Website: ...ISBN: 978-91-7671-127-9 International IDEA ဖြ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ တည္ေဆာက္ျခင္း...

ISBN: 978-91-7671-127-9

ဖြ႕စ

ညးပ

အေျခ

ခဥပေဒ တ

ညေဆ

ာကျခ

ငး ဘ

ကေတ

ြ႕လမးည

ႊနစာအ

ပ -

အစးရ

၏ ဗ

ဟအ

ဆင႔မ ေ

ဒသ

ႏရ အ

ဆင႔ အ

သးသ

းသ႔ အ

ာဏာလ

ႊေျပ

ာငး ခြေဝသ

တ မ

တေပးျခ

ငး ပစမား

International IDEAStrömsborgSE-103 34 StockholmSwedenPhone: +46-8-698 37 00Fax: +46-8-20 24 22Email: [email protected]: www.idea.int

International IDEA Myanmar68 (B), Sayar San Road Bahan TownshipYangon, Myanmar Phone: +95 9 263128104Email: [email protected]: www.idea.int

အစးရ၏ဗဟအဆငမ ေဒသႏရအဆငအသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝသတမတျခငးသည ဗဟအစးရမ ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရအဆငအသးသးသ႔ လပပငခြငအာဏာမား ခြေဝေပးသည ယႏရားျဖစျပး ယငးသည ပဋပကၡလြနကာလႏင နကရႈငးစြာကြလြေနေသာ အေျခအေန မားတြင ေပၚေပါကလာေသာ ျပနာမားအတြက အေျဖတစချဖစလာသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လကေတြ႔လမးညႊနစာအပ - အစးရ၏ ဗဟအဆငမ ေဒသႏရအဆငအသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝသတမတျခငးပစမား စာအပသည အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငးနငပကသကၿပး အဓကကသညေမးခြနးမား ကထငဟပေစသညသာမက ေကာငးကြကမားႏင စနေခၚမႈမားကလညး ေဖာထတေဆြးေႏြးထားသည။

ယခစာအပသည အျပညျပညဆငရာ IDEA ထတေဝထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး လကေတြ႕လမးညႊနစာအပတြင အခနး ၇ အေနျဖင ပါဝငသည။ လမးညႊနစာအပ တစအပလးက အလကထရြနးနစ စာအပအသြင PDF ဖငအေနႏင http://www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my တြင ရရႏငျပး ယငးတြင နဒါနးအခနး တစခနး (အခနး ၁)၊ ဥပေဒစညးမဥးမားႏငကြျပားျခားနားေသာ အယအဆမားႏင ပတသကေသာ အခနးတစခနး (အခနး ၂)၊ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားကတညေဆာကျခငး (အခနး ၃)၊ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတညေဆာကျခငးႏင ႏငငေတာအပခပမႈက႑ ဌာနခြ၊ ဥပေဒျပလႊတေတာႏင တရားစရငေရး တ႔၏ပစ (အခနး ၄၊ ၅၊ ၆) တ႔ ပါဝငသည။

ေနာေဝးေတာဝငနငငျခားေရးဌာနမ ဘ႑ာေငြပပးမႈျဖင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးစမကနး၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင International IDEA မ ဤစာအပက ထတေဝပါသည။ ယချမနမာဘာသာျဖငပႏပျခငးက ေနာေဝးနငငသ႐းႏင လဇငဘာခနငငအစးရတ႔မ ကညေထာကပပါသည။

မားကပစ ေဘာ႔ကငေဖာ႔ဒ

ယခစာအပသည အျပညျပညဆငရာ IDEA က ထတေဝထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး လကေတြ႕လမးညႊနစာအပ တြင အခနး ၇ အေနျဖင ပါဝငသည။ လမးညႊနစာအပတစအပလးက အလကထရြနးနစစာအပအသြင PDF ဖငအေနႏင http://www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my တြင ရရႏငျပး ယငးတြင နဒါနးအခနး တစခနး (အခနး ၁)၊ ဥပေဒစညးမဥးမားႏင ကြျပားျခားနားေသာ အယအဆမားႏင ပတသကေသာ အခနးတစခနး (အခနး ၂)၊ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားက တညေဆာကျခငး (အခနး ၃)၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးႏင ႏငငေတာအပခပမႈက႑ ဌာနခြ၊ ဥပေဒျပလႊတေတာႏင တရားစရငေရးတ႔၏ ပစ (အခနး ၄၊ ၅၊ ၆) တ႔ ပါဝငသည။

A Practical Guide to Constitution Building:

Decentralized Forms of Government

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးအတြက လကေတြ႕လမးညႊနစာအပအစးရ၏ ဗဟအဆင႔မ ေဒသႏရအဆင႔ အသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝသတမတေပးျခငးပစမား

© ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA) ၊ ၂ဝ၁၁

ယခပႏပမႈသည ၂ဝ၁၁ ခႏစတြင ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာပပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA) မ အဂၤလပဘာသာျဖင ထတေဝေသာ A Practical Guide To Constitution Building လကစြစာအပအား ျမနမာ ဘာသာသ႔ တကရကျပနဆထားျခငး ျဖစပါသည။ International IDEA (Myanmar) မ ဘာသာျပနစာလးမား၏ တကမႈအတြက အတတႏငဆး ၾကးစားထားေသာျငား မရငးထတေဝသမ ဤဘာသာျပနမႈအား စစေဆးမႈ မျပရေသးပါ။။ ဤဘာသာျပနဆမႈ အေပၚ အခကအလက လြေခာမႈရသညဟ သသယတစစတစရာရခပါက ႏငငတစကာ စထားစာအပအမတ ISBN: 978-91-7671-127-9 အား မရငးစာအပအျဖစ ရညညႊနးကးကားသငပါသည။ ဤဘာသာျပနဆမႈ၏ အရညအေသြးႏင တကမႈ တ႔ အေပၚတြင အၾကျပခကတစစတစရာရပါက International IDEA မ ၾကဆမညျဖစျပး၊ အဆပါ အၾကျပခကမားအား [email protected] သ ႔ေပးပ႔ႏငပါသည။

ယခ ပႏပထတေဝျခငးသည အမ းသား သ႔မဟတ ႏငငေရး အက းစးပြားမားအေပၚ မချခငးမရပါ။ ဤစာအပတြင ေဖာျပ ထားေသာ အယအဆမားသည ႏငငတကာ IDEA ၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႕သ႔မဟတ အဖြ႕ဝငႏငငမား ေကာငစသ႔မဟတ ဘ႑ာေငြေထာကပ႔သမား ေကာငစတ႔၏အျမငမား၊ သးသပခကမားက ကနးေသေပါက ကယစားျပေဖာျပေပးျခငးမရပါ။

ဤစာအပအား အစအဆးျဖစေစ၊ မညသည အစတအပငးကမဆျဖစေစ ကးယေရးအတြက ခြငျပခကရရရန ေအာကပါ အဖြ႕အစညးသ႔ ေလာကထားသငေပသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

StrömsborgSE – 103 34 StockholmSwedenဖနး - + ၄၆-၈-၆၉၈ ၃၇ ဝဝဖကစ - + ၄၆-၈-၂ဝ ၂၄ ၂၂အးေမးလ - [email protected]ဝကဆဒ - www.idea.int

ဒဇငးႏင႔ အဆငအျပင - တာဘ ဒဇငး၊ ရာမာလာပႏပျခငး - ပႏပတက မကႏာဖး ဒဇငး - တာဘ ဒဇငး၊ ရာမာလာမကႏာဖး ႐ပပ - ရရစဖ ဆာဟန

ႏငငတကာ စထားစာအပအမတ (ISBN) : 978-91-7671-127-9

ေနာေဝး ေတာဝင ႏငငျခားေရး ဝနႀကးဌာနမ ဘ႑ာေငြ ပ႔ပးမႈျဖင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသည ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတညေဆာကေရး စမကနး၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင International IDEA က ဤစာအပက ထတေဝပါသည။ ယချမနမာဘာသာျဖငပႏပျခငးက ေနာေဝးနငငသ႐းႏင လဇငဘာခနငငအစးရတ႔မ ကညေထာကပပါသည။

ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးအတြက ႏငငတကာ IDEA ရငးျမစမား

III

ကမာၻေပၚတြင ေရးအကဆး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ၁၇ ရာစတြင ပစခမတခ႔ၿပး ယငးသည ႏငငေရးစနစသစမားအတြက က႑သစတရပက အျပညအဝ ဖြငလစေပးေသာေၾကာင႔ ေတာလန ေျပာငးလေရး သေဘာတညခကအျဖစ ေဖာျပခ႔ပါသည။ ထစဥအခါႏင ယခအခနၾကားတြင ကမာၻၾကး၌ အမးမးေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား ေျပာငးလေတြ႔ၾကလာခရၿပး ျဖစပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ဒမ ကေရစစနစက အေျခခေသာ အဖြ႔အစညးမာ၏ ေဆာငရြကခက မားက ျမငတငေပးရနရညရြယေသာေၾကာင ၁၉၈၉ စစေအးတကပြအၿပးတြင အခ႕က ျပျပင ေျပာငးလေရးလပငနးစဥအျဖစ ေဖာျပလာခၾကသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတငး၏ အဓကလပငနးစဥတစခမာ အစးရ၏ ျပဌာနးခကမားက ပစခမတရနႏင႔ ႏငငေတာ၏အာဏာႏင လပပငခြင႔က မညသကလပေဆာငသည၊ ယငးတ႔ မညသ႔ လပေဆာငၾကမည၊ မညသညရညရြယခကအတြက ေဆာငရြကၾကမည စသညက ဆးျဖတခကခမတေပးရန ျဖစပါသည။ သ႔ရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည မးေပၚကကလာမည မဟတသက႔သ႔ အပငမအလအေလာက သးပြင႔လာမည အရာလညး မဟတေပ။ တကယတမးတြင ယငးတ႔သည လပထးလပနညးမား၊ သမငးဆငရာ ေနာကခအေနအထားမား၊ ေရြးခယမႈမားႏင ႏငငေရးႀကးပမးအားထတမႈမား၏ ပေဖာမႈမားေၾကာင ရရလာေသာ လသားမား၏ဖနတးမႈႏင ရလာဒမားသာ ျဖစၾကပါသည။

ဒမကေရစစနစတြင ႏငငသားမားသည မလအာဏာရသအျဖစ အခြင႔အေရးရရမည ျဖစပါ သည။ ႏငငသား တစဥးတစေယာကအတြက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆသညမာ ႏငငသားမားက ေပးဆပထားရေသာ အမးသားေရးသစၥာေစာငသမႈႏင ညမသည အကးအျမတမား၊ ပပးမႈမားက ယငးတ႔အား ျပနလည တ႔ျပနေပးသညအေနျဖင အစးရက ယငး၏အာဏာအသးခမႈက ကန႔သတ ထားေသာ လမႈေရးဆငရာ ကတကဝတတစရပျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငး ဟသည ေဝါဟာရသည အာဏာကငသးမႈအား ကန႔သတထားျခငးဟ၍ အဓပၸါယေဆာငပါသည။

တစခနတညးမာပင ယေန႔ေခတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား၏ အဓကအေရးပါမႈမားသည လညး ယငးအေျခခ လပငနးတာဝနမားအေပၚတြင မားစြာသကေရာကလက ရေနပါသည။ ပမေကာငးမြနေသာ ႏငငေရးစနစတစခအျဖစ ေျပာငးလရနအခန ကေရာကလာေသာအခါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ျပညသ႔လပငနးစဥမားအား အေလးထားေဆာငရြကရနအတြက ရပတညလာၾကသည။ ျပညသမားသည ႏငငေတာႏင႔ အပခပေရး၏ ေခတသစျပနာရပမားအား ေျဖရငးေဆာငရြကေပးႏငျခငးက အေထာကအကျပမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကသာ လလား ေမာလငၾကပါသည။ ယေန႔ေခတတြင ဤျပနာရပမားက အကငပကခစားျခငးမအစ ျပငးထန ေသာ ဘ႑ာေရးအၾကပအတညးမား အဆး၊ သဘာဝပတဝနးကင ပကစးယယြငးလာျခငးမအစ အစလကအျပလက ေျပာငးေရြ႕ေနထငျခငးမားအဆး ရႈေထာငမးစမသးသပၿပး ကမာၻ႔အႏ႔အျပား

IV

တြငလညး ယငးျပနာမား ပမေတြ႔ရရလကရပါသည။ ျပညသမားက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒပါ စညးမဥးမားအား ခမတဆးျဖတရာတြင ပါဝငခြင႔ရရရန လလားၾကသညအျပင ၿပးျပညစၿပး ဒမ ကေရစစနစက အေျခခေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက တရားဝငျဖစေစေရးလပငနးစဥတြင ပါဝင ခြင႔ရရနလညး အခငအမာေတာငးခလာၾကသညကလညး နားလညႏငစရာ ျဖစပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမား၏ အေရးပါလာမႈက ညႊနျပသည သကေသအေထာကအထား တစခအျဖစ “ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအား လကနာကငသးျခငး” ဟေသာေဝါဟာရက ႏငငေရးအဘဓာနတြင ထညသြငးေဖာျပထားသညကလညး ေတြ႔ရသည။ ယငး၏ စနေခၚမႈမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ခမတေရးဆြရာတြင အမးသမးမား၊ လငယမား၊ အားနညးခ႕ယြငးခကမား ရေနေသာ လ႕အဖြ႔ အစညးမားႏင ယခအခနထတငေအာင အေရးမပါဟ သတမတ၍ ခြျခားဆကဆျခငးခရေသာ လမႈအဖြ႔အစညးမားအပါအဝင လ႔အဖြ႔အစညးတစခလး၏ အႀကးမားဆးေသာ အစတအပငးမ ထတေဖာေျပာဆ တငျပခကမားက သငေလာစြာ စစစတ႔ျပနေပးရနျဖစသည။

ပဋပကၡမားသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအား စနေခၚေနဆျဖစပါသည။ ပမေရးကေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ကလနစနစမ ပဋပကၡမား၏ အေမြအႏစပငျဖစသည။ ေနာကပငးႏစ မားတြင ေရးဆြသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစမားသည ႏငငေတာ၊ ႏငငသားတ႔ႏင႔ ပတသက၍ ခယခကခငး၊ သေဘာထားခငး အားၿပငလကရသည အဖြ႔အစညးမား အခငးခငးအၾကား ႏစဥးႏစဘက ပကစးေစသည ျပငးထနလြနးေသာ သေဘာထားမားက အဆးသတရန ဥးတည ထားပါသည။ ေသခာမႈတစခမာ အဆပါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစမားက အာဏာရငစနစ၊ သကဥးဆပငစနစ သ႔မဟတ ႏငငေရးဆငရာ ကေသာငးကနငးျဖစျခငးမားက ေကာခငး၍ ၿငမးခမးေရးႏင႔ ဒမကေရစေခတသစက ေဖာေဆာငမည ဟေသာ ေမာမနးခကျဖင႔ ခမတေဆာငရြက ျခငးျဖစပါသည။

ယခအခါ ေကာငးမြနေသာ အပခပမႈစနစ၏ စမားႏင အေျခခသေဘာတရားမားက ကမာၻ႔ ေပၚရႏငငအႏအျပားသ႔ အေတာအတန ကယကယျပန႔ျပန႔ ပ႕ႏ႔ေရာကရေစမည ေခတကာလတြင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားက ပစခမတလက ရပါသည။ ဤလပေဆာငခကသည ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမား၊ အထးသျဖင႔ ကလသမဂၢႏင ႏငငတကာ IDEA က႔သ႔ အျခားအဖြ႔အစညးမား၏ လပေဆာငမႈ က႑မပါဝငလင ပမၾကာျမငႏငပါသည။ ျပညနယမားအၾကား ျပငးထနေသာ ပဋပကၡ မားကဆငးလာမႈ အတငးအတာသညလညး ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာစနစ၏ အေရးပါေသာ အစတအပငးမားျဖစၾကသည လ႔အခြငအေရး၊ ဥပေဒ၊ လြတလပခြင၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ကင႔သးမႈ၊ တရားမတျခငး၊ ပြင႔လငးျမငသာမႈရျခငးႏင႔ တာဝနချခငးစေသာ သတမတထားသည စႏႈနးမားအေပၚ ျပလပေသာ ႏငငတကာေဆြးေႏြးပြက အေထာကအက ျပပါသည။ အာဖရက သမဂၢႏင႔ အေမရကနျပညနယမား အဖြ႔အစညးမားစေသာ အဖြ႔အစညးမားက ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမားက ေလးစားလကနာျခငးမရပါက သတမတထားေသာ စႏႈနးမားသည (ဥပမာ - လြတလပ ေသာ ေရြးေကာကပြမားအၿပး အာဏာက ထနးသမးျခငးႏင႔ လႊေျပာငးေပးျခငး) တရားဝငအားျဖင႔ ၾကားဝငေပးေသာ ယငးတ႔ အဖြ႔ဝငႏငငမားအတြငး ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ အပခပမႈစနစ

V

တြင ပါဝငသမား၊ သကဆငသမားအျဖစ ေဆာငရြကႏငရန ခြငျပေပးပါသည။ အာဖရကသမဂၢႏင႔ အေမရကနျပညနယမားအဖြ႔အစညး စသည အဖြ႔အစညးမားအေနျဖင ယငးတ႔၏ အဖြ႔ဝငႏငငမားတြင ခမတထားသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားအား ေလးစားလကနာျခငး မရၾကေၾကာငး ေတြ႔ရရပါက ဥပေဒႏငအည ၾကားဝငေဆာငရြကႏငသည။ ယငးတ႔အား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စမ အပခပမႈအတြက လပပငခြငရသမားအျဖစ လကခကငသးလကရေသာ စႏႈနးမားက ခြငျပေပး ထားသည။ (ဥပမာ - လြတလပေသာ ေရြးေကာကပြမားအၿပး အာဏာကထနးသမးျခငးႏင လႊ ေျပာငးေပးျခငး)

ကၽြႏပသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားအား အျခားေသာ ႏငငမားႏင႔ ႏငငတကာ အစးရအဖြ႔အစညးမားက ေပးႏငသည သငခနးစာမား၊ ေရြးခယမႈ နညးလမးမား၏ အကးအျမတမားက ရယၾကရန တကတြနးလပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားတြင လ႔အခြင အေရးအတြက ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၊ တရားစရငေရးဆငရာ လြတလပမႈအတြက အာမခေပးျခငး၊ လျခေရးတပဖြ႔မားက ၿမ႕ျပဒမကေရစစနစအရ ထနးခပေရးေအာကတြင ပါဝငဖြ႔စညးျခငးႏင႔ ႏငငသားတငးအေနျဖင႔ လြတလပေသာ၊ မတေသာ၊ ယၾကညအားထား ရႏငေလာကေသာ ဆႏၵမ က ေပးႏငခြင႔ရျခငးစေသာ ကစၥရပမားက ရငဆငေျဖရငး ေဆာငရြကရာ၌ ဆနးသစတထြငရန သပမလအပလေပ။

လကခကငသးလကရသည စခနစညႊနးမားႏင မဝါဒမား၏ ရညရြယခကသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားက ႀကးပမးမႈမားျဖင ေလ႔လာလကရသညဟသညအခကက နမကေစသြားျခငးမး မျဖစသငေပ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး၏ အဆငတငးတြင ေျဖရငးရန လအပသည ခကချပငးထနေသာ အေရးကစၥမားက ေတြ႔ရရမညျဖစသည။ (ဥပမာ - တာဝနထမးေဆာငဆ ပဂၢလမားသည လကရအာဏာက စြန႔လႊတ၍ လႊေျပာငးေပးရန ျငငးဆန ေနျခငးႏင အပခပခြင အာဏာရရရန နညးလမးစက အသးျပေနျခငး)။ ၁၉၉ဝ ျပညလြနႏစမား၏ အကးဆကမားအၿပး မကကယ ေဂၚဘာခကဗ၏ ယေန႔ကမာၻႀကးအေပၚ လတတေလာ ဆနးစစ ေလလာခကအရအာဏာက ထပပငးအဆင၌သာ တစစတစစညးတညး ထနးသမး ခပကငထားျခငး သည ေနရာတငးရ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ဒမကေရစစနစက အမနတကယ ၿခမးေျခာကမႈ ျဖစေစပါသည။

ကမာၻႀကးသည လငျမနေသာ ေျခလမးမားျဖင႔ ေျပာငးလလကရပါသည။ ယေန႔ေခတ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြ တညေဆာကသသည မမေရ႕မယခင ေရးဆြသြားၾကသမား မရ ရခသည အခြငအေရးမားက ရရပါသည။ ႏငငေတာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည တစကမာၻလး ဆငရာ သတမတစႏႈနးမားအား နားလညေရးအတြက ကမာၻ႔အႏ႔အျပားကယကယျပန႔ျပန႔ တညရ ေနေသာ ရငးျမစတစချဖစၿပး ခလပတစခကႏပရမျဖင႔ သတငးႏငနညးပညာရပမားသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအတြက ေရြးခယစရာပစမားက အျမနဆးရယသးစြႏငရန ပပးႏငစြမးရပါသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး လပငနးစဥတြင ပါဝငလကရေသာ ပဂၢလမားအား ႏငငတကာ IDEA ၏ ယခ လမးညႊနခကအသစမ ပပးေပးထားသည အေၾကာငးအရာမားမာ

VI

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားအား ျခငသးသပရန ပမ၍စနစကေသာ နညးလမးမားျဖစၾကသည။ ပငကယအားျဖင မေျပာငးမလပ ခငမာေသာ သ႔မဟတ သာလြနေကာငးမြနေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ စနစမား ဟ၍ မရသကသ႔ တစမးတညးကငသး၍ နညးလမးအားလး သ႔မဟတ ပစအားလးအတြက အဝငခြငကျဖစေအာင ေဆာငရြကႏငေသာ စနစဟ၍လညး မရေၾကာငးက ယငးက အေလးေပး ေဖာျပထားပါသည။ ဤလမးညႊနခကတြင ႏငငတငးအေနျဖင႔ မမတ႔၏ ကယပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကေရးဆြရန ကယပငနညးလမးမားက ရာေဖြရမည ဟေသာ အခကက အေလးေပးေဖာျပထားပါသည။ ထ႔အျပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တစခအား ပစခမတျခငးသည ေဆာငရြကသမားက တငးျပညအတြက အေကာငးဆးနညးပညာဆငရာ ေျဖရငးမႈက ရာေဖြရမည ပညာရပဆနေသာ လပငနးစဥ တစခသကသကသာ မဟတေပ။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအား မၾကမးေရးဆြၾကသမားႏင ေစစပေဆြးေႏြးသမားသည ယငးတ႔၏ ႏငငေရး လပငနးစဥမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပဌာနးခကတစခအျဖစသ႔ အကၡရာတင၍ အသြင ေျပာငးရန ရညရြယလကရေသာ ႏငငေရးသမားမား ျဖစၾကပါသည။ သ႔ျဖစရာ ထြကရလာေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ စာရြကစာတမးမားသည အေကာငးဆးေသာ နညးပညာရပမား ရရႏငမႈ နညးပါးလေသာလညး အေကာငးဆးေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ သေဘာတည ခကမားကမ ရရႏငပါသည။

ဤလမးညႊနစာအပသည ႏငငေရးဆငရာ သေဘာတညမႈတစရပ၏ အကးဆကေနျဖင႔ ႏငငတစခမ လအပခကမားက ထငဟပေဖာျပေပးသည နမနာပစတစခက ရာေဖြရနအတြက ေဆြးေႏြးမႈမားက တးျမငေဆာငရြကရန ရညရြယထားပါသည။ ကမာၻတစဝမးရ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားက ေလလာၾကညရလင ဖြ႕႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြေနစဥအတြငးကနဥးအဆငမာပင ဤအခကက သငေလာေကာငးမြနစြာ အသးခပါသည။ ယငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ပစေရြးခယမႈအတြက ကနဥးေဆြးေႏြးမႈမားက ေဆာငရြကရန လအပသည အခကအလကမားက ပပးေပးၿပးဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ ရႈပေထြး ခကခေသာ အပငးမားအား နားလညရနအတြက နဒါနးပးျခငးတစခအျဖစ အလြနအသးဝငလ ေၾကာငး သကေသျပပါလမ႔မည။

ကမာၻႀကးသည အာရပကမာၻတြင လကရလႈပရားမႈအငအား၏ အကးဆကအေနျဖင႔ ဒမကေရစ စနစက အေျခခေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ ေဒသအလက လႈပရားမႈလႈငးက မၾကာမပင ေတြ႔ျမငမညျဖစပါသည။ သ႔ျဖစရာ ဤလမးညႊနခကစာအပက အခနကက၍ ထတေဝ လကရပါသည။

ကာဆမ အတမ ေမာရးတးယပစ၏ သမၼတေဟာငး

VII

ၿပးခေသာ ဆယစႏစမားအတြငး တကႀကးမားအားလးမ ႏငငအားလးသည ယငးတ႔၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စမေဆာငရြကမႈက ျပနလညပစခမတလာၿပျဖစရာ လြနခ႔ေသာ ၅ ႏစအတြငးကပင ေဘာလးဗးယား၊ အကေကြေဒါ၊ အဂစ၊ အကစလန၊ ကငညာ၊ ျမနမာ၊ နေပါ၊ သရလကၤာ၊ ဆဒန၊ ထငးႏင႔ တနးရားတ႔သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးလပငနးစဥ၏ အဆင႔တစခသ႔မဟတ အျခားတစခတြင ေရာကရပါဝငလာခပါသည။ ၂ဝ၁၁ အာရပ ကမာၻတြင လထဥးေဆာငသည ေတာလနေရး၏ ေနာကဆကတြအျဖစ နယပယေဒသတစခအတြငး သငေလာမတေသာ ဒမကေရစစနစကဖနတးရာ၌ အဓကအေရးပါသညက႑က ဥးေဆာငႏငရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးက ခမတျခငးျဖစပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးသည ပမကယျပန႔ေသာ ႏငငေရးအရ အသြင ကးေျပာငးမႈမားတြင ျဖစေပၚ ေလ႔ရပါသည။ ယငးသည ျငမးခမးေရး တညေဆာကေရး၊ ႏငငေတာ တညေဆာကေရးတ႔အျပင အၾကပအတညးလြနကာလမားအတြငး အမးသားျပနလညရငၾကား ေစ႔ေရး၊ ပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကေရး၊ ပဋပကၡကာလအၿပးတြင သာတညမေသာ ေငြအရငးအႏးမား ခြေဝခထားေပးျခငးအတြက လအပခကတ႔နင႔လညး ဆကစပေနပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ မားစြာတ႔သည အစးရ၏ နညးလမးမားက အၾကမးေရးဆြရမသာ မဟတေတာ႔ဘ တရားဥပေဒ အရရႈျမငၿပးကယကယျပန႔ျပန႔ လကခမည ပစမးျဖင႔ ပမမားျပားကယျပန႔လသည စနေခၚမႈမား ကပါ တ႔ျပနလက ရပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကရန လအပခကမား ျမင႔မားလာ သျဖင႔ ယငးတ႔သည မၾကာခဏ ရႈပေထြးၿပး ရညၾကာတတေပရာ ပစခမတရနႏင႔ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကရန စနေခၚမႈမားစြာ ရေနပါသည။ အကးဆကအားျဖင႔ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ပေဖာရာတြင ပါဝငမညသမားအေနျဖင႔ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးလပငနးစဥမားႏင႔ နညးလမးမားႏင႔ ပါတသက၍ ကယျပန႔ေသာ စညးမဥးေပါငးစျဖင ႀကးၾကပထနးသမးထားေသာ၊ လကေတြ႔ကေသာ အသအျမငမားကရရရန လအပပါသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးႏင႔ စပလဥး၍ ႏႈငးယဥေလ႔လာေသာ အသအျမင မားက ေဝမျခငးသည ႏငငတကာ IDEA ၏ အဓက လပငနးစဥ က႑မားအနကမတစချဖစသည။ ဝါရင စာေရးဆရာမားက အေလးထား၍ တစညတစညြတတညး လကနာၾကသည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတညေဆာကေရး လကေတြ႔လမးညႊနစာအပတြင ပထမဆးအႀကမေဖာျပေသာ ပညာရပပငး ဆငရာ နားလညတတသမႈႏင အထကေဖာျပပါ ႏႈငးယဥေလ႔လာသည အသအျမငႏင႔တ႔က ဤ လမးညႊနစာအပက ေဖာျပ၍ ပစခမတထားပါသည။

ဤစာအပသည ႏငငေရးသမားမား၊ မဝါဒခမတသမားႏင ေခတမဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးတြင လကေတြ႔ ပါဝင ကင႔သးသမားက ရငဆငလကရေနေသာ အသအျမငလစဟာမႈ မားက ျဖညဆညးေပးရန ရညရြယထားပါသည။ ယငး၏ အဓက ရညရြယခကမာ ဖြ႔စညးပ အေျခခ

VIII

ဥပေဒတညေဆာကေရးတြင လတတေလာ ေဆာငရြကခကမားႏင႔ အလားအလာမားမ သငခနးစာ မားက ရယႏငေသာ ပထမတနးစား နညးလမးတစရပ ဖနတးေပးရန ျဖစသည။ သးျခားက႑မား အျဖစ ဖတရႈႏငရန အခနးမားကခြထားၿပး ဆနးစစေရးအေျခခမေဘာငက အခနးတငးတြင တသမတတညး အသးျပျခငးျဖင႔ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ခမတေရး လပငနးစဥမားက လညပတ ေဆာငရြကေနေသာ အေၾကာငးအရာမားႏင႔ အဖြ႔အစညးမား၏ အတငးအတာက ပမနကရႈငးစြာ နားလညသေဘာေပါက လာေစပါမည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ခမတေရးဆြျခငးျဖင အဓြန႔ရညစြာ ခငမာတညတသည ဒမကေရစ စနစရရေအာငျမငရန မညက႔သ႔ ဖနတးႏငမညက ဤဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတညေဆာကေရး လကေတြ႔ လမးညႊနစာအပက ေဖာျပထားပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးသည ကာလ ရည အခနယေသာ၊ သမငးႏင႔ဆငေသာ လပငနးစဥတစခ ျဖစၿပး ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတစခအား အမနတကယ ေရးဆြေသာအခါတြငလညလညးကာလတစခ သတမတထားျခငး မရပါ။ ဤစာအပ သည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ စနစမားအား ၿခင၍ နားလညျခငးက အထးအေလးေပးၿပး သငေလာေသာ စညးမဥးမား (အခနး ၂)ႏင လ႔အခြငေရးဆငရာ လပထးလပနညးမား ေဆာငရြက ရန လအပခက (အခနး ၃)တ႔အျပင ဥပေဒႏင ထးတမးမားဆငရာ ပစခမတမႈအတြက ဖနတးေပးျခငး (အခနး ၄ မ ၆)ႏင အစးရပငး ဗဟအဆငမ ေဒသႏရအဆငသ႔ အာဏာ ခြေဝသတမတေပးျခငး ပစမား (အခနး ၇) အပါအဝင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒစနစက အျပညအစနားလညရန အသားေပး ေဖာျပထားပါသည။ ယငးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားအတြက အေသးစတအစအစဥ သ႔မဟတ နမနာပစက ေဖာျပထားမည မဟတေသာလညး လကေတြ႔ ေဆာငရြကခကမားႏင႔ အသအျမငမားမ သငခနးစာမားကမ ေဖာျပထားပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားက စာရြကေပၚတြင ေရးသား ေဖာျပရနမာ ရးရငးလြယကမည ျဖစေသာလညး လကေတြ႔ လပေဆာငခကတြငမ ကြျပားျခားနားပါ ေၾကာငး သငခနးစာ ရရပါသည။

စာေရးသမား၊ မမတ႔၏ အေတြ႔အၾကမားမ ရရလာေသာ အသဥာဏစြမးမားျဖင႔ ပပးေပးခ႔ေသာ ပးေပါငးပါဝငသမား ႏင႔ ေနာေဝးအစးရကလညး ပပးမႈအတြက စတရငးျဖင႔ ေကးဇးတငပါေၾကာငး ေပၚျပလပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး လကေတြ႔လမးညႊနစာအပသည ယငးတ႔၏ အကအညမပါပ ေပၚေပါကလာႏငမည မဟတပါ။

ဗဒါ ဟယလဂဆင

အတြငးေရးမးခပ၊ ႏငငတကာ IDEA

IX

ဤစာအပသညမားစြာေသာ ပဂၢလမားႏင အဖြ႔အစညးမား၏ ပပးမႈ၊ ပးေပါငးပါဝင ကညမႈမား မပါဘ ျဖစလာႏငမည မဟတပါ။

ကၽြႏပတ႔အေနျဖင႔ စာေရးသမားႏင႔ မားကပစ ေဘာ႔ကငေဖာ႔ဒ၊ ဟာဆင အဗရာဟင၊ ႏရာ ဟကဒလငး၊ ဆာကြန တာလာ ကာဒဂါမာ ရာဂစဆငဟမ၊ ေပါလ႔စ တကစဖာဂေယာ႔ဂစစႏင႔ ဝငးလပ ဝါဟယ စေသာ အျခားေသာ ပပးသမား၏ ကညေထာကပသမားအား ေကးဇးတငေၾကာငး ေျပာၾကားလပါသည။ ကၽြႏပတ႔သည ဘပင အကဒဟ ကာရ၊ စတဖင ဂမကဇ ကမပ႔စ၊ ဆလနဒါ ဂြငးစ၊ ရရင ဟာဆင၊ ေတာကြာတ ဂာဒငႏင႔ ဝလဖရဒ ဗလာေကာတာ တ႔ကလညး ယငးတ႔၏ အဓကကေသာ ပါဝငေဆာငရြကမႈအတြက ေကးဇးတငေၾကာငး ေဖာျပလပါသည။

ကယစြမး၊ ဥာဏစြမးရသေရြ႕ အပငပနးခကာ သးသပစစေဆးေပးၾကေသာ တကဒပရာဆပ ဒြနဂါနာ၊ ကားလ႔စ အယလဘတတ ဂတ ယာ၊ ႏရယာ မာရမဘာ၊ ခရစစတးနား မေရး၊ ဂငန တဟကကႏင႔ ဂာယမပသ ဝစခရမ ရကေနးတ႔အား ယငးတ႔၏ ၿပးျပညစေသာ ေဆာငရြကခက မားႏင႔ ကၽြမးကငေသာ လမးညႊနမႈမားအတြက ေကးဇးတငအပပါသည။ ကာတယာ ပါပါဂယာန အားလညး မၾကမးေရးဆြျခငးတြင ထထေရာကေရာက ပါဝငကညမႈအတြက အထးေကးဇးတငလ ပါသည။ အေျခခဥပေဒမားအား ခမတေရးဆြရာတြင အေတြးအေခၚ အယအဆသစမားႏင အျမင မားက ပပးေပးခ႔သည ေရာလ အာဗလာ ေအာတစဇ၊ အငဒရး ဘရကဒေလ၊ အငဒရး အလစစ၊ ခယရ ေဆာငးဒါးစ၊ လနာ ရစခလာတာမနႏင အျခားပဂၢလမား၊ မားစြာေသာ အေၾကာငးအရာမားက ေဖာျပေပးၾကသည IDEA ၏ ဝနထမးမားအားလး အပါအဝငမားစြာေသာ ပဂၢလမားကလညး အထးေကးဇးတငရေၾကာငး ေဖာျပလပါသည။

ကၽြႏပတ႔၏ တြဘက လပေဆာငသျဖစသည Interpeace ကလညး ဤစမကနးအတြက အေတြးအျမငမား၊ စတကး စတသနးမားႏင႔ ဖြ ႔ၿဖးတးတကမႈက ေဆာငရြကေပးမႈေသာ ယငး၏က႑အတြက အထးေကးဇးတငလၿပး Interpeace ၏ ပးေပါငးေဆာငရြကသမားျဖစေသာ မကကယ ဘရန႔ထ၊ ေဂလ ေကာ႔ထရလ ရာ႔ရဂငးႏင အနတန ရကဂန တ႔ကလညး ေကးဇးတငရ ပါသည။

သေတသန ျပလပရာတြင ပပးေပးေသာ အမမလ ဘင႔ဇ၊ မ႔ဂ ဖာ႔ဇ လေယာ႔လ၊ အဗ ဂရနာ၊ စႏးလ၊ ဂန ေအာ႔ဂစ၊ အာဘရတခ ဆာတ၊ အန ကကထရင ဆကေမရယာ၊ ကတဂာ စေတာ႔ဘာဂာ၊ အနနာ မာရယာ ဗားဂတစ ႏင ဖးလစ ဝငးစ ဘတဂ တ႔အား ထပေလာငး ေကးဇးတငအပပါသည။

ထတေဝမႈဆငရာ ကၽြမးကငသ ေဂ မကသရး စထရနဒါ ႏင အဗ ဂဟနဆငတ႔အျပင ႏငငတကာ IDEA အဖြ႔၏ စြမး ေဆာငရညျမင႔မားေသာ ပႏပထတေဝေရး အဖြ႔အစညး အထးသျဖင႔ နာဒယာ ဟနဒယဇနဒါ၏ ႀကးပမးအားထတမႈမားအတြက ေကးဇးတငေၾကာငး ေဖာျပလပါသည။

X

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး လပငနးစဥ အဖြ႔၏ ပပး ေဆာငရြကမႈမားမာ အဖးမျဖတ ႏငပါ။ မယလနန အယလင၊ ဂငန ဖနဒယာလန အငစဘာ႔ဂ၊ ရစနာ အစစေမးလ - ကလာ႔ခႏင႔ တာယ ငင တ႔ကလညး ဤစမကနးအတြက ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားႏင စတအားထကသနစြာ ပပးမႈမားအတြက ေကးဇးတငလပါသည။

ေနာကဆးတြင ကၽြႏပတ႔အေနျဖင႔ ေနာေဝးအစးရအား ယငး၏ပပးမႈမားအတြက ေကးဇး တငလၿပး ယငး၏ကညမႈသာ မရပါက ဤစာအပထတေဝျခငးသညလညး မျဖစႏငပါ။

XI

ASEAN အေရ႕ ေတာငအာရနငငမားအသငး

AU အာဖရကသမဂၢ

EEC ဥေရာပစးပြားေရးအသကအဝနး

EU ဥေရာပသမဂၢ

NAFTA ေျမာကအေမရကတစဝနး လြတလပစြာကနသြယေရး သေဘာတညမႈ

UK (အဂၤလန၊ ေဝလနယ၊ စေကာတလန ႏင ေျမာကအငယာလနတ႔ပါဝငသည) ယေက အစးရ

USA အေမရကနျပညေထာငစ

WTO ကမၻာကနသြယေရးအဖြ႕

XII

စကားခးအမာစာေကးဇးတငလႊာအတေကာက ေဖာျပခကမားႏင႔ အတေကာကစကားလးမား

အစးရ၏ ဗဟအဆင႔မ ေဒသႏရ အဆင႔ အသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး ပစမား ၁။ ဤအခနး၏ ရညရြယခကႏင႔ ျခငသးသပျခငး

