YAHYA KEMAL VE MtLLt MUCADELE BASIN.I

T. C. lSTANBUL UNtVERS1TES1

SOSYAL BtLtMLER ENSTtTUSLi GAZETECtltk ANABtLtM DALI

YAHYA KEMAL VE MtLLt MUCADELE BASIN.I

Ytiksek Lisans Tezi

ALIM KAHRAMAN

Dan1sman:

Do~. Dr. DURAL! YILMAZ

1.STANBUL 1992

t C t N D E K 1 L E R

ONSOZ..... .. • • . . • . . . . . • . . • . .. . • • • . .. • . .. • .. .. • • .. .. . • . . • . . . . . • . .• .. 3

B1RtNCl BoLUM

A - MlLLt MUCADELE VILLARINDA YAHYA KEMAL

1 - Milli MUcadele DHnemindeki Havat1 •••.••.••••••••• 4

2 "I!" ·-' .q.

a> Balkan Sevahati •••••••••••••••••••••••••.•••• 6 b> Bursa Seyahati •••••••••..••••••••••.••••••••• 9 c) Lozan=-a Gi.disi ............................... " 1C>

12 20

Yahya l<emal - Mustafa ~(emal ili$kisi .••••••.•••• Milli MUcadele'vi Destekleven Cal1$malar1 ••.•.•• GazeteciliQi ve Yav1n Organl~r1ndaki Yaz1lar1 •••• 21

5 - Milli Milcadele Y1llar1nda Yazd1Q1 Yaz1lar1n Tes i r 1 e1,.. l. • .......................... ., ................ " ., . 25

6 Milli MUcadele Otlneminde tstanbul B~s1n1 SangUr ve V.Kemal'in SansUr Edilen Yaz1lar1 •.•••.•.••••• 29

tKtNCt BoLUM

B - YAHYA KEMAL'tN MtLLt MUCADELE ETRAFINDA YAZDIQI YAZILARIN tNCELENMESt

1 - Istanbul ve Anadolu: DHneme Ait Toplumsal Tablonun Analizi ••••••••••••.••••••.•••••••••.•.• 36

2 - Yunanistan ve Yunanl1l1Q1n DeQerlendirilmesi .•..• 42 3 - Yunanistan Kar•1s1nda Tilrkler ve Tilrk-Yunan

Kar~1la9t1rmas1 •••••••••••.•••••••••.•••••••••.• 48 4 ls ti ~( 1 al At;;. J( 1 ........................................ .

t"r.,., ; .. l.t ..

5 - Ooqu Denqesi, Bar1$1 Edirne ile Izmir .••••..•••. 55 6 - TlirklilQe ve Sahip Olduqu Medenivet Degerlerina

Ba'4:1s .... " •..••• ..................................... 58 7 - De~i$en DUnva:"Esk:l."ni.n Ele~t.1.risi. "Yeni"nin

~~1..trt .. tlmas1 .......................................... 62 8 - Bas 1 n . ......................... ·. • . • • • .. . .. . . .. . • . .. . .. . • 6 7 q - Mustafa Kemal ••••••••..•.•...••.•••....••.••..••• 6q

SONUC

EK: YAHYA KEMAL'tN MtLL1 MUCADELE UZER!NE OLAN YAZILARININ KRONOLOJiK ltSTES1

BtBLtVOBRAFVA

75

78

82

oNSoZ

Yirminci vilzy1l1n ilk cevre~i. bUtUri dUnva milletleri icin olduQu gibi milletimiz icin de Hnemli sonuclar1 olan bir "deC)i $i m" donemi ol mustur. "Harb-i Umumi" i le ber·aber ".Devlet"imiz bir biti; .• Milli MUcadele ile veniden sekillenis sUrecini vasam1st1r. Milli Milcadele. milletimizin var veya yok olma aras1nda gidip geldiOi bir dtinemdir.

Bu onemli mi.it:adele lr.:inde aydJ.111m1z1n tak1nd1C11 tav1r; oluean veni durumlar kare1s1nda ortaya kovduQu fikir1er ve bunlar1n incelenmesi basl1ba•1na Hnem tas1van bir konu olerak gt.lri.ini.iyor.

Yahva ~(emal. Milli Miicadele v1llar1nda eserint ve kteilioini ortaya kovma durumuna gelmis bir nesle mensuptur. Yakla91k bir ifadevle 1880-85 doqumlular dtve adland1rabileceQimiz bu nesil. kac1n1lma2 olarak milcadelPnin ir.:inde bul\.tnuyor 1 i:iyle vey;a boyle onLtn yi1kUn0 om1.1zlar111de\ hi•sedtyordu. Bu d6namde. gerek yetiemektP clan gene nesil Hnilnde 1 Q&rPkse va$1t1 o1an ayd1n ~evre i~inde Yahva Kemal"in kendine ait bir yeri ve durumu vard1r. DurduQu bu yer hie oJmazsa keyfiyet olarak mHrkazde bir verdir.o. Milli MUcadele'ye DarUlfOnun'daki dersleri ve bs21 mekanlsrdaki sohbetleriylP olrluq1J kadar bizzat d6nemin q•7ete ve dergilerinde y~y1nlad1~~ ya71lar1yla da kat1l1vordu.

Bi2 b11 r.al1smam1;:d;,;1, nnun baz1 qazete.lerde ve IJerq<ilh derqisinde, dogr~dan doqruya verilen mticadele etraf1nds gelivtirdiqt yaz1lar1n1 eaas ald1k. Bir bak1ma. qazete ya7ar1 Yahyd Kemal'i incalemi9 olduk. Onun hayat1n1n ve fikirlerinin bir di:h1Ei•minin tablos11n1,,1 ~1kt:\rmav1 ama1;;lad1k.

Gerek hu fikirlRrin degerlendirilmesi, gereksA dHnem ii;·lrideki di.qer ci.yd1nlar1n fildrlerivle mukG:\vec;;es'i~ hat:ta diger vaz1lar1 ve $jirleriyle Yahya Kemal,e ait b0t0nlenmi$ bir pr.w·trenin of'tava 1;.:1k.:H·1lmas1 Yf.>rd. r,.:al1$m.:ll.;w1n km1usudur.

Bana bHyle bir konu Uzerinde ~al1~ma yepmam1 Hneren tez dan1!;ime:in1m tk1i;;.nr. Durali YILMA·z•a . tec;H2kkilr bc:1rr.:luvum.

BtRtNCl BoLUM

A - MtLL1 MUCAOELE DoNEMtNDE YAHYA KEMAL

Yahva Kemal'in Milli MUcadale dHneminde. doQrudan doQruva bu mUcadele etraf1nda. qazete ve derqilerde vav1nlad1Q1 vaz1lar1n1 incelemeyi hedeflememize raQmen. onun Milli MUcadale dHnemindaki hayal1na kisaca q8zatmak istedik. Ka~$1la9t1g1m1z ger~ak 9u oldu: Eserlerinin bas1m1n1n vap1lmas1na, kendistni konu erlinen ce9itli vav1nlar1n bulunmam1na raQmen, Yahv• Kemal'in~ tatmin edici 9ekilde hm~1rl.anmu;; bir bl.yoqrafisi mavcut de~ildir. Nitekim bu ekmikliQi hisseden Yahva Kemal EnstitOsU'nUn. Prof.Dr.M.Kaya Bilgeqil'den bir biyoqrafi haz1rlamas1 yolunda istekta bulunduQunui ancak bu ~al15ma sonu~lanmadan Bilqeqil"in vefat ettiQi.ni i:iC1reniyon1z 0). Yavq1n ~ohret.i.ne ve hakk1nda baz1 yay1nlar yep1lm19 clmasina raQmen bir Yahya Kemsl biyc::iqra.fisi.nin henilz vaztlm<i:\mt<;; olm.s\s1 r.:i.ddi bir eksiklikt:.ir. Bu durum kar91s1nda. Yahya Kemal'in Milli MOcadelP di:'tnemindeld. h.:watun. hii; olmazsa ana hc;1tl.:~r1vla ort.ava koymam1z bir zarurPt 0Jmu5tur. Yapt1Q1m12 cal19mH. bir bae;lanqu:;: o·lm.:lk i.b~et'"e 111.e\sabildir'.'.)imiz malzemeni.n t. ab 1 ol os;t 1r1 l mas1 ncj,"an i b;,1rF.>t ti. r·.

t- Milli Mticadele Donemindeki Hayat1

Yahv• Kemal. qittiQi Parfs~t~i 1912 v1l1n1n ilkbahar1nda <Ni ss.n l 912> Paquet kump<.i\nyas1 n~ ai t Medi e adl 1 V<lpur· i. 1 e Marsilya-tstanbul hatt1ndan tstanbuJ•• dHnm09. 9 seneyi qei;ldn bir siln~ tsb.1nb1.1l "1.1n ir.;:inden 1,;:1km.i\ln11st.1r <2). Milli MGcadele d6n8mindP resmi g6revi DarUJ.fUnun hocal101d1r. Edebiyat FakUltmsi"ndaki bu 96reve 14 Teerin-i Evvel 1331 (27 Ekim 1.915> tarihind .. ~ "l'iilrih-j Medenivet Mi.lderrisU.Cji."vle be~larutet1r<~>. Universitav~ Ahmet N•im bevla beraber tntt~ap ~tmi$ler; kendisin~ qttr~v verilme~indM Ziya GtikaJp'in Ptkisi olmu9tur<4l. 24 Mart 1~3~ <24 M~rt 1918) tarihinde. ayn1 f aki.il.tede "G;arp T,'1\ri h-i EdPb:I. vat 1 MUderri sl :I Qi "nf~; 1. 1 r@~ri n-:1 Evval 13~:;8 (11 Ekim 1.922)'dt.:.> de "Tiirk Edt=:~biyat.1 T<t1rihi MUd~?rr-:1.isli."~ine t•vin F.~dilmie.tir. j.cn:!. sonlar·1ndiil Ur+'"' M:I. 1. l. et v*'"'k i 1 i ssH; i 1 oii i;; <5) Bu sebep 1 e Dar i.U f ii nun' dak i gHrevinden istif~ aderek ayr1lm1vt1rC6>.

Bu Vl.11.arda tst<iit.nb•.tl'd.:t~d :l.ka.met.i de<:\i$i.k m~kanlarda olmu5tur. KMndt ifadesine gttre 1911.-1936 y1llar1 ar~sJndM

<:aman ''i:il.tnan Toka+l.1van tJtfili 1 ntle kalm1i;,t.1r. Flu k;:1l1<;11..;;"1r·d.;m Milli MOcadel~ dHnPmine ra$tlavanlar de var m1d1r bi l emi yc1ruz.

1919 v1 1 u·rd.::t Moda da Aperki pansi vonun1:L;,1, ;;•pmi n Ira!:: l nrla st::>k.-ik i.izerinde: v:ine •<adddiyPi.indf.:'I Oor·l:'.yt".l1 aeiz1nd.:i. bb" pacsan1n dulu bir l<:-31'h n1rr l'.:lvi11de pansivcinda ol1..wmu~; burad.ri hir yangtn sebMbiyla bU~On e9yas1 ~al1nm1$ttr. Avn1 v1l

Gr.izt:<",>p€•,<:le ?H":iid Pa'f..,;~ ki:11;lll-::i.indt'i' bir dair·e kiralar. 0 si=:'rH::>8i tvi qer.:mez.

l920 sr::.:>111::1sinde Beb1:!k"l:f~ once Ha111:i.de h~'!lrnmi.ri i;:;n-tt.;:i. vOksekteki kHekUnde pansiycner olarak~ vine Bebek'te Semih"ir1 kli1p nl<:\11 kti!a>kilnde hh" ·ode\ kir·,:,;1lav1p bi.r m01::ldF?i:. k.;d 1 r·. lr.il';;;'f) v1lJ kt91nrla Hamdulleh Suphi'nin Fuat Pasa TUrbesj'ncie kiralad1qi. evdP bir oda kiralavarak kis1 orada QPcirir<7l.

tstanbul'un i5oalinden Hnceki 9Unlerde dP avn1 evdc Hamdul l ah !ouphi :i l(,.~ bi:~r-abe1··di.r. t~,;oale vaku1 ciii11lPrdr,~

tnqiliz'lerin tstanbul"daki milliyPtperverlige bir ciarhe v1.1r.;ir:::aklar·1 duvqus1.1 i1.:tnd~ oldui~unu Hr.~mdull;.~h Huphi.'vp sHvle~. Bu duvgu onu da etkiler.

l6 Mart•tald tnq'i.li.:>:lt-?1 ... in 1stianbul b;;<.-:.;;k1n1 i.i':·i"'~rinr..:• V,;da Nurettin'in GH2teoe'deki evinde kal1r(9).

V.:.hv,3 Ki:>mr.:\l. i.9q;,~l •'.f.'.~t:E:~si vt?. ~.nnr.,.s1n1 hi.r· v,;iz10::.ln1'1r~

can1J hir tablo hal:ind(::• anlatrr11st1r·. i::iu v.~z1dan +avdaJ.~n;:~r.-,1:

r:> qihiki't dun1mu111.1. be] ir-1.1-<Nel:lm:

() Of.'.·'C:C:>, EiOlevman Nezi·f'in Nisard:a$1'nd,:i Me•;:w·1d~iv<""t

M..r.1h.::1ll1:·si., ndi;:.ki co~vi nde i 1;;:ld l i bi. r topl ant ·1 r:l.:;1 F ;;,i l i. h fh f k 1 • Cem. Namlk tsmail. Ahmet Hasim. Ca111 !brahim cibi 2~v~tla

bf:!r,;,.l::HP.rtll.r. l.h.un b:l.r •11?.C:<~den ".'.~onr;;~. '{;;:.\iv;;\ K8m~l'le F;,•lih R1fk1 evdPn ~1karlar. Falth R1fk1'n1n SarA~haneba91'nrl~ki r--:1v:i rie bir·ani:inr::i::• ··.1,;;ur-ab:l 1.me.k icin 1Jnk.-ap;,~1i1 ki:inr·i·1c.'.~ii vol 1.1vf ,;;1

9:i dPt·l er. Bu s1 t·"ddi:.:i Vtiprij <Gal C:lta). Di vanvr..il u VP mai r· llr.tkt;;d.;;.ir- onihit~ 1"\r,>(°1'-"ni VHkalavan di:ie.ien Wldi.ir~->n ·ilk 111iiff''P7'Pl.l">r-l:.';iraf1ndcH1 tutulmus;t11r. FQer GaJ,'3t..:i Koprtisi.i volunu brt.sii:\1 ;;,inh u Mill t C.:c•rcv;;inl.;a ;.ilBl:·ii:ti;.;.1 bi.linen Yahv;,;1 K~·rnal VP

F.alih R1fln'r1Jn bu :tnoilL-' as;kewJerj.nin P]int-"' di.i~JHnPllO>ri

kii:t~1n1lma~ nlacakt1.

I] •":Ar~r;~ Y-Bhv;.;i KHm,,:.d. F<al.il1 R1·fk1'rn1i r-:!vi.ndt~ uv•.Jt'"• Erti··~<::.;i

qunu i)(.l] (.'!'VI~ cloq1'""U ~::<::tl kar VF! SOk~<:ja 1;~11::.:-lr. S~r<..~r,:hanpt·1~Sl, nd,":ll:"J L~.~1a·fr..1t Apartman1 fBt::'i.ac;nnl Si~bi.l'in or10r1rle k.;:tl"i;;.lli:c1<:;;l:11)1 f.:~debiv.al· oi:)rPhnt'lrii Si.lJ.<",•VtneU1 $8v~u.,+ H~:-?.v'den O('.'lt·,.:.>nJt' .. Avl'"lCo:l 1-lar·bivf" NF".''.001r1:.f·i'rrin i~.9<l:l1. Pdildiflini. <;;.nk •a-:~v11ld r.:~v

basJ.]d1t';11111. MPc:lis·-i Mel·i1_1i;c3n v~::-, Mec:li!:.'.···i Av.c~11•311 hord<:'.ln ;,,ilt1r1'3 .-:'\fl1n1hn1n1 '.ff.> nlavlar·1n d1=•v,;,imPl:.t:.i.ni.ni rh"' ond,.;.11 i:\(lt"'(·.~•li t·. Fi:'lc:l an1 n 1·:1·-:.)rav.;in F•tt.i {li Hpr.w·~:m;;..rn n r\ni.'w1d>"11 oPc .. i p Oi::t1··iil·fi'trt1in".,:1 •1'ii1Pt .... Miidi"tr Beh1,:1.?t HPv"i.n 11d;:ii;:;incli::i R1.;'.•':I r,:,vflk. P1. f\lai 10 Bev. Mah1m.1I Br:~v (M.~hmut Fl<:.rb,3) VI"' bj r i l1i l:"i s:i d.;:ili •. ~ VC:\l'"r:l't.r. N;:d111 Hr->v v;;,,• l''l.::1hmut. Bi·"'V 11iilli. t"!"'·•l""""1V•::111lr1 ke1r·<;;1t;·1nda '·''"'r· .:d mal .:w·1 nd f"B(lmPn dLl!f,inan dr.u-ht"'."Si lidkk'J nd.;1 Y,;,ihvd kP111oi:l I r:d l.n cfi\e;;iinmPld·_,,,,.dir·. Y,:~ltll >' F<u'.<i< f1.;_>v.fil~. i;:;i.nsi VF" hll•' I 1 hi.r· t~.0<-::>s~;i.if :ifddE"·si kul 1dnmakl:i:Hhr-. 1. P.ta+~::'t A1J;H"·l-w<H11 "nd,,.1 v;:1i·;..kl<:1r1r1d.:,1 iflrli.ir·iili:,~11 f'iit"'k r.isk»..1f''l(:>rinin 1 .. ena:".'.1»sin'i. k;:,1J1l1r111ak j \,"in hHil .~lli:ffl i'i1]t'(·"f'ICi 1 Pt" I'" bu ; i;;;i..::. lrr.:i.t•"J f,!\ll'ti..\f0<:~1,;:1r· 1 Ill ·l·p] I:'] f) edpi·. n t;.;;.b,:,r.11, Mr:~r"lir;;;·-·i (~v;,;111,rla hi.I"' i.ivP tut1il:'];,.1nlr·kJ::o11 •'.w·t·r:iv;,,. i.:111,,,n

_, :· :

.- ....•

6

protestova mani olmustur. "Adalet-i bevnelmilel dive bir $ev vard1r. lnailizler c adalet-i bevnelmilel nam1na hareket ~divor~ medeniveti temsil eden 1n9iltere aibi bir devlete itiraz etmek kUstahl1kt1r ••• 11 demistir. Y.ahva Kem.al Llniversite~den c1k1p Bevaz1t Mevdan1•na var1r. Mevdanda bir c;ok !;iapkal1 Rumlar. Ermeniler ve ecrrebiler sevirci qibi dolae1p s1r1tmaktad1rlar. MOfrezeleri tas1van kamvonlar qelip qitmekte• Harbive Nezaretirnin kap1s1nda da tnqiliz nBbet~iler g6rUlmektedir. Cakmak~1lar'dan kHprUve iner. Kandilli'va qitmek iizere vapur iskelesine V<i:\r1r. Orada vapurlar1n sefer sav1s1n1n azaltild1g1. halk1n endi$eli bir beklevi!li> icinde C)ld1..1<;1um.1 qorUr. F1s1.lt.1 hali.nde. sabah kHprUds k6pril . memurlar1n1n HldUrUldUQU anlat1lmaktad1r. KHprUde Frans1z devriveleri dola~maktad1r. Kandilli've qidemeyecegini anlav1nc~ EminHnU'ne gelip Bebek tramvav1na biner. Tranrvavla Galata'dan gec;;erkerr Cenvo Birahanes:l. 'nin

; ijnUnde Ali Kem~l'le SUlevman Sefik P~$a'~1 beraberce gHrOr. KtiprU~deki Havclarpasa iskelesinin ~rkas1nda demiratm1$ tngiliz 21rhl1lar1 hevbetli bir vak1nl1kla durmaktad1r·. Bebek'tP tramvavdan ine.r. Rum~li hisar1na dciqru vikiir. Or~dan bir sandala binip Kandilli'ye qe~mek nivwtindedir (1(1).

Y.ahviii\ Kemal'in Milli MO.c.r.idele r.:loni:,.,mi.nde havat1.11111 m«".>.rk~:z i. tstanbul ol m.:isl. na ra~men J:sta11bul du1n n.:i Ozer· i nde durulmcis1 qereken iic;: sevah~l vapn11<;;;tl.r. Bunl..;;..rdan bi.ri11c:isi 192l. yillnd;aki Sofva seyahatidix. l.92'.? v1l1nda ise Bursa'v;.1 (jitmistir. Avru v1l Loz.r..n Mnr.tl.hhas HPvE,>ti'mJe basin milsaviri nl..arak l .. ozanpa gi. tmis;t:l.r. Bu sevahat:leri hakk:1.nda baz1 b€• l i r l 8111e>l E~r vc.p a 1. 1 m ~

a- Balkan Seyahati

Vahv.-... Kemal. Balkan sev.:1hati hakk1nda $U bilqivi .verivor: "192l'de c:ar Ferdinand Vapuru ile tst.anbul'dar1 BurnC11z'a ~1kt1m ve orada bir qece kalarak door1J Snfva'va 9itti.111. Hd av kr..tlchm. 0 senenin sonbahar1nda Sr.1fva'dr.ln Filib~'va Qf~ldim. Ftllbe~vi oorcJHm. Ure.1de:in tekr.;ff B1.1r·qaz"a 9eldim. GaldiQim vapurl~ tstanbul'.a d6nd0m.''C11> Yahv• Kemal~in bu sevahatu tam olarak hengi tarihta ~1kt1Q1 bilinmemektedlr. Ancsk elde mevcut bil~ilerden vola c1k~rak kaba.ce11 bir belirlem~?. vapmak mi.imki.in. Yuk.;;i.r1d<i:1ki. bi.lqi.l8rden hareket ederek bu sevahati 1921 y1l1 yaz avlar1 i~inde

qerr.;eklPstirdi.Qtni si:ivlevebiliriz. Ya<!c.~r. 2 r.~v kCi1ld1r.p.ri1 ve o ·· .. sf.'i'nf.:!ni. n scnbahc.,rl. nda oer·t cH.indi.i~iinO bel i r t:-.mekt<~di r. 1~vt·1 c:.,:,i

Balkan sevii:lhati ile U .qili i-zlf.::nd.mlr?.ri. ii;;.inde h1.1 sev;,,,h;;d: i· v~z C\Vlar1nda y"'ptu';)J.nl 9oster-en sat1r-la1 ... v.:1rd1r: "<Fi. J:ibe.'di?n sr..>nra) istasvonlar·da koyli.i kad1nle-1r kilc.i..ik sepetler1"'1 bi.n':W c;:i«;ek deme.t:I qibi i.vi yerle!f,!.tirilmis mevVitllar sah. vorl01r: lu=w yt-:ilr.:un11n eli.nde bir sPpet. 11 <12> "t>.ariil Fiinun <So·fv;,;r D.:ir-iH

' '

.. ,,,·

7

fUnun•u A~K> tatil mUnasebetivle kapal1vd1 ••• h(13) Bu seva.hatirt 1921 Vll1 ·remmuz av1n1n sonu veva Aqustos av1n1n ba$lar1na r,atlad1Q1n1 Falih R1fk1'n1n bir vaz1s1ndaki ifadeve davanarak s5vlevebiliriz. Falih R1fk1. Yahva Kemal'in bu sevahate Eski~ehir bozqunundan sonra c1kt1Q1n1 belirtmektedir<14>. Eski•ehir. Afvon. KOtahva•n1n elden c1kmas1 ve ordunun Sakarva•n1n gerisine cekilmesivle sonu~lanan sava9 ise 8~25 Temmuz aras1nda vap1lm15t1r<15J. Bu tesbitlerd•n vola c1karak Yahva Kemal'in kabaca 1921 v1l1 Aqustos ve EvlUl evlar1n1 Sofva'da qecirdiaini soylevebiliriz.

Yahva Kemal'in bu sevahate c1k15 sebebi 07erinda de dural1m. Kendisi bu konuda sunlar1 vaz1vor:'1 1921'de Sofva'da: Bu sen,;. hastalandim. Sofva"va. qittim. 1-2 oece 8ulc1arvci otelindm kald1m. tsplandit otelinin arka k1sm1nda~ banvol~ra

1r bir odada 2 ;;,iv kadar ikaniet ettim. B.:;.nk:I. kaplir.:ali\r1na UndUz gidip qelivordum= d6nerken Filibe'de ismini unuttugum

m.o.~ruf otr>ld~~ c.addf:.)Y8 naz1r si:izd(-? en i.vi odas1 nl<1:1n odad<a k.ald1m. 11 (l.6>

A~1k~a anlM$1ld1a1 qibi Yahva Kernel. Bulaariaten"a hastal1(l1ndan dol.e:~v1 kapl1c:al.ardan istifci\IJR.' H1tmek ii;;::in qittiqinl b•lirtmektedir. Falih Rifk1. 1965 v1l1nda va2d1q1 vaz1s1nd•. bu sevahatin sebebini. yazar1n o s1ralarda Mustaf• l<en1al ta.ra.f1nda11 AnC1dcilu.'va. t;af.)r1J.m111 oldt.tqu halcie. Eski$ehir boz1:;lUl1LI Uzeri ne f.:>•ni Chi~ kar:n lmas1 na b<a{ll am<.:lktadl.f· <17>. Yahva Kem.r:\l'in Milli'Mi.kaclf"]EZ• v1llc.r1nda Musta.·fa l<f.':!mal'le olan ili.$ldlerini inc:elerk•?.n bu sih-:lerin tc11hlilini svr1c:<:1 vapac:.::i.e,;i1 r.

Yahva ~i::t~meil'in bu •1;1::.v<t1hate1 c,'.1ii:n1as1nin bir !mebHbi. tlP. knpup 9eldi~i Ball·rnnliiH .. ci duyc:ll.H:;l1.t i:b:lf.'.~rndir·.

Yahva ~<t..,mi::\J • bu SPveih<ii\t. i ntle M. Baht~·e:.t F'er i m. M. NPc:medd t n Onl:i.onnan ve Ahm~lt Faz1l qib:i. TOrk gazeit8cjlerlrn bP.ral:1er· olur. Urilardan v,;,ik1t1 llqi i:ioriir. 81:1fvi0t.~da bultunlue'.lu s1i-.;:..d~ BuJ.garlan.n M:llli ?r.dr:i. tvan Vazof ani bir oli.irnl<"-' lilmi.l<;.i v~ bilvi.lk bir- tl:irPnh~ r-Pna~~Psi. kald1r·1lm1st1r. Yahvii:I Vemal. "Balkal'IC\ S~:-!vah.al:" Y.az1s1nda bu durLtmLI $OYlF.'.1 ca.11latlvc1ru "En qiJ.zidt3 sivasilr~ri mut:.1.:tka rnvelvf.:'r. bnmb<i\I vp bu;e1k ovu.nu il.8 sahnedan r.;eldlen bu mf.?ml~k~tin hci:lUo a.~z c;;:ok bi.r ~ah11S (?traf l nda 111Utt.nhi. t 1)1:\r i\ril'tvt:Jr = $.\:Ii r 1 van Va:" o·f. !':)(:.> sf'.>11~den b~ri Bulo.;wll.r.t1n dnmu:zt.tndan ku-mJ.Zl b:ibewi.nn k..-•d.ar· bi.itHn mil.lilikieri :ll.t=> lf:~i::ianrd ndr.,m bu i.hti.v.!:lr $.:tiri. 21ks.;..111 iistlc?ri. Snfva' 111 n Tc1k",::1t.1. 1 v"1tn ~ 1 nl an Panah li:Oilhvt-:!$i ni n t.arar.;:;a<;;11111.:.:i

uturur 9tklivordu111. oni.indet'l al·•:an bl.I hul l.f hal j l::i n~ IJ@kar· oi h I b~k1p qo~iyord11. ( ••• > Ziv~rntinm nitruRmi teklif Pttil~r~ ~eei bir sUngiide iit1va11l1 bir par1:.:eis1n1 9iin:ti.ioi.i111 ic;:in • .::1iit'"fllP.k ist.emedim. B~n r.u·adm i.kE-m ani bi.r 610mlr~ oldO. T>i.:~r·h<\JJ uPhrin sok.:,tld art si vahl ar a biir iindi.l. Hi.Hdimet rr~smi 1110iti:.f.-m i 1 "1tft

atti. ( ••• ) Memlekette ne kadar mUeses~ varsa duvsrlal'"'a m~t~m

davetiveleri vap19t1rm1s. bDtUn Qazeteler Vazof'la dolu. Nihavet cenaze$inin kalkacao1 giln qeldi. BUtUn ••hir kaoal1 tis se!!i vok •••

Va.zof ~ l t !SPhr in C\obeoi nde. bUvCtk katedrel in kar-s1 s1 ndaki mevd~na Q6mdUler ••• C18>

8

0 qiln Yahva Kemal'in can1n1 s1kan bir durum olur. Cenaza alav1na kat1lmak Uzare mecburen orada bulunan TDrk hevetinden bir ki9i Yahva Kemal'in da bulundu~u bir sohbet an1nda. "Bi zde vaz J. ~,· Id bovh:~ bUvi.lk bi r $al r veti 1r.unedi ! 11 de,vi ver·i r. 0 s1rada orada bnlunan 11.Behr.;:et Perim o .:i.nki d1..tvqul.;H·un dah.~

sonr.a e-ovl Q i. ·fade etm:I. <;;ti r = "Baki • Nef '' i 'vi. Nedi m~ i • N.am1 I:: Kemal'i ve n tarihl!?rd""' sa~ ve her biri tvan Vazcif'c:~ k.:ir~$l birer dav olan bUvUk •airJerimiz Hamid'i. koca Mehmet Akif'i v~ sar;11 mda arsl an n:I. bi oturan Yahv.t.1 Kem<iill r i bi r ;,:ind a dUipiJnerek vi.h".Um k1zard1 v£~ kul.aklar-1.m u('.luldamav~ bai;;lad1 • 11

Ye:.hvc?:I l<emal hi c; i st if i ni bozm<tldan ka$l <i\lrtr11 r.;:eitar v~

oradakilera de isittirecek 5ekilde M.Behcet Perim'in kulao1na c.;;;u sfr<!leri f1s1ldar: 11 Gori.ivc:1rsurr va. 8ehr.'.f~t. r.:ehci:ll€?t. esa1~r~t.ten

de b~terdir. 11 <19>

M.Beh~Pt Perim Sofva'da Ahali gazmtesini c1karm1s bir Q.n\Ze>tecidir. An.-.idolu han?ketini destekleml-?kte vf.? bu vold.a i;al ism.ntlar vapn1aktacllr.

Yahva K~mal'in bu sevahatinde. tan1•maktan memnunluk duvdu~u h:ir· Bulqi:\r $Biri cl~~ c1lnH.t'iJd·:ur·. $<i:l.ir Bcilina. 8ofva mi 11 i kiiti.ipharre>si ndf~ 11 Ha·f 1 z-1 l<CttUp 11 vard1mc:1l1 t\1

yapmaktachr. Bu s1rad.a 35 vm~lar1n1:ii:ld1r. Y~hvu Kl"!mal. nnun ~ahsancta son Tiirk 1?d1~bi f:lf:::li$mf!>sinir1 111 .. 11111.mesini cfirii.r qi.bi olur: 1svic;re'ch-? tiOrl">nim 9or~n B<.,ri.ni.~. kalben Bul9~~r. ·fak.;;it. "dimaa!i'rl t<i:lnrami.vle Avrupal.1 11 d1r. D 11 Frans1.z. tnqi.li.~'.. ?Hmen. bilh.asssa Rus sdehivatlarnnn ceravanlar1ni:!I bir· Avn1pal1 qt.::>nc·. •'Ji bi v a. k 1 f " t :1 r < 20 ) •

Yahva t<F.>m;;i1 "lP Sc1fva" da i. lni lt-=•r1f."rt bir tli.91-:::r Tikk dF< Estd Cum.rl mebusu Z:l.hni Efc;.md:i C)] mLl!!OtLu ...

Bu i:,;pvahatinde. Subranva"ve:1. Avrupe:t bm\S!!;u?hirl1N·in1? v.apt q31 s<·~Yi*hC\t i nden v~m;. dotH?.n Bul 9.:u· bas;veki l :i tstanbul uski ~vi din l 1;:-.mev..,. qi dc.1r. 1 st.c:•nb1.1.l uski konusmas1 nd<i\1 ~(81oetl F'iae~ ilF! ili.$~dsi olmad11'1.n1. bf~lirt:.tp hi.ikUm~tini t"°'ini.~u~

t,;1kar-nn1;;>t 1 r.

Sofva v da bul tmd1.tou bi r qitr, S1-::-hb~nr.le1rt1an~mi zdeki <l<nnsulosluQumuzdaki> me111ur·J.arl.m1:zdan Nahid B~v d8 Y.-~hva l<ema.1"1~ ilqil.c~nmisi.ir. hl<i:thi-d Bev <::mu Vi.t.os D"1t:ll "ndaki Drdgolevs manast1r1ne 98tUrm09tijr. Sofva•v~ vak1ri. 96nUI

· ~lllt:l h:lr- V('"1r ol;;,..n Vit.e•r;;~t..a bir daq qiiriii m?t;,'.irmi$1erdi.r.

Yahva Kemal. Sofva"da devamettiQi Banki kacl1calar1 hakk1nda da su bilaivi varir~ " ••• Sofva•n1n en aUzel kapl1cas1 Banki"di~. Sofva"dan bir saat uzakta kHtU bir trenle clidiliP qelinivor. Yeni ve c;ol<: aUzel bi.r bina. Umumi ve hususi havuzlar1 veeil ve mavi cini ile d6seli. Suda iken kt.?ndinizt btr i:;ini ri.lvasl.nda vi.izi'.tvor zannF.i!dersiniz."<'.21>

b- Bursa Sevahati

Yahva Kemal"ir1 Bursa sevahati. Anadaluda"ki Yunan kuvvetlerine kars1 kazan1lan ke$ln zafer sonras1na rastlar. 9 EvlUl 1922'da Yunan ordusu Izmir limen1ndan denize dHkUldOkten sonr• Mustafa Kemal Pa9a"n1n tzmir"de bulunduou qi.ir1lertlE:l vazar1n l>.;;1rillfilnun f)ent;:leri ile beraber Pas.::1•v1 tzmir~de zivareti kar~ra baglanm1st1r. Bu karar gazetolerde de il.;;i.n ~?r.Hlmis. 1¢1.kin bu ar.tt\da l~lkC:ln beizl Pr111e11~~..- sebebivle Izmir zivareti 9er~ekle9amAmi9tir <22>. Bu arada Mustaf~ Kemal~in Bursa"va qeleceqi qa7etelerde h•ber olarek c1k1nca zivarettn Bursa"da vap1lmss1na karar verilrliQi anla9Jl1vcr. Yaliva l<.:•m.:.il. be1s1 nda bul ur1duqu Uni vt?rsi tel i q!0!11r.:l r:~r le hP.1' Bher Hnce deniz yolu tle Mudanva•va qitmis. ert8sj aUnU kendi 1 Prine 't.ahsi s m1i.11'?n, arabal arl a Burs.a• vei. liarr.~k(,~t.

etmi$li.;lrdir. 0 gOn Bursavva vard1~d...ar1nda $e>hr-i hev~~t::.an

ii:-,incte bulurlar. Bursa. t<emal F'asa"n1n qe->lisi. i.cin h<;121rl1k i.r.:indedi.r ('.23). Yahv«• Kemal ve 9ruhu i:inc:P. Beledi.v•:? de,ii.resind~ bir odac.la misafir ~dtlir. Snnrt.t Mac.lr~1118 Brnd"un i.<;j;lPt.t.iQt Brnd Oi·.<"'li.'nf.~ yr~t-lr.i!i;iirlAr (24). Mustafa h'.1;-m•d Burst':l•va H1··te'!:li

qlinH. vani 16 Ekim 19~~:)"dr~ l<az1m l<a.rabf'.i'l-d.1'" VP. Rr2fet BPl<:,1 i.18 Art~(ar@"dcan 9elmi.$1~ir. Bi.ivi.ik bir c.o<;;ku i.lf" kar1inl.o\nmJi;;. BPlediv~ hevPtini kr:~bul F»derek bir· konusma v.r..pm1st1r (25). BLll'li:i\ gore::? Y~hva ~:::,~mal VP beraberindPki talebH t;wubunun 14 Ekim 1922 t.arihi.rn::lf!\ tst:anbul"dan h.::tr8ket 1?tt:ikl1.iri.ni sHvl~yebiltriz. Bursa~da bulunduQu sUre i~indra Must~f• KRmcal Pa$a . :11 t-., bF.orab1-:1r nl 01u1;1l c:.i.r·. Pa$.m Bursa• ti an kit1rCt1v1.·11. u i l P

Ankara"y~ di:inf.l!!t·k~n v.an:tnd YahvH •<E:>rnal"i elf.:.~ aal1111'5l:1T. BtWSe\~d;;1

:iki haft.et kalm1$l<!itrrL1r. <Y.l<~~mal'in bu sevahat:inin <i:\ vr-1 nt. 1. l ar 1 na "Y i:l.hv~ Kem.,,(( ·-Mt.ts. taf ~ Kem..,i 1 t 1 i. !Pk i J pr· i " btili.in1iir1di:;. •".li ri ll'ff'el..:tir.)

tsmet tnoni.Pni.in bcu:;:.kct1.nlu~1ndald Lr:rz.;;in ll!'?vi=,ti. ~:;; K.;tstm 1922~de trenle Ankara"dan hareket eder ve !mtanbul'a gelir. Tarihin bir cilve&t olarak Yahva Kemal. Parts'te ve lstanbul~daki mUteaddid g6rUemelerivle vak1ndan tan1d1g1 Ali Kemal'in casedi ile hevatle ber~ber tst~nbul'a qelirken tzmit'te kar$1lasm19t1r. Heyeti getiren tren Bilecik'te durduqu zem~n. tstanbul'dan kendilerini kar•1lamava gele~ gazetecilerden Ali KemaJ.•in bir gUn Bnce tst~nbul'da teykif ~dilip bir motorla Anadolu'va dogru sevkolunduqu haberini al1rlar. tzmit'• geldiklerinde art1k bir tertiple Ali kemal

10

line ettirilmi9tir. Cesedi demirvolu Uzerindeki k6orUde "Tooluionelarle bir ~arsafa sar1lm19. HnUnde bir n1ukavva par~ae1naD 'Hain-i din U vatan artin kemal• va21lm1$" olarak durmaktad1r <26>.

Yahva Kemal'in Lozan sevahati ile ilaili detavl1 bil9ilerin sahibi deQiliz. 7 Kas1m QOnU heveti qatiren tren tstanbul'a 9elir. Havdarpasa istasvonunda Rafet Pasa t•raf1ndan k•r•1lan1r. 9 Kas1m'da ise EMpras Orient•1~ Lozan•a har.:ikt!1t ederler. J.stanbul'da bul1 .. 111du.au bu. iki qiin i~inde kendisi ile gHrUsen. Universiteden 6Qrencisi HUsevin Avni Sanda o ni.inkil izli::mimlerini sonr.;;i.dari su se.~dlde dilf~ o.etirmi$tir: 11 Gi.inlerclen bir gi.in. :tstanbul s<::ikaklarJ. zafer senliklerivle calkalan1vordu. Her taraf bavraklarla dc:1nanm1st1. Lozan ~(onferansuna giclf:?cek hevetimL:d.n. Div<iilnvulu,nda 'Sark MG:thfili" d~nilen bir loka;1lde bul1 . .utdt.t".1Unu th~rP.nmi. $t. i. k. Yahva l<:)'=!mal • i de r,:oktan ber i Qtlrmemi s;t i k. Nazi k bi.r subav1n c.ift•l<iill.etivlo ir.;eri 9irdir,ii.mi:-:~ ;~aman onu. at·kad•$lrarl.Yla avakUzf.~ri imnt.ll'Jll.tr-ken 9ordi.ik. Bizi 9ori.inr.:e tki. ii:c1l1Jntl liitevint,~lr~ ha.vav.;;i k.al1:h1-,;.u-C:1k bu m11tlu qi.1nlf~re

itcWLU;;.tugumw.~u bc~l irt.em sozler s;ovledi." C2"7>

11 l<as1m 1q22~ch." Y.Kt~me.~l'in elf;> :i1:;incfr~ buluruJu.!'lu HEivi;,>t. L<:•<~an•a var1r. 3 av.a va~on L1'.)zan"d.:1 k~l1rlcar·. l. Lo:.z;,i.n 11r.irfl!ii>01Rl•.l!ri sr.>nras1nda H~ve.t. 7 Suba.t: 123'tle Ln;•.,Brt'dart avr1l.1.r·. Y. •<~111al"iri Hevet.•t.e.ki Qiiri.:,>v:I .• Rtt$1P.n E~r-r...;?.f:•1p

berat.l~r. bi.its.J.n mil~ci:lvirliqi.dir. Lozan'tla once Otel dt> l..,, F'Clx'c:h~~ sr:mra Lc'~~.:tn Palam'l·a 112 numarali. c:ld.ada ka1 n·. l<P-r11H~i L1:1;,:e1n s~V<ith<t11ti iln ihlili. h~··rl1e:m9i bir va;:1l1 bPlne h1 rftlkm011111 ial:1 r·., Anr::ak Vl'-~ri 901 d:i. l·t.Ce Mi.itarek1~. Mi 11 :i Mi.k.adel e. 7aff.lr vi? Lo~".an h<ii\t1r;alar1n1: L1'.'.l<~an Knr1fPrans1'ndd bC:1-::'1. del.,~qHl~rtn vaptJ.kla.r1 Ft·ans1-.,~c:ia h.at.al.:wina vat·1ce1va kad.;H" ~nlatt1 ~1111. l:ir,irc:mivc1r-i.1<. C28>.

