แบบบนทกขอมล รากวฒนธรรม “ของดบานฉน” : ประเพณ

1. ชอประเพณ……บญผะเหวดหรอบญมหาชาต..............…………………………………………………………………….. 2. ประเพณเกยวกบ ( ) ศาสนา ( ) ความเชอ ( ) วถชวต ( ) การท ามาหากน 3. ความเปนมา อตลกษณ สาระคณคาของประเพณ (ภมหลง ความเชอ อตลกษณทโดดเดน ความส าคญและคณคาทางสงคม วถการด าเนนชวตของชมชน) ประวตความเปนมาพอสงเขป บญผะหวดหรอ บญมหาชาต ซงเปนการท าบญในเดอนส บางครงกเรยก “ บญเดอนส” ในบางทองถนจะท าบญเดอนนในเดอนสามรวมกบบญขาวจและบญกมขาวใหญใหเปนบญเดยวกนสวนเดอนสกเวนไว บญผะเหวดสวนมากจะกระท ากนในเดอนสแตจะก าหนดเอาไววนใดนนแลวแตความพรอมเพราะวาตองมการปรกษาหารอและลงมตกนระหวางผน าในหมบาน เชน ผอาวโสก านน ผใหญบาน และพระสงฆ ตลอดผทรงวฒตางๆ ในหมบานการท าบญผะเหวดเปนการท าบญเนองดวยการร าลกถงอดตชาตสดทายของพระพทธเจาทไดเกดมาเปนพระเวสสนดรและไดบ าเพญทานบารมอยางแกกลาบรรพบรษชาวอสานไดน ามาประสมประสานกบการละเลนพนบานใหเกดความสนกสนานรนเรงตามนสยรกสนกของชาวอสานแตก าเนดนนเอง การก าหนดวนงาน ม ๒ วน คอ วนโฮม (วนรวม) และ วนฟงเทศน ในวนโฮมฝายสตรแมบานทงหลายจะเปนผจดบานเรอนไวรบแขกบานอนและสตรท าขาวปน (ขนมจน)ไวทกบานเรอนเตรยมของหวาน หมากพล บหร และทนอนไวคอยรบแขกดวยเพราะอาจจะมผมาพกคางคน สวนฝายชายซงเปนพอบานจะพากนไปเตรยมไวทวดจดสถานท ท าทฟงเทศน ประดบประดาธรรมาสน ปกธงทวไวรอบวด และท าทหออปคตรปนก รปสตว แขวนไวทศาลาการเปรยญ ส าหรบพระภกษ-สามเณรกเตรยมสถานทตอนรบพระภกษสามเณรทมาจากบานอน ทจะตองมาพกแรมเพอรวมเทศนในวนรงขนพธแหอปคตในตอนเยนของวนรวม จะมการอญเชญพระอปคตจากแหลงน ามาสศาลาวดมเรองราวกลาวไววา ในอดตพระอปคต ซงเปนพระเถระผทรงฤทธ นรมตกฏอย กลางแมน าใหญ สามารถปราบภตผปศาจได ครงสมย พระเจาอโศกมหาราชไดรวบรวมพระบรมสารรกธาตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจากทตางๆมาบรรจไวในสถปเจดยทพระองคทรงสรางขนมาใหมเสรจแลวจะท าการฉลองจงทรงปรวตกถงมารผเปนศตรคเวรของพระพทธเจาจงทรงรบสงใหไปนมนตพระอปคตมาในพธฉลองนนเมอมารรวาพระเจาอโศกมหาราชจะฉลองสถปเจดยกมาแสดงฤทธโตตอบกบพระอปคตครงสดทายพระอปคตไดเนรมตหนงสนขเนา ผกแขวนคอมารไวมารไมสามารถแกใหหลดไดในทสดมารกยอมแพ พระอปคตจงแกหนงสนขออกจากคอมารและน าเอาตวไปกกขงไวบนยอดเขาการฉลองพระสถปเจดย ครงนนจงปลอดภยและส าเรจลงดวยด ดงนนบญผะเหวดจงน าเรองราวของพระอปคตมาเกยวของโดยถอความเชอจากเรองราวดงกลาวนนจดเปนหอเลกๆ ขางในบรรจอฐบรขารไวครบชด เรยกวา “ หออปคต ”ตงอยทศตะวนออกของศาลาการเปรยญเพอใหงานบญผะเหวดมความสงบเรยบรอยดวยประการทงปวงการท าบญผะเหวดมกจกรรมเปนขนตอน ดงน ๑. การใสหนงสอ เมอไดก าหนดวนงานแลวจะก าหนดการใสหนงสอคอเอาหนงสอใบลานหรอ “ล าผะเหวด” มาแบงยอยๆออกประมาณ ๓๐-๔๐ผกเปนชดแลวน าเอาหนงสอทแบงไวนน ไปใหตามวดตางๆเพอพระสงฆจากวดนนๆจะน าไปเทศนตามวนทก าหนดไวโดยทพระจะทราบเองวาใบลานชดของตวเองไดมานอยกณฑไหนเมอถงผกของตนกจะน าขนไปเทศนและทงหมดนนจะเปนอกษรตวธรรมการกระท าเชนนเรยกวา “การใสหนงสอ”๒. การแหผะเหวด และ การแหขาวพนกอนในตอนเยนของวนโฮมจะมการไปรวมกนทใดทหนง ซงสมมตกนวาเปนปาตามเรองราวในพระเวสสนดรชาดกและพากนแหผาซงเขยนภาพเปนเรองราวพระเวสสนดรชาดกทง๑๓ กณฑ เขาสหมบาน ตามระยะทางจะมผตงหมอน าหอมไวส าหรบใหผทแหผะเหวดไวเอาดอกไมจมเปนการบชาพระเวสสนดร พอถง

