8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
1/76
Work Related MusculoskeletalDisorders (WMSDs)
dr. Ridwan Harrianto MHSc (OM), Sp.Ok
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
2/76
uscle skeletal disorders
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
3/76
Work Related Musculoskeletal
Disorders (WMSDs)
Occupational Overuse Syndrome (OOS)Repetitif Strain Injury (RSI)
umulative !rauma disorders (!")
Hand#$rm %i&ration Syndrome (H$%S)
%i&ration#Induced 'ite in*er +ow ack -ain
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
4/76
WMSDs
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
5/76
Occupational Overuse Syndrome
(OOS)
Sekumpulan penyakit den*an *ejala rasanyeri pada an**auta &adan atas, &au
atau leer karena pen**unaan strukturtendo, otot dan tulan* &elulan* yan*&erle&ian aki&at pekerjaan
Repetitif Strain Injury (RSI) $ustralia,/01 umulative !rauma disorders (!") 2S$, anada1 Occupational ervico&racial "isorders (O") 3apan,Scandinavia1
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
6/76
Occupational Overuse Syndrome 456 dana tuntutan jaminan asuransi di sektor
industri 2S &erasal dari OOS.
$n*ka a&sensi di elanda mencapai 784
3umla pekerja den*an OOS di -erancis 499:ternyata ; < le&i tin**i di&andin* 477=,mencapai =>8 dari seluru penyakit aki&atkerja saat itu.?
$wal t 7>#an epidemi OOS di $ustralia !untutan jaminan asuransi OOS 497:#7=tenyata = < le&i tin**i di&andin* 497>#74.Insiden kum. 4974#7= san*at tin**i (6:654>>>pekerja)6
OOS M@/A$BI$!B$/CB@!@R$M-I+$/ , -RO"2B!II!$S ,B@$$!$/, $/AB$ $S@/SI .
#########################################################4. +acerda @M et $ll. M -u&lic Healt ?>>=
?. assau, et $ll. Occup @nviron Med ?>>?
6. o**on ", et $ll. Reumatolo*y ?>>>
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
7/76
Faktor resiko1. Sikap kerja erdiri statis -en**unaan otot
jan*ka lama untukmempertaankan sikapkerja
Sikap jan**al &atan*&adan
Mendoron*,menarik,men*an*kat &e&an
Stres kontak mekanis jari#jari5telapak tan*an
Sikap len*an5tan*ansulit (memutar, jan*kauan jau, deviasiper*elan*an tan*an,
mencu&it
3. Suhulingkunganyang ekstrim
4.Vibrasisegmetal
5. Psikososial
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
8/76
Faktor resiko
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
9/76
Jenis pekerjaan beresiko tinggi
-en*ola,pen*emas,penyeleksi &aanindustri
-emeliara mesin#mesin
$ssem&lin* peralatanelektronik
-emain musik -etu*as ke&ersian -en*ola data
komputer Operator mesin
akontin*
!ukan* ketik Basir !ukan* jait !ukan* kayu -en**ulun* rol film5
tali#temali !ukan* leden*
Buli pen*an*kut&e&an
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
10/76
Faktor individu:
Indeks massa tubuh
Pendidikan
Umur
Faktor pekerjaan:
Jenis pekerjaan
Masa kerja
Penyakit
De Quervain’s
Beban biomekanis
pada
jaringan lunak
Respon mekanis, metabolikdan biokimiawi
Nyeri nonspesi!ik
lengan bawa"
Shoulder
capsulitis
Myofacial pain
syndrome
Rotator cuff
tendinitis
Lateral
epicondilitis
Medial
epicondilitis
Carpal Tunnel
Syndrome
ccupational
!eruse
Syndrome
PatogenesisPatogenesis
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
11/76
emungkinan terjadinya penyakit
tergantung dari !
!er*antun* dari frekuensi danlamanya pemaparan teradap faktorresiko
aktor resiko individu, pekerjaan,o&&y dan pekerjaan diruma
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
12/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
13/76
Rotator cu$$ tendinitis
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
14/76
Rotator cu$$ tendinitis
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
15/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
16/76
"endinitis # "enosynovitis
icipital tendinitis ( tendo m. &iceps&racii caput lon*um)
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
17/76
"endinitis # "enosynovitis
+ateral epicondilitis (ori*o mm.e
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
18/76
"endinitis # "enosynovitis
"e Ouervaindisease
(tendo m.
a&d.-ollicis lon*us,m.e
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
19/76
+ntrapment ,europat-y
arpal tunnel syndrome (n. Medianus diper*elan*an tan*an D tendomm.fl
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
20/76
&arpal tunnel syndrome
arpal tunnel syndrome (!S) is a work#related injury associated wit sucum&rella term as Repetitive Strain Injury.
