ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 1
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ยาแกปวดชนดเสพตด คอ สารท ออกฤทธ ตอรางกาย
คลายมอรฟน (morphine) กลาวคอ ระงบความเจบปวดและสงบ
ระงบ ซงตางกนกบยาแกไขแกปวด (antipyretic analgesic)
ไดแก แอสไพรน (aspirin) แ ละพาราเซตามอล (paracetamol)
ฯลฯ คาวายาเสพตด (narcotic)เปนคาท ไมคอยจะถกตองนก
เพราะนารโคซส (narcosis) ห มายถงอาการไมรสกหรออาการ
เกอบสลบ (stupor) แตสารพวกมอรฟนออกฤทธ ระงบความ
เจบปวดโดยท ผ ใชยงมความร สกอย เพ อความเหมาะสมจง
สมควรใชคาวา โอปเอต
ในปจจบนโอปเอต หมายถง อลคาลอยดท ไดจากฝ น
(opium) ทงตามธรรมชาต การกงสงเคราะห หรอสารทไดจาก
การสงเคราะห แตออกฤทธตอรางกายเหมอนมอรฟนรวมจดไว
ในพวกเดยวกน
โอปเอตทไดจากธรรมชาตหรอกงสงเคราะห ไดแก ฝ น
มอรฟน โคเดอนและเฮโรอน
โอป เอตท ไดจากการสง เคราะห เชน เปอร โคเดน
(oxycodone) ดโลทน(methadone) รเมอรอล(meperidine) ฯลฯ
ประโยชน
ยาพวกโอปเมตนามาใชเปนยาระงบความเจบปวดโดยท
ไมทาใหเกดอาการเซองซมอยางเหลอลน ไมทาใหกลามเนอ
เปลย ไมทาใหเกดความสบสน หรอหมดสตเหมอนกบทเกดขน
เมอใชยาสลบ ไมควรนายาพวกโอปเมตมาใชแทนยาสลบหรอยา
ชา เพราะวาตองใชยาพวกโอปเมตในขนาดทสงมากถงจะทาให
หมดความรสก ซงในขนาดนยาจะไปกดศนยทควบคมการหายใจ
อาจทาใหตายได
ฤทธของยา
ยาพวกโอป เมตเกอบทกชนดออกฤทธ โดยท วไป
เหมอนกน แตกตางกนตรงทความแรงและผลกระทบทเกดขน
ฤทธท กดประสาทสวนกลางเปนฤทธท พบไดท วๆ ไป ในพวก
โอป เมตบรเวณท ยาออกฤทธ สวนใหญ คอ บรเวณท รบ
ความรสกของเซยรบรม คอรเทกซ (cerebral cortex) แ ละ
ทาลามส (thalamus) สวนบรเวณทไดรบฤทธของยารองลงไปก
คอ สวนอนของกานสมอง (brain stem) และเสนสไปนล (spinal
cord) การท ยาออกฤทธ ท บรเวณรบความร สกของซรบรม
คอรเทกซ ทาใหระงบความเจบปวด ถาในขนาดทสงข นทาให
นอนหลบ ถาใชยาในขนาดทสงมากคอ ขนาดทใชในทางทผด
(abusive dose) ในขณะทศนยคอรตคล (cortical center) ถกกด
ฤทธของยาทมตอทาลามสจะไปทาใหอารมณดขน (elevation of
mood) รสกเปนสข บรรเทาความกลวและความหวนไหวลงรสก
สงบสขและเยอกเยน การรสกเปนสข (euphoria) เปนสาเหตใหญ
ทชกนาใหคนหนมาใชพวกโอปเมตในทางท ผด ซ งสภาวะท
เกดขนในชวงนกนเวลาไมนานแลวกจะผานไป แลวแตละบคคลก
จะเรมบงเกดความเฉอยชา สมรรถภาพของสมองและรางกาย
ลดลง สดทายจะหลบ
ยาเสพตดจะเลอกเฉพาะบางแหงทกานสมอง คอ ทศนย
ควบคมการหายใจ การใชยาในกลมนเกนขนาดทาใหถงแกความ
ตายกปนเพราะการหายใจลมเหลว ยาพวกโอปเมตหรอยาเสพ
ตดทาใหมานตาหร แตกลไกของการออกฤทธเชนนยงไมกระจาง
นก นอกจากนยงกดศนยควบคมการไอทาใหระงบการไอได
(โคดอน เปนยาในกลมน ท ระงบการไอไดด แตฤทธ กดศนย
ควบคมการหายใจหรอทาใหเสพตดนอยกวาโอปเมตชนดอนๆ)
ศนยควบคมความรอนกถกกดโดยยาในกลมนยงผลใหอณหภม
ศาสตราจารย ดร.พยอม ตนตวฒน ศนยวจยยาเสพตด สถาบนวจยวทยาศาสตรการแพทย
จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics)
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 2
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ของรางกายลดลง มเหง อออกมากข น เสนโลหตท ผวหนง
ขยายตว
ปรากฏการณทตรงกนขามกบทกลาวมาขางตน คอ ยา
พวกโอปเมตออกฤทธกระตนทบรเวณเมดดลลา (medulla) จงทา
ใหเกดการคลนไสและอาเจยน เปนท เขาใจกนวาปรมาณของ
โอปเมตท มอย ในกระแสโลหตเปนตวท ไปกระต นท เมดดลลา
เพราะหลงจากใชยาพวกโอปเมตแลว คนทอยอยางสงบจะเกด
อาการคลนไสและอาเจยนนอยกวาคนทมการเคลอนไหว การ
เคลอนไหวจะไปทาใหการไหลเวยนของโลหตดข น ในคนม
หลกฐานวาศนยสไปนล รเฟลกซ (spinal reflex) ถกกระตน แต
การทสมองสวนทเหนอเสนสไปนลถกกด จงสงผลกระทบปองกน
มใหเกดการชกกระตก
การออกฤทธ ของยาพวกโอปเมตท มตอระบบประสาท
สวนกลางกคอการออกฤทธกด ซงทาใหผใชยานไดรบผลกระทบ
สรปไดดงน
- ระงบปวด (analgesic)
- สงบระงบ (sedation) ห มดความกงวล กลามเนอ
คลายตว รางกายสงบ
- นอนหลบ (hypnosis) เซองซมและหลบ
ถาใชในขนาดทเปนพษ (toxic doses)
- รสกเปนสข (euphoria) มความมกนอยสนโดษ
ผลกระทบอนเนองมาจากการใชยาในขนาดทไมถกตอง
(Abusive dose)
อาการทนยาท เกดข นเนองจากการใชยาในขนาดท ไม
ถกตอง อาการทเกดขนเมอเรมมอาการทนยา พบวามานตาหรม
ขนาดเทาหวเขมหมด ไมแสดงการตอบโตตอแสงสวาง ซ ง
หมายความวามานตาไมหรเมอมแสงจา (แมแตเมอมอาการฉาย
แสงไปทตาโดยตรง) หรอมานตาขยายเมอมแสงนอยลง (เชนเมอ
ดงแสงสวางใหพนไป) สภาพเชนนทเกดขนแกนยนตาเราเรยกวา
ตาแขง (frozen) แตเมออากาทนยาไดปรากฏขนไปไดระยะหนง
มานตาหรจะไมเปนอาการทเหนไดชด แตการทไมแสดงการตอบ
โตตอแสงยงคงมตามเดม เมอผตดยาเสพตดเมอขาดการไดรบยา
ชวระยะเวลาหนง คอขาดการไดรบยา 4–6 ชวโมง หรอตลอดคน
ผนนจะบงเกดอาการเพกถอน (withdrawal) ซงมมานตาขยายแต
อาการไมตอบโตตอแสงยงคงมอยตามเดม
ผ ท ตดยาในระยะยาวจะมรางกายซบผอมและทองผก
อยางรนแรง เบออาหารมความสนใจในเรองเพศนอยมากหรอไม
มเลย เมอบคคลนนอยใตอทธพลของยาเสพตด จะเรมรสกเปน
สข หลงจากนนจะงวงนอน เกยจคราน เซองซม สะลมสะลอ ฝน
ผตดยาทมยาใชอยเปนประจาจะไมทาอนตรายหรอเปนทนากลว
แกบคคลอน แตจะนากลวมากเมอขาดยาทไดรบเพราะเขาจะ
พยายามทาทกทางเพอใหไดยามาเสพ เพราะการขาดยาจะทาให
ผเสพไมสบาย เกดความเจบปวดดวยความหวาดกลวและรบรอน
เพราะเกรงวาจะมคนมาพบ จงทาใหผ ใชยาเสพตดขาดความ
ระมดระวงในเรองความสะอาดของเครองมอทใชฉด จงทาใหผ
เสพมโอกาสจะตดเช อโรคไดมากกวาคนปกต เชน ซฟลส ตบ
อกเสบ(hepatitis) เปนโรคทพบบอยๆ ในคนตดยา โรคเหลานจะ
ผานจากคนหนงไปยงอกคนหนง เน องจากการใชเขมฉดยา
รวมกน
การใหยา
การใหยาเสพตดแกคนไข แพทยมกใหโดยการฉดหรอกน
การฉดเขาใตผวหนงหรอฉดเขากลามเนอเปนวธทนยมใชกน ผ
ตดยาในระยะเรมแรกมกนยมใหยาโดยกาฉดเขาใตผวหนงหรอ
ฉดเขากลาม แตการฉดโดยวธเหลานยาออกฤทธไดชา ดงนนผ
ตดยาจงหนมาใชการฉดเขาหลอดโลหต เพอใหบงเกดผลรวดเรว
ทนใจ
ยาทจดไวในจาพวกยาแกปวดชนดเสพตดหรอ
โอปเมต
ฝน (Opium)
ฝนเปนยางทไดจากการกรดผลฝน (Papaver somni-
ferum Linn.) ตนฝนเปนพชลมลกมอายเพยงปเดยว เปนพชท
ชอบขนในทสงกวาระดบนาทะเล อากาศเยน ตนฝนเปนพชทม
ดอกไดหลายส เชน แดง ขาว มวง ฯลฯ เนองจากตนฝนแตละตน
ใหนายางทไมมากนกดงในการปลกตนฝนจงจาเปนทจะตองใช
พนทมากและจะตองปลกในทองถนทคาแรงตา
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 3
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ในพนทๆ ททาการผลตฝน ผ ปลกตนฝนจะทาการกรด
ยางจากผลฝนเมอหลงจากเทยงวนไปแลวในเวลากลางคนขณะท
อากาศเยนลงนายางจะไหลออกมา เมอมาถกกบอากาศนายางจะ
ขนและถกออกซไดซ เปลยนสจากสขาวคลายนานมเปนสนาตาล
ปนแดง ในเวลาเชาของวนตอมาผ ปลกจะทาการปลกยางท ม
ลกษณะเหนยวขนออกจากผล แลวยางจะคอยๆ แขงตวข น ม
ลกษณะเปนกอนสเกอบดา ผลตผลท ไดมาน คอ ฝ นดบ (raw
opium) ฝนมรสขม กลนหอม ควนทไดจากการเผาฝนในการสบ
