Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani” Asllan… · Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani” Fakulteti i Edukimit Programi Parashkollor Punim Diplome Tema: “Lojërat muzikore

Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani”

Fakulteti i Edukimit

Programi Parashkollor

Punim Diplome

Tema: “Lojërat muzikore dhe ndikimi i tyre tek fëmijët”

Mentori / ja : Studenti / ja :

Prof. Ass. Msc. Mimoza Kurshumlia Vjendita Asllani

Gjakovë, 2018

2

Ky punim diplome u mbrojt më________ para komisionit vlerësues në përbërje:

1. ___________________ Kryetar

2. ___________________ Anëtar

3. ___________________ Anëtar

Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën ___________

3

Përmbajtja

I. Biografia…………………………….………………………………………...……..4

II. Falënderim dhe mirënjohje...……...…………………………………........................5

III. Abstrakt..……………….………………………………….……………….……......6

IV. Hyrja…...…………………………………………….………………………..….….7

KAPITULLI I 1. Loja dhe rëndësia e saj në zhvillimin e fëmijës………………….………………….......9

1.1 Llojet e lojërave………………………………………….………….........................9

1.2 Muzika…………………………………………………….…………......................11

1.3 Ndikimi i muzikës te fëmijët……………………………….………........................11

KAPITULLI II 2. Lojërat muzikore………………………………………………..………………………13

2.1 Lojërta muzikore si pjesë e edukimit muzikor…………….……………………….13

2.2 Lojërat muzikore si pjesë e folklorit……………………….………………..……..16

KAPITULLI III

3. Melografimi, mënyra e të luajturit dhe ilustrimi i lojërave…….……………………….20

3.1 Lojërat melodike ……………………………………………..…………………....20

3.2 Lojërat ritmike………………………………………………..…………………….20

KAPITULLI IV

4. Karakteristikat e lojërave muzikore të fëmijëve…………...…………….......................21

4.1 Lojërat muzikore të fëmijëve në Kosovë……………………………......................21

4.2 Lojërat e realizuara me fëmijë(foto)……………………………………………….23

4.3 Lojërat didaktike………………………………………………………………...…26

4.4 Konceptet (njohuritë) kryesore që mësohen përms arteve………………………....28

4.5 Planifikimi i orës mësimore………………………………...……………………...29

4.6 Plani ditor (i detajuar)……………………………………………………………...30

4.7 Rezyme……………………………………………………………….....................31

4.8 Referencat…………………………………………………………….....................32

4.8.1 Burime nga Literatura……………………………………………………....32

4.8.2 Burime nga interneti………………………………………………………...33

4

I. Biografia

Quhem Vjendita Asllani. Jam lindur me 17.11.1993 në Gjakovë. Arsimimin fillor e kam

përfunduar në shkollën "Pjeter Muqaj" në Guskë. Ndërsa arsimimin e mesëm në shkollën

profesionale të mjeksisë "Hysni Zajmi" në Gjakovë drejtimi-farmaci. Studimet i kam filluar në

vitin akademik, 2013 / 2014 në Fakultetin e Edukimit, drejtimin programi parashkollor.

Qëllimi, pretendimet dhe puna ime është përherë ekuivalente, deri në realizim, me ëndrrën që një

ditë të arrij të jap më shumë se mirënjohje dhe falenderim atyre që më përkrahin në çdo aspekt.

Sot, para jush mbroj temen e diplomes me titullin: “Lojërat muzikore dhe ndikimi i tyre tek

fëmijët.

5

II. Falënderime dhe mirënjohje

Dua të shpreh ndjenjën më të thellë të mirënjohjes ndaj mbikëqyrjës sime të studimit

Prof. Ass. Msc. Mimoza Kurshumlia, për sigurimin e udhëzimeve të qarta, nxitje të ngrohtë dhe

komente kritike gjatë gjithë këtij hulumtimi.

Fjalët e mia të veçanta të mirënjohjës shkojnë dhe për miqësin time, të cilët kanë qënë gjithmonë

një burim kryesor mbështetës kur gjërat ishin paksa dekurajuese. Faleminderit për këshillat dhe

reagimet mbi hulumtimin tim dhe për mbështetjen ndaj punës sime. Faleminderit për miqësinë

dhe kujtimet.

Po ashtu, falënderimet e mia më të përzemërta janë për familjen time të dashur për dashurinë,

lutjet, mbështetjen më të madhe morale që gjithmonë besuan tek unë dhe që më inkurajuan. Për

mbështetjen e tyre të vazhdueshme, unë jam përgjithmonë mirënjohëse.

Vetëm dhe vetëm për t’ia kujtuar vetës se sa iu kam borxh, do të doja t’ia dedikoj këtë temë

diplome prindërve të mi që patën besim në çdo vendim që kam bërë në jetën time.

6

III. Abstrakt

Qёllimi dhe tematika kryesore e kёtij punimi ёshtё tё analizojё dhe tё paraqesё ҫdo detaj qё ka tё

bёjё me muzikёn si formё edukimi, dhe rolin që kanё lojёrat muzikore në edukimin e fёmijёve

parashkollorё.

Ky dokument i diplomës përfshin një rishikim të literaturës dhe teksteve të tjera të marrura nga

webfaqe të ndryshme në internet.

Ky punim pёrmban nё vete njё shpjegim tё detajuar nё lidhje me termet muzikё dhe lojё, si dhe

vazhdon me njё analizim dhe shtjellim tё thelluar pёr sa i pёrket llojёve tё lojёrave muzikore dhe

ndikimin e tyre nё tiparet e karakterit të fëmijës, si dhe shumё elementeve tjera qё ndikojnë në

lidhjen e fëmijës me shoqërinë dhe komunitetin.

Gjatё kёtij punimi rёndёsi e veçantё i ёshtё dhёnё edhe njё grupi tё caktuar lojёrash qё

realizohen me fёmijёt parashkollorё nё Kosovё.

Pjesa e fundit e kёtij punimi pёrmban njё listё me fotografi dhe me shpjegime të detajuara tё disa

lojёrave muzikore tё pёrzgjedhura pёr realizim nё njё klasё parashkollorёsh nё komunёn e

Gjakovёs. Lojё kёto qё mёsojnё fёmijёt ndёrveprimin me objekte dhe bashkmoshatar, zhvillimin

e tyre social dhe fizik tё bashkangjitura me të qëshurën dhe zbavitjen qё kёsisoj i jep kënaqësi

por në të njëjtën kohë edhe i edukon.

Në pjesën përmbyllëse të punimit përmendim edhe lojërat didaktike se sa kanë rëndësi tek

fëmijët parashkollor dhe tek zhvillimi i tyre.

Fjalёt kyçe:

Lojё,

muzikё,

fёmijё,

parashkollor,

edukim etj.