၁.၁ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဆသညမာ အဘယနညး။ ၁.၂ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ ဥးတညခကမား ၁.၃ အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အစတအပငးမားႏင႔ ရႈေထာငမား

၂။ ေနာကခအေနအထားမား ၃။ ပစခမတေရး နညးလမးမား

၃.၁ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အစတအပငးမား၏ ဖြ႕စညးပ။ ပစကေသာ ဖြ႕စညးပက တညေဆာကျခငး ၃.၂ အာဏာ လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာက ဆးျဖတျခငး ၃.၃ အာဏာ လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဆငရာ စမေဆာငရြကခကမားအတြက

တရားဥပေဒဆငရာ အကာအကြယမား - ဗဟအစးရဆငရာ စနစမား၏ အဓက အဂၤါရပမား

၄။ နဂး မတစမားအဓက စာလးမားအျခားေသာ ရငးျမစမားႏင႔ ေနာကထပ ေဖာျပခကမား ဇယား ၁ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အျပသေဘာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈမားႏင အပကသေဘာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈမားဇယား ၂ မညသည႔ အစးရအဆင႔က မညသည႔ အာဏာ အမးအစားမား ေပးအပမညနညး။ ဇယား ၃ ဤအခနးတြင အေလးေပးေဖာျပထားေသာ အေၾကာငးအရာမား ပ ၁ ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသႀကးမားဆငရာ အဖြ႔အစညးမားထ လပပငခြင႔ အာဏာမား လႊေျပာငးေပးျခငးပ ၂ ဗဟအဆင႔မ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး ပစမား

IIIIIIXXI

၁၁၁၅၇

၁၃၁၉၁၉

၂၅၅၀

၅၉၆၆၆၉၆၉၁၅

၃၈

၆၀၂

၈

XIII

ပ ၃ အစးရ အဆင႔မားပ ၄ ဆဒနႏငငရ အစးရအဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႕စညးပပ ၅ ဂာမနႏငငရ အစးရ/ အပခပေရး အဖြ႔မားမအဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႕စညးပပ ၆ ဆြစဇာလန ႏငငရ အစးရ/အစးရ အဖြ႔မားမအဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႕စညးပ ပ ၇ ျပငသစႏင႔ ဆြစဇာလနတ႔ရ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ ပစခမတမႈမား ပ ၈ ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာက အဖြ႔အစညးအသးသးသ႔ လႊေျပာငးခြေဝ သတမတေပးျခငး၊ တာဝနလႊေျပာငးေပးအပျခငး ႏင ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရ အစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငး - ကြျပားျခားနားခကမာပ ၉ ႏငငေရးအရ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ ဥပမာမား ပ ၁ဝ ႏငငေတာ ဝငေငြက ေကာကခေရး အာဏာမား၊ ႏငင ၆ ႏငငမ ဥပမာမားပ ၁၁ ဗဟအဆင႔မ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး စနစတြင ခြျခားထားေသာ ပစမား။ အေမရကန ႏငငတြင အသးျပသည႔အတငးပ ၁၂ ေပါငးစညးထားသည႔ ပစ ပ ၁၃ ဗဟအစးရ စနစအတြငး အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဇယားကြက ၁ နယေျမေဒသအလက ေပါငးစညးျခငးႏင႔ ႏငငတကာမ ပးေပါငးပါဝငျခငးဇယားကြက ၂ နေပါအစးရ၏ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးစနစအတြငး အစတအပငးမား ဖြ႕စညးပအား ေဆြးေႏြးျခငး ဇယားကြက ၃ တးတကမႈ အဆငဆင ေလလာခကမား။ ၿဗတနႏငင၏ အခးမညမေသာ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဇယားကြက ၄ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ အဆငဆငက ေလလာျခငး။ စပနႏငင၏ ကယပင အပခပေရးအာဏာလႊေျပာငး ခြေဝျခငးဇယားကြက ၅ တစေျပးည ရရေသာ အာဏာမား။ ေတာငအာဖရကႏငင၏ ဥပမာဇယားကြက ၆ ကယပင ဗဟအစးရစနစဇယားကြက ၇ ပါဝငသည႔ အေၾကာငးအရာမားက တငျပျခငး။ ဆဒနႏငင၏ ဗဟအဆင႔မ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးအတြက အေကာငးဆးနညးလမးမားက သေတသနျပလပျခငး။အဓပၸါယဖြင႔ဆခကမားစာေရးဆရာမားႏငငတကာ IDEA က တစေစတစေစာငး ေလလာၾကညျခငး

၂၀၂၁၂၂၂၂၂၆၂၈

၃၁၃၄၄၇

၄၈၅၅၃

၂၄

၃၅

၃၈

၄၁၅၃၅၆

၇၁၇၅၇၆

၁။ ဤအခနး၏ ရညရြယခကႏင႔ ၿခငသးသပျခငး၁.၁ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဆသညမာ အဘယနညး။

‘အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး (သ႔မဟတ) ဗဟခပကငမႈေလာချခငး (decentralization)’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရသည ျဖစရပအမးမးအတြက အကး၀ငပါသည။ ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမား၊ သကဆငရာအဖြ႔အစညးမား၊ ဘကေပါငးစပါ၀ငဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔အစညးမားက အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀သတမတေပးျခငးဟသည ႏငငမားစြာတ႔၌ ႀကေတြ႕ေနရသည ျပနာမားအတြက - အထးသျဖင ပဋပကၡမားလြနကာလ ျပနလညထေထာငေရးအတြက ေျဖရငးခကတစခအျဖစ ယဆၾကပါသည။ အကးဆကအားျဖင ‘ဗဟခပကငမႈေလာချခငး (သ႔မဟတ) အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရႏငဆကစပေနသည သေဘာတရားအမးမးရၿပး ကၽြမးကငသ အခ႕က ယငးေဝါဟာရက အျခားေသာအဓပၸါယမားႏင ေရာယကေပါငးစညးထားပါသည။ ဤသ႔ ေရာယကသးႏႈနးမႈမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးႏငစပလဥး၍ ‘ဗဟခပ ကငမႈေလာချခငး (သ႔မဟတ) အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး’၏ သေဘာတရားက ဆနးစစျခငးႏင လကေတြ႔အသးချခငး ေဆာငရြကမႈမားက ရႈပေထြးေစပါသည။

ဤအခနးႏင International IDEA ၏ လမးညႊနစာအပျဖစသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးအတြက လကေတြ႔လမးညႊနစာအပတ႔တြင ေယဘယအားျဖင ‘အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး (သ႔မဟတ) ဗဟခပကငမႈေလာချခငး’ ဟသည ေ၀ါဟာရက ႏငငေတာဗဟအဆငမ အျခားေသာ အစးရ အဆငအသးသးရ၁ သ႔မဟတ အပခပေရး အဆငအသးသးရ၂ အဖြ႔အစညး မားသ႔ အစးရ၏အာဏာႏင လပပငခြငမား ခြေ၀သတမတေပးျခငးဟသည ေ၀ါဟာရတစခ အျဖစသာ သာမာနအားျဖင နားလညၾကပါသည။ သ႔ျဖစရာ ဗဟခပကငမႈေလာချခငး (သ႔မဟတ) အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးက နယပယေဒသတစခႏင သကဆငေသာ အယအဆတစခအျဖစ

မားကပစ ေဘာ႔ကငေဖာ႔ဒ

နားလညထားၾကပါသည။ အာဏာမားႏင လပပငခြငမားက ေဒသႏရ၊ ျပညနယ သ႔မဟတ ခ႐င အဆငမားသ႔ ခြေ၀ခေပးပါသည။ (ပ ၁ က ၾကညပါ)

ပ ၁။ ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသႀကးမားဆငရာ အဖြ႔အစညးမားထ လပပငခြငအာဏာမား လႊေျပာငးေပးျခငး

ႏငငတကာ/ေဒသႀကးမားအဆင

ႏငငေတာဗဟအဆင

ႏငငတကာ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၊ေဒသႀကးမား၏ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး

ေဒသႀကးမားအဆင

ေဒသႀကးမားအဆင

ႏငငေတာအဆငမေဒသႀကးမားအဆငအသးသးသ႔အာဏာလြေျပာငးခြေဝေပးျခငး

ရငးျမစ။ ေဘာကငဖ႔ဒ၊ M၊ တရားဥပေဒရႈေထာငမ အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငးပစ။ သေဘာ ထားမားႏင စနေခၚမႈမား (GieBen: TransMIT၊ ၂ဝ၁ဝ)

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး (သ႔မဟတ) ဗဟခပကငမႈေလာချခငးသည ႏစလမးသြား လမးတစခ ျဖစပါသည။ ႏငငေတာအဆငရ အာဏာႏင လပပငခြငအား ႏငငအတြငးရ ခ႐ငအဆင

သ႔မဟတ ျပညနယအဆင အစးရမားထ လႊ ေျပာငးျခငးက ညႊနးဆဖာျပရနအတြက ကၽြမးကင သမားက ယငးေ၀ါဟာရက အဓကအားျဖင အသး ျပၾကပါသည။ ထသ႔ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပး ရာတြင ျပညတြငးအဆငထကေကာလြန၍ ႏငင တကာအဆင သ႔မဟတ ႏငငမားစြာပါ၀ငေသာ ေဒသႀကး တစခလးအဆငက၃ လႊေျပာငးခြေ၀ ေပးျခငးလညး ျဖစႏငပါသည။ ႏငငေတာအဆင

‘အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး’ က အစးရ၏ အာဏာအား ႏငငေတာဗဟဌာနမ အစးရ အဆငအသးသးရ သ႔မဟတ အပခပေရးအဆင အသးသးရ အျခားေသာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ ခြေ၀သတမတေပးျခငး အတြက ေယဘယေ၀ါဟာရတစခအျဖစသာ သာမာနအားျဖင နားလညၾကပါသည။

၁။ ဤအ

ခနး၏ ရည

ရြယခက

ႏင႔ ၿခငသးသ

ပျခငး

ထကေကာလြန၍ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးက သတမတထားသည လပပငခြငအာဏာ တစရပအား ‘ေဒသအလက ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး’ သ႔မဟတ ‘ႏငငတကာႏင ပးေပါငးေဆာင ရြကျခငး’ ဟ ညႊနးဆႏငပါသည။ လပပငခြငအာဏာအား ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ လႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးသည ဗဟအစးရအာဏာ လႊေျပာငးျခငးသေဘာတရားမားက ရညညႊနးထားေသာ လညး ဤအခနးတြင ႏငငတစႏငငအတြငး၌ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ သေဘာတရားမား ေပၚတြငသာ အေလးေပးေဖာျပသြားမညျဖစၿပး ‘ႏငငေတာအဆငက ေကာလြန၍ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး’ ၏ အကးသကေရာကမႈမားႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည လကေတြ႔ကငသး ေဆာငရြကၾကသမားအတြက ယငး၏သငေလာမႈႏငစပလဥး၍ အကဥးခပကသာ တငျပသြား မညျဖစပါသည။ (ဇယားကြက ၁ က ၾကညပါ)

ဇယားကြက ၁။ နယေျမေဒသအလက ေပါငးစညးျခငးႏင႔ ႏငငတကာမ ပးေပါငးပါ၀ငျခငး

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးသည ႏငငတစႏငငအတြငး လပပငခြငအာဏာက လႊေျပာငးခြေ၀ေပးရန လပေဆာငခကက ဖနတးေပးရမမက ႏငငတကာအဆင သ႔မဟတ နယေျမေဒသႀကး တစခအဆငသ႔ လႊေျပာငးအပႏငးမည အာဏာႏင လပပငခြငကလညး သတမတေပးထားပါသည။ ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသႀကးမား၏ သေဘာတညမႈ အမားစ တြင အတညျပခကရရေရးအတြက ႏငငမားသည အတအလငးေၾကျငာထားသည ႏငငတကာ သ႔မဟတ နယေျမေဒသဆငရာ လအပခကမားက အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန လပငနးစဥမား၊ တစႏငငလးက လကခထားသည ျပဌာနးခကမားျဖင ခမတေဆာငရြကၾက ပါသည။ သ႔ရာတြင အျခားေသာႏငငတကာ သေဘာတညမႈမားအရ အဖြ႔၀ငႏငငမားမ လႊ ေျပာငးေပးအပသည လပငနးတာ၀နမားက ထမးေဆာငၾကေသာ လြတလပစြာ ရပတညေန ၾကသည ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသဆငရာအဖြ႔အစညးမားက တညေထာငဖြ႔စညးႏငပါ သည (အာဖရက သမဂၢ (AU)၊ အေရ႕ေတာငအာရႏငငမား အဖြ႔ (အာဆယ)၊ ေျမာကအေမရက လြတလပေသာ ကနသြယေရးသေဘာတည မႈ (NAFTA)၊ အာဖရကအေရ႕ပငး အဖြ႔အစညး၊ အာရပျပညနယမား အသငးႀကးစသျဖင)။ အခ႕ေသာ ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသဆငရာ အဖြ႔အစညးမားသည အခနႏငအမ အစးရဆနေသာ ပစခမတမႈမားအသြငသ႔ ဖြ႔ၿဖးတးတက လကရသည။ လြနခေသာ ဆယစႏစအနညးငယခန႔က ဥေရာပသမဂၢ (EU) သည ၎၏ အဖြ႕ဝငႏငငမားမ ၾကးမားေသာ အာဏာႏင လပပငခြငက စဥဆကမျပတရရခသညသာမက ဤကသ႔ အာဏာလႊေျပာငးမႈသည အပခပမႈက႑၊ ဥပေဒျပလႊတေတာႏင တရားစရငေရးအဖြ႕အစညးတ႔ပါဝငသည ႏငငစအစးရတစရပကလညး ဖနတးေပးခသည။ သမငးေၾကာငးအရ ႏငငတကာအဆင ဗဟခပကငမႈကေလာချခငး၏ စဥဆကမျပတ လပငနးစဥသည ဆြစဇာ လန၊ အာရပေစာဘြားမား ျပညေထာငစႏင အေမရကနျပညေထာငစဟသည ႏငငမားအား ေပၚေပါကလာေစခပါသည။

‘ႏငငတကာမ ပးေပါငးကညေဆာငရြကျခငး’ ႏင ‘ေဒသႀကးမား ေပါငးစညးေဆာငရြက ျခငး’ သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစတစရပက ေဆြးေႏြးညႏႈငးေနစဥႏင မၾကမးေရးဆြ ေနစဥတ႔တြင သြယ၀ကေသာ၊ အလမးကြာေသာ လႊမးမးမႈသာ ရႏငပါသည။ ေယဘယအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခထက ယငးေနာကပငးမ ျဖစေပၚလာေသာ အစးရမားႏင လႊတေတာမားက ႏငငစအဖြ႔အစညးမားက လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀မည ႏငငတကာ သေဘာတညမႈစာခပမားအား လကမတေရးထးျခငးႏင အတညျပျခငးမားက စဥစားဆးျဖတ ၾကပါမည။ သ႔ရာတြင ကစၥရပႏစခက တစခနတညး တစၿပငတညး ေျဖရငးႏငေၾကာငးက စပနႏငင၏ ျဖစစဥက မးေမာငးထးျပထားပါသည။ ဗလခပ ဖရနစစၥကဖရနက ကြယလြနၿပး ေနာက ၁၉၇၅ မ ၁၉၇၈ အတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည ၁၉၇၆ တြင အဖြ႔၀ငပနၾကားခကက တရား၀ငတငျပၿပးေနာက ဥေရာပစးပြားေရး အဖြ႔အစညး (EEC) က ၀ငေရာကရာတြင ျဖစႏငေျခရေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပဌာနးခကမားက စဥးစားၾကပါသည။

နယေျမေဒသအလက ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးတြင ဤကစၥရပသည ႏငငတကာရ ဖြ႔ စညးပ အေျခခဥပေဒတညေဆာကသမားအတြကလညး အဓကကပါသည။ ဥပမာ- ကမာၻ႔ကန သြယေရး အဖြ႔အစညး (WTO) သ႔မဟတ ႏငငတကာျပစမႈဆငရာ တရား႐း၏ ေရာမဥပေဒ ျပဌာနးခကမားက ျမငတငသည စသတမတခကမားအရ အဖြ႔၀ငႏငငမားက ထစမားႏင ညညႊတေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာပစက ခမတျပ႒ာနးမႈျပရန လအပပါသည။ ေရာမ ဥပေဒ ျပဌာနးခကမားအျပင EU ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၏ အခ႕ေသာ ျပဌာနးခကမားႏင ညညြတေစရန ဂာမနႏငငသည ဂာမနႏငငသားမားအား ျပစမႈကးလြနခေသာ တငးျပညသ႔ လႊအပျခငးႏငစပလဥး၍ ယငး၏ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒပါျပဌာနးခကမားက ညႏႈငးရပါသည။ ဂာမနအေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၁၆၂ (၂)* က ‘မညသည ဂာမနႏငငသာကမ ယငးတ႔ျပစမႈ ကးလြနခေသာ ႏငငရပျခားတငးျပညသ႔ အပႏျခငးမရေစရ။ ဥပေဒကစးမးထားသည ႏငင တစႏငင၏ အေျခခစညးမဥးက လကနာေနသေရြ႕ ဥေရာပသမဂၢ၏ အဖြ႔၀ငႏငင တစခခထသ႔ ျဖစေစ၊ ႏငငတကာ တရားရးသ႔ျဖစေစ လႊေျပာငးအပႏမႈက စစဥေပးထားသည အျခားေသာ စညးမဥးက ခမတႏငပါသည’ ဟ ေဖာျပထားသည။ ပ၍ေယဘယဆနေသာအခကမာ ယခအခါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားစြာတ႔တြင အခပအျခာအာဏာဆငရာ ေျပာငးလမႈက ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ တာ၀နေပးအပရန အတအလငး ခြငျပထားသည ျပဌာနးခကမား ပါ၀ငပါသည(ဥပမာ- ဂာမနႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ အပဒခြ ၂၃ ႏင ၂၄၊ ** စကၤာပႏငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၇၊ ***ဗဟ အာဖရကသမၼတႏငင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၇၀ (၂၀၀၄)၊ ဟနေဂရႏငင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ အပဒခြ ၂ (က) ****)။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက မၾကမးေရးဆြ ရာတြင ‘ႏငငတကာက ပးေပါငးကညေဆာငရြကျခငး’ ႏင ‘ေဒသဆငရာ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး’

၁။ ဤအ

ခနး၏ ရည

ရြယခက

ႏင႔ ၿခငသးသ

ပျခငး

အတြက အနာဂတကာလအခြငအလမးမားက စဥးစားရမညအျပင ႏငငတကာ သ႔မဟတ ေဒသဆငရာ အဖြ႔အစညးမားအား လႊေျပာငးေပးၿပးျဖစေသာ လပပငခြငအာဏာမားကလညး အသအမတျပေပးရေပမည။ ပဋပကၡမားျဖစပြားၿပးေနာက ျပနလညတညေဆာကေရး လပငနး စဥမားတြင (ျပညတြငးစစအၿပး) သ႔မဟတ အဆးအျဖတေပးေသာ ေျပာငးလမႈမား (ဥပမာ- ဒမကေရစစနစသ႔ အသြငကးေျပာငးေရး) ရသည အေနအထားမားတြင ႏငငတကာဥပေဒ အရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည ယခငကတညးက ရထားၿပးျဖစ သည ႏငငတကာ သတမတခကမားက လကနာရေပမည။ သ႔ျဖစရာ မၾကမးေရးဆြၾကသမား သည အစးရသစက ဖနတးျဖစေပၚေစမည အထးေသာ သေဘာတညမႈဆငရာ သတမတခက မားက နားလညရေပမည။

* ဂာမနဖယဒရယသမၼတႏငင၏ Grundgesetz (အေျခခဥပေဒ) (၁၉၄၉) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၁၀ တြင ျပနလည ျပငဆငမြမးမထားသည။

** ထနညးလညးေကာငး*** စကၤာပ သမၼတႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (၁၉၆၅) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၀၈ တြင

ျပငဆငမြမးမထားသည။**** ဟနေဂရသမၼတႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (၁၉၄၉) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၀၇ တြင

ျပငဆငမြမးမထားသည။

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးတြင ႐ႈေထာငႏစမးရပါသည။ ပထမ႐ႈေထာငမာ အစးရ၏ ေဒသႏရအဆငမားအား ‘ကယပငအပခပေရး’ သေဘာတရားမားျဖင ယငးတ႔၏ ကယပင လပငနးတာ၀နမား သ႔မဟတ ၀နေဆာငမႈမားအား ေဆာငရြကရန (ႏင/သ႔မဟတ) ႀကးၾကပ အပခပရန (ဥပမာ- ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈ၊ မလတနးပညာေရး စသျဖင) တာ၀နေပးအပျခငး ႏင ဒတယအခကမာ ‘ပးေပါငးခမတထားေသာ စညးမဥး’ စနစကတညေထာငျခငး၊ ႏငငေတာ အဆင ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ အထကလႊတေတာမတဆင ေဒသႏရအဖြ႕အစညးမားအား ႏငငေတာအဆင စညးမဥးစညးကမးမားျပလပရာတြင ပါဝငခြငျပျခငး သ႔မဟတ အစးရအဆင အသးသးက သတမတထားသည နယပယတစခအား အတတကြေဆာငရြကရန ခြငျပေပးထား သည ‘တစၿပငနက တညစြာရရေသာ အာဏာမား’ စာရငးက သတမတထားျခငးတ႔ျဖစပါသည။ ရႈေထာငႏစမးလးသည ဗဟခပကငမႈ ေလာချခငး လပငနးစဥ၏ အစတအပငးမား ျဖစၾကပါ သည။

၁.၂။ အဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ ဥးတညခကမား

အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အရငးခ အေၾကာငးတရားသည ႏငင တစႏငငမ တစႏငင ကြျပားျခားနားမညျဖစၿပး ေအာကေဖာျပပါ ရညရြယခကႏစမးက အဓကအားျဖင ထားရ ေလ ရၾကပါသည။

• လကေအာကခအဖြ႔မားဆငရာ စညးမဥးအေပၚအေျခခ၍ ထေရာကေသာ ၀နေဆာငမႈ မားက ျဖညဆညးေဆာငရြကျခငးအား ပစခမတရန။ အစးရ၏ ေအာကပငးအဆင မားမ ထေရာကစြာ ပပးေပးႏငေသာ ၀နေဆာငမႈမားသည ယငးတ႔၏ တာ၀န၀တရား သာလင ျဖစရပါမည။ ပ၍ထေရာကမႈရၿပး တ႔ျပနရနအသငရေသာ အစးရက ဖနတး ႏငေစေရးအတြက ႏငငေတာ၏အာဏာက ကယကယျပန႔ျပန႔ ခြေ၀သတမတေပး ရနႏင အစးရ၏က႑တြင ျပညသမားက ပမ၍ပါ၀ငေဆာငရြက လာႏငေရးအတြက တြနးအားေပးရန။

• မတကြျပားေသာ အစအဖြ႔မား ၿငမးခမးစြာ အတယဥတြေနထငႏငေစသည အစးရ ပစတစရပ တညေဆာကရန။ လနညးစ သ႔မဟတ ဖယၾကဥပထတခရေသာ ေဒသ မားက ကယစားျပသည ပါဝငပကသကသမားက အပခပေရးစနစတြင ေနရာသတမတ ေပးရန။ ထသ႔ျဖင ယငးတ႔အား သစၥာေစာငသရန စညးရးလက ႏငငေတာ၏ တညၿငမမႈ က အခငအမာတညေဆာကရန။

အထးေသာ အေျခအေနမားအတြငး ခမတေသာဥးတညခကမားသည အာဏာမားလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငး၏ ပစခမတမႈမားအေပၚ လႊမးမးေလရပါသည။ ျပ႒ာနးစာအပမားကမ လပပငခြင အာဏာက ေဒသႏရအဆင၊ ခရငအဆင သ႔မဟတ ျပညနယအဆငသ႔ လႊေျပာငးေပးျခငးသည တငးရငးသားလမးေပါငးစတ႔၏ ကြျပားျခားနားစြာ တညရေနထငမႈက အေကာငးမြနဆး ညႏႈငး ေျပလညေစၿပး ႏငငေတာအဆငမ ေဒသႏရအဆငသ႔ လႊေျပာငးအပႏငးေရး တာ၀နမားသည ၀နေဆာငမႈမား ေဆာငရြကေပးျခငးႏင တာ၀နယႏငမႈက တးျမငေပးသညဟ အႀကျပထားပါသည။

သ႔ရာတြင အထးအားျဖင ပဋပကၡမားျဖစပြား ခသည လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငး၌ ဆန႔ကင ဘက အကးသကေရာကမႈမားက မျဖစေစရန အတြက သငေလာေသာ အာဏာမားလႊေျပာငး ခြေဝေပးမႈပစက ခမတေရးဆြရာတြင သတၾကး စြာထားရမႈႏင ဆငျခငေမာေတြးမႈတ႔ ရသင ပါသည။ အားနညးေသာ ျပညနယဖြ႕စညးတညေဆာကမႈမားႏင အရညအေသြးျပည၀ေသာ လ႔စြမးအားရငးျမစမား မရျခငးသည အရည အခငးမမေသာ အကငပက ျခစားေသာ ျပည နယအစးရျဖစေပၚေစသည အေၾကာငးရငးမား

ျဖစၿပး အ၀ငခြငကမျဖစေသာ လမးစမားဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးသညလညး ခြထြကေရးလႈပရားမႈမားက ပ၍ပငျဖစေပၚလာေစႏငပါသည။

ဤအခနးသည အာဏာမားလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငးအတြက သငေလာေသာ ပစမားက ရာေဖြျခငးႏင ညႏႈငးေဆာငရြကမႈမား ျပလပရာတြင အေထာကအကျပေစမည အာဏာမား လႊ

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး၏ ဥးတညခကတစခမာ ကြျပားျခားနားေသာ အဖြ႔အစညးမားအေနျဖင ၿငမးခမးစြာ အတ ယဥတြေနထငႏငေရးအတြက အစးရ၏ ပစ ခမတမႈက တညေဆာကရနႏင လနညးစ သ႔မဟတ ဖယၾကဥပထတခရေသာ ေဒသမားအား အစးရ၏စနစအတြငး ယငးတ႔၏ အခြငအေရးက သတမတေပးရန အတြက ကယစားျပ ပါ၀ငေဆာငရြကေသာ သကဆငရာ အဖြ႔အစညးမားအား ပါဝငခြငျပေပးရန ျဖစပါသည။

၁။ ဤအ

ခနး၏ ရည

ရြယခက

ႏင႔ ၿခငသးသ

ပျခငး

ေျပာငးခြေဝေပးျခငးဆငရာ အယအဆသေဘာထားမားစြာက တငျပေပးပါသည။ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးဆသညမာ ႏငငေရးအဖြ႔အစညးတငးအတြက ဥးစားေပးလပငနးစဥတစရပ မဟတပါ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရး လပငနးစဥတြင ပါ၀ငသည အခ႕ေသာႏငငေရး အဖြ႕ အစညးမားသည အာဏာက ႏငငေတာအဆင၌သာ စစညးခပကငထားရန ရညမနးထားႏင ပါသည။ အထးသျဖင ဖြ႔ၿဖးဆျဖစၿပး အသြငကးေျပာငးဆ ကာလမားအတြငးရေနေသာ တငးျပည မားတြင ႏငငေတာသည ေငြလးေငြရငးအသးစရတေပၚတြင အဓက အေလးထားကာ ေဆာငရြကရ ေသာေၾကာင ႏငငေတာအား ႀကးၾကပျခငးသည စးပြားေရးဆငရာ အခြငအာဏာက အသးျပ ႏငသညအခြငအလမးမား အျမတေစ ဖနတးေပးပါသည။ သ႔ျဖစရာ ႏငငေရးအာဏာက ခြတမး ခရာတြင ၾကား၀ငေဆာငရြကသမားသည ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရ ၀နေဆာငမႈမားက ထေရာကစြာ ထမးေဆာငႏငျခငးျဖင ႏငငေတာ၏ ယႏရားကႀကးၾကပရန အျပငအဆင ႀကးပမး ေဆာငရြကၾကပါသည။ အမနစငစစ အပယကျဖစေသာ အဖြ႔အစညးမားက တသမတတညး ဖယၾကဥပထတထားျခငးသည ျပညတြငးပဋပကၡမား၏ အေၾကာငးရငးတစခပင ျဖစပါသည။

လ႔အဖြ႔အစညးတစခ သ႔မဟတ တငးရငးသား မးႏြယစတစခခ၏ ဘာသာတရား၊ လကၡဏာ ရပ သ႔မဟတ ထးတမးစဥ လာမားအေပၚ အေျခခကာ ႏငငေတာ၏ လကၡဏာအမတအသားမား အျဖင လကခကငသးရန ႀကးပမးေဆာငရြကျခငးသည ဒတယစနေခၚမႈမား ေပၚေပါကလာရျခငး ျဖစပါသည။ ဤသ႔ လႈပေဆာမႈမားက ျဖစေပၚေစေသာ အျပအမမားသည အပခပသမားအား ယငးတ႔၏ အာဏာအေဆာကအအႀကးက ခငမာေတာငတငးေစရန ျဖစေပၚေစႏငေသာလညး ဤယႏရားအတြငးရ အျခားေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားႏင ကငးကြာေစပါသည။ ဘကလကမႈမရ ေသာ လကၡဏာရပမား သ႔မဟတ ခြျခားဆကဆျခငးမျပေရး ဥပေဒမားအေပၚ ခငမာေသာ ခမတ ေဆာငရြကခကမားသည ဆန႔ကငဘက အကးသကေရာကမႈမားက ရရေစႏငေသာလညး ေထာကခသမား သ႔မဟတ ႏငငသားမားထမ သစၥာေစာငသမႈကမရရရန တြနးအားျဖစေစလမ မည မဟတပါ။ ၄

၁.၃။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အစတအပငးမားႏင႔ ရႈေထာငမား

ဗဟအဆင၌သာ အာဏာက ခပကငထားေသာ အစးရ၏ပစသည နယေျမႏင လပငနး တာ၀နဆငရာ ရႈေထာငမားမ လပပငခြငအာဏာမားႏင ရငးျမစမားက စစညးထနးခပထားပါ သည။ ဗဟအဆင၌သာ အာဏာက ခပကငထားေသာ အစးရပစမးက ဗာတကနႏင အျခားေသာ ေသးငယလြနးသည ႏငငမားမအပ ေတြ႔ရေလမရပါ။ ဗဟအစးရသည စမအပခပသညဌာနခြ တစခဖြ႕စညးျခငး သ႔မဟတ ရျပးသားဌာနခြက အာဏာတစရပ သ႔မဟတ ရငးျမစမား ခြေ၀ လႊေျပာငးေပးေသာအခါ ဗဟခပကငမႈ ေလာ ချခငး (သ႔) အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး ပစ ျဖစေပၚလာပါသည။ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးတြင ပစ မားစြာ ရပါသည။ စနစက၍ ထေရာကေသာ အစတအပငးမား ကယစပါရသည ကယျပန႔ လေသာ ပစအမးအစား ေပါငးစရပါသည။

ေပးရာတြင စနေခၚမႈအမးမးက ရငဆငေျဖရငးေဆာငရြကႏငရန နညးလမးမားစြာက ေပးစြမး ႏငသည ပစမးစရပါသည။ စနစက၍ ထေရာကေသာ အစတအပငးမား ကယစပါရသည အထက တြငေဖာျပခေသာ ဥးတညခကႏစမးက ထမးေဆာငေပးႏငမည ကယျပန႔လေသာ ပစအမး အစား ေပါငးစရပါသည။ အဆပါအေၾကာငးအရာမားက ပ ၂ တြင ပစခမတထားသညအတငး ဤအခနးတြင ေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။

ပ ၂။ ဗဟအဆင႔မ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး ပစမား

ဗဟအဆငမ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး ပစမား

သမား႐းက ပစ အေရးပါေသာ ပစ

အစးရ/အပခပေရး အဖြ႔၏ အဆငမား အေရအတြက

(၃.၂.၁ ကၾကညပါ)

အစးရ/အပခပေရး အဖြ႔၏ အဆင တစဆင၌ရေသာ အဖြ႔အစညး

အေရအတြက (၃.၂.၂ ကၾကညပါ)

အခ းည အခ းမည

ႏငင တစဝမးလးရ အစးရ/အပခပေရး

အဆငမား၏ တညေသာ

အေရအတြက

အခ ႕ေသာ နယပယမားတြင

အစးရ/အပခပေရး အဆငမားသည

အျခားထက ပမားသည

အစးရဖြ႔စညးအပခပပ ( ေဒသႏရ အဆင ႏငငေတာ အပခပေရးက႑/ သ႔မဟတ

ဥပေဒျပလႊတေတာ/ သ႔မဟတ တရားစရငေရး အဖြ႔ရပါသလား။ ၃.၂.၃ က ၾကညပါ)

အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငးအတငးအတာအပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရးအာဏာက

လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အတငးအတာ အမ းမ း (၃.၂.၁ က ၾကညပါ)

ေဒသႏရ အဆငရ သကဆငရာ အစးရအဖြ႔အစညးမားအား လပပငခြငအာဏာမားက

ခြေဝေပးျခငး (၃.၂.၃ က ၾကညပါ)

အခ းည အခ းမည

ေဒသႏရ အဖြ႔အစညး တငးတြင တညသည

ထေရာကေသာ အာဏာမား ႏင လပပငခြငမား ရရပါသည

ေဒသႏရ အဖြ႔ အစညး မားတြင မတညသည

ထေရာကေသာ အာဏာ မားႏင လပပငခြငမား ရရပါသည (၃.၂.၂ က

ၾကညပါ)

ႏငငေတာမ တစဘကသတဖကသမးမႈက တရားဥပေဒအရ ကာကြယေပးႏငသည အတငးအတာ (၃.၃ က ၾကညပါ)

အျပနအလန ဆကစပေနျခငး

၁။ ဤအ

ခနး၏ ရည

ရြယခက

ႏင႔ ၿခငသးသ

ပျခငး

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ စနစကေသာ အစတအပငး (ရဖနရခါတြင ‘ပထ၀၀ငႏင ဆငေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးမႈ’ ဟ ရညညႊနးသည) သည ျပညနယအဆငမ ႏငငေတာ အဆငသ႔ အစးရ၏အဆငမားႏင အစးရ၏ အဆငတငးတြငရေသာ ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညး အေရအတြကအား ဆးျဖတေပးျခငးျဖင (ပ ၂၏ ဘယဘကစာတငက ၾကညပါ) အစးရ၏ဖြ႔စညးပက ကငတြယေျဖရငးေပးပါသည။ တနညးအားျဖင ဆရပါမ ယငးသည ေအာကပါေမးခြနးမားက အေျဖထတေပးပါသည။ တငးျပညတစျပညတြင အစးရ၏အဆငမား သ႔မဟတ အပခပေရး၏ အဆငမား မညမရသငသနညး (အပငး ၃.၁.၁ ကၾကညပါ)။ အစးရ၏အဆငတစခ သ႔မဟတ အပခပေရးအဖြ႔၏ အဆငတစခအတြငး ဌာနခြ မညမျဖင ပါ၀ငဖြ႔စညးသငသနညး (ဥပမာ- ေဒသႏရအဆငတြင တငးေဒသႀကးမညမက ဖြ႔စညးတညေထာငသငသနညး) (အပငး ၃.၁.၂ က ၾကညပါ)။ ထသ႔ ဆနးစစေလလာ ေမးျမနး မႈသည အစးရ သ႔မဟတ အပခပေရးက႑၏ အခ႕ေသာအဆငမားက ႏငငတစႏငငလးတြငရေနျခငးမဟတပ ႏငငအတြငးရ အခ႕ေသာ အစတအပငး မားတြငသာရေနေၾကာငး ေဖာျပသည အခးမညေသာ ဖြ႔စညးပမားကလညး ေဖာထတေပးႏငပါသည။ ပ၍တကစြာ သတမတထားေသာ ေနာကထပတာ၀နတစခမာ လကေအာကအဆငမားအတြငး အမနတကယ အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈပင ျဖစပါသည။ အမးသားမ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမည ႏငငေတာ အပခပမႈက႑/ ႏငငေတာ စမအပခပေသာ ခတျဖာျဖစသည အစးရကသ႔အဖြ႔တစခသာ ရသင ပါသလား၊ သ႔မဟတ ေဒသႏရဆငရာ မ၀ါဒမားကျပဌာနးမည ဥပေဒျပလႊတေတာတစခ ရသငပါ သလား၊ သ႔မဟတ ေဒသႏရဥပေဒက စရငဆးျဖတသည တရားစရငေရးအဖြ႔ ရသငပါသလား (အပငး ၃.၂.၃ ကၾကညပါ။)

ယခငက သေဘာတညမႈမားႏင သမငးေၾကာငးဆငရာ အျဖစအပကမားသည သငေလာ ေသာ နယေျမဆငရာ၊ အစးရဆငရာ ဖြ႔စညးပစနစက ဆးျဖတေပးႏငပါသည။ သ႔ေသာလညး ထဖြ႕စညးပစနစသည အထးသျဖင ျပငးထနေသာ ပဋပကၡမား သ႔မဟတ ျပညတြငးအကပ႐က မႈမား ျဖစေပၚၿပးေနာက ခငမာသညေျဖရငးခကအသစ သ႔မဟတ ျပျပငေျပာငးလမႈက ထငဟပ ေစမညပစစနစျဖစေစရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားက ျပနလည၍ ခမတစစဥ ရေပမည။ နမနာမားမာ ဒတယကမာၻစစၿပးေနာက ဂာမနႏငငႏင လမးေရးခြျခားမႈေခတ ၿပးေနာက ေတာငအာဖရကႏငငတ႔ ျဖစပါသည။

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး၏ ထေရာကေသာ အစတအပငးတစရပသည (ပ ၂ ၏ ဘယဘကျခမးက ၾကညပါ) သမား႐းက ဖြ႔စညးပက ထေရာကေသာအာဏာမားျဖင မညကသ႔

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ စနစက ေသာ အစတအပငးသည ျပညနယအဆငမ ႏငငေတာအဆငထ အစးရ၏အဆငမားႏင အစးရ၏ အဆငတငးတြငရေသာ ေဒသႏရ အစးရ အဖြ႔အစညး အေရအတြကအား လညးေကာငး၊ ယငးအဖြ႔အစညးမား အတြငးရ အမနတကယ အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈအားလညးေကာငး ဆးျဖတ ေပးျခငးျဖင အစးရ၏ ဖြ႔စညးပက ကငတြယ ေျဖရငးေပးပါသည။

ျဖညဆညးေဆာငရြကမညက တငးတာပါသည (လပငနးတာ၀နထမးေဆာငျခငးဆငရာ အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးဟ၍ ရဖနရခါတြင ရညညႊနးေလရပါသည)။ အစးရ၏ လကေအာကအဆင မားသ႔ မညသညအာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးပါသနညး။ အခ႕ေသာတငးျပညမားတြင အလားတ သမားရးကလႊေျပာငးျခငး ပစမးရႏငေသာလညး အဆငအသးသးသ႔ ခြတမးခ၍ တာ၀နေပးအပ ထားေသာ အာဏာႏင အစြမးအစမားႏင စပလဥး၍ အလြနကြျပားျခားနားပါသည (‘အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာ’ အျဖစ ရညညႊနးေလ ရပါသည)။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာသည အာဏာက ဗဟအဆငတြင ထနးသမးခပကငမႈ အသြငေဆာငသည စနစမားမအာဏာကခြတမးစနစျဖင တာ၀နလႊေျပာငး