ฝนกจะมกลนหอมชวนดม เชน ฝนดบ
ฝน นามาเตรยมเปนทงเจอรฝน (laudanum) หรอทงเจอร
ฝ นการบน ไดนาทงเจอรฝ นทง 2 ชนดมาใชเปนยาบาบดโรค
ประสาท โรคทองรวงและแกไอมาตงแตศตวรรษท 16
ฝ นประกอบดวยอลคาลอยดประมาณ 20 ชนด ใน
บรรดาอลคาลอยดท ไดจากฝ น ปรากฏวามอรฟน (morphine)
และโคเดอน (codeine) เทานนทไดนามาเปนยาเสพตด ฤทธของ
ฝนกคอ ฤทธของมอรฟนเพราะในฝนมมอรฟนอยประมาณรอย
ละ 10 และโคเดอนรอยละ 0.5
มอรฟน (Morphine)
เปนอลคาลอยดหลกทสกดและแยกไดจากฝน มสตงแต
ขาว นาตาลออนหรอขาวนวล (off-white) ขนอยกบความบรสทธ
ของสาร มอรฟนทเตรยมมาขายในทางทผดกฎหมาย มรปรางได
ตางๆ กน เชนทาเปนยาเมดแบน (tablet) แคปซล (capsule) ผง
(power) หรอในรปของนายา (solution) ฯลฯ ชนดท ทาเปนรป
ของแคปซลมชอเรยกวา แคป (cap) ท ำเปนผงหอโดยกระดาษ
พบเปนรปสเหลยมมชอเรยกวา เปเปอร (paper) หรอแพคเกจ
(package)
มอรฟนมความแรงมากกวาฝนประมาณ 10 เทา ดงนนใน
การใชมอรฟนเปนยาเสพตด ผใชจะไดรบผลกระทบทแรงและเรว
กวาการใชฝน ผใชมกนยมใชโดยการฉดมากกวาการกน เพราะ
การกนมอรฟนออกฤทธชาและตองการขนาดของยาสงกวาการ
ฉดจงจะเกดการรสกเปนสข
เฮโรอน (heroin)
เฮโรอนเปนสารกงสงเคราะห (semisynthetic) ท เตรยม
มาจากมอรฟน เฮโรอนมความแรงกวามอรฟน 20–25 เทา ม
อานาจในการใหเสพตดมากกวามอรฟน 2 เทา ดงนนจงเปนยาท
อนตรายมาก ในรปของสารบรสทธ เฮโรอนเปนผงสนาตาลปน
เทา เนองจากเปนยาทมความแรงสง ผคายานมกเจอปนดวยสาร
อนๆ ทไมมฤทธเปนสารเสพตดลงไป เมอประมาณ ค.ศ. 1898
ไดเตรยมเฮโรอนจากมอรฟนไดเปนครงแรก ในครงแรกนนคดวา
เฮโรอนทาใหเกดสารเสพตดนอยกวามอรฟนและประสงค ทจะ
นามาใชแทนมอรฟน แตตอมาจงไดทราบวาเฮโรอนออกฤทธใน
การระงบปวดและระงบอาการไอไดแรงกวามอรฟน นอกจากนยง
ทาใหเกดการเสพตดไดงาย รางกายสรางการทนยานได อยาง
รวดเรวมากกวาตอยาเสพตดชนดอนๆ ผทตดยานตองการขนาด
ของยาเพมขนเรอยๆ เพอใหบรรลผลสมดงความอยาก เพอให
เกดการรสกเปนสข (euphoria) เปนทสงเกตวาผทตดยานยมเสพ
เฮโรอนมากกวามอรฟน จะเสพมอรฟนกตอเมอหาเฮโรอนไมได
เนองจากยานทาใหเกดอนตรายในระดบสง ดงนนในบางประเทศ
จงหามผลตและจาหนายยาน
โคเดอน (codeine)
โคเดอนมฤทธออนกวามอรฟน มฤทธในการระงบปวด
และทาใหหลบอยางออนๆ มกใชเปนสวนผสมในยาแกไอ เพราะ
โคเดอนมฤทธตอศนยควบคมการไอ เตรยมมาโดยตรงจากฝน
หรอจากการกงสงเคราะหจากทเบน (thebaine) ซ งกเปนอลคา
ลอยดทมอยในฝน โคเดอนเปนผลกสขาว ไมมกลน ใชกนหรอ
หรอทาเปนนายาสาหรบฉด ผใชยาเสพตดบางคนหนมาใชโค
เดอนแกขดเมอขาดเฮโรอน การนาโคเดอนมาใชในทางทผดพบ
นอยมากในสงคม เพราะฤทธทไปกระตนกานสมอง (brain stem)
ของโคเดอนนนออนมาก ทาใหยากตอการเกดความรสกเปนสข
ขนาดทเปนพษของโคเดอนทาใหเกดการชกกระตกเพราะยาไป
กระตนทเสนสไปนล (spinal cord) ซงจะไปลบลางผลกระทบทจะ
ไดรบจากสวนของสมองทอยตอนบน
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 4
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ยาเสพตดหรอโอปเอตทไดจากการสงเคราะห
ยาพวกโอปเอตท ไดจากการสงเคราะหมเมเปอรดน
(maperridine) ชอการคา Demerol เมธาโดน (methadone) ชอ
การคา Dolophine ยาเหลานสงเคราะหขนมากเพอทจะนามาใช
ในการระงบความเจบปวดโดยไมทาใหเกดการเสพตด แตกมได
เปนไปตามทคาดหมายไว เพราะปรากฏวายาเหลานนอกจาก
ระงบความปวดแลวกยงทาใหเกดการเสพตดเชนกน
เมธาโดนออกฤทธชากวาแตอยไดนานกวามอรฟน การ
กนกทาใหเกดผลเหมอนกบการฉด อาการเพกถอนทเกดจากการ
ตดเมธาโดนไมรนแรงเทากบเฮโรอน ดงนนจงใชเมธาโดนในการ
บาบดรกษาคนตดเฮโรอนและมอรฟน การถอนพษของเมธาโดน
ใหหมดไปจากรางกายตองใชเวลานานกวาการถอนพษของ
เฮโรอนและมอรฟน
เมเปอรดน มกใชรวมก บยาสลบกอนการผาตด หามใชกบ
คนไขทหวใจเตนเรว เพราะอาจจะทาใหเกดอนตรายได ยาน
ออกฤทธคลายทงมอรฟนและอโทรปน (atropine) ฤทธกดทมตอ
ระบบประสาทสวนกลางเหมอนมอรฟน แตในขนาดใชตามปกต
ไมมผลกระทบระงบการไอ ฤทธสงบระงบและทาใหรสกเปนสข
นอยกวามอรฟน ฤทธทเหมอนกบฤทธอโทรปนกคอระงบอาการ
เกรงท เกดข นแกทางเดนอาหาร (ยกเวนท duodenum &
Jejunum) เมอฉดเมเปอรดน 60–80 มก. จะออกฤทธทดเทยม
กบมอรฟนในขนาด 10 มก. การใชเมเปอรดนในขนาดนสามารถ
ทจะระงบอาการปวดได แตทาใหเกดอาการขางเคยงขนหลาย
อยาง เชน กดการหายใจ คลนไส อาเจยน ความดนโลหตต า
ปวดศรษะ การทนยาเกดข นหลงจากใชยาน ไปประมาณ 8
สปดาห เนองจากยานมแนวโนมทจะเสพตดไดงาย จงทาใหอยใน
บญชยาควบคมดวย กบงเกดอาการเพกถอนจากการหยดใชเมเป
อรดนเกดขนเรวมาก หลงจากหยดใชยาประมาณ 3 ชม. กบงเกด
อาการเพกถอนและอาการจะถงขดสงสดภายใน 8 ชม. เกดสน
กวามอรฟน อาการเพกถอนทตางกบมอรฟนและรนแรงมากกวา
กคอ กลามเนอบดตว กระวนกระวาย ตกตนใจและหวาดกลว
การใชโอปเอตในสตรมครรภ
สตรทตดยาพวกโอปเอตทาใหเสยงตอการเปนโรคโลหต
จาง โรคหวใจ เบาหวาน นวโมเนยและโรคตบอกเสบ ทาใหแทง
ไดงาย ทารกมกคลอดออกมาในทาทผดปกต กลาวคอ เอากน
ออกมากอน คลอดกอนกาหนด หรอคลอดเองไมไดตองผาทอง
ทารกทเกดจากมารดาตดเฮโรอนจะมขนาดทเลกกวาทารกปกต
และตดเชอโรคไดงายและมอาการเพกถอนตดมาดวย กลาวคอ
ทารกมอาการจ จ และเบ ออาหาร ทาใหอตราการเสยชวตของ
ทารกเพมขน
บรรณานกรม
1. Facts about Drugs (1985) Revised ed., Prepared by the Addiction
Research Foundation of Ontario, CaNADA
2. Goth, A. (1978) “Medical Pharmacology” 9th edition, The C.V. Mosby
Company, St, Louis.
3. Jones, K.L., Shainberg, L.W. and Byer, C.O. (1969) “Drugs and
Alcohols”, Harper & Row, Publisher, New York.
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 5
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
เมธาโดน (Methadone)
เปนยาเสพตดทไดมาจากการสงเคราะหและนามาใชเพอ
ถอนพษยาในคนตดยา เพ อบรรเทาอาการอยากเสพตด เชน
เฮโรอน มอรฟน ฯลฯ เมธาโดนออกฤทธอย ในรางกายไดนาน
ประมาณ 24 ชวโมง โดยการกนคนไขตดยาไดรบเมธาโดนเพยง
วนละครงกเพยงพอ กทาใหสะดวกตอกระปฏบตงานประจาวน
คนไขยงไปทางานไดตามปกต
ในขนาดใชเพยงขนาดเดยว เมธาโดนออกฤทธสงบระงบ
และทาใหรสกเปนสขนอยกวามอรฟน แตถาใชตดตอกน เมธา
โดนจะเกดการสะสมในรางกายทาใหเกดการสงบระงบเพมข น
อาการเพกถอนท เกดข นเนองจากการใชเมธาโดนไมรนแรง
เทากบอาการเพกถอนทเกดจากมอรฟน หรอเฮโรอน แตอาการ
เพกถอนของเมธาโดนจะคงอยในรางกายนานกวา (อยไดนาน
10–14 วน)
การดดซม ทางเดนอาหารดดซมเมธาโดนไดด ยาจะออกฤทธ
สงหลงจากกนแลว 30–60 นาท ฤทธ ของยานจะสะสมอย ใน
รางกายไดนาน 22–48 ชม.
ขอหามใช หามใชในคนมครรภ หรอเดกอายตากวา 18 ป คนท
เปนโรคเกยวกบตบและไต
อาการขางเคยงและผลอนไมพงปรารถนา ยานทาใหเกด
อาการเซองซม คลนไส อาเจยน ปากแหง ทองผก มนงง ความ
ดนโลหตตาและเพอฝน
ขนาดทใช ระงบความเจบปวดในคนหนมสาว 2.5–10 มก.
ทกๆ 3 – 4 ชม. อาจใหซาไดถามความจาเปน
ถอนพษยา วนละ 15 – 40 มก.
คงสภาพ วนละ 20 – 120 มก.