บรเวณวดกจะน าผาไปขงไวบรเวณรอบศาลาการเปรยญหมบานบางแหงจะแหขาวพนกอนไปดวยแตสวนใหญนยมแหขาวพนกอนในตอนเชามดของวนรงขน“ ขาวพนกอน ” หมายถงขาวเหนยวท าเปนกอนเลกๆ โดยการแบงคนละกณฑ หรอ คมละ ๕ กณฑ กไดแลวไปจดท าขาวมาตามจ านวนพระคาถาในแตละกณฑบานละเลกบานละนอยเขากนได ๑,๐๐๐กอน และน ามาถวายพทธบชา ในวนเทศนมหาชาต เปนการบชา “ พระคาถา”และมชอดงน ๑.ทศพร ๑๙ พระคาถา ๒. หมพานต ๑๓๔ พระคาถา ๓. ทานกณฑ ๒๐๙ พระคาถา ๔.วนปเวส ๕๗ พระคาถา ๕. ชชก ๗๙ พระคาถา ๖. จลพน ๓๕ พระคาถา ๗. มหาพน ๘๐พระคาถา ๘. กมาร ๑๐๑ พระคาถา ๙. มทร ๙๐ พระคาถา ๑๐. สกกบรรพ ๔๓พระคาถา ๑๑. มหาราช ๖๙ พระคาถา ๑๒. ฉกษตรย (หกกษตรย) ๓๖ พระคาถา ๑๓.นครกณฑ ๔๖ พระคาถา นอกจากนยงมธงทวอก๑,๐๐๐ ผนซงมจดประสงคใหครบ ๑,๐๐๐ คาถาเหมอนกบ ขาวพนกอน จะปกไวหนาพระพทธรป หรอ ตามธรรมาสน หรอ วางไวตามตนเสาธงทว ธงทว ท าเปนรปชาง มาเจดย และอนๆ ขงใหยาวประมาณ ๑๐ เมตร ปกอยบนรอบบรเวณวด เรองพระเวสสนดร มคตสอนใจหลายประการ โดยเฉพาะเรองทานบารมท าใหคนฟงมความซาบซงในเนอหาและสนกสนานในท านองเทศนไปดวยการเทศนท านองดงกลาว เรยกวา “ แหลผะเหวด ” ชาวบานจะไปนมนตพระเสยงดมาเปนพเศษเรยกวา “ เทศนเสยง ”พระนกเทศนเสยงเกาๆ เปนพระนกเทศนอาชพ มผฟงนยมมากเหมอนกบ“ หมอล า ”ทล าเกงๆชาวอสานถอคตวาผใดฟงเทศนมหาชาตครบพนพระคาถาในวนเดยวผนนจะมบญบารมมากไมตกนรก และจะไดไปเกดในสมยของพระพทธเจาองคสดทาย คอพระศรอรยเมตไตรยหรอทชาวอสานเรยกวา พระศรอารยการเทศนมหาชาตนนในอดตจะเทศนใหจบทงพระพนคาถาในวนเดยวตงแตเวลาเชามดจนถงค ามดเลยทเดยว ๑. การแหพระอปคตจากแหลงน าสหอพระอปคตบนศาลาทจะมการเทศนมหาชาต ๒. การเทศนมหาชาต ๑๓กณฑ โดยจะเรมตงแตเชา-เยน ๓. การแหกณฑหลอนในขณะทพระภกษก าลงเทศนมหาชาตอยนน ชาวบานจะแบงเปนกลมๆหาดนตรพนบาน แหกนไปในหมบาน เพอเรยไรทรพยสนเงนทองของชาวบานมาท าเปนกณฑเทศนเมอรวบรวมไดพอสมควรแลว กจะแหเขามาในวดโดยไมบอกกลาวไวลวงหนากณฑเทศนทลกลอบเขามาเชนน เรยกวา “ กณฑหลอน ” สวนมากกณฑหลอนจะเขามาตอนบายหรอตอนค าซงมกจะไมตรงกบการเทศน กณฑมทรกมาร ชชก มหาราชถากณฑหลอนเขามาในชวงพระรปใดก าลงเทศนอยพระรปนนกจะไดรบกณฑหลอนนนเองบญผะเหวดนนยมกระท ากนในภาคอสานจนถงปจจบนน โดยเฉพาะ จงหวดรอยเอดไดสงเสรมขนมากเปนพเศษใหเปนงานเทศกาลประจ าปของจงหวดและมโครงการของหนวยงานราชการและหนวยงานเอกชนเขารวมอกมากมายเปนทดงดดนกทองเทยวชมงานเพมจ านวนขนทกป เปนบญประเพณทมการเทศนมหาชาตเปนงานทยงใหญของจงหวด

รอยเอดโดยเฉพาะจงหวดไดก าหนดใหเปนงานประเพณประจ าปของจงหวดและจดไดยงใหญมากเปนไปตามฮต 12 คอหมายถงเดอนสมการท าบญผะเหวดดงกลาวไวในฮตวา