Specifically, it is a painful disorder tataffects te and, wrist, and occasionallyte entire upper e
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
21/76
#natomy
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
22/76
Patop"ysiology
!e tendon of te ands are wrapped witlinin* tat produce a slippery fluid (synovium)wit in turn, lu&ricates te tendons.
Repetitive movement of te and, telu&rication system may malfunction (decreaseof volume E &ad Fuality).
!issues surroundin* te fle
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
23/76
Risk !a$torsPersonal/physial riskfator
'omen are ? # = timesmore likely tan men
a*es 6> #;>.
dominant and pre*nancy o&esity menopause
Hi* caffeine intake to&acco alcool intake ormonal contraception
orticosteroid
!upational fators
repetitive andmotion
$wkward andpositions
Stron* *rippin* Mecanical stress on
te palm vi&ration
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
24/76
Non %$$upational !a$tors
Most likely te disorder is due to a con*enitalpredisposition # te carpal tunnel is simply smallerin some people tan in oters.
trauma or injury to te wrist tat cause swellin*,suc as sprain or fractureC
over activity of te pituitary *landCypotyroidismC reumatoid artritisC
mecanical pro&lems in te wrist jointC workstressC repeated use of wrist , vi&ratin* and tools
fluid retention durin* pre*nancy or menopause or te development of a cyst or tumor in te canal dia&etes, tyroid disease, or reumatoid artritis.
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
25/76
&"e risk o! developing
$arpal tunnel syndrome
In tose performin* assem&ly line work Gmanufacturin*Sewin*inisin*leanin*meat, poultry, or fis packin*.
In fact C arpal tunnel syndrome is tree times more common
amon* assem&lers tan amon* data#entry personnel. $ ?>>4 study &y te Mayo linic found eavy computer
use (up to ours a day) did not increase a persons
risk of developin* carpal tunnel syndrome.
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
26/76
Diagnosis o! '&(
"onsensus Statement #$% & Pub 'ealth 1(()* @" test (#), lassic s< (J) !S (K) @" test (J), lassic s< (#) !S (#)
S+abo, 1(((
/i*t pain (J), S' (J), "urkanLs (J)
7; 8 pro&a&ly of!S
$ll test a&ove (#) >,;7 8 pro&a&ly of !S @" tests did not add to dia*nostic power
"-S is a linial diagnosis
@" test can elp G Identify periperal neuropaty +ocate oter sites of compression @sta&lis severity
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
27/76
(igns and symptoms urnin*, tin*lin*, or itcin* num&ness of te tum&
inde< and middle and rin* fin*ers /i*ttime or after usin* ands painful tin*lin* (ands
prone to fle< durin* sleep wic cause ! compressed) eelin* of uselessness in te fin*ers
$ sense tat fin*ers are swollen even no swellin* isapparent
"ecreased a&ility to sFueee tin*s +oss of stren*t in te muscle at te &ase of te
tum&, near te palm -ain sootin* from te and up te arm as far as te
soulder Relieved &y sakin* (lick Si*n), an*in* and
massa*in* te and.
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
28/76
P"ysi$al e)amination%otori funtion !enar atropy 'eakness of $- (most sensitive motor si*n)
palmar a&duction 5 tum& supination1 'eakness of opponen pollicis +utys si*n (&ottles si*n) (cant do &ottle
circlin* &y ands)
Sensibility funtion !wo#point discrimination Semmens#'einstein5S' monofilament
(vi&rometry) (sensi&ility of distal fin*ers)
$utonomi funtion
-erspirin* difference (di*ital anydrosis)
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
29/76
Provo$ative testing
-alens test, !inels si*n E "urkan compressiontest Reverse -alenLs5'rist e
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
30/76
%t"er met"ods used to diagnose '&(
rays N !ese elp rule out oterconditions suc as artritis, fractures,spondilolistesis
0letrodiagnosti studies #0% "S * N !ese studies are used toFuantify median nerve conduction andseverity of !S
ltrasonography %agneti resonane imaging #%6*
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
31/76
Diagnosis prin$iples
@arly dia*nosis and treatment areimportant to avoid permanent dama*e tote median nerve.