7

IV. Hyrje

Nuk ekziston asnjë përgjigjje e vetme për atë se në çfarë mënyrë mund të mësojnë më së miri

fëmijët. Por, një gjë është e sigurt: në procesin e mësimit të hershëm edhe edukatorët edhe

fëmijët e vegjël kanë rol aktiv. Ekzistojnë disa principe në bazë të të cilave krijohet ambienti që e

nxitë zhvillimin dhe mësimin e hershëm tek fëmijёt e vegjël. Një prej tyre është edhe loja, e cila

është fuqi lëvizëse që nxitë zhvillimin e secilit fëmijë, duke i përfshirë edhe fëmijët me vështirësi

në zhvillim. Loja lidhet zakonisht me të qëshurën dhe zbavitjen dhe konsiderohet si një aktivitet

që jep kënaqësi por në të njëjtën kohë loja është mënyra kryesore e të nxënit në fëmijërinë e

hershme. Loja, në të gjitha format e saj, paraqet mundësi të pafundme për ndërveprimin e

fëmijëve me njërëzit dhe objektet, në situate reale dhe imagjinare. Loja është “punë” dhe

“detyrim” për fëmijët . Gjatë lojës ata kryejn punë, eksplorojnë mjedisin rreth tyre, mësojnë duke

punuar dhe krijojnë lidhjet me të. Nëprmjet lojës fëmijët mund të jenë dikush, në çdo vend dhe

në çdo kohë.

Loja është e rëndësishme, sepse:

1. I ndihmon fëmijët të rriten shëndetshëm- Kur fëmijët vrapojnë, kapërcejnë,

rrotullohen, gjuajnë ose notojnë ata janë duke forcuar muskujt. Ata shpenzojnë energji

dhe kjo i bën të ndihen të lodhur dhe të uritur. Fizikisht, loja zhvillon forcën, durimin dhe

aftësinë për të ruajtur

2. I njeh fëmijët me botën që i rrethon- Lojërat i ndihmojnë fëmijët të mësojnë kuptimin e

fjalëve në përgjithësi, nëpërmjet përdorimit të komandave të ndryshme, si : “Ndalo!”,

“Shko!”, “Hajde!”, “Këndo!”, “Kërce!” etj.

3. I ndihmon fëmijët të mësojnë rreth të njerëzve- Ndërsa luajnë, fëmijët mësojnë të

zbatojnë rregullat e lojës, radhën dhe shprehi të tjera të lojës me të tjerët. Kur ata

aktrojnë, luajnë mes ndjenjave të tyre dhe personazhit, imitojnë veprime dhe gjeste të

shokëve të tyre. Gjatë lojës fëmijët mund të udhëheqin, ose të udhëhiqen nga të tjerët, të

kuptojnë më mirë vetveten dhe të tjerët.

4. I ndihmon fëmijët të ndihen mirë- Fëmijët i kënaq loja, pavarsisht nga rezultati i saj.

Kur loja është e vështirë dhe fëmijët ja dalin mbanë, ata ndihen të gjallëruar dhe mund të

shfaqin shenja kënaqësie.

8

5. Përcjell të fëmijët vlera humane- Fëmijët mësojnë të tregohen të kujdesshëm, të

durueshëm në zhvillimin e lojës. Ata mësojnë të zgjidhin lojëra gjuhësore, fjalë kyçe,

gjëegjëza dhe situate të thjeshta problemore. Në lojë fëmijët mësojnë çfarë është e drejtë

dhe çfarë është e gabuar, mësohen të jenë sportivë, të ndershëm dhe “të mos mashtrojnë”;

zhvillojnë më tej fantazinë, mësojnë të dëgjojnë të tjerët, të ndjekin udhëzime dhe të

respektojnë rregullat e lojës. Këto aftësi do të jenë të rëndësishme për fëmijën kur të

rritet.

Të gjitha llojet e lojërave që organizohen kanë si qëllim zhvillimin e fëmijës në disa aspekte, si

zhvillimi fizik, social, shëndeti mendor dhe ai konjitiv. Loja është mënyra më e mirë për t’i

zhvilluar fëmijët dhe për t’i shtyrë ata në një rrugë të mbarë në procesin e vështirë dhe të gjatë të

të nxënit, ndaj ajo nuk duhet neglizhuar e aq më pak mënjanuar.

Edukimi muzikor ka rëndësi të veçantë në zhvillimin e njeriut dhe si rrjedhoj është i

rëndësishëm të filloj që në moshën parashkollorë. Në kopsht, edukimi muzikor kryhet në mënyrë

të organizuar dhe sistematike, me metoda dhe mjete specifike. Këngët që realizohen në

parashkollorë dhe lojërat me tekste dhe përmbajtjet e tyre ndikojnë tek tiparet e karakterit të

fëmijës. Nëpërmjet këngës dhe lojërave të tjera me muzikë fëmijët mësojnë sjelljen e mirë, të

jenë puntorë, të duan familjen, të duan popullin e tyre, të duan atëdheun, natyren dhe moshatarët

e tyre.

Fëmijët parashkollorë ndjejnë një kënaqësi të veçantë duke dëgjuar dhe interpretuar këngë që i

bëjnë më gazmorë, më aktiv, më të shoqërushëm, më të disiplinuar etj. Të gjitha këto elemente

ndikojnë në lidhjen e fëmijës me shoqërinë dhe komunitetin. Mjetet që përdoren në parashkollorë

gjatë edukimit muzikor zhvillojnë mendimin, imagjinatën, nxisin vëmendjen, zhvillojnë kujtesën

etj. Edukimi muzikor ndikon edhe në zhvillimin fizik të fëmijës, pasi që shpesh këto lojra

shprehën me vallëzime dhe lëvizje të ndryeshme. Që muzika të krijoj një gjendje emocionale

është e nevojshme që të zhvillojë tek fëmijët aftësinë për të kuptuar, duke edukuar tek ta

dashurinë dhe interesin për muzikën, duke i mësuar të dëgjojnë, të këndojnë, të lëvizin në bazë të

rritmit të saj etj.

Nga këto që u përmenden më lartë, shohim se loja është një gëzim i thjeshtë që përbën vitet dhe

jetën më të bukur të fëmijërisë së hershme, dhe që roli i saj në zhvillimin e fëmijës është

thelbësore.

9

KAPITULLI I

1. Loja dhe rëndësia e saj në zhvillimin e fëmijës

Një përcaktim gjithëpërfshirës i lojës nuk do të ishte i mundshëm për shkak të faktorëve të

shumtë që e përbëjnë atë dhe që janë element esencial të kësaj sjellje komplekse. Sidoqoftë, ajo

çka mund të thuhet për lojën në përgjithësi është se ajo përmban karakteristika mjaft të veçanta

që e dallon atë nga aktivitetet e tjera edukative. Një ndër karakteristikat më të veçanta është se

loja fal kënaqësi, dhe vlerësohet pozitivisht nga ana e lojtarit, një tjetër karakteristike është se

loja përbenë një mënyrë mjaft efikase në ngritjen e motivimit për të mësuar, si dhe përfshinë

edhe aktivitetin fizik të lojtarit. Në çdo mjedis ku ndodhet, fëmija luan me një lodër apo me një

send, që shpeshherë për të rriturit ngjall habi dhe kuriozitet se si ai\ajo kalon me orë të tëra pa u

mërzitur. Gjatë lojës, fëmijët eksplorojnë mjedisin rreth tyre, mësojnë duke punuar dhe krijojnë

lidhje me të. Ata mund të shprehin ndjenjat dhe emocionet e tyre më lehtë se sa me fjalë.

Nëpërmjet lojës fëmijët mund të jenë dikush, në çdo vend dhe në çdo kohë.

