Yahya KemL ENDÜLÜS

OSMANLI'DAN CUMHURYETE UZANANKUAGIN AR DPLOMATI YAHYA KEMAL VE

ESERLERNDE SPANYA*

Dr. Mehmet Necati KUTLU

SUMMARY

Yahya Kemal (1884-1958) was bom during the OUomanperiod and died as a very well known poet of his time and a retireddiplomat of the young Turkish Republic. He is considered as one ofthe last representatives of classical Ottoman poetry. He died in1958 at the age of 74; his funeral was one of the most crowded ofthose days in stanbul, aUesting the immense popularity of thisgreat poet.

This study aims to analyze the reflections of his experiences asthe Ambassador of Turkey in Spain in his works. Some originaldocuments obtained from the govemment archives of Turkeyareincluded at the end of the study.

Bu alma, 1929-1932 yllar arasnda spanya'da TrkiyeBykelisi olarak grev yapm olan air Yahya Kemal 'ineserlerinde spanya ve spanyollarla ilgili yansmalar tespit etmeyi

Bu alma ksm olarak Cervantes Enstits yayn organ "Cervantes" dergisinin5. saysnda spanyolca olarak yaymlanm, ancak bu yazya esas olan ariv belgeleri ilebaz kaynaklar o almada yer almadndan, konunun yeni bilgi ve belgeler ndatekrar ele alnmasnda saknca grlmemitir.

"Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, spanyol Dili ve EdebiyatAnabilim Dal.

290 MEHMET NECAT KUTLU

ve deerlendirmeyi amalamaktadr. Bunun yansra, nl airinyaamnn bu dnemine k tutar nitelikte baz belgeler dearivlerimizden temin edilmi ve yorumlanmaya allmtr.

Yahya Kemal, 2 Aralk 1884 tarihinde skp'te domutur, odnemde ehrin Belediye Bakan olan brahim Naci Bey'inoludur. Gerek ad Ahmet Agah olmasna karn, edebiyat yaamboyunca Yahya Kemal takma adn kullanmay yelemitir. Sanatayatkn bir aileye mensup olan annesi Nakiye Hanm, tannm airLeskofal Mustafa Galip Bey' in (1828- 1867) yeenidir.

Dnemin baka nemli isimlerinin hayatlarnda olduu gibi,Yahya Kemal'in eitim srecinin balangc da aile iinde birtakmsorunlara yol am, aile ocuklarnn devam edecei okulunseimi aamasnda geleneksel eitim kurumlar ile Osmanlmparatorluu'nun Avrupa'daki topraklarnda kurulan adaokullar arasnda bir kararszlk yaamtr. lkretim yaam ouyatnnkinden farkl olmam, babasnn kararyla "Yeni Mektep"isimli okula kaydolmu ve retmeni Gani Efendi'ye teslimedilmitir. (1889) Bununla birlikte dnemin geleneksel eitimyntemi aileyi mutlu etmekten uzak olduu iin birka yl iindekn okulunun deitirilmesine karar verilmitir. Yahya Kemalilkokulu, skp'te yeni kurulmu olan "Mekteb-i Edeb"de bitirmive bu okul sayesinde dnemin avrupai tarznda bir eitim alma,aydn fikirlerle tanma imkan bulmutur. Kendisi, Batmedeniyetiyle bu ilk tanmasnn ilk gnlerindeki hissiyatn "bubana mslmanlktan kmak gavurlua karmak gibi bir eygrnd" szleriyle ifade etmitir.")

"Mekteb-i Edeb"den mezun olduktan sonra Yahya Kemaleitimine ncelikle ayn ehirde, Selanik idadisinde devam etmi,burada balad orta renimini 1902' de geldii stanbul'da Vefadadisinde tamamlamtr? Bu yllar Sultan II. Abdlhamid'insa1tanat dneminin bask yllarna denk gelmektedir ve bakentinboucu havas delikanl iin tam bir hayal krkl olur. Gen

i Ahmet Oktay. "Cumhuriyet Dnemi Edebiyat/ 1923-1950". Kltr BakanlYaynlar, Ankara, 1993, s. 409.