การใชเมธาโดนถอนพษยาไมควรใชเกนกวา 21 วน ถา
เกนกวานถอวาเปนการใชเพอคงสภาพ
ไมควรใชเมธาโดนในคนไขทไดรบยาประเภทกดประสาท
สวนกลางมากอนซงรวมถงแอลกอฮอลดวย
ยาแกปวดชนดเสพตดและยาทออกฤทธตาน (Antagonist)
มอรฟนเปนยาสาคญชนดหน งทมกจะถกบรรจอย ใน
รางกายของแพทย โดยเฉพาะในสมยกอนท จะมยาปฏชวนะ
ฮอรโมนหรอยาทออกฤทธตอจต มอรฟนเปนยาหลกชนดหนงท
แพทยนามาใชบาบดโรค เชน ระงบความเจบปวดท เกดข นท
อวยวะตางๆ ของรางกาย บาบดอาการทองรวง ระงบอาการไอ
ระงบความกระวนกระวายและการนอนไมหลบ ดวยเหตผล
ดงกลาวมาแลว Sir William Osler จงเรยกมอรฟนวา “God’s
own medicine”
ยาท ออกฤทธ ใกลเคยงกบมอรฟน เชน ยาระงบความ
เจบปวดและสงบระงบเรยกกนวา ยาระงบปวดชนดเสพตด
(narcotic analgesic) ซ งแตกตางกบ aspirin และacetami-
nophen (paracetamol) ซ งพวกน เปนยาแกไขแกปวด
(antipyretic analgesic) คาวา “narcotic” อาจเปนคาทไมคอย
ถกตองนก เพราะ narcotic ทาใหเกดภาวะงวงเหงา ซมเซา ขาด
สต แตโอปเอตทระงบความเจบปวดนน คนไขไมขาดสต ดงนน
จงใชคาวา opiate หรอ opioid analgesic จะเปนคาทเหมาะกวา
ซงปจจบนไดรวมทงสารทไดจากธรรมชาตหรอสารกงสงเคราะห
โดยใชอลคาลอยดทไดจากฝน (opium) เปนสารตงตนหรอสาร
สงเคราะหทเปนตวแทนของมอรฟนและออกฤทธจาลองฤทธของ
มอรฟน
ประมาณ ค.ศ. 1950 ไดพบวา nalorphine ซงออกฤทธ
ตรงขามกบฤทธของมอรฟน (antagonist of morphine) กมฤทธ
ระงบความเจบปวดดวย ในระยะหลงๆ นไดมการนายาแกปวดท
เปน antagonist กบมอรฟน มาใชในการบาบดรกษาแทนการใช
มอรฟนอยางแพรหลายและจากการคนพบ endogenous peptide
ซงมคณสมบตระงบความเจบปวดในรางกายของคนและสตวได
จงทาใหต งขอเสนอแนะไววาในภายหนาสารสงเคราะหพวก
peptide ทมคณสมบตเหมอนโอปออยด อาจจะนามาไวรวมไวใน
พวกเดยวกบ endogenous peptide กได ดงนนคาวา “narcotic
analgesic” (ยาระงบปวดชนดเสพตด) และ “opiate” (โอปเอต)
จงเปนคาทใชกลบไปกลบมาได สาหรบสารทอย ในพวกยาแก
ปวดชนดเสพตดนนไดถอเอามอรฟนเปนสารตนแบบ
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 6
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
เภสชจลนศาสตร
ก. การดดซม สวนใหญของยาระงบปวดชนดเสพตด
(narcotic analgesic) ถกดดซมไดดจากใตผวหนงและจาก
กลามเนอ เทากบการดดซมทเยอมกของจมกและทางเดนอาหาร
ถงหากวายากลมนจะดดซมไดดจากทางเดกนอาหารกตาม เมอ
ใหยากลมนโดยการกน จะออกฤทธไดชาและมความแรงนอย ท
เปนเชนนกเพราะวาหลงจากทรางกายดดซมแลว ยากลมนจะถก
เผาผลาญเปนครงแรกทในตบ ดงนนการกนจงตองใชขนาดของ
ยาสงกวาการใหทางระบบอน มฉะนนแลวจะไมบงเกดผลตอการ
บาบดรกษา ยาระงบปวดท มหม ไฮดรอกซลท เปนอสระเชน
มอรฟน จะถกเผาผลาญ โดยการไปจบค (conjugate) กบกรดกล
ควโรนก (glucuronic acid) ปรมาณของเอนไซม ซงทาหนาท
เ ก ย ว ข อ ง ก บ ป ฏ ก ร ย า น ค อ เ บ ต า–ก ล ค ว โ ร น เ ด ส (β-
glucuronidase) มปรมาณแตกตางกนไปตามแตละบคคล ดงนน
จงเปนการยากทจะทานายถงผลกระทบอนเนองมาจากเมอกน
มอรฟนแลวสารนจะไปจบคกบกรดกลควโรนคและถกเผาผลาญ
ตอไป
ตวอยางของยาในกลมนซงมเรโชระหวางการกน (oral) :
การฉด (parenteral) สงกคอ โคดอนและออกซโคโดน ยากลมน
เมอใหทางปากจะมประสทธภาพสง กเพราะยากลมนมขนแรกใน
การเผาผลาญนอยมาก ทาใหมการจบคกบกรดกลควโรนคไม
สะดวก เนองจากหมเมทธลทมอย ในยาพวกนปองกนการจบค
ของยากบกรดกลควโรนค
ข. การกระจายตว การรบโอปเอตเขาส อวยวะและ
เน อเย อตางๆ น นเปนหนาท ของรางกายและปจจยทางเคม
หลงจากการดดซมแลวยาพวกนจะไปรวม (bind) ก บพลาสมา
โปรตนในระดบของความแรงทไมเทากน แลวยาพวกนจะออกไป
จากกระแสโลหตโดยเรวและเขาไปอยทเนอเยอของปอด ตบ ไต
และมามในความเขมขนท สง ความเขมขนของยาพวกน ท
กลามเนอโครงราง (skeletal muscle) จะตา แตเนอเยอพวกนก
แหลงทสะสมยามากเนองจากมบรเวณเนอทกวาง การสะสมของ
ยาทในเนอเยอไขมนมความสาคญ โดยเฉพาะอยางยงเมอกนยา
พวกโอปเอตทละลายไดดในไขมน เชน เฟนตา-นล (fentanyl) ใน
ขนาดสง การเผาผลาญของยาพวกนชา ดงนนความเขมขนของ
ยาทในสมองจงตาเมอเปรยบเทยบกบอวยวะอนๆ
ยาทหมไฮดอกซลท C–3 ของ aromatic ring ถกแทนท
ดวยหมอน เชน เฮโรอนและโคดอน ยาพวกนจะผานเขาในสมอง
ไดยากเพราะประตกนระหวางเลอด–สมอง (blood–brain barrier)
ปดกนอยและจะผานเขาไดยากยงขน ถายานนมคณสมบตเปนทง
กรดและดาง (amphotylic agent) เชน มอรฟน แตประตกนเชน
วาน ไมมในเดกออนเน องจากยาพวกระงบปวดชนดเสพตด
สามารถผานรกเขาไปได ดงนนการใชยาพวกนในเดกออนจงทา
ใหกดการหายใจ
ค. การเผาผลาญ การเผาผลาญยาพวกโอปเอตทาใหได
สารท มการละลายท ดและสารเหลานกพรอมท จะขบถายออก
ทางไต สารทมหม ไฮดอกซลอสระกพรอมท จะจะจบค กบกรด
กลค ว โร นค ตวอย าง ได แก มอรฟนและเลวอรฟานอล
(levorphanol) กลมพวกเอสเทอรอนไดแก เมปเปอรดน
(meperidine) และเฮโรอนจะถกไฮโดรไลซอยางรวดเรวโดย
เอนไซมเอสเทอรเรส (esterases) ซงพบทวไปในเนอเยอเฮโรอน
ถกไฮโดรไลซเปนโมโนเอเซทธลมอรฟนและข นสดทายเปน
มอรฟน แลวมอรฟนกจะไปจบคกบกรดกลควโรนค ยาพวกระงบ
ปวดชนดเสพตดถก N–demethylated โดยตบดวย แตวถทางอน
นมความสาคญนอยมาก
ง. การขบถาย สารทไดจากการเผาผลาญของโอปเอตทม
การละลายด สวนใหญจะถกขบถายออกมาในปสสาวะ สวนนอย
ของยาทไมไดเปลยนแปลงกถกขบออกมาโดยปสสาวะดวยสารท
จบคทเปนกลควโรนคถกขบถายออกมาในถงนาด การไหวเวยน
ของโลหตภายในตบมสวนชวยนอยมากในการขบถาย
เภสชพลศาสตร
ก. กลไกทางการออกฤทธ จดตางๆ ในสมองททาหนาท
เกยวของกบการสงผาน (transmission) ความเจบปวดและความ
เปลยนแปลงการตอบสนองตอส งท มากระต นใหเกดความ
เจบปวด เปนจดทสารโอปเอตออกฤทธในขนแรก แตกยงมแหลง
อนๆ อก ทสารโอปเอตแสดงฤทธ โดยทวไปแลวจดตางๆ เหลาน
มความผกพนสงกบสารจาพวกกลแกนดท ไดมาจากภายนอก
รางกาย เชน มอรฟน จดตางๆ เหลานมสาร peptide ซงเกด
ภายในรางกาย (endogenous peptides) ทมความเขมขนสง สาร
endogenous peptide เหลานมคณสมบตเหมอนโอปออยดหรอ
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 7
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
เรยกวา Endogenous opioid peptide ช อท วไปเรยกวา
endorphin เปนคาผสมทมาจากคาวา endogenous แ ละ
morphine ไดมการแยก endorphin หลายชนดออกมาจาก
รางกายและทาการตรวจสอบแลวคอ
Enkephalins ประกอบดวย pentapeptide 2 ชนดคอ
met–enkephalin มลาดบของ amino acid เปน (Tyr –Gly–Gly–
Phe–Met) และ Leu-enkephalin มลาดบของ amino acid เปน
(Tyr–Gly–Gly–Phe–Leu)
Beta–endorphin ประกอบดวย 31–residue carboxyl
terminus of the pituitary protein β-lipotropin สารนเปน
endogenous opioid peptide ทมความแรงสง มคณสมบตทาง
เภสชวทยาคลายกบมอรฟน แตแรงกวามอรฟน 5–10 เทาเมอ
ถอเอาโมลารเปนหลก Neo–endorphin เปน 17–aminoacid
peptide ม leu-enkephalin อยในลาดบ
พบ Endorphin ท มความแรงหลายชนดใน adrenal
medulla และทใน posterior pituitary endorphin ทพบท
posterior pituitary ชนดหนงมชอวา dynorphin และเปนทคาดวา
จะแยก endorphin ชนดอนไดอกในภายหนา การกาหนดวถทาง
และหนาทของสารนทมตอรางกายนนเปนงานทยงยากมาก
ระบบของรางกายทสามารถปลดปลอย endorphin เพอ
มาทาหนาท รบ ร ความเจบปวดหรอจากแรงกระต นตางๆ
endorphin เหลานซงเปน opioid peptide กจะมาจบกบ opiate
receptor เพอจะสงผานความเจบปวดและความรสกทไดรบไป
ตามวถทางทพาความเจบปวด (pain pathway) มอรฟนและยา
ระงบปวดชนดเสพตดต ว อ นๆ น น เ ลยนแบบฤทธ ของ
endogenous ligand เหลาน โดยการจบกบ opiate receptor ซง
มอยทวไปตลอดทางรางกาย ปฏกรยาทมาจบกนระหวางยากบ
opiate receptor ทาใหเกดฤทธทางเภสชวทยา
1. ชนดของรเซปเตอร มรเซปเตอรหลายชนดทพบอย
ตามสวนตางๆ ของระบบประสาทสวนกลางและระบบประสาท
สวนปลาย สารลแกนดจากภายในและภายนอกรางกายจะมาจบ
กนทตาแหนงเหลานในความแรงทแตกตางกน แลวแตธรรมชาต
และปรมาณของสารทมารวมและคณสมบตเฉพาะของรเซปเตอร
ทาใหเหนคณสมบตของยา
เมอมอรฟนหรอยาพวกโอปเอตมาจบกบ µ- receptor ทา
ใหไมรสกเจบปวด (analgesic) ทระดบเหนอไขสนหลง (supra
spinal level) รสกเปนสข กดการหายใจและการตดยา
เมอยาเหลานมาจบกบ κ-receptor ทาใหไมรสกเจบปวด
ทระดบไขสนหลง (spinal level) มานตาหร (miosis) และสงบ
(sedation) กบ σ-receptor ทาให ร สกไม เปนสข ละเห ย ใจ
(dysphoric) อารมณเคลมฝน (hallucinogic) กระตนศนยควบคม
การหายใจ
นอกจากนกยงมรเซปเตอรอ นๆ อก แตหนาท ท มตอ
รางกายยงไมกระจาง
2. การกระจายของรเซปเตอร ตาแหนงทยาระงบปวด