!S is a clinical dia*nosis ( @" test areconfirmatory) ( fi&rosis risk #irreversi&le)
Operative procedure
o ailure of non#operative treatmento 'eakness of $-
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
32/76
Prevention@r*onomic modifications
-erform stretcin* e
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
33/76
"-oracic outlet
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
34/76
"-oracic outlet
syndrome
, i t t ( l i )
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
35/76
,yeri otot (myalgia) !ension neck syndrome (myofacial pain
syndrome) D nyeri tekan m.trapeius, m.levator scapula, m. supraspinatus, m.infraspinatus, m.teres mayor, m.teres minor)
+ow &ack pain (myofacial pain syndrome didaera pun**un* &a*ian &awa) # nyeri tekanmm.paralum&al, mm.*lutealis)
Okl i b l - d -
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
36/76
Oklusi pembulu- dara- Hypotenar ammer syndrome (oklusi
a.ulnaris5acrus palmaris superficialis dipalma manus)
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
37/76
n$lamasi bursa
ursitis siku D proses friksi mekanis&ursa olecranon
ursitis &au # proses de*enerasimm.rotatorcuff
ursitis lutut # proses friksi mekanis&ursa prepatelar5infrapatellarsuperficialis (preacers knee)
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
38/76
.ssosiasi klinis dan pekerjaan
Rotator cu$$ tendinitis Myo$acial pain syndrome
"-oracic outlet syndrome S-oulder capsulitis
%ateral epicondilitis
Medial epicondilitis
&arpal "unnel Syndrome De 'uervains disease
/ypot-enar -ammer syndrome
0anglia
-ronator syndrome u&ital tunnel
syndrome
Auyon tunnelsyndrome
ursitis siku /yeri nonspesifik
len*an &awa
Jelas 1elum jelas
*R+&R+# D+#-N%(+( 23/S+ Works-op4 Sout-amtom # /amps-ire local et-ic committee 566 8 t .ll . R- Di 9:::
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
39/76
: Myofacial pain syndrome
/yeri &au5leer nyeri tekan m. trapeius pars ascendens, m.supra5infraspinatus5 m.rom&oidea5 m.lev. scapulae
Lateral epicondilitis/yeriEnyeri tekan epikondilus lateral umeri, nyeri pada taanan *erak ekstensiper*elan*an tan*an
Medial epicondilitis/yeriEnyeri tekan epikondilus medial umeri, nyeri pada taanan *erak fleksiper*elan*an tan*an
Carpal Tunnel Syndrome/yeri 5 kesemutan 5 &aal pada distri&usi n.Medianus, (tes !inel J 5 tes -alen J), eksase&asi malam ari, kelemaan m. a&d.poll.&revis
De Quervain’s disease/yeri di prosesus stiloideus, pem&en*kakkan E nyeri &*.ekstensor i&u jari, nyeripada taanan *erak ekstensi i&u jari (tes inkelstein)
Nyeri nonspfk lengan bawa !NNS"
/yeri di len*an &awa tanpa dia*nosis5patolo*i yan* spesifik (rasa lema, kram,nyeri tekan *erakan alus melam&at)
8amer et3.ll3 .nn R-eum Dis 9:::
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
40/76
Rotator cuff tendinitis
/yeri &au Pelevasilen*an
nyeri tekan tu&.mayusumeri nyeri pada taanan *erak
aktif a&duksi, rotasieksternal, rotasi internaltes impin*ement /eer 5
tes Hawkin E Bennedy J
/yeri &au,nyeri pada taanan *erak
aktif E pasif den*an polacapsuler ( rotasi eksternal a&duksi rotasiinternal )
Shoulder capsulitis
D+R.J." 8RO0R+SF".S
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
41/76
D+R.J." 8RO0R+SF".S
8+,;."
Stadium 4/yeri5rasa lema selama &ekerja, ilan* waktutidur5li&uran, reversi&el
Stadium ?