2 Behet Necatigil, "Edebiyat/mlZ.da isimler Szlii,~". Varlk Yaynlar, stanbul,1967.s.64.

OSMANL'DAN CUMHURiYETE UZANAN KUAIN AiR DPLOMATl....29I

adam, ok gemeden hakim bask ortamna tahammledemeyeceini anlar ve en ksa zamanda buradan ayrlmaya kararverir. "Alafranga neslin birok ocuklar (gibi) bir Paris sevdasnada tutulur") ve on sekiz yan doldurur doldurmaz, 1903 ylTemmuz aynda Fransa'ya doru yol alan bir gemiyle Osmanlbakentini terk eder. Paris'te Siyasal Bilgiler Fakltesi'ne kaydolurve "jntrkler" olarak anlan grupla iliki kurar. O dnemdeParis'te yaayan Trkler balca iki gruba mensupturlar: Devletgreviyle orada bulunanlar ve Sultann despota ynetimindenkaarak bu bakente snanlar. "Jntrkler" ikinci grubagiriyorlard ve henz ynetim muhalifi olmamasna karn YahyaKemal bunlardan birouyla ksa zamanda dostluk balar tesisetmitir. Fransz bakentindeki yaam dokuz yl kadar srm, buzaman zarfnda Franszca'y mkemmel bir ekilde renme veSiyasal Bilgiler eitimi yapma imkan bulmutur, ayn ekilde Batedebiyatn tanma frsatn da bulmu, yeni bir edebiyat zevkiedinmitir. Bu dnemde edebi kiilii zerinde en ok etki yapanahsiyetlerden biri, spanyol kkenli Fransz yazar Jose Marfa deHeredia (1842-1905) olmutur. Bu etki, airin baz dizelerinde gzearpmaktadr. ada Trk eletirmenleri, bu dnem hakknda,"Yahya Kemal 'in Heredia araclyla, sonraki yllarda iiranlayn kkten deitirmesine yol aacak Latin ve Yunan iirinitanm, Heredia'nn sonnet'lerinde iirin asl madenine eliyledokunduu duygusuna kaplmtr,,4 yorumunu yapmlardr.

Yahya Kemal 1912 ylnda stanbul'a dnm, ehrin entannm eitim kurumlarndan biri olan Darafaka Lisesindeedebiyat ve tarih retmenlii yapmtr. air, sonraki dnemdestanbul niversitesinde de ders vermi (1916-1919), atekessonrasnda ise dnemin bakentinde yaymlanan baz gazetelerdemilli mcadeleyi destekleyen yazlar yazmtr. Mustafa Kemalnderliindeki milli glerin zaferi sonrasnda ise imzalanacakbar anlamasnn koullarn grmek zere Lausanne'a gidenheyette yer almtr (1922).

) Mustafa zbalc. "Yahya Kemal'in Duygu ve Dnce Dnyas". Aka BasmYaym Pazarlama A.., Ankara, 1996, s. 16.

. Ahmet Oktay, a.g.e., s. 41 .

292 MEHMET NECATi KUTLU

iirlerini aruz lsyle yazan airin olduka ar bir slubuvardr. Tercih ettii konularn banda Osmanl zaferlerini ilerneksuretiyle gelitirdii tarihi konular gelmektedir. Aada yer alanrnek "Aknc" adl tannm iirinden alnmtr. Pekoumuzunaina olduu bu iirde Yahya Kemal, esas ordu kuvvetlerigelmeden nce dman ilerine aknlar dzenleyen nl Trkatllarnn kahramanlklarndan sz etmektedir:

"Bin atl, aknarda ocuklar gibi endik;Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!

Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!Bir yaz gn getik Tuna'dan kaafilelerle ... ,,5

air, benzer duygular ortaya koyduu, ok tannm dier biriirinde de ayn aknclarn "Moha" savandaki (29 Austos1526) yararlklarn anlatr. Duygusallkla ykl, benzersizgzellikteki yapt, aadaki dizelerle son bulmaktadr:

"Getik hepimiz drt nala cennet kapsndan;Grdk ebedf cedleri bir anda yakndan!

Bir bahedeyiz imdi ehitlerle beraber;Bizler gibi lm o yiitlerle beraber.

Lakin kalacak doduumuz topraa bizden,imek gibi bir hatra nal seslerimizden!,,6

air, Cumhuriyetin ilanndan yl sonra Polonya'ya, bundan yl sonra da Madrt eliliine atanmtr. Yahya Kemal spanyanezdindeki temsilciliimize misyon efi olarak atanan ikincitannm edebiyatmzdr.7 nl air 1929 ile 1932 yllar arasndaad geen eliliimizi "Ortaeli" nvanyla ynetmitir. YahyaKemal Madrit'e harf inklabnn gerekletirilmesinden (l Kasm1928) hemen sonra, 1929 ylnn ilk aylarnda gnderilmitir

5 Yahya Kemal, "Kendi Gk Kubbemiz", stanbul Fetih Cemiyeti. istanbul, 2001. s.22.

"a.e., s. 25.7 Madrit'te grev yapan ilk edebiyat sefirimiz, tannm romanc Samipaazade

Sezai Bey'dir (1860-1936) ve 1909 y 1914 yllar arasnda adgeen temsilciliimizdemisyon efi olarak grev yapmtr.