ေပးအပေသာစနစမားအထ ဆကလကျဖစေပၚ ေသာ အကးဆကမားအေပၚ စနစမားအလကကြျပားျခားနားပါသည။ အပခပေရး အာဏာလႊ ေျပာငး ခြေ၀ျခငး၊ ႏငငေရးအာဏာ လႊေျပာငး ခြေ၀ျခငးႏင ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ ျခငး ဟသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး ႐ႈေထာင သးမးအၾကား ခြျခားျခငးသည ဗဟခပကငမႈ ေလာချခငး၏ တးတကျမငမားမႈက တငးတာ ရာတြငမားစြာ အေထာကအကျပပါသည (အပငး ၃.၂.၁ က ၾကညပါ)။ ႏငငတစႏငငသည အာဏာ

ခြေ၀ခေပးျခငးက မညမအတငးအတာထ နကရႈငးရန ရညရြယထားပါသနညး။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ သမားရးက ပစခမတမႈသည ယငး၏အေရးပါမႈ အတငးအတာ က ဆးျဖတေလမရေသာလညး ယငးသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ ထေရာကေသာပစမား ကမ ခ႕ႏငပါသည။ ပ ၂ တြင မားျပထားသညအတငး သမား႐းက ပစခမတမႈႏင အမနတကယ ထေရာကေသာ အာဏာတ႔သည အျပနအလန အကးသကေရာကလက ရပါသည။ အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားတြင အေရးပါ၍ အႏ႔အျပားေရာကရႏငေသာ အာဏာမားအား ခြေ၀သတမတ ေပးရာတြင ပထမဥးစြာမတေသာ အဖြ႔အစညး ဆငရာပစခမတမႈက လအပပါသည။ ဥပမာ အားျဖင သမားရးက ပစခမတမႈသည ေဒသႏရ အဆငတြင ေရြးေကာကတငေျမာကထားေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာအတြက စစဥခမတေပး ထားျခငးမရပါက ထေရာကေသာ ဥပေဒျပေရး အာဏာမားက ဤအဆငသ႔ လႊေျပာငးတာ၀န ေပးအပမည မဟတပါ။ သ႔ျဖစရာ ေဒသႏရ အဆငတြင ႏငငေတာအပခပမႈက႑၊ ဥပေဒျပ

ထေရာကေသာ အစတအပငးတစရပသည သမားရးက ဖြ႔စညးပက အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈအတငးအတာ ျဖစသည ထေရာကေသာ အာဏာမားျဖင မညကသ႔ ျဖညဆညးေဆာငရြကမညက တငးတာပါသည။ ယငးက အပခပေရး၊ ႏငင ေရးႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀မႈဟသည ရႈေထာငသးမးအရ တငးတာႏငပါသည။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အလား အလာေကာငးမႈ အစစတ႔သည ခြေ၀ သတမတေရး ပစခမတမႈႏင အေရးပါမႈ အတငးအတာေပၚတြငသာမက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမား အေနျဖင ႏငငေတာအစးရ၏ တစဘကသတ ဖကသမးျခငးက တရားဥပေဒအရ ကာကြယႏငမႈ ရ၊ မရ အေပၚ၌ပါ မတညေနပါသည။

၁။ ဤအ

ခနး၏ ရည

ရြယခက

ႏင႔ ၿခငသးသ

ပျခငး

လႊတေတာႏင တရားစရင ေရးအဖြ႔ဟသည အစးရ၏ သးျခားက႑မားအား ဖနတးေရးသည မညသညအတငးအတာအရမဆ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ျခငး၏ အေရးပါမႈပမာဏအေပၚ လႊမးမး ႏငပါသည (အပငး ၃.၂ ကၾကညပါ)။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အလားအလာေကာငးမႈ အစစတ႔သည ခြေ၀သတမတေရး ပစခမတမႈႏင အေရးပါမႈ အတငးအတာေပၚတြငသာမက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာက ၾကသမားအေနျဖင ႏငငေတာအစးရ၏ တစဘကသတ ဖကသမးျခငးက တရားဥပေဒအရ ကာ ကြယႏငမႈ ရ၊ မရ အေပၚ၌ပါ မတညေနပါသည (အပငး ၃.၃ က ၾကညပါ)။ ဤအဆငတြင ‘ဖယဒရယ စနစ’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရက အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ၏ တကစြာသတမတထားေသာ ပစတစမး အျဖစ အသးျပပါသည။ ဖယဒရယအစးရ ပစခမတမႈ၏ တကမႈအရဆး ၀ေသသလကၡဏာရပသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈႏင စပလဥး၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ သေဘာတညမႈက အာဏာ တညေစရန ေဒသႏရ အစးရအဖြ႔မားအတြက ယငးက ဖနတးေပးေသာ တရားဥပေဒအရ ကာကြယ ေပးျခငးျဖစသည။ ထသ႔တရားဥပေဒအရ အကာအကြယေပးရာတြင ႏငငေတာအစးရက ေဒသႏရ အဖြ႔ အစညးမားအား အလြယတက ျပျပငေျပာငးလ၍ မရႏငေသာ တရားေရးဆငရာ အေျခခ မေဘာငတစခႏင မားေသာအားျဖင တရားစရငေရးကသ႔ ေစာငၾကညေလလာေသာ အဖြ႔အစညး တစခတ႔ပါဝငသည။ သ႔ျဖစရာ အစးရ၏ အဆငအသးသးၾကားရ ဖယဒရယတရားေရး ဆကစပမႈက အေသးစတေဖာျပသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ပစခမတမႈသည ဗဟအစးရ၏ တစဘက သတဆနေသာ ေျပာငးလမႈႏငစပလဥးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈ တငးက ပပးေပးႏငပါသည။

ကၽြမးကငသမားက ပဋပကၡမားျဖစေပၚေနေသာ ႏငငမားအတြငးရ စနေခၚမႈမားက ေျဖရငး ခကထတရန အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးအား ပစခမတႏငသည နညးလမးေပါငးစက ေထာကျပ ၾကပါသည။ သ႔ေသာ ႏငငေတာႏင ေဒသႏရအေနအထားအခ႕တြင ဆန႔ကငဘက အကး သကေရာကမႈမား ျဖစေပၚတညရႏငၿပး တစဖကတြငလညး ပဋပကၡမားႏင စပလဥး၍ အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀မႈ၏ အေပါငးလကၡဏာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈမားက ေလာပါးပကျပယ ေစပါသည (ဇယား ၁ ကၾကညပါ)။ အခ႕ေသာ ႏငငမားသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးစနစက ကငသးျခငးအားျဖင ျဖစေပၚခေသာ ပဋပကၡအား ေအာငျမငစြာေျဖရငးခကထတႏငခၿပး အခ႕ ေသာ ႏငငမားမာမ ေအာငျမငျခငးမရၾကပ ပမျပငးထနေသာ ပဋပကၡမားက ဥးတညေစသညဟ လကေတြ႔မကျမငက အေျခခေသာ ေလလာမႈမားကလညး အေလးေပးေဖာျပၾကပါသည။ သငေလာ ေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး အသြငသ႑ာနႏင ပစခမတမႈက သတမတျခငးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒေရးဆြၾကသမားအတြက စနေခၚမႈအရဆးေသာ တာ၀နတစခပင ျဖစပါသည။

ေအာငျမငမႈဟသည တငးျပညတစျပညႏင ပဋပကၡ၏ လကၡဏာရပမားအေပၚ၌သာ မတည ေနသည မဟတေပ။ အာဏာကငသးေဆာငရြကသမား၏ ႏငငေတာတညေဆာကေရးတြင ပါဝင ပတသတမႈ၊ ယငးတ႔၏ စတအားထကသနမႈမားႏငလညး သကဆငေနပါသည။ အျငငးပြားဖြယ ျဖစေသာ အေၾကာငးအရာမားသညလညး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးေသာ စနစမားအရ ကြျပား ျခားနားႏငပါသည။ လပပငခြငအာဏာက ေဒသႏရအဆင၊ ျပညနယအဆင သ႔မဟတ ခ႐င အဆငသ႔ လႊေျပာငးအပႏငးရာတြင ပမနအားျဖင အာဏာအား ႀကးၾကပေရးႏင ဟနခကည ေစေရးအတြက ႀကးပမးေဆာငရြကေလရၾကၿပး ျပညနယအစးရသ႔ လပပငခြငအာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးျဖင တာ၀နမားထမးေဆာငေရးက အေလးထားပါသည။

အထးသျဖင အစးရ အဖြ႔အစညးမားအတြကျဖစေစ၊ ‘ႏငငေတာ’ တညး အတြကျဖစေစ ေနာကဆးအာဏာဟသည အယအဆက အေရးပါသညဟ သတမတသည ႏငငေရးဆငရာ

ဓေလထးစမားကလညး အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေရးအေပၚ အဟန႔အတား ျဖစေစပါသည။ ႏငငသားမားသည ဗဟအစးရအေပၚတြငသာ သစၥာေစာငသရန လသညဟေသာ အယအဆႏင အလားတစြာ ဥပေဒအားလးတ႔သည ႏငငေရး ဆငရာ ဓေလထးစမားက ထညသြငး စဥးစား ျခငးမျပပ လတငးလတငးအား တစညတစ ညြတ တညး လကနာေဆာငရြကရမညဟသည အယအဆသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပး ျခငး လပငနးစဥအေပၚ ရႈပေထြးႏငေစပါသည။ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမား၏ က႑တြငလညး

ကယကးကသာၾကညပါက အဆပါျပနာရပမားက ပမဆးရြားေစပါသည။ ထေရာကေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးမႈက ရရေအာငျမငေစရနအတြက အစးရ၏ အဆငအသးသးရ ေခါငး ေဆာငမား၊ အထးသျဖင လပပင ခြငႏင အာဏာကစြန႔လႊတရမည ႏငငေတာေခါငးေဆာငမား သည ဤသေဘာတရားမားက ခမတေဆာငရြကရေပမည။ လနညးစ သ႔မဟတ ေဒသႏရအဖြ႔ အစညးမား၏ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားသည ခြထြကလမႈ အပါအ၀င ေဒသႏရအဆင၌ ႏငငေတာ ကအပခပရာတြင ၿငမးခမးစြာ အျပသေဘာေဆာငလက ပါ၀ငေဆာငရြကရန အခြငအလမး အတြက ႏငငေတာ၏တာ၀နက ပခးေျပာငး၍ ထမးေဆာငေပးႏငပါသည။

ဇယား ၁ က မးေမာငးထးေဖာျပထားသကသ႔ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသ မားသည အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ျခငး၏ အေနအထားက လစလရႈထားၾကပါက သ႔မဟတ ယငးက ခမတေဆာငရြကရာတြင ေအာငျမငမႈမရပါက အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးမႈ၏ အျပ သေဘာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈမားသည အပကသေဘာသ႔ ေျပာငးလသကေရာက သြားႏငပါသည။

ပဋပကၡမား ျဖစေပၚေနေသာ ႏငငမား အတြငးရ စနေခၚမႈမားကေျဖရငးခကထတ ရန အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးအား ပစ ခမတႏငေသာလညး ႏငငေတာႏင ေဒသႏရ အေနအထားအခ႕တြင ဆန႔ကငဘက အကးသကေရာကမႈမား ျဖစေပၚတညရႏငပါသည။ အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး စနစသည ပဋပကၡမားက ေအာငျမငစြာ ေျဖရငးႏငခေသာလညး အခ႕ ႏငငမားတြငမ မေအာငျမငခေပ။

၂။ ေနာကခအ

ေနအထ

ားမား

ဇယား ၁။ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အျပသေဘာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈ မားႏင အပကသေဘာေဆာငေသာ အကးသကေရာကမႈမား

အျပသေဘာ - အာဏာလႊေျပာငးခြေဝမႈသည ေအာကပါအေၾကာငးအရာမားတြင အေထာက အကျဖစေစပါသည။

အပကသေဘာ - အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး ေၾကာင ေအာကပါအကးဆကမား ျဖစေပၚ ႏငသည။

ႏငငေတာအဆငတြင ခပကငထားေသာ အာဏာက ကန႔သတထားျခငး .....

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ျခငး၏ အခ႕ေသာ ပစ မားတြင လပပငခြငအာဏာက ခြေ၀သတမတ ရန ျပဌာနးထားသျဖင အာဏာက ေဒါငလက စနစအရ (ထပပငးမ ေအာကပငးသ႔) စးဆငး ပ႕ႏေစပါသည။

အာဏာက အလြသးစားလပႏငမည ေဒသႏရ အဖြ႕အစညးမား ေပၚေပါကလာျခငး .....

အာဏာရလမႈသည လ႔အဖြ႔အစညး သ႔မဟတ ျပညနယ အစးရတစခအား မမတ႔၏ ကယပင အကးစးပြားအတြက အလြသးစားျပျခငးက ဥးတညေစပါသည။ အကငပကျခစားျခငးက ေအာကပငးအဆငမား၌ အျမစျဖတေခမႈနး ရန ခကခလၿပး ျပညနယ အစးရမားတြင ထေရာကမႈ မရႏငပါ။

ျပညသမား၏ လအပခကမားႏင ရပငခြငမား အတြက အထးအေလးေပးျခငး .....

ျပညနယ အဖြ႔အစညးမားသည ျပညနယလ အပခကမားက ပမျဖညဆညးႏငပါသည။

လ႔စြမးအားရငးျမစႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ အရငးအျမစမား မလေလာကမႈေၾကာင ခရး မေပါကျခငး .....

အဖြ႔အစညးမားသည ေသးငယလြနးၿပး လႊမးမး ခပကငမႈက ခရေသာအခါ ယငးတ႔၏ လပငနး တာ၀နမားက သငတင ေလာကပတစြာ ထမး ေဆာငႏငျခငးရမည မဟတေပ။ အေၾကာငး မာ ယငးတ႔တြင လေလာကမတေသာ လ႔ စြမးအား ရငးျမစမားႏင ဘ႑ာေရးအရငး အျမစမား လေလာကစြာ မရရျခငးေၾကာင ျဖစသည။

ကြျပားျခားနားစြာ တညရေနထငၾကေသာ ျပညသမားက ထညသြငးစဥးစားေသာ ႏငင မားအတြငး တငးမာမႈမားႏင ျဖစေပၚလာႏင ေသာ ပဋပကၡမားက စမအပခပျခငး .....

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ျခငးသည လနညးစ အဖြ႔အစညးမားအား ကယပငအပခပမႈအတငး အတာတစခက ရရဖနတးေပးျခငးအျပင ယငး တ႔၏ ကယပငနယေျမေဒသ အတြငး လနညးစ ၏ ရပတညမႈ အေနအထားကလညး ရရေစ ပါသည။ လနညးစ အဖြ႔အစညး၏ ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမားအေနျဖင ေဒသႏရအဆင တြင စနစတက အသအမတျပျခငး ခရေသာ ေခါငးေဆာငမႈေနရာက ရရႏငပါသည။

ပမလပပငခြငရရမည ကယပငအပခပခြငက ေတာငးဆၾကသည ျပညနယအစးရ အဖြ႔ အစညးမားႏင ႏငငေရးသမားမား.....

ေဒသႏရဆငရာ လမားစ အဖြ႔အစညးသစမား က တညေထာငျခငး .....

နယပယေဒသ တစခအတြငး ႏငငေတာ၏ လနညးစမားက လမားစရပတညခက အေန အထားအတငး တာ၀နေပးအပပါက လနညးစ အဖြ႔အစညးအသစမားက ျဖစေပၚေစႏငသျဖင ျပနာက အေျဖထတရမညအစား ေျပာငးလ မႈမားကသာ ျဖစေပၚေစပါသည။

အျပသေဘာေဆာငေသာ၊ ႏးၾကားတကၾကြ ေသာ အစးရ၏ လပငနးစဥမားႏင မ၀ါဒခမတ ေရးက အားေပးျခငး .....

အပခပေရးအာဏာ၏ အျခားေသာရငးျမစ မားက ဖနတးေပးျခငးျဖင အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးသည မ၀ါဒယဥၿပငမႈမား၊ မ၀ါဒ စမးသပေလလာျခငးႏင မ၀ါဒအသစေျပာငး လျခငးက အားေပးပါသည။

ေဒသအခငးခငးၾကား ထခကနစနာေစေသာ ၿပငဆငမႈမား .....

သဘာ၀သယဇာတမား၊ စးပြားေရးလပငနးမား ႏင အလပအကင အခြငအလမးမားသည ေဒသအလက ကြာျခားႏငသျဖင အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည ေဒသမားအၾကား သာတညမမႈမရျခငးႏင ၿပငဆငမႈမားျဖစေပၚ ႏငပါ သည။ ထ႔အျပင နယေျမေဒသမားသည စးပြားေရးႏင မတညႏငမည ေငြလးေငြရငးက ရရရန ႀကးပမးရာ၌ စညးမဥးေရးရာမားတြင တစစထကတစစ အားနညးလာသျဖင နယပယ ေဒသမားအၾကား အလားၿပငမႈမား ျဖစေပၚ ႏငပါသည။

၂။ ေနာကခအ

ေနအထ

ားမား

အစးရစနစ၏ ခကခရႈပေထြးျခငးအား ပစ ခမတျခငး .....

သငေလာေသာ လပပငခြငအာဏာမားက ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအစးရထ လႊ ေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးျဖင အာဏာခြေ၀သတ မတေပးမႈစနစသည အစးရ၏ ၀နထပ၀နပး မားက မေ၀ထမးေဆာငႏငေစၿပး ႏငငေတာ အစးရကလညး အဓကစနေခၚမႈမားႏင ဥးစား ေပးလပငနးစဥမားအေပၚတြင ပ၍အေလးေပး ႏငေစပါသည။

မလအပပ လပငနးစဥမားက ထပမလပေဆာင ျခငးႏင မားျပားေသာ လပငနးစဥလညပတ ေရး စားရတမား .....

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးရာတြင အစးရ၏ လပငနးတာ၀နမားက က႑တစခထကပ၍ ထပမလပေဆာငမႈမား ျဖစေပၚႏငၿပး ခရး မတြငကယပ အပေၾကာငးထပေနေသာ သ႔ မဟတ ေရ႕ေနာကမညေသာ မ၀ါဒမားက ႏငင အႏအျပားတြင ေပၚေပါကေစႏငပါသည။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေသာ စနစမားတြင အစးရ၏ အဆငအသးသးတြင ေရြးေကာက တငေျမာကထားေသာ သ႔မဟတ လစာေပး ထားရေသာ အရာရမား ပမမားျပားလာမႈ ေၾကာင ပ၍စားရတကနကႏငပါသည။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး (Decentralization) ၏ အကးသကေရာကမႈမားက လႊမးမးသည အျခားအေရးပါေသာ အေနအထားႏင ဆကစပေနသည ျဖစႏငေျခမားမ တစခမာ အထးသျဖင ပါတမားက ေဒသႏရစနစျဖင ကငသးေစပါက တငးျပညတစ ျပညအတြငးရ ႏငငေရးပါတစနစ ၏ ျဖစေပၚေျပာငးလမႈ ပစပငျဖစသည။ ဥပမာ အားျဖင ေဒသႏရစနစအရ အာဏာခြေ၀ေပးျခငး ခရေသာ ႏငငေတာအဖြ႔အစညးမား သ႔မဟတ လြတလပေသာ ေဒသႏရ အဖြ႔အစညးမားက ေဒသႏရႏငငေရး နယပယအေပၚ ႀကးစးႏင သည အတငးအတာသည ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ပစခမတမႈ တစခအေနျဖင အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးက ႏငငေရး အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငးက အတငးအတာ မညမထ အေကာငအထညေဖာေဆာငႏငမည က ဆးျဖတေပးပါလမမည။၅

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ သငေလာ ေသာ အသြငသ႑နႏင ပစခမတမႈက သတမတျခငးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြၾကသမားအတြက စနေခၚမႈ အရဆး ေသာ တာ၀နတစခပင ျဖစပါသည။ ေအာငျမငမႈဟသည အာဏာခြေ၀လႊေျပာငး ေပးရာတြင ၾကားမ ပါ၀ငေဆာငရြကေပးသ မားသာမက ႏငငတစႏငငအတြငးရ ႏငငေရးပါတစနစ၏ ေျပာငးလေစေသာ တြနးအားမားႏငလညး သကဆငေနပါ သည။ အာဏာရလမႈသည မမတ႔၏ ကယပငအကးစးပြားအတြက အာဏာ လႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးစနစအား အလြသးစားျပျခငးက ဥးတညေစပါသည။

၃.၁။ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး ၏ အစတအပငးမား ဖြ႔စညးပ။ ပစကေသာ ဖြ႔စညးပက တညေဆာကျခငး

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ ပစခမတမႈစနစသည ႏငငတစႏငင၏ နယေျမေဒသ အလက ဖြ႔စညးပကဖနတးေပး ပါသည။ ဤအေၾကာငးအရာႏင စပလဥး၍ ေအာကပါေမးခြနးမားက ထညသြငး စဥးစားသငပါသည။

• ႏငငတစႏငငတြင အစးရ၏ အဆငမားမညမ ထားရသငသနညး။ ယခငအစးရ၏ ပစ ခမတမႈႏင ႏႈငးယဥရေသာ အစးရအဆငမားက ထပတးရန သ႔မဟတ ေလာခရန အေၾကာငးရငးမား ရပါသလား။ ဤကသ႔ ေျပာငးလျခငးအတြက မညသည အကးဆက မား ျဖစေပၚလာႏငသနညး။

• တငးျပညအတြငးရ နယေျမေဒသအားလးသည အစးရအဆငမားက တစညတစညြတ တညး အေကာငအထညေဖာေဆာင ေပးသငပါသလား။

• အစးရ၏ အဆငတစဆင၌ မဆႏၵရငနယပယေပါငး မညမရေနႏငသနညး။ ဥပမာ အားျဖင ျပညနယအဆငတြင အစးရ၏ ၀နေဆာငမႈမားက အနညးဆးကနကစရတျဖင အေကာငးမြနဆး ထမးေဆာငရန မညသ႔လပေဆာငသငသနညး။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး (Decentralization) ၏ အခ႕ေသာ အဂၤါရပမားက ပ၍ေနာကကေသာ အေနအထားသ႔ ေရာကရေအာင စစဥေဆာငရြကႏငပါသလား။ ေဆာငရြကသငပါသလား။

• ပ၍ေနာကကေသာ အေနအထားတစခတြင ျပညတြငးအာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေသာ ပစက ညႏႈငးေဆာငရြကရန မညသညနညးလမးမား ရပါသနညး။

ပ ၃။ အစးရအဆင႔မား

ႏငငေတာအစးရ

ေဒသႏရအဆင ၁ ေဒသႏရအဆင ၁ေဒသႏရအဆင ၁

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

ေဒသႏရ အဆင ၂

အစးရ၏ အဆငမား

အစးရ၏ အဆငတစခအတြငးရ မဆႏၵနယမား

၃.၁.၁။ အစးရအဆငမား၏ အေရအတြက

ႏငငေတာအဆင၊ ေဒသႏရ/ ခ႐င/ ျပညနယအဆငႏင ေဒသအဆငဟ၍ အစးရ/အပခပ ေရးစနစက ေယဘယအားျဖင အဆငသးဆင ေတြ႔ရပါသည။ သ႔ေသာ ‘ေဒသအဆင’တြင အစးရ/ အပခပေရးအဖြ႔က အဆငခြမားစြာျဖင ပါ၀ငဖြ႔စညးထားေသာေၾကာင လကေတြ႔ အေကာင အထညေဖာေဆာငရာတြင စနစမကလေပ။

ယခငက သေဘာတညမႈမားႏင သမငး ေၾကာငးအရ အျဖစအပကမားသည အစးရ အဆငမား၏ အေရအတြကက အဆးအျဖတ ေပးႏငပါသည။ အစးရ၏အဆငမားသည ႏငင အႏအျပားတြင အခးညစြာ တညရေနၾကပါ သည။ တစဖကတြငလညး ႏငငမားသည ႏငင၏အခ႕ေသာ နယေျမအစတအပငးမား တြင အစးရအဆငမားက ပ၍မားျပားစြာ ဖြ႔စညး ထားရျပး အခးမညေသာ သမားရးကပစခမတ

မႈက အခါအားေလာစြာ သတမတထားပါသည။ (ဥပမာ- ပ ၄ က ၾကညပါ)

ေဒသႏရ၊ ျပညနယ သ႔မဟတ ခရငအဆင မားသ႔ အာဏာလႊ ေျပာငးသတမတေပးျခငး သည အာဏာအားထနးခပေရးႏင ဟနခက ညမေရးအေပၚ ႀကးပမးအားထတမႈမားက ျဖစေပၚ ေစပါသည။ ျပညနယအစးရမားသ႔ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည တာ၀နထမးေဆာငမႈက ပ၍အေလးထားျခငး ျဖစပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ပ ၄။ ဆဒနႏငငရ အစးရအဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႔စညးပ

ႏငငေတာအစးရ

ဆဒနႏငင ေတာငပငးအစးရ

ျပညနယ ၁ဝ ချပညနယ ၁၅ ခ

ျပညနယအစးရ/ အပခပေရးအဖြ႔ (ယငးအဖြ႔အစညးအတြငး၌ပင အဆင ၃ ဆငက ထပမ ဖြ႔စညးႏငသည)

အခ႕ေသာႏငငမားတြင ေအာကပငးရ အစးရအဆငမားသည ႏငငေတာအဆငႏင နးကပ စြာဆကစပေနေသာ နယပယေဒသတစခ၏ အစတအပငးမားကသာ အကး၀ငပါသည (၂၀၀၅ မ ၂၀၁၁ အတြငး ဆဒနႏငင၆ တာဇနးနးယား၇)။ ဥပမာအားျဖင ဆဒနႏငငတြင ၾကားျဖတဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ဆဒနႏငငေတာငပငး အေပၚတြငသာ စရငဆးျဖတႏငေသာ အစးရ၏ သးသန႔အဆငတစခက ထပတးဖနတးေပးခပါသည (ပ ၄ က ၾကညပါ)။ ဆဒနၾကားျဖတဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသစက ဥးတညသည ၿငမးခမးေရးဆငရာ ညႏႈငးေဆာငရြကမႈမားတြင ဆယစႏစ စစပြအၿပး ဆဒနေတာငပငး ျပညသမားအတြက ဘနယေျမတစခက ရရႏငရနအတြက ေတာငပငး ေဒသရ သပနမားက ဤကသ႔ အစးရအဆငတစခက ထပတးရနေတာငးဆချခငးျဖစသည။

အျခားေသာ တငးျပညမားတြင ျမ႔ျပၾကးအဆငအစးရသည ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားက အပခပရျခငးမဟတဘ ႏငငေတာအဆင၏ တကရကထနးခပမႈေအာကတြငသာ ကေရာက ပါသည။ ဂာမနႏငငတြင သမငးေၾကာငးမားအရ ၿမ႕ေတာသးခတြင ဂာမနႏငင၏ အျခားေသာ အစတအပငးမား၌ထားရသည အစးရ၏ တတယအဆငက ဖယရားေသာ ၿမ႕ေတာနယေျမႏင ျပညနယမား ပါ၀ငပါသည (ဟမးဘာဂၿမ႕ေတာနယေျမ၏ ၀နႀကးခပ သ႔မဟတ အပခပသ သည ဟမးဘာဂၿမ႕၏ ၿမ႕ေတာ၀နလညး ျဖစသည) (ပ ၅ က ၾကညပါ)။

ပ ၅။ ဂာမနႏငငရ အစးရ/အပခပေရးအဖြ႔မားမ အဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႔စညးပ

ျပညနယ ၁၃ ခ

ၿမ႕ေတာျပညနယ ၃ ခ

ျပညနယအစးရ/အပခပေရးအဖြ႔ (ယငးအဖြ႔အစညး အတြငး၌ပင အဆင ၃ ဆငက ထပမဖြ႔စညးႏငသည)

ႏငငေတာအစးရ

ႏငငေတာအဆင

ေဒသစတနယေျမ ၂ဝ + ေဒသစတနယေျမခြ ၆ ခ

ခ႐ငမား (ေဒသစတနယေျမ ၁၂ + ေဒသစတနယေျမခြ ၃ ခ)

ျပညနယအစးရ

အျခားႏငငမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမားသည ႀကးမားေသာ ေဒသႏရ နယေျမမားအတြငးရ အပခပေရးစနစ၏ ၾကားအဆငတစခက ထပမဖြ႔စညးထားပါသည။ အဆပါ အပခပေရးအဖြ႔အစညးမားသည အစးရမား ယငးတ႔၏မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာ ေဆာင ရြကရာတြင ပပးေပးပါသည။ ဆြစဇာလနႏငငရ ေဒသစတနယေျမမား (ဆြစဇာလနႏငငအတြငးရ ျပညနယမား သ႔မဟတ ခရငမား အဆငႏငညမသည နယေျမမား) တြင ယငးတ႔၏ မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမည အပခပေရးအဆငမားျဖစသည ခ႐ငမားရပါသည။ သ႔ရာတြင ေသးငယေသာ ေဒသစတနယေျမမားတြငမ ယငးတ႔၏အေရးကစၥမားက စမအပခပ ရနအတြက အဆပါအဆငက မလအပေသာေၾကာင ခ႐ငအဆငအပခပေရးမား မရပါ။၈

ပ ၆။ ဆြစဇာလန ႏငငရ အစးရ/အပခပေရး အဆင႔မား၏ အစတအပငးမား ဖြ႔စညးပ

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

အဓကအခကမာ အစးရအဆငအသးသး သ႔မဟတ အပခပမႈအဆငအသးသးျဖင အခး မညေသာ အာဏာခြေ၀ခေပးမႈသည ပငကယ အားျဖင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ (Decentrali-zation) ၏ အတငးအတာက ညႊနျပျခငးမရပါ။ တစဖကတြငလညး ဆဒနေတာငပငးတြင ထပတးထားေသာ အစးရ၏ ၾကားအဆငတစခ သည အေရးပါေသာ လပပငခြငအာဏာက ရရ ျပး ၿငမးခမးေရးသေဘာတညမႈမား၏ ေရ႕ေျပး အဆငမားလညး ျဖစေသာေၾကာင ႏငငေရး အရ ဟနခကညမႈအေပၚ ႀကးမားစြာလႊမးမးမႈရေသာလညး ဆြစဇာလနႏငငရ အခးမညေသာ အပခပေရးအဆငမားသည အမနတကယ အကးသကေရာကမႈ မရပါ။

၃.၁.၂။ အစးရ၏အဆငတစခအတြငး နယေျမအလက အဖြ႔အစညးမားအား ပစ ခမတျခငး

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည အစးရ/အပခပေရး အဆငမား၏ အေရအတြကအျပင အဆပါအဆင တစဆငခငးစတြငရေသာ အစးရ/အပခပေရး အဖြ႔ခြမား၏ အေရအတြကကပါ သတမတရန ဆးျဖတၾကရပါမည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသ မားက ေဒသႏရအဖြ႔ခြမားအား တညေဆာကရာတြင အသးျပမည စသတမတခကသညလညး အလြနအေရးႀကးလပါသည။ ၿပးခေသာပဋပကၡျဖစပြားမႈ၏ အဂၤါရပမားအေပၚ အေျခခလက အဆပါ စသတမတခကမားက ႀကတငဆးျဖတေလရေသာလညး ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒေရးဆြသမား သည စးပြားေရးႏင အပခပေရးဆငရာ အလားအလာေကာငးျခငးအရေသာလညးေကာငး၊ အဖြ႔ တစခခငးစ၏ အကးအျမတရရႏငမႈအရေသာလညးေကာငး၊ ကယပငလကၡဏာရပမားက အေျခခ ၍ေသာလညးေကာငး ေဒသႏရအဖြ႔ခြမားက ဖြ႔စညးတညေထာငႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတစခအား အတညျပျခငးသည လအပသည ၿငမးခမးေရး သေဘာတညမႈ၏ ေအာငျမင ျခငးအေပၚတြင မတညေနၿပး ထျငမးခမးေရး သေဘာတညမႈတြင ကယပငလကၡဏာရပက အေျခ ျပေသာ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔အစညးမား လအပေသာေၾကာင ပစတစခခငးစ၏ အဆးအေကာငး ေပၚတြင ေရြးခယျခငးသည မျဖစႏငေပ (ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗးနား၊ ဆဒန စသျဖင)။ ေဒသႏရအဖြ႔အစညးမားက ကယပငလကၡဏာဆငရာ စသတမတခကမားအေပၚ အေျခခကာ ဆးျဖတျခငးသည ဤကသ႔ေသာ ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညးတစခသည ယငးတ႔၏ ကယပင လကၡဏာရပမားအား ခငမာေစမည စဥဆကမျပတ လကေလာမႈမားက ေတာငးဆႏငေသာ ေၾကာင ဗဟခပကငမႈအာဏာက ပ႕ႏ႔ေစသညကြငးဆကက ဖနတးေပးႏငပါသည (စပနႏငငရ ကာတာလနးယား)။ နယေျမေဒသအလက အဖြ႔ခြမားသည ကယပငလကၡဏာရပတစခတညး

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမား သည စးပြားေရးႏင အပခပေရးအလား အလာေကာငးျခငးမား သ႔မဟတ အဖြ႔ခြ တစခခငးစ၏ အကးရရႏငမႈ သ႔မဟတ လကၡဏာရပမားက အေျခခလက ေဒသႏရအဖြ႔ခြမားက ဖနတးႏငပါသည။ ၿငမးခမးေရး သေဘာတညမႈကရရေစရန ညတညမျဖစေရးက အေျခခသည အစးရ၏ ေဒသႏရအဆငမားက လအပပါသည။

ကသာ အသားေပးေလမရၾကေသာေၾကာင ကယပငလကၡဏာရပက အေျချပသည ေဒသႏရ အဖြ႔အစညးမားသည လနညးစအဖြ႔ အစညးအသစမားက ထပမ၍ဖနတးႏငပါသည။ ေနာကထပ ေပၚေပါကလာေသာ လနညးစအဖြ႕ အစညးမား၏ အကးစးပြားက မမတတစဥးစားေပးျခငးမရပါက ပဋပကၡက အစပးေပးျခငးပင ျဖစသည။ အျခားတစဘကမၾကညလငလညး အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈ၊ ပထ၀၀ငအေနအထား၊ အရငးအျမစမားႏင လပပငခြငအာဏာမားစသည စသတမတ ခကမားကသာ အေျချပလက စးပြားေရးအရ ‘အသငေလာဆးေသာအရြယအစား’ က ေရြးခယ သတမတျခငးသညလညး ထေရာကၿပး ခရးေပါကေသာ အစးရက ဧကနမခ ဖနတးေပးမညမဟတပါ။ ေဒသႏရအဆငတြင ခြျခားကန႔သတထားမႈမားေၾကာင တငးရငးသားလမးစဆငရာ ႏငငေရး ပဋပကၡမားႏင ဖယၾကဥပထတထားမႈမားက ထပမျဖစေပၚေစပါက ပဋပကၡမားက ေျဖရငးႏငမည မဟတဘ ယငးတ႔အား ေအာကပငးအဆငမားသ႔ ထပမကေရာကေစပါသည။ ထ႔ေၾကာင သကဆင ရာျပညသမားက လကခသည စးပြားေရးအရ ရငသနႏငမညအဖြ႕အစညးမားက ဖနတးေပးနငေသာ ေရာစပ ေပါငးစညးထားသည ခဥးကပမႈနညးလမးမား လအပပါသည။၉ နေပါႏငငတြင ျပညတြငး နယနမတ ကန႔သတျခငးဆငရာ စသတမတခကမားႏငစပလဥး၍ ဆကလကကငးပေနေသာ ေဆြးေႏြးပြမားက အဆပါအေရးကစၥမားအား ေျဖရငးျခငးႏင ဆကစပေနေသာ စနေခၚမႈမားက အေလးေပးေဖာျပလကရပါသည။

ဇယားကြက ၂။ နေပါအစးရ၏ အာဏာမားလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးစနစ အသြငသဏၭာနအား ေဆြးေႏြးျခငး*

နေပါႏငငတြင ႏငငေတာ ျပနလညပစခမတေရးႏင ႏငငေတာအာဏာက လႊေျပာငး ခြေ၀ေရးေကာမတသည ျပညနယမား အေရအတြက၊ အမညမားႏင နယနမတမား၊ အနာဂတ တြင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးေသာ/ ဖယဒရယအစးရစနစ ပစခမတမႈအရ ကယပငလကၡဏာ၊ စးပြားေရးႏင အပခပေရးဆငရာ အလားအလာမား၊ ရငးျမစမား ျဖန႔ေ၀ေရးႏင အျခားေသာ အေၾကာငးအရငးမားက အေျချပလက ေဒသႏရအဖြ႔အစညးမားက အေသးစတ ရငးလငး ေဖာျပေသာ ေဆြးေႏြးမႈတစခအား ျပလပခပါသည။ အဆပါ သတမတခကေဘာငမားႏငအည ေျမပႏစမးႏစစားက ေရးဆြသတမတခပါသည။ တစခမာ ခရင ၁၄ ခပါ၀ငၿပး အျခားတစခမာ ခ႐ငေျခာကခ ပါ၀ငပါသည။

*နေပါႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ေဆြးေႏြးပြ (CCD) က ၾကညပါ၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ႏင CCD ၏ ေနာကဆးျပငဆငထားေသာ အခကအလကမား၊ ၂၀၁၀၊ ဇနန၀ါရ၊ ၁၈

အျခားေသာ အေရးပါသည အေၾကာငးအရာတစခမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အတည ျပၿပးေနာက ယငးတြင ျပညတြငးေရးရာ နယနမတကန႔သတခကမားအား ေျပာငးလရနအခြင အလမးမား ထညသြငးသင၊ မသငျဖစျပး အကယ၍ ထညသြငးမညဆပါက ယငးလပငနးစဥက မညသက ပါ၀ငေဆာငရြကမညနညး။ ျပညတြငးနယနမတသတမတခကမားသည အပခပေရး

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ခရငမားထကစာလင ကယပငအပခပေရး အဖြ႔အစညးမား ပ၍ဖနတးပါက ယငးေမးခြနးသည ပ၍အေရးႀကးလာပါသည။ ယငးလပငနးစဥတြင ေဆာငရြကပငခြငႏင ဆးျဖတပငခြငဟသည ႐ႈေထာငႏစမးရပါသည။ ႏငငေတာကသာ အာဏာကျပငးထနစြာ ခပကငထားေသာစနစမား တြင ႐ႈေထာငႏစမးစလးက ႏငငေတာကသာ ခမတမညျဖစပါသည။ ဥပမာအားျဖင သာမာန ဥပေဒကေရးဆြျခငးႏင အတညျပျခငးက ဥပေဒျပလႊတေတာက ေဆာငရြကပါသည (ဘနငး)၁၀။

အျခားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တစခ ကလညး ျပညတြငးနယနမတ ကန႔သတခက မားအား ေျပာငးလသညဥပေဒသည ႏငငေတာ ၏ ဥပေဒျပလႊတေတာအတြငး ေထာကခမ အမားဆးရရရန လအပသညသာမကပ အကး သကေရာကမႈကခရေသာ အဖြ႔အစညးမားတြင ပါ၀ငသည အဆပါ ကယစားလယမား၏ ေထာက ခမ သးပႏစပကလညး ရရရနလအပသည ဟ၍ သတမတထားႏင ပါသည (ဘယလဂယ၁၁)။

အခ႕ေသာ တငးျပညမားတြငမ သကဆငရာ နယေျမေဒသမား၏ ဥပေဒျပလႊတေတာမ သေဘာတ ခြငျပေပးရန ျပဌာနးထားပါသည (မေလးရား၁၂)။ ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငမားတြင ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ ေထာကခမအျပင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒကလညး ေဒသအစတအပငးမား အတြငးရ ႏငငသားမား၏ လထဆႏၵခယပြျဖင ပပးမႈကလအပမည ျဖစပါသည (ဆြစဇာလန၁၃)။

၃.၂။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာက ဆးျဖတျခငး

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး (Decentralization) ၏ သမားရးက ပစခမတမႈအျပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အေရးပါမႈအတငး အတာကလညး ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာ (ဤအခနးတြင အေရးပါေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးဟ ရညညႊနးပါသည)က ႏငငေတာအဆငမ အစးရ၏ ေအာကပငးအဖြ႔အစညးမားသ႔ အမနတကယ လႊေျပာငးေပးသည လပပငခြငအာဏာမားျဖင ဆးျဖတပါသည။ ဤသ႔ ဆနးစစရာတြင ေအာကေဖာျပပါ အေၾကာငး အရာမားက အထးဂရျပ၍ သးသပသငပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည မညသညအပခပေရး၊ ႏငငေရး ႏင ဘ႑ာေရးလပငနးတာ၀နမားက အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးအပသငသနညး။ အစးရ၏ မညသညအလႊာအဆငက ေပးအပမညနညး။

• ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည လပပငခြငအာဏာက တစႏငငလး တြင တစေျပးညတညး ခြေ၀သတမတေပးပါသလား၊ သ႔မဟတ အေျခအေနအရပရပ ေပၚ မတည၍ (လဥးေရသပသညးမႈ၊ လနညးစ အဖြ႔အစညးမား စသျဖင) အခးမညစြာ ခြေ၀သတမတ ေပးပါသလား။

အဖြ႔အစညးဆငရာပစခမတမႈ၊ ပထ၀၀င အေနအထား၊ အရငးအျမစမားႏငလပပငခြင အာဏာမားစသည စသတမတခကမား ကသာ အေျချပလက စးပြားေရးအရ ‘အသငေလာဆးေသာအရြယအစား’ က ေရြးခယသတမတျခငးသညလညး ထေရာကၿပး ခရးေပါကေသာ အစးရက ဧကနမခ ဖနတးေပးမည မဟတပါ။

• အခ႕ေသာအဆငမားသည ထပပငးအဆငရ အပခပေရး အဖြ႔အစညးမားသကသက အျဖစသာ တညရေနျခငး ျဖစပါသလား။ အစးရ၏ အျခားေသာအဆငမားတြင ကယပင အပခပခြငအာဏာက ရရပါသလား။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည အစးရ၏ အဓက က႑သးရပအနက မညသညက႑က ေအာကပငးအဆငမား၌ ထညသြငးဖြ႔စညးထားရသငသနညး။

ပ ၇ သည ျပငသစႏင ဆြစဇာလနႏငငတ႔အတြငး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး (Decentralization) ၏ သမားရးကပစက ေဖာျပပါသည။ ယငးတ႔သည အလားသ႑ာနတသညဟ ထငရေသာလညး ၁၉၈၂ တြင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား ေဆာငရြကခသည ျပငသစႏငငသည အာဏာခြတမးခေပးမႈ အမားဆးႏငငမားတြင အပါအ၀ငျဖစသည ဆြစဇာလနႏငငထကပ၍ ဗဟအဆငတြင အာဏာက ခပကငထားပါသည။ အစးရ၏ သမားရးကပစခမတမႈသည အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါေသာ အတငးအတာက ဆးျဖတမေပးႏငေၾကာငးက ေအာကပါ ပရမစမားက အေလးေပးေဖာျပေနပါသည။ တဖန အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာသည အစးရ၏အဆငအသးသးသ႔ ခြေ၀သတမတေပးထားေသာ လပပငခြင အာဏာ ႏင အရငးအျမစမားေပၚတြင မတညပါသည။ ဥပမာအားျဖင ဆြစဇာလနႏငင၏ ေဒသစတနယေျမ မားသည ျပငသစႏငင၏ ေဒသမားထကစာလင လပပငခြငအာဏာႏင ကယပငအပခပခြင မားက ပ၍ရရပါသည (ဥပမာ- ေဒသစတနယေျမမား၏ အေရးပါေသာ အခြနေကာကခေရး အာဏာ)။ ဆြစဇာလန၏ ခရငမားသည ေဒသစတနယေျမ၏ မ၀ါဒအား အေကာငအထည ေဖာ ေဆာငေရးက ပပးေပးႏငေသာ အပခပေရးအဖြ႔မားျဖငသာ ဖြ႔စညးထားေသာလညး ယငးတ႔၏ ေခါငးေဆာငမားက ေရြးေကာကတငေျမာကပါသည။ ျပငသစတြငမ အစးရဌာနမားအတြငး ထမး ေဆာငမည စရငစနယ၏ အပခပေရးမးက သမၼတကခန႔အပ၍ ယငးသည ဗဟအစးရ၏ မ၀ါဒက အေကာငအထည ေဖာေဆာငေပးပါသည။

ပ ၇။ ျပငသစႏင႔ ဆြစဇာလနတ႔ရ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ ပစခမတမႈမား

ျပငသစ*

နယေျမ ၂၆-ခ

အစးရဌာန ၉၆ ခ ျပငသစျပညနယအစးရ အဖြ႕ခြေပါငး ၃၄၂ ဖြ႕

ေဒသစမကနးနယေျမ ၄ဝ၃၉ ခ

ေဒသႏရ အပခပေရးအဖြ႕ငယမား

၃၆၆၈၂ ဖြ႕

ဆြစဇာလန

ေဒသစမကနး ၂၃ ခေဒသစတနယေျမ (၃)ခက

ေဒသႀကး (၂)ခခြျခားႏငသည။

၁၄၉ ခရင (၂ဝဝ၈) (အလြန ေသးငယေသာ စရငနယေျမမားတြင

ခရင မရပါ။

ေဒသႏရ အပခပေရးအဖြ႕ငယမား

၂၆၃၆၂ ဖြ႕ (၂ဝဝ၉) ေ

ႏငငရပျခားတြငရေသာ ျပငသစႏငင၏ အပခပေရးအဖြ႔ငယမားကမ ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပပါ။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

၃.၂.၁။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရးရႈေထာငမား

အေရးပါေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးဆသညမာ လပပငခြငႏငအာဏာက အစးရ၏ အဆငအသးသးသ႔ တာ၀နေပးအပျခငးက ဆလပါသည။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ အတငးအတာ သည ႏငငေတာအာဏာက ဗဟအဆင၌သာ တငးၾကပစြာခပကငေသာ အသြငေဆာငသည စနစမားမ အာဏာမားက လကေအာကအဆငအသးသးသ႔ လႊေျပာငးတာ၀နေပးအပေသာ စနစ အထ စနစမားအားလးတြင ဆကလကျဖစေပၚမည အကးဆကမားအေပၚတြင မတည၍ ကြာျခား ပါသည။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ အေနအထားက ပ၍တကစြာတငးတာရန ကၽြႏပတ႔အေနျဖင အပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး (administrative decentralization)၊ ႏငငေရးအာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငး (Political decentralization) ႏငဘ႑ာေရးအာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး (Fiscal decentralization) ဟသည အခကအခာကေသာ အေျခခသေဘာတရားသးမးက ထညသြငး စဥးစားရပါမည။ အပခပေရးအာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငးဆသညမာ ႏငငေတာ၏အာဏာႏင စပလဥး၍ ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညးမားကပငဆငသည ကယပငအပခပခြင ရရသညအတငး အတာက ရညညႊနးပါသည။ ႏငငေရးအာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးသည ဗဟအစးရက ေဒသႏရ အစးရမားအား ကယစားျပျခငးစသည ႏငငေရး လပငနးတာ၀နမားက ေဆာငရြကရနခြငျပ ေသာ အတငးအတာျဖစပါသည။ ေနာကဆး အေနျဖင ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပး ျခငးဆသညမာ ဗဟအစးရမားက ဘ႑ာေရး ဆငရာတာ၀နမားက ေဒသႏရ အဖြ႕ခြမားထ လႊေျပာငးေပးအပေသာ အတငးအတာက ဆလ ပါသည။ အဆပါ သေဘာတရားသးခအား ခြျခားထားျခငးသည တငးတာမႈမားအတြက လြယက ေစေသာလညး ထေရာကေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးမႈျဖစေစရနအတြက ယငးတ႔သးမး လးက ညႏႈငးေဆာငရြကရန လပါသည။ အပခပေရးႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀မႈမားသည ႏငငေရးအရ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးအား အေထာကအကျပျခငး၊ လကနာ ျခငးမရပါက အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည အရာေရာကမည မဟတပါ။ ယငးပစသးမးက ေအာကတြငေဆြးေႏြးထားပါသည။

အပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး

အပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးတြငလညး ‘ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာက အဖြ႔အစညးအသးသး သ႔ လႊေျပာငးခြေ၀သတမတေပးျခငး (de-concentration)’၊ ‘တာ၀နလႊေျပာငး ေပးအပျခငး (delegation)’ ႏင ‘ျပညနယသ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငး (devolution)’ ဟ၍ အသြငသ႑ာနသးမးျဖင ကြျပားမႈမားရပါသည။ ေ၀ါဟာရ တစခ ခငးစသည အပခပေရးဆငရာ ကယပငလပပငခြငက အျပညအ၀ေဖာေဆာငႏငပါသည။

အပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးဟ၍ ပစမားရၾကပါသည။ ထေရာကေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး ျဖစေစရန အတြက ယငးတ႔သးမးလးက ညႏႈငး ေဆာငရြကရနလပါသည။

ပ ၈။ ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာကအဖြ႔အစညး အသးသးသ႔ လႊေျပာငးခြေ၀ သတမတ ေပးျခငး၊ တာ၀နလႊေျပာငးေပးအပျခငးႏင ျပညနယသ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာလႊေျပာငးေပးျခငး - ကြျပားျခားနားခကမား

ရငးျမစ။ ေဘာကငဖ႔ဒ၊ M၊ တရားဥပေဒ ရႈေထာငမ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး။ ပစမားႏင စနေခၚမႈမား

(GieBen: TransMIT၊ ၂၀၁၀)။

ဗဟအစးရသည ယငး၏ဌာနခြမား၌ မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငေရး တာ၀န ၀တရားမားက လႊေျပာငးေပးေသာအခါ ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာကအဖြ႔အစညး အသးသးသ႔ လႊေျပာငးခြေ၀သတမတျခငး (De-centralized) ပစက အသးျပပါသည။ ဤသ႔ လႊေျပာငးေပးရာတြင ပထ၀၀ငအေနအထားအရ အာဏာခြေ၀လႊေျပာငးျခငးက ေျပာငးလေစ ေသာလညး တာ၀န၀တရားႏင အာဏာသည ဗဟအဆင၌သာ ရပါသည။ ဤသ႔ ခြေ၀ျခငးစနစ သည အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားသ႔ အာဏာက အမနတကယလႊေျပာငးေပးျခငး မဟတ ေသာေၾကာင အစးရ၏ အျခားေသာအဆငမားက ဖနတးေပးႏငစြမးမရပါ။ ဥပမာအားျဖင အထက တနးေကာငးမားသည ႏငငေတာဥပေဒက အပခပၿပး ႏငငပငအဖြ႔အစညးမားက အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကသည ႏငငေတာဆငရာ အေရးကစၥပငျဖစသည (ေကာငးေဆာကျခငး၊ ေကာငး မားက ႀကးၾကပအပခပျခငး၊ သငရးညႊနးတမးမားက ပစခမတျခငး၊ ဆရာမားငားရမးျခငးႏင လစာေပးျခငး)။ အတခပဆရလင ကစၥရပအားလးက ႏငငေတာအဆငမသာ အေကာငအထည ေဖာပါသည။ သ႔ရာတြင အထကတနးေကာငးမားသည ၿမ႕ေတာအတြငး၌သာ တညရသည မဟတပ ႏငငအႏအျပားတြင တညရေနသျဖင ႏငငေတာအဖြ႔အစညး၏ သေဘာသဘာ၀က ေျပာငးလျခငးမျပပ ယငးတ႔အား ႀကးၾကပကြပကရန ႏငငအတြငးရ အစးရ၀နထမးမားႏင ဆရာ/ဆရာမမားက ေစလႊတရသည။

ဗဟအဆငမ အာဏာကလကေအာကအဖြ႕အစညး အသးသးသ႔ လႊျေျပာငးခြေဝ သတမတေပးျခငး

ႏငငေတာအဆင

ေဒသႏရအဆင

အဖြ႕အစညးဆငရာ လကၡဏာရပမား

ႀကးၾကပေရး/အႀကးအကႏင အဖြ႕အစညးၾကား ဆကဆေရး

အာဏာလႊျေျပာငးမႈ

ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရ အစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငး

တာ၀နလႊေျပာငး ေပးအပျခငး

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

တာ၀နလႊေျပာငးေပးျခငး (Delegation) တြင ဗဟအစးရအား ဆးျဖတခကခမတေရးႏင အစးရ၏ အျခားေသာအဆငတစခမ ျပညသ႔ လပငနးတာ၀နမားက ထမးေဆာငရနအတြက အပခပေရးဆငရာ တာ၀န၀တရားမားက လႊေျပာငးေပးရန ျပဌာနးထားပါသည။ တာ၀န လႊေျပာငးေပးျခငးသည ဗဟအစးရအား အႀကး အကဟယဆၿပး ျပညနယအဖြ႔အစညးက လက ေအာကခအျဖစ ယဆသည အႀကးအကႏင လကေအာကခအဖြ႔အစညးၾကား ဆကဆေရးက အသားေပးပါသည။ ႀကးၾကပေရး၏ အတငး အတာမားသည ကြျပားျခားနားၾကၿပး ေအာကပငးအဆငတြင ကယပငဆးျဖတခကမားက အနညး ငယသာ ခြငျပထားသည အေရးပါေသာ ဗဟအစးရ၏ ႀကးၾကပမႈမားလညး ပါ၀ငႏငပါသည။ အျပနအလနအားျဖင စနစကေသာ လမးညႊနခကမားက လကနာေဆာငရြကမႈမားရေနေသာ လညး ဗဟအစးရသည ေဒသႏရအဖြ႔ခြမားအား အပခပေရးႏင မ၀ါဒမားက အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကေရးက အျပညအ၀ ခြေ၀သတမတေပးႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အထကတနး ေကာငးမားသည ႏငငေတာဥပေဒက အပခပထားေသာ ႏငငပငအဖြ႔အစညးမားျဖစေသာလညး ယငးတ႔အား တာ၀နခြေ၀ေဆာငရြကေပးျခငးသည အမးသားပညာေရး၀နႀကးဌာန၏ ႀကးၾကပ မႈေအာကတြငရေသာ ေဒသႏရအဖြ႔ခြမား၏တာ၀နသာ ျဖစပါသည။

ျပညနယသ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရမားထ ဗဟမလပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငး (Devolution) သည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး သေဘာအသကေရာကဆးေသာပစက ကယစား ျပၿပး ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအစးရအား အာဏာမားက လႊေျပာငးေပးပါသည။ တဖန ယငးစနစတြငလညး မားစြာေသာနမနာပစမား ရပါသည။ လႊေျပာငးေပးအပသည အရာမားတြင နယပယတစခႏင သကဆငသည ႏငငေတာဥပေဒက အေကာငအထညေဖာရန (အေကာငအထည ေဖာရာတြင အေရးပါသည ကယပငဆးျဖတခြငရ) ကန႔သတထားေသာအာဏာမား ပါ၀ငႏငသည။ သ႔တညးမဟတ စညးမဥးမား၊ စသတမတခကမားအျပင ခမတထားေသာ မ၀ါဒမားႏင နညးလမး မားက ကငသးျခငးအားျဖင ဥပေဒျပေရး အာဏာမားက အသးျပေသာ ေဒသႏအစးရအဖြ႔သည ပ၍ကယပငအပခပမႈ သေဘာဆနပါသည။ တာ၀နလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး အတငးအတာအေပၚ မတည၍ ဗဟအစးရသည ကန႔သတထားေသာ အတငးအတာတစခအထသာ ၀ငေရာကစြက ဖကမႈမား ျပႏငပါသည။ ဗဟအစးရသည ေဒသႏရအဖြ႔ခြမားအေပၚ ခြငျပမန႔မားခမတျခငး မရေတာသျဖင ႏငငေရးအာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးက တာ၀နလႊေျပာငးေပးမႈႏင တြဘက လပေဆာငရပါမည။ မဆႏၵရင မားသည လထေရြးေကာကတငေျမာကပြမားတြင ဆႏၵမေပးျခငးျဖင အဆပါတာ၀န၀တရားက ေဆာငရြကၾကပါသည။ ဥပမာအားျဖင အထကတနးေကာငးမားသည ေဒသႏရဥပေဒက ထနးခပထားၿပး ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားက အေကာငအထညေဖာေဆာင

အပခပေရးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝျခငးတြင ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာကအဖြ႕အစညးအသးသးသ႔ လႊေျပာငးခြေဝ သတမတေပးျခငး၊ တာဝနလႊေျပာငးေပးအပျခငးႏင ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငး ဟေသာ ပစမားရပါသည။

သည ေဒသႏရဆငရာ ကစၥရပမားျဖစသည (စာသငေကာငးတညေဆာကျခငး၊ စာသငေကာငး မားက စမအပခပျခငး၊ သငရးညႊနးတမးမားက ေရးဆြခမတျခငး၊ ဆရာ/ဆရာမမားက ငားရမး ျခငးႏင လစာေပးေချခငး)။ အတခပဆရပါမ ကစၥရပတငးက ေဒသႏရအဆငမာပင ေဆာငရြက ၾကပါသည။ ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔ အစညးမားသည ႏငငေတာအတြက ဆေလာေသာ ပညာေရးမ၀ါဒက ရရရန ညႏႈငးေဆာငရြကၾကပါသည။

ႏငငေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး

ႏငငေရးအာဏာက လႊေျပာငးခြေ၀ေပးရာတြင (က) ဗဟအစးရအဆငမ ျပညနယအစးရ မားသ႔ ျပညနယအာဏာပငမားက ေရြးခယခန႔အပႏငေသာအာဏာက လႊေျပာငးေပးျခငးႏင (ခ) ေဒသႏရအဆင သ႔မဟတ ျပညနယအဆင၏ အစးရကပစခမတရန အာဏာကလႊေျပာငး ေပးျခငး ဟ၍ အေျခခသေဘာတရား ႏစမးရပါသည။ ပထမသေဘာ တရားက ေရြးေကာကပြဆငရာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးဟ၍ အမညသတမတႏငၿပး ယငးစနစအရ ႏငငသားမားသည ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအစးရအဖြ႔ခြမားတြင တာ၀နထမးေဆာငမည ကယစားလယမားက ေရြး ေကာက တငေျမာကႏငမည ျဖစသည။ ႏငငသားမားသည ေဒသႏရကယစားလယမားက ေရြး ေကာကတငေျမာကႏငေသာ အာဏာရေသာလညး မ၀ါဒမားက ထပပငးအဆငမား၌သာ ဆးျဖတ ၾကပါက ႏငငသားမားသည မ၀ါဒအေပၚ အကန႔အသတျဖငသာ အတငးအတာတစခထ လႊမးမးႏင ေပလမမည။ ဥပမာအားျဖင ဆြစဇာလနႏငငတြင ႏငငသားမားသည ခရင၏အႀကးအကက ေရြးေကာကတငေျမာကေသာအခါ ယငး၏လပပငခြငသည ေဒသစတနယေျမမား၏ (အထက တြငၾကညပါ) အပခပေရးဆငရာ ညႊနၾကားခကမားက အေကာငအထည ေဖာေဆာငရနသာျဖစပါ သည။ သ႔ျဖစရာ ႏငငသားမားအေနျဖင ဤကယစားလယအား အေကာငအထညေဖာေဆာငရြက ေရးအတြကသာ တာဝနယရန ထနးခပႏငျပး ေဒသစတနယေျမမားအဆငတြင ခမတသည အေရးပါေသာ မ၀ါဒမားခမတေရးတြင တာ၀နမရေပ။

ႏငငေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ ဒတယေျမာကသေဘာတရားက ျမငတငရာ တြင မမတ႔၏ ျပညနယေခါငးေဆာငမားက ေရြးခယရန မဆႏၵရငမားက ခြငျပထားသညအျပင ႏငငေတာအစးရမ လႊေျပာငးေပးအပေသာ တာ၀နက ေဖာထတျခငး၊ ေစာငၾကညႀကးၾကပျခငး ႏင အကျဖတျခငးတ႔ျပလပရန ျပညနယအဆငအား လပပငခြငအာဏာေပးအပထားသည ပစ ကေသာ စမေဆာငရြကမႈႏင လပငနးတာ၀နထမးေဆာငေရး ကငသးထးမားလညး လအပပါသည။ ယငးက ႏငငေတာအစးရထမ လႊေျပာငးတာ၀နေပးအပျခငးခရသည မ၀ါဒေရးရာမားအေပၚ ပစခမတေရးႏင အေသးစတျပငဆငေရးက ေဆာငရြကၾကမည ဥပေဒျပလႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပလႊတေတာကသ႔ေသာ အဖြ႔အစညးမားက ေဆာငရြကၾကပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ပ ၉။ ႏငငေရးအရ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ ဥပမာမား

ရငးျမစ။ ေဘာကငဖ႔ဒ၊ M၊ တရားဥပေဒရႈေထာငမ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး ပစ။ သေဘာထားမားႏင

စနေခၚမႈမား (GieBen: TransMIT၊ ၂၀၁၀)

ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး

ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည ဘ႑ာေရးကယပငအပခပခြင အတငး အတာက ဆးျဖတေပးပါသည။ ဘ႑ာေရးရငးျမစမား လေလာကမတမႈမရပါက ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ အာဏာပငမားသည ယငးတ႔အား ထပမေပးအပထားသည တာ၀နမားကမတစြာ ထမး ေဆာငႏငမညမဟတပ တာ၀နယမႈႏင တရား၀ငျဖစျခငးက အားနညးေစပါသည။ ထ႔အျပင ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးက႑က ေဘးဖယထားျခငး သ႔မဟတ ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာ ေစျခငးသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အျခားေသာ ရႈေထာငမားကလညး မထေရာကျခငးမား ျဖစ ေပၚေစပါသည။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးထားေသာ ျပညနယမားတြင ဘ႑ာေရးပစခမတမႈ၏ အဓက အေျခခသေဘာတရား သးမးရပါသည။ ယငးတ႔မာ (က) အသးစားရတသးစြေရး တာ၀နမားက ေပးအပျခငး (အစးရ၏ မညသညအဆငမားက သးစြမည)၊ (ခ) ရရရမည ႏငင၀ငေငြမားေကာကခ

ႏငငေတာ အစးရ အဆင ႏငငေတာ အစးရ အဆင

ဥပေဒ၊ အမန႔၊ ညႊနၾကားခက တ႔ျဖင ညႊနၾကားသည

လပပငခြငအာဏာ၏ နယပယမားက လႊေျပာငးေပးသည

ေဒသႏရ အစးရ အဆငအပခပေရး လပငနးတာဝနသည

ႏငငေတာအဆငမ ညႊနၾကားခကမားက အေကာငအထညေဖာပါသည။

ေဒသႏရ အစးရ အဆငလပပငခြင အာဏာရရေသာနယပယက ခမတေပးရန အေရးပါေသာ အာဏာ

(ဥပေဒျပေရး အာဏာအပါအဝင)

အေၾကာငးအရာမဟတပ အေကာငအထညေဖာျခငး နညးလမးမားက ကန႔သတရနတာဝန

အေၾကာငးအရာ ႏငအေကာငအထညေဖာ ျခငးအတြက တာဝနရ ျခငး

ျပညသမားျပညသမား

ေရြးေကာက တငေျမာက သည

ေရြးေကာက တငေျမာက သည

တငးၾကပေသာ ႀကးၾကပအပခပေရးကန႔သတထားေသာ/အားနညးေသာ ႀကးၾကပအပခပေရး

ေရး တာ၀နကေပးအပျခငး (အစးရ၏ မညသည အဆငမားမ အခြနေကာကခမည) ႏင (ဂ) အစးရ အခငးခငးၾကား လႊေျပာငးမႈမား (အစးရ ၏ အဆငအသးသးသည ႏငငေတာဘ႑ာေငြ မားက မညကသ႔ခြေ၀သးစြၾကၿပး မညမမႈမား က တစေျပးညျဖစေစရန မညကသ႔ ညႏႈငး ေဆာငရြကမည) ဟ၍ ျဖစၾကပါသည။ ထေရာက မႈရေသာ ႏငငေတာအပခပေရးစနစက ရရရန အတြက တာ၀နမားက လႊေျပာငးေပးအပရန အာဏာႏင လပပငခြငအာဏာမားသည အသး

စရတအတြက ေပးထားေသာတာ၀နႏင ဒြနတြေနပါသည (တာ၀နထမးေဆာငေနေသာ အစးရ အဆငက ေပးသငပါသည)။ စရတသးစြေရးတာ၀နသည ႏငငေတာ၀ငေငြမားက ေကာကခ တငျပေရးတာ၀န သ႔မဟတ အခြနေငြမားေကာငခေရးအာဏာတ႔ႏင အျပနအလနဆကစပေန သညဟ ယဆႏငေသာလညး ဤဆကစပမႈသည ေနရာတငးတြင ျဖစေပၚေလမရပါ။ သငေလာေသာ ဟနခကညမမႈက ရရေဆာငရြကႏငရန ခငလေသာအေၾကာငးျပခကမား ရေနပါသည။ အကယ၍ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ အစးရမားအား အခြနေကာကခေရး အာဏာၾကးၾကးမားမား ေပးအပထားပါက ႏငငေတာအစးရသည စးပြားေရးစမေဆာငရြကခက မားတြင လအပေသာအခြနေကာကခမႈေဆာငရြကခကမား အားနညးသြားေပလမမည။ အလား တစြာပင ႏငငေတာအစးရကသာ အခြနေငြေကာကခေရး အာဏာကနအပႏငးထားပါက မလ လားအပေသာ အကးဆကမားျဖစေပၚလာႏငပါသည။ စားရတကခသးစြေရးအာဏာက ႏငငေတာ ၀ငေငြ ေကာကခေရးတာ၀နမားႏင ခြျခားထားျခငးသည ႏငငေတာအသးစားရတ၏ အကးအျမတ မားႏင ဆးရႈးမႈမားအၾကား ဆကစပမႈက မထငမရားျဖစေစပါသည။ အတအက ေျပာရေသာ လပပငခြငခြျခားျခငးသည ေဒသႏရႏင ျပညနယ ႏငငေရးသမားမားအျပင ယငးတ႔၏ မဆႏၵရင မားအၾကား ဘ႑ာေရး တာ၀နထမးေဆာငမႈက ႀကးေလးေစျခငးမျဖစေစရန အဆပါ အသးစရတ မားအတြက မတညေငြရရရန အခြနစညးၾကပရျခငး ျဖစပါသည။

အခြနေကာကချခငးႏင စရတသးစြျခငး အခြငအာဏာက ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ အစးရသ႔ တာ၀နေပးအပရ မညက ဆးျဖတေသာအခါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသ မားသည ေအာကပါစညးမဥးႏစမးက စဥးစားသငပါသည။ ယငးတ႔မာ (က) အဓကအားျဖင ျပညနယေဒသခမားက အကးအျမတရရေစေသာ ျပညနယမားက ဖနတးေဆာငရြကေပးမည ၀နေဆာငမႈမား အားလးအတြက ေငြေၾကးမတညေပးရန ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ အစးရအား တာ၀နေပးအပထားသည ႏငငေတာဘ႑ာမားသည လေလာကသငပါသည (အနညးဆးအေနျဖင ျပညစၾကြယ၀ေသာ ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအစးရမားအတြက)။ (ခ) ျပညနယ၀နေဆာငမႈ မားမရရေသာအကးအျမတမားႏင စပလဥး၍ ျပညနယအစးရမားသည ျပညနယေဒသခမားထမ ေဒသႏရဆငရာ အခြနေငြမားက ေကာကခသငပါသည။ ေပးေဆာငေသာအခြနမားႏင ရရေသာ

ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး က႑က ေဘးဖယထားျခငး သ႔မဟတ ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာေစျခငးသည အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အျခားေသာ ရႈေထာင မားကလညး မထေရာကျခငးမား ျဖစေပၚ ေစပါသည။ အသးစားရတအတြက ေပးအပ ထားေသာ တာ၀နမားသည တာ၀နမားက လႊေျပာငးေပးအပရနအာဏာ၊ လပပငခြင အာဏာမားႏင ဒြနတြေနပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

အကးအျမတမားအၾကား ခတဆကမႈတစခက ဖနတးေပးျခငးသည ျပညနယအာဏာပငမား၏ တာ၀နယႏငမႈက ပ၍ခငမာေစၿပး အစးရလပငနးတာ၀နမားအား ထမးေဆာငေရးကလညး ျမငမား ေစပါသည။

အထကတြင ေဖာျပခသညအတငး ႏငငေတာအဆငတြင ပမနအားျဖင အခြနေငြအမားစက ေကာကယရရေသာလညး ေကာကယရရမည ႏငငေတာ၀ငေငြမားထက ပ၍စားရတသးစြၾက ရမည ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအဆငမားထသ႔ အေရးပါေသာ စားရတသးစြေရ တာ၀နမား က လႊေျပာငးေပးအပသျဖင အခြနဘ႑ာေငြေကာကချခငးႏင စားရတသးစြမႈအၾကား မညမမႈ မားလညး ရတတပါသည။ ေဒါငလကစနစအရ မညမမႈမားဟေခၚဆသည ဘ႑ာေရး လေငြျပ ပမာဏက ႀကတငလႊေျပာငးျခငးမား ျဖစႏငပါသည။ အလားလကစနစအရ မညမမႈမား (ေဒသႏရ အဖြ႔အစညးမားအၾကား မညမမႈမား) လညး ရပါသည။ ခမးသာၾကြယ၀သမားသည နယေျမ ေဒသတငးတြင ရမေနႏငသကသ႔ ယငးတ႔အားလးသည စားရတမားက ကခႏငမည မဟတေသာ ေၾကာင ပမနအားျဖင ေဒသႏရအဆင အစးရမားတြင ႏငငေတာ၀ငေငြမားက ေကာကခရာ၌ တညေသာအာဏာ ရရၾကမညမဟတေပ။ အခ႕ေသာ ေဒသမားသည အပ၀နေဆာငမႈမားက ထပမစစဥေပးၾကပါသည။ သ႔တညးမဟတ ယငးေနရာမားတြင လဥးေရမား ပမမားျပားစြာ ေနထငျခငးျဖစသည။ ဤကသ႔ေသာ မညမမႈမားေၾကာင အစးရအခငးခငးၾကား လအပေသာ လႊေျပာငးမႈမား ျပလပ ေနရပါသည။ ဤသ႔ ျပလပရာတြင ေဒါငလကစနစအရ ႏငငေတာအစးရမ ေဒသႏရအစးရမားသ႔ ေငြထတေပးမႈမား ေဆာငရြကၿပး အလားလကစနစအရ ေဒသႏရအစးရ အခငးခငးၾကားတြင ေငြေၾကးလႊေျပာငးေပးမႈမား ေဆာငရြကၾကပါသည။ ‘ေငြထတေပးျခငး’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရသည အစးရအခငးခငးၾကား ထပပငးအဆငမ ေအာကေျခအဆငမား သ႔ လႊေျပာငးေပးေသာေငြက ဆလျခငးျဖစပါသည။ အေထြေထြ လႊေျပာငးေပးအပေငြ၊ အထး လႊ ေျပာငးေပးအပေငြ၊ အကအညသေဘာ လႊေျပာငး ေပးအပေငြ သ႔မဟတ ေနာကဆကတြလႊေျပာငး ေပးအပေငြ စသျဖင လႊေျပာငးေပးေငြ အမးအစား မားႏင ေနာကခအေနအထားမားေပၚ မတည၍ အဆပါ လႊေျပာငးေပးအပေငြမားသည ေဒသႏရ အဖြ႔ခြမား၏ ကယပငအပခပခြငက ျမငမားေစ ပါသည။

ပမနအားျဖင ေဒသႏရ အဆင အစးရမား သည ႏငငေတာ၀ငေငြမားက ေကာကခရန တညေသာ အာဏာက ရရမညမဟတေပ။ ႏငငေတာအဆငမ ေဒသႏရအဆငမားသ႔ လညးေကာငး၊ ေဒသႏရ အစးရအဆင အခငးခငးတြငေသာလညးေကာငး အစးရ အခငးခငးၾကား လႊေျပာငးမႈသည လအပႏငပါသည။

ပ ၁ဝ။ ႏငငေတာ၀ငေငြက ေကာကခေရးအာဏာမား၊ ႏငင ၆ ႏငငမ ဥပမာမား

ရငးျမစ။ ႏငငတကာ ေငြေၾကးရနပေငြအဖြ႔၊ အစးရ၏ ဘ႑ာေရး ကနးဂဏနးခကအလကမားဆငရာ ႏစခပ

စာေစာင ၂ဝဝ၈၊ ၃၂ (ဝါရငတန ဒစ၊ ႏငငတကာ ေငြေၾကးရနပေငြ အဖြ႔၊ ၂ဝဝ၈)

၃.၂.၂။ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝမႈ၏ အခးညေသာ စနစမားႏင အခးမညေသာ စနစမား

အပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရးနယပယမားအတြငး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အေရးပါမႈ အတငးအတာသည ႏငငတစ၀မးလးတြင အခးညေနရန မလပါ။ အခးမညေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ စနစမားသညလညး ထေရာကေသာ ႏငငေရးလပငနးစဥတစခအျဖစ သကေသျပႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည အခ႕ေသာ နယေျမ ေဒသမားအၾကား ျပညတြငးပဋပကၡမား ေလာပါးေစရန အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးက သေဘာ တညပါက အဆပါေဒသမားအတြက ကယပငအပခပခြငအာဏာက လႊေျပာငးေပးအပျခငးသည အဓပၸါယရပါသည။ ဥပမာမားမာ ဖငလန (အာလန)၊ အငဒနးရား (အကခ)၊ အတလ (ေတာငပငး

အာဂငတးနား အခြနေကာကခရရမႈ

မေလးရား အခြနေကာကခရရမႈ

ၾသစေၾတးလ အခြနေကာကခရရမႈ

ေတာငအာဖရက အခြနေကာကခရရမႈ

ကေနဒါ အခြနေကာကခရရမႈ

မဂဇလန အခြနေကာကခရရမႈ

0.22%

3.33% 3.56%

37.78%

1.77% 0.88%

62.01%

94.90% 95.56%

21.41%

32.29%

46.30%

15.27%

81.80%

9.78%

42.19%

48.04%

2.93%

ဗဟအဆင ေဒသႏရအဆင ျပညနယအဆင

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

တရအ)၊ မေလးရား (ေဘာနယ)၊ ဖလစပင (မငဒနနာအ)၊ ဆဒန (ေတာငပငးဆဒန) ႏင တာဇနး နးယား (ဇနဇးဘာ) တ႔ ျဖစၾကပါသည။ အဆပါ လပငနးစဥအခ႕သည ဆဒနႏင တာဇနးနးယားတ႔ ကသ႔ ႏငင၏ လကရကငသးေနသည အခးမညေသာ သမားရးကပစခမတမႈျဖင အေရးပါေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈ၏ အတငးအတာတြင ကြျပားျခားနားမႈမားက ျဖစေပၚေစပါသည။ သ႔ရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အျခားေသာနညးလမးျဖင အခးညေသာ သမားရးကပစကလညး ထနးသမးထားလက အခ႕ေသာ နယေျမေဒသမား၌ ဘာသာစကား သ႔မဟတ ယဥေကးမႈႏင စပလဥး၍ လပပငခြင ပမေပးအပထားပါသည။ (ဥပမာ အငဒနးရား၁၄ သ႔မဟတ ဖလစပင၁၅)။ ႏငငေတာအတြငးရ အမးသားေရးစတဓါတရသမားကမ ဤသ႔ ပစခမတမႈမားသည အစတစတ အမႊာမႊာၿပကြျခငးက ျဖစေပၚေစႏငၿပး သကဆငရာ နယပယေဒသမားကလညး မရငးပငဆငသ မားထ ျပနလညေပးရျခငးမား ျဖစႏငသညဟ အျငငးပြားလက တငးရငးသားလမးစမား သ႔မဟတ ဘာသာတရားက အေျခခ၍ နယေျမေဒသမားအၾကား ခြျခားသည အခးမညေသာ ပစခမတမႈမား က ကန႔ကြကၾကပါသည။ သမငးေၾကာငးအစဥအလာအရ ဖယၾကဥပထတထားျခငးခရၿပး ခြျခား ဆကဆခရေသာ လနညးစနယေျမေဒသမားက ကယပငအပခပခြငရရေသာ အေနအထားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအား ေထာကပသည အေျခအေနတစရပအျဖစ ေတာငးဆလာႏငပါသည။ အဖြ႔အစညးမားက ေဆာငရြကလကရၾကသည ႏငငေရးဆငရာ အားသာခကမားေပၚ မတည၍ အခးမညေသာ ပစခမတမႈမားသည ႀကးမားစြာကြာျခားႏငပါသည။ အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင ကြျပားျခားနားေသာ နယေျမေဒသအသးသးအတြက အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေသာ ပစအမး မးက ထားရၾကပါသည။ ၿဗတနႏငင (UK) ႏင စပနတ႔သည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀သည ပစခမတေရး နညးလမးေပါငးစက ဥပမာေကာငးမား ေပးႏငပါသည (ဇယားကြက ၃ ႏင ဇယားကြက ၄ က ၾကညပါ)။

ဇယားကြက ၃။ တးတကမႈ အဆငဆင ေလလာခကမား။ ၿဗတနႏငင၏ အခးမညမေသာ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး။

