Türki̇yede Asgari̇ Ücret Uygulamaları

T.C.

YALOVA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İNSAN KAYNAKLARI VE ÇALIŞMA EKONOMİSİ

TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA ASGARİ ÜCRET UYGULAMALARI

TUĞBA ÖZEN

Yrd. Doç. Dr. YUNUS TAŞ

YALOVA 2013

İÇİNDEKİLER

0

İçindekiler

Giriş………………………………………………………………………………………………….

4

BİRİNCİ BÖLÜM

1.ÜCRET

NEDİR?...............................................................................................................5

1.1. Ücret

Çeşitleri………………………………………………………………………………..5

1.1.1. Ücret Haddi…………………………………………………………………………………

5

1.1.2. Brüt Ücret (Gayri Safi Ücret)

……………………………………………………………5

1.1.3. Net Ücret……………………………………………………………………………………

6

1.1.4. Parasal Ücret (Nominal Ücret)

………………………………………………………….6

1.1.5. Gerçek Ücret (Reel Ücret)

………………………………………………………………...6

1.1.6. Asgari

Ücret………………………………………………………………………………...6

1.2. Ücretin

Unsurları…………………………………………………………………………….6

1

1.2.1. İş Karşılığında

Ödeme…………………………………………………………………….6

1.2.2. İşveren ya da Üçüncü Kişiler Tarafından

Ödenmesi………………………………...7

1.2.3. Para ile

Ödeme……………………………………………………………………………..7

İKİNCİ BÖLÜM

2. ASGARİ ÜCRET………………………………………………………………………………..8

2.1. Asgari Ücret Nedir?

Tanımı………………………………………………………………..8

2.2. Asgari Ücretin

Amaçları…………………………………………………………………….8

2.2.1.Genel

Amaçları……………………………………………………………………………...9

2.2.2.Özel

Amaçları……………………………………………………………………………….9

2.3.Asgari Ücretin

Özellikleri…………………………………………………………………...9

2.4. Ücret Teorileri………………………………………………………………………………

10

2.4.1. Asgari Geçim Haddi İlkesine Göre Açıklayan

Teori………………………………..10

2.4.2. Ücret Fonu

Teorisi……………………………………………………………………….10

2.4.3. Artık Değer Teorisi………………………………………………………………………

10

2

 2.4.4.Marjinal Verimlilik

Teorisi……………………………………………………………..11

2.4.5.Pazarlık Gücü Teorisi……………………………………………………………………

11

ÜÇÜNÜ BÖLÜM

3.ASGARİ ÜCRET UYGULAMASININ TEMELLERİ…………………………………..11

3.1.İç Hukuka İlişkin

Düzenlemeler………………………………………………………….11

3.1.1.Asgari Ücret Yönetmeliğinin Amaç, Kapsam, Dayanak Ve

Tanımları…………..13

3.1.2.Ücretin Belirlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar………………………………………

14

3.1.3.Komisyonun Kuruluşu, Görev, Yetki ve

Sorumluluğu……………………………...15

3.1.4.Ücretin Yürürlüğü, İşverenin Sorumluluğu, İşçi ve İşveren Temsilcilerinde

Aranan

Nitelikler………………………………………………………………………………..16

3.1.5.Son

Hükümler……………………………………………………………………………..17

3.2. Uluslararası Hukuka İlişkin Düzenlemeler……………………………………………

18

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. ASGARİ ÜCRETİN TARİHSEL GELİŞİMİ……………………………………………19

4.1. Dünyada Asgari Ücretin Ortaya Çıkışı…………………………………………………

19

3

4.2. AB Ülkelerinde Asgari

Ücret…………………………………………………………......21

4.3. Asgari Ücretin Toplu Sözleşmelerle Belirlendiği AB

Ülkeleri………………………23

4.4. Asgari Ücretin Yasayla Belirlendiği AB

Ülkeleri……………………………………..24

4.5. Türkiye’de Asgari Ücretin

Gelişimi……………………………………………………...28

BEŞİNCİ BÖLÜM

5. ASGARİ ÜCRETİN NET HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ…………………….31

ALTINCI BÖLÜM

6. ASGARİ ÜCRET İLE İLGİLİ ELEŞTİRİLER…………………………………………35

4

GİRİŞ

Küreselleşmenin etkisiyle üretimin ülkeler arasında parçalanması, hammadde,

mamül malların ve ürünlerin sınır tanımaz şekilde dünyada dolaşımı, sık sık yaşanan

ekonomik krizler emeğin değeri düşürürken çalışanların ücretlerinin düşmesine sebep

olmuştur. Ücret, işçi açısında gelir, işveren açısından maliyet unsuru olduğu için,

işçi ve işveren arasında her zaman anlaşmazlık unsuru olmuştur. Bu nedenle

ödenecek ücret oranı işçi ve işveren için büyük önem taşımaktadır. Devlet

endüstri ilişkileri içerisinde sosyal adaleti sağlamak ve hakem rolünü üstlenmek

sureti ile yasalara dayanarak asgari ücret miktarını belirlemektedir. Asgari

ücret çalışanların ve onların bakmakla yükümlü oldukları ailelerinin insan

onuruna yaraşır bir hayat seviyesini sağlayacak bir düzeyde olmalıdır. Buna

rağmen ülkemizde asgari ücret uygulamasında devlet bir yandan yalnızca

işçinin ihtiyaçlarını göz önünde bulundururken, diğer yandan asgari ücrette

vergi kesintisi yapmaktadır. Buda emeğin değerinin düşmesine ve

çalışmamızdan da anlaşılacağı üzere asgari ücretin yoksulluk sınırının altında

kalmasına sebep olmaktadır.

Bu çalışmanın amacı asgari ücret uygulamalarının Dünyada ve Türkiye’de

gelişimini incelemek, bu uygulamaların gerek iç hukuka ilişkin gerekse

uluslararası hukuka ilişkin dayanakları hakkında bilgi vermek ve asgari ücretin

ülkemizde ve Dünyada yoksulluk sınırının altında kalması sebebiyle maruz

kaldığı eleştirileri aktarmaktır.

5

BİRİNCİ BÖLÜM

1.ÜCRET NEDİR?

Anayasa’nın 55/1. maddesinde; “Ücret emeğin karşılığıdır.” şeklinde bir

tanıma yer vermiştir. Borçlar Kanunu ücretin tanımını yapmamıştır. Gelir Vergisi

Kanunun 61/1. maddesinde ise ücret; “İşverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı

olarak çalışanlara hizmet karşılığı olarak verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve

para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır1. Türkiye’nin

de onayladığı Uluslararası Çalışma Örgütü’nün Ücretin Korunması Hakkında 95

Sayılı sözleşmesi ücreti ayrıca tanımlamış ve bu anlamda güvence altına

almıştır.

Bu sözleşmeye göre “Ücret, yapılan veya yapılacak olan bir iş için yazılı

veya sözlü iş akdi gereğince bir işveren tarafından bir işçiye ödenmesi gereken

ve nakden değerlendirilmesi kabil olup karşılıklı anlaşma ve ulusal mevzuatla

tespit edilen bedel veya kazançtır.”

İş Kanunu’nun 32/1. maddesi ise ücreti; “Bir kimseye bir iş karşılığında

işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.”

olarak tanımlamıştır.

1.1.Ücret Çeşitleri

1

6

1.1.1.Ücret Haddi (Çıplak Ücret, Esas Ücret, Asıl Ücret, Temel

Ücret)

Çalışmanın emeğin karşılığı belirli bir zaman veya üretim birimi başına

belirlenen temel tutarı ifade eder.

1.1.2.Brüt Ücret (Gayri Safi Ücret)

İşletme tarafından belirli bir devre için bir çalışana yapılan tüm ödemeler

brüt ücreti oluşturmaktadır. Gelir vergisi, sosyal sigorta primleri, sendika aidatı,

sosyal yardımlar, işsizlik sigortası primleri ve zorunlu tasarruf fonu için yapılan

ödemeleri kapsamaktadır.

1.1.3.Net Ücret

İşletme tarafından belirli bir devre için bir çalışana yapılan ödemeden,

gelir vergisi, sosyal sigorta primleri, sendika aidatı, sosyal yardımlar, işsizlik

sigortası primleri ve zorunlu tasarruf fonu için yapılan ödemeler düşüldükten

sonra, çalışanın üzerinde tasarruf edebileceği ücret geliri toplamı net ücreti

oluşturmaktadır. Çalışan için önemli olan ve satın alma gücünü oluşturan net

ücrettir. Çalışanın hayat standartlarının ölçülebilmesi için net ücret önemlidir.