OSMANl'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI. ... 293

(Baknz Ek-I). Baz kaynaklar, nl airin spanya'ya doru yolakmadan nce Atatrk tarafndan kabul edildiini ve bu bulumaesnas.nda Atatrk'n ona harf inklab tasarsndan sz ettiinikaydetmektedir. Bunlara gre, air bu konudaki phelerini birazda tepki li bir tarzda ortaya koymu ve o zamana kadar Trkkltrn temsil etmi olan eserlerin kaybolmalar ihtimalini ifadeetmitir.8

Biraz tatsz geentii anlalan bu grme sonrasnda,Madrt'te bulunduu dnemde de Yahya Kemal'in yeni harflerekar fikir beyan ettii, dnemin canl tanklarnca teyid edilmitir.9Kemal Bek, dnemi yaayan baz kiilerin anlarna ve bizzatYahya Kemal'in ifadelerine dayanarak, bu dnemdeCumhurbakannn yaknnda bulunan ve aralarnda smail MtakMayakon (1882-1938) ve dnemin Dileri Bakan Tevfik RtAras'n (1883-1972) yer ald baz kiilerin yeni Madrt elisialeyhinde bir ura iine girdiklerini kaydetmitir. o Bu ura venl aire kartlk, Yahya Kemal'in Portekiz Hkmeti nezdindeakredite edilmesiyle ilgili srecin geliiminde de akagrlmektedir.

1929 yl Mays ayndan tibaren Madrt'teki TrkiyeBykelisi, gen Cumhuriyetin Portekiz'le olan ilikilerinispanya'dan gelitirmesi amacyla ayn anda bu lkeye de akrediteedilmitir (Baknz Ek-2). Buna karn, aratrmac Kemal Bek,ortaelinin Portekiz Cumhurbakan 'na sunmas gerekentimatnamenin kendisine 1931 yl sonuna dek yollanmadnnaltn izmektedir." Bu durum Ek-3'de yer alan belgede de akagrlmektedir (Baknz Ek-3).

spanya'nn iinde bulunduu dnem itibaryla grevini zorartlar altnda yerine getirmeye alrken, Ankara' dan fazladankarlan zorluklarla da mcadele etmek zorunda kalan YahyaKemal tm bu olumsuzluklara karn, ksa zamanda kendini dier

R Kemal Bek, "Yahva Kemal Beyah", Tarih ve zne Yaynlar, stanbul, 2001, s.65.

9 Behet Kemal alar. "Yahya Kemal ve Bir Konuma", Yahya Kemal inYazlanlar, Hazrlayan Kazm Yeti, stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 1998, s. 320.

LO Kemal Bek, a.g.e., S. 61,64.ii a.e., s. 61.

294 MEHMET NECATi KUTLU

misyon efieriyle Madrit cemiyet hayatnn nemli simalarnatantm ve onlarn sevgisini kazanmtr. Bu tr dostluklarn en okdikkat ekeni phesiz airin i902- i93 i yllar arasnda spanyatahtnda bulunan Kral XIII. Alfonsol2 (1886- 1941) ile kurduuyaknlktr. nl edebiyat, u anda spanya tahtnda bulunan .Juan Carlos 'un babas olan, dnemin spanyol Kralylakarlamalarndan birini yle anlatmtr:

"Bir gn XIII. Alfons'un av ziyafetine davet edildim. ( ...)Baka sefider de vard. Kral beni vagonuna ard. .. Gittim.'stanbul'u grmedim; ama dnyada en ok stanbul'u severim'dedi ve bana stanbul'u tasvir ettirdi ... O srada ilhamm boldu.Gzel bir eski stanbul tasviri yaptm. Kanlca koyunda senede drt defa yaplan mehtap alemlerinden, ince kayklardan, yanksesli hanendelerden bahsettim. BayldL,,13

spanya Kralnn Yahya Kemal'i ne denli taktir ettiini ortayakoyan bir hatray da nl yazar ve edebiyat tarihisi Nihad SamiBanarl (1907-1974) anlarnda aktarmtr. Aada anlatlan olayBanarl'nn hatratnda yer almtr:

"Bir seyahat esnasnda spanya Kral Alfons'a eski spanyatarihinden bahsetmi. Alfons da Kemal Bey iin,

OSMANLI'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAIN AiR DPLOMATl....295

edebiyatnn duygular ve izlenimleri yalnzca dzyaz eserlerindedeil iirlerinde de gze arpmaktadr.

airin hatralar "Mektuplar ve Makaleler" adl yapttatoplanm, spanya'ya dair bilgilerin neredeyse tm. de mektupeklinde kaleme alnmtr. nl yazar, arkada Mnir Bey'eyazd bir mektupta, hatratn okurlarna aktarmak iin bu trsemesinin nedeni hakknda unlar kaydetmitir:

"spanya ehirlerine aid tahassslerimi risale klkl yazmaytavsiye ediyorsun. Benimse u mektup tarz tabiatma daha uygungeliyor. Risalede mechul bir kalabala hitap enisi, bir de fazlamalumat serdetmek klfeti var; halbuki ben beni anlayan bir dostageliigzel grdklerimi anlatmaktan holanyorum.,,15 Gerektende, Yahya Kemal'in eserlerinde ber Yarmadasyla ilgili izlenimve betimlemeler son derece samimi bir tarzda adeta bir dost sohbetihavasnda sunulmutur. Buna karn, yazarn niversite hocas vearatrmac kimlii ile olaanst kltr birikimi, ayrntlanlatmyla kendini gstermektedir.

Bahsi geen anlatlarda ska konu edilen hususlardan birispanyol ehirleridir; ehirler hakknda dile getirilen ilk yorumlarise isimlerinin kkenleri ile alakaldr. Bu isimlerden bazlarnnArapa kkenli olmas, eserlerinde bu konuya birok kez deinenyazarn olduka ilgisini ekmi olmaldr.

spanyol bakentine ayrlm blmde, Beyatl kentin adnnetimolojik kkeni konusunda u yorumu yapmtr: "Uzlete iyialmam insanlara gre Madrt skntl bir ehir olmaklamaruftur. Hakkatte de byledir. Gen, kan hareketli, elenceyedkn, hareketi seven insanlar burada rahatsz olabilirler. Lakinben gnden gne daha ziyade mnzevfletiimden, sekiz dokuzasr evvel mu 'tekif ve mnzevflerin diyar olduu iin Araplartarafndan "Mcerrid" ismi verilmi.,,'6 Bu paragraftan anlaldzere, Yahya Kemal, Madrit isminin kkeninin Arapa'da tecritedilmi anlamna gelen "mcerrid" szcne dayandndnmtr. Oysa ki XIV. Yzyl sonlarnda yaymlanan "El

15 Yahya Kemal Beyat!. "Mektuplar Makaleler". stanbul Fetih Cemiyeti, stanbuL,1990, s. 7.

16a.e .. s.14.

298 MEHMET NECATi KUTLU

hissettii takdir ve hayrettir. Yahya Kemal spanyol resmine venemli isimlerine duyduu ilgiyi u szlerle ifade etmitir:

"spanya'nn ressamIarna merak sardrdm. Bu millette resimbir kainattr. Hepsinin en spanyolu Velazquez, en Hristiyan' Greco, en halk ve tabiat farikals da Goya'dr. kinci derecedesaylan Murillo'dan ta muasr ressamIara kadar dier yzlercesi isebaka milletlerde olsa eref zirveleri saylrlard. Resmin bir milletiin ne mthi bir kuvvet olduunu burada idrak ettim,diyebilirim.,,20 Yazar, lkenin en nemli ressamlarndanbahsettikten sonra spanyol resim sanatyla ilgili anlatsn PradoMzesi hakknda bilgi vererek srdrr. Anlatnn bu ksmndamzenin resim koleksiyonunun neminin altn izer ancakmzenin varlnn spanyol bakentinin skc havasndeitirmeye yetmediini de tekrarlar: "Fakat ehrin Prado diye birmzesi var ki harikuladedir. Avrupa'nn dier yerlerinde tekerteker grlebilen Velazquez'ler, Goya'lar, Rubens'ler burada salonsalon feyza-feyziyle bir manzarada grlr. Prado bu ehrin yeganetesellfsidir. Heyhat ki insann ruhu ne kadar sanata mevkuf olsayine bir mzeye kapanamyor; etrafnda hayat istiyor."21