ၿဗတနႏငငသည စေကာတလန၊ ေ၀လစႏင အငယာလန ေျမာကပငးတ႔တြင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ ျခငး ပစမးစက လကေတြ႔ကငသးခသည။ ႏငငေတာ အစးရက အေကာငအထညေဖာေဆာငမည ဥပေဒ မားက ၿဗတသလႊတေတာက အတညျပျပဌာနးေသာ အဂၤလနႏင ႏႈငးစာလင ကနနယေျမသးခတြင တာဝန လႊေျပာငးခြေ၀မႈ အဆငအမးမးျဖင ကငသးလကရၾက ပါသည။

စေကာတလနျပညနယတြင လႊတေတာတစခႏင ႏငငေတာ အပခပေရးက႑ အဖြ႔အစညးတစခက

၀ကဘမငစတာ ပစမ ရရထားပါသည။ ၁၉၉၈ စေကာတလန အကဥပေဒအရ စေကာတလန၏ လႊတေတာသည ဥပေဒမား*က အတညျပႏငၿပး ႏငငေတာအပခပမႈက႑မာမ ၿဗတသ လႊတေတာအတြက သးသန႔ဖယထားျခငးမရေသာ နယပယတငးတြင အပခပေရးပငးဆငရာ စညးမဥးမားက ေရးဆြခမတႏငပါသည (ဆငပြားဥပေဒဟလညး ေခၚသည)။

ထအကဥပေဒခြတမး ခသတမတေပးသည နယပယမားတြင တစၿပငနက ဥပေဒျပရန ၿဗတသလႊတေတာအား ခြငျပထားေသာလညး စေကာတလနလႊတေတာက ပနၾကားမသာ ယငးက လပေဆာငပါသည။ (ဆး၀လ သေဘာတညခက)

၁၉၉၈ ေ၀လနယ အစးရ၏ အကဥပေဒအရ ယခငက ၿဗတသ၀နႀကးမား ရရခၾကေသာ လပပငခြငအာဏာက ေ၀လနယ၏ အမးသားညလာခသ႔ ခြတမးခသကမတေပးထားသည နယပယမားတြင အာဏာမားလႊေျပာငး သတမတထားခသည။ သ႔ေသာ အမးသားညလာခမ အပခပေရးဆငရာ အမန႔ညႊနၾကားခကမားနင စညးမဥးမား ခမတမႈက ကန႔သတထားျခငးျဖင ျဗတသလႊတေတာမတဆင ေဝလစနယအတြက အဓကကေသာ ဥပေဒမားက ျပ႒ာနးအတည ျပဆျဖစပါသည။

အငယာလနေျမာကပငးတြင ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားအား လပပငခြငအာဏာက ခြတမး ခ၍သတမတျခငးက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင ခြျခား၍မရႏငေပ။ ယငးမ ေပၚေပါကလာ ေသာ ျပနာရပမားေၾကာင ၿဗတသလႊတေတာသည အငယာလနေျမာကပငးညလာခႏင ႏငငေတာအပခပမႈက႑က ေလးႀကမတငတင ယာယဆငးငေစၿပး ၂၀၀၂ ေအာကတဘာလ တြင ေနာကဆးအႀကမဆငးငခသည။ လပငနးတာ၀နမားက ထမးေဆာငေသာအခါ အငယာလန ေျမာကပငးညလာခသည ‘ျခြငးခကထားေသာ’၊ ‘သးသန႔လာထားေသာ’ နယပယမားတြင ယခတငေအာင ဥပေဒျပေနဆျဖစသည ၿဗတသလႊတေတာမ လႊေျပာငးတာ၀နေပးအပေသာ မ၀ါဒေရးရာမားတြင အေျခချဖစေသာ၊ ကယစား ျပအပႏေသာဥပေဒက အတညျပႏငပါသည။ ၿဗတသလႊတေတာက ၁၉၉၈ အငယာလနေျမာကပငး အကဥပေဒက ျပငဆငမြမးမျခငး မရ ပါက ယငးလႊတေတာသည ‘ျခြငးခကထားေသာ’ နယပယမားက ဆကလကအပခပမည ျဖစ

ေဝလနယ

အဂၤလနေျမာကပငးအငယာလန

စေကာတလန

ဥပေဒျပလႊတေတာ

ဥပေဒျပလႊတေတာ

အပခပေရးအပခပေရး အပခပေရး

ႏငငေတာ အပခပေရး အမးသား လႊတေတာ

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

သည။ တဖန ၿဗတသလႊတေတာသည ‘သးသန႔ လာထားေသာ’ နယပယမားကလညး လ႔အဖြ႔ အစညးတစရပလး၏ သေဘာတညမႈအရ သကမတေပးထားေသာ ေနာကပငးရက၌ အမန႔ ညႊနၾကားခကျဖင လႊေျပာငးေပးအပႏငပါသည။ ဤသ႔ အစတအပငးသးရပ ခြျခားထားေသာ တာ၀နမားသည ေျမာကပငးအငယာလန၏ တစခတညးေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈစနစ မား ျဖစပါသည။

* ထ႔အျပင စေကာတလန လႊတေတာတြင ၀ငေငြခြန၏ စသတမတႏႈနးက ၿဗတနအဆင၏ ၃%ထ ေျပာငးလရန အာဏာရပါသည (သ႔ရာတြင ယငးအာဏာက အသးျပျခငး မရေသးပါ)။ ေဘာကငဖ႔ဒ၊ M၊ စကစမစဒ၊ J ႏင ၀ယကစနာ၊ V ၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ ကြျပား ျခားနားေသာ ပစမားႏင စပလဥးေသာ မကစပလန႕ခ လကစြစာအပ၊ တတယအႀကမ (ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာဥပေဒက ႏႈငးယဥေလလာေသာ ဟနဒယလဘာဂ၊ မကစ ပလန႔ခ အဖြ႔အစညး၊ ၂၀၀၉)၊ စာ-၄၆

စပနႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ‘ ကယပငအပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ ျခငး Decentralization a la carte’ ဟရညညႊနးသည အျခားေသာ နညးလမးတစခက တငျပ ထားပါသည။ ဗလခပဖရနက၏ အာဏာရငအစးရ အပခပမႈေအာကတြင ႏစေပါငး ၄၀ ေကာ ၾကာေအာင အၾကြငးမအာဏာရငစနစျဖင အာဏာက ခပကငထားၿပးေနာကပငး ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမၾကမး ေရးဆြသမားသည ႏငင၏ ကြျပားျခားနားမႈမားက ညႏႈငးေျပလညေစမည တစခ တညးေသာ ယႏရားက ၁၉၇၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင တထြငေရးဆြခၾကသည။ စပန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ တမထးျခားေသာ အဓက အဂၤါရပမာ ျပညနယ အသးသး/ ၿမ႕နယ အသးသးအေနျဖင အတငးအတာတစခအထ ယငးတ႔၏ ကယပငစမေဆာငရြကခကမားေပၚ မတည၍ မတညေသာ အရနအဟနမားျဖင အျမငဆးအဆင ကယပငအပခပခြငက ရယႏင မည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ စနစတစခက ဖနတးေပးထားျခငး ျဖစပါသည။ နယေျမေဒသအပငး အျခားအရ စပနႏငငက ‘ ၿမ႕ေတာနယေျမမား၊ ျပညနယမားႏင တရား၀ငကယပငအပခပခြင ရရေသာ နယေျမမား’ ဟ၍ ခြျခားထားပါသည (အပဒ ခြ ၁၃၇)။ ကယပငအပခပခြငရရျခငး သည ၿမ႕ေတာနယေျမမားႏင ျပညနယမားအတြက အလအေလာက ရရေသာအခြငအေရးတစချဖစၿပး ယငးအခြငအေရးက မညကသ႔ သးစြရမည၊ ကယပငအပခပခြငရေသာ နယေျမမား၏အေန အထားက မညကသ႔ ရရႏငသညစသညတ႔ႏင စပလဥး၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက သတမတထား ပါသည။ ကယပင အပခပခြငရ နယေျမမား၏ လပပငခြငအာဏာမားက အပဒခြ ၁၄၈ တြင ထညသြငးေဖာျပထားပါသည။ ထ႔အျပင အပဒခြ ၁၅၀ အရ ႏငငေတာအစးရသည ကယပင အပခပခြငရေသာ နယေျမမားအား ယငး၏ လပပငခြငအာဏာစာရငးရ (အပဒခြ ၁၄၉) အာဏာမား က လႊေျပာငးေပးအပႏငပါသည။၁၆

ဇယားကြက ၄။ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ အဆငဆငက ေလလာျခငး - စပနႏငင၏ ကယပငအပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး

၃.၂.၃။ မညသည အစးရအဆငမားက မညသညအာဏာမား လႊေျပာငးေပးမညနညး။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည ေဒသႏရအဆင သ႔မဟတ ျပညနယ အဆငရ အစးရ၏ အဓကက႑သးရပက အာဏာမား ေဖာေဆာငေပးျခငးအားျဖင အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငးႏင ယငး၏ အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈ၏ အေရးပါမႈအတငးအတာက ဆးျဖတပါလမမည။ အထကတြင ေဖာျပခသညအတငး ပထမအဆငအေနျဖင အစးရ၏ မညသည က႑က အစးရ သ႔မဟတ အပခပေရးစနစ၏ မညသညအဆငတြင ဖြ႔စညးရမညဟသည ဆးျဖတ ခကခမတရန လအပပါသည (ဇယား ၂ က ၾကညပါ)။ အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈသည အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမား၌ ဥပေဒျပလႊတေတာ သ႔မဟတ တရားစရငေရးအဖြ႔က စစဥ ဖနတးေပးမသာလင ယငးအဆငမားသ႔ လကေတြ႔ထေရာကေသာအာဏာမားဟ လႊေျပာငးခြေ၀ ေပးႏငမည ျဖစပါသည။

ဇယား ၂။ မညသည အစးရအဆင႔က မညသည အာဏာအမးအစားမား ေပးအပမညနညး။

ႏငငေတာ အပခပမႈ

ဥပေဒျပ လႊတေတာ

တရား စရငေရး

ႏငငေတာအဆင

ဒတယအဆင (ဥပမာ-အဖြ႔ခြမား၊

ေဒသမား စသျဖင) ? ? ?

တတယအဆင (ဥပမာ- ျပညနယအဆင) ? ? ?

အမးသား ဥပေဒျပ လႊတေတာ

ႏငငေတာအပခပမႈ က႑

ေဒသႏရ အဖြ႕အစညး

ေဒသႏရ အဖြ႕အစညးေဒသႏရ အဖြ႕အစညး

ေဒသႏရ အဖြ႕အစညး

အပခပေရး အပခပေရး

ဥပေဒျပလႊတေတာ ဥပေဒျပလႊတေတာ

ဥပေဒျပလႊတေတာ

အပဒခြ၁၄၈ ႏင ၁၄၉ တ႔ တ႔တြင ေဖာ ျပထားသည အာဏာခြေဝ မႈစာရငး

အပခပေရးအပခပေရး

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ယေကႏငငတြင ေဖာျပထားသကသ႔ ဒတယအဆင အစးရတြင ေဝလနယကသ႔ အပခပေရးတစခတညးျဖင (သ႔မဟတ) စေကာ တလနကသ႔ ဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရးနစခ စလး ပါဝငျခငးတ႔ျဖစႏငပါသည။ အျခားႏငင မားျဖငေသာ အႏၵယႏင အေမရကနျပညေထာငစ ကသ႔ ျပညနယမားႏငသကဆငေသာ ဥပေဒ မားအေပၚ ကစၥရပမား၊ အျငငးပြားမႈမားက စရင ဆးျဖတေရး တာဝနယရသည ကယပငအပခပ ခြငရ တရားေရးမ႑ငက ျပညနယအဆငတြင ထားရပါသည။

ဒတယအဆငအေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ကယပငအပခပခြငရရေသာ ႏငငေတာ အပခပမႈက႑၊ ဥပေဒျပလႊတေတာ သ႔မဟတ တရားစရငေရး အဖြ႔အစညးတ႔က လကနာေဆာင ရြကရမည တာ၀နမားႏင လပပငခြငအာဏာမားက သတမတေပးရမည ျဖစသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားအေနျဖင အစးရ၏ အဆငအသးသးတြင ႏငငေတာအပခပမႈ၊ ဥပေဒျပ လႊတေတာႏင တရားစရငေရးဆငရာ အာဏာမားက ပစခမတရန လအပပါသည။ သငေလာေသာ တာ၀န၀တရားမားက လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည သကဆငရာ တာ၀နမားႏင ဥပေဒမၾကမးေရးဆြျခငး (ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ တာ၀န)၊ ဥပေဒကႀကးၾကပျခငး သ႔မဟတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငး (ႏငငေတာ အပခပေရးက႑၏တာ၀န) သ႔ မဟတ ဥပေဒႏငအည ေဆာငရြကျခငးႏင ဥပေဒတစခက လကေတြ႔ကငသးျခငး (တရားစရငေရး အဖြ႔၏တာ၀န) တ႔ႏင နးစပမႈရမရေပၚတြငသာ မတညပါလမမည။

ဥပေဒျပေရး အာဏာမားက လႊေျပာငးခြေဝျခငး

ဥပေဒျပေရးဆငရာ လပငနးတာ၀နမားက လႊေျပာငးခြေ၀ေပးရာတြင အစးရ၏ မညသည အဆငမားသည အထးတာ၀နမားႏင စပလဥး၍ (ဥပမာ- ျပညသ႔ ၀နေဆာငမႈလပငနးမား) ဥပေဒ က ေရးဆြသငသည၊ ယငးအာဏာသည သးသန႔ရေသာ အာဏာျဖစသငသည သ႔မဟတ အစးရ၏ အဆငမားအၾကား ခြေ၀သငသညစသျဖင စဥးစားခငခနရန လအပပါသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ဥပေဒျပေရးအာဏာက ႏငငေတာအဆင သ႔မဟတ ေဒသႏရ အစးရမားအဆငသ႔ သးသန႔အာဏာအပႏငးရန သတမတထားႏငပါသည။ ဤသ႔ခြေ၀ေပး ရာတြင စနေခၚမႈႏစမးရေနပါသည။ အထးသျဖင အခ႕ေသာ နယေျမေဒသမားက ဖယၾကဥ ပထတထားမႈမားေၾကာငျဖစရသည ျပငးထနေသာ ပဋပကၡတစခ ျဖစပြားၿပးေနာက အားၿပငေန ၾကေသာ ၿပလြေနသည အစတအပငးမားသည အစးရ၏ အဆငတစဆငတညးကသာ သးျခား အာဏာအပႏငးရန သေဘာတညၾကမည မဟတေပ။ သးျခားအာဏာ အပႏငးျခငး၏ ဒတယ

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသ မားသည ႏငငေတာ အပခပမႈ၊ ဥပေဒျပ လႊတေတာႏင တရားစရငေရးဟသည အစးရ၏ က႑သးရပအနက မညသည က႑အား အစးရ၏အဆငအသးသးတြင ဖြ႔စညးတညေထာငရမညက ဆးျဖတခက ခမတရန လအပပါလမမည။ သငေလာေသာ တာ၀န၀တရားမားက လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးသည သကဆငရာ တာ၀နမားေပၚတြငသာ မတညပါလမမည။

စနေခၚမႈမာ ပ၍လက ေတြ႔ကပါသည။ သးျခား အာဏာေပးရနအတြကသာ အားထားေနျခငး သည ဤစနစက လကေတြ႔ကငသးသည နယ ပယမားစြာတ႔တြင စနေခၚမႈမားႏင တရားစရင ေရးဆငရာ ေရာေထြးမႈမား ဧကနမချဖစႏင သညဟေသာအခကက မကကြယျပထားရာ ေရာကပါသည။ မားစြာေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမားသည ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရ အဆင အစးရမားအၾကား ဥပေဒျပေရးအာဏာ က တစျပငနက တစေျပးညတညး လႊေျပာငး ခြေ၀ေပးရန သတမတထားပါသည။

တစျပငနက ကငသးေသာအာဏာမား သညလညး ကြျပားျခားနားစြာ တာ၀နထမး

ေဆာငၾကပါသည။ ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငရ ဥပေဒျပလႊတေတာမားအၾကား တစျပငနက ကငသးေသာအာဏာမား၏ ေဒါငလကနညးစနစအရ ေရာေထြးမႈမားေၾကာင မည သညစညးမဥးအတငး ကငသးသညဟသည ျပနာရပ ေပၚထြကလာရပါသည။ ေယဘယ အားျဖင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာက အဓက ဥးစားေပး ထားပါသည။ တစျပငနကတစေျပးည တရားစရငဆးျဖတျခငးနယပယမားသည ႏငငေတာ အဆင ဥပေဒျပလႊတေတာက လႊမးမးထားေသာ နယပယမားသာျဖစၿပး ေရရညတြင ေဒသႏရ ဥပေဒျပလႊတေတာမားကပင ဟန႔တားမႈမား ျပလပ လာႏငသညဟ ေဒသႏရမ ေ၀ဖနေရးသမား မားက ေစာဒကတကႏငပါသည။ သ႔ရာတြင အခ႕ေသာ အေျခအေနမား၌ ႏငငေတာ၏ ဥးစားေပး လပငနးစဥမားႏင ခြေ၀သတမတႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ဂာမနဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ႀကးစးမႈက ‘အမနတကယလအပ’ၿပး ႏငငေတာ၏ အကးစးပြားက ေဖာေဆာငမည ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာကသာ ေပးအပပါသည။ ‘ဗဟအစးရလကေအာကရ ပငနကနယေျမအတြငး တညေသာဘ၀ေနထငမႈ အေနအထားမားက ဖနတးႏငေရး သ႔မဟတ တရားဥပေဒ သ႔မဟတ စးပြားေရးအရ ေပါငးစညးမႈမားက ထနးသမးေရးသည ႏငငေတာ ကး စးပြားအတြက လအပေသာ ဗဟအစးရ၏ စညးမဥးမားက အတငးအတာတစခအထ ေဖာေဆာငေပးပါသည။’၁၇

အျခားေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားကမ တစမးတစဖ သတမတထားၾကပါသည။ ကေနဒါ ႏငငတြင ႏငငေတာ၏ အပစးမႈက ထးျခားလသည တစခတညးေသာ ခၽြငးခကအျဖင ဖနတးေပး ပါသည။ သကျပညပငစငႏငသကဆငေသာ ဥပေဒမားကသ႔ ျပညနယဥပေဒႏင ႏငငေတာဥပေဒ တ႔ လြလြမႈမား ျဖစေပၚေသာအခါ ျပညနယဥပေဒကသာ လကခပါသည။၁၈ အျခားေသာနညးလမး တစခအရ ႏငငေတာ၏ ဥပေဒျပလႊတေတာက ႏငငေတာ၏ အေျခခမေဘာငတစခက မၾကမး ေရးဆြရန လပပငခြငေပးထားၿပး ေဒသႏရဥပေဒျပလႊတေတာမားက ျပညနယတြငး အေျခအေန မားႏငအည အေသးစတတငျပရန ခြငျပထားပါသည (ယငးက အေျခခမေဘာင ဥပေဒျပျခငး

အစးရ၏ မညသညအဆငမားသည ဥပေဒ ျပသငပါသနညး။ ယငးအာဏာသည အစးရ၏ အဆငတစခတညးကသာ သးျခား အပႏငးထားျခငး ျဖစပါသလား သ႔မဟတ အစးရ၏ အဆငအသးသးအတြငး ခြေ၀ သတမတထားပါသလား။ အထးသျဖင အခ႕ေသာ နယေျမေဒသမားက ဖယၾကဥ ပထတထားမႈမားေၾကာင ျဖစရေသာ ျပငးထနေသာ ပဋပကၡတစခ ျဖစပြားၿပး ေနာက အားၿပငေနၾကေသာ ၿပကြေနသည အစတအပငးမားသည အစးရ၏ အဆင တစဆငတညးကသာ သးျခားအာဏာ အပႏငးရနသေဘာတညၾကမည မဟတေပ။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

သ႔မဟတ ခြေ၀သတမတထားသည အာဏာမားဟ ညႊနးဆထားပါသည)။ အခ႕ေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားတြင ႏငငေတာအဆင ႏငေဒသႏရအဆင အစးရႏစခစလးတြင တစခနတညး၊ တစၿပငတညးႀကးၾကပရန ခြငျပထားျခငးျဖင တစေျပးည အာဏာအပႏငးျခငးဟသည တတယ ေျမာကလပငနးစဥက သတမတထားပါသည။ ႏငငေတာႏင ေဒသႏရဥပေဒျပလႊတေတာတ႔သည တကရက သေဘာထားကြလြေသာအခါမသာ အေၾကာငးအရာ တစခခငးအေပၚ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒႏငအည အျငငးပြားမႈ ျပနာမား ေျဖရငးေပးေရးလပငနးစဥသည တရားသႀကးမားက ဆးျဖတသညအတငး အကး၀ငမည ျဖစသည။ (ဆဒန)

ေတာငအာဖရက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အေသအခာေရးဆြထားသည ျပဌာနးခက မၾကမးမားအရ တစေျပးည အာဏာက ခြေ၀သတမတ၍ လကေတြ႔တာ၀နထမးေဆာငလကရ ၾကေသာ နယပယမားအတြငး ျဖစလာႏငေသာ ပဋပကၡမားက မညသ႔ေျဖရငးရမညက ေရးဆြခမတ ေပးပါသည (ဇယားကြက ၅ က ၾကညပါ)။

ဇယားကြက ၅။ တစေျပးညျဖစေပၚရရေသာ အာဏာမား။ ေတာငအာဖရကႏငင၏ ဥပမာ

ေတာငအာဖရက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၁၄၆ႏငငေတာႏင ျပညနယတရားဥပေဒအၾကား သေဘာထားလြလြမႈမား

(၁) ဤအပငးသည လပငနးစဥ ၄ တြင စာရငးသြငး ေဖာျပထားေသာ လပငနးတာ၀န ထမးေဆာငေရး နယပယအတြငးရ ႏငငေတာအဆင ဥပေဒႏင ျပညနယအဆင ဥပေဒ မားအၾကားရ သေဘာထားကြလြမႈမားက ဆကစပေဖာျပေပးပါသည [တစေျပးည ရရ ေသာ အာဏာမား]။

(၂) တငးျပည တစျပညလးအတငးအတာအရ တစညတစညြတတညး ကငသးမညျဖစသည ႏငငေတာ၏ တရားဥပေဒသည ေအာကပါအေျခေနမားႏင ျပညစျခငးရပါက ျပညနယ၏ တရားဥပေဒက လႊမးမးႏငပါသည။ (က) ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာသည သကဆငရာျပညနယမား အသးသး

အေနျဖင ေရးဆြခမတ ထားသည ဥပေဒမားက ထေရာကစြာ လကနာေဆာငရြကမႈ မရျခငးက ကငတြယေျဖရငးပါသည။

(ခ) ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာသည ဤကစၥႏင စပလဥး၍ ထေရာကစြာ ကငတြယေျဖရငးရမညျဖစသည ႏငငတစ၀မးလးတြင တစညတစညြတတညး ရေစရန ဥးစးေဆာငရြကၿပး ဤသ႔တစညတစညြတတညး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရန ေအာကပါတ႔က ခမတေဆာငရြကပါသည - (၁) စသတမတခကမားႏင စခနစညႊနးမား(၂) အေျခခမေဘာငမား သ႔မဟတ (၃) ႏငငေတာ၏ မ၀ါဒမား

(ဂ) ႏငငေတာ၏ ဥပေဒျပလႊတေတာက ေအာကပါအေၾကာငးအခကမားအရ လအပ ပါသည-

(၁) ႏငငေတာ၏ ေဘးကငးလၿခမႈအတြက ကာကြယရန။ (၂) စးပြားေရးအရ ေပါငးစညးမႈက ထနးသမးရန။

(၃) ကနပစၥညးမား၊ ၀နေဆာငမႈမား၊ ေငြလးေငြရငးမားႏင လပသားအငအားစ မား၏ ေရြးလားစးဆငးမႈမားႏင စပလဥး၍ စးပြားေရး အဖြ႔အစညးမားက ကာကြယရန။

(၄) ျပညနယ၊ ေဒသႏရမားတြင စးပြားေရးလပေဆာငခကမားက တးျမငေဆာင ရြကရန။

(၅) အစးရ၏ ၀နေဆာငမႈမားအေပၚ သာတညမရေသာ အခြငအလမး သ႔မဟတ တညေသာ အခြငအေရးမားရရေစရန။

(၆) သဘာ၀ပတ၀နးကငက ကာကြယရန။(၃) ႏငငေတာဥပေဒက ျပညနယတစခ၏ မေလာကနေသာ ေအာကပါအျပအမမားက

ကာကြယရနအတြက ရညရြယထားပါက ယငးသည ျပညနယမား၏ ဥပေဒက လႊမးမးႏင ပါသည။(က) အျခားေသာ ျပညနယမား သ႔မဟတ ႏငငတစ၀မးလး၏ စးပြားေရး၊ ကနးမာေရး

သ႔မဟတ လၿခေရးဆငရာ အကးစးပြားမားက ထခကနစနာေစျခငး။ သ႔မဟတ(ခ) ႏငငေတာ၏ စးပြားေရး မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာရာတြင ဟန႔တားျခငး။

(၄) ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာသည ပဒမခြ (၂) (ဂ) တြင ေဖာျပထားသည ရညရြယခကက ေဖာေဆာငရန လအပျခငး ရ၊မရႏင စပလဥး၍ အျငငးပြားမႈမား ေပၚေပါကလာၿပး အဆပါ အျငငးပြားမႈက ေျဖရငးခကထတရန တရားရးသ႔ ေရာကရ လာပါက တရားရးသည ျပညနယမားဆငရာ ႏငငေတာေကာငစမ ဥပေဒက အတညျပ ျခငး သ႔မဟတ ကန႔ကြကပယချခငးရနအတြက သငေလာေသာ ေဆာငရြကမႈမား ရရ ေပမည။

(၅) ပဒမခြ (၂) ႏင (၃) က ကငသးေဆာငရြကျခငး မရပါက ႏငငေတာဥပေဒအေပၚ ျပညနယ ဥပေဒကသာ ႀကးစးပါသည။

(၆) လႊတေတာ၏ဥပေဒ သ႔မဟတ ျပညနယတစခ၏ ဥပေဒအရေရးဆြေသာ ဥပေဒသည ယငးဥပေဒက ျပညနယမားဆငရာ ႏငငေတာေကာငစက အတညျပမသာ ႀကးစးႏင ပါသည။

(၇) အကယ၍ ျပညနယမားဆငရာ ႏငငေတာေကာငစသည ယငးထဥပေဒတစခက တငျပ ၿပးေနာက ကနဥး လႊတေတာလပငနးေဆာငရြကခန၏ ရက ၃၀ အတြငး ဆးျဖတခက တစခက ခမတအေျဖထတႏငျခငး မရပါက ယငးဥပေဒက ေကာငစ၏အတညျပခကက မညသညအေၾကာငးျပခကျဖငမဆ အတညျပသညဟ ယဆရမည ျဖစသည။

(၈) ျပညနယမားဆငရာ ႏငငေတာေကာငစသည ပဒမခြ ၆ အတြငးရ ညႊနးဆထားေသာ

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ဥပေဒက အတညျပျခငး မရပါက ယငး၏ဆးျဖတခမတၿပး ရကေပါငး ၃၀ အတြငး ဥပေဒ အား မညသညအေၾကာငးမားေၾကာင အတညမျပမျပေၾကာငးက အေၾကာငးျပခကမား တငျပေပးရပါသည။

ရငးျမစ။ ေတာငအာဖရက၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (၁၉၉၆) တြင အတညျပျပဌာနး၍ ၂၀၀၇ တြင ျပနလညျပငဆငထားသည။ <http://www.constitutionnet.org> ဟသည ၀ကဘဆဒ တြငလညး ၾကညရႈႏငပါသည။

တကစြာသတမတထားေသာ တာ၀နတစခအား ထမးေဆာငရန မညသညအစးရအဆငမား တြငမ အာဏာမရသည အေနအထားမးက ေရာငရားႏငရန အစးရအဆင တစခခတြင ပမနအား ျဖင အေထြေထြအာဏာ သ႔မဟတ ၾကြငးကနအာဏာ သတမတထားရပါမည။ အခ႕ေသာ ႏငငမား တြင ႏငငေတာအဆင၌ ၾကြငးကနအာဏာ အပႏငးထားၿပး (ကေနဒါ၊ အႏၵယ) အျခားေသာႏငငမား တြင ယငးအာဏာက ေဒသႏရအစးရအဖြ႔အစညးမားတြငပါ အပႏငးထားပါသည (ဂာမန၊ အေမ ရကနျပညေထာငစ)။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး အာဏာမားခြေ၀သတမတေပးျခငးက ေဆာငရြကႏငသည ကြျပားျခားနားေသာ နညး လမးမား ရပါသည။ အခ႕ေသာ ႏငငမားသည အေသးစတ စာရငးသြငး သတမတထားေသာ အာဏာအမးအစားမား စနစကကငသးၾကပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ

သည ႏငငေတာအာဏာမားက တကစြာ သတ မတစာရငးသြငးထားပါသည။ ေဒသႏရ အစးရ အဖြ႔မားတြငမ ၾကြငးကနအာဏာက အပႏငး ထားသျဖင ေဒသႏရအဖြ႔အစညးမား၏ လပပင ခြငအာဏာမားက တကစြာသတမတစာရငး သြငးထားရန မလအပေပ။ ပ၍ ကငသးေလရ ေသာ နညးလမးမာ ဇယား/ေနာကဆကတြ အခကအလကမားစနစ ျဖစပါလမမည - ႏငင ေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငတ႔၏ သးျခား

အပႏငးေသာ အာဏာမားစာရငးအျပင တစျပငနကကငသးသည အာဏာမားႏင ခြေ၀သတမတ ေပးေသာ အာဏာမားစာရငးက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင စာရငးျပစတငျပထားျခငးႏင ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒက အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားအတြက သတမတထားမည စာရငးတစခက အဆျပႏငသည။

ေဒသႏရ ဥပေဒျပလႊတေတာမားအား အာဏာမားက ထထေရာကေရာက ခြေ၀သတမတ ေပးသည အတငးအတာ သည ႏငငတစႏငငအတြငးရ မတကြျပားစြာ ေနထငတညရမႈေပၚတြင မတညေနပါသည။ ပထ၀၀င အေနအထား၊ သမငးေၾကာငး၊ ဘာသာတရား၊ စးပြားေရးႏင ေမြး/ေသ/လဥးေရစာရငး စသည စသတမတခကမားသည ဥပေဒျပေရးအာဏာမား လကေတြ႔ခြေဝသတ

နညးလမးတစရပမာ ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာအား ႏငငေတာ အေျခခ မေဘာငက မၾကမးေရးဆြေရးအတြက လပပငခြငေပးရန ေဒသႏရ ဥပေဒျပ လႊတေတာမားအား ျပညနယအေန အထားမားႏငအည အေသးစတအခက အလကမားက ျဖညစြကတငျပေပးရန ခြငျပေပးျခငးျဖစပါသည။

မတကငသးမႈ အတငးအတာက ဆးျဖတေပးမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအား ေရးဆြညႏႈငးေဆာင ရြကေနၾကသမားက အဓကလႊမးမးမႈမားရေနပါသည။ ႏငငတကာဆကဆေရး၊ ႏငငေတာကာ ကြယေရး၊ ေငြေရးေၾကးေရးႏင ႏငငသားျဖစေရးစသည ဥပေဒျပျခငး၏ အေၾကာငးအရာမားစြာ တ႔က ပမနအားျဖင ႏငငေတာအဆငတြငသာ ထနးသမးထားရေသာလညး မ၀ါဒေရးရာနယပယ မားတြင ခြေ၀သတမတျခငးသည သငေလာေသာ အေနအထားမားႏင အကးစးပြားမား၏ ဟနခကညမမႈေပၚတြင မတညပါသည။ ဘရား ဇးလ၊ အႏၵယႏင ေတာငအာဖရက ဖြ႔စညးပ အေျခခပေဒမားသည တကစြာသတမတထားေသာ အာဏာမားက တတယဆငျဖစေသာ ျပညနယ အစးရထသ႔လညး လႊေျပာငးေပးပါသည။

ႏငငေတာအပခပမႈက႑၏ လပငနးတာဝနမားက ခြေဝသတမတျခငး

အကယ၍သာ ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအဆငသည ႏငငေတာဥပေဒက ပ၍ထေရာက စြာ ႀကးၾကပႏငမညဆပါ က (‘ပးေပါငးေဆာငရြကေသာ အာဏာခြေ၀သတမတေပးျခငး’ သ႔မဟတ ‘ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး ဖယဒရယစနစ’ ဟ၍လညး ညႊနးဆၾကသည) ႏငငေတာ အပခပမႈက႑၏ လပငနးတာ၀နမားက ခြေ၀သတမတျခငးမျပမ ဖြစညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမား အေန ျဖင ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရ၏ အပခပေရးက႑သည (က) ေဒသနရႏင ျပညနယအဆင တ႔တြင ဥပေဒျပလႊတေတာမား မရေသာေၾကာင ႏငငေတာဥပေဒကသာလင လညးေကာငး (ခ)

ႏငငေတာ အပခပေရးကသာလင ႏငငေတာ ဥပေဒကခမတရန သးျခားတာ၀နထမးေဆာင ေသာေၾကာင ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ ဥပေဒျပလႊတေတာက မၾကမးေရးဆြထားသည ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယဥပေဒကသာလင လညးေကာငး (ဂ) ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ ဥပေဒမားအျပင ႏငငေတာဥပေဒ၏ အေရးပါ ေသာ အစတအပငးမားကလညးေကာငး ႀကး ၾကပျခငးႏင အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြက ျခငး ရ၊ မရက စဥးစားခငခန သငပါသည။ ထေရာကမႈအရဆး စားရတသးစြျခငးႏငအမ ခရးေပါကမႈ အရဆး ျပညသ႔၀နေဆာငမႈမားက

ရရေဆာင ရြကႏငေစရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည အဆပါ၀နေဆာငမႈ မားက ေဆာငရြကေပးရာတြင ယငး၀နေဆာငမႈမားအား အကးခစားခြငရသမားႏင အနးစပဆး ကယစားျပေပးသည သ႔မဟတ အနးစပဆး တာ၀နရသည အစးရအဆငကသာ အာဏာက အပႏငးသငသည ဟေသာအခကက ကၽြမးကငသမားက ေယဘယအားျဖင သေဘာတညၾက ပါသည (လကေအာကခ အဖြ႔မားဆငရာ စညးမဥးဟလညး ယငးက ညႊနးဆေလရပါသည၁၉)။ ဤကသ႔ စမေဆာငရြကခကမားသည ႏငငသားမားအေနျဖင ယငးတ႔၏ ဘ႑ာေငြမားက မညသ

ထေရာကမႈအရဆး စားရတသးစြသညႏင အမ ခရးေပါကမႈအရဆး ျပညသ႔၀နေဆာငမႈ မားက ရရေဆာငရြကႏငေစရန ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒတညေဆာကၾကသမားသည အဆပါ၀နေဆာငမႈမားက ေဆာငရြကေပး ရာတြင ယငး၀နေဆာငမႈမားအား အကး ခစားခြငရသမားအတြက အနးစပဆး ကယစားျပေပးသည သ႔မဟတ အနးစပဆး တာ၀နရသည အစးရအဆငကသာ အာဏာက အပႏငးသငသညဟ ကၽြမးကင သမားက သေဘာတညၾကပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

က သးစြေနသည၊ မညကသ႔ သးစြသညက ပမ လြယကစြာ သျမငႏငသျဖင ပြငလငးျမငသာမႈ ႏင တာ၀နခႏငမႈမားက ျမငတငေပးပါသည။ (ေဒသႏရအဆငမားသည အျခားေသာ ၀နေဆာင မႈမားက ေဆာငရြကသငသညဟသည ဆးျဖတ ခကက ဤဆနးစစခကက အၿမတမးဖအားေပး ေနမည မဟတပါ။ ထေရာကမႈ အရဆးေသာ စမခက၏ အတငးအတာက ဆးျဖတျခငးျဖင မညသည အစးရအဆငသည ၀နေဆာငမႈမား က ျဖညဆညးေဆာငရြကရမညက ေတြ႔ရႏငပါ သည။ ဥပမာအားျဖင မးေလဝါသအေျခအေန ခန႔မနးခက ကသ႔ေသာ အခ႕ေသာ အစအစဥ မားသည တစႏငငလးအဆင ေဆာငရြကမသာ အကးထေရာကစြာ ေဆာငရြကႏငမည ျဖစေပ သည။)

ေဒသႏရဆငရာ ဥးစားေပးအေၾကာငး အရာမားသညလညး မညသညအစးရအဆင က အထးတာ၀နမားက ထမးေဆာငသငသညဟေသာ အခကအေပၚ သကေရာကမႈမား ရေနပါ သည။ ဥပမာအားျဖင နယေျမေဒသမားစြာတ႔သည ေဒသသးဘာသာစကားမားႏင ယဥေကးမႈမား က သငၾကားေပးမႈမား ပါ၀ငသည အေျခခပညာေရး သငရးညႊနးတမးက ဥးစားေပးၾကမည ျဖစပါ သည။ ၎က ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔ အစညးမားသာ ပမထေရာကစြာ ေဆာငရြကေပးႏငပါသည။ အျခားတစဘကက ၾကညလငလညး သာတညမရေစရန ရညရြယလက ႏငငသားမား အားလး အေနျဖင မညသညေနရာတြင ေနၾကေစကာမ ညမေသာအခြငအေရးက ရရသငေသာ သကျပည ပငစငႏင အလပလကမ ခစားခြငမားက ေျဖရငးေပးေရးစသည တကေသခာေသာ ျပညသ႔ ၀နေဆာငမႈမားက ႏငငေတာအစးရကသာလင ျဖညဆညးေဆာငရြကေပးပါက ပ၍သငေလာမည ျဖစသညဟ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားက သေဘာတညႏငပါသည။ ထ႔အျပင စးပြားေရးမတညၿငမမႈမား သ႔မဟတ ရသးမနးေျခေငြစာရငး မညမမႈမား မျဖစေပၚေစရန ႏငငေတာ အစးရသည အထးသျဖင ႏငငေတာတစခလး၏ စစေပါငးဝယလအား သကေရာကမႈရေသာ သ႔မဟတ စပြားေရးယႏရားႀကးက ေျပာငးလမႈျမနဆနမႈက ျဖစေပၚေစသည အလပလကမ ခစားခြင မားကသ႔ေသာ စားရတသးစြေရး တာ၀နအခ႕က ထနးသမးထားရပါသည။ ႏငငတစ၀မးလး၌ ကနးမာေရးႏင ပညာေရးကသ႔ေသာ အခ႕ျပညသ႔၀နေဆာငမႈလပငနးမားက အနညးဆးအေနျဖင ရေနရမည စခနစညႊနးမားရရန ျပညသမား၏ ေတာငးဆမႈသည ႏငငေတာအဆင စညးမဥးမား ခမတရမညျဖစသည။ ထစညးမဥးမားသည စမခကမားက အေကာငအထညေဖာမည ေဒသႏရ အစးရမားအတြက ႏငငေတာ၏လမးညႊနခကမားက သတမတရန လအပပါလမမည။

