tmporis di-

xifle : Curiam etiam Pomptlianam in eademUrbe fuifle, cujus meminit Tacitus 1 1. Hi-

ftoriar. & FL Vopifcus in Taciti Imp. vita«

Anparet itaque infigniter allucinatum Ser-

vium ,2 qul m Utbe Roma nnllum Jovis Tem-

plum ante Tarquinios Reges agnofcit. & an-

naiium Scriptorcm Cedrenum, cum Eufe-

bio, ScCaffiodoro,? qui Numam Regem

non veteris illirs ad Circum Fiora? > fed re-

centioris in monte Tarpejo auflorem videh-

turadfererej quiLivii, Dionyfii,P]iitarchi s

Taeiti , c£terorumque veterum fcriptorum

unanimi teftimonio fortiflime refeUuntur.

D z ut -

1 Lib 4- 2. Iu8.JEneui3 ia Faftis.

76 J 11 S T I R Y C QIl I

wt proxime oftendemus. Certe Plutarcluua

-etiam mcmoria lapfum fufpicor , in Numa »

cum Eufebio * , <5c Terttilliano 2 noftris 5 cjui

jiullum Roma* in Templis fimulacrum prio-

nbus clxx. annis JfuiHe opinantur. . namDionyfius Halicarnaftxus 5 , , curiofiilimus

rerum Romanarumfcriptor, Romulum Sil-

Sdfflfc % Gtaco ritu-i multa Rom*Tcmpla,fa-

itxque &aras ,ac fimulacrorum Delubra, ctm

infignibm eoram ubique pfuyffe fignate no-

tat. Calide tamen heic nihil afHrmo. ne

maximis iilis viris nigrum ffim ante vi-

ilear adfcripfifie > cjuam inteliexifle yeriu-

xem.

i De prfep. Enang. lib.p.

i In Apbloget.

.3 Lib.i. Antiq,

Ca-

T>e Captol. Rotftano Gottim. 77

G a p u t IX.

Tarqiiinim Trifcus Corinthius Ca-picoliurn Nov-tim Jovi Juno-M I , M I N £KVAE VOVCt . Augll**

ria de loco capiendo faffia: Mons-Tarpeius is fuit. Exauguratio

Are£ Captteling. Jovi olim wfimrnti locis Templa pofita. Dii

Tatiani, Terminus & Jliven-

tas augurio nonaddixere j quo~

rum contumacia ab Augitribus

probata. -

Gloria conccpti 1 Novi opcris pcnes

Tarquinium Priscum fuit, Ilegemdorai forifqoe inclutum. Is ulcimo Sabino

beilo voviffe jovi , junoni , ac iujner-

vae credimr: eoque feliciter gefto aream mCapitolio cTdificando Templo pr^parafle,

raagna ( fi Dionyfio 2 credimus ) difficultate

cximpendio. narn cutfi rupcs Tarpcia difH-

ciliaditu efletj necin vcrticc plana , fed pra>

D 3rupta

1 Ditfnyf lib. 3. a lbii!em>

78 Justi R Y C QJll

rupta ac protuberans , multis illam fubftru-

«SHonibus undique aggredi ccaftus eft,quo

& moli tantse fuftinenda? fufficeret , & locus

ipfeimponenda* ferviret. Fundamentane je-

ccric votivi Templi , nonnulla apud fcripto-

res controverfia eft. Jecifle putant Livius &Tacitus , * negat Dionyfitis : fed circa locum

ipfum occupatum fato prius conceflifle. Ver~

ba Livii apponam clara , liquida : 2 Aream in

Gdpitolio Jovis qtutn voverat (priscus)bello Sabino, jam prafagiente animo fw.uram

oltm amplitudinem loci , ouupat fundamentis.

& Cornelri Taciti ^cjue perfpicua : 3 Voverat

Tarquinim Vrifcm Kex bello Sabino > jectrat-

que fundamenta fpe magis futurs, magnitudi-

ni$ , quam quo modica, adbue res P. R.fufjice-

rento nifi dicamus fundamenta ab iisappelJa-

ta , cjua? circa collem ( ex fententia Dionysl )

a Tarquinio elaborata fuerant. Quifcpis ta-

men fundamenta ifta perfecerit , faris inter

fcriptc?res cpnvenit Aufpiciis opus fuifle, ad

locieledionemDeoium cjuafi voJuntate fan-

cien-

x Et Eutropius \bi 1. 2. E lik 1.*

3 3 Hiftor/* Nefcio (juemadmodum Rycquius conccperit

arcam vctam Jovi. Longe clarius & perRclius in

L,i>io legitur aream #d <edm m CîtollQ Joyis q;tam

wwrat.

^De CaptoL RomanoComm. ff-

ctendarn, nifi qnod iterum Priko ercptum

hxc eunt , & Superbo ejus Nepoti aut Filio

,

1 tributum. Inter hosetiam> quem laudavi-

tnus,

Dionyfius eft , qui do&iilime (uti

fojet ) totum RJtum , his verhis, cxplica^

vit : ^Mt^Sh ?jU6^€ Kotfglcntdjcigetr 6 : Totf-

kwm^ vi v vzoov 5 ovfyxc&hzfa t#V otoovo-

pAvri-s oKiK6lê nv?s oiy$f>d<n *&ffj qlutZ? ?t%oo-~

tg$ i$i is nzte&s %f#jfj§p tecog dsmo% J * to-

Vides igkur de $p(o Icco Auguria

captata 5 nec cafu nut forte ( cjuod placuifle

cjuibufdam miror ) fcd aufpuau) Capitolium

a Tarquinijs eletium. cum Dionyfio facit

Servius in illud Noiii Meldos T••<-—- Capitell hnmobile faxmu

InUrbeRoma (inquit) JifVii Ttmplum inm.fuit. quod ciim jaw devotutn a PrifcoTarqui-

nio veUet Snperbm Tarquinim ddifuare , ceepit

AnguriU captare qui mans huic Templo effet

D 4 aptis-

1 Dubirr.nt Liv. Ub; i. Plutarcb. Poplieola , &Cfeudius Caef. ia Tabula Lugdunenfi.

2 Lib. 3.

Haec duo vocabula non funt in Dionyfio, 8ctemcre provenide ex calamo Rycquiano vidcntur,repctira ex pracedentibus, nihil huc facienria > immotur bantia.

3 Vide fuper. capite*

8o jHl S T I R Y c QllX

aptipmm. & cum in omnibus Tarpeiw epttnventm

(in quo eram multa diverforum N«-

minum Sacella) actum efi ut exwcfe ad alia

Ternpla evocarentur facnfctis ,quo poffet li«

bere& fwe ptaculo Templumjovu ex*dtjicare*

Primum igitur de ipfo Monte , raox deapto

Moatis loco Augurium captaturn. OJtendit

etiam Dionyfius citato loco: lZmSetZoivTur>.

3 CWTcSv (©gcSV) T \JZZdK6i$V0V * I5 Ctyt£ff.$

X0$*t y 0$ TOTl /aP/J CKttK&TQ TXf>7TV)l@*, VUU*

3 KM7nTU)K7v(gys cw^ns ixih^jcnv sujtxs

lA$wl£j(mL>Ssu%g ehfSk } Lp orcvm $ Accp» X&?Jtp

hviH t%$ ûihixc;. 1 Icaque cum alkjuoc

i&nntfca Ark & Sacella qua a T. Tatio, mipfo dtfcrityine adverfiu Romtdum fugna ,

qua

^%taa PoriipIIro Regibusdcdiattaellent, ne-

cjue jura finerent unum eundemque locurn

duobus Dls refie confecrari , Exauguratione'

opus fuit , ut Ubera actteris rcligiombus area

ejfst tota Jovis. cjuam idem fcriptor 3ib» 1 1 r.

(k etiam defcribit : EJo|e 9 n7g olwomKoici-

VS^Pfff /3«jWaT T? KM9l'SfV[J!%ULt)V QjMUCtV-

T^tjazcôig , iuv tTfrfyty^wQwmv ol fcot , ^tots

K.ive?y cujt^. cjiiibus outem Diis votumolim-

fecerit T.Tatius Rexindicare videturM.Var-

ro

* Rccte*8c melins lcgitur in Dionyfio vmf^ptihi Liy. lib. i.

2> CaptoL Romano Comm. 8

1

ro i in Reliiquiis de Lingua Latina ; (in-

quit ) re Sahworum linguam olent qua Tatt

liegis voto funt Roma dedicata* nam (ut M~nales dicunt) vovit Opi > Tlofdqttc 7 Dijovi r

Sarurnoque , Soli yLungque , Volcano 9Summa*

noque. itemque Larunds.^ Termino^ Quirim 3

Vonnmno , Laribus 5 Di4//<e , Cluachhtque^

Mnox^favcntatem non addidifle, quam fama

eft confhns una cum Termino", 2 AcclNavI aliorumcjue Augurum precibus nihil

commotam > iuo loco fubftitiffe. aua? res

pulcerrimi dminis Atiguribus eft vifa: Placutt

( incjuit Florus) Vatibus contumacia Numi-tium. ftquidem firma omnia & aterna pollice~

bantur, unde nobileiftud hemiftichium Vir-

gilianum3 , de Termino :

*~— capitolI immobile saxum.

vulgatum quocjueiftud Ovidlin Faftis :

termine , poft illud ievitas tibi liberd

non cft ,

Qua pofitm fueru in ftatione mane.

Tangic hanc ipfam djQyyJctv fcrtiiluntfS

P. R. Di&ator F. CamilSus in Qratione4ad

Quirites : Heic gapitolium eft 9 ubi quon~

dam capite bumano invento leffonfum eft*

D 5 eo,1 Lib. 4. 2 Dionyf. ibidem. Liv. lib. 1. Serv,

ift 9. Mn. Auguftin. 4- deciv. cap, 24.

3 8.iEncid 4 ApndLiv. Hb. j.

8* Jlisti Rt CQuIEO. LO CO. CAPUT. RSRUM. SUMMAMQ*-.

imperii. fore. Heic cum auguratb libc-

raretur capitoliitm 3 juventas termi*nusque maximo gaudio patrum naflrorummo^

veri fe non funt paft. termini etiamjovi

ipfi cedere nolentis lepidum & peranti^

quum i£nigmatium meminit apud Agellium,

i No&ium Atticarum fcriptorem, quod in

Mifcellaneis a fuis politiflimus Politianus

©lim explicavit:

Semely minufne , an bu minus^ fhtut fa-

tis fcioy

An ntrumque horum (ut quondam audivi^

dicier )

Jdvi ipfiRegi noluit concedere.'

Dubitari autem poffit in hemiftichio Virgi-

liano, quod attulimus , Saxum iftud ca*

pitolI num T.Tatl terminus fuerit,

cui facellum dedicaverit:an jup iter opioHfive terminalis Nurna* Pompill Regis,

quem is in Gapitolio atque agris colendum

propofuit % ut Dionyfius 3 & Plutarchus

4 adfirmant j num denique de univerfo Mon-tc id pronunciaverit Poeta , in quo ea Roma-

aeternitatis confpefta Auguria, qua?im-

t Lib.z. cap.S. 2 Cap. io.

I Lib.z. 4 IaNuma,

T)-e CafttoL Romano Comm. 83

motam ibi Fortuna? fedem pollketentur»

Nam Saxum etiam aliquando (antl jam

docui ) Mons totus appeJJatul. VoJ Ensdl-

tiores difpicite. Fadfco itaque Capitolio Ju-

ventatis & Termini /Edicute $ qood au*

gurio non addixiflfent 5 Templo eompre*

henfe- funr, & fcpra hujus ^ foramen 10

te£to apertum , <pi^ Terminus 1 J$v$

non cejferat , libero c&io frMeretur. Sed de:

Termini & Juventaris jEdiculis , ciim eo

ventum erit , non perfundtorie a nobis age-

tur 2-, Illud placuit huic capiri velut corol*

tarium adjicere , nff to itH*w NumamTarquinium feci/Te Reges , ciim in excel*»

fimmis & ^ditiffimis Urbis locis, Capito-

iino & QuirinaJi Montibus , Jovis Tem- .

plum ftatuerunt. cjuod omnino Architecio

fuo fic obfervandum Vitruvius prarcepit

his vetbis : $ JEdibus fac*i$ , qttirutn Dcq-

rum tnaxime in tuiella civiicts videtur , jo-

vi j junoni , & minervae , in excelfj*

fimo loco , unde manium maxivia fars con~

fpkiawr > area diftribuamur. eamdemque cu-

ram in Aris horum Numinum collccandiV

D 6 - alibi

i La£tant. lib. i. cap.io,

2. Infracap.14,

3 Lib. 1. cap. 7.

J -u S T I R Y c qjj I

alibi Maudavit. quarum altitudines (inquit)

fic cjfmt explicanda> ut Jqvi & omriibm

ccehjitbus quam excclfifomu conflituerentur*

Qain & Juppiter ipfe iiii concinit apud Sil-

lium Italicum > ubi de Gapitolio Domi-tiani

:

2 llU etiamquk prifca fides ftat re*

Auua .Tarpeja ponet capitolia J?«--

Et junget nostro temfl orum cul*

MINA CAELO.dupliciter enirnTemplurn fuum probare vi-

detur a magnificentia fciiicet Ornamento-

rum , <k fitus proportione , ac celfitudine»

Sed nos in Regio illo Templo exftru«ndo.

pergimus.

i Lib. 4. cap. ult,

% Ub. 3.

CÂ-

jDe CaptoLRomano Comm. 85 %

C a p u t X. .

•

Sirv. Tullius manttm Cafttolio ad~

movet : Sufierbus plena funda-mcnta £S( ofieris partem e Ma-nibiis abfolvit. quantum in fun-

damenta impen/um j & eorummagnitndo ac magnificentia. Ca-pur in illis humanum repertum^

^W^Capitolio forte nomen. Alitf

ejus nominis cau(f£. TrodigiumCarthaginienfe. KeucKdQq JuPt1^

ter xogv(pa4@** .

Tarquinio Corinthio liberorum Anci Mar-tii infidiis exftin&o 5 dum Superbus ado~

lefceret , pnenunciatum fatali flama 1 regi-

men Serv. Tullius fufcepit. is bellis aliquGt

prseclare geftis , & cenfu P 4 R. inftituto ma-

num quoque facro operi , fed lentam , admo«

vit. fcribit enim unus deillo Tacitus*. : Socio-

rum Jiudio alicjuid in opus contulifle , fed

D 7 quid 5

i Liv. lib. i. Dionyf. 3. VaL li cap. 6. Cic, x. dc

Divinat, z 3.Hiftor.

i

86 Justi Rvcaulquid , aut quatenus , indemidem non expres-

fit. Eo quoque domeftica fraude fublato,

Tarquinius 1 animi vehemens, & conformes

nomini fuo fpiritus gerens , concepit amtno eam

amplitudinem Jovis Templi > qua digna Deumhominumque Rege , qtuRomano impeno, qua

ipfm etiam loci majeftate cffet* Vicla enim

Suefla Pometia, five ( iit t Plin:us ; ex An-tiate, mavult) Apiolarum opido capto>cutn

divit.es ManibiasRomam advedflet, magnamargenti vim locandis •Gapitolii fundamcntis

attribuit : de qua tamen varie fcriptores opi-

nantur* Fabius Pidlor xl. 3 Talenta in fun-

damenta fola expenfa tradidit, qua perducen-

do ad culmen operi fuerant deftjnata. Ca!-

purnius autem Pifo xl. cid Pondo Argenti

fepofita in eam rem fcripfit. Utrius verior

fententia fit examinemus. Pi&oris fumma,ex fupputatione V. C. Jufti Lipfii4, viginti

quattuormiUia Phttipptotkm noRramm cftenta

Summa certe non adeomagna autadmiran-

da ,utDCcc. pedum fundatnenta ( tot enim

circumquacjue Templum iliud habuit ) inde

exftruerentur. "Verior itaque Pifoniana tradi-

tio , cum Bionyfio , Piutarcbo , s & Lipfio*

rao*

i Snperbus. Liv.lib. i. 2. Lib. s.cap. 5.

5 Liv.ibid. 4 IuAdmir. lib.3.

S In Poplicola.

7)e CaptoL Romano Comm. 8/

nobis vifa , htti^ fcilicet ^jê^ 7*7^WpveJotf * fundamentis impenfas c boc eft *

^«ftf quadraginta millibus FbdippAottm sefti-

mandas. Qua? quidem impenfa fidetn adecr

non excedit , cjuam Li vio 3 & Joanni Sta-

dio, 2 ?vo meo do<Siffimo placuit rebus

(ut beneL-ipfius obfervavit) Jtalia? tum co-

piofis , &elbnga pace florentibus. L. etiam

FJorus non unius modo Urbis eain prardam

fuifle fubindicat , cum ait, itvittarmnUr-

biutn Manibiis Capitolium adificatum. often-

dit etiam C. Plinii a Livio difienfus qui Potne*

tim zbco memoratis ApioUnat Mjtmbias ad-

jungit. Sed heic rurfus more Veteris Senatus^

amplkndum cenfeo 3 aut cum Academicis , in

re etfi verofimili 3 fententiam fuftmendam»

Quod de fundamentorum ambitu dixi > Dio-

nyfii 4 fide nititur , qui Capitolium cVmtsM*fuifle fcribit id eR,du-

centis fere pedibus patem per lafera fwgula.

nifi quod exacie metientibus compertumlsH

ti-

2 In Dionyfio funt 40O.Takiita.

i In Notis ad Florum, 3 Lib. i.cap. 7.'*

4 Lib. 3. Antiq. ^* Ubi legitur captarum , non viBarum.

4: Male citat. eftenimex libro 4» cap.69. Etcurnon potuit dicere Capitolium o^VxaQpov ? Nam quodDionyfiusillic dicit &hI<cV^@-, indeeft>quiapr$e-

ceflit nU.

88 Justi R v cquItitudinem a longitudine non toris quindecinr

pedibus fuperari. Ea fundamentornm magni-

tndo ad extremaufque tempora manfit. idcm

enim fcriptor affirmat de Sullano Gapirolio :

1 tm mTg OjutzT? fyzpzKiQis q $ ndw c/a—

fi% i rij n m\vnhei&, ni$ vKqf povov 2$$K~*

hdrluv $ ^ffcOAx. DeFJaviano primo lcicm

notat CorneliusTacitus, 2-fed adjungit rei-

ligione vetitos ne ambitum cjus augerenr.

Igitur poitremum hoc altiusTarcjuiniano &Sullano : Sullanum vix ifto magnificentius^

nifi cjuod e materia nobiliore & prsflantiore»

Scribit enim Tacitus* laudato loco, cama-

gnificentia Capitolium Kegium fuiffe Jedkatumy

quam immenfa foftea? % R, opes crnarent po-

tius y quam augexent. Miratus eft eam Ca—pitolii amplitudinem rcrtulJiarjUS inApoIo-

getico, cum ait : Vrior efi Diis fuis (ftive—

flris 3 ) Roma. ante regmvit 5 quam tantum

ambitum Capitolti exftrueretHY* & Arnobius-

adverfus Genteis , ubi de Jove : 4-Cumque

tlli AUGUSTISSIMAS SEDES , & CAPITQLIAconjiituerimus immania* Vere immania > id

eft > itnmanis magnitudinis fubnixa funda-

meft»

i Ibidem. 2. 3. Hiftor.

3 Abefta v. cc. - 4 Lib.K

cJ)e Cafitol. Romano Comm . 89icentis. qu# fi vis , aut fatum abfuiffet , tcm-

porum injuriam facile contemnebant. namii Prifcus Rex muris urbanis mudiendis ea

faxa quadrata cft ufus , qu-tf fingula plauftnmi

anerarent;quid in infanas 1 Capitolii fub-

ftrnStones contulifle eurn credendum eft 9

cjuas tfternas cffe voluit : fenefque fuo sevo

mirari folaos cum aggerts vafto fpatio Plinius

notavit? Cerre portentofi ifti-Japides, quos

patrum stas c ruinis hujus loci effodi vidit t

non inanem fuiffe P.R. quercllam teftati funt,

% qm fe ex beltatoribus, & viftoribtto omnium

circd gcmium , opiftces & lapicidas fattos fu-

fpirabanc. lliud vero admirandum in fodien-

dis ejus Templi fundamentis accidiflecredi-

tm > 3 quod molientihm ddem cpifcibus in

funiatoentu humanum repertum efl caput. ita

fimpiiciter Livianus abbreviator. additLi-

vius Hiftorii j integra facie id caput ape-

rientibus fundamenta adparuiffe. Hoe etiam

amplius M, Cato in Fragmcntis : Recens , &fluen-

i Plin. Jib. 3. cap.15, * 2. Litf. tib. ti*

3 Flor. ]ib. 1. cap. 7.*' Piinii locusefr in lib. 36. cap. 15. neque ibidi-

cu rt c u r fubftra cliones , 11 c edi cu ravit *j . R ycq uius

,

fequiuaque elt altcra edirio, fed ur nunc correcluin

eft, quum iitud fit nihiii. Porro qui au&or fcri-

plerit ea fixa yuadrata eftujw*,videat..

JTu sti RycqûIfluente fanguine. cui Dionyfius adfentitur*

iadjungunt alii Tufcvs notatam litterk , &Olli five Toli cujufdam Vulcentani fuifie. DeTalo vnlgafca funt , quse ex AntiGiiorum

Commentaiiis Arnobius 2. attulit ; De Oiio

non item , qua? Servius ad vin. Divina?

^neidos annotavir. ait igitur : Qmdam di-

cunt chn Capitoiu ubi mmc.cjl (Ncta ad"

difcrimen veteris hoc dicturn ) fandatnenta

jacerentur , caput humanim quod Olli dicerc-

tur inventunu quo omine 3 follichatos ccndi-

tous miftjfe in Tufciam ad \arufpicem dhiu

temporis nomnaium { OUnum Caier.um vocat

Plinius lib. xxvm i. ) Aqui jam indicayerat

Argo filio fuo tributum fataiitcr ejfe , ut u lo*

eus Orbi impcrant , in quo illud caput e(feiit:-

ventum. Obvii igitur Argo hi ^qui mifirfue-

rant , ubinam cffet pater , interrogarerunr.

qui cognita cauffa iiineris eorum omne refpon-

fum patris frodidtt > monuitque ut caverent ne

ab eo interrogatione deciperentur. fed cumLe-gaii ad eum* pervenijfent , & cle ftgnificatione

imemi capitis qu^rerent; volens ille domina-

tum orbUpairia fu& potens 5 adfcribere , in-

te?~

1 Etiam .Suicks in xcLTnrdxic?,

2 Lib. 6. adv. Gentes.

5 Vulgd omnes. fe-J male. 4~"Cap-2.Leg. omniud; potiizs.

2)* CapitoL RomanoComm. 9 1

terrogavit : anne htc , fuum locum often-

dens > invemss-ent ? itiis negAniibus , fu*

fpicatus prodkum ejfe refponfum > qutsfnntian

quemquam obvtum fectjfent ? illis fimpliciter

eonfientihus occurrijfe fihi pvenem , UincAru-*

fpex confcenfo equo fequutm Mgum occidit ,

eo locoy ubi nunc Rom& eft ab ejus c<zd£ a-r-

giletum. Qliamvis -hxc paullo alrter a Pli--

nio 1 Dionyfioque referantur , non plguis

tamen prolixius adfcribere,quod alterum

i&ernitatis oftentum Qgiritibus in Capitolio

faftom utcunque oftenderent. Nec multumhts abhorrentia funtqu&de 2 Quadrigk Fitti-

/iJw Gapitolii in furno excrefcemibus , & Bo«

Ve miu& inufitata magnitudinis in Aventino

immolato , a veteribus memorantuf, Adedleyibus e cauffis Fatalem Imperii fummarr*

gentibus attribui ftult£ Anticjuitate perfuasa.

Quicuncjue ergo ille fuit five Ollm , five To-

lus , nomen monti noftro novum fecit urcapitolinus adpellaretur, ex Arnobii Ser-

viique fentencia. Melius tamen illi atque ho-

norificentms , qui a folo capite » nullius ad-

jundio nomine, capitolii onginationera

ducunt. quam ideo prolixius inquirimus, quix

& Quin-

1 Lib.2&. cap. 2; 2 Plinio ibid. Liv^ lib. |.

Feiio in Ratumena Porta.

JtlST I R Y CQUl& Quin&iliano 1 opene pretium vifum efr

ex Utjhriarum veterum notiua nomina Homi-

mm> Locorum , Gtritium > Uvbium require-

re. quanto magis unde arx illa orbis ap-

pellata fit ? cujus avuQohov necjue Oratoremille fuum latere cupit : & nos , ut ca?tera

nefciamus, in prsefenti opere ignorare ncnpoflumus. Potteriorem de Caîte fenten-

tiam , ut Romanas amplitudini aptiorerri?

fecurus videtur Dionyfius ,2 his verbis/: Ef

djft&eiwis o¥ ousrtS Y*z$Mh.w* Y.dim^

oIx

?wu,ouqi xxkSQi tkc zttyMkois' &M. Var-

ro lil>. iv. de L, JU Capitolium dtftum qttoi

heky cum fundamenta fodcrcntur adis Jovis ,

Gaput humanum inventum dicitur. Non de-

font tamen viri do&iflimi > 3 qui confi&aharc

o-mnia

1 Lib. r. cap. io. 2 Lib 4.

3 Uc Scalfger F. Noris ad Feftum. *

* EriamGer. Jq. VoiTius V. fcL.ftamic id eflTead

gcnus nobiliratcm eonf&um. Qua quidem qualis

fic, iix video : quse enim rerrse pars efr, quce non ex-

eeperit parrem humatii corporis oiTium : Scfiveca-

pur rcperiarur, occurrarque fodicnri fivcpes . quse

inde nobilius ? Hijvc is ipfe rejicic eos ecjani , qui

quafi Capipolium dici pucanHh v. Terrrtffrium > quani

plane iic quoquc produftam vocem pufans ju-

hec nos videre, qux de hsc voce dixerir itjrGap&t:

imo 8c iti iadice Erymclogici de voce Cafiiolummurrt

2> Cafitol. Romano Comm. 93ornnia putent nobilitati gentis propagandc-e 9

linamque nominis cauflarn adferaiat , quod

Capitolium efTet an&t , i KopvQq £ihe,caput , vertex civiutis* qu# opinio

pla-

mittit lcctorem ad voctmCapMt. At in hacvocenenientionem quidem ejus facit , ut hinc pateat, quani

bene tradtaverit patns fcripta Ifsacus filius. In v.

Medius etiam ftatuit eflfe vecis produ&ionem > ut:

fit in meditullium , ex fententiaCiceroriis. Vixcrc-dibile eft in illis lingu?e iftiUs principiis vana pro-

du&ione ab eis vocem fic porre£tam fuirTc. Ex NTo-tisTyronis ac Seuecx videtur opinio adferri, quafl

di&um nonnulli crediderint Capifolium s demde in

t mutato, dum pag. 184 poft fiolium ponitur Epito-

Jium , quod repetitur pag. ubi additur Trito-

lirnn^ ut {it velut Capyos foliuna. Sed verum vi-

detur ab capire oli , non quod ifte OIus deaotec

certum hominem quifuerit» appcilationemque de-

£gnet i fed quum conftet antiquos illo temporedixifie olus pro ille>> ut adhuc poftea, quumgemi-nare fuftinuerunt eonfonantem, ollus*cx hiftoriola

ifta » quam fui(Tc antiquam , fuifte forfan & tuncdifperfam, fuifle quoque ab fuperfhtiofis creditam

non dubito , dixerunt eaput oli ^xi^n t5 ^wa , noaalia contemplatione , quam fi&us fuit Aius Locutius

ex voce audita, 2c hinc ipfi loco addita gloria no-men Capitolrum. Intcrim notabilis eft & proprie

huc pertinens locus Marii Vi&orini de Orthogra-phia. Novenfiles per l five d fcribendum : communii*

nem enim habuerunt litera h<e apud antijuos , ut din-

guam & linguam , dacrymas & lacrymas > capitolium

& capitodium , & fella a (eda , olere ab odore 5 & 'fi

communio cum Gracis. Nos lacryma > illi > okre

ifaftitji meditari y.u.iT&t*

94* Just i R Y cquIplacuifle etiam videtur Ifidoro in Etymolo-

giis : CapitoUum (inquit) Rom& vocatum?

qmd} fuerit Romana Urbis & Religtonis caput

fmnmum. La£hntio quoque Firmiano , ubi

de fepuicro Jovis Cretenfi :1 Sciant ergo K<?-

tnani Capitolium fttum , id eft , fummnm ca-

pit Religionum fuarum publkarum , nihU ejfe

aliud quam imne monimentum. In Gloflis

etiam Veteribus mss. cjuas Lovanii infpicere

miKi contigit, habebatur: Capholium fum-mum caput Regioms* ubi fortc legendum erat:

Relligioms. & mox infra : Capitolium., taput

Urbis quod adorabatur. Notum eft etiam

Chriftianos fcriptores Capitolium 2 Idelium ,

Htpi "Aw SetQiicaônco; Kttyxhluj aliquan-

do nominafte $ ut non minus a Religionis

principatu, cjuam ceifitndinis eminenria fic

videri pofilt appellaturn. Sed quemadmo-

dutn Plaufus qui vino utuntur vetere fapi-

entes putat^ ita ego cjui do£lrina , praefertim

cum fidelior illa aut teftatior habetur* ficuti

ifta ( c\mm attuiimus) de capite invento

,

qu& apud veteres fcriptores fere omnes in

confeflo eft*. Sane Poeta princeps (quo

fidem

i Libu.i. c. ii. z Gonci!. Ancyraniim c,4. & 6.

gsGangr.enfc & Tertullian.Fortunatiis alii.

J Si&cdidi» ut epinor voluiffe Ryccjuium,quummindi-

7)e Captol. Rommto Comm* 9 5

fidem majorem Romanis prodigiis aftrueret

)

fimile quid in xmula & rivali civitate accidis-

fefinxit, Defcriptione cnin* Carthaginienfis

Capitolii (in cjuo Romani hujus graphica

,<ji)#dam defcriptio exprefla eft) ifta inter-

pofuit

:

1 E ffodere loco fignum , quod Regia Juno

Monflrarat , caput acris equi : fu nam fo«

re bello

Egregiam , & factlem riftu per ftcuUgentem.

-Quamvis Stephanus de Urbibus , & is qui

Trogum in compendium redegit, Cartha-

ginem zaxxocQlw appellatam putentafigno

eoinvento, cjuod Poenorum l;ngua

£>? 2. mandibulam equinum fignificaret;quam

etiam Hiftoriam Servius 3agnofcit. ProCo»rollario adjiciam (quod ultimo in mentcmvenit ) Paufaniam ix. Corinthiacon , ubi

jovis capitoxini Templum defcribit 5 a

Co~

indiculo crratorum poneret £. 37 /. 7 in confejfo hahe-

tur l.i.c. e(}. Scilicct relegenti difplicuit itsratum ver-

bum habeiur t & pro eo fubitituit £/?>non utrumqnii

poni voluit, ut fecit poftrema editio.

1 i.iEneid. 2. Jufriri. lib. x.*

3 Interpretatione. hujus loci.** Hsec citatio quid velit, intelliger nemo. Ddil^

froria Carthaginis , cjuam videtur au&or inaucrf >

agit illc in libro ii.

96 JiiSTi RycqûICorinthiis exftrudhim, KOPT*MION eimJcvem nominafle. qiuc res lfidori, LaCiantii,

Scaligeri fententiam probabiiiter firmet.

Caput XI.

Reges ahfblutum non viderunt. initio

libertatis dedicatum a M Hora-tio Pulvillo. vari£ fuper anno

ejufque Qonlegd fententia. De-

dicationis Rttus Confulis con-

ftantia. %ocus ihi Senecg exami-

natus. Vultus Capitolinus.

cendia Capitolii varia , ejufque

direptiones. lnftauratum d L.

Sulla, Vefpafiano, Dormtiano-,

S? Theodonco Rege. Ritus In-

ffcaurationis. Honorifica nominis

in Templis Infcriptio. T)io Cas-

fius jVinetus aliique notati.

Alongiufcula difputatione fefli redibimus

in viam , & omiilis fundamentorum

tricis, ad Faftigium Templi , & infcriptosilli

De-

"DeCaptol. Romano Comm. tj;

Dedicatorum Titulos refpiciemus.^disenim

Sacra. talis non habebatur ,1 nifi a Magiftratti

aliquo* Ponrifice praeeiinte, dicendo fuifiet

dedicata. Illudvero infelicitatis utricjue Tar-

quinio acceflit , po(t Latinas Manibias Capi-

tolinis 2 impendiis tributas, poft Iabores P. R.iub eorum imperio vehementiffimos exhau-

ftosj 3 ut citius ipfi rcgno exciderent , quamTemplum abfolveretur , aut Dedicatio fieret*

oloria enim operis (dIs ouafi fic vo-

lentibus) libertati reservat

a

eft. Per-

fettum enim ( tefte 4 Plutarcho) jam tum

fere erat cum Tarquinius regnum amitttret*

Itacjue ( fi Dionyfio credimus ) tertio ab ex-

adisKegibus anno, hoceft , R. C. ccxLvt.

fi Livio j ab iifdem exadlis primo, WC»cjclxi v. * duodetrigefimo (quod Polybius

5 annotat) ante Xerxis expeditionem , Eidi-

bus , cju.t poftea Juliana? di<5£a* , de Capi-

tolio dedicando cogitatum eft. Dedicavic

Mt horatius pulvillus, five primumE Cof.

i Varro 4. de L. L. 2. Liv. Jib. 1.

3 Dionyf. 3.8C 5-Tao g.Hiftor. 4 InPoplicoIa.

* Manifeftus error vel ab calamo auctoris vel ab

typis in primam editionem infinuans yergit ad po-

$eros. Nee enim Livii epocha viginti annis pofterior

eft illa , qui utitur Dionyfms. Procul dubio. va-

luit V. C ccxliv.

5 Etiam Plutarch. ibid.

98 Justi Ry CQ^llI

Cof. five iteratb : qux pluriura 1 fententia

eft. Is M. Horatius Sp. illi Lucretio fuftedus

fuerat , gui & ipfe L. Junl Bruti (ab Arunte

Tarquinii inacieinterfedti) fuccefibr. Col-legam habuit nobili/fimum virum p. vale-rium. voLusi. f. poplicolam, vice Tar-

cjuinl CoIIatini exulis a Bruto pariter ad-

fumptum. Miror tamen unum Polybium

-hlycp t$vg. y. a ca?teris in Collega M. Ho-ratl diflentire. P. enim Valerio prxtermiflb,

L. Junium Brutum nominat. ficenim ibi le-

gimus : TlvovTiVi idtyccp kv <riw$xou Vcajucueig

syuj Kcc^vjJqviqis Tzfwroj koctx Aawov loivtsv

B^StZV %c?jf M'JPXQV 'OgUTtQV, TKf TlfUTXg K&-

m&tycvms ^scTcLr^yyi^ tUx> v (&&qtKwv kx-

TotAvQy. vty' o>y ciWcSq Kocî2ôo%vcvi >lp to

i£ A*oV k$lv KxmruKiv. Sed ea Templorumac Magiftratuum confufio antiquiffimo fa:cu-

lo, & incuiiÊ ejus condonanda : quiim po-

tiiis bene rem gerere commodo publico ,

quam nomina aut fa&a fua accurate defcribi

maluerunt, certc etiam ipfe Livius ~* apud

quofdam Vetercs lucretium tricipitinumnon invemffe fe defcriptum fatetur. creditque

quia nuUa res gefta inftgnem Confulatum fe-'\ cerit

1 Taciti ihid. Dionyf. Jib. £. aîorum.a Lib. i. 4:,/'

T)e Cafttol. Romano Comm. 9 9

cerit memoria intercidijfe. Sed decifis Eaflo-

rumnodis ad Dedicationem ipfam veniamus.

Eam ita accurate Livius defcribit , ut totum

illum locum, etfi prolixum fatis, heicnon

pigeat adfcribere: 1 Nondum dedic.ua eratin

Capiiolio Jovis tdes. valerius horatiusq*Cojf.fortitt 1 uter dedicaret : Horaiio forteeve-

ntt. ALgrius quam dignum erat tulere Valerii

necejfmi dedicationcm tam incljti Templi Ho-ratio dari. id omnibus tnodis impedire conati

,

pojlquam alia frufira tentata erant , pcfiem

jam^tenenti Confuli fadum inter precationem

Deum nuncium inctttiunt : mortuum. ejus*

FILIUM. ESSE. FUNESTACV. FAMILIA. DE-felCARE.^ EUM. TEMPLUM. NON. PO$$E 4

Non crediderit fattum, an tanuim animo ro-

\ boris fuerit , nec traditur certum , nec inter-

\

pretatio cjl facilis. nihil aliud ad cum nun-

cium a propofito averfus , quam ut cadaver.efferri. juberet. tenens pofiem preca-

iionem peregtt , &dedicat Tetnplum, Admi-rabilem Horatii fortitudinem I five crediderit

verum filii fui funus (cjuod fcriptorcs reli-

qui 3 extra dubium ponunt ) five rei per fe

JiQrrendas falfa etiam commemoratione ani-

E z mo

1 Ibidem. 1 DubitathicPlutarchus.

3 UtCiccro paffira» Plutarch. Pophc. Sencca j

Vakrius, alii.

ioo Justi RycqûImo confternatus non fit. Sane M. TuIJius

non uno in loco conftantiam iJJius viri diferteI

iaudarit ;pulcerrimumcjue hoc ei Eiogium

tribuit fapiens Anna?us Confolatione aci Mar- I

thmt Pulviliw hoc fecit Fontifcx > cut poftcm\

tenenti& Capitolium dedicanti mors fdiinun- \

ciata eft. qtiam ilic exaudljfe diftimulans > & \

folennia Pontificalis carminis verba conccpity\

gcmnu non intenumpente pecationem j & ad\

plii ftti nomeri Jove prophiato. ( ubi 5 cjucd

llne pr^judicio Legis Valeria? fic , cjuam lti-j

bemer legerim : Jovem propitiavit. quod &^

fenfus integritas & numerorum concinnitas

exigere videtur* ) Putaffts cjus luctus ahqucut

fnem ejfe debere , cujits primus dies , primiis

ipifctw ab altaribus publicis , & faufta nun-

cnpatione non abduxit Pairem. Dignmmehcr-

cule fuit memorahili Dedicatiche , Aignm am~

phftimo Sacerdotio ,qui Deos colere ne iratos

quidem dejiitit. Hactenus utcuncjue cum Li-

vio atque aliis Senecx convenit , non <ec]ue in

iliis cjuse ibidem fubjunguntur : Idem tamcn ut

rediit domum , & implevit oculos , & aliquas

voces fiebiles miftt , & pcrattis qu& mos erat

prxftare dcfun£lis , adCapitoitum hilari rcdiit

vultu. In cjueis labi memoria Senecam exifti-

rao. non enim verofimile videtur > (ummxconftantise virum> relifto &nt# folennitatis

<De Captol. Romano Comm . i o i

cfficio , ad efrundendas lacrymas domutncucurrifle , & dedicntionem mox ex inrerval-

lo peregifle. Do&iffimus Juretus e vv. cc.

leftionem iftam follicitat :1 ad Capitolium

Mtari rediit vulttu & aptiorem longe meojudicio , fubftitui: : ad Capitolinum rediit

vultum. cjunfi vultm Capitelinm eflet qui htil-

la rnoerorisobnubilatus caligine, nuliam fa-

faris faciundis obnunciationem adferret. Ge-nerofam Confulis hujus & Pontificis vocemaliialiam exprimunf. Livius & Valerius, re-

fpondiffe ferunt Valerii propinquis , aut Mar->co ejus fratri funus nuncianti, effer, ant

tolle cadaver. Serv. iii xi.iEneid. CA-

daver sit. 2- ne fcilicetngnitionedomefti-

cx cladis P. R. facrn pollueret. quo refpcxiflfe

etiam indicavit eruditiffimum Vatem , cumait eodem libro

:

JEnm quanqum & fociis dare tewpm

humandu

Fracipitant cura, tmbataqtte fmeremens

Vota Deum primo Viclor fohebat Eco>

quibus ea licebit adderc cjusede ftweribm Im-

fetrativis & Qblativis mirifice huc facientia lu-

E 5 men

i Noris in hunc Jocum.

% Ira ferc ScPlutarch,

102 JUSTI RYCQUInien illud Gallix Turnebusadnotavit Jib. V.

adverfarior. c. vii. Tum ea gu* de toto

Ritu Dedicationis Jacobus Gutherius J. C. lib.

ur. de Vetere Jure Pontificio c. xi. qui

unus inftar omnium erit. ne cum tardio atque

naufea neceffarium fit eandem cramben fe-

pius recoquere. lilud tamen non omittendum

videtur > qui templum dedicaflet pro con/ue-

tudine tributum , ut nomen ejus Templi fafti-

gio infcriberetur. Annotavit Dionyflus dili-

genter (utifolet) de eodemHoratio lib. v,

$sv M#pJc(§H O^tiQ^ , o er^©*

xszrdroov cpJwV^ ilw mxpxaicw t£ cruu&gy/ov-

t@-. Quod&Q- catlili deinde (quiillud

a primoincendiocoqfumptumrcftituk }Ho-nori 1 conceiTum legitur > lit. nomen. ejus.

IN. CAPITOLINO. FASTIGIO. FULGERET.non fine gravi Difhtoris Ca^faris aemulatio-

ne. FalHtiar enim Dio Caflius ( ut bene vir

ampliffirnus, & civisnofterclariffimus, Tor-rentius 2 ad Suetonium obfervavit ) qui inter

decretos Csefari honores hunc quoqueaddi-

tum , & ab eo admiflum , fcribit : Ut nomen

ejusj dekto Catuli , Capitolio infcribeutm i

ad-

i Plin . iib. 19* cap. i. Valer. lib.9. Cic. Ven%%Sucr. Jubo. z Et Lipf. io 3- Ann. Ta.tv

*De Capitol. Romano Comm. 1 03adfcrente omnino Tacito ( cui ut Romanoin re Romana magis fidendum) lutatIcatuli nomen imer tanta Caff.opera adVi-

tellium principem manfijfc. 1 Accidit primumillud incendium feu ^ditui negfigentia 5 feuin-

certa culpa vel fraude,anno V.C. dclxx.L. Scipione & C. Norbano CofT. ccccxv.

poftquam a Pulvillo dedicatum fuerat, anno.

fi verse in Tacito numerorum nota?. ratio

enim temporum videtur evincere ut cum Lip-

fio rci TTuvv fcribamus , ccccxxv* Ejus re-

fiituendi curam L. tum Sulla Di&ator fufce-

pit, fed non dedicavit. quod unum felicitati

ejus negatum 2. Manfit itaque cum Lutatiani

nominis memoria ad civilia bella Vitelliana *

quando Sabino Vefpafiani fratre in Capito-

lium compulfo j ooicurum fuit ignem tectts

oppugnatores an obfefti injeciffent. Qu& cre-

brior fama efl (inquit Tacitus 3 ) quo nitentes

& progreffos depellerent. Inftauravit denuo

Vefpafianus Aug. ea religione , quam idemfcriptor facundiffime exfequitur, 4his ver-

bis : Curam reftituendi Capitolii in l. ve-

stinum conferty Equeftris ordinis virum.fed

E 4 dtt-

1 Dionyf. liK 4. App. 1. dc bell. civ. Plut. Sulla,

I. Obfequens , Tacitus, alii.

2 Plin.lib. 7. cap. 43. 3 Tacit. j; Hiftor. Suet,

Domir. cap. 1. Orof. lib. 7. cap. 8. 4 4. Hiftor*

04 J 0 S X I R Y C QU I

mttoritate famJtque inter Proceres. Ab eo con-

iruti Ilaruffues trmtiere ut reliquU prioris

Delubri in paludes aveherentur ,Templum

iifdem veftigiis jifterettir > nolle Deos mutare

veterem formam. xi. Kat.JuliaSy ferena lu-

*?•> fpaiium onme , quod Templo dicabaturi

evinllum vittis coromfque. ingrefi milites qui-*

bus faufta nomina , felicibm ratnk. dein vir~

gnies Veflalcs cum pueru puellifque patrimts f

matrimifque , aqua rivis & fonubm ammbufque baufta petlrme^ Tum Uelvidim Prifcus

Pr<tr. pr&eunte Plautio Eiiano Pont. luftrata

hove taurifque area, &fuper cefpitem reddi-

tk extis y joveM) junonem, minervam*

ft&ftdefque Imperii Deos precatm , uti coepu

profperarent , fedefque fuas pietate hominum

Inchoatas divina ope attoUerent ; vittas quibu$

ligatus lapuy innexique funes erant 9 contigit*

Simul uteri Magiftratus , & Sacerdotes , &Senatm 9 &Eques , & magna pars populi ftu*

dio Utitiaque connixi Saxum ingens traxere

:

pafimque injeSta fundamentis auri argentique

ftipcs, & metatiorum primitia nutiis fornacibus

vitta, fedut gignuntur. Pudixere Uarufpices

ne temeraretur opus faxo * aurove in aliudde-

p-

i Punitas quidam qui fkerc aliteraufu*. Sue-

ton. Pojnitian. cap. S.

¥)e CapltoL Romano Comm. 1 05*

ftinato. altitudo^ ddibui adjecla. id folum Rel-

ligio annuert : & prioris Templi Magnijicemia

defuijfe creditum , quo tanta vU hominum re™

tinenda erat. H#c prolixiiis adfcripfi 5 quodmulta haberent non protriti Ritus in Templisa»dificandis , qv.x ibi tantum nonmererentur

legi; Pcrfecit etiam ille C»far ac dedicavit

(quidquid Vinetus 1 dubitet) auttore Plu-

tarcho in Poplicola , cujus verba funt : Ta-

t% 3 «nafAiy (de Sullano ardificio loquitur)

^tov tjj <ssf<)$ t ellkM tSto fflqoilfdfa®»

&?n)${Mejc OvzoqjmQccvos * g|

frxs dvotyotyoov iir&S^ $u.q$sqv 5 ^ <$>9«£0-

(Jfaov fAix oWyov chc if&Sw* Unus quidem

(quod fciam ) PJutarchus hoc notavit. nam

Tacitus> Suetonius > Xiphilinus de abfolu-

tione ejus omnino taciti. Difcrepat iteriim

non levirer a caeteris Tacitus , qui L. Vtftinum

hquitem feciffe ea fcribit, qu&ipfi Vefpatiano

tributum ire alii folent. tum vero ut de ab-

fente Vefpafiano Tacitus loquitur , quemmaxime prcefentem ilii fuifle, 2 & ruderihm

purgandis manum admovijf primum volunt.

Manifefta itaqus hic pugna eft , quara & Lip-

E 5 (ius

i Notis in Aufon. ad ek>g, Narbonis,

z Suet. Yefpai. & Dio apad XiphiUnb

io& J tiST i RycqûIfius obfervavit , nec conciliare tamen potuit*

Quidcjuid hujus fit, fatis conftat Vefpafiani

aufpicio atque juflu eam conftitutionem fa-

£hm ; etfi liberrimus Senator Helvidius aliam

fententiam pronunciaffet. videlicet :1 Ut Ca~

pitolium publice reftitueretur > adjuvaret Ve-

fpafxanus. id veroerat Principis auftoritatem

minuere , Senatus & Populi augere. Ita fub

Sulla Di&atore olim fa&um Cicero videtur

oftendere lib« v. in Verrem : Etenim vcl Qa-

fitolium ftcut apud majores noftros puhlice co-

aftif fabris , operifque imperatis gratis adifi-

cari atque effici potuit,8cc. quam tamen fen-

tentiam ( ait Tacitus ) modeftifiimus qnifque

ftlentio , dein oblivio transmijit. Conflagra-

vit denuo iftud Vefpafiani Capitolium ftatirn

abejusmorte, fortuito cafu. 2 cpod Domi-tianusdeindereftituere aggreflus tantafirmi-

tate ac magnificentia perfecit i quantam nun-

cjuatnantea babuiflet. 3 Sed fub titulo tantum

fu» , ac fine ulla piiftini auftoris memonLcjuod nemo miretur in eo Principecujusanl-

mus totus ad immanitatem atcjue ambitionem

incubuerar* ^ternitatem cjuamdam huic ope-

H poIIicenturPoetae.ut Statiusin SilvisadC^f.

Domitianum ; Dum

i Tacir. 4. Uiftor. z Piu-f.Poplic.Eufcb.Chro-

nico. 3 Sueion. Dom. cip. 5.

<De CapitoL Romauo Comm. iof

Dum Jiabit tua Roma , dumque terrk

Quod reddis Capitolium mancbit.

& alibi

:

Dtnec Trdicus ignis , # renaUTarpejus Pater intonabit auU.

Falfi tamen, falfi vates illi^ &anni nonita

multi interceflere , ciim infignem iterum cla-

demaccepille conjicio, expaulo Orofio, in

rebusCommodi : Flagitia JLegis potna Urbis

infequitur ; nam fulmine Capitolium iclum , e%

que fatta infiammatio Bibliotheeam illam , ma->

jorum ftudto curaque pofitam , adefque alia$

juxta fitas rapaci turbine concremavit. cjuar

ii/dem pene verbis apud Eufebium * tegere

effc in Chronico ab Hieronymo tranflato. &licet fatear ad alia Templa trahi etiaiji hxcpofle , de ipfo tamen primario intelligendun*

fuadet Martinus Chronologus * qui cirea ea~

demtcmpora fic notat t Pars Capitolii divina

incendto concremata ejl 9 & ftniftramanusjo^

vis aurea fulmine liquefafta cft. Chriftiana;

mox invalefcenteReligionc , fub Arcadio &Honorio Principibus, aFl. Stilichone fpo-

liari primiim cceptum conqueruntur non fine

ftomacho Zofimus * & Rutilius Nurnatia-

»us 3. nam ifte punitos divinitus Stilicho-

E 6 jierD

i Et Marianum Scotum.

z Lib. 5. 3 Ia itincraricu

lo8 Justi RycquI.uem& Serenam ejus conjugem 5 ob facrile-

gium in Capitolio commiflum fcribit; Hic

vero proditorem (necinjuria) Stilichonem

vocat» quodexuftis libris SibylJinis, Capi-

tolioque direpto crimen perdueJlionis addi-

iiffct. ficenimait:

Non tantum Geticis grajfatus proditor orh

jinie Sibftiina fata cremayit opis.

Kon autem licuifTe Chriftianis e TempKsGentilium ablata in privatcs ufus convertere

,

«eavaritisemagis caufla cjuam Religionis id

feciflfe viderentur ; docuit nos Eruditiffimus

& Illuftriffimus Cardinalis Baronius , ex epi-

ftola Auguftiniad Publicolam , iv. Annalium

Ecelefiaft. Gizericus i deinde Vandalorum

Rex multum ornatus illi detraxit, Totilas

Gothorum 9 magnam partem igni confum-

pfit. donec paulatim qua incenfum > <jua di-

reptum 9 veritatem Chriftiani illius oraculi

expertum eft

:

Jmmortale wbil mmdi compagetenctm^

Non Orbis 9 mn regna hQminum 9 non

aurea Roma.

addemusipfi (fiJicet)

Aurea nu facrk Capitolu condita rupe.

Thco-

» Pfocopius& Alb.Crants&s,Apad Juycaconfc

*De Captol. Romano Comm. 109"Theodoricus quidem Gothus , infignis animi

* Princeps ( nifi enm intempeftiva fsevitia cor-

rupiflet;) miferatione motus pulcerrim# Ur-

bis 1 Capitolium , Falatium, Amphitheatruna

aliaquefplendidioraejus ardificia reparareco-

natuseft. fed cum omnino defererentur Gen-tifium facra , & Populus Romanus—- paucisTarpeja in rupe reliclis

Ad fincera 2 virum penetralia nazareo-rum,

Atque adApofiolicos Evandria CuriaFon-

tes ,

curreret cottidie > vim fatj efFugere non po-

tuit. Tangit eam Capitolii & Falforum Deo-ram defertionem Hieronymus in epiftola ad

Lastam : Auratum fquallet Capitolium> fuligine

& aranearum telis omnla Roma Templa cooper-

ta funt. moveturVrbs fedibus fuis, & inun-

dan$ populus ante delubra femiruta currit ad

Martyrum tumulos. Tangunt Ambrofius *

Auguftinus, Arnobius. variis locis; fed n£

capitolium deftruxifle 3 ante videamur»

quamplene exftruxifie, ad Formam ejus&

Magnificcntiam accuratius defcribendam j

dyxh^ *pjx$ ) veniamus.

1 CnlTiodorus, Crantsius alii.

. £ Prudcnt. in Syranv

E 7 Ca-

iio Justi RycquI

C A P u t XI

L

Molem Captolinam quandoque De-lubrum alids iEdem aut Tem-plum vocari. difcrimen inter ifta

breviter notatum. Templa ferequadrata* Captolium quadrum:ejus forma e numis % ingenio

qntffita. Stru&uram videri Do-ricam fuiffe. Porticus d fronte

& latere adpofita. De crepidine

ejus aut fuggeftu > altiiudine *

ambitu j Jitu > magnitudine mul-ta noviter di£ia. qua Column<e

Pentelicse , aut Pentelefiae.

Si qua in re nobiiis Grammaticorum vete-

mm diffeniio eft , ea maxime inclaruit in

diftinguendis Delubris , Mdibus , Templis y

adeo omnes omnia pugnantia inter fe dicere

,

abfurda etiam aKqui <3c inania. quia tamen lo*

cus ille facer > quem defcribendum fufcepi-

mus , varie a fcriptoribus & promifcue fic

appellatur > de difcrimine horum trium ali-

*De CapitoL RomanoComm. 111

quid nobis prselibandum erit. nequetameninre multotiens jam agitata fupervacaneo libet

labore diftineri : neque in ipfo Capitolii quafi

limine adeo— multam hic operam confnmere par efti

quando majoris operis pramfa nos merito

abfterretamplitudo, Delubrum PauIJus ville,

qui Feftummutilavit, fuftem delibratum , hoc

eft , decorticatum dici vult , quem antiqui ve~

nerarentur pro Deo. eum Gra^ci Grammatici

xx3ifyviA06y %qcwqv, dw%p& appellant.

fiebat iftiufmodi imago e lignouno, qualemfieri in Templis commendat Plato apud

Ciceronem in u. de Legibus. Verum ea

fignificatio jam ad nos nihil attinet. Cin-

cio 2 Delubrum dici placuit locum ante Tem-

plum , ubt aqua currit , a diluendo ; <riwi%~

So^%Zq y pro parte totum , vel (quod Cor-

neiio 3 Frontoni vifumeft) qttia ibihomines

pericuU fua diluerent. Afconio autem Pxdia-

no ,^quod nulli junftum *dificio pluvia dilue-

retur : multa numina fub uno teclo complettensi

quarationeCapitolium Delubrum dicebatur*

in quo Juppiter, Juno, Minerva fub communi

aquila eodemque tedlo colerentur. Duas ve-

ro1 Et Scrv. in 4. *£neid.

2 Apud Serv. ini. Mneid.

3 'nGloffis. 4 InDivinat.

iti JustiRycquIro&pnecipuas ejus vocis fignificationes M«Varronem ajunt tradidifle lib. vm. RerumDivinar. cujus verba ( prout a Veteribus i ci-

tantur ) adfcribam: Delubrum alii exiftimant

in quo prater adem area fit adfumpta Deorum

eaujfa. ut eft in Circo Flaminio Jovis Statoris :

alii , in quo loco Dei fimulacrum dedtcatum fit.

Mox adjicit : ficut locum in quo figerent can-

deUm> candelabrum appeUatum : ita m quo

Deum ponerent , nominatum Delubrum. Utra

igitur rationum harum placuerit ,juftiffime

fecundum Varronem Capitolium Delubrum

appellabis, nam & arearn fuam adjun&am ha-

buit 2 facri minifterii paratam caufsa ; & fi-

mulacra Deorum plurimorum falenniter

confecrata. DeJEde non adeo varia? opina-

tione* y fed fimpliciffima atque optima videtnr

Verrl FJacci : j£dem dici domiciHum in adi-

to pofitum , fimplex atque unim aditus. Sive

( ut magis explicat Varro ? ) quod plano pede

five plani: us adeatur :ubi fane planus pes 4- ni-

hil eft aliud (noftro judicio) quam «A#c

*zshoZletxi five, locus ad tfdificandum com-planatus. quare& Capitolium , <juia in pianar

areS >

1 Macrobio 3. Sat. cap. 4. 5c Serv. in 2. JEneid.

2 Serv 4. JEncid. 3 4-deL.L.4 Aiiter tamcn expftcatur in dimenfioncGeome-

rrica, propedeQuadratofiveMagno.

*De CapitoL Romano Comtn . 115

area, loco aedito civitatisconftru&um , fa>

piflimc iidisnomine a fcriptoribus cenfetur.

ut a Varrone etiamipfo, loco fubobfcuro

,

fed cui lucis aliquid interpretando adferemus

apud Nonium r: Hac Miis , qua mnc eft,

wultis annis poft fafta fuit > in qua omnia Re-- gis temponhus Delubra fafta funt. Per delubra

cnim cellas five wkvc Tarquiniani Capitolit

intclligit : in quis Trium Numinum fimula-

cra ex voto fint pofita; qu# abfoluta vult a

Tarquinio ante exordia libertatis. Ita etiam

P.Vifior inRegione Urbisvui. Templum

Jovis Opt. Max. cum tribus Delubris. Hoc au-

tem difcriminis inter Êdem facram & profa-

iiam ponit Charifius, quod ft JEdes dixeris,

Domuin j fi JEdis 5 t&Spbffi fgffipfh idquc

videmus apud Nonium a Varrone fic efle

ufurpatum.

In Templo major difEcultas eft , quod ea

res Auguralifcientiariititur : cujus vix Jinea

aliqua tenuis pofteritate traduce ad nos perve-

nir. attigit quidem aliqua M. Varro , fed tot

na?visaclituris, ea qu# fuperabant , injuria

temporum funt deformata 5 ut veritatem in

iisquxrerecitiusliceat, quam invenire. 11-

. lud tamen in ej,us commentariis 2. liquidum

eft

1 E lib de vitaP.R.

% 6. dc L. L. apud Senr. in i t Mntid.

H4 JustiRycquXeft atque perfpicuum Tripliciter Templumdici: Incoeloy abNatura: in terra* ab Au-

fpicio : fub terra , fimilitudine. De cadefti &iubterraneo Templis nulla mihi impraefens

quseftio eft: de terreftri beneidem fcriptor

:

i In terris diclum Templum locus Augurii aut

Aufpicii quibufdam conceptisverbis finitus. Nul-

lum itaqueTempIum nifi inauguratum. at-

que ideo non omnis JEdls facra Templum eft,

ut ne ÊJes quidem Veftas Roma? ; necetiam

omne Templum proprie facrum erat : ut Cu-riseHoftilia, Pompeia, 2 Julia, qua* inau-

gurata? in eum tantum ufum fuerant : ut tn iis

Senatufconfulta more majorum jufta ac legi-

tima fieri pojfent. nam inauguratio non tam

fsnfiimoniani ipfa conf?rebat 9quam Deus

aliquis in Teraplo confecratus. Templumitaque fi definire velimus ; t/£dificium Deo

facratum per aufpicia publica conftitutum\

redte atque ordine definierimus. QuamobremCapitolina J£des , quia Jovi dedicata , fan£H-

moniam : quia aufpiciis procuratis condita,

Religionem habebat. atque ideo Templumetiam re&e vocabatur. Templa autem ( ut

ex vetftftis numis obfervareeft) fereomnia

qua-

i Ibidem. 2. Varro> apud Agell. lib. 14. c. 7°

&lib.6. deL.L.

T>e Capttol.*Romano Comm. 1 1 f

quadrata erant : & Natura ipfa Templorumhoc requirebat ( ut bene a Gutherio 1 vira

do&iffimo annotatum eft ) quattuor enim la-

tera ab Auguribns in iis defignabantur : fini-

ftra abOriente, dextera abOccafity amicaad

Meiidiem , poftica ad Septemtriopem^ 2 qu#tzkivSicty live quadrangularisforma , in Ca-

pitolini Jovis etiam fervata eft : eatenus tamen

ut quadrum magis , quam quadratum id lice-

ret lappellare. cum laterum ejus n%$tlpetrM

( fi Dlonyfio fidendum eft) totis fere quinde-

cim pedibusanticam & pofticam ejus partem

fuperarent. Talis ejus forma fpe<5htur in Nu-mis Petiiii & M. Volteji , quorum exem-pla fubjicio.

Ve-i $.de jure Pontif, cap. 2,

s Varro ibkL

n6 Just i Ry cquI

Verum ipfa i Dionyfi* Vcrba prolixius

adfcribam , quibus illc Templum noftrum

unusomniura accuratiflinac dqfcripfit. auaj

fane laus > fupra Latinos > Grtfcts homUnibns debetur in operibus iEternse Urbis , Ri-

tibufque facrisaut profanis taft-igpsfafe exa-

roinandis, & ad memoriam pofteritatis cx-

plicandis. qux Romani plerumcjueScripto-

res vifu atcjueufu cottidi.ano velut faftidientcs

pmerferunt. Utinam vero Dionyfius pro

voto noftro magis hic etiam accuratus& co-

pio-

x Lib. 3. Antiq.

T)e Captol. Romano Comm. 117

piofus ! quantum nobis Iaboris ac ncgotii fua

induftria ac labore fuftuliflet ! fed hoc quoque

infelicitatis, inter tot clades ncruinas, Ca-pitollo acceffit

jquod ille fic breviter de-

fcribit : E*wu/3tf%

j im *fym&®* v-J/jjAfc |3e-

fiqncog) qktuteK&$@* t£u> <u&aq$qv , 2^jco-

ctcav mScZv ipyt&t tIlo Txkchgcjiv £%uv iKxsvfc

c Alyov c/|/ \t\ 2^Wt7ov tvfoi Ttg av

&ZVTlK0u£zK0l TtdSoHv. iw TlTg ouiwls

hleig q $ tIw luTrtnQtv QlKQSoîtg><J T&9

TTun^g ypoov , TfTi nvKvnhtox

vKyg [tcvov Q^fkoi^cav $ tf%oux. Efc fAv $

$ <5?£2<rct)7rov pi^g , }Mcm\i$vi<XAr |3Ai-

£v«cri ojj^J ^5%iÂoi , xoiv^V i%Qvn$ 3jj\<£-

fxiff^* fxh q $ Aiog. 7ru? IkqLti^qv 31»

p'<c^& , ots K^f, ^ o' <*? A%vug , J<pa

*w ocztx qgjj piou; siyyg KQt,X\)7r\Q$jQi. EaLipfius fereLatine fc reddidit; Situm efi in

crepidine fundatum alta , habetque in amhitu

viii. Jugera , yi^ Latera fingula ducento-

rum fere [int pedum , exigua longitudinis &latitudinis differentia. nifx quod ifia illam vin-

cit vix pedibus quindenis. Etenim Templum

quod iifdem fundamemis patrum nofirorum me-

viorii , poji incendium fuit mdijicatum folo

lUXUy

n8 Justi Rycaulluxu , ac materia magnificentia a prisre diffet-

re compertum eft. Qua parte frons ejus Me-

ridiem fpeftat ,triplici columnarum ordine cin-

gitur, ab aliis Lateribus , duplici. Jn ipfo funt

tres C&Ua ex ordine , a lateribm communione

parietum claufn : Media eft Jwis , utrimque

altera Junonis , altera Mmerv& , fub tina

acjuila , eodemque tetto. Ita Dionyfius : cu-

jus verba (quantum fieri poterit) no-

fira clariora & commodiora recldemus.

In alta crepidine. ) In sediciflimo Urbis &Montisloeo, qua a nativa ejus celfitudine,

quaRegiorum & Cenforiorum operum fpb-

ftru&ione. Unde Ovidius egregie fub finem

Transformarionis

;

Quique ienes altus Tarpejas Juppi-

ter Arceis.

8c Martialis in x. Epigramm. de Raven-

na

:

«— nec illhic

Sum triplices Therma , nec Fora juntta

qtiater.

Nec Qapitolim fummum Tenetrale To-

rtantis ,

Quaque nitent coelo proxima TempU

Jm *

Nifi forte fuggeftum ipfum Templi Diony-fius

Dt Cafttol. Romano Comm. \ 1

9

fius intelligat , quem fic Varro 1 nominavif*

& qiTod probabilius mihi videtur.

ln ambitu ofto jugera) id eft, ut Dio-

nyfius refte computavit, pedes oClingehti

:

fi ad Grcecam menfuram 2> , five

magnitudinem examines : quod

Suida audore centum pedes quoquoversiim

continebati unde & Itadii fexta pars , hoc eft

cubitorum fex & fexaginta longitudinem ha-

bebat. Melius itacjue interpretes c£to Ver-

fttum GveModiorum agri eam magnitudinem

Templi efie dixiffent , cui 'cum mK&(>®Grxcorum omnino conveniret. Jugerumenim Romanum , five Varroni & Columelte

alfentiamus, qui pedes ducentos quoquoverfum

bdbere dicunt ; five F. Quindiliano 2, qul

quadragenos amplius in longitudine , & cente-

ms vicenos in Utitudine illud habere Orato-

rem fuum docet ; longe majorem in Dionyfio

noftro fummam colligemus.

Irons ejus meridiem fpettat* ) In Meridio-

nali Urbis parte Forum Magnum five Roma-num, Viafacra, &Palatium: quseCapito-

linum Templum , tanquam nobiliffimam &frequentiflimam totius Urbis partem , obver-

fum

1 ApudAgclI. lib.i. cap. 10,

2. Inftit. Om, 1. cap. iS.

120 Justi Ry cqûI

fum refpicicbat. Quamobrcm bilem mihi aK-

quando movit Ligoriana Antiquitatum Urbis

Tabula, in quaTempli frons planeinOc-

cafum , hoc eft , in infame faxum converfa di-

rigitur. Ab illa erg§ parte (inquit Lipfiusin

Admirandis i ) cemum etiam gradus fuere>

quibus ( ut Tacitus atque ahi ) fuperbe adi-

batur. quo equidem in loco vir magnus cen-

tum gradus ad Monet<r cum gradibus Jovis

Capitolini confudifle viderur. Idquefequen-

tia ejus verba itidem clare indicant : Gradus

attiem ijii haud dubie ad majefiatem i eoque

in aliis Templis > etji pauciores * foliti ufur-

pari. fed ibi ratio, htc necefiitas &locus adi-

tior voluerunt. Alia tamen omniautfentiam

M. Varronis apud Agelilum 2 verba faciunt

in epiftola ad Sulpitium : In memoria mihi efi

quod Q^Caiulus curator refiituendi Capitolii

dixit , voluiffe aream Capitolinam deprimere>

ut pluribus gradibus in vSdem confcendere*

tur : (uggefiufque pro Fafiigii magnitudine al-

tior fieret ; fed facere id non quiffe quoniam

Taviffa impediffent. His (inquam ) verbis

omnino perfuadeor Capitolini TempJi gra-

dusad illos Montxx nequaquam pertinuifTe.

nam fi hoc concedendum effet , non Area

Ca-

j Lib. 3. cap. 5. z Lib. 2. cap.xo.

T>e CapitoL Romano Comm. 121

Capitolina, fed ipfum Forum dcprimenclum

a Catulo fuiflet ad gradus elevandos *. Qui

autem Templi Suggeftm a Varrone vocatur

idem forte eft futdiximus) quem Diony-

fius rlw Kgymia, & Crepidinem Templi in-

terpretes reddiderunt. Eorumdem graduum

Livius etiam meminit lib. 1 ix. ubi de Annio

fuperbo Latinorum Legato : Cum & Coff. cre-

bro Deos imploranteis , tefles faderum , & Va-

trum indignationem > & numina Jovis Romani

fperneret » & commotus ira fe ab vefiibulo

Tewpli citato gradu proriperet , lapfm per gra~

dm, capite graviter offenfo > impaclm imo ita

eft faxo ut fopiietur*

Columnarum triplicem ordinem. ) HarumColumnarum in opere Tarquiniano memink

F Li-

* Alex. Donatus tamen judicavit Lipfium hacratione parum urgeri. Sed quse affert Donatus ,

Lipfius non dicit, quafi illic retra&iones ftatuerit,

ubi occurrerent favilfas : an dicere potuerit , credit

Donatus$ ncmpe ii ubi erant favifik , gradusfuifte

in plateam laxatos , ut ex ea adTempli veftibulum

minores idcntidcm areolas 6c prsecincliones h«be-

rcnt. Sed non tam obefus eratLipftus, ut fiviflas

has fupponeret fuifTe per omnem clivi Capitolini

adfcenfum } ut poft lingulos feptem aut novem gra-

duum ordines (interponi his fpatiis vult) recur-

reas favifla cogeret areolas talesfaccre. Favjffenonfuerunt nifi junctae & proxiroae Tcrnplo Capitolino»

non per adfccnfum collis ex faro

122, Jll STI RyCûILivius » cum ait in rebus M. -Êmill Lepidi

Pont. Max. 1 JEdem Jovis in Capitolio colu-

?nnafque circum poliendts albo locaviffe , & ab

his Cvlumnis , qua incommcde oppefita vide-

bantur figna , amovijfe. Nimirum ex opere

albario , five coronario , obte&ionem intel-

ligit, a Lepido curatam : de qua Vitruvius

Iib. vi i. c.i i.& fequentibus.in quo opere mi~

rabilem antiquorum induftriam quafi adhuc

fpirantem multa? inltalia ruins hadtenus con-

fervant. Videntur ergo priores illar column»ftru&iles , non folida? , aut ( quod Gneciproprie dicunt ) povihfyt fuifle : quas fimili

opere polire fane venuftum non fqiflet. 2 Ea-

rum columnarum Dionyfius haudmeminit*

ut quar be!io Sullano incendio perierint : fed

earum,

quas ipfe SuIIa Athenis , ex Olympii

JovisTcrnplo, Capitolinis cedibus advexe-

rat. c\ux cum tertio incendio eflent deforma-

tx , Cxf. Domitianus alias ex eadem Ui be , e

marmore Pentelico excifas, Capitolio fuo

petiit fed quas ( tefte Plutarcho 3 ) nimiimlimando & expolicndo non tam venuftasred-

didit j quam gracilcs nimium^ & nonnihil

a

fymmetria fua recedentes ejfecit. Sane multis

egre^

i Lib. 40. 2 Plin. lib. 36.C. tf.Vitrur. 3«c, i.

3 In Poplicola.

*De CafitoL RomanoComm. 123

egregiis columnis adornatum fuifle Domi-tiani Capitolium Statius Papinius 1 oftendit

in defcriptione Templi Flavia: Gentis > cjuod

Capitolio comparavit

;

Tettum auguftum* ingen$ % nm centum

infigm columnu :

Sed quanu Superos > calumque y Atlantc

remijfoy

Suftentare queant. Stupet hoc ykina To-

nantis

Kegia , teque pari Utantur sede lo-

catum

Numina.

Nec fieri aliter potuit in triplice illa Porticu

,

qu# frontem; duplice , cjuse latera Capito-

lii cingebant, Ventelkum autem five Ventc*

lefium marmor in agri A ttici monte * erueba-

tur, (ummx inter lapicidinas xftimationis.

eoque nomine a Theophrafto , Paufania,

Strabone celebratum. Vefpafianus autem

Domitiani pater unde columnas habuerit Ca-

pitoliofuodeftinatas, fcriptores '«que nonprodunt; Urbanum tamenejus di&um, fa-

£umque Suetonius : 3 Mecbanko fcilicet cui-

dam grandes columnas exigua imfcnsa per-

F z duftu-

x 4. Silvar. 2 Vitrur. lib, 2. cat».i8.

3 Cap. 18. Vefpaf

U4 Just i Ry c cûl

dutturum in Capitolium poUicenti , pumiumpro commcnto non wediocre obtuitffe ,

operam

remififfe : pr&fatum , fineret fe plebeculam

pafceYe. in quo animura cernere licuit Prin-

cipisingenia foventis, &populum fuum ni-

hilominus amantis atque defendentis. quem

(ex fententia Senecce) tam omnes fupra fe

ejfe quam pYO fe fcirent. Ibam ad reliqua Dio-

nyfii, fed reprehendit me & fuftinuit dubi-

tatio nulli ha&enus Antiquariorum difcufla

,

videlicet cujus ftrufhira» columna» hx , ac

proinde tota Capitolii Moles , fuifle videri

po/Iit ? Libri ( quod fciam ) nihilomnino

juvant;

veftigia etiam fuperant nulla ,quibus

inftru&ioresevadamus ; Numi aut Gemm^,quiaexigua fa:pe, obfcura, & detrita funt

,

parum cognitionis adferunt *

3Res itaqueno^

ftro Marte gerenda eft. hoc eft , conje£bra

& divinationes adfercndx , quibus umbramaliquam veri , aut verum fortaflean eruamus

ipfum. Sufpicor itaque illius fpeciei fuifle,

quam ol ZfxiTvtlo^cav nouSts DoYicam appel-

lant : Vitruviana 1 maxime ratione permo-

tus , qua praecipit Minervd , & Marti , & Her-

culi ozdes Doricas fieri: hu enimDiis, propter

Virtutem , fine delitm <zdificU conflitui opor^

tere*

i Lib. r. cap. i*

*De Cdptd. Rotnano Comm. 125

tere. quemadmodum delicatioribits , Corinthiat\

medmribm , lcnicas. Qois ergo in illa ^de

,

quse duo fortiffima Numina haberet , Jovem,

&Minervam; tum inipfaarceMartialispo-

puli, quis alia credat quam Martiali fabrica

ufos ? Altera fufpicio noftra eft ex imltationc

jovis olympI: cujusmajeftatem Romaniin Capitoiio fuo planiffirne exprcfferunt. igi-

turcum (aufliore Paufania 5 ) Dorica fpecie

Templum ejus in i£lide fuerit , ctnnino exi-

ftimo ad eundem ferme modum Capitolium

elTe conftrudum. Sed in clariffimis etiam

alibi Templis nobilis & ufitata eaftru&ura:2. ut in xic MinetVA , quse in Acropoli , Athe-

nis; inSamo infula, JunonUi apud Eleufi-

nios, Cerefu. Doricam etiam fufpicor fuifTe

sedem Jovis Oljmpi Athenis* ex qua Sulla

columnas Capitolii advexit. Quod fi ita fe res

habet, quis credat alterius form^ aut pro-

portionis asdificio venufte eas potwifle con-

jungi ? Hoc itaque de Sullano fic fere poflim

adfirmare. nec mutafle credam DomitianumAng, etfi operis magnificentia iftud in tantum

fuperarit , ut Martialis3pro infania habuerit

illos, qui

Laudabant catuli vilia Templa fenes.