Yahya Kemal 'in eserlerinde spanya ve spanyollarla ilgiliolup, nemle zerinde durulan bir dier konu da spanyol kadndr.Szkonusu kiinin (airin) gece hayatna merakl, olduka bonkr,yemeyi, imeyi ok seven mzmin bir bekar olduuhatrlandnda, lke kadnlarna olan zel ilgisini anlamak zorolmayacaktr. Yazar, spanyol kadn ile ilgili yorumlarna,Madrit'in ortamndan bir kez daha yaknarak balar: "Elenceyerleri az ve spanyollara mahsustur, sosyetesi ecnebilere kapalgibidir ve zaten mahduttur. Kadnlar harikulade gzeldir. Fakatark kskanlnn murakabesine bal olduklarndan ancakuzaktan seyredilirler. Esmer gzellerinin bu kadar mtenevvolduklarn, Madrit'e gelmeseydim idrak edemezdim.,,22 YahyaKemal, yalnzca gzlemlemekle kalmam, ayn zamanda bylesibir eitliliin nedenini ve meneini renmek iin merak da

111CI.e., S. 5.21 (I.e., s. 9."'(l.e.,s.9.

OS::\1ANLI'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAGIN AR DPLOMATL.299

hissetmitir: bunun iin bir aratrma yapm ve u szlerle ifadeettii bir sonuca varmtr:

"mparatorluklarn merkezi olan ehirlerde kadnlar daimagzelolur. Zira cihangirler fethettikleri memleketlerin gzellerinipayitahtlarna toplarlar. Gzellik ancak cihangirlik tesalbsayesinde olabilir.23

spanyol kadn Yahya Kemal'in nl bir l1rnn de anatemasn tekil etmektedir. Ahmet Hamdi Tanpnar'n "Monetrenkleriyle verilmi btn bir renk ve hareket cmbdr...,,24szleriyle deindii bu iirin ok tannmas bir lde XX. YzylTrk mziinin en nemli isimlerinden biri olan Mnir NurettinSeluk (1900-1981) tarafndan bestelenmi olmasna da baldr.ark bugn mziimizin klasik eserlerinden biri saylmaktadr.Yahya Kemal, "Endls'te Raks adn tayan bu oktannm iirinde ise, ak ve evk duygular ile kendinden geipsarho olduu bir spanya gecesini anlatr. Egzotik bir hava datayan bu iirinde asl tema, ateli bir spanyol gzelininraksediidir. Ne'e ve elence dolu bir Endls akamnda, ikinintesiriyle biraz akr keyf olan air, zil sesleri arasnda sanatnnbtn inceliklerini ortaya dkerek rakseden spanyol gzeline yleseslenir,,25:

"ENDLS'TE RAK S

Zil, al ve gl. Bu bahede raksn btn hz ...evk akamnda Endls defa krmz ...

Akn sihirli arks yzlerce dildedir.spanya ne'esiyle bu akam bu zildedir.

Yelpaze evrilir gibi birden dnleri,veyle devrili, sa/, rtnleri ...

n Vali! Nurettin, "IspaTva'da Yaly Kemal'in Bir Ay Misafiri Olmu/um", YahyaKemal in Yazlanlar. Hazrlayan: Kazm Yeti. stanbul Fetih Cemiyeti. stanbuL, 1998.s. 4 8.

2. Ahmet Hamdi Tanpar. "Yalva Kemal", Yap Kredi Yaynlar, stanbuL. 1999, s.5 .

25 Mustafa zbalc. a.g.e .., s. 126.

300 MEHMET NECATi KUTLU

Her rengi istemez gzmz imdi aldadr;spanya dalga dalga bu akam bu aldadr.

Alnnda halka halkadr dfte kaklii,Gsnde yosma Grnata 'nn en gzel gl ...

Altn kadeh her elde, gne her gnldedir;spanya varlyla bu akam bu gldedir.

Raks ortasnda bir durup oynar, yrr gibi;Bir ba evirmesiyle bakar ldrr gibi ...

Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl, srmeli ...eytan diyor ki sarmal, yz kerre pmeli ...