/yeri serin*kali tim&ul waktu malam, penampilankerja menurun, kadan*#kadan* irreversi&el
Stadium 6/yeri selalu tim&ul waktu malam atau waktuli&uran, pekerjaan rin*an saja menim&ulkannyeri, irreversi&el
##########################################################"-e Occupational Repetitition Strain injuries
.dvisory &ommittee4 (1ro
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
42/76
8encega-an
$nalisis lin*kun*an tempat kerja (tin**imeja kerja, tempat duduk, desain mesin#mesin dan peralatan kerja)
$nalisis tu*as *una meneliti u&un*an*ejala dan faktor pekerjaan (evaluasisikap kerja, *erakan monotoon, an*kat&e&an, faktor psikolo*is)
Redesain tu*as kerja (frekuensi,durasi,sikap kerja, tu*as monotoon, jam
istiraat, adaptasi pekerja &aru5a&sen ?min**u) -elatian untuk per&aikan teknik kerja
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
43/76
8enatalaksanaan
Buran*i aktifitas (kasus akut) $nal*esik, anti inflamasi "ecompressi saraf#saraf tepi isioterapy
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
44/76
Low Back Pain
The second most prevalent disorderworldwide, beaten only by commoncold
Up to 85% of people suer at leastone bout of LBP durin! their lifetime
Low Back Pain is one of the most
common causes of disability
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
45/76
Low Back Pain
"ccupational episodes of back pain areoften self limited, heal spontaneus
#$ % still had low back pain after four
weeks, 8% after 8 weeks , &5% after '(weeks, '$ % after ( years) *Low Back Pain that persist for more than
& month weeks is considered chronic+
($ % recurrent rate - ' years after a.rst episode /, 8$ % -'$ years after a .rstepisode /
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
46/76
LBP in "ccupational 0ealth
LBP are in 12 3ermany the cause of($ % of absenteeism and 5$% ofpremature retirements)
"vere4ertion claimed to be cause oflow back pain -LBP/ by over $% ofsuerers6 less than '7& of these
return to work '$( million workdays lost, health
care cost &$$$7claim -U)9)/
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
47/76
Low back pain
:4cessive physical stress -over
use/ on normal spine structure
;ormal physical stress actin!on abnormal lumbar structures
Low back pain
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
48/76
Low back pain 9peci.c low back pain
9ymptoms caused by speci.c path physiolo!ic mechanism
;onspeci.c low back pain
9ymptoms without a clear speci.ccause
> 9pondylolisthesis -& %/> Tumor7metastasis -$)# %/> =nkylosin! spondylitis -$,& %/> >nfection -$)$' %/
-?oes B@,($$/
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
49/76
;onspeci.c low back pain
9edentary people -sittin! for A &hour/
Prolon!ed standin! anual material handlin! tasks
-liftin!, bendin!, twistin! ,pushin!, pullin!/
3ender=!e -&$ C $ years old/
Risk factors :
Back strain associated with
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
50/76
Back strain associated with0
5$ % occur while liftin! obDects
E % pushin! and pullin! obDects % holdin!, wieldin!, throwin!, or carryin!
obDects
The occupational cate!ories with a prevalenceof liftin! -!arba!e collectin!, construction,warehouse material handlin!, and nursin!/
have '$ times the avera!enumber of claim -$)# claims7'$$workers years/ of non liftin! Dobs)
;onspec c ow ac
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
51/76
;onspec c ow acpain
pressure on a nerve root F MusclesMuscles
Gierentiatin! features of
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
52/76
Gierentiatin! features of;9LBP
Injury Condition
uscle 7Li!ament
liolumbar syndrome
9acroiliac Doint 9acroiliac syndrome
1acet Doint 1acet Doint syndrome
=nnulus of disc Gisco!enic pain
;erve root *0erniated disc+
Di
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
53/76
Biomechanics of 0
:ven no obDect ishandled, very often abendin! moments acts
on the vertebralcollum because of thelocation of the centermass of the body)
The erector muscles ofthe trunk counter actthis -sacrospinalis,!lutei, hamstrin!/
Disc
Lever arm LF
Di
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
54/76
Back muscle force 1can !eneratecompressive stressand torHue on thediscs)
F
F
T = FL
DiscCompressive
force
G s
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
55/76
G sc
1le4ion7:4tension I Lateral -sideways/
bendin!