ชนดเสพตดมาจบกบรเซปเตอรอยางหนาแนนกคอท dorsal
horn ของเสนประสาทไขสนหลงและทบางจดของ subcortical
ของสมอง ตาแหนงของสมองท ทาหนาท เก ยวกบการสงผาน
ความเจบปวดคอ nucleus raphe magnus แล ะ locus ceruleus
ของ brain stem ท midbrain periaqueductal gray area แ ละท
hypotha-lamic และ thalamic nuclei หลายท การจบกนระหวาง
โอปเอตกบรเซปเตอรทเหนอไขสนหลงจะไปชวยเพมฤทธของ
โอปเอตทระดบไขสนหลง ทาใหรสกเจบปวดนอยลงและเพมขด
รบความเจบปวด (raise the pain threshold) เซลลของ spinal
cord บางเซลลซงเปนทยาระงบปวดชนดเสพตดมาจบกบรเซป
เตอรนน เปน inter neuron ท สน ทาหนาทสงผานความเจบปวด
ไปยงศนยกลางทมสาร P (สาร P เปน peptide ททาสงผาน) ได
มการตงสมมตฐานไววาทสาร P มประสาทททาหนาทสงผาน
ความเจบปวดและพบวาโอปเอตและ endorphin ยบยงการ
ปลดปลอยสาร P
ต า แหน ง ของสมองท ท าหน าท เ ก ย วข อ ง กบการ
เปลยนแปลงการตอบโตของความเจบปวดยงไมทราบกนดนก
แตไดตงขอเสนอแนะไววาวถทางระหวาง diencephalons และ
frontal cortex มสวนเกยวของ ทงนเนองจากยาระงบปวดชนด
เสพตดใหผลกระทบบางประการเหมอนกบเม อมการตด
prefrontal lobe ออกไป โดยแตละบคคลรสกเจบปวดแตอกไมชา
ความเจบปวดจะหายไป ขอสนบสนนบางขอสาหรบขอกลาวอาง
ไดรบการยนยนวา nucleus หลายๆ nucleus ของ thalamus
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 8
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
และ hypothalamus นน เปนทๆ มการจบกนของโอปเอตกบ
รเซปเตอรอยางหนาแนน
3. ผลกระทบของ neurochemical อานาจของ
กระแสไฟฟาทมอยในพนทเฉพาะของระบบประสาทถกยยยงโดย
การระงบปวดชนดเสพตดและการลดลงของ neuronal furing
เกดพรอมกบการลดการปลดปลอยตวสงผานระบบกระแส
ประสาทบางชนด เปนท ร กนวา สารท ทาหนาท สงผานท ถก
ปลดปลอยออกมานน จะมาคควบกบแคลเซยมทผานเขามาใน
เซลลประสาท ไดตงขอเสนอแนะไววา ฤทธของโอปเอตนนขนอย
กบความสามารถทจะเลอกขดขวางตอแคลเซยมทไหลบาเขามา
ทาใหแคลเซยมทสมองลดตาลง การลดลงของแคลเซยมภายใน
เซลลประสาทเฉพาะเซลลทโอปเอตแสดงฤทธ ทาใหขาดการ
ปลดปลอยตวส งกระแสประสาททาใหลดการปลกฤทธ ท
postsynaptic site
ในทางตรงกนขามการยบยงมใหแคลเซยมเขามาทเซลล
ประสาททเกดขนโดยการไดรบโอปเอตเพยงครงเดยวหรอไดรบ
อยางเรอรง ทเกดการทนยาและตดยา ยงผลใหมปรมาณของ
แคลเซยมเพมขนในเซลลประสาท
สมมตฐานอกขอหน งพยายามจะหาความเก ยวของ
ระหวางผลกระทบของยาระงบปวดชนดเสพตดกบการยบยงฤทธ
ของ adenylate cyclase สมมตฐานอนนองผลกระทบของโอป
เอตทมตอสายพนธ neuro-blastoma cell ทเพาะเลยงเปนหลก
แตกยงไมปรากฏผลเปนท ยอมรบกนเม อทาการทดลองใน
สตวทดลอง (intact animal) ผลกระทบของโอปเอตทมตอ
แคลเซยมและ adenylate cyclase อาจมความสมพนธตอกน
อยางใกลชด แตการทดลองทจะพสจนถงความสมพนธยงไม
ปรากฏ
ยาระงบปวดชนดเสพตดยบย งการปลดปลอยสารท ทา
หนาทสงผานหลายชนด สารท ทาหนาท สงผานเหลาน ไดแก
acetylcholine, norepinephrine, dopamine, 5-hydroxytrypta-
mine และสาร P ในสมยกอนๆ ไดมความพยายามทจะอธบายถง
ฤทธของโอปเอตทเกยวของกบสารททาหนาทสงผานเพยงชนดใด
ชนดหนง แตไมประสบผลสาเรจ เพราะวาสารททาหนาทสงผาน
ชนดเดยวไมสามารถทจะรบผดชอบตอผลกระทบตางๆ ของยา
ระงบปวดชนดเสพตดได
4. การทนตอยาและการพงยาทางกาย เมอใชมอรฟน
หรอตวแทนของสารนในขนาดทใชในการรกษาตดตอกนเรอยๆ
จะทาใหประสทธภาพของยาลดลง ซ ง เรยกวาการทนยา
(tolerance) ถาตองการใชยาท มประสทธภาพดงเดมจาเปนท
จะตองใหยาในขนาดทสงขน เมอมการทนยาเกดขนทาใหเกดการ
พงยาทางกาย (physical dependence) ตดตามมา ถายงใชยา
ตดตอกนเรอยไป กจะไมทาใหเกดอาการเพกถอนหรอบาคลง
(with drawl or abstinence syndrome)
กลไกของการเกดการทนยาและพงยาทางกายนนไมม
ความสมพนธกบปจจยของเภสชจลนศาสตร แตเปนการปรบตว
ของเซลลเพอใหเหมาะสมกบการตอบรบ ไดมการตงขอเสนอแนะ
ไววา การสะสมของแคลเซยมทเซลลประสาทและตดตามดวยการ
ใชโอปเอตบอยๆ อาจเปนสวนหน งของการตอบรบ ต งแต
ความสามารถท จะแยกไดวาแคลเซยมเพ มเพราะมการใช
โอป เอตเ ร อ ร งและแคลเ ซยมกพรอมท จ ะออกฤทธ ต าน
(antagonize) ตอผลกระทบของโอปเอต การหยดใชยาเสพตด
ยงผลใหเสยความสามารถในการแยกวาเปนเพราะแคลเซยมหรอ
เพราะการเพ มปลดปลอยสารท ทาหนาท สงผานการเพ มการ
ปลดปลอยของสารททาหนาทสงผานทาใหเกดการบาคลงในทนท
ข. ผลกระทบของมอรฟนและตวแทนของมอรฟนทม
ตอระบบของอวยวะ มอรฟนเปนสารตนแบบของ opiate
agonist เมอใหยาทเปนทง agonist–antagonist ตอคนไขซงไมได
รบยา agonist มากอน คนไขจะเกดอาการระงบปวดไดแตกตาง
กนเลกนอยในแตละบคคล
เมอใหยาพวก antagonist และ agonist–antago-nist ตอ
บคคลทไดรบพวก agonist มากอน บคคลเหลานจะไดรบ
ผลกระทบทแตกตางกน
1. ผลกระทบตอระบบประสาทสวนกลาง
ผลกระทบหลกของยาระงบปวดชนดเสพตดตอประสาท
สวนกลางทสาคญกคอ การระงบปวด การรสกเปนสข สงบระงบ
และกดการหายใจเมอใชยาพวกนตดตอกนเปนเวลานานจะทาให
เกดการทนยา
1.1 การระงบปวด ลกษณะทเหนไดชดของการระงบ
ปวด อน เ น อ งมาจ ากการ ใช ม อร ฟ น ก ค อ คนไข ไ ม เ ส ย
สตสมปชญญะ เมอใหมอรฟนแกคนไขทมความเจบปวดในขนาด
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 9
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ทใชในการรกษา คนไขจะมความรสกวาอาการปวดบรรเทาลง
และรสกสบายขนหรอไมรสกเจบปวดเลยกได อาการมนงงเปน
ของธรรมดาท เกดข นท งในอาสาสมครและในคนไขท มความ
เจบปวด อาการท เปนมากกคอ ร สกรอน คนตามใบหนาโดย
เฉพาะทจมกและปากแหง คนไขบางคนความกลดกลมจะบรรเทา
ลงและรสกเปนสข ถาสงแวดลอมเหมาะสม คนไขกจะหลบ
แตถานามอรฟนในขนาดเดยวกนนมาใหกบคนปกตทไม
รสกเจบปวด กจะไมทาใหรสกเปนสข แตจะมอาการคลนไสและ
อาเจยนเกดขน รสกมนงง หมดความสามารถ เฉอยชา เกยจ
คราน ในอาสาสมครทเคยตดยามาแลว อารมณขนมวจะเกดขน
นอยกวาอาสาสมครปกต แตในผทเคยตดยามาแลวจะมอาการ
รสกเปนสขอยางเหนไดชด
เม อเพ มขนาดของยาใหสงข น ผ ท ถกทดลองจะไดรบ
ผลกระทบเพมขนกลาวคอ อาการมนงง เพมขนจนกระทงหลบ
ในคนทตดยาอาการรสกเปนสขเปนอาการทเหนไดชด คนไขท
ไดรบความเจบปวดอยางรนแรงเมอไดรบมอรฟนในขนาดทตาจะ
ไมสามารถระงบอาการได ตองใหยาในขนาดทสงขนคอ 15–20
มก. จงจะระงบได อาการเปนพษของมอรฟนหรอยาอนๆ ทอยใน
กลมเดยวกน คอ คลนไส อาเจยน กดการหายใจ แตถงจะใชยา
พวกนในขนาดสงกไมสามารถระงบการชกกระตกได ยาพวกนไม
ทาใหพดออแอ หรอทาใหเกดการเคลอนไหวทไมสมพนธกน
การระงบปวดของมอรฟนและตวแทนของมนนนเลอก
ระงบเปนแหงๆ ไปคนไขยงมความรสกเจบปวดอยแตรสกสบาย
ขน มอรฟนระงบการปวดตอๆ ทตดตอกนไปไดดกวาการปวด
จดๆ เปนระยะๆ แตเมอใชในขนาดทเหมาะมอรฟนกสามารถ
ระงบอาการปวดทรนแรงทเกดขนเนองจากการปวดไตหรอนาด
ได คณสมบตในการระงบปวดของยาพวกโอปเอตคอ ไปเพมขด
รบทราบความเจบปวด (pain threshold) ใหสงข นและลด
ปฏกรยาตอบสนองตอความเจบปวดลง
1 . 2 กา ร ร ส ก เป น สข ห ล ง จ ากท ไ ด ร บมอร ฟ น
1 ขนาดของยา คนไขหรอผเสพตดจะรสกพงพอใจเหมอนตวลอย
ได ปราศจากความกงวลและความทกข แตในคนปกตทไมมความ
เจบปวดจะรสกหงดหงดไมสบายใจมากกวาความพงพอใจ ความ
ไมสบายใจจะเกดพรอมกบการร สกต นเตนเหมอนไมมการ
พกผอนและรสกไมสบาย
1.3 การระงบ อาการมนงงและอาการขนมวเปนฤทธ
ของโอปเอตท เหนเปนประจาและมกจะมอาการท ปราศจาก
เหตผลตามมาดวย ความจาอาจจะสญเสยไปบางเลกนอยหรอไม
เสยเลยกได การนอนหลบท เกดข นเพราะการใชโอปเอตพบ
เสมอๆ ในคนสงอาย แตในคนอายนอยทมสขภาพดมกไมคอย
พบ แตการหลบโดยใชโอปเอตปลกใหตนไดงาย การใชมอรฟน
รวมกบยาทกดประสาทสวนกลางชนดอนๆ เชน ยาระงบ–นอน
หลบ (sedative–hypnotic) ทาใหเกดการกดประสาทเพมขน การ
ระงบอยางรนแรงจะเกดขนกบสารทมความใกลเคยงกบอนพนธ
ของ phenanthrene แ ละความรนแรงจะลดลงในพวกสาร
สงเคราะห เชน meperidine และ fentanyl แตฤทธทกลาวมาแลว
เกดเฉพาะในคนเทานน ในสตวบางชนด เชน แมว มา วว หม จะ
ใหผลกระทบในทางตรงกนขาม กลาวคอ เกดอาการตนเตน
มากกวาอาการระงบ
1.4 การกดการหายใจ ยาระงบปวดชนดเสพตดทกชนด
กดการหายใจโดยไปยบยงศนยควบคมการหายใจท brain stem
การตายอนเนองมาจากการเปนพษโดยเฉยบพลนของยาพวกนก
เพราะการหายใจหยด คารบอนไดออกไซดทถงลมของปอด
(Pco2) และ [H]+ เพ มข น ออกซเจนซ งเปนสารหลกในการ
กระตนการหายใจมปรมาณลดลง คนไขทไดรบมอรฟนในขนาด
สงมการหายใจในอตราปกต ถายงมการควบคมการหายใจอย แต
ถาปลอยใหหายใจเองตามลาพง จะหายใจชาลงทาใหขาด
ออกซเจน การกดการหายใจของมอรฟนมประโยชนในการ