Zhvillimi social dhe emocional – duke luajtur me të tjerët, fëmijët mësojnë shpejtë

nevojën e bashkëpunimit dhe të ndarit të diçkaje me shokët. Bashkëveprimi me fëmijët e tjerë u

mëson atyre aftësitë e nevojshme sociale për të jetuar në shoqëri. Loja i ndihmon fëmijët të

kuptojnë më mirë emocionet e të tjerëve. Pra, lojërat i ndihmojnë fëmijës të fitojnë përvoja të

reja si dhe zhvillim të aftësive të të menduarit, të zhvilloj imagjinatën, sigurinë si dhe

bashkëpunimin me të tjerët, të jetë i pavarur, kreativ, të veprojë me përgjegjsi, të zhvillojë aftësi

të të menduarit kritik, t’i definojë dhe t’i shprehë nevojat e tij.

1.1 Llojet e lojërave

Ekzistojnë disa lloje të lojërave të cilat kontribojnë në mënyra të ndryshme në zhvillimin e

aftësive të të mësuarit dhe zhvillimit të gjithmbarshëm të fëmijëve.

Në lojërat që ndikojnë në edukimin intelektual të fëmijëve përfshihen:

• Lojërat me rregulla;

10

• Kashelashet;

• Gjëgjëzat;

• Lojërat imituese (fëmija e luan rolin e edukatorës, të profesorit, mjekut, postierit, pilotit,

etj);

• Lojërat për njohjen e ambientit etj.

Fëmija gjatë këtyre lojërave me fëmijët e tjerë mëson aftësitë sociale, ndarjen dhe pritjen në

rend, kounikimin, sjellejn në shoqëri, por në këtë mënyrë zhvillon edhe aftësitë motorike.

Ekzistojnë edhe shumë lloje të tjera të lojërave që ndikojnë në zhvillimin e mëtutjeshëm të

mundësive të trashëguara (të lindura) për krijmtari (kreativitet) të fëmijës në lëmi të ndryshme

artistike si arti figurative, muzikor, letrar, vallëzues, si dhe të shprehjes së interpretimit recitues

të fëmijëve. Lojërat që më së miri nxisin zhvillimin e këtij kreativiteti apo talente të trashëguera

janë lojërat në vazhdim:

• Loja me role (tetari i kukullave, kinemaja, cirku,etj);

• Loja e të kënduarit;

• Loja me instrumente të ndryshme;

• Loja me vjersha;

• Loja vallëzuese;

• Lojërat me leximin e ilustrimeve dhe të librave për fëmijë;

• Vallet popullore;

• Tetari i kukullave;

• Dramatizimet e lira, etj.

Lloje të tjera të lojërave janë edhe ato që për qëllim kanë edukimin fizik të fëmijës. Gjatë këtyre

lojërave një sër shkathtësish motorike ushtrohen dhe zotërohen. Në këtë grup përfshihen lojra si:

• Vrapimi;

• Kukafshehti;

• Lojërat me top;

• Kërcimi.

11

Secila lojë, secili aktivitet përfshin lëvizje të cilat zhvillojnë aftësitë fizike të fëmijës, ndikon në

zhvillimin e aftësive psikosociale të tij dhe e përfshinë atë në zhvillimin e kapacitetit intelektual.

Përveq këtyre ekzistojnë edhe një numër i konsiderueshëm i lojërave edukative që praktikohen

në parashkollorë, të cilat kanë për qëllim zhvillimin e fëmijës në fusha të ndryshme, si lojërat

matematikore, lojërat në natyrë, lojërat gjuhësore ose lojërat me fjalë etj.

1.2 Muzika

Fakti që pjesa më e madhe e jona merr pjesë në aktivitetin muzikor duke shkruar, dëgjuar ose

thjeshtë duke luajtur, nënkupton që muzika është e aftë të përcjellë tek në emocionë të forta e

kuptimplotë. Këtij fakti nuk i kanë shpëtuar as fëmijët e vegjël. Dashuria e fëmijëve për muzikën

shpesh fillon falë këngëve të para që e vënë në gjumë apo ninullave të kënduara nga e ëma. Me

rritjen e fëmijës, muzika luan një rol të rëndësishëm në çdo etapë të edukimit të tij/saj.

Arti në përgjithësi ka një fuqi të ndryshimit të tërsishëm në procesin e të mësuarit. Kësisoj arti

figurative ai muzikore apo sporti ndryshojnë procesin e të mësuarit duke e shëndruar atë në një

proces më kreativ dhe më zbavitës.

1.3 Ndikimi i muzikës te fëmijët

Ndikimi i muzikës tek fëmijët është thelbësor. Me përfshirjen e fëmijëve në aktivitete muzikore

krijohet një lidhje e bazuar në një interest të përbashkët. Kjo lidhje ndikon në krijimin e

karakterit të këtyre fëmijëve. Në anën tjetër përmbajtja e këngëve që realizohen nëpër klasa

parashkollorësh ndikon gjithashtu në tiparet e karakterit të fëmijës.

12

Muzika zhvillon aftësinë e gjykimit, aftësinë e të folurit, kontrollin e lëvizjeve, gjendjen e mirë

fizike, dëshirën e të mësuarit, shoqërimin dhe kënaqësinë gjatë punës së përbashkët.

Karakteristikat terapeutike të muzikës që zbatohen veçmas tek nxënësit me vështirësi zhvillimi

mund të ndahen në disa segmente bazë:

• muzika e përqëndron dhe e mban vëmendjen;

• muzika i stimulon dhe i aktivizon shumë pjesë të trurit;

• muzika mund të përshtatet dhe të reflektojë tek personat me mundësi të

ndryshme;

• muzika ofron mënyra imagjinare e argëtuese në të cilën e përvetësojmë;

• muzika përmban kontekst të gjerë sociologjik dhe ofron mundësi verbale e jo

verbale komunikimi; - muzika zhvillon kujtesën;

• muzika nxit lëvizjen; - muzika lidh ndjesinë dhe kujtesën;

• muzika stimulon, sepse në të mund të marrin pjesë të gjithë, pavarësisht nga

aftësitë.

13

KAPITULLI II

2. Lojërat muzikore

Lojërat muzikore përshpejtojnë motorikën, socializimin dhe aftësinë për të kryer njëkohësishtë

disa veprimtari (të kënduarit dhe kërcimin, të kënduarit dhe ndjekjen e ritmit me rrahjen e

shuplakave, me trokitje ose me instrumentet e Orfit).

2.1Loja muzikore si pjesë e edukimit muzikor

Lojërat muzikore të fëmijëve janë objekt studimi në shumë shkenca: etnologji, studime kulturore,

psikologji, sociologji, gjuhësi, pedagogji etj. Lojërat muzikore janë lëndë studimi të rëndësishme

për pedagogjinë muzikore dhe metodiken e mësimdhënies muzikore, për shkak se metoda e lojës

konsiderohet si procedura themelore dhe lehtësisht e zbatushme gjatë punës me fëmijë.

Lojërat muzikore më së shpeshti shtjellohen dhe zënë vend në tekstet e edukimit muzikor të

moshës parashkollore dhe shkollimit të hershëm.

Sipas Gjurkoviqit’-Panteliqit’- me ndihmën e lojërave fëmijët i zhvillojnë aftësitë e tyre për

interpretimin e muzikës përmes lëvizjeve, karakterin e tyre ose elementet shprehëse. Rëndësia e

muzikës në lojëra të fëmijëve është e shumëfishtë: “Përmes muzikës fëmijët e zhvillojnë shijen

muzikore ose mendimin mbi të bukurën, si dhe formimin e përsonalitetit siç janë: ndërgjegjësimi

i komunitetit, shoqërimi, disiplina interpretuse, motorika.

