Wstęp 5 Gdynia, 25-08-2005 Wstęp Uwagi Praca poświęcona jest opisowi alternatywnej, wizualnej i całkowicie niefonetycznej formy komunikacji Asylco® (akronim od angielskiego Alternative System of Language Communication), której podstawą są piktogramy. W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki (piktogramy) przedstawiające na ogół rzeczy fizyczne, aby wyrazić prosty przekaz (sprawozdania z pól, spiżarni, zbrojowni itp.). Z czasem piktogramy przybierały coraz bardziej umowną formę, pojawiały się oznaczenia dotyczące gramatyki lub sposobu wymowy. Pismo piktograficzne przekształcało się, w różnym tempie w różnych kulturach, w pismo ideograficzne, sylabiczne a w końcu literowe, czyli w postaci takiej, w jakiej je dzisiaj znamy. W tych naturalnie się rozwijających językach piktogramom towarzyszyły dźwięki mowy, którą posługiwała się dana populacja (Chińczycy, Egipcjanie, Aztekowie). Autor Asylco® postawił sobie za zadanie stworzenie systemu komunikowania się, którym będą mogli porozumiewać się wszyscy bez względu na język, którym się na co dzień posługują. Przewidywaną rolę Asylco® można porównać do roli jaką w dalszym ciągu pełni pismo chińskie, które jest zrozumiałe na całym obszarze państwa, którego ludność mówi różnymi, często odległymi dialektami. W niniejszej publikacji została zaprezentowana gramatyka czyli zasady odczytywania znaczenia piktogramów, tworzenia ich kombinacji oraz zasady tworzenia rysunku piktogramów. Autor bowiem nie uważa systemu za zamknięty i zachęca Czytelników i potencjalnych Użytkowników do tworzenia nowych znaczeń na bazie zaprezentowanej konstrukcji. Kolor czerwony w tekście użyty został do podkreślenia znaczenia. Kolor różowy dla oznaczenia słów, których nie ma w słowniku języka polskiego. Kolor pomarańczowy i niebieski dla wyróżnienia w tekście. Symbole: $ nazwę wymiaru; * nazwę elementu wymiaru; ^ opis elementu; # znaczenie indywidualne elementu. Niektóre fragmenty tekstu przygotowane zostały do czytania wierszami, inne kolumnami a jeszcze inne powinno się analizować porównując zarówno wiersze jaki i kolumny. Kolory tabel: - kolor zielony – komentarze, uwagi i opisy; - kolor czerwony - elementarne składniki gramatyki; - kolor pomarańczowy - przykłady z wykorzystaniem gramatyki; - kolor niebieski - przykłady z wykorzystaniem gramatyki i słownika.
301
Embed
Wstęp Uwagi - Asylco · piktogramy. W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki (piktogramy) przedstawiające na ogół rzeczy fizyczne, aby wyrazić prosty
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Wstęp
5
Gdynia, 25-08-2005
Wstęp
Uwagi
Praca poświęcona jest opisowi alternatywnej, wizualnej i całkowicie niefonetycznej formy komunikacji Asylco® (akronim od angielskiego Alternative System of Language Communication), której podstawą są piktogramy.
W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki (piktogramy) przedstawiające na ogół rzeczy fizyczne, aby wyrazić prosty przekaz (sprawozdania z pól, spiżarni, zbrojowni itp.). Z czasem piktogramy przybierały coraz bardziej umowną formę, pojawiały się oznaczenia dotyczące gramatyki lub sposobu wymowy. Pismo piktograficzne przekształcało się, w różnym tempie w różnych kulturach, w pismo ideograficzne, sylabiczne a w końcu literowe, czyli w postaci takiej, w jakiej je dzisiaj znamy. W tych naturalnie się rozwijających językach piktogramom towarzyszyły dźwięki mowy, którą posługiwała się dana populacja (Chińczycy, Egipcjanie, Aztekowie).
Autor Asylco® postawił sobie za zadanie stworzenie systemu komunikowania się, którym będą mogli porozumiewać się wszyscy bez względu na język, którym się na co dzień posługują. Przewidywaną rolę Asylco® można porównać do roli jaką w dalszym ciągu pełni pismo chińskie, które jest zrozumiałe na całym obszarze państwa, którego ludność mówi różnymi, często odległymi dialektami.
W niniejszej publikacji została zaprezentowana gramatyka czyli zasady odczytywania znaczenia piktogramów, tworzenia ich kombinacji oraz zasady tworzenia rysunku piktogramów. Autor bowiem nie uważa systemu za zamknięty i zachęca Czytelników i potencjalnych Użytkowników do tworzenia nowych znaczeń na bazie zaprezentowanej konstrukcji.
Kolor czerwony w tekście użyty został do podkreślenia znaczenia. Kolor różowy dla oznaczenia słów, których nie ma w słowniku języka polskiego. Kolor pomarańczowy i niebieski dla wyróżnienia w tekście. Symbole:
$ nazwę wymiaru; * nazwę elementu wymiaru; ^ opis elementu; # znaczenie indywidualne elementu.
Niektóre fragmenty tekstu przygotowane zostały do czytania wierszami,
inne kolumnami a jeszcze inne powinno się analizować porównując zarówno wiersze jaki i kolumny.
Kolory tabel: - kolor zielony – komentarze, uwagi i opisy; - kolor czerwony - elementarne składniki gramatyki; - kolor pomarańczowy - przykłady z wykorzystaniem gramatyki; - kolor niebieski - przykłady z wykorzystaniem gramatyki i słownika.
A.000 - Idea Asylco® - słownik - gramatyka - technika oznaczania Idea Asylco®
System powstał jako wynik zastępowania w zdaniu dowolnego słowa równoważnym elementem, ale takim, który nie składa się z liter i jest albo ogólnie zrozumiały, albo odwołuje się do prostych skojarzeń.
Zamiast pisać: To jest koza. Możemy napisać To jest
Ania podskakuje z radości. = Ania z radości.
Słychać było śpiewanie i wołanie. = Słychać i
Kura i kogut mają kurnik. = i mają .
Nad stołem wisi lampa. = stołem wisi lampa.
Pod stołem leży pies. = stołem leży pies.
Ja i ty idziemy do szkoły. = i idziemy do szkoły. Jedynymi składnikami Asylco® są słownik i gramatyka.
Słownik: składa się z piktogramów i zawiera podstawę tworzenia słów. Znaczenie elementów słownika można wyobrazić sobie jako coś więcej
niż tylko rdzeń przyszłego słowa np. piktogram bieg to punkt wyjścia słów: bieg, rozbiegany..., ale również jest podstawą do tworzenia słów: truchtanie, pędem... Z elementów słownika będziemy tworzyć słowa mówiące o:
- człowieku, ludzkości, tłumie...
- drzewie, lesie, leśniczym, drwalu..
- języku, smaku, wyrażaniu stanu emocjonalnego… Słownik znajduje się w oddzielnej książce Słownik POLSKO-ASYLCO®. Gramatyka
Opisuje zasady tworzenia słów, ich odmianę, budowę zdań, przekształcanie...
Gramatyka dzieli się na wymiary np.: osoba, płeć, przypadek, liczba. stopniowanie... Wymiary dzielą się na elementy (symbole). Każdemu z wymiarów przypisana jest co najmniej jedna funkcja: słowotwórcza - służąca do tworzenia nowych słów, fleksyjna - pozwalająca odmieniać słowa, zdaniotwórcza - tworząca zdania lub zmieniająca ich charakter, wypowiedzi - zmieniająca charakter tekstu.
$G. Technika oznaczania Przykładem słowotwórczego wymiaru gramatycznego jest technika oznaczania. Składa się on z trzech symboli:
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*G01.
nominatio ^G01. Pozwala tworzyć nazwy rzeczy, czynności, cech...: - jest elementem domyślnym, czyli takim, który na ogół można pominąć #G01.
nomen
nazywanie nazwa
*G02.
indicatio
^G02. Pozwala tworzyć słowa wskazujące (zaimki) #G02.
ego
wskazywanie ja
*G03.
ordinatio
^G03. Pozwala tworzyć słowa określające kolejność, liczebność... #G03.
ordo
szeregowanie szereg
Nazywanie
– Oznacza: Wszystkie słowa, które nie są zaimkami lub liczebnikami, dla których
piktogram Człowiek jest domyślny i można go pominąć. Słowa, w których piktogram Człowiek (bez określonej płci) pozwala nam
tworzyć słowa mężczyzna, kobieta, dziecko,… ale również człowieczeństwo, kobiecość, męski, ..., które dalej doprecyzujemy, korzystając z innych elementów gramatyki.
Słowa takie jak ludzki, w którym piktogram może być pominięty lub nie! Dalej zostanie to wyjaśnione.
Sam piktogram może być odczytany jako słowo (zawsze jest to rzeczownik jednostkowy), przy założeniu, że pamiętamy o wszystkich pominiętych elementach domyślnych gramatyki. Zaimki
- Ja, ty, on... taki, gdziekolwiek, żaden… Szeregowanie opisane jest w A.003
A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne
8
A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne Słowa
Słowo proste = elementy gramatyki + piktogram złożony + elementy gramatyki. Nie wszystkie składniki muszą wystąpić. Korzystając ze słownika i innych elementów gramatyki, które poznamy dalej, otrzymujemy odpowiednio:
= Kobieta
= Ja = Ty
= Mężczyzna = Być = Jestem
= Kobiecy, -a, -e = Człowiek = Ludzki
= Męski, -a, -e = On, ona, ono = Ona
Pomijanie elementów domyślnych
Wszystkie znaczenia domyślne znajdują się w dodatku D.001. Podczas tworzenia słów niektóre elementy, zwane elementami domyślnymi, możemy pominąć.
Jedynym pomijanym elementem słownika w przypadku, gdy występuje w słowie jako pierwszy piktogram, jest . Dlatego powyższe słowa zapisujemy jako:
= Kobieta = Mężczyzna
= Być = Jestem
= Kobiecy, -a, -e = Człowiek
= Męski, -a, -e = Ludzki -a, -e
= Ja = Ty = On, ona, ono = Ona
A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne
9
Ponieważ w technice oznaczania domyślne jest nazywanie , a w innych wymiarach i też są elementami domyślnymi, to:
= Kobieta = Mężczyzna
= Być = Jestem
= Kobiecy, -a, -e = Męski, -a, -e = Człowiek = Ludzki -a, -e lub
= Ja = Ty = On, ona, ono = Ona
Przykłady tworzenia słów z pominięciem elementów domyślnych. Podane przykłady uwzględniają elementy słownika i gramatyki np.: , , ,
, , których objaśnienie znajduje się dalej w opisach wymiarów.
= Las = Leśniczy = Szmer = Dźwięcznie
= Leśnictwo = Leśny = Bezdźwięcznie = Dźwięczny
= Drewno = Miesięczny = Hałas = Woń
= Miesiąc = Księżycowy = Smród = Węch
.5* = Półksiężyc 5. = Maj = Bezwonny = Wąchanie
A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne
10
Znaczenie indywidualne
Większość elementów gramatyki jest poprzedzone przez
piktogram lub inny element gramatyki, np. element występuje w
słowie kaczor = , mężczyzna = i nigdy nie występuje jako pierwszy.
W drugiej grupie są elementy, które występują samodzielnie lub
rozpoczynają słowo, np.: element może samodzielnie
występować jako przyimek bez = lub cisza = .
W pierwszym przypadku będziemy używali takich elementów bezpośrednio do tworzenia nowych znaczeń (można powiedzieć, że są one dodane do słownika) i nie będą pomijane nawet wtedy, gdy są domyślne.
Przykłady znaczenia indywidualnego w zdaniach równoważnych:
Czy ja to nazwa własna? = Czy to własna?
Szereg liczb pierwszych. = liczb pierwszych.
W drugim przypadku elementy indywidualne, aby mogły być odróżnione od swojego znaczenia w gramatyce, będą zawsze występowały z innymi elementami gramatyki.
Wszystkie znaczenia indywidualne znajdują się w dodatku D.002.
Directus - czytanie piktogramu: Wśród piktogramów słownika występują takie, w których słowo
opisane jest przez zmianę, ruch: = Prosto (np. iść prosto, nie zbaczać). Na piktogramach - "czas płynie od lewej do prawej" a "teraźniejszość jest pierwszoplanowa":
Przykłady: Prospectus:
= Rodzina
= Strona - element słownika oznaczający stronę (w znaczeniu lewa strona, po drugiej stronie...)
= Wschód słońca = Zachód słońca Separatus
Prospectus, separatus: Prospectus jest elementem słownika, na którym znajduje się pewien
niezróżnicowany zbiór elementów. Separatus jest tym samym obrazem, na którym mamy elementy
pierwszo- i drugoplanowe. Części rysunku w kolorze szarym stanowią kontekst dla elementów w kolorze czarnym.
Gdy w słowie występuje pojedynczy piktogram nazywamy go - solus.
W przypadku, gdy występuje kilka piktogramów razem: (w tym wypadku drzewo połączone z siekierą), to takie połączenie dwóch elementów nazywamy duplus i jest to najprostszy piktogram złożony. Znaczenie słowa powstającego z takiego połączenia będzie kojarzone zarówno z siekierą jak i drzewem (drwal, wyręb, rąbanie, poręba...).
W Asylco nie ma ograniczenia ilości piktogramów w piktogramie
złożonym.
triplus ... itd. Pomiędzy piktogramami mogą wystąpić też elementy gramatyki, np.
w kolejność powiązania jest następująca:
(( ) ). Istnieje natomiast ograniczenie dotyczące gramatyki - skrajny prawy
piktogram nie wiąże się bezpośrednio z następującym po nim elementem gramatyki.
Piktogram złożony kończy się zawsze pojedynczym piktogramem.
W słowie = wnuczkowie kolejność powiązania z pominięciem pewnych nawiasów jest następująca:
( )
piktogramem złożonym jest
(( )( )) . (syn syna mojego dziecka).
Przykłady:
= Rąbać - kolejność powiązania
( ) = (drzewo + siekiera) + czynność
= Drwal W tym wypadku kolejność powiązania jest następująca:
= Brat przyrodni matki. W przypadku, gdy powiązanie byłoby od prawej strony, otrzymalibyśmy wuja = (syn babki po kądzieli). Dodatkowe szczegóły dotyczące kolejności piktogramów i symboli gramatyki można znaleźć w - B.000 - Rzeczowniki - kolejność symboli, schematy słowotwórcze
Copula - zmiana kolejności powiązania Słowo złożone = słowo proste + copula + słowo proste
Tworząc słowa z kilku słów, będziemy używać copuli - jako elementu spajającego. Element ten będzie spełniał dwa zadania: 1. Pozwoli pominąć elementy domyślne tworząc bezokolicznikową
formę:
Przykłady rodzinne:
= Syn
= Córka
= Brat
= Siostra
= Brat przyrodni (ze strony matki)
= Dziadkowie (rodzice matki) = Rodzę = Rodzić
= Rodzeństwo matki (w lp.) = dziecko rodziców matki = Jestem = Być
= Prababki
2. Pozwoli na utworzenie jednego słowa z dwóch składników oraz zmieni kolejność powiązania i znaczenie.
Zauważmy, że w języku polskim do domu i do drzewa "do" sugeruje, że albo dochodzimy do domu tak jak do drzewa, albo wchodzimy do drzewa tak jak do domu. W Asylco® (matematyzujemy) piszemy precyzyjnie:
Napis oznacza ruch w - (do domu, w ucho w znaczeniu "do środka")
Napisy: oznacza ruch z wnętrza - (z domu, z kina, z ucha)
oznacza ruch do - (do drzewa, do domu-bez wchodzenia do środka)
oznacza ruch od - (od ściany, od drzewa)
Przykłady tworzenia słów w Asylco®, które mają bardzo precyzyjne logicznie znaczenie i uzasadnienie, a które nie istnieją w innych językach: napis:
? oznacza zaimek pytający skąd? - (z + gdzie?)
ale nie istnieją słowa w języku polskim:
? - czy tam, do środka
- nikąd
- stąd - (z + tu) - tam, do środka
- znikąd - (z + nigdzie) przez analogię
zastępując z/od, czyli element na , możemy zauważyć, że istnieją w języku polskim słowa:
napis ? oznacza odkąd? - (od + gdzie?)
- donikąd
skądkolwiek, ale nie pod-kądkolwiek
zewsząd, ale nie we-wsząd
znikądinąd, ale nie spomiędzy-nikądinąd
Po polsku pytamy dokąd wchodzisz? W Asylco® mamy dokąd idziesz? lub wkąd wchodzisz?
Analogicznie skąd idziesz? skąd wychodzisz? lub odkąd idziesz? - odtąd - (od + tu)
A.003 - Szeregowanie - liczebniki
16
A.003 - Szeregowanie - liczebniki
Szeregowanie to jedyny wymiar, który nie korzysta ze słownika. W skład tego wymiaru wchodzą wszystkie liczebniki. Tworzy się je w tradycyjny sposób, korzystając z cyfr i dodatkowo ze znaków:
. : / - * @ [ ] I V X
$! Liczebniki ! Ponieważ nie można zrobić słownika wszystkich liczebników. Brak elementu domyślnego.
Oznaczenie Nazwa liczebnika Opis
Oznaczenie :
gdy X jest cyfrą to [X] jest liczbą X
gdy A jest literą to [A] jest słowem a
– oznaczenie to jest konsekwentnie pomijane, gdy nie prowadzi do niejednoznaczności.
<liczba> Główny Nazwy liczb naturalnych
<liczba> <.> Porządkowy Określenie położenia elementu w pewnym szeregu
<liczba> <-> Zbiorowy Określenie liczności grupy elementów
<liczba> <*> Mnożny Określenie, z ilu elementów składa się określane pojęcie
<liczba> </> Ułamkowy Określenie liczności w liczbach niecałkowitych Oznaczenie:
: : = : W liczebnikach „czasowych” pomijamy powtarzające się znaki
= Ty = Wskazywanie + Odbiorca = Ona = Wskazywanie + Reszta + Żeńskość
A.005 – Liczebność
20
A.005 – Liczebność
Niektóre wymiary gramatyki, jak na przykład liczebność, zostały wzbogacone o dodatkowe elementy w stosunku do tradycyjnych gramatyk. $R. Liczebność
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*R01.
singularis
^R01. Tworzy słowa w liczbie pojedynczej - jest elementem domyślnym #R01.
elementum
pojedynczość element
*R02.
multitudo
^R02. Tworzy słowa w liczbie mnogiej - dom, - domy... #R02.
copia
mnogość zbiór
*R03.
duo
^R03. Tworzy słowa w liczbie podwójnej - nogi, oczy, stereo... #R03.
par
podwójność, dualność para
*R04.
unitas ^R04. Tworzy słowa odpowiadające nazwie jednostki pewnej zbiorowości - las, - drzewo... #R04.
persona, unum
jednostkowość jednostka
*R05.
collectio
^R05. Tworzy słowa odpowiadające grupie jednostek - żołnierz, - wojsko... #R05.
grex
zbiorowość grupa
A.005 – Liczebność
21
Przykłady wykorzystania ze słownikiem:
= Uszy
= Oczy
= Ręce = Stereo
= Młodzież = Wojsko
= Drób = Bajki
Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki:
= Sam, -a, -o
= Terminologia, nazewnictwo
= Liczba = Cyfra
[ ] = Liczba jednocyfrowa = Zbiór cyfr
= Zbiór liczb = Para ludzi
A.006 - Stopniowanie
22
A.006 - Stopniowanie
Ten wymiar będzie dalej wykorzystywany w stopniowaniu: 1. Cechy 2. Nazwy cechy 3. Rzeczy w odniesieniu do określenia czasu 4. Rzeczy w odniesieniu do odczucia zmysłowego 5. Wykrzyknika $L. Stopniowanie
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*L01.
gradus superlativus
^L01.1. Tworzy słowa, które wyrażają największe natężenie cechy ^L01.2. Tworzy słowa, które wyrażają największe natężenie nazwy cechy ^L01.3. Tworzy słowa, które określają najwcześniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) ^L01.4. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej pozytywne natężenie odczucia zmysłowego ^L01.5. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej pozytywne wyrażenie stanu emocjonalnego
#L01.
numerus quantitas maximus/a
stopień najwyższy największa ilość
*L02.
gradus comparativus
^L02.1. Tworzy słowa, które wyrażają większe natężenie cechy ^L02.2. Tworzy słowa, które wyrażają większe natężenie nazwy cechy ^L02.3. Tworzy słowa, które określają wcześniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) ^L02.4. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej pozytywne natężenie odczucia zmysłowego ^L02.5. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej pozytywne wyrażenie stanu emocjonalnego
#L02.
numerus quantitas maior
stopień wyższy większa ilość
A.006 - Stopniowanie
23
Element domyślny
*L03.
gradus positivus ^L03.1. Wyraża zdefiniowaną cechę i nie zmienia znaczenia słowa ^L03.2. Wyraża zdefiniowaną nazwę cechy i nie zmienia znaczenia słowa ^L03.3. Określa zdefiniowany okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) i nie zmienia znaczenia słów ^L03.4. Wyraża zdefiniowane odczucie zmysłowe i nie zmienia znaczenia słowa ^L03.5. Wyraża zdefiniowany stan emocjonalny i nie zmienia znaczenia słowa
#L03.
aequitas
stopień równy równość
*L04.
gradus comparativus minor
^L04.1. Tworzy słowa, które wyrażają mniejsze natężenie cechy ^L04.2. Tworzy słowa, które wyrażają mniejsze natężenie nazwy cechy ^L04.3. Tworzy słowa, które określają późniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) ^L04.4. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej negatywne natężenie odczucia zmysłowego ^L04.5. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej negatywne wyrażenie stanu emocjonalnego
#L04.
numerus quantitas minor
stopień niższy mniejsza ilość
*L05.
gradus infimus ^L05.1. Tworzy słowa, które wyrażają najmniejsze natężenie cechy ^L05.2. Tworzy słowa, które wyrażają najmniejsze natężenie nazwy cechy ^L05.3. Tworzy słowa, które określają najpóźniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) ^L05.4. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej negatywne odczucia zmysłowego ^L05.5. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej negatywne wyrażenie stanu emocjonalnego
#L05.
perpauculum
stopień najniższy najmniejsza ilość, odrobina
A.006 - Stopniowanie
24
Przykłady wykorzystania ze słownikiem:
Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki: = Dodawanie
= Dziwniejszy = Mniej zamknięty = Zero = Odejmowanie
Uwaga: W odróżnieniu od Asylco® w języku polskim możemy stosować równocześnie stopnie najwyższy, wyższy, niższy i najniższy tylko w stopniowaniu
opisowym np.: najbardziej czerwony, bardziej czerwony, czerwony, mniej czerwony, najmniej czerwony.