1 5.Eliacor. z Yitruv.praef. lib. 7«

3 Lib. 5. Epig«

F % Ca-

126 Justi Ry cquI

C A P U T XIILTres m Templo Capitolino Cacllse >

ite 2Edes , Tcmpla, De-lubra aliter vocata. Juppiter,juno, minerva quare JimulinCapitolio culti ? idque etiam in

^Provinciis fervatum. quidAqui-la in Templis : quid dtiis , mt$*~

t§ yttoxGm$<r(**& e Grtecis Gram-maticis explicatum.

Pergit Dionyfius in defcriptioneejus Tem-pli : In ipfo funt tres e&lU ex ordine 5 a

Uteribm communione parietam claufz.

)

voeat ipfe fua lingua. quod Hefychius expli-

cat, bySoiipng httt^? §? fcf ?• Varro Callas, 'm

quibus Dei fedes funt : i eafcjue a celmdo % di-

*£las alicjui voluerunt. cadte Capitolin*

interdiim ts£des a Scriptoribus voca-ntun ut

ab Ovidio i v* de Ponto :

Ue qu&que fecreto grates fibi Magtmagentem

Audiret media qui fedet ^£de Dew.

*Jovem enim intelligit in media c#lla conlH-

tutum , utinfra docebimus. Siceciam Taci-

tus

4.deL.L, 2, FeftusiiiO/A?.

. T)e CaptoL Romano Comm. 127

tus in Annalibus : Vrbem Nero Princepslu-

firavit, e refponfo Harufpicum , quod Jovis

ac MinerV(Z <t^£des de c<zlo taft<e ejfent. fic

enim kxt iô^lw illae vocantur , ciim a-

lius locus certus non exprimitur. Vo-cantur etiam Templa* Liv. lib. vn. de

elavo pangendo : fixus fuit dextero lateri

<zdis jovis opt. max. eaparte^ qua Mi-

nerva Templum efi * . Ovidius ite-

rum 11. Triftium, loco mirifice huc fa-

cienti

:

Cum fuerit jovis ss£de , Jovis fuc-

curret in AedeOuam multas matres fecerit ille

Detu.

Proxima atdoranti junonis Templa^

fubibit

Pelltcibm multis indoluijje Deam.F 4. Pa-

* Hic Livii focus , ab hoc Rycquio excitatus

omnibus dcinceps , qui Romam aut Capitolfumretigerunt , ptlfculf Sed cum ipfum quoque , 8c

iequentia ex Macrobio , cum ipfis nummis vide

fodes, quam bene potucrit conjungere etiam Ra-phacl , non cadefiis , fed Urbinas Fabrcttus adcolumnam Trajan. pag. 77, qtii tamen hunc Ryc-quium , fcriptorem certe ipfo non parum melio-

rem , non novir. Ne quid autem defideres , ap-

pofuf ek illo ipfo gemmam, quam vides in verticc

pagi&ae 134»

PiS J u stiRy c qjj X

pallade confpeUa^natum de criminr

Virgo

Sujlulerit quare ,qu<tret > Erichtho-

ritum.

Etiam Delubra nominata. Ut Varroni apud*

Nonium :1 H<ec Aedis qua nunc , multis-

annispoftfaffiafuit) in quaomnia Regis tem*

fdribns Delubra funtfatla. & Plinio majori:

a Proferpin* Tabulafuitin Capitolio y inMi-

nerva Delubro yfupra ^£diculam Juvenm*tis*. Heic non immeritd quaerit Cl. Lipfius,

3 ulkimne difdimen coliimnarum an inter-

pofitioparietumfuerit incaellis Capitolinis *

cum Dionyfius fimpliciter noiv&f iish&'&$

habuiffe fcribat , ambiguo & intricatonimis

fenfu? & opinatur certo fuiffe , facellique

aut aediciriae fpeciem fingulas habuifle. quid

autem difcriminis illud fuerit citiusnobis li-

teatdivinare cum Lipfio , quam adfirmare.

Media eft Jovis , mrimque altera Junonis,

AkeraMtnerv(Z.}QQV&x\tm% hoc paullo Dio-nyfius, non enim fatis>exprimit quae Ixva

effet iftarum , qua^dextera. diftindius P.

Vi&or, indefcriptioneRegionis nx. Tem\flum Jovis Opt. Max. in quo erant, tria Delu^

bra:i E libb.de Vita P.R.2. -Lib. 35.cap. io.

.

* Pag. 139. cirar Juventatjs.

S la Admlrand. iib, $.,cap. 5V

*De CafitoL Romano Comm. 129

bra: medmmjovisy dexttum Minerva , U~vum Junorits. Ubi Minervam Jovi dextram

poni , nefcio an validum argumentum fit opi-

irioni eorum tuenda^ qui tu îftQp antiquis

honeftiorafuifiedocuerunt, guod tamen vi-

ro magno, cum adverfus popularem Tuumea de re difputaret nuperprudenter diflimula-

tum efi, aut certe a memoria fubdu&muRationem autem cur terna iila Numina

junQim heic colerentur , prseter Votum Tar-quinii , Samothraciis relligionibus imbuti

,

cjuidam hanc adfignarunt,quod i dI Pe-

nates exifterent , fine quibus vivere ac fa-

pere nequiremus , fed qui penitus nos regerent

ratione , calore , fpiritu. Placuit autem veter-

rimis Theologis medium iftheris jovemadpellare. ex quo vulgatura illud 3 Ennl

:

Jftbie ejl isjuffliter, quemGrmvocantAerem ;

Qui venm eft&nubes , imber pofte%>

Atque ex imbre frigus , ventus j>oft §t >

aer denuh.

illud quoque Platonis Poetarum

:

F 5 *

1 Lipfio3.Ele&. cap.2. 2. Macrob.lib. 3. & 4*.

& prxtcr cum Arnobius > Auguftinus , alii.

3 Apud Varroaem 14» tieLJLu

iô JusTi RycqûIAt pater omnipotens f&cundis imbribm

Mtber

Conjugis in gremium Ut& defcendit.

junonem enim infimum ejufdem , five ae-

rem cum terra citimumefledixerunt , unde

&conjmx, & foror jovis opt. max. efle

credita. Agnofciteam veterum Philofophiam

Phurnutus de Natura Deorum , ciim Gra?co~

rum Z<*C$ Scri £ Jdtfe» deducit , origine nonobfcura. eft enim humeBare , imga-

te , madefacere* cjuod medii aeris eft pro-

prium. quare & tfgns cognomento etiam

cultus, ut memini * jam non n&tum. hinc

Jborica DiaJedlo ZtJW* derivatum , & com-mune illud ZsvV, acLatinOrum forteetiam

t>eus. XXt jam non obfcurum fit cjuare * 4'"%*

vnxvxm , ^ mon , p£<* > a genitabili vi-

delicet aeris natura Juppiter vocatus. Pal-radem e parentis fui capite drtam ideo fa-

bulatifunt, cjuod hotftini fuptema parscor-

poris fit caput, mundi autem sther , cujus

fupremum Palladi tribuebSftt. Apparet exHyrrmo Martiani in Nuptiis i Philologiar,

ubi hoc elogium Mifcerv# fcribitur

:

* Voluit nmtoi.* ApudPhuratimfn, Appttlejum>*Iio5.

T>e Cafitol. Romano Comm. 131— Divumque bomimmque facer f*V :

Vltra terga meam rapidi *c fplendenth

Olpnpij

Celfm una Jore , flammantis circulm

<&thr<t.

fiv&ttempw igimr m illa Arce Religionnmfimulconfecratifunt, & publica veneratione

fimul adorati. Unde folemnes iftaereperiun-

tur veterum obfecrationes 5 ut Scipionis Afri-

cani apud Sillium

:

1— Tarpeja pater quiTempla> se~

cundamImolis A CAELO SEDEM » & ixTUK^

nia nondum

lliacis mmaxa malis, tnque afpera peftus

JEgide , Gorgmtis vrRGO fuccintta fu~

rvres.

& Paulli jEmilii Conf. apud Valerium : * jo-

VEM OPT. MAX, JUNONEM REGINAM y &minervam precaxus fum , m fi adverfi quid

P. R. immirwret ) totum m meam dtmum con-

verteretur. Vcnuftiflima etiam illa in inepta

alias Oratione, 3adEquices , de Exfulio:.

Nunc ego te , jupptter opt. max. €ujm

nutu ac ditione foia mrarnm gubernantur :

F 6 teque

1 Lib. 10. 2. Lib. 5. cap. 9.

3 M. Tullio falsd infcripta.

iji Justi RycqjuIteque particeps connubii, focia regrii ,re<5ina

juno : teque Tritonia armipotens Gorgone

pallas minerva: c&terique dI , Deaque

immortales , qui exceUenti tnmulo civitatis fe-

dem capitolii ineolitis* oro atque obfecro ,

fette opew* Quam religionem in vetuftis

etiam lapidum monumentis videre eft. ut in

Mediolanenfiifto

:

Jovi. O. M.JUNONI

MlNERVAEQ. V. G# V. S. !• M»

Et illo AIb*e Julise

:

I. O. M.JUNONI. REGINAE

MlNERVAEL. ANNIUS. ITALICUS. HONORATUSLEC. AUG. LEG. XI III. ANTONI-

NIANAEPRAEF. AERARII. MlLlTARISSODALIS. HADRIANALIS. CUMCLAUDIA. TORQUATA. SUA.

ET. ANNIISITALICO. ET. HONORATOET. ITALICA. FlLlIS

In alio item <jui Caarete eft , agro Vero-nenfi

:

Jovi

^ *De Capitot.Romano Comrn. 135

J o V I

]UNO N I

M I N E R V AEVS. V. S. Af.

Vidcre etiam eft in innumeris antiquis

Numis. in queis eximii ifti Auguftalesa

D. AMTON-INI PII ,

Cur Imperatoribus his titulum Divi tribnerit

Rycquius , quum viventibus iliis hi nummi £nt

cufi , hon intelligo. Si ipfe tales cos habuerit, Ji-

ceat. Angelomus vero refert nummum Hadriani*

qui pavonem Iunonis ad dextram aquilae ponits

no&uanx Palladis ad finiftram.

^DeCapt^LRomanoComm. tjf

Quare & Supplicationes fimul ad eoruns

ca?llas indici , & Ludos iis fimul ab Êdilibvs

procurarimorisfuit. ita Cieero de femetipfo

lib.v. in Vtrrem : Mihi Ludos antiquifiimos f

qui primi Romani fttnt mminati , tnaximacutn

dignitate ac reUigitme jovi, junoni , mi-

nervaeque effe faciendos P. R. JEdili decre-

vit. Quamquam prarter Deos iftos tftwmxt

K&l ojrt%&u? ^lios inttrdum jovi Capitati-

no focios lapidts adjungam, at ifte Roma*nus , apud janum Grotemm

:

JOVt. CaPiTOI..

martI. et. foktunaeALttSQ. dI$. CoNSEttVAT.

domus. aug.

imp. caes. divi. f.

augustL ponT. Max.voto. suscepto

l. domitius. Maximiis» • • 4 «•«.•*«••* t,

S. P. P.

ifte quoque in Ele&isLipfianis

:

i. o# M.

m. deae; syriae^

£T. GENIO. VENALICIalius item in Pannoniis , apud Lazium :

136 JustiRyc qu!

I. 0«, M.

JUNONI. REGINAEMINERVAE

OMNIBUS. DIIS. IMMORTALIBUSAXIUS. AELIANUS. VET.

*>ROC. AUG. ET. AELIA. ROMANAEJUS. CON.

Nee mirum tres ittos Imperii ac NaturaPrse-

fidesetiam peregre nominatos , nam & illhic

in Capitoliis fuis colebanmr. AdfirmatLa-

&antius libro de falsaRellig. cap. xi: Jup-

piterfine contubernio conjugis filUque coli non

folet. Arnobius : Quis nefcit in Capitoliu

emnihus yirgmaUu effe fpecies Minervarum f

Sidonius Martyrio Saturnini , Tolofa: in Ca-

pitolio paffi

:

Quem negatorem Javis ac Mincrv*

Vinxit ad tauri latus injugati

Tlebs furibunda.

~Sed de Coloniis Provincialibus 1 iterumpro*

tollo.

Quod eft praterea in Dionyfio : Sub unk

Mfuila eodemque tefto. ) Interpretes hic cjui-

dam minus venufte Laqueare , aut pinnacu-

lum reddiderantjF^jJ^^ênim aquiladixe-

rat

1 Vidc cap, 47.

De Captol. Romano Comm. 1 37rat Cornclius , * loco fupra a nobis Jaudato ;

&Paufanias asw fimiliter in Templo Jovis

Olympii 1 ubi cjus altitudinem metitur. avriv

autem GlofTsc Hefychianas z explicant ofo*

(pov , *J 73 lar/ rtp yelecp , vel yeio&ip , Kvpoi*

Ttov. vocatur alionomine 3rarWpuf, #sTft>jU#,

^ Sic enim prcpricin facris sedi-

bus vocabatur anterior tedi pars > faftigio&

Pronao incumbens , quod expanfis quafi alis

eadem obvelaret : tefte Galeno in Gloflis

Hippocraticis, & Euftathio in Iliad. <*. Exfortaflis alio nomine a Polluce ^bsomhq ,

& yeias,$mJicr(ji#& appellantur. quod etiam

vir mignus ad diclum Taciti locum nuper

obfervavit.

* Imo faftigium aquilae nugatorium eft. Scripfe-

rat Tacitus 3 hift. cap. 71 [uflinentes fafliginm aqn^l*y ubi vox poftrema eft in plurali, ut feormtel-lexifte viros do&os omnes Sc manifefte Alex. Vo-natus in fine capitis quarti lib. 2.

1 i.Eliac. z Et Poll.ux Onomaft.

9 Suidas in Lexico,

I38 J UST I Ry CQJll

C A P U T XIV.

fiS%LdiCUl£ TERMTNI & JUVENTA-tis ambltu Templi contenta :

iUius vmttS-p* aut fiibdialis j hacceUa dextcra inclufa. JuPPiter

Termini facra. Termina-lia unde di£ta. &6utvK{&. Termi-

ni e lapide ^$ ftipite. Juventus

tS Juvcnfas qui differant. item

Juventa & Juveniliras. SDmHo-ra,Hebe. Juventatis facra. Lu~di Juvenaliiim. An etiam Marsin Capitolio cultus.

Diximus e Dionyfio quar ad ftru&uram

Capitolii facere videbantur; reftant Sa-

cella quce non tam architedura: ratio , aut

concinnitas , quam ipfa Religionis neceflitas

inelufit. termino enim & juventate (vtt

fupra diximus ) Augurati obfecrationi ce-

dere nolentibus pro monftro eft babitum

,

flatutumque utquicedere dIs majoribusno-

luerant > ejufdem Templi finibus clauderen-

tur*

De Cafttol. Romano Qomm.

tur* Dicam iterurn Dionyfii verbis : tTo*~

jrfpiBi >evy,mt/it*-*l$%*** eodrSv o! $t*fAo) tjf

xot&ffHdjii t UfW. vuju i ia$ rttfi? Istf

Of t£ Gr&voicp *r* oJ^ mp©- h»

WLrttS rea <mkw , TSsKôiov $ WW. Scd quas illfc

fiupxf five Am , Plinius & P. Vi&or &di~culas vocant. agnofcit enim ifte , Nieoma-

thi Tabulam , in Capttolto , in Minetva delu»

hro y fupra adiculam Juvtntatis. Unde ap-

parct alteram Termini fuiffein veftibuloejus

Delubri: nonqua cell^Jovis fe conjunge-

ice in umbilico Templi , fed qul ad te&i de-

clivitatem vergeret, in Angulo compofitaffi.

Colligo id^verbis interpretis Virgiliani, qui

ita diferte in ix. ^Sneid. in Capttolw pron*

pars tetii patet , qua lapidem ipfum Termi*

num fpettat. qu# nobiliflimi Grammatidverba quomodo aliter explicari poflint nonvideo , nifi quod ( ut bene a vero Sapiente

nupereft monitum) lubido quibufdam eft dis-

fentire. adjungit rationem Servius : tinic Ter-

mino non nifi fttb divo facrificabatur. ubi vul~

gocorrupte: fub tlm. eui&Ovidius accc-

iiit > Faftis , ubi de eodem Deo

:

tfunc quoque f$ fupra neqmd n$[i ftdera

cerntt ,

Exkuum Templi tetta fgramen habcnt*

i; £ lib. 3. Antiq*

I40 JllSTI R Y C QU I

tlnde Verrius Gramraaticus apud FeftumPompejum : Terminus quo loco colehatur fu-per eum foramen patebat m tedo, quod nvfas

effe putarent Terminum intra tettum confifle-

re. Ladtantiusetiam Jib. r.c. xx. quembre-vitatis gratia prsetermitto. Quod tamen a

Servio dicitur , iiJi Deo non mjl fub dtvo fa-

crum fieri licen , teftimonio nititur Diony-By 1 qui (curn jovis 0'PJ'OT, five ter-minatorxs, eulcum a Numa Rege inftitu-

tum percurrit) mox addit: Kxi faaiov; stw-

S.c/ , > > \ \\ / 1

zoprlw at mTg ttccvu Ttfxicw tyuj tL) r©e*«v fcuv K*&wffri(Jfa@*. Voluit nimirumfuperftitiofus Rex ubique Termino Deo fa-

crum fieri , ih quo loco fuiffet lapis metatorius

defixus : idque annis fingulis , eo die , quema Dei nomine terminalia Dionyfius ,

Livius , Cenforinus , Kalendarium Vetusappellant. ex a. d. 1 x. fcilicet Kalendas Apri-leis. poft quem diem IntercaJatio fieri folira.

Varro lib. v. de L. L. Terminalia , quod udies anni extremm conjlitutus. duodecimus enim

menfis fuit Felruarim : & chn intercalatur

inferiores quinque dies duodecimo demtminr

menfe»

1 Lib. z t undectiamPlutarch. in Nutna,

^De Capltol. Romano Comm. 141

menfe. idcjue ante Di&atorem Julium olim

fic ufurpatum. nam (ut bene traditum eft

Cenforino

)

1 C&far inftituit , ut feratto qua-

driennii circuitu dies tantum unus poft Termi-

nalia intcrcalaretur. Sed ha?cirtercalandi ra-

tio quia a Viris do&iflimis diligentiflime eft

tradita , & extra oleas noftras abit , confuko

a nobis pra?termittetur. Ulud tamen ex Var-

ronianis verbis licet obfervare aliamibiTer-

minaliorum originem afferri, quamaTer-minorum prarfide Deo. iftam videlicet : a

Termino anni ; five , quod is dies annumterminaret: cum xxii. aut xxi 1 1. extremi

menfis die intercalationes fieri folitar. quofpeftatilltid Ovidii in Faftis :

*

Qui fequitur Janum 5 veteris fuit ultimm

anni:

Tu quoque facrowm termine §nUeras.

Sed quia fuperior opinio pluribus & majoribus

teftibus firmata eft lubentius eam fequor.

Fiebat autem Termino facrum dvedpxTW*

ideft , fanguinis& faniei omnis purum. nonenimVetere Theologia licitum 3 eufxocêtv

tw A/tef. Unde mxdvxs § Atywif (5^ k$

1 Suetori. etiam C%(. cap, 40. 2. Lib. 1.

3 Diony f. lbid. & Plutarch. in JEtiis.

14* Justi RycciuIafatv; w#s Kotfnm #7mt%#s in facrificio

illi rite ofFerebant. eam opinor ob cauffam

quod cuftos atque fautor amicitise ac pacis

,

tributis fuis cuique finibus , inter vicinos ha-

beretur. qua* tamen religiodiu pofterosnon

tenuit : audtare eflim Ovidio , citato in

loco

:

Sptrgitur & cs\o commums Terminus

agm y

Nec queritur laclens cum f\bi porca

datur.

Becoris etiam fibras illi ofterebant , via Lati-

na, ad fextum ab Urbe lapidem > ex ejus-

dem 1 teftimonio; & pulmones Gallinarum.

Prudentius adverfusSymmachum :

***m Lapis illbic

Si ftetit antiquus , quem cingere fueve-

rat error

Fafciolis* vel gallina pulmone irogare;

Frangitur , & mliis vioUmr Terminus

extit.

Ubi vides Lapidem etiam Terminum vocari

quemadmodum Kifav a Dionyfio. potiflimum

enim e lapidea materia compofitus. Unde&Theophraftus Chara(Sleub. Ethic. trsgf

^

i Ibidem. z Rigare emendat Gifanius in In.

dice Lucretiano.

T)e CafttoL Romam Comm. 143

tw^«v. qui aijz»j»V refte appellat kitss,

quia ex Siculo Flacco, Apulejo, Clemente

Alexandrino, Minutio Felice, Concilio Afri-

cano Can. li. aliis, fatis Jiquet eos lapides

unguento five oko imbui a defodientibus d fa-

crificantibus, & prsetereuntibusfolere. quo-

rum teftimonia, cjuia jamante vulgata funt

omnia , lubens omitto, Ideo autem frequen-

tius e Japide Terminusfa&us , quod faxumiilud effe creditus ; Saturno Deorum anti-

«juiflimo a Curetibus , natoJove filio , obla-

tum(/3««7i/A©* illi nomen apud Hefychium;)

idque a Jove ob rei geftse memoriam in Par~

nallbmonte ccllocatum voluntjqui $auw-A@- deinde ri^fxm appellatus efTet , t 3?

ngpomv $v\x% fcorllnde Virîlianum iftud

tle Termino Capitolino;quod fupra pone-

bamus

:

—— Capitoll immobile Saxum,

exprimere enim voluit t Klfa Grarcorum

:

cjuo nomine ivKSt ipfi Termini apud illos

cenfebantur. Nifi forte de univerfo monte id

malimus pronunciatum : ut fupradicebamus.

E ftipite etiam & ligno Terminos aliquando

xlefixos pneter Gromaticos fcriptores > Ovi-

dium,

J 44< Justi RycquIdium , Ladtantium , Apulejum, locusetiam

Tibullianus fidem facit e Jibro i

:

Nam veneror feu ftipes habet defertus in

Seu vetus m trivio florea ferta Upis.

fed de Termino heic terminus efto. Alia erat

./Edicula juventatts intra cellam (ut c

Minio oftendi) Minerva? conftituta. juven-

tat i s ( inquam ) fpeciofi Numinis , Sc no*

minisfui &$Ylpi<x, plurimum Ilomuli nepo-

tibus celebrati. eam alii Horam Deam > alii

Heben diverfis omnino fententiis appellant.

illam Quirini Conjugem & Herciliam * ante

&7t#g«<nv vocatam volunt ; i hanc & fortis-

fimiillius Alcida? filiam, & Jovis pocillatri-

cem , mox Catamiti Phrygii minifterio fub-

motam. Romaniejus nominis non una ter-

minatio eft. Veteres enim (ait Acro, five

quisquis eft Horatii Scholiaftes) Juventus*

& Juventas > & Juventa dixerunt. Diftin-

guit figqificatione Nonius , apud quem ita

legi : Juventus& Juventa & Juvenititas \mdifferunt: Juventus, juvenes : Juventa , dtas

ipJ4 : Juvenilitas , quod o)jxlw vel 7rci$@*

Grm vocant. nec abfurde cjuidem, etfi Au&o-res

* Herfil/am fcrilmnt omnes,i Agel.lib. 13. cap. 2.1. Agmius in Gloff Homcr*

Iliad< «.

*De Cafttol. Rornano Cotnm. 1 4 £res aliter ufurpent. Communius tamen ju-

vektas apud fcriptores ipfaDea appellata.

ut M. Tullium ini.de Natura Deorum : At

Toeu quidem amhroftam , epulas comparant %

& ant juventatem aut Ganymedem pqcuU

miniftrantem. & Verrlabbreviatorem, cumait; juventatis facra pro muneribm funt

inftituta. & Agra?tium in Glo/fis ; Juventus

ipfa bomlnis am^ juventas Dca hbh , ut

Gracis dicitur. Unde Horatius lib. 1. ad Ve-nerem

:

Et parum comis fine tejuvenus*

Pro setate tamen hanc vocem Lucretius eciam

Virgiliufcjue ufi. ille lib. v. ciim ait

:

Tum demum pueris avq fiorente Juveti-

tas

Incipit,

hic in vi 1 r. Jrneid. ifto verfu t

Tum mihi prima genas vcftibat flore Ja-ventas.

Numi veteres juventus , & juventas > &juventa varie iofcriptutn habent apud An-tonium Auguftinum 1

, cum exprcflb ejus

Diva? fimulacro, quasficfcre depingitur> ut

cx capedunculo aut acerra tura odorifera avx

fumanti infpergat , auod il!i odoribus foiitdrn

G a ju-

1 Dialogo dcNumifin.

146 Justi RycqûIa juventute facrificari , quando jam veftici-

pes fafti barbse pr^metiva pofuerant. Inde

Jnvenalia huicDea? celebrata 3 cumbarbamNero primum attondiflet. quorum Tacitus >

Suetonius» Dio , <5c Xiphilinus ejus breviator

meminere. qiise Gordianumdeinde Ccefarem

per multas Itatia civitatesj toto quatriduo armu-

latum auftor efl: 1 Capitolinus. quin&priva-

tftri annis fingulis a juventute aulica reno-

vata, ludiq. privatt vocitati. ut ex Ju-

liani Carfaris Mifopogone, &SidonIPane-gyrico Lipfius. obfervavit , do£i:ffimo 2 in

Tacitum commentario. Nos vero ipfi de

Barbce ac Capillorum confecratione , al-

tcra 'Syntagmatis hujvis parte , p!enii\s di-

cemus,

Sed numquid & Mars bellorum ille pra:-

fes ac Genius una cum pacatis his Numinibus

in Capitolio cultns ? ita vero aflerere videtur

e noftris Auguftinus Iib. rv. s de Civit. his

verbis: Nullomodo omnino fl confuleretur fa-

cerct fuppiter qnod ei fecenint tres DeiMarsy

Termitw , & fuventas ,qui majori & Regi fuo

nulio modo cedere voluerunt. & alibi apertius

:

Capitolium ita conpuctum ejl ut etiam ifii tres

. tffent 9

1 In Gordianis.

3 Cap.24.2 Ad Ann. 14."

T)e Captol. Romano Comm. 147epnt , & hoc etiam vlx homines doftijlitni fci«

rent. Sed quia nullus antiquorum fidem buic

rei adftruit, trepide virofandiffimoadfentio*

Scio quidem adieulam illi votam 1 a T. Ta-tio, fubnomine Quirmi\ ejufque Galeam 2 in

Sacrario Capitolino adfervafi folitam ; fed

de contumacia adverfus Augurales preces ni«

bilufcpam memini melegere. In poftrenais

autem verbis illud Auguftinum reor voluifle,

Terminum & Juventatem occultos potius

in Capitolio,quam cultos fuifle 9 juxta ma-

jeftatem Numinum maximorum. alioquin

fatis cuiquam vel e plebe notum faiffe fufpi-

cor, eorum Sacella ambitu Capitolii conti-

neri ; ut fupra probavimus.

1 Varro deL.L,% Dio Iib.41.!

148 Justi RycqûI

C A P U T XV..

Faftigium iuTemplis quid fit. or-

nari folitmn fignis, clupeis,ca>latura 5 inauratione. Quadrigaefi&iles Summani olim in Capto-lio: ftoflmodum in sereas aut ar-

genteas inauratas mutata. quisille Summanus. Gfaadriga alb<e

Jovi facra. CLupea unde ficdiEia : ea duplicia , Voriva , autHonoraria. unde Faftigia Plafti-

ca • Tlinius emendatm. Templumcum ejufinodi ornatu e veteri

gemmd.

AbfoJuto hademis Jovis Opt.Max.Tem-plo Faftigium imponamus , neque enioi

iine ilJo periecta effe opcra vel proverbiumteftatur. Fafligwm autem (nifaJlor) in Tem-ploappeJJabant tW o^W, fivealtitudinemfeperiorem frontifpicii , in acumen trigonumfurgentem

: noviffimeapponifolitam: quamM. TuJJius 1 1 u de Oratore, \n CapitoHo, u-

Wis*

*De Capitol. Romano Comm. 1 4,9

terifque Temflis -> non tam veimflatem > quamnecefotatem fabricatam fcribit. fed ingeniofo

artificum commento iftacjuoqueaccdlit po-

ftea , ciim faftigia Templorum fignis 5 clu-

peis j calatnris , inauraiionibus decorsitum

ireiit. nam & fi&ilia pnmum figna faftigio

Capitolinoimpofita* teftantur Quadrig&Ti-

ftiles Varroni 15 Plinio^ , & Plutarcho 3 me-

moratse. qm in fornace dum ccqucvemur ,

cxcrevijfe noii fine miraculo , & mngna vici-

norum invidia , iidem tradiderunt. teftatur

& Summams fittihs iis impofitus; cujus ca«

put de cdo iftum 9 cum nufquaminveniretur y

Harufpices in Tiberim id deptdfum effe dixe-

runt : auclore Cicerone. 4 Cur autem Sum-mjtra* ( M cft , Plutoni ) Quatfrigse attribue-

rentur cauflam eam efle veram cjuidam 5pu-

tant, quod acr effe crederetur : tum nociurn*

illi fulmina attribuerentur ( auftoribus Pli-

nk>6&Sext. 7Pompejo) quorum celerita-

tem quadrijugo ecjuorum curfu volebant ex-

primere. Arnobius lib. v*ubideraptuProier-

pinse : Brnkuit Summanus e terris curru qua-

G 3 driju-

t ApudPlin. lib. $5. 2 Lib.29. eap 2.

3 InPoplicola. 4 1 de Divin. 8calibi.

5 Phurnutus Sc Marrianus lib. 2. cieNupr.

6 Lib. 2. cap. 52. 7 in Dium Fulgwr tkProvor^

fum fiitgm.

Ifo JuSTl Ry"cqu.I

drijugo vettdtns. Jugalinm ejus nomina Clau-

dianus proponic lib. r. di&i argumenti

:

Orphnaeus crudele micans , aeton-que fagittk

Ocyor , Stjgii fuhlimis gloria nyc-teus

Armenti , Ditifque nota fignatus ala-

STOR.

Di&us autem Summanus quafi Summm Ma-nium a Martiano n. de Nuptiis Philologir*

lindein vetcribus infcriptionibus utrocpe no-

lnineinterdumadpellatus : pluto. summa-nus; Dubitaretamen videturNafo i cui Deocogômen iftud rite tribuendum fit. fic enim

ille, ubi de dedicatione Mdis Summani, ad

Circum

:

f Seddita ( quifquis is efi ) Summano Tem~

fla feruntur ,

7un$ cum Romanis Pjrrhe timendus' eras.

Jovem % videtur adpellare abbreviator Liyii

in Epitome lib. xli i. Cum (ait ) inter alui

ptodigid fulmine dejccium cjfet in Capitolio fo~

yis (ignum > cafut cjus pr amffues invemum>

i Faftor. lib. 6. ad d. xm. Kal.Jui% Et Hofnetv*! YoIu.it 4/flc kgfy$owfr

*De Captol. Romano Comm. 1 5

1

qua? res copiose narrata de Snroroano apud

M« TuJlium in libris fapientiiJm-ris de Divina-

tione. fovem etiam vocat (ni failor) ipfe

Livius lib. x. his verbis t C». J^j Ogulmi >

JEdiles Curules aliquot faneratoribus alem dixe-

runt. qttorum bonu miilciatis , tx i/j

publicum redacltm eft dnea m Capitolio lmi~

na , & trinm mmfarum aroemea vafa , fc-

vemque in (ulmhie cum quadrigu pofuerunt.

Argcnto igittir fictilcs illx veterum Quadri-

g# mutatae : quemadmodiim aureas , aut

areas inauratas in Apollinis Palatini Proper*-

tius 1 videtur agnofcere.

AittO Stl* **** &? r4 faftigia currm.

Solemne autem fuifle hujufmodi vel Quadri-

gas, vel Sejuges, & fere ex mul&atitia pe-

cunia, Jovi poni> ex eodem Livio apparet

variis locis, ut in iflo lib. xxix. Quadrig&

aurea inCapitolio po/ita ab JEdilibm CundibmC. Livio & Mf Servilio Gemino. & altero lib.

xxxv. De multta darnnatorum QuadrigAinau*

rata in Capitolio pofita , in cella Jovis , fupra

faftigium ddicula : & duodecim clypea inau-

rata. cjuem locum accurate pofteS 2 difcu-

tiam. tercio denique ex lib. xxxvii I. Eoan-

no in adem Berculh fignum Dei ipfnu cxDe~

G 4 ccw-

i Lib. i. Ekg. 31. 2. ViJe ccp.. 33/

1^2 Justi Ry cquIcm-virorum refponfo > & Sejuges in Capitolio

Aurati ab Cn. Comclio pofiti. Consulem de-

i>isse infcriptum efi. cauffam vero hujus de-

dicationis eandem effe puto quse in Summa-

no : quam refpexit venuftiffime Horatius ubi

dejove :

Quandoque per purum tonanteis

Hgn equos, volucremque currum 9

Plautusetiam nofter in Amphitryone Scsna

prima :

—~ M E, Quadrigsj fi nunc infcendas

fovis 5

Aique hinc fugias , ita vix poteris effu-

gere wfmmitiSLQuadrigas autem aihas Jovi potiffimum fa-

cras fuifle nuftor eft Plutarchus in Camillo;;

unde AicV wmi vccari confucti;&Q.Cur-

tius Ruibs iib, $. Hiftorix Alexandri inadpa-

ratu Darii ; QuaJrigarum etiam curfus an-

nuus 1 in Capitolio celebratus (ut nltero Syn-

tagmatedicemus) adexemplum Etei certa-

minis. Hujus vidtorem , iwl ri a<5Lk*

y% * , ad vicina opida circumferri folitum

2 Suetcjmo liquet , in Nerone> cjuem Nea-

polim

i Plin. lib. Z7-.

r* An non prcefrabat albis cqids dicere cum Sucto?n'o , miam male Grseciffarc ? Voluit opinor fytytt»

% Cap. 25..

*De Capkol. Romauo Comm. 153

polim hujufmodi cquk ingreffam tradidit,

more Hieronicarum. quod & Tyranni oliax

tn Gnecia ufurpare confueti • unde amarulen-

tonomine A^j^VwAo* a Tragico i vocati

:

quafi divinos honores ambitiose nimis fibi

ufurpantes.Pra?ter Quadrigas illas Jovis Sum-mani , alia etiam figna Templi Faftigium or-

nalfe credo > Tnfcanico 2 ritu. narn ii in aliis

paflim minus celebribus id fadum, quanto

magis in auguftiflimo iUo & fumDtuofjilimoD,

,D 1

Capitolio: quod (fecundum Strabonem 3)

ubi quis adfpexiffet facile omnia alia cblivione

deleret : tantumque c^teris omnibus pra-ccl-

- Uret i tqttantwn divina nmtalibus frlgntan-

teferri ? Pliniuscertc hujufmodi figna agno-

fcit in xde ( quam diximus ) ApoIIinis Pala-

tina 5 pneftantiffimorum artificum filiorum

Anthermi. &in Pantheo Agrippa? : Vbh ît,

in fafligio poftta figna probari inter pmca ope-

rum. fcd propter ahitudinem lcci minus cetc-

brata. Noti etiam ex Macrobio , Tritones

cum buccinis fafligio Saturni ddis fuperpofxtii

3z alia quoque alibi %na. Jn CapitoJio autemi

(vero judicio) Vidoria fuerunt in acroteriis

ejus Templi confpicucs. Volantia enim figua

G 5 /no-

1 Eurip. in.Herc. Furcnte. z Yitruv. lik^tÛ

3 Lib. 5. 4 Amm.MarcelL

i<4* Just I R Y CQAlI

notat Claudianus in defcriptione Capitolii *

Panegyrico 1 ad Honorium* &quid aliud,

cju^fo, quam alata Vi&oriarum fimulacra,

qux in aliaaim etiam Mlinm culminibus Ro-

mx fic fpeciata ? fed nunc Claudiani verba

delibemus , diffufius alibi ea propofituri

:

~— Juvat intra tetta Tonantis

Cernere Tarpeja -pendentes Rupe Gigan-

tes:

Cdatafque fores , mediifque volantia

figna

ISubthut*

defcribit enim Poeta auguftiffimum Capitolii

ex aula C^farisPalatina profpefium. cjdem

inprimis confpicua illa Fafiigii ornamenta au-

guftiorern reddebant. Nos- ea CapitoJino

fpe&atori non ex Claudianicis tantiim ver-

fibus % fed Namo etiam veteri argenteo con-

fpicienda exhibebirrtus. Diximus & Clypeis

in faftigio datum locumquo venuftas major

accederet. Ea? imagines ( ut Lipfio * vide-

tur) rotunda? quêdam erant , &adfpeciemfcuti bellici ex arre , argento , spro eftormatarr

£ ykvQeiv , aut y\v7tl'&* j Plinio 3 f\c

didiae , non (ut pe-rverfa Grammatimum fub~

tilitas

i fn 6. ejus Confulat. 2; In 2. Ana. Ta chi3 Lib. $5\ cap. 3^

156 ' Justi RycqjjItilhas voluit) acluendo. Caper tamen Gram-maticus 1 intei- Clupeuw & Clipeum ficdiftin-

guit y m iilud imago fit 9 ifte autem uaxns.

Unde Treheiiius , iri Claudio, Gramma-ticos vereri Cenfores videtur , ciim ait : llli

Clipetu aurem , vel (ut Grammauci loquun-

iur ) Clupeum aureum Senatus totius jtulicio

in CuriA conlocatum ejL & ipfe D. Hadria-

nus , Oratione xi 1. apud Sofipatrum , in Va*

lidipme : A vobfc P. G. peto , & validifime

impetratum cupio , ui proxime imagtnem Au-fufii argenteum potim Clupeum , fic ut Augu-

flo s panatls. Quamcjuam non hujufmodiima-

gines , fed fcuta potius bcllica, imaginibus

infignita , in faftigio JEdls fpedabantur. c|iiod"

inventum Poenornm fuifte auetor eft Pli-

Txvas 2 , qui -ex auro primhn factitajfe eosfai-

bk& Clypees & imdgmes 1 fecumque tn cafirti

tulijjfe, cjualem, vi<Xis Pcenis > Afdrubalis in-

venit Q. Martius : ifque cljpem fupra fores

Capholin^ <zdh$ ufque ad incendium primum

fuit. in Tcmplo fffifft eum mavult Livius3

,

M :>wm adpellatum , fcd argenteum pondo

a>inum & trigima oclo : cum eadem Poeni

Ducis imagine* Potuit & inventum Hebraso-

rum

* ViJetur &Tlin. aptid Sofipatrutn..

%)e CapitoL Romano Comm . 157*

rum efle?: (ut me V. CL. Dionyfius Villerius

per Jitteras admonuit ) cum Cap. 1 v. Canti-

corum Salomonis legamtis : Sicut Turris Da-

vid coUum tuum , qu<z adificata eft cum pro~

pugnaculis: nrille cijpei pendcnt cx ea yomnkarmatura fortium. ad quem locum multa

Frascifcum Moncejum Atrebatem r cjuLeutn

librum Poetica Paraphrafi illuftravit * idem

monuit adnotafTe* Videat LeSor cui malit

adfentiri* Hujufmodi autem multos in Capi-

tolio fuifle > c variis ( ut opinor ) Triumphis

dedkatos , argumento eft idem Plinius , libro

notato : Majorum quidem noftrorum tanta fe-

curitas in ed re adnotatur^ ut L.Manlio Q +

lulvio Coff. anno Urbu id. lxxv. M. Aufidius ,

TUTELAE CAPITOLII REDEMPTOR 5 do-

cuerit Fatres argenteos cffe clypeos,qut pro JEreis jam aliquot per luftra afigna-

bantur. O firaplicitatem caftioris illius xvi ,

cjiiamque ut rem memorabilem Pliniusmeri-

to chartis illevit 1 Ad hujufmodi confuetu-

dinem clypeos aliacjue arma in Templo di-

candi Virgilius refpexit lib. vii. de Regia

Latini ,cjuem locum facrum e£3e yult

:

Multaque pr<zterea facris in poftibus armai

Captivi pendent currm ; curvaque fecu*

res y

G 7 It

I58 J USTI R Y CQûI

Et crifit capitum ; & portarum ingentU

claufira >

SpicuUque , clypeique > ereptaque roflra

carinU.

Quamquam & Honoraria iftiufmodi ac Vots-

va in Templis non raro pofita. ut ex pecunii

mulctatitia , qua fere ufi in facros ufus. Li

w

lib. xxxv. de M, itmilio Lepido & L. ^mi-lio PauHo ^dilibus : Multos pecuarios damna-

runt. ex ea pecunia clypea inaurata in fafii-

gio Jovu Êdu pofuerunt. & lib. xxx 1 1 x; Duo-

dectm clypea aurata ab Êdilibus Curulibm P.

Claudio & Ser. Sulpicio Galba fum peftta ex

pecunia , qua frumentarios ob annonam com-

prejfam damnarunt. frequenter x cjtre ex VotoPublico aut Privato, Unde Virgihanus Inter-

pres in iu ^neidos : Jn Capitolio fuh clypew

confecratus , cui infcriptum erat : genio.

URBIS. ROxMAE. SIVE. MAS. SIVE. FaEMI-na. Exftant & numifmata AugufHa , ubi

inter binas Laurus aut totidem figna Militaria,

fed <Sc figitfatim nonminquam , Dona ifta

fpedanrur , cum mfcriptione : S.P. Q^R»CL. V. aut CL. V. quas Notas explicabat

V. C. Viilerius (in cujus Mufeio fpe&antur

)

clypei voTivi. favente omnino Minerva*

boc etiam adjungens puros illos efle , nonanxi&

T>e CapitoL Romano Comm . 159

anxie aut operose elaboratos : quales Vulca-

nii ifti apud Homerom aut Virgilium, cujus

humaniffimi Viri amcenitati, ficut & plura

aliaexquifitamm Elegantiarum , merito fuo

hoc deberi , agnofcere te rhecum Erudite &Amoene Le&or velim. Ita<jue cum nimia

iftiufmodi Dona inTernpIo aut Porticibus

,

illi adjun&is eflent, fuoque numero faciem

ejus deformarent , moris erat ea a Pontifice

Max. amoveri aut concinnius ordinari. fug-

geritidem Livius lib. xl.M. Mmilim Lepidm

Font. Max. Mdemjovis in Capitolio colftmm-

que circum poliendas albo locavit : & ab hkcolumnis qtu incommode oppoftta videbantur

figna , amovit : dypeaque de colwnnis , & figna

militaria affixa, cmnis genem > dempftt-1 cjuod

& C#f. Auguftum ex S. C. feeiffe Dio adno-

tavit, ut veteribus Ornamentis ,cjuafi conta-

minata ea eflent x detraftis ex yEgyptiaca pras-

da meliora & fpeciofiora reponerct,

CÎaturasetiamin faftigiisfacrarum adium

celebratasan&oreft Plinius Jib. xxxv. * Ptiht»

tadis CincjuiO inventum efl rubricam addere ,

aut ex rubrica cretam fingere : primufque per-

fonas tegularum extremis imhricibus. impofuit*

qu<t inter initta protypa 3 vocavit* poftea idem

ett/pa

1 Lib.51. z Cap. 12. 3 A\.preUt)fa,

160 Justi RyCquLtUjpa fecit. Uinc&faftigiaTemplorum orU y

popter hunc fUfta appetlari. q«ibus in ver-

bis aliguid monftri fubefle vv4 plane cc.indi-

cant, in queis varie extretna Ieguntur, namin quibufdam eft : propter hunc plafta appdU-

ta. inaliis: p. h. plaftice appellata. Lege levi

mutatione; plafttca appellata. videlicet a pla-

ftica arte & c#latura: ad diftin&ionemeo-

rum quarmetalh fulgore eflent imbuta, nain

inaurata etiam faftigia ex eodem Plinio erui-

raus , loco citato :. Faftigia Templorum etiam

in Urbe crebra , & mumcipiis r mira caUtura*

& arte avique ftrmiiate certiora auro $ certe

innocentiora. Prudemer igitur Vitruvius archi-

tedum fuum jubet 1 ratioms plaftica ncn ejfe

ignarum. cum ejus ufus multiplex tum effet in

c#Iandis Templorum lacunaribus , ac fafti-

giis , & #dificiorum cameris. Huj'.]fmcdi au-

tem c&laturas fecifle in Capitolio Turrianum

Fiegellis Etruria? a Tarqumio accitum > ar-

tis 2. plaftics gratia ex Varrone , Plinioquc

certo opinamur.

i Lib, i. cap. i. £ Ibidcmr

*De CapitoL Romam Comm. 1 6

1

C A P U T XVL

Laquearia in Capitolio deaurata &fculpta. Veterum querella de am-bitiosd illd Magnificentid. Te-gulas xrtx ibidem Catuliarue air

ro indu£foe. tnde Capitolia , au-

rea , aurata , micantia , futgentia j

fulva appellata.cDomitiani in~

credibilis in hanc deaurationem

fumptus. in Chrijiianorum Ec~

clefiis tdem ufurpatum.

jQa&guim Templomm Te&um ScLaquea-

Jlre confequitur, necelfarium utrumque mu-nimentum , & injurise tempeftatum arcend^ 9

& eorum eleeantioe vel augendse , vel confer-

vandar. ]ftorum quidemin Capitolio magm-ficentiam V. C. Juftus Lipfius in 1 Admiran-

dti fuis ita nuper exfecutus eft , ut mhilferc

dicendum nobis reliquerit. quia tamen non

ibitantumqua^dixit, merentur legi ; & ad-

jungi a nobis etiam aliquid poflit Lipfio pr#-

ter-

i, L.b. 3. cap.

t6l JllST I R Y C QU I

termiflum ; inftitutum noftrum profequc-

mur. Laquearia Capitolma (tefte PJinio ,

Jib. xxxm.) pofi Cartbaginem everfam primb

inaurata funt Cenfura L.Mumml : inufitato

ante rnagnificentia? hujus genere. Tunc enim

Romani ne in Templis quidem Deorumluxum adhuc ferebant , quem poftea ad viles

parietes & cameras etiam tranflulerunt. cjua

de re infignis eft querella Plinii lib. jam

difio 1, & Maniiii in opere Afironomico ^

ubi de illis qui /ub Virgine nafcuntur

:

z Sculpentem faciet fanftis Laquearia Tem-plis,

Condentemque novum cdum per TempUT*7**7CiiS.

H<ec fueut quondam Divis conceffa §gura>

Nunc jam luxuru pars , & triclinia

Templis

Concertant , teftique mro nunc vefcimur

aurum.

Fabiani cjuoque Papyrii Rhetoris , in Contro-

verfiis , apud 5 Senecam Patrem : Ad deli-

tias dementis luxuria lapis omnis eruitur , ct*

dunturque gentium Sihcz : aris ferrique ufu$>

jam auri quoque in exfiruendis & decorandis

dOr-

1 Lib. 3 $. cap. i. &ahbL2 Lib. >. 3 Lib. 2,

2>? Cafitol. Romano Qomm. 165

dgmibus. Unde etiam Lucanus in TemploJovis Ammonis Iijxum iftum Roriianum

acetbe reprehendit > cum ait ;1

MQRUMQUE PRIORUMNumen romano Templum defendit ab

AURO.

De inauratis illis Lacunaribus inteUigendus

iocus Ovidii 1. Faftorum

:

tyrrits adoratis ut luceat igritbm ather

,

Et fonet accenfis fpica Cilijft focis ?

Flama nitore fu§ Temphrum verberat au~

rum$

Bt tremulum fumma fpargtt in <u£de

jubar.

&Rutilii Nuraatiani, in Elogio Urbis Ro*

I Gonfunduntque vagos deluhra micantu

vifus:

Ipfos crediderim fxc habitare Deos.

Nuncjuid &*Horatii , in Oraculo Junonis ?

3— fiet capitoliumfulgens , triumphatifque poftt

Roma ferox daie jura Medis.

fic videtur : nifi adexteriorem Te&i inaara-

tionem referre harc poftrema malis. cum a

1 Lib. 9. 2. Lib. i. Itinerar.

$ Lib. 3, Odar.

164 Just i Ryc qu I

Plinio 1 fcriptum fit: varie de q. catuloatatem fuam exiftimajfe >quod tegulas ca-PITOLII AEREAS INAUR ASS ET prtmitS.

Unde Capitolia y Aurea , Aurata , fulgentia ,

fulva veteribus appeliata. Ut delicio noftro

Propertio , in ifto loco :

a Fittilibus crexere Deis hac aurea Tem-

pla

:

Nec fuit opprolrio fafta fwe arte

cafa.

apertius apud Sidonium ApolJinarem , in Pa-

negyrico Majorani:

Et Regum afpicient Capitolia fulva cate-

8c Silllum Baffurn Declamatorem in Contro-

verfiis : 3 Tafligiatis fupra tettis auro puro

fulgens pr&lucet Capitoliunu & Portium La-

tronem , in iifdem ; Bella civilia aurato Ca-

pitolio gefiimm. cpod non finecenforiaalicjua

nota Latroni pronunciatum : quafi nimius il-

le luxus dIs etiam immortalibus difpliceret.

^nei etiam in Capirolio te£ti , auri nitore

fulgurantis meminit Vetus Epigramma Flori-

Tegii, quod heic Lipfius, <Sc nos alibi cita-

vimus

:

1 Lib. 3U 2 Lib.4.

$ Lib.i.Cont. 6, &2. Cont. x»

*De CaptoL Romano Comm. 1 6 f

zvets.

De quo Procopius obfervavk , Gizerichum

Regem Vandalorum ciim alia decora T^manaUrbis fecum in Africam afportaviffe ; tum &partem Tegularum fovis Capitolini lnanr&tarum

dimidiam* Ejufmodi Tegulas a?reas, quas e

Capitolino Teraplo Honorius Pontifex itx

Vaticanum tranftulerat , tunc vidimus 5 quumea Bafilica fabncandê nova* JEdis caufla ad

fundamenta nuper deje£ta efl. ?- Eas etfi e Ca-tuli cUrifimo illo pulcerrimcque monimento

fuperafle non exiftimem* crebris incendio-

rum ruinis omnia illhic fenfim deformantibus;

ad priorum tamen exemplum fubftitutas a

Flaviis Cx(\\ poftremis Templi reftaurato-

ribus fuifle putem » ut de Domitiano adfirma-

re videtur Aufonius 3 , hoc vcrfu

:

" pofiremus& iUe

aupvEa qui ftatuit c^pitolI culmi-'

na C&far*

Hunc certe Principem tantum impendifle

in

i Lipf.ibidem. 2. Cic. VcriMO,. 3 InEnconi.Narbonis,

166 Justi RyccluIin folam deaurationem/ Capitolii 1 Plutarclius

fcribit , ut duodecim millium , & quod ex-

currit , Talemorum fummam ejus fumptus

aquarent. fummam ( inquit idem fcriptor )

ad quam nuUim privati bominis , etiam ditis-

fimi , facultates attingere valaent. Ea nobis

dTet ex fupputatione V. CL. Jufti Lipfii,

feptem , & amplius , miUiones. O portento-

fam magnificentiam I & de qua juftiffime

^qualis illorum temporum Poeta exda-

niat t i

Quantum jaw Superis , Cafaf , catoque

dedijii

Si repetas , & fi creditor cffe velis;

. Grandis in atheriolicetauttio fatOljmpo^

Coganturque Dti vendere quidquidha-

hent\

Conturhahit Atlas , &non erit unciatota

Decidat tecum qua pater ipfe Deum,

Vro CAPiTOtiNis quid enim tibi folvtre

templis ,*

Qmd pro Tarpeu frondis honore po«

teft t

Quid pr& culminihm geminU Matrona

nantis f

Tallada pratereo j res agit iUa tiwl

guid

i InPoplicola. 2 Martial, lib. p.

De CafitoL Romano Cornm. i 67Quid loquor Alcidem , Pbabumque^ piofque

Laconas :

Addita quid Latio fiavia templapolo ?

Exfpettes & fufiineas y Augufie > necejfe

eft:

Nam tibi quod folvat non habet arca

Jovis.

Plura fi cui libuerit de hujufmodi Iuxu veterum

in Laquearibus & parieribus inaurandis col~

lectavidere, commode aditurus eft Jibellum

eruditiffiiBum Joannis Meursl c. xii. de

LuxuRomanorum. &gratiam mihiobindi-

cium debebit; Uludtantum HS mzgzgyw hic

jam libet adtexere 9 in Chriftianorum olim

Ecclefiis exornandis hujus quoque metalli

pretiofioris adhibkum ufum. Exemplo fcili-

cet Magni Conftantini : cujusin hac re pieta-

tem ac munificentiam Eufebius * diferte lau-

davit. Hieronymus de Ecclefiis Romanis , in

Epiraphio Fabiola» : Sonahant Pfalmi (in-

quit ) & aurata tetta templorum reboans in

fublime quatiebat : Xlleluja. & Sollius Sido-

nius , in defcriptioneNov£ Ecclefia? Lugdu-nenfis

:

z

ln«

1 Lib. ejusVitae cap. 35J

2 Lib.2. Epift.

i<>8 Justi RycquIIntus lux micat , atqae braftcatutn

Sol fic foliicitatm adLacunar*

Tulvo ut concolor erret in metallo.

Prudentius item de Templo D. Fru&uofi , in

arce Tarraconenfi:

Hinc aurata fonent tn arce tefta ,

Blandum Litoris exftet inde mumut :

Et carmen freta feriata pangant.

& idem fcriptor faepe alibi. Quin & hodie in

celebrioribus Orbis Chriftiani Templis * ac

prascipue Vaticano illo principum apo-stolorum , quod csetera omnia majeftate

fua longe vincit acfuperat; DeiOpt*Max«honori ac Divorum ornamento , jufte & me-

rito id yidere Jicetufurpatum.

^De CafttoL Romano Comm. 169

C a p u t XVIL

Limina senea ibidem ^ f§forte etiam

trabes, Locus Virgilii examina-

tus : verba Servii notata. Fores' cadaturS 3 £9 laminis aureis ob-

te£t<e : variaque illarum mate-

ria. *l)e cglaturis Virgilii &<Propertii loci allati. Pavimen-

torum alia alibi genera : fed mCapitolio fcalpturatum.

Quid , quod Romanis fatis non fuit seneo

tegumento Jovem obvelafle nifi z$etiam calcandum 1 pedibus fubjicerent 9 qua

Jovem adirent ? Scribit enim Livius lib.

Fcweratores aliquot multtatos, &exeo,quoiin publicum redattum ejfet , &nea in Capito-

liolimina ALdiles pofuijfe. E6 refpexifTe cre~

do facratiflimum Vaterft , ciim in TemploJunonis Carthaginienfis Romanum iftud fum-

mura adumbraret :*

i VidePlin. Kb, 34. C3P. 3,

z 1. JEntid.

170 Just r R y cqûI

JEnea cui gradibm furgebant limina,

1 nex<z

que JEre irabes > foribw cardo ftridebat

acnis.

quo in Loco , ait Servms 1 per aneas trales

putarunt quidam Templum ÂkoWv fignifi-

cari;cjuale videlicet Pallados âAweujc* apud

Laced^monios fuifle olim fcribit Paufanias

:

aut inllrbe Roma sedes Janibifrontis , aut

Concordia? s quarum Plinius , Vi&or , &Procopius meminere. Ego tamen ad con-

fuetudinem fuorum temporum refpexifle

Poetam credo 5 quihus Archite&i folerent

scneas etiam trabesDeorum tefiis impone-

re. quales fpe&are me Komx aliquando me-

txiini in Pronao celeberrimo Pamhei M. A-gripp^ : iis fciiicet exftru&o temporibus

,

quo de Ênea fuo Virgilius ifta commentaba-

tur. Sane & hujufmodi Trabesin Capitolio

ctiam fuifle fere aufim dejerare ; etfi teftimo-

nia 5 quibus id firmem , certa non habeo.

Conjeduia tamen quafi certa moveor abin-

cendio illo poftremo , quo Catulianum Tem-plum funditus everfum eft. cui incendio

magna pra?buifie fomenta credebantur lignece

trabes 2 , ad fuftentandam Templi aquilam

olim

1 Al. nexsque, z Corn.Tac. 3 Hift.

T>e Cafttol. Romano Cornm. iji

olim a majoribus adhibita^ exiftimo enina

vel Domitiani patrem * dum Capitolium ia-

ftaurat , vel i ipfum Domitianum , tot cla-

dibus admonitum , tutiflimum (qua fieri

potuit) ab onani incendio Capitolium in~

ftaurafle. Quare autem anea limina Virgi-

liusTemplo fuo adfinxerit, aliam rationem

probam non invenio ; etfi Scholiaftes Servius

varia commentetiir 2- . quod as videlicet reli~

gioni fit aptius : idque probat exemplo Fla-

mints Dialis , qui areis cultris tonderetur. aut

quia tempore , quo hu gefta finguntur , au-

reum f&culum effet ; aut quia &s vocalitu c&-

teris metallU\ Scqux ibi fequunturnon ab~

fimilis farina?. Adeo mirumeft Romanos il-

los homtnes in rebus Romanis tam puerili-

ter interdum hallucinatos. Nam & ea cpx de

cardinibus seneis Capitolii fubjungit , a?que

frigida videntur. neceffario. enim JegifTe eumexiftimo

:

3 foribus cardo ftridebat aenu.

Cum adnotaverit : cautum fuijfe poft proditum

hofttbm a Tarpeja Virgine Qapitotium, ut drei

cardines fierem , quo ftridor pojfet aperta oftia

omnihus wdicare; melius tamen vulgata ex-

H z em-

i Mamn. Scotus id adferit in rebus Pornitiani,

2. In exemplarib. P. Daaielis & fchcd, Ful<fcnf.

3 Ibidcm.

172 Justi RycqûIemplaria hahent, abenis. ut fores #neas in~

telligat in Capitolio fuifle. quas deinde in

aureas , hoc eft > craflis laminis aureis ob-

du<5las pofteritas vertit. fcribit enim Zofi-

mus y in magna pecuni& inopia mandajfe Sti-

licbonem ut fores in « Capitolio Romano > qu&

auro magm ponderis erant obduct* 5 laminis iis

fpoliarentur. Cum autem qui hoc facere jufii

erant 5 id agerent ; in parte forium fcriptum

reperijfe : infelici. regy. servantur.Eas atitem laminas egregia ca?!atura fuifle

confpicuas Claudianus videtur oftendere j in

yr. Honorl Confulatum

:

—• Juvat intra tefla Tonantis

Cemere Tarpeja pendentes rupe Gygan-

tes 3

Caelatasqiie fores.cujufmodi cÎaturam Poeca Princeps etiam

defcripfit m. Georgicorum i in Templocaes. aug. a fedeftinato:

ln foribu$ pugnm ex auro , folidoque

elepbanto

Gangaridum faciam viflorifque arma Qm~rini.

uftque bic undantem hlh , magnumquefluentem

iJeL

i Lib. 5.

<De Cafitol. Romano Comm. 175

Neilum , ac navali furgenteis are Co-

lumnas.

Addam Urbeis Afu domitas , fulfumqmNipbatem ,

lidentemque fuga Parthum > verfifque fa-

qittis :

Bt duo capta manu diverfo ex bojte Tro-

ph&a :

Bifque triumphatas utroque ah Utore gen-

teis.

Et Propertius nofter in Templo Apollinis

Palatini , i verlibus a Jofepho Scaligero

ementlatis

:

Auro folis erat fupra fafligia curms^

Bt valva Libyci nobile dentis opus.

Mtera dejettos Parnafi vertice Gallos,

Altera motrehat funera Tantalidos.

J>einde inter matrem Deus ipfe , interqu

fororem 9

Tythius in longa carmina vefle fonaU

lUic adfpicias fcopulis )urere forores ,

Et canere antiqui dulcia furtajovis, &c2quibus in locis videre eft nonnunquam ex

tfrefolido, interdum ex auro & ebore, ali-

cjuandoexeborefolo valvas Templorum no-

bilium compofitaS) & operofis nobilibufque

H 3 c£-

l Lib. 2. Eleg,.

174 Justi R. Y C QJtll

«sekturis > in varia materia , varie faifle ador-

natas.

Nec minor elegantia in Pavimentisqua?-

fita efl tejfellatis , fcalpturatis , lithoftratis >

afarotisy five piftis. cjuê vel fegmentis pre-

tiofi marmoris > vel Iaterculortim aut vitri >

ligni ve teflellis compaginata , vel coloribus

amreniffimis imbuta intuentium oculos mo-rabantur, quorum difierentiam Plinius Iib.

xxxvi. c. xxv. & Vitruvius lilwii. c 4 i>

diligentiffimeexplicarunt. Pritis autem mo-risfuerat Grxcoritu aedium pavimenta depin-

gere. vermiculata deinde aut Jcalpturata in-

valuere : qux a Mufinis * aut Mufeacis nihil

differre opinati funt viri dodlrina & eruditio-

ne clariffimi. Tale in Jovis CapitoliniMde

fa&um au&oreft (ubidiximus) Plinius. id-

que pofi tertium Punicum bellum initum. i ut

miremur in Urbe adhuc parum comi tantum

Deorum ornandoium ftuditim ac relligio^

* Voluit Mujivis.

i Qrca annum v, c dc. it.

<De Capitol. Romano Comm. 1 7 5

C a p u t XVIIL

Fi£tilis Juppiter primum in medidctflld pofitus : inde nominatm *

& miniarifolitus. Hercules Ma-teriarius. Juppiter Minianus.

dI etiam alibi miniati j &thiopum Troceres j ac Trium-fhantes. ^Deinde Eburneum vi~

deri Jovem fttijfe : pofremb Au-reum. cPlinl > Martialis ^ServI& aliorum fententi& examina-t&. attis 7uPPiter Laois >&un-

JL %s j. j. t.-

er eumjurari cceptttm.

Templo jam (ut antea diximus) fub-

ftru£to : hoc eft , Rege Tarquinio circa

Templi fuggeftum adhuc occupato; de Si-

mulaero ejus Numinis, cuiTemplum dedi-

candum efTet , mature cogitatum eft. M. Var-ro ejus rei au&or eft aptid PJinium lib. xxxv.1 Turrianus ( incjuit ) a Fregellis accittis,

cui hcajfet Tarquinius Prifcus effigicm Jovis

H 4 in

ii Cap. 12.

176 Justi RycquIm Capitoli* dedicandam. Fictilis is fuit:

stque ideo miniari folitus. Sicenim legendum

eum locum puto ex editione veteri Aldina,

<juamquam vulgata illa : atque ideo nominari

folitusy non etiara adeo difpliceant. Senfus

enim eflet Jovem illum a figulina Fi ctilemvulgo di&um. cjuo allufifTe videatur Satyricus

Aquinas

:

llanc rebus latiis cnram pufkre fole-

bat

Fictilis y&nuUo violatus > Juppiter,

atiro.

ifecjue eodem Jove Ovidiusin Faftis

:

Juppiter exigua vix mtus ftabat in Mde,

Inque Jovis dextra fictile ful-

men erat.

quamquam dubitem an de Num# Pompifii

antiquifiimo Jove non id potius capiendum >

cujus Templi ftruftura ( ut ante diximus ) hu-

juihs , exigua , barycephala erat. 'Didusigitur fictilis in populo Juppiter >

quemadmodum hercules etiam RomseMateriarius : quia e materia, five ligno

sb eodem artifice olim compofitus. Certior

tamen omnino Jedio illa videtur Aldina*

Notum enim cuique paullo humaniori Deo-rum

% Plin. ibkl

T>e CapitoL Romano Comrn. ijy,

rinn fimulacra Roma?, & Jovem maxime*feftivis diebus 1 minio illini folere. teftatur

hoc inter c^teros Plinius lib. xxxi 1 1. c. 1 1 r

.

€ Verrio ( ni falior ) Flaeco , additque , ai

fuum ufque avum Minium addi in unguenta

C<cna Triumphalis , & a Cenforibm miniandum

Jovem inpnmis locari. Solebant enim Tri-

umphanres, inter ca:tera Jovis infignia, &Miniationem ufurparer/iftjw Camillum trium-

pbajfe apudeundem fcriptorem Verrius adfir-

mat. Didusinde Juppiter ille, Minia,-

nus , apud Ciceronem in epiftolis 2 ad Pa-

pyrium. quemadmodum & Minei 3 quidarrr

cognominati , a minia faciei rubedine. Ita

Liberum patrem apud Grsecos pingi etiam

folitum , audor eft Paufanias , in Achaicis?

cumait: Ts Aiovvca yxzzm KivvuGctpz®' woiyctXpot, i$tv t7nivBicr[$jov. alios etiam alibi

Deos, Arnobius lib. vi. & Plutarchus in

^tiis Romaicis. Êthiopum 4 quoque Pro-

ceres (credo quo divinialiquid habere videren-

H 5 tuij

1 Serv. in 10, Eclog. & Plutarch. in jEtiis. *

2, Lib. 9. ad Famil.

3 Audor vitx Martiani CapeHae.

4 Plin. ibid.

* Ethucapriora ab eodem Servio acT eclog. vr„.

Gtnod rubeus color deorum fit , unde & triumpkantes

facie miniata , & in Capitolio Jvpiter m quadr/g*

miniat*.

178 Jti st i RycquItur ) Minio tota corpora pingere confueve^-

rant. Sed Heroieus ille & Divinus color, ad

mollitiem hodie Gyna?cei tranfivit y necjue

Triumphales amplius vultus, aut Deorumfimulacra, fedmuliebres genas, &fequioris

fexus Jineamenta profanat. Ad Fiftiles Deosrevertor. H& oltm (inquit Plinius ) ejfigies

erant Dcorutn Uudatifiima : nec ptxnitet nos

eorum, qui tales coluerunt* Putaverunt enim

Romani tunc feliciffimam fuifle R. P. 1 ciim

~kelligwnes pie magis colerentur , quam magm-

fice; ciim Deluhra Deorum ReUigione , domos

fuas gloria decorarent \Inque eiim fenfum

Philofoplaus etiarn locutus eft ConfoJatione

ad Elbiam :z Qmmm teUa nondum auro fuU

gebant : quorum Tetnpla nondum gemmis re-

nidebant. ltaque tunc pervicT 1 lbs Deos Re-

ligiose jurabatur. qut per illcs juraverant > adhojlem morituri , ne fallerent , redibant. Uttamen aliquam fpeciem paupertatis in facris

reliquam haberent Romani , eriam inter

tnaximas opes non murtbinis , cryftaUtnifque »

fed fiftUtbus prohbavere Synpullis. tefte PJinio,

Appulejoj Arnobio, Juvenale, aliis: iWws(ut a Porphyrio alicubi diftum eft) %mm*

t Liv Hb. 3. SallufHus.

2. EtEpiftol. 3i*fub finem, &ahbi.

T>e Capitol. Romano Comm. i ?f^rM^ôi iv&eiov Manfere igitur Itgnea aut

fiftilia Deorum fimulacra , in Delubris dicata ,

ufque ad deviftam Afiam. 1 tunc res populi

Romani opulentiores ornare Numinum fuo-

rum fimulacra , & veterem facrorum horro-

rem depellere perfuaferunt. dicit enim Var-ro 2 apud Nonium : Quii inter hos Joves in^

terfit , & eos qui ex marmore , ebore , & auro

fiunt • poffumm advertere & borum temporum

divitias , & illorum paupertates. exemplo vi-

delicet Graculorum : de cjuibus prater Pli-

nium, Paufaniam , Caffiodorum, ita La&an-tius 3 : Simulacra ipfa& effigies Deorum , Po-

Ijcleti , & Euphranoris , & Phidia matm , ex

auro atque ebore fuiffe perfeftas. Dentibus

quidem elephantorum tam ingens pretium

Gr^cia 4 fecit , ut videretur fupra aurum ip-

fum & argentum extollere* lovem enim

Olympium y quo nuUum pr&ftamiorem human&

fabrkata funt manusSy Eburneum fuifie, &palladis in Acropcli Athenienfi fignum , &Iovem Cyzicenum , plurimaque alia pra?-

ftantiffima in eadem terra Paufanias , 6 cumH 6 Pli-

i Plin.lib. 54. 2 E libb. de vita P. R

.

3 Lib. 2. cap.4, 4 Paufan. ScCicero lib. 4 in

Vcrrem 5 Valer. lib. j. cap. 7. Quin&ihan. liba

12. cap. 10. Propert. lib. 3,

6 In Eiiacis,

1S0 Justi Ry cquIPlinio , audor eft. A pud Italos Hercules

Tiburtinus ex ebore celebratuseft, & Iuppi-

ter> inardelovisMeteliina, a 1 Prafitele fa~

6tus, Scnofter (utopinor ) capitolinus.Quamvis ad vilia dein minifteria ebur etiam

ufurpatum, ut non immerito conqueftusfit

Naturalis Hiftoria? audior :.2 A diis nato velut

\ure luxuiit, eodem ebore Numinum ora fpe£la-

ta y& menfarum pedes. adeo nihil in Divinis

illis magnificum aut pretiofum , quin id pro-

fanus opulentiorum civium luxus continuo

ad fetraheret, & cottidiano ufu velutpollu-

tum ufurparet. quo refpexit facunde Eumol-pus Petronianus

:

guaritur in Silvis Mauri fera , & ultimm

HammonAfrorum excutitur , ne defu belun deme

In mortes pmiofa fuas.

Eburneum etiam fuifle Capitolinum Iovemadtempdraufque Trajani * (quando nullus

antiquorum certo quid fuper ea re tradidit )duplici fufpicione permoveor ut credam*

Prima & pr^cipua , quod fiftilia & lignea

Deorum fimulacra eburneis primum mutata

ad-

Alii Pajltelem vocanr. 2. Lib. n. cap. i.

* Id tanien non probatur Alex. Donato hb. zJ

eap. 7. credenti poft Sullse reftitutioncro atireuro

femper fuiffb.

*De CufitoLRomano Comm. \ 8 1

adfirmet i Plinius Altera , nec miniis vero*

fimili, ex locoifto Arnobiano , quoOfym--pium & Capitolinum Ioves comparat mor-daci & Satyrica quadam ratione :

2 O utinam

(inquit) Uceret in fimulacri alicujus medias

introire pendigines ! imb , utinam liceret olym-PIACOS Hl0S& CAPITOLINOS JOVES dedu-

cere in fua membu refolutes ! omnefque illas

partes f quibus fumma concluditur corporum >

difcretas &fmgulas contueri 1 Ecce quam cequc

rtrumque videre optat in fua membra refolu-

tum. hoc eft > in eburneas laminulas , quibus

fumma corporum compaginata eft > videre

comminutum ( certe hoc in metallis aut mar-

moribus commode non fiat ) quorum el£<ax*

non multis habent partibus conftrudam cor-

poris fuperficiem 5 fed fclida, una & continua

materia fundatam. quemadmodum igitur ex

ebore atque auro Olympiacus ille Juppiter

fa&us : ita & Capitolinus ; cum multa inter

£efe communia haberent : quod proxime

oftendemus.

Dixi, ad traiani ufque tempora. nam15 e folido primiim zmojovem y junonemy

Minewam in Capitojio videtur pofuiffe.

Eruere autem id vidcor e Martialis EpiJ

H 7 gram*

t lbidem. 2 Lib.6. Difput.

i$z Justi RycquIgrammate, lib. xi. pro falute hujusadDeos*

cum aftM

Scriptus es dterno nune primum Juppiter

auro>

Et foror, &fummi filia tota patris,

ubi forte legendum : fculpttu. certe magnifi-

centiae fummse Capitolii Domitianici conve-

nire videbatur , ut aurea etiam ifthic Deorumfimulacra eflent , cum multa hominum inibi

fic fpedhrentur : nt fuo loco dicemus. Statua*

etiam Aureaj in Capitolio Martinus Polonns

meminit \ in libello Topographia? Urbica?

:

Jn fummitate (incjuit) arcis Capitolii fuit

Templum Jovis , in quo erat ftatua aurea

Jovis , fedens in 2 Throno aureo. idem cjuo-

que fcriptor annotat in rebus Calixti Pap#manum Jovis auream fulmine conliquefattam.

&Ca?ciJius Baldus, in PolycraticoSalisber-

nenfis 3 , fic interrogar. Quis enim Deorum

ei parcat a quo fe deceptum iriimeUigat ? quis

nm irruat in eum , qui aureos Jovis oculoi

eruii i <jui unde ha?c hauferint nefcio. adjuva-

ri tamen eorum teftimonio , non leniter*.

conjedura noftra videtur. Admirari autem

fatis non polfum ( imo indignari ) ceJeberrimi

iftius

i Epigr. ?. z Vide fequsnti cap«

i 3 Lib. 3, cap. 14,

T)e Capttol. Romano Comm. 1 83

iftius fimulacri nullum ufquam autoretn h

Scriptoribus memorari : cum aliarum in urbe

ftatuarum artifices fatis diligenter nominave-

rint. Sed id temporum injurias magis for-

taffe imputandum , prae qua non fpforum

modo artificum nomina, fed pra?clariflim&

qu^que eorum monimenta ut perierint ; iti

Italia Grasciaque univerfa fa&um videmus.

ilJud quideina Plutarcho obfervatum eft , in

libello de Ifide & Ofyride , Sullano incendio

Jovisetiamipfiusfimulacrum periiffe. Verbafunt : Q 3 Z&s i KtfTrsWA*©- «&a £ tp-

QvAtov iri\iy,M b>zntq&y * ^ iitfyfyi^ ali-

ter vero contigifle putat V. C. Petrus Fa-

bri, 1 incendio Vitelliano , nimirum utjo-

vis Capitolini fimulacrum medias inter fla-

mas incolume fervaretur. cujus rei fidem

au&ori fuo relinquo. Subjungendum autem

videtur chc dcmoitcag y quod aServio Gram-matico curiose annotatum , ad Virgiliana

verba

:

& c&fa jungebant fadera porcal

lotdera ( inquit ) difta funt a porca , fade

& crudelitcr occifa , »41» cum ante gladiis

configeretur , a Fatialibm inventum 3 ut filice

1 Ex Philoftrato, Apollonl fui lib. 5. ubi tamep

lioc non invenio, iEneid. 8,

184 Justi RycqûXferiretur : ea cauffa , quod antiquum Jovis

fignum Upidis filiceni puxaverunt effe. Sed

quod tandem ( fi dIs placet ) fignum illud

Iovis filicenum ? num Iovis Capitolini fi£ii-

leantiquum, quod Fregellanus opifex Tar-

quinl juflu confecit ? fed qua? tandem mate-

rise fimilitudo inter figulinam & filicem ? Er-

goPlinius, ©vidius, Iuvenalis> Senecafalfi

heic fuerunt qui unanimi fententia plafticum

fignum agnoverunt £ quin & agnofcit ipfe

Servius , fi verborum ejus fenfas accurate

penfitamus. Ait enim non re vera filicem aut

iilicenum fuifle antiquum Iovis fignum, fed

fimpliciores illos > colore figulinse forte de-

ceptos, tale efle exiftimafle. Exqua (cre-

diderim) opinione fluxit mos jovem la-

pidem adjurandi > cum Tarpejum fidiilem

Intelligerent. Annseus Seneca > verbis iterum

pofitis > de primigenia Romanorum fimpli-

citate; Xunc per fictiles deos reUigiose

jurabatur. qui per illos juraverant, adboftem

morituri , ne faUerent , redibant. Antiquis-

fimum autem & fan#ifljmum P. R. fuifle fa-

cramentum per jovem lapidem Phavori-

nus teftaturapud Agellium lib. i. No£h At-tkar. cap. xxi. cum quoM. Tulliusfacit in

Epiftolis ad Trebatium , Plutarchus in Sul-

TteCapitol.RomanoComm. 185

la , & e recentioribus elegantiflimus I. C. Ia-

cobus Rasvardus libt v* Varior. cap. v. atque

itaD.E.R.C

C A P U T XIX.