ดวงหนง พอเถงเดอนสไดใหเกบดอกบปผา หามาลา ดวงหอมสตนเกบไว

อยาไดไลคองนเสยศรสญเปลา หาเองตากแดดไวไดท าแทสคน

อยาไดไลหนเวนแนวคองตงแตเกา ไฟทงหลายสแลนเขาเผาบานสเสอมสญเด

สาระ บญผะเหวดหรองานบญมหาชาต คองานมหากศล ใหร าลกถงการบ าเพญบญ คอ ความดทยงยวดอนมการสละความเหนแกตวเพอผลคอ ประโยชนสขอนไพศาลของมวลชนมนษยชาตเปนส าคญ ดงนน บรรพชนชาวไทยอสานแตโบราณจงถอเปนเทศกาลทประชาชนทงหลายพงสนใจรวมกระท าบ าเพญและไดอนรกษสบทอดเปนวฒนธรรมสบมาจนถงอนชนรนหลงทควรเหนคณคาและอนรกษเปนวฒนธรรมสบไป นอกจากนยงเปนการสงสรรคระหวางญาตพนองจากแดนไกลสมกบค ากลาวทวา "กนขาวปน เอาบญผะเหวดฟงเทศนมหาชาต"

4. รปแบบ วธการ ของกจกรรมประเพณทจด (บรรยายพรอมแนบภาพนงเปนไฟลนามสกล JPEG หรอ TIFF ไมนอยกวา 10 ภาพ ทแสดงใหเหนถงรปแบบดงเดมและรปแบบทปรบประยกต และภาพเคลอนไหว ลงแผนซด/วซด จ านวน 1 แผน)

5. การจดงานเปนประจ าทกป………………เดอนกมภาพนธ…………………ระยะเวลาการจด………1………………วน 6. งบประมาณทใช..............44,000.........................บาท ไดรบงบประมาณจาก 6.1 หนวยงาน/องคกร (หลก)............อบต.ไผใหญ................................จ านวน.....44,000............บาท 6.2 อนๆ.......................................-......................................................จ านวน.........-.................บาท 7. จ านวนคนทรวมงานประเพณ........500.......................คน(ในปทผานมา) 8. ผจด 8.1 หนวยงานทรบผดชอบหลก.............อบต.ไผใหญ หม 1 ต.ไผใหญ อ.มวงสามสบ จ.อบลราชธาน........ 8.2 ชอ – สกล (เลขานการคณะกรรมการจดงาน)...........นายภาณพงษ ดอกอนทร.......ทอย 23 หม1 ต.ยางโยภาพ อ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน......โทรศพท........087-7791177..................................โทรสาร..............-...............E-mail.........................-......................... 8.3 หนวยงาน/องคกร/สถาบน ทรวมจด...........................ชมชนในเขตต าบลไผใหญ................................... 9. การสรางอาชพและรายไดใหกบครอบครว/ชมชน........................................-.................................................... ลงชอ........สนองคณ ทกทาย.............ผบนทกขอมล ลงชอ............................................ผตรวจสอบและอนมต (นางสนองคณ ทกทาย) (.............................................) ต าแหนง นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ ต าแหนง วฒนธรรมจงหวด วนท...29.....เดอน มกราคม พ.ศ. 2557 วนท..........เดอน........................พ.ศ. ..............

แบบบนทกขอมล รากวฒนธรรม “ของดบานฉน” : อาหาร

1. ชออาหาร..........ไขเคมพอกดนจอมปลวก…………………………………………………………………………………….. 2. ลกษณะและประเภท( √ ) คาว ( ) หวาน ( ) อาหารในชวตประจ าวน ( ) อาหารในพธกรรม ( ) อนๆ............................................................................................................... 3. ความเปนมาและอตลกษณ (ภมหลง ความเชอ อตลกษณทโดดเดน ความส าคญและคณคาทางสงคม จตใจ วถการด าเนนชวตของชมชน)

การท าผลตภณฑจากไขทงเปลอกนนรจกกนมาตงแตสมยโบราณโดยชาวจนโบราณมการน าไขเปดมาเกบรกษาโดยวธดองเคมซงเรยกวาผลตภณฑไขเคมหรอน าไขมาพอกดวยสารทใหฤทธเปนเบสจนกระทงเกดเปนไขเยยวมาซงไขทจะน ามาท าผลตภณฑควรเปนไขสดไมมต าหนแตกราวและควรลางภาชนะใหสะอาดกอนท าวธการผลตมรายละเอยดพอสรปไดดงน

1.การผลตไขเคม ไขเคมเปนผลตภณฑทไดจากการถนอมอาหารโดยใชเกลอเพอใหไขเกบไวไดนานขนและยงเปนการเพมมลคาใหกบไขดวยมทงไขเปดเคมไขไกเคมและไขนกกระทาเคมซงไขเคมเปนอาหารทคนไทยนยมรบประทานกนมากเนองจากมวธการท างายน ามารบประทานงายใชประกอบอาหารอนไดมากเชนท าอาหารคาวท าไสขนมเปยะไสขนมไหวพระจนทรใชตกแตงอาหารบางอยางเปนตนการท าไขเคมม 2 วธคอ

1.๑ไขเคมดองเปนไขเคมทไดมาจากการน าไขเปดสดแชในสารละลายเกลอทม ความเขมขนรอยละ 20-25 เปนเวลานาน 15- 20 วนจะสามารถน ามาบรโภคได (กาญจนจ กนถนนต, 2515,รมณสงวนดกล, 2538) กลาววาการดองเคมแบบเปยกคอการแชไขในน าเกลอ ความเขมขนประมาณรอยละ 18-20 โดยใหไขจมอยภายใตระดบน าเกลอนานประมาณ 3-4 สปดาห แลวจงน าไขขนจากน าเกลอตมในน าเดอดประมาณ 5 นาทจนไขสกและแขงตว