1.1.4. Parasal Ücret (Nominal Ücret)

İşçinin eline geçen ücretin parasal değeridir. Başka bir deyişle ücretin cari

ülke parasıyla ifade edilmesi olarak da ifade edilir. Çalışanlar ödenen nominal

ücrettir.

1.1.5. Gerçek Ücret (Reel Ücret)

Belli fiyatlar karşısında, nominal ücretin satın alma gücünü

göstermektedir. Reel ücretin hesaplanmasında enflasyondaki değişmeleri

gösteren fiyat endeksleri kullanılmaktadır.

1.1.6.Asgari Ücret

7

İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda,

konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları

üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir.

1.2.Ücretin Unsurlar

1.2.1. İş Karşılığında Ödeme

İş Kanunumuz genel olarak, iş karşılığı ücret ilkesini benimsemiş

bulunmaktadır. Yani işçinin ücret alabilmesi için bir iş görmesi esastır. İş

görülmedikçe ilke olarak, İş Kanununa dayanarak bir ücretin istenemeyeceğinin

kabulü gerekir2. Bu nedenle ücretsiz izin ve grevde geçen sürelerde ücret talep

edilemez.

1.2.2.İşveren ya da Üçüncü Kişiler Tarafından Ödenmesi

Borçlar Kanununun 67. maddesi, “Borcun bizzat borçlu tarafından ifa

edilmesinde alacaklının menfaati bulunmadıkça; borçlu, borcunu şahsen ifaya

mecbur değildir.” şeklinde bir hüküm getirmiştir. Bu düzenlemeye göre (işçinin

iş görme borcundan farklı olarak), ücretin işveren tarafından ödenmesinde

işçinin bir menfaati yoksa bu borcu üçüncü bir kişinin ödemesinde hukuka

aykırı bir yön de olmayacaktır. Sonuçta işçi hak ettiği ücreti alacaktır.

Ücret ödeme işverene ait bir sorumluluktur. Ücretten doğan

sorumluluğun işverene ait olması kural ise de, ücretin ödenmesi ile ilgili olarak

üçüncü kişilerin sorumlu tutulabildiği kanun hükümlerine de rastlanmaktadır.

Bu haller oldukça sınırlıdır. Ancak ücretlerin ödenmemesi sonucunu yaratacak

durumlarda söz konusu olabilmektedir.

1.2.3. Para ile Ödeme

Ücret borcu; kural olarak, nakden ve Türk parasıyla yerine getirilmek

zorundadır (İş K.32). Buna göre, işverenin ücretinin mutlaka yabancı parayla

ödenmesi içerecek sözleşme hükümleri hukuken geçersizdir. Ancak

sözleşmeyle yabancı para olarak kararlaştırılmış ücretin, ödeme günündeki

2

8

rayice göre Türk parasıyla ödenmesi, hukuken mümkündür. Ancak işçinin,

işvereni ücretin yabancı parayla ödenmesi yolunda zorlayabilmesi söz konusu

değildir.

İKİNCİ BÖLÜM

2.ASGARİ ÜCRET

2.1. Asgari Ücret Nedir? Tanımı

Asgari ücret, işçi ve ailesinin günün ekonomik ve sosyal koşullarına göre

insanca yaşamasını mümkün kılacak, insanlık onuruyla bağdaşacak bir ücrettir.

Bu yönüyle asgari ücret, bir üretim faktörü olarak emeğin bedeli olmanın

ötesinde, insanın yaşaması, varlığını sürdürmesi için gerekli gelir kaynağıdır.

Anayasanın “Ücrette Adalet Sağlanması” başlıklı 55’inci maddesinde

“ücret emeğin karşılığıdır” denilmekte ve devlete “çalışanların yaptıkları işe

uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan

yararlanmaları için gerekli tedbirleri alma” görevi vermektedir. Ayrıca, asgari

ücretin tespitinde “çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da

göz önünde bulundurulur” denilmektedir.

4857 sayılı İş Yasası çerçevesinde çıkarılan Asgari Ücret Yönetmeliği

asgari ücreti; “İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve

işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını

günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücret” olarak

tanımlamaktadır.

2.2. Asgari Ücretin Amaçları

9

Aslında yasal asgari ücretle amaçlanan, daha düşük bir ücretin

ödenmemesini güvenceye kavuşturmaktır. Ayrıca asgari ücret; iş sözleşmesi ile

çalışan ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan, her türlü

işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için belirlenir. Yani

asgari ücretten İş Kanunları dışında kalan ve Borçlar Kanununa göre iş

sözleşmesi ile çalışanlar da yararlanabilirler. Gerçekten İş Kanunları dışında

kalanların asgari ücretten yararlanmaları, Anayasanın sosyal devlet ilkesi ile

Asgari Ücretin Tespit Usulleri İhdasına İlişkin İLO’nun (Uluslararası Çalışma

Örgütü) 26 No’lu asgari ücret belirleme yöntemi hükümlerine uygun olduğunu 

kabul etmek gerekir.

2.2.1.Genel Amaçları

Asgari ücretin genel amacı, uygun asgari yaşam düzeyini sağlamaktır.

1. Düşük ücretleri çalışanın geçimini sağlayacak bir düzeye yükseltmek

2. Ani ücret düşmelerine karşı çalışanları korumaktır.

3. Düşük ücretleri çalışanın geçimini sağlayacak düzeye yükseltmektir.

2.2.2.Özel Amaçları

Asgari ücretin özel amacı, ekonomik ve sosyal yaşamın çeşitleri yönleri

üzerinde etkin korunabilir ve sürdürülebilir bir yapı oluşturmaktır.

1. Devletin önemli bir ücret politikası aracı olması,

2. “Eşit işe eşit ücret ilkesi”,

3. İşverenler arasında haksız rekabeti önlemek,

4. Ücret yelpazesindeki anormal farkları önlemek,

5. Sosyal yardım mekanizmalarının yükünü hafifletmek,

6. Emek sömürüsünün önüne geçebilmek

10

2.3.Asgari Ücretin Özellikleri

1. Bağlayıcıdır.

2. İşin ve çalışanın niteliklerinden farklıdır.

3. Salt işçi statüsü altında çalışanları kapsamaz.

4. Milli gelirin adil bir biçimde bölüşümüne yardımcıdır.

5. İkramiye ve tazminat hesaplarında ölçüt olarak kullanılır.

6. Çeşitli alanlara doğrudan ve dolaylı yansımaları vardır.

2.4. Ücret Teorileri

Emeğin çalışmasının karşılığı olarak düşünülen ücretin neye göre

belirlendiğini açıklamaya çalışan teorik yaklaşımlardır.

2.4.1. Asgari Geçim Haddi İlkesine Göre Açıklayan Teori

Bu teori aynı zamanda ücretin tunç kanunu olarak da bilinir. Klasik

iktisadın piyasa dengesi ilkesine göre ücret haddini açıklayan teoridir. Buna

göre ücret, emek arz ve talebinin denge noktasıdır. Bu noktanın altı ve üstüne

çıkışlarda dengesizlik eski noktasına geri gelme eğilimindedir. Örneğin ücretler

dengeden aşağı inerse çalışanlar en temel ihtiyaçlarını dahi

karşılayamayacaklarından dolayı emek arzında bir azalış olacaktır. Dolayısıyla

işverenler yeterli çalışan bulmak için yüksek ücret ödemeye hazır olacaklardır.

Bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi denge noktası "asgari geçim noktası"

dır. 

2.4.2. Ücret Fonu Teorisi

Genelde J. S. Mill'in adıyla birlikte anılan bu teoriye göre ücret seviyesini

belirleyen saik, işverenlerin emek faktörüne ödemeye hazır oldukları ya da

11

ödemeyi planladıkları ücretlerin toplamının oluşturduğu fondur. Yani bu fonun

miktarı toplam çalışan sayısına bölünürse ortalama ücret seviyesi bulunmuş

olur.

2.4.3. Artık Değer Teorisi

Marx'a göre fiyatı belirleyen yegane unsur emektir. Marx, emeği tüm

yaklaşımının merkezine oturtarak gerekli açıklamayı yapar. Buna göre bir malın

fiyatını belirleyen unsur, onun üretimi için harcanan emeğe bedeldir. Ancak

bilindiği gibi Marx'ın en temel eleştirisi sermaye sınıfının bu bedeli emek sınıfına

vermemesi ve çalışanın hayatta kalabilecek kadarki kısmını ona verip geri kalan

artığa el koyması esasına dayanır.