A.007 - Przyimkowość
25
A.007 - Przyimkowość
Przykład i objaśnienie W języku polskim przyimek "pod" łącząc się z rzeczownikami (lub innymi
słowami pełniącymi ich funkcję) w narzędniku - tworzy wyrażenia określające zlokalizowanie czegoś poniżej jakiegoś przedmiotu (np. pod stołem).
lub bierniku - tworzy wyrażenia określające skierowanie czegoś poniżej jakiegoś przedmiotu (pod stół).
Przyimek "spod" łącząc się z dopełniaczem, tworzy wyrażenia określające z miejsca czegoś, poniżej jakiegoś przedmiotu (z-pod stołu).
W Asylco® wyróżnia się trzy przyimki "pod" odpowiadające trzem powyższym formom pod-miejsce, (pod a) pod-w-kierunku-tam (pod b) i pod-w-kierunku-odwrotnym (spod). Powyższa zasada będzie stosowana do innych przyimków, które dają się połączyć w logiczne pary (od-do, nad-znad...). Wydaje się więc, że dzięki temu zabiegowi nie ma potrzeby zaznaczania, w jakim przypadku łączą się wszystkie przyimki z rzeczownikami i zaimkami:
Czerwone kółko(a) w to coś, a czarna
część obrazka (nie licząc ramki) jest X-em
Uwaga: Ponieważ elementy tego wymiaru występują indywidualnie, np.:
lampą stoi . = Pod lampą stoi stół.
Ale również w połączeniu z lub np.:
lampę wstawiono . = Pod lampę wstawiono stół. to znaczenie "indywidualne" jest wykorzystywane tylko wtedy, gdy elementy te występują z innymi elementami gramatyki lub piktogramem,
np.: jako rzeczownik = Wnętrze
a jako przymiotnik: = Wewnętrzny = Pod stołem
= Pod stół = Spod stołu Element jest elementem domyślnym, ale pominąć go można
tylko w przypadku, gdy jest zastąpiony innym elementem gramatyki. Ponieważ zaprezentowanie przykładów znaczenia indywidualnego wymaga użycia elementów zdefiniowanych dalej, więc nastąpi to w A.100 i dalej.
Graficzne przedstawienie przyimka. Piłka w pudełku.
Coś (piłka) X. X oznacza słowo, które jest poprzedzone przyimkiem.
A.007 - Przyimkowość
26
$Z. Przyimkowość Brak elementu domyślnego Przyimki miejsca
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*Z01.
intra
^Z01. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się wewnątrz X #Z01.
interiora
w wnętrze
*Z02.
extra
^Z02. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się na zewnątrz X #Z02.
exteriora
poza zewnętrze
*Z03.
apud ^Z03. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie X #Z03.
localis
obok sąsiedztwo, lokalność
*Z04.
ab
^Z04. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś lub czynność zaczyna się od X #Z04.
initium, principium
od początek
*Z05.
ad
^Z05. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś lub czynność kończy się na X #Z05.
finis
do koniec
*Z06.
inter
^Z06. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś innego znajduje się wśród elementów X #Z06.
diversitas
wśród inność
*Z07.
circa
^Z07. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się ze wszystkich stron X #Z07.
ambientia, circumiectus
dookoła otoczenie, środowisko
*Z08.
infra
^Z08. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się niżej niż X #Z08.
loca inferiora
pod dół, spód
*Z09.
supra
^Z09. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się wyżej niż X #Z09.
summum, apex
nad góra, wierzch
A.007 - Przyimkowość
27
Przyimki miejsca c.d.
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*Z10.
ob
^Z10. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się (dzieje się) na miejscu X #Z10.
superficies
na powierzchnia
*Z11.
contra
^Z11. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się w naprzeciwko X #Z11.
contra
naprzeciwko kontra
Przyimki miejsca i czasu
*Z12.
ante
^Z12. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się bliżej (wcześniej) niż X #Z12.
priora
przed przód
*Z13.
post
^Z13. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się dalej (później) niż X #Z13.
tergum
po tył
Przyimki czasu
*Z14.
dum ^Z14. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś dzieje się równolegle z X #Z14.
contemporaneum równocześnie jednoczesność
Przyimki kierunku
*Z15.
adversum
^Z15. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zmierza w kierunku Y #Z15.
porro!, perge!
w kierunku naprzód
*Z16.
abversum
^Z16. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zmierza z kierunku Y #Z16.
rursus
z kierunku wstecz
Uwaga: Y oznacza miejsce określone przez wyrażenie przyimkowe
A.007 - Przyimkowość
28
Przykłady
= W uchu = Poza lasem
= Pod kwiatem
= Od drzewa (miejsce) = Do drzewa (miejsce) = Pod językiem
= Wśród drzew = Dookoła drzewa = Nad łóżkiem
= Pomiędzy uszami = Wokół kamienia = Na brzuchu
= Przy stole = Przed drzwiami = Naprzeciwko drzewa
= Za oknem 1: = Za godzinę = Podczas łykania
= W ucho, (do wnętrza) = Z ucha = Pod język
= Do domu = Z domu = Spod języka
= Poza las = Spoza lasu = Pod kwiat
= Do miejsca obok stołu = Od miejsca przy stole = Spod kwiatu
A.007 - Przyimkowość
29
Przyimki kauzalne i inne:
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*Z17.
cum ^Z17. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zawiera X coś współtowarzyszy X coś jest razem z X #Z17.
completum
z komplet
*Z18.
sine
^Z18. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś jest bez X #Z18.
penuria, defectus
bez brak
*Z19.
pro
^Z19. Tworzy wyrażenia oznaczające że, coś jest przeznaczone dla/do X #Z19.
supplementum
dla uzupełnienie
= Od drzewa (ruch) = Do drzewa (ruch)
= Nad łóżko
= Przed drzwi = Sprzed drzwi = Znad łóżka
= Pomiędzy uszy = Spomiędzy uszu = Na brzuch
= Wśród drzewa = Spośród drzew = Z powierzchni brzucha
= Za okno = Zza okna = Z brzucha
= Spał podczas choroby = Z naprzeciwka drzewa
A.007 - Przyimkowość
30
Kauzalne c.d.
*Z20.
trans ^Z20. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność jest wykonywana przez przeszkodę X #Z20.
obstaculum
przez przeszkoda
*Z21.
ratio ^Z21. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) jest wykonywana w sposób X #Z21.
modus, via
w sposób sposób
*Z22.
destinatus
^Z22. Tworzy wyrażenia oznaczające, że dla czynności (stanu) celem jest X #Z22.
destinatus
celem cel
*Z23.
causa ^Z23. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) jest spowodowana przyczyną X #Z23.
causa
z powodu przyczyna
*Z24.
conditio ^Z24. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) może być wykonana tylko pod warunkiem X #Z24.
conditio
dzięki warunek
*Z25.
praeter
^Z25. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność jest rozbieżna z (nie zważa na) X #Z25.
contrarium
wbrew rozbieżność
*Z26.
vice
^Z26. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś jest zastąpione przez X #Z26.
subrogatio
zamiast zastępstwo
*Z27.
exceptio
^Z27. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś stanowi wyjątek, dla X #Z27.
exceptio
oprócz wyjątek
*Z28.
situs ^Z27. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś jest wykonywane w określonych okolicznościach #Z28.
situs
w sytuacji sytuacja
*Z29.
eventus
^Z27. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność powoduje określony skutek #Z29.
effectus
ze skutkiem rezultat
A.007 - Przyimkowość
31
Przykłady
= Butelka z winem
= Ryba bez zębów
= Matka z dzieckiem = Matka bez dziecka
= Butelka z uchem = Butelka bez ucha
= Klucz do drzwi = Jedzenie dla matek
= Kwiaty dla ojca = Przechodzę przez drogę
= Słyszę przez okno = Idę na rękach
= Biegnę jak kaczka = Idę po dziecko
= Stoję (czekam) po lekarstwo = Wbiegam przez drzwi
= Choruję przez deszcz = Choruję po cichu
= Oprócz krowy idzie koza = Drżę wskutek (z powodu) temperatury
A.007 - Przyimkowość
32
= Otworzę drzwi tylko gdy mam klucz
= Idą wszyscy mężczyźni oprócz krowy
= Śpię pomimo hałasu
= Idę wbrew naciskom
= Droga w miejsce lasu
= Zamiast kury biegnie kaczka
= Jem wszystko oprócz ciasta
= W góry jedynie grupowo (bycie w grupie)
= Idę do łóżka tylko gdy jestem niegrzeczny
= Drżę o dziecko, znaczy informować się (pytać, upominać się, troszczyć, walczyć) o dziecko - reaktywny cel czynności
= Myślę o dziecku. Znaczy także Informować (mówić, opowiadać, pamiętać) o dziecku - dziecko - bierny cel czynności
A.007 - Przyimkowość
33
Przyimki "przypadkowe"
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*Z28.
genetivus ^Z28. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś przynależy do X że czynność określa posiadanie X. Tworzy pytajnik - kogo? czego? #Z28.
participatio
dopełniacz przynależność
*Z29.
dativus ^Z29. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność działa na X - czynny odbiorca czynności (punkt docelowy). Tworzy pytajnik - komu? czemu? #Z29.
contradictio, reactio
celownik reaktywność
*Z30.
accusativus ^Z30. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność działa na X - bierny cel (punkt odniesienia). Tworzy pytajnik - kogo? co? #Z30.
obiectum
biernik bierność
*Z31.
instrumentalis ^Z31. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność została wykonana dzięki narzędziu, środkowi, sposobowi X. Tworzy pytajnik - kim? czym? #Z31.
instrumentum
narzędnik narzędzie
Przykłady
= Nie chcę mleka
= Owca ojca
= Szukam ciasta = Oczekuję deszczu
= Nie mam dziecka = Biorę dziecko
= Mam dziadka ze strony ojca = Piję mleko
= Niosę dziecko = Zabrałem dziecku
A.007 - Przyimkowość
34
Gdzie? Kiedy?
Jak? Kiedy?
= Mówię dziecku
= Dzwonię dzwonem
= Niosę ciastko dziecku = Płynę rzeką
= Brak ucha dziecku = Jestem świnią
Ja siedzę w namiocie. Owca stoi tam gdzie deszcz. = Owca stoi na deszczu (gdzie?)
W południe idę do lasu. Owca stoi kiedy pada deszcz. Owca stoi podczas deszczu. = Owca stoi na deszczu (kiedy?)
Prognozuję pogodę po tym jak wschodzi słońce = Oceniam pogodę po wschodzie słońca (jak?)
Prognozuję pogodę gdy słońce wzejdzie = Oceniam pogodę po wschodzie słońca (kiedy?)
A.007 - Przyimkowość
35
Czym? Jak?
Kto? = Kogo? (Mianownik - Biernik)
= Szepczę ustami
= Szepczę ustami
Dziecko B jest wąchane. A B = Dziecko A wącha dziecko B
Dziecko A jest wąchane przez dziecko B. Dziecko A jest wąchane. A B = Dziecko A wącha dziecko B
Koty są gonione przez psy. = Psy gonią koty
Psy są gonione przez koty. = Koty gonią psy
A.007 - Przyimkowość
36
Po co? Z jakiej przyczyny?
Przykłady wykorzystania przyimków do tworzenia czasowników
Zasady tworzenia czasowników opisane są w - B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
Pracuję na jakiś (nowy, inny) stół. Chcę mieć stół. = Pracuję na stół (po co?)
Pracuję z powodu stołu. Popsuł mi się stół. = Pracuję na stół (z jakiej przyczyny?)
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*M01.
licentia
^M01. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś nie jest ani pełny ani pusty #M01.
licentia
dowolność dowolność
*M02.
vacuum
^M02. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś jest pusty Brak elementów zbioru #M02.
vacuum
pustość pustość
*M03.
plenitudo
^M03. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś jest pełny Całość zbioru #M03.
totus
pełność pełność
$V. Rodzajnik Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*V01.
definitus ^V01. Użycie rodzajnika określonego oznacza, że rzecz lub osoba, o którym mowa, jest mówiącemu znany #V01.
notus, vicinus
określony znajomy
*V02.
indefinitum ^V02. Użycie rodzajnika nieokreślonego sygnalizuje, że rzecz lub osoba, o której jest mowa, są jeszcze nieznane i wymienione w kontekście po raz pierwszy #V02.
= Przez nikogo = Trans + Nikt = Dla nikogo = Pro + Nikt
A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne
57
A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne
$Y. Kategoria ontologiczna
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*Y01.
nomina
^Y01. Tworzy nazwy własne #Y01.
nominis
nazwa własna imię, nazwisko
*Y02.
homo, res, phaenomenon ^Y02. Tworzy nazwy ludzi, zwierząt, przedmiotów, pojęć abstrakcyjnych (rzeczowniki) - pies, pogoda, stół.., - jest elementem domyślnym #Y02.
subiectum
człowiek, rzecz, zjawisko podmiot
*Y03.
actio, status
^Y03. Tworzy nazwy czynności (czasowniki) - być, iść, spać... #Y03.
esse
czynność, stan być (domyślnie jestem)
*Y04.
nomen adiectivum
^Y04. Tworzy cechy (przymiotniki) - jasny, duża... #Y04.
novus, -a, -um
cecha nowy, -a, -e
*Y05.
adverbium
^Y05. Tworzy nazwy cech (przysłówki) - wcale, znienacka, mało... #Y05.
magnopere
nazwa cechy bardzo
*Y06.
exclamatio ^Y06. Tworzy nazwy dźwięków i emocji (wykrzykniki właściwe, onomatopeje), modyfikuje sens jak i znaczenie emocjonalne (partykuły, wołacze) - a, ach, bodaj, mamo...
#Y06.
attende!
wykrzyknik uwaga!
A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne
58
Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki:
= Złościć = Grupować
= Przeciwstawiać, kontrować = Nazywać
= Równać = Kompletować = Ustępować, cofać się = Uważać
institutio ^F11. Tworzy nazwy podmiotów pełniących rolę w jakiejś dziedzinie życia, ośrodka kulturalnego, naukowego, oświatowego, opiekuńczego, gospodarczego, handlowego, usługowego, rządowego i samorządowego, politycznego... - muzeum, kino, opera, teatr instytut, akademia szkoła, przedszkole, uniwersytet żłobek, hospicjum giełda, bank, fabryka, stocznia, tartak sklep, pralnia, rząd, sejmik parlament, senat, partia, organizacja...
#F11.
officium
zakład, instytucja urząd
*F12.
aedificium ^F12. Tworzy nazwę czegoś co zostało wybudowane przez człowieka i służy określonym celom, np. zamieszkaniu, produkcji, komunikacji - dom, fabryka jako budowla, most, tunel, komin, tor kolejowy, ratusz...
#F12.
aedificium
budowla budowla
*F13.
flora
^F13. Tworzy nazwy roślin #F13.
flora
flora flora
A.101 - Rzeczownikowość - stopniowanie rzeczy
62
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*F14.
phaenomenon ^F14. Tworzy nazwy zjawisk, procesów fizycznych, astronomicznych, geologicznych, socjologicznych... - grzanie, tęcza, powódź, tłum... #F14.
phaenomenon
zjawisko zjawisko
*F15.
locus ^F15. Tworzy nazwę części określonej przestrzeni, z którą coś się dzieje, na której coś się odbywa, odbywało teren służący określonym celom - miejscowość, polana, plaża, plac... #F15.
locus
miejsce miejsce
*F16.
abstractum
^F16. Tworzy nazwy pojęć abstrakcyjnych, oderwanych - kwadrat, całka, społeczeństwo... #F16.
abstractum
abstrakcja abstrakcja
Tylko F02, F04, F11 ma znaczenie indywidualne różne od znaczenia ogólnego. Nie powinno to prowadzić do dwuznaczności. Przykład powiązania
= Koszary - kolejność powiązania ((( ) ) ) – Żołnierz - wojsko – wojskowy - dom - koszary
Uwaga o copuli, zmiana kolejności i zmiana znaczenia:
= Osoba najważniejsza, lider = Głowa rodziny ( ) - kolejność powiązania
= Bardziej stary, starszy = Najbardziej stary, najstarszy
= Mniej stary = Najmniej stary
= Duży = Większy = Największy
= Mały = Mniejszy = Najmniejszy
= Zły = Gorszy = Najgorszy
A.103 - Cecha – stopniowanie
73
W Asylco® zdanie 'On idzie jeszcze szybciej niż (szedł) wczoraj do domu' składa się czterech części 1. On, 2. idzie 3. jeszcze szybciej niż wczoraj. 4. do domu. Trzecia część nazywa (określa) cechę jaką posiada czynność idzie. W języku polskim słowo jeszcze jest traktowany jako partykuła – 'Dziecko jeszcze śpi'. (USJP PWN jeszcze - «partykuła uwydatniająca, że coś trwa (powtarza się) już od pewnego czasu albo trwa dłużej niż należało się spodziewać»). W Asylco® partykułą będą tylko wyrażenia nie posiadające samodzielnego znaczenia i określające coś więcej niż czasownik!
Określmy jak on idzie do domu?
1. On idzie do domu 2. On idzie prosto do domu. 3. On idzie bardzo cicho do domu. 4. On idzie za chwilę do domu. 5. On idzie teraz do domu. 6. On idzie jednak do domu. 7. On idzie niemrawo do domu. 8. On idzie jeszcze do domu.
9. On idzie chyba do domu 10. On idzie do domu tak, że czynność ta trwa dłużej niż należało się spodziewać. 11. On idzie jeszcze szybciej niż wczoraj do domu. 12. Jeszcze on idzie do domu. 13. Tylko on idzie do domu. 14. A on idzie do domu. 15. Czy on idzie do domu. 16. Chyba on idzie do domu.
W zdaniach 1-11 określony jest sposób, czas... czynności idzie, w 12-16 jeszcze, a, tylko, czy, chyba pełnią inną rolę.
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
74
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
Przykłady wykorzystania ze słownikiem:
= Zielono = Pięknie = Pikantnie = Ostro
Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki:
= Nowo = Przeciwnie
= Daleko = Blisko
= Pusto = Pełno = Zewnętrznie = Wewnętrznie
= Rzadko = Dobrze = Początkowo = Końcowo, ostatnio
= Naturalnie = Obojętnie = Kompletnie = Lokalnie
= Gęsto, często = Źle = Koniecznie = Możliwie
= Celnie = Sposobem = Przeciwstawnie = Wyjątkowo
= Zastępczo = Wstecznie = Powierzchownie = Jednocześnie
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
75
Stopniowanie nazwy cechy
= Krótko = Krócej = Najkrócej
= Bardzo = Bardziej = Najbardziej
= Dobrze = Lepiej = Najlepiej
= Źle = Gorzej = Najgorzej
= Dużo = Więcej = Najwięcej
= Mało, trochę = Mniej = Najmniej
= Żółto
= Bardziej żółto = Najbardziej żółto
= Mniej żółto = Najmniej żółto
= Równo
= Bardziej równo, równiej = Najbardziej równo, najrówniej
= Mniej równo = Najmniej równo
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
76
Określenie czynności a przysłówki, przysłówki pierwotne i wyrażenia przysłówkowe:
= On prawie zjadł
= Będę w pobliżu (blisko)
= Ja chyba będę
= Na dole jest za dużo ludzi
= Ty skaczesz wzwyż
= On skacze w dal
= Ja skaczę w bok
? = Dlaczego dzwonią dziś (dzisiaj) dzwony?