Sipas Suzan Tarnovski-“muzika mund ti ndihmojë fëmijët që ti shprehin ndjenjat e tyre dhe të

përballën me to”.

Loja muzikore, si “lloj i lojës në të cilen muzika është udhëheqëse dhe bartëse e të gjitha

veprimtarive që ndodhin në të … Lëvizja në lojën muzikore u shërben si mjet për të përvetesuar

më shpejt lojën, si dhe për ta përmbushur nevojen e tyre për të luajtur dhe lëvizur”

Sipas autores Tarnovski “lojërat muzikore përbëhen prej aktiviteteve të cilat u mundësojnë

fëmijëve të hulumtojnë, të improvizojnë dhe të krijojnë me ndihmën e zërit”.

14

Autorja lojërat muzikore i klasifikonte në grupe:

• Lojëra muzikore funksionale – përfshijnë hulumtimin e vokalëve, tingujve instrumental

etj;

• Lojërat muzikore konstruktive – janë vazhdimësi të lojërave funksionale, hulumtimi i

zërit fillon të marrë kuptimin mbi strukturen përmes modelve të ritmit, melodisë,

dinamikës, dhe ngjyrës;

• Lojërat muzikore dramatike – përmbajnë në vete këngë ose instrumente në kuadër të lojës

muzikore ose jomuzikore.

Ndërsa Gjurkoviq-Panteliq lojërat i klasifikonin:

• Lojëra me këndim;

• Lojëra me përcjellje instrumentale;

• Lojëra dhe valle popullore;

• Lojëra krijuse etj.

Funksioni kryesor i lojërave muzikore vërehet në komponentin ritmik të tyre. Fëmija e dëgjonë

ligjërimin ritmik tek ninullat, këngë gjatë të cilave tokim duart dhe duartrokasim, ndërkaq

rëndësi të veçantë për zhvillimin e ligjerimit ritmik kanë këngët që përfshijnë pyetje dhe

numërim. Ndër më të rëndësishmet cilësohen të jenë këngët e djepit.

Në lojërat muzikore duart e fëmijëve janë instrumenti i parë më të cilin i tokin duart, kërcasin,

rropasin, kërcasin me gishtërinjët dhe godasin me shuplaka.

Në këtë kuadër Gjurkoviq-Panteliq kanë bërë këtë kategorizmin:

• tokje duarsh;

• tokje duarsh boshe;

• tokje duarsh në mënyrë diagonale;

• tokje duarsh në mënyrë rrethore;

• tokje duarsh në gjunjë;

• tokje duarsh në çift;

• goditje me shuplakë të shtrirë;

• rropatja me gishta;

15

• goditje me këmbë mbi dysheme;

• kërcitje me gishtërinjë.

Lojërat e lartëpërmendura realizohen përmes lëvizjeve që përfshijnë kërcim në vend ose me

lëvizje, rrotullime rreth vetes ose përreth tjetrit, lëvizje ritmike djathtas dhe majtas, përpara dhe

mbrapa. Këto lojëra përbëhen zakonisht nga lëvizje të thjeshta në një drejtim dhe me një tërësi të

thjeshtë të lojës me ritëm të caktuar, shpeshherrë në taktin e thjeshtë 2/4 dhe 4/4. Autorja në këto

lojëra si mjaft të rëndësishme i cilëson edhe instrumentet popullore si kërcitëset

( rrakataqet ), kastanjetat, tupanët, bllok flautet dhe zilet.

*Gjurkoviqit’-Panteliqit’- Dr. Milena Gjurkoviq-Panteliqi-studiuse dhe autore e librave për Metodologjinë muzikore për fëmijët

parashkollorë. Ajo ishte anëtare e jurisë në disa konkurse të pianos dhe koreve serbe dhe ndërkombëtare. Është autore e një numri

të madh të letrave shkencore dhe profesionale dhe teksteve tek Metodologjia e edukimit muzikor të fëmijëve parashkollorë. Ajo

mban titullin doktor i Shkencave të Muzikës.

16

2.2 Lojërat muzikore si pjesë e folklorit

Përveç lojërave muzikore të cilat i luajnë fëmijët brenda institucionit edukativo-arsimore së

bashku me edukatoren e tyre, ekzistojnë edhe lojëra të tjera muzikore të cilat fëmijët i luajnë në

kohën e tyre të lirë. Këto lojëra konsiderohen zakonisht si pjesë e folklorit pasi që ngërthejnë

karakteristika të tij sikur janë: autori kolektiv, veprat të hapura, prezencat e një numër të madh

variantesh që ndryshojnë në vazhdimësi(janë lojërat që kanë dal nga vet populli si dhe

fëmijët…pra jo ato nga ekspertë për institucione…) Por, me paraqitjen e shënimeve në forma të

ndryshme si: tekst, nota, audio dhe video, shfaqet edhe fiksimi i krijimit, siç është edhe rasti i

këtij studimi (punimi). Ndryshe nga folklori për të rritur që përfshin karaktristikat rajonale,

madje shpesh të pasuruara edhe me elemente etnike, religjioze, urbanistike, rurale, sociale dhe

specifika të tjera, folklori muzikor i fëmijëve (ose lojërat e fëmijëve) ka nivel shumë më të lartë

të universializmit, gjë që kontribon në klasifikimin e tij si një kategori e veçantë.

Ekzistojnë një numër i madh termash për lojërat e ndryshme muzikore.

Kështu kemi këto definicione:

- Loja me këndim – “aktivitet i cili bazohet në një varg ose rimë, i shoqëruar nga veprimet dhe

lëvizjet e grupit”. Këto lojëra filluan të xhirohen dhe të studiohen në shekullin XIX në kuadër të

etnologjisë, etnomuzikologjisë, antropologjisë, etj.

Klasifikimi i lojërave bëhet si në vijim:

- këngë për fillimin e lojës – numërimi nga rolet e caktuara;

- valle rrethore;

- lojëra të oborrit dhe lojëra të martesës;

- lojëra me duartrokitje;

- rimim duke kërcyer me litarë;

- lojëra me të “kapur”

- Kënga e fëmijëve – “rime e paraqitur me muzikë, këngë që fëmijët e shpikin dhe e

shkëmbejnë mes veti… këngë të cilat janë universale në shoqërinë njërzore”. Lojërat mund ti

kategorizojmë si në vijim:

- për argëtim;

17

- numërore;

- ninulla;

- gjëegjëza.

Lojërat e rrugës ndahen në lojëra dhe në argëtim :

-vargje të papërshtatshme;

-xhinglla;

- këngë humoristike;

-vargje të pakuptimta;

- këngë të frikshme;

- këngë popullore;

-parodi;

-slogane;

-fjalë të shpejta.

Këngët e fëmijëve “…(tradicionale) këngët për fëmijët të vegjël, pëdorimi i këtijë termi daton

nga shekulli XIX… në Britani dhe në shumë vende tjera, ndërsa në Ameriken Veriore përdoret

termi Këngët e Nënës Patë …”

Etnomuzikologu Konstatin Brailou kur shkruan për këngët e fëmijëve e përdor termin “rimat e

fëmijëve” në punimin e tij “Ritmi i fëmijëve” lojërat muzikore i definonte kështu:

Ritmet e fëmijëve gjithmonë shfaqën me fjalë si ndërmjetësues, kështu që, në shikim të parë ato

janë ritme vokale të cilat nuk duhet të përfshijnë muzikë. Ato ekzistojnë si të pavarura nga

melodia, madje edhe kur përshtaten me ndonjë melodi, kur mund të bëhët fjalë për shumë

elemente melodike arkaike ose pjesë të këngëve humoristike, përkatësisht fraza moderne, të cilat

janë lehtë për t’u kujtuar. Fëmijët zakonisht recitojnë në një ton të vetëm ose thjesht brohorisin

norma metrike gjatë shqiptimit.