သာတညမရေစရန ရညရြယလက ႏငငသားမားအားလးအေနျဖင မညသည ေနရာတြင ေနၾကေစကာမ ညမေသာ အခြင အေရးက ရရသငေသာ သကျပညပငစငႏင အလပလကမျပနာ ေျဖရငးေပးေရး စသည တကေသခာေသာ ျပညသ႔ ၀နေဆာငမႈမားက ႏငငေတာ အစးရက သာလင ျဖညဆညးေဆာငရြကေပးပါက ပ၍ သငေလာမညျဖစသညဟ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတညေဆာကၾကသမားက သေဘာတညႏငပါသည။ လအပခကခကမား အားလးအေပၚ၌ အကးသက ေရာကမႈရေသာ သ႔မဟတ အလပလကမ ခစားခြငမားစသျဖင စပြားေရး ယႏရားႀကးက ေျပာငးလမႈ ျမနဆနေစေသာ စားရတသးစြေရး တာ၀နအခ႕ သ႔မဟတ ရသးမနးေျခ ေငြစာရငး၏ မညမခကမားက ထနးသမးထားရပါသည။

အာဏာခြေဝ သတမတေပးေသာ စနစအတြငး တရားစရငေရး အာဏာမားက ခြတမးခေပးျခငး - ပစႏစမး၂ဝ

အလားတစြာပင တရားစရငေရးတြင အာဏာခြေ၀သတမတေပးျခငး ရသင၊ မရသငဟေသာ ေမးခြနးအတြက ႏငငေတာတရား႐းမားက ႏငငအႏအျပားတြငထားရျခငး၊ မထားရျခငး သ႔မဟတ ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ၏ ဥပေဒမားက ေဒသႏရ အစးရမားက ဖြ႔စညးထားေသာ ေဒသႏရ တရားရးမားက အဓပၸါယဖြငဆျခငးႏင လကေတြ႔အသးခေဆာငရြကျခငး ျပလပသငမသင အခက က ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပဌာနးသမားက ထညသြငးစဥးစားရန လအပမညျဖစပါသည။

အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀သတမတေပး ေသာ စနစတစခတြင ႏငငေတာ၏ ဥပေဒျပ လႊတေတာက ျပဌာနးေသာ ႏငင ေတာဥပေဒ အျပင ေဒသႏရအဆငတြငျဖစေစ၊ ျပညနယ အဆငတြငျဖစေစ သကဆငရာအဖြ႔အစညးမား က ေရးဆြၾကသည ေဒသႏရလႊတေတာ၏ ဥပေဒ မားစသျဖင ပမနအားျဖင ဥပေဒျပဌာနးခကမားစြာရတတပါသည။ ထ႔ေၾကာင အေရးပါေသာ ေမးခြနးတစခမာ ကြျပားျခားနားေသာ ဥပေဒ ျပဌာနးခက အမးမးက မညကသ႔ စရငဆးျဖတ ရမည၊ တစနညးဆရေသာ မညသညတရားရး စနစသည ဤသ႔ကြျပားျခားနားေသာ ဥပေဒမား က စရငဆးျဖတရန ထေရာကၿပး ပြငလငး ျမငသာမႈရေသာ နညးလမးရပါသနညးဟ၍ ျဖစ

ပါသည။ သ႔ျဖစရာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈက ႀကးမားကယျပန႔စြာ ကငသးသညႏငငမားတြင သးျခား/ႏစမး ခြထားသည ပစႏင ေပါငးစညးထားသည ပစဟ၍ အေျခခပစႏစမးက ေတြ႔ရႏငပါ သည။ ပစႏစမးလးသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀မႈမားက အဓက ကငသးေသာစနစတြင တရား စရငေရးဆငရာ လပပငခြငအာဏာက ခြတမးသတမတရန နညးလမးမားက ေပးစြမးႏငပါသည။

သးျခား/ ႏစမးခြထားသညပစ*

အေမရကနျပညေထာငစတြင ကငသးသည သးျခား/ ႏစမးခြထားသညပစအရ ႏငငေတာ အဆငႏင ျပညနယအဆငတ႔တြင အဆငသးဆငျဖင ဖြ႔စညးထားေသာ တရားရးစနစက (ျပညနယ တရားရးမား၊ အယခၾကားနာစစေဆးေရး တရားရးႏင ဗဟတရားရးခပ) အသးျပၾကပါသည (ပ ၁၁ ကၾကညပါ)။ ေယဘယအားျဖင ျပညနယတရားရးမားသည ယငးတ႔ျပညနယမားႏငသာ သကဆငသညဥပေဒမားက ကငသးေလရၿပး ႏငငေတာဥပေဒကလညး ႏငငေတာအဆင တရားရးမား၌သာ စရငဆးျဖတပါသည။ အကးဆကအားျဖင ႏငငေတာဥပေဒက ကငသးလက

တရားစရငေရး အာဏာမားက ခြေ၀ သတမတေပးမညဆပါက နညးလမးတစခ မာ ႏငငေတာအဆငႏင ျပညနယအဆင တ႔အတြက ကယပငတရားရးစနစမား ထားရရန ျဖစပါသည။ ေယဘယအားျဖင ျပညနယတရားရးမားသည ယငးတ႔ျပညနယ မားႏငသာ သကဆငသညဥပေဒမားက ကငသးေလရၿပး ႏငငေတာဥပေဒကလညး ႏငငေတာအဆင တရားရးမား၌သာ စရငဆးျဖတပါသည။ ႏငငေတာဥပေဒက ကငသးလကရသည ႏငငေတာဆငရာ ျပညနယ တရားရးမားသည ႏငငအႏအျပားတြင လပပငခြငအာဏာမား အပႏငးထားပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ရသည ႏငင ေတာဆငရာ ျပညနယတရားရးမားသည ႏငငအႏအျပားတြင လပပငခြငအာဏာမား အပႏငးထားပါသည။ သးျခားပစသည တရားရးမား၏ ဘ႑ာေငြရာေဖြေရးႏင အပခပေရးတ႔အေပၚ တြင အကးသကေရာကမႈမား ရပါသည။ ႏငငေတာ တရားရးမားက ႏငငေတာအဆငတြင ဘ႑ာေငြမတည၍ စမအပခပၿပး ျပညနယတရားရးမားကမ သကဆငရာ ျပညနယမားက ဘ႑ာ ေငြ မတညေပးထားပါသည။

ပ ၁၁။ ဗဟအဆင႔မ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးစနစတြင ခြျခားထားေသာ ပစမား။ ဤစနစက အေမရကနႏငငတြင အသးျပပါသည

ဒရယ ကကသရငးနားႏင အဖြ႔၀ငမား၊ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ မကစပလန႔ခ လကစြ

စာအပ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတစခ၏ ဖြ႔စညးပမားႏင စညးမဥးမား၊ ဒတယအႀကမ (ဟနးဒဘာဂ။

ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာဥပေဒက ႏႈငးယဥေလလာေသာ မကစပလန႔ခ အဖြ႔ အစညး ၊ ၂၀၀၉) ေဘာ

ကငဖ႔ဒ M ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ မကစပလန႔ခ လကစြစာအပ- တရားစရငေရးအဖြ႔၏

ပစခမတမႈဆငရာ နညးလမးမား (မထတေ၀ရေသး၊ ၂၀၀၉)

ႏငငေတာဗဟ တရားရးခပ

အယခတရားနာ စစေဆးေရး တရားရး

ျပညနယတရားရး

ျပညနယအဆင

ျပညနယဥပေဒကသာ ကငသးသည။

ႏငငေတာအဆင

ႏငငေတာဥပေဒကသာ ကငသးသည

.

ျပညနယ၏ ဗဟတရား႐းခပ

ျပညနယ၏ အယခၾကားနာ စစေဆးေရးတရား႐း

ျပညနယ၏ တရား႐းမား ျပညနယ၏ တရား႐းမား ျပညနယ၏ တရား႐းမား

ျပညနယ၏ အယခၾကားနာ စစေဆးေရးတရား႐း

ျပညနယ၏ အယခၾကားနာ စစေဆးေရးတရား႐း

ျပညနယ၏ ဗဟတရား႐းခပ

ျပညနယ၏ ဗဟတရား႐းခပ

ေပါငးစညးထားသည ပစ*

ေပါငးစညးထားသည ပစတစခတြင (အမညႏင လကေအာငပင) ႏငငေတာတရားရးမားႏင ျပညနယတရားရးမားသည စနစတစခအတြငးတြင ေပါငးစညးထားၾကျခငး ျဖစပါသည။ အျမငဆး ဗဟတရားရးသည ႏငငေတာတရားရးျဖစၿပး ယငးထကနမေသာ တရားရးမားသည ယငးတ႔ရေသာ

ႏငငေတာ ဗဟတရား႐းခပ

ႏငငေတာအဆငတြငသာစမအပခပ၍ ဘ႑ာေငြ

မတညထားသည

အဆငျမငေသာ ေဒသႏ႖ရ တရား႐းမား

- ျပညနယဥပေဒက ကငတြယေျဖရငးသည အမႈကစၥမားအတြက ေနာကဆး အမန႔ခမတႏငသည။- ဗဟအဆငတရားဥပေဒက ကငတြာေျဖရငးသည အမႈကစၥမားအတြက ဒတယ သ႔မဟတ တတယအဆငအေနျဖင အမန႔ခမတႏငသည။

အျခားေသာ ေဒသႏ႖ရ/ျပညနယတရား႐းမား ျပညနယအဆင

ျပညနယအဆင

- ျပညနယမား၏ ျပညနယအစးရက စမအပခပ၍ ဘ႑ာေငြမတညထားသည။- ေယဘယအားျဖင ပထမအဆင တရား႐းမားျဖစၾကပါသည။- ျပညနယႏငဗဟအဆင ဥပေဒႏစမးလးကကငသး၍ ကငတြယေျဖရငးရသည အမႈကစၥမား။

ႏငငေတာအဆင

တငးေဒသႀကးအဆင

ျပညနယအဆင

ဒရယ ကကသရငးနားႏင အဖြ႔၀ငမား၊ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ မကစပလန႔ခ လကစြ

စာအပ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတစခ၏ ဖြ႔စညးပမားႏင စညးမဥးမား၊ ဒတယအႀကမ (ဟနးဒဘာဂ။

ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာဥပေဒက ႏႈငးယဥေလလာေသာ မကစပလန႔ခ အဖြ႔ အစညး ၊ ၂၀၀၉) ေဘာ

ကငဖ႔ဒ M ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ မကစပလန႔ခ လကစြစာအပ- တရားစရငေရးအဖြ႔၏

ပစခမတမႈဆငရာ နညးလမးမား (မထတေ၀ရေသး၊ ၂၀၀၉)

ပ ၁၂။ ေပါငးစညးထားသည ပစ

*ဒရယကကသရငးနားႏင အဖြ႔၀ငမား၊ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတညေဆာကေရး၏ မကစပလန႔ခ လကစြ စာအပ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တစခ၏ ဖြ႔စညးပမားႏင စညးမဥးမား၊ ဒတယအႀကမ (ဟနးဒဘာဂ။ ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာဥပေဒက ႏႈငးယဥေလလာေသာ မကစပလန႔ခ အဖြ႔အစညး ၊ ၂၀၀၉)

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ျပညနယက ကယစားျပေသာ ျပညနယမားဆငရာ တရားရးမား ျဖစၾကပါသည။ တရားရးမားတြင ျပညနယဥပေဒက ကငသးမညအမႈမားႏင ႏငငေတာဥပေဒက ကငသးမညအမႈမားက ကငတြယ ေျဖရငးရန လပပငခြငအာဏာရပါသည။ တရားသႀကးမားကလညး ႏငငေတာဥပေဒႏငသကဆငရာ ျပညနယဥပေဒဟသည ဥပေဒႏစမးႏစစားက စရငဆးျဖတရန လပပငခြငအာဏာေပးအပ၍ သတမတထားပါသည။ ေပါငးစညးထားသည ပစကအသးျပေသာ ႏငငမားတြင ႏငငေတာအဆင တြငရေသာ ႏငငေတာ၏ အျမငဆးဗဟတရားရးခပကသာလင ႏငငေတာဥပေဒက ကငသးမည အမႈမားအား စရငဆးျဖတပငခြငရၿပး ျပညနယ၏ အျမငဆးတရားရးသည ျပညနယဥပေဒ၏ ေနာကဆးအမန႔ညႊနၾကားခက ခမတေသာ တရားရးျဖစပါသည (ဂာမန၊ ဆဒန)။ အျခားေသာစနစ မားတြင ျပညနယဥပေဒေရာ၊ ႏငငေတာဥပေဒတ႔က အသးျပရေသာအခါ ကစၥႏစရပလးက ဗဟ တရားရးခပသ႔မေရာကမ အယခ၀ငႏငပါသည။ (အႏၵယ)။

ပစတစမးခငးစ၏ အာသာခကမား

စနစတခခငးစ၌ တစခတြငမရေသာ အားသာခကမား အျခားတစခတြင ရေနပါသည။ ေပါငး စညးထားေသာ တရားရးစနစသည ပမနအားျဖင တရားစရငဆးျဖတခြငအာဏာ သ႔မဟတ ကြျပား ျခားနားေသာ တရားရးမား၏ စြမးေဆာငရညရမႈမားႏငစပလဥး၍ ပဋပကၡအနညးငယသာ ေပၚေပါက လာတတပါသည။ ယငးစနစတြင တရားရးမား၊ တရားသႀကးမား၏ အေရအတြကနညးပါးသျဖင ကနကစားရတမား သကသာေစပါသည။ ေပါငးစညးထားသည ပစတြင ဥပေဒမားက ပ၍ တစည တစညြတတညး ကငသးၾကသျဖင တရားေရးဆငရာ ဆးျဖတခကမား၏ ႀကတငခန႔မနးႏငမႈက ႀကးမားေသာ အတငးအတာျဖင အေထာက အကျဖစပါသည။ ဖနတးေပးႏငပါသည။ တဖန ႏစမး ႏစစားခြျခားထားသာပစသည ပ၍လြတ လပၿပး အမးအစား စလငပါသည။ ကြျပားျခားနား ေသာ အဖြ႔အစညးမား (ျပညနယမား၊ လမးစမား သ႔မဟတ ေဒသႏရအဖြ႔အစညးမား) တြင ယငး တ႔၏ ကယပငဥပေဒက ေရးဆြခမတရနအတြက ပ၍လပပငခြငမားရမည ျဖစပါသည။ ယငးသည ကြျပားျခားနားေသာ တရားေရးစနစမားက ကင သးၾကသည ႏငငမားတြင (ရးရာ ဥပေဒႏင - တရားမဥပေဒ (ကေနဒါ၊ ၿဗတန ႏငင)) ပ၍ပင အေရးႀကးလပါသည။ သ႔ျဖစရာ တငးျပည တစျပညအတြငး ယငး၏ကြျပားျခားနားေသာ ျပညနယမားအတြငး တစခနတညးမာပင ဥပေဒ အမးမးႏင စခနစညႊနးအမးမးတ႔ တညရႏင ပါသည။ ခြျခားထားသညပစသည ကြျပားျခားနား

ေပါငးစညးထားေသာ တရားစရငေရးပစအရ ႏငငေတာအဆင တရားရးမားႏင ေဒသႏရ အစးရအဆင တရားရးမားသည စနစတစခ တညးအျဖစ တာ၀နထမးေဆာငၾကပါသည။ အျမငဆး တရားရးခပသည ႏငငေတာ အဆင တရားရးျဖစၿပး လကေအာကခ တရားရးမားသည ယငးတ႔တညရေနေသာ သကဆငရာ ျပညနယမား၏ တရားရးမား ျဖစၾကပါသည။ တရားရးမားတြင ျပညနယ ဥပေဒေရးရာမားအျပင ႏငငေတာဥပေဒ ေရးရာမားက ကငတြယေျဖရငးႏငေသာ အာဏာႏင လပပငခြငမားရပါသည။ တရား သႀကးမားကလညး ႏငငေတာဥပေဒႏင သကဆငရာ ျပညနယဥပေဒဟသည ဥပေဒ ႏစမးႏစစားက စရငဆးျဖတရန လပပငခြင အာဏာေပးအပ၍ သတမတထားပါသည။

ေသာ ျပညနယမား၏ တရားစရငေရးဆငရာ အမန႔ညႊနၾကားခကမားအၾကား အားၿပငမႈကလညး ဖနတးေပးပါသည။

၃.၃။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးဆငရာ စမေဆာငရြကခကမားအတြက တရားဥပေဒဆငရာ အကာအကြယမား - ဖယဒရယစနစမား၏ အဓကအဂၤါရပမား

၃.၃.၁။ နဒါနး

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားသ႔ လႊေျပာငးခြေ၀ေပးႏငသည ထေရာကအေရးပါေသာ အာဏာႏင လပပငခြငက စစေဆးျခငးအား ျဖင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး၏ အတငးအတာက ဆနးစစအကျဖတႏငပါသည။ လကဖက ညေသာ အျမငရႈေထာငမားသညလညး တညရေနပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာက သမားသည အစးရ၏အဆင အသးသးၾကား တရားဝငျဖစေသာဆကႏြယမႈ၊ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး တရားေရးဆငရာ တာဝနခယေဆာငရြကမႈတ႔က ဆနးစစႏငပါသည။ သငေလာ ေသာေမးခြနးမားတြင ေအာကပါေမးခြနးမား ပါ၀ငပါသည။ ႏငငေတာ အာဏာပငမားကသာ ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ၏ ကယပငအပခပခြငက ခြေ၀သတမတေပးျခငး၊ လႊေျပာငးေပးျခငး သ႔မဟတ ျပနလညရပသမးျခငးတ႔အေပၚ သးျခားဆးျဖတၾကပါသလား။ ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပ

လႊတေတာသည ေဒသႏရႏင ျပညနယတ႔၏ ကယပင အပခပခြငက တစဘကသတ ကန႔ သတထားျခငး သ႔မဟတ မမတ႔စတသေဘာ အတငး ဖကသမးျခငးမားက ျပလပႏငပါသလား (ႏငငေရးအရ ခကခလသညဟ အေထာက အထားမားရေသာလညး)။ သ႔မဟတပါက ဖြ႔စညး ပအေျခခဥပေဒသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ ေရးဆငရာ အေျခခသေဘာတရားမားက (ဥပမာ အားျဖင ေဒသႏရ၏လပပငခြငအာဏာမားက ရပသမးရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပင ဆငမြမးမမႈက ျပဌာနးထားေသာ) ကာကြယေပး ပါသလား။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငး လပငနးစဥမားက ႀကးပမး ေဆာငရြကလကရၾကေသာ အစးရအဖြ႔အစညး မားအား လမးညႊနခကေပးႏငသည အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀သတမတေပးျခငးအတြက တရား ေရးဆငရာ အေျခခမေဘာငတစခက အတ အလငး သတမတျပဌာနးထားျခငး ရပါသလား။

အစးရ၏အဆင အသးသးၾကားတရားဝင ျဖစေသာ ဆကႏြယမႈသညအေရးပါေသာ အယအဆတစခ ျဖစပါသည။ ႏငငေတာ အာဏာပငမားကသာ ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယ၏ ကယပငအပခပခြငက ခြေ၀သတမတ ေပးျခငး၊ လႊေျပာငးေပးျခငး သ႔မဟတ ျပနလညရပသမးျခငးတ႔အေပၚ သးျခား ဆးျဖတၾကပါသလား။ ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာသည ေဒသႏရႏင ျပညနယတ႔၏ ကယပငအပခပခြငက တစဘကသတ ကန႔သတထားျခငး သ႔မဟတ မမတ႔ ဖကသမးျခငးမားက ျပလပႏငပါသလား။ သ႔မဟတပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေရးဆငရာ အေျခခ သေဘာတရားမားက ကာကြယေပးပါသလား။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

အတခပဆရပါမ ႏငငေတာအဆငျဖစေစ၊ ေဒသႏရအဆငျဖစေစႏငငေရး အဖြ႔အစညးမား သ႔မဟတ ျပညစေသာ တရားေရးအေျခခမေဘာငက လမးညႊနထားေသာ တရားစရငေရးဆငရာ အဖြ႔အစညးမားက အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငးက ႀကးၾကပေပးပါသလား။

ကမာၻတစ၀မးရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးမားက ကြျပား ျခားနားစြာ သတမတျပဌာနးၾကသညမာ အဩစရာတစခ မဟတေပ။ အခ႕ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမားမာမ အစးရ၏ သကဆငရာအဆငမားအားလးက ေဖာျပထားျခငးမရသညအျပင အစးရ အဆငအသးသးကလညး မညကသ႔ လပငနး တာ၀နမားက ထမးေဆာငရမညဟသည လမး ညႊနမႈ အနညးငယကသာ ေပးထားပါသည။၂၁

ပစခမတမႈအေနျဖင အဆပါ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒမားသည အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ျခငး အတြက တရားစရငေရး သ႔မဟတ ႏငငေရး ဆငရာ အေျခခမေဘာငတစခက ဖနတးရန ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာအား လပ ပငခြင ေပးထားပါသည။ အျခားေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားသည အစးရ၏အဆငမားက အတအလငး စာရငးသြငးေဖာျပထားၿပး ႏငင ေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာမားအေနျဖင လကနာရမည အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀မႈမား၏ ကန႔သတခကေဘာငမားႏင လမးညႊနခကမားက ပစခမတထားပါသည။၂၂ သ႔ရာတြင အျခားေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားသည ႏငငေတာအစးရႏင အစးရ၏ တကရကျဖစေသာ လကေအာကခ အဖြ႔ခြမားအၾကား အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေရးအတြက အေျခခမေဘာငတစခက ေရးဆြျပ႒ာနး ထားျပး အာဏာထပမလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးက တားျမစမႈႏင တးျမငလပေဆာငမႈ ႏစမးစလးက မျပလပပါ။ အဆပါ စမေဆာငရြကခကအရ ႏငငေတာ၏ ဥပေဒျပလႊတေတာသည အာဏာလႊ ေျပာငးခြေ၀ျခငးအား ထပမတးျမငလပေဆာငျခငးမားႏင စပလဥး၍ ဆးျဖတခကခမႈ ျပလပပါ လမမည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားစြာတ႔သည အစးရ၏ လကေအာကခအဖြ႔အစညးမားက အပခပ ေရး ရညရြယခကအတြကသာ ဖြ႔စညးထားေသာ ႏငငေတာအစးရ၏ ကယစားျပအဖြ႔အစညးမား အျဖစ သတမတထားပါသည။၂၃ အျခားတစဘကက ၾကညလငလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ သည အပခပေရးဆငရာ တာ၀နမားႏင စနေခၚမႈမားက ခြေ၀ထမးေဆာငရနဟသည ရညရြယခက ျဖင ႏငငေတာအစးရႏင လကေအာကခအဖြ႔အစညးမားအၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကမႈက အားေပး ႏငပါသည။ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးဆငရာ ျပဌာနးခကမားအား ျပငဆငမြမးမျခငးက ေဒသႏရ ၏ ကယစားျပမႈရေသာ ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ အထကလႊတေတာ မလညးေကာငး၊

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾက သမားအေနျဖင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ ျခငး၏ ျပဌာနးခကမားအား ျပငဆင မြမးမျခငးက ေဒသႏရ အစးရအဖြ႔၏ ဥပေဒျပေရးညလာခမလညေကာငး ထတျပနေပးလက အစးရ၏ လကေအာကအဖြ႔အစညးမားမ သေဘာတညမသာ ေဆာငရြကႏငေစ ျခငးအားျဖင ႏငငေတာအစးရႏင လကေအာကခ အဖြ႔ အစညးမား အၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကမႈက ဖနတးႏငပါသည။

ေဒသႏရအဆင ဥပေဒျပေရး လႊတေတာမ လညးေကာငး အစးရ၏ လကေအာကအဖြ႔အစညးမား မ သေဘာတညမသာ ေဆာငရြကႏင ေစျခငးအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမား သည ဤကသ႔ေသာ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈက ဖနတးရရႏငသည။

၃.၃.၂။ ဖကဒရယစနစႏင တစျပညေထာငစနစတ႔အၾကား၊ အာဏာမားလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငးႏင ဗဟစနစမအာဏာလႊေျပာငး ခြေဝေသာစနစနင ဗဟဥးစးစနစ တ႔အၾကား အားၿပငမႈ - တရားေရးဆငရာ ကြျပားျခားနားမႈမား

ႏစခြျဖစေနေသာ၊ ကြျပားျခားနားေသာ သေဘာတရားႏစမးသည အစးရ၏အာဏာမားက ေဒါငလကစနစအရ ေဆြး ေႏြးမႈမားအေပၚ ရႈပေထြးေစပါသည။ အစးရ၏ အဆငအသးသးရေသာ ဖြ႔စညးပက ပစခမတရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည အစးရ၏မညသည အာဏာမားက လႊေျပာငးခြေ၀သတမတမည သ႔မဟတ မညသညအာဏာမားက ဗဟအဆင၌သာ ခပကငထားမည ဆသညကသာမက တစျပညေထာငစနစ သ႔မဟတ ဖကဒရယအပခပေရးစနစ အား မညက႔သ႔ တညေဆာကရမညစသညက ဆးျဖတခကခမတရေပမည။ လကေတြ႔ေဆာငရြက သမားအေနျဖင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ ပျပငေသာပစက ပေဖာရနရညရြယထားေသာ ဗဟ အစးရ စနစႏင ႏငငေတာအစးရကသာ အာဏာကတစစတစစညး ခပကငရန သတမတထား သည တစျပညေထာငအပခပေရးစနစတ႔သည ယငးသေဘာတရားႏစခက အခငးခငးအျပနအလန လလယ၍ အသးျပေလရၾကပါသည။ သ႔ရာတြင ဗဟအစးရသည ပငကယအားျဖင အာဏာ လႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အတငးအတာအျပင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးပစမားက ျပဌာနးထားၿပး ယငးတြင ထးျခားေသာအဓပၸါယမားရသျဖင ကြျပားျခားနားမႈမားက နားလညျခငးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ညႏႈငးေဆြးေႏြးၾကသမား၏ ေဆြးေႏြးမႈမားႏင အေနအထားမားက ပ၍ ေလးနကေစပါသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကၾကသမားသည အပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရး ဆငရာ လပပငခြငမားက ဗဟအဆငမ အစးရ၏ အဆငအသးသးသ႔ အမနတကယ ခြေ၀သတ မတေပးျခငးအားျဖင အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ အေရးပါမႈပမာဏက တငးတာႏငပါ သည။ တဖန ‘တစျပညေထာငစနစ’ ႏင ‘ဖကဒရယစနစ’ ဟသည ေ၀ါဟာရမားသည အစးရ၏ အဆငအသးသးၾကား တရားေရးဆငရာ ဆကႏြယမႈက ၿခငမေစပါသည။ ယခငက လြတလပခ ေသာလညး ႏငငေတာသစတစခက ဖြ႔စညးထားသည အခပအျခာအာဏာ အေဆာကအအမား ႏင ေလာရစြာ ဆကႏြယထားေသာ (ဆြစဇာလနႏင အေမရကနစသည) ဖကဒရယႏငငမားက ဖနတးျခငးသည အဓကအားျဖင အေျခခသေဘာတရား ငါးခက ဖကဒရယႏငငေတာက ပစေဖာေပး ပါသည။၂၄

• အနညးဆးအေနျဖင အစးရ၏ အဆငႏစဆငသည တညေသာ ႏငငေတာႏင တညေသာ ျပညသလထအေပၚ အခပအျခာအာဏာက ကငသးႏငသည။

• ႏငငေတာအဆငတြင ရေနေသာ ဗဟအစးရႏင ေဒသႏရအဆငတြငရေသာ ေဒသႏရ

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

အစးရတ႔ ႏစမးလးသည ဥပေဒျပေရးႏင ႏငငေတာ အပခပေရးဆငရာ ကယပငအပခပ ခြင သ႔မဟတ ဘ႑ာေရး လြတလပမႈ၏ အတငးအတာမား ပါ၀ငႏငသည ႏစဥးႏစဘက စလး၏ သးျခားအာဏာ(ကယပင အပခပမႈ)က ပငဆငထားပါသည။၂၅

• တရားစရငေရးဆငရာ အေထာကအထားမားကလညး အစးရအဆငတစခခငးစတငး ၏ တာ၀န၀တရားမားႏင လပပငခြငအာဏာတ႔တြင မညသညအဆငကမ တစဘကသတ အားျဖင ေျပာငးလျခငးမရေစရန ဖနတး ေပးပါသည။

• ႏငငေတာ၏ ဆးျဖတခကခမတသည အဖြ႔အစညးမားတြင ႏငငေတာအဆင ဥပေဒ ျပလႊတေတာရ ဥပေဒျပ အထကလႊတေတာတြင (ခြေ၀သတမတေသာစနစ) ေနရာ ရရမည ေဒသႏရအဆငမ ကယစားလယမား ပါ၀ငပါသည။

• ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးျဖငျဖစေစ ျပညလးကၽြတဆႏၵခယပြျဖငျဖစေစ ဗဟအစးရအဆငႏင ေဒသႏရအဆငမားအၾကား အျငငးပြားမႈမားကလညး အေျဖထတေပးႏငသည ခသမာဓျဖင စရငဆးျဖတျခငး လပငနးစဥကလညး ဖနတးေပးထားပါသည။

ကၽြႏပတ႔အေနျဖင အဆပါ အေျခခသေဘာတရား ငါးမးမ ဖကဒရယႏငငအတြက မရမျဖစ လအပခကတစခ က ပစခမတႏငပါသည။ အစးရ၏အဆငတစခသည ေဒသႏရအစးရအဆင၌ ရေသာ သးျခားအာဏာမားအပါအ၀င လကရတြင ခြေ၀သတမတေပးထားေသာ အာဏာမားက တစဖကသတ ရပသမးပငခြငမရပါ။ ထ႔အျပင အစးရ၏ အဆငမားအၾကား အာဏာမားအား ေျပာငးလသတမတျခငးအတြက သကဆငရာ အစးရအဆငမား၏ သေဘာတည မႈက လအပ ပါသည။ လကတငဘာသာစကားအရ ဖးဒပစ (foedus) ဟေခၚသည ဤသ႔ေသာ သေဘာတညမႈ သ႔မဟတ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ အမးအစားသည အမနစငစစ ‘ဖကဒရယစနစ’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရ အား အစြျပျခငး ျဖစပါသည။ ဖကဒရယစနစက ကငသးေသာ ႏငငအမားစတြင ဥပေဒျပအထက လႊတေတာတြငး အစညးအေ၀း၌ ပါ၀ငေနၾကေသာ ေဒသႏရအဖြ႔မား၏ ကယစားလယမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပငဆငမြမးမျခငးလပငနးစဥတြင ပါ၀ငျခငးျဖင ယငးစသတမတ ခကက ျဖညဆညးပါသည။

ဇယားကြက ၆။ ကယပငဖကဒရယအစးရစနစ

မၾကာေသးမႏစမားအတြငး ‘ကယပင ဖကဒရယစနစ’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရက အေလးထား လာၾကပါသည။ ဖကဒရယ စနစသည ဗဟခပကငမႈေလာခရာတြင တကစြာသတမတထား ေသာ ပစတစချဖစၿပး ယငးကအထကတြငလညး နယေျမေဒသႏင သကဆငေသာ သေဘာ တရားတစခအျဖစ သတမတချခငးေၾကာင (အပငး ၁.၁ ကၾကညပါ) ရႈပေထြးမႈမား ေပၚ ေပါကလာႏငပါသည။ ‘ကယပငဖကဒရယစနစ’ ၏ အေျခခအေၾကာငးတရားသည ‘နယေျမ ေဒသတစခထကစာလင ယဥေကးမႈ၊ ဘာသာတရား သ႔မဟတ ဘာသာစကားဆငရာ ၀ေသသ လကၡဏာရပမားျဖငသာ နယေျမေဒသဆငရာတညရမႈက အေျခချခငးထက ကယစားျပျခငး

သ႔မဟတ ျပညသတစဥးတစ ေယာကစတငး၏ ေရြးခယမႈကသာအေျခခၿပး အဆပါအဖြ႔ အစညး၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကသာ သတမတထားေသာ လမႈအဖြ႔အစညးတစခမ အသ အမတျပလကချခငးပင ျဖစပါသည’။* သ႔ျဖစရာ အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားႏင လပပငခြင အာဏာမားက တကစြာ သတမတထားသည နယေျမမားအား ေပးအပျခငးမရေသာလညး နယေျမတစခအတြငးတြင စေ၀းေနထငၾကျခငး မရေသာလညး ႏငငအႏ႔အျပားတြင ပ႕ႏ႔ေနထင လကရသည ျပညသလထ အဖြ႔အစညးမား (လ႔အဖြ႔အစညးမား)ကမ ေပးအပထားပါသည။

အဆပါ လ႔အဖြ႔အစညးမားသည ယငးတ႔၏ အေၾကာငးအရာကစၥရပမားက ေဆာင ရြကရနအတြက အဓကအားျဖင ကယပငလကၡဏာရပမား (ယဥေကးမႈ၊ ပညာေရး၊ ဘာသာ စကားႏင ဘာသာတရား) တ႔ႏငပကသကၿပး ယငးတ႔ ကယပငအဖြ႔အစညးမားပင ရေနႏငပါ သည။ ဥပမာအားျဖင ေအာတမနအငပငယာတြင အခ႕ေသာ အေရးကစၥမားက ဘာသာေရး အဖြ႔အစညးမားလကသ႔သာ အပႏငးထားပါသည (မးလကစ)။ အႏၵယ၊ အစၥေရးႏင လကဘႏြန တ႔၏ လကထပထမးျမားမႈ အေရးကစၥမားက ကြျပားျခားနားေသာ ဘာသာေရးအဖြ႔အစညး မားက ယခတငေအာင ေဆြးေႏြးဆးျဖတေနရဆ ျဖစပါသည။ ဖဂတြငတငးရငးသား လမးစ ေပါငးစတ႔၏ ကယပငအပခပေရးအတြက အခြငအေရးမားက အသအမတျပ လကခထား ပါသည။ ဘယလဂယတြင ေရာယကေပါငးစပထားေသာ နညးလမးကအသးျပၿပး ႏငငေတာ ကလညး တငးေဒသႀကးမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားအလက ခြျခားထားပါသည။** ‘ကယပင ဖကဒရယစနစ’၏ အေျခခသေဘာတရားမားသည တငးရငးသားလမးစမားအလက ယဥေကး မႈအသးသးရၾကေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားက ညႏႈငးေျပလညေစမညျဖစေသာလညး ယငးတြင လညး လကေတြ႔စနေခၚမႈမား ရေနပါသည။ အဖြ႔အစညး၏ လအပေသာအဆငက ရရရနႏင ျပန႔ႏ႔တညရေနၾကေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားအား ၀နေဆာငမႈမားက ထထေရာကေရာက ဖနတးေဆာငရြကေပးရနတ႔အတြက ခကခႏငပါသည။ ‘ကယပင ဖကဒရယစနစ’ ၏ အယအဆ မားက ဤလမးညႊနစာအပပါ အခနးမား၏ ႏငငေတာ အပခပေရးက႑ႏင ဥပေဒျပလႊတေတာ (အခနး ၄ ႏင အခနး ၅) တ႔ႏင စပလဥး၍ ေဖာျပထားသည လနညးစအဖြ႔အစညးက ကယစားျပ ႏငေရးအတြက အခ႕ေသာ ပစခမတေရးနညးလမးမားတြင ေဖာျပထားပါသည။

* Thalmann, U ႏင Widrig, C ၊ ‘ေခတၿပင ကြျပားျခားနားမႈမားႏင ဆြစဇာလန၏ ဗဟအစးရစနစအၾကား

အားၿပငမႈ’ ၊ ဗဟအစးရစနစ၏ စစစအႀကျပခက အမတ ၂ ရ အလားအလာအသစမား (ဖရစေဘာဂ၊

ဗဟအစးရစနစျပဌာနးခက၊ ၂၀၀၄) <http://www.federalism.ch/files/ documents/New_trends_

in_federalism_WP2.pdf> တြငလညး ၾကညရႈႏငပါသည။

** Baechler, G၊ ‘နယေျမဆငရာႏင လမးစဆငရာ ကယပငဗဟအစးရ စနစအၾကားအားၿပငမႈ - အေၾကာငး

အရာမားႏင လကေတြ႔ ေဆာင ရြကခကမား’ ၊ ဆြစဇာလန ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရး

ဆငရာအဖြ႔အစညး (၂၀၀၈)၊ <http://www.swiss-cooperation.admin.ch/nepal/en/Home/

Document_Archive> ဟသည ၀ကဘဆဒတြငလညး ၾကညရႈႏငပါသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

ဤတြင အေရးပါေသာ အခကႏစခက ရပါသည။ ပထမအခကမာ ဖကဒရယစနစသည တရားဥပေဒအရ သတမတထားေသာ အစးရအခငးခငးၾကား ဆကဆေရးက ညႊနးဆေသာ ေၾကာင အစးရ၏မားစြာေသာ အဆငမားအၾကား ယငးဆကဆေရးသည အခြငအေရးမားက ျပန လညရပသမးျခငးႏငစပလဥး၍ အထကတြငေဖာျပသည မရမျဖစ လအပခကႏင လကေလာ ညေထြမႈ ရရပါမည။ ဥပမာအားျဖင ကမာၻတစ၀မးတြင ဖကဒရယစနစက ကငသးေသာ ႏငငတငး သည ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆင၊ ခရငအဆင သ႔မဟတ ျပညနယအဆငတ႔အၾကား ျပဌာနးထားသည ဆကႏြယမႈက တညေဆာကထားပါသည။ သ႔ရာတြင ႏငငေတာအဆင သ႔မဟတ ေဒသႏအဆငႏင ျပညနယအဆင အစးရမားအၾကား ဆကႏြယမႈက တညေဆာကျခငး မရေသး ပါ။ ျပညနယအစးရမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အေရးပါေသာက႑မပါ၀ငေဆာငရြက သညေတာငအာဖရကႏငင၌ပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပငဆငမြမးမမႈအတြက ျပညနယ အစးရမားထမ ပါ၀ငႀကးပမးေဆာငရြကမႈ တစစတရာကမရရပါက ျပညနယအား ေပးအပထား သညအာဏာက ျပနလညရပသမးႏငပါသည။ ‘အဆငသးဆငပါ၀ငေသာ ဖကဒရယစနစ’ ဟ သည ေ၀ါဟာရက အသးျပျခငးသည ရဖနရခါ၌ အျမငမားမႈက ဥးတညေစပါသည။ ဒတယအခက အေနျဖင အစးရ၏ အဆငအသးသးႏင ဗဟအစးရ၏ ဆကႏြယျခငးဟသည အခကသည အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၏ (ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ေဒသႏရအဖြ႔အစညးမားသ႔ အပႏငးထားေသာ အာဏာ၏အတငးအတာ) အမနတကယ အေရးပါမႈ အတငးအတာႏင စပလဥး၍ ေဖာျပျခငးမရပါ။