! = Naprzód (w przód) marsz!
= Cisza jest dookoła
= Na lewo jest kuchnia
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
77
Określenie czynności a przysłówki, przysłówki pierwotne i wyrażenia przysłówkowe c. d:
! = Na prawo patrz!
= Był (-a, -o) z dala (w oddali, daleko) od rodziny
= Jutro będzie śpiew i taniec
= On (ona, ono) całkiem (zupełnie, kompletnie) sczerniał
= Idzie w przód lub w tył (wstecz)
= Krawiec często jest dziwakiem
= My rzadko (z rzadka) szyjemy
, = Ja idę dołem, ty idziesz górą.
= Jestem do dyspozycji (pod ręką)
? = Czy ty czasem (czasami, nieraz, co pewien czas) jesteś w kuchni?
= Chcę po dobroci
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
78
Określenie czynności a przysłówki, przysłówki pierwotne i wyrażenia przysłówkowe c.d.
= Idzie bokiem
= Siedzę tuż obok
Wykorzystanie zaimków do określenia czasownika - ()
( ) = On (ona, ono) biegnie tutaj
( ) = Patrzył wciąż (ciągle, bez spoczynku) na nią
( ) = Wszędzie go (jej) pełno. (jest domyślne)
( ) ( ) = Tu i teraz (obecnie)
( ) ( ) = Teraz lub wcale (nigdy)
( ) ... = Co za dużo to...
( ) = On dotychczas (jeszcze, do tego czasu, do tej pory, do obecnej chwili, do teraz) nie pracował
( ) = Ja natychmiast (zaraz, od razu, wkrótce, już) idę do urzędu
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie
79
Wykorzystanie zaimków do określenia czasownika c. d.
? = Kto na zimno (beznamiętnie, trzeźwo) złości wilka?
Miejscownik ? - O kim? ? - O czym? = O człowieku = O paczce
Wołacz - O = Człowieku = Paczko
A.106 - Pytanie o podmiot, przypadki
86
Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką:
? = Kto idzie przez las?
? = Co idzie przez las?
= Jabłko dziadka = Jabłko kozy
? = Komu kupiłem psa ? ? = Dlaczego kupiłem psa ?
? = Kogo pamięta matka? ? = Co pamięta matka?
? = - Kim będę się opiekował? ? = Czym będę się bawił?
? = O kim myśli Kapturek? ? = O czym myśli Kapturek?
Uwagi do wszystkich pytań: Pytania zamknięte: - pozostałe pytania dopełnienia w A.107 – A.109
- pytania rozstrzygające patrz A.203 Podsumowanie pytań w Asylco – F.000. Pytania otwarte typu "Co wiesz o Polsce?" nie są pytaniami w Asylco = "Opowiedz mi o Polsce"
Zakresy pytań: - dla kto – nazwy ludzi; - dla co – nazwy przedmiotów; - dla gdzie – nazwy miejsc; - dla dlaczego – określenie przyczyny, celu...; - dla dokąd – określenie końca drogi; - dla kiedy – ogólne określenie czasu; - dla odkąd – określenie początku drogi, czasu; …
A.107 - Pytanie o orzeczenie
87
A.107 - Pytanie o orzeczenie
Oznacza czynność wykonywaną przez podmiot lub stan, w jakim się on znajduje $Q. Orzeczność Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako rzeczownika
*Q01.
actio
^Q01. Tworzy pytania przy określaniu czynności podmiotu #Q01.
actio
czynność czynność
*Q02.
status
^Q02. Tworzy pytania przy określaniu stanu w jakim znajduje się podmiot #Q02.
status
stan stan
*Q03.
praedicatum
^Q03. Tworzy pytania przy określaniu cechy, jakiej nosicielem jest podmiot #Q03.
professio
orzecznikowość zawód
Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką:
Czynność ? = Co robi? Jan ? = Co robi Jan? Jan = Jan śpiewa
Stan ? = Co się z nim dzieje. W jakim stanie się znajduje?
? = Co się dzieje z Czerwonym Kapturkiem = Czerwony Kapturek śpi
Właściwość ?= Kim jest? ? = Czym jest? ?= Jaki jest?
?= Kim jest Izi = Izi jest kamieniarzem
A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość
88
A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość , , ,
$T. Przydawkowość Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako
rzeczownika
*T01.
numerus ^T01. Tworzy pytania przy określaniu ilości (liczności), miary; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: ile?, ilu? #T01.
numerus
ilość ilość
*T02.
possesivum ^T02. Tworzy pytania przy określaniu właściciela (posiadania, przynależności); tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: czyj?, czyja?, czyje? #T02.
possesor
dzierżawczość właściciel
*T03.
distinctio ^T03. Tworzy pytania przy określaniu elementu z pewnej grupy na podstawie cechy wyróżniającej; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: który?, która?, które?, którzy? #T03.
distinctio
wyodrębnialność wyróżnik
*T04.
attributio ^T04. Tworzy pytania przy określaniu ilości cechy przymiotnikowej, często przypadkowej lub niestałej; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: jaki?, jaka?, jakie?, jacy? #T04.
attributio
właściwość właściwość
Uwaga: W Asylco, który nie jest równoważny, jaki... Przykłady wykorzystania ze słownikiem: i gramatyką
$U. Okoliczność czynności Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne
*U01.
spectantia loci ^U01. Tworzy pytajniki przy określaniu miejsca czynności pomaga tworzyć zaimki wskazujące #U01.
locum
lokatywność miejsce - część przestrzeni
*U02.
spectantia temporis ^U02. Tworzy pytajniki przy określaniu czasu czynności pomaga tworzyć zaimki wskazujące #U02.
tempus
temporalność czas - okres (gdy coś się dzieje)
*U03.
spectantia causae etc. ^U03. Tworzy pytajniki przy określaniu innych niż czas i miejsce okoliczności czynności #U03.
non limitatum
kauzalność etc. znaczenie nie określone
Przykłady pochodnych miejsca czynności i czasu:
- Ablatywność = Ab + Lokatywność - określenie miejsca początku czynności - Ab + Temporalność - początek czasu czynności
- Adlatywność = Ad + Lokatywność - określenie miejsca końca (celu) czynności - Ad + Temporalność - koniec czasu czynności
- Perlatywność = Trans + Lokatywność - określenie drogi
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
91
Miejsce
? = Gdzie?
Przykłady określania miejsca czynności oraz początku, końca, kierunku i przebiegu drogi:
? = Dokąd idę?
Korzystając z przyimka (z kierunku-od) możemy zapytać o początek drogi:
Wydaje się, że pytanie: Obok apteki idziesz do kina? zawiera wszystkie aspekty sprawy ale obok nie jest pytajnikiem. Jeżeli przyjmiemy, że w tym pytaniu domyślne jest "czy" to powstanie pytanie rozstrzygające. W praktyce tego rodzaju konstrukcja traktowana jest jak pytanie o przebieg drogi i jest po części pytaniem dopełnienia. Odpowiedź osoby, która idzie do kina, na ogół brzmi: Tak / Nie / Idę obok apteki / Mogę pójść obok apteki / Nie, ale wieczorem będę w aptece...W Asylco będziemy tworzyć pytajniki dotyczące okoliczności czynności w sposób daleko bardziej jednoznaczny.
Korzystając z przyimka. (w kierunku-obok) możemy zapytać:
? = Obok kogo, czego idę?
W przykładzie z apteką pytanie:
apteki idziesz? Jest pytaniem dopełnienia a jedynymi poprawnymi odpowiedziami są:
Obok apteki. lub Nie obok apteki.
Zapis jest pytajnikiem o przebieg drogi w pobliżu. Możemy pytać o też inne okoliczności miejsca czynności:
? = Pod kim, czym idę?
? = Nad kim, czym idę?
? = Odkąd idę?
? = Skąd idę?
Koniec drogi: ? = Dokąd idę?
Przebieg drogi: ? = Którędy idę?
Objaśnienie: Pytajnik "którędy" może być użyty tylko tak jak w pytaniu: Którędy
idziesz do kina? Jest to ogólne pytanie, w którym nie można zapytać o szczegół drogi. Rozpatrzmy następującą sytuację, jakiego pytajnika należałoby użyć w pytaniu do osoby, która wybiera się do kina i którą chcielibyśmy nie narażając ją na zbędną fatygę poprosić o wykupienie lekarstwa.
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
92
? = Wśród kogo, czego idę?
Objaśnienie: Przy określaniu miejsca czynności często posługujemy się pytaniami typu - "Na którym krześle siedzisz?" (Nr 37.), "W czyim łóżku leżę?" (Rodziców.), "W jakim miejscu spotykamy kozice?" (W górzystym.). W tych przypadkach korzystamy z przydawkowości (wyodrębnienia, dzierżawczości i właściwości). W Asylco zapiszemy to następująco:
? = Pomiędzy kim, czym idę?
? = W którą stronę (w jakim kierunku) idę?...
Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką (pytanie o cechę wyodrębniającą, o właściciela:
? = Na którym siedzisz krześle? Nr 37 = Numer 37
? = W czyim leżę łóżku? = Rodziców
? = W jakim miejscu spotykamy kozice? = W górzystym
Czas. Przykłady pytajników określających przedział czasu oraz początek i koniec czynności:
? = Kiedy pracuje? 2. = We wtorki
? = Od kiedy pracuje? 1. = Od poniedziałku
? = Do kiedy pracuje? 6- 5. = Do 6 maja
? = Jak długo? (ile czasu) ? = Jak dawno?
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
93
Możemy również zapytać o określenie czasu poprzedzającego lub następującego po czynności
? = Kiedy poprzednio byłeś w pracy? 5 = Pięć lat temu
? = Od kiedy znowu będziesz w pracy? 2: = Za 2 godziny
Także o równoczesność czynności z innym zdarzeniem:
? = Kiedy (podczas czego) spotkałeś rodziców? (co równocześnie trwało, działo się gdy spotkałeś rodziców?)
= Podczas tańców w Nowy Rok
Przykłady pytajników określających czas na podstawie zegara i kalendarza:
: ? = Która godzina? 15:20 = Piętnasta dwadzieścia 4: = Po czwartej
? = Który jest dzisiaj? 15- V = Piętnasty maja 1- 1. = Pierwszy stycznia
? = Jaki dziś dzień tygodnia? 6. = Sobota 2. = Wtorek
? = Jaki miesiąc mamy? 7. = Lipiec V = Maj
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
94
Inne okoliczności
1. W zdaniu "Jaś śpi jedynie z powodu lenistwa" jednoznaczne określenie okoliczności czynności jest niemożliwe. Lenistwo jest warunkiem wystarczającym dla snu, a to oznacza, że mamy do czynienia z okolicznikiem przyczyny, z kolei słówko jedynie daje nam warunek konieczny dla snu, a to oznacza, że mamy do czynienia z okolicznikiem warunku. Gdyby natomiast okazało się, że wcześniej "Kto zobaczy Jasia to goni go do roboty więc śpi jedynie z powodu lenistwa" czyli jaki ma cel Jaś - śpi po co?, żeby uniknąć pracy - okolicznik celu.
Objaśnienie Podobnie będzie gdy "Jaś pracuje wyłącznie ze względu na
pogodę" czy "Je tylko dla przyjemności" czyli "Jaś (robi coś) wtedy i tylko wtedy, gdy ...". Bardzo często pytania rozstrzygające (Czy ... ?), o których teoretycznie nauczyciele gramatyki lub logiki mówią, że wymagają one odpowiedzi tak/nie w wyniku wcześniejszego kontekstu lub rozłożenia akcentu stają się w pewnym sensie pytaniami dopełnienia.
2. Rozpatrzmy inną sytuację: Małżeństwo posiada jeden samochód. Żona w piątki sama lub z
koleżanką z pracy chodzi do kina. Mąż raz w miesiącu robi duże zakupy, przy których musi korzystać z samochodu. Pada pytanie:
(Czy) idziesz do kina? Mąż kładzie akcent na słowo idziesz i oczekuje odpowiedzi, w której zawarty będzie sposób w jaki żona dostanie się do kina. Jakiej odpowiedzi oczekuje mąż: Idę (czyli nie potrzebuję samochodu) / jadę z koleżanką jej samochodem / jadę tramwajem / jadę naszym samochodem bo.. itd. Oczywiście mógłby zapytać tak jak w brazylijskich sitcomach - W jaki sposób dostaniesz się do kina, pieszo, tramwajem, czy samochodem koleżanki?
Sens rozważanych wyrażeń języka jest zazwyczaj bogatszy niż porównywanych z nimi konstrukcji logicznych dlatego uzyskanie wszystkich możliwych i uniwersalnych pytajników jest albo niemożliwe albo prowadziłoby do barokowych konstrukcji. Dlatego podamy kilka wzorów na tworzenie innych najprostszych pytajników zostawiając inicjatywę przyszłym użytkownikom.
Przykłady
1. Przeszkoda ? = Pomimo kogo? czego?
? = Pomimo czego on jest grzeczny?
= On jest grzeczny mimo deszczu
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
95
2. Sposób ? = Jak?
? = W jaki sposób idzie?
= Idzie szybko (energicznie)
3. Cel ? = Po co? W jakim celu?
? = Po co biegnie?
= Biegnie po lekarstwa
4. Przyczyna ? = Wskutek kogo, czego? Z jakiego
powodu?
? = Z jakiego powodu płomień zgasł?
= Płomień zgasł wskutek deszczu
5. Warunek ? = Dzięki komu, czemu? Ze względu
na kogo? co??
? = Dzięki komu pracuję?
= Pracuję dzięki rodzicom
6. Rozbieżność ? = Wbrew komu, czemu?
* ? = Wbrew komu biegam?
* = Biegam na przekór mamie
7. Zastępstwo ? = Zamiast kogo? czego?
? = Zamiast czego zjadł ślimaka?
= Zjadł zamiast kalafiora
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności
96
8. Wyjątek ? = Z wyjątkiem kogo? czego?
? = Z wyjątkiem których dni?
1. = Oprócz poniedziałków
9. Sytuacja ? = W jakich okolicznościach?
? = W jakich okolicznościach zjadłem muchę?
= Jedząc pierogi
10. Rezultat ? = Z jakim skutkiem?
? = Z jakim skutkiem wąchałem klej?
= Straciłem pamięć
11. Stopień ? = Jak bardzo?
? = Jak bardzo udawałeś?
= Trochę udawał
12. Miara ? = Jak dużo?
? = Jak dużo masz zębów?
32 = Ma 32 zęby
13. Częstotliwość ? = Jak często?
? = Jak często pada deszcz?
= Codziennie pada deszcz (każdy dzień)
Więcej o okolicznościach w F.000
A.200 - Negacja
97
A.200 –Negacja
$B. Negacja Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako rzeczownika
*B01.
non
^B01. Tworzy – zaprzeczenie #B01.
non
nie nie
Piszemy łącznie i rozdzielnie
= Nieludzki, -e, -a = Niemęski, -e. -a = Niekobiecy, -e
= Niemłody, -a, -e = Niekompletny = Nieparzysty
= Ona nie będzie się kąpała = On nie mył się
= Ona nie kąpie się = On nie myje się
= Ona nie kąpała się = On nie będzie mył się
Uwagi o negacji: W języku polskim przeczenie zawsze poprzedza słowo, do którego się odnosi (ang. "is not" – polskie "nie jest"). Również krótka odpowiedź ma postać nie,
nie ma więc różnicy odpowiadającej angielskiemu not – no, (np. "nie, nie jestem dzieckiem" – "no, I am not a child"). W języku polskim, w przeciwieństwie np. do angielskiego, obowiązuje zasada podwójnej negacji. Oznacza to, że w zdaniach przeczących wszystkie użyte
zaimki muszą mieć formę przeczącą, np.
. = Nikt nigdzie i nigdy nic nie zrobił
A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi
98
A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi
$A. Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako rzeczownika
*A01.
sermo cotidianus ^A01. Nie zmienia znaczenia słowa/wypowiedzi (jest powszechnie używany) - jest elementem domyślnym #A01.
colloquialis potoczność kolokwializm
*A02.
euphemia ^A02. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest wygładzone, łagodne #A02.
euphemia eufemistyczność eufemizm
*A03.
iocose ^A03. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest śmieszne #A03.
iocus żartobliwość żart
*A04.
ironia ^A04. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest z utajoną drwiną, pozornie aprobujące #A04.
ironia ironiczność ironia
*A05.
rudis ^A05. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest bezceremonialne #A05.
asperitas rubaszność prymitywizm
*A06.
obscaenum ^A06. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest prostackie, ordynarne #A06.
obscaenum wulgarność wulgaryzm
*A07.
contumelia ^A07. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest obraźliwe #A07.
contumelia obelżywość obelga
*A08.
poetice ^A08. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest nastrojowe #A08.
poetice poetyckość sformułowanie poetyckie
*A09.
formalitas ^A09. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest oficjalne #A09.
formaliter urzędowość sformułowanie urzędowe
A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi
99
Znak umieszczamy przed konkretnym słowem lub w oddzielnym wierszu przed tekstem (wówczas odnosi się do całego tekstu). Przykłady kwalifikowania słowa Człowiek + Żeńskość = kobieta:
Jeżeli znak kwalifikowania jest umieszczony przed tekstem, to tak jakby go przetłumaczyć na wypowiedź żartobliwą, eufemistyczną,...
Przykład wykorzystania z elementami gramatyki:
= Ja żartuję z obywatelki
Przykłady wulgaryzmów:
= Chuj = Pizda
= Dupa = Kurwa
= Pierdolić = Kurewka = Pizdeczka
Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką
= Mam pizdeczki pod oczami
A.202 - Modalności w zdaniu
100
A.202 - Modalności w zdaniu ,
$C. Modalność Brak elementu domyślnego
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako
czasownik
*C01.
mandatum, iussum ^C01. Tworzy zdanie, w którym zawarte jest kategoryczne życzenie wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcie pewnego stanu - pracuj! śpij! #C01.
iubeo
polecenie rozkazuję
*C02.
interdictio ^C02. Tworzy zdanie, w którym zawarte jest życzenie niewykonywania jakiejś czynności lub nieosiągania pewnego stanu - nie pracuj! nie śpij! #C02.
sino
zabronienie zakazuję
*C03.
adhortatio ^C03. Tworzy zdanie, w którym zawarty jest impuls do wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu - proszę pracuj; no, śpij #C03.
hortor
pobudzenie zachęcam
*C04.
desiderium ^C04. Tworzy zdanie, w którym zawarta jest chęć do wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu - ja chcę pracować, ja chcę spać #C04.
volo
pragnienie chcę
*C05.
concessio ^C05. Tworzy zdanie, w którym zawarta jest możliwość wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu (brak nakazu i sprzeciwu) - mogę spać lub pracować #C05.
concedo
przyzwolenie zezwalam
A.202 - Modalności w zdaniu
101
! Mnie nie wolno iść!
Zakazujący
! Jemu nie wolno być wilkiem! (On ma zakaz bycia wilkiem)
! Muszę iść!
Rozkazujący
! Niech on będzie wilkiem!
Chciałbym iść
Nakazujący
On powinien być wilkiem
Nie powinienem iść
Niepolecający
On nie powinien być wilkiem
Jak chcesz, to idź
Umożliwiający
Jak chcesz, to bądź wilkiem (On może być wilkiem, jeśli chce)
! Idź już!
Zachęcający
! Bądź wilkiem!
A.202 - Modalności w zdaniu
102
Niech idę.
Łagodnego rozkazu
Niech on będzie wilkiem. (Chciałbym by on był wilkiem)
! No idź!
Prośby
! Zostań wilkiem!
Niech bym poszedł
Życzący
Niechby on był wilkiem
Mogę iść
Zezwalający
On może być wilkiem
Chcę iść
Pragnienie wykonania
On chce być wilkiem
! Niech on idzie!