Liu .;u1 ~ dan vaz th.() 1 ve vavu11 a nan 18 tlt:.t~k I C?'.?3 -t:.:.ir i h l i. b i.1"' mefctu.bu.nda oria.daki r:10nleri haldonda su k1s.;1 bi.loivi d~ v~wit-~

"11ua.zzez Nimet Hantmefendi. Mua.zzez Levla Han11nefendi

( .... ) Lozan'da nas1l gUnler gecirdiQimi ance va2d1Q1m maktuplarda az-cok anlatm1$t1m. Konferans mUz~kerelerinin sUrekli cazibesine tutulduk. 0 zamandan berl bila-fae1lA dimagPn mee.guli..iz. tnsa'n bu alemin i.c;:inden haric:e pe~c az bakabiUvor. Ba husus benim mesquluvetim daima bir ihtimam i•ter. Ben de h~imde hadd-i. azami intizam ve \!5C\,Y gozet:l,yorum. T.:1 Id bir· 9air, vat~n telerint lazJ.m olduQu qibi g8remaz denilmesin. Bilirsiniz Id $airlere di.lnya i!r,>lel"'inde hi~ bir kusl.W affedilmez. Ben bunun aksini ispat etmeve c;;:all!l?lVOrum."<29)

' '

1 j

Yahva kemal'in Lozan'daki 9Unleri hakk1nda bulabildioimiz kisa bilailerden baz1lar1 da ikinci Murahhas ~ve Doktor Riza Nur"un Lozan hat1ralar1 aram1nda aktard1klar1d1r. Elestirici bir dilir1 hakim oldu~u kitaota YahVC\ kemal de kendisivle il9ili. i.fadelerde bu <?.lev.tir:iden nei\sibini al1.r. Ri·~.a Nur'a •':lt\re Y.•<ii?mal= hant.al. kl.m1ldam.e1 l.:ab:l.1 i veti nden voksun ve l eiJuavd b:l. r i nsa.nch r. Kesii nl i. Ide is ve idan~ adam1 cleaildir·. tc;:kive dU~ki.\ndilr. MOnt=1vver· ve hc1l;I !!!mhbett.i.r. Tuhaf sozlt?ri vard1r. $aird:ir ve mahc.:up varat1l1$l1d1r. Az is€~ de c1ilz£?lcfi s:l.irleri V<l'r-d1r. •i::esinlilde $erir ve muz1r degildir~ namutn.lu. vumui;..ak huvlu bi.r inmand1r. Bune.i. ~1'.ar1l;l1l1 k son derc.~r:~ korkak vr,;. bi ra~ rlal kavukt.ur (30) • S6zl~rivle etraf1ndakileri gUldUren Y. Kemal bilhassQ tuhaft.1r~ nUktt-'li. so7 c;;i:ivler(3U. R1za Nur. Y.K~maPin ld$i.l:l.(li.11deki niJfu;~ edemediQ:I. t.:u-afint. "tuh.af" kt?limesd ilc.• :I fC1dt·1 wntlirm~v~ r.aJ t$maktad1r.

nr.Rt~Cil Nur. basnn dar11smanl<ii\r1run ~:al1~m;:~lar·1 haklHnda da i\U bil9ileri verivor: "... tstihbanat ve l1*"$ri.v;;1t iq;i. en miihtm bir is. Flu i,;;;I'> bi~zat'(.:oh: e·h~mmivet. v1;1rrlim. Malnmat .almtilll.Vl.'~. DiQt-?.r IH~V("'t-i murahhasalar ve devl.t.""?t1fi'r:I nn fUdrdedirler. e:inlamak E->n mflhim !iiif.!Vdir. Sonrc.A ln:;mdi .fUd.rlerimizi ne!iilit" ve temj.r1 ~~l:m1::;~k laz1m ki. bu dti:I bOvi.ik b:lr ~;.he-immivt:,t:i hairrlir. Rnnun ic.~in bir kali::>mt.Pskil <~tt.im. Bur.i!\V<\J t11c;1i l i ;;: Vf!'! Fran st!! lard.an 1;::u~( tarn d1 (.11. vard1 r- di v1? Dnktnr Ni h.:\t Rf"sat ~ l v.-,~ Y .;hva •:::P.mal :l 1 ~ RU$f>n E$rr.:.f' i ta vi n Hi·. ti k •••

Bunla~ verdiQim vazif~yi vapm1vorlar. Hi~bir ~ser-i hava.i' 9n!?>t.~rmivnrl.:..r. Birk.;;u:; cfo•fa. bunlti:tr:1 !iS1k1<;i;t1rd1ni.

DirektiflMr v•rdtm. Havir bir e~v vok. Bunler• dedim ki: hi~ c'l1 ma:?.sa tnqi l i ~~Te VP Frans1 ~~r.:a qaz~tE1l •"ri d~rhal

okuv.ar.:ak1un1z. l<onferc.mst ~~nteres<?. eder m.all.•m<iitJ. dewhUAl THrkc;:n hiUasa •"dip bir· rlPftere vs~ac·aks1n1z ve hC1nr.:ti t<i:\rihl:I. vi:.i hangi 9a·zeted1;:m inf:.! nnu da bai;n n.:l vat ac~aks1 n1 z. SalH.-th ~rki;m :i«:"t.:im.~." nitm<?cfr•rr l!"VV<-<?1 birr..3 vPreei:•ksi11i:··· Hunu. bilP bir tOt·lij vape1mad1. liiH". En snnunda pnk fen.a sovlenditn. Nevsi;~ Ye1hv;;.1 k)?mal b<?l& t1ri Qi.'ln ke:1r.l.ar Fransl ;-c-a.. qfl\::•f'>tH~ j r.:in v;;ipt.l.. Rnn1 .:ff1n

di.<;1er 1$i hizi.m fiki.rlerjrni.~~i. mOdafi:\alar-1m1zl. h.;.1klr.:1t-1.ml'l'' 4i't'rtE?bi qan~c:-~tc>1.,•rde nr~!\ilr+'i'!tti.rme>kti.. HPlr-> bt.mll hie v~pamadl.lar. V~lloca 9Ur; ve f:.hu-r.wm mi.H:~v<l\klHf bir- ir;; ••• Keztil ecm:.>bl ·r~e:.t;"f~h•r.:ilPr j_J.r:• rnlitik.;;i.e1la1'" ilt" knnU$C:\Ciill<. bf:.lr.:tbPI'" jr,:pt·P.k. t0"1i:'.!t.:.'l:lcar'1ndan huvc:ldts; t.op'letvac:.:l~d.;,wcll. Bunu d.:l VoH'.\amad1lar·. Hci$1l1 dr:>d:lklPrin1dPn hit;birirli. vapmi!:lr.l1lar. lstihbarti:lti1111z $tJ1rd1. Halimt~ oOctO. AdBta ummand• pusulaml.~ voktu (32).

1~1:".:a Nur~tm iis111h1tr1rlaki ~ic>Skinlicw~ r<ill".)111~n. Y.Kcn1.ctl'i bi.1-·p~n;ti:\ c.~yr' h.11:.mn s;i1:~ J t'-lr i d:I. k ke:1'l-. t.en lr..:11;11u vnr·.

"t.K1·:•fw . .;il 'in t.o::~;,;n1'd.\llki qiinlf"'r·i. hdkk1nrl.;;.ki bir· .;.vr1nt1v<1:1 d.a btu·md~ dF.>Qi11P.d·J111.

12

~(aoit:i lasvonlan.n 9tlri.lslil.mesi i;;.afhas1nda. TUrk hevetinin kacitilasvonlar1n kald1r1lmas1 konusundaki 1srarl1 tutumunu k1rmak Uzere bat1l1 devl~tler ihtivar Jaoon murahhas1 Baron Avasi aracJ. l 101 vl a Tilrkl ere i kt i sadt nasi hat ta bul unmak isterler. Bu da kar etmez ve Ti.lrk heveti isteklerin:i kabuJ ettirir~ Bunun Uzerine Jaoonlar. TUrk hevetine hem·takdlr hem de tarzivu (8zi.lr dileme>"anlam1na gelen b:ir vemek verirl~r. Snnu sark1 ile biten hu vemeae kar$1l1k vermek isteven lsmet Pasa da verecekleri vemeoin sonunda mutlaka bir ~ark1 lu.1l11rimas1n1 i.stemi=.•ktedir. Bu isi var1 saka bir dille R1Hi\en E$ref ve Yahva Kemal'e havale ederler= Yahva Kemal. bir aecA icind9 ••rk1 sHzU olmak Uzera bir siir vazmak durumunda kal1r. Bestesini de Rusen E9ref 11 Adalar" 9ark1m1ndan al1n C\tlf"pti;~ ~rl:mietir. Y.•1:'.emal"in vazdH':t. siir1n si:h~leri <:l!t.1dur1

Tokvo"nun tatl1 sonbahar1nda Minni sovlRr sul.::<.r keri&r1nda Ya5amak ist~rim civar1nda Tokvn• nun t<iili:l 1 sr.mbahar1 nda

Her sabah sevreder Baron Aya9J $anl1 havrak kadar qliz~l qUne•i larar- hi.11 va 1ki v1lrl1~ rloQar Togo 0 Varna Krizantemlerin divar1nde Tnkvo' mm t.-at.l 1 scmhahar~ nd."i

C33)

Y.ahve\ l<r:nn<':\l. LrJz.:m sevahattnde tel·Wtir Cenevn~. l1011t.reu>1 v~ ParamP.~vi. qor-Hr-. V:lllard'a r;tkar. tki qi.inli\Oi.ine Hiis•:•vin Cah:id'lo beraber Par-is"8 9:lder-. Bu ara. konferansu1 birinc:i diinf"Oli bitmi11?tir. 1smP.t Pa$a. kaftlcnsindf'-m avr-1.1.Citrak VPnE'dik"e gider. ve Uc Qi.in k.-al11"'. Sonra vine E>eur-ee; Ori~n{··1~ ts·t'.anbul'e1 dom"'r. :tstanbul."da t!':"m~t F'asa k"4fi.lr.>stvh• t.drlr,,>«pjp Anl·<citra t.r~11i11c=. l:3i.11P.rlf.!.o!r~ Tren. E!S~dip~~hi.r"d~ M.•i::e111c:1l Pe;1$1f!\"n1n ti"!otir'df>n 91:;-lm~~~t~~ nla.n b'"P.rd.rd h~ldr~r. Birlc~s+Ud:on ll!>onra bm"ci\ban:~ Ankarc:1"vc;1 don~rlf.;)1"'. A11~u1wci"d<'.:l. 1 e\V ~Ui:\l 1.p .tstc:11nbul •a. qlo>rl tlcinrn- <34). Bu s-;P.vahatl eri £~$nas1 nrla C1,,ru?.vreP rlo Eru Ob"?l i 'nd~ bi r 9ec:r,~. V8ned i. k Pt:~ Fnmtel l :I. Ot~l i '11dr~. isnl d~

.•· i ki rwi katte':\ l·d.it.;iik kC:1ncil i.i:z:~ri nr.lr. bi. r ndf.lcla ik (lf~C-:P kal 1h (.jl. ru Y<a7.lll1 i;;t l r (:'$5>.

2 - Vahya Kemal-Mustafa Kemal tli$kileri

Y<i:\hvc\\ l<emal'le Must.e:1fa l<~mal":l.n ilk dr.,.)fa viJ:?vCt~~r) nr z~ma.n ve nermlC? q(irii!!!>ti.Hr.1P.rini t·am olarc\ilk tl'-1sbit f"'dE"medik.

13

Mustafa Kemal ad1. di~•r avd1nlarla beraber Y.Kemal'in. ilk rl~fa Canakkal~ sava•1 v1llar1nda dikkatini ~ekmistir. Y.Kemal. bu dtlnemindeki duv~ular1n1 sonradan 9Bvle dile q~tirmi$tir: "Ririnci nnnva harbinda. harbin vanl1$ ~artlarla v~ erken ilan edildi~ine kant idim ve lstanbul'u mUdafa •d~mPvip. Rus istilas1na maruz kalacao1m12dan korkuvordum.

1915~de 'Anafartalar• olunca kurtulduouna co$kun bir •~vine iln inand1m. Milli harek~t• kadar aelPn baal1l101m Anafartalar~a ve onu vaoan kahrarnana olan havranl1Q1mdand1r •

• k:emi:IJl'p olii:l.n baol1l1.c11m AnCAfart.a.letrrl<ii\nd1r-. 11 <3b>

H.amdul 1. ah Su1:1h:I. Y .ahva •<emal ~ de!n Mt.1Sti;\\.f a l<~m~l •in bi r ras111da b1llund1 .. 1r.wm.1 bl'-~l irt.en slh~l.P.ri ni nakledi vnr. Ya.hv~

~:emal 1 :i.n Mus:t<'ii\f,;1 l<P.mal il~ ilk h:are1la!iimas1 oldw:;iunu·t.~h111:ln ~-tt. i. qi miz bu sofr.;;1 cil avuu n ke9.>i n tari hi ni bol i rl emek hi r~~ <!t1r. once Tanri.ove!r,in sifalerine bak"'11.m2 "Bir·:i.h1~i Di.invci:l Muharebi:;.sini t.akif.3 edE>n qiinlercleiviz. Y.l<eima.l~ Dizd~rivr:>~dei

ail.~mlP. bf!rc'O\ber- oturduQwn t1!Vtz~ misafit· gel.di. Vf:l c:1radca Ud av . ir.Pnlli ~i vl ti' h.rtsbi hal 1 ei'"dt~ bul unc:h..101 •••

Bi. r <O\icc,p.arn vi. 111;) kap1 v1 ac:t1 ktan sc1nr1:1 ban.;i AvCAst:.a-fciln1:.1s (o :~iAman Yl,~'4\i.lkov'n Avei.stafanc.1s drmili.rtli.l :lstik.::imed:indi::•n qalen lnt;li. 1 j z t.clnkl ar1 nd.an bahs1?.tt i ve k;,~pJ n i. n varn nde\lcl. kU1;;0k v~-z J

c1claslniitl 0iri.p hir.::1i ls:nr11u;;1n~k ist~>cHtJird Hnle.'lt..t1. \ ••• Ya.bam:i. ie9ali.r1e uQram1$ ':l!l~hri.mizdo t.1E!db.;;ihl bit·

qrr:l1'n:ln i.l~';)rlf'~nd~ hir· t::.aatind~ ~i:on1t$UVor11z. 11 (37)

Ye\\hyei l<emul. H<i:\mdull~h Suphi ili:.~ 1.920 v1lu1111 ~n!i1H1da.

nnun F1.1;,.'t t=·a~a Ti.lrl::ul'~i. ~ ndt-! Id ral ad1 t}1 .-,.vde h:I. r- c:•da ~dr.alav.ara~( mi.i;;t.1::>rHk bi.r· lo.$ gec;irdikl~:?rin:I b~:~li.r'tti18ktf.!:ldi1·· (08).

Y. l<Pma.1 VfAI H. Sttphi 'ni n s;ovl Pr.ii kl i;~ri ni bPr.:tberrr.? dr!04-?rll-:llr1di.rdiO:l.mi·:·~ :Zellll<iUl. si:h~ lumusu kc1nu$man1n 19?0 k•·~unde <:-r;1rav.;\n .. :itt.:lr):ltd. bl"'l:irt..r,·bili.ri<.. Hamclull.t:\h S1tphi'ni11 11 Y.ab.anr1

~Qi!\linr.? uQraml.~ i;;~~hrimi:.":df.'~" i.fad1?.sind~n hiitre~u•!t 1'.'..>dF:wak bu .t.f.\rH1in :16 Mad· 1t??O'tlf.!' tstanbul'un tt.ilaf dPvlr-'tleri tarei\ftndan ica;qcalinin .akabindeki. gi.\nlel"'F? rastlachc;nn1 <&iivlF.!mel'

. lni.\mkrm. tl slralar. Hamdullt:\h 8uphi'nit1 Ankarei.'va qitmf->sinin ;'soz k<:musu .. 1 olduQ1..1 Yahva k:emal 'lo arasn 11det gec,f?n ko11L•$m.1l.di::ln ··,;mlalf,:tl1vnr·: 11 0 bana sr1rc:h1: 'At1kar.av;,~ rH:~ vah:it ·~ir.lc~cn~i:si. n'?'

'/Yaktndca' dad:l.m. 'Y.ak1.n c:c.1k Lt.takt1r. Yi.i\t"'lrl nu. d~ha hirgUn ..;cmra. n11?' 'H<C1~1rlan1vorum' rledim. 'Bir r;or:11k bPl..:livtlrnm. Arm~mi Vt:!? cti leui:I. mi.lski.H ipm.rtlsr dahi.linde tnra~<ac:ac;11.11i. -f.,.kat· Pm:i n o1 Ankara vnl.11nr1 t11tmam 1:;u;-t;ikmf-'1VPt:akti.r." <39>

Hamdullmh Suphi'rd11 Br,:il<ir· Sanli. ilo Anl::ar-e\'Va Vf.H"l.~

\'.<,1rHd R Nis;;;,in 19'.20'dir (40>. Runa .-~i'irt" H.Suphi ih• V. l<f':!ma l ~ in ~(c1m.1i;;m"1\ l ar 1 16 M.ar-t. -8 Ni Sc:\n :1920 9Hn l en· i er.a~ 1 nd;:;

.bir t . .;1riht~-. <~f;>F'rtVd.n f"tmi$ nlm.r.il1chr. Bil l-.-on11c;;.m~~ .. la H.S11phi~ Y1:thvci l<~mal'in Musl:afa Kv.~mml~lc;~ ll.9ili cJl.an'11·,. $;unl;,u·) snv1w'li0,iri:I. n.:.k]Pdivnr: 11 M11st.:.tfC\ t<nm.;;,il Pasa'v1 t·arnvor OILtSILlll'?' 'tliil.rni. $i1hr-et.i .• c;cJktan h@r~s:!;?SI'? i.'d t.t:I Qi. qi. bi he1na

kadal'" 9aldi. Fak.:d: daha 9<:>rmedim. ~ Fevkalade m011im bir· $ev . 'f.;i.:'ivl P.mer.iEi' ha.71r1 a.nd 1 • Su haber-i verd i 2

14

Bir ak$am ~ofras1nda beraber vemek vemieler. o vemekten kalm1$ b:ir hat1rasi. v<'il\r. Stb~i_i. CJna birak1varum. Asl1na t.amarnen sath k kal mava qavret ederek te~ffar- edec:e~i m.

~Mustafa •<emal F'a1ia~v1 bir hidd~t ari1nda sevrettim. Kaoal1 bir q6k alt1nda. tamamen kapal1 bir aecede bir· v1ld1r1m 1.<;p1r.11nda nas1l bin::lenbire bir deni.zin ~nqinli~ini

. sevretmek mHmki.ln ol.L1rsa hf.:m c'..l 9azap .-ar11nda. Mustafa •<em.al• i.n ruhtmdaki. f'.Jl"1qi. nlioi sevrr=tti.m. HamdL1llah~ i.vi bil. Must.afa k~mal g~n~ va$1nda bana har$evden evvel bunu duvurdu ve bunu i:\~rPtti. 11 Tiirk mill1.tinin bir ihtivat h:uvvf1tidir. Simr.H n kuvvet faalivet~ ge~ivor. Umidimizi ona b•Qlam~k en doQru

Yn l cl llr • 11 < 4 1. >

HamdullCiilh Sunhi'nin anlatt .. 1klar1nc.la.n Y.Kemcil'i.n Mustafa . l<~m.al'le ~vn1 sofrada bulundu~cl~r1 ortava <;.1k1von=.>r.l d<':'l aral~r1.nda Hdsini ilqilr.mdirtrm vak1n bir tan1c.:;1man1n gP.r1;ekleet'lQini. gost.H!r·1-m bir ima voktur. tlk kcW$l.lasmcii\l~rJ

oldu~t1n11. ::~annett.i~imi;,: bll s1.::1fra bera.berl iQin:i.n. Must.a·fa t<:~~mclll, :i.n Y1 ld1r1ro ordular1 kcimt.rt.a.nl 1c.;iindan tst.anbul •a dthidi..iQi.i 13 •<C1s1m 1918 Ur-:! S.ci\\msun•a c.lot;1ru vola (:;1kti.q1 15 Mav115 1.919 tarihleri ar;,unndBki •=~ltl avl1k si.irr~ i<;;indr." bi.r taril1tm c:iercr~kle<JiHni$ nJmasl. qr.:>n;·kir.<V.;ahva l<t·~ma1'1e H<Olmdull.;;i.h Suphi.~ni. 11 kr:ir1L1$Hne1 i~ . .:u-i.hlerini de'? dUi;;i.lnr~t·ek bu l<:~r-:lldn 11 l{as1m 1.918 - 1.6 Ma.rt 19:19 .-ras1ndo:ii\ nldw~11mu ~ovlr>v1~biliri.~.)

M.K!"'!mdl F'a$a'n1.n tst.a11bul'dan Anado1u'Yci\ qi~.-;mcH•d vc:• An.o:tdnl t.t' dak:I Mj l 1 i Mi.kad~1 P~ v:I nrqani 7 ~ t>tm~c.si ndf•n S(lnr.:~

j:si·.,cmhl.11.'dcit hl.llt.111~11 ~vd1nla1··~ VOl1t'?lik bazl. <;:B9t"lleH"1 n1111US!'t11r. Anluara~v~ '~"1flr1lmn bu e\Vrl1nlar aras1na Y.;.hva l<emal'tn ht.tlLtndt.t(.'lt.uiu helirt.ir ~.;t-?.Si. n bi.t- lrn~lqr" mevi:ut· d~('.\ilrHr. Anr.:ak. daha snnra c·1 qi.'mlc~ri ci.nlat.nln t.:11;.iz1 vaz"'r·lar1n vazdt.klar1nde1n btr- t;.~a<,:ir1nn1 vapllm'l.il\l olduql.I sonuc::un;,,1 v.lrme:1lc.

'V.nkdp Ke\dr:i. •'::ar·;,;u::1sm¢1.t10<)lu. n doris!mi anla.t:an helt:t. ral r.w1 ndm Ankara' dmn 91:;ol en bi r dav~:>t:.a uvar-al·c vol a 1;'.lkt.:u•7pr11: vnJr::uJ11r.)u f:lS1na1;nnda Cank1r1'd<'i:\n q1=H·;r.~r·kr.m tJPni:: bir st.tbav1n. kim oldugunu i:\gre11in1::r~ J.<r,m1:Jisin1e dCAhC\ fazl.a vakJ.nl1k qfi~t.-,~rdiQ.:l.ni bP-Jirthmr. 8P.m;: subi.il:V Vak11p •<;,:\rlr'i'nin bir(:)kuvLtt::usudw~. Y. ~:'.adr i •VF.! F' al i h Rt f k :1 Vf:! Y ahva l<c::~m~ l '1 d~~

; .. ~.orar'= "Snnra Y.K~mei.1'1e Falih Rifln'v1 $C1rrlu. 'tlnlar nf? >- v<l~dt. gelt'~r.:Rkl!i'-w?• B(~lli ki. edl:!?bivat 1111=w~i(ll!!ill.vd1. 'Smnrlm

. pf:!k . V<tkl rtd.-a' rlt~di Ill.

'Rt.t ~l:i;d.im br1~1tnii-t d£·"t:t:i ldl.. 7ir· a hr~r i Id. ark<i:td<ii\$lm rt.a h~nt ml fi.I dVIH :.-!em.~nda htffava d~v~t ed:l.1 mi. <.p bu] unuvnrdu. Gr.mi;: ~ub.;.,y h11 htabt>r1=:• c;nn d~·..-~""rf::;. st'>v:innli~ti"<42). Yal<:•ltl Vei1dr-i'rd.11 vea~~d1ldarind.an a1;1Jff,:e:i tjl11·'~<;;1.ld~.('.ll 9:1.hi Y.l<r?m.!:ll. /.)nl·::aF·.;~'veJ

. l5

mesi icin doQrudan ciooruva bir davet alm1$t1r ve o Unl~~d~ Ankara'v~ aitmesi s6z konusudur. Vine avn1 kitab1n

ilerleven savfalar1nda vazar $U $at1rlara ver verir: "Hamdullah .suohi •• Ankara' vi bir fikir ve kUltGr merkezi

ine getirmek i~tivordu. 'Halide Han1m burada. Yusuf Ak~ora burada. M.Emin Bev burada. Samih ·Fhfat Bev burada. Simdi sen

gel din. Yar1 n Yahva Kemal de gel ecek. Daha sonra umuvoru~'! i~ Ziva Gokalp~le AQaoQlu Ahmet Bev dP Malta'dan kurtulup

al"'am1 -z a ~(at l 1 ma\ kl: a 9ec i kmevecek 1 er v " ( 43 >

Hamdull.:th Suphi'rtin sozleri.nden Vahva ~(em<i.\l'i.n Ankara'va davetinde kendi rolUnUn d~ bulunduQu anlam1n1 bir vorum f'.\larak ifadc~ eadelim. Y.~(ad1ri'nin Ankara'va varu~ tari.hi Halide Edip Ad1var"1n belirttiQihe gHre 1 M•v1s 1921'dir <44). Y.;;lhva Kemal bu s1rada Dari.ilfi.inun'r.:l.:a hncal1k v.;;1p1vorcl1..1. Baz1 9en~lerle beraber Dergah mecmuas1n111 ilk sav1s1nJ ~1karm1st1 <16 Nisan 1921>. Avr1ca tleri qazetesinde Mtllt

c· MUcadele~~i deatekleven vaz1lar1n1 vazmaya devam erlivardu.

Y.Kmma1':in bu davPte uvarak Ankara'va ni~ir1 qitmediqini bilmiyoruz. BunM DarUlfUnun'da~i gHrevi mi engel olmu•tu?

naha $Onra bir va~1s1nda bu konuva deQinen Falih R1fk1. onu An~(ara' Yd 9i tmemP.si nden dol C\Yl. el est i r~r~k. 11 Ariadul u' v~ 9itmek Hzerrn kf.>rtr.l:i sin~· vol 1 an.an nara i.1 P. Eski $ehi r bo;-:9unu U2!et·ine fJc'inigr,i uQrayar.ak Bulq.ari.stan'a gi.tmi~ oldugum.1 11

V<i-1:-:!11\lSbr (45). Bu elnstiri. HC)lr h:ir itham1 da :lt.:indEa . tas1ma~(tad:ir·. Bu kc1nuda k~~sin bc~lgelet .. olmad1~1 ic;:in

'~ :lht.:lvr.:1·t-. la kC'1.r$llJvorttz. <Ani\d1:1lu'va r.~;;;1Qr1l.anlara veil masraf1. ol.mak Uzer·M h:lr para tldeni. vor muvdu? Vahva l<em.:11. 'lf,) b@rab1~r Vakun Kadri V8 Falih R1fk1'va da 8dcmP vap1lm19 m1vd1?l Ayr1ce Y~kup Kadri•ntn yazdJ.klar1na g6re Vahv~ K~mal'in Ank.;ir-a'v.:t r.;:.::1qrd1li!lt <F.R1fl-:::1 i1€:> bP.r<:1her) 1.9'.21 v1l1 Ni.soiln ""Yl f.<;;:inde. olm.a!B1 gerf'.:-!~ciyor. Esldei?hir· bozgunu i.&f-' ci y1lln 25

· T£>mmu;~ttna r•1.stliilm~kt<i\\d1r.

Vahv~ lt~~m.<l\ll'in 192t v1lHitlC1 vapt1Q.1 Ba.lkC:tn sev.ahat.i ·esnaa1nds Sofya'da M.Beh~et Perim. M.Necmeddi11 Deliorman oibi Anadnlu hat'"t,~ki:,~tini rlPstt.!kleven qa·zet:Pcilerl.P bew·abe:-r oldugunu bfl!lirt.mit;;·l·.ik. Ne1:mettin Dt?liorman. bu berabEwl.Uc qi.inler:lni 1":1nl.-;1t.:tn b:lr vaz1.r:nnrla. Y.Kem.alr:l.n Snfvei•rtc- bulunr.lu~lu sir.,;uJCi\ Ankara ilR t.emamlcar·1 old1.1t;1unu ln~lir-i~mF?ktedi~·u "Rah111Ptl:i'nin Snfva• da~d hay;d 1 bn~ qei;;mf:~rii. J)flt'"ha;i.1 Ankeira i J e mutieiibf"orF->ve

. gir-i$t.i. vrCJ Ata+.i.it·k'On vavP.r·J. C~?vad Al:lbam Bf:~v~in Srify<:l'V~

i'Jldereh: Fh1lq&r FIC1$Vf'..!ldli tst..anb11lwsld il•'·' tPmas1n.a ·;•emir1 ! h.azirlt:'dl. · ,,:·; Ar•i\t101.t, 11 t'ta Mi.lli C€?phe te$ekk:i.\l etrnie ·~)ibivdi. 1vJ1tg;taftH 'f(t-.?mal Pava. Yunanl1larlm harbe tutu$urken Bt.tl(HiWist . .an'd~n l')elf.,'bilf~c~ek hPrhanqi hir l:ehlikc~vi iinlemevi dO$C1111ni.i$tH. ·Bu

_toclksetla C(,;)vad Abbas BP.v' i. Sofyca' va. gonderdi vr,~ Vdhva VP.miill 'Ac:>v :11 £.' CP.vatl Abb«ts R~v 1!?'tmr1b1.tl tuski :I lr:.1 anlc01eti lar. Bulgarl•r meki~ kisilik Bulgar mebusundan mOrekkep bir heveti

inebolu~dan Ankara"va 98nderdiler. Bu Bul9ar hsveti havvan tUccar1 s1~at1vla sevahat ettil~r. 1ki tarafl1 bir oizli anla$ma savesindedir ki Binbas1 Fuat Balkan. TUrkive'den Bul.qa.rist..an'a oeldi. ve Rodop Balkanlartnda. Ti.irk ve Bulgarlardan mUtesekkil cetelerle Yunanistan'a sa.rkt1lar vR tsker.:e'deki Vuncii\n •'.'larni.zonum.t vurdular. Ru suretle de iki Yunan Flrkas1n1 Bat1 Trakva'da al1kovup Anadolu'va ~evkedilmesine mani oldular."<46)

M.Necmeddin Deliorman"1n bu sHzlerinde incelenmasi ~erPk•n bir ~ck vHn vard1r. Yahva Kemal'in Sofva'davken Ankara ila temas kurduQuna dair baeka bir bilgi vM belgovm

li1:1mad1k. ~-::and1.si de Balkan Sevahatini. anlat.an vaz1s1nda vaya ba$ka bir verde b6vle bir temastan veva Cevad Abbam BPv~den si:izetro(;"mi<ri1tir. Cevad Abbas Bev'in 11 t:h~el bir gorev" 1 a Bul gar i sd:an, a 9onderi. l di t":li bi 1 i nmektedi r. Ant:ak Ceva.c:I Abbas Rev, in Roma ii.zerindl'!m St1fva•va var11;0? tarihi 27

lb

· $ubat. 1921 P di r. YC11.n:I. Yahva Kemal, den etl .az beip; av oncw StJfva,V<Ol v;;:ir-m19 ve ·faalivetler:ine ba$la1111'll! bulttnuvnrr.lu. CAvat Abbas'1n Sofva~dan avr1l19 tarihini Tavfik B1v1koglu TP.mml.t7. 19?1 t.,1. ar.::.k bel i rtmaktedi r <47). Utb:m Koc:~tiirl:: i se kronolojisinda 14 av kadar Bulgaristan'da kald1Q1n1 ve 7 K~$1.m 1972 de Sofva"daki ~al1vmalar1 hakk1nda Mustafa KPmal Pa9a'va bir raper gHnderdiQi11i belirtmektndir C48>. Bu r~ponmda C~va.d Abbn1s. 22 T~~mmuz 1921,de kaba sozlerle k~ndiai.nin Bul9.aristar1•dan :l.hrac1ni. bildiren bir tebli<J al.d1~1n1~ pnlisce vap1lan bu teblif.')i durd11rmav1 b.:is.;;1rmasl.nii:I. ra~men 10 9Ctn so11rci:\ Snfy.;1~d.a.n avrJ.l.d1t;l3.nl beli~·tmidkb~dir

<48). Bt1na qore 31 Tf~mmuz v<?va. 1 Ar.}t.1str:is 1.9?1'tlP 8ofva'dan $yr1lm1$t1r. Bu tarit1. Vahva Kemal'in Balkan mevahatinP 1;:ikt1('.11 \' . .;;.r·ihtir. Muhtl?mPlt=11 Y.-ahva KtNtial SofVai\'va. vo:1rd1r,t1nd<ii\ C~vad Abbas. Sofva'dan VAhi ayr1lm19t1.

V ahva Kf:'>mal - Must<O\f a Kf.o'mal i. 1:1. eki silli n ~omut ilk bolgesi hir telgraft1r. Mustafa Kemal~in Va.hve Kem~l~~ qondHrdiqi. hu h•lqraf '29 Temmu~ 1922 tar:l.hlidir:

"Tf?lqr1t1fnamP. - Oersaadet., Dari.llfi.ini.in roi.iderrislor:inden Vattv.tt l<Ci'mal. Bl'i'veff."ndi •VI?:

Anadol~ v~ Rumeli Mlldafaa-i Hukuk Cemivmti va Halk Ftrl<as1 nam1na Ur·l:a Li.vas1 ,nd.an it·.r.1e <.:1lu11.:m na.m~':!E:ld li.stemb~. ifr-a:z-J muvaffO:'\kivet fi'\V1£~mi$ v12> bu mevanda bul11nan za1:-t alileri gibi k1vmfftli blr arkada.51m1z TUrktvg BUvUk Mill~t mf:>clisi a2al1f:hna. inti.hap edilntil;I tildt..tQlml.\ iblat;'I V4!:~«.l!lilt<~'!!livle b~van-l mP.mnunL1v.;)·f-. vr.'? t""'monni -i. muvaf f aki. vet evl f.\'r:I in Ef end i. m.

'2q T~mnu.1z l 92? Anadolu vo Run~l~ Mudafa~-i

Hukuk Cemiveti Reisi Ga~zt

MUSTAFA KEMAL C51>

Anla•1ld1Q1 aibi M.Kemal Yahva Kemal'in adav tlsterildioi ve kazanarak Tilrkive BUvUk Millet Meclisi

azal1Q1na secildiQini bildirmektedir.

,.,

f.tt..t sec;::l.lme oncesinr.:h.:~ ba.21 haberlc<J?melf.?.rin vap1l1111s olmasn dUeUni.ilebilecek bir durumdur. Artd( Mustaf.a l<eme1FlP Y<ii\hV<ii\ Kt:Nnal ar.otstndr.i\ hl.zlii:\n.:m ve qelil',llem bir ili$kiler r.:li:lnemi ba•lam1et1r. Milli MUcadele"nin zaferle sonuc;land101 ailnlerde Vahva k'.F~Olc\l hot: a ol arak qorf.-lv vapt 11';'11 Edeb i vet Fakiil tesi "n:I. n dekan:t T.-ar:l.hc;i Net:tp Asun'.a Mustafa l<emal P.ae;a'va fahri mUderrislik Unvan1 verilm•si icin bir teklif vaz1s1 verir. Bu teklif vaz1s1 FakUlte Mecl:lst'nin 1q EvlUl 1922 gOnkO ntur1tmunda f"1~?. <ii\l:i.nmt\i? ve Mustafa Kemc.tl"n "fahri miidr::>rr-is" Unvan1 verilmesi karara baglanm15t1r. Bu karar~ avn1 qUn bir t.P.1.qrafla Ankar.;.i.'va bilr.lir:l.lmi.!$ Vf.-~ b:ilahe.re n1; ki!$i.lik bir hevet Ankara'va giderek M.Kemal~e mUderrislik diplomas1n1 sunmu~i:.ur <~?.>.

h;tc:"• bu t.arihlPrdEH 1922 v1l1 EvliU i:\Vt i1~inde• Yahva Kemal'in bir grup Universiteli gen~le beraber Mustafa Kem•l~i .., .. :lvarPti ka.rarl.;;i.c;.;t1r·1l1111l;i;t1r. Bu z:l.varf"\tih. M.Ken1al'in izmir'd~ bulunduQu gOnlerdA orada vap1lm•s1 sekltndrn dil!;;i'tni\Jdi\r.)0. er.n1&$1Ve>ru "(l qi.i.nll"'l"rle DariUfi\nun qent:·lerinin be!;IJ.ndiii\ t·zmir'f? g:lt.ffi€'.,>ffi ffitJkarrerd:I. •II di.ye Yc'aZJYtll"' Y.~((;>ffial • Hatta bu ;dv.:1rnt habP.ri qazt?telerde d~ ·.ilCitn r•di.lmi<$i:ir. T.Am bLI s1.r.aleitrd~ Y.,;thya Kemi:ll. arkadai;;1. Sal th ••::erli:\met:' ten .. !!Ion v~l i ai.hd Abdi.ilm~c-id Eff.'mdi ~nin ki;~ndi1illiv1P 8.tlt.llarba$1 ~mlaki kH$kUnde 96rU5mek istmdigini haher verRn h:lr mektup allt·. •i:ar.;;;.r1. cit;1t l r1 l an qi.\ndfit Vahva l::'.r~mal • BC1.Ql art1a•1n 1 na qt di:-ir. Caylar ici:li.r~r.~n AhdOlmec:id Eff.mdi. Mt.us·t:.e\f,11 l<emt:\l r:•c'ac;;a'v1 :?:I V.:ilr•~t~ qi dr,.cr~c;)i rd. q<iil·,•c:,:.tF.>lf"'n.le:in iH~rr;.:.nrli qini. bE:·'l irtnrPk kcmuy~ girar: 11

••• snnrc\l\ ist.ifhiilmkt:H .. hir ·t.:lrzda Must.afa Kem.::'1 Piit$..:.t~v1 hl.r,; qorntF!di('.)i ni. on1.1 nas11 bi ldi.Qi.mi. son1u~ bi.1 diqi.m li.ei.dar t.asvi.r f?t.mfllyf.~ c.al1c:;t..1ml bir-a~ sonra bahi.s mi.i11im bi.1" Vc\\tdiv~··~ qirdi. Vt;:~] i ah1:llr1 1:.>11 mi.il '°'kat.1 fulF"7U .,_..t,,tiQi nin Sf>bF•bin:I.

-hi.sset:t.im. Halim vc:~ ha:d.n hir sH•slR dedi ldi PKemi:\1 B~vEtfPt1di. 1 M11s·l-af.;.t Ki:..omal Pa$a'v1 qi:ir"r•ce>Qiniz veikit bu s(j~'!l~rimi kt:!ndisinf' si:lvlemani~i , .... it::.a e.der-im: tld. sene evv~l har1Cil bir 111ektur1 gl:lndprdili;.r~ bF.?n:I. Anarlnlu•va rlave>t.

·--·.'.;;-;

adivorlft\rdi.. lakin o ~·~amc:.\n 111gi. l i.;.~lerp in VP- Vft\hi rfo~t·.ti.n H<:lnp H1

)' fi~iandi t.abir:1 J 1:'A'.SUS] <\i\r1 :i le> Se:tr1 lml.$ blll1tnllVOl'"f'ltHt1: ffiPktLtba t:t•vap verme~vi tarzu etti mse de. 1::evabnamen tutul.ur di vf.'1 qC\rttll'?rmPkten (1;·r~ki nd:l.111) 11 <!53>. Vfl'tl i achd AbdH1 mf.?.c id Eft::•ndi '1d. n Y. l<"'lmal ~ d<rm i st.edi Oi. rnetd .. ubun r.:evmps1?. itell rn.:11s1 nd.an dol ay1 Must.af~ KPmal' :In miit.et'·1ss:l r nl up ol mC:1cl1 ('11. nt oo.r1:.•nmesi. di r. , 0 da

... bu v.azi.f..-?vi i.ist.lr-mmt.?yi. kabuJ t;>t,m:l.$ ve ~mirlP.rtrd Yf"Win~ qf!~t:I rm'.t~Oi.rd vt'•l :l . .;!hda <:lr;·~~tmi stir <F.4).

Y.ahva J<r,?111e.1l'in M.~:::emal~i •!i.varet.i Ekim av• rwt:aJar1,11<i1 k.::~dtt1.r l')("•ei Id r. Ni havr~t r.m11n F.1t .. 1rss ~ v~. t1f:..1l <~1.::c,,ni h.:-i1bf:l1~ i g.:.z~t.el erd~ c;1 kl. nrci?\ flt.wsa ~ da kcW$:t l i:linak ih: 01f"P liPr~I 'et·i 111'.IE:•ki ii'-\t"'Pflt::i qrubuvla vr.:11.:.t 1;.1kar-11 Mttdanvei ii?"t-... ri.ndPn B11r·s.:i•va Viii\rlp rJt€.'l t:•~ vnr-·l ei>i rl ... , ....

Vard1klar1n1n ertesi gUnU Mustafa Kemal'i kar91lamava 1karlar. Yahva Kem•l bu kar$1la5mav1 slivle anlatm1st1ra

11 HiaHt vollar1 doldurmU$tu. Fakat c;;:ok siiddetli bir vaQmUI" vard1~ Gazi otomobille $ehre girdi. Benim Burea'da olduQumu Hgrenince caQ1rtt1. Beni 9tlrmekten pek memnun olduQunu RH~l•di~ arabas1na ald1 ve oteli terkederek kendi$ine ha21~lanan k6$ke nakletmemi istedi. tivle vapt1k." (55> Mu4St.a.f a Kemal Bursii:I • V<il qel di ~i qi.in RP.1 e•di ve Hevet i ~ ni kcibul atmi9 ve 11 U~bucuk sene sUran bu mUcadeled~n sonra ilim

18

.:a~·1 st nde:ttr. mar if <iit.1;. l. s1 ndan. t kt i sad i vat. ac;;: 1s1 ndan sava•malar1m12a d~vam edecegiz ve eminim ki bunda da muv~ffak olaca~1~ 11 sH~lerini de i~~rPn bir konusm~ vapm19t1r <56>.

0 gUnl~rin tan1klar1ndan Rauf Manvasi olaylar1 $Hvl~ J"\nlatmakt1:1dtrn 11 Gazi M11st.;;ifa Kemal Pc..1llla'n1n Bt.irsa'v.; Qelt1r.:oqi bildirildi. Ve l5tikbal program1 haz1rland1< •••• > Madam BrncP11n otelinclP bir .:iks.;;1111 veme>tti tr,;•rti.bi va:dfesi. Cevdet lzraboQlu ilo bana tevdi edildi.

Ak$<i:\m iln~rj Must.e:tf<i:I ~(emal Pa!',lla"v1 c:;;;r.~hir hududundiitt h!\:ikbii:ll et~:ik. E'.rtel!ii 9i .. ini..i. Ga;d"nin huzuruyla oQl,,.,.vin Y~!lSil Cami' t1r,. 11'>i.\h.,.da ruhuna bi.r- mevl id okt.mdn. i:if.lleden o:;;c:mr<\i\ Ku: Ltsasi'nde Gazt bir konu$ma vapt1. Ve orada kondilmrinden ri ca.mt :.u kabttl ~i'd~r· €!k ai('!JIC\fll vemeqi ni te$ri + et ti. l er.

Bu toplant1dBn G1klp vemak haz1rl1klar1n1 ikmal icjn 11tE?l£~ qeldif.)im:lr.dP. salond.u1 m""'rhum .n12iz .arkadasJ.m Vahva l<emaPle kannlae;t1k. < ••• ) h;te bu 1338 0922> 5enesinin me!l>,•.td •-:ilinl~~ri ndr.m bi rit1dP.. vani bunda.n F.7 sPnF.> ovval. Bursa~d• ntelin sAlonunda kendi•inA rastlay1nca ~ok !i:>Pvinmi~tim. tst·.;mbul"dc.1n Bursa."va qf'oll.rm hir t.alr,abe:i kaafileaina kat1larak gelmi$. Yemaktan bahsttim v~ kendi$inin de Vt?mt-1r.)e i ltiha.k1n1 tend n nttim." <57>

Y. l<emc'i\l. liemi;m h!?.r ak$am M. l<1'l!mal" in sofrmm1 nda bulunuvnrtlu. fht valnnl1kban istif.sttle edrurek Veliahd Ahdi..ilmf~c:id EfP-ndi,.nin so"llF?r:l.ni Vf~ endi$esini. ke11dis:l.nr.• :l.lr.otm1=;1k ist£•r-. Hf..>r spff-"rinde M.~::em.iitl, ~airin bu voldaki so<!lerini d1.1vm.a~~l1.ktan gt:.~li.r. NihcttYP.t bir def~s1ndac 11 F·~ki

V«1hva. •:::f:'m~l Be-v~ f:!nd:l.lii>esi t:ilmast.n. hie bir kOskiinliiOHm vold:.ur" dP.r.