ပ ၁၃။ ဖကဒရယစနစတြင ဗဟခပကငမႈေလာချခငး

သ႔ျဖစရာ အာဏာကဗဟအဆင၌ခပကငထားေသာ ဖကဒရယအစးရႏငငမားႏငအာဏာ မားလႊေျပာငးခြေဝေပးထားေသာ တစျပညေထာငႏငငမားစသည ယေ၀ါဟာရမားသည တစသမတ တညး ျဖစေသာလညး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အမနတကယအေရးပါမႈ အတငးအတာ

ႏငငေတာအစးရ အဆင ႏငငေတာအစးရ အဆင

ႏငငေတာအတြငး၌ ရေသာ ႏငငေရးအာဏာ

ႏငငေတာအတြငး၌ ရေသာ ႏငငေရးအာဏာ

ေဒသႏရ ေဒသႏရ

ေဒသႏရ ေဒသႏရ

ေဒသႏရ ေဒသႏရ

ေဒသႏရ ေဒသႏရ

ဗဟအစးရ စနစအတြငး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး

အာဏာမားက အနညးအကဥးသာ

လႊေျပာငး ခြေဝေပးသည ဖကဒရယအစးရစနစ

အာဏာမားက ကယျပန႔မားျပားစြာ

လႊေျပာငး ခြေဝေပးသည ဖကဒရယအစးရစနစ

သ႔မဟတ ႏငငတစႏငငအတြငးရ အစးရ အခငးခငးၾကား ဆကႏြယမႈမားက ကာကြယေပးသည တရားေရးဆငရာ အကာအကြယမား၏ သေဘာတရားက ညႊနျပေနပါသည။ ဥပမာအားျဖင ၿဗတသလႊတေတာက စေကာတလနအားအပႏငးထားသည လပပငခြငအာဏာသည ဖကဒရယ စနစတစခအတြငး ေဒသႏရရ လကေအာကအဖြ႔အစညးမားသ႔ အပႏငးေသာအာဏာထက ပ၍ ကယျပန႔ပါသည။ သ႔ရာတြင ၿဗတနႏငငသည ဖယဒရယႏငငတစခ မဟတပါ။ စေကာတလန ကယစားလယမား တာ၀နထမးေဆာငေနသည ဥပေဒျပအထကလႊတေတာက ထညသြငး စဥးစားျခငးမျပေသာ ၿဗတနႏငငသည စေကာတလန၏ ဥပေဒျပလႊတေတာအာဏာ သ႔မဟတ အပခပမႈအာဏာအားလးက တစဘကသတ ျပနလညရပသမးႏငပါသည။ တာဇနးနးယားႏငင တြင ႏငငေတာသည ဇနဇဘာကၽြနးစမလြ၍ အျခားေသာတငးေဒသမားသ႔ ခြေ၀သတမတေပး ထားေသာ လပပငခြငအာဏာမားက ဖယဖကႏငသျဖင ဖကဒရယအစးရစနစ မရေပ။ သ႔ျဖစရာ ႏငငေတာတစ၀မးတြင အပခပေနေသာအဆငသည တစခထကပ၍ မရေပ။

တစဖကတြင ဖကဒရယစနစႏင တစျပညေထာငစနစအၾကား၊ အျခားတစဘကတြငလညး ဗဟခပကငမႈမားျခငးႏင အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးတ႔အၾကား သငေလာစြာခြျခားျခငး သည အေကာငးဆးအစးရ၏ ပစခမတမႈက ေရြးခယရန ရႈပေထြးေစမညမေရရာမႈက ဖယ ရားႏငပါသည။ အသြငကးေျပာငးေရးလပငနး စဥတစခတြင ဖကဒရယအစးရစနစ ပစက ကနဥး ခမတေဆာငရြကျခငးသည (ဥပမာ - နေပါႏင ဆမာလယာတ႔တြင) အခးမညေသာ ဗဟခပကငမႈေလာချခငးႏင ပကသကၿပး မၾကမးေရြးဆြၾကသမားအား ႏငငတစႏငင၏ အေနအထား၊ စနေခၚမႈမားႏင အသငေလာ ဆးျဖစမည နညးလမးမားက ပတပငထားေစ ပါသည။

ဇယားကြက ၇ - ပါ၀ငသည အေၾကာငးအရာမားက တငျပျခငး။ ဆဒနႏငင၏ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးအတြက အေကာငးဆးနညးလမးမားက သေတသနျပလပျခငး။

‘ကၽြႏပတ႔အေနျဖင Comprehensive Peace Agreement (ၿပးျပညစေသာ ၿငမးခမးေရး ဆငရာ သေဘာတညမႈ) တစခလးတြင ကၽြႏပတ႔ ညႏႈငးေဆြးေႏြးခေသာ၊ သေဘာတည ခေသာ အပခပမႈအမးအစားကေဖာျပရန ပစကေသာစကားလးက သးႏႈနးထားျခငး မရပါ။ ကေလးတစဥး ေမြးဖြားျခငးမျပမ အမညေပးျခငးမျပရန ကၽြႏပတ႔အား အာဖရက၏ ရာသခြငက လမးညႊနထားပါသည။ [….] Intergovernmental Authority on Development [ဖြ႔ၿဖး တးတကေရးအေပၚ အစးရ အခငးခငးၾကားတြငရေသာ လပပငခြငအာဏာ] ၿငမးခမးေရး

အကးအေျပာငးကာလ လပငနးစဥမား တြင ဖကဒရယပစတစခက ခမတရန ေစာလငစြာ ကတကဝတေပးျခငးသည သကဆငရာနငင၏ အေျခအေန၊ စနေခၚ မႈမားႏငပကသကၿပး အေကာငးဆး ေျဖရငးေဆာငရြကေပးနငမည အခး မညေသာ အာဏာခြေဝျခငးပစမားက ထညသြငးေရးဆြရန အေျခခဥပေဒ မၾကမးေရးဆြၾကသမားအား သတမမ ျဖစေစသည။

၃။ ပစခမတေရးနည

းလမးမား

လပငနး စဥတြင […..] Sudan People’s Liberation Movement [ဆဒန ျပညသမား၏ လြတေျမာကေရးလႈပရားမႈ] ႏင Government of Sudan [ဆဒနအစးရ] တ႔သည ဗဟ အစးရႏင ျပညနယမားအၾကား ဖကဒရယစနစျဖငျဖစေစ၊ ဖကဒရယျပညေထာငစစနစျဖင ျဖစေစ၊ စစမနေသာဖကဒရယစနစျဖငျဖစေစ မညသညစနစက ကငသးသငသညစသျဖင စဥးစားလက ႏြနစေနမညအစား ညႏႈငးရနႏင စစႏင ၿငမးခမးေရးတ႔၏ ျပငးထနေသာ ျပနာ ရပမားက အေျဖထတရနအတြက ဒးတကေဆြးေႏြးၾကပါသည။ ဤကေလးသည ေမြးဖြားခၿပ ျဖစသညအတြက သေတသနျပသမားသည ယငးတ႔အေနျဖင ဆဒန၏ ၿပးျပညစေသာ ၿငမးခမး ေရး သေဘာတညခကတြင ဆဒနႏငငသားမားက သေဘာတညထားေသာ စမေဆာငရြကခက မားက အေကာငးဆးပေဖာမညဟ ယၾကညသည အမညေပးႏငၿပ ျဖစပါသည။’

John Garang၊ ဆဒနေတာငပငး သမၼတေဟာငးႏင ဆဒနႏငင၏ ပထမဥးဆးဒသမၼတ၊ ဗဟအစးရစနစႏင

စပလဥးသည တတယအႀကမေျမာက ညလာခတြင SPLM ဥကဌ၏ မန႔ခြနး၊ ဘရပဆလ၊ ဘယလဂယ၊

‘ဆဒန၏ ဥးတညခက’ အရ၊ ၁၂၊ မတလ၊ ၂၀၀၅၊ <http://www.sudanvisiondaily.com/modules.

php?name=News&file=article& sid=5800> (ေမ ၂၂၊ ၂၀၁၀ တြင ၀ကဘဆဒတငသည) ဟသည

၀ကဘဆဒတြငလညး ေလလာၾကညရႈႏငပါသည။

ေယဘယအားျဖင အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးက အေၾကာငးရငးႏစရပေၾကာင ေဆာငရြကရျခငး ျဖစပါသည။ (က) ၀နေဆာငမႈမား ထမးရြကေပးရာတြင ခရးေရာကေစရနႏင တာ၀နေကျပြနေစရနရညရြယ၍ ျပညသမားႏင ပမနးကပစြာ ေဆာငရြကႏငရနႏင (ခ) ကယပင အပခပမႈ အတငးအတာတစခက လပပငခြငေပးျခငးျဖင ႏငငတစႏငငအတြငးရ ကြျပားျခားနား ေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားၾကား သဟဇာတျဖစျခငးက ျမငတငေပးရနဟ၍ ျဖစၾကပါသည။ အထး သျဖင ျပငးထနေသာပဋပကၡမားေၾကာင ၿပကြေနေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားတြင အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးျခငး သည ကြျပားျခားနားေသာ အဖြ႔အစညးမား၊ ယဥေကးမႈမားႏင ဘာသာတရားမား၏ ၿငမးခမးစြာ အတအကြ ယဥတြေနထငျခငးက အေထာကအကျပႏငပါသည။

အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ရာတြင သမားရးကပစႏင အေရးပါေသာပစဟ၍ ႏစမးရပါသည။ သမားရးကပစသည အစးရ ၏ ဖြ႔စညးပဆငရာ အစအစဥစနစက ပေဖာေပးၿပး အေရးပါေသာပစ သည အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အမနတကယ အေရးပါမႈအတငးအတာက ေဆာငရြကပါသည။ ယငးတ႔၏ ေဆာငရြကခကမားက အပခပေရး၊ ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀မႈမားအရ အသငေလာဆး တငးတာႏငပါသည။ ‘ဗဟအစးရစနစ’ ႏင ‘တစေပါငး တစစညး တညး အပခပေသာအစးရစနစ’ ဟသည သေဘာတရားႏစမးသည တငးျပညတစျပညအတြငး အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး၏ အားသာခကက ညႊနျပျခငးမရပါ။ ယငးသည အစးရ၏ အဆင အသးသးၾကားတြင တရားေရးဆငရာ ဆကႏြယမႈက ေဖာျပေပးပါသည။ ဗဟအစးရစနစမားတြင ကယပငအပခပေရးႏင အဏာခြေ၀သတမတသည အပခပေရးတ႔က အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရနႏင ကာကြယရနအတြက တရားေရးဆငရာ ကာကြယမႈမား လအပပါသည။

ဇယား ၃။ ဤအခနးတြင အေလးေပးေဖာျပထားေသာ အေၾကာငးအရာမား*

အေၾကာငးအရာမား ေမးခြနးမား

၁။ အစးရ၏ အဆငမား

• အစးရ၏အဆငမား မညမထားရႏငမညနညး။ အဘယေၾကာငနညး။ ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငမားအျပင အစးရ၏ အျခားေသာ အဆငမား ရပါသလား (ဥပမာ- ျပညနယအဆင)။

• အစးရ၏ မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမည အပခပေရး အဆင မညမရသနညး။

• အစးရ၏ အဆငတစဆငက ႏငငတစ၀မးလးတြင အခးညစြာ ကငသး ေဆာငရြကျခငးရပါသလား။ သ႔မဟတ အခ႕ေသာ နယေျမေဒသမားတြင သာ အခးမညစြာ ခမတေဆာငရြကပါသလား။

• အကယ၍ အစးရ၏ အဆငႏစဆငထက ေကာလြနပါက (ႏငငေတာ အဆငႏင ေဒသႏရအဆငမား) အစးရ၏ အဆငမားအားလးက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင တကရကစညးမဥးခမတထားျခငး ရပါသလား။

• သ႔မဟတ ေဒသႏရအဆငအစးရ သ႔မဟတ အပခပေရးဌာနသည လက ေအာကခအဆငမား ထပမထားရျခငးႏင စပလဥး၍ ဆးျဖတပင ခြင၊ ယငးတ႔ လပေဆာငရမည နယနမတေဘာငက သတမတပငခြငႏင လပပငခြငအာဏာမားက လႊေျပာငးပငခြငတ႔ႏင စပလဥး၍ အာဏာ ရပါသလား။

• သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအတြငးရ အခ႕ေသာ အေျခချပဌာနး ခကအရ မျဖစမေနလပေဆာငရေသာ သ႔မဟတ မျဖစမေနေဆာငရြက စရာ မလေသာ စညးမဥးမားအျပင တငးေဒသႀကးမားအတြက ေျပာငး လြယျပငလြယရေသာ စညးမဥးမားရျခငးက႔သ အလယအလတ လမး စဥတစခခ ရပါသလား။

၂။ ေဒသႏရ ဆငရာနယနမတ မားက သတမတ ျခငး

• မညသည စသတမတခက က အသးျပမညနညး (တငးရငးသားလမး၊ ဘာသာစကား၊ ဘာသာတရား၊ ပထ၀၀င အေနအထား၊ သမငးေၾကာငး၊ စးပြားေရး၊ ယခငကတညးက ရေနၿပးေသာ အပခပေရး အဖြ႔ အစညးမား၊ ပဋပကၡျဖစႏငေသာ အလားအလာမား၊ အျခားအေၾကာငး အရာမားႏင ယငးတ႔အားလး)။

• အနညးဆးရသငေသာ သတမတခကမား ရပါသလား (အနညးဆး ရသငေသာ တငးေဒသႀကးမား၏ အေရအတြက၊ အနညးဆး ရသငေသာ လဥးေရ ၊ အနညးဆး ရသငေသာ ရငးျမစမား)။

၄။ နဂး

• ေဒသႏရဆငရာ နယနမတကန႔သတခကမားက ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ အတြငး သတမတထားျခငး ရပါသလား သ႔မဟတ စသတမတခကမား ကသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပထားပါသလား။

• သကဆငရာျပညနယမားမ ျပညသလထသည နယနမတေဘာင ကန႔သတျခငးလပငနးစဥတြင ပါဝငပကသကနငပါသလား။ သကဆငရာ တငးေဒသႀကးမားမ လနညးစမားသည နယနမတေဘာင ကန႔သတျခငး လပငနးစဥတြင ပါဝငပကသကနငပါသလား။

• ခရငမားက နယနမတသတမတေရးအတြက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအတြငး လပငနးစဥ အခနဇယားမား (ယာယ ျပဌာနးခကမား) ရပါသလား။

• ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ေဒသႏရဆငရာ နယနမတကန႔သတခက မားက ေျပာငးလျခငး၊ တငးေဒသႀကးအသစမားက တညေထာငျခငး သ႔မဟတ တငးေဒသႀကး အခငးခငး ေပါငးစညးျခငးစသည ေဆာငရြက ခကမားအတြက လပထးလပနညးမား ပါ၀ငပါသလား။

• အကယ၍ ပါ၀ငပါက နယနမတ ကန႔သတခကေဘာင ေျပာငးလမႈက မညသတ႔မ မညကသ႔ လပေဆာငမညနညး။

• ယငးလပထးလပနညးတြင မညသတ႔က ပါ၀ငေဆာငရြကၾကမညနညး။ ႏငငေတာအဆင၊ သကဆငရာတငးေဒသႀကးမား၊ သကဆငရာ တငး ေဒသႀကးမားအတြငးရ လနညးစမား သ႔မဟတ ယငးတ႔အားလး ပါ၀င ေဆာငရြကနငၾကပါသလား။

• နယနမတ ကန႔သတခကေဘာငမားက ျပငဆငေျပာငးလရန တကစြာ သတမတထားေသာ စသတမတခက ရပါသလား (ဥပမာအားျဖင- အနညးဆးရသငေသာ လဥးေရပမာဏ၊ စးပြားေရးအရ အလားအလာ ေကာငးမားရျခငး)။

• လမားစ၏ အထးျပဌာနးခကမား၊ လပထးလပနညးမားႏင ျပညလး ကၽြတ ဆႏၵခယပြမား ရပါသလား။

၃။အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝ ေပးျခငး အတငးအတာ

• အပခပေရးဆငရာ အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးႏငပကသကၿပး မညသညအတငးအတာအထ ေဒသနရအစးရမားအား အပႏငးရန မနးဆထားသနညး။

• မ၀ါဒမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရနအတြက အစးရ၏ ေအာက ပငးအဆငမားကလညး တာ၀နမားလႊအပထားပါသလား။

• သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားတြင အေၾကာငးကစၥတစရပအား မည သ႔ ကငတြယေျဖရငးရမညက ဆးျဖတရနအာဏာရပါသလား။

• အပခပမႈဆငရာ ဗဟခပကငမႈေလာချခငးက ႏငငတစ၀မးလးတြင အခးညစြာ ေဆာငရြကၾကပါသလား သ႔မဟတ အခ႕ေသာ နယေျမ ေဒသမားရ လနညးစ၏ သေဘာထားမားက စဥးစားလက အခးမညစြာ လႊေျပာငးခြေ၀ ေပးပါသလား။

• ႏငငေရးတြင အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးက ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔မားထ မညသညအတငးအတာထ အပႏငးထားသနညး။

• ေဒသႏရအစးရအဖြ႔သည ႏငငေတာ၏ မ၀ါဒမားက အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကေရးအတြက တာ၀နရသမားက ေရြးေကာကတငေျမာက ခြင ရပါသလား။

• သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားသည (ေဒသႏရအစးရသ႔ တာ၀နလႊေျပာငးႏငးအပျခငးႏင အပခပေရးဆငရာ အာဏာမားလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငး) တ႔ႏင စပလဥး၍ သကဆငရာဥပေဒမားက အတည ျပျပဌာနးမည ဥပေဒျပ လႊတေတာကလညး ေရြးေကာကတငေျမာက ႏငပါသလား။

• ဘ႑ာေရးဆငရာ အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးတြင ေဒသႏရ အစးရအဖြ႔မားထသ႔ မညသညအတငးအတာအထ အပႏငးထားသနညး။

• အစးရ၏ သကဆငရာအဆငမားသည ယငးတ႔၏ လပပငခြငအာဏာ မားက လကေတြ႔ကငသးရန အနညးဆးရသငသည ရငးျမစမား၏ အတငးအတာ မညမ လအပပါသနညး။

• မညသည ၀ငေငြရငးျမစမားက အစးရအဆငအသးသးသ႔ ခြေ၀ခေပး မညနညး။

• ၀ငေငြရငးျမစမားက ခြေ၀သးစြမညလား၊ သ႔မဟတ အစးရ၏ အဆင တစဆငကသာ အျပညအ၀ အပႏငးထားပါသလား။

• တစဥးခငးဝငေငြခြန၊ ကမၸဏအခြန၊ အေရာငး၊ ၀နေဆာငမႈမား၊ ေျမယာ မား၊ ယာဥမားႏင အျခားလပငနးမားမ ၀ငေငြမားအေပၚ မညသက အခြနေကာကခမညနညး။

• အခြနမား၊ အေကာကခြနမားႏင မပငခမားအေပၚ အခြနေကာကခႏႈနးက မညကသ႔ ခမတမညနညး၊ မညသက ခမတမညနညး။

• ေဒသႏရ အခငးခငးၾကား ဘ႑ာေရးဆငရာ အားၿပငမႈမားရပါသလား။ ယငးတ႔သည ျပညသမားအား အမးမးေသာ ဘ႑ာေရး ၀နထပ၀နပး မားက ျဖစေပၚေစပါသလား။

၄။ နဂး

• ႏငငေတာက ရရသည၀ငေငြမားက မညကသ႔ ခြေ၀ခမတေပးမည နညး။ ၀ငေငြမား ခြေ၀သတမတေပးျခငးအတြက မညသကဥးစး၍ လပေဆာင မညနညး။ ခၽြငးခကသေဘာေဆာငေသာ ေပးအပျခငးႏင ခၽြငးခက သေဘာမေဆာငေသာ ေပးအပျခငးမား ရပါသလား။ ခြေ၀ သတမတေပး ျခငးအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင စညးမဥးမား/ခြတမးမားက ခမတထားသငပါသလား။ ႏငငေတာ၀ငေငြမားအား ခြေဝျခငးက ျပနလညျပငဆငမြမးမရန ပမနဆနးစစခက လပငနးစဥ မား ရပါသလား။

• ဘ႑ာေရးဆငရာ လပပငခြငမားအတြငး ကြျပားျခားနားမႈမားႏင ျပည နယမား၏ ၀နေဆာငမႈစားရတမားႏင စပလဥး၍ မညသ႔ကငတြယ ေျဖရငးမညနညး။ ညႏႈငးမႈလပငနးစဥမား ရပါသလား။ ဤသ႔ ညႏႈငး ျခငးက မညသ႔ေဆာငရြကမညနညး။ မညသညအဆငသ႔ ေဆာငရြက ေပးမညနညး။ မညသတ႔က ေဆာငရြကမညနညး။ မညသက ဆး ျဖတ ခကခမတမညနညး။

၄။ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝ ေပးျခငးဆငရာ စမေဆာငရြက ခကမား

• ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားတြင ကယပငစမေဆာငရြကရန အခြငအေရး ရပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ခရငမားအေနျဖင ယငးတ႔၏ ကယ ပငစမေဆာငရြကခကက ဆးျဖတခက ခမတႏငသညအထ ၾကားျဖတစမေဆာငရြကခကက ေရးဆြဖနတးေပးျခငး ရပါသလား။

• သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားအတြငး စမေဆာငရြကခကက ဖြ႔စညး ပ အေျခခဥပေဒ (ႏင ႏငငေတာဥပေဒတြင) ခမတ ေဖာျပထားပါသလား။

• သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မား အတြက ယငးတ႔အား မညသ႔ စမေဆာငရြကရမည သ႔မဟတ စမေဆာငရြကမႈ ပစအမးမးက ဖနတးေပးေသာ စခနစညႊနးမားႏင လမးညႊနခကမား က ခမတေဖာျပထားျခငး ရပါသလား။

• မညသည သးျခားအပႏငးေသာအာဏာ အမးအစားမားက ႏငငေတာ အဆင/ေဒသႏရအဆင သ႔မဟတ ျပညနယအဆငမားက ရရၾက သနညး။

• မညသညအာဏာ အမးအစားမားက တစၿပငနကတညး ကငသးပင ခြငေပးသနညး။ ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငမားက အာဏာမား က တစၿပငနက အသးခမညဆပါက မညသညအာဏာမ လႊမးမးမည နညး။

• ခြတမးခ၍ ကငသးမည အာဏာမား ရပါသလား။ ဥပမာအားျဖင ႏငငေတာအဆငသည မ၀ါဒမား သ႔မဟတ စခနစညႊနးမားက သတမတ ၿပး ေဒသႏရအဆငမားက ေဒသဆငရာ အာဏာပငမားက ထတျပန သည စညးမဥးမားက ႀကးၾကပအပခပပါသလား။

• အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးအတြက မညသည စသတမတခက မားက အသးျပမညနညး။ မညသမားက ဆးျဖတခက ခမတေပးမည နညး။

• မညသည အာဏာမားသည အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားအတြက အထးအေရးပါသနညး (ဥပမာ- ယငးတ႔၏ ကယပင လကၡဏာရပမားက ကာကြယျခငး)။

• ေဒသႏရအစးရမားအားလးတြင တညေသာ လပပငခြငအာဏာ ရရပါ သလား။ သ႔မဟတ အခးမညေသာ ခြေ၀သတမတေပးျခငးမး ျဖစပါ သလား။

• ႏငငေတာ သ႔မဟတ ခရငမားအနက မညသတ႔တြင ၾကြငးကနအာဏာ (ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ျပဌာနးထားျခငးမရေသာအာဏာ) ရပါသနညး။

• အာဏာမားက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအတြငး မညသ႔ စာရငးသြငးေဖာျပ ထားသနညး (ဥပမာ- လပငနးစဥဇယားမားျဖင)။

• အာဏာခြေဝ သတမတရာတြင ဥပေဒတစခက အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရမည ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔၏အပခပေရးဆငရာ လပပငခြင အာဏာေဘာငအေပၚမတညၿပး ႏငငေတာအဆငဥပေဒျပလႊတေတာမ ဥပေဒမၾကမးေရးဆြပါသလား။

• ႏငငေတာအဆငသည ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားသ႔ မညသညအတငး အတာအထ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ႏငပါသနညး။ ႏငငေတာအဆငမ ေရြးခယထားေသာ နယေျမေဒသမားကသာ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေ၀ ေပးနငပါသလား။ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားတြင ႏငငေတာအဆင သ႔မဟတ အစးရ၏ ေအာကပငးအဆငမားအား မညသည အတငးအတာ အထ အာဏာမားက လႊေျပာငးေပးႏငပါသနညး။

• ေဒသႏရ အစးရ အဖြ႔မားတြင တရားစရငေရးက႑ ရပါသလား။ • ဤသ႔ဆလင ယငးက မညသ႔ စမေဆာငရြကရမညနညး။ ေဒသႏရဆင

ရာ တရားစရငေရးက႑ႏင ႏငငေတာအဆင တရားေရးက႑တ႔သည မညသ႔ ဆကသြယမညနညး။ (ႏငငေတာဥပေဒအရ ခြျခားထားပါသလား၊ သ႔မဟတ ဖြ႔စညးထားျခငး ျဖစပါသလား၊ သ႔မဟတ ေအာကပငးအဆင တရားရးမားက ခရငမားက ဖြ႔စညးတညေထာင၍ ထပပငးအဆင တရား ရးမားက ႏငငေတာက တညေထာငထားပါသလား။

၄။ နဂး

၅။ အာဏာမားလႊ ေျပာငး ခြေဝေပး ျခငး အဆျပခက မားအတြက တရားေရးဆငရာ အကာအကြယမား

• အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး အဆျပခကက ေျပာငးလမညဆပါက တငးေဒသႀကးမား၏ သေဘာတညမႈက လအပေၾကာငး ခမတထားေသာ လပငနးစဥ ရပါသလား။

• ေဒသႏရ အစးရအဖြ႔သ႔ အေရးပါေသာ အာဏာမားက လႊေျပာငးေပးပါက ဤသ႔ လႊေျပာငးမႈအတြက ျပငဆငေျပာငးလခကအတြက ယငးတ႔၏ သေဘာတညမႈက လအပပါသလား။

၆။ အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝ ေပးျခငး အဆျပ ခကမားအတြက ပဋပကၡမားအား ေျဖရငးေရး လပငနးစဥမား

• မညသ ႔ေသာ အျငငးပြားမႈေျဖရငးေရးလပငနးစဥအမးအစားမားက စမေဆာငရြကေပးမညနညး။ အခ႕ေသာ အျငငးပြားမႈမားအတြက အထး တရားရးမား၊ ပမနတရားရးမား၊ ဗဟတရားရးခပ၏ တကရကတရား စရငမႈမား ရပါသလား။

ယငးသည ‘ဖကဒရယစနစသ႔သြားရာလမး’ မ ရရသည ညႏႈငးထားၿပး ျပနလည ပစခမတထားေသာ

လပငနးစဥ ျဖစသည [Topperwien၊ Nicole]။ ဖကဒရယစနစႏငပကသကၿပး အခကအလကမတတမးမား၊

ဖကဒရယစနစႏင စပလဥး၍ နေပါ-ဆြစဇာလနဖရမအတြက ျပငဆငထားေသာ စာရြကစာတမးမား။

(ဆြစဇာလနအစးရ၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရးဆငရာ ေအဂငစ၊ ၂၀၀၇-၈)၊ < http://

www.swiss-cooperation.admin.ch/nepal/en/Home/..../resource_en_178456.pdf> ဟသည

၀ကဘဆဒတြငလညး ၾကညရႈႏငပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

မတစမား၁ ‘အစးရ၏ အဆင’ ဟသည ေ၀ါဟာရသည တငးျပညတစျပည၏ ေဒါငလကစနစအရ (ထပပငးမ

ေအာကပငး) ညႊန ၾကားခကအတြငး သတမတထားေသာေနရာ၌ ႏငငေတာအာဏာက အသးခသည ရာထးဂဏသမ အဆငဆငက ဆလျခငး ျဖစပါသည။ အဆငမားဟ ဆရာ၌ ႏငငေတာအဆင၊ ေဒသႏရ အဆင သ႔မဟတ ျပညနယအဆငတ႔ ပါ၀ငပါသည။

၂ ‘အပခပေရး အဆင’ ဆသညမာ တငးေဒသႀကးမားအဆင၊ ျပညနယအဆငစသျဖင အစးရ၏ မ၀ါဒမားအား အေကာငအထညေဖာရာ၌ စမအပခပမႈအရ ပပးေပးေသာ အဖြ႔အစညးဆငရာ ပစခမတမႈပင ျဖစပါသည။ ယငးသည မ၀ါဒမားက ခမတျခငးမရပ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငးကသာ လပေဆာငေသာေၾကာင အစးရအဆင တစခႏင တစခအၾကား ကြာဟ ခကမား ရတတပါသည။

၃ ‘ေဒသႏရ’ ဟေသာ ေ၀ါဟာရသည (က) ကမာၻတစဝနးရ သ႔မဟတ ေဒသတြငးရေဒသမား၊ (ဥပမာ- ဥေရာပ၊ အေရ႕အာဖရက စသျဖင) သ႔မဟတ (ခ) ႏငငေတာဆငႏင ျပညနယအဆင မားအၾကားရ အစးရ၏ လကေအာကနယေျမမားက ရညညႊနးေသာ ျပညနယ သ႔မဟတ တငး ေဒသႀကးမား (ခရငအဆင သ႔မဟတ ျပညနယတ႔ႏင အလားသ႑ာနတညသည)။

၄ Ghai, Y၊ International IDEA မထတေဝေသာ ‘ႏငငေတာ ဖြ႔စညးတညေဆာကပ။ ဖကဒရယ စနစႏင ကယပငအပခပေရး’၊ ဒမကေရစႏင ခငၿမစြာ အျမစတြယေနေသာ ပဋပကၡမား- ညႏႈငးေဆြးေႏြး ေဆာငရြကၾကသမားအတြက နညးလမးမား (စေတာဟမး၊ International IDEA၊ ၂၀၀၃) ၊ စာ- ၁၅၅-၁၆၈

၅ Brancati, D၊ ‘ဗဟခပကငမႈေလာချခငး- တငးရငးသားလမးစဆငရာ ပဋပကၡမားႏင ခြထြက ေရးလမးစဥမား၏ ေတာကေလာငမႈမားက မးစပးေပးျခငးလား။ သ႔မဟတ ၿငမးသတေပးျခငး လား’၊ ႏငငတကာ အဖြ႔အစညး ၊ ၆၀ (၂၀၀၆)၊ စာ- ၆၅၁-၈၅။

၆ ဆဒန သမၼတႏငင၏ ၾကားျဖတ ႏငငေတာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၂၄ (၂၀၀၅)

၇ တာဇနနးယားနငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၂ (၁၉၇၇) တြငျပဌာနး၍ ၁၉၉၅ တြင ျပငဆငမြမးမထားသည။

၈ ေဒသစတနယေျမ တစခခငးစ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒသည သကဆငရာ ေဒသစတ နယေျမ မား၏ အပခပေရး သ႔မဟတ အစးရဆငရာ ပစခမတမႈက ႀကးၾကပေဆာငရြကသညအတြက ဆြစဇာလနႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည အပခပေရး အဆသအသးသးအား ဖြ႔စညး တညေဆာကပမားက ေဖာျပပါရမည မဟတပါ။

၉ Baechler, G၊ ‘နယေျမအလက ကငသးေသာ ဖကဒရယစနစ၊ တငးရငးသား လမးစဆငရာ

ဖကဒရယစနစႏင ကယပငဖကဒရယစနစတ႔အၾကားအားၿပငမႈ၊ အတညျပခကမားႏင လက ေတြ႔ေဆာငရြကခကမား’ (၂၀၀၈)၊ <http://www.swiss-cooperation.admin.ch/nepal/en/Home/Document_Archive> ဟသည ၀ကဘဆဒတြငလညး ေလလာ ၾကညရႈႏငပါသည။

၁၀ ဘနင သမၼတႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အပဒခြ ၁၅၀ (၁၉၉၀)

၁၁ ဘယလဂယ ႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ အပဒခြ ၄၊ (၁၉၉၄) တြင ဥပေဒျပဌာနး၍ ၂၀၀၈ တြင ျပငဆငမြမးမ ထားသည။

၁၂ မေလးရားႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ အပဒခြ ၂ ၊ (၁၉၅၇) တြင ျပဌာနး၍ ၁၉၉၄ တြင ျပငဆငမြမးမထားသည။

၁၃ ဆြစဇာလန ကြနဖယဒေရးရငးႏငင၏ ဖကဒရယဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ အပဒခြ ၅၃ (၁၉၉၉) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၁၀ တြင ျပငဆငမြမးမထားသည။

၁၄ အငဒနးရား သမၼတႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ အပဒခြ ၁၈ က/ခ၊ (၁၉၄၅) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၀၂ တြင ျပငဆငမြမးမထားသည။

၁၅ ဖလစပင သမၼတႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ အပဒခြ ၁၀ (၁၉၈၆)

၁၆ Harty, S၊ စပန၊ Ann L. Griffith (စာတညး)၊ ဗဟအစးရ ႏငငမား၏ လကစြစာအပ (မြနထရယလ - McGill-Queen တကသလ ပႏပတက၊ ၂၀၀၅)

၁၇ ဂာမနႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အပဒခြ ၇၂၊ (၁၉၄၉) တြင ျပဌာနး၍ ၂၀၁၀ တြင ျပငဆငမြမးမသည။

၁၈ ကေနဒါႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၉၄ (က) (ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ပေဖာ ေပးေသာ ၁၈၆၇ အကဥပေဒ ႏင ၎က ျပငဆငမြမးမၿပးသည ၁၉၈၂ထ)၊ ၂၀၀၈ တြင ျပငလည ျပငဆငမြမးမထားသည။

၁၉ Cf Ter-Minassian, T ‘ကယျပန႔ေသာ စးပြားေရးရႈေထာငမ အစးရအခငးခငးၾကား ဘ႑ာေရး ဆကႏြယမႈမား ျပနလညဆနးစစခက’ ၊ T. Ter-Minassian (စာတညး) ၏ ဘ႑ာေရးဆငရာ ဖကဒရယစနစ၏ သေဘာတရားႏင လကေတြ႔ေရးရာ (၀ါရငတနဒစ၊ ႏငငတကာ ေငြေၾကး ရနပေငြအဖြ႕ ၊ ၁၉၉၇) ၊ စာ-၄

၂၀ Bockenford, M ႏင အဖြ႔၀ငမား၊ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး၏ Max Planck လကစြစာအပ- တရား စရငေရးအဖြ႔၏ ပစခမတမႈဆငရာ နညးလမးမား (Heidelberg၊ ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာဥပေဒက ႏႈငးယဥေလလာေသာ Max Planck အငစတက႕၊ ၂၀၀၉)

၂၁ (အထကတြင ေဖာျပထားသည) ျပငသစႏငငအစးရတြင အဆငေပါငးေျခာကဆင ရပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

ယငးတ႔ အနကမ ၄ ခက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထညသြငးေဖာျပထားပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအဆငမလြ၍ အဆငတစခကသာလင အေသးစတစညးမဥးမား ေဖာျပထားပါသည။

၂၂ ပရးႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ႏငငေတာအဆငအျပင တငးေဒသႀကးမား၊ အစးရ ဌာနမား၊ ခရငမားႏင ျပညနယမားက အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးေရး အဆငမားအျဖစ စာရငးသြငးေဖာျပထားၿပး အေသးစတ စညးမဥးမားက အျခားသးသန႔အခနးတစခလးတြင ေရးဆြေဖာျပထားပါသည။ ျပညနယအစးရ၏ အနညးဆး အဆငႏစဆငက ‘အပခပေရးဆငရာ စမေဆာငရြကျခငး’ အတြက ဂရႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အပဒခြ ၁၀၁ ႏင ၁၀၂ တြင ေဖာျပထားပါသည။ ေတာငအာဖရကတြငမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ကယျပန႔ျပညစစြာ စညးမဥးထနးသမးထားသည အစးရအဆငသးဆငက ဖြ႔စညးရန ခမတထားပါသည (ႏငငေတာ အဆင၊ ခရငအဆငႏင ျပညနယအဆင အစးရ)။ ျပညနယ အစးရတြငမ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ႏငအည ၿမ႕နယအဆငအသးသးက ခြျခား၍ အစးရ၏ အျခားေသာအဆငႏင အလႊာမားက ထပမဖနတးပါသည။ မြနဂလးယားႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (၂၀၀၀ ခႏစ) ၏ အခနး ၄၊ အပဒခြ ၅၇ မ ၆၃ တြင စမအပခပေရး၊ နယေျမေဒသအလက အဖြ႔အစညးမားႏင ယငးတ႔၏ အပခပေရး အဖြ႔အစညးမားႏင စပလဥးသည ျပဌာနးခကမားကလညး ေတြ႔ရႏငပါသည။

၂၃ လကေဘးရးယားႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အပဒခြ ၃တြင လကေဘးရးယားသည စမ အပခပေရးအတြက ေဒသႏရအပခပေရး စရငစမားအျဖစ ခြျခားထားသည တစေပါငးတစစညး တညးျဖစေသာ အခပအျခာအာဏာပင ႏငငေတာျဖစသည ဟ၍ ေဖာျပပါရသည။

၂၄ ဆမာလယာ၏ ကလသမဂၢ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး အစအစဥမ ‘ဖကဒရယစနစႏင အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး- ဆမာလယာႏငင၏ နညးလမးမား’ ၊ ၂၀၀၈၊ စာ-၁၀ တြငလညး ေတြ႔ရ ႏငပါသည။

၂၅ Heywood, A ၊ ႏငငေရး၏ အဓက သေဘာတရားမား ၊ (နယးေယာက၊ St Martin ပႏပတက၊ ၂၀၀၀)၊ စာ- ၁၄၁

အဓက စာလးမား

စမအပခပေရး အာဏာႏငပကသကၿပး အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၊ အပခပေရး တာဝနမား လႊေျပာငးေပးအပျခငး၊ စမအပခပေရးႏင ဆးျဖတခကမား ခမတေဆာငရြကရန တာ၀နလႊေျပာငးေပးအပျခငး၊ ျပညနယမားသ႔ စမခန႔ခြမႈ၊ အပခပေရးႏင ဘ႑ာေရးဆငရာ လပ ပငခြငအာဏာမားေပးအပျခငး၊ ႏငငေရးအာဏာနငပကသကၿပး အာဏာမား လႊေျပာငးခြေဝ ေပးျခငး၊ ဘ႑ာေရးအာဏာႏငပကသကၿပး အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၊ အခး မညမစြာ အာဏာမားလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး၊ အစးရ၏အဆငမား၊ စမအပခပေရးအဆငမား၊ သးျခားအာဏာ၊ တစၿပငနကတညး ကငသးနငေသာအာဏာမား၊ ဖကဒရယစနစ၊ တစျပညေထာငစနစ၊ ေပါငးစညး ထားသည ပစ၊ ခြျခားထားေသာထားေသာပစ/ႏစခေပါငးစပထားေသာပစ၊ ကယပငဖကဒရယ စနစ၊ ႏငငတကာမ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး/ ေဒသတြငးမ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး

အျခားေသာ ရငးျမစမားႏင႔ ေနာကထပေဖာျပခကမား

• Forum of Federations (ဖကဒရယႏငငမားဖရမ)<http://www.forumfed.org/en/index.php> ကေနဒါ အစးရက ဘ႑ာေငြ မတညေပးထားသည ဖကဒရယႏငငမားဖရမသည ဖကဒရယ

အစးရအယအဆမားက ပပးေပးျခငးအားျဖင ဒမကေရစစနစက ကငသးေသာ အစးရမားက ဖြ႔စညး တညေထာငေပးပါသည။ ကမာၻတစ၀မးရ လကေတြ႔ေဆာငရြကသမားအၾကား အသ ပညာ ဗဟသတမားက ျဖန႔ျဖးေပးရာတြင ဤ၀ကဘဆဒသည ဗဟအစးရစနစႏင အပခပမႈ စနစတ႔၏ရငးျမစမားႏင ေလကငသငၾကားေပးမႈမားက တငျပေပးပါသည။

• International Association of Centers for Federal Studies (IACFS) <http://www.iacfs.org/index.php?page=1&lang=0> International Association of Centers for Federal Studies (IACFS) သည လြတလပ

ေသာ သေတသနမားက ေဆာငရြကၿပး ဗဟ အစးရစနစႏင စပလဥးသည အေၾကာငးအရာ မားအား ထတေ၀မႈမားကလညး စစဥဖနတးေပးပါသည။ IACFS ၀ကဘဆဒတြင လကေတြ႔ ေဆာငရြကၾကသမားအတြက အစးရ၏ ပစတစမးအျဖစ ဖကဒရယအစးရစနစက ျမငတင ေပးႏငသည ထတေ၀မႈမား၊ ကမာၻတစ၀မးရ ဖကဒရယအစးရစနစတြင လကရဖြ႔ၿဖးတး တကမႈမားအေပၚ ေလလာခကမားႏင လကေတြ႔ေဆာငရြကၾကသမားအေနျဖင ယငးတ႔၏ ကယပင အေတြ႔အႀကမားက မေ၀ေဆြးေႏြးၾကႏငမည ႏငငတကာေဆြးေႏြးပြ စမကနးမား စသည ရငးျမစမားရပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

• Center for Policy Alternatives<http://www.cpalanka.org> Center for Policy Alternatives သည မ၀ါဒဆငရာနညးလမးမား၊ ပဋပကၡမားအား ေျဖရငး

ေရးႏင ဒမကေရစစနစက ျဖန႔ျဖးေပးျခငးႏင အႀကျပေပးျခငးအားျဖင အဖြ႔အစညးမားႏင လပပငခြငအာဏာမားက ခငမာေတာငတငးေစသည သရလကၤာမ အဖြ႔အစညးတစခ ျဖစပါ သည။ ယငးသည ကြျပားျခားနားေသာ ေတာငအာဖရကျပညနယမား၏ အပခပေရးဆငရာ နညးလမးမားက အေလးေပးၿပး ႏငငေတာ မ၀ါဒဆငရာနညးလမးမားႏငစပလဥး၍ မတတမး အေထာကအထားမားကလညး တငျပေပးပါသည။

• Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC) <http://www.deza.admin.ch/Home/Themes/Rule_of_Law_Democracy/Decentralization> Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC) သည ဘ႑ာေငြမတညျခငး၊

ပညာေရးႏင အဖြ႔အစညးဆငရာ ေထာကပျခငးမားျဖင ျပညသ႔လအပခကမားအား ပ၍ျဖည ဆညးေဆာငရြကႏငေသာ အစးရကဖနတးရန ၿမ႕ျပလမႈအဖြ႔အစညးႏင ျပညနယအစးရမား အၾကား ပမေကာငးမြနေသာဆကဆေရး ျဖစေပၚေစရန ႏငငေရး၊ အပခပေရး၊ ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငး ခြေ၀ေပးမႈမားျဖင ျမငတငေပးပါသည။ ဤ ၀ကဘဆဒသည ႏငငတကာ၌ ၿမ႕ျပလမႈအဖြ႔အစညး၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈက ကညရာတြင အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငး လပငနး စဥမားႏင SDC ၏ လပေဆာငခကမားႏင စပလဥး၍ လငခမား ပါ၀ငပါသည။

• Institute of Federalism<http://www.federalism.ch/index.php?page=22&lang=0> Institute of Federalism သည ဖကဒရယအစးရစနစႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ကြျပားျခားနားမႈ

အေပၚတြင အေလးထားသည သေတသနႏင ပညာရပဆငရာ ကၽြမးကငမႈဌာနတစခ ျဖစပါ သည။ ယငး၏ ၀ကဘဆဒတြင ႏငငတကာ ယဥေကးမႈေပါငးစပါ၀ငေသာ လ႔ အဖြ႔အစညးမား က ၿငမးခမးစြာ ဖနတးေရးႏငစပလဥး၍ သေတသနႏင ေဆြးေႏြးမႈစငတာ ေဖာျပပါရပါသည။

• ဘားနက၊ ကမမလ၊ ကတစ၊ မနစစ၊ ဟငနနပႏင ဗနဆနးဒ၊ ဂယရတ႔၏ ‘ဒမကေရစ စနစက အေျခခေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး’၊ သေတသန သးပြငဆငဌာန (RTI ႏငငတကာ အဖြ႔အစညး)၊ ဒဇငဘာ ၁၉၉၇၊ <http://www.rti.org/pubs/Democr_Decen.PDF>၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ျခငးႏင ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ျပမေဆာငရြကခကအၾကား ဆကႏြယမႈကဆနးစစျခငးႏင စပလဥးသညေဆာငးပါး

• ဟးဗာဒ၊ တာမကစအမ (စာတညး)၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငး ၊ စမးသပစစေဆးမႈ မားႏင ျပျပငေျပာငးလမႈမား (ဘဒါပကစ- ပြငလငးေသာ လ႔အဖြ႔အစညးဌာန၊ ျပညနယ အစးရႏင ျပညသ႔၀နေဆာငမႈ ျပျပင ေျပာငးလေရးေဆာငရြကခက၊ ၂၀၀၀)၊ <http://

lgi.osi.hu/publications/books/decentralization/ EntireBook.pdf>၊ ဥေရာပအေရ႕ပငး ရ ကြျပားျခားနားေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေရး ေဆာငရြကခကမားက ဆနးစစျခငး ႏင စပလဥးသည ေဆာငးပါး

• ေဆာငးဒါး၊ ခာရ၏ ‘ယဥေကးမႈ မးစးရေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငး ဖကဒရယအစးရ စနစ၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေ၀ေပးျခငးႏင ပဋပကၡမားစမခန႔ခြျခငး’၊ ဖကဒရယအစးရစနစ၏ ဖရမ(ေန႔စြမပါ)၊ <http://www.forumfed. org/libdocs/IntConfFed02/StG-Saunders.pdf>။ တငးရငးသားေပါငးစႏင ယဥေကးမႈေပါငးစရေသာ ဒမကေရစစနစက အေျခခ ေသာ ဗဟအစးရမား ဖြ႔စညးတညေဆာကေရးအား စစေဆးျခငးႏင စပလဥးသည ေဆာငးပါး

• သယလမန၊ အာစႏင ၀စဒရစဂ၊ ကကသရငး၊ ‘မကေမာက ကြျပားျခားနားမႈမားႏင ဆြစဇာလနႏငင၏ ဖကဒရယအစးရစနစအၾကားအားၿပငမႈ’ ၊ ဖကဒရယအစးရစနစ၏ စစစအႀကျပေရး စာတမးအမတ ၂ ပါ လမးေၾကာငးသစမား (ဖရေဘာဂ၊ ဗဟအစးရ စနစဆငရာ အဖြ႔အစညး၊ ၂၀၀၄)၊ <http://www.federalism.ch/files/documents/New_trends_in_federalism_WP2.pdf>

အဓပၸါယဖြငဆခကမား

အပခပေရးအာဏာ လႊေျပာငးခြေဝျခငး အစးရ၏ အေရးကစၥမားက ေဆာငရြကရာတြင ဗဟအစးရႏင စပလဥး၍ ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔ခြ မားက ပငဆငသည ကယပငအပခပမႈ အတငးအတာ။ အပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပး သည ပစမားမာ ဥပမာအားျဖင ဗဟအဆငမ အာဏာက လကေအာကအဖြ႔အစညးအသးသးသ႔ လႊေျပာငးခြေဝသတမတေပးျခငး၊ တာဝနလႊေျပာငးေပးအပျခငးႏင ျပညနယသ႔မဟတ ေဒသႏရ အစးရမားထ ဗဟမ လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငးတ႔ ျဖစသည။ (အခနး ၇)

အခးမညေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး ေဒသႏရအစးရ အသးသးအား ညတညမမျဖစပ သ႔မဟတ ကြျပားျခားနားစြာ အာဏာခြေဝသတမတ ေပးသည စမ ေဆာငရြကခက (အခနး ၂၊ ၇)

တစေျပးည အပႏငးေသာ အာဏာမား ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအရ ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆင အစးရမား အၾကား ခြေဝသတမတေပး ထားသည လပပငခြငအာဏာမား။ ပဋပကၡမား တစၿပငနကျဖစေသာ နယပယမားတြင ဥပေဒမား ရပါက ႏငငေတာဥပေဒသည ပမနအားျဖင အေရးအႀကးဆးျဖစပါသည။ (အခနး ၇)

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝေပးျခငး ႏငငေတာ၏ ဗဟအဆငမ ကြာေဝးေသာေနရာမား၌ အစးရ၏ လပပငခြငႏင အာ ဏာက အစးရ၏ အဆငအသးသး သ႔မဟတ အပခပေရးအဆငအသးသးမ အျခားေသာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ ခြေဝ သတမတေပးျခငး (ဥပမာ- ေဒသႏရအဆင၊ ခရငအဆငႏင ျပညနယအဆငမား)။ ထ႔ေၾကာင အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငးက နယေျမေဒသဆငရာ သေဘာထားတစရပအေနျဖင နားလည လကခထားပါသည၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး၏ အဓက အစတအပငးသးခမာ အပခပေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး၊ ႏငငေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငးႏင ဘ႑ာေရးအာဏာ လႊေျပာငး ခြေဝျခငး တ႔ ျဖစၾကပါသည (အခနး ၄၊၅၊၇)

တာဝနမားက ခြေဝသတမတေပးျခငး ဗဟအစးရသည မဝါဒတစရပက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကေရးအတြက ယငး၏အဖြ႔ခြမား ထသ႔ လပပငခြငအာဏာမလႊျပာငးပ တာဝနဝတရားမားကသာ လႊေျပာငးေသာစနစ (အခနး ၄၊၇)

ကယစားျပ အာဏာလႊအပျခငး ဗဟအစးရသည ႏငငေတာ၏ လပငနးတာဝနေပါငးစက ထမးေဆာငေရးအတြက ဆးျဖတခကခမတေရး ႏင အပခပေရးတာဝနမားက အျခားေသာအစးရအဆငမားသ႔ အခနမေရြး ျပနလညရပသမးႏင သညစနစျဖင လႊေျပာငးအပႏငးျခငး လပငနးစဥ။ ႀကးၾကပေရး၏ အတငးအတာသည အမးမး ကြာျခားႏငၿပး ထေရာကေသာ ဗဟ၏ ႀကးၾကပေရးမားလညး ပါဝငႏငသညအျပင အပခပေရးႏင အေကာငအထညေဖာေဆာငေရး မဝါဒမားကလညး ေဒသႏရအစးရအဖြ႔မားသ႔ အျပညအဝ ခြေဝ သတမတေပးႏငပါသည။ (အခနး ၇)

အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး၏ အတငးအတာ ႏငငေတာ အစးရ၏ ဗဟအဆငမ လကေအာကခ ျပညနယ အစးရအဆငမားအား လႊေျပာငးေပး သည အမနတကယ လပပငခြငအာဏာ၏ ၿပးျပညစမႈ ရျခငး အတငးအတာ (အခနး ၇)

ျပညနယသ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရမားထ ဗဟမလပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးျခငးလပပငခြငအာဏာ သတမတခကမားက ေဒသႏရ သ႔မဟတ ျပညနယအစးရမားထသ႔ လႊေျပာငး ခြေဝေပးသည အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငး၏ အႀကးမားဆး၊ အကယျပန႔ဆး ပစ (အခနး ၇)

စာရငးရေသာ အာဏာမား ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအတြငး အတအလငး ခမတထားသည အာဏာမား။ အစးရ၏ ေဒသႏရ အဖြ႔အစညးမားတြင မခြေဝေသာအာဏာရသျဖင ေဒသႏရ၏ အာဏာမားက အတအက စာရငး ျပစထားရန မလအပပါ (အခနး ၇)

ဖကဒရယအစးရစနစ အဖြ႔အစညးမား သ႔မဟတ ျပညနယမားအၾကား ဗဟအစးရႏင သးျခားအာဏာကန႔သတထားျခငးျဖင ဖြ႔စညးထားသည အစးရ၏စနစ၊ ယငးတ႔၏ ကယပငလြတလပေသာ အာဏာမားက ထနးသမး ထားေသာလညး တကစြာသတမတထားေသာ နယပယမား၌မ ဗဟဖယဒရယ အစးရထ အာဏာမား က ေပးအပရသည။ အစးရ၏ အဆငတစဆငမာ ေဒသႏရအစးရအဆင၌ လကရအာဏာလႊေျပာငး

ခြေဝသတမတခကမား သ႔မဟတ သးျခားလပပငခြငအာဏာမားက တစဘကသတေျပာငးလျခငး မျပႏငပါ။ အစးရ၏ အဆငမားအၾကား လပပငခြငအာဏာက ေျပာငးလျခငး တစစတရာျပလပမည ဆပါက အဆပါေျပာငးလျခငး၏ အကးသကေရာကမႈက ခစားရမည အစးရအဆငအားလး၏ သေဘာတညမႈက ရယရပါမည။ (အခနး ၇)

ဘ႑ာေရး အာဏာလႊေျပာငးခြေဝမႈေဒသႏရ အစးရအဖြ႔မားအေနျဖင အခြနေငြမား ေကာကခေပးျခငး၊ စားရတသးစြျခငးစသည ဘ႑ာေရးတာဝနမားက ထမးေဆာငရမည အတငးအတာ (အခနး ၇)

ေပါငးစညးထားသည ပစ ႏငငေတာအဆင တရားရးႏင ေအာကပငးတရားရးမားက စနစတစခအတြငး၌သာ စေပါငးထားသည။ တရားရးမား သည ေဒသႏရဥပေဒႏင ႏငငေတာဥပေဒ ႏစခစလးက အသးျပ၍ အမႈကစၥမားက ကငတြယေျဖရငးရန လပပငခြငႏင အာဏာရပါသည။ ႏငငေတာဥပေဒႏင သကဆငရာ ေဒသႏရ ဥပေဒဟသည ဥပေဒႏစရပျဖင စရငဆးျဖတရန တရားသႀကးမားက လပပငခြငေပး၍ သတမတ ထားပါသည။ (အခနး ၇)

ႏငငတကာက ပးေပါငးပါဝငျခငး ႏငငေတာအဆငမ ကလသမဂၢ၊ ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားဆငရာ တရားရးစသည ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ လပပငခြင အာဏာမားက လႊေျပာငးခြသည ပစတစမး (အခနး ၇)

ကယပင ဖကဒရယအစးရစနစ အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားႏင အာဏာမားက သတမတထားေသာ နယေျမေဒသတစခက သာမက နယေျမေဒသအလက ေပါငးစညးေနထငျခငး မရၾကေသာလညး ႏငငတစဝမးလးတြင ပ႕ႏ႔ေနထင လကရၾကသည ျပညသမား (လ႔ အဖြ႔အစညးမား) သ႔ပါ လႊေျပာငးတာဝနေပးသည စနစ (အခနး ၇)

ႏငငေရးအာဏာ လႊေျပာငးခြေဝျခငး ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညးမားက ကယစားျပပါဝငျခငးသျဖင အပခပေရး၏ ႏငငေရးႏငဆငေသာ လပငနးတာဝန မားက ထမးေဆာငႏငမည အတငးအတာ (အခနး ၇)

ေဒသႀကးမားဆငရာ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး ႏငငေတာအဆငမ ႏငငတကာ ပါဝငေသာ ေဒသအစတအပငးႀကးမား၊ ေဒသဆငရာ အဖြ႔အစညး မားသ႔ အာဏာအပႏငးျခငး (ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢ (EU) သ႔မဟတ အေနာကပငး အာဖရက ႏငငမားဆငရာ စးပြားေရး အဖြ႔အစညး (ECOWAS)) (အခနး ၇)

ကယပငအပခပခြင ေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညးမားသည အခ႕ေသာ ကစၥရပမား၌ ယငးတ႔ ကယတငစညးမဥးခမတရန/ သ႔မဟတ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရန အာဏာက ရရသည။ (အခနး ၇)

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

ခြျခားထားေသာ/ ႏစမးခြထားသညပစ နငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငတ႔တြင ယငးတ႔၏ ကယပငတရား႐းစနစမား ရပါသည။ (ပမနအားျဖင ျပညနယတရားရး၊ အယခၾကားနာစစေဆးေရးရးနင ဗဟတရား႐းခပဟ၍ အဆင သးမးခြျခားထားသည။ ေအာကပငးအဆဆငတရားရးမားသည ယငးတ႔သကဆငရာျပညနယမား၏ ဥပေဒမားကသာကငသးနငၿပး နငငေတာအဆငတရား႐းမားကသာလင နငငေတာဥပေဒ နငအည စရငဆးျဖတပါသည။ (အခနး ၆)

ခြေဝထမးေဆာငသည အပခပမႈ ေဒသႏရအစးရအဖြ႕ခြမားက နငငေတာ၏ဥပေဒခမတေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငေဆာငရြကျခငး (အခနး ၇)

အေရးပါေသာ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝမႈမား အစးရ၏အဆင အသးသးတ႔အား လပပငခြငႏငအာဏာ အပႏငးျခငး၊ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝေပးျခငး ၏ အေရးပါ ေသာ အစတအပငးအေနျဖင သမားရးက ပစခမတမႈသည အေရးပါေသာ အာဏာမားျဖင မညသ႔ ေဆာငရြကသည က တငးတာပါသည (ယငးက လပငနးတာဝနထမးေဆာငျခငးဆငရာ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငးဟ၍လညး ညႊနးဆ ပါသည)။ (အခနး ၇)

တစျပညေထာငစနစ အစးရ၏ အဆငတစဆငက ေဒသႏရ အစးရအဆငသ႔ သးျခားအပႏငးသည အာဏာအပါအဝင လကရ အာဏာခြေဝ သတမတထားမႈမားက တစဘကသတ ပယခႏငေသာစနစ (အခနး ၇)

မားကတစ ေဘာကငဖ႔ဒ သည စးပြားေရးပးေပါငးေဆာငရြကျခငးႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ဖယဒရယ ၀နႀကးဌာန၏ မ၀ါဒခမတေရး၀နထမးမားဆငရာ အႀကေပးအဖြ႔အစညး၏ ေခါငးေဆာင တစဥးျဖစသညအျပင ဂာမနဖြ႔ၿဖးတးတကေရး အဖြ႔အစညး၏ အႀကးတနးသေတသနပညာရင လညး ျဖစပါသည။ ၂၀၀၉ မ ၂၀၁၁ ခႏစအထ ယငးသည စေတာခဟမးရ ႏငငတကာ IDEA ၌ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး စမကနး၏ စမကနးအရာရျဖစၿပး စမကနးမနေနဂာ အေနျဖငလညး အတငးအတာတစခအထ ေဆာငရြကပါသည။ IDEA အဖြ႔အစညးသ႔ ၀ငေရာကျခငး မျပမ အာဖရကစမကနး၏ ေခါငးေဆာငႏင ဟနဒယလဘာဂရ ႏငငေတာဥပေဒႏင ႏငငတကာ ဥပေဒတ႔အား ႏႈငးယဥေလလာေရး မကစပလန႔ခ အဖြ႔အစညး(MPIL) ၏ အႀကးတနး သေတသန ပညာရင တစဥးျဖစခသည (၂၀၀၁-၂၀၀၈)။ ၂၀၀၆-၂၀၀၇ တြင ဆဒနႏငငရ ဆနးစစေရးႏင အကျဖတေရး ေကာမရင (ACE) ၏ ဂာမနႏငငျခားေရးဌာန၌ တရားစရငေရးဆငရာ ကၽြမးကင ပညာရငအျဖစ ေရႊ႔ေျပာငးထမးေဆာငခသည။ ဆဒန၏ ၿပးျပညစေသာ ၿငမးခမးေရး သေဘာ တညမႈအား အေကာငအထညေဖာေဆာငေရးက ပပးရနႏင ႀကးၾကပရန ACE က လပပငခြင ေပးထားပါသည။ ၁၉၉၅ မ ၁၉၉၇ အထ ယငးသည ဗငးနစစေကာမရင၏ ဂာမနကယစားလယ ျဖစသ တရားေရးပါေမာကၡ ဟလမတထ စတငဘာဂာ၏ လကေထာကသေတသနမးအျဖစ (ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေၾကာငးအရာမားအေပၚ ဥေရာပေကာငစ၏ အႀကေပးအဖြ႔) ေဆာငရြကပါသည။

ေဒါကတာ ေဘာကငဖ႔ဒသည ဟနဒယဘတဂ တကသလမ ဥပေဒဘြ႔ႏင PhD ဘြ႔အျပင မငနဆတာ တကသလမ ဥပေဒဆငရာ မဟာဘြ႔ကရရၿပး ယငးသည ႏငငေရးသပၸဘာသာရပ၏ ဘြ႔ႏငညမပါသည (ဖရးဘာဂ တကသလ)။ ယငးသည ဆဒနႏင ဆမာလယာတ႔၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး လပငနးစဥမားတြငပါ၀ငၿပး သကဆငသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ဆငရာ လႊတေတာမားႏင တြဖကလပေဆာင ခသညအျပင အာဖဂနနစၥတနႏင နေပါတ႔တြငလညး ပါ၀ငလပေဆာငခပါသည။

ယငးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ စညးမဥးဥပေဒႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည ေဆာကေရး စသည နယပယမား၌ ထတေ၀မႈမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ ျပလပခၿပး မကစခလန႔ခ စမကနးမားအတြက ေလကငသငၾကားေရး ပစၥညးမားအျဖစ အသးျပသည မကစပလန႔ခ၏ လကစြစာအပမားစြာတ႔တြင တြဖက ေရးသားခပါသည။ ကလသမဂၢဖြ႔ၿဖးတးတကေရး အစအစဥ (UNDP)၊ နညးပညာဆငရာ ပးေပါငးေဆာငရြက ေရးအတြက ဂာမနအဖြ႔အစညး၊ ဂာမနႏငငျခားေရး ဌာန၊ ကြနနရကဒ အာဒငေနာ ေဖာငေဒးရငးႏင ဖရက ဒရစ အလဘတ ေဖာငေဒးရငးစသညတ႔၏ အတငပငခအျဖစ ေဆာငရြကပါသည။

စာေရးဆရာမား

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

ႏငငတကာ IDEA က တစေစတစေစာငး ေလလာၾကညျခငး

ကၽြႏပတ႔၏ တာ၀န

ဒမကေရစစနစက လႊေျပာငးေပးအပ၍မရႏငေသာ ဤကမာၻႀကးတြင ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (ႏငငတကာ IDEA) ၏ တာ၀နမာ -

ႏႈငးယဥေလလာေသာ အသပညာ၊ ဗဟသတမားက ဖနတးေပးျခငး၊ ဒမကေရစစနစက အေျခခေသာ ျပျပင ေျပာငးလမႈမားအား ကညျခငး၊ မ၀ါဒမားႏင ႏငငေရး သေဘာတရားမားက လႊမးမးျခငးျဖင ထေရာကေသာ ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ေျပာငးလမႈအား ပပးေပးရန ျဖစပါသည။

ကၽြႏပတ႔၏ တာ၀န၀တရားက ထမးေဆာငရာတြင ကၽြႏပတ႔သည ျပညသတ႔၏ ပါ၀င ေဆာငရြကျခငး၊ အမး အစားေပါငးစက ကယစားျပၿပး တာ၀နခႏငေသာ အစးရ၊ ႏငငသားမား၏ လအပခကမား၊ ေတာငးဆခကမားက တ႔ျပနျဖညဆညးေပးႏငမႈ၊ တရားဥပေဒစးမးေရးႏင ႏငငသားမားအားလးအတြက သာတညမေသာ အခြငအေရးမား ေပးႏငမႈစသညတ႔မ ေပၚေပါက လာသည ႏငငေရးစနစတစခက ျဖန႔ေ၀ေပးႏငရန ဒမကေရစစနစက ကငသးေသာ အဖြ႔အစညး မား၏ လပပငခြငအာဏာက အေလးေပးပါသည။

ကၽြႏပတ႔သည ကၽြႏပတ႔၏လပငနးစဥက ေအာကေဖာျပပါ လပငနးစဥ နယပယသးရပ ျဖင ေဆာငရြကပါ သည။

♦ ကမာၻတစ၀မးရ ကြျပားျခားနားေသာ အေနအထားမား၌ ဒမကေရစစနစ တညေဆာက ေရးလပငနးစဥ၏ လကေတြ႕ရရသည အေတြ႔အႀကမ ေကာကႏတစစညးထားသည ႏႈငးယဥေလလာေသာ အသပညာဗဟသတမားႏင အေတြ႔အႀကမားက ဖနတးေပးျခငး

♦ ဒမကေရစစနစက အေျခခေသာ ျပဌာနးခကမားႏင လပငနးစဥမားအား ျပျပငေျပာငးလ ေရးတြင ႏငငေရး အဖြ႔အစညးမားက ပပးကညျခငး ႏင ဤသ႔ေျပာငးလမႈမား ျပလပပါက ႏငငေရး လပငနးစဥမားတြင ၀ငေရာကေဆာငရြကျခငး

♦ ႏႈငးယဥေလလာထားေသာ အသပညာရငးျမစမားႏင ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမားအား ကညပပးေပးမႈ အတငးအတာအရ ဒမကေရစစနစ တညေဆာကေရး မ၀ါဒမားအား ႀကးစးျခငး

ကၽြႏပတ႔၏ လပငနးစဥသည အဓကစညးမဥးႏစရပ က အရငးလငးဆး ေဖာျပထားပါသည။

♦ ကၽြႏပတ႔သည ဒမကေရစစနစေျပာငးလမႈက ေထာကခအားေပးၾကသမား ျဖစပါသည။ ဒမကေရစ ၏ သေဘာသဘာ၀သည အစဥသျဖင ေျပာငးလေနေသာ လ႔အဖြ႔အစညး၏ လအပခကမားက ျဖညဆညးေပးရန အပခပေရးစနစမား အဆငဆင တးတကေျပာငးလ လာျခငးႏင လကေလာညေထြရေစျခငး ဟ၍ ျဖစပါသည။

♦ ကၽြႏပတ႔သည ေျပာငးလမႈက ေထာကခသမား ျဖစၾကပါသည။ ေျပာငးလမႈက လႈ႕ေဆာ၍ ေမာငးႏငေပးသမားသည လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး၌သာ ရပါသည။

ကၽြႏပတ႔၏ အစအစဥ

ဒမကေရစစနစသည လႊေျပာငးေပး၍ မရသကသ႔ လႊေျပာငးယ၍ မရႏငေသာအရာတစခ ျဖစေသာလညး ယငးကမ ေထာကခႏငပါသည။ ကမာၻတစ၀မးရ အျခားေသာအဖြ႔အစညးမားက မညကသ႔ ေဆာငရြကေနၾကသညက ေဖာျပျခငးျဖင ဒမကေရစစနစက ကငသးေသာ အဖြ႔အစညး မားက တြနးအားေပးႏငသျဖင ႏငငတကာ IDEA သညယငးတ႔၏ ေဆာငရြကခကမားက ေအာကပါ နညးလမးမားျဖင ပပးေပးရာ၌ အေရးပါေသာအခနးက႑မ ပါ၀ငေနပါသည။

ေအာကပါတ႔၌ ႏႈငးယဥေလလာေသာ အသပညာ ဗဟသတႏင အေတြ႔အႀကက ဖနတးေပးျခငး

♦ ေရြးေကာကပြမားႏင လထဆႏၵခယပြမား ♦ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမား♦ ႏငငေရးပါတမား ♦ ဒမကေရစစနစအတြငး ကား/မ ရပတညခကႏင အမးသမးမား၏ ႏငငေရးဆငရာ

လပပငခြငရရမႈ ♦ ဒမကေရစစနစ၏ ပငကယအားျဖင ဆနးစစႏငမႈမား♦ ဒမကေရစစနစႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကျခငး

ႏငငေရးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးစဥမား၌ ႏငငေရး အဖြ႔အစညးမားအား ပပးကညျခငး

ႏငငေတာအဆငႏင ျပညနယအဆငမား၌ စမကနးနယပယမားအတြငး ေတာငးဆခကအရ ႏငငသားမားအၾကား ဒမကေရစစနစ၏ ေျပာငးလမႈေၾကာင ႏငငေတာျပျပငေျပာငးလေရး လပငနး စဥမားသည ေအာကပါနယပယေဒသတ႔၌ တညရေနၾကေသာ ႏငငမားတြင ျဖစေပၚေလရပါသည။

♦ အာဖရက♦ အာရႏင ပစဖတေဒသ♦ လကတငအေမရက ႏင ကာေရဘယ♦ အေနာကအာရႏင ေျမာကပငးအာဖရက

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ ပ႔ပးေရး ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (International IDEA)

ဒမကေရစစနစ တညေဆာကေရးမ၀ါဒမားအေပၚ လႊမးမးျခငး

ဒမကေရစစနစ တညေဆာကေရး လပငနးစဥအား တးတကခငမာျခငးရေစသည အေျခခအဂၤါရပ မာ ႏငငေရး အဖြ႔အစညးမားအၾကားရ အသပညာႏင အေတြ႔အႀကမားက လလယျခငးပင ျဖစပါ သည။ ဤသ႔ ဖလယရာတြင ေအာကပါနညးမားက ပပးေပးထားပါသည။

♦ ေဆြးေႏြးပြမား♦ အစညးအေ၀းမားႏင ညလာခမား♦ စြမးေဆာငရည တညေဆာကေရး လပေဆာငခကမား

ဖြ႔ၿဖးတးတကရန ႀကးပမးျခငးႏင အဓက အေၾကာငးအရာမားက နားလညျခငး

ဒမကေရစစနစက အေျခခေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင လပငနးစဥမားသည ျပညတြငးႏင ႏငငတကာဆငရာ ႏငငေရးအေနအထားမားအရ လညပတေဆာငရြကေနလကရေသာေၾကာင ကၽြႏပတ႔အေနျဖင ဒမကေရစစနစသည ေအာက ေဖာျပပါ အေၾကာငးအရာမားျဖင မညကသ႔ အျပနအလန သကေရာကမႈရသညက နားလညရနႏင အ၀ငခြငကျဖစေစရန ႀကးပမးလက ရပါ သည။

♦ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ♦ ပဋပကၡမားႏင ေဘးကငးလၿခေရး♦ ကား/မ ရပတညခက♦ ကြျပားျခားနားမႈ

ကၽြႏပတ႔၏ ေဆာငရြကခက

ဒမကေရစသည လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငးမ ေပၚထြကလာျခငး ျဖစၿပး ယငးသည ေျပာငးလမႈ က တြနးအားေပးေသာ၊ အစဥသျဖင အဆငဆင ဖြ႔ၿဖးတးတကေနေသာ လပငနးစဥတစရပ ျဖစပါသည။ ယငးသည အၿပးသတ စစညးထားသည အေနအထားက မညသညအခါမ ေရာကရျခငး မရပါ။ ယငးသညလညး ကၽြႏပတ႔၏ လပငနးစဥတြင ကယစားျပပါသည။ ဒမကေရစ လပငနးစဥ မားတြင အၿမမျပတ တးတကမႈမားက ဖနတးရန ပးေပါငးပါ၀ငေဆာငရြကသမား၏ ႀကးပမးခက မားကပပးရာ၌ ကၽြႏပတ႔သည ေရရညအျမငျဖင တစဆငၿပးတစဆင အေကာငအထညေဖာပါ သည။

ေဒသႏရႏငငေရး အဖြ႔အစညးမား (ဥေရာပသမဂၢ (EU))၊ အေမရကနျပညနယမားဆငရာ အဖြ႔အစညး (OAS)၊ အာဖရကသမဂၢ (AU) စသျဖင)၊ မ၀ါဒခမတသမား၊ ႏငငေရးသမားမား၊ ႏငငေရးပါတမား၊ ေရြးေကာကပြဆငရာ စမအပခပေရး အဖြ႔အစညးမား၊ ျပညသ႔လမႈဘ၀ဆငရာ အဖြ႔အစညးမားစသည ဒမကေရစစနစ၏ လပငနးစဥမားက ေမာငးႏငေရးတြင ပါ၀ငသမားအျပင ဒမကေရစစနစ၏ေျပာငးလမႈက ေထာကခအားေပးသည ေဒသႀကးမားဆငရာ၊ ႏငငတကာႏင

ဘကေပါငးစပါ၀ငေသာ အဓကအဖြ႔အစညးမား၊ ကလသမဂၢ၏ အဖြ႔အစညးအမးမးတ႔ျဖင နညး ဗဟာေျမာကေသာ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားကလညး စေပါငးညႏႈငးေဆာငရြကမႈ ၏ ရလာဒမားက ျမငတငေပးႏငပါသည။ ဒမကေရစစနစတစခတြင ဆးျဖတခကခမတသမားသည ႏငငသားမား ျဖစၾကၿပး ေရြးခယခန႔အပထားသည ကယစားလယမား ျဖစရမညဟသည စညးမဥးႏငအည အႏစသာရအားျဖင ကၽြႏပတ႔သည အေတြ႔အႀကႏင နညးလမးမားက အဆျပထားေသာလညး ေျဖရငးခကမားကမ ညႊနၾကားျခငး မရပါ။

ႏငငတကာ IDEA သည ကမာၻ႔အႏ႔အျပားရ ထနးသမးထားေသာ ဒမကေရစစနစက ပပးေပးေသာ အစးရ အခငးခငး ၾကားရ အဖြ႔အစညးတစခ ျဖစပါသည။ ႏငငတကာ IDEA ၏ အဖြ႔၀ငႏငငမားအားလးသည ဒမကေရစစနစက ကင သးၾကၿပး အဖြ႔အစညး၏ လပငနးစဥက ႏငငေရးႏင ဘ႑ာေရး ပပးမႈမား ဖနတးေပးပါသည။ အဖြ႔၀ငႏငငမားတြင ဩစေၾတးလ၊ ဘာဘာဒးစ၊ ေဘာစ၀ါနာ၊ ကေနဒါ၊ ကတပ ဗာဒ၊ ခလ၊ ကစတာရကာ၊ ဒနးမတ၊ ဒမနကန ရပတဘလစ၊ ဖငလန၊ ဂာမန၊ ဂါနာ၊ အႏၵယ၊ မာရးတးယပစ၊ မကဆက၊ မြနဂလးယား၊ နမမးဘးယား၊ နယသာလန၊ ေနာေ၀း၊ ပရး၊ ေပၚတဂ၊ ေတာငအာဖရက၊ စပန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလနႏင ဥရေဂြးတ႔ ျဖစၾကပါသည။ ဂပနႏငငမာမ ေလလာဆ အေနအထား၌ ရေနပါသည။

ISBN: 978-91-7671-127-9

ဖြ႕စ

ညးပ

အေျခ

ခဥပေဒ တ

ညေဆ

ာကျခ

ငး ဘ

ကေတ

ြ႕လမးည

ႊနစာအ

ပ -

အစးရ

၏ ဗ

ဟအ

ဆင႔မ ေ

ဒသ

ႏရ အ

ဆင႔ အ

သးသ

းသ႔ အ

ာဏာလ

ႊေျပ

ာငး ခြေဝသ

တ မ

တေပးျခ

ငး ပစမား

International IDEAStrömsborgSE-103 34 StockholmSwedenPhone: +46-8-698 37 00Fax: +46-8-20 24 22Email: [email protected]: www.idea.int

International IDEA Myanmar68 (B), Sayar San Road Bahan TownshipYangon, Myanmar Phone: +95 9 263128104Email: [email protected]: www.idea.int

အစးရ၏ဗဟအဆငမ ေဒသႏရအဆငအသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငး ခြေဝသတမတျခငးသည ဗဟအစးရမ ျပညနယ သ႔မဟတ ေဒသႏရအစးရအဆငအသးသးသ႔ လပပငခြငအာဏာမား ခြေဝေပးသည ယႏရားျဖစျပး ယငးသည ပဋပကၡလြနကာလႏင နကရႈငးစြာကြလြေနေသာ အေျခအေန မားတြင ေပၚေပါကလာေသာ ျပနာမားအတြက အေျဖတစချဖစလာသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လကေတြ႔လမးညႊနစာအပ - အစးရ၏ ဗဟအဆငမ ေဒသႏရအဆငအသးသးသ႔ အာဏာလႊေျပာငးခြေဝသတမတျခငးပစမား စာအပသည အာဏာလႊေျပာငးခြေဝျခငးနငပကသကၿပး အဓကကသညေမးခြနးမား ကထငဟပေစသညသာမက ေကာငးကြကမားႏင စနေခၚမႈမားကလညး ေဖာထတေဆြးေႏြးထားသည။

ယခစာအပသည အျပညျပညဆငရာ IDEA ထတေဝထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး လကေတြ႕လမးညႊနစာအပတြင အခနး ၇ အေနျဖင ပါဝငသည။ လမးညႊနစာအပ တစအပလးက အလကထရြနးနစ စာအပအသြင PDF ဖငအေနႏင http://www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my တြင ရရႏငျပး ယငးတြင နဒါနးအခနး တစခနး (အခနး ၁)၊ ဥပေဒစညးမဥးမားႏငကြျပားျခားနားေသာ အယအဆမားႏင ပတသကေသာ အခနးတစခနး (အခနး ၂)၊ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားကတညေဆာကျခငး (အခနး ၃)၊ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတညေဆာကျခငးႏင ႏငငေတာအပခပမႈက႑ ဌာနခြ၊ ဥပေဒျပလႊတေတာႏင တရားစရငေရး တ႔၏ပစ (အခနး ၄၊ ၅၊ ၆) တ႔ ပါဝငသည။

ေနာေဝးေတာဝငနငငျခားေရးဌာနမ ဘ႑ာေငြပပးမႈျဖင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးစမကနး၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင International IDEA မ ဤစာအပက ထတေဝပါသည။ ယချမနမာဘာသာျဖငပႏပျခငးက ေနာေဝးနငငသ႐းႏင လဇငဘာခနငငအစးရတ႔မ ကညေထာကပပါသည။