Gzler kamatran ala, meftun eden gle,Her kalbi dolduran zile, her sneden: Ole! ,,26

Eserleri sanat, zevk ve lks dolu bir yaam yanstmasnakarn, Yahya Kemal'in spanya'da bulunduu dnemde lkesiyasal adan zor bir dnemden gemekteydi. Greviningerektirdii zere, tannm air de bu olaylar ok yakndan takibetmitir. Madrt'te bulunduu dnemde Primo de Rivera'nn (1870-1930) dikta rejimi yklm, bu ayn zamanda monarinin de sonuolmutur. Yahya Kemal bu kark dnemde spanyol milletinin isava kasrgasna doru srklendiini grm ve bu tablonunkendisinde uyandrd derin hzn eserlerine yanstmtr. Yazar,spanya'nn o yllarda iinde bulunduu vaziyeti ve bakadiplomatlar tarafndan da paylalan duygularn, Madrit'te grevliyabanc temsilcilerden biriyle yapt konumay nakletmeksuretiyle ortaya koymutur:

"-Biz bu asrn adamlar her trl temizlik ve istirahat esbabnamalikiz. Giyeceimiz, yiyeceimiz, ieceimiz var. Banyomuz,sabunumuz var. Lakin ruh istirahatimiz yoktur. Bunu burada dahaziyade hissetmiyor musunuz?

2"Yahya Kemal, "Kendi Gk KliMemi", s. 157-158.

OSMANLI'DAN CUMHURYETE UZANAN KUATN AiR DipLOMATI .... 301

Her nedense benim gibi dertleri olan, belki de spanya'nnakbetini hayrl grmeyen bu kamil insan ayn eyidnyormu .'>27

Yahya Kemal spanya'y 1932 yl balarnda terk etmitir.Baz eletirmenler, bu terk edile, airin yakn dostu olan Kral XIII.Alfonso'nun srgne gitmi olmas ve bu durumun airin ruhundayaratm olduu byk honutsuzluk arasnda balantkurmulardr.28

Biroklarnca gereksiz olarak nitelenen bu davran sonrasndayazar bir sre Paris'te bulunmu, bir dnem Orta Avrupa'daoyalandktan ve arkada nl edebiyat Hamdullah Suphi'ninTrk Temsilciliinin banda bulunduu Bkre'te de bir srekaldktan sonra Trkiye'ye dnmtr. Yahya Kemal'inspanya'dan ayrldktan sonra Avrupa'da geirdii bu sreyiyorumlayan air Behet Kemal alar ise bizzat kendi tank olduubir olayla balant kurarak, daha nceki blmlerde deindiimiz'Yahya Kemal'in harf inklabna kar fikir bildirmesi' meselesinitayid etmi ve Atatrk ile nl airin aralarndaki buzlarn eriyiini"Yahya Kemal ve Bir Konuma" balkl makalesinde anlatmtr.alar, bizzat tank olduu, dahas kendinin de iinde yer ald buolay bahsi geen yazsnda yle aktarmtr:

" ... bir akam saatinde Atatrk istiyor diye haber geldi;beni yanna gtrdkleri zaman sofrada bekleyen misafirlerinikabule hazrlanyordu, yalnzdk:

-Seni niin arttm biliyor musun? dedi.

-Emretmisiniz, geldim, cevabn verdim.

-Bugn orada Yahya Kemal de var. Yeni harfler aleyhine birnkte savurmu; iitince kendine kin balayacam zannetmi;Avrupa'da dne dolaa Hamdullah'n yanna gelmi; o da Ruenyoluyla benden istimzaca kalkm, Ankara'ya getireyim mi diye ...Ben danmanlarn grltye bodum. Mspet-menfi bir cevapalamadan ite Ankara'dalar... imdi sen daha gelmemi 01. Ben

27 Yahya Kemal Beyatl, "Mektuplar Makaleler", S. 22.2" Muzaffer Uyguner, "Yahya Kemal Beyatil", Bilgi Yaynevi. Ekim. 1992. s. 28.

302 MEHMET NECATi KUTLU

ieriye girer girmez senin de geldiini haber verirler. Sanasofrada tanmadnz kimse var m? diye sorarm; sz YahyaKemal'den alr; sen onu methe balarsn, tenkiti de beraber. Bende tasdik ederim, gnln alrz. Haydi imdi yle bir kenaragizlen bakalm. Dur! Sen onun hangi iirlerini ezbere bilirsin (benbir ikisini sayverdim). Yok bu kadar olmaz, sorunca hepsinibiliyorum, dersin de ben senden yine bunlar isterim ...

Byk salona geldi haberini verdirip de ikinci defa elinipp gsterilen yere otururken sordu:

-Sofrada tanmadnz kimse var m?

-Yahya KemaL... Fakat Trk olup hele airlik iddia edip de onutanmayan olmaz ki ... Yani o beni tanmaz demek istiyorum ...