 2.4.4.Marjinal Verimlilik Teorisi

Bu teoriye göre ücret, çalıştırılan son işçinin katkısına işverenin takdir

ettiği değerdir.

2.4.5.Pazarlık Gücü Teorisi

Bu teoride artık işin içine kurumlar da girmektedir. Şu ana kadar belirtilen

yaklaşımlarda genelde belli bir ücret seviyesinden bahsedildi. Halbuki bu

yaklaşım belli bir noktadan çok belli bir aralıktan bahseder. Yani hem işçiler

hem de işverenler için kabul edilebilir asgari ve azami noktalar vardır ve

tarafların pazarlık güçleri bu aralık içinde belli bir noktanın tespitini sağlar.

ÜÇÜNÜ BÖLÜM

3.ASGARİ ÜCRET UYGULAMASININ TEMELLERİ

3.1.İç Hukuka İlişkin Düzenlemeler

Mevcut asgari ücret uygulamasının iç hukuka ilişkin dayanakları; 1982

Anayasasının 2. 49 ve 55. maddeleri, 4857 sayılı İş Kanunun 39. maddesi ve bu

12

madde gereğince çıkarılan 01.08.2004 tarihli Asgari Ücret Yönetmeliği'dir

(AÜY).

Bu bağlamda Anayasanın ilgili maddelerini, Asgari Ücret Yönetmeliğinin

Amaç, kapsam, dayanak ve tanımlarını tek tek incelemekte fayda vardır.

II. Cumhuriyetin nitelikleri

MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve

adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı,

başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir

hukuk Devletidir.

V. Çalışma ile ilgili hükümler

A. Çalışma hakkı ve ödevi

MADDE 49.– Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.

(Değişik: 3.10.2001-4709/19 md.) Devlet, çalışanların hayat seviyesini

yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak,

çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam

yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.

VII. Ücrette adalet sağlanması

MADDE 55.– Ücret emeğin karşılığıdır.

Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve

diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.

(Değişik: 3.10.2001-4709/21 md.) Asgarî ücretin tespitinde çalışanların

geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur.

İş Kanunu’nun 39. Maddesi :

Asgari ücret

MADDE 39. - İş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya

olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için

13

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu

aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik

Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında Çalışma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, İş Sağlığı ve

Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik

İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya

yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi

kuruluşundan değişik işkolları için seçecekleri beş, bünyesinde en çok işvereni

bulunduran işveren kuruluşundan değişik işkolları için seçeceği beş temsilciden

kurulur. Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin katılmasıyla toplanır.

Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın

bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır.

Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yayımlanarak

yürürlüğe girer.

Komisyonun toplanma ve çalışma şekli, asgari ücretlerin tespiti

sırasında uygulanacak esaslar ile başkan, üye ve raportörlere verilecek huzur

hakları Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının birlikte

hazırlayacakları yönetmelikte belirtilir.

Asgari Ücret Tespit Komisyonunun sekretarya hizmetleri, Çalışma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı tarafından yerine getirilir.

3.1.1.Asgari Ücret Yönetmeliğinin Amaç, Kapsam, Dayanak Ve

Tanımları

Amaç;

Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı, asgari ücretin tespiti sırasında

uygulanacak esaslar, Komisyonun toplanma ve çalışma şekli ile komisyonun

başkan, üye ve raportörlerine verilecek huzur hakkına ilişkin usul ve esasları

düzenlemektir.

14

Kapsam;

Madde 2 — Bu Yönetmelik hükümleri, iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857

sayılı İş Kanununun kapsamında olan veya olmayan, her türlü işçinin çalıştığı

bütün işkollarını kapsar.

Dayanak;

Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun

39 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar;

Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;

a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,

b) Bakan: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanını,

c) Komisyon: Asgari Ücret Tespit Komisyonunu,

d) Asgari ücret: İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin

gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün

fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti,

e) Ücret: Asgari ücreti,

f) İşkolu: 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 60. maddesi gereğince çıkarılan

İşkolları Tüzüğünde belirtilen işkollarını,

g) Başkan: Bakan tarafından tespit edilen komisyon üyelerinden herhangi

bir üyeyi,

h) Üye: Asgari Ücret Tespit Komisyonunda görevlendirilen veya seçilen

temsilcileri,

i) Raportör: Bakanlık tarafından altı kişiyi geçmemek üzere Çalışma Genel

Müdürlüğü bünyesinden görevlendirilen personeli, ifade eder.

3.1.2. Ücretin Belirlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar

Ücrette Eşitlik İlkesi

15

Madde 5 — Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin birinci fıkrası hükmü saklı

kalmak şartıyla, asgari ücretin belirlenmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal

düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplere dayalı herhangi bir

ayrım yapılamaz.

Ücretin Belirlenmesi

Madde 6 — Komisyon, asgari ücreti bütün işkollarını kapsayacak şekilde

belirler. Ücretin, bir günlük olarak belirlenmesi esastır. Aylık, haftalık, saat

başına, parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen durumlarda

gerekli ayarlamalar buna göre yapılır.

Ücretin Belirlenmesindeki Esaslar

Madde 7 — Ücret en geç iki yılda bir olmak üzere işçilerin 16 yaşını

doldurmuş olup olmadıklarına göre ayrı ayrı belirlenir.

Komisyon, ücretin belirlenmesinde; ülkenin içinde bulunduğu sosyal ve

ekonomik durumu, ücretliler geçinme indekslerini, bu indeksler yoksa geçinme

indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel durumunu ve geçim

şartlarını göz önünde bulundurur.

3.1.3.Komisyonun Kuruluşu, Görev, Yetki ve Sorumluluğu

Komisyonun Kuruluşu ve Toplantı Esasları

Madde 8 — Komisyon; Bakanlığın tespit edeceği üyelerden birinin

başkanlığında;

a) Bakanlık Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı,

b) Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı,

c) Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya

yardımcısı, (İşgücü, Hizmetler, Fiyat İstatistikleri ve İndeksler Dairesi

Başkanlığı)

d) Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,

e) Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı

veya yetki vereceği bir görevli,

16

f) Bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşunun değişik

işkolları için seçeceği beş temsilci,

g) Bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşunun değişik

işkolları için seçeceği beş temsilciden, kurulur.

Komisyon, Bakanlığın çağrısı üzerine toplanır ve Bakanlıkça hazırlanan

gündeme göre çalışır. Komisyon, en az on üyenin katılımı ile toplanır ve

oylarının çoğunluğu ile karar verir. Karara katılmayan üye, isterse katılmama

gerekçesini belirtir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu taraf

çoğunluğu sağlamış sayılır. Komisyonun her toplantıda aldığı kararlar karar

defterine yazılır ve başkan ve üyelerce imzalanır. Komisyonun ücretin

belirlenmesine ilişkin kararı kesindir. Bu kararın, toplanan bilgi ve belgelere

göre hazırlanacak bir gerekçeye dayandırılması zorunludur.

Komisyonun Görev, Yetki ve Sorumluluğu

Madde 9 — Komisyon, ücretin belirlenmesinde konuyla ilgili bütün kamu

kurum ve kuruluşları ve üniversiteler ile işbirliği yapabilir, işçi ve işveren

kuruluşlarının bu konudaki öneri ve görüşlerini alabilir. Ayrıca Komisyon,

gerektiğinde uzman kişilerin bilgisine başvurabilir.

Komisyondaki görüşmeler ve komisyonun çalışmaları gizlidir. Başkan,

üyeler ve raportörler ile bu maddenin kapsamına giren kişi ve kuruluşlar bu

görevleri dolayısıyla öğrendikleri her türlü bilgi ve belgeleri gizlemekle

yükümlüdür.

Alınan kararlar Başkan tarafından kamuoyuna duyurulur.

Sekretarya ve Raportörlük Hizmetleri

Madde 10 — Komisyonun sekretarya ve raportörlük hizmetleri Bakanlık

Çalışma Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir.

3.1.4.Ücretin Yürürlüğü, İşverenin Sorumluluğu, İşçi ve İşveren

Temsilcilerinde Aranan Nitelikler 

Ücretin Yürürlüğü

17

Madde 11 – Komisyonca belirlenen ücretler Resmi Gazete’de yayımlanır ve

yayımlandığı tarihi izleyen ayın ilk gününden itibaren yürürlüğe girer.

İşverenin Sorumluluğu

Madde 12 — İşçilere, Komisyonca belirlenen ücretlerden düşük ücret

ödenemez. İş sözleşmelerine ve toplu iş sözleşmelerine bunun aksine hükümler

konulamaz.