Polecenie
! Niech on będzie wilkiem. (Życzę sobie, by on był wilkiem)
A.203 - Tryby
103
A.203 - Tryby
$E. Tryb
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako
przymiotnik
*E01.
indicativus ^E01. Nie zmienia znaczenia zdania (wyraża pewność co do zachodzenia faktu komunikowanego) - deszcz pada - jest elementem domyślnym #E01.
simillimus
twierdzący identyczny
*E02.
negativus
^E02. Tworzy zaprzeczenie treści zdania - deszcz nie pada #E02.
contrarius
przeczący przeciwny
*E03.
interrogativus ^E03. Tworzy ze zdania pytanie o rozstrzygnięcie stanu niepewności czy deszcz pada?, idziesz? #E03.
incertus
pytający niepewny
*E04.
conditionalis
^E04. Tworzy zdanie wyrażające warunkowość akcji czasownika - padałbym #E04.
condotionalis
przypuszczający warunkowy
Ponieważ tryb twierdzący jest domyślny, zdanie - przybiera postać: = Idę. Przykładowe zdania wynikowe z zastosowaniem innych trybów
= Nie idę = Czy ja idę? = Chyba poszedłbym
= Mówię = Przeczę = Pytam = Przypuszczam
A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie
104
A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie ,
$D. Spójniki Brak elementu domyślnego Uwaga. Pięć pierwszych spójników łączy zdania wyrażające czynności lub stany odbywające się bądź w tym samym czasie, bądź jedna następuje po drugiej. Często czynności te połączone są także przestrzennie, a ich treść jest w jakiś sposób związana. W zależności od spójnika każda/niektóra/żadna z tych czynności może lub nie może zachodzić.
Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako
rzeczownika odsłownego
*D01.
inclusio ^D01. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika i i oznacza, że zaszły obie z wymienionych czynności
incorporatio
#D01.
et
włączność włączanie i
*D02.
exclusivitas ^D02. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika ani i oznacza, że nie zaszła żadna z wymienionych czynności
exclusio
#D02.
nec
wyłączność wyłączanie ani
*D03.
elisio ^D03. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika lub i oznacza, że zaszła jedna lub obie z wymienionych czynności
elisio
#D03.
vel
wybiórczość wybieranie lub
*D04.
eliminare ^D04. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika bądź i oznacza, że nie zaszła żadna lub jedna z wymienionych czynności
eliminatio
#D04.
aut
wykluczalność wykluczanie bądź
*D05.
separatio ^D05. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika albo i oznacza, że zaszła dokładnie jedna z wymienionych czynności
separatio
#D05.
sive
rozłączność rozłączanie albo
*D06.
oppositio ^D06. Tworzy zdanie współrzędne ze zdań, które wyrażają treści przeciwstawne w zakresie czasu, przestrzeni, sposobu, osoby itd. korzystając ze spójnika: ale, lecz, jednak, natomiast
oppositio
#D06.
at
przeciwstawność przeciwstawianie ale
*D07.
effectus ^D07. Tworzy zdanie współrzędne, które składa się z dwóch zdań wyrażających przyczynę oraz wynik. Treść drugiego zdania wyrażająca wynik jest wprowadzona spójnikiem: więc, dlatego, zatem
sequentia
#D07.
igitur
wynikowość następowanie dlatego
A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie
105
Przykłady zastosowania znaczenia indywidualnego:
Włącz! Wyłącz! Wybierz! Wyklucz! Rozłącz!
! ! ! ! !
Objaśnienie Jakie jest znaczenie powyższych pięciu pierwszych spójników z logicznego punku widzenia? Język naturalny rzadko przestrzega jakichkolwiek rozróżnień na przykład między spójnikami albo - bądź lub albo - lub często nie dostrzega się różnicy. W Asylco możliwe jest tworzenie zdań, w których wartość logiczna zdania złożonego jest jednoznaczna. Skorzystamy z następujących zdań
= Kura jest blisko = Kaczka jest blisko
Utwórzmy zdania złożone korzystając ze spójników i rozpatrzmy wartości logiczne tak utworzonych zdań:
= Kura jest blisko i kaczka jest blisko
Koniunkcja - zdanie jest prawdziwe, gdy oba ptaki są blisko
= Ani kura jest blisko ani kaczka jest blisko
Binegacja - zdanie jest prawdziwe, gdy żaden ptak nie jest blisko
= Kura jest blisko lub kaczka jest blisko
Alternatywa - zdanie jest prawdziwe gdy jeden lub oba ptaki są blisko
= Bądź kura jest blisko bądź kaczka jest blisko
Dysjunkcja - zdanie jest prawdziwe gdy żaden lub jeden ptak jest blisko
= Albo kura jest blisko albo kaczka jest blisko.
Alternatywa rozłączna - zdanie jest prawdziwe gdy dokładnie jeden ptak jest blisko
A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie
106
Przykłady z pozostałymi spójnikami:
= Nic nie słyszy, lecz wszystko widzi
, = To nie jest baran, ale owca
= Nie jestem grzeczny, dlatego krzyczę
, = Pada, więc jutro będzie rosół
A.205 - Zdania złożone podrzędnie
107
A.205 - Zdania złożone podrzędnie ,
Analiza Opis : Nadrzędne, korelat, wskaźnik zespolenia, podrzędne. Przykłady zdań:
okolicznikowe miejsca początku czynności
Pochodzę stąd, skąd i ty pochodzisz (Skąd pochodzę?) Pochodzę , i ty pochodzisz ( pochodzę?)
okolicznikowe sposobu
Śpiewam tak, jak ptaszek (Jak śpiewam?) Śpiewam , ptaszek ( śpiewam?)
Nosiła czapkę taką, jaką uszyła (Jaką czapkę nosiła?) Nosiła czapkę , uszyła ( czapkę nosiła?)
przydawkowe wyodrębnialności
Nosiła czapkę tę, którą uszyła (Którą czapkę nosiła?) Nosiła czapkę , uszyła ( czapkę nosiła?)
Lubię ludzi tych, którzy mówią prawdę (Których ludzi lubię?) Lubię ludzi , mówią prawdę ( ludzi lubię?)
A.205 - Zdania złożone podrzędnie
108
Redukcja Konstrukcja zdań złożonych będzie podlegała prostej jednoznacznej redukcji. Z korelatu usuwamy wszystkie elementy, które występują równocześnie we
wskaźniku zespolenia.
Przed redukcją:
Po redukcji:
Pochodzę , i ty pochodzisz Pochodzę , i ty pochodzisz
Śpiewam , ptaszek Śpiewam , ptaszek
Żądałem , dostałem Żądałem , dostałem
Przyszło , potrzeba Przyszło , potrzeba
Nosiła czapkę , uszyła Nosiła czapkę , uszyła
Nosiła czapkę , uszyła Nosiła czapkę , uszyła
Lubię ludzi , mówią prawdę Lubię ludzi , mówią prawdę
Przykłady innych zdań:
przydawkowe właściwości
Widziałem obraz taki, jaki mi się podoba. (Jaki obraz widziałem?) Widziałem obraz , mi się podoba. ( obraz widziałem?)
A.205 - Zdania złożone podrzędnie
109
okolicznikowe miejsca
Idę tam, gdzie chcesz (Gdzie idę?) Idę , chcesz ( idę?)
okolicznikowe miejsca końca czynności
Ja doszedłem dotąd, dokąd ty doszedłeś. (Dokąd ja doszedłem?) Ja doszedłem , ty doszedłeś ( ja doszedłem?)
Nazwa piktogramu = Lew, w tym przypadku jednoznacznie określa znaczenie piktogramu - duży ssak drapieżny Panthera leo z rodziny kotów, o muskularnej budowie ciała, dużej głowie (u samca okolonej grzywą) i płowej, krótkiej sierści.
Niektóre piktogramy bez gramatyki nie posiadają nazwy jako rzeczownik jednostkowy! Patrz - C.000 - Nazwy piktogramów, słów.
Rzeczownik złożony z piktogramów. Jeżeli występują dwa piktogramy, to pierwszym jest podstawowy a drugi go określa.
= Olej słonecznikowy
= Słonecznik olejowy w pierwszy przypadku mamy olej jakiś tam, w drugim słonecznik pewnego typu.
W Asylco można zapisać to też tak:
= Olej słonecznikowy
= Słonecznik olejowy
Rzeczownik złożony z symboli rzeczownikowości
Rzeczownik określony jest ostatnim symbolem z prawej np.:
= Człowiek
= Budowla
= Dom mieszkalny
= Mieszkaniec (budowli, pod mostem, na dworcu...)
= Mieszkaniec (domu mieszkalnego)
Rzeczownik złożony z piktogramów i symboli rzeczownikowości Obowiązuje zasada ze schematu 3 (piktogramy i symbole rzeczownikowości są traktowane równoważnie) np.:
= Statek pasażerski = Pasażer = Kogel-mogel
B.001 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze
116
B.001 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze Schemat 1. Rzeczownik z powtórzenia piktogramu Uwaga : Poniżej znajdują się przykłady słów gdzie ten sam piktogram występuje wielokrotnie. W żadnym z tych przypadków zasady powtórzenia nie można
zastąpić symbolami liczebności: , , ponieważ powtórzenie ma za zadanie stwarzanie skojarzeń, a nie tworzenie mnogości, dualności czy zbiorowości.
... w Asylco zdrabnianie i spieszczanie zasadniczo dotyczy tylko ludzi, części ciała, małych zwierząt, jedzenia, ubrań, zabawek, przedmiotów związanych z dziećmi....
Tam gdzie spieszczenie ma za zadanie podkreślenie intensywności np. młodziutki, śliczniutki, słodziutki, żółciutki, bladziutki zastąpione jest przez symbol
... Wszędzie tam, gdzie znaczenie ma być tylko zmniejszające symbol zastępowany jest przez piktogram
= Kubek = Garnuszek
= Garnuszeczek
= Krzew = Krzewina = Krzewinka
= Most = Mostek = Mosteczek
...
= Dzidzia = Mateczka = Rybeńka = Chmureczka
B.001 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze
118
Schemat 3. Rzeczownik - jednostkowanie
... Z definicji jednostkowanie wyodrębnia jakiś byt ze zbiorowości. W słowotwórstwie wykorzystywane jest dodatkowo jako- odwrotna funkcja liczebności (np. z pary - jeden element),
= Rodzice = Rodzic - jedno z rodziców, ojciec lub matka
określenie pewnego elementu zbioru; części, cząstki całości, (meronim)
_ = Wpisywać - pisać wewnątrz jakiegoś tekstu; umieszczać tekst w zeszycie, w księdze
= Wbudowywać - budując umieszczać coś wewnątrz czegoś; mocować coś na stałe wewnątrz jakiejś budowli, konstrukcji, urządzenia
Schemat 4. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zmniejszania, gromadzenia, skupiania razem, w jedno miejsce, do wspólnego punktu; łączenia w jedną całość;
= Znosić - gromadzić wiele czegoś w jednym miejscu
= Sklejać - spajać, łączyć coś za pomocą kleju
= Zszywać - tworzyć całość z części, kawałków, złączywszy je szwami, zszywkami itp.
= Zbiegać się - biegnąc gromadzić się w jednym miejscu
= Ściskać - wywierać ucisk na coś ze wszystkich albo z dwóch przeciwnych stron
Schemat 5. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powiększania, rozsypywania, rozpraszania, oddalania od wspólnego punktu; rozdrabniania, dzielenia
= Rozcinać - tnąc rozdzielać na części
= Rozchodzić się - o grupie: iść w różne strony, w różnych kierunkach; rozpraszać się
= Rozrzucać - rzucać, ciskać w różne strony, rzucając rozpraszać
= Rozrastać się - rosnąc rozwijać się, stawać się większym
= Rozgotowywać - za długo gotując powodować, że coś się rozpada na drobne części
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
125
= Rozlewać - powodować rozpływanie się jakiejś cieczy, wydostawanie się jej poza naczynie
= Rozbudowywać - powiększać budowlę, budować nowe obiekty
Schemat 6. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność wydostawania, wydobywania, pozbywania, wyróżniania z wnętrza czegoś
= Wyczytywać - czytając dowiadywać się czegoś albo o czymś
= Wyrzucać - rzucać coś w jakimś kierunku; usuwać, wydalać coś poza obręb czegoś
= Wycinać - cięciem usuwać, odłączać coś od czegoś lub część od większej całości
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
126
Schemat 7. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zbliżania; łączenia, dostosowywania przy bliskości przestrzennej lub czasowej
= Przychodzić - idąc zbliżać się dokądś
= Rosnąc, trwale się do czegoś przytwierdzać, z czymś łączyć się
= Przyszywać - szyjąc mocować, przytwierdzać coś do czegoś
= Przynosić - niosąc dostarczać coś do określonego miejsca
= Przymierzać - przykładać coś do czegoś dla sprawdzenia, czy się nadaje, czy ma dobre wymiary itp.
= Przyciskać - wywierać na coś ucisk, nacisnąć; przypierać do czegoś, przygniatać
= Przycinać - skracać, formować, kształtować coś ucinając, odcinając część czegoś; odcinając dopasowywać do czegoś
Schemat 8. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność oddalania, oddzielania, wyodrębniania
= Odpływać - płynąc oddalać się
= Ustępować - oddalić się dając miejsce
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
127
= Zrywać - ciągnąc, szarpiąc odłączać, odrywać coś od czegoś, rozdzielać na dwie części
= Odcinać - odłączać, oddzielać coś od czegoś, od całości cięciem
= Odgotowywać - usuwać jakiś składnik przez gotowanie
= Odlewać - przelewać część płynu
= Odłączać - oddzielać to, co było z czymś złączone, co wchodziło w skład jakiejś całości
Schemat 9. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność robienia czegoś na nowo, przywracania czegoś do pierwotnej postaci; powtarzania w odpowiedzi na czynność wyrażoną przez czasownik podstawowy
= Odbudowywać - wznosić, budować na nowo; restaurować
= Odmładzać - czynić młodszym; przywracać siły żywotne starzejącemu się organizmowi
= Odrastać - wyrastać na nowo, powtórnie (po obcięciu, wyrwaniu, zniszczeniu itp.)
= Odsmażać - odgrzewać coś smażąc na tłuszczu
= Oddawać - zwracać właścicielowi to, co się od niego pożyczyło, dostało lub co się mu zabrało
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
128
= Odpisywać - odpowiadać w formie pisemnej na czyjeś pismo, na czyjś list, dawać komuś pisemną odpowiedź
= Odbierać - brać od kogoś swoją rzecz, którą się komuś pożyczyło, podarowało lub którą ktoś zabrał, wziął komuś; odzyskiwać
Schemat 10. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność kończenia, kres przestrzenny lub czasowy
= Dopalać - kończyć palenie, palić do reszty
= Przekwitać - o roślinach: stracić kwiaty, przestać kwitnąć
= Doszywać - kończyć szyć
= Dociskać - wykonywać do jakiegoś punktu czynność ciśnięcia
= Dokończać - doprowadzać coś do końca, do ostatecznego wyniku; kończyć
= Dośpiewywać - kończyć śpiewanie; śpiewać dalszy ciąg, koniec
= Doczytywać - dokończać czytania, czytać do końca albo do pewnego miejsca
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
129
Schemat 11. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność dodatkową, uzupełniającą całość, miarę, ilość itp.
= Dobudowywać - zbudować dodatkowo
= Dopisywać - dodawać coś do tekstu napisanego, uzupełniać pismem
= Doszywać - uzupełniać rzecz uszytą, przyszywać coś do czegoś
= Dorabiać - robić coś brakującego; robić coś dodatkowo, jako dodatek do czegoś
= Dolewać - dodawać więcej płynu, nalewając dopełniać, uzupełniać
= Dobierać - brać więcej, dokładać, dopełniać
= Dosmaczać, czynić bardziej pikantnym - dodawać przypraw do czegoś wcześniej już przyprawionego
Schemat 12. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność krążenia wokół czegoś
= Obiegać - biegnąc zataczać krąg dokoła czegoś
= Objeżdżać (rowerem) - jadąc okrążać coś, jechać wokół czegoś
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
130
= Oblatywać - lecąc okrążać coś
= Obchodzić - iść dookoła kogoś lub czegoś; idąc okrążać
= Opływać - płynąc okrążać, otaczać; płynąć dookoła, wokół czegoś
= Obnosić - nosząc wokół pokazywać
= Obwozić (samochodem) - wioząc kogoś lub coś objechać wiele miejsc, objeżdżać coś dookoła
Schemat 13. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność otaczania, ogarniania ze wszystkich stron; czynienia czegoś dokoła, wokół, po wierzchu
= Oblewać - lać czymś po wierzchu, ze wszystkich stron
= Obgotowywać - gotować częściowo, tylko po wierzchu
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
131
= Obudowywać - otaczać coś ze wszystkich stron w celu umocnienia, osłonięcia
= Ogryzać - gryząc objadać, obskubywać, obszarpywać coś ze wszystkich stron
Schemat 14. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną z góry w dół
= Zbiegać - biegnąc opuszczać się w dół
= Spływać - płynąc opuszczać się w dół
= Schodzić - idąc opuszczać się w dół
= Zeskakiwać - skakać z czegoś w dół
= Zjeżdżać (rowerem) - jadąc opuszczać się w dół
= Tonąć - pogrążać się w wodzie, iść na dno
= Zjeżdżać (na nartach) - jadąc opuszczać się w dół
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
132
Schemat 15. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność poniżej czegoś, w dolnej, spodniej części; czynność ukrywaną, potajemną; stratę, zmarnowanie czegoś
= Podcinać - obcinać coś od spodu, ścinać coś tnąc od dołu
= Podrabiać - fałszować coś
= Podpisywać - zaświadczać, stwierdzać o własności, obecności itp. przez napisanie pod tekstem swojego nazwiska
= Podpowiadać - szeptać, mówić, zwykle cicho, dyskretnie komuś to, co powinien mówić w sytuacji, kiedy czegoś nie wie, lub zapomniał
= Przegrywać - zostawać pokonanym w grze, w walce sportowej itp.; tracić to, o co była gra
= Przejadać - wydawać pieniądze wyłącznie na jedzenie
= Podglądać - przyglądać się komuś (czemuś) ukradkiem, niepostrzeżenie, w chwili, gdy ktoś nie chce być widzianym
= Przeczesać - czesać inaczej, zmieniać uczesanie
Schemat 16. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną od dołu ku górze
= Podrzucać - rzucać w górę
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
133
= Podskoczyć - wykonywać skok w górę
= Wypływać - ukazywać się na powierzchni, wynurzać się
= Podnosić - niosąc umieszczać kogoś, coś na wyższym miejscu
= Wbiegać na - biegnąc przemieszczać się z niższego miejsca na wyższe
= Podjeżdżać (rowerem) - jadąc wznosić się w górę
= Wyrastać - rosnąc wychodzić ponad podłoże; stawać się coraz większym
Schemat 17. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powyżej czegoś, w górnej części czegoś; osiąganie celu, wyniku; czynność częściową, niezupełnie skończoną
= Nadgryzać - napocząć coś gryząc
= Podrastać - stawać się większym, wyższym
= Wygrywać - odnosić zwycięstwo w jakichś, rozgrywkach, bojach, pokonywać, zwyciężać kogoś
= Nadpijać - upić trochę, nieco
B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze
134
= Nadcinać - przecinać coś częściowo, nie do końca
= Nadlatywać - lecąc w powietrzu przybyć, zbliżyć się do jakiegoś celu w danym momencie
= Nadbudowywać - wybudować nową część nad jakąś wykończoną budowlą, dobudowywać wzwyż
Schemat 18. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność na powierzchni czegoś
Uwaga: Wszystkie schematy słowotwórcze, wszędzie tam gdzie ma to sens, można stosować do innych części mowy. Również w przypadkach gdy nie ma "przodka" wybranego schematu na przykładzie przymiotników odrzeczownikowych:
= Nadmorze = Nadmorski
= Dalekomorski
= Podmorze = Podmorski = Pełnomorski
= Zamorze = Zamorski = Antyspołeczny
= Prospołeczny = Ogólnospołeczny
= Bezplanowy = Pozaplanowy
= Ponadplanowy * = Wieloplanowy
= Międzypaństwowy = Ponadpaństwowy
= Antypaństwowy = Bezpaństwowy
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
148
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm Uwaga. Jeżeli A jest zbiorem słów pokrewnych a X, Y - są słowami
należącymi do tego zbioru, to będziemy mówili, że X jest cognationimem Y. Np. jeżeli A = {bieg, biec, biegać, biegowy, bieganie, biegacz...} to biec jest cognationimem biegacz, bieg jest cognationimem biegowy... itd.
W Asylco każde dwa słowa, mające wspólny piktogram, są dla siebie
cognationimami. Ponieważ jest symbolem domyślnym, to każdy piktogram bez jakichkolwiek znaków gramatyki przedstawia rzeczownik jednostkowy!
W języku polskim bardzo często brakuje słowa, które będąc cognationimem słowa o określonym znaczeniu jest zarazem określoną częścią mowy. Zdarza się też, że brak nawet synonimu. Dlatego też, nie jest możliwe aby wszystkie nazwy piktogramów były tylko jedną częścią mowy!
Jest oczywiste, że nazwa piktogramu nawiązuje do znaczenia. Ze względów technicznych musi być krótka.
Nazwy piktogramów Przykład 1: łamanie
Znaczenie piktogramu - = zginanie powodujące rozerwanie,
próba rozdzielenia. Nazwa piktogramu - = łamanie.