(Bahsin vakitsiz almasndan ekinen, ikimizin birden payiitmesinden korkan tandklar, uzatma der gibi iaret ediyorlard;tembihli olduumu nereden bilecekler? Ben aldrmadan devamettim:)

-Yahya Kemal, Trkenin btn tarihi boyunca en bykairlerinden biridir. Aruzu adeta milli' vezin haline sokan; en gzel,en temiz, st beyaz bir Trkeyle aruz msralar yazabilen bir air.Tek hazin taraf maziye dnk olmas, hala nc Ahmetdevrinde yayormu gibi, bir trl Cumhuriyet atmosferinegiremeyiidir.

Bu ufak hitabemi Atatrk'n sabrla dinleyiine benden bakaherkes at. Atatrk biz de bu fikirdeyiz kabilinden birmukaddemeyle sze balad; Yahya Kemal'in gnln ald; onaAnkara'da, yanbanda bir vazife vereceini ima etti;ktphanesinin ancak onun tavsiyeleriyle tamamlanabileceinisyledi; eski hizmetlerini ve dostluklarn zevkle and; sofrannhavas yumuad. ..,,29

Bu olayn getii dnem sonrasnda Ankara' da bir sredinlendikten sonra Yahya Kemal' in parlamenterlik yaambalamtr, Meclise nce Yozgat sonra da stanbul Milletvekili

2" Behet Kemal alar. a.g.e., s. 32 -322.

OSMANL 'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI .... 303

olarak girmitir. 1947 yl banda Trkiye'nin Pakistan'da Karaiehrinde yeni alan Bykeliliine ilk Misyon efi olarakatanmtr. Yazar yeni kurulan bu lkede on bir ay kadar kaldktansonra ya haddi nedeniyle emekliye ayrlmtr. Yahya Kemal 1Kasm 1958 tarihinde stanbul Cerrahpaa Hastanesi 'nde hayatagzlerini yummutur. iirde klasik Osmanl tarznn sontemsilcilerinden olan ve birok eletirmen tarfndan aruz veznininTrk Edebiyatndaki son kahraman olarak kabul edilen30 YahyaKemal yaamn bu son dnm noktasn "Rinderin lm" admanzumesinde yle ilemitir:

"lm asude bahar lkesidir bir rinde;Gnl her yerde buhurdan gibi yllarca tter.Ve serin serviler altnda kalan kabrindeHer seher bir gl aar; her gece bir blbl ter.",H

KAYNAKA

Artala. Miguel. "Enciclopedia de Historia de Espana", Alianza Editarial, Madrid, 1991.

Banarl, Nihad Sami, "Bir Dadan Bir Daa", Kubbealt Neriyat. stanbul, 1984.

Bek, Kemal. "Yahya Kemal Beyatl ", Tarih ve zne Yaynlar, stanbul, 2001.

Beyatl, Yahya Kemal, "Kendi Gk Kubbemiz", stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 2001.

Beyatl, Yahya Kemal, "Mektuplar Makaleler", stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 1990.

alar, Behet Kemiil, "Yahya Kemal ve Bir Konuma", Yahya Kemal in Yazlanlar,Hazrlayan Kazm Yeti, stanbul Fetih Cemiyeti, stanbuL, 1998.

EI-Himyari, bn Abdl Mun'im, "El-Rawz el-Mi'tar Fi Haber el-Aktar" (Yaymahazrlayan: hsan Abbas), Librairie du Liban, Beirout, 975.

Necatigil, Behet, "Edebiyamzda simler Szl", Yarlk Yaynlar, stanbul, 1976.

Nurettin, Yala, "spanya'da Yahya Kemal'in Bir Ay Misafiri Olmutum", Yahya Kemalin Yazlanlar,Hazrlayan: Kazm Yeti. stanbul Fetih Cemiyeti, stanbuL, 1998.

Oktay, Ahmet, "Cumhuriyet Dnemi Edebiyat 1923-1950", Kltr Bakanl Yaynlar,Ankara, 1993.

Ozansoy. Halit Fahri, "Edebiyatlar evremde", Smerbank Kltr Yaynlar, Ankara.1970.

JO Halit Fahri Ozansoy, "Edebiyatlar evremde", Smerbank Kltr Yaynlar.Ankara. 1970, s. 20.

3'Yahya KemaL. "Kel/di Gk Kubbemiz", s. 93.

304 MEHMET NECAT KUTLU

zbalc, Mustafa, "Yahya Kemal'in Duygu ve Dnce Dnyas", Aka Basm Yaymve Pazarlama A.., Ankara, 1996.

Tanpnar, Ahmet Hamdi, "Yahya Kemal", Yap Kredi Yaynlar", istanbul, 1999.