Jovis Capitolini infignia j five

m&f*®* j Fulmen aureum , Barbaaurea > Corona aurea , Jive %l&h-/jtu. Sceptrum Jive Hafta , Sella

eburnea auro vin£ta , vel ex au-

ro mcro. Veftis pi£ta feu palma-ta. Coro?t£ Etrufcx, & Olym-vicx. Hajfte ad imagtnes Deo-rnm : earumque reUigio. Statute

*Deorum fejjiles plerumque j ^Xgvffid-poioi hinc di£ti. Jovis or-

natus , Exuvise , Tunicae , Fidcx ,

Palmatae , Triumphales , Capito-

linx.cPeplumJunonis. CalCaf

infania : aliaque in hanc rem.

Iovem Fi&ilem Eboreum , Aureum de-

fcripfimus : reftare vidctur ut Ornamenta

ejus

i86 Just i Ry ccluI

ejus omnia figillatim exprimamus. In his ve-

lut prsecipuum eminebat Fulmen aureum

,

infigne jovis capitolini proprium , *de

quo Minucius Felix Ochvio ; Juppiter cumMammon dicitur, habet cornua\ & cum ca-

pitolinus , tunc gerit fulmina 5 & cum La-

tiaris, cruore perfunditur. Livius lib. xxxii:

Cn. Flaminio & Cn. Servilio Coff. Decemviro-

tum monitu decretum fuit , fulmen Jovi au-

reum quinquagmta pondo fieret, Unde Juve-

nalis Saryra xiu.de pejerante aliquo :

Per Solis radios Tarpejaque fulmina ju-

rat.

& Plinius 1 : Alii m ipfo Capitolio fallunt &fulminantem pejerant jovem. credeba-

turaue vulgajovem e Capkolio fulmina vin

brare, Claudianus ea accedit iu. de laudib,

Stiliconis

;

— Hinc fulmina vibrat

Juppiter , hanc tota Tritonia Gorgone ve-

lat.

Virgilius ipfe in defcriptione montis Capito-

lini

:

— Arcades ipfum

Credunt fe vidijfe Jovem , cum fape ni-

grantem

%/£gi*

1 hib.z. cap. 7C


t/Egidd concuterct dextra , nimbofqm

cieret.

quibus adde quse de antiqua loci hujus relli-

gione & opinione ifia vu!gari capp. 1 1. & v J.

hujus commentarii in medium attulimuar»

Prseter Iovem etiam Iunoni 5 Minervse 8c

Vokano 1 quidam Fulmina tribuerunt ; anti-

cjuiflimi tamen Etrufcorum foli Iovi.

Alterum Iovis Romani ornamentum Bar-

ba aurea > fcilicet tum maxime ciim eboreus

adhuc eflet. legitur enim de Cajo Ca?fare*

apudSuetonium 2, dum Iovem noftrumcu-

pit imitari , aurea barba confpicuum fulmen

tenuijfe. ubi interpretes , cjui de Êfculapio du-

bitant, fruftraomnind funt. quarenimcon-

formitas Medico Numini cum fiilmine l id*

queed magisdelovis a?muktk>ne ceperira*

quod inter ca?terasejus monftri infanias a Se-

neca referatur : 3 Cajttm Caf. iratum tecliy

quod obftreperet Tantomimis , quos imitabatut

ftudiofwsi quam fpettabat* quodque tomlffam

fua fulminibm terreretur , ad pugnam voca-

viffe , & quidem fine intermiftone ( Iovem )

Homerico illo indamato verfti

:

1 Lucret. lib. C.Strv. in i. iEncid, Virgil. ibidcojL

Interpp. Horatl ad od.2.

z Cap. 52. 1 Lib.f, dc ira,

188 J usti Ry cquX2cv THcne j xits <n?o $%£v QKooonp®*

ut ca»teras ejus minas in lovem > feu blandi-

tias tranfeamus > quas Suetonius in ejus vita*

Dio Coccejanus , Jofephus , atque alii cu-

riose adnotarunt. De barbis illis fignorum >

auro bra&eari folitis, ita Perfius Severus in

Satyris

:

——namfratres inter aenos*

Somnia pituita qui purgatifttma mittunt,

Tracipui funto : fttque illis aurea barba.

quafi dicat , in fignis pretiofioribus id tantum

clfe obfervatum.

Tertium Iovis ejus infigne Sceptrum au-

reum vel eboreum , quod pr«eter vetera Sta-

tuarum monimenta, Dionem Coccejasum 1*

Albericum Phurnutum, alios, D. etiamte-

ftatur Auguftinus z his verbis : Ipfum enim

( Iovem ) Veorum emnium Dearumque Re-

gem effe volunt. hocejus indicat Sceptrum >hoc

in alto iolle Capitolium* exemplo fcilicet Io-

vis ca*Ieftis > de quo , poft Homerum > Ofi-

dius 3 in defcriptione Majeftatis

:

Aftidet inde Jovi , Jovis eft fidifima

cuftos ,

II

1 Lib.41. & Paufaniam.

% 4. de Civit. cap. 9. -3 $ Faftor,


Bt praftat fine vl fceptra tenenda

fovn

Ea autem Deerum Sceptra fiihil aliud quara

oblonga» qusedam haftse fuerunt, quodpra?-

tervetera dydkjA^ ex Homero colligimus,

ubi Vulcanum inducit e domo fua ornate

prodeuntem

:

clariiis c Juftino lib. lxiii: * Ter ea tern^

pora Reges haftas pro diademate habebant,

quas Graci Sceptra dixere* nam & ab origine

rerum pro Diis immortalibus baftas coluere. oh

cujtis relligionis memoriam adhuc Deorumfi-

mulacris hafl<t additntur. unde in Iulio Oble-

quente legimus Haftas in Deorum Templis fuk

fpome fe commovijfe , vel > in fummis fpiculis 3

per prodigium, exarftjfe. Quin & Hafta: hu-

jufmoditfive(7K?7r7e5«, proDis etiamculta^

& juramenta per illas concipi folenniter foli-

ta ; quod Nicolaus Leonicus Thomseus Var.

Hiftorjib. i.c.xii. & Lumen illud Galliaj

Turnebus Adverfar. lib. xu. cap. xvi* cu-

riofiflime adnotarunt. Adde qua: Servius in

vii. Divinse Aieidos , ad Virgiliana verba z

Uvaque Ancile gerebau

Stpum* Maie ciutum proxLiu,

1 90 J 11 S T 1 RycqûI£eptem (inquit) fuewnt paria > qu&Roma-num imperium tenerent: Acus MatrisDeum,

Quadriga fklilis > Vejentorum cineres , Oreftis

fceptrum , Priamine& lliona , Ancilia. * Qua-

lem haftam noninl^va tantum jovis ca-pitolini manu , fed Dearum etiam ju-

NONIS& minervae Numis TRAJANiele-gantiflirnis confpicimus, quos fupra 1 pro-

ponebamus, Coronatus etiam in Capitolio

luppiter, quod adfero e Plautina Trinumo*Sc^na, larem coronai

Nam nunc egofi te furripuijfe fufpker

Jovi coronam de<apite y e Capitolio,

Quod in culmine adftat fummo.Ubilegendumforte, exftat fummo. ut natu-

ralem Ioci altitudinem defignet: fed hoc ar-

bitrarii jurisefto. Auream opinor eam coro-

nam fuifle, ad fimilitudinem Etrufcarum , quas

Ter-

* Miror, quid ita vitio/e hunelocum citarevo-

luerit au&or. Nam in Servio legitur Acus matrit

Deum , quadriga jtclilis Veiorum , cineres Oreftis ,

fceptrum Priami , velum lliotbe 5 PaUadium , aneilia*

Fortaflls etiam fcnpfit feptem fuerunt fata. Uriquequos nunc cineres Orellis dicit, de iis fcribit alibi.

Offa Oreftis ab Arkia Romam tranjlata , & conditA

ante templum Saturni , quod efl ante clivum Capito-

linum : qua* nota fuerunt Rycquio huic , ut patet

ex capitexL. Addendc Donat.p. 144.1 Cap. 13,

T>e Cafitol. Romano Comm. 191

Tertuliianus 1 nofterdefcribit, librodeCo*

rona Militis : Hoc vocabulum eft coronarutn »

quas gemmis &foliis ex auro quercinis objo~ -

vem inftgneis , ad dcducendas Tbenfas cum Val-

matis Togis fumunt. Notum eft enim cuivis

quercum Iovi Tarpejo facram fuifle , undequerne^ etiam corona? Agonis Capitolini vi-

fioribus diftributae. luvenalis 2:

An Capitolinam deberet Follio quercum

Sperare.

cjuemadmodurn Olympiaca* ex oleaftro,

quod 3 Iuppiter ipfeEliacus xfvcS &<p*vtp

oleagina fimilitudine redimitus. Martianus

autem CapeJIa, 1. Philologia?, prseter Co-ronam auream Iovi etiam %^^[xo6 tribuit e

Paliadio textrino. cjuemadmodum Peplumlunoni Homerus Uiad, f

,

ApQ) Jl* J[jiGf9<nov zcwiv gcraetfi ovoi

Sed ut Deorum maxime proprium fuitle crei

dascoronari, olim ( inquit Plinius 4 ) Qoro*

nk nuUi nifi Deo dabatur. ob idRomerus c&fa

tan^

1 Wut. etiam in Êtiis , Sc Plin. lib. ? 3. cap. 1.

2. Sat. 6. 5 Paufan.lib. 5. Ariftoph. Piuto,'

4 Lib. 16. cap. 4.

192 Just i Ry cqjjI

tantum eas& prcclio univerfo tribuit , viritim

vero ne in certamine quidem ulli 4 Sed hunc

ipfum Jovem poft expulfos devi&ofque Ti-

tanas a cseteris dIs coronatum , au&or eft

Diodorus apud Tertullianum > eo , quemlaudavimus , Jibro^ cartera , quse de Coro-nis , elegantiffimo Commentario nuper pro-

fecutus V. C. Carolus Pafchalius J. C. Gal-lus; unde ad Veftitum Iovis capitolinidefcribendum tranfcurrimus.

Eum quidem nemo melius aut accuratius

uno Sollio Sidonio depinxit in Epithalamio

Poleml & Araneote > cujus carmina adfcri-

ho:At parte ex alia textrino prima Minerv&

Pallajovis rutilat >cu]us bis cottw aeno

Serica Sidonius fucabat ftamina murcx.

Ibria non folum fpirat concbjlia Sandyx,

Infertum nam fulgur babet , floque ri*

genti

Ardebat gravidum de fragmine fulmink

oftrum*

Heic viridis patrio Glaucus pendebat

amittu >

Undabanthicarte finus, fittoque tumore

Merfabat pandai tempeftas tefta cari-

tiis. *Kon

f Carinai yolafc

T>e Qaptol. Romano Comm. 195

Non igitur ihoyd:$q>v%(&t Jovis ille vcftitus

fuit, ideft, purpureus purns; fed varietate

emblematum & pi&urarum diverfitate-figna-

tus: qua? purpura» ipfidcccrem commenda-

tionemque majorem adferrent. Inde Toga

Titta, & Jovis Tunka gvÂ@^ my<eiwwg

Triumphantium appellata. Unde illud Saty-

rici Poetaj 1 :

ln Tunica Jovis , & Picla Sarrana fereti*

tem

Bx humeris anlaa Toga.

Etillud Fefti Pompel 2 in defcriptione Tuni-

cx Palmata* : Tunica autem Palmata 4 latitu-

dine clavorum dmbatur » qm nunc a gemre

Fiftura adpellatur: nimirum a Vi&oriis pal-

mas ferentibus ei intextis. de quo genere

pi&urselfidorus libroxix. Toga Pahnatadi-

cebatur quam merebantur & 3 qui repertabant

de boftibm palmas * qiu vocabatur & Toga

Ficit', eb quod viffiorias cum falmh imcx:as

baberet. & Gloflarium Vetus M. S. inquo

fic legimus : Toga Palmata , qua palma^ ha*

bet. quamquam priori apud .Ifidorum etymo-

logias & Servius faveat in Eclogam VirgiJl

docimnm , & ScIKus Sidonius in Panegyrico

nd Majoranum

:

I - Me-

1 Saiyr. 10. 2 In Picfa Tcga,

1 94 J u s t i R y c qu I

—~Me7itifque Ubotum

Toft Palmam palmata vcnit.

Plutarchus , in Êmilio > Togam eam Piftam

cZhx^Scfi %$vcv7msvv vocat : quafi veftimen-

tum purpureum , aut, Paludamentum auroin-

textum. E6 allufic Venantius Fortunatus lib.

Carm. ii.

Alter Palmata , Trabea nitet alter ho-

nore :

Vingit & ornatum gemma , aurum j purpu-

ra> byffum»

quanquam Trabea inter <sftMn%Q)i$x% veftes

Halicarnaflko numeretur , in adparatu Salio-

rum i; qua? nonnullis tamen cum Palmata

confunditur. Toga Pidia , feu Palmata > etiam

Triumphalis dicebatur : quod (utidiximus)

a Triumphantibus geftaretur. Nam utbene

aCL Turnehio, in Adverfariis, obferva-

tum eft ; Metellus , a Valerio ,2 in vefte PaU

mata: a Salluftio, in Pitta : aPJutarcho ,

in ifeu Triumphali convivia <rele-

brafle dicitur ; narrare tamen rem eamdemvolentibus. Igitur quia Jovis ille veftitus va-

riefic depi&us&intextus, ufus etiam obti-

nuitRoma? > ut veftesill^ Pi&a? aut Palmatas

Jovis Ornaim , & Exavfo vocarentur tLivius

in

i Lib. 2. z Lib. $. cap. 9.

T>e CapiUl. Romano Comtn. 19^

in Oratione P. Decl Cof. libro x. Qui Jovis

Oo M. ornatu decoratus , curru aurato per Ur~

bem veftus in Capitolium afcenderit. 1 Sueto-

nius Augufto , de O&avl , patris ejus , fom-nio: fequenti notte jlatim videre vifus eft fi-

lium mortali fpecie ampliorem cum fulmine&fceptro , Exuviifque Jovis Opt. Max\ ac radia-

ta corona fuper Laureatum currum > bis fenk

jj

equis , candore eximio , trabentibus. La&an*tius item nofter lib. 1 r. c. xvi r. Quptiem au-

Jj

tem pericula impendent 9 ob levem aliquam

\cauffam fe profitentur iratos. ficut Juno Var-

\toni , quod formofum puerum inTempbJovu*d Exuvias tenendas coUochat. Vocaoanturjetiam >CapitolinaPalmat<t> vd quia adexem-plum veftitus Jovialis effe&z , vel quia e Ca-pitolio viri Principes ac Triumphantes eamiumebant : quod alibi adfirmabimus. Fl. Vo~pifcus in Probo : Te manet pro virtutibm

tUU CAPITOLINA PALMATA. Cujllfmodl

Capitolinam autTriumphalem Togam Nu~

1 Cap, 9$.

I 2, Su-

(196 Justi RycqjiI

Sufpicof^^tSern eam confuerudinem Jovi;

Exuvias pingendi ab dympiaco Jove , u

plura alia , ad Romanum noftrurn tranfivifle,

Scribit enirn 1 Paufanias PaMo iftius aumvavias animantium& flofculorum figuras fuifli

interfperfas ;quemadmodum in Capitolini

noftri Fulmina, & Vifioriarum palmas feren*

tiumfigilla.

Inde petitam etiam reorSellam IovisEbur*

xieam > five Auream , Thronum peregrino

vocabulo Z Plinio, Polono, Alberico, & Vef

teri Poeta apud 2 Suetonium, in Augufto, ap-

pellatam : cjuamquam ibi pro ,

Tugit& auratos Juppiter ipfe Thronos,

Thlos cpidam malint legere. <pod ad ctflati*

1

r 5.Eliacor. z Cap. 6$. 1

*De CaptoL Rommo Comm. 197

ras Capitolii anreas referendum eflet , de qtn**

busfupra cap. xvt. Vulgata? tamen lc&ioni

& Homerus vPoetarum Princeps favet cjui

ee«V fyvn&fwxe interdum appellat ; & con-

fuetudo Romanorum Grarccrumque , cjui ex

Auro & Ebore Deorum fere feJlas habebanr*

de qua Ca?cilius iri Panegyrico ; JamdudumiUi radiatum capttt , & medta inter Decs fcdes,

auro ftaret aut eborc. & is(quem diximus

)

Albericus in defcriptione lovfs : Pingehatur

( inquit ) in Throrw ebnrneo , th fua Majefta-

tis fede fciens, Sccptnim Renjum in manu fi-

r.iftra tenem ; altera vero fnhmna ad ivferos

mittens. quaJem fciJicet Thronum , auro

,

gemtiais, ebeho variegatum habuiffe Olym-pium fatetiir Paufanias v. EJiacor. & es auro

mero CapkoJinum Martinus PoJonus Chro-nographiis i, ciii & Vetus iJJe apud Suetonium

Epigrammatiftes ( fi vulgatam fcriptionem

retinemus ) & quar deftatua lovis aurea fupra

adferuimus \ aflentiri videnmr* Thronumhunc , fwQ Sellam zut Solium mavisdkere ,

capitolini jpvispra:;er Numos hadenusallatos Numus etiafa aureliae quirinaevestalis extiibet , quem appingimus :

I 3 * Seffi-

1 Cujus vcrba crpite fuperiori.

I 9S JUSTI RY CQuI

*De CapitoL Romano Comm. 199SefliJem autem Iovis in Capitolio Statunm

fuifle prseter ea ,quce attulimus, antiquorum

teftimonia , fomnium eriam Q^Cattili often-

dit, apud Suetonium > in gremio Capitolini

Jovis Oftavium puerum videre fe credentis.

Mos etiam & confuetudo Triumphantium ,

qui ingremioejufdem Numinis Laureas fuas

vi&rices deponebant. de qua confuetudine

Lipfius ad u. AnnaJem Cornelianum , &Cafaubonus ad lib. vi 1 1 . Suetonl, nos etiam

ipfi altera Commentarii hujus parte. Talis

quoqueftatua Iovis in Capitolio custodis,de qua Tacitus in 111. Hiftoriar. & jovis

consulentis, aut Confultoris » de qua Vo-pifcus in Firmo : aliorum quoque pluriumiii

hac Urbe Deorum. Hinc vero apparet nonleviter falli Guilelmum Choulium 2

, qui e

vetere gemma Jacobi Strada? Antiquarii,

Templum fovis Capitolini ftantis proponit>

fceptro carentis , & Corona. cum (fi ad

res Romanas id refercndum eflet ) ad Tonan-

tem potius, meo judicio, pertineat;cujus non

abfimilisin AnguftiNumis forma; fed quamalibi 2 proponemus.

1 Lib. deReligione Roman. z Infra c. 39.

I 4 Ca-

200 Justi RycquI

C A P U T X X.

Jovis iftius cogmmentaTARPEiuSyCAPITOLINUS , OPT. MAX. CU-

STOS. CONSERVATOR. PROPU-GNATOR. AUGG. CAELESTINUS*DOLICHENUS. FULMINANS. FUL-

GURATOR. SARAPIS. ROMANUS.&> apud Toetas tonans. Tetri

Fahri V. C. m Tlutarcho ernen-

datio confirmata. Jovis inTrin-

cipes citra. quid Jc*i%oe j

$oXi%d. TDtfcrimen Jovis Capi-

tolini^ & Tonantis* contraineptos

antiqnarios ojlenfum.

^Tunc TrttdfyttfQv (quoddicitur) alovfs

JL^ Ornamentis, Infignibufque ad cogno-

menta in Capitolio ejus defcribenda, accin-

gamur. Primam pra?cipuamque jovi noftro

hrmvutw locus ipfe fecit. Inde tarpeI &capitolini cognomenta fluxere. iilo a

poetis potiflirnum vocatus : quafi fpeciofius

foiet eo crebrius utentibus. * Unde Sillius

Ita-

x L b. ij.

De CaptoL Romano Conm. 201

Italicus , verbis Syphacis ad fcedus fericndutn

Romanos coliortantis :

Cornigeritmque Jovem , tarpeiumq^.

ore vocemm.

Ovidius- in vi.Faftor. oratione lunonislu-

jnium fibi adfcribentis :

Si tonu in pretio , dicor matrona Tonan-

tis ,

funftaque tarpeio funt mea TcmpUjovi.

Statius iv. Silvarum

:

Donec Trokus ignis & renatA

tarpeius Parcr intonabit aula.

1 Martialis in Epigrammate ad C^farem po^tnitianum rnire jc0A*wkw :

tarpeio Dew bicccmmodet oraPatri.

& iidem alibi fepiffime. Quanquam.nonFoeta: modo , fed princeps etiam 2. J. Crum .

Jovi hoc attribuit in Fragmentis Inftitutio-

num , cum ait : Deos publica auRoritatc re-

ccptos luredes bofmum infiitui pojfe , ficuti

jovem tarpeium , ApolXtntm Didym&um ,

&c. cujus loci occafione alius in mentem ve-

nit , quem in libro <s$X ^^.^nKm Plurarchi

V. C. Petrus Faber docSe nuper emacala-

vit. 3 nam ubi de M. Curtii Deyotione agi-

I j tur

1 Lib. 9. 2 UIpian.Tit.2.2,

3 Lib. 3. Semeftr. cap. 4.

201 Justi Ry CQJlI

tur ( qui in vaftnm & immenfe altitudiois

fpecum, medio foro hiantem > fe dimifit ).

fic vulgo fcriptum erat : Aix iazow.s ctyc-

Z&s fim 6 Tl&yv , piuuiv TAPCIOXAIOC ? y,iyi<yiv «Vlpp^^g ysoZtfuct >^ nvlkocg

ofoico; iSv!h<n. ridicule nimis pro : 2^ [AwwTAPnEIOT AI02, errore fcilicet e confu-

lione litterarum nato. Illi*€nim Curtius fe

devovit y ut vel ex Livianis iftis facile adparet:

1 Sdentio fatto Templa Deorum immortalium »

qn& foro imminenty Capitoliumque intuentem*

& manus mtnc in ulum , nunc in patentes

ierxit biatus ad Deos Maneti porrigentem, fc

devoviffe . Hxc qnidcm de tarpeI cognomi-

ne. fequitur alterum quo , uti nuraerofiore>

pedeftris fcriptorum claffis magis deledfota.

ut Plinius Csecilius , in Panegyrico Principt

di&a : In fme OrationU pr&fidcs cuftodefque

lmperii De$s ego Conful pro rebus bumanis , ac

te pr&cipue capitoline juppiteu precor,

ut benepciis tuis faveas. Vellejus in fine ope-

risfui Hiftorici; juppitek capitoline, &auclor

* Id plane non videtnr ex iftis Liviiverbis ,fcd

vere fc Dis Manibus devovit. De Jove utiejue nihil

dicitur> nifi eum intuitum fuifTe Capitolium : fed

&: intuitus fuit templa aliorum , quss foro immi-aebant.

i Lib.7.

T>e CaptoL Romano Comm. ioy

aucior ac jiator Eowani nominti , Gradive

Mars , & <mx ibi fecjuuntur , pro faJute Prin-

cipis, exquifitijffimis adulationibus exprefla.

Sic M. ipfe Tullius in orationibus paflim &CAPITOLINUM , & OFTIMUM, MAXIMUM-que cognominat. Sic veteres ipfi lapides,

ck prajcipue ifte> quem in arceTarpeja olini

defcripfimus

:

COMUNEI. RESTITUTEI. IN MA-

JORUM. LIBE ROMA JOVEI.

CAPITOLINO. ET, POPLO. ROMANO.BENIVOLENTIAE BENEF I clQUE. CAUS A 9

ERCA. LUCIOS. AB. COMUNI......fubjunfta crant fere eadem Gnece :

. ...KIX2N. TO, KOINON. KOMISA-MENON. THN. TTATPION. AHMA-....

PATIAN. THNtP&MHN. AII. KAIIE-

KAI. T&l. AHMHl. TnNP&MAIftN. APETHS. ENEKEN. KAI.

ETN0IA2. KAI

ETEPrESlASTHZ. EEE. TO. KOIN-QN. TO. AT-

KIX2N

eui quidem lapidi velut in bafim eftbrmato r

facrum aliquod Donarium videtur fuifleitfi-

pofituir* ab iifdem Lyciis Templo Capitolino

I 6 olim

204 Justx RycquIolim oblatum. cujtifmodi multa ibi fuifle

infra i commodius oftendam, Exftat etiam

alips inllrbe lapis, cjuem plenius fupra dc-

fcriptum exhibui

:

Jovi. capitol.martI. et. Fortunae

ALIISQ^ Dls. CONSERVAT.DOMUS. AUG.

Inquobene conservator. aug. vocatus

Juppiter , cuemadmodum & in aliislapidibus

3NUMEN." augusti , ut cjui Princeps UeorumPrincipes viros curare prsecipuecreditus. eru-

diteâ clariilimo Turnebo 2 olim eft obfer-

vatum v -ad:

iftud Horatianum :

—— Tibicma Magni

caesaris fatis data.

cm opinioni confirmandas illud Callimachi

adducit

:

& iterum

:

JEk 3 A/$V fixcrttiisg % tiiii &iog-

Q&QTlgQY.

Inde celebres illx Numorum infcriptiones

JOVIS STATORIS > SERVATORIS , CONSER-VA-

;

i Cap.ai. z Auverfar. lib. 29. cap. 29.

De CctfttoL Romano Comm. 20 5

V&TORIS, tUSTODIS r PROPUGNAT ORISaugg. Indein veteri Epigrammate Tuderti-

no legitur : juppiter opt. max. con-servator. Inde a Grsecis 2w7W§ etiam

cognominatus. au&oribus Plutarcho 1 Sc

Paufania. Ncc alio refpexifle credo Domi-tianum Auguftum, cum poft incendium Ca-pitolinum, fub initia paterni imperii, Tem-

flum ingens in Capitolio jovi custodi2 exftruxit , feque in fxnu ejm ( ob accepti

memoriam beneficii) fecravit. Indeetiamto-

ticsin marmoribus jovi. o, m. pro. salu-

te. caess. AtiGG. Vota concepta , cjua? in

Thefiiuro Antiquario Laurinorum fratrum ,

Huberto Goltzio adfcripto , & uberrimo Jani

Gruteri Riomanarum Infcriptionum opere

partim leguntur , partim nos ipfi altero

Syntagmatis hujus Iibro ( cum neceffe erit

)

producemus. Nihil itaque rnirandum fi tantus

iHe Principum Princeps , & Humani generis

Curator ( ut falso atque impie majores noftri

crediderunt) optimi & maximi cogno-

menta fibi repererit ; idqne prcecipue in fo-

lenni aliqua Votorum nuncupatione , aut ce-

lebriore facrificio. Unde La<3antius nofter

i In viraDemofthenis.

z Tacit. xii.Hiftor.Siieton. Domitian,

zo6 Justi RycquI.c. ubi de i>Is : Quid omnium borum patet

Jufpitet , qui in folenni precatione optimusmaximus twminatur ffic tamen ut optiminomenfemper maximo pra?poneretur,qu6d

(tefte Cieerone) majus fit gratiufque prodejfe

omnibm qukm opes magnas babere. nam u:

€x eodem Cicerone i alibi difcimus , fovem

Capitolinum P.R. propter beneficia optimum>proptex vim maximum nominavit. Gratiora

autem generi humano beneficia , quam vis

Deorum atque potentia > quod diligi fe ab il-

lismalint, quampuniri atcjue caftigari. Vo-lebantenimad exemplum fupremi iftius Jo-

vis humanos etiam Deos , hoc eft , Principes

ipfos conformari ; ut nimirum hincdifcerent

certoque fibi perfuaderent ftabilius firmiufque

re^num fore , quod benevolentia ac lenitate y

quam quod potentia atque Tyrannide adjun-

gerenfc. Quod Politicum fccJpijp* fi bene at-

que fapienter intellexiflet Princeps Caligula ^

velab iftis Jovis cognomentis % plane fe ab-

ftinuiflet • vel clementius hercule atque mo-deratius Principatum adminiftrafTet. Eam-dem vero Benefxcentiam atque Benignitatem

qaam Theologi ipfi jovi T$>gh&) rjj p**

1 2. deNat.Deoi\2. VidpSuetJnejnsvita cap. 11]

T)e CapteL Romano Comm. 207y^co , Aftronomi Joviali etiamaftro tribue*

runt. Sic enim M. Cicero lib.vi* deRep.in: Somnio Scipianis : Bft honunum generi

pnfperm & falutam ille fulgor , qui dicitm

Jovk. FirxnicusetiamMaternuslibio (nifal-

lor ) fc. Matke/e^n : Et tujuppiter Tarpeja

rupts habitator , qui mmdum ac terras falii^

tari femper ac henigna majejlate Latifka y&fecundi giobi poflides principatum. & Ara-

tus ante iHos Soienfis in principio ¥ <$<mo~

Sed numquid ab iflo fecundi gk>bi prineipatu

€aele stinus etiam di&us ? ficenim legc-

re memini in veteri lapide, cjnem Smetius pu-

blicavit ; jovi. opt. max. caelestino.Erat & alter apud eumdemfic infcriptus : jo-

vi. o. m* dolicheno. obfcuro quidem

cognomento : cujusrationem non infelkiter

fic videor eruiiTe Adeptusenim id cogno-

minis Juppiter videtuj *bS^$. vi cpod

in-

* Qupd non etiam videtur vel C. Patino in nutn-

misSeveri pag.2.86, vel Jac. Sponio in mifcellaneis

Erudit. antiq. pag. j% ubiefBgies ejus exhibetury

208 J UST I R Y C QAlI

jflterprerantur veteres Grammatici i

tyd/jtQv , quod potifEmumeratftadiorum iv.

Unde a longitudine ipfa decurfionis £oKt%oy

adpellatum. Jtaipga namque funt iis ru (ax-

ttî , 572?^v«\ Ideo ôKiôg itihi®* apud

Homerum , & in florilegio;}qKi%q\ Kdpxivi,

SqKi%*ji ihmSts & alia fic multa eleganter

di<Sa + Romani igitur Grsecanico ncmine Jo-

vem dolichenum infcripferunt , 2 velquia

folennis illi Thenfarum pompa cotannis e

Capitolio in Circum duceretur , vel quodLatinarurn feriis quadrigse certarent in Capi-

tolio : ut alibi dicetur.

Succedit his cognomentis alterum fulmi-NANTIS , aUt FULMI NATORI S (GrZClKt-qcafvm aut KzpKoyoGoKov dicerent; cjuoderui-

mus e manifefto loco Plinii 3 ; Alii m ipfo

Capitolio fallunt , & fulminantem feje-

rant Jovem. a Fulminibus videlicet , c\ux

Capitolinus geftare manu folitus , ut initio

docuimus, Neque id cognominis Madaurenfi

Philofopho pr^termiflum in paraphrafiele-

gantiflimi libelli de Mufrdo : Nam a Juvan-do Juppiter dicitur x queni Zlwu , qued viu

nofira

i Ariftophan. Schoiiaft. Polkix , SuiclaS; alii..

2. Dionyf. lib. 7. Plin. lib. 27.

3 Lib.2. cap. 7.

€De CafttoL Romano Comm. 109

tiojlr<£ auclor fit , reflifime appellant, idem

FULM f NATOR , FULGURATOR & TONI-truahs ac serenator dtcitur. Omittere

etiam fine piaculo non pofium nobtliftimum

locum Seneca? e u. Natural. Quasft. fupra

nobis pr^teritum, fedhuc mirificefacientem:

Ne hoc qttidem (ait vir Sapiens) crediderunt

majores mftri Jovem , qualem in Capitolio&c<zteris adtbus colimm > mittere manu fuimi-

na \ fed eundem , quem nos , Iovem intelli-

gnnt: custodfm rectoremque univer-SI > ANTMUM 4C SPIRITUM MUNDANIHUJUS OPBRIS, DOM I NUM & ARTIFI CEM>cui nomen omne convenit. In Volumine Sme-tiano Antiquarum Infcriptionum AraTtider-

tinaeft, cum Titulo : ara jovis fulgu-ratoris. quem ad Capitolinum noftrum

fpedare exiftimo. Ali# Rom^ cum Infcri-

ptione : jovi. sancto. brontonti. <ju*e

ad Tonantem 1 potius in Clivo ab Augufto

dedicatum referendar* Hunc tamen Poeta?

ufitata fibi libertate cum Fulminante Capito-

lino f#pe confundunt, ut Ovidius 2 in Faftis :

Si torus in pretio efl , dicar Matrona To-

nantis.

non

i Vkie infra eap. $9.

z Lib. 6,

210 JUSTI R YCQûInon tamen ifto loco. 1

Ad penetrale Nm&, Capitolinumque to-

NANTEM ,

Inque jovis summi uditur Arce bi-

dens.

Ubi exprefse Jovem fummum a Tonante Ca-pitolinodifcriminat. Capitolinum autem vo-

cat ,quia ad clivum ( uti diximus ) ejus Tem-

pluro dedicatum, Confundunt etiam , Sillius

lib. xi uEt demigrantem Tarpeja rupe Tonantenu

idemque alibi : & Martialisiib. ix.

Jidfpke Tarpejum > Paltathmmque To-

ftttitm >

jtufa nefas Lacbefts Ufit utrumque

Jovem.

Nec Poetse folura confundunt, quibus ve-

niam facile tribuimus i fed(quod indignor )

Antiquarii 2 etiam quidam , dufii errorc loci

Pliniani , fed parum a fe intelle&i , aut fini-

ftre interpretati. Iseftlib. xxxiv. c. ir. ubi

de difcrimine i£ginetici & Deliaci ams : Bos

areus inde captus in foro Boario eft Roma. hic

efl exemplar JELgmetici diris. Deliaci autem y

Juppiter inCapttolio in M&e Jovis Tonantis.

i Lib. 2. Fafh z IHj quoque qui Indiccra

PUnI concinuarunt.

*De Capitol. Romano Comm. 2 1

1

&alterius infra lib. xjxxvi: Vrimitm > ut ar-

bitror * Roma marmoreos parietes babuit fc&~

na M.Scauri* qui nofrfacile dixerim feftos *

an folidis glehis pofitos ; fieut eft hodie Jovis

Tonantis ades in Capitolio. Utriufque tamen

difterentiam egregiam cum ex fitu diverfo

Templorum > tum ex verbis Suetonianis , ob-

fervare eft in vita Augufli : Cum dedicatam

( ait 1 Suetonius ) in Capitolio tdem Tonanti

Jovi aftidue frequentaret, fomniavit queri Ca-

pitolinum Jovem : cultores ftbi alduci. feque

refpQndijff: Tonantem pro janitore ei adpofi*

tum. Ideoque m§x tintinnabulis faftigium adis

tedimivit > quod ea fere januts dependebant.

cjuoj taroen clariora legentibus & apertiora

toent, fi ea adjunxerint, cjua? nosde^dcjovis tonantis, fuo loco 2 adferemus >

cum aliorum in Capitolio Deorum Dearum-que Sacraria defcribentur. Erat& cognomealovis noftri alterum

( quod ex veteribus in-

fcriptionibus Goltzius 3 profert ) jovis

opt. max. sarapidis* Unde & in Gtx-cis lapidibus pafBm legitur : AII* HALQI.

MEFAA&I. 2APAIIIAI; ex Êgyptiorum vi-

delicet opinione natum, qui Strapidem a Sole5:

&So-

i Cap. 91. 2. Tnfra cap. $9.

3' n Thefauro Antiquano.

%1% J 11 S T I R Y C QU I

& Solem a Jove nondiftinguunt. ut ertidite

atque eleganter a Macrobio demonftratum

eftlib. i. Saturnal. c. xx. & fequenti. Quambpinionem Ruffinus etiam nofter attingit

lib. ii. Hiftoria? Ecclefiaftica? , his verbis

:

De Sarapidis origine divcrfa fertur opinio. alii

Jovem putant 5 cujm caphi modim fuperim-

fofitw. vel quia cum menfura modoque cunffa

indket moderariy vcl, vitam mortalibm fru-

gum laroitate praberi. fed quem ille modiutn

Macrobius di&o libro * caUtbum vocat :

cumquefimulacro ejus addirum vult, qu'ia&

tUitudinem fideru monfirat , & potentiam ca-

fdcitatis oftendit : quia in folem omnia ter-

rena redeunt > dum immijfo calore rapiumur*

Atque hujufmodi modium, five calathum ,

fimulacro Iovis impofitum eft videre , cum in

aliis multis tum in numo arreo D. Hadriani

,

quemin gratiam hujufmodi elegantiasaman-

tium adpingam : Di&us tandem a Roma

Ur-

x Cap.2.0,

l)e Captol. Romano Comrn^ 2,13

Urbium Principe & Romana Arce Iuppx-

ter romanus ,apud Livium lib. nx. de

Latinorum Legato : Cum & Cojf. crebro Deos

imploranteis, teftes faderum* & Patrum tn-

dignationem & numina lovis romani fper-

neret. quemadmodum ab aliis Italisecivita-

tibus aut locis Hercules Tiburtinus , JunoVe-jentana , Tortuna Antias & Praneftina, Pallas

Surrentina y Apollo Cumanm , & extra Italiam

infiniti hujufmodi Titiili variarum Divim*

tatum.

C A*

Zl^ Ju-ST I R Y C QJll

C A P U T XXL

CeUarum Ornamenta e facris Do-nariiSo quid proprie Donaria.

Aurum, Gemrrsx, Statuae,Co-

ronae , Arma , Pi&urae , Vafa pre-

tiofa , Veftes aliaque munera,

Jovi oblata. *De Auro primumdifykum : ejm quanta vis in Ca~

fitolio dicata. id Triumphale aut

Votivum fotijfimum fuijfe j ali-

quando Coronarium aut Fidei-

commifTum : explatum d variis

aut mutub fumptum. 7)iverfe

de auro Gallico fententi<e+ quid

fit in *Prudentio > Placare De-lubra. Gorvi & mures aurumadroferunt. aQûfir®* : id-

que e Sappho Toetrid froba*tum.

Cdlarum modum , formamque, acfigu-

ram (quo per injuriam temporum^li-

cuit)

7)e CafttoL Romano Comm. 215

cuit ) ftilo illuftravimus ; reftat ut earum

Ornamenta(qua: illuttria /ane fuerunt ) pau-

cis profecjuamur. 1 Nam in Fanis ( ut Ma-crobius inquit e Papyriano jure ) aliaVaforum

funt &facra fuppelleftilis : alia Ornamentorum.

QtuVaforum funt> inflrumemt inftar habent*

qutbm femper facrificta itnipiumur : Orna-

menta vero funt cljpei , coron<z , & hujufie-

modiDonaria. quo in loco KQt&xgv&Kcai; Bo~

rtatia pro ipfis Donts ufurpari ex Virgiliano

interprete conftat, in locum iftum *eiv«"Georgicor.

Qu&fitM ad facra boVes Junonis , &Uris

Imparibtu dullos alta ad Donaria cuu

rus.

Annotat enim, Donaria proprie loca effe > in

quibus Dona reponerentur Deorum : ciim ta-

men pro ipfis Donis> & Muneribus facris,

imo & Templis ipfis , abufive ufurpentur.

Servl au<5toritatem egregie juvat Apulejus

lib. ix. Metamorphof. ubi ait: Cantharoque

& ipfo fimulacro quod gerebam apud FaniDi-

narium redditis ac confecratis ydteik die pro~

duftum me> rurfum voce prmnu v&nui fuh-

jkiuxt,

1 Lib. 3. Sat. cap. ix.

2 Ec in 12. iEneid.

X 1 6 J 11 S T I R Y C QJLl I

jiciunt , ubi negari omnino non potefl , quni

pro repofitorio alicjuo Donorum , Gve <spo~

Donarium fit pofitum. qu^resdiligen-

tiffimum interpretem Beroaldum minirne fe-

fellit. Hujufmodi autem Munera five orna-

menta , oninino multa & pretiofa in Capito-

liofuere. Auri fcilicet magnavis, Gemm^variê , Statuse ex omni metallo , Clypea di-

verfa , Arma & Tropâ fumptuofa , Coro-

na? aure& innumeras , Pidiurse effe&iffima?

,

Vafa fummorum artificum , Veftes admi-

randa*. Prsecipua horum aDucibus, Regi-

bus , Rebufpublicis , aut Vi&ori^ gratulan-

dx , aut Fcederis firmandi , aut Voti nuncu-

pandi cauffa Iovi Opt. Max. oblata. Acccde-

bant illa qu«e ahi£dilibus Ctmilibuse pecu-

nia mul£htitia interdum pofica, &a Senatu

ipfo, aPrincipibus, & Triumphantibus Di-

vinitati confecrata. Primam tamen in prima-

riailla sella ^d^? 6 &io$ 1 7n£<> , apud pa«

rentem fuum pofitus admirationem mereba-

tur. Ejus rjuîuerit in Capitolio rnajeftas hoc

capite pertexam ; relicjua deinde Ornamen-

torum , per fuas partes , figillatimexplicatu-

rus. Duas in Capitolio ( uti & c^teris Tem-plis) facrandi Auri eauflas potiffimiini re-

perio

:

x Sappho Rqetna apud Scholiaft. Pwdari.

T>e CapitoL Romano Comm. 2 1

7

pcrio : Voti > & Triumphi. quas prucientiV

limus fcriptor fiiggerit Annalixv. cum ait:

Inque eam pudam ctiam dI ccjfcre fpoliatk

inUrbeTemplis , egeftoque mro , quod tri«

umphis, quod voTisomnisT.R. di&svixo-

spere , aut metu facraverat. Certe in metu

sliquo publiconihil ufitatius aut crebrius cjuiini

dona hujufcemodi Jovi tScc^teris Diis polii-

ceri. Inde totiensapud Livium : Confules pa-

ludati Votu Nttncupatis in Provincias profeiiu

& aperte apud eundem lib. xxxi. Lttdos Jovi

Donumqu» vovere Ccnfulem , cui provincU Ma~ccdonia eveniffet , ( Senatus ) jufit. Formu-lam autem five Vcrba conccpta > cjueisfole-

mneid votumnuncupabatur a Senatu, Ponti-

{iceMax. pra?eunte » idem fcriptor attulitli-

broxxxvi: si. duellum. quod. cum. an-TIOCHO. REGE. SUMI. POPULUS. JUSS i T.

ID. EX. SENTENTIA. S. P. Q« ROiMANI.

CONFECTUM. ERIT. TUM. TIBI. JUPPI-

TER. P. R.LUDOS. MAGNOS. DIES. X. CON-TINUOS. FACIRT. DONAQ^ AD. OMNIA.PULVINARIA. DABUNTUR. DE. PECUNIA.

QUANTAM. SENATUS- DECREVERAT. QUIS-

QUIS. MAGISTRATUS. EOS. LUDOS. QUAN-DO. UBIQUE. EAXIT. KI. LUDI. RECTE,

FACTI. DONAQUE. RECTE. DATA. SUNTO.

E6 facit vulgatum illud Petr^nii : If/i? Setta-

K m

218 Jiisti RycqûItw retti bonique pr&ceptor cio* Vondo auri

Capitolio promittere folet. Et quod in Veteri

Infcriptionepofitum; jovi.optimo, maxi-

MO. SENATUS. POPULUSQUE. ROMANUS.

VOTO. SUSCEPTO. PRO. SALUTE. IMP.

CAES. QUOD. PER. EUM. P. R. IN. AM-PLIORT. ATQUE. TR ANQUILLIORI. STA-

tu. est. Hoc etiam eft quod Afclepiades

Prcefe&us apud Prudentium 1 PUcare Delu-

hra dicit , his verbis :

Hocfantttm ab &vo efl , hoc eft ab avis

traditum ,

Vlacanda nobis pro Triumphis Frincipis

Delubra, fauftus nt fecundet gloriam

Frocinttm > ntqm fubjugatis hofttbm

Dttflor quietum fr&net orbem legibus.

<}ax folemnis Nuncupatio in viliffimam de-

rnum adulationem tranfiit, ut cjuicquid ddi-

raflent Principes aut fomniaflent Donoali-

quo Jovi confecrato fanciretur. k fcribitenim

Cornelius TacitusAgrippina ac Sejano inter-

emptis decretum a Senatu , ut xv. Calendas

Uovcmb. utriufque necis die , ptr fingulos an-

nos donum Jovi facraretur. 3 Itemtpe , ut

Eidttum Septemb. dies, quo fe Libo Drufm in-

terfecerat , dies feftus babtretur , & donajwi,

Mar-

i Marryrio Romani. z Annal.£& Suet.Tib,4 Idem Ann< 2.

*De Cafttol. Romano Qomm. 2

1

9Marti, Concordia confecrarentur. qua? adula-

tioncs peffimis illis temporibus adeo frequen-

tes fuere , ut non injuria tunc ifte apud Sena-

toresexclamaverit : 1 Ohomiwes ad fervitutem

paratos ! nofque iis omnibus defcribendis fru^

ftra laboraremus. Alterum & potius illud au-

rum fuit , quod re bene gefta Duces Trium-phantes oflerebant in Templo dedicandum.

Ita M. CamillumllrbisLiberatorem legimus

poft Gallos ad internicionem caefos ,2 t»

mille pondv auri in cellam Capitolinam con-didifle. cujus auri dimidium Matronas ( quofacro auro abftineretur) contuliffe quidam

volunt^ reliquum e Manubiis adje&um Gal-

licis, fed antea partum a Gallis e delubris Ur-banis detra<5tum4 Livius tamen illud qucque

adjeflum putat, 3 quod ex aliis Templis inter

trepidationem collatum in Jovit cellam fuerit9

cum enim in quaTempla referri quodque opor-

teret confufa memoria ejfet , Sacrum omtie ju-

dicatum ejfe , & fub Jovis cella poni juffum.

Bis autera in Hiftoriis reperimus Matronas

Romanas Aurum collativum dedilfe.Primum

ad Votum Apollini Delphico, quo fe Cs-

millus Bello Vejente damnaverat , perfol-

yendum; fecundo ( uti diximus ) ob Gallo-

K z rum

1 IdemAnn.}- z Liv. lib» 6. & Plin. 3 3«

cap x. 3 Ibidem,

sao Justi RycquXrum excrcitum nb obfidione Capitoliifubmo-

vendum. Feftus Pompejus de ifto : Vileniis

& carpentu Matronis per Urbem vehi rtnceffum

tft , qttod cum aurum non reperuetm ex yoto*

quod CamiUm voverat Apollini Delpbico , con-

tulerunt* Ea erat ?atera ( ut 1 Livius ) five

cratera aurea ( ut eam alibi 2 Fefbsvocat)

cfto Talentorum. Cujus pretium Matronifne

a P. R. reftitutum fit > an illud potiuscjuod li-

fcerandcT a Gallica obfidione Urbi deinde col-

latumcft, Scriptores ambigunt. Plutarchus

inCamillo redctitum iis Aururn non fcribit,

fed decretum aSenatu \ $ $Mctw , coazreg

23ri «rafr dvSfoict > <mis yiwoti^l xlyc£% r

#|*ov zTivciVQv. quod Livius intcrpretatur : Ut

eamm ficut virorum poft mortem folemnis lau-

datio iejfet. quem tamen honorem iis tributum

jmavuk ob Tributum Capitolinum perfolu-

tum. Itaque magna heic opinionum eonfufio

eft. nec tamen mirandum > ciim non defue-

rint qui aurum illud Gallis traditum , non ex-

tortum a 3 Camillo ( ut fama eft communis)

fed in Gallias afportatum , & a Livie Drufo

Propmoreinde relatum putenr. 4 Alii (intei?

tjuos Trogus Pompejus ) civitatem in Gallia

Mas-

i Lib. $. 2 in Matronis.

3 SueroQ. Tik. cap, 2, 4 Juflin, Eb. 41-

De Capto /. Romano Ccmm. 22 r

Maffilienfium > ciim ex Lcgatis (uis, ab A poP-

line Delphico revertentihus , captam inccn-

famque Romam intellexiffet, attrum & argen-

tum publicum privatumque contulijfe ad ex-

pkndum pondiu Galiis 9 aquibus redemptampa-

ccm cognovcrat. * Quiccpid demum hujus

fitjffatisconlTatetiam anre Gallicara irruptio-

nem, atirum in Deorum Teroplis qua in Pro-

fperitate/qua in Trepidacionc Publica a P.R„facratum. cjui deinde mos ad pofteros tranfi-

vit. 1 Legimus enirn C,'

Sttlpiciuto Diftatorem

auri ex Gallicu fpoliis fa\k magnum pondus*

faxo quadrato feptum , in Capitolio facravijfe.

& longo pofl tempore Di&atorem alterum

L. SuJIam FeJicem , tudecim miUia pcndv

auri , qttod ex Capitolina zs£dk inccndio , c&-

teiifque 2 delubris C. Marius filius Tr&neftede-

tulerat 5 & argcnti facri feptcm miliia , pra>

ter gentium devi<5iarum pradam Iongeopu-

lentiorem Triumpho fuo exhibuiffe. cujus

K 3. ma-

* Ha&enns fcilicet: non tamm dkit Juffinus id

aurura fic collarum venifTe ctiam m manus Roma-norum, Romanofque eo ufos fuiffe. Ut adeo nul--

la hinc contingat difficultas. Potuerunt ck alise eivi-

tates tam honefte, amiceque tunc decreYhTe& con-tulifTc. Rornanis grata fuic hxc voiuntatis Mafiili-

enfium declaratio , eamque inhonoratam prseter.--

mittere non placuir.

1 Liv. lib. 7. 2. Plin. lib. jf, cap. r.

222 JUSTI RYCQJ.lI

magnam partem quis neget uti propriam Jovi

Capitolino & fortaflis cum fenore reftitutam?

femper autem eam Triumphantium confue-

tudinem fuifle , ut pecuniam e Manibiis ma-

gnam Capitolio dicarent, D»etiam Augufti

facSum oftendit. quem 1 Suetonius adfirmat

unica , fed prodigiosa , largitione fedecim

mtllia pondo auri in cellam Jovis contuliffe.

Triumphale itaque hoc Aurum erat\ fed di-

verfum ab eo quod ad Coronas aureas Impe-

ratoribus ex Provincia decedentibus ad deco-

randum Triumphum > conferretur :2.

vmv ntetffjt&Grxchy aut ^vcrio^ U*&s> Coronarium Romanis appellatum. Ejus

i-neminit idem Auguftus , in Indiculo , rerum.

a fegeftarum , Ancyrano :

In. capitolio. et. in. aede. Divra

jlilI. et. in. aede, apgllinis. et#

in. aedb. vestae. et„ in. templo*martis. consecravi. quae. mihi.CON ST ITERUNT. CIRCITER. MILLENIS.

AURl. CORONARl. PONDO.TR I G I NT A,

QIUNQUE. MILLIBUS.*

Vi~

i Viraeejus c. 30. 2, LipC Admirand.2. 09.* Quam infaufte fint hsec citata , patet ex no~

tis , fjuse nuper in monumentum ifhid in hac urbe

prodieruat.

T)e CapitoL Romano Comm. 2 zy

Vides itaque & Coronarii hujus auripartem

ornando Capitolio a Religiofo Piincipe da-

tam. qua in re parentis fui Diftatoris famatn

vifus caftigare , 1 qui 5 in Vrimo Confulalu

cid. cid. ci3. Vondo auri e Captolio fura-

tusytantundem inaurati &ris repofuerat. Quan-

cjuam & Magnus Pompejus eum Thefaurum

diffipare maluerit > quam augcre. fcribit

enim Plinius 2, Tertio ejiu Confulatu cirv

cid. P.aCamillo (utfupradiximus) in fo-

liojovu condita periijfe. in fubfidium (opi-

nor ) Civilis belli a Senatu & Collega ilii

concefTa : Scribitenim Dio Caflius 3 ftatim a

Curionis ab Urbe difceflu pecuniam & mili-

tem ab his Cn. Pompejoattributum. Nihiio-

minus ipfe C#far Oihvius pecuniam e Ca-

pitolio anteaacceperat, fed gratuito , & foe-

nerato. fic enim Appiamis lib. v. de bello

Civili, loco mirifice huc facienti : Kcq ^pjj-

y.dt^ hZ Ad>Ktu $j 2% £Q\(Zv t* Sori $ Av-

7rvtv(cjl, û&s h invKz/Aei™ ,ofa CK

¥ hfm i$xvei£zTD <rtu) %cc^m SmSucfy

vTFftvxpfa©** ^rin Vdfxns C4t £ K^thtw-

K 4

1 Sueton. Cx(. & Plin. lib. 19. cap. 3.

2. Lib. 33. 3 Lib 41.

* UonâyS^cav eft in Appiario , 6c re&c.

224 Ju ST I R Y CQ^llI

> <£j Avm* * ^4 > Wvtw eitn fyaxvpol j^pfyitctTWV ispw* rf#v|/JA.«V.

De Neroneetium Tacitus 1 notavit (quem

initiolaudavimus ) fpoitajfe hi Vrhe Templa*

& tgefijfe aurum > qitod omnis P. % dla* V°"jpere aut metu facraverat. & quis dubitet cjuin

purpureus Prado Gazam Capitolinam uc

epulentiffimara inter primas invaferit? Sed

& bello Civili Vitelliano de Germanis miii-

tibus Jofephas ait :2 Direptis primum Tem-

fli Donariu nwx ipfum incendijfe. Etaddu&is

teftimoniis illud amplius obfervare elt non

Romse modo 5 fed & in aliis alibi TcmpJis

ufitatum, Aurum fa£tum-infe£tumqueDeo-

rum fanis committere. fed alia ( ut opinor )

interdum ex caufla; Cuftodia? , & fidd videll-

cet , quar nufquam arclior, quam in TempJis *

5

nufcjuam fanciior , quam apud Deos, Quodetkra Roma? fic fidurnsuftor eft Cicero.de

;/EieO;*is: Juvenalis , de Caftoris & Pol-

lucis : Herodianus ? , dePacis: ciijnsverba

fub-

t EtSueton. cap. %z. z Lib. $. cap. 15. de

bello Judaic. 3 Lib : 1.*

* cap. 43, ubi videas qiu hscc ab Rycquio fint

contracta, 6c unde iftud likfaqto*** : quod etiam.

melius citatu.r abDonato n> 10.

*De Captol. Romano Qotnm. 2 25

fubfcribam : TlKxavtimm *j iu> ^dvrm U-

tfw , il dcQcchetcwr

in#?@* ck *

cM&cre ifocrxvQfiown. cuin enim multis peri-

culis &graifationibus nodurnis alia Urbis lo-

ca etfent obnoxia r ibi velutin tuto pofiti cen-

fus crediti , ciim militares excubi^ continuo

Templis prartexerentur. Sed in Summi etiam

DeiTemploHierofoJymis id fieri folitum fi-

demfaciunt Crafli rapiruT jofepho 1 rnemo-

rata* ^ & ditiflimi cujufdam Tobia? Hircani fa-

cultates in eo Templorepofita?; quibus An-tiochum Principem per Legatos fuos infidia-

tumfacrêtiamlitter^ 2 teftantur. Uiudve-

ro mirandum , quod a Livio 3 inter procfigia

adfertur , Aurum in Capuolio coyvos non lace*-

raffe tamhm rojtrh , fcd etiam ediffe credixos.

&alibi: Mures iUudarrofi[fe. quod Frafinone

etiam aliquando fadlum Julius Obfequens ad-

notavit. Alioqui Aurum ipfum rav fe-

cundum Pindari Scholiaften , id eft > avi in-

juria incorruptibile. cujus rationem reddidit e

Snppho Poetria ; Q71 Atog Ttoag a x$v™$ >-

Tiiivov * <4$ £i* *'V J*V7« 5 quia Chrjfumfo-

y]s filium nec cojfus nec tinea arrodit.

1 Lib. 14, Antiq, cap. 12..

z 2. Macbab cap. 3.

3 Libj 40. & Pkn. m SuKa,

K 5 Ca-

/

22$ JUSTI R.¥CQuI

C A P U T XXII.

Anulorum & Gemmarum apuct

veteres luxuria* ^Dei anulati.

Da&ylotheca Mithradatis Jovifacrata. Augajli & Augufia in

Capitolium munificentia. Cryftal-

ii pretium. Pocula murrhina Tri-

nmphi Tompejani. Vafa argen-

rea Mentoris y Amphone , Can-

thari ^ Paterae aurese Camilli.

Candelabrum gemmatum Re-

gum Syri£. ^mKvi A five j Vi~tis aurea Arijlobuli. Capitolium

etiam ah exteris ornatum.

Ab Auro Capitolino ad Gemmas tranfi^

bimus : ciim Sc Gernma: venuftare au-

rum , & illud viciffim Gemmas publicaetiam

aftimatione celebratum fit. Inde Anulorum

£iata,ornamenta : cjuibustantum pretii vetuftas

fecit , ut nobilibus ccdaturis eos diftinguen-

do3 &illuftribusexc]uifitifque gemmis exor-

nan-

T>e Capitol. Romano Comm. 21 7nando , ad fummumtandem luxuria? perve-

nerint. Egregie pro more fuo & eleganter

Plinius :1 Multis hoc modis , & catera omnia>

luxuria variavit. gemmas addendo exquifiti

fulgoris y cenfuque opimo digitos onerando :

mox & tffigies varias calando ; ut alibi ars,

alibi matexia effet in pretio. Adeo enim in-

fano illo luxu dele&atos fuifie veteres reperi-

mus , titDeos etiamejusexpertesconfifteie

haud paterentur. nam cum varie nunchis»,

nunc illis in digitis anulos circumferrent , * pc-

flea (ait idem Piinius) pollici proximo i«-

duere> etiam Deorum fimulacris. Exeacon-fuetudine natum deinde opinor lk Dadylo-thecas integras Templis facrarcnt. Quemad-modumM. Varro, 3 aliique ejufdem a:tatis

au&ores adfirmant , Pompejum hlagnum eamTqu& Mithradatis Regis fuerat , inter dona mCapitolio dedicaviffe. eaque fecunda omniumfuit , cjuas unquam Roma vidit , ciim primus

omnium privignus Sulla? Scaurus Da&ylothe-

cam ibi aliam inftituiflet. Quam Pompeji

munificentiam aemuJatus Augufius , eadem

K6 (de

1 Lib. n- cap. 1. 2. Ibidem.

3 ApudPlin. lib. 37. cap. 1.*

*( Srrabo hb.xn. pag. 5 3 <5, KaivS yj^d^-» c*-

«rctuSafjfyj h r£> Mfo&.£cvn\ rci rif.ucira.rct rdv xetjLwkfay ,

a vvv t« KstmrcoyJrf) x«tc« no/^W» dva%tn(&- )

2x8 Justi Ry CQjaX

( de qua paullo ante ) donatione 1 gemmas ac

mdrgaritte, quingenties BS*in c&lla Capitolini

fovis condidit. &uxorejus Livia, mulieror-

nandorum Deorum vehementer fhidiofa r

wagnitudinem amplifiimam crj/jlalli , Librarum

circiter quadraginta eidem Templo donavit.

Quanquarn aiij codkeshanc Ie<5iionemPlinia-

mm follicitent , & pro xl. quinqaaginta, pro

Livia Augufia , Divum Augujlum fubftituunt.

in cjiia quid cui lit prafcrendum non adeo

proclive eft difcernere. 3 Sane iis temporibus

rnagnum cryftallo adhuc prctium fuilfe veh

imius Vedii Pollionis furor oftcndit , aJ mu-r^nas fervufum illum damnare cupicntis , qui

calicem unum cryftallinum in 4 prafoifM Au-

gufti confregerat y vel Neronis Augufti , chn

amiffarnm rerum mncio accepto duos ex ea-

muteria caliccs in fuprema ira fregit illifos.

Noftro autem x\ro , ut pluia alia > fic prodi-

piofc elaciei aufioritas eviluit* Par seftimatio

Murrhinis cnxaeadem & inferiora etiam tem-

pora fuit. Eo enim Triumpho * quem ex z (

<J. 1 1 1. Kalendas Oftob. Ml Meflalla, & M.Pifcne CofF. magnifkentiflimum Pompejus

duxit,

r Sueton. Ang. 2. Plin. lib. nlt. cap. 2;

3 Dio lib. f4> 4 Piin. ibid. & L. ff. d$*

<De Capitol Rornano,Comm, 2.2.9

duxit, vi.pocula Murrhina, itunc primum

in Vrbe confpetta, Jovi Capitolino dedicavit*.

cjua? tamen conqueritur Plinius a Deorum mi-

nifterio ad hominum ufum abiiffe protinus, aba-

cis&vafts cfcariis inde expetitis. UndeMar-tialis lib. xii. sevi iflius luxum perftrin—

gens

:

Si calidum potas y ardenti Murrba F.a-

lerno

Convenit ,.. & melkr fit fapor ilh.

mero.

Sed cjuia ex Romano illo Polyhiftore (Pli*.

niumdico) Gemmarnm Capitolinarum Ca-talogum texere incepimus , non omittenda ex

eodem videntur Mentorei operis Toreuma-

!j

targemmis cjuibufcumcjue & ornatiora & pre-

tioliora. Ait enim lib. vir. cap. xxxvm:phidiae Jov-em Olympkm cottidic teftiwo-

nium perhibuijfe . mentorj Capitclinum >&Dianam Ephefam , quibus fuere confecrata ar-

tis ejrn vafa, & lib. xxxiii. cap. penulti-

mo : Mirum in auro cdando inclaruiffe nemi*

nem, argento multosx maximk tamen lauda-

tum effe Mentoum. Quatuor paria abeaomni*

no facla cjfe , ac jam nvXlum exftare diciy

cum Temflum Diana Eplufia ac Capitolium ja-

K 7 ccrzi

1 Plin.iWd. Sclib. 7.

2}0 JllSTI RYCQUlieret incendiis. * Periere igitur pretiofiflirna

j

illa vafa autincendio Vitelliano ,cjuo Dona-

j

ria,ejus Templi direptafunt, x quodque in|

initia imperii Vefpafiani incidit ( quo Piiniusj

forteiftacommentabatur;) aut poftremo illo,|

<juod Tito imperante fortuito contigifie fcri-|

ptores 2. adfirmant. Sed quam irreparabilis

eorum vaforum ja&ura fuerit vel hinc licebit

conjefturam faeere, quod L^Craflus Ora-.

tor duos Scyphos , ejufdem artificis manii

eÎatos, centumquefeftertiiscoemtos num~quam uti propter verecundiam eft aufm. quafi

Deorum tantumimmortaliumhonori fummiartiflcii minifterium deberetur, Pari seftima-

tione Amphorar illas: fidiles , tenuiflim» fub-

tilitatis , de quibus PJinius Jib. xxxv. cap.

xxi: Hodieque in Templo 3 oftenduntur Am-pbor& dua propttr tenuitatem confecrata > di-

fcipuli magtftrique certamine uter tenuiorem bu-

mum

* Mire hane citationem interpolat , ut paret iu

exemplanbus , quam tamen notam habere debuit

Harduinus,. ne ab verbis divulfis , diirra&ifque 6c

interpolatis hiulcam nec fatis cohrerentercfin libris

ad fuum ufque diem illum vulgatis effici fenten*

tiam faifiilime exclamaret.

i Vide Jofephum capire fuperiori.

2. Plutarchus in vita Poplicolae , Xfphilinus in

Tito. Plin. lib. 33. cap. u.3 Ita vocatum Capitelium yjî V^ybA,

cDe CaptoL Romano Comm. 2 3

1

mum duceret* In Veteri etiam Infcriptione

legimus : cantharus. ex. jussu. jovuopt. max, positus. cujus etiam pretium

inde conjicimus , quod tam illuftri in loco

ofrerri juffus ac confervari. Recepta? autem

jam olim confuetudinis efle vafa hujufmodi

\ pretiofa in Templis dicari , fadtum Furii etiam

; Di&atoris oftendit, qui trium fimul bello-

rum vittor, longe plurimis captivisfub ha-

fta va?nundatis , tantum xris redegifle dici-

tur, ut pretio pro auro Matronis petfoluto* ex

00 quod fupcrerat Tres Pateras aureas fetejit>

quas cum Titulo nominis Camitii ante Capito-

lium incenfum in Jovis cella , Livius adfir-

mat, ante pedes Junonis pofitas fuiffe. UtdeGr#cia? Delubris nihil dicam ; quorum fum~

ptuofiffima Donaria, qua a Grsecis ipfis qua

Barbaris oblata , eruditiffimo voluminePau-

fanias recenfet. Quin & cateros Reges muUtos , mulios liberas cmtates , multos privatos

,

epulenios & potentes viros habuiffe in animo

Capitolium fic ornare > ut Templi dignit&s Im-

periique majeftas poftulabat , Cicero adfirmat

difertiffime lib. iv.in Verren}.jdemquegra-

viffimam Verri criminationem adfert , quod

Candelabrum e gemmis clariffinw ,opere mi*

rabili perfecium, dolo malo interverterifc : a

Regibus Syria?, Regis Antiochi filiis, Ca-

tk

JUSTI RyCQûLpitolio deftinatum donuia. Erat enlm ( in-

quitj eo fplendore, qui ex clarifimk & plu-

rimisgemmis ejfe debebat : ea varietate operum >,

ut ars certare videretur cum copia : ea magni-

tudine , m intelligi poffet non ad hominum ap-

paratum fed ad amplissimi templi orfc^-.-

mentwn effe fattum. Quod Syriacum Dona-rium > privata fraude Jovis Capitolini mani-

bus extortum > alterius ex eadem provincia

fumptuofiflimi memoriam renovat : Vitis fci-

licet aurea? quingentis talentis seftimata: , no-

mine i nfntKn;^ ab Ariftobulo Magno Pom-pejo dono miflk. de cjuo ita Strabo Cappa-

dox apud Jofephum : Tsto fdfcwi ii ioofov

rco Upci $ Aiqs J Ku7rzTceAix , imyqacpluj

*%ov : AAEHANAPOT. TOT. TQN. IOT-AAI&N. BAZIAE.Q.2. inpvfy 5 *va*

Kocnm rxhocvrm. APLSTOBOTAON h

Nec Jubito quin ad hunc Donariorum Ju-

xum refpexerit Horatius 2 cum m&j ôKy^ \

Ita exclamet

:

Vel nos in capitolium,guo clamor vocat & turba favcn-

tium >

Ydi IJ eft, Oblcciameini. lib. 14. Aati<j.cap. 5.

1 Lib. 3.0d.if.

1

^DeCapltoL Romano Comm. 235

Vel nos in m.ire proximum ,

Gemmas & lapides > amum & inu-

tilcj

Summi materiam mali ,

tJWittamm.1 Ovidius etiam,ubi de Antiqua Quiritium

ifiraplicitate:

Irondibm ornahant qua rmnc Gapitolia

gemmu *

Pafcehatque fuas ipfe Stnator oves.

1 Quamquam intolerabilem illi cauflam fa-

ciunt Caji Principis qui rem folis Templis*

& mundo muliebri haftenus cognitam mar-

jgaritas ( inquam ) ad foccuJos demifit : 3 &INeronis Principis qui fceptra , 6c perfo-

nas , & cubicuJa Viatoria unionibus con*

ftruebat. Qu# enim Iuxuria profligatior

exiftimaii poffit ? qua* deterior eorum qui ad!

alveos luforios & potoria vafa rem pretio-

fi/fimam tranftulerunt ? quod tamen & Mi-thradatem 4 Ponticum fecifle legimus , 6c

P. R. ufurpafle omnis Veterum eloquen-

tia conquefta eft. Cseterum cui cordi erit

fimiles Gemmarum thefauros a RomanisPiiacipibus in aliis Urbis Delubris confe-

cra-

1 i.Faftor. z Stieton, Calig. 3 PUn.iib. 17\^Plin.ibid.

^34 Justi RycqjuIcratos, nofleris eruditiflimi operis Plinia-

ni librum feptimum ac trigefimum (filibet)

percurrat : ac prsecipuc libri ejus caput prin-

ceps ad finem. Et haec quidem de Gem-mis pr^clariffimi Templi : quarum memo-riam fcriptores confervarunt. Quis autem

dubitet quin longe plura & forte pretiofio-

ra in eo Templo opulentiffimi Cxff. Dc-mitianus, Trajanus, Antoninns, alii, KetÂix

depofuerint : qu# fcriptores vel mukitudinis

eorum tcedio diffimularint , veJ cottidiani

adfpe&us laffitudine cjuafi negligentes praster-

ierint ?

T)e Capitol Romano Comm. 23 5

C a p u t XXIIL

Occafone fuperioris capitis de fuB-obfcuro Livl loco quafitum. Vi-

deri aliam in calla Jovis JEdi-

Gulam fuijfe Antiquariis omiffam i Vid:onxforfitan. Vi&oriaAurea Hieronis fumma in Templodignitatis. alia Bocchi Numidseqmomodo fingiete ac pngi folita.

Ara Vi&oriae in Curid. Templicaslla in tres partes divif$. Ah*terTaciti locus examinatus*

Quandoquidem verba fupra M. Tullii re-

tulimus , in queis multos Reges exteros *multas liberas civitatesk, Capitolium P. R«

ornare in animo babuijfe confirmavit; omit-

tere impra»fens non poflim quin Antiqua-

riorum noftrorum five ineptiam5

five incu-

riam obiter accufem : qui fubobfcurum in

Livio locum de Jovis cella, vel pratermi-

ferunt; vel fiattulerunt, ne perfun&orie qui-

dem explicare funt conati. Is eft e lib. xxxv*

fic conceptis verbis : De multta damnato-

236 JllSTl R Y c cluI

rum Quadrig* inaurata in Capitolio pofi-

t&y in calla Jovts, fupra faftigtum JEdicuU.

quo ecjuidern in loco diu me torfi , dumcpx ea Êdicula intus cadlam eflet aliunde

inveftigarem. 1 ElegantiflSmus Lipfius , in

Admirandis , fenfifle vldetur per ,/Ediculam

ipfam Templi ctfllam notari : quod certe

( pace Manium ejus didlum fii* ) nimis exi-

le nomen fuerit vaftse ac primarise csellae ,

in tam grandi illo ac capaci tot hominummillium Ternplo. prsefertim cum grandia

ifta nomina JEdit , Delubri , Templi a fcri-

ptoribus omnibus ei folenniter tributa. Dein-

de, quamodo fupra Faftigium cadla? Qua-drig^ illa? efle potuerint , fi intra ipfam cof-

locata?£Ego (ut meam tenebrofo loco fa-

cem cjuoque admoveam ) obfervaveram ali-

quando Vetuftiores Tcmpli c#Ham in tres

fere partes dividere: in ^rfovctov , five Vefti-

bulum ejtis ; Yarro ô^poûov * vocat ; &n?-

9^cnv , 2. five Dti foliitm , aut corpus cx\\x :

Seftimonium 3 (ut videtur) Vitruvius adpellat;

& im&Umm* 4 firc Poftadium ( ut ita di-

camI Lib; ?« G.

* nôfAGv opinor voluit, ut eft in Varrone.

i Glofoe Veteres a Vulcanio corrc&x.

3 Praefat. lib. 7.

4 Ulpian. Orat. Demofth. conrra. Timocr. Liv,

ftb.2,7.

"De CapitoLRomano Comm. 2,37

cam) pofiicam ejus partefn. Jam in ipfa cad-

la, aut csella? alis , videntur & minores csel-

Ix five AEdicul^ fuiHe (Capellas nos dici-

mus ) in queis minora Deorum fimulacra

ponerentur. quamvis enim c^Jla m Templis

mn nifi uni Deo rite confecraretur ; non veta-

bat tamen Relfgio quin aliorum Deorura i-

magines ibi ponerentur : puta ad ornatumejus Templi aut cultum. Sic enim Jegimus

1 in Ccella Jovis Olympii Gratiarum confor-

tium , opus Phidias fuifie pofitum ; & in De-Jobro Cyziceno , eburneum Jovem corona-

tum ab Apolline alterius materise , & in

Templo Apollinis Roraa? , ad Porticum

Ociavia? , Latonam & Dianam , & Mufasnovem marmoreas, & alium ApoHinem nu-

dum; & in hoc ipfo Capitolio Junonis fimu-

lacrum in ca?Jla Jovis fuiffe, ad cujus pedes Pa-

teras illas aureas Camillus pofuerit. Ut fta-

tim meminimus. Forfitan igitur hujufmodi

aliquid cavum , aut Âo^Jgf , in Liviano

loco inteJJigendum fit , quod AEdicula voce-

tur: cui AEdicula? , five interiori cxllxj

Qaanrigê aure# fuerint impofita% Cujus

autem Dei fimulacrum ibi fuerit , difficilc

putem explicatu , ih tanto facrarum ftatua-

rum numero 1 nifi forte ncbiJis ejus Vi$or?<&

Att*

1 In Paufajaia > Plinio , LivioJ

23$ Justi Ryc qiiI

Atrn&y quam Hiero Rex Syracufanus Capi-

tolio miferat dedicandam. de cjua idem Scri-

ptor lib. xxi i: Legati Sjracufani ab Hierone

mift 9 prater tnulta alia munera,quibm belU

juvarifolent > ominis caujfa victoriam au-

keam pondo cccxx. adferre fefe nuncia-

runt. Additque Legationis Formulam : ac-

C I PERENT, EAM. TENERENTQUE. ET. HA-BERENT. PROPRIAM. AC. PERPETUAM.& fubjungit Senatum Romanum, ominis#CRATIA. ACCEPTAE. SEDEM. DIVAE. DE-

DISSE. DICASSE. CAPITOLIUM. TEM-plum. jovis. opt. max. magna cum fpe:

IN. EA. ARCE. URBIS, ROMAE. SACRA-

TAM. VOLENTEM. PROPITIAMQUE. FIR-

MAM, AC. STABILEM. B. R. FORE. Qui-

bus ex verbis adparet magna? illud Donuravenerationi fuiffe , & non bumiliter in Tem-plo confecratum. confecratum autem ( ut

verofimileeft) in csella Jovis. Meminitejus

muneris P. etiam Vi&or in Topographia

i Urbica , cum ait: Viftoria aurea in Templo

Jovis Opt. Max, fed ut anticjuioris puto. namad fua tempora incolume permanfifle , intep

iot incendia ac rapinas , difficulter adducor

»

ut eredam. Forfitan 8c Prudentius , Apolo-

getico in Symmachum :\

i RegioneForiRomarii,

T>e CapitoL Romano Comm. 239Qua

fidefuerint, bellantibm Ahrea

quamvis

Marmoreo in Templo rutilas victori apennas

Explicet, & multufurgat formata me-

tallis

Non aderit.