Rzeczowniki, które potencjalnie mogłyby stanowić nazwę tego piktogramu: łamacz-łamaniec-łam-odłam-odłamek-rozłam-ułamek - nie oddają tego co piktogram oznacza.
Przykład 2: Łamanie, bieg
Nazwa piktogramu nie może być automatycznie przenoszona do tekstu Asylco.
Aby znaczenie piktogramów nie prowadziło do dwuznaczności,
konieczne jest użycie dla określenia, że mamy do czynienia z rzeczownikiem odczasownikowym.
Nazwa słowa - = Łamanie
Pomijanie narzucałoby konieczność uczenia się jaką częścią mowy jest piktogram, który w tekście Asylco występuje jako rzeczownik jednostkowy,
...np.: piktogram - = Bieg, w tekście Asylco może wystąpić jako
= Bieg lub jako = Bieganie
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
149
Przykład 3: Smak
Zastosowanie nazw rzeczowników jednostkowych: kwas, cukier, sól, ostrze lub rzeczowników odprzymiotnikowych: kwaśność, słodkość, słoność, ostrość; wprowadziłoby pewną sztuczność. W tym przypadku wydaje się rozsądne i niezbędne jest użycie przymiotników.
Nazwy piktogramów w tekście Asylco przybiorą postać słów:
= kwaśny = słony = słodki = ostry
= kwaśny = słony = słodki = ostry
Przykład 4: Razem, osobno
Nazwy piktogramów są przysłówkami:
I w tym przypadku piktogram w tekście w Asylco występuje tylko z innymi elementami gramatyki. Brak rzeczownika jednostkowego określającego te byty
= Razem (wraz z kimś drugim, łącznie z innymi) = Razem = Wspólny
= Osobno (oddalony od innych) = Osobno = Oddzielny
Wspólny, wspólnie,- nie ma rzeczownika gdyby napisać słownik rzeczowników (opisać znaczenia tak jak rzeczowników) dla wszystkich istniejących i nie istniejących.
= Wspólny, -e, -a = Wspólnie Wspólność - «posiadanie, użytkowanie wykonywanie czegoś, razem z innymi;
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
150
Przykład 5: Cognationimy i ich brak w języku polskim
piktogram
pokój
branie
nagle
seler
rzeczownik jednostkowy
pokój
chwyt
xxx
seler
czasownik xxx xxx
brać
naglić xxx xxx
czasownik wielokrotny
xxx xxx * pobierać *
ponaglać xxx xxx
rzeczownik odczasownikowy
xxx xxx
branie
naglenie xxx xxx
przymiotnik
pokojowy
xxx
nagły
selerowy
przysłówek
pokojowo
xxx
nagle
xxx
Cognationimy (kolumnami); xxx - brak lub brak w tym znaczeniu; zzz - synonim; yyy – nazwa piktogramu Asylco
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
151
Nazwa rozszerzona piktogramu Nazwa rozszerzona składa się z najważniejszych słów, które można utworzyć z piktogramu
= woda, lać
= uderzenie, cios, bić
= kładzenie, kłaść, położyć, położenie = ucho, słyszeć, słuchać
Słowa słownika
W słowniku objaśnienia słów mogą prowadzić do pewnych nieporozumień spowodowanych oczywistą nieregularnością języka polskiego. Aby jednoznacznie określić słowa w słowniku większość musiałaby mieć znacznie dokładniejszy opis niż ma to miejsce w słownikach języka polskiego. Na przykład: Doszywać oznacza różne czynności obie uwzględnione w słowniku Asylco natomiast w 3t SJP występują pod jednym objaśnieniem:
= Doszywać - kończyć szyć
= Doszywać - uzupełniać rzecz uszytą, przyszywać coś do czegoś
Wymyślać oznacza różne czynności obie uwzględnione w słowniku Asylco:
= Wymyślać coś - myśląc wynajdować jakiś pomysł
lub = Wymyślać komuś - obrzucać kogoś wymysłami; urągać komuś, lżyć kogoś; wygadywać coś na kogoś,
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
152
Zwrotność w Asylco ma miejsce tylko gdy czasownik ma znaczenie strony zwrotnej
= Schodzić się - gromadzić się w jednym miejscu
= Myć się - strona zwrotna czasownika myć
Gdy brak jednej z wartości aspektu: Wszystkie sposoby lania: dolewać/dolać, nalewać/nalać, oblewać/oblać itd. mają obie wartości aspektu i możemy je
precyzyjnie zapisać w Asylco np.:
= Wylewać - lejąc usuwać płyn z jakiegoś naczynia
= Wylać - usunąć płyn z jakiegoś naczynia
ale, brak precyzyjnego słowa w języku polskim (mającego zresztą sens), które rozróżniałoby sposoby lania i miało wartość dokonaną aspektu.:
= Lać - powodować płynięcie, cieknięcie płynu
= Skończyć_lać
C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm
153
Gdy czasowniki różnią się tylko aspektem to w słowniku zapiszemy następująco:
= Chować - kłaść, umieszczać w miejscu zakrytym, zasłoniętym, niewidocznym, bezpiecznym
= Schować - położyć, umieścić w miejscu zakrytym, zasłoniętym, niewidocznym, bezpiecznym
ale np. pochować ma dwa znaczenia, w pierwszym różni się nie tylko aspektem dlatego w słowniku pojawi się:
* = Pochować - ukryć, schować gdzieś wiele przedmiotów
* = Pochowywać - ukrywać, chować gdzieś wiele przedmiotów
Pochowywać nie jest nawet potencjalnie poprawną ą formą języka polskiego - chociaż jest to poprawne słowo Asylco. W innym znaczeniu pochować: obie formy różnią się tylko aspektem ale utworzone muszą być z innego piktogramu.
Grób+ = Chować - składać do grobu; grzebać
Grób+ = Pochować - złożyć kogoś w grobie; pogrzebać
C.003 - Stosunki przestrzenne Na przykładzie 7 par przeciwstawnych przymiotników określających stosunki przestrzenne: Uwaga Brak w tym znaczeniu = BWTZ
= Ciasny = Cienki = Krótki
= Przestronny = Gruby = Długi
= Duży = Niski = Szeroki
= Mały = Wysoki = Wąski
1. Cecha pośrednia; Tylko pary cienki-gruby i długi-krótki oddają w języku polskim w pełni cechę pośrednią
C.005 – Zaimki uogólnione Przykład: Zaimki uogólnione Uwaga: xxx - istniejące w języku polskim. yyy - nie istniejące w języku polskim
Przyimek Zaimek
W/We (butelce, stadzie, włosach)
Z/Ze (butelki, włosów, stada)
Pytajny we wnętrzu kogo? czego? ? skąd? ?
Wskazujący blisko wewnątrz_tu, tutaj
stąd
Wskazujący daleko wewnątrz_tam
stamtąd
Nieokreślony wkądkolwiek
skądkolwiek
Upowszechniający wesząd
zewsząd
Przeczący wnikąd
znikąd
Przeciwstawny wkądinąd
skądinąd
Przeciwstawny przeczący wnikądinąd
znikądinąd
C.005 - Zaimki
164
Przyimek Zaimek
Poza (miastem)
Przez (miasto)
Pytajny poza kim? czym? ? którędy? ?
Wskazujący blisko poza tu
tędy
Wskazujący daleko poza tamtym
tamtędy
Nieokreślony hen hen
którędykolwiek
Upowszechniający poza wszystkim
przezwsząd
Przeczący pozanikąd
przeznikąd
Przeciwstawny pozakąd
przezkądinąd
Przeciwstawny przeczący pozanikądinąd
przeznikądinąd
C.005 - Zaimki
165
Przyimek Zaimek
Do
Od
Pytajny dokąd? ?
odkąd? ?
Wskazujący blisko dotąd
odtąd
Wskazujący daleko dotamtąd
odtamtąd
Nieokreślony dokądkolwiek
odkądkolwiek
Upowszechniający dowsząd
odwsząd
Przeczący donikąd
odnikąd
Przeciwstawny dokądinąd
odkądinąd
Przeciwstawny przeczący donikądinąd
odnikądinąd
D.001 - Wszystkie elementy domyślne
166
D.001 - Wszystkie elementy domyślne
Słownik - Elementem domyślnym słownika jest . Gramatyka - W wielu wymiarach występuje symbol domyślny, który można pominąć, jeżeli nie prowadzi to do nieporozumienia. Istnieją też wymiary, które nie posiadają elementu domyślnego. W tym wypadku mówimy o cesze nieokreśloności.
1a. - Aspekt – Nieciągły
1b. - Aspekt - Niedokonany
2. - Czas - Teraźniejszość
3. - Kategoria ontologiczna - Człowiek, rzecz, zjawisko
peius wielka intensywność zwrotna szeregowanie pytający pejoratywność
conditionalis
przypuszczający
E.000 - Nauka języka ojczystego
177
E.000 - Nauka języka ojczystego Kultura logiczna języka, nauka gramatyki i słowotwórstwa Możemy wyróżnić trzy składniki kultury logicznej języka: 1. Precyzja słowa i zdania. 2. Rzeczowy porządek, kolejność zdań i związki między nimi. 3. Krytycyzm wobec zdań, które uznaje się za prawdę.
Drugi i trzeci stopień są realizowane w edukacji na wiele sposobów. Na lekcjach języka polskiego, geografii czy historii wymaga się od ucznia odpowiedniej kolejności zdań i związków między nimi. Na fizyce, chemii, matematyce dba się o poprawność wnioskowania i rozumowania. Niebagatelnym jednak składnikiem kultury językowej jest ustawiczna troska o to aby słowa zastępowały określoną zawartość rzeczową.
Mowę ucznia można ocenić po tym czy funkcję wyrażania i przekazywania informacji, myśli, nastrojów, uczuć spełnia adekwatnie czyli czy przekazuje informacje takie jakie sam otrzymał i takie właśnie myśli, nastroje, uczucia jakie sam przeżył.
Najprostszymi tworami mowy przekazującymi informację są zdania. Informacje w zdaniach mogą być prawdziwe lub fałszywe. Aby jednak były takie lub takie, muszą mieć określone składniki rzeczywistości. Wyrazy składające się na wypowiedź muszą być symbolami określonych elementów rzeczywistości. Składnia musi te wyrazy wiązać ze sobą w określony precyzyjny sposób. Najczęstszym i najdotkliwszym w skutkach wykroczeniem jest posługiwanie się mglistymi myślami, poczuciem, o którym nie bardzo wiadomo, do czego się odnosi.
Myśli powinny być oparte na fundamencie pojęć, których zawartość rzeczowa nie ulega dla ucznia wątpliwości i dla jego rozmówców jest również wyraźna.
Konstruowanie nowych pojęć z innych, prostszych jest narzędziem, którym posługujemy się przez całe życie. Powinno się zwalczać nieostrość terminów, chwiejne znaczenie pojęć a wyrabiać potrzebę precyzyjnego pod względem rzeczowym myślenia i mówienia. Asylco pomimo tego, że zbudowane jest na języku naturalnym posługuje się wyłącznie definicjami, które stanowią najpoważniejszy oręż w walce o rzeczową precyzję.
E.000 - Nauka języka ojczystego
178
Przykłady realizacji: 1. skojarzenia przy budowaniu słów:
= Mówić * = Powtarzać = Rozmawiać = Przypuszczać
= Pytać = Krzyczeć = Wołać = Śpiewać
2. różnice w obrębie jednego wymiaru:
= Wcześniej = Teraz = Później
3. odróżnianie znaczenia słów:
= Schodzić (w dół - np. po schodach) = Schodzić się
4. różnica między biernym a świadomym odbieraniem wrażenia:
= Słyszeć = Słuchać = Patrzeć = Widzieć
5. precyzja i sens słów istniejących w Asylco a nie istniejących w językach naturalnych:
? = Odkąd? ? = Dokąd? ? = Skąd? ? = Dokąd
E.000 - Nauka języka ojczystego
179
6. proste tworzenie słów, które są na ogół idiomatyczne w językach naturalnych:
= Mocno (smacznie, twardo) śpię (smacznie, zdrowo, twardo; śpię - po prostu śpię z dużą intensywnością)
= Biegnę bardzo szybko
= Pracuję opieszale, jak mucha w smole (pracuję z małą intensywnością)
7. subtelne odróżnianie znaczenia różnych słów, tu na przykładzie uważać:
= Uważać - słuchać i myśleć (koncentracja na zmyśle słuchu)
= Uważać - patrzeć i myśleć (koncentracja na zmyśle wzroku)
= Uważać - mieć się na baczności, dostrzegać niebezpieczeństwo 8. słowa, które kojarzą się z jednym piktogramem, tu punktem wyjścia jest sen:
= Spać = Śnić = Chrapać = Zasypiać = Łóżko
9. logika pojęć określających pokrewieństwo:
= Matka = Babka (matka matki) = Stryj = Brat przyrodni matki
E.000 - Nauka języka ojczystego
180
10. odróżnianie aspektu:
= Skakać = Skoczyć
11. trzy funkcje przyimków miejsca:
= W uchu = W ucho = Z ucha
= Na stole = Na stół = Ze stołu
12. bogactwo przymiotników:
= Biały = Białawy = Żółty = Żółciutki
= Rybi = Rybny = Piaskowy = Piaszczysty
= Długi = Przydługi = Długachny = Długawy
= Grzybowy = Grzybowaty = Grzybny = Grzybiasty
E.000 - Nauka języka ojczystego
181
13. ilość i subtelność pojęć modalnych utworzonych ze zdania: = On (ona, ono) idzie dalej pomijamy odmianę przez osobę
Określanie charakterystyki, jakości cechy przymiotnikowej
? = Jakie? ? = Jaki? ? = Jaka?
? = Jakie? ? = Jacy? ? = Jakie?
F.000 Pytania dopełnienia
185
Wyodrębnianie z przyimkami
? = W którym? ? = Poza którym?
? = Obok którego? ? = Od którego?
? = Do którego? ? = Wśród których?
? = Dookoła którego? ? = Pod którym?
? = Nad którym? ? = Na którym?
? = Naprzeciwko którego? ? = Przed którym?
? = Za, po którym?
Stał za drugą ławką. Za najwyższym budynkiem. Po powtórnym ślubie. Zapłacił po którymś ponagleniu.
? = Podczas którego?
Podczas kolejnego wesela. W czasie trzeciego spotkania. Jednocześnie z ponownym wyborem. W trakcie wtorkowego balu. W ciągu ostatniej rozmowy.
? = W którym kierunku?
W kierunku którekolwiek ucznia. W stronę planety Mars. Do następnego w kolejce. Na zachód. Ku odrębnej palmie.
? = Z którego kierunku?
Od strony zawietrznej. Z naprzeciwka sklepu. Ze wschodu. Z kierunku nadciągającej burzy. Z przedostatniego miejsca.
F.000 Pytania dopełnienia
186
Dzierżawczość z przyimkami
? = W czyim? ? = Poza czyim? ? = Obok czyjego? itd.
? = Za, po czyim?
Za naszym głazem. Za jego samochodem. Za Magdy domem. Po cudzym pogrzebie. Po Janosikowym szałasie. Z tyłu lisiej nory.
? = Podczas czyjego?
Podczas własnego wesela. W czasie Markowego snu. W trakcie ich wycieczki. W ciągu stalinowskiego terroru.
? = W czyim kierunku?
Do jej auta. W stronę Ewy. W jego stronę. Na mój stół. W kierunku mojego pokoju. Ku niczyich ruin. Do czyjejś torby.
? = Z czyjego kierunku?
Od strony mojego domu. Od strony matki. Z jego kierunku. Ze strony obcego przybysza. Z własnego ogródka.
Właściwość z przyimkami
? = W jakim? ? = Poza jakim? ? = Obok jakiego? itd.
? = Za, po jakim?
Stał za starym słoniem. Siedzieli za długim stołem. Odsapnęli po męczącym biegu. Dostał mieszkanie po byłej posłance. Z tyłu starego domu.
? = Podczas jakiego?
Podczas miłej randki. W czasie wspólnej gry. W trakcie krótkiego snu. W ciągu pracowitego dnia. Równocześnie z nieuprzejmym przyjęciem.
? = W jakim kierunku?
W stronę gęstniejącej ciemności. W kierunku zamglonego słońca. Na bliski wschód. Do ciepłych wód. Pod wiatr. Ku zamkniętym drzwiom. Za zieloną granicę.
? = Z jakiego kierunku?
Z bezpośredniego kierunku natarcia. Ze stron rodzinnych. Z okołoziemskiej orbity. Od falującego morza.
F.000 Pytania dopełnienia
187
Określenie miejsca, drogi, kierunku czynności
Ogólnie ? = Gdzie?
Tam nie dojedziesz. W inny miejscu. Pod mostem. W kieszeni. Za parawanem. Pod kocem na suficie. Tam gdzie koń biega na bosaka.
Wnętrze
? = W kim? czym?
Zbadał płód w ciężarnej. Znalazł rodzynek w cieście. Rower stoi w piwnicy. Mucha siedzi w środku butelki. Auto jest wewnątrz garażu.
? = Dokąd? W środek, do wnętrza kogo? czego?
Włożono sondę do żołądka pacjenta. Wsadził pędzel w farbę. Zajrzał do wnętrza lodówki. Wpadła do środka puszki. Wejść w środek lasu.
? = Skąd? Ze środka, z wnętrza kogo? czego?
Wyjechać ze Śródmieścia. Wjąć skwarkę z zupy. Wydobył ubranie z wnętrza walizki. Małpa wybiegła ze środka klatki.
Zewnętrze
? = Poza kim? czym?
Widział dużo pól poza miastem. Jest bardzo zimno poza domem. Było ciemno na zewnątrz szkoły. Szopa stała za granicą lasu.
? = Poza kogo? co?
Nie wychodź poza osiedle. Zupa wykipiała poza garnek. Kopnął piłkę za boisko. Udała się wyprawa za miasto.
? = Spoza, zza kogo? czego?
Wrócili spoza województwa. Karetka przyjechała spoza stadionu. Warzywa przywożono z pod miasta. Aktor wszedł zza sceny.
Lekarz siedzi obok trenera. Pies leży koło budy. To było blisko kina. Stali opodal klasztoru. Żona leży przy mnie. Kosz stoi przy słupie.
? = W pobliże, w sąsiedztwo, do miejsca obok, koło
kogo, czego? Do miejsca przy kim? czym?
Zbliżył się w pobliże pożaru. Dojechali w sąsiedztwo dworca. Przysunęli donicę do miejsca przy ścianie. Doszli do miejsca koło cyrku. Zeszli się do miejsca przy mnie. Przywieziono ich do granicy.
? = Od miejsca w pobliżu, w sąsiedztwie, obok, koło
kogo? czego? Od miejsca przy kim? czym?
Szli od miejsca w pobliżu cmentarza. Ścigali się od miejsca obok słupa. Wynieśli się z miejsca w sąsiedztwie baru. Biegł od miejsca przy ojcu. Koty uciekały ode mnie.
F.000 Pytania dopełnienia
188
Początek
? = Od kogo? czego?
Kino było 100 metrów od szkoły. Na pierwszej półce od dołu. Mięso było przyrumienione od spodu.
? = Odkąd? Od początku kogo? czego? Od miejsca
jakiego?, którego? czyjego?
Odsunęli się od niej. Odbił się od ściany. Bałagan był od początku korytarza. Wróciła od szewca. Goście wstali od stołu. Kończyło się od miejsca następnego drzewa.
Koniec
? = Do kogo? czego?
Stał w trawie do kolan. Było daleko do okna. Lampa była zwrócona do ściany.
…? = Dokąd? Ku? Do końca, na brzeg, skraj, granicę kogo? czego? Do miejsca jakiego?, którego? czyjego?
Podbiegł do nich. Szedł ku świętej figurze. Kret uciekł do końca tunelu. Zsunął się na brzeg stołu. Doszli na skraj lasu. Wbiegli na wspólną metę. Dotarli do miejsca pięknej puszczy.
Inność
? = Wśród, pośród, w otoczeniu kogo, czego? Pomiędzy,
między kim? czym?
Znalazłem ją wśród uczniów. Szli (ruch!) w otoczeniu tłumu. Szukali drogi pośród drzew. Przebywał między uczonymi. Stał pomiędzy pięciorgiem rodzeństwa.
? = Wśród, w pośród, pomiędzy, między kogo? co? W
otoczenie kogo? czego?
Pierzchnęła wśród szuwary. Wszedł w pośród chaty. Wstawię puszkę pomiędzy butelki. Umieścili go między murami. Dotarł w otoczenie zdziczałych pól. Osa wleciała w grono kwiatów.
? = Spośród, z pomiędzy, między, otoczenia kogo,
czego?
Wyłonił się spośród traw. Wyszedłem z wśród zaniedbanych grządek. Wynurzyła się z pomiędzy rzęsy. Było nas widać z otoczenia stawu. Szuranie dobiegało z między ławek. Kapało z kiści winogron.