Karakteristikat e ritmeve të fëmijëve janë aq të theksuara sa që menjëherë i njohim…Përveç

kësaj, ata janë në ndërgjegjjën tonë, si e vetmja mbetje e trashëgimisë së mijëvjeçarit.

18

Brailou i përfshinte pesë parime në ndrimin e ritmit tek fëmijët:

1. Kohëzgjatjen (bëhet fjalë për rrokjet) të lidhura dy nga dy, formojnë një seri me gjatësi

ndryshoresh (variablash) për arsye se ritmi i tyre është binar.

2. Seritë e plota, sikurse çdo çift në to, fillojnë me tezën…

3. Gjatësia e plotë e serive… mund të matet si njësi “e parë” ndonjëherë e shprehur,

ndonjëherë e theksuarë, ndonjëherë e barabartë me rrokjen e zakonshme të shkurtër, të

cilën e paraqesim me tetë rrokje.

4. Seritë e pabarabarta (heterokronike) ndonjëherë përzihen edhe me seritë me strukturën e

brendshme të ndryshme (heteromorfike), pamvarësishtë se a janë isokronike apo

heterokronike, mund të përputhen me “vargjet ritmike”.

5. Serive mund t’u paraprijë nga një paragoditje, por vetem në fillim të pjesës ajo mund të

shkaktojë gjatësi të tepërt të series fillestare: në këtë pjesë paragoditja duket si pjesë e

heshtjes e cila paraprinë; më vonë kohëzgjatja e paragoditjes bëhet pjesë e series.

*Etnomuzikologu Konstatin Brailou ishte një kompozitor rumun dhe etnomuzikolog ndërkombëtar i njohur. Prej vitit 1928 ai

dhe profesori i sociologjisë Dimitrie Gusti vizituan rajone të ndryshme të Rumanisë për të bërë regjistrime të zërit. Në vitin 1931

ai botoi artikullin “Skicë e një metode për folklorin e muzikës”, e cila u bë një nga tekstet themelore për etnomuzikologjinë.

19

Tijana Jakovleviq lojërat i cilësonte si pjesë e krijimtarisë popullore dhe si modele të

komunikimit folklorik. Sipas saj, “karakteristikat tekstuale” e veçojnë komunikimin folklorik

nga format joartistike me paraqitjen e ligjërimit ritmik, intonacionit, muzikës, përcjelljes

muzikore, shembullit figurativ. Ajo numëronte njëmbëdhjetë karakteristika që e përcaktojnë

lojën kolektive të fëmijëve si formë të komunikimit folklorik: anonimitetin e autorit

komunikimin e drejtpërdrejtë, atë oral (gojor), komunikimin reciprok, disturbimin joformal,

përformues, publik, kolektiv, rekreativitetin, variabilitetin dhe tradicionalizmin.

Në literaturen folklorike shqiptare ekzistojnë këngë dhe lojëra për fëmijë, të mbledhura nga

mbledhësit e hershëm të këtyre krijimeve.

Disa lojëra të fëmijëve:

“ Trandafili fleta fleta”, “ Son makaron”, “Qa ska n’deti”, “Bum qike qike qak”, “Kapi maca

miun”, “Kaloni kaloni”, “Ngriva shkriva”, “Sillet macja rreth fërteres”, “Nën tavolinë”, “Përr

tik tik pulat e mia.

20

KAPITULLI II

3. Melografimi, mënyra e të luajturit dhe ilustrimi i lojërave

Përveç melografimit të njëqind lojërave, janë përshkruar edhe mënyra e të luajturit. Gjithashtu

janë përpilur ilustrime që tregojnë pozicionin e duarve, të këmbëve ose trupit, varësisht se çfarë

është përfshirë në lojë. Të dhënat e përgjithshme për xhirimin dhe melografimin të cilat gjenden

në fund të melogramit janë shenuar të dhënat standarte të melogramit:

- Xhirimi dhe melografimi;

- Emri i informatorëve dhe mosha e tyre në vite;

- Data e xhirimit;

- Vendi i xhirimit.

3.1 Lojërat melodike

Siç e kemi cekë edhe më heret karakteristik e lojërave muzikore të fëmijëve është i ashtuquajturi

ligjerim ritmik. Në melogramet e lojërave melodike ky këndim është shënuar me nota që e kanë

kokën në formë të x-it në intonacionin dhe metrin e duhur.

3.2 Lojërat ritmike

Edhe në rastin e melogramit lojërat ritmike së pari do të paraqesin shenimin e ligjërimit ritmik.

Te lojërat ritmike një pjesë e fëmijëve të përfshirë në lojë interpretojnë vetëm të folur të

ritmizuar ndërsa pjesa e tjetër është ligjërim ritmik.

21

KAPITULLI IV

4. Karakteristikat e lojërave muzikore të fëmijëve

Karakteristikat të lojërave muzikore të fëmijëve do t’i paraqesim të përmbledhura.

Loja më e gjatë është loja melodike që zgjat 3 minuta e 54 sekonda, ndërsa loja më e shkurtër

është loja ritmike që zgjat 5 sekonda. Në disa raste, disa lojëra paraqiten me titull të njëjtë por

komponentët e tjerë të lojërave nuk janë të njëjta. Shumicën e lojërave muzikore, 49 prej 100

syresh, i interpretojnë nga dy informator, vijojnë lojëra me 3,4 dhe 7 informatorë; shumicën e

lojërave muzikore i luajnë grupi i fëmijëve nën moshën 10 dhe 11 vjeçare, pastaj vijojnë lojëra

të cilat i luajnë fëmijët e moshës 9 vjeçare. Në shumicën e rasteve lojërat i interpretojnë vetëm

informatorët femra, pastaj grupi i përzier dhe në fund janë lojërat me informatorë meshkuj.

Tri të katërtat e lojërave fëmijët i mësojnë përmes shoqërimit me moshatarët dhe nga shokët më

të rritur në moshë. Familja si faktor në mësimin e lojëave muzikore paraqitet në 25 raste.

Ndarja e lojërave qytet-fshat është 53 me 48, numri më i madh i lojërave janë nga fshatrat

fushor, ndërsa më i vogël nga qytetet e mesme. Sipas kategoris së lojës dhe vendqëndrimit të

informatorëve në hapsirë, dominojnë lojërat të cilat qëndrojnë përballë njëri-tjetrit, ose të

vendosur në rreth. Në fushën e lojës paraqiten 72 kombinime të elementeve, ndërsa 20 lojëra

ritmike e kanë vetëm një element: numërimin me duar, me grushta të mbeledhur dhe me

gishtërinjë. Janë tri lojëra me kombinim të elementëve: duartrokitje me duar dhe në rreth me duar

të bashkuara. Këto janë lojërat melodike “ Son Makaron” dhe “ Em pom pi” si dhe loja ritmike

“Eni meni duda meni.”