Alatam certe Capitolinam Vi&oriam fuif-

fe, prseterNumos & Monimenta omnia ve~

tera , quse alas ei tribuunt , ratione etiam

perfuadeor ut credam , quam DrepaniusPa-

catus in Panegyrico proponit : Reclt ( in-

quiens) germana illa piffotum Voetarumque

commenta Vicloriam fmxiffe fennatam, quod

hominum cum fortuna euntium non curfuseft*

fed volatus. £7t%oqv tamen apud Athenienfes

Vidtori* fignum fuiffe, ominis caufsa , teftis

eft Paufanias, ne fcilicet commovere fe ex

illa fede poffet. quam confuetudinem Ro-mani deinde imitati videri poflint teftimo-

n :o Numi argentei Titiani #* in quo Vi«

«floria fine alis fpe&atur , IxvH corollam

Lauream > dextra Palmam 9 infigne fuum *

* Ad quem in Croyanis tab. xxix. n z. habet h&ceadem intcrprcs. maieroox ediderant vel Afologi&\x%

prima editione , vel AntbopologU in fecunda 5 itern

24O JilS T I R. Y C QU I

geftitans, globo volubili innixa: cum epi-

graphe : vic. aug. & Pompeji cujufdam Ve-teris Epigrammatarii, cujus in iv. Antho-

logia: hoc diftichon legitur

:

fwpn Tivcjji&acnKeta , ncv xh(<§y i-mr-

oKetTcn.

N/x^ y%f <n Qvyiv &7rlef(& s Swj&rcM*

Nifi Poetica quadam amcenitate excogita-

tum id arbitremur, cjuafi ad perpetuas Ro-manoium Viftorias commentum id refe-

rendum fit;quod probabilius opinamur. Sed

iis c\ux de Vi&oriain Caslla diximus, ob-

jiciet forte alicjuis vcrba Taciti , 1 inter pro-

digia Othoniani temporis illui quocjue nu-

merantis .: In Veflibulo Capitolii omijfas bigas

cui ViSotia infiiterat : crgo vicleri ante Ca?l-

lam > non inipfa , hanc yEdkuIam fuifle. Sed

& oftendere ego pollum plures in hocipfo

Capitolio Vidtorias dedicatas. fcribit enim

Piutarchus in Mario , Bocchimi NumidamSocium & Amicum P. R. NIKAS TPO-nAlOÔPOTS , % qgj ttx^ ocvraig a/ etyj-

01 x$va-c$$ IOTrOTP©AN iy%&tfiô$ijQv v®?

cwri STAAA , ibidem pofmife. quas tamenquafi in fui contumeliam pofitas parum ab-

feiit quin bellicofus ille Arpinas dejiceret. &vix

1 Lib. i.Hift.

z Exftant etiam in Sullse vetuftis Namis.

De Capitol. Romano Qormn. 241?

vix dubium eft cjuia alias a!ii Principes atit na~

.tiones propteromen P. R. obtulerint ; cumvix ullum Romse atque alibi frequentius in

Templis Numen« n3m & in manu Deo~rum ,

1 Jovis prscipue , firgi folitse , <k

in eorum fellis pedem fuJcire , & pallis in-

texi, & coronis inferi, & fafligiis impon/V

Solemnis autem in veftibulo Curia? Julia:

Ara hujus De#, de qua Suetonius in Vita

AugufH, Herodianusextremo Jib.vu. Sym-machus inepiftola ad Augg, Ffttres, Am-bro£us & Prudentius contra Symmachurn ,

CJaudianus de vr. Konorii Confulatu , Lanir

pridius in Alexandro Severo. fed hanc, uti

& alia ejus Templa(quod ctsrfccrfiQvvm jam

(int) aut defcribenda oliis relincjiiimus, aut

nos ipfi majore otio alibi defcribernus.

1 Paufa.lib.5.Porphyr. in rfctionc Nat. Dcor Lir.-iib.ig;

L C a

24<i Justi RycqûI

C A P u t XXIV.

Statuse in Captolio Vari<e j Divi-

virias, & Humanae. de ijiis pri-

mum diBum j Juppiter Impe-ratar Prseneftinus , @ Macedo-nicus. Antiquariorum errorin-

dicatus j & Tabula Liviana ex

Tighio reformata. juppiteral-

ter in Columna , fulmine deje-

ctus citm aliisfignis j & reftitu-

tus. Lupa Romuli etiam in-

terDeos. minerva custos Ci-

ceronis. Minerva Catuliana. ©iiNixii , vel j Nixi. Nemefis. #

Bona Forruna. Bonus Eventus.

Fortunas aurex in Templis j &cuhiculis Trincipum.

Dicere incepimus de Statuis, &Signis;

itaque filum hoc pertexamus, & qux

Deo-

* Mrrum , qui huc irrepferir ea vox > per errorem11 ne dubio ; nam de e^ agir in cap. xl 1 1 1 . ubi in argu-mento etiam mcmorarur.


Deorum qii£ hominum (prseter Tres iHos

Principes ) in Capitolio celebrata fint , &vettiftis monimentis proferamus, Pr^miflb

tamen nobili illo difcrimine , cjuod inter

Divinas Humanafque Statuas , a 1 viris do-

ftis , haflenus adfertur. VideJicet, ut ea?

qux dIs fierent , elSwK* dicerentur : ouae

Heroibus, %oxva: qux Regibus, dxS&dv*

7i$ : quce Sapientibus , &yaK* : qu# beneme-ritis viris , @pm#. & horum fere omnium

.

cum ampliflimus in Capitolio , & circa il-

kid , numerus olim fuerit , a Decrum ta-

roen Immortalium ( quorum prima in fuis

Templis dignatio cft ) fimulacris initium fu-

mam.Inter lfta nobile ibi faifle reperio fignum

iovis imperatoris ,2 Pramefte circa

annum v. c. ccclxxv.. a T. Quin&io

;

Cincinnato adve&um > dedicatumque inter

cadlam Jovis ac Minerva^TabuIamque fui> eo

fixam > moniraentum rerum a fe be«e ge-

ftarum, his ferme incifam litteris:

JllPPITEfU ATQ^Dl. OMNES. KOC. DE-

DER. UT. T. QUINCTIUS. E>ICT.

OPPIDA. KOVEM. CAPERET.

L 1 At~

1 Guil. Philandro, Aldo Manutio F. JacoboGu-

thcrio zlns.

z Liv.lib.6.P.Viaor.Rcg 8.

Atque ita quidern yulgd apud Livium : Sed

magni vk judicii , & exadh: eruditionis Ste~

phanus Vinandus Pighius >1 ex Verbis Cin-

cianis apud Feftutn % , male derruncatam

e(fe Infcriptionem & librariorum mngis of-

citantia quam Livii ipfius errore corruptam

r<fle arhitratus eft * eamque tam ex ipfo Li-

ylo & jEutropio > cjuam Fefto Pompejo ,

in hunc modum reformavit

c

JUPPXTER. ATQLIF. dI. OMNES HOC.BEDER. UT. T. QUINCTIUS. D I CT.

OPPIDA. NOVEM DIEBUS. IX. CA-

PER5T. X. PRAENESTE. IN. DEDI-TIONEM ACCiPERET. XARUM. RE-

RUM. ERCO. TRIENTEM. TERTIU^.PpNDQ,, CORONAPA, AUREAM

JOVlo D. D.

Dedicatum quoque ab eodem Quindiio ali-

cubi jovi tmperatori Templum ex mu-iihtk Faftorum verbis, Onuphrius conatur

eruere. fed quia teftimonium Livianum re-

pugnat, fruRra niti diiigentiffimum aliasvi-

rum exiftimo. Agnofcit & alterum ejufdemnominis fignum Macedonicum, inCapito-1jo .5 difertiffimus Romanorum lib. iv. in

Verrem : Tria fcrebantUY (inquit) in Orbe

Ta-s Lib.3. Annal. 2. laTriens»

*Be Capitol. RmanQ Comm. 2 4

y

Terrarum ftgna icvrs imêrAtorxs , tn

fuo genere pulcerrime fafta. Unutn illud KU~cedomcum , quod in Capitolto videmus. dtt&>

rum in Ponti ore , & anguftiU. tertiumquod

Syracufis anteVerrem Pr.tt.fuit, ittudFlami*

ninus ita ex dde fua fuftulit 5 ut in Capitolto >

h)C efi , TERRESTRI DOMICILIO lOVJS

poneret. male tamen ibi vulgo legitur: ride^

mm: pro praterito ipfo: vidimits. cum femec^

ipftim Cicero corrigat verbis fuperioribust

Si recordari volueritis quanta religiGnc fuerit y

eadem jpecie atque forma fgnum illud 7 quod

€K Macedonia- cantum xn Captolio pofuerzt

Ilamitwm. in queis ut d£ corrupto aut amif-

fb eo figno P. C. alloquitur. unde periifle

una cum fummo ac primario Jove^ primo

ejus Templi iticendfo ,1 fub Sulla, eeruS

fere liceat arbitrari. Fuifte autem Prenefti-

num fimulacrum Gneco ifto longe vilius s

vel hinc licebi* a:ftimationem faccre, quodRomana? pater Eloquentia?) fi artificii cle-

gantia , & magifterii venuftate > cum tribus

illis « a fe nominatis , fuiflet comparandum »

nuila ratione indiclum abire permififtet. cpod

miror (imo indignorj nulli haftenus Anti-

ûariorum fuifte animadverfum. Nam quxL 3 Mar-

j-riatarch. \$>x de ISdc & Ofiri-ê.

,

246 Justi RycqûIMarlianus aliique de Iove ifto annotarunt,nive Gallica frigidiorafunt, aut (quoddicifolet ) gerra? Germanx.

Sequitur alia iovis Statua &nea, colu-

mnce fuperimpoftta 1 cjuam M. Tuilius , Dio* CaHlusi J. Obfequens, alii , paullo an->

fe conjurationem Catilinariam fulmine dc-

Jedhm , & biennio poft ( curn ea conjura-

lio detegeretur in Senatu ) ibidem reftitutam

fcribunt, non fine prodigio tamen, & Ha-rafpicuna cautela : Ut major ea (ffigtes > &faciead Solem ortum, fontmquf converfapo-

neretur. qua? omnia Urania, cceleftis Mufe

,

verfibus apud Ciceronem pauculis comple-

cthm : 3

Atque fm fixa gravl faie ac fundata

tenerh

Nt poft 4 excelfum ad cnhnen formata

decore

SancH Jovu fpecies claros fpeclaret in

ortta.

Tum fore ut occultos populm > fanclm-

que Senatus

Cernere conatus poffet > fi Solis ad or-

tum

Con*

1 Cicevo in Divinat. 8c 3. Citilin.

* Lib. 37. 3 1. Divinat.

4 M aie vu 1go .

.• ex cifum ad cohimetn,

T>e CapitoL Romano Comm. 247Converfa inde fatrum fedes , populique

rideret.

Confule n tandem celfa efi in fede h-

cata.

Atque una fixi > & fignati temporis +

bora

Juppiter excelfa clarabat fceptra ca-

lumna;

Ac clades patria > ferro fiamaque pa-

rata

,

Voctbtis Allcbrogum Vatribus pvpuloque

patebat.

Addunt Scriptores cumealovis Statuaalio*

rum quoque Deorum , romulxque & re-mi cum #nea lupa 'inaurata (cujus uberi-

bus inhiabant)ftatuam quoque Natta^pina-

j ii % St ^neas Legum TabuJas complures vi

fulminis dejeSas > aut Ikpekihs 5 €G?M*diile. Ut non immerito cle Iove Fulminan-

te fxpius incerrogaverit 1 Lucrctius

:

Pofiremo cur fanfta Deum Delubra ,

fuafque

Difcutit infeflo pr<zcUra$ fnlmine fe-

cles i

It*benefa£la Deumjungit fimulacra 7

fuuque

L 4 re-

i Lib. 6. 2c Seaeca Nat. Qugeft. lib. z. cap. 42.;

248 Justi RycciuXDemit imaginibm violento volnere hono-

rem?Subintelligevidelicet, quod prarceffit 3 fi ful-

xninum tonitruumque folus ille pnefes ac di-

redor? Ssepe autcm Juppiter e veterum fen-

tentia

:

1 Jpfe fuos quondam tumulos ac Tewpla

petivit y

Capitolinis injerit fedibm igneu.

Quod tamen quoties accidit, numquam fi-

ne omine cft: habitum > ut fuo ternpo-

re ottendam. Siraile fae* Lucretiana ar-

gumentiim D, Hieronymi , in epiftola ad

Marcellam , de Templo Bethleemitico : $>w-

ftior loais ejt Rvpe Tarpeja , c\u& de cdo f&-pw fuhnimux ojfendtt , quod Deo difpliceat.

Nunc yetfbvh fan&iore iilo Capitolio * id

dlj ah omni veterum impuritare ac fuper-

ititione purgato , AEneum adhuc inauratum

Lupa? im&hmm mittids , fimulacrum fpe*

cbtur , fiuminis ^k^yiu) in crure * hiul-

cam oftendens : quale nos adpinxjmus , &ab Urania Telfiaha defcnbitur , hia ver-

bis : 2. pllck

1 .Cicero in divinaf,

* Seci Cicero CatiLn. in.zk ta&tWf&ifle ipfumPvOnuilurn.

2..cieC0 ii f. ad QJa t rem

.

De Capitoh Romano Qotmn , 24,9

Heic filveftris eut Romani nom\nu*h>

trix

Uartia y qm farvos lAavortis femm&<'

natos

Vberibus gravidis > vitafi:rore rigabai»

Qu& tum cum pwis flamato fulminis

iciu

Concidit , atque avulfa pedum veftigia

liquit.

De fimili Lupa , ad Ficum Ruminalem po-

fita , Livius- lib. ix.in AEdilitate Ogulaio-

rum : Jovemque in culmine ( Gapitolii ) cum

Quadrigis , &• ad Ficum Txummalem , fimul*-

Tta infantutm 7CQiiditomm Vtbis, fub vVeri-

L 5 hm

2<jO JUSTI RyCQûIIw LufA pfuerunu Non defunt qui hane

ipfam eflTe putent y quam adpinximus, cpx

e Comitio in Bafilicam Lateranam , cumnonnullis aliis Anticjuitaturn reliquiis > atque

hinc in Capitolium poftea relata fit, cjuam-

vit Marlianus antiquam Capitolinam efie ma-

lit a Tullio defcriptam , cui , ut in re nimis

dubia, trepide adfentimur.

Videtur quidem femper iftius animalis fi-

mulacrum aliquod in Capitolio ftetifle , con-

ditionevel fuprahumanam veneranda* quod

La&antius adfirmat libro de falfa Religio-

De: 1 Romuli (inquit) nutrix lupa honoribm

efi adfecta divinis. & ferrem fiid animal i-

pfumfuijfet , cujus ftguram gerit ; auftor ejf lUym LaurentU efje fimulaerum , & qivdem

non corporii , fed mentU & morum. Eamadorare videatur Romanus Callimachus fub

initium lib. iv:

Optima nutriemn noftw , lupa mar-TiA, rebm

Qualia creverunt mania lafte tuo l

Mcznia namqiie pio conor dijponere ver-

mMei mibi > quod noftro eft parvut in ore

fmusl

Egregie autem Parentis fui & conditoris ho-

nori

* Lib. i.c. 20.

De Cafitol. Romano Comm. 2 f z

nori confuluere Romani, quum di/IimuJa-

tis fo&mtx , fed impura: ejus nutricula? o£-

ficiis , fub . artificiofo exeogitati animalis

fchemate rem pudendarn obtexerunt,

Omifia tamen five Laurentia, CiveLupa^

ad Virginalem Divam tranfibimus miner-vam noAIOTXON , aut customm ur-

bis M. Tulll Ciceronis ,1 quam is do-

meftica religione apud fediu cultam , Tri-

bnnitio demum a?ftu in exilium compulfus*

fub ipfum difcellionis tempus , in Capito-

lium tuilt, Eam ipfemet Cicero veneratur

in fine Orationis pro domo fua ad Pcntifces

,

8c in epiftola ad Cornificium , decrevijfe

Senatum^ fcribit, ut minerva fua custosurbis , quam turbo ( hea t infeftd nimis

omine) dejecerat, reftitueretur. Dignum certe

Monimentum quod a Roman£ Eloquentise

parente pofitum , in illa Arce Romani Im-perii , invito Barbarorum furore perennaret.

Erat & altera minerva non incelebris

ibi nominis, non in ipfo quidem Tempio ,

fed juxta (ut videtur ) a Catulo pofi-

t4r de quar Plinius lib. xxxi v: 2 Euphranoris

e*ft Minerva Rom& , qucedicitur catulia-

^ iv , infra Capitolium a Catulo dicata*

L 6 eam:

i Plut.mCiceroue. Dio lib..j6. Cic.2. dekgib.

2. Cap.3.

252 , Just 1 Ry cqûI

eam adfirmare licet aneam fuifle 3 cum de

laudatifiimis seris opificibuseo capuefermo-

nem Plinius inftituat.

Fuere. ctiam ante ca:llam Minervse nixI

bI (cjuos corrupte n-oxios vel Nixiosalii

adpellant.) de cjuibus ira Feftus Pompejus

:

1 nixI dI appeilantur tria figna in Captto-

lio > ante celUm MintWdr gembmnixa , relut

pr&fdemes parientiumnixibui , qu£ figna funt

qm memoru prodiderunt Antiocho Rege Syria

fuperato , M\ Acilwm fubtrafta a P. E. ad-

fortajfe , atque ubi fum pofuijfe. etiam qui

capta Corbnho advella huc , c\u& ibi fubjeSa

fuerint menft* Fefti autoritatem juvat etiam

Nonius verbis^ a JUpfio 2 caftigatis : Eirixa

dicuntur fwntna riticndi <y hoc cfi y conandi&

dolendi Ubore perfttncta, a Nixit, qua Rel»

Ugionum genera parienlibm prgfunt. Viden-

tur itacjue fpecie Jaborantium aut onusferen-

tium fi£li , c]uale$ in porricibus tninfman-

nis 3 Caryatides , aut Barbari captivi pone-

bantur , fuftinendis epiftyliis. AEreos quo-

cjue foifle Nixos putaverim, eo maximcar-

gumento, quod Corintho adveftos cjuidarn

tradiderint : cjuam ciyitatem notiffimum eft

ces.

1 Hacvoce. 2 Antiq. lccl.cap. 17^

3 Visuiv, hb: r.

De CitfttohRomam Comm . 253,

#s nobile, atqne tfris artifices prceftantifli-

mos habuifie.

Bonam etiara- fortunam una cura bo-

no eventu marmoreas Praxitelii operis Sta-

tuas in Capitoliq obfervavit Plinius libro*

xxxv 1. c. v. nec abfurda quidem conjundtio-

ne : cum Evenijfe. aliquid, non nifi in Bonk r

diceretur. cjuo refpexiffe putat Comicum A-

.

frum Donatus , ad ifta Hecyra? verba

:

—- Hunc videre femper optaviwm>

diem

quom ex teejfet aliquis <$ui ie appella-

ret patretn.

evenit ; babeo gratiam Diis.

Sed num in ipfo Jovis h#c fimulacra pofi-

ta, an Fortmarum potius Capitolinarumzli-^

quo Templo ? fane ambigo : neque etiam

fine ratione. ciim in Tacito legamus, Job:

natam Neroni e Poppxa iiliolam , inter

alios hopores decretum: ut Fortunarum ef~

fgus Aurea in folio Capitolwi Jovis cclloca-

rentur. Unde fortafle natum ut Principes

(qui omnia fenfim Deorum ornamenta fibi

adfumebant ) Fortunam etiam auream 2 in

cubiculls apud fe repofitam haberent9 Ulud

autein , quod in Prgneftina: Fortunas ara le-

gitur apud Grutcrum pagina lxxiI;

L 7 TUv

i" Aan. 15. | Yideinfracap. 43,

2,54 Justi Ry CQjal

TU. QUAE. TARPEIO. COLERIS. VI-

CINA, TONANTIVOTORUM. VINDEX. SEMPER FORTU-

NA. MEORUMnullam dubitationem habet quin ad for-tunam primiceniam referendum fit:cu-

jus AEdem in colle Tarpejo Servius TuUYtus exftruxit , cum altera ejufdem qese-

quentis : au&ore Plutarcho , in libello fin-

gulari de Fortuna P. R. quemadmodum&interpretandus Cato Cenforius apud Cice-

aronem, 1 in Officiis , cum aif.FiDEM mCapitvlio vicinam Jovu Opt. Max. majotes

effe vohijfe. non quodin ipfo Templo, fed

viciniaejus, in peculiarifibi #de, elletde-

dicata. De Templo autem boni eventusquod in Regione ix. Circi Flaminii > ita

habet Arnmianus lib. xxix. Claudianiu Ur-

bis FrafeEkm Vonicum excitavit ingentetn La-

vacro Agrippa contiguam , eventus bonicognominatam \ ea re quod hujus nominis pro«

pe vifetur Templum. Hujus etiam NuminisGalbce & Titi Impp. Numi , quos vidimus*

infcriptionem continebantv

x Lib.3.

C Am

T)e Captol. Romano Comm^ 25?

C A P U T XXV.

Statua? Divinas Colofleae* & earumorigo. Pagodi Chinenfes. Jup-piter Carvilianus in Capitolio.

^PUnii locus examinatus de JoveLatiario aut Latiari. ejus a La-tiali difcrimen ofenfum. 'Petri

Fabri error circa fignum Car-vilianum. Hercules Tarentinus j

Apollo Apolloniates. CapitaâColoffea a Lentulo dicata. Decapite teneo hodierno Capito-

lii quafitum. Colofli Augufti,

Neronis , Commodi , Solis. Sa-

cellum Jovis ad Colojfum. ILlu-

Jiris Claudiani locus explicatus^

alter Livl emendatus. Subftru-

ftiones Lapitolina.

Magnam eirca Capitolium > ( fortafle:

in ipfa Templi area ) Statu* Deo-

rum Coloflea* admiratioriem merebantur.

Excogitata? enim infanis fumptibus moles

2/f6 J U S TI R ¥ C Q\ll

ifhe immanes , ab AEgyptiis primum ad

Gr^cos , a Gra»cis vero ( quafi contagio-

ne quadam ) ad Romanos pervenerunr0

Sed & Indos hodie Chinenfes admirandae

magnitudinis ftatuas Pagodos in infula Zey-

lato conftituifle ferunt , i qui eum tra&um

Orbis aliquando navigarunt. Primum in

Capitolio Coloflum ftatutum invenio 10-

VEJM, a SP, CARVILLIO MAXIMO ,z Vt~

Samnitibm facrata lege pugnantibus , 3

sereum ( opinor ) e pettoralibus eorum, ocreif-

que & galeis. amplnudine , fecundum Pli-

nium , tamkut confpiceretur aLatiarioJove

:

& de Reliquiis lim* t)u& ftatua ejfictmur ,

qu& erat ante pede* fimulacri e)m. ftc ferein

PJinio , in cujus tamen verbis illud cogno-

mentum Jovis Latiarii omnino improbo.

quo enim res adeo magna aut annotatione

digna , ab Amphitheatro Flavio ( quod in

capite V\x facrse, & in quo Sacellum fan-

guinariihujus Jovis) Coloflum Capitolinum *

turri parem , confpicuum fuifle ? Eo magis

cjuoi aPlinio inter poi tentofarhorrendarcjue

magnitudinis fumulacra Juppiter ifte nomi-

netur ? Sufpieor itacjue* corrigendum men-ckm : Latiali j0vt\ ut.fcilieet e monteAl-*

.

ba-.

1 CafparBalbtis , & iliu z Pi;n. Ijb."34^ c .7,

3 Vide.Liunm in finclib. 10.

*De Captol. Romano Comm. 2 5 7bano 1 (in quo hujus Jovis AEdis celebra-

ta eft ) Coloflus Garvilii videretur. quod

omnino fic inter prodigiofa atque ftupenda

referri meretur ac obfervari. Fuifle autera

LATIARIUM IOVEM , aut LATIAREM , a

latiali diverfum (quia rnultis ea res pa~

rum obfervata erroris occafionem pra?buit)"

teftimoniis alicpot veterum evincam* Acprimum Minucii Felicis > Oftavio, in ver-

bis iterum recitatis : Juppiter cum Hammondiciutr , habet'cornua : & cum Capitolintu*,

tunc gnit fulmma : & cum lati ari s > cruo-

re perfunditur. cujus autem cruore ? O de-

decus fupcrftitiofg Urbis ! hominis unius ad

beftias damnati. E6 enim fpeftant verba

Tertulliani r in Apologetico : Bcce in iMVthe religiofiftitna ARneadanw eft. Juppiter

quidam qnem ludU fuk bumano polumtfangume. fed Beftiarii (inquiti*) opinor , hoc .

mntu quam hominis. an hoc turpim > quvd tna-

li homhw < at certe de homiadio funditur^

tlbi

1 Cicero ia Miloniana.,Lucan. lib i . Strabo lib.

* Is fatis notus. Verum Latiarius Jupiter nonaliimHointelligitur ab Harduino , appofitis Ciceronis

tk Lucani verbis quoque, ubi Latialis nominatur.

Quodquum neget Rycquius fieri debcre,quid ha-

bet,quod refpondeat ? interim uterque ftrenue er-

rant : £c recle ab Alex. Donato in Plinio intelligitur

J upitcr Latiarius mQuirinali cultus ljb, 1

1

. cap.

55S Justi Ry c qûI

Ufc>i quidem non nominat illum > fed Jo-vem eumdem efle , quem diximus , Eufe-

bius oftendit iv. de Pr#par. Euangelica , $

cum aitrA^ST* Kj vuv tk tfyvce?, j£#tw ti!u>

fisydKluJ nihw , Tjf $ AATIAPIOT A*os 6<5fTjj

«rcp#£o^w tfV9-p#jrov; Ubi interpres , la-

tini jovis reddiderat, inepte fane , &imperite} cum Latiarium aut Latiarem red-

dere debuiflet. fic etiam comVendi Ladan-tius lib. t. c. xxr. & Arnobius Jib. vii. 111

queis iftud nomen corruptum pariter habe*

tur. jovi LATiARi Ludi Gladiatorii cunt'

erant, quemadmodum latiali Feria^La-

tin#. de ifto Pius vates adverfus Symma-chum

:

^Funditur humanus latiarI in mune-

re fanguis*

Confeffufyue itte jpeBantum folvit ad

aram

Vlmonis fera vou fui*

Tlutonem enim quidam hunc efle exiftima-

runt : Latinum Regem alii , uti Feftus in

OfciUo. De 3 Latiali facro in monte Al-

bano > ejufque feriis notiora funt omnia ,

quam

i Eadem habet Porphyrms m&i ^m^lfj^tj^mlib.2.

2. Prudent. lib. z. 3 Videndus ante onrnes Swgon. Ijb. de Antiq. Jureciv. Rom,

De Cafttol. Romano Comm. 1 55?

quam ut laborem iis explicandis infumere

debeam. Itaque ad Coloflbs Capitolinos re-

vertor, & Carvilianum Jovem. in quomi-ror allucinatum fuifle V. CL. Petrum Fa-

brum lib. 111. Semeftrium c. iv. eumdemhunc cum fummo capitolino jove exi-

ftimantem > quem Vitelliani milites, incen-

fo ejus Templo, apud Philoftratum oppu-

gnant lib. v. Apollonl fui Tyana?i. cuin

illenon a?neus > vel marmoreus, fed ebur-

neus vel aureus verofimiliter fuerit. quod

fupra 1 quserebamus» Adhxc capitoli-nus intra ccdlam fuam pofitus ab aftanti-

bus, aut prope accedentibus* confpicitan-

tum potuit ; Templi enim ala» five latero^

omnem eminus adfpedtutn auferebant. cumtamen Carvilianum fignum Plinius ab Am-pbitbeatro commode confpe<Sum* (flvul-

gatam le&ionem fequimur 5 quam fequen-

dam non puto) vel ( uti nos correximus)

e monteAlbano videri potuifle, adnotave-

rit. Sed heic & alibi cecidit dofriflimus ille

vir : cadam etiam ego , & , ut Laberianus

Mimus habet:

«— cadet qui fequttur. Lam eft pu-

blica.

Venio ad alterum inibi CoIofTum hercu-LEM

1 Cap. 1.8,

i€o ftisTi RyccûIleaitarentinum. is eft quem , capta Uf-

be Tarento , Fabius Maximus Verruco-

ius in Capitolio , juxta ftatuam fuam

leneam ecjiieftrem , collocavit ; autore Plu-

tarcho in Fabio, PJinio lib. xxxiv. c.vil.

Strabone lib. vi, & Au&ore de Viris illu-

ftribus. Lyfippi opus ^reum faifle iidem

fcriptores adfirmant > & a Verruccfo t$h-

quam Viftoriae fucu monimentum afporca-

tum; cum Jovem, cjurin eadem Urbe erat

rx. cubitorum, propter magnituiinem dif-

ficukatemcjue rnoiiendi , attingere non au-

deret; quem tamen iufpicor ob Augufto po-

ftea in Urbem adve£tum. mm facelii Capi-

j £o!ini ad Jovis ColoiTum ,1 a fe forte po-

fitum > ab Augufto Strabo meminit lib. x i v.

JLrivius nihil hajus rei fcribitv gciod miror,

hoc tantum adnotans : Fabium interroganti

fcrib& : quid fari de fignis vellet(quos , ait

ingentis magnitu&inb Decs cjfe > fuo qiiemque

x MeminfrsJterius lovis C5lolTi P. ViftotinReg.Urb.x. *

* Sed quid hxc verba velint , parnm fcio. Curenim forre pofitus ? quid a fe ? Strabo fcribit pag. 63 7.

quiim in Herô Jonias faifient v&tejpn&tgy***'?jo?ixd 5 Minervam & He ^culem ab Augulio repofira

,

Jovem vero tranftatum m Capitolium , quum remo*yhfet inde omtiia tria Antormis.

*De Capitol.Romano Corntn. z6

1

habitu in tnodum pugnantium formatos) Deos

iratos Tarentinis relinqui jufojfe. cjui tamen

au£tor lib. ix. inrebusfub L. Poftumio<&Ti. Minucio Augurino Coff. geftis hoc etiam

ohfervavit : Soram , Arpinum , Cenfenniam aSamnitibus recepta. &, Uevculk magnum Ji-

tnulacrum in Capitolio pofitum% dicatumque.

Fuere ii CofT. ( ut ex FafHs adparet ) an-

no P. R. C. cdlxviii. cum Urbs Ta-rentina integro fere poftea f#culo ( ut ex

iifdem Faftis apparet ) Verrucofo prodita

legatur, anno videlicet V. C. dxliv. Utvel de alio Herculis fimulacro Livium lo-

qui necefle fit ; vel in dedicatione ejus an-

notandd ju^ûov/Kotf dfAelpTyfA» commiferit,

De ifto fortafle Hercule inteJligendus Dio *

in Prodigiis anni dccvii. lnter alia pro-

digia apes quoque in Capitolio juxta Herculk

fiatuam fedcm occupavere 5 quum ifidi facm

fierent. & mfcriptio Vetus , cjuse in ipfaUr*

be legitur

:

POMPEIUS. APPIUS. FAUSTlNUS

V. C. PR. VR. N. DD. FELICITER

IN. CAPlTOLIO. HERCULI. VlCTORlPOLLENTI. POTENTT. INVICTO

DONUM. DEDIT

LIB. MER.

Quemadmodum & Ara qusedam ijj Capi-

tollQ

2$Z J UST I R Y C QU I

tolio etiamnum confiftens , cujus im^x-tyluu iftam defcripftmus

:

TE. PRECOR. ALCIDE. SACRIS INVI-

CTE. PERACTISRITE. TUIS. LAETUS, DONA. FERENS.

MERITIS.HAEC. TIBI.NOSTRA. POTEST. TENUIS.

PERFERRE. CAMENANAMi GRATES. DlGNAS. TU» POTES.

EFFICERE.

SUME. LIBENS. SI MULACRA. TUI S

QUAE. MUNERA. CILOARIS.URBANUS. DEDICAT. IP5E. SA-

CRIS h

Exiftimo autem facellum ibi fuifle , cjuo

Donaria Herculi inferrent : cjuale , ad Jovis

Coloflum alterum, in Capitolio fadum abs

D. Augufto, jam adnotavimus. Pmerjo-yes iftos atqucHcrcuIem , apollo apol-loniates magni ibi nominis fuit. de quo

Plinius libro di&o : Moles quippe excogitatas

videmrn fiatuarum , quas colossos vocant ,

turrihus pares9 Tdu efi in Capitolio Apollo

tranfUtm aM* Lucullo^ ex ApUonia , Von~

ti Urht , xxx. cubiiorum , quingentis talentis

faftus. 6 immenfum atqueincredibilemfum-

ptum ! fed tantum libri Vett, Mss 9 fugge-

iuntjnon eam fummam vulgatam : centum

T)e Cafttol. Romano Comm. 165

quinquaginta. quod Dalechampii fide anno-.

tamus. Magni autem Colofli hujus marmo-rea qua*dam cTs<t&yfx<tZ& funt etiamnumqui in Capitolio fpedari velint. 1 Habuerunt

in eodem Capitolio admirationem & capi*

ta dno qua: P. Lentulus Cof. dicavit : al-

terum a Charete Lyndio \ Lyfippi difcipu-

lo* fa&um ; alterum a Decio. comparatiom

m tantum vitto , ut artificium miniml proba*

bilis artificis videretur. Tale etiam caput ex

Coloflb a?neo, ab injuria temporum ferva-

tum , in area Capitolina s. p. q. r. col-

locari nuper juflit. nt veterum iftorum de-

corum aliquam velutumbram autimaginemin nobiliffimo ampliflimoque loco adhuc

oftenderet. Bartholomûs Marlianus , 2.

atqtie alii, c Commodiano Coloflb id efle

putant, de quo Lampridius in Commodo :

Cehfii caputdeprefit. quod erat Neronis , ac

fuum impofuit , & titulum more folito fub~

ftripfit. AEI. tamen Spartianus D. Hadria-

num mavult depofita Neronis efEgie fimnJ

lacrum iflud Soli confecrafle , & xxiv. E~lephantis adhibitis, per Detrianum archite-

<5hrm> e loco fuo commovifle. Is fuit (ni

fallor ) nobilis Colofliis , de quo Martialis in

I bro Spedaculorum Titi, & lib. i.Epig.'

at-

1 ?lin, ibid. z Lib. 2,c. 9.

264 J U S T I R Y c quIatque alibi. & P. Vi&or in Regione tlfr-

bis 1 v. g#m /tf/jf/* ( ait ) pedes cen-

tmt & duos, cum dimidio : babentem in ca~

pite radios feptem > [wguios pedmn vigintiduo-

rum & jemts : quamvis de longitudine Eu-

febius, CafliodorLis, aliicpe varient. quod

fi fides Publio uibuenda quoad radiorum

magniuidinem , vereor ne apud Capitoli-

num iltud caput long£ mh.iRjus atque exi-

lius reperiatur , cjuam u: ror^l^niratr:;! ali-

cjuam aut venuftatem $n$o uuiuiaao aarer-

re potuerit. ,Sed hoc M ;riianus ipfe vide-

rit, Ego coronidis vicegi illuitrem cl. Clau-

diani locum adfcribam , in cjuo Colojti ifti

&relic]iia Tarpej^ arcisdecora, velutinta-

bella quadam nobiii exprefla pinguntur.

Is eft in Panegyri ad vx. Honorl confula-

tum

:

. Attollem 4pi<em fubjeftis regia Ko«

jlris

Tot circum delubra videt , tantifque

DEORUMCingitur excubiU. juvat intrateftaro-

NANT I

S

Cernere tarpeja pendentes rupe gi~

GANTES

,

cahlatasq; fores , mediifque vo-

LANTIA SIGNA

^De Captol. Romano Comm. 265

Nubibus , & denfttm stipantibus dthera

templis :

aeraque veftitis numerosa puppe co-

LUMNIS

Conftta , fubnixafque jugis immanibus

AEDESNaturam cumulante manu : Spoliifque

MICANTESinnumeros arcus. acies ftupet IGNEMETALLf

£f circumfufo trepidans obtunditur auro.cjuibusin verbis ut omniafere hadenus a no-

bis didia aut dicenda uno eodemcjue fuccin&o

eJogio complexus eft ; fic in iftis

,

fuhnixafque jugis immanibm ades.

aut ad fubftru&ionem Tarcpinianam refpexit,

de qua fupra capite ix. & fequentibus egimus

copiose; aut Tribunitiam alteram, de qua

Livius Hb. vi. capitolium qucque saxoquadrato fubftruftum eft,ovus vel inhac

lAagmficentia Urbis conspiciendum. vel

demum cenforiam , dequaidern fcriptorlib.

xxxvi 1. * Cenfores Toma T. Quinciius Flami-

ninus & M. Claudius Marcellm fulftruciionem

fuptr zdSquimeiium , & in Capitolio , & viam

filice flernendam a Forta Capena ad Martis

M iQCOr

* Eftlib.xxxvui cap.28.

266 Justi RycquIlocaverunt, ficenim totum iflum locum con-

ftituo i varie in exemplaribus luxatum cor-

ruptumque. Catfera fuo quxque loco atque

ordine deinceps exfecuturus.

C A P U T XXVI.

2>Statuis ^SignisHumanis^/fi?»».

^Diverfa horum materia&forma.RcgumStatuaefine tunicis.Sta.tux

Togztx qua. philippi rubenIv. c. mors deplorata. Inter Re-ges ftatua L. Bruti S> Csefaris.

Honos Imaginis in delld Jovis

quibm olim permijfus. /Enese >

Deaurat^ , Aurese , & Argen-tex fiatualmpp. AUaVirorumTriumphalium juxta Templum.Turma Inauratarum Equeftrium.

Cenfdres £f> Tontifices nimia

figna tnterdum amoliti. Cicero

&Trebelfius explicati: vulgata

apud Nonium leftio defenfa.

Fuere in Capitolio (Quemadmodum & in

reliqua IJrbe ) uti diverfa Materia , fic di-

verfi

Ue Cafitol. Romano Comm. 267

verfi etiam habitus Humanarum Statuarum.

1 Nam illa pro majeftate operis aut opulentia

dedicantis fic variabatur, ut interdum Fifti-

les , LtgneA , Eburnea , Marmore& ; inter-

dum 2 Gemme*. , Aure& , Argentea $ fEre& :

ea?que vel Simplices , vel Inaurata fierent*

Hi vero h§ tv nttnw fic difterebant , ut prout

quifque vel Magiftratum geffiflet , vel Sacer-

dotium obtinuiflet , vel bene deR. P.(qua

bello , qua pace ) eflet meritus , fua etiam in-

fignia , fuaque ornamenta in fimulacris reti-

neret. Inde mtx Pedefires primum Statua*

*

Regum Principumque : Seftles deinde Magi-ftratuum ac Sacerdotum , mox Equeftres 6c

Triumphales Ducum atque Imperatorum.

Qnarum omnium ciim in CapitolinoTem-plo numerum ingentem fuifle ex VeterumCommentariis liceat opinari; uno etiamca-

pite comple&ar omnia ; hoc eft «V piew

fjLvnovov congeram , quidquid de CapitoJii

fignis, fiveSatuis, tumultuaria ledionead-

fauc nobis obfervatum,

Regi# Statuse uti antiquiflim& in Capito-

po, nc primas nobis memorand#. De iis

M z Ps-

cPlin.lib.53- 34- &aiibi. Caffiodor. lib. 7. Variar.

2. Ex ebeno eti3rn & ele&ro. Artemidor. lib,

cap. 44. Plin. lib. 34. cap. G.

268 Justi RyxjquIPa?dianus 1 eleganti loco : Cato Prxior jn-

dicmn quia aftate agebatur ftne tunica exer-

cuit j cawpeftri fub toga cinttus : in forum

q-uoque fic defcendebat jufque dicebat. idque

2. repererat ex vetere confuetudine : fecundum

quam&Romuli ttatis * ftatua inCapitolio^

& in Roftris Camilii fuere Togata fme tunicis*

quibus fimilia fercPlinins lib. xxxiv. cap. v*

Togaias autem Sfdtuas in Etyrnologico de-

fcribit Ifidortfs , 3 his verbis ; Toga ditta quod

velamento fuo corpus tcgat , atque operiat. eft

auiem pallium purum forma rotunda , & fu-

fiore atque inundante finu& fub dextro ycnicns

fuper humerum finiftrum fonitur. cujm fimiit-

tudinem in eperimentis fimulacrorum vcl piffu-

rarum adfpicimm , eafque statuas toga-tas vocamus. Huiufmodj nutem Statuas,

fed cum tunicis tamen, idcft, a:virecen~

tionV, -illuftrandaj rei literaris? Rcman^ e

veteribusinonimentisdelineatas propofuit in

Ele&is fuis 4nuper philippus rubenius.

Ille (incjuam ) rubenius , Juventutis eheu !

Belgicz brevis & infauftus amor. cujus memo-riam cpotiens recolo , totiens & fuaviffimJ

amici

1 In Orat. proM. Scauro. 2. kl.repetierat.

* Satis conftat acTatii legendum.

% Qgpz iile ex vetcri Perfii Scholrafte , five is

Cornutus, fiye <juis alius. 4 Lib. 1. cap. 17.

7)e CaptoL Romano Qomm. 2^9

amici, &pr#clariffimi hominis ja&uranon

pofium toto animo non commoveri. Etfi

enim crudo fato videri nobis non debeat /ub-

reptus , fi dictum illud Pofidonii confidera-

mus apud Senecam ; Unum diem hominum

eruditorum plm patere , qudm imperiti lon-

gisfimam atatem ; dolendum tamen eft tam

inique cum rebus humanis effe comparatum,

ut optima quajque > velut naufeafcunda , c

terrishinc ad ca:losftatim transvolentj

pes-

fim3 autem omnia contraria lege , ad fafli-

diumufque, nobifcum maneant atque per-

durent. Verum quod ait Sapientiffimus Tra-

gicus,^

Tx QtCtiV XTCO B*\G(A%J tfW. -

cjuosincufarcuti impietatis eflet fumma?, fic

mentis etiam ad Phiiofophiam parum com-pofitaj atque cnftigata?

:

—— Terrefiria quando

Mortaleis animos vivunt fortita 5 neqtte

ulli efi ,

Aut magno aut parvo , lethi fuga.

Itaque a Libitina? Leffo & Na?nia in Capito-

]ium , ad Regias Statuas , revertor. Quas#reas fuifle ex Plutarcho * licet affirmare, qui

talem L. Bruti , mediam intcr T\egiai, jiriitum

gladium exferentem aguofcit. quare pro omine

M | ha-

i Ih.M. Hruto."

2/0 JUSTI R.YCQUIhabitum adferit Dio , i Caef. Julium ex a?re

pariter ( ut verofimile eft) prope minacem

illam ftatuam fuifle collocatum. Prseter Re~gias confpicu^ etiam multse Virorum Ulu-

ftrium autTriumphalium : qaeis ob eximiam

virtutem locus in ipfoTemplo, autcircail-

lud, adfignatus. Prior ille honos uni (quod

fciam) Africano, ante Csef. setatem , Ro-mx habitus : $ cui (tefte Valerio) foli inftar

atrii Capitolium erat. idque eam maxime obcauftam quod fupcrftitiosa quadam opinione

Jove natus credcretur;qua de rc idem Valc-

riuslib. i.c. n. 3 & Silius in Epilogo .

belli

Punici

:

Ntc vero (jiium te memorat de ftirpe

Deorum

Ttolem Tarpel mentitur Roma Tcnantis*

quem -tamen > ex Gracchana apud Livium

Oratione conftat > 4 pr<z tnodeftia probibuiffe

Jiatuas fibi in Comitio > in Softris > inQuria*

irt Capitoito > in csUa Jovis foni. Etiam : ne

decerneretur ut imago fua Triumphali ornatu

€ Templo J> O. M. cxiret. 5 quod fieri tam^nfolitum refert Valerius , quotienfcunque fu~

nm aliqnod Gormits, °enti$ celebrandum ejfer.

Sed

i Lib.43. SuetOH. CxC c. j6. 2 Lh. 8. c. r 5,

3 Se»t. etiam Aurel. in Elogio Scipionis.

4 Lib. 38. 5 Ibidem,

*De CapltoL Romano Comrn. 271

Sed is honor ( ut Divina paullatim omnia )

cumlmpp. etiam aliis qua in Templo Jovis

Olympii , in Elide;

cjua Capitolini, 1 ia

Urbe dein communicstus. Ipfe enim Im-perii audtor & metator C#far 2 Statuam in

Capitolio dtieam globo Orbis Terrarum infi-

fientem babujt, cum infcriptione semideI*ex S. Cro

. pofitam ; Currumqne tn cdla ^Q-

vis adverfiu Deum ipfum fpeffantem; in cjuo

nomen tamen HMI0EOT 3 aut semidei,perafto de Pompejo Triurnpho , ( cjuia id

faftuofius videbatur)eradendum curavit. Sed

& hoc defunclo ilii mox Auguftus filius red-

didit , tefte B#bio Macro , cujus verba a

Scaligero 3 F. laudantur : Circa boram ofta-

vam fiella amplisfima , quaft Lemnifcatis co~

ronata orta efi , quam quidam ad illufiran-

dam gkriam C&fam juvenis pertincre exifit-

mabant. ipfe animam patris fui effe volult

,

M 4 eique

i Paufan. 5. Eliac. 2. Dio Jib. 34 ** Ubibis fcribic ifte au&or Im eiKQVtt rns oha^n:,

3 Noris in Propertium. jp

^ Ea verba fenfum non habent. Etiam in Sca-

ligeriinis ad Propertium habetur lemmfcata corona ,

qusejperfpicua le&io. Sed ego miror > cur Scaliger

prseferrc voluerit fe ex Bgebio Macro haufiiTe po-tius quam ex Servio ad eclogam nonam , ut facis

interpres nummorum Ducis Croyaniad tabulamno«.

aam> citante id fragmentum ex B^bio.

2,72, Justi RycquIeique in Cafitolio ftatuam , fuper capnt au-

ream ftellam babentem , pofuit. infcriptum in

lafiftuti KAICAPI. HMIQEft. Ipfius etiam

Augufti ftatuam in Capitolio agnofcitDio.

i in cujus Bafi prodigium fa&um fit prioris

ou roJ caesar littera? difpuncla?. In cjuo

modeftiam Tiberii ^Suetonius laudavit/ qui

ftatuas atque imagines ea tantum condkionefibi fieri promifit : N* inter fimuUcra Deo-

rum* fed inter omamenta adium ponerentur.

Aquo, immane ! quantum diverfus abierit

ambitiofiflSmus princeps Domitianus> cujus

in hac re infolentiam intolerabilem Plinius

Orator proponit, his verbis : At pauUo ante

aditus omnes fde Templo Capitolino Io-

cjuitur) omnes gradus, totaque area > binc

auro , binc argento reluccbat : feu potitUy

follttcbatur. chn incefti Principis ftatuis per-

mixta Deorum fimulacra forderent. fic tamen

Panegyriftes fupcriorem iilum Csefarem vi-

tuperat , ut Trajanum fuum vehementius

laudet : cujus una aut altcra tantnm &nea

ftatua , atque ea in veftibulo Templi fpclta-

batur. qtiafi Tiberianam Modeftiam ( fed

meliorefide) optimus & laudatiiiimus Prin-

ceps

2 Lib. $$* 5c Sueton. Au%.2. Cap* 2o. ejus fitsz?

De CapitoL Romano Comm. 2 73

ceps exprimeret. Aurea? autem Argentea*que

ftatuar fervili Cxff. #tate Rom# primumufurpari cceptx, cum Roraani ha&enus Frin-

cipes ^neas , ad fummum Inauratas fibi poni.

permififlent. Apud Grcecos- vuJgatior.. hasc

licentia fuit.. apud cpos jam olim Gorgias

Leontinus, * ex mercede oratoria, aureatn

fhtuam folidam habuerat. Primus Romano-mm ex Argento videtur Auguftus habuifie>,

c|ui cjuam ^gre cas admiferit vel cognofcere

hinc licet , 2- quod confim ftatim jufferit »

& ApoUini Palatino auratas cortinas tnde de-

dicarit. Succcflbrum ejus hac in re ambitio-

nem 3 aut connivcntiam , Veteres maximeInfcriptiones produnt , in cjueis statuae.

TI. CL&UDl. CAESARI.S. AUG. GERMANXCIo.

ex.auro. p. xv. format^ leguntur. cjuemad-

modum

&

vespas 1 anor. caes. honori.ix. auro. p. x. Domitiani 3 certe tantam

in hac re QiKoUplaAf Annales produnt, ut*

Statuas fibi in Capitolio non ritfi aureas^ ar-

genteafque poni permiferit^ acponderis cerii.

M 5. quod.

1 Plin. lib. 34. Cic. 3. deOr.t Sueton. Aug. 3 Sueton. Domit. cap. i$i

Dio lib. 67. ScXiphiiin. *

* In Pionis illo locu hxc exftantverba. Tco-av-

1/4 J U S T I R Y C QU I.

quod Ediflum publicatum vult etiam DioCaflius per totum orbem Romanum. Pon-

dusautem, quodilli diffimulant, exprefiiim

putat Lipfius in verbis Statianis :1

Da Capitolinis ALtemum fedibm Aurumy

Quo niteant facri centeno ponderevulm

CAESARIS.

ut non nifi Qentum Tondo , purioris metalli

,

dicare illi ftatuam liceret. cujus conjeftur# &c

nos afientimur. De peifimo Principe Nero-

ne ( quod miremur ) Tacitus adnotavit , ini-

tio Imperii 2 fiatuas fihi argento vel auro fo-

iidas adverfm offerentes prohibuijfe. (quod

fortafse fic interpretemur utaliasnon prohi-

buerit, quse cayx tantum , id eft, oKocQv-

(ytm non eflent. ) De Tacito Imp. FJ. Vo-pifcus , decrevifle Aureliano deceflbri fuo,

Jiatuas argenteas in Capitolie , in Curia , in

Templo SolU , in foro Trajani. Cseterorum

Principum in his ftatuis fadium ultra nonperfequar (quisenirain talibusmodusautfi-

nis?) filocum adjeceroTrebelliiPolIionis*

de Claudio Aug.quem varie nonnulli inter-

pretantur. Iseft : IlIi(quod nulli antea) P.R.

fumta fuo, tn Capitolio , ante jovis o. m*

Teift-

x Admirand, lib. j. 2 Annal, 15,

T>e Cafitol. Romano Comm. 2 75Temphtm ftatuam auream x. P. collocavit.

Ubi NotuJar fingulares x. p. aut male intel-

kfte, aut corrupta: a librariis , fenfum per-

turbarunt. Legebat Onuphrius aliique , x a

Vedum , fatis inepte. placet Lipsl conje&ura,

cio.Tondo. quod exfcribentiuin errore fcili-

cet Millemria nota in Dcnariam mutata efler.

ut fa?pe alibi in exemplaribus- fafium viii

dodi jam adnotarunt. Et Lipfianam con-

jefftiram juvat cpod aitcra ilJi in Roftrisdi-

midio majore pondere , lihrarum fcilicet ar-

ggnti cii. id. pofita legatur. Ne cui mirumautnovum fiat, in celeberrimo Urbis Joco,

tantam ftatuamabuuiverfo Populo Imp. fuo

elfe dedicatam. Onuphrii interpretatio eamob caufla-m non arridet maxime , cjuia vix ali-

bi ledum aut obfervatum ( exceptis Colos-

feis) ad pedurn numerum ftatuas commen-furari. Atque hxc de- Statuis qua? in ipfo

Templo, feu primaria Templi €sella, Re-ftabantaJia*, cjueis in Pronao ejus, feuPor-

ticibus, &attributailliarea locusadfignatus.

Ese illuftrium ( uti diximus ) Triumphalium-

cjue virorum erant ; 1 qualis L. Scipionu Afia-

tici chhmydata , & crepidata. quo habitu vi-

dclicet, quia aliquando ufus fuerat , effigiem

M <£ fuam

1 Yaler. lik J cap> 6;

2j6 Just 1 R y cquT

fuam formaum poni voluk. 1 Erat id quidcm

I4pmanis raoribusinfoiens; fedin ea re Sct-

piones illi aliquid fibi permiferunt. ? nam &P. Scipionem in Senatu reprehenfum legitur

,

cjuod inter confilia & molitiones African^

expeditionis , cum pallio crcpidifque obzmbu-

laret in Gjmnafio : libellis etiam paUftraque

operam daret. Quam fane maximorum vi-

rorum liberratem in feceflti Rhodienfi Tibe-

rius CxL & in ^gypcio Germanicus libche

imitati funt : nec dubito quin audaciorcsex-

emplo. Ut riaicula hinc adpareat in-ftatua

Afiatici quorumdam allucinatio , qui pro

Crepidis Gracanicis > crepundiis eam potius

induerunt : crepundiis fane ipfi & Toga pra>

tcxta (fed piierorum) planiffime dfgrii. Eu&re etiam ift Gapitolio & Palatio ftatuar 3 Tve-

bii j£iili$ , quod in JEdilitate fua afiibid po-

pulo frumentum pr&ftitiffet\ C&citii etiam Me-

ulli Pont. Max. in Gapitolio , cjuod c me-diis ignibus arreptum Palladium , periculo

fuo ingenti confervaviffet. 4 in cujus Bafi

omnes fibi honores, cjua ob Siculam vi£lo-

riam,

i Agetl.lib. 13. cap. 2.0.'

2. LiV. lib.29. Cic.pro Rabirio Phit. Cat, CtnC:Val^r. ibid. Sue*on.Tib, Tac. Ann. iz.

3 Plm.hb. i£. cap. 3.

4 Dionyf. lib.2.

*De Gaptol Romano Gomm. 277

riara, qua pietatem iftam^concelli legebantur.

1 y£milii quoque pueri,bullata & pra:-

textata, exS. C.t°quia eaastatulaprogreffus

m aciem boftem interemerat Tcivem fervarat.

De Statua a?nea Natta Pinariiy figno Car*

rilii ad pedem Colofli Samnitici , ftatua

equeftri Fabl Max. prope Tarentinum, ex

Cicerone, Livio, Plinio, Plutarcho fupra

jam diximus. De nobili turma. inaura-tarum. equestrium apud eundem Cice-

ronem legitur in epiftola ad Pomponium

:

z At Mehercule ego ( inquit ) cum in Turmainauutarnm Iquejlrium y quas hic MeteUtu in

Capitolio pofuit , animadvertifem in sara-pionis fubfcriptione africani imaginem ,

erratum fabrile putavi. Sed quse ea Turmainauratarum Equeftrium ? num illa forte

quam in Porticu fui nominis Metellus, dc

Manibiis Macedonicis , pofuit loco tanto^

pere a 3 Vellejo , 4 Cicerone , 5 aliifque

icriptoribus laudato ? fed fitus ipfe repugnat,

ad Porticum enim O&aviam Metellina ea

Porticns fuit, in Regione alia CirciEIami-

nii : fatis remote a Capitolio. Fatendum eft

ergo alterum Metellum * Giceronis ai/j/ô-

M 7 m1 Valer. Max.lib. 3.C. 1.

2 Lib, &.ad Att.ep. 1, % Lib. 1. 3 Iifcif.

Verr.

2jB Justi Rycqj*I _w (quo gentilis fui fafium imitaretur) ff-

milem Turmam in Capitolii ornamentis

pofuifle. quam ideo «Wp>7<nWTurpem com-mifilfe * Cicero fcribit, quod nefcierit proa-

vum fuum Cenforem fuijje. fic enim legendum

omninoeum locum puto* demta negatio-

nis notula , qua Senfus perturbabatur. Is

fait (ni fallor) 2 Seipio Metellus V*G\ Naficse filius , Sarapionis Nepos , Cen-foris Pronepos , in genus hcereditatemque

Metelli Pii adoptatus : unde cognomen illi

adh^fit. Hunc opinor Metellumin Porticu

Proavi fui > quae in Capitolio ( ut mox do-

cebo ) fimilem gregcm pofuifie : atque ibi

difiam dn^cm^ commififle. Sed tuam heic

fidem , Amice Le&or appello ; cui nonad-

miranda prorfus atque incredibilis Templiunius in Urbe Roma magnificentia videa-

tur;in cujus Csdlis, Porticibus, Fafligio,

Gradibus, Area tot pretiofiflima figna* tot

Imagines efle&iflima*?in cjueis ars cum pre-

tio , pretium cum artificio portentofa qua-

dam rivalitate certarent ? Nifi forte greges

illos abundaniiftmos 3 Eqmrum & populum

eopiofifiimum Statuarum nimiafui abundantia

deformafle potius locum ncbiliilxmum guamos-

1 IbUem. 2 Diolib. 40. VeU.lib.a..

3 Callicdor, 7. variar.

T)e Cafittl. Romano Comm. z 79ornafle concjuerare. Sed querellam omnemtollet Pontiticia ac Cenforia feveritas : quxnihil nimium aut redundans , nihil Templifplcndoribus officiens , in Templo aut area >

1 psrftare patiebatur. Legitur enim in verbis

Caffii HcTmin^, apudNonium, % Cenfares

dnedy qu& in Capitolio erant, figna demoli-

ri jufijfe. Ubi fcio effe quibus placuerit : marea , in Capitolio. vel : aurea qua in Cap¥

cum vulgata le<5tione mutare. tuetur eamtamen Livius 9 & I. Obfequens variis lo-

cis , cum tempejiatibus figna anea in Capito-

lio dejefta prodigiis adfcribunt; neque etiam

tam antiquis temporibus ( tefle Plinio 3

)

vel in Divum ftatuis vulgatus adhuc au-

ri luxus erat. ut merito vitiofa ifta cor-

re&io viro etiam elegantiflimo F. Urfino

olim difplicuerit. De M. iimilio Lepido

Pont. Max. Liyius 4 obfervat , a columnte

Capitolii , qua incommode oppofita videbantut

ngna y amovijfe* De Augufto Suetonius >

5 ex Capitolina arsa propter anguftias in cam~

pum M4rtium quafdam contuliffe ;quse poftea.

a C. Cxfare > perverfe ambitiefo atque invi-

do^

1 Nequeetiam Foroaut aliis publicis \ocis. Pli-

nius lib. 34. e. 6. 2. ln moliri.

3 Lib. 34. & alibi. 4 Lib. 40. 5 Ca%cap. 34.

sSo Justi Ry cquIdo, ita fubverfa acdejetta funt, ut refiitul

falvis Titulis non yaluerinu

G A B U T XXVIL

Signorum ^^cX&iT^fûa : ut y£dili*

ivxde multtis. Canis cyEreus.

Ephoebus cum Rutro. Centau-

rus. KipavvtwTwijr. Anfer Argenteus.

^/VRutrum 5 CKct<petov y vwttcl-

vy. nupopvTleiv. Varro apudNoniumforfan correEtus*

Priufguam fermone ifto de Signis defun-

gar, non omittenda videntur ea , quxîdiles in Capitolio de muldtis damnatoruminterdum facraverunt. Sic T. Livius * ad-

firmat JEdiL Pl. J0. Fulvium Flaccum duofi*

gna aurata > & l\ JElium Tuberonem Lu-

ciumque Lectorium vitio creaios ftgna 1 1 r. tx

wuUlatitio argento fafta ibidem pofmffe. li-

dem Clypea ftimtuofa & Quadrigas inaii-

ratas interdum obtulerunt , cjua* 2 fupra

re-

i Lib. 30. &Iib. xxx. *

* Quado, qnam bellas citationcs ? Livms autcmde Q^Fttlvio Fiacco aedileplebisantlib. xxxviii. 35»

z Cap. 1/.

T)e Capitol. Romatw Comm. 281

recenfebam. Ut antiqua? illi R. P. nihil ap~

pareat antiguius etiam fuifle,quam ex oc-

cafione qualibet Deorum ornandorum ftu-

dium oftendere. Non omittendusetiam no-

bilis illeCanis cereusin csella Junonis , vul-

nus fuum lambens. cujus eximium miracu-

lum ( inquit Plinius ) non eo folum intelligitur

1 QIIOD IBI DICATUS FUERAT } yetum &pova fatifdatione. nam fumma nulla yar yide-

batUY. CAPITE TUTELARIUM CAVERE pOea ittfliiuti publici fuiu Pari miraculo fuifle

oportet EpbccbumWhm rutrumtenentem^ &Gucorum more arenam ruentem , exercita-

tionis gratia. quod fignum Feftus auftor z eft

Pompejum Bithynicum ex Bitbynia fupeUeftilk

regia Romam deportaviffe. Rutrum autem quid

fit oftendit eruditiffimus Ifaacus Cafaubonus

Leftion, Theocritic. c. vi. nimirum ligo>

quo in pateftra athletse prxludentes concerta-

bant,quis focium longius ruendo prseverteret:

<ra#cp«ovGra?cis aut <nioc7rvcvvi didlum.idque ge-

nus exercitationis eadem lingua wxfotM&»dicebatur. Utiturilla voce, prater aIios,Varro

apud Nonium 3 Margopoli,'^ 2£;^,verbis

medicum qua*rentibus : Cui celer die nos l&-

mnatos logos , Antipatri Steici filius rutro ca~

put.1 Lib. 54. c. 7. 2 InRutrum.

3 In Rtttrwn £c Vitrurius fubir.de.

282 JUSTI R Y C Qtl I

put dijplanat. vetus liber habebat fide do~

diffimi Hadriani Jual: Him A^f*#7©*.unde

facile conjicio legendum : $ im ^juôtr^hiyv.Ant. St. f v. c. *dijplanat> vel, com-

flanat* quod alii codices expriraunt. 1 Kjfji-

lt<rf& enim funt apud DialeSicosm <®t$vXcci*-

Qcwopfytx: quas Ariftoteles q^tscV^ appel-

lavit. quamvis cl. Vi&orius in Varronia-

nis verbis ^K^^xr^ rectius putaverit ,

quem j fi libet , libro xxiii. Var. Le£t.

vide. Magnam quoque elegantiam habuifie

credo Centaurum illum , cjuem fua setate,

in Capitolio , Cicero 2 i<5tum de ca?lo com-memorat : una cum Portis in Aventino ,

hominibufcjue , & a?dibus alicjuot Romas&Tufculi facris. Fuit & arqenteum Anferis fi-

mulacrum m Templi Porticu pofitum. ejus

fcilicet memoria* celebranda: , cjui (ut Rudi-

xri 3 Poerce verbis loquar)

Qua Galli furtim nottu fumma Arck

adorti

Mccnia concubia ;

vigiles excitavit , & hoflis ihdicium dedit.

ejus fimulacri Virgilius mentionem facit , in

clypeo JEnex : 4

In* Sane fic edidit quoque ipfe Rycquius. Et tamen

voluit opinor has literasponere/; r. c.

1 Cic. 2. de Divin. z i.deDivinar,

3 Ennl apudMacrob. 4 8. Êneid^

*DeCapitoL RomamComm. 283

Jnfummo cuftos Tarpejt Manlius arcis

Stabat pro Templo , & Capitolia celfa

tenebat :

Romuleoque recens borrebat Regia cuU

moa

Atque bic auratis volitans argentem an-

fer

forticihm , GaUos in limine adeffe c&-

nebat*

Unde Mardalis adulatorie , ( ut folet } in

Apophoretis kmmate Anfer :

Hac fervavit avk Tarpeji Templa To-

nantis.

Miraris ? nondumfecerat illaDm.( Domitianus fcilicet , poftremus Capitolii

reftaurator , quem idem fcriptor DominumDeumqne alibi fic fa?pe nominat ) Et Sol-

lius Sidonius eleganter Romam alloquens 3

in Panegyrico Majorani

:

Tum quoque totam aciem Senonum dux

garrulus anfer

Nunciat , & veftrum yigilat fwe milite

Fatum.

Lucretius quocjue nofter, quem primono-

minatum oportuit,

Komulidarum Arcis Servam candidus

anfer.

Quam ob cauflam facr# £121 volucri alimen-

&

284 Justi RycquIta publice * decreta funt , aliique honores

adfignati , quos fuo loco proferam.

C A P U T XXIIX.

sJMilitaria am^paQ, Torques. Si-

gna, aliaque infignia hofii detra*

£faj& arma omnis generis:qaibus

in re trepidd nonnunquam ufi.

Tropasa Aurea C. Flaminl &MarL ab hoc capira etiam Pro-

fcriptorum Jovi oblata: quemad-

moduma Trincipibus aliis Armaconjuratorurrio Tropertius exfiii*

catus.

Signis Imaginibufque variis Militaria Do-na fuccedant, qua* Jovi Capitolino Duccs

Homani Yi£iores tanquam vi&oria? omnis

audlori atque arbitro , contulere. Ita L.

^milius CoL de Gallis tritimphans (tefle

Polybio ) iv KuTnlcdKiov oKoc^(n reut n <n\-

pwate [ACQViaKQif. 2 idertj Capitolium

fi-

1 CiceroproRofrio.Piiit.in Quaefi

% Aoy, i?og. /8.

De Cafttol. RomanoComm. 2 8£fignti eorum & Torquibus ornavit. Quid fint

autem ol fjLcwloMoi idem fcriptor explicatdi-

ferte , verbis ibi /ubjun&is : Ti<n J\f |$*

rfi^Ko^ 0! TahdrcM. Torque$fciluetfivear~

tnilU quibus & coUum & brachia circa manus

GaUi revincirent. 1 ita M. Claudius Marcel-

lus (apud Livium) Torquem aureum tHAgni

ponderu de puda^ Bojorum & Infubrum Jviin Capitolio dkaffe legitur. Et L. Martius ,

Scipionum in Hifpania ultor , clypeum au-~

reum , vel argenteum > cum efjigie Barchini

Afdrubalis Capitolio dediiTe. quod alibi dixn

nius. & D. Auguftus auftoritate Horatii

:

—— Signa noftro reftituit Joviy

Birepta Partborum fuperbis

Toftibus.

1 Quod fortaffe de fignis Craffianarum legio-

nurn recuperatis , & in Templo Martis III-

toris Capitolini repofitis commodius inter-*

pretari poffis. Nec Duces modo ipfi Trium-'

phantes, verum etiam milites videntur ali-

quid e bello raptum in Templis pofuiflej

id enim dicere videtur Lucanus , ubi Scx*

vam fortkffimum Csefarianum adloquifuroc-

cifum : 3

1 Lib. 33. 2. Videinfracap. 3$.]

3 Lib. 6. & . , 1

2,86 Justi RycqjiINon tu beUorumJpoliis ornare Tonantis

Templapotes , non tu ktis ululare Trium-

phis

Infelix.

& Tertullianus noftcr * Iibro de Refurredh

Carnis : Gladius fuus bene de bello cruenttts >

& melior bomicida , laudem fuam confecra*

tione penfabit. Inde varietas illa hujufmodi

Donorum nata , quam a Virgilio fupra Cap.

xv. & imitatore ejus Silliolicetadumbratam

cernere. 1 cujus hxc verba funt

:

In foribus facris 5 primoque in limine

Templiy

Captivi curm belli decm , armaque ra-

puBellantum Dueibus * ftvtque in Marte

fecures *

Terfop clypei > & fervantia tela cruo*

rem

Clauflraqne prtarum pendenu

Idem & Emeriti Milites faciebant 5 qua-

fi Diis ob rem bene geftam gratias a&u-

ri ; ut jam tantum non armamentari3 spfa

Templa eflent. Qua? confuetndo ad priva-

tarum etiam domaum poftes atque atriapaul-

latim tranfiit , ut viri do$i plures jam ante

rie obfervarunt» Hinc etiam £a£lum utdu.

biis

^DeCapitol. Romano Comm. 287

biis R # p. temporibus arma ifta convelle-

rentur, & juventuti in nailitia? ufum diftri-

buerentur, habito dile&u. Valerium Maxi-mum audi id aflerentern lib. vii. cap% UeNeceffitate : Canmnfts ( inquit ) clades adet

urbem noftram vehememer onfniit , nt yiH

Junii opera , Diftatura Remp. admhiftran-

tiSyJpolia boftium> affixa Tmplu , Deorumnummi eonfecrata , inftrumenxa mihtia futu-

ra conyeUerentur , ac pr&textati pueri arm&induerent. E6 refpexit haud dubie grandis

ille ( fi quis) Poeta Statius m iif. amoe»

niflima? Thebaidos;

Tantrn in attonitos cecidit Deus : artna

paternis

Poftibus , &fxos Superutn adpenetralm

currus

Vellere amor.

& lib. xi i # ejufdem :

——• Vatriis modo fixa levellunt

Arma Dtis, clypeifaue ohducunt peliori

frattis.

Id fecifle Lucanus Ariminenfes etiam fcribif^

Csefare vi armata illis adpropinquante. 1

Diripiunt facru affixa Penatihm arma

Qua pax longa dabat. nuda jam mttfluentes

x Lib. 1.

288 Justi RycqiiIInvadunt clypeos , curvataque cujpide

pila :

Et fcabros nigra morfu rubiginis enfes¥

Eum Ritum arma facrandi in periculo fuo

etiam Principcs tenuerunt. videlicet ut en-

fem aut pugionem , quo petitieflent, Diis of-

ferrent. fic Nero ab conjuratione Pifoniana li-

beratus eumpugionem , quem Sc^vinus Tem-plo Salutis in Etruria,five (utalii tradide-^

runt) Fortunse 1 Ferentana* detraxerat, apud

Capitolimn facravit f infcripfitque jovi vin-

dici. 2 fic Caligula antea ttcs gladios , in

necemfuam pr&yaratos , marti ultori^-dito elogio confuraverat. 3 8c A. poftea Vi-

tellius pugionem , quo fe Otbo occiderat , in

Agrippinenfem Coloniam mifit Marti dcdican-

dum. Longe tamen iftornrn fuperftitionern

immanitas vicit C. Marii , cjui ( tefte 4 Oro-fio ) capita profcriptorum adbuc fanguinc

fluentia Capitolio obtulit , & conviviis ,

ad oculorum quafi fatuiritatem , fpe&anda

ingellit. s Necjue hoc facere vir ifte erubuit

in eo loco , cjui pr^clara illa Trop#a fua

Aurea de Cimbris atque Jugurtha paullo

ante receperat 3 nobiliflimas etiam Statuas

quam-

i Tac. Ann.i)-.

7 Suet. Vitell.

Lib. j.cap. 18.

2 Sueton. Calig. Dio Iib, 49.'

5 Plutarch. in Cccfare,

*Be Capitol. Romano Comm. 1 89

cjuamplures fibi dedicatas haberet. qux afe

inimico ejus atque xmulo L. Sulla dqe€ha 9

in /£dilita>e fua Ca?f. Julium , rr^gnificen-

tia incomparabili 1, noftu ferunt reftituifte ;

non fine gravi Q. Catuli & optimarum

omoium indignafione. Memin ; t horum C-Marii monimentorum Sext, Propcrtins* in

Elegeja de Cleoparra

:

Foedaque Tarpejo conopaa unlerefaxoy

Jura dare statuas inter & arma- marI.

Arma enim rpSfc vocantur a Poeta, quod

variii armorum mifcella Tropceorum moles

conftrueretur. ut pra?ter alios mulros Virgi-

iius oftendit initio xi* yEneid. cum St**tio

Papinio, fub finem 11. Thebaidos; &no«biiia illa Tropara Mariana teftantur de Cirn-

bris Teutonifque kpidea , quar a CafteJlo

Aquarurn ( ubi quondam conftiterant ) ia

fuggeftum Capitclinum S. P. Q^R. trans-

feiri nuper juflir. ut Antiquorum aurcoium

memoriam > quanquam in diffimili ma feiia

civibus hofpitibufque renovaret. Unus prx-

ter Marium C. Ftaminius Cof. ( tefte Ju-

lio Floro) cum de 2 Romanorum militum

pra?da Marti fuo Torquem Galli vovitfent,

N ic

i Ibidem & Sueton. CxC, c. i rj

z Lih, 2.C.4. 1

zyo Justi RyccluIde ToYquibm eorum aureum Trepozum jovi

romano erexijfe legicur. Ita bis otnnino

(quod obfervaverim ) ex devi&a Tranfal-

pina gente Aureorum Tropôrutn orna-

rnenta Capitoliura reeepit.

C A P U T XXIX.

Tabulse etiam piclse in Capitolii

ornatu. e£fere TriumphaleSj aut

ab hoftibtis captte. L* MummlTabula Achahtij & CM. Fulvlprteda Ambracienfis. CHos Tem-pla pingendi in Italid & Gr<e-

cid antiquijjimus : idque fere bel~

lorum monimentis. Roma publi-

ca multa fic etiamornata. mmXnAthenienfum. Tituli Vi&oria-

rum pifiuris adjunEii Satur-

nio verfu. Similes e Livio aliif

que Tituli aUati. Tabulae Hono-rum ad pedes Jovis depoftt£ j

mreis literis confcripta. Anna*ks Maximi.