Y.•·~11.?ma.l~ bu 5evaha.tindo Bursciil"del gi:kH$tilkl€'ri. aras1nda M.K~mal. tsm~t~ Fevzi. Kaz1m K~rab~kir·. Fahreddtn. kem~lRrldin Sand. Asl m Pa$a1 ar1n i simleri ni ssvar (58). Anc·G\\k Rauf Manyasi o geceki vAmektR Mustaf~ kemal'in maiveti aras1nda H'°'mdul l;;ih S11rihi 'nin d~ b11lur1dttQ1111u vazm<li\kt.-achr. Hatta Yahva Kmoal'i Gazi~v~ Hamdullal1 Suphi'nin takdim ettiQini s6vlar. f':le>r:enin ile?rl~y+;an 1;:;aatlP.rindr• M.Kt•Hual. V.Kf?mal ~dF.'r1 bir 'SF.?VlP1"' okumastnt. ister. M;;myt;\sf gayri ihtivar:i. 11 L.a Mc.1rt. du loup" 1k~vi.vr.>rir. Razi hu ·t-ekli.fi kabul r.i>dP.r v.,_~ Y.Ki?mal av~f'liit\

kalkardk Frans1z $airi Edgard Pauille~'in sHzkonusu siirint

\

l9

ao1r aQ1r okur. Sofrada bulunan 20-25 kisinin heosi de <hatta Frans1zca bilm~v•nlar bile> bu okuvustan m~mnun kal1rlar. M.Kemal de son derece memnun kalm1st1r. Rauf Manvasi'vi i$aret ederek te$ekkfir Pder. Manvasi bu vemekt~n sonra V.Kemal'in Gazi'nin sevdikleri aras1na kar1et1g1n1 va21vor (59).

Falih· R1fk1. Naz1m Hikmet i.izerine vazd1Q1 va:nda. Vahva Kemal~i kO~Uk dU$Urmek i~in onun Bursa'da ilk rastlav1s1ncla M. •<em.-al ':In· avaei1 n1 tipt i.it}i.ini.l yCt:zrn;akta ve !;;t t vor1 tml u soruvu sormaktad1r: "Acaba Anadoluva 9:1.tme~( Uzerf? kendi.sine vollmn.-an p.;\r.a i l f.-~ Eski$e.h:l.r hnzqun11 rtzerine oaniQe Lll'ravarak Bulqaris.tan'a 9:1.t.mis olduQunu 1 .• 1nutt1..1rmak i<;:in midir?" C60>. Yukar1daki inct::-lemelurimizden dP anla$1lacat.'.11 qibi bu si:lzler. icinde bUyUk as1r1l1klar ta$1maktad1r. Kald1 ki. Yahva Kemal. Bursa~va ~itme2den nvv~l M.Kemal'd~n. kendilcrinin hi:iz1rlad1kl•:n·1 .adctv 1:1.sl:esine uv9u11 <::ilarak Urfa Mebwiw set:ildiqini bilr.lirir 29 Tammuz 1922 tarihli b::~lnraf1

.alml!F-t:tr.

Must<il.fa K£~ntal. 27 Ekim qunu R1..1r·s.;,;i $ark Siriam~'<;111d;..;1

Istanbul ve Bursa ~gretmenlerina hitabetmi•tir (61>.

Mttst af a •<F.!ma l. •:I. r1 Rw'"sa • da bnl unrluou qOn l er de t t. i l <i:lf Oevl.etl•.~rivle barl.s qori..iemesi. v;apmak Ozerf.'il Ti.irkivP Bi.ivi.il: Mi.111,,t Me.clisi'ni.n qtinderer.:r.N'.)i heve:1t.ir1 bf!.'lirlr:1 111T1P~i s/'iz konusudur. ltilaf Devletleri'nin T.B.M.M hGkUmetine. Lozan'de 1:1 •·~as1m l922'tle-> iop1ana.r.·ak b<ittrl$ knr1fPrans1na temsilci gondermesini bildir~m davet mektubu 27 Ekim 192~?'dedir.

<Dr,~lmqf'l nonr.lermP tekl :ifj avn1 ?amand<::1 tst.anbul Hiiki.im~~t:Pne de yap1 l m1 i;;.t.1 r. > <62>

Must.a·f.:. Kemal. '29 Ekim qi\ni.i Bursa'dan avr1J1r·iu.,-n Va.hv;oi •<arnal'i dt-?. yarnna .al11n$t1r-. Ahu d.a(:lldt"ll'1l a$1P ~<ar·.o1kov tren '.i.i;:;t.;;1sv1·111un.a qf.~l i r·ler. nradan tr~·nlP. Ankara• va qidf!.'rler <63). V.alw.a ~::'.emcal.'i bundan bir hafta sonra (f..'i l<asun 1922> Arika1,;·a~t1ei.n trE'ttlf'• l....c.i;•an•a har~ket f»dPn hPvet ir.:·ind8 •1oriki.iz.

Y.ahv.a Kem.a.I. l.n;".an"dcln d6ndi.Hd:en st:mra l1ev<=~tlt'"' bi,:>rabG"w .Ankcir<3'Va qit.mi~1r Anka.rm'rla. h:il" av kadar kal1p tst.ao.nbul'a. dHnmOstUr. Bundan sonra Y.Kem•l'in akttf politikac1l1k qHr~vi b.:t$l<ar. Artd~ M.KP111a.l'i. u:;·akta.n tan1van bir "miir.lf>rris" ve ya;~ar deqll. r.1nunla t:H?ralww c;;al1$cH1 bi.r sivaset. adr.tm1d1r. :tU~kil~rinir1.b11 ikinc:I. dfinemini.n avru::a inr:i;,.lem~si r1r,,>rPldr. Bi. ;:r hUrcidcl bu i ki rn:i doni:.?me konumu;.~un <;er<;fo?.vesi ~':lP.l"t?.f.li .. qf.lc;miVPC:r.'."qiz. Anrak li;lt kadar1n1 bi?lirtn1im: Y.Kemal'in pnl.it:lk havoti iHOmiJnR valo.n bir donem~ kC\d.ar·. r:IH<;.Ji~ik qi:lrP.vlPrl P .;:\ral ., klarJ a dev.;;im~•:.nd stir.

;-.o

3- Milli MUcadele•vt Destekleven Cal1smalart

Y.Kemal. daha 'Hondros MUtarekesi'nin ard1ndan. 1918 ka~1m1nda ttilaf kuvvetlerinir1 tstanbul'a verlesmeleri. bir

.. . nevi ipehr i •· j, i;>qal et.me I eri Ozeri ne c;:ok mO.teessi r ol mu!?tur. l<endisinin de ifade r,.>ttiOi qibi Dariilfi.i.r1un"daki

' f>Qrenc:ilerivl.e bi.rlikte ta baip1i;dan it.ibaren "Milli. tstikliiill : Cida.li 11 ni dest.ekler. Bu destet.;ti .. Oniv1=1rsite'deki dersler• cnQu zaman Universit.e'da ba•lav1p 1kbal k1raathanesinde devam Aden sohbetler ve clevrin qa7et~lerinde va2d1q1 va:z1l~r

·· $ekl inde 1:ilur.

Ta.lf.?besi. olan Ahmet Hamdi. Tanp1nar. Y.~(emal'in dersleri ii;ind•~ yt?.r- al.an M:l.lU. Mi.lc::<Bdel.c::~ havas1n1 $OVh:> if;a.d1-".! echvor: "'H:lr sim!',iU;~k par11yor. bir Mustafa Kr~mal'i. Anadnlu dat.'.llar1nd.;\ vorqun orduyu tc.ipl ar- oorUyorduJq bi r bask a <;;i msek l Sl. Ql d~~IHt1,

·: '.:-_i:\mr i\nde hi r kere bi l c>. 9ii.l mek f 1rsat1 b1.1l mantl s kadJ. ri l a1~ ve VMtim cncuklar bak1ms1z. viran ~ehirler·. isaal alt1nda Izmir

· ~e tstanbul. bovnunu biikmUslnr kurtar11:1 bei;:livnrl.arch. < ••• ) ) .Dl?.rs biter bi t.mc-n v.a fakOl tede bos bul du~L1111uz ki.io;:i.ik bit" r:idavce · t;ekilir vahut berabE~rce bir kehveve 9iderdik.

Nuruosmantye'deki lkbal k1raathanesi.ni 6~reninc8 pek m•vdtm. Btt ke:1hvE3 c:1 7s.manki YHksek Mital l tm• P vak1nd1. Sonra Sult.anahmP.t.~t.~h:i. setl:I kahveler-e al1$1t.1k ••• 11 <64)

.:~· . '

Y.l({:>n1~l. Rult: .;.. nahme:>t~teki sPtli kahvell?.rdt=~ Uni.versite . tC\lf.;!besiylf? vapt1klar1 gi.irCi.$1TW~le.rC'i!. Fa21l Ahm~i-.'P. Via'H·J301 hi.r·

;'»me:•i(tubuncla kPndisi dr:~ rlc;;:•<;:1in:lr1 11 ••• n s1r.:1la.rd.a P.kseriva

;· .gitti.qim. Sult..anal1111t:~t Mevdan1'm.n n basi.t. fakat Montt• ·( Carln'tlari bin l·1:att qil;:or~l,. tarar;al1. alabwka k.i:\hvi::olto'rintn : birind~~ Har~kst-i Millive'vl~ beraber benim pe$imA t.•k1lm1• ' . \J~ dc1stli.:lr11n c.1lm11r;p nariilfitritin t."lf~bi;osivlP- qi:irlisHvorrlum ••• 11

b!=i r~

~" ' · '.\(inP tetJ~b«.-asinr1P.n n]¢ln •<~dr:\ YOri.ll-r:c,.lJlt'• VBt·1va. l<1:-1malpi.n o diln~mcl<~ ogn:.nc:ilerl"' Mi.lli. l'.nlktnli:wirtin cok tesirli nldt.1C)1mu

·. hir Vc'io\Zl s1 nda d:l 1~ qP.t:.:I ri. r (66>. Rir be1$ka t..alf~bl'>si c' di:inPmde d~v.a111~l-l-.iklP.rt !khoal Ku· a4::\t.t1a11esi hakktnda $U bi. lqil.P.t· ·i vF.>rir: "Cnk cl<?f.::l anlC:1tt.1('.'11 hahisJt;.or 1u~.;;Hn1e. Nur11osmaniv.,,.•r1e Heh.al 1<1reta\:hane.s:i 'ndo d1~va111 ~bni.$t.i. r. 0 zamC\n iign"!nci

\. lc1kallPri nlmacl1c;i1 i1~in h11.kahvP i.lni.vPrsitei i:il')rPnc:ilPri.nin va ;i ~1h~biyC\t..c;1l.C1r111 deve\m ett.i.ld.eri btr kliJrJ mahi.vc.:;>t.ind8dit··. ) F.lunun onilndP tnq:I l i =·~ asii:&r i • pnl i si dol '1\<;l r. i r.:Pri i;;;i. ndr:. > i.int fnr-m;al l bi r l.:H;,oy~z Rus \StJbc\i\Yl mandol :In r;al .:w. p;;U"a t:opl .:u-. ;;,, hfr. l-di1tH••dP. Ankara'd.:.. r.:1kar1 t"}a~t~telf.>r qi7Ji qi~li ok111111r. vine ' bu ktl<sP.V~ 1;:1 ·f,?,l~11 qa.:-~E:. .. te<.:tler. yav1nlanmas1 yasak t::~dilen ~haberl~ri ~rkada$lara sHylHrl~rrli • 11 (67) .··.'· ...... . .

;., BLt_ d011emd~ oa .. -i..ll f Ont..tn :- da Milli. Mi.lc:adel eyi. de.Si'". ~~•::] ~Veil . hr.acaJ ar nl c:h .tfJll qi b:I nna muh.al if ol ~n bi r htwal ar qnth11 t.la : vard1. 1921 v1l1 ya21nda Sakarya Zaferi~nden sonr• Kuvavt Mil] i VP Vf~ Ankara Hi.ikilmp·f- j ~ flR ol an qi.ivPn bHvUk ol i;iitlf: .•

?:I

artm1$t1. Bunun vans1malar1 Universite gencliQi aras1nda da kP.ndi ni qtlstP.rdi" nr.._lrP.nc:i ler:i n bUvHk bir- biHi.imiJ MU 1 i MUcadelepvi desteklivorlard1. Milli MGcadele've Muhalif olan .Ali l<emal, C~nap $ahabE1ttin. Hi.isevin Dani$. Ru~a TP.vfik ve Bars~mvan Efendipnin alevhteki cal1$malar1na bOvUk tepki qo!!'>t£•riyorlarrl1. Ni.havl'-~t 1922 vtl1 Nis.i:\rr .:lVl. baslartnda bir

>·dir~nii;;. harel·(""'ti. ba~lat.t1lar ve adt. gec;:en mUl:lerrislerin · 11nrc;:avdPn al1nmas1r11 ist€~tlilt;!r. Bir mitino ilE> bu t.ut.11mle.r1r1t s, ~rtava : koydular. RJza Tevfik ile HUsevin Danis. Edebivat

· . Fakl.il tesj. mi.ide>rrislc>r· mPr.l i.sini.n konn i le i lni 1 i sor·n!;lt11rm.as1 t.ma.mlanmarian "Bizi istemiven 0Qrenc:iy1~ bi-;. de ders vermev:i.·:l. 11

• ', divr~rf.3k ne1ri.ilfiint1rr'd.an avr1]thla.r·. Ali l<en1al isP ql:irfi'vinden .avr1 lmamakt.ca di.rendi. Bu durum talebt·~ ar.:u:n.ncla bOvi.H" bt1~

·· \"IP.I'" 1 l i min rlncimas 1 na sr.>bPP c:il du. rn avl ar 1 rt b i.ivi'tm1=.>s i nden kor kan Bal:n.ali. 1.2 Nis.:an 192? i;>Uni..i Dari.ilfi.inunPu ka1:1att.HH1n c\'\C:::l kJ ac:h" t.i("lrf'?IH:i l~ri n p.;;1di.7ah ~u;,\'\71 ndaki qi.ri. 'i.iii.fltl E>ri

1Sr:inuc:undli:l bmsta Prl :i Kc•mal nlmak O:·!'-~rH hnvkoi: P.di J.i.:111

MildPrr:I sl f'lri n t.C\mam" 79 T(':.tmmu? da J.l;~riil f ilntm • ci;;i.n Li~'!akla$t.1n ld1.

f\hmf:>t Hamdi T.;,inr.nnar. b11 h;;;.r-µkJ;>t P$n<i:ls1nd<tt tlbbivc:.>li bir arkadelli!llar1run Y.K"~maJ~in alevh:l.ndf~ tHs~di.ifen stlvledioi. bi1·· c.iimlF.>vE=> vinP. arkadar;;lar1ndan N11rull.;i.h At;;.11~·~1r1 s11 cpvab1 VP.rd 1 r,li ni ncak l P.der ~ "Yahva l<ema l q~·mr~: l i ~ i. n t. i msa l l di t·. On;.,i t.aarru;· ridPmP;;-.si r1 ! 'Hi;.• <J""rn;;:l Pr bilt i.in ne=-si 1 nna i flL~n1 vnnt7 v1:.:i s~viyoruz. s1?.11 bi.<!den d~.;lilsin! 11 <68>

Yahva •<mnal. b11 dortf->mdP iinivet ... sitf:.l~OF>ki df.'>r·i:;lpri vP gr:1hbP.t.J.ari dl$Hlda Mil"U. Mi.ic::ad~l.~.? 1 Yi \)ClZRte v~ dert:;til"?f"d(H

' <:1k;m v.;:1;;~1letr1vla d.:i dP.st~klP.mistir. Bu 1::al1?m.t\n1n anc..i hedefi. onun ' bu YC!A~nl.arunn inc:elenmes'l.di.r. Onun bu von0vlr.i1 iloili

j til .:ir.::lk Htraf1 nc:la tr:1p] ar.11 01 i.ini vPrsi tf~l :I l<~rlP bPrabs~r Dr .. r11ah ad1nda bir dt?.rqi. <.~1karme1l~r1ni. beli.rt.f!:'lirn. Yahvci'A l<F-~mal. d~rqinin pnJ:i·t-ikas1n'1 hPl:lrJ~>yPn. df'.'•r· qivP. viin vP.rP.n ~r.lan1rh.

0f'W~hi\h. 16 Nigan 1921.'clf? vay1nl.a11mc':\V~ h.ael.aml'i\ vr~ :I ki Vl l~ Ve\kln hit• ~aman 4? c::;c.tv1 1;d.:m1$. nntw~s qiinli.ik bi. r rl1:~rqirlir.

Sea hi bi v~ sc:wuml u mi.idUri..i t:~l el·H-?l Rr-:i. ndel) Mu$t.af a Ni had i:».din 9cil'"iiniivnrdu. iini Vl"!rsi tP.l :I qPricl f~r :I i;;·i n hi r r.;Pi;ii t i Id nci "mekt.P.p" nlma ih~f-?lli. l")i. l:ai11va11 DF?.nJah't.a Yttihv<:\ •<Rmal"t.1~11

hac;;k<=t kPntli l..:t1sarp nrlan Ahmet Hat:pi m. Yak11p Kadri l<at·aosmanoolu. FC\1.ill Rtfk1 At.av. Mustafa $e~dp Tu111;:. LHekk1 Baltor.1C1qlu qibi im;'..:d;.;.r v1.:.1·-.~]m1st1r. l>Prqi. Anarlol11 r~1.:?pl"1P.sini t.ut:.makt.:a vµ milli. duv9ul;,u-1 Vc..\Vmaktm idt.

4 - Sazeteciliqi ve Vay1n Orqanlar1ndaki Vaz1lar1

F'a.r]s'dnn dilndi.ikb.~n st1nra. 1913 v1l1ndc.1. Y.l<Pma1'in vav1 n rliinvas1 rt<iit ar.h m iii\tmasn r11 saQl ~v~n ovqi.ivl""' nnu bu .;. 1 rom1;:? tan1t-.an. vazar1n dahi3 Paris'ten t:.an1d1C)1 Ali l<r'.'m~l olm111.;tur. "Snrt.innnf:.>' rla Ri r· tht i l ciif MnnasP.bt?t i vl e" ba.$11k11 bu v~:·'. t v1

•,.

22

~11 Kemal. ba$vazar1 olduQu Pevam"da $U sat1rlarla sunuvordus ·' ' ,·' -; .. '~ ,.

"Kari"lerimiz Sijlevman Sadi Bev'i tan1mazlar. bu qenc .bir hazine-i irfandir. $airdi~. mUn$idir. mGverrihtir. Bir ka~ s~ne Paris'de edebivat ile i$tigal etti. Fakat emsaline ne derece g1pta verir bir tarzda i$ti9al etti. nu gUn $Ubban1m1zdan pek az1n1 biliriz ki san'at-1 edebe bu mertebe vak1. f ol sun.

SUlevman Sadi Bev bu makalevi bir tecrUbe-i kalemive olmak Uzere vazd1. CUnkU ruhen siire. sairlige pek mevva1 olduQu icin muharrirlikten mUtevahhi9tir. Umar1z ki kart'mtz bu sat1rlar1 lay1k olduQu en~am-1 takdire mazhar kilarak o re:>fik-i $ehab1m1z1 bUvle mes;"ud ic;pt.iqallere ister istem•;in:

· 1 sevk ederler."(69l

Yahva Kemal. bu s1rada henUz ne sair. ne de vazar ol~rak . basin vay1n clUnv~s1nda ciddi hie; bir varl1k 9Hstermi$

de~ildir. HenUz hie bir VF.!rde vay1nlanmam1l;? bir-ka•:: eiiri ve $iir parcas1 a~1zlarda dolaemaktad1r. Yahva Kemal ad1 im~ ortava c1kmam1$t1r. Yazar. uzunca btr silre Pevam ve Pevarn-1 Edebi~de ya2d1g1 yaz1lar1 ya imzas12 olarak vav1nlam19. v~ da

· ."Sillavman Sadi" mUstear1n1 kullanm1et1r. Baz1 vaz1lar1na da ; i .mza verin~ <**> veva <***> kovuvordu. "Yahva Kemal 11

mi.ist.ear1 rn da vi rre ilk def a bu v111 arda kul. 1 ano11 st.1 r .. . Kendi$ine y6neltilen bir soruda Yahv~ Kemal ad1y]a ilgil.i nlG:1rak $1.1 bilqiyi. ver:lr: "Vakt.ivle bir qazet.ede vaz.1lCJr va:ovor-dnm. Bir .. 9i.in bar;;makele vazmam ic.abetti. Yahv;:1 l<emal dive inrza .;ittun •• • Bunun i.izerine ismim YC:\hv.a Vernal olup c;1. kt.1. 11 C70) Sozkonusu makale, 12 Temmuz 1914 tar·lhi.n<:fo~

f'Py<iz\m'da Yc~hyC\ Kemal imzas1vla vav1nlanan "fiir FUdr"C71) y~21s1 al~a gerek. Yahva Kemal, kendi gercek ad1 olan Aaah

. K~mal'i Parts•t~n dHndUkten sonr~ hi~ bir vazt ve sitrinde •·. ~~1..11. l anmam11;1t l r·.

· · Vahva l<emal. 28 vai;;ir1da~ Pa.ris'den clondi.\kten bi.r o;i.;ene v.cnra. Pevam ve edP.bi. i 1 avesi Pevam-1 Edebi •de yogun

: sav~labtlecek ilk vazma denevimini va$ar. Tesbit edilen ~ vaz1lar1na oore 5 va~t Pevam'da 31 vaz\ da Pevam-1 Edebi'da ::11J111ak ib!ere.toplam 36 vaz1 va2m1si.:1r. Runa Nevsal-i Milli·'nin . 4.sav1s1nda C1914> c1kan bir vaz1s1n1 da ~klem~k lazJm. Daha • ~tmra nnl.l Zi ve. Gi:H( a 1 p" t n r.; 1. kard 1 Qi Yeni Mec:mua •de.• o;;;i i. r 1 er i vl a

- ~HrUrOz. Bu $iirl~r. Paris'e gitmezden evvel. 1902-1903 y1lla~1n1n ilk denemaleri h~ri~ tutulursa vav1nlanan ilk Bnemlt $iirleridir •

. ~ ,. . .. ':

17 May1s 1918 tarihli Vakit qa~ete~inde bir mektubu ya~1nlan1r. Bu Mektubund~ • . NUzhet Ha$im Sinanoglu'nun Milli Edeb:l.va.ta Dnl'}rn adl1 r.~serinde?. kendi insivatifi di~1nd'"' . biyngrafiminin v~ralmasl v~ bazt mls~~lar1n1n tahrif Pdilmie bi r eoki lde y.ayl n1.anmas1n1 elel;;;tirmP-ktedir C72).

Yahva Kem~l"i11. Milli MUcadele clHnemt HncesindP

. I

nla~an belirlenmi$ vaz1lar1n1n bir tablosunu ~1karm1~ • Onun bu dlinemde Pevam gazetesi ve Veni Mecmua ile

23

lh ilekileri olrnu$tur. Faruk Nafiz'in ifade ettioine Q8re Pevam~da kendine avr1lm1s bir odas1 bile vard1r. <73>

Y~hva Kemal. Milli MUcadele dBneminde. aQ1rl1k tleri ve Tevhid-i Efkar qazetelerivle Dergah derqisinde olmak Uzere Ak$am ve Zaman gazetelerinde vazalar vazm1$t1r. Avr1ca 31 AQustos 1923 tarihinden itibaren Hakimivet-i Millive gazetesinde baz1 vaz1lar va?m1~t1r. Bu vaz1lar icinde bir k1 sm1 doQrudan doQruva Mi 11 i Mile ad el e' vi v~~ onun etraf 1 ndaki meseleleri ele almas1na ragmen edebiyat. medeniyet ve kUltUr konular1n..:A eQilen vaz1lcii\r1 da az1msanamaz. Vine? ei.ir serOveni icinde ~ok Bnemlt anlamlar1 olan ba21 eiirlerini do bu donemde Ve:\Vl 111 ad1.

Onun V<i:\z1lar1 ir;;::lnde. doC)rudan Milli Mi.ii.::adF?.le'vi konu alanlar1 daha sonn11 Yah'I• l<emal l<Ollivat1 ic;:inrJf? "EoU DaQlar-tstikla.1 Ha\rbi va:Hlar1 11 ad1yla yayJ.nland1. Biz incelememtzde bu kitaptaki vaz1lar1 esas almam1za raamen dahs

a Mra$t1rmac1lsr taraf1ndan derlenerek zaman zaman ye1v1nlanr.Ht. kl'lnt.tyla i.lqili vaz1.l.-ar1 da b1ml01ra ilav~

<74>.

bir dHkUm vaparsC1k1

Egil Oaglar kitab1nda yer alanlar

Vay1nland1Q1 Vaz1lar1n Y?...'ll!....11. Tarihleri Bazete :t.!! Derqi Yaz1 _Say1s1

27 Kanun Bani COcak)/30 Hazir<iln arasunda

.1922 22 $ubat/17 Temmuz aras1nda

Uer:l. Derqah

Tevhid-i EHt.;:1r Derq;ah

6? 1

19

P..@ha Sonra Derlenenlar

29, 3:1. Aoustors 3 Eyl i.il

19.20.21 K.Evvel<Aral1k)

Zaman

Ak$am

3

5 Toplam ••• D 92

Bu 92 vaz1n1n d1$1nda EOil DaQlar kitab1nda veralan Hakimivet-i Milliye~de vav1nlanm19 vaz1lar1~ tarih itibar1vla. Milli MUcadele d6neminden sonra vaz1lan vaz1lar olduQu icin doqrudan doQruva bu rakama ilave etmedik.

24

Bu vaz1lar1n bir k1sm1nda Yahva Kemal. imza verin• <**> lanm1st1r.

Onun vaz1 ya:t'!mas1na tan1k olanl.ar taraf1ndan belirtildi<;iine gike Yahva l<emal, va:nlar1n1 9enelli.kle ollr.:

'.yazard1. Yakup Kadri. Pevam-1 Edebi'de v•z1 vazarken 9ahid ol dLt9u b1 r durumLU " Masan1 n i.istUndeki. bevaz mi.ie.vedde kaq1t1 ar1 kar!;.n s1 nda c:1 qara c:1 qara i\stUne kahve kahve listi..ine icerek saatlerce nas1l k1vrand1g1 da gBzlerimin 6nUndedir" dive anlat1r <75>. Milli MUc:adele v1llar1nda tleri gazetesinde Yahva Kamal'le beraber vaz1lar vazan hukuk profesori.i Mttamm£':!r Rei;;it. Saviq'in bi.ldirdi.l;li.r1e r..ii:lre. makalelerini vazarken bireok verlerini karalay1p tekrar vazar VP "mUsveddelerini hiri:;:1n. titiz ve asabi bir kalemln buhranl 1 ci zgi l i;.~ri hal i n<:h;~" veri rdi <76). Abdi.ii hak S:I nasi. Hi sar "pek t.ereddi.it ve miiski.il .at i J. e vazd101 bOtiin bu vaz1l.al'."da 11 diverek avr\l konuva deQ:ln:lr <77>. l<adri Ytki.H(CJ(llu ise btt va~l.lar1n1n hi.r k1snnr11 Y.l<emal~i.n. qazete katiplerine sfivleyerek vazd1rd101n1 ifade eder <78>.

R1.trii:lda Y.l<emal~in sozkonusu qazete vaz1l.:w1 :l.i:;::i.rt vaz1 ba-,11u:1 bee; lira alchg1111 ve kalemiyle mai!;H'!'!tinP kaHo saolayan her vazar1n tatt1q1 zevki bir duvqu olarak

·va!;>adu';)1n1. da b":lirh.~limi "0 zamanki. daha ~uvmetli. olan ber,. 1ira.n1n kendisine her va~l'.!51 ii;in veri.lmesine o kad.:ir memrtun olmu$tlJ ki. adeta omri.ini..in emnivetini. mrttk kc2\zanmi.ip 9ibi .• PBen

,Bab1aU muhitinde vaz1mi herhanqi bir '1a:zebnve qotilrsem be$ lira alabilirim!- dive bu itimad1ni. anlat1rd1." (79>

Yahva Kemal'in sohbet adaml1~1 Uzerinde ~ok durulmu$tur. Ba2etadeki. yaz11.ar1ni.n konular1n1 ganellikle daha Hnce sohbetlori i~inde qe~en konulardan sectiqi de bir oercektir. Adet~, y~zar i~in "sohbet. dUsilncesinin laboratuar1vd1. Kend:lsini tokrarlamaktan ~akinmediQi i~in avn1 sohbeti avr1 avr1 muhil:.lerdP. yapard1 VP.! rJaima bulue halindP. ulrluC)u ir.:in hii; dt:i ilk !i>ekliyle qelmezdi. Bu konu!;>malar1n bt?.1~1l.;.~r1n1

Milli Mi.icadelff i~in gazetelere vazd1Q1 makalelerdA ~vn1vl~ qordiH1: 11 <80).

Y.;;thv.a ~(emiiill'in k~ndi.si d~. bir vaztsl.na konu l!'dindi.ai , u~~urdun tlliimU" hi. l<av~si ic;:l.n "Bu hi kcav~vi Cit:: seni;idJ.;-n beri hE<>lld bin rfrr.>fa nakle.t.tim. bir kar; defa diil\ vazchm 11 <81> ·di. yP.r~k Yd~ l l al'-"1 n·1. n h:onul ari rn dahal on<~f:> konu$tuqunu i fade:i atmekt.ed:I r-.

Asl1nda o. kon•.J$tltkla1'"tnl.t1 c'O\nc:ak bF.>lli. h:l.r btili'lmiinii y~z1v~ gecirml$. konustuklar1na 96re va2d1klar1·s1n1rl1 kalm1$t1r.

5- Milli Miicadele Uzerine Vazd1()1 Vaz1lar1n Tesirleri

25

Vahva Kemal. dHneminin avd1r1lar1 icinde mUstesna bir verin sahibivdi. Onun sanat ve fikir adam1 olarak cevresini i~ten i~e etkileven bir kisiliqi vard1. Milli MUcadele dtlneminde cevresinde bulunan talebeleri ve arkadaslar1 taraf1ndan bu durt.1mu deoisik eekil~erde dil.e qetirilmistir. Tanp1ner. 6zellikle matbuat alemi Uzerindeki etkilerini su c:Umlelerle tesbit: adivor: 11 Bazem de bize verilen bir derste 9~cen bir cUmlenin ba$kalar1 ta~f1ndan geli$tirildiOine 9ahit olurduk. Bu senelerde. tstanbul~da Milli Cephe matb~at1 Qzerinde feyizli bir rlizgar gibt esivor. durmadan bir v1g1n fikir ve duyqu spermini oradan orava tas1vordu." <82>

Yakup Kadri. kendisivle Rusen E•refPin vapt1Q1 va Dernah'ta vav1nlanan konusmas1nda Yahva Kemal'in konumunu va ~t·.k:l.sini $tlvle di le get.i.ri.r: 11 Yahva l<emal ! ••• 0 qenc; b:I r i.tstadd1r. hf.:'µimi-zin Hst.ad1 ! Son nesil icinde onun tesirtndf.m kurtulmt.t!';l. pek az kisi. t.an1vorum. < ••• ) Bir cok ki.mseJet~vahva KPmal nP vapt1 ki bu kadar sHhrate sahip oldu!' divorlar. Yahva Kemal bir cok $PY yapan muharrirleri tashlh ett.i. Yord vet.i'.;!ien bi.r cok eai.rl£-1re vol qosterdi. o bnvnk $air deQildir. bir bUvijk rnUreiddir. ( ••• > 0 bize valn1z ectebivat aleminde ufuk acmad1. duyqu va fikir aleminde de yeni veni mevdanlar qosterdi. Bizim kalbimizdr::- milli CU!ii!i.~i

tesbit ve tavin eden odur ••• "<83>

Falih Rifk1. 1917-1933 y1llar1 aras1ndaki va21lar1n1 loplad1q1 kitab1nda. Yahva Kemal hakk1rlda 9u deoerlandirmeve yer- verir= 11 Yahva ~:::emal'in bir zoru dd Z1va Gokalp'i geni$letmek, qtizlerini yeni yeni ufuklara acmak. bilhassa onu daha iyi san'at ve ciaha canl1 bir tarihe do~ru 96tUrmMkti • . . . . . .

·VahYa Kemal. bUtUn bu kurular1 va$land1rmak. fikirlerini ve htavC\J. l eri ni vumt.l'il\\atmak i sterdi. 0 c:i (.".ekl. Eff aras1 nd~ dola$an bir ar1 deqtl. her biri kendisini bir haska HrUmceqin a91na l·tct1Pl$t.1rm1ip ar1lar1n a.g1zlmr1 aras1nda dolae<.m bir t;ic;:ei( idi. Hf"psi. cinun bal1rn ald1ktan sorira1

- Sair! d~r. gec:~rd:i. 11 (84>

Yazar1n d6nPmi ic;:indeki y&rini belirlavici bt.1 s82lerdan sonra $imdi biraz daha vak1n plandan bakal1m va HzelliklA qazetelerds vav1nlanan Milli MUcadele konulu vaz1l•rtn1n et.kil.erj.n:I. da.h~ snmut veri.ler hali.ne g~tirmeiye 1.~al1ealtm. Bir· k1::>r~. bu va::n lar1 :-:·r.~vkle okuyan bir nkuvucu zOmr~si bulunciuquna i.s;aret edeljm. Nihad Sa.mi Bananl' bu durumu" 11

•••• S.::iir:l.n, ba9ta DarUlfilnun'deki talf•beleri r::ilm.:~k OzF>r.e. ha.vll. qenioe. bi.r okuvuc::t.1 :,,i.imresi.. o r1esirlerin lez~~J::>tini. h<ala bir ba9ka milli hat1rA olarak hat1rlamaktad1rlar. 11 $Rklinde if~delendlrmi$tir <831. SOl~vman Ns2if'jn ooJu Said Nazif n~an~t.cm. Y. l<ernal~le ilgi.U. hcat.1ralar1111 nald.edr:~rken

Der9ah'ta vav1nlanan "Esir Jeminus ve. Al.tor Sehri" adl1 vazirun c::evre ve kendi.si Uzerindeld et.kileri ii:;:in: "Esir Jeminus ve Altor Sehri ••• Bu fevkalede vaz1 bir hadise teekil etti. Zaten vanan. vatan1n c::ektiqi s1k1nt1lar vUzUnden bunalan gtinUllerimizi hUrriyet ete$ivle dah~ zivadP tutu$turdu. adeta bir bavrak oldu." <86>

Bu vaz1v1~ Faz1l Ahmet. aradan dokuz sene aactikten son~a. Y.Kemal'in Vareova'da bulunduau bir s1rada ona g6nderdiQi 1 $ubat 1928 tarihli mektubunda $LI sat1rlarla anar1 "Bir haftad1r nefeslerinin ic::inde vas1vor oibivim. Dilnya nimetleri aras1nda hat1ran ve eserin bans en vefal1 var· oldu~ hatta 9u son qilnlerimin manevi sultanl101n1 senin <E$ir JeminUs> e borcluvum desem cai2. 0 berrak ve esrarl1 ifad~ni

gei:;:en aksam Celallerde de tekrarlamak arzusunu duydum. En vekarl1 bir teklifsizlikle bu kada.r asaletli bir duvau 1enqinliQinin bira.rava qeli9inden doQan qUzallik insana aQlame hissi vmrivor Kemal''<87>. Y.Kema.l. Va.r$ova'da arkadas1n111 mektubunu ve ti:<:ellikle bu Siit1rlar1 okurken olduk~a duygulan1r. lR Subat 1928 tarihli cavahi mektubund• bu vaziv1 kendisinin de unuta.mad1e}tr11 vazar= 11

••• E~ir JP.mi ni.:is vn Al ·r.or mCtsahabesi. ni t.Fo;!krar okudu(;:lundan bahsedivorstm. MUtareke devrinin 1zd1r~r:lli\r1 ortas1nd<i! ya:.-:di.g1m bu musahf-:!bev:i ben de sen~lerden ber:I. h<i:\t.1rl.:w·J.m ••• " (88)

Ya.hva •:~emal'in bu donemde vazd1Q1 vc!:\z1lard<nin qerr.:ekt:en .. ,,,1 av" n:i. tel i ~i kaz a nan yaz 1 s1 "Kur dun Di s:I. si v~

Yavrul.ar1 11 d1r (89). Bu vazuun Yahva Kemal taraf1ndan. heni.iz ya:nlmaden om::e de~i.sik mekanlarda VP. deQi.sik k:l~ilen• defal~rc• anlat1ld1QJ.n1 bizzat kendi ifadelerine davanarak b~lir1em:l.$tik. t!i\>tl":!' etk:l. daha bu safhada ortava C:Jl<:mi\lve

ba$lam1$t1r.

Halide Edip. 10 Ekim 1919 tarihinde vazd101 bir vaz1s1nda Y.Kemal'tn ismint vermeden. bu konudaki bir sohbatind~n nas1l r.>tk:l.lendir.,lin:i. IP'-' c:Hml1~lerivle ifade edera "Bir TUr~: !Sletiri. bi r qun ban et. b i.1 ffif.i'm h;,;m9 i Ft' ansn z sanati;: l s111 HI b h· kuri· parcas1n1 anlatm1vll. Bunu TUrkce bir eiir clarak va2acakt1. Her 9Un hu kurt m~sal1n1n vav1nlanmas1n1 bekl~dim. C1kmad1. Anla.dim ki $Cllir. beni.nt qibi .• anl.;att1q1 konul.ar1 rc?linden. kalbindAn ~1kar1yor. Bir daha onlardan gQzellik y~ratam1vor. Fakat bu. ormanlar1. avc1lar1. av l$1Q1. aQaclar1. kurtlar1

:VO av borular1vla <'I keldi:i\r $i.i.r Vt." hav.O\t c;:erc;evesind.-,~ndi ki bu .·kUrdt\ tc..n1v<:>r· ve sevi.vor qibivdim. Nihavet basnm bos ir.;:im m1.n1rsn~ b:l.r sllont1 ic;.i.nde. denb: alt1n bir 1.$lkla di.imc:lih~~::en bir kurt hi.l1y.:\s1na. dalr.11111. 11 Halide Edif1. 1922 v1ll ir,;:inde bu ya21s1nln da yAr ~ld1Q1 bir kitap vav1nl•r. SHzkonusu va~1v1 ilk vazl olarak kovar ve b~el1q1r11 bu kitab1na da isim olarak Vf'+ri r: "OaQ~ c:1 kan l..:'.urt II <90)· Avn1 muhtP.va. c;.i-1rt,:•~v~;iej ndeld vaz1lar1n ilav~sivle kitab1 <1926.1945.1963>~te tekrar has1l1 r. Snnr-ak:i b.askJ. l c;1rda ver al a.n "Kur dun Meml ek~t i nrh;. 11

b1:.H\iil1kll vaz1s1nda. Vivana~da !SevrettiQi bir ·filim dolav1s1vla avn1 konuva tekrar donecektir <91>.