4.1 Lojërat muzikore të fëmijëve në Kosovë

Sipas shtëpisë botuese “Kohës Ditore”- janë identifikuar 1 mijë e 281 lojëra muzikore të

fëmijëve, prej të cilave 100 janë përmbledhur në librin me titullin “Lojërat muzikore të fëmijëve

në Kosovë”. Nёse bëhet njё krahasim me lojёrat muzikore të realizuara para 10 vjetësh, del qё

lojërat muzikore tё asaj kohe ishin të përziera edhe gjuhën serbe. Ndërsa nё ditёt e sotme situata

del tё jetё mё ndryshe, sot lojёrat muzikore përfshijnё gjuhё tё ndryshme si turqishtja, gjuha

angleze, italiane e spanjolle gjё qё ka ndikuar edhe nё ndërrimin e tematikave tё kёtyre lojërave

22

muzikore. Ky hulumtim është cilësuar si punë serioze shkencore, e cila për cak e ka një audiencë

parashkollore, të cilës në kohën e internetit duhet tërhequr vëmendja për lojë. Në libër janë

përfshirë edhe elemente nga komuniteti boshnjak dhe rom, ndërsa rëndësia e tij thëmelore

qëndron në dokumentimin e trashëgimisë etnomuzikologjike në vend. Lojërat muzikore të

fëmijëve në këtë hulumtim kanë të bëjnë vetëm me lojërat të cilat i luajnë fëmijët:

- Drejtpërdrejt;

- Një nga një ose në grup;

- Në bashkveprim me moshatarët;

- Pa përdorim të rekuizitave dhe lodrave;

- Lojëra të cilat janë pjesë e aktiviteteve të lira në kuader të institucioneve

edukativo-arsimor (parashkollorë dhe shkollore);

- Lojëra që luhen në kohën e lirë në shtëpi (ose në oborr) si dhe në lagje (në parqe,

në fusha sportive, në rrugë etj).

Këtu përfshihen të gjitha lojërat të cilat në vete përmbajnë elemente muzikore – ritëm dhe

melodi. E gjithë fusha e lojërave të fëmijëve është shumë më e gjerë, madje ka edhe prej atyre që

nuk përmbajnë komponentë muzikore. Bëhet fjalë për fëmijët e moshës 4 deri në 15 vjeç. Sipas

zyrës së statistikave të Kosovës, në xhirimin e këtij koleksioni 28.2% të popullsisë së Kosovës e

kanë përbërë fëmijët e moshës 0 – 15 vjeçare, prej të cilëve 29.2% kanë qenë meshkuj dhe 27.2%

femra. Zonat në të cilat janë xhiruar lojërat janë qytete dhe fshatra të Kosovës. Ajo paraqet vend

të rëndësishëm në rajonin e Ballkanit për sa i përket hulumtimit të traditës muzikore të fëmijëve.

Në vazhdim përmes fotografive kam paraqitur disa nga lojërat muzikore të fëmijëve të realizuara

në shkollen fillore “Pjeter Muqaj-Guskë”.

23

4.2 Lojërat e realizuara me fëmijët

Fig.1. Fëmijët duke luajtur lojën, “Kapi maca miun”.

Mënyra e të luajturit:

Njëri nga fëmijët luan rolin e maces, ndërsa tjetri - rolin e miut. Të gjithë fëmijët qëndrojnë

të ulur në gjunjë të kapur dorë për dore, duke formuar kështu një rreth të gjërë. Macja e ndjek

miun dhe në momentin kur ai/ajo e nxen atë, miu ulet në gjunjë me fëmijët e tjerë, ndërsa

macja tani e këmben rolin e miut. Miu sillet rreth fëmijëve duke mbajtur me vete një shami të

cilen me kujdes i’a lëshon njërit nga fëmijët në rreth. Fëmiu që e merr shamin bëhët mace

dhe fillon të ndjek miun. E njejta formë e lojes vazhdon deri sa të gjithë fëmijë të kenë luajtur

rolin e macës apo të miut.

24

Fig.2. Fëmijët duke luajtur lojën, “Sillet macja rreth fërteres”.

Mënyra e të luajturit:

Të gjithë fëmijët formojnë një rreth të gjërë ku qëndrojnë të ulur në gjunjë. Njëri nga fëmijët luan

rolin e macës. Macja sillet rreth fëmijëve me shami në dorë, dhe me kujdes hedh shaminë

mbrapa shpinës së ndonjërit nga fëmijët. Nga rrethi ngrihet fëmiu të cilit ajo i ka hedhur

shaminë. Fëmiu që e ka vërejtur se shamia gjendët prapa tij/saj fillon të vrapojë për ta ndjekur

macën para se ajo ti nxëjë vendin në rreth. Loja vazhdon duke kaluar rolin e maces nga njëri

fëmi në tjetrin.

Gjatë kohës ku macja ndjek miun, fëmijët të tjerë këndojnë së bashku këtë varg: “Sillet macja

rreth fërteres, ruju se po të nxen ♪ ♫”.

25

Fig.3. Fëmijët duke luajtur lojën, “Kaloni kaloni”.

Mënyra e të luajturit:

Dy fëmijë vendosen përballë njëri tjetrit. Fillimisht do të përcaktohet se cili nga ata do të jetë

dardha apo molla. Ata kapen dorë për dorë, ngren krahet lartë dhe këndojnë. Fëmijët e tjerë

kalojnë nën krahët e tyre. Me pas ata fillojnë të numërojnë ditët e javës.

“Kaloni, kaloni

Rrugën mos e lëshoni

E han’ e mart’ , e mërkur’ , e enjte’ , e premte’ , e shtun’ , e diel ♪♫”.

Pasi të kenë përfunduar numërimin e shtatë ditëve të javës, nga grupi shkëputet fëmija të cilit

i bie dita e dielë. Njëri nga dy fëmijët e pyet nëse dëshiron të bashkangjitet grupit të dardhës

apo mollës. Pasi fëmija të bënë përzgjedhjen radhitet prapa atij grupi. Në fund të lojës të dy

grupet (i mollës dhe i dardhës) vendosën përballë dhe fillojnë ta tërheqin njëri-tjetrin. Fitues

del grupi që arrinë të tërheq grupin tjetër në fushën e vet.

26

Lojërat didaktike

Loja e fëmijës në parashkollorë është streha e tij/saj nga frika, fusha e betejave, poligoni i lojës,

arritja dhe sukseset, qetësimi dhe ëndrrat. Loja nxjerr në pah dëshirat, aspiratat, ndjenjat,

mendimet dhe nevojat e fëmijës për veprim aktiv në mjedisin në të cilin jeton. Loja i plotëson

nevojat biologjike dhe psikologjike të fëmijëve dhe kontribuon në zhvillimin e tyre mendor,

emocional, social dhe moral. Rolet e ndryshme në lojëra, përkundër produktit të fantazisë së një

fëmije, lejojnë fëmijën të fitojë përvojën personale të së mirës dhe të keqës, për atë që është

pozitive dhe çfarë nuk është në sjellje. Lojërat janë një formë e rëndësishme e argëtimit për

fëmijët, nëpërmjet të cilëve fëmijët organizohen në mënyrë të pavarur por këto lojëra kanë edhe

rëndësi të veçantë arsimore. Ata janë një mjet i fuqishëm për edukim, sepse përmes lojërave

fëmijët fitojnë njohuri, pasurojnë përvojën e tyre dhe zhvillojnë aftësitë dhe zakonet. Një arsye

tjetër e rëndësishme është se përmes lojërave fëmijët mësojnë rreth vetes, për të tjerët dhe botën

që i rrethon; ata fitojnë aftësi dhe krijojnë marrëdhënie shoqërore. Tani shtrohet pyetja se cilat

lojëra fëmijët duan më shumë dhe pse.