Uyguner, Muzaffer, "Yahya Kemal Beyatl", Bilgi Yaynevi, stanbul, 1992.

T.c. Babakanlk Cumhuriyet Arivi, (030.18.01.02.1/14.39), (030. i8.0 i .02.3/30. 13),(030.10.236.593/9) sayl belgeler.

OSMANL'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAGIN AiR DPLOMATJ....305

Ek 1- Yahya Kemal'in Madrit'e Ortaeli olarak tayin edildiinedair kararname.

1'cll'kiyc. Cumlriyc./iBAVFKATE'[lMnameh),!.. mlWI(ll11ftf

~be ""/',:"::'.:--/tj'1 /,::',:,./ /

i__ ._i CUMHUfiYCT .I'n:v

: Varura ikinci sInIfe:l.si, Yaly.a Xema beyin Ma.dri,t ikinci

~InIf e:l.:.:l.ne naklen tay:.:::..Har:1.c:l.yeVekSet:l.nden yazan _

1u.bat/929 tarih ve 72 n1llIlll.raI teJ.:J.:I.fzer1:e Icra Vek'.ieri Heie-

!t:i.n:l.n6/2/929 tarihli :I.t:i.:aIndatasv:l:p ve kabu ounmu'l=

6/2/929

Re:1.s:1.cumhttr

~r..v. H..y. D~.V.

S. .IN.

i..,..., ...;

tk.V. N..y. .Mf.V.

-'~T ~L()~__-L~!--.jIJ.~4 \~.l........-

306 MEHMET NECATi KUTLU

Ek 11- Yahya Kemal'in Portekiz Hkmeti nezdinde akrediteedildiine dair kararname.

Trkye .Cumhuriyeti

BAVERALE. K~rnrnnnei \\."i gAf1r\t\..'H~Wl"CUMHUilIYET ilR iVi

\lu";riiJiC riJ6dLi;J:~.,tlhd .1. .Say ,S,"~J.

HkO.metimidnt ees ssundenberi Bakonsolo$ bulundurmaksuretiyle

inhe.S:~batpe:rdaetmiF,l olan Port~kiz J:tUkn;etiile siyas~ !!Ilinas.ehat

tesisedilmesi hariCi :t'a1:>:te.Ii3.rl.inl~1nil':kiaf:nayardim edeeelti b:t~

.hetle MadridEiim1z yahya Itenal. beyin ayni ze.maida.mazkr devlet

ne,dne alq.dite edilmesi ,Hariciye v~kaet:.nin :t4/May:s/n3 tarih

ve 5262/246 numaral: tez,keresiyle yap:lari teklifitiz~rine :cra ve-

killeri Heyetinin ::/5/020 tarihii itima:nda tasyil' ve kabul 61un-

mutur I%/929

REsctiMHtmtJa:r i 4/24 /- OP~tf .~'"I/T. /7.'7

Ha,V'.

1f;P"i'~-, " .~,:.Mf.V.

B.V.

~

Na.V.

Ad.V.

tk ,V.

Ma.V.

M,M.V.

S.M.t.V.V.I Q~

OSMANl'DAN CUMHURYETE UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI.. .. 307

Ek III- Madrit Ortaelisi 'nin Portekiz Cumhurbakan 'naitimadnamesini sunduuna dair Dnemin Dileri BakanTevfik Rt Bey imzal belge, belgenin eknde elininkonuyla ilgili raporu bulunmaktadr.

-,~.,i ' :? ' 'rilrki)'. Galln'iyeti

Hariciye Vekaleti Ankara l: i t ,', 193/

Lef: 1 s.uret.

............... , , .

Lizbon, Elj~:tne de tayin blYllrl.llmu oLan

Ma:dTid1;;1151 YahyaKemal Beye:fendiden ;Li zbon' da Portekiz

ReislcUmhur\.ina timatnamedni tekdim ettiitine dair,alnan

tahTirstn bil' sureti leffan takdimklnmtr Efendim.

!tartaiye Vekili

;/'/ j~??~~....)).....r>~~

.~

Jt1 --X ~1jI

308 MEHMETNECATi KUTLU

EK 3 'n Devam bu bo sayfaya konulacaktr

s II 11 t,iI'-: -t.- ::-.1.';"1-:'" :-1-

3068/112/163

/, /},---/

Emr1DevletleriiuC:l:blnce Lizbon's azirnet ve

Reislcihur 1la:zr~tleriJl1: ftiatnpmderinl ;31 Te!lrinievve1193i de.iutatme~aBlm1e,portekiz ReisicumhurU Razretlerlne'tev