บรรเทาการหายใจลาบาก (dyspnoea) ท เกดขนในคนไขทปอดม
น ามาค งหรอคนไขท หองลางหวใจขางซาย (life ventricle)
ลมเหลวใชการไมได เพราะคนไขพวกนมความพยายามท จะ
หายใจ ซงจะทาใหอาการของโรคทเปนอยแลวกลบทรดลงอก
1.5 ระงบการไอ การระงบการไอของยาระงบปวดชนด
เสพตดทยอมรบกนโดยเฉพาะโคดอนใชบาบดการไอทเกดขน
เนองจากเปนโรคและกบคนไขทใชหลอด endotracheal ในการ
ถายเทอากาศ ยาแกไอท มพวกโอปเอตอย ดวยทาใหเกดการ
สะสมของเสมหะซงทาใหเกดการอดตนทางผานของอากาศท
ปอด ทาใหหายใจไมสะดวก ปอดไมขยายตว
1.6 มานตาหร มานตาหรเปนผลทเกดขนเนองจากการ
ใช narcotic agonist ทกชนด บคคลทใชยาพวกนมมานตาหรท
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 10
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
มองเหนไดชด แมแตบคคลทยงไมปรากฏอาการทนยากมอาการ
นปรากฏ มานตาหรมประโยชนในการวนจฉยอาการสาหรบผทใช
โอปเอตเกนขนาด ผทมอาการทนยาอยางสงกจะมอาการมานตา
หร อาการนจะหายไปเมอใช atropine หรอ ยาพวก narcotic
antagonist
1.7 ลาตวแขง ยาพวกโอปเอตทาใหกลามทลาตวไม
ยดหยน เชอกนวาเปนผลจากยาพวกนทไปออกฤทธท spinal
cord การทมลาตวแขงทาใหกลามเนอทบรเวณหนาอกไมยดหยน
ทาใหการหายใจไมสะดวก อาการจะกลบเปนปกตโดยการไดรบ
ยาพวก narcotic antagonist
1.8 การอาเจยน การคล นไสและอาเจยนท เกดข น
เนองจากมอรฟนและอนพนธของสารน กเพราะยาจาพวกนไป
กระตนโดยตรงตอ chemorecptor trigger zone (CTZ) ทหนาท
ควบคมการอาเจยน ศนยควบคมการอาเจยนนอย ท postrema
ของ medulla Apomor-phine ท ทาใหเกดอาเจยนกเพราะไป
กระตน CTZ เชนกน อนพนธของ phenothiazine สามารถระงบ
การอาเจยนทเกดจากมอรฟนได โดยเฉพาะพวกทสามารถสกด
กนฤทธของ dopamine ได การอาเจยนทเกดขนภายหลงการ
ไดรบมอรฟนนนเปนเฉพาะบางคนเทานน บางคนอาจไมเกด
อาการเชนนกได
คนทไดรบมอรฟนในขนาดทใชในการรกษาแลวถานอน
นงๆ จะไมคอยเกดอาการคลนไสและอาเจยน อาการคลนไสจะ
ปรากฏขนประมาณรอยละ 40 และอาเจยนรอยละ 15 ในคนไขท
ฉดมอรฟน 15 มก. เขาใตผวหนง ทงนเนองจากยาไปกระตนท
vestibular ทาให vestibular มความไวเพมข น ยาทใชบาบด
อาการเมารถ เมาเรอ อาจจะบรรเทาอาการอาเจยนได
2. ผลกระทบตอประสาทสวนปลาย
2.1 ระบบหวใจและหลอดโลหต ยาระงบปวดชนดเสพ
ตดไมมผลกระทบโดยตรงตอหวใจ ยาพวกนไมไดสงผลกระทบ
สวนใหญไปทอตราการเตนหรอจงหวะการเตนของหวใจหรอท
ความดนโลหต ในบคคลทไดรบยาพวกโอปเอต ความดนโลหต
มกเปนปกตด ยกเวนแตในบคคลทระบบหวใจและหลอดเลอดถก
กดเทานน ในกรณเชนนทาใหความดนโลหตตาลง การทมความ
ดนโลหตต าเน องจากหลอดโลหตแดงและดาท อย รอบนอก
ขยายตว ซงเกดขนเนองจากมการปลดปลอย histamine ออกมา
และมการกดทกลไกทสวนกลางของ vasomotor–stabilizing การ
หายใจออกไมสมาเสมอและ ECG ไมถกเปลยนแปลงอยางเหน
ไดชด ควรระวงรกษาและเฝาดอาการของคนไขอยางใกลชด
เพราะกลไกตางๆ ทกลาวมาแลว อาจทาใหคนไขไดรบอนตราย
เนองจากปรมาณของโลหตลดลงและความดนโลหตลดลง ยา
ระงบปวดชนดเสพตดมผลกระทบตอการไหลเวยนของโลหตใน
สมองนอยมาก ยกเวนแตเมอ Pco2 ขนสง ซงเนองจากการ
หายใจถกกด การเพม Pco2 ทาใหเสนเลอดทสมองขยายตว
พรอมกบลดความตานทานลง เพ มการไหลเวยนของโลหตท
สมองและเพมความดนของนาไขสนหลง
2.2 ทางเดนอาหาร ยาระงบปวดชนดเสพตดทาให
ทองผก ยาพวกนโดยทวไปแลวกระตนกลามเนอเรยบ (smooth
muscle) ของทางเดนอาหาร ระดบตางๆ ของทางเดนอาหาร
ไดรบผลกระทบจากยาพวกนไมเทากน ทกระเพาะอาหารมการ
เคลอนไหวลดลง แตกาลงในการบบตวเพมขน โดยเฉพาะทตรง
กลางของกระเพาะ การหลงกรดเกลอลดลง ทลาไสเลกแรงตง
ขณะพกเพมขนพรอมกบมการเกรงเปนระยะๆ แตชวงของการ
บบตวทไมเปนคลนตดตอกนมชวงกวางอยางเหนไดชดทลาไส
ใหญการบบรดแบบลกคลน (propulsive peristaltic wave) จะ
หายไปแตจะมแรงตงเพมขน ทาใหอาการเคลอนไปไดชา นาถก
ดดซมกลบจากลาไสเพมขน ทาใหทองผก ดงนนจงใชยาพวกน
ใ นคนท อ ง ร ว ง และ กพบว า ย าพวก benzomorphans ค อ
pentazocine ทาใหเกดทาทองผกนอยกวายาพวกโอปเอตชนด
อนๆ
2.3 ทางเดนนาด ยาพวกโอปเอตทาใหกลามเนอเรยบท
บทางเดนของนาดบบตวทาใหเกดการปวดทถงนาด หรดของ
Oddi ซงเปนกลามเนอหรดทอยปลายลางสดของ common bile
duct บบตวทาใหความดนภายในทองสงขน ทาเกดการไหลกลบ
ของนาดและนาทตบออนหลงออกมาระดบของ plasma amylase
และ lipase สงขน
2.4 อวยวะสบพนธและอวยวะขบปสสาวะ ยาพวกโอป
เอตกดหนาทของไตในคน การทหนาทของไตถกกดกเพราะการ
ไหลเวยนของ plasma ท ไตลดลง ซงตรงกนขามกบสตว จาก
การศกษาพบวาการลดลงการถายปสสาวะในสตว เนองมาจาก
เพมการหลงของ antidiuretic ฮอรโมนและการหลงจากไตลดลง
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 11
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
หลอดไตและกระเพาะปสสาวะจะมความตงเพมขน โดยการได
รบยาระงบปวดชนดเสพตดในขนาดทใชในการรกษา การเพม
กาลงของหรดทหลอดปสสาวะอาจทาใหปสสาวะทมอยตกตะกอน
โดยเฉพาะในคนไขหลงการผาตด ในบางโอกาสการปวดทหลอด
ไต เนองมาจากไตเปนนวจะมอาการเลวลง ถาหลอดไตมแรงตง
เพมขน
2.5 มดลก จากการศกษาถงผลกระทบของมอรฟนใน
ขนาดทใชในการรกษาตอสตรทกาลงคลอดบตร พบวามอรฟนยด
ระยะเวลาของการคลอดออกไป แตกลไกททาใหเกดภาวะเชนน
ยงไมกระจาง อยางไรกดมการตงขอสงเกตวา การทประสทธภาพ
ของมดลกเพมขนอนเนองมาจากการใชยาบบมดลก (oxytocic)
มอรฟนจะไปชวยซอมแซมความตง (tone) ค วามถ (frequency)
และชวง (amplitude) ในการบบตวของมดลก เพอใหกลบคนส
สภาพปกต มอรฟนออกฤทธทประสาทสวนกลางดวยจงทาใหผท
กาลงคลอด (parturient) สามารถทจะคลอดทารกออกมาได การ
ขาดความรอบคอบในการใชยาพวกโอปออยดขณะคลอด ทาให
อตราตายของทารกแรกเกดสงขน การตายของทารกแรกเกดก
เพราะยาไปกดการหายใจ
2.6 ฮอรโมนของระบบประสาท (neuro-endocrine) ยา
ระงบปวดชนดเสพตด กระตนการปลดปลอยฮอรโมนทยบยงการ
ถายปสสาวะ (antidiuretic hormone) ฮอรโมนของตอมปตอตาร
ดานหนาซ งกระต นการหลงน านม (prolactin) และฮอรโมนท
เ ก ย ว กบการ เจ รญ เต บ โต (somatotropin) แต ย บย ง กา ร
ปลดปลอยฮอรโมนในรงไข (luteinizing hormone) ผลกระทบตอ
ระบบตางๆ ดงกลาวมาแลวมความสาคญ กลาวคอ จะสงผล
สะทอนไปทาใหสารพวก endogenous peptide ชวยจดระเบยบ
ให ดา เ นนไปดวยดและบาทอาจเปนเพราะผลกระทบใน
hypothalamus ททาหนาทเปนสอ
2.7 อนๆ ขนาดทใชในการรกษาของยาระงบปวดชนด
เสพตด ทาใหหนาแดงและรสกรอนทผวหนงพรอมกนในบางขณะ
มเหงอออกมากและเกดการคน ทงนเนองจากฤทธของยานทมตอ
ประสาทสวนกลางและการปลดปลอยฮสตามนออกมา
ค. ผลกระทบของ Agonist–Antagonist Pentazocine
และยาพวก agonist–antagonist ชนดอนๆ มกจะทาใหเกด
การไรความร สกเจบ (analgesia) และภาวะสงบ (sedation)
ในขณะทใชในการรกษา แตถาใหในขนาดทสงขนจะมเหงออก
มนงงและคลนไส ซงเปนอาการธรรมดาทพบเสมอ แตการกดการ
หายใจอยางรนแรงพบนอยมากกบยาทเปน agonist naloxone
ซงเปน antagonist อยางสมบรณชวยทาใหการกดการหายใจ
ลดลง แตยาพวก agonist–antagonist เชน nalorphine ไมทาให
การกดการหายใจลดลง มรายงานวาหลงจาการใชยาพวก
agonist–antagonist ทาใหเกดอาการผดปกตทางจตควบค กบ
อาการเคลมฝน ฝนรายและกระวนกระวาย
เภสชวทยาคลนกของยาระงบปวดชนดเสพตด
ก า รควบค มกา ร เ จ บป วด เป น ส ง ส าคญต อกา ร
บาบดรกษาและตองการการวนจฉยทรอบคอบและถกตองตอ
ขนาดของยาทใช ชนดของยาและโรคทตองการบาบดมหลาย
กรณทมความจาเปนทจะตองใหยาระงบความเจบปวดกอนทจะ
ทาการวนจฉยโรค การใหยาระงบปวดโดยฉบพลนจะชวยทาให
การวนจฉยโรคไปไดดวยด
การใชยาเพอระงบความเจบปวดทเกดขนโดยฉบพลน
แตกตางกบการใหเยาระงบอาการปวดเรอรง เพราะมปจจยหลาย
อยางอขามาเกยวของดวย โดยเฉพาะการถอนยาและการตดยา
ปจจยทมสวนเกยวของในการตดสนใจเพอใชยา คอ
- คนไขตองการระงบอาการปวดหรอ
- ยาระงบปวดชนดเสพตด สามารถบรรเทาอาการ
เจบปวดทเปนอยหรอเปลยนแปลงไปไดหรอไม
- ยาพวกโอปเอตทนามาใชจะทาใหอาการทเปนอยแลว
เลวลงหรอไม เชน ไปเพมความกดดนของ cerebrospinal fluid
หรอเพมความกดดนตอการหายใจ
- ยาเสพตดทาใหเกดผลท ไมพงปรารถนาและเกด
อนตรายอยางมาก หรอ
- จะเกดผลกระทบซงกนและกนระหวางยาเสพ
ตดกบยาอนๆ ทนามาใชบาบดหรอไม
- การทนยาและการตดยาจะเกดขนหรอเปลา
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 12
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ยาระงบปวดชนดเสพตดทมประโยชน
Generic Name ชอทางการคา ขนาดทใชอยาง
ใกลเคยง (มก.)
เรโชของการ
ใหกน: การให
ทางอน
ระยะเวลาของ
การไรความรสก
(ชม.)