• Lojërat me role, personazhi kryesor që lejon vetë-pohimin dhe vetë-pranimin.

• Lojërat që janë dinamike, përmbajtja e të cilave ka veprime të mjaftueshme (aftësi

motorike) dhe reagim i shpejtë intelektual për zgjidhjen e detyrës.

• Lojërat që ofrojnë një shkëndijë të humorit të shëndetshëm të fëmijëve dhe krijojnë një

disponimë të mirë

Lojërat më të dobishme janë ato që kanë kombinimin e cilësive të lartpërmendura.

Lojërat didaktike paraqesin thjesht elemente të procesit arsimor të organizuar dhe drejtuar

qëllimisht. Sot, loja dhe procesi arsimor janë të lidhura shumë ndërmjet njëra-tjetrës, duke marrë

parasysh faktin se loja nuk duhet të humbasë shpirtin e saj, sepse të luajturit është një aktivitet që

i intereson shumë fëmijëve dhe i motivon ata. Edukatori/ja duhet të bashkëpunojë me fëmijët në

lojë; ai/ajo duhet t'i ndihmojë ata duke sugjeruar problemin dhe jo duke dhënë zgjidhje

përfundimtare. Gjithashtu, ai/ajo duhet t'i ndihmojë ata të bëhen të vetëdijshëm për mundësitë e

tyre - duke u bërë partner në lojë. Arsimi përmes lojës nënkupton drejtimin e potencialeve

psikofizike të fëmijës, por në të njëjtën kohë loja duhet të konsiderohet si themeli i krijimtarisë

27

dhe spontaniteti i fëmijës. Përmes aktiviteteve të lojërave didaktike fëmijët motivohen në një

mënyrë të organizuar dhe krijuese, ata njihen me botën që i rrethon, me aftësitë dhe

karakteristikat e tyre mendore dhe aftësi të tjera. Lojërat didaktike kontribuojnë në zhvillimin e

përgjithshëm të fëmijës; ato drejtojnë vëmendjen e tyre kur perceptimi dhe respektimi i objektit

janë në pyetje kur krahasojmë ngjashmëritë dhe dallimet, duke inkurajuar fantazinë dhe

kreativitetin. Përmbajtja e lojërave didaktike zgjeron pamjen e përgjithshme të botës që fëmijët

kanë, drejton kuriozitetin e tyre, inkurajon aktivitetin e tyre të të folurit, e pasuron fjalorin dhe

nxitë komunikimin me gojë. Me aplikimin e lojrave të strukturuara posaçërisht (logjike-

matematikore), fëmija zhvillon mendime logjike dhe krijon situata të veçanta arsimore ku

zotëron proceset intelektuale: serializimi, klasifikimi, ndërtimi numerik, ndërtimi në kohë dhe

hapësirë etj. Nëpërmjet lojërave didaktike fëmijët mësojnë shumë për botën që i rrethon, këtu

hyjn mësime të ndryshme për shkencë, ekologjinë, gjuhësinë etj. Pra, e veçantë e këtyre lojërave

është se e bëjnë të mundur mësimin e këtyre fushave kaq të gjëra qysh në parashkollor. Kështu

fëmijët mund të mësojnë, për shembull, fakte për kafshë të egra dhe fenomeneve natyrore, të

mësojnë bazat e matematikës, të mësojnë gjuhë amëtare etj. Detyrat nëpermjet këtyre lojërave

mund të jenë të ndryshme si psh: kuize, pyetje, gjëegjëza, enigma etj.

Zhvillimi i fëmijëve parashkollor në lojë në këtë rast nuk është vetëm për shkak të informacionit

të ri. Fëmijët gjithashtu kanë të nevojshme për të studiuar vetitë e individit. Shembuj të lojërave

didaktike janë "Kush ha çfarë", "Gjej fëmijën për mami", "Guess çfarë në thes." (Gjeje çfarë në

thes). Gjatë këtyre lojërave, fëmijët mësojnë natyrën, mësojnë për të ndërtuar lidhjet logjike në

mes të objekteve, zhvillojnë kujtesën etj. Pastaj në anën tjetër me anë të lojërave matematikore

fëmijët mësojnë bazat e gjeometrisë, ata kështu eksplorojnë forma të ndryshme gjeometrike me

lodrat që ata luajnë, duke formuar kështu, trekëndësh, katrore, rreth etj.Lojëra për zhvillimin në

vitet parashkollore mund të jenë të dobishme për përmirësimin e imazhit dhe drejtimin racional

të aktivitetit mendor. Me ndihmën e imagjinatës fëmiu mëson të zgjedh rrugën për qëllim, për të

parë rezultatet e ardhshme të punës së tij/saj. Zhvillimi i nxënësvë në lojëra për përmirësimin e

imagjinatës është gjithashtu duke kontribuar në potencialin krijues të personit. Shembuj të këtyre

lojërave janë: “Guess”, “Pantonim” etj. Zhvillimi i fëmijëve parashkollor në lojë "Guess" është i

lidhur me përmirësimin e imagjinatës, si dhe studimin e themeleve të matematikës. Fëmijët janë

të inkurajuar për të dalë me sa më shumë objekte që mund të përshtaten në forma gjeometrike si

ato të rrethit, katrorit, trekëndëshit etj.

28

4.3 Konceptet (njohuritë) kryesore që mësohen përmes arteve

Konceptet(njohuritë) kryesore që mësohen

përmes arteve

• Tingulli,

• Vija,

• Ngjyra,

• Forma,

• Hapsira,

• Drejtëpeshimi,

• Melodi,

• Harmoni,

• Dinamike,

• Rol/karakter,

• Këngë,

• Pjesë instrumentale,

• Prespektiva,

• Lëvizja ,

• Ritëm,

Parimet

• Kontrasi,

• Përseritja,

• Ndryshimi,

• Krahasimi,

• Theksi,

• Ekuilibri,

• Tërsia,

Veprimtaritë kryesore artistike: • Këndimi,

• Interpretimi në instrumente muzikore,

• Loja(kreative),

• Vizatimi, ngjyrosja, modelimi,

• Vallëzimi,

• Loja teatrale, skeqi,dialogu etj,

• Valle,

• Dramatizëm (lojë teatrale),

• Pejsazh,

• Portret,

• Dizajn/zbukurim,

• Natyrë e qetë,

• Orkester.

• Kor,

• Ekspozitë.

• Shfaqje/performancë etj.

29

4.4 Planifikimi i ores mësimor

ASPEKTET E PËRGJITHSHME TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE

Fusha kurrikulare: Artet Lënda: Ed. Muzikore Shkalla e kurrikulës: 1 Klasa Parafillore

Tema(Nga plani dymujor): Rezultati i të nxënit të temës(nga plani dymujor):

Krijuesit dhe përformuesit. Fëmijët kuptojnë temën.

Rezultatet e të nxënit për kompetencat kryesore të shkallës(të synuar):

I-4, III-1, IV-1, IV-2.

Rezultatet e fushës së kurrikulës(të synuar):

1.3, 2.2

ASPEKTET SPECIFIKE TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE

Njësia mësimore: “Vizatojmë dhe ngjyrosim veshjet e pranverës”

Fjalët kyqe: Ngjyra, letra, gërshërët, ngjitës etj.