Ahmet Hamdi Tano1nar. 1919 v1l1 kas1m av1ndaki Y.Kema1~1e

:Ilk derslerini anlat1rken l!iill ifadelere ver verivor: " ••• Y.Kemal~in dUsUncesi. HnUmUzde bir ~e$it NiJinskv olmue '1-i~urdun olHmi.\~nu. dah<~ doqrusu, arkas1ndan bilti.in bir t.:.1rihten ve 1zt1raplar1m1zdan bir fon. istiklal MUcadelesinin ac1kl1 ve serf"'lfli raks1n1 vap1vordu •

••• Nedim. Nef•t Galip. Milli MUcad•l•· hUrrivet ve i$tlkla1 a5k1. Alfred de V1qnv~in $iirinin ~ercevesinde. 1ss1z ormanlarda. av 191g1nda, varalar1n1 valavarak mesmiz 81en kurdun etraf1nda cok tabii unsurlar aihi toplanm1$t1 ••• <92>

Y<ii\hva l<emal'in "•<urdun Di$isi ve Yavrulcu .. 1 11 vazunn1n konusuvla ne kadar me$gul olduQunu 96steren bir i9aret de kendi•.dvle vap1l1p '21 T.E:vvel 1336 C:21. Ekim :l920J t.;;1rihli Umid mecmuas1nda yav1nlanan bir ankete verdiOi cevaplar icinde giz1idir. Bu anketteki, "En zivade beoendiainiz cicek vr~ [email protected] han9i.ler:ic:hr·.? 11 S:t~klindeki soruvei vazar· "Cir.;eklerden k1rm1zl Lall?.. havvanlardan Fr-cans1z S..i:liri 'Alfred de V1gnv,nin erkek ve di'l;ltJ kurduvla v.avrulci:\r1 11 1:eval::nn1 vert;:>c.el<:t i r < 93 > •

Yiillhva l<Pmal~i.n h11 vaz1sun1n qazetede vav1nlad1r.u qiinlert v1;~ it:i laf 9l.icJeri. ijzerindel-d <-?.tkisini. c1 z~~man :I leri 9az~;>tP.1S:i

mUdUrl\ al.an Halil LUtfi D8rdUncil. daha sonra bir vaz1s1nda dil~ getirmi$tlr. Halil Ltitfi. sansUrUn mtidahalesine mevdan

cve>rm@der'1 va:n fll n ol duqu qi b:l qC(zet.ede ba$makal e ol arak ;;)IC\y:u1l. •mm.:ua1111. aagl ar. Bundan sonrald. qE:~l. i $inel e~r 5u $Rid. l dt.? ' olurv" ••• bi.1 vaz1 r,;1kt1. :ltilaf sansUrii. i.tilaf zab1tas1. - bizim . yarH pnlislerlf? birhHJ1Em Yi.:\bant.~1. pr.11.isler m•t.baav1 ;bastl.lar. Sar.si·u-i\n iio~i.intlen ka1;·hg1.11dan kabahat.i kendilerinde bularak her ne kadar gazetPyi kapatmam1elarsa da vaz1 i~l~ri mesul mildi.iri.\ Sami. f<~Ct.YCIVE?.l'i tevkif etm~k ii:;in l:ilrad1lar. smrdular. Bt.tntm boyle olacagun bildit;iimil ic;in n 1,1i'tn Siilmi'vi Bo('}<a-Zic;;i'nde YP!$i1koy'cle bir eve kapat1111$i:1k. '1Llnlerc::e ni:ibet tutan h•+tveler, polialer. resmi n\biseli vabanc1lar Nli bes rtohdiilfl?r ve ~avsll.1 S.;:1mi Kara.v~l, Y"mikov'd~ riizlf.Nli.r·ken bi.z hc,.rgi.:t.n Q•i.!eteniri b.,)i;;111a ki.mbilir daha neler- qel~r::F.~kt:Jr·. cHVP! fli.i$iirti\rcfilk u II (94)

Y.Kt?ma.1'io vaz1l.r.ir1n1n Anactolu'rla okundu.r.lunu stlvleyc;?.bil.iriz. Gf.))111;,~ subav1n Cinlnk1r1'd<il Yakup Kadr·i'v~ Vahvi:i k'.em<ii\l • i sr.Jrrh 1C)1.1ri.:.l dfut.h.;;i i:inc.e i $ar·Ht etm:i_ !i>t i k. Arikar a' tlaki. durumu tf"' ~nmac:c.1 e:n·;~151t1r.,,,.l'lm1

Cl rlonemde An~fara~1nr1 t:;;;t'apbul ba~nrur1a bal<1s1111n. t:llevht.~ld v.av:inlci:\r c:k,laynnvla temkinli. vf"! dikkatli nlck•<'llmu !:ml i rt .. n1emi. z 1 az :i m. B.;\Sl na <;;:nk l:inem ve1'"fm Mustafa •<e.mal •

lsti\nbul bas1n1n1 da t.:ldl.m achm tmkip etmekt.en t::ieri durmuvcwdu. 1 Mavis 1921'de Ankara•va varan Ya.kup kadri g8rU$melerinde H.Kemalpin bas1nla ne kada.r va.k1ndan ilgilendiQini biraz da havretle qHrmU$tilr. Hat1ralar1nda bu durumu $Hyle dile getirir: " ••• Tabakas1nda.n bir c19ara. uzatt1 ve: 'Burada bir mizah oazetesi intisara ba$lad1l qHrdUnUz mil?' dedi. Bu HUseyin Suat taraf1ndan c1kar1Jan Kalem de9isivdi. Mustafa Kemal Pa$a ila.ve etti: 'Cok hos sevler .vaz1vor~ Ali Kemal'den d~ bahsediyor= okuvunuz • ve k1s k1s gUlerek HUseyin Suat•in Ali kemal hakk1nda vazd1q1 f1kra.v1 anlatt1. Daha sonra sHzU lsta.nbul bas1n1na. cevirdi. Milliyetei gazetelerle Kozmopolit 1:;,azE:?teler ara.s1ndaki baz1 polem:i.kl.e.r Uzer:i.nde dur-du" Bunlar1 benden daha ivi hat1rlad1g1n1 qtirUvordum. Bir an gel.di ki. (:>nunla '.San~::i kal~m arkada$lar1mdan biri im:i.s qibi. sohbt~te

bal;>lad1m. 11 (95)

Mustafa l<emal. Y.Kamal'in bu donemde Milli Mi.lr.:adele'vi d~stekler mahivett~ vazd1g1 vaz1lar1n1 da vakinen takip etmektedir. Hatta onler1 kesip saklad1q1 daha scnra bizzat Mustafa Kemal taraf1ndan ortava kcnmuetur. M.Kemal. va~1lar1n1n kupUrlarini doqrudan doqruva Yahva Kemal'a _ 9tlst"'1nni$tir. Y.Kemal~in bu durumu ilerUd. v1llanda deQiltlil•: vesilelerle bir k•c defa dilP getirdiOini farkl1 kavnaklardan ogranj.voru~\~. Anc:.:\~(. Yahva Kemal.~i.n sozle.r·int nakledenlerin :i.fach;1ler:I aras1nda. ;:.ivr1nt1da baz1 farkl1l1klar vard1r. Haso:1r1 t:'!zet:.tin Dina.mcl. !ldnc:i DUnva Ha.r·bt v1llar'lm:laid hat1ralann1 anl<:ltl.l"'kett Y.Kemal'in bu konudaki sozleri.ni su c:Ctmlelerle nakl~dtvoru "Bir gUn. onu ~e1r•k1ema DHnemt ~ bir de Ulua~l •<urt ul u~ Sava$1 i.\sti..ine konuc.;;turmav1 denedi. m. Dal avl 1 bi r YCJl tu'l·.t.um. •(c~ndi st n zaman Uni versi tr~· dP. hocavd1. Ali l<e111al de hor.~ewdt. •(1:.mdisivle ili!;llldsi olup olmad1oirn sor·dum. Cok bir $9Y slivl.f?.medi. (.\nc~k onunla kinayel i knnuis;malar· Vit.~p1p 1mu k1zd1rd1ey1n1 sHvledi. Sonr~ bana $Unu Mnlatt1:

~B:i.r gi.in. G.:.,.d.nin treninde i~nk"'r~~dC\n 1:stc.1nbu·1r.,., qel i ynrthtm. Bir isi. van1ma qelert"'k Cuinhurbci:\$b:an1nc.a c;agr1.l.dJ91.m1 sovledi. ~::@J.k1p on•m kcrn1part.1mc.u11r1a qi.tt:i(lj011ie. yaln1zd1. Beni kar!l;ns1ria crl:urtt:u. 1<ar$1l1klt birF.1r siqara yakt.1.k. Bakt.1m ~J.i.ni.n dlt1nda ga:zl":'te kupi.i.rler·ind{-;~11 bir ·t.omci:lr· duruvonlu. Ne olduQu «:la anlr.1$1lar.::ak qibi de<.:)ildi. Epevr.::e eurdan burdan konuvtuktan sonra, bu kupUrl~ri bana vererek h'"'km<ii\1111 sl:ivl Pti:i. Tnmar1 ar;t1m ki nfl.> qorevim. benim. Kurtulus Sava$l s1raa1nda kendisini dastekl~mek Uzere va2d1q1m vaztlar df4~i l mi''? B~:mim $C\$1rrl1 g1 m1 qoriinr.:e.• qi.iltlii1

Ben si.:.d.n bu va21llau~1n1~1 her· 9i.1n kF.~st.irir·. ok1.w·. ~akl &l1,.d1m. Snn qiinlfl•nifi! 1-:~1 :l.mf':I iJe<:;:t.i .• Si7F' bir silrpri.z veipav1m d~di m' dedi • 11 (96)

Sermet Sand llvsal ise. Y.•::.em~l'lr-:! ha.vat.1n1n son v1.llar1ndCi1 vapt1Q1 ve. kalr.~me alc::ll.(:ll 11 Sohbetl1;w 11 1n bir vF."r-:indf.'> nnnn. konuv1 a i. 1qi1 i n:I ar ak. i;;un 1 a.r l sovl edi. r..}i. n i vr.Iz 1. vnr u

29

•• ~li. lli lvti.'.lcadele'de vatan1n kr...trttJlmas1 icin Ve\:Z1lar vazd1m. Meqer Atatllrk o vaz1lar1 kesip bir caml1 dolapta saklarm1$. Neden scnra. bir kars1lasmam1zda Salih Bev. Ala' v.:u

- Onlar1 Yahva Kemal'e qHsterelim mi? dedi. Ne g6stereceklerini merak etmi~tim. Ata caml1 dolaptan benim o. Kurdun Di$iSi v• Yavrular1 vesaire isimli m~kalelerimin kt.\pi_irleri.ni <;1 kar .. 1p ~~Ostercji: cok mernr1t.tn oldLun. " (9 '7)

Bll iki akt.ari.mdaki avr111t1 farkl1l1klar1n1n ele~tiri!!l>ine

girmeden ~1karacaQ1m1z sonuc; vaz1lar1n va211d101 dHnramde Mustafa l<enial tar.::1f 1 nd.an okundul)u ve i 1 qi qordi.iOUdi.ir.

Yukar1da de~i9ik kavnaklardan derleyip Uz0rinde durduoumuz bilgilerden de anlas1ld1Q1 qibi. Yahva Kemal'tn Milli MUcadele U2erine vazd1Q1 va21lar il~iyl~ izl~nmekte. ozellikle donemin iiniversite tal~beleri. ii:1Vdlnlar1. hatla dAvlet ddamlar1 Uzerind~ yap1c1 etkiler birakmaktad1r. KaldJ Id bu VC\'Zl.lC\r1n bir r.:o(.lu imzas1z ol•u-a~:: vav1nlc.'tnd1.r.p. i.r;;:in. bci\s1n1 taki.p edenler- t.araf1ndan. Y.Kem<':'l imnJ ilP birle~rl:i.ril.meden okund1.H')unu tla di.isi.lnebiliri::~. J);ahc;1 sonra t:lrtava r;1kcu1 "Y.ahv•~ K1-?roal,in MiJ.lj MUc:adelH ici11 l:>jr t:( .. 11

sa.t1r vaz111C!\d1f.'.)1 11 vcilHndaki vanl1s ifarJenin ort~ya. at.1lmels1ndio!\. yaz1lar-J.n c:o('.lunun imz~s11:~ olmas1n1n ve konuvu cle~erlendiric:i veter·li r.:al1-;:;m.an1n v13p1lmam1s olmcis1n111 pov1.n1 de'\ clOsOnm~.~k laz1m.

6- Milli MUcadele naneminde tstanbul Bas1n1, SansUr ve Vahya Kemal~in Sansur Edilen Yaz1lar1

Milli MUcadele dHnemi bas1n1 hakk1nda baz1 belirlemeler yar:iarl·:'.f.··n. TUrk bast r11 n bas;l a.r~q1c:1 ndan beri or-t.ava '1:nvd•JOu k;.:H·~~~th~rist:i. k bi.r· durumu burada i . .farhi.' ede:ilim. CiHu·~•• Devlet'in 1nerkezi r.1lmas1ndan dol.:1v1. tsta.nbul 'un kiUtilr- ve. medenivet b.ak1m1ndan tii:\$ld1r,l1 rnPrkt'?zi. li. k IL~f'.'lligi b.:is1n ic;:i11 dP sozkorH.tSl idi.. Hc;itta. 90nnmib.•de TUrk ba.s1r11 kavr·ami r11 birinci dr.·~rec.ed~ :t stanbt.c l • da <;:: l kan gti\z 1ete l er karin l ar. "T a!pra " .lstanb11l'a 1dsbi;~tlf..~ ortc:1va r:1l..:m1c;i bir kavramchr.

Milli MOcadelP. doneminde :tstanbul basun., ootansi.vet t1lC:1rak kf.."ndine ait bir a1".31rl1qa s.ahipti. Bu dt.1rumdc:1n vola ~1kan ~r~~t1rmac1lar Milli MUcC\del~ dHnemi bas1n1n1D

1- tstanbul bas1n1 2- An<:ldolu b.as1ru

ol «:1rak i kt k<ii\i:.r.:.•qor i ve ;;,\Vt r·mava t;:!Qi 1 i ml i. qorCir1111E>kte.d i r-1 er. 1"Cilb:l. :I. Id bu s11nfl.,:\nli::I Kii\beiC<i:I YclJ.:llllllll? bir· a1nJ.f].:trn'"'d1x. o~t-. 6\v

lar-1 vetori k~dar v•nsttmad1Qt qibi. Milli MOc~del~ dHnemlnde Anadl'll u has1n1 :I<;: i 11cii,~ oz ell i kl H mOcath:.J eni. n yi.ir-i.it OJ di..i~ij Ankara~ ni n f <i:ll'"k 11 l·i:r.:irn1m1mu da qtirmek 9ereki r.

30

Yi he bu donemde. tekhi k ve d:I. Qer'" i mkanl ar bak1 m111dan tstanbul 7 a qHrP s1n1rl1 kalan bir durumu olma$tna raomen fonksivon bak1m1ndan Anadolu bas1n1n1n9ozard1 edilemevecek bir aktivitesi vard1r.

Bttnlar1n varunda ic;inda bulunduQu $artlar bak1m111tlan bu dHnemin bas1n1n1 isgal b6lgeleri bas1n1 vs l$gal edilmemi$ b8l9eler bas1n1 dive de bir s1n1flamava tabl tutmak mUmkUndG~. B6vle bir av1r1m yapmak bile baz1 Hzellikli durumlara a~1kl1k getirmevi gerektirir. tstanbul ve 1zmir f.ki!!!!t de i$qal t:1olaHsj olmasl.na ra<;tmen $artlar1nde1 farkl1l1klar vard1r.

ti::~el 1 i. kl e i <;?qal bol qesi ndeki basi. n1 bi.,... ba$ka vonde11 daha avruna tab:i.i. tutm~ik gerekir. Bt.1 biH9elerde Milli MUcadele~ye taraftar olan gazeteler oldu~u gibi. su veva bu s~beple bu mlicadelenin kars1s1nda yer alan gazeteler de Viat"dl.

DHnemin gazetelerini s1n1flama Hl~UsU olsrak btr ~vr1m olt';UsG olarak di l llle-!Selesi.rd de ifade e:!dt>l im. Bu done:1mdr• topraklar1mu:: nzet'"inde TUrkc;e yay1nlanan gazeteler van111da. 6zellikle C1Zl.'nl1klar·3n vav1nlad1('.:)1 Tilrk<;e du:nndald bazt

· dillerle yaytn yapan gazeteler dP vard1. Bunlar aenelde. :l.ipqcallf'~rdP.n ve memh~ketin i1;inde bulunduc;ILt zor· dun1md<:111 dolav1 temsil ett.ikleri toplulu~r.lar ad1na bir memnunivet icindf.~ c::ilan basnn orqanlarJ.yd1.

Milli Mficadele dHnemi ba$1n1 Uzerinde etkili clan baz1 odakl<'Ar- vard1. Bunlar1n etk:l.si. bolqeler~ qore f.~rkl1l1I:: q6sterivordu. Bu qllc odaklar1n1 ~u 9ekilde s1ralavabiliri2:

j) hiiga~c:i. tl:ilaf Devlet.leri.rw! ait. gi.it;ler· 2> Padisah ve Osmanl1 Mebuslar Meclisi'ne ait devJet

organlar-1 :::;) t!;l-qalci Ytmei.n komutanl.1.cp. 4> Ankara'daki Milli MUcadele Merkezi <Meclis)

Bir mUc.;;id~leni.n iciridF.!ki • .farkl.l. amar.:lar1 bulunOi\n bu qiic odaklar1. ht?df.?flerinl-.'! varmak :it;in baslnln ta1;11d1C')1 i.iru .. ~min .f.;;irk1nd&. tilarak b.as:i.n ii.zerinde etkili olma~i:. bcas1na vifri v~nnek kom.1st111da da bi r u(:'.lrc.~i;;1n.tm l n t <:: i ndeyc.H l er. 01 a('.'l<!:ln i.ist 0 hCitl 1 P.l"'den dol av1 bas1 n kendi si ol arak var ol ma.. kendi. t~b ii 9artlsr1 i~ind~ cal19ma tmkan1 bulmada ~oQu zaman ~aresiz kal 1vc:1rdt1- "Bu v1l lar-r:la sansC!r. Yllnan ii;;qalinin olduou yerlf.?t'de YunanJ.1 komut:.-Brll.e:w1n v~ 1stanbul'un is;q.ali11den i.tib•rem tti.lat·f De>vl1::1tlerinin bask1 ve istekleri Ti\rk hms1n1n.oi biJvlih: Z8rf.H"lar vr~r-rnt$tir." (98)

Ru tabln i.c;inrlc:?n bakarsak. Y.Kemal. r.:al1<;;mam1;!.'.a knt111 c.ilan yi*zllar1n1 fstanbul Br.1snn1 icindP Milli Mi.keidf'lle'vi

imkanlar1 nisbetinde destekleven ~azetelerde vav1nlam1•t1r. Bu sebeole Istanbul Bas1n1~n1n i~inde bulunduou ~artlara biraz dahs vak1ndan bakal1m.

31.

1908. 11.Me!Sr-utivet'ten sonraki donemde sansHri.in durumu h~kk1nda Serve~ !skit Hzet olarak $LI bilaileri verivor:

"Sansnr II. Mesrutivel'in ilan1vla kald1r1ld1. Memlekette q6rUlmemi$ bir serbesti. adeta bir anar9i doQdu. 1909'd~ veni bir matbt.tf.:d· kanttnu c;:1kar1ld1. Bu devi.rde 5ans0r vard1r. 1Q09 Ni scu1~1 nda Hare!« et nrdu!Su ts\:anbul 'a 91:?1 i nc::e ktJn.:An .:\Sb=•r i sansik :191'.2 Mcii\VlS1nda kald1.r1lm1s. f.:llkat 1913'de flenE? l(o11mt.1$ttw. 1914't€~ B:i.rirH::i Ci.h;;m Harbine oir:lli.n<:e tekr.;,w r.:onara.k 1918 Ekimtnde ksld1r1lm1s ve fa.kat btr .. t.arr.:1ft:an iscFd kuvvetlerin~R diQ~r taraftan 1919 Subat1nrlM d• Vahd8ttir1 -t-ar<ii\fu1dan kcinm11s ve bu hal. tstanbul'un ta milli kuvatleri. rni~". t.c·wt'::lf1nda.11 :l$qalin~ k.adar devam Ptmir;s VP? Eldm 1923'te isqali mrttPak:i.n 7 Ekim t9?3'r:le bir tcra veldlleri kararlvla haldu-1lm1st1r. 11 <99}

Genf.~l tablo budur. Asl1ncla i:st.aribul bas1r11n1n orremli bi.r bHJUmU Milli MUcadPle'ni11 van1nda olmas1n• raomen 1919-1921 v1llC\r1 C1ras1nd<i:I s;1.r1si1r sebebivle. Milli mikadele. Knva-i Mtlltve. Mustafa KRmal Paaa ve TUrkive BilvUk Millet Meclisi heikk1rida v.;:tz1lar· yay1nl.::1v<i\\m~.m1$lc.~rd1r. Yirie ~.;ansiir SF.'b~biylo

ga<~eb~leri. f'l pek <;::ok sayfalar1 bo$1uklat"ld <;1km1';?t.·.11". tst.::1nhul qaz.etelPrinin. sansrtre 11qr·avan va.z1lar1n verine b~<;?ka vaz1 koym,;.w1p br.li;> siHiinl;,H·l;,1. yay1n yap111asnn1n b1_1 di:inPin ii;ind~ ~vr1

t:dr anlamt nlm11stur. B11 rlurnm adl-!>ta bir tav1r nlar.;~k orteiv.t1 c1km15t1r. Ancak 1921 Ocak'1nda I.tnHnO. Mart•1nda II.JnHnO v~ Evllll'tle Sak:arva •~aferle.rinin kazar11lmas1vla ts:rt.ii:lnbul bai:n n1 n1 n M:i. l l i. Mi.kadel ~~yl <~ i. l ~i l i b:i l 9i l er verme~i ne ofi? yurnulmttshtr. Sansiilr r.IF>v~111 f.~t:mesi. ne r·ar.ime11 m~tnin tamannn. Yahva K~naal •in va71 l ar1 nd.;;1 da ypr vP.r sansih·f'~ •tor C:IVii:tn bHlUmler olmustur. tlPri gazetesind~ vav1nlanan 23 M~rt l921 tarihli 11 Y11v;:iva Di:iriiis" ar.111 vaz1sir11.ri jr,;inden baz1 sat.1r· l.;;u-. 30 Hazir~n 1921 tar·i.hl'l "Yunanr:a Harp" Y-" ·;.~1sn11n i.ii;:: vF.>rinden

' ba71 sec.t1rlar. 3 H;.;i~·~ir·.:m 1921 tarihli "Dost Fi.kirle1r 11

va;~J.s1n1n snn b6li..imi.i s.::ir1sHr t.araf1nd.n1 (.~1kar1lm1?t. lr.

Mi 11 i Miir:ad~l <~ 11i.1ri~~mi ndn b.tt$ l ar1q 1. c;;:t a i st a11b11 l ba1cs1rn111 n Anadolu muc:<':l<h::?lr~si. vl•·:> jlcdlf va;-.1lcw knv.:1mmd1C'Hn1 beJirtml~1-tik. Rima iu,;irsll1k Milli Milc:.:Arl .... lP l· .;...rafta.r1 bas1run M11st:afa

· ~:i:w1a1"1H i.li. l;>kilf.'?F'j cmun Sivas•t:;.,i bulundugu Eldm .1919 :~ .. . t.aY'itii. ru:IE-" baslam1s vP _clr~van• c:::·d:mi.$l:ir.

Mi 1 Ji Mi..ic::t3dt?] c:• di:h1P.mi ndP A11.;1dol u h.:1rek~t i ni dr->s1.·pk) P.VPn

tstanb11l '1""''r~tPll'"lrinjn ba~tntl.a Tevhirt- ·i E".fl·i.ei.r vp ilF•ri 9Hlmektedir·. Avr-11~.;,1 V.::1ldt. Zam.an. Akc;:;,;11u. 1:1:tl: :lk1.-.i1. Ti.lrl: Piiny.;1s1. tfha111. Tr-?rriiman. tkdam qi.bi qa;-etr:?lr:•rlP DPrqt1':1h

· dJ.?rqi si ni n i smi. n:i dE• t-:>h J t-.>111i;>mi z l .az l m. Bunl ;.ir·.;,i kf.:lrr;n 11 k Pe:Nc!\m-1

Sabah. Serbesti. Alemdar. Boafor. Entanet oazeteleri ile Rumr:a ve Ermenic.:e olan1\k vav1nlanan ve AnC\dolt.1 hareketinin kar1;11 s1.11da ver al C\11 9azetel er nl mustur.. Fk1 i k i nc::i orupte1 bulunanlar1r1 Anadolu'va sokulmam~s1 volunda Hevet-i Temsilive'nin 23.03.1336 (1920> tarihli kesin bir talimat1 CJl n1u1.;;tur < 101 > •

6 Nisan :19'20'de Ankara'da Anadolu A,ians1'n1n kurulmas1ndan sonrs Ajans1n tebliQlerinden tstanbul i~in

Hnemli sav1labilecek haberlarin Bursa'da ~caalt1lar~k veterli miktarda tstanbul'a bilinen Ajans•a 9Hnderilmesi icin 21 Nisan 1920'de. B1.1rsc;1 14. Kolordu •<c.unutanl101na M.•:::emal t.araf 1 ndan bi r- tel <;:ek:l l mi $t.i t". Ancak bu donemdt-;> haberl e!'i!lme i~inin diizenli. bir sek:i.lde yii1 .. i.idi.iQi.ini.i zannetmek vanll.<.;>ttr ( 102) •

t. BolUmUn Dip Notlar1

( 1)

(2)

(3)

(4) (5)

(6)

(7)

(8) (9)

( 10) <11>

Prnf. Dr. •<ava Bi. l 9eqi 1 ~ "Yahv.-a Kemal 'in Mesen Cet vel i ". Y.K.EnstitUaU Mee •• S:III. s:l12 Yahva Kernel. CocukluQum Gencliaim Stvasi ve Erlebi Hat1ralar1m. sn8b "Resmi Vestkalar ve Mektuolar" Yahv.a •<emal Enstit.f'tsi\ Mee •• S1III. s~l.94

Vahva Kemal. Sivasi ve Edebi Portrelar. s:13.51 Vahva Kemal. CocukluQum Gencliqim Sivasi ve Edabi Hat1ralarlm. st87 "Resmi Vesikalar ve Mekt.uplar". Yallva •<emal E11stiti\sil Mecmuas1. S:III. m:l.94 Nihad Sami Banarl1. Yahva Kemal~in Hat1ralar1; s:138-139 Yahva Ken1al. Tarih Musahaberleri. s:4l. Sermet Semi Uvsal. Yahva l<emal" le Sohhetler. s: 134 Yahva Kemal. Tarih Musahabeleri. s:38-A5 Y.Kemal. Cocukluoum Gen~lioim Sivasi ve Edebi Hat1ralar1rn. s:86-87

. ( 12> a. n. e. s: 1. 50 > ( 13) ,04)

.·,,_'.

(15)

·<16) (17)

(18)

(19)

<20)

~. -~. 0.. £: 153 F<i:\lih Riflu. "Na::n.m Hikmet.". Di.inva qazetesi. 2 Mavis 1965 Prof. Dr.Utkan Koc<ii\tikk. Atatiirk ve Ti.lrkive Cumhuri.veti. Tarihi Kronolojisi. s: 205. 270 Nihad S~mi Banarl1.Yahva Kemal"in Hat1ralar1. s:13q Falih· R1.fk1. 11 Naz1m Hikmet". Diinva qazetesi 2 M<lvus 1965 Y~hva f:::emal. Coc::ukluoum Gencli<;iim Siv.asi ve E:debi Hat1ralar1m. s:16t-16? M.Behr;P.t:. Per·im • ·"Ustad'a Dai.r HB'l.tr.:ilar". H11mi Yi.ic:ebas. BUti.in Cephe.lerivle Y.l<ema.l. s:32:.> Y.;;1hv<ii\ l<en1.:1l. Coc1.1klu(.}1.1m Ge11r;;lir.lim Sivasi ve. Edet.d Hat1rslar1m. s:151-152

(21)

<22) (23)

(24) (25) (26) <27>

ii:\. n • F,;> • • SI 1 63-164· Yahva Kemal. Tarih Musahabeleri. s1121-123 Haluk Y.$ehs0varoolu."Y.Kemal"in Son O$manl1 Veliahdt ile Mulakat1 11

• Cumhurivet. 20 Oc:.ak 1959 Nihad Sarni Banarl1. Yahva Kemal"in Hat1ralar1.s:139 KocatUrk. s:357 Yahva Kemal. Sivasi ve Edebi Portreler. a:94-95 Hilsevin Avni Sanda. "Mi.it.arel<e Y1llar1nda Y.;;1hva l<emal". Havat. 4.11.1965

(28> Or.Muhtar Tevfiko~lu."Yahva Kemal"den Hat1ralar· 11• Ti.irk

:;. --_ ..

<29) (30) (31) (32> (33)

' (34)

(35) (36)

(37> (38) (39) (40) (41) (42) (43) (44)

C'l5> (46)

(47) (48)

-·, .; . .,: ·.

l<Ul t i.iri..i. S: 280 Vahva Kemal Bevatl1. Mektunlar Makaleler. s:105 Or.R1za Nur. Havat ve Hat1rat1m. C:3. s11000 a. 1:i. e. s 1 1052 a.9.e. s:996-97 Hilmi YUceba$. Bilton Cephelerivle Yahva Kemal. s:159 Vahv~ Kemal. CocukluQum Gencliqim Sivasi ve Edebi Hat1ralar1m. s:87 Nihad S~mi Banarl1.Yahva Kemal"in Hat1ralar1. s:140 Ord.Prof.Or. SUhevl Unver. Yahva Kemal'in DUnvas1. !iU 11 :3-114 Vik eba<.;;>. s: 346 Nihad Sami Bana~l1.Yahva Kemal'in Hat1ralar1. s:138 YUceba$. s.346 Koc:atHrk. !iH 148 Yikeba<$ s: 147 Yakup Kadri KaraosmanoQlu. Vatan Yolunda. s:117 a. q • e. s: l 29 Halide Edio Ad1var. TUrkUn Ate•le tmtihan1. s1165

Prof. YUc:el. oz kava. Hali de Edi. p •in bu bevani. ndan habersiz qori.inf~rek. Y.~:::adri'n:l.n Ankara•va v.:i.r1s1.111 Er9enekon kitab1ndaki vaz1lar1n ba$tna kovduQu tarihlere bakarak 2 Temmuz 1921 olarak belirtjvor (Buradr.i\ d.a bir vanll'? al1nt1lam.:1 VCilr<:hr. Y.Kadri"nin Erg•n~kon'da var alan Ankara basl1kl1 va21s1na kovduau tarih 12 Temmuz 1921'dir) Y.Kadri.avn1 kitab1ndaki "Ankara Yolu11da" basl1kl1 vciz1s1nda Ca11k1r1'da unutamad1Q1 bir ramazan gec:esi ge~irdiQini ifade P.t.mPktE•c:lir. Bu rwktedan vola r,;J.l.uarsak 1921 v1l1 ramazan1n1n l.O Nisan - 9 Mavis tarihleri aras1ne rasl ath ~1 m. 9tlri.irHz <Bk. Fciik Re!';li t Una.t.. Hi cri Tarihleri Mila.di Tarihlere CevirmR Kl~vuzu. se90-91>. Hali d~?. Edi p' in v~.,,rdi. qi. 1 Mav1 s 1921 tari hi ni n qen;eOe uygunluQu d~ bHylec:e test edilmi$ olur.

Fc:.l:lh Rtfk1. "Na:nm HikmP.t". nnnva. 2 Mavis 1965 M.Necm~~din DPliorman. "Vahv~ Kemal'in Sufva'daki Gi.inl eri ". HmrqOn. 1 4. l.1. 1. Cjl!')A Tevfik B1v1kr.iQl1.t. Trakva"d.;i Milli Mikade.li; ... C11. s=3Cjl(> flil.:ll N. $iml'Jli.r. At .• \iltiid•: i.1.e. Yaz1$malar - I. s:ll29-436 (CP.vc:ld Abbas. raocirunda. SrJfya" dan sonra b:l r· mUddel

(49> (50>

(51}

C52> (53) (54> (55) (56) (57) (58)

(59) (6t))

(61)

(62) (63} (64) (65) (66)

(67) (68) (69) (70) (71)

(72)

(73)

(74>

(75)

(76) (77)

(78)

(79) (80) (81>

\)jva11.t1 .. Berlin. Re.ma aibi ,:~vn.H)8 i;.;eh'irrJeF"]ndt:=· kald:1.l'.'.l1n1: i:i'.:~1;;>l oi.'lrev:i.nin tnola.m 4:17 1'.'.li.in i:;i .. irdi.il'.':li.1ni:1 bf:.,l:irtmE.~~d:eclir. lJtkan ~(c1c::;.Jti.11'"k"i.in so;r.Oni.i ettiCj :Iii

'3Vl 1 k si.iF'I?. bu tool am c;;;iire ol ma l 1.}

R1v11.,.of"ll11. C:: 1. s~:::;qo

Yahva kemal. ~ocukluaum Genclil'.'.lim Sivasi ve Fdebi Hat1ralar1m. s~160 11 i::!1?.smi \Jesi~ual.<!:lr ve Mektu.nlar". Y<.~hvi::'\ •::'em.:11 Enstiti'1c:;i.'1 Mee. • S = I I 1 . s: 19:;\ MRhmet Mnder. AtatUrk Bildtrileri. ~~34-::;6

v'ahva Kema.1.. T;;:;ir·ih Musahabeler·i.. se l".:~1.

Sehc;.:;ijv;:in:lOl u. "Y. K~~m;;,11" :i. n Son Osman l l ••. "

"'1 .•• :i.k. ~::· oc:a.t:. iir k. s e :,'!;~;7 Hau-f t<·tc:.mva<5i .• "Hir-kii:\C H.:~t.11r·,;;1". Viiceb<iTIS. i;;:.::;:;;.:.c,--:'~,9

Vahva Kem<al. Coc:ukluC1Hn Benclioirn Siv;:\s·i. vr .. ~ F1:.h .. ~bi HatJralar1m. s.86-87 Manvasi.. "8i.rki:\c;: HBt.1r·8." F;;,\l:i.h H1fk1. 11 f\laz1m Hi.km1?t 11

• Di.inv.;:\. 2 Mi:"'IVl.r..:; 196:.:i ~:::ncati.irk. s: :'),~!) ~. " ('l • I-:'?.. s: ~::;59 'lahv;;\ ~::'1,.?.mal. Coi:::uklut'.lurn Genclta·im •••• <r.;:8(":>·-87 ?-'rhtni?.t Hiiitmdi T.:;1no1n<a1r. Yahv-3 l<tF,m,~l. c:;~/··-\3

'f'ahva Kemal. Eoil. Dat.'llar. s.=:~:;~51

K.adri. YiirHkor.:ilu. "Yahva Kem~:i.l"e ?-\it:. Hat:.1r-,::i1 ... ~r 11 • V.K. Ens. Mee. C:lI. •~9-10

Sand.::.. 11 MOte:•rekr.-? Yi. 11 F.•r l nda ·v'ahva Kemal 11

TC!1no1 n.::w. <::.;: '?4 Vahva K~mal. Mektualar Makalel~r. s:127 Uvs.:::11 • ~;: :~;8

Vahva Kemal. Mektuolar Makaleler. s.167-1.71 f~drian l-'~koiin. 11 Y.Bhva 1<1".·!mal l:Jevcitll"n1n l<'i.t;iolar-i.n.;; Gi1r·mem:i.s;. Y<I<:·~1]r.:1r1 11 .Y.1<. Enm:,., Mee. ~'.Ir.III. s:CJ~'.i

Fan.tk Nafi.z CamJ1bel. 11 Y.;;.hv19 KemBl'i Nas1l T;;:ir1i.d1m 11•

Yi..ic:eba~,. li:'.~326 ("Yahv<'!1 Kf.:?ma1':i. :i]I:: defa b:ir· !fdit

vPsilesivle aazetedeki odas1nda afirdUm. Kso1.d8n qirdioim zaman arkas1n1 koltuga vermis. aval::lar1nJ v~71

masas1na u?atm1<,;;i. dal(Hn bi1·- V<::\Zi.vi::>t:.tevr.li. ") \.:11..1 v,;;iz1l.-:;1r Zaman ve f.:!iks;:;i.m 11e:i.z1.?.t:.eleri.nc:li:=.·11 di:-•rlPnt?n va21l8rd1r. Cal1$mam1z1n sonuna el::ledioimiz liatPdP vpr ,'£:11 ffil c.;;l ardl f".

l<::ikuo Kadri K;:.r.3ns111ancn':"JJ.u.. 13enclj k ve Edebiv<i:li. Hat l ra] e:w· 1.. s: 1 !:'i6 h1i. 1-,a1J Srjrui Bane:t.r 11 .. Bi. r- l>aacJar\ l·3i r.. l)2(C.t~.. s: :~;:37

l<adr:i Yi:lri.ikot.11.1..1.. "Ya.hva •,:·e:~mal BevBtli.'v•a ~Ht Notlar 11•

Y.kemal Enst. Mee .. S~II. s:9 Hisar. o;= .::'.18-219 Tann 1 rh':lr· • '-5 ~ I. l tahva Kemal. E~il Daolor. s~241.

( 82) r iiHH'.H n O:•f' • Si: II-· I.',~· (83) HtJSl'.'.'!ll Esf"r:~f. 11 Y,=:1kup K,'*'drt Bev'l8 Mi.'1J;,~kAt 11 • Di=H"clc~lt. rir·.1.7.

(84) (85) <86)

(87)

(88) (89)

(90) (91)

(92) (93)

<94>

(95) (96)

(97) (98)

(99)

000) 001> <102)

20 K.Evvel 1337/1921 Falih R1fk1. Eski Saat. s:70-77 Nihad Sami Banarl1. Bir Daodan Bir Oaoa. s:238 Said Nazif Ozankan. "Yahva Kemal'den Hat1ralar 11

• Y.K. Enstittisil Mee. S:I "Yehva Kemal"e Gelen Mektuolar''. Y.K.Enst.Mec .• 81111. s: 22~~ Yahva Kemal. Eoil DaQlar. s1315 Yahvit\ Kemal. "Ku.rdun Disisi ve Y<!i1.vrular1. 4 Mavis 1337/1921

tlr:?ri.

Halide Edio Ad1var. Daaa C1kan a.o.e. s:t41.145 <Halide Edie.

Kurt. !:i=5 bu

bulundugu s1rada vazm1•t1r. Ya21. Aksam qazetesinde vav1nlanm1st1r: Ekim 1923> T~no1nar. s:6

vaz1v1 Vivana"da kendisi Vivana"davkan Akaam. nr:1807. 19

H.alil Ac;:1kooz. "Yahva Kemal ve Bir An~i:et.". 'Y.K .. Enst.. Mee: • • S: I I I • !S: 1 08 Hali 1 LUlf i Dordi.inc:il. "Kurdun Di si. si ve Yavrul <~r-1 ". Yeni Gazete. 5 Kas1m 1958 Yakuo Kadri KaraosmanoOlu. Vatan Yolunda. s:138 Hasan tzzettin Dinamo. tkinci DUnva Sava•1'nclan Edebivat An1Jar1. s:77 Uvs.n\l. s: 64 Prof. Dr YUcel tizkava. Milli MUcadale'de AtatUrk ve B""Sll"I. c.::.:7 Server t skit. "Ti.kk i. ve' de Sans Ur Tari hc;i. Oi 11

• Avl 1 k Ansiklopedi. C:3. s:781 t\zkava. s: J.1-1:::. ozkava. s:30 d:;::kava. s147

tKtNCE BoLUM

B - MtLLt MUCADELE UZERtNE VAZDIQI YAZILARIN tNCELENMESt

Yahva •<emal'i.n. donemin 9azet.elerinde vaz1lar vazarken.t1L1 vaz1larla bir bUtUnlUk olu5turma dilsilncest ta$1d101n1 sovlevemeviz. Fakat zaman i~inde bu vaz1lar birarava qetirilip bir kitaota tocland1. Biz. bu kitaptaki vaz1lsra sonrad.-an derlenip vav1nlananlarJ. dci kat1p heosi.n:I bin:len bir "bi\t.Un" r.1larak f>le aldd::. Bunlar bir plan bi.lU.inJ i.il'.'.lii. icinr:le ortava l·(nnul mu!? vaz 1 1 e3r ol mamas1 na r•~Qmen ayni di;isi.inc1 1

r.Hinvas1na ai.t ve1·-1.mlr.r olduau ir.;:in be.lli bi.r- arl~a-r.ilana

sahiptiler. Yaz1lar jcinde tabi.i sekillerivle verilen fikjr 11~Jar1n1 biraraya toplay1p onlar1 ba9l1klar alt1nda ki.imr:leetirdi.k. Bovlec:r=> yazara ait. sistematik olmasa dci nrji.nal olan bi.r dUsilnca silsilesi vakalamava r,;:al15t1k. OrtavC\ c1kan tablo.konumuz qereQi. s1n1rland1r1lm1s l1ir mal:f".r.•1111?. iizerinrlE? r.al1st1.01m1z jc;in td.r son SPkil olmakt.an L1'?.akt1r. Anca~t vazara ait «i;;1k.:ff1lat:dlec::ek bir· di.isi..ince tablnnu .ii:in Yetr.r~rll bir ilk ;;ekU. ozelliqi. tac:;;.i.r.l1l:')1n1 soyl evebi 1 i r·i ;.~.

1- tstanbul ve Anadolu: Doneme Ait Toplumsal Tablonun Analizi

Y<"lhV<l:\ ~<1·:•mal. Frans1z $air Alfred de Vionv'in Kur-dun tili.imi.i adl1 9iirinde anlatt1a1 clavin sembolik olarak ~lP ~l1nd101i-1da Mi. lli Mi.k~dAle v1llar1nda icinde bulundul'.'.lumuz durumu ya.runt.an bi.r· ozE~lliqi. bulunduqu inrAnc:1ndada·.

Ru $iir .. di,;1 Viqny• i bir kurt avi.nda ba~1ndan •'.lecenle.r-i anlat1r: Sair v~ arkada~lari. av 151g1vla avd1nl1k bir qec~de 1:1rrnanda C1Va 1.;1karlar. Gordi..ikleri 'ti:ilze i:-:•leri siire1~e:~k kurt ve yavrulartn1 bulurlar. Erkek kurt hu bask1n kars1s1nda s6vl8 bir ynl izl.er. Ozerine at1.lan kopeklerin r,,an t·ehlikeli.i;;ii.ni11 91.rtli:il<;lln~ salchrar.:lk onu b1ral•:maz. 0 hem kope~(li·•rj hem d~·

avr.:1lar1 oyalarken di$i k1..1rt. i~d vav1'"usurn .. t rla alarak or.;:id.:in u-zaklaeu-. Erkek kurt·. kF!ndisi.ni feda edip. 3·~t1rap <:"P.h';>n~k

i::;essiZ.Cf~ ol.ii.rkc-m. clir,;;i kUt'"t yavrnlcl:lrlnl i:L3QC:I ka1;;1rmak ' va.d.fesjn'i Ost.lenmie.ttr·.

Vahya ~(F,•mr.:il. bu <;?ii.rdeki olavi Milli MUr.adele i.t:i..nr.1eld durwnumuz• sHvlp tatbik edMr: Erkek kurt. Hien ordurur: 1H1Pi k11rt. C:lnftP Anarlolu"dnr~ kitrdun vavrl\lart. i.se tnonii vP

Duml ur.n. nar (;O<~ukl a1·1 rn c;;r-,~mbt?l i z~? etmt'?kt.P.di r C 1. >.

Ya;•;;,i.r "annf'-' Anadnlu" semboli.ine v-3z11..;u-·1.nda hi.r--k.;:1c t::IF>fa d~ha. YAf" VRl'"l t". "F.s:i. r .JP.rid nos ve Al tc.ir Sehr:i. II ~d) l V.;\;:' l Sl

y:l11i:;a avn1 k1 .. wt:. hikavesini. r.;<i.-\qr1st1ran bir riimlevle hit.Pr= "Ah ~l'Hlf~ An01dnlu' N .. ~ lranl1 ve rH:? bOvHk nasJbi1, v.:H''tn1$ 11 <2>-

..

"tli.mle Amel 11 vazl.s1nda ise 11 .-anne AnadolL1 11 va 1Jt.ire tstanbul 'un durumunu. 11 mirasvedi .• sefih. mUsr:l.f" bir 001..1le1 benzeterek a~1klar. Anne Anadolu. bu Hzelliklerini as1rlardan beri tecriibe ett:l.t:)i tstanbul o('.llundan= servetini hii; bir zaman esirgemiven merhametli fakat ilerivi gHren bir annenin da:lma c1kl.nlar1nd<a bir i.htiv.at e1kc;:esi saklamas1 qibi niifi.isun1.1n ve paras1n1n bir k1smin1 saklam1$t1r. Bu sivasetinin i~abetini daha tlnco Yemen'de Sar1kam1s'ta. Galic;:va'da milvonlarca vatan ev1.ad1n1n heder ol1nasl. nrtava kovmustu. Yazar-: dah~~ onc:P AnadtJlu'rJa.ki nHf1.1sun t:amam1vla k<:1v1tl.ara qel;;'.memis r.:ilmacs1n1 :I. vi bj r- durum rJl. .;ir .. ak qor-i.ir-~i:en. bugi.in mi 11 i bi r· ei vai<a:>l qildebilmek icin c;:c.>k doe)ru bir ist<atist:i.e:,e oliii\n ihtivac::1n11z1 dilc~ qeti.rir <3).

Yahv~ Kemal'in ifade ettiOi nerceklerden birisi: Milli harekete biH:Un Ti.irkleri.n ki:lt1lmBm1c;. olmas1dn·. "Ti.irk vatarnr11n var1si.nr.:l;;;in fazla bir· sati..;;id;;1. kalt:1.nlar .;1ncak duA" ~dPbilmi,Ierdir (4). Kaderin bu istiklal 111Ucadelesinir1 1hs1nd<:il b1r .. akt.1ldar1n1n b;ni.s1nd.::\ ts·l-anbul Tiirkl~>rt

9P.lmf.!'ktl?dir (5). 1-hs;:, t~Jlarak millt var·li.q.;;. P<"...11:' ·ftt1<"!:le1 b~<1l1

olan tstanbul h<Alln. fUdr bak1m1ndein akstnr;~ c;;r:in r11;n"'~r.e de. ilgish~di.r <6>.

Y.-a;~ ar. b11 his hat:ll.1J.1qin1n bazi. vans1malar111.-a vaz1ler1nda zaman zaman dYQinir.

Rah1ali~clen Fati.11~""' kadar Ti.lrk diikkanlar1. nr:IC\ N.=-m1k ~:::Rmal.

Mustafa Kemal. Kaz1m KarabPkir. !smet ve Halide Edip pfbi mi 11 i 1;:et.rel eri n VP Ankii:trad.;ik:i Mi. 11 ei~ Mec-1 i. si bi nas1111. n r-esi ml f..~rt asn l 1th r. t:·~mi t· •in i !;>qal i. qi.ini.i bu di.ikkeinl ar1 n k&t:1f'>r1kllN"i milli blr mat€~111 th1vqu-s11vla kendili.klPrinden kapanmJ.$tlr·. 0 1JUnl~~n:.lto> H.:ilicll'! Edip"in SultclnahmHt't<? bit· Jz't:1ran timsali ell.bi sivahlar nivitH'?rek mevrlana r.:1ke1n g or i .. int" Os Un i.i I·.: d l pl t-:!f" i. ne i ;. 1 ~;.-mi~ l r~·n:t i. r ('7) •

i-bPlli.kl+" t11i:i1"'lii ()i:;\1:11.:ri. v~tinrlen sonra tst;:,i,nbul d.;l. mil.Ji hirll~in hi.ivUklUOilnU herh•noi bir Anadolu sPhri kadar der:i11dP.11 duvmu~t:ur. BiiviHi: zafer~ •.1121-;;m.:ik ir.;:i.n Avasofva'da. A•~V.t\1~1t't:.""• EvUp SuJt~n'da ml?Vli..it]er c.1kunup 0Ark.,;,is1ndan rludJ,,u· edilmi$tir <SL

Bu hissi baql1l'l. <.'l<3 raomen v.;;i.zar1n b£.:>l:l.rtti<.'li kC1y1ts1zl1k nr.~di r?