Bawili się w berka wokół drzewa. Wkoło parku rozciągały się moczary. Mrówki chodziły naokoło patyka. Chwasty rosły dookoła łąki.
F.000 Pytania dopełnienia
189
Dół, Spód
? = Pod kim?, czym? Poniżej kogo? czego?
Podest uginał się pod grubasem. Stateczek przepływał pod mostem. Morze pieniło się poniżej plażowiczów. Ćma latała poniżej lampy.
? = Pod kogo? co?
Dostał się pod koła pociągu. Papuga wzbiła się pod sufit. W porę udało się dostać pod wisielca.
? = Z pod, spod kogo? czego?
Wyszarpnął poduszkę z pod śpiącego. Wracał z pod mostu. To mysz wylazła spod stery gazet. spod
Góra, Wierzch
? = Nad, ponad kim? czym? Powyżej kogo? czego?
Wrzawa unosiła się nad zwycięzcą. Wrony krążyły nad sadem. Flaga powiewała ponad studentami. Woda stała powyżej pomostu.
? = Nad, ponad kogo? co?
Gdy spała, pochylił się nad nią. Gołębie wzbiły się nad zagrodę. Balon wznosił się ponad chłopczyka. Kurz wzbił się ponad drogę.
? = Znad, z nad kogo? czego?
Odgłosy docierały znad sąsiada. Wrony wracały znad wsi. Muchy przeniosły się z nad starosty. Zawrócił z nad lotniska.
Powierzchnia
? = Na kim? czym?
Ubranie leżało jak na modelce. Widać było plamy na dywanie. Mecz rozegrano na boisku.
? = Na kogo? co?
Znienacka położyła się na niego. Dziecko samo wyszło na ulicę. Jutro idziemy na Giewont.
? = Z (ze) kogo? czego?
Szalik zdjęty prosto z niego. Kamienie z powierzchni Księżyca. Ścierał popiół ze strażaka. Wracali ze statku.
Naprzeciw
? = Naprzeciwko, naprzeciwko, po przeciwnej stronie, na
przeciw kogo? czego?
W oknie naprzeciwko pastora. Mieszkali naprzeciwko szkoły. Stał na przeciwko Karola. Najbliższy sklep był naprzeciwko kościoła. po przeciwnej stronie. Był sklepik naprzeciw mojej szkoły.
? = Z przeciwka, naprzeciwka, przeciwnej strony
kogo? czego?
Dzieciaki biegły z przeciwka parku. Szli ze sklepu z naprzeciwka krawca. Przynieśli lody z naprzeciwka muzeum. Głos dochodził z przeciwnej strony placu.
F.000 Pytania dopełnienia
190
Bliżej
? = Przed kim? czym?
Widział ją tuż przed wodzirejem. Choinka stałą przed ratuszem. Piotra stał w kolejce przed Adamem.
? = Przed kogo? co? Szedł przed siebie. Wybiegła przed bramę
? = Za kim? czym? Stał daleko za prezydentem. Kot drzemał za starą beczką.
? = Za, poza kogo? co? Schował się za stryja. Słońce zaszło za chmury. Sad był za domem.
? = Zza, spoza kogo? czego?
Nie chciał wyjść zza matki. Na chwilę wyjrzał zza rogu. Samolot wyłonił się spoza chmury. Wyszedł nagle spoza stogu siana.
Przebieg
? = Przez, poprzez, via kogo? co?
Pies przeskoczył przez leżącego wuja. Błyskawicznie przerzucił butelkę przez płot. Do Paryża via Berlin.
? = Którędy?
Szli tamtędy. Do schroniska poprzez zaśnieżone pagórki. Biegła wzdłuż ogrodzenia. Jechali tuż tuż przy pałacu. Udał się do sklepu w poprzek placu. Przemknęli skrótem. Spacerowali wokół Starego Miasta. Po wertepach. Wśród ruin. Od sklepu do sklepu. Po zamarzniętym jeziorze. Pomiędzy straganami. Naokoło lasu. Środkiem drogi. Idąc miniemy kino Mewa, skwer Filutka i bar Pod Krukiem.
Kierunek ? = W którą stronę? W jakim kierunku?
Obróć go w stronę światła. W kierunku wschodnim. Zamknięty ruch w stronę Pragi. Skręcił zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Szli na Wilno. Biegli pod dach.
? = Z której strony? Z jakiego kierunku?
Z zachodu. Od strony Kielc. Z lewej strony. Z kierunku planety Jowisz. Od starej synagogi. Z Ochoty. Biegli od starego lasu. Uciekali spod walącej się wiaty.
F.000 Pytania dopełnienia
191
Określenie czasu Przedział, początek i koniec czynności; Czas poprzedzający lub następujący po czynności
Ogólnie ? = Kiedy?
Ostatnio. Przed świętami. Gdy nadszedł dzień prawdy. Gdy złapał nas deszcz. Chodnik jest mój tylko podczas odśnieżania,
Rozciągłość, przedział, zakres ? = Jak długo? Ile czasu? W ciągu jakiego czasu?
Tylko zimą. W dwa miesiące. Pracowali cały rok. W wakacje. Między drugą a trzecią. W przeciągu wieczoru. Czekali dopóki padło. Nie było go do rana. Skończy się przed środą. W czasie drugiej zmiany.
Moment, zegar, kalendarz
? = Który dzień? która godzina? Który moment? Na
kiedy?
12:30. Wczoraj. W marcu. W południe. Przed drugą. Piąta zero zero. Na piątek. 2 maja. Na jesień. Trzeci Maj. Nad ranem. O zmroku. Pięć po piątej. O wpół do drugiej. Przed trzecią. Teraz. W tej chwili.
Częstotliwość ? = Jak często? Co jaki czas? W jakie dni, godziny?
Co chwilę. Rzadko. Co sobotę. Po nocach. Nigdy. Zawsze. Czasami. Raz w roku. W dni robocze. Oprócz niedziel. Poza świętami. Nieraz.
Początek ? = Odkąd? Od kiedy?
Od dawna. Od zaraz. Od końca roku. Od wakacji. Od obiadu. Z wybiciem dwunastej. Po maturze. Natychmiast po toaście.
Koniec, cel ? = Do kiedy?
Został miesiąc do wakacji. Spał do obiadu. Czekali do końca tygodnia. Nie drgnął przed sygnałem startera. Biegła aż sił wystarczy.
Następstwo i przyszłość
? = Po kim? czym? Kiedy znowu, później? Po jakim
czasie? Za ile? Poza kim? czym?.
Zaraz po sygnale. Dopiero za godzinę. Nie wracała po pracy. Spotkali się po wojnie. Wrócił po chwili. Na minutę przed trzecią. Zabiorą go wkrótce. Skończą w przyszłym stuleciu. Bar nieczynny poza sezonem.
Uprzedniość i przeszłość
? = Kiedy poprzednio, wcześniej? Przed kim? czym?
Jak dawno?
W pracy był wczoraj. Nie zdarzało się to dawniej. Pierwszy raz przed rokiem. Widział ją ostatnio przed wojną. Było przed świtem. Wyruszył w zeszły piątek. Tak samo jak za króla Piasta, za komuny i za młodu.
Równoczesność ? = Podczas czego? Co równocześnie trwało, działo
się? W czasie czego? kogo?
Podczas snu. Gdy działo się źle. Przy okazji. W trakcie obiadu. W czasie deszczu. Równocześnie z tańcami. Gdy trwały dożynki. Wyszli w chwili gdy biły dzwony. Sen był przerażający i zarazem kolorowy.
F.000 Pytania dopełnienia
192
Kauzalne i inne
Sposób, cel, przyczyna, warunek, przeszkoda, rozbieżność, zastępstwo, wyjątek, skutek
Ogólnie ? = Dlaczego? Prośba o wyjaśnienie informacji zawartej w zdaniu
Bo to jest coś nie twojego. Na użytek grubego. Ponieważ nie masz swojego. Na przekór tamtego. Zamiast tego, poznam nieznanego.
Przeszkoda
? = Pomimo kogo, czego? Mimo kogo? czego?
Przechodził mimo zakazu. Odepchnęli tłum mimo oporu. Pomimo choroby był w pracy. Nie spał chociaż minęła północ. Był łysy choć był młody. Wbijał gwoździe nawet gdy brakło światła. Robili to wbrew woli księcia. Mimo to poszedł sobie.
Sposób
? = Jak? W jaki sposób?
Złapał go na wędkę. Wszystko na żywo. Wspiął się na palcach. Prał tylko na sucho. Robił wszystko z łatwością, szybko i mądrze. Lubili się nawzajem. Rzekła szeptem i po polsku. Mówiła przez nos. Chodził w rękawiczkach ale bez opieki. Spali pod gołym niebem. Rozłożył kończyny na kształt pająka. Śpiewał fałszując. Zaczerwienił się jak burak. Przysunął się w taki sposób, żeby widzieć. Zrobię jak potrafię. Rozśmieszył ją do łez. Rozstali się bez żalu. Opowiadał z fantazją. Chodzili grupami i w milczeniu.
Cel
? = Po co? W jakim celu?
Zaniósł bieliznę do prania. Rzucał kamieniami dla zabicia czasu. Grał na flecie dla rozrywki. Spytał o godzinę dla pewności. Stał po mleko. Powiedział ku przestrodze. Poszli to zobaczyć. Rzucił się na pomoc. Robił wszystko żeby móc słyszeć. Wędrowali za chlebem. Wyszli by odetchnąć. Przyśpiesz żeby zdążyć. Zrobiłem to, żeby się uwolnić.
Przyczyna
? = Wskutek kogo, czego? Z jakiego powodu? Czemu?
Bo jestem krytykiem. Ponieważ zupa była za słona. Stanął gdyż był zmęczony. Zmókł dlatego, że chciał. Oczy miał spuchnięte od płaczu. Rzuciła go z zazdrości. Uciekli ze strachu. Zrobił to na złość. Stało się to przez nieuwagę. Rozstali się wskutek kłótni i z powodu grypy.
F.000 Pytania dopełnienia
193
Kauzalne c. d.
Warunek
? = Dzięki komu, czemu? Ze względu na
kogo? co? Pod jakim warunkiem?
Byłem w kinie na okoliczność promocji. Jestem szczęśliwy dzięki loterii. Przy odrobinie szczęścia mógłbym siedzieć. Bawiliśmy się za zgodą matek. Wyszedłem z przyjęcia przy nadarzającej się okazji. Zostałam ze względu na dziecko. Same kłopoty gdy jest się małym. Nikt nie wyjdzie byleby lało. Nie pojadę gdybym był chory. Nic nie uzyskasz w wypadku spóźnienia. Jadę za twoją zgodą. Robię to na rozkaz króla.
Rozbieżność
? = Wbrew, na przekór komu? czemu?
Dodała octu na przekór mamie. Zmuszono go do postępowania wbrew sobie. Trwałem przy swoim nie bacząc na sprzeczność. Okazało się, że zrobiła to na złość koleżance. Wyszedł nie zważając na rodzący się konflikt. Wojna trwała ze szkodą dla wszystkich.
Zastępstwo ? = Zamiast, w miejsce, w zastępstwie
kogo, czego? W zamian za kogo? co?
Obiecał uczyć się języka zamiast oglądać telewizję. Miało powstać muzeum w miejsce pomnika. Świetnie sprawdził się w zastępstwie matki. Przekopał grządkę w zamian za nocleg. Urzędował z upoważnienia wójta. ojca. Mianowali go przejściowo dowódcą.
Wyjątek ? = Poza kim, czym? Oprócz, z wyjątkiem
kogo, czego?
Poza stryjem nie miał nikogo. Poza sobotami nie przemęczała się. Bo prócz żony miał dwie kochanki. Posprzątał ale oprócz ostatniego piętra. Pomijając go był wśród swoich. Nie lubił towarzystwa z wyjątkiem matki. Wszyscy zadowoleni nie licząc solenizanta.
Sytuacja
? = W jakich okolicznościach?.
Ta sama muzyka brzmiała do znudzenia. Spacerował w dobrym humorze. Opuszczał te strony z żalem. Ciągle nucił przy goleniu. Wracali po ciemku. Czuł się jak u siebie. Słuchał słowika stojąc w drzwiach. Wędrowali cały czas obcując z dziką przyrodą.
Rezultat ? = Z jakim skutkiem? z jakim rezultatem?
z jakim wynikiem?
Biegł coraz szybciej aż się zmęczył. Robert z powodzeniem wykonuje swoją pracę. Bezskutecznie przeciwstawiał się atakom. Spotkanie skończyło się bez rezultatu. Tak go to zmęczyło, że momentalnie usnął. Udały się przygotowania, żeby uciec.
Stopień
? = Jak bardzo? W jakim stopniu?
Lubię go wyjątkowo. Znamy się niezbyt dobrze. Spał jak zabity. Kochała go jak syna. Widać ją było jak na dłoni. Szli jednak zbyt szybko. Szanował ją ale nie była mu bardzo droga. Nalał mu trochę więcej wina. Jest nieznośnie zimno. Naprawdę ogromnie ich cenię. Słychać było muzykę ale ciszej niż zwykle. Jest prawie gotowy do wyjścia.
G.000 Czerwony Kapturek
194
G.000 Czerwony Kapturek
Czerwony Kapturek
, , ,
. .
Kasia , ,
, .
: , ,
. Dawno, dawno, za górami, za lasami na skraju lasu był mały domek. Mieszkała tam wraz z rodzicami dziewczynka. Miała na imię Kasia, ale wszyscy nazywali
ją "Czerwony Kapturek", gdyż nosiła piękną czerwoną czapeczkę, jaką uszyła jej babcia. Wszyscy kochali Czerwonego Kapturka: mama, tata, a najbardziej babcia, która mieszkała daleko za lasem.
. ,
2. . Pewnego razu babcia zachorowała. Mama upiekła pyszne ciastka, zapakowała do koszyka i wysłała (poleciła iść) Czerwonego Kapturka do babuni na drugą
stronę lasu.
G.000 Czerwony Kapturek
195
: Wcześniej powiedziała:
– , . ,
, , . - Czerwony Kapturku, babcia jest chora. Masz tu dla niej ciasteczka, butelkę wina, lekarstwa, jabłuszka i sok malinowy.
. Zanieś dzisiaj Jej to wszystko.
– – .
, .
! - Tylko pamiętaj – idź prosto do chatki babci. Nie schodź z drogi, bo w lesie mieszka bardzo zły wilk. Nie rozmawiaj z obcym!
– , . . - Dobrze, mamusiu. Chętnie odwiedzę (spotkam) babcię w jej domku.
G.000 Czerwony Kapturek
196
.
.
. Czerwony Kapturek bierze w rękę koszyk i wychodzi w podskokach podśpiewując. Podczas drogi jednak zaczyna zbierać kwiatki i trochę zbacza z drogi.
Nagle zza drzewa wyskakuje wilk.
– ? - Dokąd idziesz dziewczynko?
– , . - Do mojej babci, która chora leży w łóżku.
- ? - A co tam niesiesz w koszyczku?
– , , , . - Mam ciasteczka, butelkę wina, lekarstwa, jabłuszka i sok malinowy.
G.000 Czerwony Kapturek
197
– ? - A gdzie mieszka Twoja babcia?
– , ,
. - Za tą polanką, na końcu drogi jest mały, biały domek, w nim mieszka moja babcia.
. . Wilk krótszą drogą biegnie do chatki. Chce zdążyć przed Czerwonym Kapturkiem.
. Babcia Czerwonego Kapturka leży w łóżku i oczekuje wnuczki.
, – . Stuk, puk - słychać pukanie do drzwi.
: Babcia pyta:
G.000 Czerwony Kapturek
198
– ? -, Kto tam?
– – – . - To ja babciu – mówi wilk – twoja wnuczka.
– . .
. . - Wejdź kochany Kapturku. Tak bardzo stęskniłam się. Jestem chora i leżę w łóżku. Klucz jest pod wycieraczką.
,
. , .
. Wilk otworzył drzwi, wskoczył do domu i połknął babcię. Założył na siebie jej koszulę, czepek i okulary. Położył się na łóżko i oczekuje Kapturka.
–
. . Tymczasem Kapturek zebrał kwiatki i przybył nieco spóźniony do domu babci. Puka do drzwi.
G.000 Czerwony Kapturek
199
– , ... - Stuk, puk…
: Wilk udający babcię pyta:
– ? -, Kto tam?
– – . . - To ja - Czerwony Kapturek. Przyniosłam smakołyki od mamy.
– ! . - Wejdź droga wnusiu! Jestem chora i leżę w łóżku.
– . . Dziewczynka wbiega do sypialni babci. Zbliża się do łóżka i pyta:
– ? - Dlaczego (prośba o wyjaśnienie powodu, celu, skutku…) babciu ty masz takie wielkie oczy?
G.000 Czerwony Kapturek
200
– , . (To zrobiłem, -am), - Żeby cię lepiej widzieć moje dziecko!
– ? - Dlaczego babciu ty masz takie wielkie uszy?
– , . - Żeby cię lepiej słyszeć wnusiu.
– ? - Dlaczego babciu ty masz takie wielkie ręce?
– , . - Żeby cię mocno przytulać Czerwony Kapturku.
– ? - Dlaczego babciu ty masz takie wielkie zębiska?
– , ! – . - Żeby cię zjeść! – krzyknął wilk i połknął Czerwonego Kapturka.
G.000 Czerwony Kapturek
201
. Potem położył się na łóżko i głośno chrapiąc smacznie zasnął.
.
, . Akurat koło domu przechodził dzielny leśniczy. Usłyszał chrapanie głośne tak, że drżały drzwi i okna.
– ? - Czy tak chrapie babcia?
– ! - Dziwne!
– ! - Zajrzę do niej!
, . Zajrzał przez okno i widzi wilka, który obżarty śpi.
G.000 Czerwony Kapturek
202
– ,
, . Szybko wbiegł do chatki i stanął zdumiony – na łóżku leżał, dobrze mu znany, wilk z jego lasu.
– , ! - Ach, to tak!
, .
. Rozciął wilkowi brzuch, ocalił babcię i Czerwonego Kapturka. To bardzo obie ucieszyło.
,
. Babcia zażyła lekarstwa, dzielny leśniczy zaszył w brzuchu wilka kamienie i wygnał do lasu.
G.000 Czerwony Kapturek
203
3- .
. Wszyscy troje zasiedli do stołu. Babcia postawiła koszyk Czerwonego Kapturka i wazon z zebranymi kwiatkami.
,
– . Później śmiejąc się jedli jabłuszka i ciasteczka, pili wino - oczywiście dziewczynka piła sok malinowy.
.
, . Czerwony Kapturek od tego czasu nie schodził z drogi idąc przez las. I zawsze chce być grzeczny, drogie dzieci.
, –
. I ja tam byłem, miód i mleko piłem i co słyszałem – wam opowiedziałem.
G.001 Czerwony Kapturek – Słowniczek – Analiza pierwszego akapitu
204
G.001 Czerwony Kapturek – Słowniczek – Analiza pierwszego akapitu
, , , . Dawno, dawno, za górami, za lasami na skraju lasu był mały domek.
przeszłość + nazwa cechy → przysłówek dawno
post (coś znajduje się dale)→ przyimek za
za + rzeczownik jednostkowy góra + mnogość → za rzeczownik górami
post (coś znajduje się dale) → przyimek za
za + rzeczownik jednostkowy drzewo + grupa + mnogość → za rzeczownik lasami
ob (coś dzieje się na miejscu) + rzeczownik jednostkowy brzeg, skraj, kraniec; → wyrażenie przyimkowe na brzegu
na brzegu + rzeczownik jednostkowy drzewo + grupa → na brzegu rzeczownik lasu
być (czynność znaczenie indywidualne) + reszta + przeszłość → czasownik był
stopień niższy (stopniowanie znaczenie indywidualne małość) + cecha → przymiotnik mały
człowiek (rzeczownikowość znaczenie indywidualne) + cecha + budowla + zdrobniałość → rzeczownik domek
G.001 Czerwony Kapturek – Słowniczek – Analiza pierwszego akapitu
205
. Kasia , Mieszkała tam wraz z rodzicami dziewczynka. Miała na imię Kasia, ale
Jarzyna – potrawa (gotowana, duszona) przyrządzona z części jadalnych roślin warzywnych zwykle jako dodatek do mięsa.
Jaskinia, nora – dół, znaczne wgłębienie gruntu; loch, jaskinia, rozpadlina, kryjówka zwierzęca w ziemi.
H. 000 Piktogramy - słownik
225
Jaskółka – Hirundo, niewielki ptak wędrowny, owadożerny, charakteryzujący się długimi, ostro zakończonymi skrzydłami i
widełkowatym ogonem, szybki w locie.
Jastrząb – Accipiter, ptak drapieżny, szarobrunatny, o bystrym wzroku, mocnym hakowatym dziobie i szponach.