İşverenler tarafından, işçilere sağlanan sosyal yardımlar sebebiyle asgari

ücretten herhangi bir indirim yapılamaz.

İşverenler yayımlanan asgari ücretleri işyerlerinde işçilerin kolayca

görebilecekleri bir yerde ilan etmek zorundadır.

İşçi ve İşveren Temsilcilerinde Aranan Nitelikler

Madde13 — Komisyona seçilecek işçi ve işveren temsilcilerinin:

a) Asgari ilköğretim mezunu olması,

b) 21 yaşını doldurmuş bulunması,

c) Yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hüküm giymemiş olması gerekir.

İşçi ve İşveren Temsilcilerinin Yedekleri

Madde 14 — Bünyesinde en çok işçi ve işvereni bulunduran en üst

derecedeki işçi ve işveren kuruluşlarının değişik işkollarından seçecekleri her

temsilci için birer yedek temsilci seçilir. Asıl temsilcilerin toplantıya katılması

asıldır. Ancak, asıl temsilcilerin görevlerini yapmalarına geçici veya sürekli bir

engelin ortaya çıkması halinde, komisyona yedekleri katılır.

İşçi Temsilcilerinin Güvencesi

Madde 15 — Komisyonun işçi temsilcisi üyelerinden işçi olanların,

komisyondaki görevleri süresince, iş sözleşmesinden ve toplu iş

sözleşmesinden doğan hakları devam eder.

Huzur Hakkı

18

Madde 16 — Her toplantı günü için komisyon başkanına 1100, üyelerine

1000, raportörlere ise 800 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı

sonucunda bulunan miktarda huzur hakkı ödenir. Ancak, her asgari ücret

tespitinde on toplantı gününden fazla huzur hakkı ödenmez.

3.1.5.Son Hükümler 

Yürürlükten Kaldırılan Hükümler

Madde 17 — 12.2.1972 tarihli ve 14097 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan "Asgari Ücret Yönetmeliği" değişiklikleriyle birlikte yürürlükten

kaldırılmıştır.

Yürürlük

Madde 18 — Sayıştay görüşü alınan bu Yönetmelik, yayımı tarihinde

yürürlüğe girer.

Yürütme

Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerini Maliye Bakanı ile Çalışma ve

Sosyal Güvenlik Bakanı birlikte yürütür.

3.2. Uluslararası Hukuka İlişkin Düzenlemeler

Anayasanın 90. maddesi, “usulüne göre yürürlüğe konulmuş

milletlerarası antlaşmaların kanun hükmünde olduğunu belirtmiş ve bunlar

hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine

başvurulamayacağını” düzenlemiştir. Türkiye asgari ücret konusunda ILO

tarafından imzalanmış bulunan 3 sözleşmeden 26 (Asgari Ücret Belirleme

Yöntemi) ve 99 (Asgari Ücret Tespit Mekanizması Tarım Sözleşmesi) sayılı

Sözleşmeleri onaylamış,3 131 (Asgari Ücret Tespitine İlişkin Sözleşme) sayılı

sözleşmeyi ise henüz imzalamamıştır.

3 Türkiye, ILO’nun 16.6.1928 tarihli Asgari Ücret Tespit Usulleri İhdasına İlişkin 26 sayılı Sözleşmesini 1973 yılında (Onay Tarihi, 25.6.1973, Kanun No. 1769, R.G. 3 Temmuz 1973, 14583.), 28.6.1951 tarihli “Tarımda Asgari Ücret Tespiti Usulleri Hakkında 99 sayılı Sözleşmesini’’ ise 26 sayılı Sözleşmeden daha önce, 1969 yılında kabul etmiştir. (Onay Tarihi, 30.04.1969, Kanun No.1168, R.G. 26 Mart 1970, 13455).

19

Yine konuyla ilgili olarak Türkiye, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini

1948 yılında, Avrupa Konseyince 1961 yılında kabul edilen Avrupa Sosyal

Şartı'nı da 1989 yılında onaylamıştır.4 Ne var ki, Türkiye söz konusu şartın

asgari ücreti düzenleyen 4. maddesinin 1.fıkrasını onaylamamıştır. Bunun

nedeni, ülkemizde asgari ücret tespitinde işçi ailesinin ihtiyaçları değil sadece

işçinin kendisinin ihtiyaçlarının dikkate alınmasının olduğu belirtilmektedir.5

Ancak ülkemizin, Avrupa Birliği ile bütünleşme doğrultusunda, bu düzenlemede

yer alan hükümleri dikkate alması ve bu konuda gerekli düzenlemeleri yapması

lazımdır. Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ve yürürlükteki yasal

düzenlemelerle, çalışanlara ve onların ailelerine saygın bir yaşam standardının

sağlanması temel bir hak olarak ele alınmış, devlete de bu konuda çeşitli

sorumluluklar yüklenmiştir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4.ASGARİ ÜCRETİN TARİHSEL GELİŞİMİ

4.1. Dünyada Asgari Ücretin Ortaya Çıkışı

Dünyada ilk kez 1890 yılında, sosyal politikalarda öncülükleriyle tanınan

Avustralya ve Yeni Zelanda'da başlayan asgari ücret uygulaması, 1900'lü

yılların başında Avrupa'ya, daha sonra ise tüm dünyaya yayıldı. Uluslararası

Çalışma Örgütü'nün (ILO) 1928'de kabul ettiği 26 sayılı Asgari Ücret

Belirleme Yöntemleri ile İlgili Sözleşme ile uluslararası bir ölçüt getirildi.

4 Türkiye, Avrupa Konseyince, 18 Ekim 1961 tarihinde İnsan Hakları Sözleşmesinin "ekonomik ve sosyal haklar" yönünden tamamlayıcısı olarak

imzalanan “Avrupa Sosyal Şartı” nı 1989 yılında onaylamıştır (R.G. 14 Ekim 1989, 20312.) Bu şartta, “tüm çalışanların kendilerine ve ailelerine yeterli bir yaşam düzeyi sağlamak için adil bir ücret alma hakkı (Bölüm I, Md.4)” güvence altına alınmakta, bu şartı imzalayan devletin de “çalışanların kendilerine ve ailelerine saygın bir hayat düzeyi sağlayacak ücret hakkına sahip olduklarını tanımayı taahhüt ettiği” belirtilmektedir (Bölüm II, Md.4/1).

5 Metin Kutal, "Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye'nin Onayı", İktisat ve Maliye Dergisi, Cilt 36, Sayı 8, s. 501.

20

Asgari ücret ilk kez İngiliz sömürge sisteminde ortaya çıkmıştır. İngiliz

sömürü düzeninde sömürülen ülkelerde yine o ülkenin yerli halkı kullanılırdı. Bu

ülkelerin altın ve elmas madenlerinde İngiliz işverenler, yine o ülkenin yerli

işçilerini çalıştırırlardı. Kurulan tarım işletmelerinde sömürge ülkelerin iklim ve

toprak özelliklerine göre çay, kahve, pamuk, şeker kamışı gibi sermayenin

ihtiyaç duyduğu ürünler yetiştirilir ve Dünya piyasalarına sunulurdu.

Tüm bu üretim süreçlerinde ülkelerin kaynakları sömürülürken, İngiliz

işverenler yerli halkın emeklerini de sömürmede ipin ucunu kaçırmaya

başlarlar. İnsanlara neredeyse karın tokluğuna göre bir ücret bile çok

görülmeye başlanır. Bu durum İngiliz sömürgeler yönetimini endişelendirir. Bu

gidişle sömürgelerde toplu başkaldırıların meydana gelmesi endişesiyle,

sömürgelerde belli bir ücretin altında işçi çalıştırılması yasaklanır. Böylece

asgari ücret uygulaması da başlamış olur. Görüldüğü gibi asgari ücret sömürü

sisteminin bir buluşu olarak ortaya çıkmıştır. Amaç ise bellidir. İnsanlar hiç

değilse kendilerini ve ailelerini geçindirecek asgari bir ücret alsınlar ki, bununla

yetinip düzene başkaldırmasınlar.( ELDEN, Ahmet; 2013)

Bu anlatımdan anlaşılıyor ki asgari ücretin amacı sanıldığı gibi emeğin

sömürülmesini engellemek için belli bir ücretin altında işçi çalıştırılamaması

değildir. İnsanlara hiç değilse karınlarını doyuracak kadar, asgari bir ücret

vermektir. Ülke şartları daha fazlasına el vermediğini ilave ederek çalışanların

bu ücretlerle yetinmeleri sağlanarak isyan etmelerini önlemektir.