*De Cdpitol. Romano Qomm. 29 r

In Donis Militaribus & Tabular pi&ura-

rum erant ;cjua: vel ex hoftili loco ca-

ptce , vel a Triumphalibus vins pofitse , Cmpitolium exornabant. C. Plinius lib. xxxv.

c xv. X. Scipio Tabulam VtUoria fu<t AfxatU

c& in Capitolio pofuit. & ejufdem Jibri c. x:

Vatrhafiw Epheft natus pivxit , pf&ter alifi

multa, thesea , qm%cin<t mCapttoliofuiti

& navarchum thoracatum % illos ( opinor )

ex prasda aliqua tranfmarinsUrbis. Namin poteftate erat eorum , quorum aufpiciis

bellum gerebatur , ex deviSis popuiis figna

eorum , ftatuas , pidurafque, etiarn in Tem-plis confecratas , atiferre. Definebant enim

religiofa effe , aut facra : meritoque ad fi~

fcum redigi poterant. ut a L C. tH 1 diligen-

ter efl: obiervatum. Unde acerbus ille acu-

leus M. Tulll lib. iv. in Verrem , deTa-bulis Minervse Syracufan^ , quas MarcclliiM

(inquit) hoflem fervaviffe : Vcrren, Prato*

rem P. K. diripuijfe. Primus Iegicar L. Mum-mius , vir alias minime comls , Anftidê

Tabulam , €x vi<5toria Admci , m Coreris Delubro Rom# pcaiiflr*. Poft hanc

(inter alios viciores } M. I ulvius Cof cx

Ambracia, Regia Py rhi , 3 quicquid figno-

runi

1 AdTit. DD.dejureFifci.2. Plin.hb. 35.C.4. 3 L1v.lib.3S.

2 9 2 J tl S T I R Y C QU I

rum aut Tabularum eflet, Romam ad Trium-

phum domumqne fuam exornandatn tranf-

rniiifle : quamobrem magna illi apud cives

iiios invidia conflata efL Moris autem fuif-

fe hujufmodi piciuris etiam in Italia Tem-plorum parietes con veftire , Poematium an-

tiquiffimum oftendit, qucd in Templo Ar-

dea? legifle & exfcripfifle fe Plinius fate-

tur :*

Dignis digna loca pi&uris condecoravit

KEGlNAE JUNONlS, SUPREMI CON-jugis» Templum

marcus hiiDius-ElotM , /Etoiiaomin-

dm^Quem nimc , & poft femper, ob artcm

hiXnc ardea laudat.

8z cpx de Fabio Pi<5iore idem fcriptor ad«

fert dicti libri cap. iv, Princeps ejm cogno-

minis (inquit ) ipfe AEdeni Salutti pinxit an-

no V. C. ccccl. qtu piciura duravit adno-

fcram memoriam , dtde claudI principaiu

exufta. idemque 2. Plinius cum Paufania in-

numerabiiia adfert exempla Templorum Ro-rax atque Graecia? venuftiffimis piduris ra-

diantium. Vldmx autem \\\x Martiafes po-

tiffimiim erant, id eft, rerum prcedare in

bel-

r IbiJ. cap- ro.

4 ToroliMi&o.

*De Capitol. Rommio Comm. 29 5

bellogeftarum. SicL. Scipio viftoria? (cjuam

diximus) Tabulam in Capitolio pofuit. i fic

Agathocles Siculorum Rex equeftrem iuani

pugnam , in AEde Minervse Syracufanar ,

cju# in infula. fic Sempronius ?- Gnicchus

(is qui Sardiniam fubegit) Sardinia? Jnfulx

formam , & in ea fimulacra pugnarum pi-

6ia in a?de Matris Matuta?. Ad eam con-

fuetudinem omnino refpexit Tydeus apud

Statium Minerv# Templum voturus

:

Ueic ego majorum pugnas > vultufque tre-

mendos

Magnanimum effingam Regum > figamque

fuperbis

Arma Tholis. '

& princeps vates in principe AEneidos fuse li-

bro. ubi de Templo Carthaginienfi ab AEneaconfpedo :

videt lliacas ex ordine pugnas :

Bellaqne jam fama totum vulgata per

crbem;

Atridas Vriamumque , & farum am-bobus Acbillem.

Nec in TempJis modoRom^, /ed in fo-

ro , Roftris , Porticibus , curia , aut alio

cjuovis publico monimento ex Tabukecon-ftfc

1 Cic. lib. 4. in Verrcm,.

2. Liv.lib. 41.

294 J U S T 1 R Y C QÛ I

ftituta?. Ut * Pinacothecas taceamus , queis

lautiores cives villas & domos fuas etiam

privatim exornabant. In Porticibus vero

hujufmodi vi£ioriarum fimulacra ponere >.

Athenienfium inventum fuifle quidam pa-

tant^ qui vi$oriam fuam contra Perfas &

Medos publice depinxiffent in Porticu , quxa varietate pi&uras * xvuil\ii , alioque no-inine , aut ^<n^««7«@* appeHata. Ta-lem fijifle Linterni fingit Silius % quam An-îbal Campania* vi&or non fine bile fpe-

&arit i quae P. R. de Carthaginienfibus vifto-

ms contineret. Talis etiam in Urbe erat

3 Septimiana ( quam de Patris nomine Ca-

racalla vocari juffic ) cpz gefta Septimii o-

eama, & Triumphos, & bella. ne plures

recenfendo extra oleas noftras nimium abea-

nius. Addebantur & piduris alia? Tabute

fubinde , qux literis grandibus indicem ex-

plicarent , rerum a Ducibus P. R. ftrenue

geftarum. 4 Nam Gracchana Tabula (quam

diximus ) ad sedeni Matutaj pofita > talem

indicem habuit:

i Plin. ibid. Capitolim in Maximin,2. Cornel. Ncpos Miltiade. Laertius Zenone..

Siudis.

3 Spartian. in Caracalia*

4 Liv.lib. 41 o

jDe Cafitol. Romano Comm. 2 95ti* sempronI. gracchi. COS^ iax-

PERIO. AUSPICIOQUE

1EGIO. EXERCITUSQ^. P. R. SARDI-NIAM. SUBEGIT

1N. EA. PROVINCIA. HOSTIUM. CAE~SA AUT. CAPTA

SUPRA. LXXX, MILLIA, RE. PUB-LS-

CA FELICISS.

GESTA. ATQUE, LIEERATI5» 1 ,i»(l,„»

VECTIGALIB.

RESTITUT l 5. EXERCITUM. SALVUMATQUE

INCOLUMEM. PLENISSUMUM, PRAE-DA. DOMUM

REPORTAVIT. ITERUM.TRIUMPHANSIN. URBEM

ROMAM, REDIIT

CujUS. REI.ERGO. HANC. TAB.DONUMJOVI. D.

Ese Tabula* Tituli Viftoria vocabantur, in

Capitolio petisfimum pofiti. Attilius For»

tunatianus, ubi de Saturoiis verlibus : Apud

ttoftros in Tabulis antiquis , quas Triumphatu-

ri Duces in Capitolio figebant , Vittork ftm

Titulum y Saturmis verftbw profequebantur. ta-

lia rcperi exempla ex Regilli Tabulav

N 4/ DUEB-

1 Videtur aliquid deefle.

2$6 Just i RycqûIDUELLO. MAGNO. DIRIMENDO. RE-

GIBUS.

& infra , in Acill Glabrionis Tabula :

FUNDIT. FUGAT., PROSTERNIT. MA-XIMAS. LEGIONES.

IJemque fcriptor alio loco, de eodem ver-

fu ; Hic verfus obfcurm quibufdam videtur , qu'u

faftm, & fine cura, eo homines utebantUf ,

maxime tamen Triumpbaturi in Captolio Ta»hilashujufmodi verfibm incidebam :

summ^s. opes. qui. regum. RegiasREFREGlT

:

Similia his funt quce ex Donatiano Gram-matico adfemntur a CL. V, Petro Ciacco-

mo > m eriiditisfimo ad Columnam Duiliam

Rofiratam Commentario.Snturnius autem ver-

fus (ut Tnzfc^yw hoc dicam ) is eft cui

prifca apud Latinos dtas tanquam Itafo &in~

d\nen& Satumio nomen dedit. quorum tamen

errorem Marius 1 Vi&orinus redarguit ui^

de metris, Grxcis enim fcriptoribus qua Tra-

gicis , qua Comicis , ^que oftendit prius fuif-

fe ufurpatum. conftabatis plerumque pedibus

fex, & femipede , tribus Jambis videlicet curn

Syllaba & tribus Trochîs : qualis eft ifte,

Dabunt malum Metelli Ndvio ?oeu. 2

Quan^

i Et Terenrianus Maurus jubidebocverfu.

% Vi&orin. ibidenh

7)e CaptoL Romatio Comm. 297Quanquam antiqui non femper eam legem

obfervaverint;fedpr&terquam quoddpirijfimos

fecertinty etiam alios longos , alios breviores

infemerunt. quorum exempla apud Gram-maticos Jicebit reperire, & praecipue apud

fuaviflimae difficultatis artificem Terentia-

num, opufculo deMetris. AEmilii Regilli

Triumphalis in Gapitolio Tabulae(cujus

Fortunatianus meminitjapud Livium exem-

plurn adhuc fuperat, truncum , mutilum

,

& varie a librariis corruptum. quale tamen

cunque eft non pigebit adjicere

:

* DUELI.O.MAGNO. REGIBUS. DIRIMEN-DO

CAPUT. 1 SUBIGENDIS. PATRANDAEPACIS

HAC. PUGNA. EXEUNTI* L. AEMH-IO.M. AEMiLl.

N 5 E.

* Multi tetigerimt hanc AEmiliani tiruli formu-.Jarn. 5ed nemo quod fciam edidit veiut djgeftam mverficulos, ut fa&um ertab Rycquio. Quod ut-cunqueillicerTerit , eqmdem lectores debet offcnde*reverficulusquartus, incipiensab vccef ?7:0, quamab fuo genitivo AEmili detra&amnon tolerarefcip-

feAEmiJius. Miror nullam dehis verfibus vocemeditam abnoftro.

1 Emcndat Sispn. Cafiendu > jubigendh âtranda.

JUSTI RY C QJllI

f. AUSPICIO. IMPERIO.FELICITATEDUCTUQÊIUS

INTER. EPHESUM» 1 CAMOCHUMQ»INSPECTANTE

COS. IPSO. ANTIOCHO, EXCERCITU,OMNI. EQU.ITATU

ELEPHANTISQ^CLASSIS. REGIS. AN-TIOCHI. 2.ANTEA

SIC. VICTA. FUSA. CONTUSA. FUGA-TAQÎST

lEIQÊO. DIE.NAVES. LONCAE. CUMOMNIB, SOCIIS

€ APTAE. XXI X. 3 £A. PllGNA. PUGNA-1A. REX

ANTIOCHUS. R^GNUMQi EUIS . . »

XIUS.REI. ERGO. AEDEM. LARLB.PER-

MARINIS. VOYIT.

Trinmphum autem Navalemegit L.AEmi-iiusRegillus Praet. de Antiocho, anno V.C. dlxi v. ( fecundum Faftos Capitolinos)

ad KaJ. Februarias eamque AEdem lx. 4 po-mi K?em ' $a$%m Chimnque. 2. Idem : Jnê diem,

x 1 KaLJa nu a.\ 3 . A 1 x 1

1

. 4. L i v , 3 7

.

De CapitoL Romano Comm. jt)f

ftea annis M. AEmilius Cenf. dedicavitv

Alii autem Tituli , five Tabul* , quarum

Fortunatianus meminit r ut M\ Acilii

Glabrionis , qui uno ante Regillum anno

de codem hofte triumphaverat; cseterorum-

cjue Ducum, vetuftate temporum planiffi-

me perierunt. autem illefuperio-

ri mos , atque adeo heic non omittendus,

decretos Principibas honores in Tabulas aut

columnas referre , & publice alibi > vel in

Capitolio , proponere. Eo focit teftimo-

nium Ennl de Africano , apud * Trebellium r

Quantam Staiuam faciet P. R. quantam co-

lumnam qu& res ttias gcjlas loquatur ! quemhonorem ftatuis antiquiorem Plinius adfir-

mat lib. xxxiui. c. v. Exernplum eft in

Dione Caffio, ubi de S. C-tis in honoremC^faris poihx xoh&yjKo7$ fa£t\s 2 : jyecora h<zc

in argentets columnis liteiis aurejs perfcripfe-

rtint , & fub pedibus Jovis Capitolini celloca-

verunt. Ritum iftum iitter s aureis feribendr

Tacitus etiam tangitin iv Annali : Atque

Baterimcum cjus diei 84 C. ra (de Tiberiiho-

noribus) aureu litteris fgenda in Curia cen-

fuiffet , dendiculo fuit : & Sidonius Apollina-

ris 1. Epiftolar in fine : Dignum Poemaquocl

peyennandum apicibus auratis juJieTabula Ro-

N 6 ffra-

1 IaClaudiov a Lib.44»

330 Justi RycquIftralvs dctiperet, aut etiam Capitolina. nifi ad

confuetudinem alteram ducere hoc malimus

,

ejua vidoris in Mufica commifione car-

mina fimili magnificentia Jovi dicabantur.

ut fuo i loco dicemus. SimiJes Tabulse iftis

erant Annales Maximi. de queis Macrobius

1 1 2 Saturnalior. Pontificibm ( inquit

)

fermiffa eft poteftasmemoriam rerum geftarum

in Tabulas eonferendi , & hos Annales appeU

lant equidem Maximos , quaft a Pontijicibiis

Maxx.faftos. ZJnde ex perfona AEnc£ ait( Vir~

plim

)

Et yatet Annales noftrorum audirc lal&*

rum.

Syntag. 1 1. z Cap. 2

*De Captol. Romano Comm. 3o

i

C A P U T XXX.

^De Tabulis sencis aliquid interpo*

Jitum j quarum magnm in Ca-pitolio numerus. (JUos eas in

Curid aut Templis ponendi:tan~

dem in AErario. Tabularium

,

Capitolinum, Palatinum, alia-

que 5P. R. Quid AEra figere aut

refigere. Olim varia Tabularummateria. Earum in Capitoliofe-

ries atque ordo. Exempla dua-

rumprolata. Leges S&cratx qu<e*

Quia Jn Tabulas Capitolinas lncidimus,'

omiflis tantifper Donariis inferamus

etiam illas cpx S. C.t* , Principum Re-fcripta, Piebifcita , Magiftratuum Edicia ,

Leges, Fcedera, PriviJegia & his fimilia aut

agnata continerent. * Quarum Tabularum

oo .00 .00 . qua* una cum nobiliflimo Tem-plo conflagrarunt , reftituenda Vefpafianus

fufcepit ,undicjue veftigatis exeroplaribus,

N 7 Ne~

1 Suct.Vcfpaf.Tac 4- HifL.

£02 JUSTI RyCQûINequis exiguum harum numerum & vix

dZtofjLVtj/XQvdjiov fuifle fibi perfuadeat. Qua2

omnes Tabula* num inipfo iummotemplorepofita: > an adjun&o ei Tabulario fervatar

lint haud proclive adeo fit dicere. tabuea-

nl quidem capitolini mcminit Vetus

apud Marlianum Infcriptio, in qua legimus

Q> LUT ATIUM4, Q: F. Q. N. CATULUM. COS.

SMBSTRUCTIONEM ET. TABULARIUM. DE.,

SUO. FACIENDUM. COEKAVISSE. Nifi for-

te ftultividi exfcriptores ifti fuerint, &protabulato Tabularium fuppofufcrint , qua*

lufpicio nobis incidit. Fundus tamen vul-

gatx le&ioni Polybius qui Jib. Hiftor. 11.* vetuftiflimum Romanorum & Carthagi-

nienfium Foedus ad fua ufque tempora man-fifle fcribit o? %jXhxu[jLot,<n > r A/#

w Kamrwhw h> tw t dyoggtvcpicav ntpeja),

Kecepta tamen etiam ab antiquo confuetu-

do promuJgatas jam & in AEneis TabuJis

incifas Leges ad Deorum Templa (ubicu-

ftodiendce reponerentur ) deferri. Src inve-

nimus apud Livinm 1 L. Valerio & M. Ho-tatio Cojf. inftitutum ut S. Cîn AEdemCe-leris ad AEdtles Vleb. deferrentur, qu<z aniek

arbitrio Cojf, fupprimebanm vitiabanturque.

Sia

* V-oluir. 11 1.

K* Lib. 3. 8c Sery. ih 4. A£n.

T>e Cafttol. Romano Comm. 30$

Sic apud eumdem Scriptorem z Legem lci-

liam de Jure Populi & Tribunicia? Potefta-

tis , aliafque Sacratas Leges apud Dianaj in

Aventino fuifle repofitas. Qua? fint autem

Sacrata Leges Feftus Pompejus explicavit hac

ratione : Quia illis fanBum erat ut fi quu ad~

verfm eas fecijfet , facer alicui Deorum effet

cnmfamtlta pecuniaque. De Fcederibus etiam

conftitutum quo fanftiora & religiofiora efc

fent , ut in Capitolio aliifque Templis fer-

varentur : exemplo tamen iis ( ad quos per-

tinerent ) tranfmiflb. quod e Livio difci-

mus lib. xxvi 1. his verbis : B&c convenerunt :

confcriptaque biennto pbfi Olympi* ab AEt$lif 9

in Capitolio ab Romanis > ut tejiata facratis

monimentu effent , funt pofita. Et e SS. Lit-

teris lib. 1. Machab. c.vin. 2 Hoc refcri-

ptum efi quod refcripferunt in Tabulis atrek i

mifentnt in Jerufalem ut effet apud eos ibi

memorialeVacis & Societatis. Jofephus quo-

que de Fcederibus cum fua genre initis

fcriptoque confignatis lib. xiv. Antiquit.c.

xvi. quorum exempla ait bin r£ Kct7rerco-

KcZsii hf io?g vccoTg fuifle confecrata. 3 Fce-

dus item antiquifiimum P. R. cum Latinis

Dio-

1 Ibidem,

fc Vide etiam ibid. c 14. §• DionjgE Hal. lib, 4>

304 Justi RycqjiXDionysl setate in Capitolio vifebatur colu~

mna? #nea? Gra?cis * infculptum litteris. In

Curia etiam & Roftris monimenta iftiuf-

niodi fpe&ata fidem facit Annalium fcriptpr

1 in Adis Tiberl : Atque Hatetius cum e)m

diei S. C.ta figenda Aureis Litteris in Curia

cenfmffet , deridiculo fuit. Et M. TuIIius in

Oratione pro Balbo : Cum Latinis omnibus

iclum Tosdus Sp. Cafio , Pofiumio Gemino

Coff. quis ignorat ? quod quidem nuper in cg-

lumna &ne* meminimus pofi Rofira incifum

& perfcriptumfuiffe. 2 Quimos videturdein-

de omiffus > & ad Pra?fe<3:os AErarii o-

mnis Tabularum Publicarum cura tranflataj

nifi quod Pr^rogativa fua & vetus confue-

tudo Jovi Capitolino fubinde reliftajquafi

loci iftius fanitimonia ac religio plurimum

au&oritatis Tabulisipfis conferret. Unde&Numen quoddam habere credita* , fideUra-

nise Tulliana?, in I. de Divinat,

Tum fpecies ex ars vctus 5 generoftqm

Natta

Concidit , elapfaque vclufio ûmineLEQES.

Qui^

* Sic quantum video . interpretatur Gvxc^yû-fActriv dpxxix.c7s i7rtyeypx

iu.i.d\n 3 quae exfiant canite 65,

cirati libri.

1 Tac..Ann : 4. 2. Scit. in z< Georg. TacAnn^.j.

%)e Cafitol. Romano Cornrn. 3o $

Quibus equidera in verbis Prodigium Ca-

picolirjgm tangit , de quo ipfemet fepe alibi

:

tum pr#cipue Catilinaria 1 1 1. cum ait :

Memoria tenetis Cotta & T&rquato Coff. com»

plures in Capitolio turres de codo effe percuf-

fas , chn & fimulacra Deorum immortalium

depulfa funt , & Jlatua veterum hominum de~

jecia, & Legum <tra liquefatta. AEneaîgi-

tur omnes Tabul# erant , atque ided

AEra dnhoos lic interdum vocata. Idem Ci-

cero ad Familiar. v ii. ep. 1. Cujus AEra refi-

gere debebamus , ejus etiam cbeirographa de~

fendmus ? Dicebantur autem refgi leges cumabolerentur. Virgilius ex Vario : 1— ftxit Uges pretio, atque refixit ;

Figi, cum promulgarentur. - Ovidius s

——. nec verba minantia fxo

AEre legehantur.

Plautus Trinummo

:

£<e mifera etiam ad panetem funt §x$clavis ferreis.

Quanquam oJim lignea? & eborese etiara

Tabuhe eflent. Unde de x i j . non levis qua>

ftio eft , qua tandem materia in publico

primum fint pofit^. AEneas opinantur fuifle

Diodorus, Dionyfius, Livius. Sboreas M.Tul-

1 6. AEneid. 2 i. Mctam. qnamvis alii alitcr

fcgant.

$o6 Justi RycquITullius in laudata Catilinaria. Rohoreas five

ligneas Pomponius de origine Juris. * nift

mendum ibi fit , & pro rohorea > ebore*

legendum fit. quod Criticis quibufdam eft

vifum. fed totam eam <$ivmv erudite atque

eleganter olim tra£hvit eruditiffimus Bro-

dseus lib. iv. Mifcellaneorum c. xii. cujus

fcrinia non compilo. Diftinguebantur hu-

jufmodi Tabula: itx Capitotio ehara£terum

cjuorundam notis, paginarum numeris , &loculorum diverfitate ; vitandse fcilicet in tan-

to numero , confufioni. Oftendit monimen-tum vetus Aquilese, ad exemplar Capitolina*

Tabula: defcriptum , quod a Fulvio Urfi-

no communicatum fibi Lipfius olim in Ta-cito vulgavit;nos fide Lipsliterum adfcri-

bemus

:

IMP. CAESAR. VES?ASIANUS. AUG;

PONT. MAX.

tr. poj. ii. imp. vi. pp. coss. iii. des;

IIU.

VETERANIS. QUI. MXLITAVERUNT. IN

CLASSE

RA-* Hanc triplicemad tabulas materiam quum ex ip-

fisantiquis fcriptoribus producat Rycquius, fanein-

eptit Alex. Donatus fic cavillans lib. 1 1. cap. 9. Ta-bulasRiqmx antiquiore tetate ligneas y j>oftea facit ebo--

reas. certiusreor fuijfe areas. Nibil desetatibus apudRycqiiium : qui sereas optime novit*

DeCapitoLRommoComm. go?RAVENATE. SVB. SEX. HJCILIO. JBASSO.

QUI

SENA. ET. VICENA, STIPENDIA. AUTPLURA

MERVERUNT. ET. SUNT. DEDUCTL lN,

PANNO-

NIAM. QJJORUM* JtfOMlHA. SUBSC&IPTA»

SUNT1 IPSIS. LIBERIS* POSTERISQJJE. EORUM»

CIVITATEM

DEDIT. ET. CONNUBIUM. CUM* UXQ-RIB US. QJJAS

TUNC. HABUISSENT. CUM* EST. CWLTAS, h

PATA, AUT. Sioyi. CAELIBES, ESSENT,

CUMIIS. QIJAS. POSTEA. DUXISSENT. DUI&

TAXAT

SINGUH. SINGULAS. NQN, APRiL CAE-

SARE

AUG. DGMITUNO. CN. PEDIO. CASTOv

COS.

ILA.TQRI» VENETI. F. CENTURIONI. AME»

ZEIO

DESCRIPTUM. ET. RECOGNITUM, EX.

TABULAAENEA. QUAE. EIXA, EST. ROMAE. IN. CAr

piTono ad;

jo8 Justi R Y cquLAD. ARAM. GENTIS. IULIAE. DEFORAS.

PODIO

5INISTERIORE. TAB. T. PAG. II. LOC*

XXXXIIII.

Adfcribemus & Gra?cum S. C. breviufcu-

lum e Jdfepho : quo Anticjuitatis iJJius Ve-nerandx ex Utriufcjue Linguse vetuftis

TabuJis , in Capitolio olim tixis , recens

aliquod juvyfAQavvov LecSori noftro repr^-

fentetur. Ait igitur Jofephus de Csefare :

£?TZT£g7rtf $e qcjjj TfKowcS ru ttdc1&$&

dvaepicrty rei^j , TcwihjJ o]tvozi$uc*) tw>

%&t&* tppt7r1o cTe g'71 Uo^7mU kx&QxKqv-

• KStt hn$ki{ \sGrxTvig eig PJ-

gxluu , xvxypxôm hv tw K#7re7wA/w. ^ <tb ^s-

¥0(a5ôv \jpm GvyKMTX ioypx tStov iiv

ypQ7&v

:

AETKIOC OTAAEPIOC. AETKIOTTlOC.SPATHroG

ZTNEBOTAETCATO. TH. STrKAH-TO EIAOIC

AEKEMBPIAI \ EN. Tfl. THC. OMO-NOIAJ. NA&

FPAÔMENQ,m AOTMATl. IIAPH-

CAN. AEAETK I O C.KMK2NIOC. AETKIOT

TIOC. KAI

^DeCaptol.RomanoComm. 309riAniPlOC. KTPlNAC #nEPI.<ftN»AAE*

SANAPOCIACONOC.KAI. AAESANAPOC. A&-

PO0EOT. IOT-

AALQN OPECBETTAI. ANAPEC, AJTA-

@Ol. KAI

2TMMAX0I. AIEAEXGHCAN^ ANA«NEOTMENOI

tac riPOTriHPrMENAC. npoc. va*MAIOTC

XAPITAC. KAI. THN. $IAAHN. KAI

ACniAAXPTCHN. 2TMB0A0N XHC. £TM-

MAXIACTENOMENHN. ANHNErKAN. AHOXPTC&N

MTPIAAftN. nENTE.- KAI. TPAM-MATA

ATTOIC. h-i&can. aoghnai*npoc. TE

tac. attonomotmenac. no-AEIC. KAI. nPOC

BACIAEIC. TnEP. TOT. THN. TE#'

XnPANATTX2N. KAL TOTCJ AIMENAC

AAEIACTTrXANEIN KAI.MHAENA. AAI-

KEICTAIEAO

%io Justi R y c qjiI

EAOSE. AE. STN0ECTAI. $1-

AIAN.KAI. XaFITACJIPOC. ATTOTC. KAI. ocnN.

EAEHCTHCAN. * TTXEINTATTA. ATTOIC. HAPACXEiN.

KAI. THN. KOMICTEICAN. ACHlAA. IIPOCAE-

SECTAITATTA. EriNETO. £ffl< TPKA-

NOT. APXiEPEOCKAI,E©NAPXOT.ETdTC.ENNA~

TOT. MKNOCHANEMOT

Erant & privata Cxfarum Tabularia > five

Palatina , quorum Veteres infcripti-

ones mentionem faciunt , & Byginus Aug.

Cxf* (ni fallor) Libetfus in libello ,- deLi*

tnitibus conftituendu > hls v&hk : Libros aris

& Typum totim pertiu i Unm defcriptum fe-

cundum faas terminationes y ajfcriptu 2fini-

lm y Tabulario CafaxJs inferemus. paullo etiam

infri : ti quidquid aliud ad inhumentum

menforium pertincbitj nonfolum Colonia> fed

& Tabularmm Cafaris , mam conditoru fub-

fmftum

* Re&e JofephussA^£>v.i Al Untem z Kl.affinilut.

T>e CafitoL Romano Comm. 3 1

1

fcriptum babere debet. 1 Erant Sc Tabularia

alia publica ad Atrium Libertatis , & ad

adern Nymphamm, in queis rerum mino-

rum tabella? » five A(3a publtea , contine*

rentur» fed cjuia ifta? fermonis caôKo^ infti-

tutum noftrum retardant, le&oribuftjueta:-

db fepe funt & molefticg ; in Capitoliura

revertemur.

C a p u t XXXLCoronae Aurex Capitolina mult£& magniponderis : Mos & caujfa

eas dicandi. Ducum quorundamheic ojlentatio. 'Petillius de Co~

rond fubreptd pojlulatus. Cii*

ftodes Capitolii , S> Tutellx ejus

Redemptores. Diadema Cafarisin Capitolium mijfum. Ridicula

Marliani negligentia.

Ducum Triumphantium munus Cmn&etiam Aurea erant , -egregium JoviaV*-

i LiV. lib. 43. Cic. pro Milone. Lipf. ad An. 5.;

Taciri.

li% Justi RycquIfWpk : aut Populorum Regumque , P.

cv[*[a,&%1<w fibi ifta ratione gratulantium.

Harum quas in Capitolio magnificentia ac

multitudo fuerit ; vel ex iis, cjuas fuperui-

tibus in libris Livius. recenfet , alicjuam li-

cebit ^flimationem facere. Marlianus 6 tv-

rpAa? o^yosy &fecutis eum Rofinus , uuius

tantum aut alterius inibi meminerunt. ego

ex Livio iftas fubnotabam , pefterioris nsa-

xime generis ; Quas dehinc otrdine tempo-

rum obfervato , lancjuam ex Nomenclato-

i*e, recitabo.

iPrimi (tjuod fciam) Legati Latinorum ,

foedere cum Romanis circa annum v. c*

ccl i x. inito , donum Jo vi Coronam anream

xniferunt. quo anno Rex Tarquinius , Ca-

pitolii conditor , Cumis extremum diern

obiifle crfcditur.

2. Anno poft eam conditam cccvi. fta-

tim a feceflii plebis in montem facrum , iidem

Latini cpm Hernicis, concordiam P. R. gra-

SuJati, aliam ^ttgjcrunt.

3 Anno v. c. ccccxii. ciim de Samni-

tibus Triumphatum efTet; Carthaginienfes

Legati gratulatum miili, cum Coronseau-

rea? dono xxy. P. cjuas in cadla Jovis pone-

retur.

Quar:

i Liv.Iib. 2. 2 Lib. 3. 3 Lib /,


3

1 Quarto vero & tecimo belli Punici ,

Legati Saguntini cum alia Corona , incertj

ponderis , Jovi item dedicanda.

2 Anno v. c. idlvii. Legati ab Reg<s

Attalo venerunt cum Corona cclxvi. P*

five (utalii librihabent) cclvi.

Paucis interjedis annis ; alia a RegePhiJlippo Jovi mifla ^ c. P. & ab Alabandenfi-

bus altera * dimidio minor.

Eodem tempore Lampfacem 4lxxx, PjCoronam donaverunt , & Pamphyliorutn

Legatialiam exviginti millibus Philippaeo-

rum fa&am. quatn iis Senatm in Q&pitolio p$-

nere , &apud eam factificare permiftt. * HzcPopulorum aut Principum externorum mu-nera. nec illarum minor numerus , quas Du-ces Romani Triumphantes Deorum Regi

pofuerunt ; etfi Scriptorum iis recenfendis di-

ligentiam interdum defiderem*

4Mamercus AEmilius Diftator traditur

Fidenatibus, Falifcis , & Vejentibus devi-

&is y coronam auream Libra pondo ex pecu-

O nia

1 Lib.28. 2 Lib. 32..

$ Anno. V-C d lxix. iv. lib. 36. ^Lib-H»Immo lib. 45. c?p.6.

* Hsec narrat fane LiviusxLir. 14. Sedcuriracontrahanrur > ut fenatus ilicatur permifi ffe eisj uc

apud ccronamiflam facrifkent> non liquet.

5 Liv.Jib 4.

3f4 Justi RycqjiI

nia publica pofuifie.* prout res P. R. tum

adhuc inopes eranr.

Aliam duarum likarum pondo & Trientvs

T. Quinfiius Di&ator , cum per novemdies totidem ufbes , & decimam Prsenefte

cepiffet. fic enim pretiumejus Trientemter-

tium Vondo, e Cincl Myftagogico, Feftus

interpretatur.

Quod omnes Triumphantes facereetiam

folitosPlinius teftatur , ubi de Coronis : * In-

de natum ( incjult ) ut etiam Triumpbatuw

€Qnferrentur in Templvs dicanda. Ubi de au-

rcfs eum loqui Feftus oftendit in Triumpba-

les Corona : quas temporibus ( ait ) antiquis pto*

pter paupertatem laureas fuijfe , qu& /uo tem-

pore Imperatori Aure<z prdfefrentur: Ut du-

bium non fit quin 8i artificii pr^ftantia, &materia: pretiofitate , ac donantium multi-

tudine, Corona? Capitolina? fummam loco

arftimationem , maximam vero fpe&antibus

admirationem attulerint. Nam ( ut ftiiliei-

dium bauriamus efitula) Triumphouno Sci-

pionis Afiatici , Corona? aurea* ccxliii.

* & aitero Fuivl Flacci , Corona? au-

xqx cxxv. pralata? leguntur. ut Ca^faris Di-

dutoris & aliorum Triumphos taceamus*

oûas

i Lib. io. c. %z Lip£ Adinir. lib. z. c. 9*

De Captol. Romano Comm. 5 1

5

quas etfi omnes Capitolino Templo illatas

fuifle affirmare conftanter non audeam ; raa-

ximam tamen earum partem non dubitoL

O. M. in Templo Maximo efie confecra-

tam. Adhaec Pii Principes > Vefpafianus

Aug. 1 Coronas ex Cinnamomo > interrafli au-

70 inclufas, in Templis Pacis & Capitolii di-

cavit ; & Probus ,* Coronas aureas > quas fibi

obtulerant omnes Gallia civitates , jovi ovrm

max, dIs > deabus , Senatm manibus > con-secrari voluit. Igitur neceflarium fok

The/auris hujufmodi ab injuria defendendis

cuftodes adnoni , cjuos ^tutellae capi-tolI redemptores appellare videtur Pli-

nius lib. xxxv# c. 11 1. e quorum numeroM. Aufidium ipfe nominat ; & Horatius ,

ip Satyris , Fetillium Capitolinum quemdam $

de Cpioi.a aurea fubrepta fub Auguftopo-

ftulatum. qui tamen a?gre defenfantibusmul*

tis judicio tandem abfolutus eft. Unde du-

ram ejus caujfam Horatius vocat Satyra xv

fed non fine fufpicione criminis deinccps a?ta-

tem egifle oftendunt ifta 3 quse decerpfimus 5

e Satyra iv.— mentio fqua

O 2, De

1 Plin.l.'b. 12. c. 19.* Vopifcus Aurelian.

z Ec aiibi tutjllaues»

316 Justi RycquIDe capitolini furtis injefta pe-

tillI

Te coram fuerit i defendas 9 ut tuus efi

tnos:

Me Capitolinm convittoreufus>amho-

que a wero , caujfaque mea permulta ro-

gatus

lecit , & incolumis Uxor quod vivit in

mhe m

y

Sed tamen admiror quo paflo judicium

illud

Tugerit.

Numifmata vetera argentea * capite xii.hu-

jus Commentarii pofita, cpx una ex par-

te Capitolii , ex altera Aquila: , aut Jo~

vis Capitolini cffigiem expreffam habent,

cum nomine petillius.capito-1 1 n u s. an ad reum iftum pertineant

,

haud proclive adeo fit dicere : tamen co-

gnomentum iftud capitolini fatis often-

dit penes petilliam Gentem plerum-

que Capitolii cuftodelam fuifle. In Veteri

enim Gloflario quod Lovanl M. S. infpe-

$U fic erat : capitolinus , ideft, Capi-

tolio ferviens. Parum autem abefl , quin nec

immerito , nec injuria, fa&um dicam ut Pe-

tilliorum aliquis (etiam innocens-) 1 accufa-

retur,

r LiT. lib, 38. Auftor.dcV. ill VaJ. Max.affi.

*De Cafttol. Romano Cornm. 517

retur , cum iidem ante P. Scipionem Africa-

num,innocentiflimum virum, una cum Nar-

vio Tribuno Pleb* repctundarum acctifaf- *

fent. quem tamen & fua au&oritas , & P.

R. benevolentia laudabiliter abfolvit. Ex ea

confuetudine Coronas in Capitolio deponen-

di fecifle etiam videatur Didrator Ca?far ,

cum Lupercalibus oblatum fibi a M. An-tonio y & Collegiis Sacerdotum ,

1 Rega-le Diadema in Capitolium ftatim mifit 5

refponfo dato : solum jovem romano-rum regem esse. quo modeftifEmo fa-

€to ambiciofiflimi animi impetum pie pru-

denterque apud populum Romanum diflimu-

Jaret.

1 Sueton. Caef. Plutarch. Dio lib. 44,

giS J iisTi Ry c quI

C a p u t XXXIL

Jovi tamquam Regi PurpuraW/V^-t^j & Veftes aliapretiofe.quid

Sandyx in Virgilio & Vopifco.

Donariorum fumtuojitas a *Pla-

tone j Alexandro Severo > & La-Bantio reprehenfa. Lipsl emen-datitmculareje£fa.Epithetoriln&~

ne fere mortuorum ejfe.

Igitur quia juppiter & ~ Yca/uialav sw/-

£?v& , eli- /3#cnA<&V , teftimonio etiam

Horatl:

Regum timendorum in propriosgreges*

Reges in ipfos imperium eft Jovis ;

alia confuetudo nata ut inter Donaria Ca-pitolii facra Vurpura etiam Eegia poneretun

cujus rei darum teftimonium eft in Aure-

liano Vopifci , his verbis : Meminifiis enim

fuiffe in Templo Jovis Opt. Max. Capitolini

pallium breve purpureum lanejlre , ad quod

quum matrona > atque ipfe Aurelianus , jun-

gewit purpuras fuas ?cimrk fpecte decolora-

^De CafitoL Romano Comm. 3 1

9

ri videbantur catera > Divini comparatione ful-

goris. Hqc munus Rex Perfarum ab lndis in-

terioribm fumtum Aureliano dedijfe perbibetura

Erat id palliura Sandyce lndica tinclum.

1 cujus ut pretiofiilimi muricis Virgilius etiam

meminit in Eclogis

:

Sponte fuk Sandyx pafcentes veftist

agnos. 2

& Sidonius in Epithakmio Polemii & Ara-

neola?

:

Ebria non folum Jpirat conchjiia Sanr

dyx.

Quam Sandycem herbam efle putavit inter-

pres Servius a atque inde Sandycinum fieri

colorem. deceptus forte verbis PJinii 3 lib,

xxxv. cap. vi. quifimilem (fed immerito)

fapientiffimo Poetas opinionem attribuit.

Erat enim Sandyx coloris nomen > cujus

compofitionem ex Sandaracha & Rubrica.

Plinius docet laudatc* loco. Unde & cumSandaracha faflitia Vitruvii 4 cjuidam confu-

derunt : qua de re doftiilimos viros Hadria-

num Juniumin Nomenclatore, Dalecharn-

pium in citatum librum Plinii, & Philan-

drum ( fi libet ) Vitruvianum Interpretera

O 3 dif-

1 Vopifc. ibiji

cbampium vide.

4 Lib. 7*c. 12.

2 Eclog. iv.

g20 JUST I R V CQ^lI

difputantes vide. De fuperftitiofo Ritti Ve~ftes Capitolio oflerendi , fic etiam Lam-pridius Alexandro. Dimiffo Senatu Capho-

lium conjcendit , atque inde re divina fafta >

& Tunicis Terfieis in Templo locatis 9 hujuf-

wodi concionem baluit.

Tunicse ift# e pra?da militari erant, at-

que inde pretium earum colligitur quod tam

nobilt in loeo fuerint a viftore Ca?fare lo-

cabe. Quam Donariorum fumptuofitatem

irriflt c noftris Ladhntius Kb. n. llk(Decs

intellfgic) Pep!os& indumentaprecwfa> qai^

btts ufus vcU\minis nullus eft\ his Aurum & Ar-

genttm confecrant. qu£ non tatn habent , qui

accipiunt;quam qui tlla donarunt. Et Divi-

nus apud i Tullium Plato. cujus verba etfi

longiufcula, cjuiaRomuI^ illius Suadôre

fonantia , non pigebit exfcribere. Ait igi-

tur: Aurum & Argentum in urbibm & pviva-

ttm i & in fanis > invittiofa res eft. Tum elur

ex inani corpore extraftum , haud fatis caflum

dotmm Deo. ( Lipfius ex immani corpore Ie-

gebat. cjuod non probo. nam 8c alibi ob-

fervatum epitheton inane 2 ad Funeralia &Mortualia pertincre. ) Jam <zs atque ferrum

AueUi hpumenta^ non fani. ligneum autcm*

quod

t a.de Legib. z Apud Virgilimn, Statkim,

& alios.

De Capitol. Romano Comm. 3.2 r

quod quis voluerit uno e ligno dedicato : item-

que lapideum iu Delubris communibus. Texti-

le ne operofius > quam mulieris opus menftruum.

color autem albm pucipue decorus Deo eft.

tum in Cdterisr tum maxime in textili.tintta

verb abjint nifi in bellicis infignibm. Divinifit-

ma autem dona habent & formt, ab tmopi-

ffiore abfoluu die. itemque Cdtera hujus ex~

empli dona funto* Cui Vhtoukx do&rinre

Alexander Iraperator afientiri vifus , cjui { te-

fte Lampridio ) nihil auri autargentiin Tem-plis unquam pofuit , femper in ore habens

illud Perfianum:

Dicite Fontifices , in^facro quid facit Au+

rum ? \

Ufus tamen evicit utaliterheic Vulgus, ali-

ter Sapientes & cordatiores homines fenti-

rent*

© 5 € a*

jta Justi R y cquI

C a p u t XXXIIL

T>e Columnis Roftratis aliquiddu£tumj quainCapitolio AEnea Înaurata. tyilia aliorum loco*

rum. Mos G> caujfa eas dicandi.

eadem cum Arcubus Triumpha-

que in Captolio j etiam extra Ro-mam. magnw eorum in Romanonumerus: Ornamenta varia. An»tiquariorum 7)e Arcu Trajani /»-

fignis errtr.

JL^centia: adparatu ; cum ecce recordatio

oboritur Roftratarum Columnarum , cjuasin

Navali vi&oria S# P. publice confecra-

hat ai Piinius lib.xxxmi: Antiquior ( Sta-

tuis ) celebratio columnarum. ftcut C Duel-

Iky qui primm Navalem Trtumphum egtt d$

Fanis 5 qtu eft mamnum in loro. Ea e can-

slido marmore olimfuit Silii teftimonio^gua-

libus aut Tpo7rcuo(popot$. Hi quo-

efunSum me rebar Militaris Munifi-

lem

*De Cafitol. Romano Comm. 523Jem ipfe depi<5tam in Linternate Porticu ab

Hannibale confpici fingit: 1

A£quorcumjuxtadecus> &navak Tro*

paum ?

Roftra gerens ritvea furgebat mole co-

lumna,

Ixuvias Marti* donumque BuHius altcr f

Ante omnes> merfa Pcenorum cUjfedlca-

bat.

Similes columnas Julius Cxt. Di&ator (au«

<Sore 2 Servio ) honori fuo Romse pofuit :

unam in roftris> alteram ante Circum in par-

te januarum. Sed &Capitolium (quodvo-lebam ) hujufmodi ornamenta habuit , ex

#re potiffimiim formata. Claudianus enim

in Panegyrico ad Honorium numerat in Ca-pitoll ornamentis:

Aeraque veftitis numerofa puppe columnis

Confita.

Qu£ in eodem Panegyrico alibi oftendit in-

aurari folere. Sic enim Roma loquitur:

Aft ego funabam geminos quibus altm

ires

%letti candork equos , & mminis a^-

€UA1

O 6 Jam

1 Lib.6.

324 JUSTI R Y CQUl

Jam molita tui, per ^wradiantedecorus

Ingrediere toga ;pugn& tnonimentadi-

cabam

BEP EN SAM Tltulo L TBYAM teftata p*r~

enni.

Jamque parabamur pompa fimulacrafu-

tura y

tarpeio jj>eftanda jovi,caelatametallo

classis y ut auratos fulcaret remige

fluftus.

tfix prolixius adfcribo, cjuia pkrainiisCa-

pitolii Qrnamenta : Arcm Triumphales , Tro-

p&a, Tituliy five Jndices , & Columna Ro-

ftrata. Talem in Capitolio columnam agno-

fcit & 1 Livius bello Vunico priore pofitam aM. Aemilio Cof. ( cui collega Ser. Fulviusfue-

rat ) totam mox ad imum fulmine difcuffanu

Servius quoque Honoratus ad Virgilianura

illud

:

—~ Navalifurgenteu &re columnas ;2»

Augufim ( inquitj vittor totius Aegypti , quam

€af pro parte fuperaverat ; multa de tiavali

certamine fuftulh T^ftray quibus conflatuiv.

tjfecit Columnas : qua, poflek a Domitiano in

âpitolio funt locata. IJnam earum coJu-

mnarum ?

k Ub.42, z IfciJ-

^DeCafttoLRomamComm. 32 fmnarum > cum ftatua Aug. faperpofita , vi-

dere eft in veteribus ejus Numis;; cjuernad-

modum & Titi Cx(. cjuos Augufto re-

ftkuit$& nos poft Torrentium aliofqueef*

fingi curavimus

:

1 Julius Pbilargyrius , alter

Virgilii Scboliafte$,' eum honorem ab Au*guftocum M.Agrippa, generofuo, com-municatum putat , qui unde hoc hauferifc

nefcio. Dio quidem libro xi. Jgripp4ffl±

fcribit , prater alios hpnores Vexifo cmuUo

( quod Navalis viftoria teftimonium ejfet ) *

focero donatumj qtri tamen illi honores H~

O 7 fent *

1 Inj.Georg,

326 Justi Ry cquIfent, non expreiEt. Ex eadem confuetudi-

ne Senatus Galba: Czf. 1 Statuam detreve-

rat Rofirau colwnM fuperfiantem in partefo-

7i, qua trucidam efi\ fed decretum D. Vejpa-

fianus aboleviu Plura non addam in re tamvulgata j fed cjuia ( tefte 2 PJinio ) eadem Co-lumnarum & Arcuum Triumphalium olim

ratio fuit : attolli fupra catem mortaleis ; fciat

Le&or fpeciofiflima hasc Vi&oria» moni-menta in Capitolino monte f#pe etiam ere-

<Sta. Cornel. Tacitus in rebus Neronis ; 3 At

Rom& trop<ea de Parthis , Arcufque medio Ca-

fitolini montis fifiebantur y decreta ab Senatu

medio adhuc bello ; neque* tum omijfa , dumadfpettui confulitm , Jpreti confcientia. figni-

ficat Senatum etfi rei male gefta? confcium

o&namenta tamen ifta 3 metu Gefaris , in

Capitolio derelinquenda cenfuifie* Sed num-quid Numi quidam Veteres NeronianieumArcum adhuc oflendnnt? Judica Le&or ex

effigie ejus, quamab Ampliffimo & Reve-

rendoV. Dionyfio Tilierio nobifcumcom-munieatam > operapretium putavi heic in-

ferere : Sicuti & akerius iJlius, qui in numoTra>-

1 Sueton. Galba,

s. Lib. 34. c. 6.

i Lib.15.

32,8 Just I R Y cquITrajania Choulio , aliifque, vulgato;"cum

Infcriptione I. O. M. a Senatu forte ob

viftoriam Dacicam ere&i. Falfo Anti-

«juarii Jovis Templum efle tradiderunt 9

errore du&i Infcriptionis h & vel idea

appingendum putavimus. Agnofcit Tra-

jani Arcum > in foro. ipfius 3 Dio lib»

i.x\(iii.>qM an numo ifto fignatus fit non

plane aufim affirmare. certe multa in eo

ipolia, Trqpasa » figna > fimulacra Vi-

tôriarum exprefla qualia in foro Trajani

agnofcit Agellius 1 his verbis faftigik

fori Trajani ftmulacra funt fita , circum un-

dique inaurata > equorum atque fignorum

wilitarium. fubfcriptumque efl : ex manubiis*

& in Arcubus Capitolinis Claudianus Pa-

negyrico di<5io:

fpoliifque mcantef

,Innumeros arcus % acies ftupet igne

metallit

"%t circumfufotrepidans obtynditur auio*

Fuit cum hxc poftrema ad Tedi Capitoli-

ni deaurationem traherem yScd nunc eaminterpretationem cum pofteriore non rnuto.

Dicit ecce Poetat, lnnumeros arcusi & nos

(o vicem rerum humanarum ! ) laboramus

ut iinum aut alterum e veteribus monimen-

*De Capitol. Romano Comm.3 25)

tis protrahamus. Septimianum in radice cli-

vi Capitolini , terra pene defoflum , ad-

huc fpe&amus : 1 cum alatis Vi&oriis , tro-

para geftantibus , terreftris navalifque belli

fimulacris , & hoc Titulo

;

IMP. CAES, LUCIO.SEPTIMIOM.FIL.SE-

VERO. PIO. PERTINACI

AUG. PATRI. PATRIAE. PARTHICO. ARA.

BICO. ET. PARTHICO

ADlABENlCO* PONTIF. MAXIMO. TIUBU-

NIC. POTEST. XI. IMP.

XI. COS. III. PROCOS.ET. IMP. CAES.M*.

AURELIO. L. FIL.

ANTONINO.AUG.PIO.FELICI.TRIBUNIC.

POTEST. VII. COS. PROCOS.P.. OPTIMIS. FORTISSIMISC^ PRlNCt-

PIBUS. OB. REMPUBLICAM*

RESTITUTAM. IMPERIUMQ^ POPUllROMANI. PROPAGATUM.

lNSIGNlBUS.VIPvTUTIBUS. EORUM.DO

MI. FORISQUE.

S. P. R.

C'£~

+ i CujliseffigiemquianulIushacLenus non edidir,

edcndam heic non putavi.

330 Justi RycqjuICxtctos omnes una cum Templo ipfo>

Haufit longa dies , & inextricabile

tum 4

Neque Romae modo , in principe Terra-

rum orbis Joco, fed & peregre in coloniis

eadem magnificentia ufurpata, quod in Capi-

tolio Vefontionenfi Sequanorum praclara

Triumphalium d$$<a\ monimenta, etiam-

num dnrantia , vivo & fpe&abili argqmento

cnivis probaverint.

Ca-

T>eCapitol.RomanoComm. 331

C a p u t XXXIV.

%jid Templi srW^p* perventum.Eximitfin iis Porticus a Cenfo-

ribusfabricata. penes iUos Ope-rum olim cura. ihcLjTupciTiM in

Livio obfervatum. Curia Kala-

bra. Senaculum t T>e vero Clivi

Capitolini pofitu quafitum. Alii

Capitolii & Arcis aditus. Cen-tum gradus Concordia^ Torti*

cus Temporaria CtffSttppofitia

aliorum.

Abfolato Capitolii toj ipyc» > cum Do-nariis ornamentifque fuis omnibus; re-

ftant aWpepy* nobiliora qua^dam , feu no-

biliffimi Templi appendices > nec illar-

quidem fub filentio nobis tranfmittenda?. In

his prittiarium facile locum habent magnifi-

centiffimar Porticus , quis ad invidiam re-

liquse urbis magna pars Sacri iftius montis

obfefla. Virgilius in -AEneid. yiu.deiftoloquens

:

AU

332 JllSTl R Y C QVtl

Atque heic auratis volitans argentem

anfer

Porticibus , Gallos in limine adejfe

canebau

Liyius lib.xLU de Cenff. i Q^Firlvio

Flacco , & A. Poftumio Albino : Clivum

Capitolinum ftlice fiernendum curaverunt > &Torticum ab &dc Saturni in Capitolium ad Se-

iiatulum , ac fuper id Curiatn. Senatulum aut

Senaculmn cpoddam inter Capitolium & fo-

mm fuifle Nicoftratus ^memoriae prodidit*

in Jibro, cjui infcribebatur , De Senatu ba-

hendo. ubi deinde fabricata eft AEdis Con-cordia?# quod fiineo loco, plane fitusejus

burailior cjuam ut extendi comraode ad id

Porticus potuerit ab a?de Saturni , quar &ipfa in imo clivo Capitolino» Puto igitur

prsepofitivam particulam inLivio vofl^s^J*

refcribendumque: & Senatulum ac. f u Cn-

riam. vult enim ea locapariter filiceftrata*

ficur Porticum illam Capitolinam. nam &hujufmodi a:dificia fk fterni confueffe idem

fcriptor infra probat de Cenff. iifdem , ciim

ait, cxtraPortam Trigeminamin Aventinum

Torticum filice fternendam curavijfe, & non-

uulla alia y qua? loci corruptela nobis invi-

dit*

i Anniv.cDXXi.Xr 2 Apud Feftunif bac.

voce.

De Capltol. Romano Comm. 335dit. De fijice lapide vide ( fi tanti eft) Plinium

Iib xxxvi. Vitruvium Jib* 11. c. vin. at-

que alibi. & Lipfium noftrum Admir. lib.

1

1

r. c. x, qui laborem hic noftrum mitiga-

vit. Curiam illam in loco Liviano qu& fupet

Senaculum, KalabramintdMgo* ûndeVont,

Minor Kalabat dies, quse planc in iJJo tra-

ftu. ut veteres quasdam parietina? adhuc te-

ftantur. fuperpofita etiam illa Templo JovisTonantis , e cujus ruinis tres ingentes co-

lumnse cum nobiliflimo Zophoro in clivo

adhuc manent , pretiofiflimioperis , & fuper-

bifiima: materia? manifefta teftimonia. % Al-

terius Porticus e magnificis > in Capitolio y

meminit Velleius a P. Scipione Nafica item

Cenfore fabricata* : anno circiter V. C«dxciv. fecundum Faftos Capitolinos. pe~

nes Cenfores enim tum operum Publico-

rum cura. eoque fpe&avit Cicero de Legi-

bus : Cenfwes Urbis Templa » vias , aquas*

ararium , vettigalia tuentor* In ea Scipionis

Porticu videturTurmaStatuarum Equeftrium

a Metello Scipione pofita , de qua fu-

pra c. xxvi. diligenter egimus. Cornelius

Tacitus iii. Hiftor. Portictu antiquas in la-

tere clivi Cafttclim agnovit 5 dexterk fubeun-

tihus*

1 Macrob. lib. i.Serv.in$. AEneid.Varro j.dcL, L. z Lib. 2. Hift.

334» Ju-st 1 R y c ojxl

tibmiqms ad Naficam au&orem multi re-

ferunt, ego a cenforibus malim Q. Fulvio

Fiacco & Poftumio ejus collega conftru<3;as.

nam de Porticu Iaterali ipfius Templi(quqd

vir magnus nuper opinatus ) u<S&s Aej-o*.

Poggius fane (fide Fabricii) x teftatumre-

liquit Portieqm quamdam fuo xvo penead-

huc integram in Clivo Capitolino , ad fo*

mm , dejefiam , ejufque columnas, (ne-

quid barbarce immanitati deeffet ) in caKis

ufum fuiffe confumptas. Incerta itaque in

Porticuum fitu heicomnia. deCIivo tamen

aliquid certi ftatuere fe profitentur Anticjua-

rii, etfi in varia & incerta f#pe opinionum

divifi. Mihi fi fuftragii reliftum etiam ali-

quod jus eft . poft tam multos nobilefque

Senatores , exilUraarem jllum koct Woyjjub

didhim chvum foro Romano ab AEdeVeffoe, pr# Gonqordia: Templo , centnmgradibus ad rupem Tarpejam protenfum fuif-

fe. AfErmare id videntur Ovidius iii.Fa-

ftor:

Atduus in valleis & fora Clivm eut ;

M. Varro *de LL. Dies quivocatur quando

ftercm delatum fas , ab eo adpellatus , quod eo

Die ex ade Veft& fiercm evcrritur , & per C<t-

pitoXmum Clivum inlocum deportatur certnm.

Ta~

i lnRomsfuac li, i Lib. 5,

<De Cafitol. Romano Comm. 555Tacitus citato lib. Diverfos Capitolii aditm

invadunt , juxta lucum Ajyli , & qua Tar-

peja rupes centum gradibus aditur. Juxta eos

Gradus Templum erat Concordise > inde

Concordia etiam vocati. * Cicero Philipp,

vii. Occulta enim fuit eorum vvluntas ju-

diciumque de M4 Antonio , qui frequentifimi

in Gradibm ConcordU fieterant. eademque fe-

re repetit in Philippica 11. ubi calla Concou

dia in clivo difertim meminit.

Templo Concordise c centum gradibus

imminebat AEdes Moneta», in ipfo Arcis

ingreflu fabricata. de qua Ovidius in* eodemopere

:

Qua fert fublimeU alta moneta gra-

dus.

Ex oppofito ejus Templi , dextra e foro fub-

euntibus, AEdes erat Jovis Tonantis. quemideo Auguftus fomnians refponderat, JoviCapitolino Janitorem adpofuijfe $ quia

nimirum illhinc maxim£ adibatur. In eumClivum Via Sacra definebat. quod docere

C. Plinius videtur lib. xix. 1 Cafar Difta-

tor totum Forum Romanum intexit > Viam*

que Sacram ab domo fua ad clivum Capitoli-

num*

* Miilfumdiverfi , ut animadvertit Alcx. Dona-tus Iib. 1 1. de Romacap. 8,

i Ca£. i

33^ J ust i Ry cquInum< qui & lacer ipfe habitus , ac proinde

idem Oefar triumphans genibus eum af-

cendit. Horatius lib. iv. Ode ad L. Anto-

nium

:

Concines ntajore Poeta pleBro

C&farem, quandoque trahet feroces

Per Sacrum Clivum * merita decorus

Fronde Sicambros.

Fuere & aditus alii non incelebres a Luco

Afyli , Porta Carmentali , Velabro , &Theatro Marcelli, quod veteres fcriptores,

& ruina? quasdam olim dete<5be , teftantur.

Aliud de Porticibus Capitolinis quodadjun*

gam non habeo, nifi Conftantinianam quan-

dam a Fabricio in illis nominari. & alteram

Metellinam a Marliano, fed illi vellem au-

£ioresfuosnominaffent. Addam corollarium

demngnificentia AEdilitatis Csefariana?, qua:

apud Suetonium in C^fare : AEdilis ( inquit

)

p&ter Comitium , ac Vorum , Bafilicafque »

etiam Capitolium ornayit Vorticibus ad tem~

pus exftruftis* in quibus abundante rerum co-

pia pars apparatus exponeretur. quod ita in-

terpretandum cum Doftiflimo & AmpliflU

mo

i Qupd & alii Principes feccre.* Non *d Capitolium, fcd adPalatium intelligit

Bonsrus lib. i i.cap iz %

z Op. iOo

De Cafitol. Romano Comm. 337,mo & Ampliffimo Torrentio noftro pu-

to ,ut cju^cunque AEdilitii muneris Forumaut Comitium non cepilfet, ea in Capito-

lio populo fpe&anda fint propofita. Deeadem AEdilicate , vere {plendida atque ma-gnifica, multaidem Suetonius, & diligen-

tior Suetonio Plutarchus 1 adnotaverunc : ad

cpz Leftorem noflrum remitto,

C A P U T XXXV.

Bibliothecse in Templorum *Porti~

cibus j, & forteCapitolLejusrei

caujfa & origo Capitolinx in-

vefiigata. Hac fub Commodo in-

cenfa j & a Gregorio demum T*P«

dejintffia. Auditorium Publicumomnis difciplina in Capitolio.

Poemata etiam ibi recitata. quid

Commifliones ? Neronis Carmi*na Jovi dedicata.

Porticibus Capitolinis Bibliothecam fub-

jungo , quia in Porticibus * farpe illam

P Ve-

1 EtprsetcriftosDiolib. 37. z Lipf.de

338 Justi Ry cquIYeteres pofucrunt. iis maxime qua? Tem-|>!orum ^dificiis adjunfte : qualis Romse,sid Apollinis in Palatio, & Templum Pa-

fis : Tibure, ad Herculis : Alexandrise, ad

Augufti : Athenis , ad Pantheon ab Hadria-

no conftru&um : atque alice fic alibi. Sed

eadem ( ut opinor ) ex caufla , cjuia Deoaufpice optimum ftudia profe&um fpera-

bant habitura. Inde nobile illud Principis

Poetse

:

Ab *fove pincifmm Mufis , Jovuomnia

flena.

Et Solenfis Arati 1 cv rafr $*fvop$/W

:

Quos etiam Cicero imitatus ?n 11. deLe-gib. A Jove Mufarum frimcrdia fumendae(fc

putavit. Merito igiturapud Jovern Capito-

linum Jovis etiam filiabus domiciiium con-

ftitutum : cjuod adfirmat Eufebius Chrono-

logus in rebus^ Commodi Imperatoris ; ln

Capitolium ( inquit ) fulmen ruit , & magna

tnflammatione fafta Bibliotbecam & vicinas

quafdam &des concremavit. adfirmat & Paul-

lus Orofius verbis c, xr. a nobis citatis. Quis

Bibliotheca: hujus au&or fuerit citius liceat

di-

1 SimiteTheocrit. Eidill. 17. in ijiitio.

Tte Cafitol. Romano Comm. 339divinare cum * Lipfio , 1 quam certum quid

arbitrari, ille quidem Domitianum fufpica-

tur, permotus iftis Suetonianis. Bibliotbecas

mcendw abfumptas impenftfime reparari cura-

vit , exemplaribm undique petitis : mififque

Alexandriam , qui defcnbercnt emendarent-

que. Sed ibi de reparatis fcriptor ilie tan-

tum , de noviter conftru&is ne %v cjui-

dem. Sed quid ni alios potius Principes fu-

fpicemur Sullam Di&atorem , Capitolii re-

ftauratorem, Julium Cxf. D. Auguftum?quorum in libris concjuirendis diligentia at-

cjue cura a Suetonio , aliifque , impenfe lau-

data ? 2 Certe de primo ilJorum noftra omni-no fufpedio eft, qui poft expilatas Athe-nas Atticas, magnamque librorum vimin-de afportatam , nullibi videtur commodiusaut honorificentius , cjuam in Capitolio ,

deponere potuifle. Idque inpr^fentiarum fic

optimum videturs

vovi

Si tatnen per Bi&atorem illum Litterarium

Ikebfc De interitu ejus Bibiiothcca? notio-

P z ra

* Inhanc confeflionem delabitur quoque, Alex.

Donatus 11. 9. poftquam abfurde oftentaviflTec

obtre&atorem Ry cquii.

1 Ibidem. z Wutarch in ejusvka.

340 Justi RycqjiIra paullo & exploratiora funt omnia.incen-

fa enim (uti diximus) fub Commodo , &pofteriorum Principum foiiicitudine denuo

reftituta > a Chriftianorum capite fummo1 D. Gregorio , cjuod nefanda ( opinor ) &fuperftitiofa volumina multa contineret , fun-

dituseverfa & combufta legitur.MuItis tamen

antea annisAuditonum publicumBibliotheca:

Capitolina? additum , in quo Liberalis omnis

Difciplina juventuti Romance expiicaretur,fi-

dem facit Lex fingularis C. de fludtis libe-

ralibus Urbis Roma , & Conflantinoplitam.

& Codice Theodofiano lib. xiv. l. iir.

eod. quam , fi otium daretur » lubens totam

adfcriberem , eam maxime ob cauflam > cjuia

maximorum Principum benivolum erga Iit-

teras animum teftatur , quas plerique hodie

etiam terras filii faftidiofffime contemnunt.

Confueverant & Recitationes in ipfo Terr-

plo Poematum fieri : de queis Horatius in

Satyris

:

Q!i<&> necin AEde fqnant certantiajudi-

ce Tarpa.

JLx Commifliones a Suetonio appellata? (ni

fallor) Augufti c. lxxxix. quibusipfeD.

Auguftus lubenter cum negotia permitterent,

interefie folitus. Commiffiones autem vi-

dentur

i Sarisberi. PoJycrat, Iib. 8. c. 19.

*De Captol. Romatw Comm. 541

dentur didfce , quod ancipiti Criticorum exa-

mini atque arbitrio , pr^miorum fpe Poefim

fuam hinc inde Recitatores permitterent. e

ouorum numero Metius ille Tarpa nomi-

natur ab Horatio , citato loco , & in epi-

ftola, de Arte, ad Pifones

:

— in Metl defcendat judicis aureis'.

Commiflionibus Theatralibus ( nam & illic

recitatum ) fpreta Imperii Majeftate ipfe Ne-ro Imperator carmina fua perlegic , tanta

univerforum Utitia ( ait 1 Suetonius ) ut ob

Recitationem fupplicatio decreta fit , atquefars

tarmmum aureis litteris Jovi Capitolino dica-

ta. fublatas tamen cenfeo Recitationes Ca-pitolinas Agone facro » ad exemplum Efia-

ci certaminis, a Domitiano inftituto. cujus

folemnia atque certamina varia alteri Syntag-

matishujus libro, ceu Ritus Capitolinos re-

liquos, ( cum bona legentium venia ) refer-

vabo.

1 Nero*c»io*

V $ Ca.

34* Justi R Y C QU

I

C a p u t XXXVL

Arx Capitolinx *DIs & Trincipi-

bus erelttf. adulatio circa illas

mdxime opprejfd R. *P. Arx Vo-tivx in periculis attt novd relli-

gione. &i3 7rp®T*yiv# ab xÂugu*

jio ereffa. Difcrimen Arx S)

^ltaris e veteri Jure Tontificio

obfervatum. Podia circa Tem-pla.

In Porticibus atque Arca Capitolinis Arxetiam paffim atcpe Altaria erant , variis

Divinitatihus varia ex caufla pofita. cjuseuti

rnultum loco Relligionis , fic ornamenti&

niagnificentic-e non parum adferebant. Sic

in Veteri Infcriptione Meperimus, aram.GENTIS. JULIAE. IN. CAPITOLIO. DE-

FORAS. PODIO. SINI STERIORE. exiftimo

enim Podiaifta Templi Porticibus circum-

pofita, ad fpeciem aliquam, vel forte pro~

fanam turbam amovendam. Meminit Ara-

rum

i Exhibuifupr. c. 30,

De CapitoL Romano Comm. 34,3rum Julio pofitarum Suetonius in vita c.

lxxvi. his verbis : Ampliora etiam humano

faftigio daerni fibi pajfm 9 & fedcm auream

in Curia, & pro Tribuvali Tenfam ,* & Frr-

culum Circenfi pompa , Templa , Aras , /1-

mulacra juxta Deos. quarum unam fuiiTe

hanc Capitolinam quidni liceat fufpicari ?

Qui mos y aduiatione temporum , rncx

foediffimus irrepfir , ut C^faribus etiam vi-

vis, tanquam dIs immortalibus , ara po-

nerentur , & vicSimê ccederentur. 1 Sic in

eodem fcriptore legimus Ciaudium Csef. na«

tum Kalendis Aug. Lugduni , eo ipfo die

quo primum ara ibi Augufto dedicata eft , &C. Caligujam Romam a Mifeno tendentem

,

-inter aitaria & vittimas ardenteifque t&dat ,

denfiftimo & Utiftmo obviorum agmine , in*

cejiiffe, De Domitiano , peffimo & ambi-

tioliflimo principe, ita Panegyriftes inlau-

datione Trajani : Ante quidem ingentes hoflia-

ttm greges per Capitoltnum iter , magna fui

p^rte intercepti , divertere ria cogebantur\

cum fevipmi Domini airociftima effgies

tjnto yittimarum cruore coleretur ,quantum

ipfe bumani fanguinis profundebat* hc de

ahis Cx(l. alii. Anticjuior 3 taroen hu-

P 4 jus

* Male ficdiftinxit R.yquiisS , profedem auream in

curia & pro tribunali , Tenjam &fire . i Cla u d x . 2.

,

Z CaJig.c. 13. 3 Lipf.iaz. Hift. Taciti.

3 44 JustiRycquIjus rei confuetudo eft , guam ut Augufta-

Ji tempori initium ejus tribui debeat. Scri-

bit enim Valerius (quod miremur ) Q^Me-tellum Pium » impie fatis , * in Hijpania

adventus fuos ab befpitibut aris & ture excipi

pajfum. & de Mario Gratidiano apud Cice-

ronem legimus, ob rem numariam confti-

tutam , omnibus vicis fiatuas ei faftas , & ad

cas tu$ atque cereos. 2. Sed apud alias quoque

nationes idem ufurpatum Juftinus oftendit

,

perfpicuo ifto loco : Arfmoe pragrejfa virum

fejlum diem Urbi indkit , domos , Templa ,

c&teraque omnia exomari jubet , aras ubique ,

hojliafque dijponi. Numquam tamen frequen-

tior ea adnlatio , quam opprefTa R. P. quumleviffimisex caufis nati, feu qucefitipotius^

infiniti Tituli quibus Aras & Altaria Princi-

pibus, Domuique Augufbe aut Numinibus

eorum Tutclaribus > Virtutibwfque, acMe-moria? facrarent. Inde Arx adoptionis,CLEMENTIAE , ULTIONIS , PROVIDEN-Tl AE» FECUNDITATIS , AMICITIAE, PA-

cis , fidei, cenI augg. & fiqua aliahis

fimilia aut germana, c\ux veteres partim la-

pides & Numi , partim Jibri Hiftoria? Au*

guftalis teflantur fepe in Capitolio , £epe

aliis in locis dicata. Antiqiiitus tamen reli-

giofe

% 3.de offic." 2. Lib. 24.

T)e Capitol. Romano Comm. 345:

giofa» magis cauffe aras atque altaria fta1

tuendi, uc Votum in periculum Deoalicuj

conceptum, quo fpe&at vetus bpis GalJi-

canus :

.

PRAEPOSlTO. JOVI. S.

TRIB. COH. X. PRAEF. CULTORNUMINIS. IPSIUS. PROFICISCENSAD. OPPRIMENDAM. FACTICNEMGALLICANAM. JUSSU. PRINCIPIS

SUI. ARAM. ISTAM. POSUlT 4

1 Talis erat in Capitoiio arajovis sote.-

ris, in qua Gallica obfidionefoluta, co-

ria foleafque veteres Romani concremave-

runt : quibus durante illa madefa&is, & po-

ftea fridis , vefci fuerant coafli. 2 Altera

etiam jovis pistoris, ibidem,

Nomine quam preuo celebraiior ,

in memoriam animofifacinoris, qua penu*

riam fuam Quirites diffimulaturi panes in

oppugnantem hoftem ex arce jecerant. Si-

mili ex caufla Domitianus Aug. poft peri-

cula incendii Vitelliani , dujetto dditui con-

uibernio modicum facellum jovi conser-vatori, aramque in Capitolio pofuit , cafi-

bm ibi \m in marmore exprefiit. Praster vo-

P 5 tum

1 Serw in8. AEit: 2. Serv. «ibid. Ovid. &Fa£. Fronti. Strarrg. lib. 3. Lactant. c 2.0. Tacit. £Hift.

346 JllST I R Y CQJlI

tum Religio etiam aliqua aut Pietas impel-

kbat, maximc in novellum aliquod Nu»men. Sic Iftdi & Sarapidi AEgyptiorum ,

fic Miihia Pcrfarum , Moneta Vejentium ,

Semoni Sanco Sabinorum , Vertumno Tufco-

rutn > DIs Magnis Samothracum 5 aliifque

innumeris aliarum gentium vel fponte ac-

cerfitis , vel ex hoftili Urbe evocatis , Tern-

pla^ Sacella, Arasconcefla & exftrudhle-

gimus : idqtie fepiflime in Capitolio. quod

Deorum omriium Domicilium , & , Religie-

num publkarum caput fummum veteres pro-

pterea fcriptores appellarunt. Ab illaetiam

Religione fachirn ut D. Auguftus , r poft

Oraculum Delphicum de vero mundi con-SERVATQRE JESU CHRISTO D. N. 3CCe-

ptum , his verbis

:

IIATS EBPAIOS Kiterctj fcoft pa-Kolpzo&tv avcioscav

TovSe Sq^qv qr&Kmeiv , ^ uiSlw c<Z$i$

Aram in Capitolio erigi curaret, cum In-

fcriptione : nPflTOrONOT. GEOT. five :

primogeniti. pei. non fine pnefagioat-

queomine illam Urbem Arcemquefuturamin cjua , aufpiciis facrofan&i ejus Numinis^

iepulfa fuperftitione veteri vens Reliigio-

> nis

i Suidas in%*yx?@*.

*De CapitoLRomano Comm. 347flis ac Pietatis fedes olim ftabiliretur. Omife-

ram de difcrimine Arx & Alcaris ( qnar in-

difrerenter nunc ufurpaviinus ) cum a veteri-

bus difterrenihilominus putentur. M. Varro,

doftiffimus Romanorum , Qpud Servium »

1 ita diftinguit ut , Dls Snpcris altaria ,

Terreftribm ar& , Inferis foci aitribuerentur.

cui ipfe Servius accedere videtur. Feftus

etiam Pompeius in Altaria > & Veranius 3

c F. Pi<5iore, apud Macrobium. -triaenim

ifta fic diftin&im nominat; Ixta porriciun-

toy DIs danto in altaria , aratnve , focum-

ve : quo exta dari debebant. 3 Alraria itaque

Solis fuperis facra erant, ac proinde altio-

ra; unde & nomen invenerunt. cjuanquam

fuere cjui libamina ipfa in aram infufa alta-

ria vocarent. origine omnino mihi obfcu-

ra , nifi forte , quia ex alto infunderentur*

unde di&um a Pceta:

——paterifque altaria libant.

e Pontificiis fortafle Indigitamentis , cjuo-

rum myfteria nobis perierunt. altera tamen

originatio certior 5 & inttjtuto noftro aptior

cmnino , qui heic non facrorum Ritus aut

xpvQia : fed facrarum ftrudlurarum potius or-

namenta defcribemus.

1 In Eclog. £. 2 5. Sat. c*. 3 Serv. &z

Fcfl.ibid.

P 6 Ca-

3 4^ J u s t i Ryc\u L

C a p u t XXXVII.

Quid Atrium Publicam in Capito-

lio. Atriorum sTvfiw. âauvhioy ,

t&iq-ooGv * Deiubrum alio fenfu x

FavilTse vel Flaviffa: , Thefauri,

c[,i(pcO\cv. Aqux Marcia & Te-pula in Temfilum duEfê. earum

fiflulte aliquando intercife. Ri-

tus aqu£ ufurpand£ in facris

apadRomanos ; Grtecos j Etru-

fcos j Hebrteos. Aquirnmarium *

Amula.

Ante ipfam (ut opinor) AEdem ATRiimpublicum erat : de quo Livius lib.

xjliv. * Prodigia multa nunciata funt : tafta

dc calo Atrium publicttm > in Capitolio ,

AEdem

* Verba Liviifunt ex Jibro 24. c. ic. etiam Alex*

Bonatus lib. 2.. c. 6. idmtelligit deloco vacuointerporticus <k rcmplum: atmox, inter portious appo-

fitas templo 6c aiias remotiorcs propter loci digmta-'

tcm adjectas : denique credit in deprefiiore Capitolii

parteareamfuifTe, quam porticus amfcierint, ccfic

anpeliatunv

De CafttoL Romano Comm. 349AEdemin campoVolcaniy Nucem 9 Tublicam-

que Viam. Atrium autem , cjuid fit, docet

nos Romana: Archite&ura* praeceptor Vi-

truvius lib. vi. cap. iv. & egregieut folcir

Feftus Pompejus his verbis : Atrium propie

efi gemts &dijtai ame a-dem continensmediam

aream , in quam collecfa ex omnitettopluvia

defcendit. mox adjungit td twpov. DiSumautem Atrium , yel quia idgenm adifuii Atria

primum in Etruria fit inftitutum ; vel quia a-

terra oriatur , quafi aterreum. Gr^cis Gram-maticis, auftoredo&iffimo 1 Hadriano Jir-

nio , piGouuKwv & en&AsZov vocitatum. ac

refte quidem ; fed in iis sedibus , qua* aulam

aut Porticum ante atrium haberent : cjuales

in Capitolina fuifte jam ante docuimus ,

Tabulis, S.tatuis , Pi&uris , Bibliotheca ,

aliifque ornamentis copiofifllme inftrudias.