Jednostka-chusteczka – układ dziesiątkowy; 1 liczman w postaci chusteczki. separatus
Jednostka-żeton – układ dziesiątkowy; 1 liczman w postaci żetonu.
Jedzenie – to, czym się żywią ludzie.
Jeleń-łania – Cervus elaphus, ssak mający przeważnie brązowopłowe ubarwienie (i rozgałęzione poroże u samca), żyjący w
lasach Eurazji i północnej Afryki.
Jesień – pora roku między latem a zimą, na półkuli północnej według kalendarza trwająca od jesiennego zrównania dnia z nocą (w
przybliżeniu 23 września) do zimowego przesilenia (w przybliżeniu 22 grudnia).
Jezdnia – część ulicy przeznaczona dla ruchu kołowego. separatus
Jezioro-staw – zagłębienie lądu tworzące śródlądowy zbiornik wodny, powstały w sposób naturalny lub sztuczny. prospectus
Jeż – Erinaceus europaeus, ssak o ciele pokrytym na stronie grzbietowej i z boków ostrymi i twardymi kolcami, polujący na myszy i
owady, przesypiający zimę, żyjący w Europie i znacznej części Azji.
Język%1 – silnie umięśniony, ruchliwy narząd położony na dnie jamy ustnej ssaków, płazów, gadów i ptaków, biorący udział w
przyjmowaniu pokarmów, mieszczący narządy smaku; ponadto u ludzi jeden z najważniejszych organów mowy. separatus
H. 000 Piktogramy - słownik
226
Język%2 – zasób wyrazów, zwrotów i form określanych przez reguły gramatyczne, funkcjonujący jako narzędzie porozumiewania
się przez członków jednego narodu, społeczeństwa. separatus
Kaczka – ptak dziki lub domowy Anatidae z rzędu blaszkodziobych, ceniony ze względu na mięso.
Kajdanki – para metalowych obręczy z zatrzaskiem, połączonych ze sobą, zakładanych zatrzymanym na przeguby rąk w celu
ograniczenia swobody ruchów. separatus
Kalafior – jadalny kwiatostan jednorocznej rośliny warzywnej Brassica oleracea z rodziny krzyżowych.
Kalarepa – Brassica oleracea var. gongyloides, dwuletnie warzywo o jadalnym, kulistym zgrubieniu łodygi, bogatym w witaminę C i
cukry.
Kalendarz – spis dni całego roku z oznaczeniem świąt, z podziałem na tygodnie i miesiące, i zwykle z wykazem imion.
Kalosz-gumowiec – gumowy but, zwykle z cholewką, chroniący przed zamoczeniem; dawniej: wierzchni but gumowy, nakładany
na zwykły.
Kamera – urządzenie do nagrywania i przetwarzania obrazu, czasem dźwięku.
Kamień – bryła skalna, zwykle twarda, spoista i ciężka.
Kanał tv – wydzielone pasmo częstotliwości, w którym przesyłane są ze studia do telewizora różne programy telewizyjne. separatus
Kanapa – mebel służący do siedzenia lub leżenia, wyściełany, zwykle z oparciem i poręczami, mogący pomieścić kilka osób.
H. 000 Piktogramy - słownik
227
Kangur – ssak Macropus z rzędu torbaczy, zwierzę roślinożerne o tylnych nogach dłuższych i mocniejszych od przednich i długim
mocnym ogonie, poruszające się skokami, u samic występuje torba skórna, w której odchowują młode.
Kapelusz – nakrycie głowy składające się zwykle z główki i ronda, wykonane z tkaniny, skóry, filcu, słomki.
Kapusta – jednoroczna lub dwuletnia roślina warzywna Brassica z rodziny krzyżowych o jadalnych liściach.
Karczoch – Cynara scolymus, wieloletnia roślina warzywna o jadalnych koszyczkach kwiatowych, rosnąca na obszarach
śródziemnomorskich.
Karetka pogotowia – samochód odpowiednio wyposażony, przystosowany do przewozu chorych.
Karton – tekturowe pudełko stanowiące zazwyczaj opakowanie towaru, będące w handlu rodzajem jednostki miary.
Kasa – urządzenie w sklepie do obliczania należności za zakupiony towar.
Kask – ochronne nakrycie głowy, rodzaj hełmu używanego przez strażaków, górników, motocyklistów.
Kasza – oczyszczone ziarna zbożowe łuszczone, grubo zmielone lub utłuczone.
Kasztanowca owoc – owoc drzewa Aesculus z rodziny kasztanowcowatych.
Kawa – aromatyczny parzony napój z palonych i zmielonych ziaren krzewu Coffea z rodziny marzanowatych. separatus
H. 000 Piktogramy - słownik
228
Kąpiel – zanurzanie i moczenie w wodzie w celu umycia lub w celach leczniczych.
Kiełbasa – wyrób wędliniarski sporządzany najczęściej z peklowanego i rozdrobnionego mięsa z dodatkiem tłuszczu i przypraw w
osłonce z oczyszczonego jelita zwierzęcego lub sztucznej.
Kijek do nart – długi pręt aluminiowy, drewniany lub z tworzyw sztucznych z uchwytem i krążkiem zwanym talerzykiem,
umocowanym w dolnej części, w celu zapobiegania zapadania się w śnieg, służący do odpychania się w czasie jazdy na nartach. separatus
Klaun – komik występujący w przedstawieniach cyrkowych rozśmieszający widzów.
klawiatura – rząd lub rzędy klawiszy, guzików w instrumentach muzycznych i różnego rodzaju urządzeniach, np. maszynach do pisania, komputerach, telefonach itp.
separatus
Klej – lepka substancja służąca do spajania dwóch powierzchni.
Kleks – plama z atramentu na papierze
Klękanie – zgięcie nóg w kolanach do oparcia kolan na ziemi.
Klęska – cecha negatywna rywalizacji przeciwna do triumfu. separatus
Klocek – zabawka dziecięca w formie drewnianego lub plastikowego, zwykle kolorowego, wielościanu. separatus
Klucz – narzędzie, zwykle metalowe, służące do zamykania i otwierania zamków i kłódek.
H. 000 Piktogramy - słownik
229
Kładzenie – umieszczanie w pozycji poziomej.
Kłamstwo – twierdzenie niezgodne z rzeczywistością, wypowiedziane z zamiarem wprowadzenia kogoś w błąd; fałsz, łgarstwo,
nieprawda. separatus
Kłopot – to, co sprawia jakąś trudność; także: jakiś problem pojawiający się w związku z kimś lub z czymś. fabellus 1
Kolano – część nogi - przednia dolna okolica uda i górna podudzia, leżąca przy stawie kolanowym. separatus
Kolor biało-czerwony – dwa kolory biały i czerwony.
Kolor biały – kolor świeżego śniegu.
Kolor brązowy – mający kolor brązu – stopu; brunatny
Kolor ciemny – kolor intensywny, nasycony, mocny.
Kolor czarny – kolor sadzy.
Kolor czerwony – odpowiada światłu o długości od 630 do 780 nm, kolor krwi.
Kolor fioletowy – odpowiada światłu o długości od 380 do 450 nm, kolor kwiatów fiołka.
1 historyjka - samochód złapał gumę, obok zmartwiona kobieta (pochylona głowa) – patrz sprawa.
H. 000 Piktogramy - słownik
230
Kolor jasny – kolor mało intensywny, o małym nasyceniu.
Kolor niebieski – odpowiada światłu o długości od 420 do 490 nm, kolor pogodnego nieba.
Kolor pomarańczowy – odpowiada światłu o długości od 585 do 620 nm, kolor dojrzałego owocu pomarańczy.
Kolor zielony – odpowiada światłu o długości od 520 do 570 nm, kolor świeżej trawy.
Kolor żółty – odpowiada światłu o długości od 565 nm do 590 nm, kolor dojrzałego owocu cytryny.
Kolor – postrzegana wzrokowo właściwość przedmiotu zależna od stopnia pochłaniania, rozpraszania lub przepuszczania promieni
świetlnych.
Kolorów paleta – dobór kolorów.
Kołnierz – wykończenie ubrania przy szyi. separatus
Koło – część płaszczyzny ograniczona okręgiem.
Komputer – urządzenie elektroniczne automatycznie przetwarzające dane zapisane cyfrowo, służące do szybkiego wykonywania
obliczeń, przechowywania, porządkowania i wyszukiwania danych oraz sterowania pracą innych urządzeń. prospectus
Konewka – naczynie do podlewania roślin, zaopatrzone w lejek.
H. 000 Piktogramy - słownik
231
Kontrabas – największy instrument strunowy mający najniższą skalę tonów w grupie instrumentów smyczkowych. separatus
Kontrola – porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym, rozpatrywanie czegoś; dochodzenie czegoś, wnikanie, wgląd w
coś; nadzór nad czymś albo nad kimś; badanie; przekonywanie się, czy coś jest zgodne z prawdą, czy jest tak, jak być powinno. separatus
Konwalia – Convallaria maialis, roślina o białych, wonnych kwiatach w kształcie drobnych dzwoneczków i dużych liściach, rosnąca
w cienistych lasach i zaroślach w Europie i Azji Środkowej, stosowana jako surowiec w przemyśle farmaceutycznym.
Koń – duże zwierzę domowe Equus caballus z rodziny koniowatych, roślinożerne, hodowane jako pociągowe lub wierzchowe.
Koper – Anethum graveolens, wysoka roślina jednoroczna o pierzastych, drobnych liściach i zielonożółtych kwiatach, używana jako
przyprawa oraz w przemyśle kosmetycznym.
Koperta – płaska torebka papierowa, w której przesyła się korespondencję. separatus
Korona drzewa – górne rozgałęzienie drzewa utworzone z konarów i gałęzi. separatus
Korzeń – bezlistny, zwykle podziemny organ niektórych roślin, przytwierdzający je do podłoża oraz pobierający z gleby wodę z
solami mineralnymi. separatus
Kosmos – nieskończony w przestrzeni i w czasie zbiór ciał niebieskich.
Kostka%1 – kształt taki jaki ma prostopadłościan, kostka masła, cukru, mydła, bruku itp.
Kostka%2 – kostka do gry.
H. 000 Piktogramy - słownik
232
Kosz – pojemnik różnego kształtu i wielkości służący do noszenia, przechowywania lub mierzenia czegoś.
Kosz na śmiecie – pojemnik na śmiecie.
Koszula – część ubrania okrywająca ramiona i tułów, noszona najczęściej bezpośrednio na ciele.
Koszulka – część ubrania okrywająca tułów, z krótkimi rękawami lub bez rękawów, wkładana przez głowę, noszona bezpośrednio
na ciele, uszyta najczęściej z trykotu.
Koszyk – rodzaj pojemnika wyplecionego z wikliny lub z innego materiału, używanego do noszenia, przechowywania itp.
Kot – zwierzę domowe Felis domestica z rodziny o tej samej nazwie.
Kotlet – potrawa otrzymywana głównie z mięsa, rzadziej z ryb, jaj, warzyw; smażona na tłuszczu w formie placka lub plastra. separatus
Kowadło – ciężka stalowa, odpowiednio ukształtowana podstawa służąca do kucia ręcznego przedmiotów metalowych.
Koza-kozioł – zwierzę domowe Capra hircus z rodziny pustorożców o krótkiej sierści, charakterystycznej brodzie, wygiętych do tyłu
rogach i nogach zakończonych kopytami, przeżuwające, hodowane dla mleka, wełny, mięsa, skóry.
Kraj – obszar zamieszkany, określone terytorium stanowiące zazwyczaj całość.
Krata – wzór geometryczny, powstały z krzyżowania się linii tworzących prostokąty.
H. 000 Piktogramy - słownik
233
Kredka – kolorowa laseczka służąca do pisania, malowania lub ołówek z kolorowym grafitem.
Krem – preparat kosmetyczny w postaci maści do pielęgnowania skóry, wyrabiany z tłuszczów, wonnych olejków, środków
leczniczych itp. separatus
Krewetka – skorupiak mający dziesięć nóg, ciało okryte cienkim pancerzem, pięknie ubarwiony, żyjący w oceanach i morzach,
poławiany ze względu na smaczne mięso.
Krowa – zwierzę domowe, rogaty ssak przeżuwający z gromady parzystokopytnych, hodowane dla mleka, mięsa, skóry.
Królik – oryctolagus cuniculus, gryzoń z rodziny zajęcy, o ubarwieniu brunatnoszarym, żyje gromadnie, roślinożerny, udomowiony.
Krótki – cecha długości przeciwna do długi. separatus
Kruk – Corvus corax, dość duży ptak mający czarne, metalicznie połyskujące pióra, spłaszczoną głowę i bardzo silny dziób,
wszystkożerny, długowieczny, żyjący w lasach Eurazji, północnej Afryki i Ameryki Północnej.
Krzesło – mebel służący do siedzenia, mający z tyłu oparcie.
Krzew – roślina drzewiasta nie tworząca wyraźnego pnia ani korony, lecz rozgałęziająca się na wiele równorzędnych pędów
przeważnie przy ziemi. separatus
Krzyk – wydawać słowa, dźwięki głosem podniesionym, bardzo głośno.
Książka – złożone i oprawione arkusze papieru, zadrukowane tekstem literackim, naukowym lub użytkowym.
H. 000 Piktogramy - słownik
234
Księżyc – naturalny satelita Ziemi, najbliższe Ziemi ciało niebieskie krążące dookoła niej.
Kubek – małe naczynie, z uszkiem lub bez uszka, służące zwykle do picia z niego napojów zwykle z fajansu lub metalowy.
Kuchnia – pomieszczenie z odpowiednim urządzeniem do gotowania, naczyniami i przyrządami do przygotowania potraw.
Kukurydza – ziarno lub kolba jednorocznej warzywnej rośliny Zea mays (kukurydza cukrowa).
Kura-kogut – ptak domowy Gallus domestica z rzędu kuraków, hodowany ze względu na jaja i mięso.
Kurtka – krótkie, wierzchnie okrycie.
Kwadrat – figura geometryczna, prostokąt mający wszystkie boki równe.
Kwaśny – mający cierpki smak, taki jak smak cytryny, octu, niedojrzałych jabłek itp. separatus
Kwiat – końcowy odcinek pędów roślin, o gęsto skupionych płatkach, często barwnych, będący organem rozmnażania płciowego. separatus
Kwiatek – roślina kwitnąca.
Lalka – zabawka dziecinna mająca miniaturową postać ludzką, często dziecięcą.
H. 000 Piktogramy - słownik
235
Lampa – urządzenie służące do wytwarzania oświetlenia za pomocą prądu elektrycznego lub przez spalanie nafty, oleju, spirytusu,
gazu.
Latarnia morska – stały znak nawigacyjny, wysoka, widoczna z morza wieża, wyposażona w umieszczone na jej wierzchołku
urządzenie do wysyłania sygnałów świetlnych, dźwiękowych i radiowych.
Latarnia – urządzenie świetlne składające się ze źródła światła wysoko umieszczonego. separatus
Latawiec – najprostszy statek powietrzny puszczany na uwięzi zrobiony z listewek i rozpiętego na nich papieru, wznoszący się za
pomocą siły wiatru do znacznych wysokości.
Lato – pora roku między wiosną a jesienią, na półkuli północnej według kalendarza trwająca od dnia przesilenia letniego (w
przybliżeniu 24 czerwca) do jesiennego zrównania dnia z nocą (w przybliżeniu 23 września).
Lekarstwo – substancja chemiczna (lub zespół substancji) stosowana w lecznictwie w celu zapobiegania chorobom, ich
zwalczania, łagodzenia objawów itp.
Lekarz – osoba zajmująca się zawodowo leczeniem chorych osób lub zwierząt.
Lew – duży ssak drapieżny Panthera leo z rodziny kotów, o muskularnej budowie ciała, dużej głowie (u samca okolonej grzywą) i
płowej, krótkiej sierści.
Lewa strona%1 – kierunek wskazywany przez wyprostowaną rękę, która jest bliżej serca, w którym ktoś lub coś się zwraca albo
porusza. separatus
Lewa strona%2 – kierunek wskazywany przez wyprostowaną rękę, która jest bliżej serca, w którym ktoś lub coś się zwraca albo
porusza.
Leżak – rodzaj składanego fotela z płótna naciągniętego na drewnianą lub metalową ramę.
H. 000 Piktogramy - słownik
236
Lilak – krzew lub niskie drzewo Syringa z rodziny oliwkowatych, o liściach naprzeciwległych, pojedynczych, całobrzegich i wonnych
kwiatach fiołkowych, lila lub białych, zebranych w gęste wiechy.
Lipy kwiat – wonny kwiat długowiecznego drzewa Tilia z rodziny lipowatych, o gęstej, szerokiej koronie, sercowatych liściach.
Lis – Vulpes, drapieżne zwierzę o wydłużonym tułowiu, krótkich łapach, wąskim, ostro zakończonym pysku, trójkątnych uszach i
puszystym, długim ogonie, żyjące w Europie, północnej Afryce, Ameryce Północnej i Australii.
List – pisemna wypowiedź skierowana do osoby lub instytucji; papier, na którym napisano tę wypowiedź (także wraz z kopertą). separatus
Liść – organ roślin naczyniowych, zwykle zielony w okresie wegetacyjnym, złożony z blaszki i ogonka, służący roślinie do
asymilowania dwutlenku węgla z powietrza oraz do wymiany gazowo-wodnej między rośliną a atmosferą. separatus
Liść-blaszka – powierzchnia liścia (bez ogonka). separatus
Liść-igła – organ roślin stanowiący część składową pędu, zwykle zielony w okresie wegetacyjnym, złożony z blaszki i ogonka lub
podłużnej, wąskiej, twardej, ostro zakończonej blaszce, charakterystyczny dla drzew i krzewów iglastych. separatus
Liść-ogonek – krótka łodyżka utrzymująca liść na gałęzi. separatus
Litwa – państwo we wschodniej Europie, nad Morzem Bałtyckim.
Lizak – duży (często płaski, kolisty) cukierek osadzony na patyku.
Lodówka – izolowana cieplnie szafka, chłodzona mieszaniną chłodzącą (dawniej też lodem), służąca do przechowywania łatwo
psujących się produktów żywnościowych.
H. 000 Piktogramy - słownik
237
Lody – zamrożona masa przygotowywana z mleka, cukru, jaj, owoców oraz różnych przypraw smakowych i aromatycznych.
Życie – stan organizmu polegający na nieprzerwanym ciągu biochemicznych procesów przemiany materii i energii, związanych z
wymianą materii i energii z otoczeniem, co wyraża się tym, że organizm odżywia się, oddycha, wzrasta, rozmnaża się… prospectus 1
Życzenie – pragnienie, chcenie czegoś dla kogoś lub dla siebie. separatus
1 Akwarium. Czas płynie od dołu do góry. Początek życia na dnie (ziarenko ikry), wyżej (później) pływające rybki w określonym wieku (im wyżej tym starsze), na górze kres (koniec) życia – rybka do góry brzuchem.
H. 000 Piktogramy - słownik
285
Żyrafa – roślinożerne zwierzę Giraffa o długich nogach i małej głowie osadzonej na długiej szyi.
H.001 Pisanie piktogramów
286
H.001 Pisanie piktogramów Od piktogramów ikonicznych do symbolicznych - prezentacja technik, środków wyrazu
1. Wierne odwzorowanie, zachowanie proporcji i koloru
= Marchew = Borowik = Burak = Malina
2. Szczegół odróżniający podobne obiekty
= Morela = Brzoskwinia = Grejpfrut = Pomarańcza
3. Grupowanie, gdy kształt, szczegół nie jest wystarczający do
identyfikacji obiektu
= Dynia-cukinia-kabaczek = Arbuz-melon
4. Usuwanie koloru, dla określenia potocznej nazwy lub dla określenia
królestwa, gromady (w systematyce organizmów żywych)
= Owoc = Grzyb = Ptak
5. Grupowanie, dla określenia królestwa (w systematyce)
= Zwierzę
6. Grupowanie dla wskazania cechy materiału
= Guma
7. Odróżnianie stanu od procesu
= Pamięć = Myśl
8. Połączenie (zderzenie) atrybutów
= Rzecz
9. Niezróżnicowany zbiór elementów (prospectus) - punkt wyjścia
= Rodzina; Piktogramy, na których mamy elementy pierwszo- i
drugoplanowe (separatus):
= Matka = Rodzice = Ojciec = Dziecko
10. Grupowanie składowych
= Pogoda
= Deszcz = Ulewa = Śnieg = Słońce =
Burza
11. Odróżnianie ekspresji, „melodii”
= Krzyk = Wołanie = Śpiew = Mowa
12. Wyodrębnianie przez korzystanie z antonimów
= Mokry = Suchy = Choroba = Zdrowie
H.001 Pisanie piktogramów
287
13. Cechy skrajne i nazwa cechy
= Strach = Męstwo = Postawa
= Duma = Wstyd = Odczucie
14. Wyższy poziom symboliczności
= Wysoki = Niski = Wysokość
15. Ustanowienie pierwszej zasady jak płynie czas na piktogramie (od
lewej do prawej)
= Wschód słońca = Zachód słońca
16. Ustanowienie drugiej zasady jak płynie czas (od dołu do góry)
= Zarodek = Wiek = Życie
każdy inny kierunek musi być zaznaczony
17. Kształt (miły, ciepły - nieprzyjemny, zimny)
= Smród = Zapach = Ciepło = Zimno
18. Wskazanie ruchu, kierunku - (directus)
= Na wprost = Kładzenie = Tarcie = Umieszczanie
19. Prospectus będący punktem wyjścia i syntezą
= Przyprawa; Separatus z powiększeniem i wysunięciem na
pierwszy plan (analiza przyprawy):
= Kwaśny = Ostry = Słodki = Słony
20. Paleta kolorów - położenie pędzla wskazuje jaki to kolor (daltonista może
rozpoznać kolor)
= Zielony = Czerwony = Niebieski = Kolorów paleta
21. Odwołanie się do szablonu, stereotypu
= Szacunek = Szkoda = Pożytek
= Tęsknota
22. Piktogramy symboliczne (pary antonimów)
= Razem = Osobno = Otwarty = Zamknięty
= Kłamstwo = Prawda = Podobieństwo = Różnica
H.001 Pisanie piktogramów
288
23. Grupowanie poprzez wspólny element (kalendarz) + symbol
= Lato = Zima = Jesień = Wiosna
24. Grupowanie piktogramów wokół wspólnego elementu
= Atak = Wróg = Sprzymierzeniec = Obrona
25. Grupowanie piktogramów wokół historyjki (fabellus) z różnym
zakończeniem. Oba piktogramy są związane z awarią samochodu
= Kłopot
Historyjka = samochód złapał gumę, obok zmartwiona kobieta
(pochylona głowa).