Tablo 1. Çeşitli ülkelerde asgari ücretin ortalama ve medyan ücrete oranı

(2011)

21

Kaynakça:https://kanalfinans.com/raporlar/betam-tarim-disi-issizlik-nceki-aya-

gre-dst/, erişim tarihi: 15.05.2013.

Tablo 2.  2011 yılında Dünya GSH'larının büyüklüklerini gösteriyor.

Kaynakça:http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/dunya-ulkelerinin-gayri-

safi- haslalar.html, erişim tarihi:15.05.2013.

Tablo 3. Dünya’da ücretler ve kişi başına gelir 2001

22

Kaynak:http :// www.aso.org.tr/kurumsal/ media /kaynak/TUR/ yayinlarimiz /

ASOAsgariUcretRaporu.pdf, erişim tarihi: 24.04.2013

4.2.AB Ülkelerinde Asgari Ücret

AB, üye ülkeler arasında bütünlüğü sağlamak açısından asgari ücret

dışında birçok konuda ortak politikalar gerçekleştirmiştir. Ancak, ücretler

konusunda herhangi bir düzenleme yapma yoluna gitmemiştir. AB, ücretleri

veya kazançları belirleyen kanunlara sahip olmadığı gibi bu alana müdahale

edecek güce de sahip değildir. AB ülkeleri kendi ulusal asgari ücretlerini kendi

sosyo-ekonomik durumlarına göre belirleyebildiğinden AB ülkelerinde mevcut

asgari ücret uygulamaları ülkelerarasında farklılıklar göstermektedir.

AB’de asgari ücrete ilk önce 1989 yılında Avrupa Topluluğu Sosyal

Şartı’nda yer verilmiştir. Avrupa Topluluğu Sosyal Şartı’na göre “tüm işçilere

emeklerinin karşılığı verilmelidir, çalışanlara örneğin nezih standartlarda

yaşamalarını sağlamaya yetecek bir ücret olarak eşit ücret temin edilmelidir.”

denilerek asgari ücrete değinilmiştir. 1993 yılında da Sosyal Şartı yerine

getirmek için Avrupa Komisyonu eşit ücret fikrini benimsemiştir.

2004 Mayısına kadar 15 ülkenin (Almanya, Avusturya, Belçika,

Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İtalya, Lüksemburg,

Portekiz, İspanya, İsveç ve Yunanistan) üye bulunduğu AB’ye bu tarihte 10 yeni

23

üye (Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Macaristan,

Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) daha katılarak üye sayısı 25’e

yükselmiştir. 25 ülkenin 18’inde (Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda,

İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya,

Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) ulusal

asgari ücret uygulanırken, diğer ülkelerde asgari ücret toplu sözleşmelerle

tespit edilmektedir. AB’de asgari ücretin 5 farklı belirleniş şekli bulunmaktadır.

1. Fransa, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz ve İspanya’da olduğu gibi

hükümet tarafından işçi ve sendikalara danışarak belirlenir.

2. Belçika ve Yunanistan’da ulusal toplu sözleşmelerle belirlenir.

3. Avusturya, Almanya ve İtalya’da olduğu gibi sektörlere göre farklı

asgari ücret uygulaması ile toplu sözleşmelerle belirlenir.

4. Finlandiya ve İsveç’te tüm işçileri kapsayacak şekilde toplu

sözleşmelerle belirlenir.

5. 2000 yılına kadar İrlanda’da (O’neill vd., 2002: 3) ve 1993 yılına

kadar İngiltere’de olduğu gibi ücret seviyesinin düşük olduğu endüstrilerde

farklı asgari ücret uygulaması ile belirlenir. (Dolado vd., 1996: 321; Machin ve

Manning, 1997: 734-735).

Genel olarak değerlendirildiğinde asgari ücret; 25 AB ülkesinin 7’sinde

(Almanya, Avusturya, Danimarka, Finlandiya, İsveç, İtalya ve Güney Kıbrıs)

toplu sözleşmelerle, 18’inde ise (Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda,

İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya,

Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) ulusal

seviyede yasayla tespit edilmektedir. Bununla birlikte, AB ülkelerinde asgari

ücret konusundaki farklılıklar sadece belirleniş yöntemiyle sınırlı kalmamakta,

aynı şekilde tespitin yapıldığı ülkeler arasında da çeşitli uygulama farklılıkları

mevcut bulunmaktadır.

Tablo 4. (Ocak 2009 ve Ocak 2011'de) AB'ye üye ülkelerin 20'sinde, 2 aday

ülkede ve ABD'de ülke genelinde geçerli asgari ücret ve artış oranları.

24

Kaynakça:http://www.samanyoluhaber.com/ekonomi/Turkiye-Avrupa-ikincisi-

oldu/588017/, erişim tarihi 28.05.2013

4.3. Asgari Ücretin Toplu Sözleşmelerle Belirlendiği AB Ülkeleri

Avusturya, Almanya ve İtalya’da toplu sözleşmeler kapsam dışındaki

çalışanlara da bir şekilde uygulanırken; Danimarka, Finlandiya ve İsveç’te toplu

sözleşmelerin kapsamını genişleten yasal bir düzenleme bulunmamaktadır.

Ancak, Finlandiya ve İsveç’te taraf olmayanları kapsayan resmi bir toplu

sözleşme sistemi olmamasına rağmen, uygulamada, asgari ücret çoğu işverene

zorunlu kılınarak toplu sözleşmeler hemen hemen tüm işgücünü kapsar hale

getirilmiştir (Hinnosaar ve Rööm, 2003: 6).

Danimarka’da Asgari ücretin çalışan nüfusun çok büyük bir kısmını

kapsayan zorunlu sektörel toplu sözleşmelerle belirlendiği bu ülkede (Deloitte,

2005), belirlenen asgari tutarın altında ödeme yapılması kanunsuz bir işlem

olarak sayılmamaktadır. Çünkü, asgari ücret sadece toplu sözleşmelerin

kapsadığı sektörlerde uygulanmaktadır (Eironline, 2002).

25

Avusturya ve İtalya’da ise çalışanların beceri derecesine göre farklılık

gösterirken, bölgesel olarak farklılaşmamakta, tüm ülke çapında tek bir ücret

olarak belirlenmektedir.

4.4. Asgari Ücretin Yasayla Belirlendiği AB Ülkeleri

18 AB ülkesinde asgari ücret; kapsamı, uygulanış tipi, tespit ve

güncelleştirilme metodu gibi unsurlar açısından farklılaşmaktadır. Asgari ücret

Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Portekiz, İspanya gibi ülkelerde yaş göz

önünde bulundurulmaksızın tüm işçilere uygulanırken; Fransa’da 18,

Hollanda’da 23, İngiltere’de 22, Slovakya’da ise 16 yaş ve üzerindeki tüm

çalışanlara uygulanmaktadır. Asgari ücret Belçika’da 21, Lüksemburg’da 18 yaş

üzerinde olan, Slovenya’da ise yaş göz önünde bulundurulmaksızın bütün özel

sektör çalışanlarını kapsamaktadır. Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz,

Polonya, Macaristan gibi ülkelerde aylık olarak belirlenen asgari ücret; Fransa,

İrlanda, İngiltere gibi ülkelerde saatlik olarak; Litvanya, Letonya, Estonya gibi

ülkelerde hem aylık hem de saatlik olarak tespit edilmektedir (Tablo 5).

Tablo 5. Yasal Asgari Ücretin Bulunduğu AB Ülkelerinde ve Türkiye’de Asgari

Ücret.