Bu konuda cla Yahva l<emal •in iizeri.ride durdw111 bazi. nnkt.:l l .:ar v~n:b r. Bun l ardan Hd t ane.s:t n-i vaz l l ar u1da t F•l•:r cH·

tekrar vurqul ar-.

·1- 8F·'111a.;1t. teskil.at:.u11n k11r11lm<'lm.1i;;; olmas1 2- tktisadi gsflettPn kurtulmam1z1n QPrOi

Osmanl1 Devleti"nin oOcUnU vitirmesivle tstanbul'da vas~van deoisik irk ve inan~lara sahio oavri mUslim halk1n icinde mevcut olan cemaat te9kilatlar1 avr1 bir anlam kaz~nmava b~$lam1s. bu cemaatler davan1smalar1n1 daha qUclU bir vap1va kavusturma voluna qitmislerdir. Yazar. Hzellikle Rumlar ve Ermenilerin demirden kuvvetli teskilatl@r1n1n bulunduQuna isaret ed•r (9). Hatta 1917 ihtilalinden sonr• tstanbul~a qHc;: eden Ruslar bile dah~ aelir aelmaz derlRnip toparlanm1slard1r. k1ma sOrede 9Hsteri$li lokantalar. oteller. p.anstvonlar kuliloler· ac;:m1sl;ar: okullar kurmusl.::ir. 1stanbul"da bir Rus Universitesi acmak icin basvurular1n1 vapm1slard1r. A~r1ca Frans1zc~ oazeteler ~1karm1slard1r. Kad1n1vla erkegivle okumava dUskUn clan bu insanlar1n son bir sane i~inde Revoolu matbalar1nda bast1rd1klar1 Ru•ca kitaplar aded ve anlamca Ckansamca> bizim son bes senede Matba~-i Amire'da bast1rd1Q1m1z kitaolar1 aecmi$tir <10>.

Ye:1zare:1 9orf:,) bu memle~n"1t.t.eki. TOrk<;evi <:lr1a di l j ol .3r.tll:· konusan mUslUmanlartn ~s1l oroblemlari bir cemaat tes~ilat1na sahiP c1lmamal ar1d1r. Bir <;:t')k prclblemin hal (::.:'lresi bu te~ebbiiste qi:"!lidir. Alt1vOzbin mi\sli\man1n va<;;;ad1r.11 tstanbul"da bu teski]atlanmava en9el bir durum voktur. Bu kc1nuda c;ulhii beklemek qereksizdir <ll). Hat.t;a Sevres anl~emasi deQistirilse de deoi9med~n kalsa da tstanbt1l"d~

varl1t.11m1z1 devamei:i:.irmemiz Rum. Ermeni. Vc:\hudi c:emr.:ic•tleri oibi bir mC1sli.im~n r.:f.;>maatin:i.n t:1lust.urulm.as1nCi\ baOl1chr. Bu ~ehi. rdeki h.:i.kk1 m1 ~ l buqiin si vasi h1 .1~0Jktan c;ok mO<sl iimM1

nUfusun varl1Q1na davand1rmak durumundav1z <12>. EQer buqiin bir c:emaat teskil.:\\ttna SC:lhip olsavrli.k di:irt bin vP.i:im vF!rine. Anadr.d . 1..1 VP. Rumc:>li. 'dE> ~dms1;:.•Jer'i bul11nmt:'van k1rkbi11 ~ehid cocuQuna sehip ~1kabi.lirdik <13>.

Onun ijz~rind~ durduou cemaat t~9kilat1n1 kurm•ml~

i-:iereQinin ar-kas1nda bi.zim. Osmt:1nli. h:;)baas1 fikrindr.;m mill8t olma !?Lll.1runoa ermemi z di.irpUnc:es:i v.-atmakt.<Hil r·. Er.lr=>r hj r Ti.ir-h mi.llPtinin vcirolduou medeni d011v.::i1c:r.~ hil ·inmis ols.;tvrh l<:.mir VP.

Trakva • va Yt.mani st~n f.i>J sflremt?<.tfi. der < 1. 4 > •

Vahva KP.mal"tle ".:'aman zaman ":tst.anbul" sozit. 11 tst.;.;1nh11l. HUkUmAti" anlam1na da ael:i.r. tstanbul. idare edPndir. 0 haldP i.cL:\rF>si alt1nda buluria~lara kan;p. ba21 iJOrevll;!'ri olmas1 aQrekir. Bursa CHOdavendiaar) faciaBtndan sonra va2ar1n tstanbul'et sf'>~lr.mi•;i ar.::1 bir ton.::.. bUriiniir. All;:.h'1r1 bir eman~tt olan Ansdulu insan1n1n gOnes alt1ncia tarlsd8 t;itil1$.tll'"i5tk f:lrle ettitH 1'1l·rnief-)i venirken b11 insar1l.r.irtn ~aeidPt:.i .

.. di.lsi.inOlmemi!;>ti.r. son dt?111]1,"?r:i.nd~ onlara k~r<;;l varnlmas1 qf.>reker1 son va:e i fe rlP i hm<i:ll t~di 1 mekt:.PrH r- ( 1.5>.

Y1:1:~ar. t"llanlar· kc"1.rs1s1nd.a 1stanbuJ Hi:tki.imf:>t:inin duv8rsn: .. · kalmeis1ndan rahats1z nlmaktarlir. Bar1~1 ve Ank;ara ile birlesmevi bekl.Pverek oecirdi~1 bu dHnPmdR cPmaat tes~ilat1n1 kurmak hu hiikiimet:. i 1;;·i n en i:1ilzr-.Jl hi. r r;·.::d t c:;;m.;;i al .::1n1 1::i1~·~bi1 i. rdi..

Zaten bu konu oazetelerde bir havli vaz1l10 cizilmis. bar1 te•ebbijslerde bulunulmu•tur. Bir fikir. bir ortam haz,rl101 mevc:uttur C16).

Bu teklifi vaomas1na raamen. Y.kemal. mavcut idare $Yklinin kurulus vao1s1n1n buna enael oldu~unun da fark1ndad1r. Mevcut idari te~kilat Osmanl1 tebeas1n1 idare etmek Ozere kurulmustur. Halbuki $U safh•da. Osmanl1 tebeas1n1n birliaini bozmamii:\k dU<;;;i.inc:esivle mHsli.\mr.u1 r:r~maat.

teskilat1n1 ihmal etmek affedilmez bjr safl1k olur <17>.

Y.:ihva ~(emal'in i .. i.zerinde durdu<:lu ikinci mOhim konu. iktisad1 alenda icinde bulunulan bilvUk oaflettir. Yazar. lstanbul,da varl1Q1m1z1 devamettirmamizi. sulh anlasmas1n1n nazari hir-ka~ maddesinden daha ~ok iktisadi va sosv~l (i~limai) sahada vap1lacak qirisimlare baol1 o6rm~kterlir

C18). tktisadi havat o kadar 5nemlidir ki. Yunanl1lera kar$1 ~skeri. 71::\f!-?r kaz.;;1n1lse:\ bile ekonomik C\\l.::ind;;~ bir i:;.uur i;.;;hi.bi. ol mad1 kt.an son~··.:i vine onl ar1 n esJ ri al arak kal l nac:akt 1 r ( 19i.

tstanb1..11.lular. tni:inii mu~afff.?rivetine i::i k~d'"'r s;F>vindi11=1r kL bUviik iht.iva<;: i<;inde oltluklarJ bovle b:ir zamancJ.:~. tntini.i askerlf~rinin vci.ral,;,1r1.ra s;ard1rrnak il1.'.Pri:;i. Hilal-i P~hmF>r

arac1l101vlc\\ vi.b~sr-:?ksenbesb:ln lir.:1 t1.':lplad1lar. '.\vn1 :lnsanlar r.:l:it;\er vandan IM\ac.;;lB1'"1n1 .;;ild1lar m1 bu p.:ar.-alarla "311<;;;-vPri<s etmek il~erA Rum b8kkallara kosmaktan 9eri durmazlsr. Onlarin en sed1k mii$terilPri.di.rler. Bovlece tstanbul,d.r.iki bir evl1h maa9 toplam1 clan bi.rmilvonikivUzbin lir•. hem de hPr av bu d1'$ VF"> ic; (be-zm1 sader.:e ir.;:) vi.izleri. mavi1i beva::>.l.1 cilan di.lld.r.cmlar arac1l1e,:i1vla Yunanl1lar-a cephan"'~ yetis;tir-Pn te~kilat.1n i..:•t.eQi.ne dokiUmi°l'i;t nlur <20>. Bu konut:lei qii:\flcd:.imiz r:;

kadar bUyUktUr ki. Rumlar bu sahada gi~li kaoakl1 btr sivas.ete bile qen'?~• qormezler. Maskesini .at.ml'$ bir dil~man ~~hrestvl~ s1r1tarak mallar1n1 satmaktad1rlar. Bu seb~pl• Pr.:nebilPrin ekonomi.1-:· i.st.Ilas1ndan i:inc:e k:endi ir.iuurr..,;u;! l uoum1..tzda11 bBhs~tmemi z dnqru ol acald: ·1 r. YAhVC\ t:::i=>ma] adeta vPmlik bir millet durumundav1z. der <2\). Bir tek Rum evi. ht..tlunmavf.\n Islam m.~hallell'-:>rinrJ1-~ i.ic,:·-dl:irt Rt.1m 1:Hikk.;,n1 h<':lr1) har1l i9lem~ktodir.

Bu i.bn?.t al1nacak t<=l.blnv11 i.zlevr,.m viH.-i;;Bk mPvki s.;;hibi hiy· ilim adam·i va~l'cilra tesbitlef"i.ni su sekilde anlat.1r·:

"'8ozdoQan Kt"-'lllf:~r-i. semti tam'1!\m1vla mi.i<slOmend1r. Or~da

kar91l1kl1 dHrt bakkal dilkkan1 var: tkisi TUrk. iki•i Yunanl1. Yunanl1 dUkkanlar makinP aibi i•livor. Girentn ~1kan1n haddi vck. mUeterilerinin hepsi de mUslUmAn. l<af"Sl. lar1ndaki. Ti"trk ba.kkal l;;,\rl qerek mal qf'. .. rek rle 1111.t.;)mel.<;;>

itib~riyle rakipleri Yunan bakkallar1na rekabet ed~rni~orlar. Bu kars1l1kl1 dUkkanlara qilnlerce devamaderek bu lktiRarli h~diaevi mO••hade etmeve ~sl19t1m. Bakt1m ki TUrk dOkkanlarJ btlakis Htekil~rden eek daha temiz. mal ve emtiaca da

40

6tekilere faik. muamele de pek ivi. Tilrklerin her cihet~e bu tefevvukuvle ber~ber rHkabet edemediklerine sasl1m. Rivav~t

olundu~u oibi bu fsrk veresiveden ileri gelivor sand1m. Onu da tahkik ettim. TUrk bakkallar1 da veresive verivor. Mes~ele na~'!C:IF'tmda bi.isbi.iti.l.n murdi.1ll'S'$ti. TahkikC\t1m1 her nc:iktadc:\11 ilerlettim~ bu meseleve ~ok dikkat ~lmis baz1 mUdekkiklerin •ehadetivl• de sabit oldu ki. as1rlardan beri kHklesmi5 bir ihlivat sevkivle TUrkler. Rum bakkallar1na 9idivor. TUrk bokkall~r1n¢1 9:1. tmivor." (22)

Yahva l<eme\l"in 1srarla iizerinde durduou konu. "kii1;iik ticaret"m sship ~ikma 9ereoidir. Bu kU~Uk millet <Rum-Yunan> bHt.iin kudret.ini kUcnk t.ii:<aretten almaktad1r. tstanbul mUsJUmanlar1n1n hissedemedikleri durum budur. Yazar. bt• kilcOk ticaret olav1vla tnHnU Mevden Muharebesi'ni kar$1last1rmakla; e~er- kf.:\rnm1 :~a !r;Usaven bu ki .. it,:i.ik mi.llt'?t.i. ld.l1;0I.: t:ic:an2i. saheis1 nd.a Y""'nersek M!=!vdan Muhi:lrebesi nden daha IH?si n bi..-veni l give uQrataca01m121 belitmekt~dir. Zaferin kimdP olduaunu ~Hrmek i~in Anadolu~va kader nitm~va aerek voktur. l:st . .anl:n.1l,un Bt;;ivoC)Ju,nun Galat.a'rnn Rum dOkkanlarl.n~ uOr;;,v1p bii\km.mk k.Hfidir.

Yazar. '1-icari sat121d.:.~ verilf?r.::f..~k miicar.l1;:~levi .:~dle~nrl1rar,;;ik

"iktis.:.;;di c::ihal." if<.~desird kull<.~nmakt.achr·. J<'ader:in s«;.>vlcivl•':' Ane<do lt.t'rlaki Milli Miir.:ar.fr:.leve. hat1lm,":lm1s r.:ilsel<n- hilt?.. tstanbullular Rtkili clduou kadar da sade clan iktisedi f.:'ihach bt:tsle:1tmal1d1rl.:.u- <23). Eoer tktisadi · varl1011111:,·: 111 t:~hlikede olduaunu ~ercabuk anlav10 da akl1m1z1 hae1m1za l-.c:1plii:11T1i<ZSak tstanbul'un l?.limi.zde.n r.:1kmas1 sijzknn1..1su ole:1bi.li.r. T1pkl ispanv.:.'da ce:1mi ve. k•:::•.s:trlarJ z:ivan?.-t- +'.'?d'lll':•n GJ1'T1dt;:i'n1n

dur umuna r.:I iisF.>b i 1 i. r < 24 > •

nus sivCt.seib?. kil.1 kirk var··an sec;:kinlerimiz ~?konnmi

kom..1ip1..mdiit f~n b°'sit rnr.:dumatt~n bil~ vnksundur <25>. Avr11pa'rnn r-f:)~::abe.-1-~ Pdemi vet:eaimiz biiyHk s1naat:1. bilviH( i:.icdn"'l'.:I bir- l:;arafa: i:H.~ab~ bu seckinJer· .arasJnd;;:1 del1i l bi.'li'iin dof.'.lu ikti.s,;uli v.ap1su1l. :tst . .anbul 11iv.;;isasun hakktvla bile11 ve

· bu konud~ i;;uut·land1t-1c:1 1;~alls;rnala1" var.:1an ~(e:t<,:: lds;i v•~rr.hr') <26)

Yc.1hva l<F>mal. :tkt.isadi tablovu orteiva kovarken vub::ir1va alr:l1a1m1-;· fiki.rler:l. n onRmli bir boli.imi.ini.i "Dost Fi.kit"lpt·" b~sl1kl1 va2ts1nda tslemuktedir. Bu fikirleri "tslerimlze nek v~ln f bi r 8C:T1P.!hi "Vf-' incll Pdl?.r·~k ve.rmF-:>kl~ E!:·di r·. Bt.1 $Ahs l n k i m olclt1Qunu i se bel ir-t. mc::>m~·ktE?.di.r.

Y;,1;,~ar·. bjr· top]u10 an~ltzi Vlo\\PciWken ic,:t.imcli vp ikt:iscldi konular van1nd.-a i:ir11?n1li qordi'li'\'ii b.:~$k.r\ mPselelr~r·p de isaret ..;-d:lyor-. tnk1]c.1pla <II.Mf".'$f"l.l'l:ivP.t) harp ci.'W'~':;.lf\dti:I Zc~lfl1illl Zd.ffiMll

ya~1Jd101na rl.m is;e:irr-:.•t t:>t'tiO:I. hu ml'~se:·.•lr,?leri t:.np;,;irl.;:ivr.ir;~k s;ovl""' ifadP edivDr: "··· bu m~mleketjn TUrk~•~vt anadili ol•rak kc:m1 ... 1san mi.\sliim.-anlar-1~ .·:dollar-1rn b•a!Slar11H;1 bir .1::1n evvel

dev9irir de Avruca'n1n bUtUn uvanan milletleri 9ibi. milli bir lisan. milli bir mektep. milli bir vicdan. milli btr iktisat. milli bir taksim-i a~mal sahibi olurlarsa

'41

kurtul url ar <27> 11• Yazar-1 n burada i $aret edi p de b<3$ka

V<ilZiH"lar1n da Hzeri.nde dLtrdU~U konulardan birisi. "ta~irnim-i

a~mal" vani "i$ bi:ilUmH" dUr. "BL19Linkii idaremiz 11 basl1kl1 vaz1s1nda. i• bHlUmU konusunu adeta doguvla bat1v1 birbirinden av1ran btr 6lcU olarak el.a al.tr. Hor bak1mdan toplumun or9ani.2e h;al<"~ qeti.rilmesi demek olan is bi:HUmO. basta kuzev illkelel'inde olmak Uzere bUtUn Avrupa'da 111akin.:;1 gibi i5lek denecmk kadar munta2amd1r. Yeni medenivet usulUne qHre bir fert valn12 bir qi:irev UsllAnir. ondan 6tesine kar1smaz. BHvle olunca ~al1sman1n ve idarenin kendiei qorUnm~z. fakal saat qibi is;ler. Bizim qi.bi i.s bo10m0niin bulunmad1~1 Olkelerde tek tek vazifasine baOl1 kisilet bulunsa bil(:1 mekani.zman1n di.Ql?.r koll<:\r-1 bi.rbi.r·i. i lt"! baqlant.1.11 <'.ll<lrak <uvum ic:;:inde) i$lem+:-)diQ:i ic:;:i.n b1ml.;w1n yaptll'.\1 il;i snfH· rJer~c:ede ·favdas1·zdl.r. Onun ii:;i.ri buf..1Clnki1 doguda j5A varavanlar. vazifeaine baQl1lar deQil. bir isi t.ek ba~;nna kendisine der·t.. edin<:;-n ate$li, sr?.batl1. ;;:izimkar ojri$:lmc:ilew··d:ir. Ame•rika Vt-? Avrupa oibi ii{; b6l0mi.i tni.HiE>tnnH?J

,;lan ii.lk~ler-de bovlesi ki'l!;:l.sel qayr~t sahipleri. si.sti.:?.ndn bOt.Oni.i ic;::in m.ksat.1c:1. z~t .. M·l1 i.nsanl.iu··d1r <28>.

Yazar ."tl:i.mle Amel" vaz1s1ndr.l. b:i.zde i1i? bolOmiiniin yokluou konusuna bir kere daha de~injr ve bu milleti anc~k ls biHiimi"t yapl.lmas11nn kur1:.;:.racae)1na i~ar·r::!t eder. Bur11.m icin l:;,l(;~n.:;ild:i olan <;>Pv. <;~ok a<;ik. <;:ok tF-~ffc.?r .. uatl1. cnk mOkemmel bir istat.istiktir. Elimizde dilzenli. i$l1?ven tek kur1.1lu'iii•.tn Hilal-i Ahmew oldu~tmu bt~lirtir. 0 da mtllRtler •wasl b:ix ~.:tu-ulustw·.

Yahva K~mal'in tstanbul'daki havat icinde ele ald101 knnulardan bi.rid~·. havat1n sUr1;.•kJ.Jl:i~H i<;.jndP <:Jrt.;;va c1kan. $E!hit veren ail~lerd~?.ld dullar VI?. th~elli.kle rlE' <;~?.hit

coc.ukJ"'r'. mese.•Jesidtr-. "Onlar:in Coc:ukal;ar1 11 basl1kl1 v;azla1rn bl\ konuva av1rm1~tlr. Son on seneden be1ri memle~ket.tc"'-' bir milyon aile. arkeqini birdenbire kavbe~erek fiksOz ~ocuklar1

k1 .. 1caklal'tnda. c•lller'i boorih1de beklemekt.e; m.mnl"'vi s1-:>.1.ldr ven1nda m•ddi sJk1nt1lara ancak tslam1n tevekkUlOvl~ oHoOs qerPbi l mektedi .,. .•

Bu meselevi hi.1;· olmazsa bir vtinOylr-:! i:;oz•une kav11st.ur;;:11::o;1k ol;;u1 11 Dartil'?vt.:w1 11 (Yf;,>t·im1~n;~vi> di.I'". Bu mi.llet:.in hio\~liiiPhri

nl.;m tstanb1.11.'dak:i. vf'-'timler·evi, 8dl bilvUk 1::ilm.;,ts111a ra.omen ancak dHrtbin 6ks0zil bar1nd1rabilmMktAdir. Onlar de metruk saravlarda kHtU 'erllar alt1nda bar1nd1r1lmaktad1r. Cocuk ba51na gOnlUk onikibucuk kurua gibt vetArsi2 bir p6rayl~ .-anc:ak kar1. n1 ar1 doy11n 1l me1Vii:l 1;;al 1 •;p. l makt.ad1 r. - ·

Bu m0MSS8ler, dHrt v1ld1r Selahaddin Bev ad1ndski bir· hav1r sahibl VP. l<J.br1sl1 e~~;i. Refika Edhem H.:;m1mef1~ndinin ki<.;;isel gavret.l.<+wi.vle avakta kiiillab:ilmiat:ir. "Bi~- H.:\sJt" v1;1 Blr·

42

f<lilah 11 va.z1s1nda. Dari.Alevtam mUdUri..i oldu<;>unu o~rendii;iimiz Selahaddin Bev. muhacirler mildUrU olan Hamdi Bev'le beraber, "birer mi.idi..irivetin ba..;;1.nde dectil. birer i$in ba$irida <;:C\l1ipm.r:tl( i.nanc:1nda ol.duklar1 ic;:in imkans1zl1klar1 vendiler.u t:lertilerek takdirla an1lmaktad1r <29). Sah1slara vUnelik takdir hislerir1in Htesinde Yahva Kemal. vetimlerevi isini bir kac gavrat sahibinin c1rp1nmas1yla vUrOvecek bir ie oibi qHrmenin. idraksizlioimizin Hnemli bir isareti olduounu SOVl €'-o'I" •

Y.az.;:i.r. bu mi.iesseseleri. Bi.ivi.i.k Mjllet Mec:lisi'nin en kis<i:\ voldan ~efkat kanatlar1 alt1na almas1 gereQine inanmaktad1r. (30). Avn1 konuva "tli.mle Amel" va21s1nda da deOinen V<:\ZBt'"'l

gecmis sivasetin kurban1 vetim. dul,. sakat ve kimsesizlerimiz r.;okl.:u1 Yunan i$qalinden i:.;onr··a bunlar1.n sav1s1 daha da artt.1. art1vor: bu problem ancak ciddi bir te5kilatlanma il~ ~BzUlebilirq fikrimi ortava kcvar <31>.

2- Yunanist.an ve Vunanlil1c;)1n Oegerlendirilmesi

Yahva Kemal'in Vunanl1l1Q• bak1s1n1 ele al1rken bu va.21 l.ar1n Tlir~•: v;.~rl l.(.1111a k.:~sb;;!t..mi.$ Yunan orch.11.:~rirnn

Anadolu'vu istil• ettiQi 9Unlerde vaz1ld1Q1n1 unutmaval1m. Milli MUcadeleve inanm15 ve onu her safhas1nda dest8klemiv bir vazar1n vaz1l.:ff1nda. kari;nd.:l bulun.:ln "di.itillman" millet.E-.• bakarken duvqu L.msurtmun belirqin Cllmas1 kad.:.~r tabii bir durum olamaz. Yahya Kama]•in vaz1lar1nda moral vUkselticJ tav1r kendini hemen hissr.:,itti.rir. Fak<at vaz1l;::ir sadec:e. duv.-::iu 6gesine vaslanan bir duvarl1ktan ibaret depildir. Vahva •~emal'in bir ki..i.ltiir adam1 ol.arak ta51d1q1 fikri birikim de gu<;li.i bi.r arka-plan olar~~I-:: bu va::nlarda ver- al.1.r. Bu vaz1lar1 qitcli\ Vt? i:inemli vapan :i$te bu birikimle beraber.Vahy.a l<emal."in ld$ilit::):l.ndeki oriJinal t~r~ft.u·.

Ya.:ar. Yur1anl1l1C)1 ele 0:1l1r~1:en konuvu. bir Yunan dE!'!Vlf:.)t.'.inin ortava c:1kt1Q1 1.826-?.9 v1ll..:tnnm kadar· d er i r1 l e:-s ti r i r •

~r.'.imdh· bu Yunanlll~r?

:1826'da Avrupa d8vlet.:1.1;irinin viizU suvu hHrrnetine bir Yunan dNvlett ~~tavs c1km1st1r. Avruoa kUtUpl1anelRrind~ ldt.apl&\ilr i'tstHnde uvl\~::l.avan baz1 antika sevd.:*l1lar1 bu unsuru e:ski Yun.s\fl'c:\ ai.t s<.~nmakt.a<:hr. Yunanl.1lar. BalkO\\nlar'da Uirr,ami$ Bizans tcirtusu bir unsurdur Vf.~ nrtava c1kmalar1 d<'.'lC)udald sulh V8 asavi$ i1;in b:l.r darbR olmur;;tur-.

Yahva ~(pmal'in. Yunanl1l101n qF.>ri:;:ek kimli.Oi.ni b(;'Urti'rlnen yaz1 lcar1nda s1k s1k i.smini. and1gJ. ldoai. Fr.:ans1z v&n~ar Edmond About~ t.ur. Edmond About. Vf?tmi s sene kada.r onr.::a < 1. 850> At i n<Ol. Vt:) Yunani.~tan't:la vJ.ll.c1rc:.a ka11lm1$. oralar1 ~u;w11? kar·1~ i;H?'Ztnis

ve edebi. bi.r $aheser olan "MuasJ.r Yunanistan 11 1 vazm1$t11'". Yahva Kemal. About~u XIX. vUzv1l1n en zeki ve en qer~ekci -vazar1· olarak arnvor. Veh:lmli romantik va2arlar1n bu Bizans art1q1 unsura sivasi bir vUcud vermekle insanl1Qa bUvUk bir k6t01Uk vapt1klar1n1 vazan da vine Edmond About~tur <32).

43

Vazar. Edmond Abo1.1t~un eserleri ii;in hic:vin en viiksek zirvesi. de('.lerlendirmesint vap1vor. 11 Muas1r YunC1n" ve "D~olar l<ral1 11 adl1. insanlar1 ebedivven qiUdi.irecek iki eseriyle About. Vunanl1l1~1n qercek vUzUnU dUnvava g6stermi9tir. Roman1nda. Daqlar Kral1 Hac1 tslavros ad1nda bir tip ortava koymuetur. Yunanistan daQlar1nda dehset salan bu ad~m i~ini bilir. kur-nii:\z ve hilecid:l.r. Vahva Kemal. ovun farkl1l101ne1 raamen. remands anlat1lan unsurun avn1 6zelliklerivle buau1; vine s.:thn1;?de olduQunu ifade ederC33). Yunanl1. varac:l1l1s ol.ar·ak kurni-\zd1r-. Esld Yunanl1l.::u·l.:i 1rk Vf.~ ki.ilti.it" o];~r-ak bit nisbetleri yoktur. Bu fikirde olan ilim adamlc:\r1 b1,1qiinki.i Yunanll.lc:tr111 valr11~~ Hr.iml~ros~un dest.an1ndaki kurn.:.~zlll:

kahramr.1n1 l.llvsse'le bir benzerli.kler-ini kabul eder-le!r. Ancak Ulvsse'in kurn~~-zl1kt.ek:I. i?.1V1nJedici. 5;,ielli.<-'.li inc:~?lild:ir · .

Buqiirikii Y1..1nanl1l.:tr1rr ise l-o.1r·na£l1ktald kaballl.h snr1t:1r <34) •

Yunanist:an• ir1 +e$ekkill ~tmesi vle devlet mf.;!fhumu •".liil Cine bir durum• dUemU$: ciemokrasi mefhumu eerefini kavbettnis= .sivaset tahamrnUl edilernez bir c1v1kl1k halini alm19t1r. Simdi d~ ha~p vR sulh mefhumlar1n1 ayn1 duruma dU$UrmD5lArdtr · . (35).

Yahva ~::'.r?ma.1. Edn1ond About'un kal1c:1 bir PSer"i. 111,;;tn Yunan-1 Huz1r CMuas1r Yunanistanl adl1 eserinden daha 19J9 v1l1nda va;-~d1q1 "Bir Ses" ba<;;.l1kl1 vaz1s1nda bahse.i:mis ve elli. v11 onr.:o bLI ei;erjn Fransca~Vl Yunanistan hakk1nda ayd1nlatt1g1nl ifade atmistir. Doqunun bir kHsesini cok mUkernmel bir 5~kild~ tasvir ~den bu kitab1n iearet attiQi hakikati Frans1z sivasilE!l"inden oner.,.. sairlerinin qordi~qiine i.sar·et~ etmi-;;ttr. Ya~~a.r. Loti'nin buqOn anci:lk ~dmcJnd Abc1ut'un fHdrlt-:>rinl ~ekrar attt~ini b~lirtir C36>.

Yahya ~·:emal Vf.:1z.1lar1nda. Yunanistan~tn ka.fas1nda k.;,..vbetme dl.lv9usu bulunmcad101na is.;1r<;>t edew. Ci.inki. bovle bir devl~tin k1..1rulU$U fitekinifl berikinin b:i.r- tak1m Vetrd1m ve he1:Hvelr=:•ri. toplad1klar1vla gercekle$mi$tir. Sonra 1878~de Fr•naJ7 111ur~hh.;.i.s1 W~dt.1i nqtcu1' un 9.:.-tyratkesl i Oi vl e c.lun:tuou verde T~gely.t1~v1 al1ni$ 97'd1") Ti.irld1'?r:i.n i:inOndc~n Ati.n<ll~Vtil kc11d.:tt"

. k~ct1k1ar1 halde Girit'e verle9mi9ler~ 1912"de Bulaar ve S1rp c..1r-dul.:lrl savae1n1-;;. onlat· Makedonv~'run ~n l':Ji..i<'.~l vj li:ilvetlewini ad€~ta1 vornl m'°'.dan al m1 s;l arr.h ,.- • "Har·b-i Umumi "de Al m~11va" i:Jan vana t;'lkt.J.1'.=11 hlilltiP. vin•~ hi.ivOk hir topr-ak miJkafat1n~ J..:onmuetur. Bu 11.;;wplP Cl<urtulus Sava$1 > Yun.u\nistan• i i ste bu bir yUzy1Jd1r kafas1nda eekillenmi~ clan vanl15 duv~u bat..1r.acakt1r.

·,

ll-4

Ya~"! ar 11 Tec1'"Ube. ve HUldim 11 vaz 1. s1 ncl;a Harb-i Umum:I •th-• Yunanl1lar1n izlediQi ikili sivasete deQinir. Bu sav~9ta aklen ve mant1ken ttilaf Devletleri'nin van1nda ver almas1 beklenen Vunanistan. Almanlara baQlanarak herkesi sas1rt1r. Bu durum Yunan kral1 Konstantin'in Alman kavserinin enistesi olmas1na vorulur. Almanperest bir kral ve Alman b:l.r krali~e ••• Yunanl1lar ltilaf Devletleri'nin bahrive askerlerini de pusuva dUeUrerek krallar1 kadar kaysere baOl1 olduklar1n1 ispatlarlar. 0 zamanki Alman gazeteleri de Yunanl1lar1 hararelle Hvmektedir. Memlekatlmizdeki Rumlar1n da Alman t~r~ftarJ. ttilaf Devletleri alevhtar1 olduaunu q6rmek as1l eas1rt1c1 durumdur. Bu Rumlar. Ajans Wolf'un her haberi.nden sonr.:i B~vc1glu ve Gal;ata'dald. di..ikkanliiilr1n1. kavserin defne dallar1 icindeki resimleri va sivah hacl1 Alman bayraklar1vla donat1vorlard1. 0 s1rada KavaJs"ci~ ftrkas1n1 olduqu 1:iibi Alman ve Bul9Ci\rlora t.eslim ed•=m Yune\n g~naralinin ba$1ndan qe~enleri oHsteren bir filim varrl1r. Bu qenaral. bUyijk bi~ 0Hstari9le Almanva"ya qHtUrUlmRkte: garlarda c•ddelerde Almanlarca alk1slanmaktad1r.Rumlar1n bu sinama seridini sevrettik~e biltUn hevacanlar1vla alk19lam•lar1 da TUrkleri sa•1rtmaktad1r. tst~nbul Rumlar1 Ti.°lrklerin "Kral Kc1nst.antin ve kra.li.ce Sofiv.n\"dan t.alimr.;1t aldJQ1n1z i~in mi b6y1P v•p1vorsunu2? 11 sorusuna su cwvab1 V€'!!rmektedir-ler: "Si~·! TCtrkler askersini.z. korHki:iriine d6vil9ilvorsunuz. Biz tUccar ve banker bir milletiz. Alm•nlar qalip 9elirse piyasava en az1nc1an bi.r .. r;evrek as1r·d;:1 hakim oJabi.li. rl~t·. 0 zamana kadci:\r Allah bilir nele.r c1lw-."

Harbin sonuna t::loqr .. u Ytmanistan tt.ilaf devlr-::?t . lerinF.:~

mevlacier. MUtarek~den sonra da savava ge~kalm15 fakat 9u anda her fed~karl1qa haz1r bir devlotmis gibi bir tav1r tak1n1r. Yunanl1lar1n Harp"t<~ kc":\11 dokmt?Yip biarl.$ zamarn qaliplerin ilk saf1nde1 ver almalart i.nc::e di.ic;;Unceli sivaset adc:-tmlar1 ve l~debiysb;;:l.li'lr t.-:cH·,3f :1ndan akill1l1k olarak det,lf:•t ·Iendirili.r·. Su VOrllffill vaparli:lr: Bu bir tali.ti dP.Oil. Konst.:1nt.in'l~

Venizelos •r~s1nda dUzenlenmi$ bir durumdur. Almanlsr ca1i~ gel SE!Vdi ~:::nnstant i. n. Vf.>n i zel os ve taraf tar· I ar1 n t h.::ti n i l an ed~cekti= ttil~f dHvletleri galip geldi Veniz~los.

Kons·l"ant:i.n"i hc:1in ilan ett..i ve Ti.t1'"k toprc-~klaruu istivor (37) •

Yahv.:\ Knmal. Yun.:i.nisi..fuln1n son doh.tz senedeki tutun1unu bir· ihan+:?t.ler si.lsi.lesi. olarah deger·lf..~ndidt ... i.int:t,? save]!,;Jf"illdP Makedonva ve Epir'i ka~t1Q1 Bulg~rlara tt1anet etmisttr. Harbi l.lmumi~c:le AJmanli:lr.:c vatakll.k vai:iarak mi.H:t.~fild 81rbist•m~a ihanf.-!t Pder • . Sr.:mr.:::. Hnm.;:inva ve b:i. r· <-.:1s1rd1r kendi.nl voii:t.an 1:Jrtava c1k.aran bi.ivi.ll·( devletlere ihc-met edt:,>r. Rum8li W-"

Ar1ii:1dolu'rll.m bLttiir1 savll1 li.man ve r.;dn<.;; verlerird el~ (Jer.:i.1~ip

tdnvarak Do(,)u mi.llt-?t.lerlnt bogmavt?l karaw vermi$t:ir· (38> .•

Ya<!ar. Yt1r1anist.Rn~1n ort.ava r.;1kmas1n1n ve r1rt..;1va at1Lr.1n Meqdl n Yunan:i. st. an <Bi.iv Uk Yunan :l st.:in) f i kr .. i n:I. n prnp.;l()and;.,tn l n eseri c>l.d•.tt'.".lt .. tna i.s.:w·et eder" Onlar. buqiinki.1 hali;? viiz Sl'?.neden

4~

beri sureti halktan gHrUnerek evrupa gazete va deroilerine sokusturduklar1 sivasi haberler savesinde qeldiler (39>. Hzellikle son senelerde Avruoa ve Amerika'da para kuvetini kullanarak 11 Bi1vi.lk Yun<ii\nis'\7.an" dive bir ucubevi fi.kirlere sokmava cal1et1lar <40). Revue de Paris vazarlar1ndan biri. Yunan propaaandas1 hakk1nda ibretli bir sahne aktar1r. Yunanistan~da bulunduQu s1ralarda Atina kavnakl1 haberlerin ne kadar sahte olduklar1na sahit olur. Bu haberleri vavan Yunanl1 muhabire raslad1g1 bir qUn. Dogu"va ait verdiQi bir haberin sahtel:l.Oini vnziine vurur. Yunanl1 qazeteci c:evap olarak der ki; MHsvH. ben Atina'dan talimatla ald1Q1m haberleri burada biraz dUzeltivorum da Hvle vav1nl1vorum. Eger oldugu 9ibi V£-l!rsem as1l o zamlo\\n <.;;asars1n1z. Y.ahvi:\ ~<E':.'mal

bu bilqivi~ Edirr1e'nin Yunanistan"a ilhak1na raz1 clduklar1 haberini vavan Yunanl1lar,1n haberi i..istUne verivor. Bu haber de V<iiilan haberlerden birid:i.r <41).

YLtnan propa9andas1 konusunda Edmond Abo1.1t." un ir.;u sozlerini Cfr" nakledF.:ff: 11 Yunanl1lar1n .al1n ter'"i. il~

kazand1klor1 tek sev si:ihretleridir-." (42l

tste bOtiin bu kar1 $1kl1. kl ardan sonra ortava 1;;:1 kan Yunanistan. U~ seneden beri Doou"da medenivetin HncOleri clduklar1n1 ilan etmektedir (43).

Yahvt1 Kemal. bu vaz1lar1 Anadt1lu"da Mill:i Mi..icadelf:>'nin devam ettiQi gOnlerde 9azatelerde vaz1vordu. Bu bak1mdan vaz1lara gilnUn i~inden baz1 vans1malar1n 0Jmas1 cok tabii b:ir durumdur. Yaz1lar1n 9iJnle beraber vi.i.rUven bu akt.if taraf1na Yunanistan nas1l vans1m19t1r?

19 Subat - 19 Mart (1921> tarihleri aras1nda vazd1Q1 vaz1lard• Londra Konferans1 konusuna deginen vazar bu konferansdCAn bazt beklentileri Clldt . ..tOUnU konferans i:inc:esi.11de dile getirir. Bu bekl~nti devletlerin alacag1 karar1n hem TUrkler'tn. hem Y11nanl.1lar•1n. hem hakk1n. hem de Doqu'da k•l1c1 bir bar151n lehjne olmas1d1r C44). Umitlidtr. Edirnn ve tzmir~le i.l•Jili nlar-ak konferans ba!';>kan1n1n niJfus r.:t1(.:J1..mlur.i1..1ne1: gHre hUkUm verilmesi kcnusundaki teklifini hevetim:iz kabul et.ti.qi halde Yunanltl<ii\r kabul f.:!torezler. Btmun i'lzeF·ine ilmii~lf;lr bi rmz k<::wc:w1 r- ( l.l·!:D. Yu11<\\11 hevl:i:>t i Lcmdra ~(c:mferans1 "ndan muzaffer d6nmU•tUr. TUrk heveti mi.lletin dileklerine vilcud verdirememi!;;t.:ir. Buna raQmr=n vaza1•· Londra Kcmferans1"n1n bizim icin favdal1 oldur..)11nu di.i~Unmekt1.;;idir. Yav1n Vf'Jluvla anlatamad1g1m12 bir hakik~t konferansta ortava ~1km1$t1r1 THr·k millet:i. mac:e..-:.•1 oasinde deQild'lr. kavqac1 del:)ildi.t"'I bil;;~~ds birlik ici.nck. .. bir ordu l·uadar dli'zenli, va!fil~m~v1 haketmie, Doqu den~esine saqlam bir destek olacak i.lari 9ori.i9lU. ahlskll vF~ kendini bili:m bir millettir (46>.

27 Nisan tarihli vaz1s1nda. Yunanl1lar1n vavd1klar1 bi.r taarruz 9avias1 Uzerinde durur. Hep 9izli ve sinsi hareket

46

eden Vunanistan'1n bLt saviadan amac:1 Ti.irkler'i. korkuttnC:\I!.. Yunanl1lar'a teselli vermektir. As1l amac ise bir sulh masas1 kurulursa gUclO bir g6r0ntUvle bu masava oturmakt1r.

Yazar~ Yunanl1lar1n Londra Konferans1 kars1s1nda durumlar1n1n ~irndikinden daha ivi olduQu fikrindedir. I. tn8nU venilqisine uQram19lar fakat kesif taarruzudur diverek bu venilgivi 6rtmeve ~al1$m1~lard1r. Fakat bugUn vUzlerinde saklanmas1 mUmkUn olmayan ikinci venilqinin ac1k lekesi vard1r C47). Bu ikinci venilgi dUnvaya vav1ld1Q1 i~in gOne•i hanoi bal~~kla s1vavacaklar1n1 9a$1rm19lar ve bu lekevle bar19 istevememektedirler <48).

8 Mavis tar·ihl:i. vazunnda Ati.na basir11n1n Yunani.stan'tn bar1e taraftar1 oldugu volundaki haberlerinin dogru olmad1~1 konusu Uzerinde durur (49).

14 Mavis:. tari.l1li. vaz1s1n1n basl1Q1 "Yunan Buhran1 11 dlr-. Yunanl1lar kabine deQi9ikliQine gitmektedirler. Bunun bir buhran olarak deoerlendiren vazar. Yunanist•n"da deOismssi laz1m gelen sevin zihnivet olduguna isaret eder.

Ortava 1;;ikan bunal1.m :l:noni.i ve Dumlup1na1~ 1 1n a.r.~1k bir S<Jl1LIC:Udl.lt" (5(>) •

19 Mavis tarihli vaz1s1nda o qUnlerde Yunanl1lar1n veni hi. r ta<l\rruz habt?ri rli te~r.r.ar· vavr.h kl ar111:t hab1rr· veri vor. Bunr.fa askeri bir ~ikarlar1 olamavacaq1 fikrini belirten vazar. as1l a1na<;.lari hakk1nda s;u tahmi.nlerde bulunuvor: Dral1min:ln deQerini vUkseltm•k= kraltn taht1n1 sars1nt1dan kurtarmak3 di.inva k.:imuoyunt.1 tlValamak •• <51) Avru:a avn1 v•az1da Bc;:!•ldr SMmi~nin istifas1 konusundaki Yunan vorumuna da ver verilirB " Bekir Sarni~ Yunanistan"la uzlasma zemini arad1q1 i~in e.~r~1:ada$lar1. ile boz1.l$!llUc.?i:.:.ur. 11 (52) Beki.r Sami'nin icstl.fas1 ol~v1n1 Yunanistan bHvlece. kendi lehl.ne kullanm~v~ cal1smaktad1r <53).

26 Mavis terihli vazisinda Vunanl1lar•1n emelleri icin 11 so11un b.a9lan91c.:1" devresine gi.ril.diQlni a1;:1l·(ca telc.%·ffuz ade1'". Vaz1n1n b.:i<;;l1Qu "Nihavetin Ba$lanq1(::1 11 d1r <54).