๑.2ไขเคมพอกเปนวธการดงเดมของชาวจนและปฏบตตอกนมาจนถงทกวนนโดยใชดนเหนยวผสมกบน าเกลอเขมขนรอยละ 25.30 จนดนนมสามารถปนเปนกอนไดจงน ามาพอกไขไวเปนเวลานานประมาณ 10-15 วน (สวรรณเกษตรสวรรณ, 2529,กาญจนจกนถนนต, 2515) ซงการท าไขเคมพอกของชาวจนมหลายวธเชนผลตภณฑทเรยกกนวาไขฮลดาลไดจากการน าไขสดมาพอกดวยสวนผสมของเกลอดนเหนยวและแกลบในอตราสวน 1 : 3 : 5 นวดใหเขากนแลวน ามาพอกไขใหมดทวทงฟองหนาประมาณครงนวเกบรกษาไวเปนเวลา 1 เดอนไขแดงจะเรมขนและแขงตวมสเขมขนและมกลนเคมเกดขนหรอผลตภณฑในทนเรยกวา“ไขแซนแดน” ไดจากการน าขาวสกมาผสมกบเกลอแลวน ามาพอกไขวธนท าใหเปลอกไขออนตวลงเยอเปลอกไขหนาขนไขจะขนเปนลมๆมกลนคลายไวนสามารถเกบไขไวไดนานอยางนอย 6 เดอนชาวจนบางกลมใชเกลอดนเหนยวขเถาแกลบหรอถานปนมาผสมกนแลวน ามาพอกไข (วฑรดานภกด, 2525) BulanPhithakpol et al. (1995) ไดกลาวไววาไขเคมสามารถแบงตามวธการผลตเปน2 ประเภทคอแบบดองในน าเกลอและแบบพอกดนแบบดองในน าเกลอท าไดโดยใชไขเปดหรอไขไกในอตราสวนของเกลอตอน าตมสกเทากบ 1 สวนตอ 4 สวนหมกในขวดโหลประมาณ 3 อาทตยกจะไดไขเคมสวนวธการพอกดนใชดนเหนยวผสมเกลอปนในอตราสวนดนเหนยว 6 ถวยตวงกบเกลอปน2 ถวยตวงส าหรบไขเคม 20 ลกพอกหนาประมาณ 1/4 นวคลกดวยขเถาหรอแกลบอกครงหมกไวประมาณ 15 วน

2.ลกษณะและคณภาพของไขเคม

2.1 ลกษณะภายนอกไขเคมจะมลกษณะภายนอกเหมอนไขสดกลาวคอเปลอกไขมส ขาวขนเหนเปนเงากลมสด าบนเปลอกไขซงเปนสวนของไขแดง (ธานพทธวถ, 2536) ส าหรบไขเคม ทตมในน าทใสสารสมเลกนอยผวเปลอกไขจะสากและมผงคลายแปงมสขาวนวลเคลอบอยลกษณะ ภายนอกของไขเคมทดเปลอกตองไมมการเนาเสยหรอแตกราว

2.2 ลกษณะภายในเมอเปนไขดบไขขาวจะเหลวและมสขาวขนสวนไขแดงจะเปนกอนกลมแขงมสแดงเมอน ามาตมไขขาวจะมสขาวขนมเนอนมมกลนเคมของเกลอและมรสเคมปานกลางสวนไขแดงมสแดงเขมเนอสมผสคงตวและหยาบมน ามนเยมออกมา

2.3 คณคาทางโภชนาการของไขเคมไขเคมใหคณคาทางโภชนาการสงเมอน ามาแปรรปเปนไขเคมแลวคณคาทางโภชนาการของไขเคมยงคงอยดงแสดงตารางท 1 ตารางท 1 คณคาทางโภชนาการของไขเคม

สารอาหาร ปรมาณ ความชน (รอยละ) 62.0 โปรตน (รอยละ) 14.6 ไขมน (รอยละ) 15.5 คารโบไฮเดรท (รอยละ) นอยมาก พลงงาน (แคลอรตอกโลกรม) 198.0 กรดไขมน กรดไขมนชนดอมตว (รอยละ) 3.8 กรดไขมนชนดไมอมตว (รอยละ) 6.4 โคเลสเตอรอล (มลลกรม) 890 เกลอแร โซเดยม (มลลกรม) 1,690.0 โปแตสเซยม (มลลกรม) 800.0 แคลเซยม (มลลกรม) 99.0 แมกนเซม (มลลกรม) 13.0 ฟอสฟอรส (มลลกรม) 270.0 เหลก (มลลกรม) 3.2 ทองแดง (มลลกรม) 0.53 สงกะส (มลลกรม) 3.5 คลอไรด (มลลกรม) 2,920.0 แมงกานส (มลลกรม) 0.1

สารอาหาร ปรมาณ วตามน เรตนอล (ไมโครกรม) 85.0 ไธอะมน (มลลกรม) 0.16 ไรโบฟลาวน (มลลกรม) 0.52 ไนอะซน (มลลกรม) 0.10

วตามนบสบสอง (ไมโครกรม) 3.5 วตามนซ (มลลกรม) 0.0

4. องคประกอบของอาหาร (สตร) สตรการท าไขเคมพอกดนจอมปลวก การท าไขเคมพอกดนจอมปลวกแตละพนทมการใชสตรแตกตางกนสตรทนยมท าไขเคมสามารถประมวล ไดดงน สตรท 1 นยมมากทสดประกอบดวย

1) ไขเปดสด 2) ดนจอมปลวกบดละเอยด 3 สวน 3) เกลอปน 1 สวน 4) น าตมสกพอประมาณ 5) ขเถาแกลบ