26

Ülke Tarihi Kapsamı ve

Uygulanış Tipi

Tespit Metodu Güncelleştirilme Metodu

Belçika 1975 21 yaş ve üstü özel

sektör işçileri A

Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelerle

Otomatik endeksleme

Fransa 1970 18 yaş ve üstü tüm

işçiler S

Hükümet Otomatik endeksleme

Hollanda 1969 23 yaş ve üstü tüm

işçiler A

Hükümet Yılda iki kez

İngiltere 1999 22 yaş ve üstü tüm

işçiler S

Sosyal tarafların

tavsiyelerini müteakip

hükümet

Sosyal tarafların tavsiyelerini

müteakip hükümet tarafından

İrlanda 2000 Deneyimli yetişkin

işçiler S

İş mahkemeleri veya

sosyal tarafların

tavsiyelerini müteakip

hükümet

İş mahkemeleri veya sosyal

tarafların tavsiyelerini müteakip

hükümet tarafından

İspanya 1980 Yaşa bakılmaksızın

tüm işçiler A, G

Hükümet Enflasyon tahminlerine göre yıllık

olarak

Lüksemburg 1973 18 yaş ve üstü tüm

özel sektör işçileri A

Hükümet Otomatik endeksleme ve

periyodik olarak yeniden inceleme

Portekiz 1974 Yaşa bakılmaksızın

tüm işçiler A

Hükümet Hükümetin enflasyon

tahminlerine göre yıllık olarak

Yunanistan 1991 19 ve üstü tüm beyaz

yakalı, 18 yaş veya

üstü tüm mavi yakalı

işçiler A, G

Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelerle

Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelerle işteki deneyime

göre 3 yılda bir

Çek

Cumhuriyeti

1991 Tüm işçiler A, S Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelere müteakip

hükümet

Genellikle yılda bir kez olmak

üzere hükümet tarafından

Estonya 1991 Tüm işçiler A, S Hükümet Sosyal tarafların tavsiyelerini

müteakip hükümet tarafından

Letonya 1991 Tüm işçiler A, S Hükümet İlgili kurumların tavsiyelerini

müteakip hükümet tarafından

27

Litvanya 1991 Tüm işçiler A, S Sosyal tarafların

tavsiyelerini müteakip

hükümet

Sosyal tarafların tavsiyelerini

müteakip hükümet tarafından

Macaristan 1988 Tüm işçiler A Sosyal tarafların

tavsiyelerini müteakip

hükümet

Sosyal tarafların tavsiyesiyle

hükümet

Malta 1974 Tüm işçiler A Hükümet Otomatik endeksleme

Polonya 2003 Tüm işçiler A Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelere müteakip

hükümet

2003 yılından beri yılda iki kez

enflasyon oranına bağlı olarak

endeksleme

Slovakya 1991 16 yaş ve üstü tüm

işçiler A, S

Sosyal tarafların

tavsiyelerini müteakip

hükümet

Sosyal tarafların tavsiyesiyle

hükümet

Slovenya 1995 Tüm özel sektör

işçileri A

Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelere müteakip

hükümet

Sosyal taraflarla yapılan

görüşmelere müteakip hükümet

tarafından

Türkiye 1936 16 yaş ve üstü tüm

işçiler G

İşçi, işveren ve hükümet

temsilcilerinin

oluşturduğu Asgari Ücret

Tespit Komisyonu

Genellikle her yıl (hiç olmazsa iki

yılda bir)

Kaynak: Clare ve Paternoster, 2003: 5-6 ve ILO Minimum Wage Database,

2005 temel alınarak oluşturulmuştur. A: aylık, G: günlük, S: saatlik

Tablo 6. Dünya genelinde ülkelerin $ bazında asgari ücret oranları 2012-2013

yılları28

ÜLKE $

Afganistan 100

Cezayir 231

Arnavutluk 198

Myanmar 110

Çin 120

Kongo Cum. 109

Kostarika 278

Fildişi Sahili 72

Hırvatistan 481

Küba 9

Kamerun 56

Çek Cum. 452

Mısır 110

Salvador 219

Ekvator Ginesi 260

Etiyopya 23

Almanya Yok

Yunanistan 683 £

Haiti 100

Hindistan 30* 3,40

İran 318

Japonya 30*10

Libya 200

Kaynak:http :// en.wikipedia.org/ wiki / List_of_minimum_wages_by_country ,erişim

tarihi: 23.04.2013

4.5. Türkiye’de Asgari Ücretin Gelişimi

29

Asgari ücret, kavramsal olarak Türk mevzuatına 1936 tarihli 3008 sayılı

İş Kanunu ile girmiştir. Kanunun 32.maddesinde, “iktisadi ve içtimai zaruretler

dolayısıyla İktisat Vekâletince teklif edilecek işlerde gerek saat başına veya

gündelik yahut haftalık veya aylık hesabıyla ve gerek parça başına yahut

yapılan iş miktarına göre ödenecek işçi ücretlerinin en aşağı hadleri bir

nizamname ile tespit edileceği”

hükme bağlanmıştır. II. Dünya Savaşı'nın neden olduğu anormal koşullar,

uygulamanın 1950'li yıllara kadar başlatılamamasına neden olmuştur.

1951 den 1967 ye kadar önceleri sadece tarımda, daha sonra sanayi ve

hizmet kesimlerinde asgarî ücretler tespit edilmiştir. Ancak 16 yıllık

uygulama genellikle başarılı olamamış, benzer bölgeler arasında dahi çok

büyük farklar yaratılmış, bütün işçilerin asgarî ücretten faydalanması

sağlanamamıştır.

1967 yılında İş Kanunu yenilenirken (Yasa no: 931) mahalli komisyonlar

kaldırılmış, işçi-işveren ve hükümet kanatlarından beşer temsilcinin

katılacağı 15 kişilik merkezi bir komisyon öngörülmüştür. Bu komisyon, tüm

işçiler için asgari ücretleri, en geç iki yılda bir belirleyecektir.

931 sayılı yasanın Anayasa Mahkemesi tarafından iptali üzerine

yürürlüğe konulan 1971 tarihli 1475 sayılı İş Kanunu’nda da 15 kişilik

komisyon varlığını korumuştur. Günümüzde bu komisyon iş yasalarına tabi

işçilerin asgari ücretlerini belirlemektedir. Tarım işçilerinin asgari ücretleri

ise bu komisyona tarım kesiminden işçi, işveren ve hükümeti temsil eden 5

yeni üyenin katılması ile ayrıca saptanmaktadır.

Bu esaslara göre, 1972‘den beri tarım ve tarım dışı asgari ücretler, 16

yaşından küçük ve yetişkin işçiler için ayrı ayrı tespit edilmektedir. Genellikle

tespitler iki yıllık sürenin dolmasından önce yapılmaktadır. Asgari ücret

tespitlerinde işçini geçindirmekle yükümlü olduğu aile üyelerinin dikkate

alınmaması, asgari ücretin vergi dışı bırakılmaması, fiyat artışlarına göre

otomatik olarak yükselmemesi (eşel-mobile) eleştirilmektedir. 931 Sayılı İş

Kanununun Anayasa Mahkemesi tarafından şekil yönünden iptal edilmesi

30

üzerine 1971 tarihli 1475 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun 33.

maddesinde öngörülen “Asgari Ücret Yönetmeliği” 1972 yılında çıkarılmıştır.

Yeni çıkarılan 1475 sayılı İş Kanunu birkaç istisna dışında 931 sayılı İş Kanunun

aynısıdır.

Tablo 7. Yıllar itibari ile Türkiye’de asgari ücretler 2000-2013

Kaynak:http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/2000-ylndan-bu-yana-asgari-

ucrette-ne.html , erişim tarihi, erişim tarihi:10.05.2013

Tablo 8. Yıllara göre asgari ücret artış oranları 2000-2012

31

Kaynak:http://ekonturk.blogspot.com/

2012_06_24_archive.html,erişimtarihi:29.05.2013

Tablo 9. Yıllara göre asgari ücret ile kaç dolar alabilirsiniz?

Kaynakça:http://www.beycan.net/580/yillara-gore-asgari-ucretin-degisimi-asgari-ucret-asgari-maas-

dolar-fiyatlari.html, erişim tarihi: 29.05.2013

Tablo 10. (1990 – 2012) Yılları arasındaki dolar seyri.

32

Kaynakça: http://www.goldreporter.de/statistiken/, erişim tarihi: 29.05.2013

Tablo 11. GSMH karşılaştırması reel asgari ücret karşılaştırması.

Kaynakça: http://www.kesk.org.tr/content/eme%C4%9F-pay%C4%B1-azal%C4%B1rken-

%C3%BCcretler-ve-m%C3%BCcadele, erişim tarihi: 29.05.2013

BEŞİNCİ BÖLÜM

5.ASGARİ ÜCRETİN NET HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ

Resmi Gazete, 29 Aralık 2012  CUMARTESİ, Karar Tarih: 27/12/2012,

Karar No: 2012/1

16 yaşını doldurmuş işçilerin bir günlük normal çalışma

karşılığı asgari ücretlerinin; 1/1/2013-30/6/2013 tarihleri arasında 32,62

(otuzikialtmışiki) Türk Lirası olarak, 1/7/2013-31/12/2013 tarihleri arasında

ise 34,05  (otuzdörtsıfırbeş) Türk Lirası olarak tespitine, işçi temsilcilerinin

muhalefetine karşılık oy çokluğuyla karar verilmiştir.