Yaz1larin vaz1ld1Q1 d6nemdeki Yunanistan'1n durumuvla i.lqili. olarak Yahva ~(emal'i.ll Y<i:\pt101 voruml<!lra da. bir g oz ata 1 un:

15 Ma.vis tad.hli. 3. isgal v1.ldonUmi..i mi.ina.$H?.betivli:~ vazid~ Yun~nistan•1n duru®Jnu $6vle tablola9t1rir: t9oale kalk1<;ipt1('.\1nda He;: janr.Ja.rma t.t-tburuyl<i:I tzmir~i. i.dare eder:eC'lini dOsilnen Yunanistan'1n bugUn devleti temelinden 1;.at1r<::la makta.d1r.Yunanist:an bel.1.i bas;l1 ilc;: c;;:i:H::ijnti.1 i<;:i.nded:lr1 -

l- Askt;wi 2- tktisadi

47

Yunanistan. tzmir'in servetini Atina•n1n kasalar1na bo$a1tmadan Hnce kendi varl1Q1n1 izmir hudutlar1na bo$altt1 (55) •

Temps. bir seri makale ile Yunanistan•1n Anadolu-Trakva maceras1n1 incelemistir. Bu incelemenin sonunda i~inden dl$1ndan bozulan Yunanistan'1n nevi beklediQi sorulmaktad1r. Yahva Kemal. Temps' in b~ sorusuna eu cevab1 verivor1

1- tslila. k5r ve saq1r bir havvana benzer. SokulduOu verclen ancak defedilmekle c1kar. Tehlikevi ne 9HrOr ne de h:l.sseder. Yalr11z deris:i.ne dokununca hissi;.~der.

Yunsn ist:ilas1 tehlikevi hissetti fakC\t hep "bi.r-az daha. biraz daha" divor.

2- Milli hareketin icinden bo2ulmas1n1 Umidederek bekl i vor (56).

Paris qori.ismelerinin scmunda ori:av.a c;:1kan "simdi.lik kuvvet.ler ee:lt" so::d.i Yunanl1lar1 rahatlatm1st.1r. Yahva l<emal bu soznn Yunan kuvvetlerinin de~il. Milli Mi.1c:adel•~'nin lehi.11e bir anlam ifC\de ettigini "Kuvvetler MUsavi" basl1kl1 v~z1s1nda baear1l1 b1r sekilde ortava kavar:

Yunanistan bugUn kendi gOcUnU oldugu gibi ortava kovmakla kalmad1. TUrk topraklar1ndaki Rumlar1n bUtUn oUclerini de buna ilave etti. Bilton bu toplam Kuva-v1 Millive"ye ~•ittir. ~(uva-v1 Millive TOrk mil.let.inin dortte biridir. Gecen s:.ene bir c;::ete iken bu sene Yunanistan•a esittir. Peki gelecek senaki durumun11 nii::in dU~C\nmi.ivorlar? <57)

Bir sene sonra 28 Nisan 1922'de vazd1g1 bir yaz1d~ Yunanl1lar'1n durumunu sovle tesbit eder1 Yunan ordular1n1 anne vatan1n ortas1nds durdurduk. Silehs12 bir millete kar91 en veni. en mUkemmel silahlarla qelmi5lerdi. Daha Hnce U~ defa kac;::1rd1.(:.)1m1z 9ib:i sm1 bi.r def.a denizE~ kadar dannada~1n ederek ka~1racaq1z <58>.

Yahv~ Kemal. bu vaz1lar1nda Yunan Kral1 Konstantin ve Venizelos'dsn da 51~ s1k bahsetmi9tir. Onlar hakklndaki deQerlendirmelerine de bakal1ma

Vunanl1lar tzmir·"e asker c1kard1<;11nda Yunanistan•1n ba$1nd~ Venizelos vard1. 16 Kas1m 1920'de vap1lan qenel se~imlerde kavbetmesi Uzerine ba$bakanl1ktan tstifa etmietir. 5 Aral1k 1920'de~ daha Hnce (12 Haziran 1917'de> tahtan uzakla$t1r1lan Kral Konstantin'in tahta geri d6nmesi konusunda bir ovlama vap1lm1$ ve 15 Aral1k 1920"de tekrar tahta donm0$t o~ ...

Vahva Kemal. 30 Nisan 19?1'rJe vazdl.l'J1 "Giri'l:li Dahi 11

t.i8

ba!;;l1kl1 vaz1s1nde Venezilos•tan bahseder. Bir sene onc:es~,ne

kader Venizelos: Yunanl1lar. DoQu Rumlar1. nice Avruoal1lar hatta nice Tlirklerin aHzUnde bir dahi idi. Harbin tam son senelerinde harbe oirmis ve cok az kan dHkerek o kadar ver fethetmi$tir. KUcUk Yunan Krall1Q1"n1 bir imoaratorluk haline oetirmistir. Venezilos. tam zaman1nda cekilerek dehas1n1 ortava kovrnu9tur. BuqUn tekrar aran1r bir duruma qelmi•tir <59) •

Kral Konstantin silrailnden taht1na bir bar1• pertsi atbi dHnUnce rakipleri: Yunanistan bar151 kabul etse de Yunan millivetciliQi ber1s vapemaz. dediler. Hatta Kanstentin"tn qeli•ine cok lizOlen Rum sergerdeleri. i59al edilen Anadolu topraklar1nda vent bir Yunanistan kuruluo bas1na Venizelos"un gecmesini isteven bir t~klif ortava atm1$lard1r. Elenizmosrun Yunanistan"dan baska btr sev olduqunu o zaman anlad1k. BuoUn dN ona tamam1vla hakim olduQunu 9HrUvoruz <60>.

Yunanistan•daki Venizeloacular~ Kral ve baebakan Gonari• harp kczlar1nl nvnad1lar. En do~rusu ~ekilsinler Venizelos qelsin. demektadirler. Venizelos. taraftarlar1n1n elinde i~ ~~ki9meler i~in kuvvetlt bir kozdur. Fakat d19 sivasettP war;erliliOt vcJktur. Venizelos. di.inv<:i\Vet v11t.turduf,'!1 .. 1 dahtlir.p.ni i~in sarp• sard1Q1 bir anda iktidardan ~ekilerek aHaterdi ( 61) •

Venizelos"tm savas<:;:1l1Q1 d1s politika atHrldd1vth. Konstantin~inkine bilhassa i~ sivaset hakim <62l.

Y.Kemal. "l<ral Seihnesi" ba$-l1kl1 4 Haztran 1q21 tiilrihli vaz1s1nda Krel~1n sahneve ~1k191n1 dram111 son perdesi olarak deQerlPndirivor. Yunanl1lar her ~areve ba9vurdular= den~medikleri bir bu kalm19t1. Kral Konstantin TUrk ordular1vla Teselva•da v~liahd iken dHv0$mUvtU. 8imdi de Kral rJl arBk di:ivi.it=li..ivr.w· (63). "Kral ~~arnaval 1" ba!;;l l kl l va-z l s1 nd.'?.I ise: Yuncii\nl.1lar Anadolu~v;;;. l<ralli;\r1n1 1ietinnF=?kle Ti'td··lf,ir-1 korkuttuklarlMl sc1n1vorlar. Halbuki. 1<r·a1•1n 9elmeve me<.:bur· ~ua1.m.:-ls1nd.min r::lol.:~v1 olav ak~.;;i.ne Ti'trl::ler i <:;:in CHtrur vP.ric,:idir.der C64).

•i:riii\l Konstc:.r1t i. n' in ovnad101 bu dri:ilml Sh;;~kesp~are' t n Mac.bet.h•tne benZ&?.ten Y.l<emal1 11 ellP-ri.ni ovle~ bi.r k~na

bulad1l..:"\r Id Arabi.st.an~1n bUtOn rni.skler-i·temi.:zlf.~vemez."

sHzUnU tekrar edivor <65>.

3-Yunanistan l<ars1s1nda Tilrkler ve Turk-Yunan Kar,;n 1 a$t1rmas1

Yahva l<emiii\l. "Basi. t. Bi. r- Teer iibc:_.>" vaz l si. nda Titrk si vasi ta~ihinin Uc Hnemli d@vresine i9aret ed~r=

49

1- Ilk lkiv-Oz Sene: Rusva•ntn Deli Perto ile beraber Doournun sivasi dengesi icin tehlike olmava b~9lamas1ndan Cihan Harbi' <I. Dilnva Sava91na>ne kadar olan devre ••

2- I. DUnva Savas1 sonunda maQluo olarsk bulunduaumuz 8 ay. •

~- Yunanistan'la harnle ge~en son iki sane ••

Ilk ikiyUz senenin birincisinde TUrkive kuzeyden glineye ayr1 ayr1 veya beraber sald1ran Romanovlarla Habsburqlara tek ba91na kar91 koymava cal191r. B6vlece Osmanl1lar fark1nda olmadan valn1z Devlet-i Osmaniva'vi deQil. Avruna denaesini de koruvorlard1. Ilk yUzv1l1n sonunda tngiliz diplamat1 Pitt. orta.v.::\ yepveni bir kurC\l a.tar:" OsmanlJ. tmparatorlugu•nu Rus istilas1na kars1 koruman1n lOzunrunu anlamavan bir lnqilizle sivasete dair konuemam. 11

tkinci yUzv1l1n ba91nda Pitt'in hikmetli s62Une Fransa da kat1l1r. Bu asr1n ilk ~evreqinde kuzev tehlikesinin kuvvetli taraf1 Rusva'd1r. tkinci ~evreQinde Alman taraf1 kuvvetlidir. Ancak Rus tehlikesi Osmanl1 Devlati i~in eksilmez artar. Rusva. Osmanl1 topraklar1na sarkar. GHzleri Akdeniz k1v1larl.ndad1r. Kendi eseri ol.:in Balkan devlet1erini Osmanl1 Devleti'ne sald1rt1r. Balkan Harbi'nin kendi eseri olmas1vla iftihar eder. tkiviiz s:.enelik Rus kol'·kusu H<i:\rb-i l)mumi'de. Osmanl1 Devleti~nin Rusva alevhine harbe Qirmesine seb&p olur.Harbin sor1unda bir darbe ile Fi'usva daC)1l1r. Alman , tmparatorlugu venilir. kuzev tehlikeleri ortadan kalkar. Anc:ak Osmanl1 Devleti verlilenler sC\ft.nda. kalm1$t1r. tlk devre boyle?ce k.-aparnt".

Sekiz avl1k k1sa dHnemde Osmanl1 Devleti. c1karlarJ. kendininkilerle uvu9mavan bUvUk devletler karSl$1nda maglup bir pozisvonda bulunmaktad1r. Onlar1n bar1• 9artlar1na boyun egmev~ haz1rd1r.

Hie beklenilmedik bir anda kUcUk Yunanlstan. Osmanl1 Devl~ti'nin son bar1nag1 olan topraga. 6zvurduna saldlrlr. BUvi.H•: devletler kars;1s1ndaki bar1e;1n dengesini bozair·. DoQ1_1•vu alt Ugt etmede eski Rusva'n1n varini alm1s olur. 1·rakva"v~ yerlesmekle Balkanlarda bar191 zehirleven bir basks mikrop blur·.

tki as1r· i.r.;:inde TUrkiye, bUvO.k bat1 devletl.erinin kare1a1nda orta verde. bir defa kisa bir sUre kalm1st1r1 Sekiz avl.1k atesi•:es devresinde •• <66>

YLman Devl et :I 'n:I. n i,un.ll uig.Ltnd<i:tn man sav;~\~e\ kadar·. Cls;m.;11il 1 -· Yunan i.lili?kileri.nden 1897 Teselva H.art.:d"rie V$Z~.r v<az1lar-1nda bir k•~ defa ver verir. Harbin 25. vJldHnUmU milnasebetivlw

50

"Vine Bovle Bir Bahard1 11 vaz1s1n1 vazar. Bu vaz1s1nda o sanl1 harbi biltUn benliQivle duvarak·vasar. Haro tarihinde ''askeri bi.r 9ezin't:i. 11 dive arnle..\n bu he\rp. vatarnn son si.irekli sevinci olmuliittur.

Yunanl1lar. Devlet'le hem ivi iliskilerini. ticaretlerini silrdUrilvorlar: hem de bir vandan Girit'te katliamlar1 snrdUrUvorlard1. 1897 bahar1nda harp ilan edilir. DUnva. veliaht prens clan Kcnstantin'in Yunan ordular1vla Rumeli'yj bastan ba$a varmas.J.rn beklemektedir. Alasonva c;1n1r1ndald ld.ic;::i.ik bi r <;:arp1 $mav1 Yunani st an za·fer 9i bi 9ostererc-.,>k bi.it Un dUnvav1 sevindirir. Hemen ard1ndan Gazi Ethem Pa$a kuvvetleri karsns1nda ordular-1 cozi.ll.i.ir. Tirnova. Turha1a. Yeni.i;;ehil'·. Galos•tan Domeke've kadar kacarlar. Cllnki ilk defa olarak Vunanl1l1k tek bas1na ve srkadan deQil. vUz vUze sava'.ijlmaktad1r. K.ar;1s1 qon?n bi.r TUrk sairi=

Gi:iri.inmi.'tvor nereve 9i tt.i asker-i Yunan Hurafe mivdi aceb nam-1 le9ker-i Yunan

demi$tir <67>. Yahya Kemal vaz1lar1nda s1k s1k Milli Hareket ac1s1ndan

durum deQerlendirmeleri yapar.

12 Mart 1921'de milli $iyasetin basar1lar1n1 sHvle s1ralar: Milli sivasetle birlikn idari sivasetle dUzen saqlanm1st1r. Mali sivaset.J.e qeliri c;:1kar1na uvqun bir bi.itr.;:e. askeri sivasetle voktan ordular c1kar1lm1et1r. Londra'cia galip devletlerin qilveni kazan1lm1vt1r.

19 Mart 192:1 t.r.1rihli. vazJ.Sl.nda l:zmir VP. Edir·ne'nin .::tc:1s11un .;.1q1rl1Qu11 belirtir. Buna riiotQmen d1s sivasetimiz et raf J. nd.:l Anl·(a1 ... a VF.• t stanbul t.ek vuc:ut. t ur. Lr .. mc:lra • da vav1 n vol uvl a ortay.;';I kovm.::1va qUci.i.111i.1z Un velmedi Qi bi r h.:iki kat mevdana c1km1~t1r: Mecara pe9inde deQiliz. zorba deOi.liz. kavqac1 deqiliz= fOtilhat. havas1nda kosmuvoruz. Tiirk milleti intizaml1. vaeamava savan, Dogu denqesine en se~lam blr destek. u2~~1 qHren. ahlak1 ve bilnvemi saolam bir millattir (68>. Ti.irk milletinin amac1: Hz tcpraklar1nda bir TOrk devleti olmakt1r. Fi.itHhat hevesi.nden uzakt1r. Ekaliyetlerin milli.vetleri.ne hi.irmf;:!tkard1r (69>. Savai;;a atilmam1~".1n sebet:d sadedir: Varl1Q1m1z1 temin •• Ti.irk DevletPnin varl101n1 aUrdUrmYui. Dogu,da bar191n devan1 icin gereklidir <70).

Stratejimi.<q Y1mani.stan,1n durumunu bilmek fakCtt milli. stvaseti.mi:dn ibres:lnl b11na bak<ilrak de>~h;;tirmevr.·• kalkt!;lmamakt1r. Verdzel1::>s dCl<:,?tii tlive Ankara'n1n qevs8memr.-:!si 'l:akdir edilece~t bir durumdur (71). De~i.smesi 9erfi•ken ·id./ii\reciler-i deQil. Yunan zihnivet.idir C72>. Venizelos"un dAhas1ns davanamavanlara kar$1l1k Milli H~reket bilekis TUr~ 111illeti11i.n de.hC1s1na iman edi.vordu (73>.Sah1slar- de~i'!,liebilir.

Ti.irk mil 1 etfrlin verdU:li V<-?kalet deQie;me:.'! <74).

Ordumuz: bir vas1na girerken Yunanl1lar1 bo2du. iki vas1na girerken tamam1vla venecektir (75>.

51

Yunanl1lar. bir seneden beri ktik salm1s TU~klUOUn kHklerini koparmaaa sava$1rken o tooraklar alt1nda vatan ilk TUrk bevlerini. ilk !slam sehidlerini. tlk Osmanl1 padi5ahlar1n1 uvand1rd1Iar <76>.

Yunanistan'1n derdinin ~aresi va TUrk milletini Hijdavendiqar kHvlerinde olduqu qibi yok edecek bir felaket bulmal1: va da Izmir ve Edirne'vi bosaltmal1d1r <77>.

Yahva Kemal'ir1 Yunanl1l1Qa ve TilrklUqe bak1~1n1 vaz1lar1ndan ~ikarak bHvlece avr1 avr1 tablolast1rd1k. Zaman zaman vazar TOrklLik ve Yunanl1l1C)1 kars1las.:;t1ran deainmelerde bulunmu9tur. Onlar1 da belirlevelim.

Her 5evden tince bu savasta TUrk milleti de Yunan milleti de tas1.d1klar1 ozelliklere uvqun olarak hareket etmJc.plet.ir· (78). Yunanl1lar v.:1v1n vasttasavla her tiirlO re.zaletlerini Hrtbas etmekte . Milli kuvvetlerimiz bu vav1n vas1talar1ndan maf1rL1mdt.t1'" (79). Yunanistan maqlup olar~k hMk talep eden bir fatih; TUrkler q~lip olarak vatan1n1 iste~en bir millettir <80). Yunanistan bir fetih harbine qiri~mi9tir~ Ankara. bir milletin varl1g1 icfr1 savunma harbi. yapmaktad1r· . Bina~nal .evll

Ti'l1'"kler r.;:eki lmez (81 >. Yunanistan bu harpte si.nirlerinin mukavemetine vaslan1p beklemektedir. TOrkler 51Ume mahkum edildiqi i<;in c:~bc:?divven direnmeve de 01ahkumdur (82>.

Bu savawta Avrupa~daki bir ~ok hUrriyet taraftar1na aQ1r qelen dunun ise $Udur: HUrrivet. i<::in kendi ba$1n.:i di:i~i.isen bir df-?inokraei < Anki~ra Hliki..tmet:. i > kars.1 s1 nd.a YEN" al an bi. r· krC\ l <Yunanist<ii\n) •• (83>.

Yahva KRmal. Yun~nistanp1n isqal ettiQi toprakl~rdaki tutumuyla gei;:m:l. i;;t.n at.C:1lar11nJ.:nn avni verleri fethetierkem tak1nd1klar1 tav1r1 da kar~1la~t1rm1$t1r:

Osmanl1 Orhan,lca Bt .. 1rsa:ov.r.1 9irmi$ anca.k Konstantin gibi deQil~ Murad 1 la Edirne've qirmis lakin Yunan kra\1 oibi deQil11 II.Mur.at'la lzmir~e qi.rmi$ anc:ak Konstanl'.in'jn mnn zivareti qibi der.)il; Tiirklilk ts;t.:mbul~a RL1meli'liin As;va'n1n bir cok $~hirlerine girmi$tir, ancak bu giri9ler birer rJestand1rQ Yunanltlartr1 k~rnavall qibi de~ildir <84>.

Vine Teselya harbinde TCtrkler muzafferdi; fekat nP. katliam. ne kovlt;?ri vakma. ne rJe irz;.~ t:ec:avi.iz ol111w;;;t:ur (85>.

4-lstiklal Aek1; Vatan Sevgisi

!stiklal (baQ1ms1zl1k) hissi. verilen mUcadelenin adeta ruhu 1:iibi.dir.

52

Yahva Kemal. istiklal uQruna her fedakarl10a katlanarak mUcadele vermenin Hz. Adem"den beri en vUksek bir vazife olaoeldiQini ifade edivor <86). Bu his. yUzv1llardan be~i TUrklerin kalbinde killlenmi• mukaddes bir atee 9ibi duruvormu$. !ste o ale$ sHndUrilleceQini hissettiQi an bUtUn $iddetivle parlam1st1r <87>. Bu kritik an. 6z vatan1n1n. vani Anadolu~nun i9qal edilmek istendiQi and1r. Osmanl1 Devleti"nin saltanat k1sm1n1 meydana getiren topraklar oidip de tzmir i•qal edildiQi gUn durum degi$mi9tir.

0 gUne kadar Anadolu. Hazret-i !sa gibi vumu5akt1r~ bir vanao1na bir tokat vurana 6teki vanaQ1n1 q6stermistir. Nice sivaset adamlar1n1n s5yledigine g8re vergi vere v~re. zulUm qHre qHre, askere qide qide Osmanl1 idaresinden bezmietir= herhangi bir vabanc1 idareyi seve seve kabul etmeve candan yi.kekten haz 1 rd1 r. Yunani st.an. Yi.man bovunduruOuna uc;;l u usl u bovnunu b1 rak1 r zannetmektedi r. Fakat i $te I..') (.lHn kuzu 9i bi ol<an Anadolu. birden bire arslan kesilmi~tir <88}.

Yahva Kemal. o 9Un bUtUn Anadolu"yu sarm19 olan istiklal mUcadelesinin dU9manlar taraf1ndan gerektiQi $ekilde deQerlendirilemediQi fik~indedir. Onlar bu mUcadelenin bat1l1 fikirl1-:?rl e l::afalarl. !;i'>ekillenmi.7 okur vazar TOrir:le.rin Avrupa~dan getirdi.kleri hiit"rivet ve mesrut.iyet fi. kir1eri c:insinden bir fiki.rden doOdu~1..1nu sanmic.i?lan:hr. H~•lbuki. b1.1

do1Hr:!mdl':' s1k siJi: arnlan "istiklaJ": hOr-rivt?l' ve me$1··1.1t.i.vet fikirleri qi bi. Avnmai mektepten s1zm1s. ~:;Pekin c.nrnfu1 C1$llad1~1. yay1n gi.ic:Ovle haHon ka·fasJni<l ver·Jei;;ti1"· iJmis bit" 11 fiki.r 11 del'.li.ldir. Akc;;i11F.~ bu millri!tin f1trat1nr.:la var ol.:m verli bir fikjrdjr. CUnki vabanc1 bi.r fikir ne kadar bula$l.Cl nl ursa ol sun bi r r.;:1=>vrevi ancak onbet;;; vi r·mi senede sar.t1bi 1 i r. Halbuki tzmir faci.asJndan Hnce tesadUf edilmeven bu fikir bu facia uz~rine birdenbire parlam1$t1r (89).

Yazar. "Bir Fikrin Zev~d" vaz.1s1nda Nam1k l<emal Vl'•

neslinir1 ta$1d1q1 ve vavd1q1 vatan fiki.rlerivle o oiir1ki.i vcaean&n t st.illd. al hi ssi ni h:i:'ff'ill l a$t l r1 vor. Daha fel aketten evvei Nam1k · ~<emal 1 i.n duvd1.u:1u vat.:in ac:1lar1 s1n1rl.1 bir· s1n1ft.an ot~ye 9er,;:memisu halka l·(adar inmemic;;t.jr. "Mekh::.>pl i s1n1f 11 dediqi belli bir kesim Nam1k Kemal 1 in vatan siirinden Z f~V k a J. 111 l t;d'. l I' .•

Yahva Kemal. kentli.sini de vatan izd1rab1n1 N;;imik J:::emal 1 in $ii.ri.nden duymu!;:> ol ;an nesl+:;> d;.,thi.l f.'?t:Hyor. Bu r.luvoulawlr.l Par-is~e 11idivor. Oradaki durumunu ise $i:lvle t&blr..:Jlai;;t1r1vora

53

11 Bir derdim vard1: Vatan. Bir C\rzt.1m vard1 v tlmrUmi.i Paris'te ge~irmek. 11 Baz1 geceler rUvas1nda kendisini !stanbul"da gormekte. sonra sabahlevin Pari.s'de olduQ1.mu anlav1nca coc:uk gibi sevinmektedir. BUtUn vatanperver gen~ TUrkler de avn1 duygular icindedir. Bir gUn kalcl1Q1 otelde oda kcmsugu olan bir Lehli. qenc Tilrklerin icinde bulunduQu durumun garipliliQini Y.Kemal'e •u s6zlerle a<;1klar: "Sizler burada ne ar1vorsunu2? Sizin ve bfitUn gene TUrklerin vatan arzular1 beni gevri ihtivari gUlUmsetivor. Sizin vatan1n12 vok nru? Yeni Pazar"dan ta Yemen"e kadar ovalar1n1z var: daolar1n1z var. eehirleriniz var. kaleleriniz var~ kislalar1n1z var. Onlar1n UstUnde sizin al bayraklar1n1z dalQalan1vor. sokakler1n1zdan gecen asker bilivorsunuz ki sizin dininizdendir. sizin kii:ln1n11nzdand1r. sizin dilinizle konu9ur. sizin gibi dU9UnUr. sizin gibi sever. dostlar1n1za dost. dil$manlar1n1za dilsmand1r. Ah bu saadetin kadrini hissedemiyorsunuz. Benim gibi mahkum bir milletin t;;:ocuou bHvle bir manzarav1 rUyes1nda aHrmak i~in can verir. En son L~histan ihtilalinda. V•rsova'n1n bir sokaQ1nda Leh bavraQ1n1 yi.rmidort saat dild li bulundurmatk i1;in Leh 1'.;\em;lerini.n en civanmertleri can verdiler. 0 gilzal virmidtirt saat her giln tekerrilr etse her aUn can veririz. Siz TUrkler istiklalinizin kadrini bilmiyorsunuz. Ancsk onu kavbettiQiniz zaman oQrenec:eksi rd z. It

Bu kars1la~t1rma ve deqerlendirmevi vapan vazar, bir zamanlar kendisini ve kendisi gibileri costuran o duyqunun kavnaQ1n1n 11 sivasi bir kin 11 olduou sonuc1.1n,'i\\ var·1r. Ciinld. ger~ek istiklal a9k1n1 kendisi oibi bUtUn TUrkler dA Lehli qencin dediQi. qibi vatantn bi.lsbi.ltiln e}df';'.'n i:;:tkffi.r.i\Sl durumuyla kars1 ker~1va kaldJklar1 zaman 6grenmi•lerdir (90).

Anadolu'tla verilen istiklal miir.::adelesi. Yahva Ke.mal'e tarihteki benzer ba21 mOcadeleleri ve onlar1n kahramanlar1n1 hat1rlatm19t1r. Bu kahremanlardan 6zellikle Esir Jeminus ve Guillaum~ Tell'i DPraah darqisindR ~ikan hir vaz1s1nda konu edinmi$tir: "Esir .Jeminus ve Alt:or Sehri" •• Bu va:u .• 1.J.:iha once de belirttiQimiz gibi. vazar1n uzun zaman ilqi odaq1 olOJl.\S onemli yaz11.<:1r l.nd;;m biridir11

Ya;~a~·. 1922 v1]1n1.n Haz:i.ran avl c:irtal.tlrJ.nda bir qe·zi ir,.:in Bc1C1<illzir.;i tepeler;,ine <;;·1kn11st:.1r. c,;ehi.rden 11z.;~~d.arde:1 daOdiiil. geci.rdiCji bu 9e:.d saatli?ri adeto ruhunu t.ort.ular1ndan ar1nd1rm19. saflast1rm1st1r. tete o saatlerd~. edebivat1n konL1su c1lmue. oli:\n J.ki hi.irrivet. kahr-amar11.n1 hat.u·Jiar. Bunlardan biri. Fr1:1ns1.~ o;;;aadr .Jose - Mari.:.~ d~ Her·edia'n1n "!lci1hi De.~Ql.ara" is:tmll $Urine kr.Jnt.1 edindiC)i Esir ~lem:ini.is~tl.ir'

Yahva Kemal. ~ok qen~ bir vas1nda Heredia'n1n eiirlerini okumu9 vm uzun zaman onlar1n havas1 i~ind8 kalm19t1r.

Esir J~minUs. Roma esaretinden Pvrenees da~lar1na ka~m19 bir kal·11'"t:11mC\nc.1lr-. Onun. hi.lrTivetin son s1~H1a('l1 olan daglarde1. kollar1n1 ar.;:arak 1;;:1111111 bir sevim;le "hi.irrCun! 11 dive bag1r191n1 yazar bu Bogazici tepeleri gezisinde adeta bir· daha i c:,.;i ti. r.

54 I

Y.Kemal'in hat1rlad1Q1 hilrrivet kahramanlar1ndan bi~ diqeri de tsvi~re cumhurivetinin kurucusu olsn avc1 Gutll~ume Tell'dir. CAvr1ca Alplerin eteQinde bir kalenin zindan1nda esir kalan Bonivard'1n da ad1n1 anar.> Bunlar da vazartn edebi metinler vas1tas1vla ulast101 ve kendi i~ dilnvas1nda va9att1q1 kahramanlard1r. Bonivard'1 Sair Bvron'a ait sat1rlarla olduQu gibi Guillaume Tell'i de Schiller' in meshur dram1 vas1tas1vla tan1m1st1r. Avrupa'da bulunduau ve Esir JeminUs'Un ·sergUze9tini vUksek sesl~ deli9men genclik arkadaslar1na okuduqu ailnlerde volu tsve~re•ve dil•mils~ "hHrr:ivetin iki mekann" div<~ ;adlar1dJ.rd1<;:11 Bcmivard'1n vatt:q:u ~indanla. Tell' in tsvi~re ctJmhurivetini kurduQu Altar •ehrini 2ivaret etmi9tir. Bu qenclik ~ivaretini Milli MUcadele icinde V.\i\ptHll Boqazici tepeleri qezisinde tekrar hatir·lar ve 9ozleri yae;ar1r. Sonra da !i\IOYle di.isilnUr: " ••• var1n1n Ti.irk cocuklar1 hilrriveti benim qibi ya Pvrenee$ vahut tsvecre daQlar1nda aram1vacak ••• Art1k Anadolu,da her k6v bit· Alter $ehridir ••• bizim nesil hUrr·iveti bir mevhume qi.bi tlzlitvordu. Yar1n1n TUrk cocuklar1 hUrrivetin topraQ1nda doaup~ bUyilvecek!" C91>

Yahvai l{emal" Balkan k.::tvimlerinden Arnavutl<i!lr1 konu alan bir- vaz1snnda. kendi m:llletinin ba<'.l1ms:t:zl1~1 it;tn rnCtc:at1elev1· .. qiri$en Avni RUstem, i di<?. l:.dr- hHrriyet kahr·aman1 olar·ak dt?.Qerlendir].r·. Bu volda onun Esat Toptani.,ye s1kt1(:)1 kurl;";unu Wilhelm Tell,in okuna benzetir. Bu kur$unla berabar Arnavut milleUnin t.arihinin bmli!lad1Q1n1 belirt.i.r-.

An<itdr.111..1,daki mi .. ir.:adele siirer·ken. Yu.nanistan"tn Epir hududund• ba9l•va11 Arnavud kJ.p1rdanmas1 yazar1 memnun etmektarJi1r. Vazar. buqi\nki.i Yunanistan'1n kun .. 1lw;~unda hrist.ivan Arniii\vut.l.ar1n c-..1vnachQ1 role deQin£-:.>rek bu durumu "t.alihi.n milst.ehzivc:trie bir tes.o\di.ifH" ularak adl.;;1nd1r·meikt.;~rJlr·. Buna kare1l1k Yunanistan. Arnavutlar1n di1inin. servetfnir1 ha~.nl.1 topyekiin varl1l'Hn1n imhas1na bi.itnn qiic:rtvle <;;:Cl.l1e.nn$tJr. Ar-navutlar1 Rumlal;?t1rmak i.st~mio;stit·. <Yuna11i"nt'eu1. Arnavutl.ardan hat1r.r.t kabilinde.n valr11z.c::a "fist:.ii:l.nel"lerirli saldamnst1r.) Halbuki Balkanl~rdaki bi.it.Un l·~r.wimlet· oibi Arnavutlari.n d..a havat haklarl. vard1r= "Arnavudl.;.r 11ibi asi 1 bir kwvmin r-1..1mla$tt.r1lmas1 kadar hazin m<.M.:er"" oldmaz. 0 Ar-navudl.oir Id Osmanl.1 Saltanat1 Sark'1n en as:il. en hik E?tl

tna('.)rur milletlari.ni birareya topl.ad1('.)1 as1rlard~. bas;lc-w1n1 daima1 dik~ daima er.)ilmez. daima vOksek tutb . .1l<ii\r-. 11 <9'2)

Yaihya l<t-;>m~l. Ti .. it·k]f?rdli?ld :i.st.::lklal ar;;k1rnn. sovlen~ l'lf.•lm1

bir so-zde ~n yiiksek bir i·fadesini bulmakt . .\\\rJ1r= "Yd dovl ei: biiHJ!a. va kuzcnm le$H• 111 Avrupa'da her m:i.lletin bir $iar1 <:.>l. dul'::lu rJi. bi. ez el df!.~n r,~bi;~de h:;,;uJar TUrkl er i. ·l':.r.ff if rP.th~1:::ek bu i;;;i:b!i.in de bjzim star:unn:: olarak BOvOk MUlet mt'cli!;dnc::f.• kabuJ adi 1111es;ini tekl if Pt:mekt.edi.r (93).

Yazar1.n Milli MOcadel•'l! y1llar-1 vazllat·3nda GH.ie>t;,1 di linden c:Jil~;;i.irmedil".li sozlerden bi.r·isi de Teselva h<i.llr·bi S1f'"iii\Slf1di:il r,;1k ... 11n

'•

bir tUrkilniln iki dizesidir. Bu iki dize insan1m1z1n va$ad101 ortak duyqunun bir vank1s1 gibidir:

Eqil daQlar eQil ilstUnden a9am Yeni talim c1km1s varam al1sam

Yahva Kernel bu iki dizeve veni TUrk 9iirinin ba5lan91t sHzleri qibi bakmaktad1r. Bu dizilerdeki ifade SBdeliOi v~

lirizim eairi bHvle bir deQerlendirme vapmava sevketmi9tir.

Yahva Kemal Ana.dolu'da verilen ist:l.klal mi.icad~?.lesi.nin degied.k safhalar1.n1 olusturan s;:wai;;lar hakk1nda vev ver· dikkat ~ekici vorumlar vapm15t1r. I. tnHnU qalibiveti ile Fr·ans1z ihtilalinin 11 mUrtec::i Avrupt!I" va kar$l kazancho1 kiic;i.H( bi r savas ol an "Val mv Muhar-1.~besi 11 aras1 nda~ kf~ndi si basi t fa~ca.t sonuclcar1n1n t~ok bOvOk olmii:\sl baJom1ndan bir· benzer·J:i.li: bul ur. Bu sav.-as1 Pn .. 1sv.;;i ordusunt.m kararqatu nda sevred'.~11 s;;,d. r Goethe~nin bu sava9la ilgili 9u sHzlerini nakleder= 11 Zannedivorum kl~ Valmv Mevdan Muharebe$i"vle insanivelin tarih:lnde ven:i bir devir a<;;:1l1vc.1r!" Napnlyon"un Mc,skov.;:. Seferi. Sultan Sijlevman•1n Mohac seferi aibi bUvUk savaslar katagorisine girmediOini belirttiQi I.lnHnO Muharebesi"nin. Peyqamberin iki tataftan birer avuc savasc1n1n carp1smas1yla gec;.m:I$ Bedir Gazas1 9ibi. srJ1'll.1 gelmez uzun destanl1i1rl.t1 dolu olduaunu ifade eder C94> •.

Sskarva Savas1'n1 deaerlendirirken de iloi cekici bir benzetme yapar. Bu sava91n. atalar1m1z1n K1z1l Elma idealinin zit laraftan bir kars1l1Q1 alma anlam1n1 tas1d1a1n1 •Hvl~r. l<1z1l Elm~~ c::edlet·imizin qidebil&C::£-?kle:wi S\Jn sel1jr· ~-u1lamUHrl

qel.irken Sakarval dilsman1n TUrk vurdunda avak basabileceQi son no~cta c1l ard~i: bc:?l i r:l r <95).

5- DoQu Dengesi~ Barx$, Edirne ve tzmir

Yahva Kem•l. Milli Hareket'in d19 sivasetini su sede sHzlerle ifade eder: Bu milletin kendi coounluou ile k6klesmi9 olarak oturdu~u toprakta kUcOk bir devJet plmak •• 0 devl ette bar 1 sa. 9ilvenl i t";le. huz ur<i:\ kavu$mak.. Bovl er.:e dilnva bar1$1n1n ahengine kar1smak: o ahengin bir parcas1 olmak •• <96>.

Ti.irk milleti H.:arb-i. Umumi.'de uarad1c11 yeni.lqiyi saml.miyr,,..tl.e kabul Ptmis,varl1Qun em be.sit Vt'.' en tabii b:l1·· halde devam ettirmevi. isteven bir prt::i•iram hazir·lam1st1r. Bu proQram AnadolD ve Rumeli MUdafaa-i Hukuk Cemiveti'nin prooraml.d1r. Yazar. vaz1lar1nda M:i.11:1. Mikadele'rl'in hedefler:l.ni beJ.jrl.even bu prrJ~ram1 dest.ekler b:i.r· val::lastm S<i\\hibi.dir. Ankara HO.kiimeti"nin oes:i.nden kostuau bu proor·.:ttn Londra"da devletl~rjn kar~1s1na c1k1Jan= Fevzi Pa5a'n1r1

56

ba9kanl1q1n1 vapt101 uv9ulav1c1 gG~lerin elinde bulunan proqramd1r <97). Yazara oHre TUrk milleti. prooram1 uvoulavan sah1slar1n kim olacao1 konusunda farkl1 dU9Uncelere sahip olabilse bile orooram1n HzU konusunda fikir birliai icindedir (98).

Rar1s ortcintln1n saalanmas1n1n hedefi r.:>larak 1:.ioriHen bu pro~ram1n Uc temel unsuru vard1r. Baris. Ge avakl1 bir sahpa qibi di.i~i1niHmes:I. mUmkUn olan bu temel O.zerine kurulac.tlk bir TGrk devletinin varl1Q1vla saQlanabilir. Bu Uc avak= Trakva <Edirne>-tstanbul-Anadolu <tzmir>•dur (99). Doau~da bar1s1n vegane c;::aresi olan bu for«ni.ilO. ilk t.elafftn~ eden tn~t.111 qaze~:e

Temps olmustur < 100>.

Bar1e.1n saolc.~nmas1 kon1 .. 1s1.mdc.~ Yunanist.an•1n isteklerirli.r1 k~bulO i.se mi.hnkUn df~~ildir·. CUnki H,3rb-:i Umum:i"de Tiii-·kjvr~

bii'l.li1k devletle.re yenilmic;;.t.ir1 Yunanistsn•a deOil <101>.

Yahv• Kemal. bu UclU form01 Uzerine kurulacak bir TUrk devletinin Doau denqesi icin qerakli olduQu qibi bijyijk devletlerin de lehine bir durum crtava ~1karacao1 fikrini sav11nur. Bi.:ivle bir Ti.kkive bHyOk devletlere varl1ql.vla be10l1 ol at:c:i\kt1 t" ( l 02>.

Ana hatlar1vla bu $ekilde ortaya kovdu~umuz. Yahva l<::t:~Hhal'in vaz1lar111dald. b.;w·1i;;a ula$ma pr0Qram1na bil'".:t;,· dahi:l vak1ndan bakal1m.

Yazara qi:ire Ankara'n1n Trakva <F:.dirne) meselesini birinci derecedeki hedef leri aras1nda bulundurmas1 verindedir. CUnki hervevden ance Edirne'ntn tariht durumu bunu gerektirir. Edirne. Devletimizin fetihler dHneminin BG1ld1ql. verdir. Edirr1e•stz Tllrk devleti tarihi kopar1lm1• bir devlet· olur. TGrkler hi~ bir zaman Edirne•s1~ bar1s ve si.lkunete kavu'.ij>am.::iz l ar. Sonra. Trakv<tl Anadolu• suz. An.r.i.dol u Trakvt,.'s1z va!Pavamaz. B<lf"JS bunu 9erektirh·. Bu durum Balk.an hi.iki.imf'?tlerinin de J.ehined:i.r. Avr1ca Doou dern:.1esi di? buna baol1d1r <103>. Trekva isi halledilirse denilebilir ki Dc~u

bar1.$1 saol.rmm1s r.:>lur. Bu barunn di10iimi1 Treky.;,.'cll1~ <1.04). Edirne bu mi.i<:':adelen:in siyasi noktas1d1r- Cl.05).-

Trakya kcnuauna bi.ivi.ik devletle~ ac1s1ndan bakersek. bu devletler· Tra~i:ya•v1 kurulacak TLirk devletine Vl'Wmekle Sevr€H::. Anla$mam1'ndan daha saqlam bir vas1tavla bu devleti kendilerin~ baQlam19 olurlar. CUnki valn1z Anadolu'dan mevdana qelecek bir Tilrk devlett bOvUk bat1 devletlerine tsin yap1s1 gere~i emniyet vermez. Tabii olarak bir Asva devleti olacak c1lan btiyle bir devlet. si\rekli. Rusva•nin val11xl: Asva'n1n •tkisi alt1nd• bulunur <106).

ECler Yunanistan Tr.-akva~da k.:1l 1rsa her-;;;evdr~n on1::e Bul.:H·(rSl rp s.t1lt:hr1sln1n tehdidi alt1nda l:)lacaktJ.r. Sonra Yun.::.~nist;;m

57

Trakva'da kal1rsa Boaazlara bek~ilik vaomak istevecektir. Halbuki •imdiden sonra BoQazlar kUcUk devletlere b1rak1lamaz. BUvQk devletlerin q6zetimi alt1ncla bulunacakt1r (107). Hie bir teminat Booazlar1n milletleraras1 gBzetim alt1nda bulunmas1 sart1vla TUrkive'nin Trakva~va verlestirilmesj kadar saalam olamaz. BHvle bir Tilrkiva belirlenmis bir dis si.vaseti takirl etmeve rnecbur kalacakt1r. Her tOrlU rnac:<~rad<1:\n

uzak. bar1sc1. hatta Doqu bar1e1n1n bak~isi bir devlet olacakt1r <108>. Galip devletlerin Tilrk devletine Trakva'v1 b2rakmas1 mant1k oereQidir <109). BilvUk devletlerin kontrolil alt1ndaki Boqazlar. Tilrk devletini ikiye av1racak. bHvlece Tilrkler Edirne ve tstanbul'dan avr1lmav1 oHze almadikca bUvilk devletlerin dostluQundan avr1lam1vacakt1r (110>. Edirne. Booa2lar1 denetim alt1nda tutmak isteven devletierin elinde bir rehin ol~cakt1r (111>.

Yahv<iit Kemal vaz1lar1nd.a bar-1$ va dencte or+:arntn"1: ula9man1n bir ssrt1 olarak Edirne'nin van1nda tzmir'i anmaktad1r. Hatta tzmir. Edirne've oHre bir Hn~eliqe de sahiptir. O~ tzmi1-·'i TOrkler i<;:in bir hak ol.;;1rc;:i.k qBrmektedir. Avr1ca tzmir'in TDrklerin elinde Avruca akoncmisine daha fazla hizmet edecegini belirtir. Edirne ve lzmir'le kurulacak veni TUrk devleti. tabii s1n1rlar1 tcinde istiklalinin d191nda bir 9ev istemivecektir. Bunun van1nda az1nl1klar1n hukukuna savq1l1 olacakt1r. Akdaniz denaesi i~inde hav1rl1 bir unsur olarak varini slacakt1r (112>.

t~mir ve Edirne TUrklere verilmezse bu harp bitmivecektir. CUnki Izmir va Edirne'vi birakarak bsr19 vapmav1 dil$Unen bir tek milslUman vcktur C113l.

Yahva ~::8m<ll. va.zJ. lar1nda tzmir vc~ Edirne f.::<.1nusunu tekri.'!t lekr~r dila oetirmi$tir·. Divebtliriz ki bu vaz1larda en GOk ai:.h". i.i gec;en konu Ed:I. rn~:> ve tzm:I. r kc.:musl.1dur. Bu konunun 1 srarl a. i.izeri. nd~ durmus. hat ta "Mi sak-1 Mi 11i 11 basl l kl l yaz t s1 ntia l:z.mir ve Edirne devlete kavucsmadan 9evsem<?nin bir Ti.irk. birmi..isli'lrnan ic;:in kiHi.lr olar..:a~1 qori.1$i:mi't beli.rtmist::ir· <11.4). •<onunun ele .T.1l1nmas1nda tam bir kar-arl1l1k kendini q(jster-:1.r. Edirne VE' h:mir Milli Mikadele'nin bi.rind. derecede rjnem ta91yan bir 9evasi olarak elm al1n1r.