สตรท 2 1) ไขเปดสด 2) ดนจอมปลวกบดละเอยด 5 สวน 3) เกลอปน 2 สวน 4) น าตมสกพอประมาณ 5) ขเถาแกลบ

สตรท 3 1) ไขเปดสด 2) ดนแดงทคดเลอกมความละเอยด 2 สวน 3) เกลอ 1 สวน 4) น าตมสกพอประมาณ 5) ขเถาแกลบ

5. วธการ ประกอบอาหาร (บรรยายพรอมแนบภาพนงไฟลนามสกล JPEG หรอ TIFF ไมนอยกวา 10 ภาพ ทแสดงใหเหนถงรปแบบดงเดมและรปแบบทปรบประยกต และภาพเคลอนไหว ลงแผนซด/วซด จ านวน 1 แผน) วธการประกอบอาหาร

ขนตอนท 1 ขนเตรยมไขเปดในการผลตไขเคมผผลตสวนใหญจะมการเตรยมไขเปดโดยใชไขเปดจากผเลยงเปดเจาประจ าทซอขายมานานซงผเลยงเปดจะคดขนาดของไขเปดขนาดใหญและขนาดกลางเพอใชผลตไขเคมดวยประสบการณและความช านาญในการคดเลอกในกรณทไขเปด สกปรกมากกจะลางท าความสะอาดกอนแลวพอกดวยดนทเตรยมไวทนทซงจากการลงพนทพบวามการน าไขเปดจากทางภาคกลางเขามาท าใหไขเคมทไดคณภาพไมไดมาตรฐานเนองจากมราคาถก และไขเปดในพนทมปรมาณไมเพยงพอโดยเฉพาะในชวงเทศกาลทไขเคมขายดมาก

ขนตอนท 2 ขนเตรยมดนส าหรบพอกดนทใชส าหรบพอกไขเคมสามารถเตรยมได โดยตวงดนและเกลอในสดสวนตามสตรเตมน าพอประมาณมการแชหมกดนไว 1 คนจงคอย

ผสมคลกเคลาใหเขากนแตผผลตไขเคมบางแหงกมการผสมโดยไมตองแชคางคนสวนผสมมความเขมขนพอเหมาะไมเหลวหรอเขมขนเกนไปไขเคมขนาดใหญระดบแนวหนามลกจางหลายคนและมรถขนสงขนาดใหญ

ขนตอนท 3 ขนพอกไขเคมและคลกดวยขเถาแกลบน าดนทผสมเตรยมไวแลวใสกะละมง ขนาดใหญจากนนเอาไขทเตรยมไวคลกกบดนทเตรยมไว เพอปองกนการระเหยของน าผผลตไขเคมทผลตจ านวนมากหลงจากพอกไขเคมเสรจจะน ามาวางเรยงทบซอนกนเปนชนๆและคลกดวยขเถาแกลบ

ขนตอนท 4 ขนบรรจไขเคมในบรรจภณฑน าไขเคมทคลกขเถาแกลบแลวบรรจใน ถงพลาสตกหหวผผลตบางรายมการใสขเถาแกลบปรองพนในถงพลาสตกทงดานบนและดานลางดวย เพอปองกนการกระแทกผกถงพลาสตกน าไปบรรจในกลองลกฟกสน าตาลขนาด 17×17 เซนตเมตร (กลองใหญ) มฉลากบอกถงผผลตและมรายละเอยดวนเดอนปในการน าไปบรโภคจากขนตอน ดงกลาวสามารถสรปเปนกระบวนการรายละเอยดดงแสดงในภาพท 2 ขนตอนการผลตไขเคมพอกดนจอมปลวก

ไขเปดสดคดพเศษ ดนปลวกบดละเอยด : เกลอปน (3:1) ท าความสะอาด ผสมน าตมสกพอเหมาะหมกไว 1 คน

พอกดวยดนทเตรยมไว คลกดวยขเถาแกลบ บรรจกลองปดฉลากผกดวยเชอกฟาง น าไปจ าหนาย หมกไว 7 วน (น าไปทอดไขดาว) หมกตอ 10 วน (น าไปตม) ไขเคมไชยา ลางดนพอกออกกอน ตมนาน 9 นาท ไขเคมตม

6. มความสามารถในการผลตเชงปรมาณ พรอมแสดง สาธตและจ าหนายในโอกาสตางๆ ( √ ) ม ( ) ไมม.......................................................................................................................... 7. ชอ – สกลผประกอบการหรอกลมผประกอบการ.......อาจารยเฉลมศร ศรวาลย........................................... ชอ และทอยของรานจ าหนายอาหาร.......อาจารยเฉลมศร ศรวาลย............................................................. ทอยทตดตอไดสะดวก...126 ม. 1 บานไผใหญ ต.ไผใหญ อ.มวงสามสบ จ.อบลราชธาน 34140....... โทรศพท....045-342081..............โทรสาร.................................E-mail.................................................. 8. รางวล/เกยรตคณทไดรบ.........................................................-..................................................................... ลงชอ........สนองคณ ทกทาย.............ผบนทกขอมล ลงชอ............................................ผตรวจสอบและอนมต (นางสนองคณ ทกทาย) (.............................................) ต าแหนง นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ ต าแหนง วฒนธรรมจงหวด วนท...29.....เดอน มกราคม พ.ศ. 2557 วนท..........เดอน........................พ.ศ. ..............