33

16 yaşını doldurmamış işçilerin bir günlük normal çalışma karşılığı asgari

ücretlerinin 01.01.2013 - 30.06.2013 tarihleri arasında 27,97

(yirmiyedidoksanyedi) Türk Lirası olarak, 01.07.2013 – 31.12.2013 tarihleri

arasında 29,25 (yirmidokuzyirmibeş) Türk Lirası olarak tespitine, işçi

temsilcilerinin muhalefetine karşılık oy çokluğuyla karar verilmiştir. Buna göre;

(01.01.2013 - 30.06.2013) yılı itibari ile hesaplanan asgari ücret oranlarının

yaşlara göre tutarı aşağıdaki gibidir:

16 YAŞINI DOLDURMUŞ İŞÇİLER İÇİN 16 YAŞINI DOLDURMAMIŞ İŞÇİLER İÇİN

ASGARİ ÜCRETİN NETİNİN HESABI (TL/AY) ASGARİ ÜCRETİN NETİNİN HESABI (TL/AY)

ASGARİ ÜCRET 978,6 ASGARİ ÜCRET 839,1

SSK PRİMİ % 14 137 SSK PRİMİ % 14 117,47

İŞSİZLİK SİG. FONU % 1 9,79 İŞSİZLİK SİG. FONU % 1 8,39

GELİR VERGİSİ %15 51,37 (*) GELİR VERGİSİ %15 33,59

ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ 73,4 ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ 73,4

DAMGA VERGİSİ % 07,59 7,43 DAMGA VERGİSİ % 07,59 6,37

KESİNTİLER TOPLAMI 205,59 KESİNTİLER TOPLAMI 165,82

NET ASGARİ ÜCRET 773,01 (**) NET ASGARİ ÜCRET 673,28

Not: (*) Gelir Vergisi Hesaplamasında; 193 Sayılı G. V. Kanununun 32 maddesi

uyarınca işçinin, bekar ve çocuksuz olduğu ve sadece kendisi dikkate alınarak,

Asgari Geçim İndirimi uygulanmıştır.

(**) Net ele geçen asgari ücrete 73,40 TL asgari geçim indirimi ilave edilmiştir.

34

01.01.2013 yılı itibari ile hesaplanan asgari ücret oranlarının işverene maliyeti

aşağıda ki gibidir:

İŞVERENE MALİYETİ (TL/AY)

 16 YAŞINI DOLDURMUŞ İŞÇİLER İÇİN  16 YAŞINI DOLDURMAMIŞ İŞÇİLER İÇİN

ASGARİ ÜCRET 978,6 ASGARİ ÜCRET 839,1

SSK PRİMİ    %14.5

(İşveren Payı)141,9 (***)

SSK PRİMİ % 14.5

( İşveren Payı )121,67

İŞVEREN İŞSİZLİK SİGORTA FONU % 2 19,57 İŞVEREN İŞSİZLİK SİG.FONU % 2 16,78

İŞVERENE TOPLAM MALİYET1.140,0

7İŞVERENE TOPLAM MALİYET 977,55

(***) 5510 sayılı Kanunun 81. maddesinin (ı) bendine göre, bentte belirtilen

şartları sağlayan işverenlere, SGK primi işveren payında 5 puanlık indirim

öngörüldüğünden hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Gerekli şartları

sağlamayan işverenler için, SGK primi işveren payı %19,5'dir.

TÜRK-İŞ tarafından, çalışanların geçim koşullarını ortaya koymak ve temel ihtiyaç maddelerindeki fiyat değişikliğinin aile bütçesine yansımalarını belirlemek amacıyla her ay düzenli olarak yapılan “açlık ve yoksulluk sınırı” araştırmasının 2013 Mayıs ayı sonuçlarına göre:

Dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 995,28 lira,

Gıda harcaması ile birlikte giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer harcamaların toplam tutarı (yoksulluk sınırı) ise 3.241,96 lira oldu.

35

Tablo 12. (2013 yılı) Asgari geçim indirimi

Kaynak:http://2.bp.blogspot.com/l0wO2OxHOow/UNzH9hE8BfI/AAAAAAAAE8I/Fjb4n5LzcBo/

s1600/2013+agi.jpg, erişim tarihi: 29.05.2013

Gıda harcaması tutarı, meyve-sebze hariç tutulduğunda bir önceki aya

göre binde 3 oranında artış göstermesine karşın, yaş sebze-meyve

hesaplamaya dahil edildiğinde bir önceki aya göre yüzde 1,69 oranında

gerilemiştir. Bir başka ifadeyle ‘erken yaz’ sebze-meyve bolluğu ve fiyat

gerilemesi mutfağa olumlu etkide bulunmaya devam etmektedir.

Ancak çalışanların “geçim şartları” enflasyondaki gerilemeye rağmen

düzelmemektedir. Dört kişilik ailenin yaşam maliyeti yılbaşına göre 33,48 lira

artış göstermiştir. Ücret gelirleri zorunlu giderleri karşılamaya yetmeyen ya da

ücret gelirleri yaşam maliyetindeki artışın gerisinde kalan çalışanların “hayat

pahalılığı” sorunları devam etmektedir. Bir işçi için belirlenen yaşama maliyeti

bu ay 1.120,78 lira olarak hesaplanmaktadır. Oysa aile unsuru dikkate

alınmadan tek bir çalışan temel alınarak net 773,01 TL/ay olarak belirlenen

asgari ücret “gerçek geçim şartlarını” yerine, işveren-devlet kesimi tarafından

belirlenen “sanal” bir durumu yansıtmaktadır.

TÜRK-İŞ ve TÜİK gıda endeksindeki değişim izlendiğinde, son oniki ay

itibariyle fiyatlardaki değişimin paralel olduğu görülmektedir. Ancak baz etkisi

36

nedeniyle fiyatlarda önümüzdeki aylarda yükselme eğilimi görülmesi

beklenmektedir.

6.ASGARİ ÜCRET İLE İLGİLİ ELEŞTİRİLER

Asgari ücretle ilgili eleştirileri daha net anlayabilmek için öncelikli olarak

aşağıda yıllar bazında verilen açlık, yoksulluk, en düşük memur maaşı tutarları

gibi grafikleri incelemekte fayda vardır.

Tablo 13. Dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcaması

Tablo 14.İnsanca yaşanması için aylık harcanması gereken tutar (TL)

37

Kaynak: http://www.ateshirsizi.com/asgari-ucretle-asgari-olumlerde-yenit14255p8.html?s=9a562

f6b69cd17953a40a514be72fa94&langid=1, erişim tarihi 29.05.2013- NOT :Tablo 13.adresi ile aynıdır.

Tablo 15. Dört kişilik bir ailenin açlık sınırı (2012)

Kaynak: http://www.ateshirsizi.com/asgari-ucretle-asgari-olumlerde-yenit14255p8.html?s=9a562

f6b69cd17953a40a514be72fa94&langid=1, erişim tarihi 29.05.2013

Tablo 16. Aralık 2009 – Aralık 2012 Açlık ve Yoksulluk Sınırları ve En Düşük

Memur Maaşı.

38

Kaynak: http://www.sendika.org/2013/03/kapitalist-meritokrasi-asgari-ucretlilerin-ve-memurlarin-

aclikla-yoksullukla-imtihani-kansu-yildirim/, erişim tarihi: 29.05.2013

Asgari ücret ile ilgili yapılan eleştiriler;

1. Asgari ücret, toplumda temsil sorunu yaratmayacak, çalışanların tümünü

temsil edecek bir katılımla belirlenmelidir.

2. Asgari ücretin niteliği, asgari ücretin vergi, fon, sigorta gibi her türlü

kesintinin dışında net olarak belirlenmesini gerektirir.

3. Asgari ücret, devletin sosyal niteliği gözetilerek, eğitim, sağlık, sosyal

güvenlikle ilgili devlet yükümlülükleri yerine getirilerek hesaplanmalıdır.

4. 4.Asgari ücretin belirlenmesinde, işçinin geçindirmekle yükümlü olduğu

aile bireylerinin, belirli bir oran çerçevesinde gözetilmesi gerekmektedir.

Bu doğrultuda, aile yardımı sigorta dalının, asgari ücret aracılığıyla

düzenlenmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.

5. Asgari ücret, insan onuruna yaraşır düzeyde yaşamaya yetecek bir ücret

olmalıdır.

6. Bilimsel verilerle hesaplanan net tutarın işçinin eline geçmesinin

sağlanması;

7. İşçilerin arasında nitelik, kıdem, işin mahiyeti gibi ekonomik amaçlı

değerlendirmelerin tümünden bağımsız olarak ele alınması

gerekmektedir.