Solebant namque in privatis etiam #dibus

imaginibus gentilitiis , ftatuis heroicis, &pinacothccis , atria exornari : ut ex Plinii

lib. xxxv., Juvenale , Valerio , Seneca de

Beneficiis , aliifque innumeris , vel pueris

jam notum eft. Prarter bsec iji Atrio Ca-

pitolino vafa etiam illafuifle exiftimoaqua*

continenda: parata , cpa fe homines facra

adituri*. ufitato ritu, fpargerent > & mini-'

P 7 %ii InNomenclat.

Justi RycqjiXftri ipfi in facris uterentur. de cjneis idem

Feftus Pompejus : Favijfe. locum fic appcila-

bant , in quo erat aqua imlufa circa Tcmpla.

cujufmodi locum Cincius& Cornelius Fron-

to i fupralaudati Delubrum etiam cenfuerunt

appellandum. diveria tamen ratipne; ilk.quod

ibiaqua curreret , a diluendo \ hic vero , quia

ibi bomines pericula fua diluerent. nifi mali-

mus ibi mendum efle ( quod fere fubodo-

ror) & pro > pericula^ peccata refcribendum.

Difpiciant eruditi. * De Favifos tamen aut

Flavifiis longe alia expiicatio efl: in epiftola

M. Varronis 2 ad ServvSulpiciurn I* C. de

hac voce fcifcitantem. videlicet, effe cdlas

quafdam & cifternas , qua in area fub terra

ejfent , ubi reponi foUrent frgna vetcra , qua

eo Templo ( Capitolmm intelJigtt ) coUa-

pfa ejfent. & alia qutdara relligiofma e dona-

riis confecratis. & hxc quidem e fententia

clariffimi Viri Q^LuChtii Catuii. illius(in-

quam ) Catuli , cj.ui Templum Capitolinum

de-

i Cap. 12..

'* Sic videlicet gcntilifinus dixit 6c novit dihere

peccata > u t fcicbat Rycq u h\s. Sed r u iegepiaculaftta

diluerent : contrarii fciiicet iis, qui apud fuperos*

furto Ijetati inani , diitulernnt u\ feram commifTa pi-

aculaMortemin vi AEneid. 569.a Apud Agell.lib. 2

4 c 10.

*De Cafitol. Romano Comm. 3 5 1

dedicavit. i fubjungit tamen rdem Varro fen-

tentiam aliam Vaferii Sorani , quam ctiam

non pigebit abfcribere : *S^rf Q^Valerm S$-

ranm folitm eji dicere quos Thefauros Graco

nomint appellaremns , prifios Latims Ftavipss

dixijfe. quod in $»s mn rude as> argentnm-

que , fed ftata fignataque pecuma conforetun

li cfgo Thefauri foramina qua*dam erant

pecunicE recondend# , quaje ad latus erat

Templi Apollinisin Delpbis , Gr#cis

hov di£lurn. de quo erudite idem M„ Var-

ro 3 Togatorum do(3i'ffimus , vi. de L.

L. Sc eruditiffime Jofephus Scaliger > No-tis in eum locum. quem vide. nos ad aquam

( antequam ea nobis defluat ) revertamur.

Aqua* marciae in Capitolium du<5i#, in-

numerabili fumptu , per millia palfuum

xxxtn.meminit Sext^ Julius Frontinus ni-

tidiflimo libello Commentai io de Aquse du-

dibus. non fine aliqua tamen Deeemviro-

rum obnunciatione , qui , dum aliis ex cauf-

fis libros Sibyllinos infpicerent , invenifle «fi-

cebantur : non ejfe aquam Marciam , fed Anie-

nem in Capitolium perducendam ; deque ea re

in Senatu fuiffe adium Appio Claudio &Q. C^cilio Cotf. atque itertim tertio poft

anno C. LaeJio, QJkrvilio Coff.fedutro-

qu$

1 Agell. ibid. & Non ia Tlaviffa»

352 Justi Ry cquIque tempore viciffe gratiam tJfytarcii Re~

gis , atque ita ejfe in Capitolium Marciam per~

duftam.

De illius hominis generofltate egregie

Plinius libr, xxxvi. cap. xv: Sed dieaniur

yera dftimatione invifta Miracula qu& Q^jdar-

cim Rex fecit, is jujfus a Senatu aquarum

APPIAE, ANIENIS, TEPUL AE duftm refi-

tere % novam a nomine fuo appeUatam cunicu-

Iti per montem aftis , intra ¥r&tur<& fu<z Tem-

fus adduxit. De Aqua? vero Marcia? pr£-

ftantia , ejufque in tlrbem tranfcurfu, pul-

cerrime idem au&or lib. xxxr. cap. iii:

Clariftma aquarum omnium in toto Orbe fri-

goris falubritatifque fa\ma y pr&conio XJrbU*

marcia efty inter reliqua deum. munere.urbi. trieuta. Vocabatur \uc quondam

i Aufeja : fons autem ipfe Viconia. oriiur in

tiltimu montibm Pelignorum. tranfxt Marfos ,

& Tucinum Lacum,Rcmammn dubiepetens.

mox Jpecu merfa in Tihurtina fe aperit , no-

vem millibm paffuum fornicibus ftruftis % perdu-*

fta. Hitic non obfcurum erit quid Statiani

verfus fibi velint lib. i. Silvarum :

Teque pet obliquum fenitm qua Uberk

awncm

Mar~

* Afii, Aufmkdmilh

*De CapitoL Romano Comm. 375Marcia , & audaci tranfcurris flumitm

plumbo.

MarcicB Aqua? du&um , variis fubinde cafi-

busimpeditum interruptumque , diverfi Prin-

cipes magno ftudio , maximifque impen-

diis , acquifitis etiam novis fontibus > veteri-

bufque purgatis , in Sacram Urbem fuam

reduxerunt;ut Veterum Infcriptionum pra?-

clara in ipfa Urbe adhuc teftantur moni-

menta : quorum exempla in Schediis noftris

concepta huic Commentario adfcriberem,

nifi faftidium jam moverent omnium oculis

& leftioni cottidie expofita* , & a nemincAntiquariorum ha&enus non fcripta?. UIorevertor t ut hinc quoque magnam Capita-

linac AEdi ^ftimationetn accefllfTe Le&ordifcat , cujus ufibus nobiliflima totius Urbis

& Orbis aqua, tanta deliberatione praeha-

bita , tot milliarium itinere , tanto congefto

fumptu , procurantibus Sacerdotum CoIIe-

giis, confulto Senatu fuerit attributa. Sed

ne ea fola in Capitolio eflet , quafi minus

forte Sacrificulorum ufibus fufficiens ; aut ut

pretium comparatione augeretur , tepulaadjun&aeft, minoris, fed non ignoti etiam

nominis humor. 1 concipiebatur is Via La-

tina ad xr. MiUiarium> divcrticulo cuntibm

alj

1 Fronti. ibid.

3 5'4 Justi Ryc qû I

ab Ronta dextrorfm miUium pajfuum 1 1 . inde

rin fuo in Urbem perducebatur. Fons ejus in

agro Luculliano, five ( at quibufdam ph-cet ) Tufculano : Unde M. Plautio Hypfec

,

1 & Fulvio Fiacco CofT. Cenfores Romam

,

& in Capitolium , adducendum curqverunt.

Incidit autem is Confulatus (\fecundum Fa-

ftos Capitolinos ) anno p. r. c. dcxxvi ii.

quo anno Cenfores faiffe produntur tam a

Frontino noftro , quam Annalibus Pighia-

nis , Cn. Servilim. Cn. F. Cn. W. C<eph.

£. Cafim Q^V.L. N. longmus^ clari&il-

luftres viri ; neque minus Reip. Legibus

ftabilien J# , quavn Urbi , operibus atque

a»dificR* e%pm$n$£ , utiles. De Flmi-

lis Aouarum Oopirolinarum ^:d; i^ne

Apulejana intercffe , prceter Plut«7:hum

in Mario , Ar>pianum lib. l. & Florum

lib. in. M etkm Tuliius agit , pro C.

Rabirio perdudlionis reo , fed verbis mu-tilatis :Et fiC. M*rm fftulas y qmbm aqua

fuppeditabatur jovrs. opt. max. Tempb

& fedibitS) pucidi imperarat; qnod in cllvo

Capitolino improbortim civium * * * * * Exquo tamen fragmentoillud difcimus hon ad

diaSacri montisloca, fed ipfumTempIum

Jovis eam aquam fuifle derivatam. Ufumautem

i Aliasj HypfaPcne.

*De Cdpitol. Romano Comm. 355autem illius nunc pr#libavimus 5 videlicet

ad officia Sacrorum , & Saerificantium lu-

ftrationem. de qua veterum Romanorumconfuetudine Plautus paflim in Rudentefua*

Virgilius Bucolici carminis Ecloga m,«Effer aquam , & molli cinge hac altaria

vitta.

& AEneidos xi. in Superftitione DudsTrojani

:

Me beUo e tanto dtgrejfum & caAe

centi

Attrettare nefas> donecme fluminevivo

Abluero.

Macrobius etiam 11 1 . Saturm c. Coh*

flat DIS Superisfacra faclurum corporis ablu-

tione purgati , cum verd Inferu litandum efi

fatis attum vtdetur fi afferfwfola contingit* In-

de 1 Aquiminarium live Amula vas luftrale

Latinorum, ideft, deportanda? aquas relli-

gionis expiationifque ergo deputatum. Si-

milem vero inter facrificandum Gra^cis &Etrufcis confuetudinem fuifle oftendit ex

Etrufcis Tabulis, & libro Iliados nono V.C. mihiqueconjun<fliftimus Adrianus Scriec-

kius Rodornius , originum Rerumque Ceiti»

carum

* Eftin Eclogavm.ut fequens locus in AEnei-de fecunda , non undecim;*.

1 Paull. Diacon e Feiip.

3?6 Justi Ry cquIearum libroi. Sed annon abHebrsis, ve-

ris Dei cultoribus , ifta canrimonia defum-

pta ? Jofephus clare id oftendere videtur An-tiquitatum ejus gentis lib. 1 m. Evris Sl

twXS) i&A&nveAW k# ÂKflJoy > ouitour

sicSJi/ jcaS^Sv Trccfiw. Nimirum ut fiquid

agendo vel meditando impfetatis concepif-

fent> externa ifta ablutione corporumpur-gatum expiatumque videretur.

^ Cap. j, 8c paffira SS, Litterse.

TteCapito/.RomanoComm. 357

C a p u t XXXIIX.

^Deorigine Horologiorum apud Rcf-

manos j & Solariofirimo.quidar®

in Capitolio idJiatutum volunt ^

alit aliis in locis. Tumebi in M.TuUio & Varrone leEiiones pro-

batte. Locus Vlauti examina*

tus. Horologia etiam in Foro *

TemplU j Bafilicis S> ad Ro~Jlra. ibi concionesfrequenter ha-

bita j & judicia minora exer-

cita.

tur Solarium > five > ™ tnuotTvesKcv

wf9\Gyeiov , quo ornatum eum locum fuifle

Cenforinus oftendit libro de die Natali ,

ad Ca?rellium > his verbis : Solarium aliiapud

adem Quirini primum fiatutum dicunt , alii

in Capitolio, nonnulli in otde Diana > inAven-

tino. Significat ( meo judicio ) intribusiftis

editioribus Urbis locis fmgula Solaria fuifle

pofita , intervallis Horarum oftendendi$ »

unum

358 Justi RycquIunum in colle Quirinali , alterum in Arce

Tarpeja , tertium apud Dianam Aventi-

nam. De origine Horologiorum apud Ro-manos varia & anceps Au&orum eft fei>

tentia. Xrecentis enim ferme annis Hora*

rum ipfarurn nomen Rom# ignoratumeft 5

sole tanttim on.ro & occaso in xii.

iTabulis, & forenfi omni acSione i nuncu-

patis. Foft aliquot annos ('tefteC. Plinio ]

)

adjettm ejl & Meridies , Accenfo Cof.idpto-

mmciante , cum k Curia 5 inter Rojlra &Grdzcojlafw , projpexijfet talem Solem. quo in

loco Turnebi , ingeniofiffimi Critici , 8c

vy* cc. accuratam le&ionem expreffi. ubi

vulgati Curionis nefcio cujus peregrinum &intempeftivum nomen fubdiderant ; quemin Morboniam aut veêAoxaxxv^W Arifto*

phanseam libens ablego. Fabius quidam Ve-ftalis apud Plinium ( cujus teftimonio aliquo*

tiesutitur, nomine taraen in Indicibus haud

expreflb ) L. Papyrium Curforem primutri

Horologium Solare Romanis ftatuifte prodi-

dit , ad adem Quiyini , cum eamdem dedica*

ret a patre fm votam ante duodecim annos %

qukm cum Pjrrho bellatum ejl9 M. Varro f

apud cumdem fprimum flatutum in fuhlico »

(<-

z Lib. 7. c. 6q. *

* Et tamcnalirer citat hunclocum i» cap. xly.

^De Cafitol. RomanoComm. 3 5-9

fecundumRoflra, incolumna ttadit , beUoVti^

nico primo > aM. Valerio MeJfaUa Cof. depor-

tatum e Catana , Sicilia devi<Sa, annoUr-bis cccclxxvii. illludautem Sicilienfe*

cum ad peregrinum clima defcriptum horis

Rom# defignandis minus conveniret;

Marcius Philipus Cenf. aliud juxta confti-

tuit , diligentius ordinatum 5 idque mutm( adfeverante Plinio ) inter Cenforia opera

gratifiime acceptum eft. Incidit autem Cenfura

Marcl Philippi ( fi marmora Capitolina

fequimur ) anno p. r. c. dxxcix. Collega

L. AEmilio t . f. m. n. Paullo. Sed& Para-

fitus alicubi Plautinus z ut novitii inventi

meminit , de Solario conftituto , fic enim

ait

:

Vt iUum DI perdant pimus qui horas

reperit ,

Qtiique adeo primm hic flatuit Sola-

rium :

Qui mlhi comminuit mifero articulatim

diem ,

Me puero Vterm hic erat Solarium.

Quod fi ad Comicum ipfum trahimus \ de

Valeriano capere vix poffhmus , cum a

Trium-

I1 Cenforin. lbid.

2. Ex Boeotia fabula s quam Varro & AgdliusPlauto tnbuunt No&. Att. lib. 3, c. h

f3&o Justi Ryc<ûITriumpho SiculoValerl MefTalla,' fcjui in

annum v.ccdxc. ad obitum Poet«e, quiin

P. Claudii Pulchri , & L. Porcii Licinl con-

fulatum incidit ) lxxix. anni, Capitolino

calculo, efHuxerint; multo minusdePapy-

rianoj quod medio fere feculo ante ; aut

Marcii Regis , quod vigefimo poft mortemPlautinam anno demum fabrefadtum eft.

Quod itaque Solarium Plautusnotatum ve-

lit 9 incertum eft , nifi Comica quadam

dtiit#7re*% Solarium illndin arcefui cerebri

potius effinxerit. Erant & in Bafilicarum or-

jiamentiso* foiGWot yvcouong , ut teftatur fide-

liffimus rerum antiquarum teftis M* Varro v,

de L. L. Solarium ( inquit) dittum id , in

quo HoY<t in fole infpiciebantur : quod Cornelm

in Baftlica AEmilia& Fulvia inumbravit. i fic

enim legere ibi malo cum eiegantiffimo

Adriano Turnebo; quamûod in Vertrania-

na editione legebatur : Meridiem , ab eo quod

wediusdies* D.antiqui nonR. in hocloco dice-

bant.ut Pnnejle incifum in Solario vidi, quod

Cornelius inBafilica AEmilia & Fulvia inum-

faavit. qu# tamen verba fic emendari po£»

fent , fi legeremus ; ut Vrmefte incifum in So-

Urio vidi > & in eo> q. c. in B. AE. & F. Kquod an dodtiffimo Scaligero etiam animad-

i 7. Adêrfar.c.ii.

*De Gapitol. Romano Comm. 361

verfum fit , nefcio : liber enim ab illo recen-

fitus jam non erat ad mannm. Cxterum non-

ctzr&o-chQvvQov erit indituto de Horologiis

fermoni admetiri , ad Solarium fecundum

Roftra , in foro , conciones perfsepe habitas >

& judicia minorum rerum pronunciata, Un-de M. Tullius oratione pro Quindtio , de

multitudine eo conveniente : Vixit enim fem-per inculte atque horridex natura trtfli acre-

condita fuit : non ad Solarium , non ift Canu

po , non in conviviis verfatus efl. & de juve-

nibus ibi declamantibus , lib. iv. adHeren-

nium , verbis acidiflimis p^dagogi : lta pe-

tulans es , atque acer , ut ne ad Solarhm qui-

dem idoneus , ut tnihi videtur ; fed potnes Sc&-

nam, & in ejufmodi locis cxercittts. & Plautus

eo forte ducendus lepidi/Ema Curculione,

ScsenaÊdepol

:

In foro infimo honi homines atque dites

ambulant :

ln medio , propter tanalem , ilpi oflenta-

torts merix

Conjidentes , garrulique , & malevoli»

fupra lacum.

Uttaxeteos, qui alienar cauffe ventilandse

juvenilium declamatiuncularum pigmenta

,

TujxvO*?, & colorcs adhiberent. cjuod difpi-

cere ciuditiores volo.

O. Ca-

362 JllSTI RY C QUI

Caput XXXIX-

2)7 Confentes apudEnniam : Jup-

ftter Feretrius 3 ejufque ortge.

Juppiter Fidei-fponfor , & In-

terpretum 'Dionysl error.

des im ali<e Jo vii. ^yEdesJo^

^Tonantis ab Augufio > Jovit

Cuftodis* a ^Domitiano >earum-

que ornamenta. Temfium Mar-

tis Bifultoris , ejufque ab U\to-

re difcrimen.

T)Ian e enim ut xi . Decs Confentes Jovi ad-

X fignavit Antiquitas , diverfi fexus ,quaii

immortalitatiejiisconfentientes, & mnjefta-

tis fuprema? affeffores ; cpos fingulari difticho

Ennius complexus eft.

Juno , Vefta, Mhurvd, Ceus* Dian* , Ve-

nm y Marsy

Mercwim> JgvU NeptunuSyVukdnm ,

ita in terreftri Jovis ( ut 1 ita dicam ) c°e'o

varia TempJa , variajque Msfeem >primarso

ifto

1 Vide inf, ap. 47.

<Z)e Captol Romano Comm. 3

ifto Delubro ornando , atque coronando, di-

verfb tempore conftru&a* funt : & non una

ex caufla ftibinde confecratse. Antiquiffimum

ibi reperio ( imo1 cjuocl primum omnium

Templorum Roma? facratum eft) Tem-plum jovi s feretrI (quem Grseci * TPQ-nAIOTXON , & TPOriAIOfcOPON , alii

£KTAO$OPON, aut TnEPfcEPETHN a Ftf-

retro $ aut Ferculo Trop&orum ferendo no-

rainant nonnulli Latinorum 3 a Feriendo

incerta nuncupant ivjpoXoy.cc, ) Voverat id

Teraplum fundator Êternse UibisRomulus

vi&o ca?foque Acrone Rege Casnincnfium

>

cum Spolia inde Opima ferens , ad quercum

paftoribus facram depofuiflet. 4 Voti formu-

hm exprimit Livius fub initkun vafti fui ope-

ris ; juppiter. feretri. haec. tibi.

VICTOR. ROMULUS. REX. REGIA. ARMA.FERO. TEMPLUMQ. ils. REG IONIBUS.QU AS,MODO. &NIMO. METATUS. SUM. DEDICQ^SEDEM. OPlMlS. JSPOLIIS. QUAE. REGIB.

IHICIBUSQ. HOSTItlM. CAESIS. ME. AU-

THOREM. SEQPENTES. POSTERI. FERENT.

Itaque, propter nimiam Antiquitatem , huic

v£di Ux nuUa exjlabat ( audore Fefto

)

z ne-

1 Liv. l. 1. 2. Dionyf. 1 2.. 3 Ut Proper. lib.4.

4 Plut.Romulo. Liv.ibidem. Flor. lib.i. Dionyf.

£c Prop. ibid. alii.

5 64^ J u s t i Ry cquIneque Templum nec ne haberetur fciri com-

niode poterat. 1 Anguftiore primum forma

conditum Ancus MarciusRcx amplificavit

:

mox vetuftate fere conlapfum, fuafu T.Pom-ponl Attici Equitis Rom. D. Auguftus rcfti-

tuit. ut pr^ter Livium lib. iv. &CorneIiumNepotem , in Attici vita , ipfcmet de fe Au-guftus teftatur , in lapide Ancyrano. Fuit

( nifi me fallit conjeflura ) in Aquilonari

montis parte ,a ex ad verfo Arcis atque JEdis

ipfius Capitolina?. Temporc Dionyfii quem-

admodum Templum fic & veftigium ejus

antiquum aRomuIo, aut potius Rege Mar-

cio, exftabat, 3 habens Utera qua latisfima

erant decem pedum magnitudinis , qua con-

traftiou pedum quinque. Ex Cornelio certe

Nepote apparet non magn^ rei five Tem-plum five ^dem hujusNumintefuifle, hoc

eft> potiusreligioneac vetuftate, quamor-

natu aut magnificentia fuifTe venerabile.

^dem jovis fidei-sponsoris in Ca-

pitolio etiam conditam fuifle, cenfuit vir

(fiquisquammortalium ) rerum Antiquarum

peritiflimus Fulvius Urfinus Romanus. in eo

namque Commentario, quem Rerum Ur~

ba-

i Lir.lib.i. 2. Ubi hodie xdcs Vhgmis in

3ra adi. 3 Dionyf. lib. 2. ,

*De Cafital. Romano Comm. 365-

banarum infcripfit , & cum cxteta Librorum

fuorum fupelle&ili moriens Bibliotheca? Va-

ticana? legavit , Vetus quoddam Kalendarium

defcriptum eft , in quo ad Nonas Junias fic

manu ipfius adnotatum reperi.

DEDICATIO, SANCI. FIDl. SEMIPA-

TRI. IN. COLLEQUIRINALI. ET. JQVIS. FIDEI-SPON-

SORfS. INCOLLE. CAPITOLJNO.

& adjungit verba Dionyfii e lib. ix. fic a fe

interpretata : In ttrhe Atttem Tetnplum fidei-

sponsoris jovis. sp. Poftumim Ccjf. al-

ter in Capitolin& colle dicavit. qu£ a vulga-

tisnon parura difcrepanr. Alii in LucoBel-lona? hoc Templum ponunt, alii in colle

Quirinali , & pro Fidei - Sponfire , Ftdium >

reddunt , Dionyfium fic depravantes. cumÊJes 1. sponsoris inter Capitolinas , Re-gione vii 1. a P. Vi&ore numeretur ; fit-u

a Quirinali& TempIo Bellonse longe diver-

fo , quod fi animum advertiflent Gelenius &Portus recentiores Interpretes, Lapum jam

olim in Dionyfio , fidei - sponsoremedidifle, adcurate 3c fideliter , obfervare po-

tuiflent. Inchoatum hoc Templum ab ultimo

Romanorumllegum Tarcjuinio hierat, non

tamen ab illo ( ex more P. R. ) confecra-

Q^j tum;

Justi RycqjjlI

tum;itaque pari fortuna* guam Capitolim

Jovis a Sp. Poftumio Alba Regillenfi Cof.

anno P. R. C. ccxxcvii. exS. Cto. dedi-

catura eft % ea ipfa die y quam in Yetere P.R.

Kalendario annotatam prsediximus.

Erant prseterea -Êdes du#, incerti pofi-

tus , jovi dicatas in Capitolio. de queis Li-

vius lib. xxx v: tAZdes du& Jovt in Capitolio

dedicatd funt. Voverat L. Vuritu * Purpureo*

Prat.Gallico beUounatn: alteram CofDedi*

cavk Q^Marcius RaUa Duumvir. contigit ca

dedicatio circa annum C. V* idlxi. quan-

fum eLivio& Faftis conjicimus. Unde mi-

ror Onuphrium Antiquarium magnum nihil

dc his xdibus ad 1 Vi&orem fuum adno-

tafle.

Mdes jovis tonantis au&ore atque

opere inter CapitoHnas fere nobiliffima ( cu-

jus JEdis fupni mentio fadta eft ,2 ubi de Por-

ticibus & clivo Capitolino egimus, quo in

loco , fecundum P, Vi&orem , abs D. Au-gufto

* Ita retinere placuit , ut verc is fuit nomina-

tus. Et Rycquius ftc in contextu ediderat. Sed

quura ederetur quoque Purpura,m indiculo crra-

torum id corrigens fcripferat hge L. F. Purpureo

:

id totum accepit fecunda editio , quum debuiffct

modo poflremam partem.

i Comment. de Rep. Rom, %M$ Cap. 34..

*De Capliol. Romano Comm. 3 6j

guftoconftrucheih ) dedicata legitur annoV# C. iDc. xxxi. * 1 Fannii Carpionis Sc

Murena? Varronis conjuratione in Auguftumdete&a. Stru&ura? cauflam diJigens au<3or

Suetonius fuggerit lib. ( ut recentioribus Cri-

ticis pJacet ) fecundo, in quo fic ait :2 To-

nanti Jovi &dem confecravit Uheratu* pericu-

h y cum in expeditione Cantabrica, per noftur-

num iter y leftkam ejm fulgur perflrinxiffet y

fervumque prducenum exanimajfet. Dio Cas-

fius ipfo confecrationis facro multa tonitrua

exaudita fcribit » quafi Auguftale opus To-mns & FuJgens Juppiter fanciret* Faftigium

habuit tintinnabulu redimitum , cujus rei ra-

tionem idem fcriptor , cum Suetonio , rcd*

didit, exquerela Capitolini Jovis fomnianU

Aug. fa£fo. Nam cum Auguftus ipfe dedica-

tam a fe Jovis tonamtjs #dem affidu£

frequentaret , vifus eft in fbmnis Capito-

linum audire conquerentem , cuhores a ft

abduci\ cuirefponium dedit : Tonantem pr*

janitore ti appofuum. Unde mane fa&o

Tintinnabula Tonanti appendi juflit, quod

Q^4 ea

* Neccflano debuit idccxxxi, accecfcntecerife-

nario, ut feptimum fseculum agatur, in cjuod ia*

eurrit Auguftus.

1 i>io iib. 54. Fafti Sigon- Lapis Aiaeyran;

z Aug. cap. 29*

368 J UST I R Y cquIea fere e januis dependerent4 Parietes in ifde

Tonantis jolidis glebU marmoreu i agnofcit

Plinius, cum necdum fecare marmora di-

diciflet Italia. Signa etiam pneftantillima

duo : Jovem Tonantem , opus * Locrar»

ante cuntta UudaVtlem ex arreDeliaco: &Diofcuros fra^res item sereos, 3 Hegise elabo-

ratos > ante a^dem pofitos.

Superant etiamnum ex illa JEde (ut fit-

pra diximus ) in clivo Capitolino tres fpe*

ciofifEma? columna?, ftriari operis , ad fo-

rum defeendendbus vifenda? , fed incuria

temporum atque injuria in terram nunc pce-

ne defoftk: in cjuarum Zophoro Albogale-

rusyfive, Apex Flaminis Dialis , fecefpi-

ta, malleus, fecuris , aquiminarium, five,

cantharus, capedunculus* aliaque Sacrorum

inftrumenta adhuc fpedtantur, fumma ele*

gantia & exquifitiflimo artificio exprefla.

Cujus Zophori imaginem efte&iflime ela-

boratam , qnia amicus nofter Philippus Ru-benius, in Ekdis 4 fuis nuper publicavit,

co Leflorem memn volens remittam , utde-

fatigatos nugarum noftrarum leftione ocu-

los amcerpffima pidura reficiat. Heic autem

ejus

x -Lib. 16. cap.6. &34- cap. $.&n,a Al. Leocrae. 3 Al. Hygi*.

4 Lib. 2. cap. 25*.

T)e Capltol. Rornano Comm. 3 69

ejus vice Terriplum jovis tonantis inte~

grum Sc rediviyum , ex Numaria D« Augufti

oiRcina , fpectandum exhibebo :

Templum martis ultotus 5 five (ut1 Auguftus ipfe maJuit) bisultoris , ad

Auguftum etiam au&orem referendum eft*

ln quo , ad exemplum Jovis Feretrii , figna

P, R* de Parthis recepta 5 & fpolia Milita*

ria a Parthorum adfixa, currus etiam Tri-

umphalis D. Augufti repofitus. Cujus vifto-

ria; & Templi mentio in Ovidianis- 3 Fa-

ftisr

1 Dio \h\ 54. Ovidkis.

2. Dio ibidem, & v>ett. NumL3 Lib^

370 Justi RYcauIlarthe refers aquilas , viftos quoque

pmigti arcm :

Vignora jam noftri nulla fudork ha^

bes.

Ritc Deo Templumque datum ,nomenque

bisultor:

Emeritus voti debita folvit honor.

Rotunda^ Figutse fuifle vetera numifmata

ejus Principis oftendunt, in quis&Legio-

num Craflianarum infignia repofita, & Cur-

rusille, quem diximus, ad memoriam ex-

prefliis. tlnde Capitolinum id Templumefteconjicimus; non alterum illud martis.

ultoris, i fumptuofiflimo opere fummo-que artificio , ad Forum Cxfaris ab Au~gufto aedificatum. forte , ut voluntatem in

eo, patris fuiD* Jull implereu *qui Tem*

flum ejus Numinis Jhtuerai facere , quath

tum ufquam terrarum ept. Numorum figu*

xa talis eft : Solus aytem diligentiflimus

Ovidius utriufque Templi diftin&im me-minit, nam Dio &Suetoniu$, nefcio qua

jratione , alterutrum fub filentio transmit-

fcfint. Adeo non femper Laus Hiftorica: di-

ligentia? Poeta£ quoque fugit. Iftorumenro*

mul«

i Sueton. Attg. cap. 29. Qvid. Triftib. PIhkHh 3 3 . alii. -x. Sueton. Ctef. cap. 44,

.372 Just i R y c cûl

multos dehinc in errorem etiam traxit,qui

de Diis , & feftis eorum diebus Syllaboscon-

texuerunt : quos mei otii aut judicii jam

non eftreÎ©^. ^«> ^ .iisjflfilai iz~s thKtr

mv i<pig<xvxmil> ju^feAi^^: ^- ^ r Mgtf«v A«-

4u«V©* n? *#>2u$-ov dTncv&i^GWi. cjuod ille

i ait» Poilis ad difcrimen (exemplo,utopi-

nor , iplius Augufti) Capitolinam sedem

bisultoris , aliar» , qu;e in Foro , martisultoris nominare. bis-ultqr autem

didiusvel, e* Ovidianaopinione , quiaarm&

Parthica , una cum fignis Cratfianis recupera-

tis acccpit : vel quia ejus numine pr^fidioque

^Parthcs fuperavit Auguftus , & parricidas de-

bellavit.

jovem custodem in Arce Tarpeja pe-

jiculum Domitiani C^f. confecravit , de quofic Tacitus iii. Hiftor : Domitianus prima

irruptione ( VitelJianorum , in Capitolium )

apud Mditnum occultatm , follenia liberti , //-

neo amiffu , turba faericotarum immixtm ,

ignarufque apud Cornelium Primum , juxta

Velabrum y deiituit. At potiente rerum patre9

dujetlo aditui contuberriioy modicum SaceUum

jovi eoNSERVAToRi Aramque pofuit :

CASUSQUE fUQi IN MARMORE EXPRESSIT*

mox lmperium adeptus jqvi custodi Tem-

plum

i Euftatfiius,

*De CapitoL Romcmo Cotnm* 373plum ingens , feque in ftnu Dei facravit. EtSuetonius 1 opera publica recenfens a Do-mitiano hdti : Novam (inquit) excitavit

&dem y in Capitolio , custod r jovi^ 2 Am-pfifEmum opusfuifle* ettiSuetoniusnonatt

notaflet > facile perfuaderet Domitiani illa in

^dificando magnifkentia , quam Statius in

Silvis, Martialis in Epigrammatiis y Plutar-

chus in vita Poplicohs, atque alii , mirabili-

ter extollunt. Hujus enim teftimonib Epi-

cliarmium illud facile ei conveniebat

:

Ou <piAuv3-pcoff@* Tvy iosl* i%ete voW'

quod 5 Lipfius vertebat

Non liberalis > Mt hemgnm tu cluis •

Frofuftone gau&cs.

Meminit hujufce Jovis Vjetus InferiptioTu-

dertina : i ovi. opt. max. custodL con^sesvatorL; Sed & herculem». magnum,Customm. L, Sulla Di&ator > 4ad Circuiri

Flaminium, jam olira dedicarat : cujus alif

meminere,

i Domitian. cap. $. Evizzo pag, 148V

% Ibidcm. " 3 ln Adm.4 P.Viclor&.5ext.Ruf.

0^7 GyM

$74 Ja sTi K% cquI

C A P v T* XL.

*De Afylo Rorauli , @ Lucis , yfwJntermontio duorum querceto-

rum. tyljylorum jtu unde na*

tum * & Luceres mde di£fi.

ZsEdes Vaejovis > & Jimulacrum

cuprejfinum. quale Numinis hu-

jmnomen.Juppiter c*£t>/>(§K> puer?

nondum barbatus. In occajione

de Templo Êrario Saturni

nove quadam adferta-

Inter arcem P. Ri & Gapitolium , DuoLuci guernei erant t intcr cjuos Afylum s

Uomulo Quirino olim legendar multitudini

apertum. locum hunc Intermontium duorum

Qêrcetorum vocat P. Vi&er ; unde fufpi-

cemur declivitatis nonnihil habuifte. Be Ssfc

I-ucis Virgilius Hb. vl 1 1 . JEndd.

Jlunc Lucum ingentcm quem *R$muluh

acer Afylum

Mettulit^

I

Tte Capitol Rotnauo C*mm* 375& Ovidius in Faftis

;

Eomultu ut faxo Lucum cimmdedit alto*

Qudibet huc (inquit) confuge r wmeriu

Afconius in 1 r. Verrin. Luceres a Lucomo-

ne five a Lucretinoy five a Luco, qum Lu-

cum Afylum vocaverat Romulus. prater hos

Livius lib. u Dionyfius lib.is. Plutarchus

in Romulo , & Simylus apud eum Poeta*

Strabo lib* v. Vellejus lib. 1. Eutropius lib. 1J

Prudentius adverfus Symmachum r Servius

Virgilii Commentator > aliique innumeri

Afyli autem jus Grsecorum exemplo Ro-mulum inftituiffe plane credibilc efl , primi

enim Herculis Nepotes Afylum aperuiffe

putantur: & ei genti inventionem hanc*attribuit Livius iib.xxxv. fub finem , cuni

ait : Templum eji ApoUinis Delium imminens

wari > quinqm miUia pajfuum k Tanagro

abejl ,% minu* quattuor miUium. inde in

proxima Eubx* efi nuri trajettm. Uhi&injano Lucoque ea reUigiol & e& jure fanttoj

quo funt Tempk) qua Afyla Graci appeUant.

cm1 Serv. m 8. Mneii. Seat. Papm;

.

* De ea nihil inifto locoLivius: tantum fuhtgj

2pudGr5?cos ? tantum fic appellata abeisfuifT&

2 Mendofus videtur locus. ^£ Nempe ft ita diftinguatur-.

37<> Justi R y c qu I

cuiTacitus inAnnalibus jconcinere vide-

tur, qui de jure Afylorum pra?cipuas Gra?-

ei* civitates coram Tiberio contendifle fcri-

bit, Fatta.que fub eo S. Oa. quis multo cttm

honore tnodus pufcriberetur , ad compefcen-

dam fcilicet licentiam , qux paflim Grarcas

per urbes crebefcebat , Afyla ubique ftatuen-

di. id enim credere maliin cum cl. 2 Lipfio,

quam, quod Suetonius Dioque prodidere*

^fas moremque Afjtorum<>qu& ufquam erant,

Ttbertum aboleviffe. Apertum autem Afylum

fuerat a Rbmulo * impunitafque omnibus

data eo confilio , ut tlrbem novo adveni-

entium pnefidio firmaret. % fub ipfa enim

initia Komana urbs vix centum habitacula

( Plutarcho tefte> continebat : parvum ni-

mis munimentuminjuriseexterorum >autvi-

einorum , defendenda» , novifque mcenibus

propugnandis. U!ud quoque memorabile a

Dione Caffib 4 obfervatum eft, lucumiftum

Romuli ccovKov n#j ls*Q¥ , poftquam fuffi*

cere civitati multitudo (qux convenerat)

yifaeft, nomen tantum deinceps retinuiffe ^

atqueita obfeptum fuifle, ut ncnro amplius

eoingredi aut confugerc, falutiscaufla^pofler.

Ve-i Lib. f. 2. In Comm. ibid.

3 Plutarch. Rom. Diony f. Liv. Strabo lib. $. Vel-lcjuslib. i. Lucaa.lib. 7.Juve«.Sat. 8. .

4 Lib. 47.

T>e CapitoL Romano Comm. 377Verofimile crgo hinc iivjuov apparet Zu-

cerum a Luco Capitolino : nam cjuotquot

in eum locum vel ob civitatis communio-nem , vel Afyli impunitatem undique con-

fluxerant, in unam Tribum confcripti, &Tatienftbas y Ramnenfibufque (ut initiohujus

operis docuimus) adjun&i funt. An&eAfy-lum ergo iftud Capitolii ^ orjuvftov Tem-plum Va?jovis poftea conftrudtum eft ,

cjuafi ad Afyli ipfius religionem fanfiitatem-

que protegendam. Unde Oyidius in tii;

Faftor.

Una nou eft Martis Nonis > facrata quod

mTewpUfutant lucos V&jovkanteduos.

& P. Vi&or, in Topographia Urbis , Re-gioneix: AEdes V<tjovts 9 inter Arcem& Cr-

fitolmm , frope Afylum. Simulacrum ejus

Dei cupreflinum erat , & fagittis obarma-ttim : circa annum Urbis conditse dli. (fi

probi funt numeri z Pliniani ) in AEde fua

pofitum. De nomine ipfius multa difputarunt

Veteres recentefque <pWAoy>i , 8c ex iftis

prxcipue Agellius Jib. v\ No& Atticarum

c. xii. Feftus Pompejus in Vefculiy Mar-tianus lib. ii.de Nuptiis Philologiar. ipife

etiam.

1 Liv. lib. i. Proedi. 3. Ver..

% Ub 16. c. 40,

Justi RycqjuIetiam Ovidius in Faftis. neque minor con-

troverfia de Natura ipfius Numinis , quoi

alii inter dKolsvggtf nuhaijunxlxs , aliiin-

ter pei\t%lxs^ cwmeJxs collocarunt. Ego

( fi meam fas efl: tantis viris interponere

iententiam ) nihil aliud defignari arbitror

quam parvulum & imberbem Jovem , qua-

lis erat Juppiter Anxur , five <*|vf>©- > U|

Campania : imberbis, in Alti Eleasorum ::

& colla&eus Junonis, in gremio Fortun^

Prameftinar. Unde Vetus marmor infcri-

ptum:

F O R T U N AEJOVIS. PUERIP RI MI GEN I AE

*& Poet£ illud Satyrici 5

fub Jtove nondum

Barbtto.

* Sed & capellam eju* fimulacro adftitifle

Agellius (cribit , quod la&e OJenia: capellse

in Creta infula Juppiter puer enutritus cre-

deretur. Longe majores de Saturni AEra-

rio triea? funt , cjuod alii in Foro Roma-no , alii in Capitolio noftro ponunt. cum( fi verba fcriptorum refte infpiciamus )

imminens, foro Romano in Vico Juga-

rio*

i Ibidem. Germanic. Csef.in Antcls.

^DeCaptol.RotnanoComm. 379rio*,ad radices clivi Capitolini , fuerk rhoceft, in confinio utriufque. Servius id indi-

care videtur lib. iix. AEneid. ubi de Satur-

no : sibi ( inquit ) opidum fecit , ubi nunc ejm

ades videtur. atqui ia imo noftro monte Sa-

turnia opidum fuitrut 1 alibi afleruimus. ac-

cedit au&oritas Dionysl , de SempronioAtratino & M. Minucio Cofl: Uu Cojf.

ferunt Templum dedicatum Satutnoy in clivo

Capitolino , qua de foro exfcenditur. P. Vi-£ior in nx. urbis regione : AEdes OpU &Saturni in Vico Jugario. addit Seryius * ali-

bi , juxta Concordia Templum ^quod in cen-

tum gradibus CapitoJii ftetifle % fupra pro-

bavimus. Hanc a?dem AErarium fecifle pri»

miim Valerium Poplicolam Phitarchus pii-

tat in ejus vita. exempkr fcilicet Athenien-

fiura, qui 3 c» t? hfcf dnfomhi fan&tus

habebant «rarium repofitum. De au&ore

ejus primo , nefcio quo feto omnis fcri-

ptorum vetuftas pene digladiata eft , ne-

mine diverfum quid non afterente. Epeosenim Herculis comites, Solinus: TulliHm

Hoftilium Regem , Macrobius i L. Tar-

qui-

* Isfuit adportam Carmentalem > ccplanenonpertinuit ad aerarium Saturni.

1 Cap,2. z Ini. AEneid.

3 Ulpian. in Orat. Demofth. contra Timoc

3$o Justi RycqjiXquinium , M. Varro : L. Furium Trib.

Pleb. ex S. C. Cn. Gellius : nonnulli T.Lartium Di&atorem aut eos ,

quos nomi-

navi > binos CoflT. authores faciunt. quam

fententiarum & opinionumdifcordiam ne ip-

fa quidem Concordia nobis tollat. Tri^-

nes areos in faftigio hujus Templi cumbiic-

cinis Macrobius * laudat , & fimulacrum ip-

fius Dei eburneum Plinius ,2 intus oho re-

pletum y quod cariem amoliretur. Oreftis

ofla ab Arkia Romam tranflata , & anre

AErarium Saturni condita teftatur Servius

,

ad Virgilianum illud : 3

Sanguine placaftis ventos- , & virgtne

ufa.

Reftitutum fuifle videtur a L. Munatio Plan-

co V. C. frortatu Augufti, ut Suetoniusin

Augufto, & vetus hocmarmor adfirmatin

vico Jugario nuper effo/Tum

:

L. PLANCUS. L. F. COS. IMP.

ITKR» DE. MAnIb.

Re-1 i.Sat.c.8-.

z Lib. 15.07.3 rn.2. AEneid. *

* Deiifdem fcribir Higmus f«b. 2.61. Oreftis offa

di Aricia Romam tranjlatajunt , & condita ante Tem-plum Satnr?ri, qicod efi ante clivum Capitolinumjuxta

Goncordi* TempttM. Qui locus facit ctiarn ad cap.ut


Reftitutum fuit de Manubiis Rhseticis : quod

Titulus ejufdern Planci Triumphalis , in

monte Cajetano , nobis declarat. Aliam

AEdem ex oraculo Apollinis Pythii & SJ

C. t0 Q^Lu&atius Catulus Capitolinus > cumAra tetngona, Saturno dedicavit: au&ore

Plutarcho in Parallelis, cujus fitum planiHi-

me ignoramus.

gSz Justi RtcquI

C a p u T XLL

^jid Muliebreis ReUigknes tranfi*

tum. Junonem imprimis Mone-tam , qua & Regtna nonnullis.

hujm ÂEdes in Arce j & ra-

tio nominis inveftigata : iUam vi-

deri duplicem fuijfe- Arx Mo-nctx. Sulpicia Toetria caftiga-

ta. MwpQrtujii j Memoria , Mi-nerva Memor , Ifis-Moncta. Me-minerva. Moncta pro officind

Monetarid. Apollo Monetalis,

AEdes Opis a quo pofita. Tem-pla duo Veneris Calvae. AEdesErycinx , qit£ & Venus Capito-

lina. Ifis, Sarapis, Harpocrates

varie exclufi aut recepti. Spe-

cus Michrx. m *P. ViCtore con-

jefiura.

Ad Deos Fceminas In Capitolio per-

ventura eft , in gueis primas fibi par-

tes

De CafttoU Romano Comm. 3 g 5

teis jure vindicat illa & conjunx & foror

Jovis OpU Max. Juno Regina. cujus rellr-

gioni locum peculiarera adtributum in Ca-

pitolio non oftendimus, quamvis id dn&-inrcas quidam exiftimaverint, votum , ut ip-

fi ajunt , a C. Flaminio <?o£ bello 1 guod

adverfus Ligures geftum eft. nam cedesift*

junonis reginae y quam collega Flamif

nii M. AEmilius o£to ante annis bello Li-

guftino voverat , xx. oo , AEris fibi abs

Senatu decretis , una cum altera Diana: in

Circo Flaminio ab eodem d^dicata eft. quod

Livius Hiftor. Iib. xl. diligenter adnotavit.

illud tamen memorabile Junonem illam Ve-

jentem in Aventino * quam Livius , Ovi-

dius , Macrobius , P. Viftor , alii reginam

j

appellant, monetam a Valerio vocari lib,

I. c. xn. & La&antio noftro lib. n. qui

de origtne erroru , cap4 nx. Cujus reiratio-

nem nuper ad Valerium inquiGvit vir do~

idrin£ clariflimae Stephanus Vinandus Pi~

^hius , nec aliud quicquara prarter conje-

ckiram invenit. Nimirum quia ad fimiiitu-

dinem Capitolina* Junonis, iicdi&a*, vo-

cem emifit , quafi a monendis Camilli mi~

|litibus monetam vocitatam. qu# viri cla-

riffimi conjeftura quo in loco habenda fit

imJ

i Liv lib. 39,

JustiRycqûIirnpr^fentiarnm non difputo , hoc tamen

adfeverare pofTum, non Junonem tantum,

Dearum fupremam , fed alias etiam Divi-

nitates, quse Monendo mortalibus prodeflent,

cognomentum illud obtinuifie. qualis impri-

mis fAVYipQewjYi five Memoria Dea > quamGloffe veteres *JMunetam interpretantur

,

corrupte pro Monctam. quibus & Livius ac-

cedit Andronicus in fragmento ifto Odyf-

i&x :

Kam Diva Momtas filiam docuit,

Ubi fane Monetasfilia , nihil efl aliud , cjuam

Mufarum aligua. Monetas enim ^%oum$pro Moneta. Plautus eodem ^fX^M u us >

proloquio P#noli :

Sed nifi molefium efi nomen darc vcbis

volo

Comcedias.

Monetam autem iftam , vel fx\ô<riwlw >

cum Dea Minerva quidam videntur con-

fudifTe. hanc enim Paullus e Fefto Lango-

bardus di&am putat i quod bene moneat. &Arnobius Jib. III. quafi Meminervam. de

Memoria etiam puerorum Palladi feu Mi-nerv* facra D. Aurel. Auguftinus vtti de

Civit Dei ,'cap. 1 1 i. unde & Memoris cog-

nomentum videtur adepta, quod expreftum

in

i Alitcr Ciccro & Cornificiusspud Fcftum.

T>e Capitol. Romatw Comm. 385in Infcriptione veteri 5 quam 1 fide Petri

Viftorl defcripfimus :

MINERVAEMEMORI

CAELIA. JULXANAINDULGENTIAMEDICINARUM

HJUS, INFIRMITATEGRAVI» LIBERATA

D. P.

Quamquam ibi memor potius vocata \ quodCailiam illam incubantem falutaribus confiliis

per fomnium curaviffet, unde&MEDiCAE£ cognomento in Romana etiam Urbe culta^

eademque ratione isin etiam monetam in^

venio, celeberrimo RomseTemplo, in \iim3 Urbis Regione 5 quod & nomen Regioni

ipfi dedit. Ifin namqueinter la<xZwA im^xx&tx olim Numina fuifle ficut Minervam *

Apollinem , i€fculapium , Hygejam, Sara-

pim, e Tibulli voto difcimus* pro faluts

fua iilam deprecantis

:

4Nunc* dea, nunc fuccurre mibl , nampojfe mederi

Titta docet Tetnplis multa Tabella tuis »

R Ut

1 In Caftigstt. pofterior. ad epift. Fam#. Cictran,;

2. Qu3e Graecis P<eonia.

3 P, Vjftor, Sexr. Rufus, 4 Lib. i;el.?.

386 Justi Ry cquIVt mea votivas perfolvens Delia curas ,

Ante facras lino tettafores fedeat.

P. Viftor in dicla Urbis Regione notatum

habet: rsis. et. serapis. moneta. cor-

rupte (titopinor) pro serapis. et. isis«.

monet a. Nam etfi de Serapi > vel Sarapi

,

dubiumnonfit, quin ipfe quoque pervigiliis

1 languentum celebris y tamen vix putem Mo-

Mt& iirwvulcur aliis quam fcemellis Numi-nibus tributam a veteribus. quod & nominis

jpfa ratio fic videtur exigere. De junone

autem moneta, quam diximus in Capito-

|io locutam > expreflum teftirnonium eft in

jivino illo M. Tulll libro de Pivinatione

:

%Ecriptum ejl (inquit) a multis 9cum terra-*

motus fa&us effet ut. sue. plena. pro-curatio. fieret* v&cem ab &ie Junonis 3

ex arce > exftitiffe , quocirca Junonem iUam

appeUatam Monetam. i£dificata fuit hxc , meojudicio, in fundamentis ^diumT. TatlRe-gis, dequis Solinus Polyhiftore 1 , & Plutar-

chus in Romulo. Alteram enim , qua* 4 in

areadomusM. Manll ^dificata eft, adcen-

tum Gradus * multis abhinc annis L. Furius I*

Diftator Aurunco bello vovifie y & anno i

poft

i Cic. 2. Tkiviitac Sueti Vefpafiano.1

& Lib, 1. 3 Cap. £ e

4 Ovid, f.Faft.Liv. Iib.7. -

*De CafitoL Rmiano Comm. 3 8

7

poft dedicaffe legitur. De prioreillaforfitan

Macrobius lib. primo Saturnal. Kalendis Juliis

dedicatam effe. nam hujus faris apparet ex

Ovidianis Faftis , & Kalendariis Antiquis*

poftridie Kal. Junl dedicationem celebratam.

Habebat hxc officioam Monetariam adjun»

£tam y cjua* a Templo & Numine vicino Mq-tieta etiam vocata. fic enim capiendum putoillud Ciceronis e Phitippica vi 1: Parvis de

rebus fed fortajfe neceffariis confulimm v. c 6

De Appia Vta & de Moniia Cof. de Lupercis

Trib. Pleb. refert. illud quoque viri Sapientia

e iii. de Beneficiis : Jam tempus eft qu<z~

dam ex noftra (ut ita dicam) Mancta pro-

ferri. atque ita vocata eft al. C. L. 1. §.vi.

ad L. Juliam pecular. quod jam alii i mo -

nuerunt. Pingitur inde in Numis Triumviro-

rum a. a. a. f. f. Dea moneta cum in-

ftrumentis pecunias formanda? , bilance x cor-

nucopia > cjuos & ampliflimus Vir Antonius

Auguftinus in Dialogis Numifmaticis, atque

aliielegantiorum litterarum ftudiofi pi^blica-

runt. ego itaque lege Academica gVs^w.

Igitur quia duplex in Arce Monetas Sacra-

rium , Arx etiam ipfa Moneu vocata apud

Sulpiciam , in Satyrd fingulari

:

R z —- Kam

i l.Savaro adSidon. Apolli»,

3 88 Justi RycquI.*— Nam quum defendier armts

Suadet amor patrU , & captiva penatibm

uxor\

Convenit,ut vefp<z,quarum domus arceMONETAE

Turba rigens firiftis per lutea corpra

telu.

Senfus eft, inftar vefparum civesRomanosarmatosconvenire, cum metualiquo publi-

co fuadente dele&us Militans in Capitolio in-

ftituenduseft; ficque e deliciarum temulen-

tia vegetos alacrefque emergere > contra vero

quumfecuritasundique & pax aftulgeret, in

luxiim& vsecordiam pJebem legione/quedis-

folvi, quare emenda in verfibus fequen-

tibus

:

Afi ubi pax fecura redit , oblit-a favo-

rumTUbs materque una fomno moriuntur

obefo :

Tlebs milefque una f. w. o. quo fenfu reflc

olim 1 Appius Claudius pronunciaverat:

Melius P. R. negotium committi quam otium.

& in eo valde eloquentia Scipionis Nafica: la-

boravit , ne Carthaginienfi civitate amiula

atque iniraica dc medio fublata , deliciis ac

moU

i VÎcr, lib, 7.

T)e Cafitol. Romatio Cornw. 389molliciei aditus ad Remp. aliquando praebe-

retur. 1 Tertiam Junonis Moneta? ardem ir>-

venio votam a C. Cicereio pra:t. in Corfica

iignis collatis pugnante , cujus fitum invenire

ha&enus non potui > neque ullus ( cjuod

fciam^ Antiquariorum invenit. Habent &2 apollinem mon£Talem Numi veteres

Commodiani, cujns cognomenti rationem

indeputamus ortam> cjuia inTemplo forte

aliquo Monet#confecratus a

Succedit opis ^des in Capitolio , quamalii Junonis parentem, alii 3 Junonem ipfam

cflc arbitrati funt: atque ideo Junoni re&e

fubjungimus. De ifta Kalendarium Vetas

Romanum in a^dibus Capranicorum :

D. ix. c.

e. viir. opic. np, opi. in, CAP!-TOLIO

F. VII. C.

&Livius lib. xxxix: Unum diem fupplicatio

fuit ex decreto Fonttjicum. qucd tdes Opit in

Capitolio de cdo tafta erat , Hofiiu majoribm

Cojf procurarunt. I. etiam Obfequcns notat

,

M. Antonio P. Dolabella Cojf. in ade Opu val-

ym per prodigium fracla*. Fuit inter 4nu-

R 5 mina

1 Liv.hb.42. 2. Golrz.inThcf Antiquan

5 Macrob. Sat. cap. iz. 4 Varro de L, L.Dio-

nyf. lib,2. Auguftinus." P. Viftor. Reg. Z.

3 90 J u s t i R y c qhu I

mina T. Tatl relligiojie in Capitolio qVclicata.

VBftSKi calvae ridicnlo quidem cogno-

rnento , fed memorabili Matronarum fa<5to *

duplexetiam Templumibi eft dedicatumFtf-

tm <k Nqvum. de quo Ladtantius breviter lib*

i , c. xx: Urbe a Gallis occupata oltfefii in Ca-

piolio Remani y eum ex mnlierum capillis tor-

mcnu fectffent) adem veneri calvae con~

fecrarunt. fnuiiiter I. CapitolinusinMaximi-

Tio juniore > Vegetius de re miiitari lib. i v.

cap„ ix. & D. Cyprianus Martyr , libro de

Idolorum vanitate, aliique nonnulli. Nequeadeo mimm id cuiquam videri debet , cum &Ctefibius , libro de Machinis , rationem hu-

jufmodi funes ( quos Tovvs vocat ) e capil-

lo muliebri conficiendi doceat , eorumque

ufum Vitruviusin Tormentis agnofcat lib. x«

fusB Architeflura:. Neque exemplaetiam in

Hiftoriis defunt : ut Salonenfium matrona-

fvtm , i apud Csefarem , quse crinem ufui

bellico prafecuerant , & Carthaginienfium

,

apud Plutarchum i , Aquileienfium quoque

apud Jul. Capitolinum , in Maximo & Bal-

bino > pr#tcr Romanas noftras > qu& ( ut

verbis

i 3. de bello civ.

z Libello de Foeaorcr

T)e Captol. Romano Comm. % 9

1

verbis Vegetianis 1 loqusr ) tnaluertmt tkt

formato ad tempm capite libere viveu cim

maritis^quambofiibm integro decore fervire.

2-VENERIS ERYCINAE, five ERUCINAE,

ab Eryce Sidli^ monte nominata? recentior

JEdis , quam multis poftea annis Q^Fabius

Max.inipectis libris Sibullinis, in Di&atura

fua,vovit. cujus etiam Dedicanda? caufla

Duumvir a RR, creatus eft , tefte Livio*

3 hujus verba fijnt: Interea Dtmmvm creati fumQ^TabtsuMax. & T. Octacilm Crajfus <zdtbm

dedtcandis : ment* 5 Oftactlm \ Tabim 5 ve-

neri epvYCinae. Nec mirum hos Di£ia~

tores fimu! creatos , cum utraque in CapitQ-

Jio /Edis eflet , tanali tantum uno difcreta*

4 Fa&um id a Fabio Votum circa annum v. c.

dxxxvi. fi refle ex Faftis fupputavi. Duoomnino Veneri huic Tempia Rom^ confe-

crata funt : unum nominatiiJimum ad Por-

tam Collinam , cujus non uno in loco Li-

vkis , Appianus * & Ovidius meminerunt $

alterum a?que celebre in facro noftro monte

,

quod per eminentiam ( ut opincr ) veneri s

capitolinae Sueton. appeHavit inCajo,

c. vi i. cum j unum c Germanici liberis, in-

R 4 figni

1 lbidem. 2. Strabo lib. 6. Polyb. lib. i.

3 Lib.23. 4 Liv.ibid.

39* Justi RycquIfigni feftivit^te puerum, babitu Cupidiniset-

formatum ? ibique a Livia Auguftadedicatum

fcribit. & m Gaiba, c. xviii. cum, inter

monfira & prodigia ei Principi oblata>fic $ne-

morat : Monile margaritis g&mmifque confer-

tum ad ornandam Fortunam fuam Tufculanam

ex omni gaz,a fecreverat. id repente quafi aur

gufliore dtgniw /t/o» capitolin ae yeneridedicavit. ac proxima notte fomniavit fpeciem

lortuna , quermis fraudatam fe dono defli-

mto. Nefcio an ibi dcpofitum cjuoque Si-

gnum Vcneris'nudum , e Sicilia allatura , de

cjuo Prudentius nofter . adverfus Symma-chum

:

llu veteres induxit avas vel fama , vel

error.

ut :

— Veneris qttoque nudum

uicchent Proceres Erjcine e venice fr*

gnum,quodipfum (cJgiyco ^vjfjiw anulloalia

Scriptore ha&enus vidi obfervatum.

Videntur& Barbarce Relligiones alia?, utr

i5gyptia isis , cum ornni fuo comitatu,

Capitolio fuide recept^ : teftimonio ejufdem

Prudentii in loco laudato

:

Jfidis amiffum femper plangentis Ofirim

Mimica> rtdendaque fuis folemnia calvis,

*De CapltoL Romano Qomm. 593Et quafcunque folent Capitolia cUitdctz

larvas*

jps^Tertullianusnofter Romanls tamen ol>

jicitTkjuafi moribus atque inftitutis majorumcontrarium , in Apologetico : sarapidem,& ISIDEM , & HARPOCRATEM CUW fuo

Cynocephalo Capitolio prohibitos >id eft, Curia

Deorum pulfosPifo & Gabinim Coff* wn utique

Chriftiani > everfis etiam aris eorum , abdica^

verunt : turpium & otiofarum fuperftitionum

vitia cohibentes. his vos reftitutu fummammajeftatem contuliftis. Arnobius etiam lib. 1 J*

Difputationum, quem nuncbrevitatisftudio

omitto. Fuere ii CofT. anno abvc. dc.xcv.

tempore M. Tulll Ciceronis , quj rei iftius

diquid attingere videatur 111. De Natura

Deorum > his verbis : Si DI funt illi quos cor

limus & accepimm > cur tion eodem in gsnere

sarapim isimque numeremm? quod fi fa»

timw ) cur Barbarorum Dees repudiemm i Re~pudiata cjuidem antea fueranteadem NuminaL. i€milio 1 Paullo & M. Livio Salinatore

Coff. circa annum v» c. idxxxiv, quoruna

ifte 3 cum Senatus diruenda eorum fana cen-

fuiflet^ nec ullus opificum attingere illa aude-

ret ; pofita Prsetexta * fecurim arripuerat y

Templicjue foribus primus inflixerat» Sed vi-

R 5 tio

g VaL cap. 4. deperegrin. x&li&on.

394 Justi Ryeciultiogcneris humani vetita novitas femper re-

vixit. Dio enim Caflius lib. xl. denuo

S.C°. cautum , tradit , utfana eorum , qu&

privatim nonnulli exftruere incccperant , diwe-

rentur: extra pomxrium tamen poni non pro*

hiherentur. 1 idem tamen in prodigiis anni

dccvii. examen apum , in Capitolio , juxta

lierculis ftatuam confediffe fcribit , dum iftdi

facra ferent. paucis poft annis fcilicet , quamfoperiora edifla emanarant. D. tandem Au-

guftus omnino impedire conatus eft , kge la-

ta : 2. Clll. INTRA. qiiingentos. ab.

UREE. PASSUS. CELEBRARE. SACRA. AE-

cyptia. liceret. Lex adeo pofteros non

tenuit, ut interfandiffimaNuminalfis^Se-

rapis, Harpocrates, Anubis , Bubaftisdein-

ceps haberentur.

Perfici mithrae fpecum fuifle etiam in

Capitolio, pra*ter Tabulas Marmoreas lace-

ra-s cum effigie & infcriptione ejus Dei in ca-

vernis ibi fubterraneis repertas , mihique mUrbe tum agenti fa^piiis confpe<5iasV D. Hie-

ronymus adferere videtur , in epiftola ad L#-tam : fnpinqnm vefter Graccbw, nohilitatem

fatnciam fonans nomine , cum Fufeftftram

gereret Urbanam , nonne Specum Mithu , &omnia portemuofa ftmulacra % cjuihm Corax ,

Niphm a

1 Lib. 4-z> t. Dio lib, 44..

*De Capitol. Romano Comm. 395Nipbus j Miles , Leo , Perfes , HA102 5 Bromius

pater initiantur , fubveftit , fregit , f

TangithuncRitum Firmicus deErr 4 Profa-

nar. Relig. ubi de Sole : Bunc Mitbram di-

cunt : facra vero ejus in fpeluncu abditis tra~

dmt. Ideo re&iffime Papinius 1 Solem ap»

pellat,— Terf&i fub rupibus antrl

lndignata fequi torquentem cornua Mi*tbram.

quo in loco oper^ pretium eft Luchtium Pla-

cidium (five quis alius eft) veterem ejus Scho-

liaften videre , totiufque Perfica* ôhoyio^^

aut potius pocmiQKo^yicv; > arcana Myfteria

percrpere. Quod quia de Barbaris Religio-

nibus agebamus , ita vifum eft Sfafwti*.**

1 i.Thebai&j

11 4 C.v

396 J USTI RycqûI

C a p u t XLIL

Virtutcs etiam in Capitolio cultds

JFIDES, MENS, CONCORDIA. ^DuO

hnjusTemplaibi obfervataûnum

m clivo j alterum in Arce. Se-

natulum Aureum. Statua Con-cordise Augufti : aliaque inTem*flormn omamentis. fides can-

dida , alba , nivea , cana. Servius

& Robortellus notati. Solemnefacrum. Glojfema e Livio fuhla-

ium. *Plmu circa ^Deos tmw*

TTiktutes quoque 1 ptopter quas afcen-

V fu$ m c<zlum dari credicus ut fides,

mens, concordia ca?Ieftium loco haben

cocpta?, atque ided inCapitolio, z ubiDeo-

rum ommmn cokbantm Jimulacu yCthm col~

locata?.

Ad concohdIXm quodattinet,duoejus

m Capitolio Templa fuifle reperio» Unum in

divo ».

I Cic. dc Legib. % P, Vi£t. Rcg. 8.

*De CaptoL Romano Comrn. 397elivo, Forum & Comitium refpiciens , * adipfum Arcis afcenfum* alterum in Arce Tar-peia , paucis Antiquariorum ha&enus memo-Jratum. UJud a Furio CamiHo Didiatore vo-tum, feditionepopulari, circaannuin V. CJcccxxcvn. de qua Plutarchus in Camillo,

Livius Jib. vi. fub finem , Dionyfius, Zona-ras , & Ovidiusin Faftis , ad Concordiam

:

Candida te niveo pofttit z lux poximaTemplo

,

Qu<l fert fublimes altaMoneta gradus.

Vurim antiquam populi populator Etrufci

Voverat , & Voti folverat ille fidem.

Caujfa quod a Patribw fumtis fecejferat ar*

mis

Vulgusy&ipfa fuas Roma timehatopesl

Igitur cjuia ad centum gradus, cjuibus in Ar-cem & Monetse exfcendebatur , Gradus ipfi

(utfupra 3 docuimus) Cowordia vocati. Hu«jus Templi porticum , faftigio fuo ornamen--

tifque omnibus nudatam ; fpedari adhuc

Fere omnes exiftimant, cum ifta Infcriptio^

iie:

SENATUS. POPULUSQ. ROiMANUS

INCENDIO. CONSUMFTUMRESTITUIT

R 7 Nee

1 Plut. Camillo» * i7.Kal.Fe&rttan

| Cap. 34-.

393 J usti Ry cquINecmirum fuifte reftitutum* cum tmum e

tribus Urbis Senatulis 1 efletbmreum , ut opi-

nor j a Sexto Rufo appellatum , ift quo Sena-

tus haberi Iegitime poflet. Salluftius in Cati-

iinario de Cicerone : Cof lentulum y quod

Fr&tor erat , ipfe manu tenens m Senatum

peyducit,reliquos xum cuftodibus in ddemCon-

cordia venire jubet. eb Senatum convocat*.

Lamprid. Alex. Severo : Chn Senatm fre-

quens in Curiam * hoc eft , in JEdem Con-

€ordU > Templum inauguratum , convenijfet*

I. Capitolinus Maximo & Balbino : Inter-

emptis in Afrka Gordiano Seniore , cum ftlio *

Senatus pertrepidus in ddem Concordia iu 9

Kal. Junl concumt. Ubi non dubie de iftai

logui Capitolinum apparet. nam dicit , inde

C&ff< elekos in Capitolium afctndijfe ad facra

facienda. Reftituerat eam JEdem antea , in

memoriam Concordi^ inter ipfum * &©<5hviam > Livia Augufta quam Tlberius

tjusfilitis, Infcripto fuo & Drufi nomine 9

'dedkavit. Ut pmer Dionem lib. fev & tTf

.

SuetoniumTiberl cap*xix.Ovidius etiam te-

ftatuffiFaftorum;

Cau§t

1 Feftus tn SendfuU trifa

* Voluit ipfam..

cDeCaptoLRomanoComm. 39^

Cauffa recens mdior : fparfos GermanUcrineis

Torrigit aufpicik > Dux venerande, tuis*

Inde triumphau libafli tnunera gentit,

Templaque fecifti > quatn colis ipfe l

Dea.

Hanc tua ccnjlituit genetrix & rebw, &ara >

Sola toro magni digna reperta ôvis.

Heic etiam fortafie fignum novum Concor-dix abs D. Augufto conftitutum * ex ftrena

fibi ab s. p. q. r. Kalendis Novis concefla,

de cjua Dio Caflius fub finem lib. jliv. &Ovidius vi. Faftor

:

Vfflit Apollinea longas c©ncordia lauru

Stexa comas 3 placidi Numen opufaue

Ducis.

Signa ibi alia a Plinio, * ex #re, celebrata

funt, Junonis, &BattOnis adorantis Apolli-

nem * opus Bedse : Latona: Apollinem &Dianam fuftinentisôpus Euphranoris: jEfcu-

lapl &Hygei£, opus Nicerati: Martis &Mercurl, opera Pificratis :_ Cereris & Jovis*

opera Sthenis : deniquc ' Vi&oria* ejufdem

marmorea^ Templi hujus i^voâ(plmy cjuam

Palladius Archite&us delineavit? non abs re

vifum e# in Commentarium ncftfum trdns-

1 Lib. 34,6c"3^*

400 JusTi RycqûI

ferre, & Le&ori eleganti curiose examinan-

dam proponere»

zDe Captol. Romana Comm. 401

Aliud Concordia: Templum invenio, in

ipsa Arce conditum > de quo Livius lib. xxu:In Relligionem etiam veritt JEdemConcordi&->

qnam per feditionem militarem biennio ante

L.ManliusPrat. in Galiia voviffet , locatamad

id tempus non ejfe. Itaque Duumviri ad eamrem creati ab Mmilio 1 Vr&t. Vrbu Cn. Vu*

pim , & Kafo> Quinttiw Hlaminius*. &demin Arcc faciendam locaverunt. idem libro fe-

ouenti zDuumviri creati M. & C. Attiliiadem

Comordia , quam L. Maniius Vrat. voverat\

dedicaverunt. & Kalendarium Vetus diffb*

.£him , his verbis

:

NON. N. CONCORDIAEIN. ARCE. FERIAE. EXS. C, QUOD. EO. DIEImperator, CAESARAUGUSTUS. PONTIFEXMAX. TRIB. POTEST.XXI. COS. XIII. A. SENATII

POPULOQUE. ROMANO. PATERPATRIAE. APPELLATUS.

Hujus fortaffe renovati meminit Vetus In-

fcriptio y quam in Laterano majores noftri

viderunt , & idem Marlianus exfcripfit

;

1 M. AimilioRcgillo.

* Voluic Flaniininuf:,

402 JUSTI Ry CQJLlX

DN, N. CONSTANTINO. PIO. FELlGI. AC

TiUUMPHATORI. SEMPER

AtTGUSTO. OB. AMPLIFICATAM. TOTO

ORBE. REMPVBLICAM

FACTIS. CONSlLlIsQJJE

S. P. R.

AEDEM. CONCORDIAE. VETUSTATE, COL-

LAPSAM. IN. MELIOREM.

FACIEM. OPERE. ET. CULTU. SPLENDI-

DIORE. RESTITUERUHT.

De aliis Concordi» Templis confulcndi Li-

vius lib. ix, Plutarchusin Qjacchis* Plinius ;

lib. xxrn. cap. i. Appianus primodebello

Civilij Dio Jib. uv. Auguftinus lib. m.de Civitate Dei c. xxv. & e recentioribus Fa-

bricius , Marlianus , Fulvius , aiii ; nobis eninj

aSa non libet agere : neque etiamj fi brevi-

tatem inftitutam amamus , licet.

fides> antiquum i &folemne P.R.Nu-men , JEicm fuamhabuit in Arce Capitolina,

haud longe a Primario JovisTempIo, fide

Catonis Cenforl , apud Ciceronem in Of-

ficiis , cum ait ; fidem in Captolio vicinam

L O. M. majores noflri effe voluerunt , &Ter-tulliani rioftri , in Apologetico, hisverbis;

Colat

i AgelL lib. ic. cap. i. Liv\ lik i,

DeCaptol. RomanoComm. 403Colat alitis Deum ,

alimjovem ; alm ad c&lum

fupplices wantu tendat* alius adAram Fidei

tnanus*. Hujus adis originem > ^funtquiad

Numam Pompilium Regem , funt qui ad

Attilium Calatinum referant* Ego fic credi-

derim NumamRegem inftituiffe, Attilium

deinde iftum vel ornaffe vel reparaffe S quod

& in aliis Roma* Templis fic fadium > ut re~

ftitutores eorum pro authoribus poftea habiti.

Pro Rege facere videatur Siliius in verbis

Jovis

:

llle etiam, quk prifcaFides pM 'Regjal

pnobU

Aurea Tarpeia ponet Capitolia Hupe.

De Domitiano enim loquitur, quem apud

Fidei antiquse Regiae Templum Capitoliuro

olim fibi inftauraturum promittit. Fuit ali-

cjuando cum de anticjuiflima Fide Palatina 7

ab Ênea ibi dedicata > accipiendum hoccre-

derem ; quam tamen fententiam nunc omni-

n probo. In Capitolinse noftra? &de

Imago fenis cum lyra puerum docentis Plinio

laudata eft. & Jul. Obfequens in prbdigiis f

M Antonio & P. Dolabella Coff. fa&is*

Tabulas anias ex eadem turbine evulfas no-

tat*

* Haec vox fiiperyacua eft , nec legitur illic in

Tertulliano.

1 Diony f. lib.a. Plut.Kuma , Cic. 2, de Nat.Dcor

404 Justi RycqîIfat. Fides autem Dea ( ut de ejus cultu aliquid

adftruamus) Sabinorutn relligione una ex

Novenfilibus erat, tefte Varrone lib. iv, de

L. L 4 & Arnobio lib. 111, Difputat. adver-

fus Genteis. atcjue adeo mirum non eft Sabi-

no Pompilio venerationi fuifie atque honori,

Livius lib. 1 » de eodem Rege : Camoenti eum

lucum (Êgeriae,) facravit , &foli fidei fo-

lenne infiituit. Mirum autem cur hic Livius

dicat: FiDEi/<?/i, cum jovi etiam OPI&I

fivc terminali in Urbe &agris fcaixe hf

d^fJôtg x^qvqis idem inftuuerit , ut ex

Dionyfio & PJutarcho alibi 1 firmavimus, So~

lemnc z autera Sacrstm idem effe eum anni-

Verfario &fiato cuivis paullo humaniori no-

tum cfle puto. Itaque , quicquid ogganniat

Robortellus, Sijgonio acceflerim » eruditis-

firnoviro, ficemendanti Et fvmui Fidei fo-

lemne \nfiitmt\ idoneo hk nimis & neceffa-

riofenfu* Nififorte (qua? ftifpiciomihi poft

incidit) gloftema w foli efle dixerimus ex

inutili repetitione vocis Solemne nata * : qua*

compendiose alicjuando & ambigue Sole

,

cum apice fuperduclo a notariis fcribebatur.

Addit Livius > ad id Sacrarium Flamines bi-

1 Cap. xiv. z Ls£hnr. Gram, in lib. & Thsb*

Serv. 8. Mneid.* Vokat natunj.

*De Cafitol. Romano Comm. 4^gisy curru arcuato y vehi> & tnanu ad'digitos

ufque involuta rem divinam facere jujfos. cu-

jus rei rationem breviter fic reddit Servius:

1 quia jides (inquit ) tetta effe debet & vela-

ta. quo ducunt etiam illud Horatii Interpre-

tes vulgo

:

TeSpes&albo raraFides colit

Velata fanno.

quod non tam ad facrificalem Ritum quamipfius fimulacri xcVûov putem efle referen-

dum. Videntur enim Romani Capitolinara

Fidem > quo magis candorem illum mumutn

1

cjui in amicis exprimerent, alba vefteindu-

j

tam oftentafle. Inde (quod opinor) Virgi-

Ilio

, fana Ftdes, & P. Viflori Sextocjuc Ru-

\fo zVides candida nominata. Inde etiam forte

1folemnisilla Calchidenfium facrorumJFormu-

i laapud Plutarchumin Q^FIaminino :

fflSTIN 3 Ycopxicov oiGopOfa 9 tuv ME-TAAETKOTATAN

"Oqkois <$v\uoseiv.