ประสทธภาพสงสด การตดยา/ ผล
อนไมพง
ปรารถนา
Morphine 10 ตา 4 - 5 สง สง
Hydromorphine Dilaudid 1.5 ตา 4 – 5 สง สง
Oxymorphone Numorphan 1.5 ตา 3 – 4 สง สง
Methadone Dolophine 10 สง 4 – 6 สง สง
Meperidine Demerol 60 – 100 ปานกลาง 2 – 4 สง สง
Alphaprodine Nisentil 30 – 50 ใชเฉพาะฉด
เทานน
1 – 2 สง สง
Fentanyl Sublimaze 0.2 ใชเฉพาะฉด
เทานน
1 – 1 ½ สง สง
Levorphanol Levo – Dumoran 1.5 – 1.2 สง 4 – 5 สง สง
Codeine 30 – 60+ สง 3 – 4 ตา ปานกลาง
Oxycordone* Percodan 4.5+ ปานกลาง 3 – 4 ไมรนแรง ปานกลาง
Dihydrocodeine* Drocode 16+ ปานกลาง 3 – 4 ไมรนแรง ปานกลาง
Propoxyphene Darvon 60 – 120+ ใชกนเทานน 4 – 5 ตามาก ตา
Pentazocine Talwin 30 – 50+ ปานกลาง 3 – 4 ไมรนแรง ตา
Nalbuphine Nubain 0.5 –1 ใชเฉพาะฉด
เทานน
3 – 6 สง ตา
Buprenorphine Temgesic 0.3 ใชเฉพาะฉด
เทานน
4 – 8 สง ตา
Butorphanol Stadol 2 ใชเฉพาะฉด
เทานน
3 - 4 สง ตา
* ทมขายกนทาเปนยาเมดแบนทม aspirin อยดวย + ประสทธภาพในการระงบปวดตามขนาดทอยในตารางไมเทากบ 10 มก. ของมอรฟน
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 13
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
พษของยาพวกโอปเอต
แสดงพฤตกรรมของการหงดหงด กระวนกระวาย ตวสน
อย ไม สข กดการหายใจ คล นไสและอาเจยน ความดนท
intracranial เพมขน การทรงตวเสยไป (Postural hypotension)
เนนหนกโดยการขาดเลอดบารง (hypovolemia) ทองผก ถาย
ปสสาวะนอย คนตามบรเวณรอบจมก เหอตามผวหนง (มกพบ
เสมอเมอฉดยาพวกน)
ผลกระทบซงกนและกนระหวางยาเสพตดกบยาอนๆ
Sedative–hypnotics: เพ มการกดต อระบบประสาท
สวนกลาง โดยเฉพาะการกดการหายใจ
Antipsychotic tranquillizer: เพมภาวะสงบ ผลกระทบตอ
การกดการหายใจมไดตางๆ กน ผลกระทบตอระบบหวใจและ
หลอดเลอดมมาก (ฤทธตอ anticholinergic และ α - blocking)
MAO inhibitors: หามใชกบยาแกปวดชนดเสพตดทก
ชนด เพราะมรายงานวาทาใหเกดอาการไขขนสงแลวหมดสตใน
อตราทสงมาก
ประสทธภาพในการเปน agonist ของยาเสพตดชนด
ตางๆ มไม เทากน ดงน นจงมความจาเปนท จะเลอกยาให
พอเหมาะพอดกบความเจบปวดท เกดขนแกคนไข เพ อท จะ
บรรเทาความเจบปวดได ระดบของความเจบปวดทบงเกดแก
คนไขมไมเทากน การเจบปวดทไดรบหลงการผาตดเพราะแขน
ทอนตนหกควรใหโคดอน แตความเจบปวดเนองจากไตมกอนนว
ไมควรใหโคดอน ยาทกชนดมความเหมาะสมเฉพาะตว การใหยา
สงเกนขนาด ทาใหเกดอาการขางเคยงและทาใหการบาบดตอง
ลมเหลว
การใชยาแกปวดชนดเสพตดทางคลนก
ก. การระงบปวด การปวดทมการปวดอยางรนแรง
ตดตอกนเรอย ยาแกปวดชนดเสพตดบรรเทาอาการไดด แตการ
ปวดทปวดอยางเฉยบแตเปนพกๆ ไมตดตอกน ยาแกปวดชนด
เสพตดใหผลไมชะงกในการบาบด แพทยจงจาเปนท จะตอง
พจารณาด เพอเลอกใชยาใหเหมาะตลอดจนวถทางของการใชยา
(โดยการฉดหรอใหกน) และความถของการใชยา เพอใหไดผลใน
การบาบดทดทสด ประสบการณทมอยเปนปจจยสาคญ
ความเจบปวยทเกดขนเพราะการเปนมะเรงและจากการ
เปนโรคอนๆ ตองการการบาบดรกษาทถกตองและควรคานงถง
การทนยาและการตดยาทจะตามมาดวย ทงนเพอใหบงเกดผลด
และคนไขไดรบความสบายจากการบาบด จากการวจยของหลาย
สถาบนพบวา การกาหนดขนาดของยาและระยะเวลาทให จะ
ใหผลในการรกษาดกวาการใหตามขนาดของความตองการ ยา
บางชนด เชน amphetamine นนชวยเพมฤทธของยาเสพตด
ดงนนจงควรให amphetamine เพอเสรมฤทธของยาแกปวดชนด
เสพตดในคนไขทมอาการปวดเรอรง
มกใชยาแกปวดชนดเสพตดแกสตรขณะกาลงคลอด ซง
ผใหควรระมดระวงเปนพเศษ เพราะยาประเภทนผานรกไปถง
ทารกได ทาใหทารกแรกเกดมามสภาพตดยาเสพตดดวย เพอ
การแกไขสภาพน ควรฉด naloxone ใหแกทารกนนโดยทนท ถา
จาเปนทตองใหยาในกลมแกปวดชนดเสพตดแกมารดา ควรเลอก
ใหยาพวก phenylpiperidine เชน meperidine จะดกวา เพราะ
ทารกทเกดมาจะไมตดยาเหมอนกบเมอใชมอรฟน
การปวดอยางรนแรงและเฉยบพลนทไตหรอทถงนาด มก
ใชยาพวก agonist opiate ท มความแรงสงเพอบรรเทาอาการ ถง
หากวายาพวกนจะไปเพมความตงของกลามเนอเรยบ ทาใหเพม
ความเจบปวดขนและไปเพมอาการเกรงรอบๆ กอนนวกตาม การ
เพมขนาดทใชของยาพวกโอปเอตไดผลในการระงบปวด ยาอนๆ
เชน ยาพวก anticholinergic และ nitrate เกดประโยชนนอยมาก
สาหรบสภาพเชนน
ข. ปอดมนามาคงอยางเฉยบพลน การหายใจลาบาก
เนองจากมนามาคงทปอดจะบรรเทาลงไดกโดยการฉดมอรฟน
เขาทางหลอดโลหต กลไกทมอรฟนไปออกฤทธยงไมทราบแนชด
แตอาจจะเปนไปไดวาไปลดความรสกวตกกงวลและการหายใจ
ตนพรอมกบการลดความตงของหลอดโลหตดา (venous tone)
และลดความตานทานสวนปลาย (decreased peripheral
resistance) คอ ลดการแบกภาระของหวใจ
ค. การไอ การระงบการไอใชยาพวกระงบปวดชนดเสพ
ตดในขนาดทนอยกวาทใชในการระงบปวดชนดเสพตดได แตใน
ระยะหลงๆ นการใชยาระงบปวดชนดเสพตดเพอระงบการไอได
ลดนอยลง เพราะมยาสงเคราะหทมประสทธภาพดกวาเขามา
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 14
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
แทนทและยาสงเคราะหเหลานไมออกฤทธระงบปวดและไมเสพ
ตดดวย
ง. ทองเสย อาการทองเสยไมวาจะเกดขนเพราะเหตใดๆ
สามารถระงบดวยยาระงบปวดชนดเสพตดได แตถาทองเสย
เนองจากการตดเช อการใชยาประเภทนบาบดกเปนการท ไม
เหมาะ ยาเตรยมจากฝน (parigoric) ใชบาบดอาการทองเสยมา
นานแล ว แตป จจบน น ม ยาพวกโอป เอตหลายชนดท ใ ช
บาบดรกษาโรคทเกยวกบทางเดนอาหารไดผลดเกดขนหลาย
ชนด เชน diphenoxylate
จ. การนามาใชเปนยาชา ยาเสพตดมกนามาใชเปนยา
นากอนการใชยาชาเพ อการผาตด ท งน เพราะยาเสพตดม
คณสมบตทาใหเกดการสงบ ระงบการกระวนกระวายและระงบ
การเจบปวด ยาเสพตดยงนามาใชในระหวางการผาตดเพอเปน
ยาสาหรบเสรมยาชาชนดอน หรอทาใหชาในขนแรก โดยใชใน
ขนาดทสงมาก มอรฟนใชในขนาด 1–3 มก./กก. Fentanyl 0.02–
0.075 มก./กก. ซงมกนยมใชในการผาตดอนๆ ทมการเสยงตอ
อนตรายมาก โดยมจดประสงคทจะลดการกดทหวใจและหลอด
เลอดในกรณเชนนควรมเครองชวยการหายใจดวย
เมอไมนานมานไดมความสนใจทจะใชโอปเอตเปนยาชา
โดยการใหยาพวกนไปทสวนทอยเหนอไขสนหลง (epidura) หรอ
ท subarachnoid space ของไขสนหลง โดยถอตามหลกทพบใน
หองปฏบตการวา Opiate ออกฤทธทไขสนหลงและมโอปเอตร
เซปเตอรเปนจานวนมากท dorsalateral horn ของไขสนหลง
ตามทฤษฎแลวการใหโอปเอตท epidural อาจทาใหเกดการชา
โดยปราศจากการทาใหหนาท ของศนยกลางท ทาใหเกดการ
เคลอนไหว (mortor) หนาท ซ งควบคมตวเอง (auto-nomic)
ความร สกอ นๆ นอกเหนอจากการร สกเจบปวด เสยหาย ม
ขอสนบสนนจากการศกษาทเหนดวยกบทฤษฎน การชาจะอยได
เปนเวลานาน (6–30 ชม.) โดยมอาการขางเคยงนอยมากเมอให
มอรฟน 3–5 มก. เปนทสงเกตวาการกดการหายใจจะเกดขนเปน
ชวโมงภายหลงจากการฉดมอรฟน
พษและผลกระทบทไมพงปรารถนา
พษทเปนผลกระทบโดยตรง จากยาแกปวดชนดเสพตดท
เกดขนโดยเฉยบพลนและไมพงปรารถนากคอ คลนไส อาเจยน
ทองผกและกดการหายใจ นอกจากนแลวกยงมส งทพงระวง
เพมเตมอก คอ
ก . ก า ร ท น ย า แ ล ะ ก า ร ต ด ย า ก า รต ด ย าพ ว ก
โอปเอตทเหนไดชดกคอ มการทนยา อาการเพกถอนหรออาการ
บาคลงและมอาการอยากยาหรอการตดทางจต ยาเสพตดชนด
ตางๆ มฤทธทางเภสชวทยาทตางกน การนามาใชในทางทผดก
มการใชทไมเหมอนกน ความรนแรงของอาการเพกถอนทเกดขน
กไมเทากน ตวอยางเชน การให narcotic antagonist ในคนทตด
เมธาโดนจะทาใหเกดอาการเพกถอนอยางรนแรง Propoxyphine
ซงเปนสารท ใกลเคยงกบเมธาโดน แตเปนสารท เสพตดยาก
อาการการเพกถอนทเกดขนเนองจากการใชสารนไมรนแรง การ
เสพตดทเนองจากโอปเอตทเปน agonist–antagonist นนไม
รนแรงเทากบการเสพตดท เกดจากยาพวก agonist คนท ตด
เฮโรอนเมอหายาพวก agonist ไมได มกหนมาใชแต penta-
zocine เทานน
การทนยา ดงไดกลาวมาแลววา การใชยาพวกโอปเอตทก
ชนดตดตอกนเรอยๆ จะทาใหประสทธภาพของยาเหลานนลดลง
ถงหากวาจะมการทนยาเกดขนเมอใชยาพวกโอปเอตในครงแรกก
ตาม แตอาการทปรากฏเหนไดชดยงไมเกดทนท อาการจะแสดง
ใหเหนเดนชดตอเมอใชในการบาบดรกษาตดตอกนไป 2–3
สปดาห การทนยาจะเกดขนไดงายเมอใหในขนาดทสงและใหใน
ระยะถ แตถาใหในขนาดทตาและเวนระยะใหหางกน โอกาสทจะ
เกดการทนยามไดนอยกวา การใชยาพวกโอปเอตโดยมแรงจงใจ
ในทางทผด ทาใหเกดการทนยาขนอยางรวดเรว
การทนยาทเกดขนจะมากหรอนอยแลวแตชนดของยาท
นามาใชและวธการท ใชในการวด ซงอาจทาใหยาชนดหนงม
ความแรงมากกวายาอกชนดหนงถง 35 เทากได อาการทนยาท
ปรากฏใหเหนเดนชดกคอ การระงบปวด รสกเปนสขและกดการ
หายใจ การใหมอรฟนในขนาด 60 มก. อาจมความเปนไปได ท
จะทาใหคนทไมมอาการทนยา (คนไมตดยา) เกดการหายใจหยด
เตนได ในคนทตดยาอาจทนตอยาพวกโอปเอตไดมากกวา
กลาวคอ เมอใหมอรฟนในขนาด 2000 มก. ในระยะ 2 หรอ 3
ชวโมง กจะไมปรากฏอาการกดการหายใจ อาการทนยาทเกดขน
อกกคอ ไมถายปสสาวะ อาเจยนและความดนโลหตตา แตมานตา
ไมหร ไมชกกระตกและทองไมผก
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 15
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
การรสกเปนสขและการกดการหายใจจะหายไปภายใน 2–