แบบบนทกขอมล รากวฒนธรรม “ของดบานฉน” : ศลปะการแสดง

1. ชอการแสดง………โปงลาง………………………………………………………………………………………………….. 2. ศลปะการแสดงเกยวกบ ( ) ดนตร ( ) ขบรอง ( √ ) ร า/เตน ( ) ละครทแสดงเปนเรองราว 3. ความเปนมา อตลกษณ สาระคณคาของประเพณ (ภมหลง ความเชอ อตลกษณทโดดเดน ความส าคญและคณคาทางสงคม วถการด าเนนชวตของชมชน โอกาสทใชจดแสดง) แตเดมเครองดนตรพนบาน ยงไมมการผสมวงกนแตอยางใดใชเลนเปนเครองเดยวตามความถนดของนกดนตรทมอยตามทองถนตางๆ โอกาสทจะมารวมเลนดวยกนไดกตอเมอมงานบญหรองานประเพณตางๆ เชน บญผะเหวด จะมการแหกนหลอนของแตละคมหรอแตละหมบานมาทวดคมไหนหรอหมบานไหนมนกดนตรอะไรกจะใชบรรเลงและแหตนกนหลอนมาทวด พอมาถงวดกจะมการผสมผสานกนของแตละเครองมอ เชน พณ แคน ซอ กลองเปนตน หลงจากผสมผสานกนโดยไมไดตงใจแลว กจะแลกเปลยนและถายทอดเชอมเขาหากนโดยเฉพาะนกดนตรจะไปมาหาสกนรวมกนเลน รวมกนสราง ในทสดกกลายเปนวงดนตรและมการพฒนาขนเรอยๆ เชน วงโปงลาง ป พ.ศ. 2505 หลงจากอาจารยเปลอง ฉายรศม ซงเปนผทสนใจและศกษาพฒนา การตและการท าเกราะลอจนเปลยนชอมาเปนโปงลางและไดรบความนยมจากชาวบานโดยทวไป จากนนอาจารยเปลองไดเกดแนวความคด ในการน าเอาเครองดนตรอสานชนดอนๆ มาบรรเลงรวมกนกบโปงลาง จงไดรวบรวมสมครพรรคพวกทชอบเลนดนตร มาบรรเลงรวมกน ปรากฏวาเปนทแตกตนของชาวบาน พอตกเยนกจะมคนมามงดขอใหบรรเลงใหฟง แตละวนหมดยาเสน ไปหลายหบ ท าใหไดรบความนยม และเปนทสนใจของชาวบานเปนอยางมาก จนมผวาจางไปบรรเลงเปนครงแรกเนองในงานอปสมบท ณ บานปอแดง ต าบลอนเมา อ าเภอเมอง จงหวดกาฬสนธ ในราคา 40 บาท เปนทชนชอบของของผทพบเหนและไดฟงจากงานอปสมบทของบานปอแดง และไดรบการตดตอใหไปแสดงอกในหลายๆ ท ป พ.ศ. 2511 อาจารยเปลอง ฉายรศม ไดน าคณะโปงลางไปรวมแสดงเพอเฉลมพระเกยรต เนองในวนเฉลมพระชนมพรรษา 5 ธนวามหาราช จงมโอกาสทท าใหไดพบกบนายประชม อนทรตล ปาไมอ าเภอยางตลาด ซงนายประชมไดน าวงดนตรสากลมารวมบรรเลงประกอบลลาศ มหรสพทแสดงในคนนนมคณะหมอล าหม ซงหวหนาหมอล าเปนเพอนอาจารยเปลอง ทงสองจงไปขอยมกลองชดสากล เพอน าไปเลนเขากบหมอล า นายประชมจงไมขดของแตตองใหวงลลาศเลกกอน หมอล ากท าการแสดงไปกอนไดครงคนกตองพกทานขาวตอนดกจงท าใหเกดชองวางของเวทผคนกยงไมกลบยงรอดหมอล าตอ อาจารยเปลอง ฉายรศม จงไดน าเอาโปงลางทตนน ามาขนแขวนบนตนเสาของเวท ในขณะนนหวหนาหมอล ากยงไมรจก และไมเคยเหน โปงลางมากอน ทกคนกเกดความสงสยวาอาจารยเปลองน าอะไรขนมาแขวนกบตนเสาบนเวท แตพอคณะโปงลางบรรเลงขน ทกคนตางตกตะลง และสงสยวาสงทก าลงตอยในขณะนนคออะไร หลงจากหมอล ากนขาวเสรจผชมกยงไมยอมใหเลกเลน ขอใหเลนตอแทนหมอล าไปเลยกได จากการแสดงในครงนนนเอง นายประชม ไดชวนอาจารยเปลอง ไปอยดวยโดยฝากใหเขาท างานทโรงเลอยยางตลาด นายประชม อนทรตล จงไดสนบสนนและตงวงโปงลางขน ชอวาวงโปงลางกาฬสนธ โดยมอบหมายใหอาจารยเปลอง เปนหวหนาวง จากผลงานการแสดงทหลงจากตงวงแลวไมนาน นายบร พรหมลกษณ ผวาราชการจงหวดกาฬสนธ ไดตดตอใหน าโปงลางไปแสดงออกรายการทวชอง 5 จงหวดขอนแกน เพอเปนการเผยแพร และทานไดแนะน าวานาจะมชดฟอนร าไปดวยจะนาดยงขน นายประชม อนทรตล จงมอบหมายใหคณเกยง บานสงเนน คณลดาวลย สงหเรอง (ผชวยผอ านวยการวทยาลยนาฏศลปกาฬสนธในขณะนน) และภรรยาของนายประชมเองฝกชดฟอน ชดแรก คอ