Yaza1'"'. bOvi.i.k devletleri.n Edirne ve t~mir'i Y1 . .m.;1ni.!1';i.iiu1•a DoQu denqesine bir davanak olmas1n1 bekleverek b1rakt1klar1 fikrindedi.r. Halbuki Yunanist.an. D0Qr_1'da bir .. denoe unsuru olmak sovle dunsun. bi.~r"'l$l zehirli.vec::+.";>k bh· uns1..ird1..w (115).

Ya·;~ar. konuvu mi.lletlert\:iras1 sulh nokt.as1nd.;;i.n da ele almaktsd1r: ·

Ti'\r kl er t.~m besviiz sene Do~u denqesi ne daven.n1~< ol mtts l "1r da vine vorulmem19lard1r. TacrUbevle de anl~s1lmlet1r ki. bu denqeyi umuzlar1 tizerinde her Atl~s. TUrkler ~ibi

58

tutamamaktad1r. Fakat TUrkler son harbe CI. DOnva Harbi> cli rdi kl er i oi.ln kencU sine cluvul an oCtveni kavbett i. Docu U. e ilgili dare~ halan bostad1r. Yuna~istan bu bosta kalan aHrevi ilstlenmek i~in sava~a Qirdi. Fakat iki sene i~inde voruldu (116).

TUrkler Yunan istilas1n1 uzaklast1rmakla valn1z kendi haklar1n1 deQil. Do~u•da bar191n dengesini de savunmus ol uvor 1 ar <1. 1 7) • Ankara Hi.il·i:i.imt::it i • n in menf aat 1 er· i vl e b i.ivO.k devletlerin menfaatleri biribirivle z1tla9mamaktad1r. Aradaki ~nqel Yunanistan'd1r. Yunanistan. TUrklarin vatan v~ millet varl1g1n1 inkar ve vaketmeve v8nelmis bir engeldir <118). Halbuki Tilrk milleti venilen milletler aras1nda. Avr~pa

s1vasetinin adaletine kendini teslim eden tek millet oldu. Kendi ozvat.:.m1 ol an iil k<?.ve bai;;;tan kanaat et ti .. Bu k<:maatkarl101 Yunan Veoi.zelos b'ir· i:ilOm qibi vor·urnlarh VP

sald1rd1. BHvlece Doau bar151n1n kurulmas1na enael olciu C:l19>.

Di.inva b.:w1t;11Vlii:\ ·i.lc1ilenenler bir TU1rk devl.P.t.ird11 1Uzumunu anlarlar. Frans1z tarih~i ve diplomat ThJers. vetmis sene evvel bunu qtirenek su sozU si:ivlemist.iru "E.t'ler- bir· TUrk devl et i ol m.asavd1 varatmak i cabedt?rdi. 11 Bu soz i.i c>ni.~ sovl etf.:>n TUrkive'nin tabii vazivetivdi Cl20>. Yunanistan ikibu~uk sene kendini DoQu'nun mihveri sand1. Halbuki Doqu•da kendind~n ~vvel sHz sahibi olan bUyUk devletlerdir. TUrk devletinin varl1Q1 ve bUtUnlU~U kendi menfaatlerine de uvgun olan bu bi.lyiik devletler Yunanistan•a Anadcilu'vu t: . .::lhlive etm~:>s'l.ni

teklif etmelidirler·. Burm vaparlarsa~

1) Dor.iu bar1~nna c.lavan.'i:\k olai:::al.: bir Ti.irk devle.t.:i kendiliQindan belirir.

2) Yunanist.an Tilr-k vatarundm1 t.oprak i.steve.n bir Vii.lOmar.::l 1.iurt.1munai dCv;H,,.r •

Yahva Kemal'in. kendi birliQi ve bUtilnlUaU icind~ kurulacak yeni bir Ti.irk devleti konusundaki fikirler:i $1.1

noktada toplanmaktadtr: B6vle bir devlet her bak1mdan Avruna ah.:·mgi ne uygun bi r clevl et. ol ac:akl: 1r 1

6 - TUrkluqe ve Sahip Oldugu Medeniyet Degerlerine Bak1s

Yahya Kemal'in. dHneminde ve daha sonra. bir mazi adam1 olarak adland1r1lmas1. hakk1ndaki vavg1n deqerlendirmelerden biridir. Hatt~ Ziva GHkalp~le aralarinda. bu konuvu i~eren kar!',?ll1kl1 manzun1 bir sovlec;;;.meleri de vardi.r-. Yai!ar· 1n Mil.Ii MUcadele Uzerine vazd1Q1 vaz1larda. kendisine atf•dilmek istenen durar.)anl.1tia kars1l.1k olabilec:ek bir dinamizmin mev1::ut. olduQu s6vlenebilir. Yahva Kemal~d~ baz1 avd1nlarcy "rnazi-perestlU::" olClrak qor·iHmek isteneri duruma. onun

59

k6kle9me ve kHklerinden gUc alma aavretinin vanl19 bir adland1rmas1 olarak bak1labilir. 1925 v1l1nda. Hakimivat-i Millivva"de vav1nlad1Q1 bir vaz1s1nda da belirtttai oibi. onun i~i. mazive ait milli hassasivetLe olduou qibi. qelaceoe ait medeni Hzlemlerle de Joludur <121>. kanaatimzce Yahv~ Kemal•in gecmis ve geleceoe bak1slar1n1n hakk1vla kavranabilmesi i~in onun bir terkip adam1 olduQunun gHrUlmesi qer-ekmektedi. r.

Yahva •(emal~in THrkli.ik ve sahi.P olduQu deoerlere bakJ.$1nca 9ecmeden i:inc:e. Osmanl1 toprakl.ar1 Ozerinde ortav.c~ c:1kan

'milliyat ceravanlar1na nas1l bakt101n1 tesbit edelim1

Zaman gazetesinde 29 Aguatos 1919 tarihind& vavinlsnan "Sark tnsani.veti 11 basl1kl1 vaz1s1nda. Osmanl1 Devlet.i.~rli.n

kudrl'?t:ini yit:lrmes:ivle idaresi dahilinde bulunan topral::lerda ortava c1kan mi.lli.vet davalar1n1n mahi.yetini incaler. ·

Osmanl 1. fet.hf.'~tti.gi topraklar 0.zerinde bulun.;;111 mi 11 etl. eri hem mi 11 t v~t l er"i. nde i nld $C\\f edebi. l mekte hi}r· bJrakan. hem da ayn1 tnsanivet havzas1nda insan gibi vamatan bir i.dari anlav1s1n sahibivdi. Millivet davalar1nJn :inscanivetli Avrupa taraf1ndan ktiri.iklenmeve baslanrl1Q1 scir1 d8nem icinde ise DoQu'da her tUrlil insani davan19ma duvqusundan uzak canavarca bir millivet cerevan1 ortava ~1km1$t1r. Bu durum tse. millivet nazarivesinir1 Avrupa insantvetine ait bir sev olduQu gerce~ini 98zler 6nUne

. sermistir. Millivet nazarivesi DoQu'va airdiQi qUnden b8ri tek insan 6rne~i o]arak Balkanl.ar•dan Ararat,• kadar 11 kond.tat::1 11 demilen mahluk1.1 vetistir·ebilmi!iiitir. <t22).

Avrupa•n1n 9eli9tirdi~i ve Doqu'va soktu~u millivet nazar1ve.ler:ine bu $ekilde bakan vazar1.n "Ti.lrkliHr" anlav1s1 nevdi?

O. tnsanlar1 kafatas1.vahut da dillerinin vap1.s1na QBre s1n1flavan ilimlerin coktan iflas ettiai fikrindedir. Ti.lrklUk. her millivet qibi bir "hars" d1r. Her millivet: qtbi icindP har unsurdan fert vard1r. Bir at cinsi de~ildir ki kan orar11.. kan safl1Q1 i.nc:elemelerivle tarif edilsin. Nas1l Frans1z kUltUrUna sahip olan her ~ah1s Frans1zsa TUrk kUltUrUne sahip clan her sah1s da TUrktUr.

Buna Hrnek olmak Uzere Mimar Sinan'1 anar: Biz Mirna~

Sinan'1r1 babas1n1n kim oldu.,unu di'tClnmeviz~ Abd1.1llah't.1r. F'akat eserine bak-al 1m. onda QorlllG'n tslam ve Ti.it·kten bae;k~ bir sev de~ildir. der <123>.

Yahva Kemal. TUrk insan1n1n buqUn. kendt cevheri hakk1nda 'QUpheve diJ$i.lri.il mi.is bi r d1.1rumdf.l bul undl.lC'lLt t.esbi ti. ni v;;:ipar·. E:t:nebi ldUt.ilri.irii.\n etkisi.vle nice qozlerin bak1s1nd.ii:I bir bularnklt~( clrt0:c-.,1a r,;:1kmlst.u·. Yazar. bu fi.krini '"c;.1kl.:H"k£,•n

ot.u;: sene evvel ine a:i t olduounu sov~.ediQi bir "f1 kra"v1 anlat1r1

60

Avd1n baalar1n1 phylloxera hastal1Q1 sarar. 0 s1rada bir ecnebi ortava ~ikar. ve kendisini bu hastal1~1n uzman1 olarak tan1t1r. tstanbul HUkUmeti~ni ve tzmir valisini buna inand1r1r. Hastal1g1n vav1lmas1n1 Hnlemek i~in hastal1kl1 kiltUkleri tesbit edio vakmak Uzere 9Hrevlendirilmesini saolar. Adam osl1nda tzmir~in i.izUm ticaret:l.ni mahvr:>t:mevi planlam1s bUvilk bir vabanc1 firman1n eleman1d1r. GHrevi ald1ktan sonra elinde bir hurdabin <mikroskop>. von1nds baQ sahipleri olduQu halde Uznm kiltUklerini incelameve baslar. Her kOtUQUn yapraQ1na elindaki bilviltaci tutar ve orada mikroplar1n kavna9t101n1 van1ndaki baac1lara da q6stertr. Derhal o kOtUk vak1l1r. Binlerca kUtUk bHYle vokedilir. Baoc1ler. en saqlam zannettikleri kUtUklerin bile birer birer vak1lmas1 kars1s1nda telasa dUverler ve 9ikavete baslarlar. F;:ikat adam her seferi nde bUvUtac::i n .:\l ti nd.-r.1ki vaprakt.a 11el er g6rdOgUnU onlara gHsterir. Sonunda zeki k6vl0lerden biri. elint.len va:tkalav1p bi\yO.teci uzman1n kendi vil::o:iine tutar·. Bakr.:\r ~d adam1n surat1nda kur .. t.Jar kaYh.tl$lVOr. 0 zaman ecnebin3n maksad1 ve bUvUtecin s1rr1 anlas1l1r.

Yahva Kamal. bu fikravi. senelerden b•rj emrarenaiz VP

m8l "1u1 bir Pl in TiirklOoe bovle sahte .bir bUvilter.;: tuttur.tu ve nicf? safdillerimizt aJdat:tl.t)l sonuc:un;.~ ba(::llar·.

Ecnebi etk:l.sinin bulanl.kl1Q1 i.le bakan qi:izler- Tiidf. varlJQ1n1 Um~ lime.:> edip n:ic:e fatihleri. mimarlarl. bestekc:irlar1. si.vasilar·i. s~rdarlar1 hep bai;;\.ua unsurl.'ardan zannetmmktedirler. E11 basit bir dikkatle de anlae1laca~1 oibi bu durum Ti.irkli.iQi.in zar-.mr1na. ecnebi 1msurlaru1 lehi.nl'~di.r <124·) •

Yahva Kemal. sosval problemler bas0Hsterdik~e qe~mi•i k8tillemenin, o qOn icin. umumi bir durum olduguna i$ar•t eider. F'rr_lb 1 e~mi. n k okUni.i tari h:i. m:i. z in en saql 1 kl 1 z am.an 1 e1r l nda ar~mam1z1n is• garip olduQunu belirtir.

11 Temsil Bahsi" bael1kl1 yaz1s1ndF.:t. OsmanllViii\ v6nc:>ltilen ele$t.irilerden b:l.risinin 11 TClrklE>r ff.:tthet:.m:l!f.; 1.~ldn fethet.t: i kl €'ffi h:iprak 1 ar l n lial kl. 1u temsi. l edemE~mi sl ~rdi r." soklinde olduQunu belirtir. Bu elestirivi vapanlar Oamanli e;~l·l:an~t.1n1t1 v1k1l1$1n1 da buna bar.Hamakt:adlrliii\r. El•-1 elNstirtva kar91l1k vazar. cedlarimizin fatih bir m111etif1 malik olabi.l~ceOi bi.i.ti.\n mezivetlere malik cldukl.;ir1 qi.hi. bUvOk bir temsil kudretln~ de sahip oldukJar1n1 belirtir. Bu icidian1n sahipleri ise daha cok TUrklar taraf1ndan tem$il edilmis aJanlard1~ <125>.

"TP<;;~dl.:\lt l<abi.livet.i" b~.$llkl1 vaz1s1nda.Yc:1hvii:1 Kem<al. Avr-upa'n111 TUr·ldPt'f? nas1l be~ct.1f..)1 konuisun~ t<':!krar don1:~r·.

Asl1nd.a Titrkler he.~do.ncla Avrupa"da iki qorfi~i.in bulundt.H".IU tesb it :in j Vc.~par:

61

U Avruoa~n:i.n c.~s1l ilmi. biz:i. hi.<; deQersiz 96rmez. Anc:al:: as1l ilmin revac aBrdUqU ver Universite dairesidir. D1~ar1va pek c1kmaz.

2> Amivane ve sivasi maksatlarla vaz1lm1s kitaclar TUrh:l Upi.i clc1ksan dokuz noksan1 ol t.10 askerl i k qi bi. bi r· tek mE:~:z:ivet.i ol.a11 bir millet olar-ak qi:isterir. BizlE:>r kendimizi. bl.I ~d.ta.plardii:\n OQl'"E'l'l'.i.l'"l.'Z VE! On}artn tesirivle de hor QHrUrUz.

Avrupa. medenivetimizi inkar ettiQi qibj pnun canl1 taraf1 olan teskilatc1l1Q1m1z1. vani atalar1m1z1n vatan1 fethettikleri zaman derhal milslUman ve TUrk k1l101na kovm•kla r..iosterdikleri bi..lvi..lk mezivetlerini de ink.::1r ecter. Bunun mebebi. teekilat1n havata iearat olmaa1d1r. Biz ise bll aa1rd~ i dama mahkum edi 1 mi. s d1.wumda bul 1.mm.:iktav1 z. Bu 11okt. .ava dikkat etmevip kendimiz de bu mezivetimizi inker edersek. kendi elimizle intihar etmie oluruz.

Y.Kemal inkar edilen te•kilat~1l101m1z konu&unrla bat1dan bi.r ornek verir. Franli:>1z ta~··ittt;i Mir.:helet~in. m~~~hur· eseri Fr-ansa Teir-i hi.• nde. l<anuni Sul tan Sill evman • 1 n Mat:i:H" nval ;;wJ rn istila eden ordul~r1ndaki teskilat ve idarevt anlat1r~an coekulu bir dil kulland1Q1na i9aret eder. Y~zar bu dec.terlendirmelerder1 ~~onra -su snnw:a var1re Askerlik milletimizin tek meziveti de~il. inkar adilemevan tek me»? i yeti di r ( 126) •

Esld Ti'.lr .. klerbr bes as11'" Dor,iu•va hakim r.:>lmalMrunn s·1.rru11 tesbit edPrken Y.Kemal. Hzellikle su noktalar1n alt1n1 cizer'

1> Mill<?tlere di.n ve mezhep hiirrtvetini.n t: .. an1nn11s nlmas1

2> Milletlere her tUrlU ticaret ve 9eltsme hakk1n1n vf.?.rilmi.$ t:1lmas1

Bu be$ as1rl.1k rHinem Dor,tu'nun huzur ve. siHo..tn cli:inemi.di.r. Osmanl1 Devleti."nin v1k1lmas1vla Dogu. civanmert bir hakimi ve bu huzur donemini k:avbetmi$tir <127>.

Yahv~ Kemal. vaz1lar1nda. Milli Hsreket'i11 qe~mis karsunnda.ki durumunu belirleven $U qtiri.\$lere de v~•"' ver:l.r:

Bes asJr once Y1lr.hr11n Bavezit~ bi:dm Di.invs HarbFnl? kat1l1<;;?1m1zdan daha anl.:ims1z bi.1'" haro at;:ml!iii ve Ti\r"k Oevlet.i Ankara'da da01lm19t1. Bu 9~hrin ad1n1 uQursuz bir hat1ra gibi anard1k. Be~ as1l" sonra ks.z;,;i.r1111 y<Etmc:tn bi.r darb1~sivle dat'll lr.1\n TDrk devleti Ankara'da dirilmi9tir <128>.

Y .:ihva ~(amal. Mi 11 i H.;treket • i. ti amai:11n da bi r vaz 1. <;;1 nda 9ffyl~ beJirler: Osman•1n sanca91n1. Fatih~in taht1n1. Seltm•i.n hc!1t..1r&si.nt un1.rt·ulmakt.an f.::urtarm.::ik •• <129> Osm.~nl1

St'altanat1n:1.n uor-ad1Cl1 fel;,..,.ket.ten sonra Ttirh: millet.1 Osmanc1aa. onun arkadaslar1vla ogullar1n1n hat1ras1na baol1 k al nn st 1 r < 1 30) •

Mill:i. Mi.ic:adele veni. bir kurulw;;; sUrecini.n ba$lan1c.~s1 anlam1na da gelmektedir. Bu dHnemde bize en dogru sivaset rehberi Osman Gaazi'nin SHoUt yavlalar1nda stivledioi tUrkUnUn su m6zlari olabilir:

GHnill kerestesivle bir Yeni $ehir ve bazar yap

Tiirk devl eti asl. l 01. an mi.isl i.iman tab.'ii\kan1 n ham1..1ruvl a tekrar v0Qrulmad1kca vasavamaz <131>.

q Ocak 1925 tarihli bir va21s1nda ise Osmenl1 Saltanat1 ile buqilnkO TilrklUoU kars1last1rarak su 9HrUslere ver verir~ Ge~mi$i dUsilnUrken duvoulanabiliriz. Fakat buoUne ve celeceoe bakarken oercek~i olmak qerektigi inanc1ndav1z. Eski saltanat i;;:ok qeriist :l fakat bir kemiVVl'~tti. Cumllurivet. bir kevfiVl'"~tti.1'".

Osmanl l. l l. k toprao1 satl"u na dc)f.'.lru fet:hedi vnrdu. bu niinkO TUrkliHr topra(':)1 de1""inlioin€~ dor..\ru fethedecektir <l32>.

B~ deOArlendirmelere. Milli MUcadeJevle beraber qirilen veniden vr:~p1la11ma si.lrecinden Y;;ihva •::·emal'in bekledU(leri. olarak br.:ikmak da yerinde olur· .

Yahve1 •<emal. Milli MO.c:adele'nin askerlerine de bi:\vrtk btr deQer atfetmektedir. Onlara, Kur'an•1 vervUzOnde mildafaa eden. Allah ve Pe>vq.3mber· 11Qrunda sc.~v""!!i>"'tn tslam 1:ird1.1la1··i.n1n son kahramanlar1 (133) 01.arak bakmaktad1r. Bu h~rbin askerlerini bir seferberlik emri deOil. dnarudan do~ruva All•h,1n caQr1s1 silah alt1nda toplam15t1r. Onlar· istlklalimizi savunmak icin dirilmis cedlarimize benzemektedir. Adlar1 Avasofva. Fa~ih~ SOl~ymaniv~ l~.amilerinin siH:Unlar1na kaz1nmal1cll.r (134).

Yazar. t\Jpraklar1m1z1 mOsli.iman ve TOrk nlat·.=.d,· vasatanlar1n diriler kadar 6lillerimi~ olduou fikrinrledir 035>. Biz. l;;ehi. tl•?rimi:zin ruhunu b?neffHs etmr.;.>ktavi<:. Y.:1rir1

Alliill.h"1n k.ars1s1na da nnlii:\f"ln l;'.efuatler-inin qi:il.-:lt>s:lnde c1kacao1z. der <136). Milli MUcadele askerlerinin Kur"an"1n devletini kur+ard1~1.rn~ ?Hlah. Peyqamber·. Osman Gaazi. F.\;lti.h. Selim bi.it.On bOyi.ik c+:;.-dleri.mi.z.in kendilerindE>n hor;s.nut olduounu ifade eder <137).

7- Oeqi5en DUnya: "Eski"nin Ele5tirisi, "Yeni" nin Kurulmas1

"Ge~mii;;" in Yei.hva f>:'em<al i1;iri bi.r· s.;:..plant1. ki:iriH(iirHne baOlan1lan bir dHnem clmad1g1ns yukar1da isaret etmlstik. o.

6:3

6zellikle. Harb-i Umumi dadigi Birinci DUnv~ Sava91 ile beraber. bUtUn millatlerin de fark1na vard101 qibi. tarihta bir ~aa deOisikli~i oldu~u fikrindedir. "Ge~miw'' kapanm1$t1r. Ba!l?l a van r,;:a.l'!a qore veni bi r 11?ek i 11 en me. veni bi. r ha vat. yr.':!ni bir zihniyet gerekmektedir <138>.

Yahva Kamal bu noktada problemi milletimizin bu veni medenivet dtlnemine nas1l gireceqj~ 9eklinde ortava kovmu5tur. Bizim veni medenivete f!iri1;;imiz. dioer kLii;;:Clk hristivan milletlerin oiri•i isina hie benzemez. CUnkU biz ibtidai bir millet deqiliz. Aksine tslam Medeniveti'nde olounluaun zirvesine c1kt1ktan sonra tilkenme noktas1na d0$tUk C139J. Harp. insan1m121n kafas1nda da veni bir zihnivat olueturmu•tur. Art1k milli hudutlar1m1zla vetinen bir millet var ell. r. • C 1.t\.C)) •

Yahva l<~mal. metkmivet.te idrakin doe.."1mas1nd~ itd:ireis1n rolU Uzerinde durup (1411 veni TOrk ruhunu hep bir ihtirasi bir gavesi olanlar1n varatt101na isaret adar <142>. Yeni TUrk ruhunun bir v•rl1k olarak kendini ortava koyabilmemi icin•~. asker\ik d191ndaki milletimizin diqar tewkilat kaabilivetlarine &nee inanmam1z scnra da onlar1 bu aere obre tahmin Plmemiz qerektiOi fikrini akl1m1zdan r,;:1karm•mam1z 1 a z l md l r <14 3 > •

Ya:zar. vPni !;>artlar i.c;incle toplumu11i1.\zLH1 s.:;10l1kl1 hir sonuca ulasabilmesi icin do~makta olan yeni nesil ile milletin bir kop1Jkluqa dUsmemesi qereoine tinem ver\r. Bunun icin ise. millet medeniveta. ilme. idareve ait sshalarda nasi l at.-\ 1ra idrt:1ktni veni. rH~sle envanet. t=>di. vnr·s.;:i.: ruh sahsslnd• da veni nesil kendini temam1vle millete ~manet et.nrelidir. Ci.inkU miJletin bin senel:i.k ruhu~ snn elli se.nelik a k 1 l d an d ah .-a nu r l L.I i:;: 1 kin :i $ t 1 r C 1 4 4· > •

V.Kemal. batmakta ve vaniden sekillenmakte olan ik:i alema aH: ild zihrdyete is•~•'"et et.mel·(tedir. Blmlardan bjrincis:ird 11 medenivetci". ikincisini "milliveb:;::i. 11 kavramle:tr1vl.::t :I. fad el end:! ri r. Esk:i. seal tan at l kori .. 1mavra c;al 1 5an bi r .. i m: :i qrub<:\ dClhi 1 si yasi 1 eri n v~ni durumu kavram<amakt:a 1. sr,:a1,.; eth?.ri?.k valrn<;; bir t.utum :lc;:·ine dOst.i.iklr.;ir-i.ni vur9ulew. Esld zihnivetc.:i> sahip ~ivasilerimizin tavr1n1n detavl1 bir tahlilini vapar.

H.al ert i dar·e ba~J nda bul unan bu ei yi:\mi l eri. m:I z. CJml.I~·~ 1 ;:1r·:1 n.;,1 b:i. r kabus qi.bi r.:okmiis ol an 9ecmi. st en kurt.u\ amamii:1.kt.ad1 rl ;ri.,.·. GHzleri arkadacl1r <145>. Olusan veni 5artlar1n fark1nd~ deqtllardir. A$1rlarca vasam1s bir saltanat1n batt1ktan ern,r~ bi l ~ .. seni;-1 erc::e si.in·.~r1 r· Ovas1 i. i;:i nded:I. r ll:i!t' 0 4-6) • Bumm l\'J1~1nucu

nl<i:lrak da $l:ivle zeinnPtmektedirler:Devlet bi.r ke\<~ava 11qr.w:h. voksa eski ciOzenle vine va9ar gid~rdi (147>.Halen jvi bir d15 sivr.:1setle kurtulabi.lir <148}. Yazar bu di.lsilniis bici.mi11F• sovle kar91 ~1kar1 E~er orta~sq1n 9artlsr1na qHr& bi~ilmi5 bir

1.:i4

saltanat1 sxrf sivaset kuvvetivle korumak valn1z sivesetin. sivaset dahilerinin elinde olsavd1 tarihin durmas1 qerekirdi <149). Mevcut sivasiler Osmanl1 tebeas1n1n birliQini bazmamak dUeUncesivle hareket etmekteler: mesala mUslUman cemaat teskilat1r11.n kurulmas1na v;.mai;;mamakt.ad1rlar <150>. 11 Tebea-v1 sad1ka 11 v1. avr1l10a tesvik olur divere~:: mil.Ii. fikirleri duyunca kOplere binmektedirler <151>.

Art1k sivasi tinlemlerle Ui; kit'a ilzer-inde. ot:.uralam.;ivac:ak bir safhad~ bulunulmaktad1r.Uc k1t•a ilzerinde s1n1r bek~iliQi yapmava calismam1z ancak Avrupa"rnn tktisadi havat1rnn lehinedir. TUrk unsurun isa alevhinedir. Siyasi1erimiz takip ett.ikleri bu siva.se.t.le he::~m Yemen'ler .. e iki milvon Ti.irk oommi.i$. hem de haberj ol me1clan Duvun-1. U111L1mi yye" ve ebedi vven esi r ol mu$i:.1.1. Yarii hem buqi.i11i1mU2. hem d'~ gel er..:eoi mi :z f r.:>d'"' edilmjs;tir· <152).

Asl1nda saltc:~nat i.ic as1rdan beri. bat1vordu Ct53). Si md:i. v~· 1·~·1t\dar. d€wl et i mi z kar,; de·f a bu ~-srm fel el·u;itE'~ Vi:llo n fel.::iketler qormUst.i.ir. Bunlardan vi.~it. a:.dmli. dlni bi.itiin kutarl. c1 l ar s;:.~vesi nde kur-t.ul duk. Fakat o kurt.ul t.1$1 ar td r netic:•:.o ve1 ... medi. Ar.:\dan kirk sene qi.bi bir siire qer.;:meden Vf?ni. bir fylakete uorad1k. B6yle bHvle bupOnlere kadar aeldik. Osmanl1 tar:i.hi.nde ink1li.,pl.:.;.r bir deQil. on deOil bi.r sils:i.lerJir. Fakat hep eskivi bilmir- <;;c~klinr.:le olrluqu jc;in tesirleri sonu~suz kalm15tir <154>.

Yahva ~::,t:,m.:11 ~in t..:wi he• dontik cil .:1r-a~i: yap{: 1 01 bu de(.lerlendirmelerine ozellikle T.:rnzimat don~:>mi Dsm;:111l1 si.v.~c.;el

adaml.ar-in1n durumunu tahl:l.l eden qori.islerird. eklemelivi~·: .

0. kend i d nr1emi. nden vet mi. s sene once < t 850 > Ali ve Fu ad Pa$alar1n tamtak1r bir devletin bas1nda bedavadan hemen bjr~r dahi kesilmelerinin bu pasalara ait me~ivetlerd~n

kavnaklanmad1Q1na: !nqiltere ve Franse"n1n sivaseti qereOi olduqun<i:\ i<;;arP.t fJder. COnki.i menfaatler:lnin q~n~(.li olarak !n~iltere vi;,• Fransc:.. Osmanl.1 salt.anat1n1n n w;:suz buc:'"'ks1;.: hudutlar1n1 kcrumav1 istemislerdi. Tanzi.mat µa9alar1 ise. siyaset olarak gelece~i gHrmek $HvJe dursun. ayn1 vUzv1l ic:tndE~ YC\So.u::l1klii:1rl Avrupa milletlerini11 milli vr::~ i.ki:isadi kavna•malar1nden habersizdirler (155>. Avrupa~ya var1n1 vamalii:lk vul·wflar1vll~ devll'-:>tin biiti."tn tebas1n1· vooun .. 1p veni b'i.r millet imal etmeve sav•s1nca ortaya bir ucube c1kt1. Bu uc:ubeye 11 0smc1nl1" dHtJiler <156). HC,-(lbuki 11 0smi:l.nl1 11 bir z•manla~ cedlerimi2 taraf1ndan padi$ah1n hizmetinde clan kapw hal kt na. y.:mi h l\ldjm<-?·~. adaml arir1a rj1;!ni rdi. Tan::d 111at pa9al~r1n1n bu yaln1s Osmanl1 tanlml ve uygulamas1ndan 1110slilmanlar ;~eirar qorr::lii. Tebea ir,;:inde bulur1.;1n diOr,?r millF.!tler 11 0smanl1J1k" si. va!:!t!t:i.ni bir f1rs;:i.t: sayarak 1;all$JP bir ,mi1li J.i:Htl.~'! nldulair C1!"'i7). Yahva ~(em.al. bu fi. ~::r-ine bir i:in·1P.k olm.:lk UzMra aski Osmanl1 mebusu Bc•o Efendi"vi anat·. Boso Efendi. Atina Me•busli:ilr Mer:lisi. 'ne qect.ikten sonr·a; Osmanll lllf..~l:.1us1.1yhf:m

RL1ml ar1 n askerl i o:I i 1 e i l qi 1 i konuda doorudan dcH'Jr-uva Atina'n1n emrine oHre hareket etliaini ac1klam~st1r <158>.

65

Yazar. Tanzimat pa$alar1na v6nelik olarak su ele5tirilere de ver verir= Eaer onlar zerr-e kadar siyasi olsalard1 o •artlarda hakiki sivaset olan eoitim ve ikinci kademede iktisat harekatlerine qiri5irler. bizi hie deoilse buqUn 11 Mi sak-1 Mi 11 :i" i 1 e ortava c1 kan s1 ru rl f.:1.r daht l i ndc;.> mOkemmel bir deviate benzetirlardi <159>. Bu nc~tada vazartn. ilim ve eQitim ile onun vas1t~s1 clan TUrkce hakk1ndeki b:ir deQerlendirmesine de ver verelim: Halen TUrkce iln1in. fennin !slam mec:leniveti.nt? ;:dt a11lii:lV3.SlaF·1yla vi.ikli.i bi.r c:h.1r1.1nidad1r. Yeni Ti.irkr.;:e Avrupa • n1 n i 1 mini.. fenni ni heni.iz hazmetmi. s degildir. E~er TOrkce veni bir ilim dili. 6~retmenler uzman bir s1n1f olmazsa eoitim-80retim adina ne vap1lsa bos ol.acakt1r <1.60>

Yahva Kamal. eski saltanat-veni millet avr1m1n1 bu yaz1lar1nda kesin cizqiler halinde ortava kovar. BunL1 yaparken onbe$ sene i:inceve ait.. bi.1,.. hat1ras1n.a qider. 1906 v1l1nd• Paris Bivasal Biloiler Okulu'nda okurke11. sivaset tarihi hocalar1 c1l.:.~n Prlbe1r·t Sorel~ i. b:i.r sall. Cli.ini.i siin?kli ~'.::dd1(H otelcft:;:• ziyaret edf.wler. 0 qUnkU sDhbeU:~· i.inli..i t.F.<r:lhr.:i bu birka1; TUrk oOrenc:isi.ne su11lar1 soylemisti.r: "Sizr:) valn1z TOrk ve mUslUman· bir TUrkive kalsan1z= eski bir aaltenat olacaq1n1za veni Almanva. veni ttalva qibi v8ni esaslar Ozer:i.ne kurulmu• bir devlet olsan1z desem. havalinizdeki buqi.inkH qayeleriniz bak1m1ndan incintrsini.-::!." Cl zaman i..izer:inde ac:1 bir teedr- b1nakan bu si)zler Yahva l<emal "e bn$ 96rUnmUslUr. Yenl sartlar icinde ise on1ar1 ilmin bir ker•met1 olarak hat1rlamaktad1r C161).

Y.Kemal. medenivet fikrinden millivet fikrine Qeci9te yeni ayd1nlarl• eski saltanat1n sivasileri aras1nda ve9anan r;.;.~t.1t;>man1n zar.;H·l.1 olduq•ma in<::1nmaktti\chr. Halbuki Saltanat1n qerek it; oereks<.;? d1$ siyasetini zedelem1;.'!d+.~n. qelismer-:tin~°"' vol verilecek bir millivet fikri Rum cemaati otbt btzi de bir millet olarak dYrlevip toparl•cl1. Bu arada Bab1ali bjldiOi si vase·t· i qi.\dPrdi. Ecier o si va.set i.11 c~t~d si. yl e "MRml::\l i k-·i. Mahrusc:71-i. $C:thane 11 vi kurtar<.".tbi. l i rs(-?. ne al 6'. k1 .. wtc.1rama;.•s.,;1 Rlimizde Tiirk niill"?ti VP onun hiir topraQ1 kal1rd1. Bu l:c1pr-aJ(J ar·. bul undukl .~rJ vc.;orl erde val nl. z kal cllln mO!sl Omt!iinl ar t~in de s101na~aklar1 bir ver ulurdu (162>.

Ye~l1y.;,i l<~t."?me:~J. Tanz:i.mat donem:i ayd111l ~r1 t:.dr<.!f11Hli:'r1 ~av1mul.an mi1liy8t fikF·ini de vet.eri k.r.tdar berr.'Sl~i: b1.1lmaz. N~unk Kem<:l1 vt;;,1 ondC:\n scinra pelen 1H."?s:ll. millivg•t ·fikrini €>S>ld $!\":\lt:.;,;n1~t1 k1.1rt:an;;H:::~k bir· il.r.11;.. bir iksir qibi qi:idivc.:wl,:,ir.d1 < :163). En dc1l'lrt.1 rJl an f :i ki rl er i se <;:nk qe<; i l?i ti l nd ~t :i r·. Hes1l1 millivat fikri bir tUrli' sivasi rehber ulamam1~t1r ( H,4 >.

66

Yahva Kemal'in fikirleri dHnemi i~inda veni bir olu~um olarak vabanc1 dilde vav1nlanan baz1 aazetelerin dikkatini c;:ekmist.ir. Frans1zca ol.arak c;J.kf.\n "tst.anbul" 0.3zetesi bu dikkat.ini 11 TUrklerin sivasetinde veni bir vonelis qfrz.lenivor" 9eklinde ifade etmistir. Bu noktada Y.Kemal'in savunduou fikrin ne olduqunu da kendi ifadesine davanarak tesbit edelimt Milli hudutlarla cevrilmis bir vatanda ekseriveti Ti..ir·k bi.r millet hali.nde va<;;e1m<i:lm1z 1 Ya2:ar "TOrk"Ct de s;i:ivle tan1ml.ar: Ti.irk m:l.llet:i. ve bir mezhepten olC:\n. TL\rk<;:F.~vi

milst.erek di 1 ol arak .-:1oren TClrk. l<iirt. Cerkes. Ar navut:. ve Bo9nak un$urlar1n ortaca~dan ber:I terkibivle vucut bulmu~ bir mi 11 et.ti r C 165 > •

Ytr:1hviii1 l<emal. "Milli Fildrler" yaz.1s1nde:\. bizde i.lmi anlam1vla sivaseti ilk olarak mill:i fikirleri vavanlsr1n idrak f~t.t.i.oini belirt.i.r <166). Eski sall:ana.t1n sii1""ec:eeitni sC:tnanlar Anadclu"da ver·ilen Si~V~l;ll hala r-:!sk:I savaslar-11111;'!dan biri sanm~ van1lqts1 icindedirler <167). Anadolu hareketiniti ortaya ~1karci1a1 en Hnemli sonuclardan biri devletin eskJ yap1SllHI\ bu harple f.1er-a.be1"· battu'.lld1r-. Milli kar·ekti.=:rli bu hareketle veni TOrk devleti dcQmustur <168>.

Bu har .. eket. boylec:r~ veni. bir Ti1rk ruhunun varl101n.:i inanmavanlar1 da inanJ1rm15t1r <169).

Yeni TUrk ruhuvla kastedilen nedir? Bir Mill~tin hayat1nda veniliQin cok ag1r gerceklestioine isar~t eden vazar ~ yr.~nl. Ti.irk ruhu <:fer-ken N.:1m1 k Kemal •den Must.af.:. ~:~emal "r.-~

kadar- ellf senelik bir hadiseve isan::?t ett:iC!ini belir·t:lr. Nam1k Kem-i\l"in ortava c1~nsJ.n1 ise. Tiirk n.1hunda bir· kiikreme hcad:ist~si ol.:ir-ak 9orUr· 070).

Y~hYC:I Kemal. eOC?r- i:,)f1li.nin Hli.oe c:li.i$se. veni Ti.irk r-ul1u kom.1sundan. veni Ti.iir·I:: edeb:i.vat.1n1n en qOzel eser-·Jnin m-tave;. c1kaca~1na inanmaktad1r.

"Uc: Tepa" bas;l1kl1 vaz1stnda. V.:11kui::1 Kadri,ni.n tnoni.l Mevda11 Savas;1 • nl n 'JOnet i 1 d:I. Qi. Metri s T~pe• yi burn:l.:~n sonrald Ti.irk ~~debivat1n1n otihrak1 qi.bi qi:istermesine kat1l.rarak~ Tiirk edeb:iyat.1rlln yeni i:mv,;:.m1n1 talorid101 son ell.i. se.ne icinde dUnvava iki tepeden bakt1Q1na i$arat eder. Bunlardan biri Cc.-1ml 1 c:a Tepesi di Cler:i. Tepeb<\:t$1d1 r. MPtroi s Tepe ii1;;:C111ciisi_i olmaktad1r.

Caml1ca Nam1k Kemal. Hamid. Ekr@m. Sezai neslinin tepesidir. Bunlar o tepede eski saltanat1n rDvaslnt aHrmOs o ri.iyaya veni fikirlerle vucut vermeyi haval etmi~lerdir.

tkinci Abdillh~mit'in, eski bir Asve P•djsah1n1n l::1sk~n~

h1r·s1vl.::1 me<11lf~kt=-1tin hi.r· zevceyi benimser qibi. bPl'1in1<;.eme

67

tL1tt.1.1m .. 1 kE:\re.1 !Sl nd.:~ veni bi,... rLtha sahi p Teilel1.~$1 ciem;:l t Oi eski memleketin hersevinden tiksinerek d19ar1va s1cramak istivorlard1 <171>. Eger tkinci Abdillhamit. dooa.n veni TUrk ruhunu anlayacak kadar qenc ve karamsarl1q1ndan s1yr1lm19 olsayd1 bizim icin onun d5nami bir uyan1s ve havat devri ol~t.:lilirdi (172).

Yahva Kamal. istmlerini and1a1 Yakup Kadri ve Halide Edip'le beraber k<:mdi neslini. bir di.invarnn sonunda doClmus b:lr· nesil olarak aHrUr. Bu s5zlarin lcinda veni bir zaman1n ba$lamas1 anlam1da vard1r. Halen edebiyat1~ kan ve atee iuarl,l?1s1nda soluk kalmas1. Cllay1r1 sozden kuvvetli c1lmas111.;1 raamen veni TUrk edebivat1n1n va9anan ac1lar1n hat11 ... alar1n~r.:l<i:\n mevd.::1na qeler.:eqini bel:i.rt.ir <173>.

8- Ba~nn

Yahva Kemal~i. Milli Milcadela d6neminde haberlesme. vay:i n ve 5zel 1 i Ide qazeten:I n qikOnO ve t.>nemi ni. l-::avram1 s bi,,.. Id. si ol arak qi:iri.irUz. Ona qore. i l ii.: l e.ri ne ~i:ada.r m<!:lddi ol r..m bugUnkU madeniyet alemi. ge~mi~ yUzv1llarda filozoflarln vir.:dan kuvveti olarak qorii.p ele ald1klar1 b.a!llln ve yiii1v1n1 mall kuruluslar sev:lvesine ind:lrmietir. Onlsr1n a6z0nde qazeten in b:i. r bankadan ~ bi. r tel t'lr.olf .acer1tas1 rn n bi r ticarethaneden fark1 yoktur. Bunlar1n hepsi. maddi bir ~lksr ama.i;;:l einarak isl et i l i r < 174).

Yazar, bu yij7y1lda bas1n1n !haber ve haberlesmenin> m:illetl~r :11;.in b:ir ordu gibi i:inemli bir- "kuvvet" nlduaunu stin

seneler· ir,;:inde anl.;;d1t'll.m1z1~ Avrupal1l<:\r1n "bUvi\k 111atbuat 11

ad1 rn v&.rd:i. kl eri qOc::i.i. kari;;1s111d•:l <;ar·f..~si z kal. l nc:a farkett:lqim:l.zi i.f.ade <"ild!'2r <175>.

DoQu'da valn1zca Rumlar1n. Ameriks"da ve Avrups"d~ oturan ".?enqir·1lerinin v.:H·d1m1vla bu mi.:d.hi.s qiice ulr.)<;;;l:d,.Lr.1r"1rn. bu sayetle~

U DoQu mesel€siride Avrupaya vi;? Ameri.k.:~'va· ak:i. k.;u .. a. karav1 ak olarak qtisterdiklerini.

2) Entrikalar1n1 top kuvvetinden daha kolav viJr-Otti.ikJ ew·i ni.

3) Tilrkleriri ve Bal kanlard.r.ikt di'.t$manlarJ.n111 seslerini. boc;l<:IL1kJ.ar1 rn •

4) "Bi.ivOk ma'l:buat 11 alt;\rll.nd.a bizi yendl.klerini :lf.:.~de eder ( 176>.

YG\hva Kr.~mal'i.n bu doni;.rnide AVl'"UPG:\, ozelliklt~ Frans1z 1'.laze{:elerin:I t.aldp ett.itli vaz1l.;;ir1ndan anla$1lmaktachr. De~isi.k vesi.lele.·r .. 11:1 vaz1larinda "Avr·1.tpa Gazeteler·i". "RHvt.te de' Paris". "Mat:i.n". "Bt.tciHn aldHHmlz Avrup~.:i p;azet~·le:w·i •.

68

isimlari varalm~ktad1r. Yazar. Yunanl1lar1n vav1n olav1na cok Hnem vardikleri konusu Uzerinde durur. Hatta Yunan\1lar1n Dumlup1nar ve tn6nU venilgilerinin as1l ac1s1n1. olav1n dUnva bas1n1nda veralmas1 devresinde tatt1kl~r1n1 belirtir <177>.