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
56/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
57/76
Disc
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
58/76
Gisc inDury caused by multiple splitsand tears -radial,
tan!ential andmar!inal/, followed bytissue repair
>n nucleus manifested
by dehydration andfra!mentation intoseHuestrate7 theconsistency of
crabmeat, and thenreplace by !as/
Gi i D
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
59/76
Gisc inDury
The stretched or torn of the
outer annulus and theposterior lon!itudinal li!ament,which are supplied with .nesensory unmyelinated .bers
Tears or stretchin! of the outerannulus without actual discprolapsed or nerve rootinvolvement can themselvesproduces mechanical pain
Gisco!enicpain
idline tenderness2elieved by e4tension
1acet Doint
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
60/76
1acet Doint
The function of the lumbar facet Doints is to resist theintervertebral shear force,whereas the function of disk is
to resist the compressive force)
9acroiliac Doint
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
61/76
= rin! shape of pelvis
Kiew from rear
the sacrum resembles the keystone of the arch -the load fromabove is transmitted throu!h the innominated bones tofemoral head
Kiew from abovethe sacrum has a wron! shape for a keystone it tend to slideforward, out of the arch, particularly under wei!h bearin!
9acroiliac Doint
-rolon*ed
9 ili D i t
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
62/76
The standin! postureincrease the tendencyfor the sacrum to beanteriorly, increasin!the tension in thesacroiliac li!ament
9mall displacements ofthe sacrum , causin!soft tissue to bepinched, which causepain
-rolon*edstandin*
sacroiliac syndrome
9acroiliac Doint
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
63/76
Muscle activityMuscle fati*ueRecoveryInadeFuate recoveryrampMecanical dama*e-ain
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
64/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
65/76
Pyriformis syndrome
-ain in te sacraland *luteal areas
-ain increased &y
sittin*5walkin* -ain relieved &y
e o um a
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
66/76
> o um asyndrome
$cute onset of +-after aninappropriate
movement ore
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
67/76
Muscle ronic
!oracolum&ar pain
(ack Strain)
@
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
68/76
/and arm vibration syndrome
SinonimG "ead Hand, "ead in*er, 'ite in*er,atau %i&ration#Induced 'ite in*er
-atofisiolo*inya masi &elum diketaui secara
tepat, tetapi didu*a kelainan ini men*aki&atkankerusakan saraf dan otot#otot alus daripem&ulu dara di tan*an.
Fenomena yang kompleks ditandai dengan gejala jari?jari yang memucat disertai baal atau kesemutan
akibat pengunaan alat?alat bantu genggam
yang bergetar untuk jangka
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
69/76
/and arm vibration syndrome $lat#alat &antu *en**am yan* &erefek vi&rasi
seperti *urinda, palu pneumatik, mesin &or, dll -ada taun 49>>#an mulai dilaporkan adanya
kaitan pen**unaan alat#alat terse&ut den*anspasme pem&ulu dara di tan*an.
/ammer pneumatic
8neumatic drill
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
70/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
71/76
Jenis?jenis pekerjaan berisiko
!ukan* &atu5pemaat !ukan* &an*unan -etani !ukan* las
-en*etes mesin -ekerja jalan !ukan* *urinda -enjait !eknisi *i*i Ortopedik "ll
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
72/76
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
73/76
0ejala dan "anda
3ari memucat /yeri dan oedem pada jari dan tan*an -arastesia atau kesemutan
Bekuatan *en**aman &erkuran* Beilan*an kontrol otot5kejan* otot Seran*an menin*kat pada kondisi din*in
Seran*an dapat &erlan*sun* &ermenit#menit atau &erjam#jam
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
74/76
Diagnosa
"ia*nosa yan* tepat den*an meli&atkan&er&a*ai aspek, antara lainG anatomi,fisiolo*i, dan klinis, riwayat pekerjaan,riwayat paparan, dan keterli&atan nervus
ulnaris. -emeriksaan den*an meli&atkanpemeriksaan vaskular, sensorineural danmuskuloskletal
%askularG test kompresi, provokasi din*in SensorineuralG test persepsi den*an
kapas, jarum, suu MuskuloskletalG kekuatan *en**aman
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
75/76
8enanganan
!idak ada penan*anan yan* &aik Sifat paliatif okusG
4) preparat calcium anta*onis ?) kemoterapi untuk men*uran*i adesi
dan a*re*asi pem&ekuan dara
6) men*uran*i viskositas dara danpem&entukan em&oli
8/19/2019 Wmsd's Revisi - Dr Ridwan
76/76
2tama@ pencega-an
Modifikasi alat atau kerjaGdisainulan*, istiraat
@valuasi keseatanG cek prakerja ara kerja seari#ariG cara
men**en**am,suu tan*an -endidikanG merokok