ร าซวยมอ ชดทสอง คอ ชดเซงภไท ชดเซงสวง ชดบายศรสขวญ และไทภเขา ตอมาคณะโปงลางกาฬสนธไดมโอกาสไปแสดง ณ วงสวนจตรลดา วงละโว วงสวนผกกาด วงสราญรมย และแสดงเผยแพรในมหาลยตางๆ

โปงลางนนนอกจากจะใชบรรเลงตามล าพงแลว ยงนยมใชบรรเลงเปนวงรวมกบ เครองดนตรอน ๆ เชน พณ แคน กลอง เพอการฟงและใชบรรเลงประกอบการฟอนพนบานอสานไดเปนอยางด ตอมาภายหลง อาจารยเปลอง ฉายรศม ซงเปนศลปนแหงชาต ไดประยกตวงโปงลางขนใหม โดยน ากระดงผกคอววทเปนโลหะมาแขวนเรยงแทนลกโปงลางเดมทท าดวยไม ท าใหเกดมตของเสยงทแตกตางจากการบรรเลงโปงลางแบบเดม นบเปนตนแบบของ การพฒนาโปงลางในระยะตอมา เชน การท าลกโปงลางดวยแผนทองเหลองขนาดตาง ๆ เรยกวา "หมากกะโหลง" รวมถงการน าเอาไมไผมาเหลาใหมขนาดลดหลนกน เรยกวา "โปงลางไมไผ" และการน าเอาทอเหลกมาท าเปน"โปงลางเหลก"ดวย ท าใหเสยงมความแตกตางมากขนและไดน ามาเลนผสมวงกน เกดเปนวง หมากกะโหลงโปงลาง โดย วทยาลยนาฏศลปกาฬสนธ 4. องคประกอบทบงบอกใหเหนคณลกษณะของศลปะการแสดง 4.1 เครองดนตร...........11.............ชน ประกอบดวย

1. โปงลาง 2. พณไฟฟา (หรอพณโปรงไฟฟา) 3. แคน 4. โหวด 5. พณเบสไฟฟา 6. ไหซอง (โชวลลานางดดไห) 7. กลองหาง (กลองยาวอสาน) 8. ร ามะนา หรอกลองตม 9.หมากกะโหลง (หมากปอกๆ) หรอใชหมากกบแกบ 10. ฉาบเลก 11. ฉาบใหญ

4.2 ผแสดง..................20............................คน อนๆ .........................-.................................................

5. รปแบบ วธการแสดง(บรรยายพรอมแนบภาพนงไฟลนามสกล JPEG หรอ TIFF ไมนอยกวา 10 ภาพ ทแสดงใหเหนถงรปแบบดงเดมและรปแบบทปรบประยกต และภาพเคลอนไหว ลงแผนซด/วซด จ านวน 1 แผน

6. หนวยงาน/องคกร/กลมบคคล/บคคล ทใหการสนบสนน.............โรงเรยนไผใหญศกษา................................. 7. การสบสาน บมเพาะ ถายทอดศลปะการแสดงแกบคคล กลมบคคล..........................-................................. ............................................................................................................................. ................................................... 8. มศกยภาพและความพรอมทจะแสดงในทกโอกาส ( √ ) พรอม ( ) ไมพรอม........................................................................................................................... 9. ชอ – สกล (นกแสดง หรอหวหนาคณะ).........นายธงชย ศรวาลย, นางปรยานนท เขจรสาย..................... ทอยทตดตอไดสะดวก.........โรงเรยนไผใหญศกษา ต.ไผใหญ อ.มวงสามสบ จ.อบลราชธาน....................... โทรศพท.......080-1645652,045-342081.........โทรสาร........-.........E-mail.......................-....................... 10. รางวล/เกยรตคณทไดรบ......................................................-........................................................................

ลงชอ........สนองคณ ทกทาย.............ผบนทกขอมล ลงชอ............................................ผตรวจสอบและอนมต (นางสนองคณ ทกทาย) (.............................................) ต าแหนง นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ ต าแหนง วฒนธรรมจงหวด วนท...29.....เดอน มกราคม พ.ศ. 2557 วนท..........เดอน........................พ.ศ. ..............