Rezultat-i/et e të nxënit të orës mësimore:

Fëmijët ngjyrosin dhe vizatojnë veshjet e pranverës si dhe e mësojnë këngën “Pranvera”.

Kriteret e suksesit:

Fëmijët mësojnë veshjet e pranverës.

Burimet,mjetet e konkretizimit dhe materialet mësimore:

Lidhja me lëndët tjera mësimore dhe/apo me çështje nderkurrikulare dhe situata jetësore:

Ed. Muzikore- Kënga “Pranvera”

Ed. Figurative- Vizatojmë dhe ngjyrosim veshjet e stinës së pranverës.

PËRSHKRIMI I METODOLOGJISË DHE VEPRIMTARIT E PUNËS ME NXËNËS GJATË

ORËS MËSIMORE

Takimi i mëngjesit, ndërrimi i kalendarit, më pas në rreth i ftojmë secilin nga fëmijët të tregoj se

cilat janë rrobat e pranverës si dhe ti numrojnë ato që i kanë të veshura. Pas kësaj mësojmë dhe e

këndojmë së bashku këngën “Pranvera”. Aktiviteti i radhës është që fëmijët të vizatojnë dhe të

modelojnë me materiale të ndryshme rrobat e pranverës.

Vlersimi i nxënësve: Vëzhgojnë protfolion.

DETYRAT DHE PUNA E PAVARUR: Punojnë në mënyrë të pavarur veshjet e pranverës.

Reflektimi për rrjedhën e ores mësimore: Të gjithë fëmijët morën pjesë në aktivitet.

30

4.5 Plani ditor (i detajuar)

Fillojmë diten me rutinën ditore, i mbledhimi fëmijët në mes të klasës dhe ulemi në rreth. Jemi

tek ndërrimi i kalendarit, pyesim se në cilën stinë jemi dhe këtu ndërlidhemi me temën që kemi

për të realizuar sot.

Fillojmë me disa pytje si: Sa stinë janë? Në cilën stinë jemi tani? Cila është stina juaj e

preferuar?... pyetje me të cilat i nxitim fëmijët për bashkëbisedim. Pastaj fillojmë të flasim për

pranverën stinën më të bukur, stinën e luleve dhe gjelbërimit. Pasi të kemi folur për pranverën

dhe karakteristikat e saj, mësusja e muzikës me sint interpreton një këngë të bukur për

“Pranverën”.

E përsërisim disa herë së bashku deri sa të mësojmë këngën. Duke mos ndalur këngën

vazhdojmë me vizatime. Fëmijët si aktivitet të radhës kanë vizatimin e rrobave të pranverës,

diellin, lulet, zogjët etj, pastaj fare në fund përsërisim edhe disa here këngën e pranverës. Dhe

këtu e përmbyllim diten e sotme me fëmijët parashkollorë.

31

4.6 Rezyme

Nga ajo që përmendem më lartë, mund të dalim me një përfundim se loja në parashkollor paraqet

mjet mjaft të rëndësishem në zhvillimin e fëmijës. Ajo përmban një pjesë mjaft të madhe të jetës

së fëmijës dhe është e nevojshme për zhvillim fizik, psiqik, emocional dhe kognitiv të fëmijës.

Kështu, mund të themi se loja ka ndikimin e saj në rritjen e fëmijës dhe e mëson atë në krijimin e

raportit shoqëror me të tjerët.

Lojërat në përgjithësi kanë karakter argëtues, mirëpo sot ajo përdoret shumë edhe në rolin

edukues. Prandaj edukimi parashkollorë përfshinë një pjesë të madhe të mësimit të realizuar me

lojë. Kjo pasi që loja nxit zhvillimin e fëmijës dhe mundëson një të nxënë më të lehtë nga ana e

fëmijës.

Tutje në këtë punim trajtohet fakti se lojërat muzikore gjithashtu përbëjnë një vend mjaft të

veçantë në edukimin e fëmijëve parashkollorë duke qenë se ato pasurojnë përsonalitetin e

fëmijës duke mundësuar zhvillimin e fëmijës në drejtim të përsonalitetit të lirë dhe autentik, i cili

përmes lojës do të zhvilloje iniciativë, krijimtari dhe ndjenjë të përgjegjsisë.

Rëndësi e veçantë e këtij punimi është se përveç se shpjegohet në përgjithësi per lojën dhe

edukimin muzikor rëndësi e veçantë i jepet edhe praktikimit të këtyre lojërave edukative në

vendin tonë. Këtu shtjellohet tutje edhe se sa kanë ndryshuar lojërat edukative përgjatë viteve

dhe se cilat janë disa nga lojërat që sot aplikohen në parashkollor.

Karakteristik tjetër e këtij punimi është se përmes disa fotografive dhe shpjegimeve të detajuara

është paraqitur pjesa praktike e këtij hulumtimi. Ku fëmijët parashollor së bashku me mua në

rolin e edukatores kemi realizuar disa lojëra muzikore.

Rëndësi i ipet lojërave didaktive në përgjithësi për shkak të rolit dhe kontributit për një fëmijëri

më të shëndetshme, zhvillimin intelektual të fëmijëve dhe në të njëjtën kohë për stimulimin e

aftësive. Përmes këtyre lojërave fëmijët nxiten të kërkojnë dhe të hetojnë në mënyrë që të gjejnë

zgjidhjet e tyre në situata të veçanta. Në këtë mënyrë, ata njohin më mirë mjedisin si dhe

marrëdhëniet njerëzore, ndërtojnë sjelljen e tyre dhe qëndrimin e botës dhe të jetës, marrin

përgjigjje për shumë pyetje dhe ushqejnë kuriozitetin e tyre, pasurojnë imagjinatën, zhvillojnë

reflekset etj.

32

4.9 Referencat

4.9.1 Burime nga literatura

Angela Glenn, Jacquie Cousins dhe Alicia Helps. Strategji të Provuara dhe Testuara: Loja dhe

të Nxënët në Moshën e Hershme (Një metodë gjithëpërfshirëse) Londër, 2006.

Anisa Rexhepi, Trena Jordanoska, Lojërat muzikore të fëmijëve në Kosovë. Kosovë, 2013.

Sonja Petrovskaa, Despina Sivevskaa , Oliver Cackova. Role of the Game in the Development of

Preschool Child, Lumen International Conference Logos Universality Mentality Education

Novelty (LUMEN 2013).

Msc. Majlinda Hala, Violeta Shamku Libëri mësuesi Edukimi muzikor. Tiranë,2011

33

4.9.2 Burime nga internet

http://opusalb.com/sq/shqip-muzika-dhe-roli-i-saj-ne-zhvillimin-e-femijeve/

http://www.gazetaexpress.com/arte/muzika-ngre-nivelin-e-jetes-sone-emotive-

52056/?archive=1?utm_source=referral&utm_medium=web&utm_campaign=copyright

http://www.gazetaexpress.com/arte/nje-hulumtim-shkencor-mbi-lojerat-muzikore-te-femijeve-

ne-kosove-83427/?archive=1

http://www.ndihmaplus.com/2017/05/09/loja-dhe-rendesia-e-saj-per-femijet-parashkollor/

http://www.zuns.me/sites/default/files/prirucnici/pdf/alb_muzicko2.pdf

https://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-

6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=y

http://live4x-albanian2.tk/articles.php?id=12767%22