3 วนหลงจากการเลกใชยาเสพตด แตการอาเจยนเปนอาการทอย
คงทนไปไดหลายเดอนหลงจากทไดมการเพกถอนแลว อาการ
ตานทานทปรากฏชาหรอเรวและความรนแรงทปรากฏนนมความ
แตกตางกนตามแตชนดของยา การทนยาทเกดจากเมธาโดน
เกดขนชากวาและความรนทแรงนอยกวามอรฟน
ยาเสพตดมคณสมบตท จะทาใหเกดความทนขามชนด
(cross–tolerance) ในบรรดายาเสพตดทงหลายดวยกนได คนไข
ทมอาการทนตอมอรฟนกจะแสดงอาการทนตอยาพวก agonist
opiate ชนดอนๆ ดวย มอรฟน meperidin เมธาโดนและยาอนๆ
ทเปน congener จะขามการเสพตดกนได ซงมไดเปนเพยงแต
ฤทธในการระงบปวดเทานน แตจะรวมถงการรสกเปนสข อาการ
สงบระงบและตอการหายใจดวย
การทนยาจะเกดขนตอยาพวก agonist–antagonist ดวย
แตมความรนแรงนอยกวาและเกดขนไดชากวายาพวก agonist
เชน อารมณเคลมฝน อาการสงบระลบ อณหภมของรางกายลด
ตาลง การกดการหายใจจะมความรนแรงนอยกวายาพวก
agonist มาก อยางไรกดการทนยาทมตอยาจาพวก agonist–
antagonist โดยทวไปแลวจะไมรวมการขามการทนยากบพวก
agonist opiate ไวดวย สงสาคญทพงสงเกตไวกคอ การทนยาจะ
ไมบงเกดตอฤทธของ antagonist ท มอยในยาจาพวก agonist–
antagonist หรอในยาทเปน antagonist แทๆ
การตดยา การตดยาพวกโอปเอตทเกดขนหลงจากการใช
ยาตดตอกนนนจะเกดขนพรอมๆ กบการทนยา การเลกใชยา
ยงผลใหเกดอาการเพกถอนหรออาการบาคลงทสงผลสะทอนให
เหนภาพสะทอนทเกนความเปนจรงในฤทธทางเภสชวทยาของ
โอปเอตท เกดข นโดยเฉยบพลน อาการท เพกถอนทเกดข นม
นามกไหล นาตาไหล หาว หนาวสน ขนลก การหายใจลกและถ
อณหภมของรางกายสง มานตาขยาย ปวดเมอยตามกลามเนอ
อาเจยน ทองรวง กระวนกระวายและเกดความไมเปนมตร ความ
รนแรงของอาการเหลานทเกดขน ขนอยกบการตดยาวาตดมาก
นอยเพยงใด การใหยาพวกโอปเอตแกคนตดยา อาการเพกถอน
และอาการาบาคลงทเกดขนจะบรรเทาลงในทนท เวลาทใชเพอ
การเสพตดและความรนรางของอาการและระยะเวลาทเกดการบา
คลงข นอยกบชนดของยาเสพตดและครงชวตของยาทนามาใช
มอรฟนหรอเฮโรอนจะเกดอาการเพกถอนหลงจากใชยาครง
สดทายแลว 6–10 ชวโมง อาการถงขดสงสดใน 36–48 ชวโมง
หลงจากนแลวอาการตางๆ บรรเทาลง อาการเกอบทงหมดจะ
หายไปภายใน 5 วน แตมบางอาการทคงมอยตอไปอกเปนเวลา
หลายเดอน ในกรณทใช meperidine อาการเพกถอนทเกดขน
สวนใหญจะทเลาภายใน 24 ชวโมง แตเมธาโดนนนใชเวลาหลาย
วนกวาอาการจะถงขดสงสดและอาการบาคลงจะอยไดนานถง
2 สปดาห เมธาโดนออกฤทธชาและเกดอาการทไมรนแรง ดงนน
จงนยมใชเมธาโดนถอนพษในคนทตดเฮโรอน
อาการบาคลงชวขณะ (antagonist–ถอนพษการเพกถอน)
สามารถทาทาใหเกดขนไดในคนไขพวกตดยาพวกโอปเอต โดย
การให naloxone หรอยาพวก anta-gonist ชนดอนๆ หลงจาก
ฉดยาพวก antagonist แลวประมาณ 5 นาท จะเกดอาการ
เหมอนกบการหยดใชยาเสพตดขนในทนท อาการจะถงขดสงสด
ใน 10–20 นาท และคอยๆ ทเลาไปเมอหลง 1 ชวโมงแลวในทาง
ตรงกนขามยาททาใหเกดอาการเพกถอนและบาคลงทไมรนแรง
เชน เมธาโดนเม อหยดใชเมธาโดนและใหยาพวก antagonist
เพอถอนพษ จะทาใหเกดอาการบาคลงอยางรนแรง
ในยาพวก agonist–antagonist อาการเพกถอนจะเกดขน
เมอใชยาพวกนตดตอกนซาซากและหยดใชในทนท ยาในพวกน
ไดแก pentazocine, cyclazocine หรอ nalorphine แตอาการ
เพกถอนคอนขางจะแตกตางไปจากมอรฟนและพวก agonist
ชนดอนๆ อาการทเกดขนม ความกระวนกระวาย เบออาหารและ
นาหนกลด หวใจเตนเรวผดปกต หนาวสน อณหภมเพมสงขน
เปนตะครวททองนอย อาการบรรเทาลงโดยการให naloxone ใน
คนทตดยาแตตองใหในขนาดทสง
การตดยาทางจต การรสกเปนสข การสงบระงบทเกดขน
เม อมการใชยาระงบปวดชนดเสพตด โดยเฉพาะการฉดเขา
หลอดโลหตมแนวโนมกระตน ทาใหผใชเกดความจาเปนทจะตอง
ใชยาพวกนตอไปอก ผเสพตดไดรบผลกระทบบรเวณทองนอย
คลายๆ กบมความร สกทางเพศถงขดสงสด ปจจยเหลาน
กอใหเกดเหตผลขนแรกเพอการใชโอปเอตในทางทไมถกตอง ผ
ตดยามกอางวาตองเสพยาตอไปอกเพอปองกนมใหเกดอาการบา
คลง เพ อใหรางกายอย ในสภาพปกต พงหลกเล ยงการใชยา
ประเภทระงบปวดชนดเสพตดแกคนไข ทงนเพราะยาประเภทนม
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 16
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ทางทจะทาใหคนไขตดยาไดงายและมความยงยากทางกฏหมาย
ในทางท จะจายยาประเภทนแกทคนไข แพทยควรหลกเลยง
ปญหาการทนยาและการตดยา เมอจาเปนทจะตองใชยาแกปวด
ชนดเสพตด ควรมหลกวา
- ตงวตถประสงคหรอเปาหมายของการรกษาไวกอนท
จะใชยาพวกโอปเอต เพอปองกนมใหคนไขตดยา
- เมอจาเปนทจะตองใชยาทมความทดเทยมกบมอรฟน
ควรจากดขนาดทใชและความถของการใชยา
- ในคนไขทเปนโรคเรอรง ควรใชยาทเสพตดไดยากและ
เกดอาการเพกถอนทนอยทสด เมอหยดการใชยานน
อาการทนยาทเกดขนเนองจากผลกระทบของโอปเอต
อาการทนยาอยางรนแรง อาการทนยาอยางปานกลาง อาการทนยาอยางออนหรอไมมอาการ
ไรความเจบปวด หวใจเตนชากวาปกต มานตาหร
รสกเปนสข ทองผก
อารมณขนมว ชกกระตก
สงบระงบ
กดการหายใจ ออกฤทธ antagonist
ถายปสสาวะไมออก
คลนไสและอาเจยน
ระงบอาการไอ
ข. การวนจฉยและการบาบดผทใชโอปเอตเกนขนาด
การวนจฉยผทใชโอปเอตเกนขนาดอาจเปนของทงายมาก ถาผ
เสพตดเปนผท ร จก มรอยแผลเปนของเขมฉดยา ถกพามายง
สถานบาบดโดยเพอนซงเปนผท เคยใชยาเสพตดมากอน หรอ
อาจจะเปนของยากมาก ถาไมร ประวตของผ ท เขามารบการา
บาบดมากอนเลย การฉด naloxone เขเหลอดเลอดในขนาด
0.1–0.2 มก. ทาใหทราบไดวาการหมดสตท เกดกบคนไขนน
เนองมาจากการใชยาเสพตดเกนขนาดหรอไม การบาบดดวย
naloxone 0.4–0.8 มก. โดยการฉดเขาหลอดโลหตและใหซาอก
ทกๆ 2–3 นาท ใน 2–3 ครง ในการใช naloxone ในทารกแรก
เกดทไดรบการกดการหายใจอยางรนแรง สมควรทจะเรมตนดวย
ขนาดของยา 5–10 ug/กก. และใหในครงท 2 อกในขนาดรวม
กนเปน 25 ug/กก. หลงจากใหยาในครงท 2 แลวถาอาการไมด
ขน ไมควรให antagonist อก เพราะทาใหการวดผลการรกษา
ยดเยอ
ค. ขอหามใชและขอควรระวงในการบาบดรกษา
การใช agonist ควบคกบการใช agonist–antago-nist
เมอนายาทเปน agonist–antagonist เชน penta-zocine มา
ใหกบคนไขซงไดรบ agonist มาแลว (มอรฟน หรอ meperidine)
จะทาใหอาการไรความเจบปวดหายไปและเกดอาการเพกถอนยา
ขนมาแทน การใช agonist รวมกบโอปเอตทเปน agonist–
antagonist จงพงกระทาดวยความระมดระวง
การใชยาพวกโอปเอตในสตรท กาลงต งครรภ ถาใช
ตดตอกนเปนการเรอรง ทาใหทารกในครรภเกดการเสพตดและ
เมอทารกนนเกดมาใหมๆ กจะแสดงอาการเพกถอนยา การท
มารดาไดรบเฮโรอนในขนาดนอยเพยง 6 มก. / วน (หรอ
เทยบเทา) กทาใหทารกทคลอดออกมาเกดอาการเพกถอนยา
อยางออนๆ อาการรนแรงทเกดขนตอทารกกคอ หงดหงด รองไห
หนาวสน ทองรวง หรอแมแตอาการชกเชนเดยวกบลมบาหม
การแกปญหาทเกดข นแกทารก มความจาเปนท จะตองทราบ
ประวตและตรวจสขภาพของทารก การบาบดในขนแรกตอทารก
แรกเกดกโดยการใหทารกกนทงเจอรฝ นการบน (parigoric)
ขนาด 0.12–0.24 มล./ก.ก. (1 มล. ของ parigoric เทากบมอรฟน
0.4 มก.) หรอใหกนเมธาโดน 0.1–0.5 มก./กก. ควรหลกเลยง
การใหอนพนธของ piperidine โดยการฉดเขาหลอดเลอด (ซง
ไดแก meperidine, fentanyl & อนๆ เพราะยาเหลานไปกระตนท
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 17
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ระบบประสาทสวนกลางโดยเฉพาะในทารก & เดก) เมอไมนาน
มานมการใช diazepam ในขนาด 0.1 มก./กก. ฉดเขาหลอด
เลอดดา บาบดอาการเพกถอนยาทเกดขนในทารกแรกเกด แต
ฤทธทางเภสชวทยาทไดรบยงไมกระจาง
การใชในคนไขทหนาทของปอดชารดเสยหาย ในคนไขท
มเสนกนทอวยวะเกยวกบการหายใจไว ฤทธกดทไดรบจากยา
ระงบปวดชนดเสพตดอาจนาไปใหเกดภาวะลมเหลวของการ
หายใจอยางเฉยบพลน นอกจากนคารบอนไดออกไซดทตกคาง
อยเนองจากการหายใจถกกดจะทาใหเกดการขยายตวของหลอด
เลอดทสมอง ทาใหความดนท intracranial สงขน ทาใหเกดการ
เปลยนแปลงในหนาทของสมอง
การใชในคนไขทหนาทของตบชารดเสยหาย เนองมาจาก
มอรฟนและสารในกลมนถกเผาผลาญครงแรกในตบ โดยการจบค
กบกลควโรนดทมอย ในตบ ดงน นการใชในคนไขท ตบชารด
เสยหายจงควรระวง
การใชในคนไขท ตอมไรทอเปนโรค เชน เปนโรค
Addison’s disease และคนทเปน hypothyroid (myxedema) ทา
ใหยาพวกโอปเอตออกฤทธไดนานกวาปกตและแรงกวาทควร
จะเปน
ยาเฉพาะ (ยาระงบปวดชนดเสพตดทใชกนอยางกวางขวาง)
1. Agonist ทออกฤทธรนแรง
1.1 กลม Phenanthrene ไดแก มอรฟน hydro-
morphone และ Oxymorphone ยาพวกนเปน agonist ทแรง ใช
ระงบอาการปวดทเกดขนอยางรนแรง เฮโรอนเปนยาเสพตดททอ
อกฤทธเรวและมความรนแรงมาก แตปจจบนหามใชยานในการ
บาบดโรค
1.2 กลม Phenylheptylamines เมธาโดนออกฤทธ
คลายกบมอรฟน แตฤทธอยไดนานกวา ฤทธในการระงบความ
เจบปวดมประสทธภาพเทากบมอรฟน เมธาโดนเมอใหกนกออก
ฤทธ ทแนนอน การทนยาและการตดยาเกดขนชากวามอรฟน
อาการเพกถอนยาทเกดขนเนองจากการหยดใชเมธาโดนโดย
ทนทน นไม รนแรง ถาหากวาจะออกฤทธ นานกวามอรฟน
คณสมบตเชนนจงทาใหเหมาะแกการนาเมธาโดนมาใชเปนยา
ถอนพษ และคงสภาพในในคนทตดเฮโรอนเรอรง ในการใช
เมธาโดนถอนพษในคนไขทตดเฮโรอน ใหกนเมธาโดนในขนาดท
ตา 5–10 มก. โดยใหวนละ 2–3 ครง ใหเปนเวลา 2 หรอ 3 วน