Gallis autem noftriseam olim confuetudi-

nem fuifte ut Deos fuos albatos circumfer-

jlrent, au&or eft invitaD. Martini Sulpicius

. Rhetor, cujus verba funt Jib. i. £>uia effet

y h<ec GaUorum rufticii confuetudo fimulacraD*-

monunty candido teffa velamine > mifera per

agw1 hij.JEacl 1 InRcg. 8.

1

406 fusTi RycquIagros fuos circumferre dementia. exemplo,

finedabio, Urbisomnium Matris, qiuefua-

rum fuperftitionum Ritus una cum Imperii

Lege toto terrarum, orbe diffandebat.

mentem primm in Urbe Deam fecit fi-

mor belliimpendentis. ided ait Ovidius; 1

MENS quoque numen habet. Uenti de-

lubra videmus

Vota metu belU , perf.de Vme ? tm.

Votaautem Menti ardes^ 2 in Capitolio,

bello Punico fecundo, tefte Livio libro xxi uquem antea laudavi. & D. Auguftinolib.vi ijj

de Civitate Dei cap. m. Dedicata a T#

O&acilio Craflb , Duumviro ejus rei ergo

creato ; unoque tantum canali ab JEde Vene-

ris Erucina? uifcreta. Videtur alibi ejufdem

Numinis Templum aliud fuifte a M. Marcel-

lo i qui Syracufas cepit , votum , & M. Aimi-

lio Scauro dedicatum. de quo Plutarchus in

Jibello fingulari de Fortuna P. R. & L. Bal-

bus apud Ciceroiaem Iib*u t deNat.Deo-riim.

Quantum vero Divinitatibus iftis tribuen-

dum putarit C. Plinius , manifeftum fit e

lib. ii. Naturalis Hiftoria? c.vii. cum aitl

Inmmeros quidem credere (Dcos) atque etiam

ex

* 6. Faftor.' z Kal. V. ad d. 5. Idus Jun. Liv.

iib. 2.3*

*De Cafttol. RomanoComm. 407

tK Virtutibus Vitiifque howinum> ut pudici-.

TIAM > CONCORDIAMj MENTEM , SPEM,

HONOREM , CLEMENTIAM, FIDEM ; aUt

(ut Democrito placuit) duos omnino poenam# eeneficium majorem ad focordiam acce-

dit. Fragilis & laboriofa mortalitas in partes

ifta digesfit , infmitatis fwz memor , ut por-

tionibm quifquu coleret quo maxime indigevet.

Aliter tamen Ciceroni noftro philofopliari

placuit in 1 libb. <sr&f *nA.iT#W, five, de Le-

gibus ,quamvis idem m Jp$tM%i&> fub

perfona C. Vellel Senatoris fortiter cum

Plinio tfkêJ^ in Jibb. de Nat. Deor#

i La&ant. lib,dcfalfaRcligt cap.2,o.

$o8 Justi RycquI

C a p u t XLIIL

Fortuna Dea varie cognomina-

ta. PRIMIGENIA & OBSEQUENS

in Capitolio. illius Templa alibi

i& Sortes. <Plautns bis leviter

correffuf : & Scholiafies Juve-nalis notatus* *De <ede hercu-lis ^ dianae Capitolina qua-

Jitum. Nemefis etiam Fortuna.

ejus Templum in Capitolio &reUigio. Finitum in fano Car-

memx, Carmentalia. Carmen-tes. Carmentarii. Carmina. DeaPoftverta S> Antevorta , Profa ,

Porrima , Flamen Carmentalis.

Quia P. R t non minus &$aituM!&

dJwtyM 9 quam bellorum pr£ftantia

Imperio fe Grbis potitum efle credebat ; ideo

fORTUNAE etiam fu& * m Saipovuinfiy *a

Divinos Honores attribuit , multifque

iEdibus* Delubris, Sacellis > Aris veneratus

efi

s Anft.2.Etbicoi%

*De CapitoL Romano Cornm. 409eft. Hinc varia ifta Rojnce , pro locorura

diverfitate, fortunae cognomenta: for«

TIS, ADJUTRICIS, STATAE , TUTELLAE, SA-

LUTARIS , MANENTIS , SANCTAE, DUBIAE , FE.

LICIS , PUBLICAE , REDUCIS , EQUESTRIS ,

OPIFERAE , RESPICIENTIS, AUGUSTAE , VIRI.

XIS „ BARBATAE , VIRGlNIS , MAMMOSAE ,

SEIAE , MULIEBRIS , PRIVATAE , MALAE. &in Cnpitolio noftro primigeniae, ntque

obsequentis. Sarisberienfis 1 enim cjui ter-

tiam his acfdit publicam * Ovidl Faftos

2. non legerat , qui in coJle Quirinali ejus

JEdcm & Imaginem ftetifle diferte adfirma-

vit.

PHIMIGENIAAI FORTUNAM primUS

omnium Serv. Tullius RexRoma? venera-

tuseft* JEde illiin Capitolio ftrucfta, 3 cumomnesRegm opes illi mi ferret acceptas 1 xuU

goque pradicaret confuetudinem fibi eum itta

intercedere. ^Rationem cognominis reddere

conatur Dio Coccejanus , verbis a Leunda-

vio intrepretatis : Puterea (inquit) fanguts

ex pijirino ejfufus ad alterim Fortuna Templmn,

pofluxit , quam ea de caujfa , quod omnia&S antf

1 Polycrat ]ibro 5. cap. 4. 2. Lib. 4.

5 Plur. lib. de Forr. P. R. 4 Lib. 42,

4io Justi RycquImte oculos & rctro pofttx , cum refpicere * tttm

expendere quifque debeat , nec oblivifci 5 *x

^qualtbus qualis ortm ipfe fu ; & confecramnt

Ikomani & agnominarunt , modo quod.im Gracis

mexplicahili , primigeniam. Fa£him id

prodigium C^farianis temporibus , paullo

poft Annium Milonem & M. Coelium , fedi-

lionis capita, in Campania occifa. 1 Alteram

autem Fortunam > quam vocat Dio , opinor

obsequfntem efle , unde conjicimus exi-

guum loci difcrimen inter utramcjue fuiffe.

Flutarchus > in Quseftionibus Romaicis , no-

minatam fic potius primigeniam credidit,

yel quod ipfa ortus fui initia Romana Urbi fug-

geffcrit j vel quod ex evemis fortuuis Natura

piffliim orta Jit. qua: PJutarchi fententialon-

gp cordatior, &fapientia illa vetereRoma-

norum dignior efle videtur. Utriufcjue Fortu-

nx Templum haud longe a Capitolino De-lubro dedicatum fuifle , oftendit vetus mar-

mor Prceneftinum ,2 cujus initium eft :

TU. QtJAE. TARPEIO. COLERIS. VICINA.

TONANTIVOTORUM. VINDEX, SEMPER. FORTUNA.

'

MEORUMACCIPE. QUAE. PIETAS. PONIT. TIBI. DO-

NA. MERENTIquod

i Dio ibkicm.

% Apud L Grutcruni > Pighium & alios.

T>e Capitol. Romano Comm. 4 1

1

tjuod & alibi pofuimus. Pneneftinis autemSorribus explicandis primigeniam pr#po*fitam fuifle jamalii monuerunt , &exvete-ribusadhuc Monimentis quamplurimisappa-ret. Celebris eam relligionis etiaim alibi fuiffe

pmer Regiam fuperftitionemj votum often-dit P. Sempronl Cof contra Hannibalempugnantis , ex quodecem poftea annis 1 ^desfortunae PRiMiGENiAE in Quirinali po-fita : oftendunt etiam Antiquorum Japirûm

infcriptiones , ut ifte apud Janum Grute-rum

:

C. APPULEIO. DIOCLI

AGITATORI. PRIMO. FACT

RUSSAT. NATIONE. HISPANOFORTUNAE. PRIMlGENlAfc

D. D,

C.APPULEJUS. NYMPHIDIANUS.

ET. NYMFHIDIA. PUERI

Obsequentis fortunae Templum idem

Tullius in Capitolio dicavit, tefte Plutarcho*

libello elegantiflimo de Fortuna P. R. quod

&inviu. Urbis Regione a P. Vi&ore col-

Jocatum efh Rationem ejus nominis obfcu-

ram non puto , cum Obfequi , wdulgere fit,

'

S 2 apud

1 L,ilT. lib, 16. & llp Fafti Pigfii&a».

412 Justi RycquIapud Scriptores, clementem^ trattabilem>&

propitium ]fe pr&here : E6 refpexit pater fa-

cetiarum Plautus in Afinaria , Scena , Cur me

retentas nunc :

AC

R* quem te autem nominem Deum?LE. Fortunam atque

Obfequentem.

fic enim e vetere libro Vaticano (praut quamvulgo habetur

:

—— Fortunam atque Obfequellam,

)

longe concinnius & venufiius legendum eft.

Merito namque Fortun<* Obfequentis nomenfibi adfcribi mandat fervulus, qui hcrilis fui

filii amoribus fovendis xx. argenti minas ali-

cunde exterebraverat. Occafione autcm loci

hujus Plautim alius m mentem venit , quemexeadem Vaticana Bibliotheca adolefcer>tes

emendavimus. Is eft in eadem ComoediaScxna prima , fenis Dem&neti verbis

:

Omnes parentes , Libane , liberis fuis ,

Qui tnihi aufcultabunt , facient chfeque-

lam javu

Ubi fana videri poffint omnia , nifi codicumultimis inverbis varietas occulti aliquid vitii

fubeffe CL. etiam Medico Camerario i per-

fuafiffet. In veteri ediuone Tarvifina,quam

in-

x Notis \a Iumc locura.

• *De Captol. Romano Cornm. 41

3

infpexi > efl: : Ohfequelam fecerint. Came-jarius vocem iJJam jarn fatetur non effe in

Vett. libris , fed vel illam vel fimilem videri

defiderari. In x^^X^V Vatieano : facient

obfcquuUam legimr ; unde nos fufpicabamur

antea \hm%oejL*xM$ hic : obfcqucllukm fuiffo.

more poetae noftro fatis famiiiari , dumifti-

ufmodi KsmaoejiTfiacri blandiores fa*peblan~

ditias facit. qua etiam ratione ad numerumfuum verfus redir, qri antea ex Jambico Se-

nario Spondaicus crat efredus , reclamante

univerfaeaScama* Meminit Fortun

quentis Seneca Tragicus , in G&avia , Sce-

na , Veragc imperata:-

KE:Fortuna noftraeuntta fermittit mibKSE: Crede obsequenti panius ; levis

efi Dea,

Etvetus marmor Novocomenfe adD.Ma-*nx:

FORTUNAFOBSEQlJENTI

ORD. COMENSVOTO. PRO

SALUTE. CIVIUM^

SUSCEPTO

Nec mirum vota huic Diva? crebra fa<5ia> at-

cjue fufcepta , cwn ( ut elsganter a Plinio

S j 1 di£ium

\

Justi RycqjliI

^di&umeft) toto mundo> & kcis omnibmi

vmmbtifque horis, omniumque vocibas fortu-

na fola invocetur una & twminetur\ quumomnia eam poflfe in ditandis beandifqueho-

minibus anticpitati perfuafum fuerit. ut ex ifto

yirgiliano facile addifcimus.

lortuna omnipotens , & ineluttabile

Tatum. *

Quare huic potius Numini, aut Felicitati,

quam Jovi Capitolinam Arcem confecrari

debuifle fapientiffime argumentatur Chriftia-

norum Philofophorum m D. Augu-

iiinus lib. de Civit. Dci i v. cap. xx 1 1 1 . Dehujusautfuperioris Fortuna* ildecapiendum

iguod vetus Juvenalis Scholiaftes 3 adnotavit

ad Satyra* x. verba de Centronio

:

— vincens FortUM atque Herculis

ÊAem.Apud Pr&nefte (inquit) & Fortunct& Bercu-

Vu habent JEdes. aut certe quod in Capitolio ,

poft <zdemDiana> &Jovis, fecundam de mhraculo operis habent gloriam Tortim<z atque

Herculis ades. fi tamen is fenfum Satyrici

Poematis re&e percepit. nam per cedem^

Herculis non Capitolinam alicjuam , fed ce-

le-

i Lib. 2. cap. 7. 2 iEneid. 3.

3 A Pirhoeo cditqs, Sed is loc.us cj} ex Satir. xiv

T>e CapitoL Romano Coinm. 415

leberrimam Tiburtinam intelligi veiba indi-

eant fuperiora.

—— Summa nunc Tihuru arce :

Nunc Praneflinit in montlhus alta j>ar&-

bat s

Culmina villaruml

quemadmodum per Fortun<T , nominatis-

fimam alteram , qua? Pra*nefte olimfuit, mqua fortium

futi diximus ) ciftel.te adferva-

rentur. Habuiffe quidem SacelJum in Cap?~

tolioHerculemiufpicio noftra eftes Vetufti

Lapidislhfcriptione, quam capitexxv. hu-

jus Commentarii exhibui : minoris tamcn-

( ut opinor) fam#, quam qu# a magnificcii-

tia laudari fic debeat. De Diana Capitolina

nulius alius (quodfciam) antiquiorum quid

rradidit > non credo tamen a Deorum Dea-

rnmqueomnium domicilio celeberrimam Di--

vam fuifle feclufam.

nemeseos fimulacrum & Tcmplum, poft;

Fortunas, adfcribam : quia & ipfa vim quan-

d tm Forttma poflidere credita. audtoribus T.

Gapitolino, ^.Claudiano*- & veteri ifto la-

piie in Pannoniis

:

S 4 pEA*

i: Tn Max. ScBaihino,

416 J.UST I R Y C.Qul

DEAE. NEMESI

SiVE. FORTUNAE

iPISTOBJUS

K.UGIANUS

V. C. LEGAT

£EG. III- G

GOPvD

quamvis non defint qui [xvejoovvp&v hanc Di~

vam Ledam e/Te putent 5 a Jovc conftupra-

tam> qua? poft indigitationem fic appellata

fit j i alii Venerem , aut unam ex Curetibus

Nymphis > Jovis Saturnii nutriculis , de qua

forte D. Auguftinus didli jarn libri. cap. yi<i:

de ipfajove fenferunt qui ejm numcem

m CapitQlio pofimunt l nifi malisde Olenice

capells figno hoc interpretari : cjuod in xde

Vejovis ad Afyiam confpiciebatur : * ut fupra

notavimus. Sed tam varia funt atque multi-

plicia quxde Numineifto jara olim tradun-

tqr > ut vel lcquacem aliqucm

Delajfare queant Tabium.

qux quibus cordi erit videre , adcant ( fi pl**

cet) prseter veteres ac recentioresinfinitos >

Joachimum maxime Camerarium lib.

Pro-

i La&aot. hb. i. PL'n. lib. 3-6.

z Cap. 40.

<De Caprto/. Romano Comm. 4 1

7

Problemat. Decur, iv. Lilium Gyraldum

Dialogifmo xix. 8c Joannem Bapt. PiumAnnotat. Pofterior. cap. lxx. Nos ne occi-

fiflimi fimus, cramben illam non recoqui-

mus. Nemefs Templum in Regione ITrbis

iix. a Vi£torenumeratur: in Capitolio (ut

opinor) quamvis id Publius ipfe non expri-

mat. AucSoritati enim Plinl id tribuendum

putoj lib. xi. de rerum Natura cap, xlv?

Bft poft aurem <zque dextram Nemefeos (qu<&

Dea Latinum nomen ne in Capitolio qnidem in-

venit ) quo referimm tafto ore proximum mi-

nimo digttum\ veniam fermonis a Diis ibi re-

pfcentcs. &iterum lib. xxiix. cap. 11. his

verbis : Cur & fajcinationihm adoratione pe-

euliari occurrimus? alii Gr&cam Nemeftn in-

vocantes\cujus ob idRoma fimulacrum inCa-

pitolio eft y quamvis Latinum nomen non fiti

Peregrinitas hujus nominis oftendit etiam

Aufonium Poetam, cui propterea in Mo-fella fcribitur

:

—— Latia Nemefes non cognita Vm*

gtu«

celeberrime tamen aRomanis cultam fuifle

Romana ifta marmora iidem faciunt

:

? SAKG-;

l8 JuSTI RYCQilslx SANCTISSIMAE,

NEMESI.

£, ANNIUS. L. F. SER

VITALIUS

ET. AVINIA. FELICITAS

SUA. PEC. D. D.

DEDIC. XV. KALSILIANO. ET. ATTICO. COS,

*VIRGINI. VICTRICISANCTAE. DEAE.

NEMESI.

M. AURELIUS.ROMANUS

OPTIO. &c.

NisMESI

SANCTAECAMPESTRI. PRO. SA

HJTE. DOMINORUMNN. AUGG, P. AEL. P. F,

AELIA. PACATUS

SCUPIS. QUOD. COH. DOCTOR. VOVERAT. NUNC •

GAMPl. DOCTOR. COH. I.

PR» P. V. SOMNIOb ADMO

NITUS. POSUIT. h h: < g 2

i ExPanvmi6> Grute.ro Sc fcliedis mds.

T)e Qaptol Romano €omm. 419

Finiam Muliebreis Rellfgiones TempkfCarmentali , five carmentis , aut car-

mentae Dea?,quam Nkoftratam etiam,&Tiburtem & Themin , & Nym^ham alii ad-

pellant; quamque in ima Saturnl montis par-

te, qua Circi Flaminl Regionem refpicit,

confedifie * fupra docuimus. Undelccono-men Saxo Carmentis , & Porta? Carmentali f

qii£ etiam Scelerata : juxta quam Fanum five

Temphim CarmentcT, Illud matrona* Ro~man« ( tefte Plutarcho in Problematis ) jure

Carpenrorum recepto in gratiarum quafi

afiionem confiruxerant ,. & magno poftea

femperinhonorehabuerunr. cujus rei ratio-

nern reddidit idem fcriptor accurate in Ca-millo, Ovidiusetiam, curiofiffima? felicita-

tis audor , fub finem lib. t. Faftar. tlnde

cuivis obvium eft petere. Fiebat huic Divis

facrum , 2 Carmentdla didturn xvii. Kal. Fe-

bruar. & iterum pridieEiduum ejufdem men~fis a Flamine Carmentali. cujus facerdotii-

Cicero meminit occafione M. Popiiii L&natiY

v, c. in Bruto , five Dialogo de claris Orato-

ribus. Nomen carmentae undenatumfit

«ju^fitum video a diverfis , in eamdem ta-

& & men

rCap.2. 2 FaftiOvid: Se Kalend V, Varro $„

xta L. L.PiutarchJlouiulo.M6tfeb.lib. i. cap. 16».

42O J 11 S T I R Y C QU I

men fententiam confpirantibus ; a Carminibm

vjdelicet , five Vaticiniorum ti$<£ie , quibus

innotuifleeam Vetuftas adferuit, nam &'Gra?j

cis §t<xmto$Q$ di&a ( tefte Dionyfio i ) &fco/AxiKujg Carmenta , quia antiquitiis (m*cjuit 2. Servius ) Vates Carmemes , & librarii ,

qni eorum dicla perfcriberent , Carmentarii

appellati. quam ijvôKoyicw Latinisraaxime

placuifle Plutarchus affirmat , in Problema-

tis* quod Ovidius etiam teftari videatur hoc

verfu

:

Ipfa fave , qtt& mmen habes a earmine

duclum.

Hincoracula etiam ipfa & vaticinia Cawiina.

appellari ccepta : quafi a Carmentibusprofu-

fa. Carmentes autem iUi (fi PJutarclio cre-

dimus)di6li quaft carentes mente> quodciimcceperint vates cvbxnotgetv extra fefe rapifu-

reotes foleant , ut Divino quafi infpiratu ora-

cula profimdant. Duas fuifle Carmentes pu-

tat 3 Agellius , ,guibus ane Roma? exftru&a?,.

quaram altera Voftverta nominata fit, Profa

aitera , k refti perverfique partus& poteftate,

& wmine. has alii vel forores vel fug# comi-

tC£

i Lib. i. hm\<{,

2. In 8. ALneid.

3: Li>. i6, ap. 16:

^JDe CapitoLRomano Comm. 4*2 1.

tes ver# Carmenti fuifle tradunt. 1 fed cjuam

Vrofam Agellius, WftVorrimm yelAntmrtmdicunt.

1 Ovid. 1. FafL Serv. ibicl

C A P U T XLIV.

^De casaRomuli in Capitolio fira*mentis teffd * & relligiose fcr-vatd. Feftra quid in Sacrario ?

mendum m 5P. Vitfore obferva-

tum. iteriim de curid Kalabra ^

êjufque ufu. Stramen & fcandu~l£ antiquisfma Romanarum do~

muum tegumenta.

Dabunt nunc mihi veninm magnificentis-

fima Capitolii Templa fi ad pauperem

Quirini cafam , 1 in Arce Sacrorum ftramentis

tfftam curfum me* orationis defle&am,. de

qua egregie Sillius Bafiiis declamator âpud

§enecam : Inter h<tc tam effufa motnU nihil

S 7 41 Vitrur. lib.2. cap. i.

z Lib. 1, Cont.tf,

4^2 Justi RycqjiX

efi humili cafa nobilius. fafiigiatis fupra teftw

auro puro falgens prducet Capitolium. & al-

ter apud eumdem 1 Cseftius Pius : Colit etiam-

num in Capitolio Cafam vittor omnium gen-

tium populus : cujus tantam felicitatem nemo

wiratur. Meritb potens efi. Meminit ejus ca-

fe Dionyfius lib. i. Antiq. Livius lib. v.

Valerius lib. u. cap. de Difciplina MilitanV-

lib. etiam i v. cap. iv. Vitruvius lib.n. cap. i.

Dio Coccejanuslib. xjliix. & liv. Ovidius

in Faftis. c

Eaiir continuci Romani repprabant 5 culmis

tarnen femper & ftramine : tum quod non-

nullum in eo Perpetuitatis omen fitumexifti-

marent; tum etiam ut oftenderent tantam ac

talem Urbem £ cafis & mapalibus enatam.

quod Poet# more fuo libenter extollunt ,

maxime delicium noftrum Propertius

:

z Boc quodcunque vides , Hofpes , quammaximaRoma eft :

Ante Phrjgem ts£neam coll&& hcrba

flilU

Atque uVt nayali fiant facra filatld

Fhoebo*

Ivandri profugd procubuere Uvcs.

Biftilibus crevere Deis h&c aurea Templal

Nec fuit opprohio faSa fine arte cafa.

&gua*

Lib. 2. Cont. x. a Lib.4%.

TteCapitol.RotnanoCotnm. 425

&qua? ibifequuntur nullo unquarn fatis ore

laudata* Petronius in Catale&is RomuleamCafam cum Feftra Capitolina conjungit >ubi

de sevi fui luxu

:

Vilis fervm babet regni hona , ullaque

capi

Deridet feftram , Romuleamque cafam*

Eratautem Fejlra (au&ore Gniphone Gram-matico z

,qui integro volumine de eo dif-

putavit ) oftium minufculum in facrario Ca-

pitolii extremse antiquitatis, quo vocabulo

Ennium etiam ufum > refert antiquus Satur-

naliorumfcriptor: & Petronium alibiinSa-

tyrico Scioppius VerifimiJium 11. cap.i ixj

Quin antiquiores omnes, au&oritate Fefti,1

2 Teftram dicebant quam nos Feneftram y ne

quis infolentem vocabuli novitatem nimfs

admiretur. conjungit autem Feftram Jevis

cum Romuli cafa Petronius , quod utraque

in Capitolio > locis parum invicem dis-

jun&is, eflet. Quomagis admiror quomo-

do mens aut ftilus aberrarit P # Vidtori in

Regione Urbis decima (quas & Talatium)

cafam Romuli collocanti. nifi malimus ex-'

emplariorum Ofoffizg» accufare ; quamheic

1 Apud Macrob. 3. Sat. cap. rfe

% Paullus Diacon. hac voce.

4 24 Justi K Y CQUlheic& alibi in fidiflimo fcriptore obfervavL

Situda autexn propitisejus cafe fi cjuarris , in-

venio jam Curia? Kalabra?* Romuleo item

operi, pcene contiguam fuiffe. adfirmatMa-

crob. lib. t* Saturnal. his verbis : Pontifex

XalatAj id eft , vocata in Capitolium plebe,

juxta Curiam Kalabram , qu& caft Romuli

proxima efi , quat numero dies a Kalendis a&Nonas fuperejjent , pronunciabat. A quaKa-latione ^ cjuam Pont. 1 hicMinor facerefo-

litus ) ipfi demum Curue nomen adha?fit. cul-

mis hanc etiam c& ftramentis obte&am fuiffo

teftantur imprimis Pocta?; Virgilius lib.vi u.'iEneidos

:

— Romuleoque recens bmebat Regmculmo.

Ovidius in i. Fafioram

:

&u& fuerit nofin fiquaris Regia natil

Afpice de canna ftraminibufaue domum.^primumenim hoc fuitin Romanorum cafis

tegumentum : fcandula? dein fuceefferunt. qui-

bus contefiam fuiffe Romam 3 ufqueadbel-

lum Pyrrhi , id eft , per trecentos feptua-

ginta fere annos y Cornelius Nepos auclor eftv

apud Plinium. 3 Qmia memKalabra (rnea,.

& com-

i Varro 5-de L,^Serv.in-8.iEneid.P.Via.Reg.8,

-VitrOT.ibitL 3 U^lli: .

caP' !Ss

TJe CapitoL Romano Comm* 425& complurium aliorum fententia) in ea

Montis parte ftetit quse Palatini montis an-

gulum , Viamque Sacram * afpicit : ubi Sena-

torum P. R. #des hodie exftru&a: > marmo-reifque ejus Porticibusfere fubnixas vifuntur*

C A P U T XLV.

Contra vulgarem opinionem decar~

cere Tulliano b Baroniofere dif-

putatum. non videri in Capito-

lio j fed ad Theatrum Marcelli

fuijfe. Unus olim carcer Urba-nus. Ugonl in ^P.ViBore im-v.Q%Qti<ng rejeBa. InfcripttoCar-

ceris Capitolini examinata. is

Mamertinus > aut Mamertinicu-ftodia , & carcer Privatus etiam

diftus. Tulliana ^n^Sg pro Car-ceribus. quid Latomia: aut La«-

tumix \ *De Robore opinioBa,-

ronl confutata.

Neque etiam , cjuiim omnia Capitoll xdi-

ficia defcribimus, nobile illud quadrato

faxo

426 J U S T 1 R y € Q U I m

faxoexcifum tranfeamus quod in Septentrio-

nali montis radice Carcerem Mamertinum

A<5fo SS. Martyrum 1 pleraque , vulgus S. Pe+

tri in Carcere Tulliano ufque in hodiernum

diem conftanter appellat. Et quidem fi mo-lem ipfam totam infpicimus , prae fefertfpe-

ciem Tulliani illius , quod a principe Hifto-

ricorum defcribitur in Catilinario & Calpur-

nio Flacco Declamatore apud Senecam Rhe-torem , A&is quoque SS. Chryfanti & Da-t\x 2-

, quorum verba jam fatis antea vulgata.

Quo.mipus tamen Pomponio L#to 5 Gui-

JieJmo Fabricio , Pompeio Ugonio , aliifque

eruditis adfentiar, verum hoc efle Tullianum

affirmantibus , ab Arco Marcio Rcge , 3 me-

dia Urbe, conflxu&urh ; au&oritas facit 11-

luftriflimi Viri Carfaris Baronl, qui fuis in

Martyrologtum Romanum Notationihus

4 confutatis aliorum argumentis , folidifque

rationibus aJdu&is tota.ni hanc de Tulliano

Carcere qiueftionem acutiffime decidit. Nosex ingenti earum numero & acervo , tres iftas

eximias notabamus,

Imprimisfitwm ipfum loci fiexamtaamus

carcer D. Petri , fiye Mamertinus in Aquilo-

nari

1 Procefifi & Martiniani, Laurentl , aliorum.

2. Apiid Baron. in Martyrolog Rom.N

i Liv. Uh.. 1. 4 Ad diem Pt id. Idus Marr.

*DeCapitoLRomanoComm. 427i nari (ut dixi) Tarpel Montis parte eft ; Tul>

|

lianum autem verfus occidentem tfdificatum

effe non una veterum oftendit au&oritas. Aa-te alios irrefragabilis illa C. Plinl vi i.Hifto-

x\x Naturalis , cap. poftremo , cum ait : Xll.

Tabb. Ortm tantum & Occafus mminantur >

pofi aliquot annos adjettus eft& Medidies » Ac-

I tenfo Coff. id pronunciante , cum a Curia , inter

Eofira & Gracoftafwy profpexijfet talem fo-

\lem. A columna Mcenia ad Carcerem inclina~

tofidere y fupremam pronunciabat. Tempefta-

tem fcilicet fupremam. agit enim de antiquis*

fima Romanorum confuetudine > qui ante

Horologia inventa aut pofita Solem ortum &^ccafum , obfervatione locorum quorundam>per Accenfum defignabant. Supremam autem

Tempeftatem Solem fuifie occafum ex x 1 uTabb.audioritate Macrobius adferit i # Satur-

naL cap. in. & Cenforinus ad C^relHum,

cap. xix. acproinde verfus eam cadipartem

earcerem Romanum conftitutum fuifle tam

clarum jameffe videtur,

Quht folis radii effe olim , quum fudum

efi , folent

.

Succedit alterum ex eodem Plinio argumen-

tum , priori non minus validum ac probum

,

deTemplo pietatis exflru&o (quodiPli-

nius

1 Lib. 7. cap. 36,

4*28 Just 1 R y caulnius ait ) iji *d CarcerU fede ubi nunc Mar-

cetii Tbeatrum efi C. Quinttio & M J

Aciiio

Cojf. Theatrum autem Marcelli (ut velpue-

ris jam notum ) inter flumen & Capitoliumj

ab 1 Augufto conditum , fi e Foro refpiceres,

in quo columnaMoenia, occidentem fblem;

omnino occupabat. Fuifle autem veteremj

Carcerem* qui unus quondam intlrbeRo-j

ma fuit , nonnihil imminutum rnutatum-

que; prarter Plinium ipfum j <jui Templi in

eo memorabili de caufa ftru&i commeminit

,

Livius etiam fatis oftendit , his veibis :• z Te+

tit carcerem ( Ancus Mareius Rex) media.

Urbe y imminentem Toro > 4d terrorem incrc-

fientU ffldazia* * remanet tantum ea pars^

qua fuit addita a Servio , & appellatur TuT-

lianum. acfidiceret: cjuicquid MarciusHex

in eo carcereinchoarat polteritatera vclmu-

tafle vel dempfifie, dum relligioni ve! neces-

fitati id tribuere interdum coacSa. Dixi unumquondam Carcerem in Urbe Roma fuiffe,

quod adfirmat Satyricus Aquinas>, Satyra x«

his verbis

mi Sueron, in ejus vita. 2. Lib. i.

* Hacc quse feqtiuntur,mirtim unde 8c cur Ryc-quius tanquam Liviana curaverit edi cbaraftere eo-

dem, quo prxccdentia ; quum plane lint aliena ab

jbivio, & nifi fallor » ipfiusverba.

*De Captol. Romano Comm. 429Feliceis proavorum atavos, felicia dicas

SacuU y qui quondam fub regibus atque

Tribunis

Viderunt uno centcmam carcere Romam>intellige Rerum Capitalium fub Tnumvirumcuftodia ; laam Cetuufflvno7um> cpi * civi-

libus judiciis praserant , alter erat tefle P. Vi-<Sore , in Regione Circi Fiaminl \ qui #re

alieno fere nexos contineret. Non fam ne-

fcius Ugonium follicitafle veterem in Publio

kftionem y & pro : carcer. c. virorum.alias, c. lx. viror. fuo periculo , car-C£.r. xviror. repofui/fe reclamantibus

omnibus libris , invita etiam Hiftoria Ro^mana , in cjua nufquam lectum aut obferva-

tum publicum alicjuem Romas carcerem a

I>ecemviris adificatum fuifle. Ula enim quxc libro iii. Liviano confirmanda? opinioni

fu*r Ugonius adducit tam dJhcycas a Baronio

ipfo confutata funt, utdeeo Volcatii illud

Sedigiti afurpnre merito poflimus : Siqukcon*

tra jentiat nihil fentiau

Tertium Uluftriffimi Baronl argumcntum

eft ab Infcriptione Veteri * qu# in carceris

Mamertini frontifpicio legitur 5 his verbis

concepta 2

c, VI-

* x Sigon. I. de Judiciis cap.iz^

43° Justi RycquIC. VIBIUS. C. F# RUFINUS, M. COC-

CEIU.. I . COS* EX. S. C.

quorutn CoflT. meminifte etiam facit aliam

alibi emxx<pfa Manutio 1 memoratam:

m COCCEIO. NERVAcoss.

C. VIBIO^ RUFINOJUHA. PRIMA. PATRONO. SUO'

Unde & lacuna Infcriptionis Capitolinar in

nerva cocceI cognomento fuppleri po-

teft. cui adde alteram illam apud Panvinium*

& Pighium , Faftorum fcriptores:

TI. CAESAR. DIVI. AUGUSTI. F. AU-

GUSTUb

PONTIF. MAXIM. IMP. VIII. jTRIB.

POT, XXIIII.

DEDITC. VIBIO. RUFINO. M. COCCEIO.

NERVA. COS.

Creatos putat hos Coff. Baronius anno v. c.

kccxviii. Imperii Augufti vii. (C\ refte

ol TVTntfoiqw KouJig numerarias notas ex-

ceperunt. ) neque addit fuffettofne an ordi-

nmks fuifle putaverit. Magnam alioqui #v/-

SPpnoiflfv $ dxqmy&qi&v Cardinalishic com-mififlet, quum fatis conftet eosnonfubAu-

guflo,

De CafttoL Romano Comm. 4,3

1

gufto , fed adoptivo Aug* Tiberio Confula-

tum geflifle , circa annum V. C« ( ut ex

eadem Infcriptione Onuj&tius collegit)

dcclxx 5 v. Fuere autem fuftefti , ex KaTen-

dis Julls , Ordinariis CofT. i>. haterio.Q. F. //// N. AGRIPPAE. ET. C. SULPICIO.ser. f. ser. n, galbae. quo etiam annoTiberius Auguftusxxi v. Tribunitiam Pote-

ftatem accepit : eandemcjue mox Drufo filio

per litteras abfens a Senatu impetravit.Fa&um

id, fccvindum Eufebii Chronfca, anno Im-perii ejus o&avo , qudrum verba in Anna-libus 1 accuratiffimis Vinandi Pigbl exprcfla

leguntur : itaque ideo illa exfcribere fuperfe-

debimus. Non erat itaque opus cur Ifluftris-

fimusBaronius verba illaTaeiti huc adferret

e iii. Annali, de Augufto: eum , ad cor-

rettionem perditisfimorum qtu inoleverant mo-

rum acriora parajfe vincula , atque indidiffe

cuftodes. Regum fcilicet illorum ( de cjueis

antea agebamus)exemplo. quum aliud fit

vincula & cuftodes puniendis noxiis, aliud

carcerem ipfum parare ; cujus rei cura Janiena?

crudeliffim^TiberianorUmtemportim,quam

Augufti Principis ( ut cum Tereatio dicam,

Semperlenitati) tflagis conveniebat. In hoc

faltexn egregie adverfarium ftftfrfl Baronius

coa-

1 Tomo 3. foi. 152., Plaat, edit.

Justi RycqûICoavincit. Carcerem iftum Capitolinum Re-

ges au&ores non agnofcere, qui tot poftea.

anmsfub Impp* Romanis Vibio &CoccejoCv {] exftru&us fir. quamvis forte in eumufum piimum exftrudius non fit, fedcre-

fcente rerum numero maxime fub Principibus

in Chriftianosf^vientibus, carcertandem efle

penuria Iocorum cceptr. In adtis enim D»Laurentl Martyris ( tefte e< )dem BaronioJ &aliorum £arur Privam interdum vocatur.

fortaflequodnonadeo publicus tum aut re-

ceptusejusufus, quam magni illius celebris-

que carceris in medio Urbis ardificati. Voca-

tur& Cuffodia Mamcrtini, aut Carcer Mameutinus. cujus rei rationem e Varrone de L. L.

&FaftisP. R. Baronius inveftigat : nihil ta-

men certi fe comperifle fatetur. Fortafse quia

Mamertinus aliquis aliquid in eo vel mutavit

velauxit: uteleviflima re opcrumPublico-

rum nomina vulgus interdum commutare

folet.

Dicitur etiam vulgo TuUianum* & quid mi-

rum fi yfaiKw omnes etiam Carceres ita olim

nominati/ Appulejus adfirmat, certifBmus

huicreiteftis, lib. ix.Metam. ubi de Sacer-

dotibus Dcx Syria? ; Hac , & alias affanias

fruftra blateranteu eos retrorfum abducunt pa-

gmi * ftatimûe vinfbs in TuUianum compin-

gunt.

*De Capitol. Romano Comrn. 433gunt. quo in locoxle peregrino & rufticano

carcere eum loqui , fatis omnibus notufn.

qui locus nemini ha&enus oblervatus oc-

cafionem dedit Ugonio , aliifque eruditis vi-

ris , cur appellationi carceris Tulliani in

Capitolio prafififi&amquandam mm$*ci&*confufis a?dificiorum omnium nominibus s

in media Urbe fomniarent.

Fuit igitur (ut femel de univerfa re fta-

tuamus ) ampliflimum opus carceris Tullia-

ni , ad Occidentalem Fori Romani partem >

Tarpejo monti accubans , juxta Theatrum >

quodAuguftus in Nepotis fui honorem mar-celm nominavit. Partem modo carceris

fic vocatam antea fuifle , praeter Livium &Salluftium laudatis locis 5 M. Varro etiam

teftatur in iv. de L. L. cum ait : Carcer

4 coercendoy quod exire pobibentur. In hoc

pars qud fub terra Tullianum , quod additum

a Tullio Rege. Dicebatur ea pars etiam I/-

tomu five LatumU quod ( ? au&ore Serie-

ca ) excifa faxis in infinitam altitudinem ef-

fet. M. Varro id Syracufanorum exemplo

fadum vult, quod in ea civitate ( «t/ fimili

de caujfa cufiodirentur rei ) vocarentur Lato-

tnia. Ufus ea voce aliquoties Comicus Ura-

ber > Sidonius quoque Apollinaris lib. 1.

T epi-

1 Lib. deConfoLadMartiain&iclcnu

434 Justi RycqjiIepiftolavn. de Aruando Gallia? Pr#fe<5lo :

Quu enim fuper fiatuejm nimis injleftere ur ,

quem videret accuratum delibutumque Latumiis

& Ergafiulo inferri ? Latomias autem noturh

eft Lapicidinas appellari > quia carceris pars

illa infamior (ut Baronius putat) Tarpejr

rupis faxo incifa, i in quam abjetti rei Ro-

bur Tullianum afpicerent, unde pr^cipitandi

mox eflent. Quod ut eruditiflimo viro fa-

cile tribuerimi locinatura id omnino con-

cedente ; non arque tamen quod de Robore

(pace Manium ejusdi&um fit) ibidemexi-

fHmavit. Nimirum Saxum ipfum fiveRu-

pem Tarpejam , infamem fuppliciorum Jo-

cum , nihil aliud quam Robur carccris fuif-

fe. Impofuit enim Cardinali Pracipitatio ,

commune utrimque fupplicium, difterens ta-

men quia publicum in Saxo > in Robore oc-

cultum & privatum. De ifto accurate &diligenter egimus , cap. iv. de hcc Feftus

Poropejus in Roboris de/criptione : Robur

( inquit ) diftm efi in carcere is locw , quo

pradpitatur malefcoram genus, quod antear-

cis robufteis includebatur. De quibus arcis intel-

Jigendus fortean Plautus in Curculione r

At ego faciam vos ambo in robufio car-

cere ut pereatit.

i Calpurnius Ffaccus apud Senccami

De Capltol. Romano Qomm. 43 5

Nullam enim pr#eipitationis mentionem fa-

cit. Valerius atitem fupplicii hujus memi-

nit lib. vi. capite de Severitate

;

1 Quin etiam

familiares Grdccborum^ nequis P. immicis

amicus ejfe vellet , de robore pracipitati furtt^

quibus ex locis fatis apparet non Montis ali-

guam portionem Robur , fed carceris Pu-

blici fuifTe. Quod amplius eft , Triumvi-

rorum i erat capitalium in Tulliano ftran-

gulare , in Robore pracipitare : cjuemadmo-

dum Tribunorum in Tarpejo nocentes fuos

punire. Pmerea Robgr illtid in ipfa ph-nicie Urbis erat > vel ad fummum in imaTarpeji Montis radice , carceri inardifiâ-

tum ; Tarpejum autem , five infamis ea Ru-pes , in cejfitudinis qua* ( juxfa Romanum1 Declamatorem

( fecure etiam defyicientihus

effct horrenda. Ut nullus omnino dubitem,

quin tam jufte atque neceflario de Robufto

carcere a Baronio diflenferim , quam iJIe

graviter & fapienter fuperiorum hominura

x&vccg ioôos de Tulliano jugularat.

1 §. 3. 2. Sigoniusde judiciisc.i^. Turne.Na-xtis in Feftum. 3 Cornelium Hifpanum, apudScnecam.

T z Ca~

436 Justi RycqûI

C a p u t XLVI.

Relligio Capitolii $ Êternitatis

Romanae perfuafto* c<elo compa-

ratum. Formula Ftetialium j

Salva Urbe atque Arce , qu£nunc fufius explicata. CMan-lim dconfpeffiu Capitoliiamplia-

tm. ArsManlia. Vetus epigram-

?na in Suetonio difcuffum.

ACarcerlbus properabimus ad Metam

,

fi prius iJJuftres aJiquot probatiffimo-

rum Scriptorum locos de AEternitate ac San-

£titate capitolii 5 niox & de capito-LIIS ALIARUM URBIUM fajQBtoUKUXov :

, fivC

Corollarium, adjecero. Urbis quidem ae-

ternae & capitolii idemr

eiTe FatumRomani crediderunt. Inde illud P, Virgi-

II quafi ex cortina DeJphica pronuntia-

tum : i

Dum Domus AEw& Capitoll immobile

faxumAc-

i S.AEneid.

De Capitol. Romano Comm. 437Accolet y Imperiumque Pater Romanus

habebit.

Ex quo fluxifle putem illud graviillmi Poe-

tx , Statii Papinl , 1 ad Domitianum Au-

guftum

:

Dum Montes Latii , paterque Tibris ,

Dum fiabit tua Eoma , dumque ter-

ris y

Ouod reddis , Capitolium manelit.

Iftud quoque Valeri Martialis , ix. Epigram-

matum

:

Dum Janus hicmes , Domitianus Autu-

mnos,

Augufius annis ccmmodabit dflates.

Dumgrandefamulinomen adfcret Rheni

Germantcarum magna lux Kalenda*

rum>

Tarpeja fummi faxa dum patris fia-

bunt.

2 quam opinionem expreffit etiam Lyricus

Romanus, oraculo Junonisj-— fict Capitolium

Fulgcns , Triumphatifque pofiit

Roma fcrox dare jura Mcdis.

Scd & Romaipfa apud Claudianum, 3 poT 3 fte-

1 i.Silvar.

z Lib. 3. Od. 3.

3 Debello Gildon,

43^ Justi RycqûIfteriorum temporum > non poftremum fane

,

Poetam, voto ad Jovem:Si mea manfuris meruerunt moenia nafci

Juppiter auguiiis , fi fiant immota Si-

bulU

Carmina, Tarpejasfi

necdum dejpicis

' arceis.

Hinc proverbium > five Formula potius , e

earmine Fcrtialium : salva. urbe. atque.arce, quam Ca:cilius Comicus eft ufusali-

bi JUudatus , & Horatius hoc verfu :

Incolum iove, & Utbe roma.*X*)[AcfliKuf enim per Jovem , Capitolium

intelligit, in quo Juppiter confecratus. Eoallufifle vidcatur Silius iib. nx. in perfona

P. AEmilii Cof. ad bellum proficifcentis

:

Tarpeja rupes , cognataquefanguine nobis

Tecla Jovis, qtuque Arce fua nuncfian-

tia linquo

Mcenia felicis pairia.

£>$ll*Stl& enim hxc vox eft , & vota >

de more , pro falute patriar nuncupantis.

Carmen outem ipfum Foetialium aptid Li-

vium * ita conceptum eft lib. xxxitx: si#

SCIENS.

* Apud hune iftam formulani nufquam legit Ryc-

qnius. Sedineofane Liviilibro exftantleges fcede-

ris cum Antiocho. Formula vcro ifta cft apudFc-

flum in LagidemJilicem .

TteCapitoL Romano Comm. 459SCIENS. FALLO, TUM. ME. JUPPITER. SAL-VA. URBE. ARCEQUE. BONIS. ElIClAT.

UTI. EGO. HUNC. LAPIDEM. Ulldc CUIH

Uroem Galli Senones incendiffent , Capi-

tolio tamen falvo, adeo confternati eacla-

decives fuerunt,urVejosmigrare cogitaverint4

obfiftenteuno maxime Urbis liberatore Ca-naillo , cujus relligiofa illa apud Livium 1 ve-

hemenfque fententia : Majorcs noflri convena >

paflorefque cum in bis locis nihil pr&tcr fylvas

paludefque effet> novam Urbemtam brevi&di»

flcavcrunt. Nos capitolio , arce in-

COLUMI , STANTIBUS TEMPLIS DEORUM >

ddificare incenfam piget ? Ecce quatp inge-

niofe Livius ctim in repr^fenti conceptumillud dicere non poflet : urbe lt arce,arcem et capitolium rominavit : quaG

defpcrandum nihil e/Tet facrorum adhucma-jeftate falva. cjuod a Ciceroneetiam fadum

,

omifla Arcis aut Capitolii mentione , in I.

Catilinaria : Qued incolumeis civeis > quod

ftantem Uibcm reliquit , quanto tandcm il-

lum mccrore adfliclum effe & profligatum puta-

tis?

Ad eam Capitolii Fatalitatem refpexit

etiam Tertullianus nofter > in divino fuo

T 4 Apo-

1 Lib f.

44° Justi RycquIApologetico , cum ait : Sed non & Juppi-

ter Cretam fuam Romanis Fafcibus concuti fi-

neret, oblitus antrum illudld<zum y & araCo-

rybantia , & jucundifimum illbic nutricis fu<z

odorem ? nonne omni Capitolio tumulum fuumpr&pofuijfet , ut ea potius Orbi teru pracelle-

ret j qua, cineres fuos texit ? Neque aJio re-

fpexifle credam diviniflimum Vatem , cumin defcriptione Carthaginienfis facrarii Ca-pitolina Romani Imperii pignora adumbra-

vit: — Heic illius arma ,

Heic currus/»//. *Hoc regnumD^gentibus ejfe

( *S/ quk Fata fwant ) jam-tum tendit-

que fovetque*

Oflendemus enim alibi Sceptrum five Ha-

flam Junonis , & forte clypeum Tenfamque :

quemadmodum & currus aliorum Deorum

,

aliaque infignia in Capitolio recondita fuif-

fe. Unde loci Relligio per totum orbem

terrarum celebrata eft : mofque etiam pro •

fluxit ut Capitolium ipfum quafi coelum

quoddam alterum in terris venerarentur. di-

fcimus id e verbis illis 2 Plinl C#cill ora-

toris , de Adoptione Trajani Capitolina :

Non

i i.AEneid.x InPanegyrico.

T)e CapitoL Rornano Cornm. 44

1

Non eriim occuba poteflate faiorum , fed ab

JOVE ipf) coram ac palam repertus y elettus

eft. Quippe inter Aras, & Altaria> eodem-

que kci , quem Deus ille tam manifeftus ac

prafens , quam coelum ac fidera infedit. mo-deftius paullo Silius Italicus 1 in oratione

Africani ad jovem tarpejum :

——» Tarpeia , pater , qui Templa fe-

cundam

Incolis a cdo fedem.

Difcimus etiam e comparatione Palatii &Capitolii 2-apud Ovidium

:

Cum domus Augufti CapitolI more

colenda

Idta (quod efl , & fu \) plenaque pacis

erit.

CorneJio etiam Tacito in 1. Hifloriar. ubi

csedes Galbx defcribitur : Neque illos ( Otho-

nianos ) Capitolii adfpeltus , & imminentium

Templorum Reliigio , & priores aut futuri

Frincipes tenuere^ quo minm facerent fcelusy

cujus ultor efi quifquis fuccefiit. Mirum air-

tem fceleraros milites in adfpeclu Capitolii

a ca?de viri innocentis non temperafle , cum

M. Manlium lervatorem Capitolinse Arcis,

fed coram populo Regni adfeftati reum dam-

nare eatenus P 4 R. Tuftinuerit , donec in

T 5 Lp-

1 Lib.io. 4 j.&P.onto.

442 Justi RycquILucum Petilinum ( unde in Capitolium illu-

ftre nimis glorias fux monimentum, refpe&us

non eflet ) perveniret. quam Hiftoriam prx-

ter eelebriores illos Livium libro vr* Plu-

tarchum in Camillo , Au&orem de viris il-

luftribus, Tzetzes i etiam Grammaticus ex-

fcguitur Politicis his verfibus.

Out©" $ MAPKOc MAAIOC , o ^tj

KAniT&AINOC,Tton Xj cdjioi/^xn Tntw w&ivvt-

Ktf| ^tlQOi fJLifoM C^KCOÔOV C67ZzinM dvty-

Tq KAniTXiAlON icoo&n $kt-

Ouargp cwtcc imiqrt KKeuxc ccvioa^x*

£00$ o xlywv Koll* wutS vqyôv.^ tdcs cu-

Tlfog #?&o Ji&zw&ov tIuj avyK\y]Toy fti-

T*yi*

0*^y ie YLamTuXiov £SqKooq Ioo^ltoo 3

61? yivtc% \}%ro[Avn<n$ ok&vx r t§<?~

Tqu qcy K%HVH<nv cwtov*

Id eft

:

MAtl*

I t ! i. Biftfcr. ChiL

DeCafttol.RotnanoComm. 445

MARCUS ilU MANLIUS, qtti & CAPI-

TOLINUS, .. . .

Oltm fubjeclm qutfliont adfeclatt Rf-

gm ,

je*calculo eondemnan-

dus* . • - »/•;

Cum Cafttoliftm intuttt effent , abjolve-

batur:

Ubi iUe inclutum virtutis fua dederat

fpecimen. ^ ,

Sed boc accufator ipftus cum animadver-

tijft

Ad alterum Trtbunal concionem abdu-

citi. f

Vnde Capitolium omnino vidert non fc/-

fet*

K« commemoratio feri itfint Trep^

lum.

Tunc morti illum vadunt.

Mirati autem fatis Romanos nonpoflumqui

cum in confpedu Capitolii Manlum dam-

nare non pofient , alio loco damnatum de

Saxo Capitolii dejicere non dubitavennt. cum

longe aliud fit mortis in quemquam ienten-

tiamferre , quam fpedare morientem. fub-

ieda enim oculis rei indignitas acnor multo

intolerabiliorque yidetur. Non delunt au-J f $ tem

1 Cip. 96 -

444* Justi RycqjuI

tcm viri do&i cjui in veteri Poematio [apud

Suetonium 1 in Augufto,

Cum primum ijiorum conduxit menfa cbo-

ragum ,

Sexque Deos\vidit Mallia , fexque Deas.

Manlia legendum putent. eo fenfu , quafi

locus ille in qtio csena Suhnofyz®' prabere-

rettir, ad formam Capitolin^ Arcis effi&us

fuerit. Arcem autem ipfam non inepte ab

ejus adfertore Manliam potuiffe vocari. quod

inventum etfi ingeniofum & acutum eft , mihi

tamen necdum probatur.

x Cap. 6$.

<De QdpltoL Romano Comm. 445

C a p u t XLVILfive ultimum.

De capitoliis allarum *i)rbium

Gfyc7njyiA,a , & Operis conclufio.

jovis capitolini Corlnthi &^/[ntiochia Templum. juno ^minerva etiam in *Provinciis

apud Jovem. *De Portis Cafii-

tolii Romani cv mzptpyq>. Colo-nia AElia Capitolina Hadrianij& Capitolia aut Capitoliada

XJrbs : amba in Syrid.

Quia celeberrima Capitolii relligio ; non

Komx folum , in principe illa Orbis

Urbe , fed ejus etiam exemplo per omnesProvincias capitolini dI publica vene~

ratione culti funt , & adorati. jovis enira

capitolini(quem KOPT$AIONinterpr'e*

tatur Paufanias , ut diximus ) Templum Co-rinthi agnofcit idem auftor in Corinthiacis.

& alterum Antiochia* ejufdem nominis Li-

vius a Perfeo Rege inchoatum. cujus ma-T 7 gni-

446 fusT I R Y ccûl

gnificentia quia Romani noftri par , aut fu-

pra illam futura videbatur , fi perficeret , ver-

bis Livianis exprimenda eft. funt in Jibro

Hiftor. xli: * Sed & Delon (Perkus)ma-fis infignibus ftatuarumque copia exornavit. &Antiocbia jovis capitolini tnagnificum

lemplum non laqueatum auro tantum , fed

& parietibus totis lamina inauratum : & alia

multa in aliis locis poUicitus * quia perbreve

tempus regni ejusfultj non perfecit. ille fcili-

cet Rex qui prseter duas magnas honeftaf-

que res, Urbium Dona> & cultum Deorum\

viliffimum alioqui Regem egit. Neque Jup-piter folum tarpejus aut capitolinus ,

fed (quemadmodum in Romano Capitolio

)

iunonis ei ac minervae confbrtium ad-

jun&um. Teftatur Eumenius Rhetor ubi

de Scholis Menianis ad Capitolium aliquod

Gallia? ftru&is : Quti enim efi rnelior ufm

Eloqutntia, quam ubi ante Aras quodammodo

fuas Jovios Herculeofque audiant pr&dicari ,

iuppiter Pater & minerva focia % &m-no placata? Arnobius etiam libro iv. Quis

nefcit in Capiioliis omnibus virginalek ejfe jpe-

cies Minervarum ? & Sidonius Apollinarisde

Capitolio Tolofano , fortiffimi Martyris D«,

Saturnini fanguine confperfo:

Qaem

* NCap.io. Sedcrroneemtelligitli^cdcPcrreo,

^De CafttoL Romano Comm. 447Quemnegatoremiovis *f minervaeEt crucis christi bona confibentem *

Vinxit ad Tauri latus injugati

Vlebsfuribunda*

Hujufmodi enim Templa Romano ctiam

nomine peregre capitoli a vocata : qualia

in CoJoniis aut Municipiis Italicis fuifle fub-

notavi.

In Colonia verona augusta flatuis

exornatum , cujus meminit vetus Infcriptio

,

quam fide Polycarpi Palermi I. 0*adfcri-

bimus

:

hortante. beatitudinetemporum. ddd. nnngratiani. valentinlanli

et* theodosii* auggg»

STfcTUAM. IN. CAPITOLIO

DIV. JACENTEM. IN* CEREBERRIMO. FORI

LOCO. CONSTITUI

JUSSIT. VAL. PALLADIUS

V. C. CONS. VENET. ET. HIST.

Cujus auguftiffima? Coloniar meminiffe Ji-

benter foleo , quotiens magna illa& Roma-na vere pe&ora saregos Comites , po-

las ) cottios fratres , nichezolas *

jontanas recogito. cjuorum memoriaquia

pro

44$ J u s t i R y c qjj I

pro eo, ac meretur, fandta.mihi femper>

antiqua , & relligiofa erit , fiquid fortuna-

rum mearum anguftia valeret non in hoc

albo tahtum papyri a^quore , fed Titulis

marmoreis , apicibufque auratis in Romanoipfo Gapitolio ,

pofteritati fpe&andam * col-

locarem.

In Colonia capide aut capuana , de

quo Suetonius in aftis Tiberl : Peragrata

( inquit ) Campania cum Capm capito-lium y NoU Templum Augufti (quam cauf-

fam profeftionis prttenderat ) dedicajfet. Ejuf-

dem inter fceda prodigia , de coelo tkfli me-minit idem fcriptor in Cajo ,

capite ( ut vul-

gus notat ) lvi r,

In ColoniaBENEVENTOCONCORDIA.dequo idem fcriptor in Elogio Orbilii Gram-matici : Statua ejus Beneventi oftenditur in

Capitolw , ad finiftrum latus , marmorea , ha~

hitu fedentis ac pattiati, appofuis duobus fcri-

ritis. Unde apparet hic quoque ftatuas fuif-

fe. Sed & Nolam , Mediolanum , Floren-

liarn aut Fluentiam urbes habuiffe oJim fua

Capitolia, prarter vocis ipfius adhuc vulgo

nota teftimonium , commentator Sidonii

Elias Vinetus Santo & politiilimus Politia-

nus epift. ri. adnotarunt.

Extra Italiam grsecipua ifta

:

Ba-

De CafitoL Romano Comm. 449Babylonicum [rt&QQe/Kus ab Hiero-

nymo J fic vocatum, pro illius civitatis Ar-

ce, quemadmodum Cesbedium in opido Sel-

genfiium, Herodium> Hierofolyrnis , inur-

be Troja , llion , & in illo Europs oculo

Gandavo, (ut multis vifum eft ) olimBlan-

dinium.

kartHaginiense , cujus vates pra»ci-

puus in initio AEneidos , & fan&iflimus

Martyr Cyprianus Epift. lv. & vetufta Chri-

ftianorum Ecclefia: concilia fepe mentionemfaciunt.

augustodunense in Gallia, dcquo[te-

ftimonium laudati Rhetoris Eumenii in Pa*

negyrico Prsefe<5to Galli<e dido : Adboc 2 F.

P. opus ijlud reddit illujirius cum ipforum &tjf4ium etiam omnium hominum adjpeftu prm-ptius , quod pucipuo ejl loco pofitum 9 quaji

inter ipfos oculos civitatis inter Apollinis Tem-

plum atque Capitolium. Vult Menianas in-

ter Apollinis & Capitolium exftru£fos,quem-

admodum fere Templum Vefta» Romasmedio inter Apollinem Palatinum, & Jo-

vem Capitolinum intervallo , quamquam vi-

ri magni in hifce litteris nominis Beatus Rhe-

nanus & Stephanus Vinandus Pighius pro

Afi*

1 Comment. in Efaiarn.

z Vir perfc&iflime.

45© Justi RycqjiIAuguft^dunenfuim in di&o Panegyrico Au-

guftoclivienfsum legere maluerint. vw) rp for-

tafle dh&tocc. contra quos tamen cl. Lip-

fium difputantem vide in Commentario ad

Annalem III. Cornelian.

De tolosano Capitolio ejufdem Pro-

ymcix jam memineramus e Sidonio , qui

D. Saturninum Elocjuentix Profellbrem To-lofa? narrat

De gradu fummo gapitoliorumFracipitatum*

Cui addes (fi placet) Venantium Fortuna-

tum in Elogio ejufdem Saturnini , lib. de

Miraculis & Certaminibus Fiorum , Martyro-

log. Ronvad diem in t Kal. ixbres. ctytt-

&o%d$vs alios.

De narbonensi idem Sidonius in lau-

datione Narbonis Martii;

Salve narbo potens falubritate*

Vrbe & Rure fimul bonus videri>

MurU> civibusy ambitu, tabernis,

Vortis, Forticibus, Foro, Theatro %

Deluhris, capitoliis, Monetisj

Thermis , Arcubus , Horreis , Macetiis ,

Fratis, Fontibus y lnfulis, Salinis ,

Stagnis ,Flumine ,Merce , Fonte* Fonto.

Quar liberalius adfcripfi ut hinc le&ori meoJicjiicat in celebrioribus Romani Orbis Co-

laniis.

7)e Capitol. Romano Comm. 4^ 1

loniis Roman# quoque Urbis celebriora *di-

ficia fumptuofiflimis ajmulationibus exprefla.

certe quale quantumque Narbonen/e Capi-

toliumfuerit Aufonius Gallus alio raetrige-

nere teftatus eft

:

Quodque tibi quondam Tarh de marme-re Templum

Tanu molis erit , quantam non fperne*

ret olim

Tarquinius , Catulujque iterum poftre-

musy & ille

Aurea qui ftatuit Capitoll culmina C4-

far.

crgo Aufonl a?tate non exftabat. opinor 1

quia Chriftiana Relligione tum roborafcen-

te convulfam penitus & excifum antea fue-

rat.

Capitolium augustae trevirorum ha-

bent AftaSS. Martyrum Tyrii& fociorum.

quod in Ecclefiam Chriftianorum jam olitn

mutatum ex iifdem A&is Baronius nota-

vit.

Simili msjorum pietate quod in Colonia

ubia agrippikensi erat , expulsa veteri

StitnSwuovlx ,eaftiflimar, fanftiflima?, po-

tentiflima? crdi terrseque Regin# mariae da-

tum, dicatum, confecratumque eft. dequo

Capitolio, adje&ifque ei locis venuftiflime

ita

4 5' 2 Just i RycqûIita lufit quondam magni juvenis ingenii Janus

MeUerius Palmerius

:

Afpice ubiUnem fcandunt capitoliaclivum

lUe dumis fiabat locu$ y & fme frugibus

herbis.

lUhic qua fpettare forum majufve mi-

nufve

Nunc datur , unda rates vento remoque

ferebat.

It dat iter plaufiro via qus, dedit ante

carina.

Elegantiflima enim /ju/jl^ Roman* eriam

Urbis originem peregre deformavit. Du*

tnos enim in Tarpejo aut Saturnio monte

ante Urbem conditam agnofcit Virgilius , &Tiberis in Velabro traje&um Ovidius, Pro-

pertius, aliique fcriptores.

De VESONTIONENSI SEQUANORUM l'C~

tulerunt mihi , qui viderunt, Arcuum Trium-

phalium pneclara adhuc fervare Monimenta

,

& tres Portas Marmoreas in phnitiem de-

fcendentes. Arcis Romance fcilicet Capito-

Xmx exemplo, e qua ( uti notavimus ) va-

rii variis e locis exitus in plana Urbis ex-

tendebantur. nam pr#ter Portam Carmen-ta-

T)e Cafitol. Romano Comm. 453talem , qu# duo aut tres Janos haberet , jux-

ta illud Ovidii,

Carmentis ?ort& dextroviaproximaja-

no.

Liviutn quoque lib. if. de ccc. Fabiis in

bellum & lethum euntibus : Infelici via a

dextro Jano foru Carmentalis pofetti ad Cre*

meram flumen pervenitmt. pmer iftam ergo

iPortam, clivumque ad Arcum Septimia-

num , & centum gradus Concordia? , five

Moneta? , alterius Porta? marmorea* , fub

ruinis Jovis Feretrii reperta? , veftigia fe con-

fpexifle notat Marlianus Topograph. Urb.

lib. 11. cap. iii. Sed & alteram patrum

memoria confpedam ait in fundamentis ip-

fius Arcis , qua Theatrum Marcelli refpicie-

bat: multis cum gradibus in ipfam Arcena

tendentibus. cmx vera fuitfe Kei^wot, Portas

illius crediderum per quam 1 cotannis fter-

cus ex #de Veft# , per Capitolium , in TVberim deferretur : qua: proinde (lercoraria no-

minata. quibus addere licebit quse de Pan-

dana vetuftiflima Porta M. Varro adfertin

defcriptione Saturnii Montis. Antiquumoft-

dum in boc fuiffe Saturniam fcribitun ejus vt*

fligia etiamnum manent tria , quU Saturni

t 17, Kal. Jul Feftus, KaL Rom*

454 Justi Ry cqulfanum 9 m faucibm : quod Saturnia porta ,

quam Junim fcribit > quain nunc vocant Pan-

danam iquod poft AEdem Saturni in adificio-

7um legtbm parietes poftici muri funt fcripti.

Videtur hxc aditum aliquem fori occupafle y

a qua Capitolii parte AEdes & Ara Vetus

Saturni ; fiquid divinando adfequi liceN namalioqui in tanta rerum nominumque confu-

fione , in tam pauco veterum monimento*

rum fijbfidio > tamque parata ad exfcinden-

da illa omnia Barbarie nihil fere certius mi*

hieft, quam quid certo adfirmare debeam

ignorare. Atque ha?c in occafione dePor-

tis Capitolinis. fupereft, ut quemadmodumtotoifto volumine varia veri vetuftique xo^-

1**1®* Numifmata audoritati nobis concilian-

da:,

fcriptoque ornando e fcriniis elegan-

tiflimorum hominum protulimus , ita reli-

quum 1 unum non omittamus, in quo co-

LONl AE. AELIAE. CAPITOLINAE , ab Ha-

driano Ca?f« dedu£te , infcriptionem leg>

i AErcum DiadttmenknL


1 Ea tuit Uibs facra Solymorum > Syxlx

Metrcpolisjquam L.fere annis poft ejus exfci-

dium idem Imp. reftituere aggrefliis » aut

novam potius exftruere, de fuo nomine vo-

cavit. Atque ita vocari illam videmus I.

Cto in Tit. DD. deCenfxbm. Ptolemseo,

in Syria* defcriptione , PP. Nicsenis in De-cretis Synodi , Paullo Orofio > Zonane ,

aliis. Alia fuit capitolia aut capito-

liada cava; 7-Syria? urbs Ptolemseo & An~tonino, quod Ortelio adnotatum eft. Su*

vette ( ut quibufdem placet ) hodie appella-

ta. nos in veteri quadam infcriptione vidi-

muS, DOMO KAPlTOLXAt

1 PioCaffiuslib. 69. Orof. lib. ;.<;. if.

454 Justi RycquI &c.

Qua* quidem omnia certiflmie fan&ifli-

meque nobis adfirmabunt capitqlioro-Mano ( e quo tanquam capite membra ifta

omnia dimanarunt^ per totum terrarum or-

bem nihil > veterum opinione , /iahftius ,

religiofius , celebratius extitifle.

FINIS.

IN-

INDEX CAPITUM

COMMENT ARIIhujus Capitolini.

C A P. h

Roma ssTTaAocp^ , SepticoIJis ] Se-

ptemgemina , Sepiimontium feftus dies:

ejufque Feria? , ScStrena?. Montes olimA-gones vocati , Agonalia > Salii Agonales.

Porta Agonenfis. Septem colles minores

Romse Quadratar s Capitolium iis additum

non videri , Septem alii Romse magnar.

Pomcerium Urbanum , & varia ejusampli-

tudo. Cafar an Pomocrium extenderit ? cfe

Nerone , Vefpafiano , Trajano item duh:-

tatum. Plinius a cenfura Viri Magni vindi-

catus.

C A P. II.

Mcns Capitolinusolim Saturnius.Saturnh

Icalise & Sicilia?. Italiadi&a olim Sattirnia. Sa-

turnia civitas fivecaftrum. Saxum Carmentis,

veteres & recentiores ejus Montis habitatores.

Tatienfes velTitienfes.Ramrtes velRamnen-

fes: Luceres undedi&i. Collegium CapitoJi-

norucn* Habitatio honoris caufla in Capitclio

nonnunquam data. Num & civibus reliquis

jllhic habitare permiffum ?

V CAP.

I N D E X

C A P. III.

De altero Montis nomine Tarpejo di-

ctum , cjufque origo inveftigata. Hiftoria,

m Fabula Tarpeja? difcufla : ejufcjue a Scrip-

toribus innocentia probata. Saxum & Tar-

pejum iwKSk interdum pofita. Saxum in-

fame a reliqiio Monte fejun&um : aliacjue in

hanc rem.

C A P. IV.

Suppliciwm ex ako detnrbandi Hebra?is >

Gra^cis , & Roraanis ufurpatum. perjuri apud

hos 9 perduelfes, fures, &c flagitiofi fereo-

mnes fic puniti : etiam viri innocentes & il-

luftres muiti. Qui fint deturbati Sa>:o , qui

Barathrones. Saxi ipfius altitudo defcripta:

Agger Tarquinl. Seftertium. Robur. cjuan-

do h#c posna apud Romanos omifla. Ap~plani error notatus.

C A P. V.

Montis Capitolini divifio in Arcem, Ca-pitolium, Saxum. Quid Arx. quid Capito-

lium. Varia* rS Capitolii acceptiones. Sai-

va Urbe atque Arce efte. Turres Capito-

linar. de loco Taciti anquifitum.

CAPITUM,C A P. VI.

Arces unde fic didte: earumque Snnfti-

tas apud prifcos. cjui Ttitalati. qptd Tmu'us

:

Templa Deorum TureJaiiiirn p( rffimum in

Arce. Aix |o s Jim G*jlielml in C ce-

rone emenda fo cc ftfi taafca. Caef Scaligeri

in Papir io reje&a. Snn&i lege* , San&i

Muri, ac Poita Urbium.

C A P. VI I.

Montis Capitoliai (ttml figura, drmen-

fio', alritudo. cjua?a?difiaatamin ArcequamCapitolio olim fuerint. Regi^ qtiae fii t in

Statio & Suetonio Statius cum Notitia

Imperii„ & Ammianus forte etiam emen-dati. Cap'toIium akilfimus Urbis locus. SiU

Jius & Calpurnius Eclogarsus explicati,

C A P. VIII.

Vetus P. R. ReDigio. Capitolium hinc

dupiex, Pompilianuhi, & Tarquinianum

:

Vetus illud > Novum hoc appellatum. Quis

Vetus apud Martialem , Antiquus apud Pro-

pertium Juppirer ? Vitruvius in re difficili cer-

to emendatus. Servl , Eurfcbl , Cedreni

,

aliorum error, ScPIutarchi aDyonyfiodif-

fenfus indicatus.

V 2 CAP„

I N D E XC A P. IX.

Tarquinius Prifcus Corinthius Capitoiium

NoVUni JOVI y JUNONI , MINERVAE VO-

vet. Auguria de loco capiendo fafta :Mons

Tarpejus w fuit. Exaugurario Are* Capi-

tolin». ]ovi olicn in fummis locis Templa

pofita. Dii Tatiani. terminus & juven-

tas augurio non addixere, quorum contu-

macia ab Auguribus probata.

C A P. X.

Serv. Tuilius manum Capitolio admovet

,

Superbus plena fundamenta , & operis par-

mm e Manibiis abfolvit, quantum in funda-

menta impenfum , & earum magnitudo ac

magnificentia. Caput in illis humanum rej

peruim, inde Capitolio forte nomen. Ali«

ejus nominis cauflce. Prodigium Carthagi-

mm&* k#m$Si. Juppiter KOPT$aioe.

C A P. X L

lleges abfolutum non viderunt ; initio Li-j

bertatis dedicatum a M. Horatio Pulvillo.

variae fuper anno , cjufque Conlega , fen-

tentiar. Dedicationis Ritus , & Confuliij

conftantia. Locus ibi Seneca? examinatusj

Yultus Capitolinus. Incendia CapitoIIy*

CAPITUM.ria, ejufque direptiones. Inftauratum a-L,

SuIIa, Vefpafiano, Domitianfe, & Thco-

dorico Rege. Ritus Inftaurationis. Ho-norifica nominis inTemplisInfcriptio, Dk>

Cailius , Vinetus , aliique notati.

C A P. XII.

Molem Capitolinam quandoque Delu-brum , alias AEdem, aut Templum voca*ri. difcrimen inter ifta breviter notatum.

Templa fere quadrata. Capitolium Qua-drum : ejus forma e Numis & ingenio qua>fita. Srru&uram videri Doricam fuifle. Por-

ticus a fronte & latere adpofit^. De cre-

pidine ejus aut fuggeftu , altitudine, ambitu^

fitu, magnitudine multa noviter di&af qtfac

Coliimnaj Pentelicj? , aut Pentelefi#,

C A P. XIII.

Tres in Templo Capitolino carlla?, ear

wko), AEdes, Templa, Delubra aliter vo-

cata*. juppiter» juno , minerva quare

fimul in Capitolio culti? idque etiam in Pro^

vinciis fervatum ? quid Aquila, in Templis.

quid oiziis , dlroopx , 7nifv% , &si<zcrpx ,

y(osQ7ivSzs & yioso7tzi\<r^^j , e Grxcis

Grammaticis, explicatum.

V 3 CAP.

INDEXC A P. XIV.

AEdiculse termini & juventatis atn-

bitu Templi contentce, illius vTrat&f* , aut

fubdialis , hsec csella? dextersc incluta. Jup-

piter Zzjl©*. Termini facra. Termiaalia

unde di(5la. $wtvK@** Termini e lapide &ftipite. Juventus & Juventas qiu difrerant,

item Juventa , & Juvenilitas. Dea Hora >

Hebe. Juventatis facra. Ludi Juvenalium,

An etiam Mars in Capjtolio cultus ?

C A P, XV.

Faftigium in Templis cjuid fir. ornari f©-

litum fignis > clupeis , c^Jatura , inauratio-

I2e. Quadrigaz li&iles Summani olim inj

Capitolio: poftmod&min areas»* autargen-

teas inauratas mutatg, cjuis ille Summanus >

Quadriga: nlbse Jovi facra?. Clupea unde

fic di£h: ea duplicia, Votiva, aut Hono-tmdu unde Faftigia Plaftica. Plinius emen-datus. Templum cum hujufmodi ornatue

veteri gcmma.

C A P. XVI.

Laquearia in Capitolio deaurata & fcul-

pta. Veterum cjuerela de ambitiosa illa Ma-gnificentia. Tegula: «erea* ibidem Catulia-

na?,.

CAPITUM.nx, auroindu<51:a::indeCapitoliaaurea, aa-

rata, micantia fulgentia , fulva appdlafa.

Domitiani incredibilis ih hanc deaurationem

fumptus, in Chriftianorum Ecckfiis idem

ufurpatum.

CAP, XVII.

Limina aenea ibidem , & forte etiam tra-

bes. Locus Virgilii examinatus : verba Servii

notata. Fores cselatura & laminis aureis ob-

tefta? : variacjue iJlarum matcria. De cxh**

turis Virgilii & Properfcii loci allati. Pavi-

mentorum alia alsbi genera > fed in Capito-

lio fcalpturatum.

C AP, XVIILFidilis Juppiter primum in media cadla

pofitus , inde nominatus & minferi folitus*

Hercu/ps Materiarius. Juppiter Minianus.

dI etiam alibi miniati , & AEthiopum Pro-

ceres ac Triumphantes. Deinde Eburneura

videri Jovem fuifie$poftremo Aureum. PJi-

nl, Martialis, Servl, & aliorum fententiar

examihata?. Quis Juppiter Iapis , & undeper

eum jurari cocptum ?

C A P. XIX.

jovis capitoli-ni infignia, fiyc nocu&iV 4 Ful-

I N D E XFulrnen aureum, Barba aurea. Coranarea , five ttyjHqjAx , Sceptrum five Hafta ,

Sella eburnea auro vin&a, Veftispi&a, feu

palmata, Corona: Etrufca?, & Olympicse.