แบบบนทกขอมล รากวฒนธรรม “ของดบานฉน” : ผาทอ

1. ชอผนผา (นามเรยกขาน)....……………ทอเสอกก………………………………………………………..………………………….. 2. ประเภทเสนใย ( ) ไหม ( ) ฝาย ( / ) อนๆ.....................................กก................................................... 3. ความเปนมาอตลกษณสาระคณคา (ภมหลง ตนก าเนด ลกษณะและลวดลาย ฯลฯ ทบงบอกถงเอกลกษณ ความส าคญและคณคาทางสงคม จตใจ และวถการด าเนนชวตของชมชน) ประวตความเปนมา การทอเสอกก เกดขนประมาณ 60 ปแลว สวนใหญทอเสอเพอใชสอยในครวเรอนส าหรบแลกเปลยนกบสงของเครองใชภายในครวเรอนกนเองในหมบานและหมบานใกลเคยงโดยเรมตนทอกกสามเหลยม (ตนผอ)ตอมาพระทวดไดน าพนธกกกระจด ( ตนไหล ) มาจากจงหวดรอยเอดมาทดลองปลกทรมบงแพง ผลปรากฏวาเปนพชทปลกไดผลด เจรญเตบโตเรว จงมราษฏรในเขตหมบานแพงน ามาปลกซงตนกกกระจดมคณสมบตทเหนยว เมอทอเปนผนใชงานไดด มความคงทนถาวรมากกวาการทอจากตนกกสามเหลยม( ตนผอ ) ตอมามการจดตงเปนกลมอาชพทอเสอกกขน ในสมยกอนการทอเสอกกนยมใชกกเหลยม ซงชาวบานเรยกวา ผนนา มลกษณะเปนเหลยม ไมมความเหนยวหรอวาวมากนก แตตอมาตามหวย หนอง คลองบง ไดเกดพชชนดหนงลกษณะคลายผนนา “ไหล” จงมคนลองเอามาทอเปนเสอ และมคณสมบตดกวาผนนา กลาวคอ ล าตนกลม ผวออนนม เหนยว ไมกรอบ เมอทอเสอแลวนมนาใช ขดถจะมนนาด ในสมยกอนยงไมนยมยอมส เพราะวตถประสงคทอใชในครวเรอนเทานน แตปจจบนเมอตนกกกลมมมากในทองถน และสามารถปลกไดในทวทกภาคของประเทศไทย จงไดพฒนาคดแปลงลวดลาย สสนใหสวยงาม ประโยชนของตนกก 1. ท าเปนเสอส าหรบนอน ส าหรบปพนในหองรบแขกแทนพรม เพอความสวยงาม 2. ท าเปนกระเปา แทนกระเปาหนง ท าเปนรปตางๆ ได 3. ท าเปนหมอน เชน หมอนรองทนง หมอนพงพนงเกาอ เรยกวา หมอนเสอ 4. ท าเปนกระสอบ เรยกวากระสอบกก 5. ท าเปนเชอกส าหรบมดของทหอแลว ตามรานคาทวไป 6. ท าเปนหมวก ใชกนแดด กนความรอนจากแสงแดด กนฝน หรอเพอความสวยงาม 7. ท าเปนกระจาดใสผลไม หรออาหารแหง 4. กรรมวธการผลตทแสดงถงภมปญญาดงเดมทตองอาศยทกษะเชงชางทมความช านาญ และการพฒนาสรางสรรค และปรบประยกต (บรรยายพรอมแนบภาพนงไฟลนามสกล JPEG หรอ TIFF ไมนอยกวา 10 ภาพ ทแสดงใหเหนถงรปแบบดงเดมและรปแบบทปรบประยกต และภาพเคลอนไหว ลงแผนซด/วซด จ านวน 1 แผน)

ตนกก 1. ตดหรอเกบเกยวตนกกจากแหลงธรรมชาต หวย หนอง คลองบงในทองถน 2. น าตนกกมาแยก และเลอกกกทมขนาดเทากน 3.น าตนกกทคดเลอกไดขนาดทตองการแลว มาสอยเปนสอง หรอ สามสวนตามขนาดล าตนของ ตนกก ถาเสนเลกผนเสอกกจะทอไดละเอยดและแนนหนา 4. น าเสนกกทสอยเสรจแลวมาผงแดดใหแหง ประมาณ4-5 วน 5. น าเสนทผงแดดจนแหงมามดเปนก าๆ ประมาณ1 ก ามอ เพอเตรยมน าไปยอมสตามตองการ

การยอมส 1. เลอกซอสทตองการ (สเคม มขายตามรานคา) 2. ออกแบบลายตามแบบทตองการ 3. กอไฟ น าปบทใสน า ประมาณครงปบ ตมน าจนเดอด 4. น าสทตองการมาเทลงประมาณ 1 ชอนโตะ และคนใหสละลาย 5. น าเสนกกทมดไว มดละ1 ก ามอ ลงไปยอมโดยใชเวลาประมาณ 30-40 นาท การยอมส หลายสควรใชปบคนละใบ เนองจากสจะปนกน 6. น าเสนกกทยอมแลวมาลางน าเปลาแลวน าไปผงแดด

การทอเสอกก 1. การโฮงทอเสอกก 2. น าฝนมามาวางไวในชองของโฮงทอ 3. สอดดายไนลอนใสในรฟมโดยรแรกและรสดทายใชดาย 4เสน จากนนกสอดดายตามรทเรา ก าหนดแบบไว

4. วางไมขอบนหวเสาโฮงทอเพอใหเสนดายตรง 5. ลงมอทอโดยใชไมสอดเสนกกใสตามฟนคว าหรอหงายสลบกน ทกครงคนทอจะเกบปลาย(ไพ) กกสลบซายขวา 6. เมอทอไดพอขนาดจะตองเกบมวนฝนเสอโดยยกไมขนลงแลวมวนเสอ 7. เมอทอเสรจกตดเสอออกจากโฮง แลวมดปลายเชอกใหเรยบรอย

5. ประโยชนใชสอย( √ ) ในชวตประจ าวน ( ) ในขนบประเพณ ( ) ในพธกรรม 6. ชอ – สกลผทอ(บคคล/กลมบคคล).............นางค าเบา แสงชาต................................................................ ทอย....35 หม 9 ต.ไผใหญ อ.มวงสามสบ จ.อบลราชธาน 34140.................................................... โทรศพท......08-95795904.............โทรสาร.................................E-mail.................................................. ชอและทอยของรานจ าหนายผาทอ............-.................................................................................................... โทรศพท..............................................โทรสาร.................................E-mail.................................................. 7. รางวล/เกยรตคณทไดรบ...........................................................-................................................................... ลงชอ........สนองคณ ทกทาย.............ผบนทกขอมล ลงชอ............................................ผตรวจสอบและอนมต (นางสนองคณ ทกทาย) (.............................................) ต าแหนง นกวชาการวฒนธรรมช านาญการ ต าแหนง วฒนธรรมจงหวด วนท...29.....เดอน มกราคม พ.ศ. 2557 วนท..........เดอน........................พ.ศ. ..............