เมอหยดใชเมธาโดนอาการเพกถอนทเกดขนไมรนแรงแตอาการ
จะเปนอยนาน ในการใชเมธาโดนเพอคงสภาพ (maintenance)
ในผตดยา อาการทนยาจะเกดขนเมอใหกนเมธาโดน 50–100
มก./วน ในสภาวะเชนนผตดยาจะเกดการทนยาขามกบเฮโรอน
ดวย เปนการปองกนมใหผ ตดยาไดรบผลกระทบเสรมจาก
เฮโรอน เหตผลในการคงสภาพกเพอสกดกนมใหเกดการเสรม
การนายาเสพตดมาใชในทางทผด ลดการเกดอาชญากรรมและ
ทาใหผตดยาไดรบการฟนฟสขภาพจต การใชเมธาโดนคงสภาพ
ผตดยาเปนทยอมรบของสงคม แตในบางโปรแกรมทาแลวไมได
ผลดเทาทควร เนองจากการวางแผนในการใชยานยงขาดความ
เหมาะสม
1.3 กลม Phenylpiperdines ยาทอย ในกลมนทา
นามาใชกนมากกคอ meperidine และ fentanyl สาหรบ fentanyl
มกใชรวมกบยาสลบในการผาตด meperidine มฤทธเปน
anticholinergic หามใชกบคนทหวใจเตนเรวผดปกต มรายงานวา
meperidine ทาใหแรงบบตวของกลามเนอหวใจลดลง
1.4 กลม Morphinans levorphanol เปนยาทอยใน
กลมน เปนยาสงเคราะหทนามาใชเปนยาระงบปวดชนดเสพตด
มฤทธคลายคลงกบมอรฟน
2. Agonist ทออกฤทธออน–ไมรนแรง
2.1 กลม Phenanthrines ยาทอยในกลมนคอ
codeine, oxycodone, dihydrocodeine และ hydrocodone ยา
เหลานมความรนแรงตาหรอทาใหเกดอาการขางเคยงนอยกวา
มอรฟน ตองใชยาพวกนในขนาดสงกวามอรฟนถงจะทาใหเกด
การทนยาและระงบความเจบปวดได ยาเหลานไมคอยใชเดยวมก
ใชรวมกบยาชนดอนๆ โดยทาเปนตาหรบยาซงในตารบยามกม
aspirin หรอ acetominophen หรอยาชนดอนๆ ผสมอยดวย
2.2 กลม Phenylheptylamines ไดแก propoxy-
phene ซ งเปนยาท มสตรโครงสรางคลายกบเมธาโดน แตม
ประสทธภาพในการระงบความเจบปวดต ากวา รายงานจาก
การศกษาของยานพบวา propoxyphene มความแรงเพยง
ครงหนงของ codeine กลาวคอ propoxyphene 120 มก. เทากบ
codeine 60 มก. Aspirin ในขนาดทพอเหมาะเตมฤทธ (additive)
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 18
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
ในการแกปวดของ propoxyphene เนองจากมประสทธภาพตาจง
ไมคอยใชกนในการระงบอาการปวดอยางรนแรง ถงหากวาจะใช
รวมกบ aspirin มรายงานของการใชยานไมถกตอง (misuse) ท
ทาใหผใชไดรบอนตรายถงแกชวตเกดขน จงสมควรทจะมการ
ควบคม
2.3 กลม Phenylpiperidines ไดแก diphe-noxylate
ไมใชระงบปวด แตใชในการบาบดโรคทองรวง ยานไมอยในบญช
ของการควบคมเปนยาทมการละลายไมด จงไมใชเตรยมเปนยา
ฉด ในการใชเปนยาบาบดโรคทองรวงมกใชรวมกบ atropine
(Lomotil หรอชออนๆ)
Loperamide (Imodium) เปนอนพนธของ diphenoxy-
late อกชนดหนงทใชบาบดโรคทองรวง โอกาสทจะเกดการเสพ
ตดจากยาชนดนมนอยมาก เพราะมขดความสามารถทจะเขาไปส
สมองไดจากด ขนาดใชปกต 4 มก. เมอกนครงแรกและ 2 มก.
หลงจากการถายอจจาระแตละครง
3. Mixed Agonist–Antagonist
3.1 กลม Phenanthrines ยาในกลมน Nalbuphine
และ buprenorphine เปนยาทมความแรงและใหโดยการฉด เมอ
ใหในขนาดทสงกวาปกตยานมความแรงสงสดทจากดซงแตกตาง
กบมอรฟน เชน การกดการหายใจกมขดจากด เมอมการกดการ
หายใจเกดขนเนองจากยาในกลมน จะทาใหเกดการตานทานตอ
naloxone
3.2 กลม Morphinans Butorphanol เหมอนกบ
nalbuphine แ ล ะ buprenorphine แ ต ใ น ข น า ด ท เ ท า ก บ
butorphanol ทาใหเกดการสงบระงบมากกวา
3.3 กลม Benzomorphans Pentazocine เปน
agonist–antagonist ทเกาแกทสด ยาชนดนกนหรอฉดกได ควร
ระวงในการใช ไมควรให pentazocine แกคนไขทไดรบยา pure
agonist มาแลว เพราะอาจทาใหคนไขไดรบผลกระทบอยางไม
คาดคดมากอนกได
3.4 กลมทนามาใชเปนยาแกไอ ไดมการนายาระงบ
ปวดชนดเสพตดหลายชนดมาใชเปนยาแกไอ โดยใชในขนาดท
ตากวาการใชยาระงบปวด สารทเปน stereoisomer ของ opiate
molecule มฤทธระงบการไอ ซงจะปราศจากระงบปวดและการ
เสพตด
กลไกของการไอเปนกลไกท ย งยากและสลบซบซอน
ความรเกยวกบกลไกในการออกฤทธของยาแกไอมนอยมาก แตด
เหมอนวายาออกฤทธทงทประสาทสวนกลางและสวนปลาย
อนพนธของโอปเอตทนามาใชเปนยาแกไอกนมากกคอ
dextromethorphan, codeine, levopropoxyphene และ nosca-
pine ยกเวน codeine ยาชนดอนๆ ทกลาวมาไมเกดอาการ
ขางเคยง แตยาเหลานทกชนดไมควรใชในคนไขทไดรบ MAO
inhibitors มาแลว
Dextromethorphan เปนอนพนธของ levor-phanol ท
ปราศจากฤทธในการระงบปวดและเสพตดและทาใหทองผกนอย
กวาโคดอน
Codeine ใชระงบอาการไอไดด โดยใชขนาดทตากวาทใช
ในการระงบความเจบปวด
Levopropoxyphene เปนstereoisomer ของdextropro-
poxyphene ซงเปน opiate agonist ทออนมาก levopropoxy-
phene ไมมฤทธของโอปเอต แตมฤทธขางเคยงสงบระงบ
Noscapine เ ป น อ ล ค าล อย ด จ า กฝ นท อ ย ใ นพ ว ก
benzylisoquinoline เชนเดยวกบ papaverine ใชระงบการไอและ
เชอกนวามประสทธภาพในการระงบการไอดเทยบเทากบโคดอน
4. Opiate antagonist ยาทเปน opiate anta-gonist
อยางแทจรง
กคอ naloxone และ naltrexone ทง 2 ชนดเปนอนพนธ
ของมอรฟนซงมการแทนททตาแหนงของ N ดวยสารทมโมเลกล
ใหญกวาของมอรฟน สารทงสองชนดมความสมพรรคสง ในการ
จบกบ µ รเซปเตอร แตกบ κ รเซปเตอรมความสมพรรคเพยง
1/20 ของ µ รเซปเตอรนอยกวา δ รเซปเตอร
Naloxone เม อใหกนมประสทธภาพตา ดงนนจงตองใช
ฉด ฤทธของ naloxone สนมาก ฤทธอยไดนาน 1–4 ชวโมง ยาน
เม อถกเผาผลาญแลวจะไปจบคกบกรดกลควโรนคเปนกลคว-
โรนดเหมอนกบโอปเอต agonist
Naltrexone มประสทธภาพสงเมอใหกน เพราะทางเดน
อาหารดดซมยานไดด แตจะผานการเผาผลาญในขนแรกอยาง
รวดเรว มครงชวต 10 ชวโมง การใหครงเดยวในขนาด 100 มก.
จะไปสกดกนผลกระทบทไดรบจากการฉดเฮโรอนไดนานกวา 48
ชวโมง
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
ยาแกปวดชนดเสพตด (Narcotic analgesics) หนา 19
Drug Dependence Research Center WHO Collaborating Centre for Research and Training in Drug Dependence
Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
เมอใหยาพวก antagonist ในขณะทปราศจากยาพวก
agonist ยาพวก antagonist จะเฉอย (inert) ไมวองไว (active)
การไดรบ naloxone ในขนาดสงทาใหเกดอาการสงบระงบ
เลกนอย
ในทางตรงกนขาม เมอให antagonist แกคนไดรบมอรฟน
มา ยาพวก antagonist จะทาหนาทลบลางฤทธของโอปเอตได
อยางสมบรณภายใน 1–2 นาท ในบคคลแตละบคคลทเกดการกด
โดยเฉยบพลนอนเนองมาจากการไดรบโอปเอตทเกนขนาด ยา
พวก antagonist จะชวยปรบการหายใจ การหมดสต ขนาดของ
ลกตาดา การถายอจจาระใหคนสสภาพปกต ทง maloxone และ
naltroxone จะถอนพษอาการบาคลงใหหมดไป antagonist ทง
สองชนดไมทาใหเกดอาการทนยาและอาการเพกถอน ถงหากวา
จะใชยาทง 2 ชนด ตดตอกนเปนเวลานานในการถอนพษยา
การใชทางคลนก
Naloxone เปน antagonist ทแทจรง ดงนนจงมผนยมใช
naloxone มากกวาการใช agonist–antagonist ทมฤทธออน แต
นามาใชเสมอนเปน antagonist ใช naloxone แทน nalorphine
และ levallorphan
Naloxone ใชถอนพษของโอปเอตทใชเกนขนาด แตใน
การใช naloxone เปนยาถอนพษ พงนกอยเสมอวา naloxone
ออกฤทธไมนาน เมอหมดฤทธของ naloxone แลว คนไขอาจ
กลบมามอาการกดเหมอนเดมอก การถกกดอยางแรงอาจถกเพก
ถอนไปได คนไขกลบสสภาพปกต เมอไดรบ naloxone เพยง
ขนาดเดยว แตหลงจากนนแลวอก 1–2 ชวโมง คนไขกลบหมด
สต ขนาดใชตามปกตของ naloxone ฉดเขาหลอดโลหตครงละ
0.1–0.4 มก.
เนองจาก naltrexone ออกฤทธไดนาน จงมการนายานมา
ใชในการคงสภาพสาหรบคนตดยา การให naltrexone แกคนไข
ใหวนเวนวนกสามารถทจะสกดกนฤทธของเฮโรอนทคนไขไดรบ
ไป 1 ขนาดได แตยานกไมคอยเปนทนยมแพรหลายกนในหม
ผใช เพราะคนตดยาจะเรมใช naltrexone ไดกตอเมอในรางกาย
ของผตดยาไดปราศจากยาเสพตดแลว
จากการทดลองเม อไมนานมานไดมผ เสนอแนะใหใช
naloxone บาบดอาการชอกในสตวทดลองทมการตกเลอด ม
สารพษทเกดขนในตวเอง ทาใหมการชอกเกดขนทสวนขวางของ
ไขสนหลง (spinal transection shock) เมอไดรบ naloxone ทา
ใหความดนโลหตสงขนและทาใหมโอกาสทจะรอดชวตไดมาก
กลไกของการสงผลกระทบในครงนยงไมทราบแนชด แตในสตวท
ชอกเมอนาโลหตมาตรวจดพบวา มความเขมขนของ endorphin
ในโลหตสงขน
เอกสารอางอง
1. Kratzung, B.G. (1982). “Basic and Clinical Pharmacology”
Printed in Singapore by Huntsmen Offset Printing Ltd.
2. Jaffe, J.H. and Martin, W.R. (1985). “Opioid Analgesics and
Antagonist” In Goodman and Gilman’s The Pharmacological
Basis of Therapeutics 7th
3. Bowman, W.C. and Rand, M.J. (1980) “Textbook of
Pharmacology” Blackwell Scientific Publications, Oxford,
London, Edinburgh, Melbourne.
Edition. Mc millan Publishing
Company, New York.
4. Andres Goth (1978) “Medical Pharmacology” 9th
Edition. The
C.V. Mosby Company, Saint Louis.
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty
Drug Dependence Research
Center
WHO Collaboratin
g Centre fo
r Research
and Training in Dru
g Dependence
College of P
ublic Health
Sciences
Chulalongkorn Universi
ty