I httx ad imagines Deorum : eartimque rei-

Jigio. Statu^ Deorum feffiles plerumque,

cSc xpvcriB-povoi hinc difti. Jovis ornatus ,

Exuvia:, Tunic#Pi&a?, Palmata?, Trium-phales, Capkclinse. Peplum Junonis. Cal

C#f. infania, aliaqu^ in hanc rem.

C A P. XX.

Jovis iftius cognomenta tarpejus , ca-

PITOLINUS, OPT- MAX. CUSTOS. CONSER-

VATOR. PROPUGNATOR, AUGG. CAELE-

STINUS, DOLICHENUS, FULMINANS, FUL-

GURATOR, SARAPIS , ROMANUS. & apud

Poetas , tonams. Petri Fabri v. c. in

Plutarcho emeodatio confirmata. Jovis in

Principes cura. quid 2ohi%Qf> <]ux SoKix»*

Difcriraen Jovis Capitolini & Tonantis »

contra ineptos Antiquarios , oftenfum.

C A P. XXI.

CarHarum Ornamenta a facris Donariis.

quid proprie Donaria ? Aurum, Getnma?,

Statusc, Coronae, Arma , Pidur^, Vafa

pretiofaj Vefles, aliacjue munera Jovi ob-

lata.

CAPITUMlata. De Auro primtim di&um : ejuiquan-ta vis in Capitolio dicata. id Triumphale aut

Votivum potiflimum fuifTe; aliquando Co-ronarium aut Fideicommiflum : expilatum

a variis, aut mutuo fumptum. Diverfe de

auro GalJico fententiar. quid fit in Pruden-

tio , Placare Delubra. corvi & mui es aurumadrofet unt^puf05 #q2t#fl@*. idque e SapphaPoetria probaturo.

C AP, XXII.

Anulorum & Gemmarum apud vcteres

luxuria, Dei anulati. Da£iyIotheca Mi-

thradatis Jovi facrata. Augufti & Auguftce

ift Capitolium munifice»tia. Cryftalli pre-

t;um. Pocula murrhina Triumphi Pompe-jani.

' Vafa argentea Msntoris : Amphorce >

Canthari, Patera? aurese Camiili. Cande-

Jabrum gemmatum Regum Syria*. wpa&Afl,

five Vitis aurea Ariftobuli. Capitolium etiaqft,

ab<exteris ornatum.

C A P. XXIII.

Occafione fuperioris Capitis de fubobfcir-

ro Livl Ioco cjucefitum. Videri aliam ia

cdla Jovis AEdiculamfui/Te Antiquariisomif-

fam : Viclorise forfitan. Vi&oria aureaHie-

ronis 7 feratn* in Templo dignitatis. alia*

V 5 Boc-

I N D E XBocchi Numida?. quomodo fingica? acpin-

gi folitar. Ara Vidfcori# in Curia. Templi

cxlh in tres partes divifa. Altcr Taciti lo-

cils cxaminatus.

C A P. XXIV.Statuar m Capitolio varia? > Divinse &

HumaiKe. de iftis primum di&um : juppi-

ter imperator Pr&neftinus > & Mace-

iJonicus. Antiquariorum error indicatus »

£c Tabula Liviana cx Pighio refcrmata. Jup-

piter alter in Columna 9 fulmine cteje&us

cum aliis fignis, & reftitut us. Lupa Ro-muli inrer Deos etiam pofita. minerva£ustos Ciceronis. Minerva Catnliana. Dii

Nixi 3 Nemefis» Bona Fortuna, Bonus Even-

tos. Fortuna? aurese in Templis, & cubi-

•ctfffi! Principum.

C A P. XXV.Statua? Divina? Coloflea:, & earum ori-

go. Pagodi Chinenfes, Juppiter Carvi-

hanus in Capitolio. Plinii locus examina-

tus de Jove Latiario , aut Latiari. ejus a

Latiali difcrimen oftenfum. Petri Fabrier-

ror circa fignum Carvilianum. Hercules

Tareminus, ApoIIo Apolloniates. capita-

duo Coloflea a Lentuio dicata. De copL

te

CAPITUM.te «neo hodierno Capitolii cjuasfitum. Co-

loffi Augufli, Neronis , Commodi , Solis.

Sacellum Jovis ad Coloflura ; illuftris Clau-

diani locus explicatus : alter Livlemendatus.

Subftru<5tiones Capitolmse.

C A P. XX VLDe Statuis & fignis Humnnis di&unv

Diverfa horum materia & forma, RegumStatu^ fine tunicis. Statux Togata; qux ?

philippi rubenI V. C. mors deplorata.

Inrer Reges Statua L. Bruti & Carfaris. Ho-nos Imaginis in cella Iovis quibus oiim ptr-

miflus. AEnea? , Deaurata? > Amcx , & Ar-

gente^ Statua? Impp. Alia? Virorum Trium-phalium juxta TempJum. Turma Inaura-

tarum Equeftrium. Cenfores & Pontifices

nimia figna interdum amoliti. Cicero &Trebellius cxplicati : vulgata apud NoniumJeftio defenfa.

C A P. XXVII.S

:gncnjm fa%t*«Wf«#># , ut AEdilitia de

rriulSraf* Canis AEreus. Ephcebus cum,

Rutro. Centaurus kôcjuvo^K^. Anfer Ar-

gentcus. quid Rurrum ? (m&qSgv , &i&7nLn>>

mfQfVTjetv. Varro apud Noniuro forfancor-

rcctus,

V 6 CAP.

I N D E XC A P. XXI IX.

Militatia um&r,p»& , Torqties , figna>

aliaque infignia hcfti detra<5h , & arma o-

nw\s generis : q.uibus in re trepida nonnun-

quani ufi. Tropzea aurea C. Flaniinl <3c

Marl : ab hoc capita etiam Profcriptorum

Iovi oblata > quemamodum a Principibus

aliis Arma. conjtoratoruoa. Propertius exnli»

catas.

C A P. XXIX/Tabula? etiam pi&x in Capitolii ornatu

:

cx fere Triumphaks > aut abhoftibus capta?*

L. Mumml Tabuia Achaica , & M. Fulvl

prasda Ambracienfis. Mos Templa pingen-

afi in Italia & Gr*eca antiquiffimus ,idque

fere beilorum moninientis. <* Roma? publica

mtiki fic ethm ornata. Athenien-

fium. Tituli Vi&oriarum pi&urisadjun&i

Saturnio verfu, SimiJes e Livio aliifque T>tuli allati. Tabufe Honorum ad pedes Io*

vis depofita? , aureis Jitteris confcripta*. An-»aks Maxini

C A P. XXX.I>e Tabulis sereis alicjuid interpofitum »

<juarum raagnus in Capitojio numeru^» Mos

CAPITUM.eas in Curia aut Templis ponendi.*tandero

in AErario. Tabularium Capitolinum $ Pa-latinum , aliaque P. R. Quid AEra figere

aut refigere. oJim varia Tabularum mate-ria. Earum in Capitolio Series atque ordo*

Exempla duarum prolata. Leges Sacrat^

C A P. XXXI.Corona? Aurese Capitolin^ multa? , &

magni ponderis. Mos & caufla eas dican-

du Ducum quorunda-m heie oftentatio. Pe-

tillius de Corona fubrepta poftulatus. Cu-ftodes Capitolii , & Tutella* ejus Redem-ptores. Diadema Csefaris in Capitolium mi£*

fum.mRidicula Marliani negligentia.

C A P. XXXII.

lovi tamquam Regi Purpura dicata, 8c

Veftes alia? pretiofe. quid Sandyx in Virgi-

lio & Vopilco ? Donariorum fumptuofttas

a platone , Alexandro Severo > & La&an-

rio reprehenfa. Lipsl emendatiuncula re-

jefh. Epitheton Inane fere mortuorumt

efle.J

C A P. XXXIII,De Columnis Roftratis alicjuid didium i

T j *JU^

;INDEIqua* in Capitolio AEnea?, Inaurata?. Alix

aliortrm locorum. Mos & cnufla eas dican-

di , cadem cum Arcubus Triumphalibus ,

aut TgozraiQQopw. Hi quoque in Cnpito-

lio, etiam extra Rotflam. Magnuseorumin Romano numerus : Ornamenta vJiia.

Antiqnariorum de Arcu Trajani infignis er-

ror.

C A P. XXXIV.Ad Templi Wpef^* pffrventum. Eximi^

in iis Porticns a Cenforibus fabricnta?. pe-

nes illos operura olim cura. i^rjcou^Tiov

in Livio obfervatum. Curia Kalabra. Se-

natulum, De vero Clivi Capitolini pofitu

quaefitum. Alii Capitolii & Arcis sditus.

centum gradus Concordia?. Porticus Tern-

porarix C;rf.Suppofititia: alioruir?,

C A P. XXXV.

BibliotHeca? in Templorum Porticibus ,

& forte Capitoll. ejus rcr canfTa, & origo

Capitofina? invefKgata. Vixc fub Commo-do incenfa , & a "Gregorio demtim ffyf

deflrufta. Auditorium Publicum omnis Dif-

ciplin^ in Gapitolio* Poemata etiam ibi

recitata. quid Commiffiones ? Nesonis Car-

mina lovi dedicata,

CAP.

CAPITUM.CAP, XXXVI.

Ara? Capitolinae DIs & Principibus ere-

<5be. adulatio circa illas , maxime opprefla

R, P. Arx Votivx in periculis , aut novarelligionc. €)EOT nPflTOFONOT abAu-gufto ere&a. Difcrimen Ane & Altaris eveteri Jure Pontificio obfervatum. Podiacirca Templa.

C A P. XXXVII.Quid Atrium Publicum in CapitoJio ?

Atriorum tTvpov. Delubrum alio fenfu,

Favife, vel Flaviffe. Thefauri, cpQoiXQv.

Aqua? Marcia & Tepula in Templum du-

<fta?:earum Fiftulasaliqunndo intercifie. Ri-

tus acjua? ufurpanda? in Sacris apud Roma-nos 9 Grsecosi Etrufcos > Hebrseos. Aqui-

minanum, Amula.

C A P. XXXVIII.

De Origine Horologiorum apud Roma-nos , & Solario prlmo. cjuidam in Capi-

tolio id ftatutum volunt , alii aliis in locis,

Turnebi in M. Tullio & Varrone ledliones

probata?. locus PJauti examinatus. HoroJo-

gia etiara in Foro, Tempfis, Bafilicis, &ad Roftra. ibi conciones frequenterhabit#>

& judicu minora exercita*

CAP.

1 N D E XC A P. XXXIX.

DI Confentes apud Ennium. luppiter

Feretrius , ejufcjue Origo, Juppiter Fidei-%

Sponfor , & interpretum Dionysl error.

AEdes dua? alix Iovis, AEdes Iovis To-nantis ab Augufto , lovis Cuftodis a Do-mitiano* earumque Ornamenta. TempJumMartis Bifultoris, ejufque ab Ultoredifai-

men,

C A P. XL.

De Afylo Romuli & Lucis, five Inter-

montio duorum quercecorum Afylorum jus

onde natum , & Luceres unde di&i. AEdesV^jovis <3c (imulacrurn cuprelEnum. qua!e

Numinis hujus nomen. Iuppiter

puer , nondum barbatus. In occafione de

Templo , & AErario Saturni nove quâmadferta»

C A P. XLI.

Ad Muliebres Relligiones tranfitum. Iu-

nonem inprimis Monetam , quar & Regi-

na nonnullis. hujus sedes in Arce, & ratia

nominis inveftigata* illam videri duplieem

fuiffe, Arx Monet^. Sulpicia Poetria ca-

iligata* Mwpwiwn » Memoria , Minerv*

CAPITUM.Memor, Ifis Moneta, Meminerva. Mo-neta, pro officina Monetaria. ApoJIoMo-netalis, AEdes Opis a quo pofita. Tem-pli duo Veneris Calv#. AEdes Erycina? 3

quce & Venus Capitolina. Ifis , Sarapis ,

Harpocrates varie exclufi aut receptL Spe-

chs Mithrar. in P. Vi&ore conje&ura.

C A P. X L 1 1.

Virtutes etiam in Capitolio cultz \ fi~

des , mens , concordia. duo hujus Tem-pla ibi obfervata, unum in clivo , alterura

in Arce. Senatulum Aureum. Statua Con-cordi^ Augufti , ali^queihTempIorumor-

naraentis Fides candida , alba , nivea *

cana/ Servius & Robortellius notati. So«

lemne facrum. Glofleraa e Livio fublatum.

Plinii circa Deos Imw^yLiu

C A P. XLIII.

Fortuna Dea. varia ejus Roma? cogno^

menta. Foituna? Prirnigenia& Obfequens

in Capitolio. illius Templum aliud in Qui-

rinali, & fortes Pra?nefte. Plautus bis lc-

viter corredlus. Vetus Scholiaftes Juvena-

lis notatus. De AEde Herculis & Dian^

Capitolin^ cjusefitum. Nemefisetiam For-

tuna, ejus Templum in Capitolio? &rel-

INDEXligio* Finitum in fano Carmenta?. Car-

mentalia , Carmentes , Carmentarii , Car-

mina* De^Poftverta, & Antevorta. Pro-

fa, Porrinaa. Flamen Carmentalis.

C A P. XLIV.De Casa Romuli in Capitolio ftramen-

tis te<5ta & rdligiose fervata : Feftra quid

in Sacrario ? Mendum in P. Vi&ore obfer-

vatum. iterum de Curia Kalabra , ejufque

ufu. Stramen & Scaudute antiquiffima Ro-manarum domuum tegumenta.

C A P. XL V.

Contra vulgarem opinionem de carcere

Tulliano, e Baronio fere ,difputatum.non

videri in Capitolio, fed ad Theatrum Mar-

celli fuiffe. Unus olim carcer tlrbanus. Ugo-nl in P. Vi<5iore lOTvopS-wtns1 reje&a , &Infcriptio carceris Capitolini eXaminata. is

Mamertinus , aut Mamertini cuftodia , &Carcer Privatus etiam di&us. Tuliiana pro

Carceribus: quid Latomise , aut Latumia:,

De Robore opinio Baronl confutata,

C A P. XLVLRelligio Capitolii , & AEternitatis Ro~

mana: perfuafio. cado comparatum. For-

mnh

CAPITUM.mula F^tialium , Salva Urbe atque ArceJyux nunc fufius explicata. Manlius a Ca*pitolii confpedu ampliatus, Arx Manlia.

Vetus Epigramma in Suctonio difcuflum.

C A P, XLVII.DeCAPiTOLiis aliarum Urbium aw^-

wypct) & Operis ConcJufio. Jovis ca-*

pitolini Corinthi &AntiochiasTemplum*

Juno & Minerva, etiam in Provinciis ,'

apud lovem. De Portis Capitolii Roma*ni. Colonia AEIia Capitolina Hadriani ;

& Capitolia , aut Cnpitoliada ttrbs : amb«in Sytia.

AUTHO-

AUTORESQpi nobis fparfim laudati , colrre&i >

explicati.

Ex Antiquioribus.

A. C.£*ajar DicJator.

Cteftius Pius , Rhetor

Ctcilius Balbus.

Qacilins Comicus.

Calpnrritus Eclogarius.

Calpurnius Flaccu$*Rhetor.

Calpurnius Pijo.

Callimachits.

CaJJiodorus.

Cajfius H*mina»

M. Catot.

Cedrenus.

Cenfmms.Cicero.

Cincius.

Claudius Aug.Claudianus.

Clemens Alexandrinm

\

Codex Theodofianns.

ColumeUa.

Concilia Varia.

Cornelius Hijpanns , Rhe*tor.

Cornelius Fronto > Gram-

Accius Poeta.*xABa SS. Martynm.AgeUius.

Agr<£tius Grammaticus.Albericus.

Albertus Crantztus.

Ammianus MarcettinuSk

D. Ambrojius.

Antifiius Labetu

Appulejus.

Appianus.

Apottonius Collatius.

Arettius Fufcus , Rhetor.

Ariffides Milefius.

Arifioteles.

Arifiophanes.

Arnobius.

Artemidorus.

Ajconius Padianus.

Attilius Fortunatianus.

AuBor Originh Gentis Ro-

mana.AuBor <vit£ Martiani Ca-

pett*.

'Augufius C<eJ.

D. Augttflinus.

Sext. Aurehus Vitlor.

Aufonius.

B.

T> xbius Macer.

**MMU facra.

maticus.

Cornelius Mepos.

Cornelius Taciius.

Cornificius Grammaticusl

Ctefibius.

^Curtius Rufus.

P, Cyprianns.

D. Dh

IN DEX A UD.

TA/o Coceejanus.

DiodorusSiculus.

Diogenes Laertius.

®ionyJius Halicarnajfeu* >

Drepanius Pacatusikhetor.

E.

lCnnius.

Epicharmus.

Epigrammata Gr^ca.

Euripides.

Eujebius Chmiologus.

Eutropius.

F.

Tâbianus Pap/rius , Rhe~

tor.

Fabius Piclor.

Fafli CapitcjQni, & eorumInierpretes.

Feftus Pompejus.

Florus Epitomajfes.

Florus Hiforicus,

Frontinus.

G.

Galenus.GlofeVeteres.

Gnipho Grammaticus*

H.Xladrianus Aug*

**Herodianus.

Hefychius.

D. Hieronymus]

Horatius& ejus lnterpf.

I.

Infcriptiones antiqu<e.

^Joannes Sarisberienjis.

Fl.Jofephus.

lfidorus.

Juliunus Aug.

T HORU U.Julius Objequens.

Julius Maternus FirmicuJ^

Julius Pol/ux.

Julius Capitolinus,

Julius Hyginus.

Junius.

Jurijconjulti Veteres,

Juvenalis.

Juvencus.

xr K-"alendarium Vetu*.

L.

T atlantius.

*-*AEl. Lampridiusl

Livius.

Lucanus.

LuciUius.

Lucretius.

§L Luclatius Caiulus.

M.'KMacrobius.* ^Mamertinus , Rhster\

Manilius.

Marianus Seotus.

Martialis.

Martinus Polonus.

Maximus Planudesl

Minucius Felix.

N.Ttfavius Comicuf.

Nonius Marcellus*

Notitia V. I.

Numi Veteres.

O.

c. r\ppius.

ÔracuIa dwerja.. j

Oroftus.

Ovidms,

Index Aup.

TyauIIus Langobardus.

Paujanias.

Perfius,& ejus Interpretes.

Vetronius Arbiter.

Vhavorinus.

Vhiloftratus.

Phurnutus.

Vindarus > & ejus Scholia-

fles.

Vlautus.

Vlinius uterque.

Vlufarchus.

Vole?non Sophfies.

Volybius.

Pomponius Aie tiavarius

Vorphyrius.

Vropertius.

Prudentius.

Vtolomaus Geographus.

O . w., ^^<*,umtftlianus.

Rufpnus. R.Sext. Rufus.

Rutilius Numatianus.

Calluflius. S.

^SapphoPoetria.

Senectetres.

Sictilus Flaccus.

Sidonius Apollinaris]

SiUim BAjJusy Rhetor»

SiUius Italicus.

Simylus Poeta.

Solinus.

Sophocles.

Sofiputer Charifius.

Spartianus.

Statius Papinius,

THORUM,Stephanus Geographus.

Strabo Geographus.

Sueton ;us.

Suidas.

Sulpicim Xhetor.

Symmachus. T.ryfibnU ane* Veteres.J

Terontianus Manrus.

Tere.itius.

Tertnllianus.

Ihrocrluu.

Theodofas , Dionis compi-

lator.

TbeoDhrafius.

ThJlus.

Trebellius Pollio.

Trogus Powipeiusy & ejus

b- tviator.

Tzetzes Grammaticus.

XTa.ro. V.* Valerius Maximus.

^ Valerius Soranus.

Vegetius.

Venanttus Fortunatus.

Vellejus Vaterculus.

Vergilius > & ejus Interpp

.

Verrius Flaccus.

P. Viclor.

ViBorinus.

Vitruvius.

Vopifcus.

Ulpianus , Demofihenls

Scholiafies.XX.iphilinus.

Z.

*j onaras.

^Zofimus.E Recen-

E Recentioribus.

A.A brahamus Ortelius.

Adrianus Junius.AdrianusScrieckius.

Adrianus Turnebus.^miliusPortus.

.

AJdusManutius PaulliF.

Andreas Fulvius.

AngelusPolitianus.

Anronius Auguftinus.

B.

Tgaronius Cardinalis.

Barthoiomsais Marlia-

nus.

Beatus Rhenanus.Bonaventura Vulcanius.

C./ârolus Pafchalius I. C^Caraius Sigonius.

Caiparius Gevartius,

D.T\ionytius Gcthofredusi1

l.C.

Pionyf usLambinus.Dionyrlus Viilerius.

E.

X^lhs Vinetus Santo.

plavius Blonrlus.

•''Francifcus Juretus.

Francifcus Rorborteilius.

Fulvius Urfmus.G.

/âfpar ScioppiusUGulielnuisChcii!ius,

Gulielmus Fabriciusr

Gulielmus Philanden

H.rubertus Goltzius,

I.

| acobus Dalechampius."* lacobus Gutherius. I.C.

lacobusRxvardus I,C.

Iacobus Strada.

Ianus Gruterus.Ianus Gulielmius.

Ianus Mellerius Palmc-rius.

Jarus Parrhafius,

I oach i fn u sCamerar iu s,

Ioannes Bapufta P?us,

Joannes Brodasus.

Ioannes Savaro I. C.loannes Stadius , avus

meus.Iofephus Scaliger.

I faacus Cafaubonus,

IuliusC^f. Scaliger»

lufr. Lipfius.

L.

T aevinus Torrentiusr

^Lapus , Plutarchi &Dionyfii Interpres,

Lilius Gyraldus.

Ludovicus Carrio.

M.TVTartinus Smetius.

**™M« Antonius Murc-tus.

N. NiVo-

E RecenTioribus.

o

. N.•v] kolausLeonicusTho-^ maeus.

O.^bertusGifanius.

'Onuphrius Panvinius.

P.

palladius Archite&us.

PetrusCiacconius.

PetrusFaber I.C.

Fetrus Pythceus l.C.

PetrusYi&orius.

Philippus Beroaldus.

Philippus Rubenius I. CPoggius Fioreutinus.

Polycarpus PalerhiusI.C.

Pomponius Lsetus.

Pyrrhus Ligorius.

S.

ctephanus Vinandus Pi-

^ ghias.

W.yôlfgangus Lazius.

F I N I S.

RES IDUAAd templum Capitolinum 6c

hoc fcriptum.

Optandum foret,hodie Gandavo, inge-

nidrum fatis feraci nuper urbi , in-

1 aici & inea vivere civcs fimiJeshuic Jufto

Rycquio , qui prardaro mentis cultu & pa-

triam & fefe non minus quam Jiteratum cr-

bem expolirent. Neque enim psenitenda

cum latide provenit inde hic libeljus , quam-plurirrrs quidem iJle ornamencis dives , &fi nihil aliud , certe in cjuo primum exci-

tata funt omnia ifb loca , quibus pugnanC

tam Alexander Donatus , cjuam Nardinius,

Sed vel maxime eminens ipfa argumenti al-

titudine , cujus praciptia opera confiftit in

confpeftu & notitia templi, quod Jovi 8c

cvvvoiois Numinibus Rom# fuit ere&um.

Sed quondam. Nunc enim ita paulatim

id eft everium , ut minus nihilo fuper-

fit. Non tamen quibus curar talia cogno-

fcere , penitus infelices fumus. Pofterita-

tem no"i ita deftituit antiquitas , ut non

X op-

% R E S I D U A.

optate jucundequeid defirriptum ad nosper-

venerit. Etiam viri dodii non omiferunt

fedulo omnes ubicunque angulos fcrutari

,

& quidquid huc pertineret , ftudiofe anxie-

que conguirere & arceflere. Hinc quumIlycquiani operis rnuJtas paginas hic illic

tetjgerim , placet quoque primariam Capi-

tolini montis partem , immo ipfum verum

Cakpitolium, Jovis templum, excujusfun-

damentis rutro motis primum id nomen ex-

ftitifle creditum , & quo inchoato potuit

urbera fuppofitam libertas intrare , res ante

ne cogitata quidem, pauio attentius fpecu-

lari ; ut duntaxat caveam , ne le£tor ultra

fruftratui habeatur , quo tamen circumfcri-

bi videtur , dum locum Dionyfii Halicar-

nafiei p^g. 117 allegatum certa & una &folidaintelligentiadeficit, nonex libro mpetitum 5 ut indicabat ipfe Rycquius , vel

fub Rycquio typographorum efficina , tum

illic , tum pag. 87, ubi notavi ; fed quarto li-

bro , quum m libro 11 1 cap. 84 initia pri-

ma attribuantur Pri(co Tarquinio.

Dicitur itaque &t#Vas&p@- t>Jv mp!o~

Sov , £i#Ko<Awv 7n$£v iyy\<&> t#V Âtft>£#V i/tftw

vddw. Itaque non rotundum \d Mt > x\t

Veftale ab Numa ad fimilitudinem univerfi

fabricata ; fed prout mundum quadriforiam

def-

R E S I D U A. 3

defcriptum & quadripartitum ftatuebant, ye~

re thttfim , prout nofum eft ab Plutarcho

appellatas regiones lituo defignatas ad qua-

tuor latera , eaque templa nominata ; fed

prout lovem bellicum & vi(Sori«e poten-

tem, prout manubias, quas fumptum pr#-|

ftabant,decebat;fed veterum caftrorum inftar,

fpatio folo amplius; quippe qu# etiam pro-

gre/fo reipubl. tempore, occupabant nJgjj-

ycavov limv ... « ii l4u/3#JflV ylvilen 7t-

rfxvte&fov , u.t tradunt verba Polybii vr*

25. Sed & quod ab Pionylio additur >

ohlyov $ €7t hodâôv $foi 71$ ecv nfig vntf -

o%w $ ffiWM w ffA*T©*, illudJpfutn

quoque contingebat Romaniscaftris, quo-

ties jcsnSi agerent duo confules & eorutn

exercitus ; tunc enim auvif&i yw&vj\

/XX <t$2#{Jl>lKZf , VO $\ %O>fl0V J\7T?iOC<FtQV $ ZFpo-

e9-gv,TjJv 3 sre&*'u€Tpov fyUhiov, eodem fcilicet

fchemate, quo apud Arabas Sabii interva-

ria facella , qux fatis mirifica diverfis .figqris

commcnti fuerunt, etiam Martis facellum

quadrangulum oblongum finxiffe teftatur

Pokockius ad Albufaragium.

Itaque & quod «10 hoctoc r^Jccamv fxif(^

in templo defignat Dion^fius , fimiliter in

caftris Polybius habet fuam i7n$xv£ixv £

4 R E S I D U A.

GtfSticimv. Id vero <&f}g fMrypfteJciv e/3Ae-

are , contra morem commnnem templorum

,

reftante ad antrum Nympharum Porphyrio >

eog ccv ttuvtccv tcZv Ispojv tu $u elyccA m

fjc&TU fûj ™$ eiwixs i%QVrcov dvocwKcig

TlT^Û^Xg y TM h\ UQICVTM SifTiV

dQoftovrctJv , qtqcv ccv7i<zsfj<ru)zs-Gi tw ccyoiA-

[AXTW igoon<; , TQig ti[a,£$ 3*e^-

sref#s qr&oityxQTn Hanc Jegem Tarquinius

neglexit , frontemque contulit verfus me-ridiem. Hujus ego rei duas vicieo caufas,

cjuse potuerint id exegifle. Ipfa fcilicet loci

conditio , ut fic frontifpicium ejus e/Tet ex-

pofitum fpe&antibus in Capitolina area ;

atque adeo, quumvia, quain Capitolium,

hoc eft , Capitolinam aream ex foro ad-

fcenditur ( fuifie enim jllam patet ex Liviana

cttatione apud Rycqu&m cap. 6. ) iftuc ad-

fcendiffeitt , gradibus deinde ad dextram ftru-

eftis porro fcandentes anticam templi par-

tem re£h intrarent. Vel fuit religio fecre-

tior & augurii difciplina interior , ut eflet

vere templum Iovis altitonantis , quod Na>vius Varrone tefte depingit , Hoc ubi athra c&-

rula fcptum ftat hemuphmum; cjufque tenu

pli partes quatuor , fmiftra ab oriente y dextra

ab occafu , antica ad meridiem > poftica ad

feptentmncm. Quinimm^ & Attus Navius

,

R E S I D U A. 5in prima setate fubuleus , quum perditam

fuem recuperaviflet, voti reus, quouvam,quse maxima eflet in vinea , oblaturum fe

conceperat , ad iftam inveniendam ,fpe&ans

meridiem inque vinea media confiftens in

quatuor partes eamdivifit, cumque ab avibus

tres abdi&ce eflent, quarta parte, quae erat

reliqua in regione diftributa , mirabili magni-

tudine uvam in venit,ut fcriptum fuifle teftatur

Cicero lib. i de Divin. cap, 17. Itaque &ipfum Nympharum antrum Porphyrius fcri-

bit Homero Jid-vpov fingi , r fjvfa'Iavoov dv-

Srfwmig gfc naTufixcnv TstTniyyStfoov , t

fJLQl GTfyf &0fpdV aVSfJlQf 7|Tffl»$8aef ktyQVTty*

cu S\ mk S-toTg orfyc fimdLongitudo illi adfignata ab Dionyfio fere

acceflkad templum lovis Olympiacum, et*

iamexlargis manubiis primam originem du-

cens perinde ut Romanum;quam ad mStu;

rftxnovmn & W&mmm acceflifle fcribit Pau-

f&i ias ai Ehacis , quum latitudo ejus pateret

Tcivn ^ mvfaov&l longe minor hoc Capitoli-

no ; quod nemo miretur , fi confideret folius

Iovis in Gr^cia rationem habitam efie5 quurn

Tarquinius trium Numinumeorumquema-ximorum wixw > ipfis Numinibus fpacio di-

gnos, mente agitaret. Altitudinem pror-

X 3 fus

i R E S I D U A.

fus fupprimit Dionyfius, quum in Olym-piaco ab Paufania memoretur fy*$ aWoT*<re 4i r derov avyxov qktu> 7ri$as ifif-

%ev& , hoc eft , ipfum fummum culmen ,

non ad parietum modo yerticem ac trigo-

num , fed ad ipfam aquilam , in cujus for-

mam definebat ipfius tefti altiflima fummi-tas, ut ita videas , unde etiam in Capito-

Jino ab Tacito recenfeantur aquilar fuftinen-

tcs faftigium , & forfan tinde veneriiit, Dib-nyfius 5 ut puto, veritus & cundhtus fuit eamtangere , quia in hac re nec sequabat Olym-piacum,nec reliquar forfan fua?amplitudini

refpondebat. Atramen quum Taeitus eamin CapitoJio Vefpafiani annotaret > Lipfius

ûcque eam pmergredi inobfervatam no-

luit, ideoque eam colligit pedum ducento-

rum , eamque efle , qua» minima efle potue-

rit ficut in Pantheo Agrippae par item lati-

ludo & altitudo. Quod miror : quum cla-

re ex hoc loco Paufanir deberet eam ma-

gis ar&are & deprimere ; & utique ex Ta-citi loco difcimus ei templo , quod vidit

Dionyfius , defoifle hujus partis sequam ma-

gnificentiam s ac propterea altitudinem sedi-

bus adje&am. AEdibus ait Tacitus , non

&di , ut paflim tamen folet ; fignificans &uniyerf* magni templi fabrica: Sc interiori-

bus

residua; 7bus eyntTg pro ^quitate altitudinem au&am.PergitDionyfius &v dvru* iZ&s tftifi oyiKoiw€$L?kfi\oi)Z& lingukre prorfusrei militaris,ma-i

ritims autterreftris , imitamentum petito vo-

cabulo , h qua & Machanitlas txsfu&oQofes

«yojydefcribiturab Polybioxi, 9. & Romaniconfules tccs juJfJ iîjfw Jvo xoxg Trfcoms iv

(MTointo Tnxegtykfaxs i<m%cu> apud eundem Jib.

1 cap. 26. Et fimilia apud illum paffim.

Sic enim interpretor hanc thx^âIc^ tcHv

ojjkm confiderari inter fefe ac mutuo ap-

pofitam , non ut eorum linea inteJJigatur

mcêj^^(^* vel Ttf (AtTcovrcp vel parieti tcS

rozo&gy» Sic igitur fignificat hoc templura

fuifle fimiJe illi , quo in Salamine Cypria fcri-

Litur extitifle v&trMmej&oKoi Sn ivfA%-

Sw. Sed etiam Pirseeo Iupiter habwit com-mune Wêv®- cum fua Afov$ , ut eft ex

Paufania apud Meurfium cap. 7.

Et ha?c quidem patere poffunt quoque

nliis. Sequentia moram faciunt , Koivde

txoms Txhdsgyt. Hxc enim quum fint

affatira fimplicia, vix credibile eli potuifle

in eis h^fitare Lipfium j ut qutim libro 11

de Magnitud. Rom. cap. 5 interpretatus ef-

fet 4, lateribus cvmmumone parietum clauft 9

X 4 in

S RESTDUA.in ipfo fermone repetat cetias iflas a laterU

bw communi pariete claufas. Quorum nec

alterum cum alrero confentit , nec quid-

cjuam in Grsecis de pariece aut parietibus.

Et qua?fo cur voluit hanc interrogationem

formare, [ut nullum difcrimenautinterpo-

litio parietum fuerit?] quam manifefte reji-

eiunt & abigunt Dionyfii verba. Multo

magis indecorum , quod affirmare fuftinet

imo opinor fuijfe. Cur enim opinatur, quod

omnino videt negari ? Poft talem pervica-

ciam dcnique ad fe redit , additque verifli-

me [aut certe columnarum & lacelli atque

^dicula* fpeeiem fingulashabuifle] Necfa-

ne placere poteft Rycquius , dum vel fate-

tur heic nonimmerito ita quserere Lipfium

>

vel Dionyfium cenfet fcripfifle ambiguo dc

intricato nimis fenfu.

Sed neque felicior eft Alexander Donatus;

cjuippequum primo retuliflet Jib. n cap. 4pag. 115. tres celU communibus quidem jun-

'tt<z parietibusy verum diverfa inter fe , & ab

extimo Templimuro divifa ( omnia longere-

mota illa ab Grarcis) movet mox & ipfe

qutfftionem [ Quoniam ergo tres cella? in-

ter fe diftinftae fuerunt, num communi Tem-pli pariete claufa? illique adfixa? ? quod fen-

fit Lipfius.] Et additnr refponfio. [Equi-

R E S I D U A. 9dem potius a Templi pariete (ecretas dixe?

rim. ] Primo quidem hxc quazftio fruftra

ponitur : neque enim dubium prius. Quidenim certius eft , quam claufas fuifle com-muni templi pariete;five id ab lareribusin-

telligatur > five ab poftico. Utique tem-

plum Capitolinum & undique conclufum

fuit, etiam in tefto nihil aliud habuit pa-

tens , nifi ubi Terminus refpuens quid-

quam fupra fe habere pmer Ccdum , requi-

rebat aliquid in fupremo apertum. Lipfium

3dfixas quoque ibi /enfi/Te nullus video. Si

id refert ad verba Lipfii, quibus fcribitfor-

lan aliquem cenfere sediculas iftas fuifle non-

nifi cav<a qusedam in ipfo pariete ad ftatU3s

illocandas : utique & illis negat clare Lipfius

fe accedere. Porroquod ait ac fatetur Dona-tus potius fe di£turum a Templi pariete fc*

cretas fujfle has tres cellas > eaufa exprefla ,

quia pertineat ad decorem ornatumque

templi cellarumque majeftatem > ut libero

undique tranfitu trium Deorum delubra in

rnedio relinquerentur; a muro quidem totius

Templi fecreta , communibus autem parie-

tibus inter fe conjun&a , & quafi id tefte-

tur Dionyfius , omnia funt immenfarum fru-

ftrationum refertiflima. Decor , ornatus >

majeft,afque tempJi poteft ab Donato exigi

X 5

io R E S I D U A.

ad ipfius fententiam,fi hodie exftrueret xdcm]Quum vero agatur de vetufto templo, nonfingi in eo debent multa , led prout id defcri-

ptum palam reperimus , ita ftatuendum de eo

eft: omniaque ad tempus, quoexftru&um eft>

& ad voces , tjuibus defcriptum eft , referri&exigi dtbent, Nam ad videndum , quam fro-

ftra omne id di<5ium faerit , ne diu vagemur,

en clariffimum Praxiteliaf Veneris hmula-

trum » ob quod ridebat illa felix extrema;

Afia: Cherfonefus , nec minus frequenter

peti folebat peninfula Cnidus , quam ob Cu~pidinecn ftium Thefpia?* Ex qua confue-

tudine quum Lucianus cum fuis quoque illue

appelieret , fcribit. #<r# $ vsd 7ruffa$v :

& quum anteriora fimulacri fpe&ata ab illis

fuUIent non fine ftupore, pergit. tifrftfp*

Qifyf©* © liSi y yj\ $4hxm niv 9*eV

iSetv oiKejfttSs fcrtra vcotx , tytj Ivoc

tp liifcc 7wAy 7nzfih$ov<n tw omc&iv djftof-

Qictv 2$0,&fyi<raJi. &i%ow o5v okv}v twv ôVISeiv , eig 79 Wnmv $2? oYfrx ^rsg/JjA^f^/.

Eit d\oiy*l<rvi<; tSV ^v^sg \Jzro $ JcA.«<fc$u-

etvcijf mms&fflv yvvoun ,

aucpviJhv npx? § Kpifovs, Habemus

, habemus in eo wkov , habemus poten-

tem & ubique cultara ac creditam Deam 5

R E S I D U A. ii

habemus prseluftre &pernobile fimulacrumi

fic omnibus conftitutis , ut ^koV ille circui-

ri ab lateribus non poffit , & id quidem il-

lic , ubi veJ maxime merebatur ; quum 8c

Hi lateribus fpe&ari deberet asquabilitas uni-

verfi & partium omnium & non minus illie

perita opificis manus. Interim optime in-

terpretatur Dionyfium tres celU pares funt

communia babentes latera.

Itaque preflius infiftit Dionyfii verbisNar-

dinius , & procul dubio inde rem peritia ma*jore complexus. Sed & is tamen perquamdurus eft,dum dkkeffendo contenute da lati

comuni , perinde ut Latina ab eo citata

tres ddes pares communibus continentur laie-

nbus , nec aliter Pigius in Annalibus , in

quibus fequuntur nefcio cur Latinum Dio-nyfii interpretem , quum certe juftius dica*

tur contineri in anteriori & poftica parte ,

ubi certi fines funt determinati, Dionyfius

dicit percommode habentes latera commuma,

Contintri quum fignificat Dionyfius, habefc

ftium juftum verbum m>p7nt*hq$bwx*. Ma-gis tamen in Nardinii intdligentia ba?reat,

qeifquis legat ea , qs# iftas voces fequun-

tuTiwe mn di foli lati comuni fra effe, mae d/lati del Tempio cemuni a tutte e fenfe

fm fiano, Nihit oranino lateratempBcom-

X 6 mvh

12 RESIDUA.munia ad voces aut mentem Dionyfii ; net

(1 talia cogites , ideo fenfus eric planior.

Immo pianior eft fimplicitas Dionyfii 5 ni-

hil nifi intervalla, nullis vel lapideis vel ligneis

rnuris feparata , fed communia apertaque fta-

tuentis. Sed neque verum eft , quod fe-

quitur , Livium declarare ;/ tnuro di fuori

cffer di Minerva , quando parla del chiodo >

che faori del tempio s'ajfiggeva ogri anno ,

cjuum in Livii verbis nulla fic mentio mu-ri, nulla toSv foris vel intus; & clavus po-

tuit figiinliqneaauchpidea pila 5 qu#fron-

tem utriufque or^S fuftineret, ut videtur in-

dicare nummus ^b Nardinio pofitus pag.joj.

quem ipfe fatetur le mutua um efle ex Ale*.

Donati Jibro n cap. x. Sed oportet fcire,

eum primo editum efie anno 1582 ab Ju-

Jio Jacobonio in Appendice de Csefia gen-

te pag. 14. ita ut tota vox capitolinuseflet obverfa Jovis fronti. Tum Fulv.Ur-

finus inter incertos poft Familias Romanastabul. i.fequuto etiam Patino : tenuitque id

exemplum anno 1617 nofter Rycquius ita,

nt literas linus habcret Jupiter fub pedi-

bus, At vero Donatus imprudenter frontem

jovis vertit ad literas jomax, reje&a vo-*e capitolinus poft tergum ; unde Nardi-

ûs rctulit fuam tabulamadarchetypum ve-

tti-

R E S I D U A. 13

tuftius. Cseterum nefanda eft infcriptio >

quam alteri illitis lateri imponit Rycquius

vest, aur. qiiirina cumface> quum ve-

ra fit vesta p. R. quiritium , de quadu-

bitare nullus poteft; & error fuit hauftus ex

Choulio.

Quin & paulatim recidit penitus ad Li-

pfianos& Donatianos muros : $c pari ellofu-

rojw nello jpatio di i6>canne> toltene legrof-

fez%e de quatro tnuri > ciafibedune hebbe mi-

nor ampiezjâ di cinque canne. Ubi enim vel

reponit ipfe quatuor muros, vel ab aliore-

pofitos atit enarratos legit ac vidit ? Certe

nufpiam illi tot fuerunt> nec alii hic noti,

quam qui utrumque latus magni Templi ab

exteriore parte ac tergum terminarent. Etquam graviter Jabitur , quum ex Dionyfii

libro 11 1 cap. 84 citat Nunc altera efi in

veftibulo Mtnerva > altcra in ipfo delubro pro-

pe marginem vel murum t In quo tamen

ficio illum ire in fententiam fui Donati ,

qui cap. iv quum citaviflet nugatorie £€A»? , plane fic Latina apponit , non alia

addita caufa> nifi Sic enim placet interpreta-

ri. Melius dixiflet ineptire. Qua vi enira

aut via potuit eA©- vel U@* referri ad mar-

ginem aut murum ? quum viri do£li egregie

in hac parte interpretati fuerint Dionyfium,

X 7 etiam

i+ R E S I 0 U A.

etiam ipfe Iipfius, Itaque eermn ata tonti-

ntnmrtemph (fejjmtur interpretem Latinum

:

fed Graece meHu« Dionyfius 4fmf $ trium

fcilicet ) fimlmn atqtw nna in veftibulo celU

Mmtrira tft y *Una m>fffd ceUajuxta fuWmar.Hoc igitur Dionyfius fcribit primum ,

& cam Diorcyfio nos 'ftatuere dcbemus >

omni&o ita pcrfitats fuiffc ?ha« imagines » ut

latitudo univarfa perpateret , ac confpe&us

exiftenet penetrcns per trcs idtas wc#* , &db Jovis oculis ii eernerent , laeacraeftet fe-

dufa aliquo iaterfepknento»

In qaa fide quid dubftanwt , ijuum. &quatuor nummi ab Rjcquio ritati & gem-

ma nunc addita id palam exciament , cxlii-

bentes duo commmiz inrer *res ktera , nul-

lo repagulo divi<& ; «t mirari puofcfto li-

beat, viris doi&is tantopere placuifle fabri-

cari in vaouum maros & parietes. %wo$lovis habebarduasufc&g^Vi perinde ut reli-

qui duo : hx zsk^cî tmflent i&di u-

m$*'& aliijuid tmdmm interpone#etur ad fi-

niendum fingules$& quickm eo u£jue *hmquoad porrige*e&ir tpepyfm * per <juem ab

latere vicini^Jc^ fecJuderetur. Id epum nonfit, jam commirae eft & coiens totum me-diumfpatium j& guum fic res fita effet inter

Capitolinosôptiaac ab Dionyfio de-

fcripti

R E S I D U A, i|

fcripti fueruntmw *%*me ikSj&u Quaso&dt/gfrV propterea non alio modo divifas

fiiifle patet , dfi. cjuemadmodura orbis di<-

vifus efle dieitur partibus apud Pompo-nium Melam in principio , iraaginariis

fciJket & raente coacipiendis , non cance!-

lis attt muris aut aliis repagulis intervenien^

tibns : cjuibus cunc credemus hasc latera divi-

fafuifle, fi vel luvenalis , quum communiumbra& pecus & dominos claudi dicit fit*

tirs fexu initio , vel lurifconfulti cjuura

memorant veftibulum commune duarum

ardium, vd faltumcomisiunem, etiampa-

tientur de pariete nefcio qui diftinguente

cogitari. Etenim fi paries fuit , potuit ilk

fuiflecommunis, non <®K&zgu. Emporia?

erant in Hifpania duo oppida muro divifa*

ait Livius xxxivt^. & *deo non habuerunt

Htivck vjh&zps* Hinc igkur fieri potuit

,

ut Prameftinum lovis Imperatoris fignura

commode dedicari poflet inttr cellam Jevis

ac MmervA > ut habet Liviana citatio Ryc-

cjuii noftri pag* 24*. neque enim qwlquarq

vetabat , cjuo minus utramquc finaul intraret

ac tangeret.

Pergit Dionyfius* Msm f«Sf • 2? tiffa,

0 itif Afavxt. Id vcro maceror ac doJeo

,

Ryc-

r6 R E S I D t? A.

Rycgui, te non contigifle illi tempori, ut

hzc ipfa pofteritati traderes non tam con-

fufa, ut quidem confufius, hoc paulo exifti-

mas tradidifle Dionyfium. Scilicet quumtot nummis , tot gemmis tabulifque feries

iftorum numinum eflet commifla , tot millia

fpe&antium quotidie ex omnibus regionibus

illuc adventarent , atcjue adeo ubique eflet

notiflima, non licuit Dionyfio hunc con-

feflum proferre,prout illi maxime commo-

dum videbatur;&quianon id fecit ad ca-

ptum Rycquii, objltfgari debuit; Qusefo ,

an id aliud eft, quam quod nonnullos mul-

to opere indagare, imo indignari audimus

,

quia videre non poflunt, uter ex latronibus

Servatorem utrinque ftipantibus ad fanam

mentem fuerit reverfus ? Ita ab eo qui fcribit

,

non /e, fed ledtores fiituros confuli volunt.

Minerva igitur ad dextram Jovis, Iuno

ad finiftram locata fuit, tot nummis &gemma hodieque teftantibus , non aliter

quam m prseclaro nummo Severi aputi

Triftanum tom. 1 1 pag. 69 videmus

patrem ita collocatum inter duos fi-

lios , ut quum Caracalla & ipfa ftatu-

ra major peiinde ut setate , itemque co-

ronatus ut pater, atqueetiam orberadextra

tenens ut pater , tamen fedeat finifter , quumGeta

RESIDUA. 17

Geta minor utraque , fine laurea , manuvacua , adfideat dextro patris lateri. Non ta-

men ignoramus proJatum nuperabviris do-

disnummum Laodicenfium fub Hadriano^

ubi Juno ad dextram , Minerva ad finiftram

ftat Jovis , fed non fulmine terribilis , verumaquilam fuam geftantis.

Denique addit Dionyfius , v<p hog dtrS

K&l {mqLs siyqs KotAv7rividfaQt. Quod partici-

pium non debebatab Latino interprete velut

fruftra pofitum adfpici, ut adeo negligeretj

Nam & omaia quse erant in ifto grandi

templo , fuerunt fub uno tedo , quod res fane

ipfadocet. Necfieripoteft,quin Latinaifta

legentibus videatur quodammodo abfurdus

Dionyfius , qui defcribens grande & patif-

lum templum,poft omnia apponatefle illa

fub uno te<5to. Ita tamen & nofter Ryc-quius defungitur quoque. Re<5ie igitur

Donatus addit operu. Id enim vult Dio-nyfius, quum unum ingens te<5ium totam

Capitolinam a?dem ab fuperna parte obte-

gat, tum intus in sedis hujus poftico infra

illud te£tum commune efle aliud faftigatum

te&um fa&um , quod extendatur fuper has

tres asdiculas. Cujus certe magnificentia

debuit fuifle eximia , & magis concipi va-

let animo , quam verbis decftrari, Iftam

aquila*

iS R E S I D U A.

aquifce formam fcilicet adfumpferunt Gr£-corum fabri , & ab iis Ilomani , ut ego

opinor, non aliunde, quam ut naupegi Grae-

ci fecundum artis di&ata , fervituri fimul

commoditati, fimul confpe&ui & concin-

nitati,prora? altitudinem terminaverunt in fuo

jffivifKu* fequutis etiam Romanis, ut fa?pe

videreJicet in nummis utrorumque, notahte

etiam & exempla depingente GS. Scheffero

in Re Navali , ut & Triftano in nummoCommodi , ut propterea tantos ubique com-

mentarios de hae aquila exftare ninil fuerit

nefcefle.

Sic igitur ftatuo ab poftico pariete pro

rata altitudine ad rtiodum fuggrundae procu-

CBrrilTe inftar te&i faftigati , quod defineret

Idcirco etiara in aquilam perinde ut tc&umiuperius maxitno templo impofjtum > idque

hos tre* m*>vs vel &diculas v ut vocant La-

tini , obumbraret. Porro hos ipfos , quos vo-

cat Dionyfius ^jeaV, confiderari ex ipfius juffii

oportet ka , ut finguli majores & amplio-

res fuerint quam ipfum U@* , prout id nunc

ftri&iflime accepit pro ipfafede* cuiimago

augufta eflet impoCita ;(foliumait Tacitusin

lococitato* c. 2,5. fin. Plinius in cap. zijutfic praster hanc locus efiet non modo ad

excipiendam > fed & oftentandam tzntx do-

na~

R E S I D U A. i 9nariorum multitudinis abundantiseque dun-

taxat partem , utgue eam digefte expofitatn

contemplari fpedtator extra fffovtfov confr-

ftens poflet.

Nam prster ww & etiarii

v*©* ab Dionyfio fupponitur. Ex quibus

omnibds id yidemur conficere , ut tum ^jcoJ >

tum illud folum , in quo erant eJ>?, exftiteric

ultra fuperficiem pavimenti , & emuni-

tus ae exftru&us eflet quidam velut fug-

geftus per totam magni templi latitudineqi

pertinens , cjui divina fimulacra elevaret al-

tius, ex folita veterum ratione majeftateta

cjuandam in ifto etiam ponfentium , dedfque

illos ut fuperos nonnifi in excelfo fpe&ari

volentium. Sic quum fubftru&io illa con-

fecraret tria numina^ fimul illa quoque quumcava eflet intus, fublervire potuit ad quar-

dam pretiofa donaria aut etiam rerum

divinarum inftrumenta folennia fecurtus

cuftodienda,ut& fub Jovis cella poni pof-

fet aurum facrum ex Livio citatum Ryc-

quio c. ar. Ante hanc fubftru&ionena quod

planum cum reliquo magni templi pavi-

mento penitus aut fere conveniebat , certe

non multum aJtitudine excedebat, ad fimi-

lem cuftodiam aut alia huc pertinentia re-

ceptaculum erat opportunum, idque notatio-

ne

ao R E S I D U A.

ue <&&vJx defignatum ab Dionyfio videtur

;

quum Lalini ferme & fuggeftum & antepofi-

tum humilius jun&im indigetent unaappel-

latione ceUa , quam toties in reponendis his

donariis nominant. Quse cella quum tri-

plex fuerit, hoc unumin illis tribus anno-

tandum video occurrere, cjuod cella Jovis

obtinuerit fere yiimIkm fpatium latitudinis ,

ka ut non tancum sequaretur ejus ^jjcw vel

sdiculse , fed & procurreret utrinque ante

a?diculas Dearum ufque ad ipfa illarum tefy

;

undfc fieri potuit , ut aliquid ponererur in

Jovis cella , & tamen eflet ante pedes Ju-

nonis, quod teftatur Liviusvi ,4 de tribus

aureis pateris cum titulo nominis Camilli »

^juod citat Rycquius cap. zu fed mire traji-

cit in cap. 1$. quafi etiam Junonis fimula-

crum in cella Iovis fuerit.

In media sedicula fuit ftatua Iovis feden-

tis ac finiftra ad divinum morem haftam

,

dextra fulmen gerentis. Nec ullius pon-

deris eft illud dubium , quod hac in re movet

Donatusn ,7 ex loco Suetonii , ubi dici-

tur fomniaviffe CattiJus, Jovem Opt.Max.

p&textatis compluribm circum aram ludentibus

unum fecrevtjfe , atque tn ejus finum fignum

ieipublic& , quod manu gefitret , repofuijfe.

Quod fignum , quum ipfe meminiflet fe vi-

RESIDUA. 21

diflein Domitianinummis, ifle ficconatur

conciliare, quafi modo fceptrum , modoful-

men altera manu geftandum lovi praebue-

rint. Nec id difplicet Nardinio, nifiquod

male mentem Donati exprimit , qui non

dicit fe credere , cbe t^hora tl fulmint*

tdCbora quel fegno glt fi ponejfe. tiella deftra.

Sed Donatus vulr femper adfuifle fignum

Reipublica? in una manu , in altera modofceptrum , modo fuJmen* Sed mox ipfe

Nardinius incipit cogitaie , an non poft Sul-

lani belli incendium pro fulmine minaci

conceflerint Jovi fignum hoc revublica? ,

quam protegeret. Qua» omnia fatis ridi-

cula. Nam Suetonius narrat modo fo-

mnium Catuli 5& quomodo fomnians Catulus

viderit Jovem, non vero qualis quantufque

in ipfo Capitolino folio federet. Id ipfum

manifefte colligitur etiam ex narratione Dio-

nis Jib. xlvj dum dicit «jcoW Itv» t%s¥a)y,w

lpfo@Kw*vcn i ut erant multa hujufmodi Ro-ma? figna , etiam in ipfo Capitolino templo;

ex illis aliquod fomniat injecifle, non quod

teneret manu ipfe Capitolinus ; quem in

fuo <m*$ fedentem , fulmineque & hafta or-

natum oftentatnummus notiflimus,, dequo

loquebar modo pag. 12. ab plurimis allega-

to, cui fimillimus eft Chifletiapus fub Vi-

tellio

22 R E S I D U A.

tellio & cura ejus imagine cufiis , itidem

Jovem in fuo w* >qui ab eruditp Occonis

cditorc non debebat confiderari ut ara dua-

rum coluranarum , in cujus medio aliquis

fedeat , ita fedentem referens : ut optime

nofter Rycquius in cap. 19, nonnifi fulmen

folum agnoverit. Tota enim narratio fo-

mnii eft , unde & prstextatum vidit feden-

tem in gremio ejus , ac fi pra?textati il-

luc adfcendere valerent, quum cellam Jo-

vis bene claufam fuilTe difcapws ex fafto

Scipionis.

Harc igitur licueritmihi auguftiffimo quon-

dam templo confecraxe ad fabtics inemo-

riam, ut progrediar ad alia. Nequeênim prx-

termitti fine animadverfioqe poteft miratio

Rycquii in capite undecimo , quam conci-

pit ex Polybio dedicationem Capitolini tem-

pli magis feftinante , quam fcriptores alii.

Itaque eft ille velut communis locus apud

Grammaticaftros faftorum interpretes , in

quo graviffimus au&or , facile ut nunc ,

etiam in aliis, ubi v^llicatur , defendendus,

ignominiam ex illorum confenfumncifcitur.

Et tamen unus rem illam & melius , ut-

pote ante incenfum Capitolium Sullano bel-

lo , & prius infpexit* Tabute formam

deris continentes nefciunt fallere. Has in-

R E S I D U A. 23

fpe^k Polybius. <^yi$ reliqaomra omniumita potens aut beajus fuit ? Veritas Polybii

etiam plana eft, qui non faftos conpnna^& paria confuJum digerit ; fed quum seque

ac illi , /ciret luftecliones nqapnullas con*

tigifle primp libertatis anno, meqjoraf tan-

tum , quid legerit in eis tabwlis, Leger^t

autern anno ifto primo 3 quo L* Junius

Brut;us conful fuit , cujus nomen , etiam

quum jam efle r rijortuus, ut ixcivvppv totius

anni videtur adlis tunc omnibus prafcriptum

fuifle, M. Hqratium in eifdenj tabulis no-

minatum , quo fprfan refeênte cum Pceno-

rum Jegîs f^dus &#um fuit ; jmmo & i-

pfe defignatusfuifle videtur , qui cum Pce-

n[s ageret , unde ejus mentio & quidem

confulis in ipfo fcdere contigit. Itaque

pari modo mox etiam addit gtv^

fiww x^Sig^^Sijv^ *ic 4/>oY£ A'cV 1 quod con-

ftantiflima fama tulit ab uno illo ipfo Ho-ratio dedicatum fuifle, fed illo apno, quo

utique ifti confules fuerqnt , etfi non per

eofdem menfes , utique menfes primi anni

poft reges ejectos. Equidem fi Tqcitus po-

tuiflet addere vel minimam rationem , cur

tertio demum anno peragi potuerit dcdica-

tio, potuiflet quomo&cunque audiri, Quumvero nec addiderit <juid<pw , «ec adcfcre

P°-

24 R E S I D U A.

potuerit , patet cbnjefturam effe ipfius ,

quam pro hiftoria tradidit, Nam qucdfcri-

bere luftinet Dionyfiuw* T*f*vu& m ffi

TroTkd fy&fyMWTo % vaS, nhetwco^ <JVjc i'^^-

ctv »7iw tq (fytv , C4t7Ticrm ru%iov ok Ju-

vocêioog , aTk? im tC<W vwxTeietA *j fwâicav

nvKie dvTov «V awriheixv iêifâazcw » funt

ipfius iri dilatando & feimone & narrandi

modo folita fpecimina. Nullam potuit ille

cognovifle menfuram , quoufque Tarqui-

nius ^dificationem profligaverit, Nul-

lum ejus indicium vel ex fcripto vel

ex fculp ura exftitit. Inquifita quoque ea

habuiflet Livius & cum hoc Auguftus Cae-

far. Sed nempe, ut Dionyfius, fic quo-

que Plutarchus BacnhSm trt >&j r *««v

§ KotmTwhlx A$oe s£«v i TafKvv$@* oaw

ina) GvvTtTttee-fJlJQv. Quum fi qureras ,

quanta etiamnum ftru<5tura? refidua: efletope-

ra , illic totum iftud redigatur ad quadrigam

faftigio imponendam , quse coquebatur ab

Veientanis figuJis# Nec erant illi anni ur-

bis Romse , ut opes fuas poflet ad exftruen-

dum conferre. Prorfus nihil in illis verifimile,

ut ego mirer Onufrium & Pigium nonnifi

tertio libertatis anno voluifle mentionemfacere hujus dedicationis , quum Sigonius

ntrique audorum fententi* id tribuerit , ut &prjmo & tertjo ejus meiuinerit« Apo-

RESIDUA. 25

Apollinem Monetalcm in nummis Corn-modi olim ab Goitzio,nunc ab plurimis

exhibitum^ mirifice Rycquius in cap. 41cognominatum ita putat * quia in templo

forte aliquo Monetae confecratus fuerit.

Quodnon meliore fortuna rneditatus vide-

tur , quam quaHerculem Materiarium quo-

que Romae cultum eo nomine exiftimat *

quia e materia five ligno olim compofitus

cap. 18. Aliud fane & certius nos docent

Apollo Sandaliarius ac Tortor Suetonio mc~moratus. Nam & hic ita fine dubio di-

<5his , quod confecratus eflet in vico , ubi

materiarii plerumque confifterent & mate-

riaria negotiatio exerceretur , ut fane ctiam

Vicm Materiariws cognominatus proditui"

in regione xiii ; & ille non poteft ambi-

gi, quin quod patet unicuique 3 quum^-giq tertia urbis infcribatur etjam IJis& Se-

rapis Moneta , ( & liabet Rycquius in prin^

cipio hujus capitis , immerito fe in ea ve-

xans ) ut in multis,imo plurimisaliisurbis

partibus accepit templa , fic quoque illic

notabili honore templiadfe&usfiierit. Hu-jus autem mentio jubet me hic annotare >

quemadmodum Rycquius nullam renova-

verit memoriam rei foienniffimsinCapito-

lio cohfieri folitx , fcilicet probationis pon-" Y # de-

26 R £ S I D U A.

derum & menfurarum > quum & inJulio Ca-

pitolino habeamus Capitolinam amphoram^

& Cafaubonus non omiferit iftic infigne

illud Romanae antiquitatis monumenturoadducere, congium iftumcum literis

Caefare. Vefpas. VL Cof T. Caef Aug. F.

IIII. Menfnrae. exatlac. in. Capitolio , quemvelut ignotum nuper Parifienfesexccenobio

Genofevae denuo venditare cceperunt tab.

xiii. Idquod dubitai;i non poteft conti-

giffe in templo alterutrius Monetae , quae

ideo fere femper cum libra ad exigendapon-

derafoletdepingi. Sed compluria illa funt,

qux ex fcriptoribus docemur in Capitolio

pefagi ab Romanis per varias folennhates

i ucta , & non rite ab Rycquio noftro omiffa,

(etfi forfm ab fciente, qui ea alteri libro defti-

narat? prout patct ex praefatione) quippe con-

fcinuam frequentationcnj ejuscollis &pom-pam ac religionem manifeftantia 3 de qui-

bus alibi : ut certe non fatis cautus fuit in

negligendo quod promiferat cap.xv. Tem-plum cumhujujmodi ornatu eveterigemma*

quae nulla ab eo fuit prodita.

Praeterea quum fine capitis 25 obfervet

formasfubftru&ionum Capitolii > ne harumquidem fpecimen hinc abigere volui, quodconftat bis jamalibi fuiffe publicatum.

Sed

a8 R E S I D U A.

Sed & pofticum ejus confpe6tum versus

forum,prouthodieeft, fic extulerunt.

- A. Quinetiamnummumpag. i96nefcio

ex quo exemplari deprompferit nofter.quum

toties& in tot chartis ille exftet alirer omnino

lineis dedu£Hs , certe aba&o inde confpeftu

nefcio cuj us globulatim in pe£tore connexi

,

quodplanenullumfuit in veftitu Romano.Gerte & in Tabula lt ad dialogos Italicos

Antonii Auguftininonminus vitiofe is ipfc

e^prefluseft^dubium anindenofter Gtimi-

tatus. Nunc quia tempus monet haec defere-

re/quoniam Rycquiusinfinecapitis 45 fa-

cit mentionem hodiernarum in C^pitqlina

vkeri area exftruftionum>judicanseasquo-

que hic fpeSari debere , ideo quum oculis

fubjecerim conceptas ab plurimis earum de«

icriptiones, quasfideliilimas longa indagatio-

neintellexeram,easelegi & hic appofui, B.

quqd omne gratum habe & vale.

I

CATALOGUSLIBRORUM

QJJ O S

JOANNESDuVlVJE,Vel rpfeexcudit, vel majore nume-

ro fibi comparavit.

a.

AuliGellii No£les Atticas, euni «ot, & Emenda-tionibus, Joa. Fr. Gronovii. 8.

Abarbanel ( Rabbi Ilaaci) Commentar.in Hofeam,cum not. Fr. ab Hufcen. 4.

Akcrfloot ( Theod.)Uitleggi?ig overden SendbfiefPau-

B aan den Galaten door Joodfe oudheden door-

gaans opgeheldert. 4.

Altingii ( Jac. ) Grammatica Hebraea , ChaUaeo , Sy-ro & Chalduica. ed. poftrema. 8.

VAnatomie & VAme des Plantes ,parMonfr. Grevc*

Boyle, Dedu. &r. 12. cum fig.

AmerpoelCartefius Mozaifans. 12.

Augurlini (Leon) Gemmas antiquse curiofiflime de-

pi&ae cumearum explicatione & enarratione

J. Gronovii.in 4. ed. fecunda.

'Arabie , Mefopotamie , Babylonie , Affyrie , Anato*

lie , befchreeven door Dapper.fol. ?netfig.

Antwoord op het nader berigtraakende eenige Theologife

NieHwighceden. 8

Z Bo-

fytdlogtts Librorum.

B,

•noreltus ( Joah. Alph. ) de motu animalaim. cnm** fig. in 4.

- - - De viPercufTionis, demotionibus naturalibus

agravitate pendentibus.rum fig. &c. in 4.

Bontekoe ( Corn.)Metaphyfica, demoru,- ^co-

nomiaanimalis; & GeuJinx phyfica vera. 8.

Bibliotneca Heinfiana. 8.

Barhtolini ( Th. ) Anaromia reformata. cumfig. 8.

Blafii Obfer vata Anatomica Pra&ita cum fig. 8.

Boile (<Hob.) TeinaminaquxdamPhyfiologica. tza

Cnperi ( Gisb. ) Obfervationes , quibus varii Au-tornmLoci emendanturck expJicantur. 8.

- - - Harpocrates.cum fig. 8.

Catcchefis Ixlg. & Lat. 8.

Coctfii ( H. ) horologiographia plana, fen nova Sc

accur&ta omnia horologiorum gencra defai-

bendi Methodus. 4.

Catullus ex accuratifiima recenfione & cum noyisobfervationibus J. Vofliiin 4.

Catonis DifTicha 8.

Cranen ( Th. ) de hominecum fig. in 4.

- - - Praxis Medica. edirio poftrema au&a & planercnovataftudioj. Broen. Med. Le£t. 4.

Compendium Geographiae univerfalis 5 item. Hifpa-

.niz. , Gallias , Italiae brevis & curiofifiima

defcriprio.2. vol.cum fig. 12.

Chaderon (Gualt. ) Catamenia , uterique Rheu-matifmus. 12..

Qirmdies diverfes. 12.

Corradi queftiua, in qna vita Ciceronis elcganitfc

fime

Catahgus Lihromm i

fiine defcribitur. 12.

Cave( GmU\ ) BefcbryvingvanheteeYjis.Qhriftendom-met plaaten.in 8.

Catechijmus der Jejuiten. m %,

D.

WNiiSfonarjum Belgico-Latinum.^Dreiiiicurtii opufculavam. 12'.

.V

E.

TErafmus decivilitate morum. £

.

V.Emeri cours de Chimie. 8.

iEJiani varix hiftorise cum notis & ex reccnfione no*va Jac. Pcrizonii. Gr. & Lac. 2. Jup.prah*

EJJkis d'Anatomie* 12.

.

F.

Tpeithii antiquitarum homericarum libri. 12.

Focjuelim , Prade&iones Aurelianse » varias iU

iuftres Juris Materias Illuftrantes. i2~

G.

Qeulinx ( Am. ) Phyfica vera cum notrs Cafp. Lan-gsnhert. 8.

Grand ( Ant: le) inftitutio Philofophiae Cartefianaj. 4.

Gronovius (Joa Frid. )delegeRegia. 8.

Pecunia vetus, five de feftcrtiis; feu fubfe-

civorum pecunise veteris Grecse & Romanxlibri quatuor., accefTerunt L.Voluflus Mse-

cianus, Balb. Menfor de afte , Pafcafii Gro~2 z %*

Qdtalogus Librorum.

Cppi tabulae nuramarias ; avrvfyywm ; Acjêm)

tpx^cua jy yid. 8CC. Gl*. & Lat. 4.

* - - Obfervationes in fcriptoribus Ecclefiafticis.12.

- - * Obfervatorum liber novus. 12.

» - - IcimculaSmeti^najfivecxplicatioimagunculas

argenteae , quam falfo Harpocratcm indige*

tarunt. 4. cumfig.

Gyraldi ( Lili Gregqr. ) opera omnia duobus To-jnis diftin&a : comple&entiahiftoriam de Dife

gentium $ Mufis ScHercule; rem nauticam;

fepuicralia 6c vatios fepeliendi ritus > hifto-

riaift Pctetarum Graecorum 8c LatinorunyKalendarium Romanum 6cGrascum cum li-

bello de annis 8c Menfibus : ac infuper alia , o-

mnia partim tabulis Êrieis,6c nummis,partimcommentariis Faas ? Colomefii & aliorum

jneditis illuftrata. in fol. 2.vol. cumfig.nu-tid.

Groeneveld (Joa.) difiertatio Lithologica variis

figuris 6c obfervationibus illuftrata.8. c. fig.

Grotius ( Guilh. ) devitis Turifconfultorum in 4,

Goefii ( Wiih. ) Pilatus Judex, oum animadverfia-nibus Theologicis &c. 4.

GramrKatica Gallica & Lat. 8.

II.

jTamerftede ( Petr.) triumphus Ecclefias de Baby-

lone. 4.

HeidaniGorpusfiveTheoIogise Chriftianx fyftema,

2. vol. 4.

Hcnrici Navarrorum Regis Epiftolae. 12.

Hofeas Propheta cum commentariis Philologico

Theologicis Rabbi Ifaci Abrabanelis.in 4. ,

Hoeke (Petr.) commentariusanalyticusin Epifto-

Jam ad Hefcrôs. 4.

Qatabgm Librorum.

- - - Eerffe beginfel der leere Chrijli, om totdevol-

maaktheidvoort te varen.% .

- - - Schets ofontroerf van kennis en waarheid in de

Wet en 't Euangelium , met een btjvoegfelvan *t

verfchilen over eenkemjl van dtgehovige onder

alletijden. 8. {

- - - Uitlegging over het Boek Jobs* 4. onder de

Pers.

Het Hooglied Salomons Rijmswyfe verkUard en wt*

gebreiddoorR . Rombouds. folHugcnii Aftrofcopia Compendiaria cum fig. 4.

- - DeCirculi Magnitudine nvcnte. 4^

HulfiiRhcmatologia major. 8,

TT^lcnkii ( Jani ) Inftitntiofies Jtiris naturalis &•*v gentium & publici. 12.

Kerelaar (Vinc.) de Aphtis. 12.

Knibbe ( Dav. ) overden SendbriefPauli aanden Co*

hffenfen. 4» i.deelen.Jaatfiedruk,

Togicafive ars cogitandi, in qua pra»ter vulgares

/-'regulas pluranova habentur ad rationem dirigen-

dam utilia. editio poftrema caeteris emenda-tior. 8.

Larroquani adverfaria facra ; acceffit diatriba de lc-

gione fulminatricum , in qua expenduntu?vetcrumteftimonia.in 8.

L

K.

L,

Mat-

Qtulogus LiSrerum.

M.

Xyfattheus ( Ant. )-deauSionibtfs. 4,**AMunkerus ( Th. ) de Intercalatione varianmi

Gentium & praefertim Rornanorum* 8.

Munnrks (Joa.) dc unnis. 12.

Mcrulae ( Pauli)opera pofthuma delcgibus, facrifi-

cm+ facerdotibus comitiis> Praemiis Roma-norum 4.

Meurfii (Joa,) Themis A ttica.fivede legibusAthe-

nieafium. 4.

- - - Thefeus, fiveejusvita 8c res geftas» 4.

Mobachiusdetriumphis Romanorum. 8*

Monz;ambanus ( Sev. de) dcftatu ImpediRomanoGcrmanici. 8.

Matthaei ( Ant.) Exercitationcs Mifccllaneae adver*

fus Abr.aWefel. 8.

Mculen (G.vandcr) ftatutaVianenfisJk; Ameiden-fis. 4-

N.

Jûck.(Ant.) deDu&uSalivali. 12.

pacii (Julii) AnaJyfis. 8.

- - - Ifagogica.

Pars ( Adr. ) over Pfalm 1 ro. 8.

- - • Mejfiasvaticinans, ofde Propheteerende Heiland

infiin *vree/!ijke Godjpraaken ontrendjerufa-

lems en3

s Werelds ondergang. Matth. 2.4. 8

.

- - - Van de oudheid der Catten , eerjle Bataviertn ,

inHolland metcurieufe koopere platen. 8. on-

dcr de Pcrs.

Pee-<

Qatalogm Ltbr$rmu.

P&ne (Marc. <van) ovtvden SendbriefPanli aandeiiRomeinenzdeeienin 4.

Polyeni Stratagemata cuni notis Ca&uboni & vaîo-rum, Jufto Vulteioinrerprete,ex reccnfio-

ne Maafviciana. 8.

Pajfie-textenfio als defelve Jaarlijks alhier Gepreedikt

werden. 12.

Prima Scaligerana cum Prsefatione Fabri.8-.J

Priolusde.rebus GalliCis. 12.

Piccjueti experirnentaanatomica. iz„

Pignorius cleServis cum flg. 12.

Petavii Rationai ium tempar~um.

R.T>omboutsWerken compleet 3. voLin^.

- - - Over de ParabolenvanMath. iz: 13.4.- - - Hoogliedin Rijn: uitgebreidfoL

RudimentaLatina. ?.

* - - Grarca- 8.

Rycquius^ Jufr. ) de Cap>rtolio Romano :in quo H-luftria ejus o"lim aedificia , facra, profana»Deorum Dârumcjue nomina : arcus itemtriumphales , columnae , fratuse , tropea , co-loiTi , cseteraquc ornamenta adducimtur &delcribuntur » & pluraalia antiquitaris monu-menta explicantur. 12. cum flg. cditio pofrrc-ma a capitc ad calcem emendata & plnrimisViri Celcberr. annotationibusau&a.

Refpublica Achaeorum 8e Veientium.12.

• - - HcbreorumabH.Houttuin. iz*f

JluifehdcValvulis. 12..

s:

^chmitxii (Seb.) compcndiummedicmae pra£tic*.x^

'Stenon (Nic) delblidointrafelichjm. 12.

Catdows Librorum,oSigoniusdcrepublica Hebrseorum cumnotis&va-

riis annotationibus & antiquitatibus Veteris

ac Novi Teftamcnti illuftratus & ab errori-

bus purgatusabj. Nicolao. 4.

San&i Minerva five dc caufis Jinguse Latinae com-mentarius, cuiaccedunt notae & animadver-fiones fcioppii 6c uberiores I . Perizonii. 8

.

Spinxus (Goth. ) in Grotium dejurebelli acPacis

cum annotationibus & notis variorum editio

planenova. 4.

Tacitus ex Receniione nova & accuratiffima &cumnotisTh. Rykii. 12. 2.vol.

Tachenii Ckvis Mcdicinae. 12.

Turfeliini (Horatii) epitomeHiftoriarum anvundi

origine ad noftra hucufque tempora. 1 2.

Theognidis fententiae. 12.

Triglandde Principiis humanae cognitionis. £.

Thumfon Epilogiiini Chymici. 12,

oflii (Ifac. ) nota* & obfcrvationcs in C.V.Ca-

- - - Grammaticacontraclain ufum fcholarum. 8

- - - Elementa Rhctorica. 8.

- - - Vocabuiaria. 8.

Voyages de Mr. de Monconivt in 11. $. vol avcc fig.

Lade Guil. de Bedelfar Burnet . 12.

Vitriarii ( Rcinh. ) inftitutioncs JurisPublici. 12.

YeetiusadPandeaas. g.

r.

F I N I S.

/ r I ?

THE GETTV CfcNTER

LiBRARV

Mlll

Justi Rycquii De Capitolio romano commentarius

Documents