Yehv~ Kemal veri geldik~e vaz1lar1nda TUrk bas1n1n1n durumunu ele!;>i:i.r-rilistir. Ona qi:ir~ her milletin basunn1n bir belirtisi (farikas1J olduQu gibi bizimkinin de belirleyici 6zellioi zivarete qec gelen ekabir qibi daima qecikmesidir. Yazar bu gacikmevle. her bak1mdan bRs1n1m1z1n olavlar1 qeridei-1 t.akibet.mesini kastt1tmektedi.r. Bu durumu da "saat.imi:z qeri 11 sozleri.vl e ifadelendJrmeldl?tHr C178>.

Mi 11 'l Mi.lc:adel e donemi. ndeki tstanbul basuu n1 n en bCtvi.ik zaaf1 olarak 11 kOcUk matbuat" denilebilecek, sat191 bini qecmi ven BE?vot'll u qazetel eri ne goz qore qore esi r ol m<;~s1 n1 beli.rt.ir (179>. Frenklerin 11 tatl1su Q<azet.ecili.Oi". bi.~"!dt> 11 Aians Tat.avla" .t1d1yla an1lan bu qazetele.f" bi.lh.;;1ssa mGtarekeden beri muhtalif dillere bUrUnmUslsrdir. BUtOn tstanbul i::amuovu bu aazetel.erin estirdikler:i hava1nn Htkisi alt1ndad1r. Anadolu. onun etkisinden kurtulman1n yolunu bu qaze-~teler·in Anadolu'va sokl.1lmas1111 vasaklamada bulmustur ( l 80) •

MiH~arekeden sc.mr·a. tam bi.r hii.rrivetle c;:1kan bu Bevor.:ilu gmzet<?leri. iy:i ktivli.i ve mert asker d<i":!digi. Ti.irkl(:.>r:ln idiiH"e ve teskilat kabilivetinden yoksun olduounu. bu sebeble Yunanist.an~1 TOrk vetan1nda ortakl1oa kabul ederse cok mesut olabilec:eqi qibi fikirler vavmava cal15maktad1r <181>.

Gazet.ec:i.li<~imiz:in bi.r bai;;ka z.:.1af1n1 Fal:l.h F:1flo,n1n 26 Mavis 1921 tarihli ya21s1ndan ~1karak stlyle belirler= Herhanqi bir Istanbul gazetesinde vap1lan sav1m sonunda 42 haber ve 2 makale verald101 qHrUlmUstCtr. Bu haberlerin kavnaklar1 c':\Vrl. ayr1 ara1.;>tll'·1lm1$ ve hE•psi.nin kavnac11n1n Bevoalu qazateleri oldu~u anla91lm19t1r. Tabii. makaleler de bu haberlerin havas1 i~inde kaleme al1nm1s yaz1Jard1r (182>. Gazetalerimiz siApheli. vahut uvdurma olduQu1111 bildikleri h~lde. 11 ben qazeteme kovmasam Htekiler mutlak• kav~rlarlar 11

diisi.:mc:esi vl e bt.1 h0:1be,ffl eri kul 1 <:tnmaktad1 rl ar. Burum sonur11ia ise, TOrkler adeta kBrler gibi yasamsktadlr.

TUrk qazetelerirdn icinde bulunduklar1 haber r.:1km.;;izun Y. •<emal bi.r fasi~: daire olarak $oyle tablolai;;t.1ru-= Ufak tst6'nbul qazeteleFinin kar1nlartrn zi:>rl<ii\ dt:>vurabilen muhabirlerinin mama bas1nda icat ettikleri haberler tst.anbul'un Ti.kk q;i:\zet.elerine qec;er. Ajanslar bu h.t1b~?rle.ri.

bizim qa.zeteler-:i.mizdem alJ.p di.invava vayare sc1nr·e!l bu aianslardan IHaberi .t\ltp k1.1J.l.;;inen Avrup.;:~ qazet.elel"'inden bir ikinci defa ol•rak bizim gazetelerimize gecer CJ83l.

69

Yunanl1lC\\r" baz1 valar1 haberleri "Tatavla A.ians1 11 rn kullanarak TUrk oazetelerine s1zd1r1p" sonra da TUrk gazetelerinin valan vazd1Q1n1 vavma voluna 9iderek TUrklerin zaferlerini dUnva kamuovundan qizlemeve cal1sm19lardir C184).

Y. Kemal. yaz1lar1nda yer ver Istanbul bas1n1nln olavlar kar91s1ndaki tutumlar1n1 da eleslirmekten qeri durmsm1st1r. tizellikle Londra Konferans1'na ca~r1ld1Q1m1z zaman bas1n1n ihtivatl1 hareket atmeverek hadiselerin 6nUnde ko~ma•1n1n zarar1m1za oldu~unu bellirtmii;;;tir Cl.85). Yazar·. "biz sevinirsek h.:~vac.lis lehimizedi.r di.ve dectil. he:1di.seler lehimized:ir d:ive sevinmeliy:iz" olci.isOnO kovmust.t.w.

9- Mustafa l<emal

Yii:lhva ~(ernal~in "tstiklal Hissirniz" ve "Arslan Geri.ler de Hyle Atlar'' vaz1lar1nda biribirine eek yak1n ifadelerle Lekrarlad1a1 bir q8rnntil vard1r: Mirliva Mustafa .Kemal. Yunan ordusunun tzmir'e c1kmas1ndan sonra kararl1 ad1mlarla Bab1ali merdivenlerinden <;;:1kmaktarhr. K.arars1zl1k va <:;:r.i\resizlik ic:incle~ elini 0C)u<;,;t1.w·up, bir i;;are !SOr<;lnlar;a "vazifeni·zi yaptn1z!" cevab1n1 verir. Sonra avn1 merdivenlerden inerak vazifesin:i.n ba.11$3.na qe<;,:mek Hzere dc.lC)ruca r-J.ht:.1.m•a oidPr. Bir Karadeniz vapuruna binerek, Karadeniz'ir1 bir iskelesinde Anadolu topraOJ.na avak basar <1861.

o. v.;;1•!1.lar1nd~ ver- ver Mustafa •:::emal'e ai.t.. haz1 d~~erlendirmalere ver vermi9tir. CalJ.5mam121n birinc:i boliimilnde de belirtt.il".li.mi.z qibi Yahva l(c;)mal bu ya;nlar1 vazd1<;H s1ralardca. tstanbul'da bulunan bir c;clk avclln nihi. Must.af Oi\ t<emal ~ i k i <.;;.i ol aral·1: tan1 m1 !; de('.'.! i 1 di. • O' nu Anadolu m\ic:adelesi i<;indeld dun.1ml.1vla, "tr.,•msil edici" vasf1vli:l qori.lvordu. Yazii:\rc1 qi:iire Ti1rk millet.i, bir evl.ii:tdtrnn sahs1nd.i\ i.r>eki 1 lenmil!'>ti.

"Eser" basl1kl1 5 Mart 1921 tarihli yr.1.71s1ncia. <uilli hareket.'ln bir- sene i<;;::i.nd~~ mille·t:in timsali olarli:\k Musta·fC:t l<emal~i r.;:1kardio1n1 belirterek si..itii temiz Ti.kklc:-?r"i.n n timsslin etraf1nda bir kGtle alduklar1n1 ifade ede~. Ortava c1kan birlestirici HzelliQinden dolay1 Mustaf~

Kemal'le Yavuz Sultan Selim aras1nda bir benzerlik bulur. Vavuz Selim. seferlerinden birinde s6vlediQi fars~a btr gazeli.nde, "Bu seft':.,rle>t-. bu at kQst.urmalar beyhude de(:')i l ! Bi7 qt.ini.ill&.iri topln b1.1l1H"1du.rmak i<;;in periean rJJ.uvontz.." demektedir·. Yaz~rB ~Hre bu s6z Mustafa Kemal'in de amac1n1 1:M;1klav<an bi1r slizdnr (1.87).

Ayn1 va21da Mustafa Kemal'i btr fert olar~k d~otl. htr timsal ol.tlrak q6nrnoi.ir10 l::H:::!lirt.er-ek m:illi ha1··eketin bit· sene.> ir.:inde yoktan bir vat.an 1;,:1kii:ln::ll.01r11 b!O~lirtir. "Bu eser h·ir·

sahs1.n der,lil b:l.r millet.indir 11 der {188). Zam<an1nda lsla111111 o6nUllerini birarava taplavan Yavuz Selim~i tekrar hat1rlamadsn edemez.

70

12 Mavis 1921 tarihli 11 0 11 bael1kl1 vaz1s1n1 da doarudan do~ruya Mui::.ta·fa KemaPe avJ.r1r. Mustafa Kemal. "bir milletin ba51na aelebilecek ne kadsr felaket varsa hepsivla has1r n~•ir olduQumuz bu senelarde HnUmUze dUsUp bizi tekrar havata c1karan 11 adamd1r. Bu ;adam kendi bi.iyi.ikli.iOUnUn fark1nda degildir. Yazsr onu bu yHnUvle Yavuz Sultan Selim'e benzetir. Mustafa l<emal de YaVL\Z Seli.m'in "Bu ba.sar1J.ar1 benim ~u.,~ndi. e'Berim san1vorlar •• Ah zavall.J.lar bilmi.vorJ.ar kl!" sozler-ini and1r1r bir t:.arzda. bi.iviik bl.r alc;:akql:iniHli.\J.iikle i(ont.1iammakt.adl. t-.

Yahva Kemal'e QHr8 Mustafa Kamal"in bu tavr1 diQer Milli. Mi..ic:adele kahramanlar1nda d.:1 vard1r. M. l<emal. tntlnij muc:ize.si valrnz Tiirk neferlerinin eseri.dir. dE"~r·ke:•r' neferlf'!)r ba9ar1ya ba9lar1ndaki subaylar1n elinde ula9t1~lar1n1 sHvlamoktedirler. Subavlar. Fevzi Pa9a ve tsmet P•5s'n1n kurnandanl101nda bu sava5 kazan1ld1. basar1 onlar1nd1r. demekt.edirler. tsmet Pa:sa ise; eser M. l<emal P.;H.;>an111d1r. de111ekte•di r.

Y.:1hva •(emal. Mustafa Kemal"in ~s11. dehas1r11n Samsun•a c1ktl(,;11 gCtnder1 :i.t:ib.:iren Ti.irk mi.lletinin istiklal iddie:~sirida

oldu~unu sezmesinde qi:kmekt.edir. Ti.irk millet.inin Musta·ff.l Kemal'e yHnolisini ise AbdUlhak Hamit'in bir m1sra1vla i fade;ilemdi ri r·:

Akard1 pav1ne:1 mahser-mis~l bir nd.11et 1

Yazar~ Mustafa Kemal'le yap1l1p Hakimivet-i Milliy~'Je va.v1nlanan bir konusmadan vol.a c:;:ikarak bu vaz1v1. vr.:1zm1c,;;1:1r. Vine bu konu9madan edindiQi izlenimlerle Mustafa kema1•111 o.,i.inmediOini ve hie;: bir zaman oailnmeveceoint r;;f.ivlc:-~r. Bu ozelJHHvlli? onu esld Hclmal1 kumandanl.-arc:lan av1r1r. Rc11naJ11~1'·.

z.r.tfer kaze:u1<an kume::tnd.:\nlar1 ic;in bir zafer alay1 vap.::1rl8r: ancak oOUnmesin dive de vUzUnU k1rmJ.z1va bovarlard1. Y. Kamal. M. Kemal ir,;:in deoerlendi.rme yaparken bi:lvle bir PntJi.se ta91mad1Q1n1 di le oetirir C1B9l.

2. BolUmun Dipnotlar~

<1> Yahva Kamal. Eoil Daolar. •~~ (2) a.q.e .• s: 15 ( 3) Ct • Cl • ~? •• s = l 85 < 4 > a • q • f:i! •• s: 34. < 5) a • g • t-? •• s: 1. no (6) a.q.e •• s: 107

(7} a.q.e .• s:35 < 8) a. o. e .• s: 98 < 9) a. q • e .• s: 62 < 1 0) a • Cl • e •• s 1 68 ( 1 1 ) a • 9 • e . • s : 68 <12) .a.q.e •• s:170 <13> a.q.e •• s:162 < 14) a • o • e •• s ~ 90 < 1. 5) a . 9 • e •• s' 68 (16> a.o.e •• s:131 <17) a.g.e •• s:69.131 <18) a.o.e .• s: 171 (19) . a.q.e •• s:176 <20) a.q.e .• s:H>7 (21> a.q.e •• s:176 C22> a.a.e •• s:108-109 (23) a.g.e .• s:109 <24> a.ci.e •• s: 170 <25> a.q.e •• $:177 <26) a.q.e .• s:176 ( 27) a. g. e .• s: 87 <28) a. a. e •• ss 130 (29) a.o.e •• s:284 (30> a.a.e .• s:b0-62 { 3 :l ) a. 9. l? •• s: 186 <32) a.q.e .• s: 156 (33> a.g.e .• s:285 <34) a.q.e.,s:271 <35) a.q.e •• s:285-286 <36) Yahva Kema1."Sark tnsaniyeti 11

, Zaman.nr:471. <37> Yahva Kemal, EQil Daolar. s:29-31 <38) a.q.e. ,s: 1.57 C39J a.g.e •• s:54 <40> a.o.e •• su121 C41> a.g.e •• s:54-55 <42> a.q.e •• s:55.96 (43> a.g.e •• s:96 < 44) a. o. e. , s: 31 <45> a.g.e .• s:42-43 ( 46) a. o. e .• s: 4 7 <47> a.q.e •• 1u7j <48> a.Q.e •• s:84-85. (49> a.q.e .• s: 105 <50) a.q.e .• s: :l21.-1.2'.2 C51) a.g.e .• s:133 C 52) a. q. e .• s: l 31.\· C53) a.q.e •• s:144 (54> ~.q.e .. s:155-157 C55) a.q.e.,u:124 <56> a.q.e •• s:126-127 (57> a.q.e.,s:197-198 (58> a.o.e •• s:243

71

< ~jq) a. 9 • e . . s: 81-82 < 60) a. a . e •• s: 10 4 <61> a.o.e .• s:114 (621 a.a.e •• s:114 < 63) a. 9. e .• s i 179-180 <64) a.a.e. •• su126 <65> ~.g.e •• s:220 (66) a.q.e •• s:187-189 (67> a.g.e .• s:235 ( 68 > a • Q • e .• s = 4 7 (69) Cll.q.t-? •• s:65 (70) <1:t.1:l.e •• s: 143 ( 7 1 ) a • C.\ • e • • S: 1 06 C72) a.q.e •• s:121 C73) a.g.e •• s:83 (74) e1.q.e •• s:'l4 C75) a.g.e •• s:100 <76) a.q.e •• !!S:148 ( 77 > a. Q. e • • s: 1 7 if. <78> e.o.e •• s=167 <79> a.q.e .• $:219 <BO> a. q. e .• s: 73 < 8 l. > a. \':l. e . • s » 272 (82) a.a.e .• s:218 <83) a.q.e •• s:218 <84) a.o.e .• s:218 (85) a.o.e.~s~237

<86> a.a.e .• s:261 (87> a.g.& •• s:240 <88) a.q.e •• s:118-119 (89> a.q.e •• s:280-281 (90) a.Q.e .• •=294-295 <91> a.g~e •• s:14-15 C92) a.a.e .• s:102 <93> a.g.e •• s:238 C94) a.a.e .• s:307 <95) a.q.e •• s:280 <GJ6) a. •::.t. e .• s: 1.39 (97> a.o.e •• s:154 C98> a.o.e .• s:152 (99) a.q.e •• s:195 (i(H)) .a.a.e •• s:275 ( 1 (I :I ) .a. g. l" •• $ ~ 190 <1.02> a.q.e .• s: 199 C103> a.q.e •• s:290-291 <104> a.o.e •• s:276-277 <105> a.~.e .• su28q ( 106) a. ct. e. ·• s = 2 :l 5 (107) s.o.e •• s=214 (108) a.q.e •• s:277 (10q) a.a.e .• s:208 (11.(>) a. q. e .. s: :192

12

< 1 1 l > a. 1'l. e . . s: :I. l-:13 <112> a.a.e •• s:192-193 < 1 l 3 > a. a. e .• s: 134 < l 14) a. q. e . • s: 99 <11.5> a.q.e •• s:44 <116) Ya~1va Ke.mal. "Sarka Dest.~k". Zaman,nl'"·:805 (117> Yahva Kernel. Eqil DaQlar. s:211 <118> a.q.e.,s:203 ( 11 9 > a . q • e . • s: 1 40 <120> a.l':l.e •• s: 19:3-194 <121.> a.q.e •• s:312 < 1. 2'.2) a. q. e .• s: 4 7 1. <1.23> a.g.e •• sn224-225 <124) a.q.e •• s:22-225 <125> a.q.e •• s:135-138 <126> a.q.e .• •:268-276 ( 1. 27 > a. 9. e • • s' 97 <128> a.q.e •• s:39-41 C129> a.9.e •• s:98 C130> a.q.e .• s:146 <131) a.9.e .• s:56-59 <132) a.o.e •• s:312 033> a.o.e •• !.:H242 ( 134) a. 1:1. e .• s: 23'2 <135> a.g.e •• s:99 <136) a.q.e •• s:244 <137) a.q.e .• s:230 <138> Vahva Kemal. 11 Sii:\at1m1z Geri". Aks.~m.nrn807 <l.3lf) Yahva Kemal. "B:ir VakJ.f". Ak$.-am.nr:806 < 140) Yahva. l<emal. "Sarka Des.tek". Ak~am. nr: 805 Cl.41> Vahva Kemal. EQil Daglar. s:299 ( 142) .-a. Q. e .• s: 257 (143) a.q.e •• s:270 ( 144 > V;.ihvC\ Kemal. "TevekkUl 11

• Al·i:sam. nr ~ 803 <145) Yahva l<em.;;11. 11 Saat.imiz Gt;.~ri 11 • Ak$am. nr:B07 <146) Yahva Kemal. Eqil Daalar, s:86 ( 1 4 7) a • q • e .• s : 50 <148) a.q.e .• s:'.26 <149) a.q.e .• s:27 <150) a.q.e.,s:69 < 151 > e'. q. e . • s: 87. 88 <152> a.q.e •• s:51-52 <1531 a.a.e .• s:51 < 154 > a. q. e .• s: 58 <1 55> a '. q. e •• iru 27 <156> a.q.e .• s:64 <157> a.q.e.,s:64-65 < t 58 > a. q. e . • s 1 63-64 <159) a.q.e .• s:27 < 1. 6(>) Yahva Kem~:a 1 • 11 Bi. r Val:: 1 f ". Aksam. nr 1 806 (161> Yahva Kemal. Eoil DaQlar.s:19-20 (162> a.a.e.,s:BB

73

( 1.6:3) (164) ( 165) ( 1.66) 067) ( 168) <169) ( i 70) (1.71>

a. '::l • e • • s ~ 16-1 '7 a • iJ • e •• s = 88 a. q • e. • s: 65-66 a. i:1. e • • s: 90 a.q.e •• s:89 a.q.e •• s:57 a. q • e .• s: ~~5·:~ a.q.e .• s:250 a.q.e.~s:299

C172) a.q.e •• s:149 <173) ~.q.e .. s:301.293 C174) a.q.e •• s:159 (175) a.q.e •• s:159 < 1. 7 6) a • o • e. •• s: 1 59 (177) a.q.e •• s:84-85 ( 178) Yahva Kemal. "Saa.ti mi. z Gert 11

• Aks<Bm. nr: 807 (179) Yahya Kemal, E~il Da~lar.s,159 < 180) i:I • q • e . , s: 159 <181) .:1.9.e.,s:~:'69

(182> a.q.e .• s:158 <183) a.q.e •• s:160 < :I. 84 ) a . q • e •• s: 1. 61 ( t85) ( 186) ( l.87> (188) ( :189)

a. q. e .• s: '..206 a.q.e •• s~'239.'260

~'"} a. 9 • e ... s: .. :,., .. a. q. e .• s: :::;.4 a.q.e •• s:117-119

/4

SONUC

Milli MUcadele. milletimizin havat1nda. kisa sUrede vasanm1s fevkalade qeli9meler d6nemidir. Bu dHnemde oUnlUk qazetelerde sUrekli sav1labilecek bir tempo ile va21lar yazmas1. Yahva Kemal'in havat1 icinde de bir fevkal~delik olarak durmaktad1~. Milli Mllcadele'nin hemen sonrastnda Hakimivet-i Milliye qazeteaindeki vaz1lar1 istisna tutulures Yahva Kemal avn1 denevimi tekrarlam1& birisi deoildir.

Yahva Kemal':i.11 bu va.z1le.rl.na. onun c:ir-ijtnali.tesi ·Jll? birikiminin. aktilel clan i~inde sekillenisi olarak bakabiliriz. Yazsr1n sahtp oldu~u dGsilnme ve deQerlendirm•: eskiler:i.n i.fadesivle temvi.z oiki.i. bu vaz11.ar1 qilnil i1:;:in oldur.iu qibi buqUn icin de deQerli kl.lmaktad1r.

Yahva K~mal Hnemli bir d5neme~te, bir veniden sekillenis sUrecinde fikirler Uretarek bu fikirlerini adota bir teklif olarak ortava kovmustur. Cumhurivet ideoloiisinin zaman icinde kezand1Q1 sekil van1nda Yahva Kemal'in tekliflerinin durumu~ ideolojinin olus.umuna ne ti.ir F.~tki le1~i old•.1<.lu: di:inem icinde Oretilan fikirler kar91s1nda bu fikirlerin durumu ba!Sl1bas1na incel19nme!:':>i. gen;:iken konul."'rd11~. Call~i?mamtz bu amaca y6nelik olmamasina raQmen bu am~ca ula9man1n bir Hn sart1 clan Yahva Kemal'in fikirlarinin incalenmesine vHnelik Cl1 ITH .. 1$tl.ll''.

1- Yahva Kemal'in biyoqrafi&ine bir katk1 clmak Uzare havatunn b:lr clon<-?.mine a:i.t baz:t ck~tavl.:H·1 ter·bsm1c;.; ol dul·•:

2- \'aJ·iva ~<em~11.-f"lttstafa •<emal ili$ii:ileril1in bc:lSlar1ctl.C vt-? ilk d6nemine ait tesbitler vapt1k.

3- Yazar1r, .. Milli. 1"1i..lc:~1c:lele et:raf1r'd~ \tazd10t v~z1le!tr,..1n

ortsm1. basin havat1.bu vaz1larl.n1n cevresi i..izerindeki. etkileri. qibi konular·1 a.r~st.1rm1s olduk.

Yazar1n Milli MUcadele Uzarine olan yaz1lar1n1n inc:elenmesiyl.e ort.avei i::1kan sonur.:lar1 da klS<\11 k1s.\\i i.f.ade et:l+:':'l i. m=

l- Yahva Kemml. Mi 11 i Mi.icadel e di.inemi. ndeki tstanbul • un toplum vap1s1 hakk1nda Hnemli belirlemeler vapm1at1r. tn;,:1m:;: birlicH et1'"af1nda bir t.ell;;kilat:.lanma111n .:1erer.H yan1nda; bunu t~mamlay1c1 bir H~a clarak jktisadi s•hada d~ suur s&hibi olmam1z1n qereoi Uzerinde lsrarla rlunnas.n bu ynldi::t t:.ekliflet· 1:let]rmi:.,mi i'.liJni) i~in oldukca ileri va kivmetli .fikirlerdir. Vina

avn1 kateoori icinde ifade ettiQi milli bir dil. milli bir mektep <eqitim), milli bir vicdan van1nda "t.a~f.sim-i <a"mal" ded:l.~i "i!? bollimi.i" konusunun veni bir toplumsal vap1n1n olusumundaki Hnemi Uzerinde durmas1 ayn1 9ekilde deQerli bir tekliftir.

76

2- ·ropl Ltmt.tn ati 1 <;Oz i.lm bekl e\1en sehi t·. ai 1 el er i V€·~ sehi t. cocuklar1 konusuvl;.1 bunlar:tn problemlerini.n c:ozi.imi.i icin kurulmus clan Darulevtam <Yetimler~vi> milessesesine Bilvilk Millet Meclisince sahip c1k1lmas1 konusuna oarmak basm19t1r.

3- 11 YLtnanl1l1k 0 1. inc:elerke1, Yat1y;a l<ein~il'i.n Clf"'t'.c:tyc:t kovdu~u tez ~ mevcut. Yl.mani st.an• u1 Avrt.tpa • r1111 qavret.lerivlE) kurulmu<s b:i.1~ devlet olduou Vl? buqi.inl::O Yunanistan"1r1 eski Yunan"1n varisi say1lam1v~cao1 noktas1 ndad1 r·. Yunani st an• 1 kur-an Huml ar esld Yunan'1.n deQil Bizans1n k.-al1nt1s1 bir topluluktur.

4- Yshvs Kemal'in ortava kovduou en Hnemli fikirlerden bi~isi d~ Nam1k Kemal"den beri devam edeaelen vatan fikriyle. Milli Milcadele i~inde parlavan istiklal hissi ;;,iras1ndaki avr1m1 ortoaya kovmas1d:tr. Bi.rinc:i.si. okt.w vazar TOrl::l.erin Avrupa'dan oel:lrt:liklf'•r-1 l'li..irrivet ve mesrutiyet fikirl<:~ridir vi:a hc~lk.-a kadiiH" inme>mist.ir. Bu fikirlerin kavna~1 sivasi bir kindir. Milli MLir.:edelevi y¢1pan istiklal hi.ssi :ise vib~ .de vi'I<~ verli va f1tri bir duvgudur. Birincisinden daomam1st1r.

5- Bu vaz1larda tart191lan konulardan birisi de Sark (lloc.jll) mesele.sidit·. Osm<.-1nl1 Devleti yOzv1llat· bovunc.;i Daau denqesini sa~lam1s tinemli bir varl1kt1r. Onun y1 k1 l mas1 vl a beraber bi r bcJ!Pl t.tk do<;tmush.w. Bunu Yunanistan'1n doldur.aca.Q1rn ;,'!ann<.?,tmek bHviik bi.1'· hat.ac::hr·. lzmir'i de i<;;::ine <.~lan bir ay,3q1 Tral,.va'd.;,i bir TUrk de.vletinin kun.1lmas1 arlr.~t<il tarihi bir· ~orunluluktut.

6- Yahva Ksmal. Osmanl1 Devleti'riin farklt ~avtm ve inan19lara mensup milletleri bir eat1 ~lt1nrlB

VCl!;l>C:1tmas1n1n s1rr1n1 iki onemli prf.'.H'l!;iiPt:.e 0:'.\0rm0.'ll't.i.1r: Birinciaj. milletlere din ve mezhep hOrrivetini tan1m1s olmas1Q ikincisi her tUrlU ticaret ve qelisme hekk1n1 varmis olmasi.

7- Bu r,:al 1$ffii:\\flllz1 n ortay..-a kovdur.:)u en t:ineml i scmur,;: l art:f<:i\n birisi de Vti\:zar1n qet.i.rdi~i eski maltanat-veni mill~t

;ayl.r1m1d1r. Ya~·!ar bir ;d.hrd.vet c.a1~l!;;lmas11·1.~ l<:,J;.::ffet:. aderek &ski saltanat1. halihaz1rdakt 5artler i~ind0 i:'IV.akt.1:1 t1..1t..mar1111 mOmkUn ol mad101 r11 bfi.,l i r t.mektedi r. Es.Id salt:.anatin ri.iyas1 ic:inde cllan snn donpm Osmanl1 devlet a.damlar1r11n venl hir 'l?ekillenmeyf.?. olei.n

ihtivec1 oHrmeleri 9erekmektedir.Yazar.veni vap1lar1man1n avn1 zamand~ veni bir insan. veni bir ruh demek olduQunu vur9ular.

77

YAHVA !<:EMAL" tN MtLLt MUCADELE UZERtNE OLAN VAZILAFHNIN KRONOLOJtK LtSTEStCt>

Sark lnsani yeti~ z.~man. nr: 471. 29 Aousto~ 1919

YurUyen Bir Fikir, Zaman. nr-: 473. 31 AQ1..u:.~tms 1919

Bir Ses~ ZamC\n. nr: 476. 3 Evl i.il 1. 919

Tevekktil, Aksam. nr: 803. 19 Kanun-1 Evvel <Ar-al1k> 1920

tnsanlara ve Mermerlere Merhamet, Aksam.nr: 804. 19 Kanun-1 Evvel Ukall.k) 1920

- Sarka Destek, Aksam. nr= 805. 19 Kanun-1 Evvel <Araltk) 1920

Bir Vaktf, Ak$am. nr: 806. 20 Kanun-1 Evvel <Ara\1~) 1920

- Saatimiz Geri, Aksam. nr: 807. 21. l<anun-1 Evvel <Aral1k> :t9:.~o

Eski Saltanat Yeni Millet, tleri. 27 K.Sani 1337 <27 Deak l.921)

Bebek Samand1ras1, lleri. 6 Suhat 1337 <1921)

Siyasiler, tleri. 9 Subat 1337 <1921>

Tecrtibe ve HUkilm, tleri. 19 Subat 1337 <1921>

Eser, tleri. 5 Mar·t :1337 <1921>

Onun Sesi, tleri. 12 Mart 1337 <1921>

Bir 00$Unce. tl er- i. l 3 Mar 1:. 1337 < 1921>

Tul-i Emel. 11 eri. 17 Mart 1337 < 192:1.)

tki Vol. tleri. 19 Mart 1337 (1921>

Yuvava Dfin0$. tleri. 23 Mart 1337 C1921>

Bir Tekzib. tleri. 24 Mart 1337 <1921>

Llc: Tepe, Der-9ah. <15 Nise:'\n 1921>

Onlar1n Cocuklar1, tleri. 22 Nisan 1337 <1921>

Ders. tler-i, 24 Nisan 1337 C1921>

As1l Siyaset. tleri. 26 Nisan 1337 Cl921>

79

Taarruz $ayias1. lleri. 27 Nisan 1337 <1921>

Vaziyet. tleri. 28. Nisan 1337 (1921>

Hat1ralar1n Kuvveti. tleri. 29 Nisan 1337 (1921>

Giritli Dahi. tleri. 30 Nisan 1337 <1921)

Neticeye Vak1n, tleri. 1 Mavis 1337 <1921> I

Milli Fikirlar, tlari. 3 Mavis 1337 (1921)

Kurdun Oisisi ve Vavrular1, tleri. 4 Mavis 1337 <1921>

As1l Asayi$, tleri. 5 Mavis 1337 <1921>

Misak-1 Milli, tleri. 6 Mavis 1337 <1921>

Arnavudlar, tleri. 7 Mavis 1337 <1921l

Ahval, tleri. 8 Mavis 1337 (1921>

Ramazanla Beraber, tleri. 9 Mavis 1337 <1921>

Kandiller Vanarken, tleri. 10 Mavis 1337 (1921)

Son Merhale, 1leri. 11 Mavis 1337 (1921>

O, tleri. 12 Mav1s 1337 <1921>

Yunan Buhran1, tleri. 14 Mavis 1337 <1921>

Bu GUndU, tleri. 15 Mavis 1337 <1921>

tntizar, tleri. 16 Mavis 1337 <1921>

BugilnkU tdaremiz, tleri. 18 Mavis 1337 <1921>

Beklenen Taarruz, !leri. 19 Mavis 1337 <1921>

Temsil Bahsi, tleri. 20 Mavis 1337 <1921>

Buhran Hakk,nda, tleri. 21 Mavis 1337 <1921)

Son GQft ti Gular, tleri. 22 Mavis 1337 (1921>

GHrdtigQmtiz Gibi, tleri. 23 Mavis 1337 <1921~

Egil DaQlar, 1leri. 24 Mavis 1337 <1921>

tkinci Tavazzuh, tleri, 25 Mavis 1337 <1921>

Nihavetin Ba$lang1c1, tleri. 26 Mavis 1::;:37 <1921)

Gafletimizden Bir Safha, tleri. 27 Mavis 1337 <1921)

Ellerini V1kam1s, tleri. 28 Mavis 1337 (1921>

Tevekklll ve Vazife, tleri. 30 Mavis 1337 <192\)

tstanbul "da Bekaam1 z, t 1 eri. 1 Hetz i ran 13:37 < 1921 >

Veni Care. tleri. 2 Haziretn 1337 (1921>

Dost Fikirleri, :3 Hazir.:tn 1337 <1921.)

Kral Sahnesi, tlari. 4 Haziran 1337 <1921)

MUddealar, tleri. 5 Haziran 1337 (\921)

tlimle Amel, tlari. 6 Haziran 1337 (1921>

Basit Bir TecrUbe, tleri. 7 Haziran 1337 <1921)

Esas Edirne, tleri. 20 Haziran 1337 <1921)

Bir Veci ze, tl eri. 21 Haz i ran 1::~:::~7 C 1921 >

Kuvvetler Milsavi, 11eri. 22 Haziran 1337 <1921>

Son Oyun, tleri. 23 Haziran 1337 <1921>

Care-i Hal~ tleri. 24 Haziran (1921>

Yeni Merhale, tleri. 26 Haziran <1921>

Cevaptan Sonra, tleri. 27 Haziran <1921>

As1l Bahls, tlari. 28 Haziran 1337 <1921>

Kral Karnaval1, tleri. 29 Ha2iran 1337 <1921>

Vunanc:a Harp, t 1 eff i . :::.o H<:ilz i ran :I. :,::;37 < 1. 9'.21 >

Bir Fikrin Zevki, Tevhid-i Efkar. 22 Subat \922

Kissadan Hisse, Tevhid-i Efkar. 9 Mart 1922

Hepimiz thtiyarlad1k mi. Tevhid-i Efkar. 12 Mart 192~

Bu Muharebenin Askerleri, Tevhid-i E+kar. 16 Mart 1922

Vine b6yle Bahard1, Tevhid-i Efkar. 25 Mart 1922

80

tstiklal Hissimiz, Tevhid-i Efkar. 20 Nisan 1922

DU$Uncelerimiz, Tevhid-i Efkar. 28 Nisan 1922

Vicdan1 Rahat Biri, Tevhid-i Efkar. 8 Mavis 1922

Veni TUrk Ruhu I~ Tevhid-i Efkar. 13 Mavis 1922

Veni TUrk Ruhu II, Tevhid-i Efkar. 16 Mavis 1922

Arslan Gerilir de Hyle Atlar, Tevhid-i Efkar. 1q Haziran 1.f.122

Esir Jemintis ve Altar Sehri, Derqah. 20 Haziran 1922

Te$kilat Kaabiliyeti, Tevhid-i Efkar. 24 Haziren 1922

Zamanla Tehdid, Tevhid-i Efkar. 26 Haziran 1922

Sul hUn Vegane Caresi, Tevhi d-i Ef kar. 11 Ti::•mmuz 1. 92'.;::'

Bir Resimden MUlhem, Tevhid-i Efkar. 13 Tem@JZ 1922

Bir Has1r ve Bir KUlah, Tevhid-i Efkar. 14 Temmuz 1922

Atina Sulh Edebilir mi?, Tevhid-i Efkar. 15 Temmuz 1922

Vine Edirne tcin, Tevhid-i Efkar. 17 Temmuz 1922

8:1.

<*> "Zaman" qazetesinde <;;1kan ilk i.i<;; vaz.1 Dr. Nec:.ilt Birinci tara·f1ndan derlenmist.ir: Yahva Kemal"in Zaman Gazeteaindeki Yaz1lar1. Doqumunun 100. Y1llnda Yahva Kemal Bevatl1. s:2:1.3-219

Aksiam Ga::::etesinde r.:1 ki:\n bes vaz1 Adnan Akai.:u\ taraf1ndan derlenmistir: Yahva Kemal Bevatl1"n1n Kitaplar1na Girmemis Yaz1lar1~ Y. Kemal Enst. Mee. c1III. s~ 97-106.

8 ! B L ! Y 0 G R A F Y A

ACH~GoZ. Ha1l i 1 - "Yahva Kemal ve Bir Anket". Yr.\hVi:' Kemal EnstitUsU Mee •• S:III. tst. 1988

ADIVAR. Halide Edib - DaQa C1kan Kurt. Remzi Kitabevi. !st. 1 1~76

------------------- - TUrkiln Atesle tmtihan1. Atl~s Kitabe •• :t. st. 1987 ( 9. b. >

ATAY. Falih R1fk1 - Eski Saat. tst. 1933

------------------- ·-11 Naz1m ~~:lkmet 11

.. Dt\'l,va. 2 Mavis 1.<~ct.J~;

BANARL.l. Nihad Sarni - Bi.1·· D.aQdan Bir Daqa. Kubbea1.t1 Nesr •• :t s;t.. 1984

------------------·- - Va1·,ya ~=::emal :- in l--1t:\'t:J.1,..alar1 .. '(.l(emal Enst. Ne$r •• !st. 1960

CBEYATLI> Yahva Kemal - CocukluQum GencliQim Sivasi ve Ed~bi Hat1ralar1m. Y.Kemal Enst.. Yav .• tst. 1973

EQil Daglar. Y.Kemal Enst. Vay •• 1st. 1. 975 c.::.. b.)

------------------- - Mektuplar Makaleler. !st. Fetil1 Cem. Yav •• tst. 1977

---------------·----- - Si vasi ve Eci~?bi F1or··t1'""el er, Y. l<e(nal Enst. Yav •• !st. 1986 (:'Lb.)

------------------- - Tarih Musahabeleri. Y. Kernel Enst.

BIYIKO~LU. Tevfik

BtLGEGtL. M. Kays

Y~v •• !st. 1975

Trakva~da Milli Ml.ir.:adele. C= 1. ·n .irl( Tarih Kurumu Vay •• Ank. 1987

- "Yahva Kemal.'in Neseb Cetveli. 11•

Y.K&.mc:\l Enst. Mee •• 8: Ill. tst:.. 1988

-11 Yahva Kemal'in Yaz1lar1nda Ge~i Mustafa ~< emal ve Mi 1 J. i. Mi.ic;~r:fel e". Do~umunun 100. Y1. l 1 nda At.at (\rk • €?

ArmaQan. Edebivat Fak. Yav •• tst. 1984

83

--·-- .. ---.. --------·-----... -0 '{at1va r<enial :a in Zafrtetrt Gi!\zet£::?Si 'ncJeJ::i

D!NAMO. Hasan lzzettin

Yaz1lar1", Dcioumunun 100. Y1l1nda Yahva Kemal Bevatl1. M.U. Fen-Edebivat Fak. Yav •• tst. 1984

!kinci DUnva Sava51'ndan Edebivat Arular1. De Yav •• :tst.. 1984

DELtORM(~N. M.Nec:meddin - "Yahva l<emaJ.'in Sofyei'daki Gftnler:i". Herqiln, 14.11.1958

DoQumunun 100. Y1l1nda Yahva Kemal bevatl1. M.U. Fen-Edebivat Fak. Yav •• tst. 1984

EDtBOGLU. Baki SUha "Et_'lil Dagl~~r". Cumhurivt?t. :IB A1~a11k

1966

Gi:>CKUN. tinder - "Milli MO.c:adele'd(?. Yahv.;i l<emal". Yahva Kemal Bevatl1 Semineri (BilcHriler). l<i.ilt.lir· ve Turi:zm Bal:: •• Mi.lli l<CltOphane Yay •• Ank. 1.985

HtSAR • . AbdUlhak Sinasi - Ahmet Ha5im-Yahva Kernal'e Veda.

lSK:tT. Server

Varl1k Vay .• tst. 1969

"TClr-ki ve' de S.;msLir Tari hi;:i Qi". Avl l k AnBiklopedi. C:III. l6t.1947

- "Epil D.';l.C,ll<:w". Terc:Oman. 2·4 Vas1m 1966

KAPLAN. Mehmet-En9inUn. tnci-Emil. Birol-Birinci. NPcatUcman. Abdullah - Devrin Yazarlar1n1n Kalemivle Milli MUcadela ve Gazi Mustafa Kemal. C:III. KUlti.ir Bak. Yav •• l:st. 1.9B1

KARAOSMANOQLU. Y. Kadri- Erqenekon, Remzi. Kitabevi. tst. 1973

---------------------- - Genclik ve Edebivat Hat1ralar1. Bilg:i. Yav •• !st. 1969

' ---------------------- - Vatan Yolunda. tleti•im Vay. tst.

:t 983 ( 4. b • )

KOC::ATURK. Utkan AtatUrk ve TUrkiva Cumhurtveti Tarihi. •<rnnolrJj:isi •. TUrk Tarih Kurumu Yav •• Ank. 1988 (2.b.>

MANYAS1:. Rauf

OZANKAN. Seid Nazif

i::iZTOPRAK. tzzet

oZTLINA. Y1 l m.:lz

R1za Nur

SANDA. Hilsevin Avni

SEHSUVAROSLU. Haluk Y.

TANPINAR. Ahmet Harndi

TEVFH<O~LU. Muhtar

UNAT. Faik Re$it

UVSAL. Sermet Sarni

CUNAYDIN> Rusen E9ref

UNVE.R. SiH1evl

84

"B:lr Kac;: H.:atl.ri:\11• Yahva K~:;)mal Enst.

Mee •• S:I. tst. 1959

"Yahva Kemal Bevat.11 1:i;,~:i.n 11 • Y. V&m.:~1 Enr::;t. Mec: •• S:I. tst. 1959

- AtatUrk Bildirileri. KUltUr Bak. Yay.. Ank. 1990

Milli MUcadele"de AtatUrk ve Basin. AtatUrk Arast1rma Merk. Yav .• Ank. 1990

- TUrk ve Bat1 Kamucvunda Milli MUcadale. TUrk Tarih Kurumu Yav •• Ank. 1989

"Egil Da«~lar". H;ayi:\t Tar:ih M<=:1c •• Deak 1967

- Havat ve H.:.~t1rat1m. c:III. tst. 1968

"MOt<areke Y1 l l ar1 nd.<l. Yahv.:i Ke,mal ". Havat. 4.11.1965

- "Yahva l<emal":in Son Osmanl1 Vel.iaht1 ile Bir Miil<i:\kat1 11

•

Cumhurivet. 20.01.1959

Yahva Kemal. Yahya kemali Sevenlar Cerni. Nesr. • 1: st. l. 96'..~

11 Ytt\hya l<em;,,ll'den Hat1ral<!:\r". Ti.ir-k KUltilrU~ S: 280. Ank •• Aguston 1986

- Hicri Tarihleri Miladi TarihR Cevi rme Kl avuzu. TUrk Tar i.11 •<ur-umu Yav •• Ank. 1988 <6.b.>

Yahva Kemal'le Sohbetler. Kitap Yav •• tst. 1959

"Yakup l<adri Bev'le Mi.Ha~oi\t".

Derqah. nr= 17. 20.K.Evvel 1337/ l 1:Y21.

Yat-1va l<emal • :i. n Di.inva!SJ. Tf.?rr.iinvm Tarih va KUltUr Yav. 1st. 1980

YOCEBAS. H:i. l mi

"Y;::1hv;a l<Ern1a] lk-'Vi-::\t 1 J 'v;:;. P.l'i t

Nc:d:lar". Y.K.F..Mec:. B:1T. tst. :1968. s. 9--:10

·- Bi.it:Un Cr?nheler·ivl.F? Yahv.::~ l<<?.Hwl. Yi::?lken Mi,;1tb;;:1c:.s1. tst .. 1':;179 (!:i.b.°l

1:35

YAHYA KEMAL VE MtLLt MUCADELE BASIN.I

Documents