8. Belirleme yapılırken en düşük devlet memuru maaşının dikkate alınması;

9. Gelir dağılımında adaleti sağlamaya yönelik olarak ayrıca refahtan pay

içermesi gerekmektedir.

10. Asgari ücret, toplumda temsil sorunu yaratmayacak, çalışanların tümünü

temsil edecek bir katılımla belirlenmelidir.

11.Asgari ücretin niteliği, asgari ücretin vergi, fon, sigorta gibi her türlü kesintinin

dışında net olarak belirlenmesini gerektirir.

12.Asgari ücret, devletin sosyal niteliği gözetilerek, eğitim, sağlık, sosyal güvenlikle

ilgili devlet yükümlülükleri yerine getirilerek hesaplanmalıdır.

13.Asgari ücretin belirlenmesinde, işçinin geçindirmekle yükümlü olduğu aile

bireylerinin, belirli bir oran çerçevesinde gözetilmesi gerekmektedir. Bu

39

doğrultuda, aile yardımı sigorta dalının, asgari ücret aracılığıyla düzenlenmesi

ve uygulanması sağlanmalıdır.

14.Asgari ücret, insan onuruna yaraşır düzeyde yaşamaya yetecek bir ücret

olmalıdır. (KÖ/EÜ)

SONUÇ

Bu çalışmamızda asgari ücretin Türkiye’de ki ve Dünyada ki gelişiminin

net anlaşılabilmesi için; birinci bölümde ücret tanımı ve ücret çeşitleri hakkında

bilgi verilmiştir.

İkinci bölümde ise asgari ücret saptamalarının Ülkemizde ve Dünyada ki

hukuki dayanakları hakkında bilgi aktarılmıştır.

Dördüncü bölümde asgari ücretin Dünyada nasıl geliştiği, AB Ülkeleri’nde

yıllara göre değişim miktarı, ülkelere göre asgari ücretin (toplu sözleşmeyle mi,

yasayla mı?) belirlendiğini açıklayan bilgilere yer verilmiştir. Türkiye’de ki

asgari ücret uygulamaları ve asgari ücretten yapılan kesintiler hakkında bilgi

yine bu bölümde aktarılmıştır.

Beşinci bölümde asgari ücretin işverene maliyeti hakkında bilgi

aktarılmıştır.

Son bölüm olan altıncı bölümde asgari ücretin yoksulluk sınırının altında

kalması dolayısıyla aldığı eleştiriler ve asgari ücreti iyileştirmeye yönelik

öneriler hakkında bilgi verilmiştir.

Asgari ücret işçi, işveren ve devlet için çok önemli fonksiyona sahiptir. Bu

sebeple işçi açısından asgari ücret hesaplamalarında işçinin bakmak zorunda

olduğu aile bireyi sayısı dikkate alınarak yapılmalı, asgari ücretten yapılan vergi

kesintisi kaldırılmalıdır. Ülkemizde TUİK araştırmalarına bakıldığında asgari

ücretin yoksulluk sınırının altında kaldığı görülmektedir. İnsan onuruna yakışır

şekilde asgari ücret seviyesinin daha üst seviyelere çekilmesi gerekmektedir.

40

Diğer taraftan işverenlerin katlanmak zorunda oldukları asgari ücrete

bağlı çeşitli mali yükümlülükler (primler, fon kesintileri vb.) işveren üzerinde ki

maliyetleri artmakta bu da kayıt dışı istihdama, vergi kayıplarına, sosyal

adaletsizliğe, ekonomik istikrarsızlıklara sebep olmaktadır. Bu olgular dikkate

alınarak asgari ücret ödeyenlerin maliyetlerinin azaltılmasında çeşitli tedbirler

alınması gerekmektedir.

Bu konular dikkate alınarak asgari ücret tutarı düzeltildiği takdirde işçi,

işveren ve devlet konunun üç tarafı da gelişecek, rahat bir yaşam standardına

sahip olacak ve bunun getirisi olarak da devletine vergi ödeyerek devletini ve

gelecek kuşaklarını kalkındıracaktır.

41

Kaynakça:

http://www.sendika.org/2013/03/kapitalist-meritokrasi-asgari-ucretlilerin-ve-

memurlarin-aclikla-yoksullukla-imtihani-kansu-yildirim/, Erişim Tarihi:

29.05.2013

kisi.deu.edu.tr/userweb/nuray.turan/ ASGARİ %20 ÜCRET .ppt , Erişim Tarihi:

23.04.2013

http:// www.turkcebilgi.org/ekonomi/ekonomi-teorileri/ucret-teorileri-6337.html ,

Erişim Tarihi: 23.04.2013

http:// bianet.org/ bianet / bianet /51273-asgari-ucretin-tarihi-islevi-durumu , Erişim

Tarihi: 23.04.2013

http://lasiad.org.tr/hangi- ulkede -asgari- ucret -ne-kadar / , Erişim Tarihi:

23.04.2013

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/ page /portal/ eurostat / home / ,Erişim

Tarihi: 23.04.2013

http:// www.belediyegazetesi.net/yazi/dunyada-ve-turkiyede-asgari-ucretin-

degerlendirilmesi-314.html, Erişim Tarihi: 23.04.2013

http:// www.muhasebedersleri.com/pratik-bilgiler/asgari-ucretler.html , Erişim

Tarihi:22.04.2013

http:// www.alomaliye.com/asgari_ucret_yonetmeligi.htm , Erişim Tarihi:

22.04.2013

http:// www.radikal.com.tr/ haber.php?haberno =242216 , Erişim Tarihi:

22.04.2013

42

http:// www.derszamani.net/asgari-ucret-nedir.html , Erişim Tarihi: 22.04.2013

http:// www.muhasebeturk.org/yeni/34536-2013-asgari-ucret-2013-yili-brut-net-

asgari-ucret-tutari.html , Erişim Tarihi: 22.04.2013

http://www.politikadergisi.com/sites/default/files/kutuphane/

bir_sosyal_politika_araci_olarak_turkiyede_asgari_ucret_1951_-_ 2003.pdf ,

Erişim Tarihi: 22.04.2013

http:// www.ilo.org/ public / turkish / region / eurpro / ankara / about /sozlesmeler.htm ,

Erişim Tarihi: 22.04.2013

http:// www.doguturk.com/ guncel /komisyon-calismalara-basladi-peki-asgari-

ucret-neden-onemli-h5564.html, Erişim Tarihi: 22.04.2013

http://bianet.org/bianet/bianet/51273-asgari-ucretin-tarihi-islevi-durumu

http://www.belgeler.com/blg/2l1k/asgari-cret

https://kanalfinans.com/raporlar/betam-tarim-disi-issizlik-nceki-aya-gre-dst/

http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/2000-ylndan-bu-yana-asgari-ucrette-

ne.html

http://www.samanyoluhaber.com/ekonomi/Turkiye-Avrupa-ikincisi-oldu/588017/, erişim tarihi: 05.05.2013

http :// www.aso.org.tr/kurumsal/ media /kaynak/TUR/ yayinlarimiz / ASOAsgariUcretRaporu.pdf, erişim tarihi: 24.04.2013

http://www.belgeler.com/blg/7g4/emek-ve-cret; erişim tarihi: 24.04.2013

http://www.belgeler.com/blg/1ayn/trk-hukukunda-cretin-korunmasi-the-protection-of-wage-in-turkish-labour-law, erişim tarihi: 24.04.2013

http://www.turkis.org.tr/?wapp=CE20D9C6-7336-452A-A37A-84D4CA262D34, erişim tarihi: 29.04.2013

http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=202&Itemid=33; erişim tarihi: 29.04.2013

http://blog.milliyet.com.tr/asgari-ucret-dunya-da-ilk-kez-nasil-ortaya-cikti-ve-mantigi-nedir-/Blog/?BlogNo=395240 , erişim tarihi: 29.04.2013

http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/soz026.htm ; erişim tarihi: 05.05.2013

43

http://www.lutfiinciroglu.com/content/view/14/87/, erişim tarihi: 05.05.2013

http:// www.turkcebilgi.org/ekonomi/ekonomi-teorileri/ucret-teorileri-6337.html , erişim tarihi: 25.05.2013

http://www.alomaliye.com/asgari_ucret_yonetmeligi.htm , erişim tarihi: 25.05.2013

http://www.belgeler.com/blg/2l1k/asgari-cret , erişim tarihi: 25.05.2013

http://alanyadergi.akdeniz.edu.tr/_dinamik/164/259.pdf , erişim tarihi: 25.05.2013

44