= Sprawa
Historyjka = samochód złapał gumę, obok postać niosąca koło do
naprawy.
26. Zastosowanie różnic w podziale piktogramu, gdy są subtelne różnice
= Śmiech = Płacz = Nastrój
= Radość = Żal = Humor
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
289
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
Specyfikacja tworzenia piktogramów ASYLCO.
Spis treści:
1. Podstawowe pojęcia 2. Obszar roboczy 3. Elementy składowe piktogramu 4. Kolory
5. Zasady tworzenia rysunku 6. Schematy przedstawiania 7. Zapis i konwersja 8. Uwagi końcowe
1. Podstawowe pojęcia
Piktogram: Pod tym pojęciem w niniejszym tekście rozumie się: skojarzeniowe przedstawienie w formie graficznej konkretnego słowa bądź kombinacji słów. W skład piktogramu będą wchodziły: obiekt lub grupa wypełnionych kolorem obiektów, narysowanych za pomocą linearnego rysunku, otoczonego obrysem, umieszczonych na tle.
Tło: Pod tym pojęciem w niniejszym tekście rozumie się: dalszy plan w przestrzeni o jednolitym, ustalonym kolorze, przed którym umieszczone będą obiekty.
Rysunek linearny: Pod tym pojęciem w niniejszym tekście rozumie się: przedstawienie bryłowatości obiektu za pomocą linii i kropek bez użycia wypełnienia w postaci plamy.
Obrys: Pod tym pojęciem w niniejszym tekście rozumie się dodatkową linię obwodząca kontur danego przedmiotu.
Uwaga: Niniejsza specyfikacja powstała, aby w sposób przystępny i prosty ukazać i pomóc zrozumieć sposób tworzenia piktogramów do słownika ASYLCO.
Przede wszystkim jest instrukcją dla osób, które będą je wykonywać. Instrukcja skierowana jest do grafików, którzy posługują się biegle programem Adobe Ilustrator i w przeważającej części pracę w tym programie opisuje. Autorzy specyfikacji, świadomi rozległości problemów jakie występują przy tworzeniu nowych piktogramów zaznaczają, iż niniejszy tekst nie obejmuje wszystkich możliwych wyjątków i odstępstw jakie trzeba uwzględnić w procesie ich tworzenia.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
290
2. Obszar roboczy
Wielkość obszaru roboczego oraz wielkość umieszczanego obrazka: Board 32x32 piksele (tło ikony zawiera się w pełnym obszarze roboczym).
Rysunek obiektu zawiera się w obszarze 24x24 piksele w centralnym ułożeniu. Obrys obiektu może wychodzić poza obszar 24x24 piksele.
Przykład błędu. Rysunek znajduje się poza obszarem 24x24 pikseli.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
291
3. Elementy składowe piktogramu
Linia gruba
Składowe piktogramu:
Tło: wypełniony kolorem obszar wielkości 32x32 piksele umieszczany poniżej
obrysu, łatki i rysunku (linii konturu oraz innych linii i kropek). Rysunek: (składający się z linii i kropek) znajduje się zawsze na wierzchu,
powyżej tła, obrysu i łatki.
Przy wykonaniu rysunku do dyspozycji mamy trzy grubości linii: -”Linia gruba” - 0,8 punktu grubości -”Linia średnia” - 0,4 punktu grubości -”Linia cienka” - 0,2 punktu grubości
Charakterystyka linii: Linie mają być zaokrąglone. Uwaga techniczna do pracy w programie Adobe
Ilustrator: w opcjach konturu - STROKE - wybieramy ROUND CAP oraz ROUND JOIN).
“Linię grubą” stosuje się do tworzenia głównego konturu.
Jeśli nie zmniejsza to czytelności rysunku, kontur powinien ograniczyć całkowicie, z każdej strony obszar przedstawianego obiektu.
Dla polepszenia wyglądu ikonki w niektórych wypadkach można zastosować kontur niedomknięty.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
292
Gdy linia konturu jest wystarczająca do przedstawienia obiektu (np.: kiedy wielkość obiektu jest równa lub mniejsza grubości “linii grubej”)
W niektórych przypadkach można, a nawet należy zastąpić (dla zwiększenia czytelności rysunku) fragmenty “linii grubej” “linią średnią”.
Linia średnia:
“Linię średnią” stosuje się do przedstawienia elementów rysunku znajdujących się wewnątrz obszaru okonturowanego.
Linia cienka:
“Linię cienką” podobnie jak “linię średnią” stosuje się do przedstawienia elementów rysunku znajdujących się wewnątrz obszaru okonturowanego. Linia cienka wprowadzona została w celu urozmaicenia wyglądu rysunku. Za jej pomocą przedstawia się najdrobniejsze jego elementy.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
293
W niektórych przypadkach można wykorzystywać “linię grubą” w charakterze ! “linii średniej” dla polepszenia czytelności rysunku.
Kropki: Obrys:
Do wykonania rysunku, oprócz wymienionych wcześniej trzech rodzajów linii, stosować można różnej wielkości kropki (wypełnione elementy o kształcie okręgu lub elipsy).
Uzyskuje się przez skopiowanie i powiększenie głównego konturu obiektu do wielkości 2,5 punktu a następnie nadanie mu koloru białego (FFFFFF) i wypełnienie go tą samą bielą (FFFFFF). Obrys taki umieszcza się miedzy tłem a łatką.
Obrys występuje także wokół pojedynczych linii konturu.
Należy przy tym pamiętać, że maksymalny rozmiar kropki nie może przekroczyć średnicy 5 punktów, a minimalny nie był mniejszy niż 0,2 punktu.
Łatka:
Uzyskuje się ją przez skopiowanie głównego konturu obiektu, nadanie mu koloru “bieli 2” (FEFEFE) i wypełnienie go tą samą barwą. Łatkę umieszcza się pomiędzy obrysem a rysunkiem.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
294
4. Kolory:
Pracę rozpoczynamy od wiernego, linearnego, przerysowania obiektu, pamiętając aby zewnętrzny obrys obiektu był formą zamkniętą (jeśli to możliwe).
Opcje koloru - Color mode: Web Safe RGB
Kolory jakie należy nadać poszczególnym elementom składowym piktogramu to:
Tło: D7 E1 E1 Łatka: FE FE FE Obrys: FF FF FF
Linia konturu: 00 00 00 Inne linie i kropki: 01 01 01
W celu uproszczenia formy rysunku przy tworzeniu piktogramu rezygnujemy z elementów (linii, kropek) niepotrzebnych. W ikonce znaleźć się powinny tylko niezbędne atrybuty (rysunki obiektów) pozwalające rozpoznać jej znaczenie.
5. Zasady tworzenia rysunku
Przy tworzeniu rysunku wybranego obiektu bazujemy na fotografii, rycinie, bądź na obserwacji „z natury”. Ważne jest aby uniknąć przekłamań rzeczywistości takich jak zmiana proporcji, karykaturalność, rozciągnięcia, itp. (spowodowanych np.: zastosowaniem do stworzenia rysunku zdjęcia wykonanego z użyciem szerokokątnego obiektywu). Dlatego używana fotografia bądź rycina musi być realistyczna. Musi ona ukazywać obiekt w pozycji dla niego charakterystycznej i natychmiast się z nim kojarzącej.
Następnie nadajemy liniom odpowiednie wymiary i jednocześnie dopasowujemy rysunek tak aby mieścił się w obszarze 24 x 24 px.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
295
Kolejną czynnością jest uproszczenie formy przedstawionego rysunku. Po zabiegu nadania poszczególnym liniom właściwych grubości konieczne może stać się usunięcie lub nieznaczne przesunięcie lub przycięcie niektórych linii. Uwaga techniczna - do pracy w programie Adobe Ilustrator: należy zwrócić uwagę aby ilość węzłów była jak najmniejsza).
Obrys tworzy się przez skopiowanie zewnętrznego konturu obiektu w tym samym co on miejscu oraz nadanie jej następujących właściwości: kolor konturu (stroke color): FFFFFF i wypełnienia (fill color): FFFFFF. Grubość konturu zmieniamy na 2,5 punktu. Obrys w odróżnieniu od konturu obiektu może nieznacznie wystawać poza obszar 24x24 pikseli.
Należy pamiętać aby uproszczenie nie spowodowało, że rysunek stanie się formą abstrakcyjną lub nienaturalnie zdeformowaną. Po uproszczeniu piktogram nie może stracić czytelności.
W niektórych przypadkach, obrys buduje płaszczyzny niedomknięte zewnętrznym konturem obiektu, gdyż w wielu przypadkach piktogram wygląda po takim zabiegu atrakcyjniej. Obrys musi jednak pozostać domknięty podobnie jak łatka. Dokładnie pokazują to poniższe przykłady:
Tworzenie łatki i obrysu:
Łatka tworzy się przez skopiowanie zewnętrznego konturu obiektu oraz nadanie jej następujących właściwości: kolor konturu (stroke color) i wypełnienia (fill color): FEFEFE. Grubość konturu nie ulega zmianie. Łatka ma pokrywać się z głównym konturem. Łatka ma znajdować się między obrysem a rysunkiem.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
296
Obiekty nieaktywne:
Obiekty nieaktywne przydają się zwłaszcza przy tworzeniu piktogramów o przeciwnych znaczeniach, choć należy je wykorzystywać wszędzie tam, gdzie jest to potrzebne dla polepszenia czytelności piktogramu.
W celu łatwiejszego kojarzenia znaczenia piktogramu, wykorzystuje się czasem przedstawianie niektórych obiektów jako tak zwane „nieaktywne”. Obiekty „nieaktywne” mają na celu ułatwienie zrozumienia znaczenia piktogramu, nie narzucając jednak związanego -z nimi samymi- znaczenia. Obiekty “nieaktywne” tworzy się poprzez zamianę poszczególnych linii rysunku na linie cieńsze i przerywane.
Linie grubą i średnią (w opcjach: Stroke > Wright : 0,06 pt>dash line>dash 0,5 pt >gap 0,4 pt)
Linię cienką (w opcjach: Stroke>Wright :0,06 pt>dash line>dash 0,3 pt >gap 0,4 pt).
6. Schematy przedstawienia
Przy przedstawieniach twarzy i postaci ludzkiej korzysta się z gotowych schematów piktogramów. Modyfikując ich rysunek (usuwając lub zmieniając linie, kropki, kształt, bądź zmieniając je na nieaktywne) w zależności od nowego znaczenia, jakie chce się uzyskać. Ikony po zmianach nie powinny odbiegać charakterem od pierwowzorów. Nie można zmieniać proporcji całej twarzy oraz postaci – ma ona pozostać charakterystyczna.
I.000 Specyfikacja rysowania piktogramów
297
Jedynym wyjątkiem tej zasady jest sytuacja, w której potrzeba wprowadzić taką modyfikację, która, jest w pełni uzasadniona koniecznością ukazania w piktogramie konkretnej treści. np. ”gruby”
GsView32 należy skonfigurować: - Options/EPS Clip - nie może być zaznaczony - Options/Show BoundingBox - Media/User Defined... 32pktx32pkt - pozwoli zobaczyć margines Pliki *.EPS otwieramy w GsView32 i z menu “File” wybieramy Convert.../epswrite +resolution =72 / Fixed Page Size. Konwertujemy i w programie P_EPS sprawdzamy poprawność zapisu, ilość i numery kolorów.
8. Uwagi końcowe
Istotną sprawą, jaka ma wpływ na czytelność i rozpoznawalność znaczenia, jest przemyślany i rozsądny dobór obiektów, jakie mają znaleźć się na piktogramie. Dlatego zestaw obiektów do narysowania konkretnych piktogramów określana będzie odgórnie.
W miarę powiększania się ilości gotowych piktogramów, zwiększa się także ilość schematów z których można, a nawet należy korzystać. Przez bazowanie na piktogramach już wcześniej wykonanych i wprowadzając tylko pewne modyfikacje, nie tylko utrzymujemy spójność stylu graficznego, ale także - co ważne – ułatwiamy sobie pracę i skracamy czas potrzebny na jej wykonanie.
7. Zapis i konwersja
Po ukończeniu pracy nad piktogramem z menu “File” wybieramy funkcje “Save As” , nadajemy nazwę i zapisujemy jako typ “Ilustrator EPS (*.EPS)” . W “EPS Options” odznaczamy wszystkie pola. Wybieramy wersje “ Ilustrator 8 EPS”, “preview> Forma: None; Language Level 2. >> OK.
Do konwersji plików *.eps należy użyć programu GsView32.exe. Aby program poprawnie funkcjonował trzeba wcześniej zainstalować aplikacje GhostScript. W czasie setupu odznaczyć instalację fontów.
$G. Technika oznaczania .......................................................................................................................................................................................................................................................................... 7 A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne ................................................................................................................................................................. 8
Słowa ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 8 Pomijanie elementów domyślnych ............................................................................................................................................................................................................................................................. 8 Znaczenie indywidualne .......................................................................................................................................................................................................................................................................... 10
A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie ................................................................................................................................................................................................................. 74 Stopniowanie nazwy cechy ..................................................................................................................................................................................................................................................................... 75
A.105 - Wykrzykniki właściwe, onomatopeje, partykuły, zwracanie się do kogoś ............................................................................................................................................... 80 Wykrzykniki właściwe .............................................................................................................................................................................................................................................................................. 80 Onomatopeje, głosy zwierząt: .................................................................................................................................................................................................................................................................. 81 Partykuły ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 82 Zwracanie się do kogoś (Wołacz) ............................................................................................................................................................................................................................................................ 84
A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość , , , ..................................................................................................................................................................... 88 $T. Przydawkowość ................................................................................................................................................................................................................................................................................. 88
A.109 - Pytanie o okoliczność czynności , , .................................................................................................................................................................................... 90 Miejsce .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 91 Czas. Przykłady pytajników określających przedział czasu oraz początek i koniec czynności: .................................................................................................................................................................. 92 Inne okoliczności ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... 94
Schemat 1. Czasowniki z wrostkiem * ................................................................................................................................................................................................................................................... 121
Spis treści
Schemat 2. Czasowniki z wrostkami , ............................................................................................................................................................................................................................. 122
Schemat 3. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność wprowadzania, wkładania, wnikania do wnętrza czegoś ..................................................................................................... 123
Schemat 4. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zmniejszania, gromadzenia, skupiania razem, w jedno miejsce, do wspólnego punktu; łączenia w jedną całość; ..... 123
Schemat 5. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powiększania, rozsypywania, rozpraszania, oddalania od wspólnego punktu; rozdrabniania, dzielenia ................... 124
Schemat 6. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność wydostawania, wydobywania, pozbywania, wyróżniania z wnętrza czegoś ................................................................... 125
Schemat 7. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zbliżania; łączenia, dostosowywania przy bliskości przestrzennej lub czasowej .................................................................. 126
Schemat 8. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność oddalania, oddzielania, wyodrębniania ............................................................................................................................... 126
Schemat 9. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność robienia czegoś na nowo, przywracania czegoś do pierwotnej postaci; powtarzania w odpowiedzi na czynność wyrażoną przez czasownik podstawowy ................................................................................................................................................................................................................................................ 127
Schemat 10. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność kończenia, kres przestrzenny lub czasowy ....................................................................................................................... 128
Schemat 11. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność dodatkową, uzupełniającą całość, miarę, ilość itp. ................................................................................................... 129
Schemat 12. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność krążenia wokół czegoś ...................................................................................................................................................... 129
Schemat 13. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność otaczania, ogarniania ze wszystkich stron; czynienia czegoś dokoła, wokół, po wierzchu ..................................... 130
Schemat 14. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną z góry w dół ................................................................................................................................................... 131
Schemat 15. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność poniżej czegoś, w dolnej, spodniej części; czynność ukrywaną, potajemną; stratę, zmarnowanie czegoś ................. 132
Spis treści
Schemat 16. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną od dołu ku górze ............................................................................................................................................ 132
Schemat 17. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powyżej czegoś, w górnej części czegoś; osiąganie celu, wyniku; czynność częściową, niezupełnie skończoną ....... 133
Schemat 18. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność na powierzchni czegoś ..................................................................................................................................................... 134
Schemat 19. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność usuwania czegoś z jakiejś powierzchni, z wierzchu czegoś ..................................................................................... 135
Schemat 20. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność przeciwną .......................................................................................................................................................................... 135
Schemat 21. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność odkrywania, otwierania, rozpoczynania ............................................................................................................................ 136
Schemat 22. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność umieszczania na/za czymś, chowania czegoś za czymś, zamykania, przerwania.............................................................. 136
Schemat 23. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność przebywania, przemieszczania czegoś; przenikania na wskroś ......................................................................................... 137
Schemat 24. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powtórnie wykonywaną, na nowo(często w odmienny sposób) ............................................................................... 138 B.003 - Przymiotniki - podział, schematy słowotwórcze ............................................................................................................................................................................................... 139
Schemat 1. Przymiotnik właściwy - bezpośrednio oddaje cechę rzeczy, dotyczący rzeczy ... ..................................................................................................................................................... 139
Schemat 2. Przymiotnik podobny - mający podobną cechę rzeczy (szczególnie kształt), przypominający rzecz ... ........................................................................................................... 139
Schemat 3. Przymiotnik odległy - mający część cechy rzeczy, mało podobny do rzeczy ... .............................................................................................................................................. 140
Schemat 4. Przymiotnik składnikowy - z dodatkiem rzeczy, brakiem rzeczy. Stosując ten schemat możemy odkreślić "ilość" składnika w przymiotniku ... , ... 140
B.004 - Inne zasady słowotwórcze .............................................................................................................................................................................................................................. 147 C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm ........................................................................................................................................................................................................ 148 C.001 – Liczebniki ........................................................................................................................................................................................................................................................ 154 C.002 – Przymiotniki uogólnione .................................................................................................................................................................................................................................. 155 C.003 - Stosunki przestrzenne ..................................................................................................................................................................................................................................... 158 C.004 - Substancje, naczynia, smaki ........................................................................................................................................................................................................................... 162 C.005 – Zaimki uogólnione .......................................................................................................................................................................................................................................... 163 D.001 - Wszystkie elementy domyślne ........................................................................................................................................................................................................................ 166 D.002 - Wszystkie znaczenia indywidualne (niektóre jako rzeczowniki, przymiotniki lub czasowniki) ......................................................................................................................... 167 D.003 - Elementy wszystkich wymiarów gramatycznych ............................................................................................................................................................................................. 172 E.000 - Nauka języka ojczystego ................................................................................................................................................................................................................................. 177 F.000 Pytania dopełnienia ........................................................................................................................................................................................................................................... 182
Podmiot, przypadki ................................................................................................................................................................................................................................................................................ 182 Orzeczenie ............................................................................................................................................................................................................................................................................................ 183 Przydawkowość ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... 184 Określenie miejsca, drogi, kierunku czynności ....................................................................................................................................................................................................................................... 187
Spis treści
Określenie czasu ................................................................................................................................................................................................................................................................................... 191 Przedział, początek i koniec czynności; Czas poprzedzający lub następujący po czynności .................................................................................................................................................................... 191 Kauzalne i inne ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 192