Türkiye Perakende Sektörü Kapsamlı Sektör Sorunları ve ...tampf.org.tr/.../02/tampf_ey...sorunlari-ve-coezuem-oenerileri-raporu.… · A. Giriş: Türkiye’de Perakende Sektörünün

Türkiye Perakende SektörüKapsamlı Sektör Sorunları ve Çözüm Önerileri Raporu

EY Türkiye’nin katkılarıyla

A. Giriş: Türkiye’de Perakende Sektörünün Genel Görünümü

B. Sektör Sorunları ve Çözüm Önerileri

1. Ekonominin Canlandırılması

2. İstihdam

3. Yatırım Ortamının İyileştirilmesi

4. Markalaşma

5. Alışveriş ve Gastronomi Turizminin Desteklenmesi

6. Sektörün Karlılığı

İçerik

2

Ülkemiz ekonomisinin lokomotif sektörlerinden olan perakendesektörünün organize bölümünü temsil eden Federasyonumuz, perakendesektörünün sahip olduğu 831 milyar TL’lik ciro hacminin yaklaşık 274milyar TL’sini temsil etmektedir. Rakamsal büyüklüklerin yanı sıra sektör,istihdama hem ekonomik, hem de kadın ve genç istihdamı sağlamasıaçısından sosyal faydasıyla katkıda bulunmaktadır.

Dönemsel olarak müşteri ile doğrudan ilişkisi dolayısıyla daha yoğunlukluolarak tüketim odaklı algılanmakla birlikte, sektörümüz hem ölçeği nedeniile enflasyonist baskılama aracı olarak, hem de kayıt dışının önlenmesiaçısından tüketiciye fayda sunan sektörlerin başında gelmektedir.

Sektörümüz, tedarikçinin üretiminin nihai tüketiciye ulaşmasını sağlamakiçin oluşturduğu başta mağaza olmak üzere bir çok kanalda lojistik,depolama, paketleme gibi aşamalarda üretici kadar iş ve istihdamyaratmaktadır. Tedarik zincirinde yer alan her halkanın geliştirilmesi ve busistemin doğru bir şekilde işlemesi, halkaların hepsinin büyümesine ayrıayrı katkı sağlamakla birlikte ülke ekonomisinin yaklaşık 2,5 kat üstündekibüyümesi ile de ülke ekonomisindeki tartışmasız lokomotif görevinisürdürmektedir. Bu bağlamda üretimin tüketimden beslendiği gözönünde bulundurulduğunda, sektörün üretime ve dolayısıyla ülkeekonomisinin büyümesine doğrudan katkı sağladığı aşikardır. Bunun yanısıra gelişen organize perakende sektörü, Türkiye’de gösterdiği büyümeyleyerli perakendecilerin markalaşma için en büyük kaynağını oluşturmuş vefirmalarımız buradaki büyüme ve kaynak ile özellikle 2003-2013 yıllarıarasındaki gelişimin, ihracatın ve marka ekonomisinin dinamosu olmuştur.

Perakende sektörü çalışma şekli itibari ile kayıt dışı çalışmaya mahalvermemektedir. Sektörün desteklenmesi ve gelişmesi yalnızca sektörünkendi can damarlarını beslemesine değil kayıtlı ekonominin ve üretiminartmasına, istihdama, enflasyonun düşmesine katkı sağlaması bakımındanülke ekonomisine yadsınamaz katkısı olmaktadır.

Bu çerçevede organize perakende sektörünün gelişmesi, tedarikzincirinde bulunan tüm aktörleri büyütmesi, tüketimle üretim döngüsünekatkıda bulunulması sayesinde ülke ekonomisinin büyüme trendinisürdürmesi, 2023 hedeflerinin gerçekleşmesi organize perakendeninönde gelen amaçlarındandır.

Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu olarakorganize perakendenin tüm aktörlerini temsiliyetimizle ve kapsayıcı birbakış açısıyla içinde bulunduğumuz sektöre katma değer sağlayacak olanbu çalışmayı sunmaktan gurur duyuyor, sektör için böylesine değerli birçalışma için başta EY Türkiye yetkilileri ve çalışmaya emek veren herkeseteşekkürlerimizi sunuyoruz.

TAMPF’nun Önsözü

Kubilay ÖzerkanTürkiye Alışveriş

Merkezleri vePerakendeciler Federasyonu

Yönetim Kurulu Başkanı

‘’Organize perakende ülke ekonomisinin

lokomotif sektörüdür’’

EY olarak, TAMPF’ın, perakende sektörünün önde gelen oyuncularını biraraya getirerek, sektörün sorunlarını ve çözüm önerilerini dile getirmişolduğu bu raporun hazırlanmasında, özellikle dünyadaki diğer örnekülkelerdeki hali hazırdaki durumun değerlendirilmesi için halka açık verilerve kaynaklardan faydalanarak bilgi desteği vermekten son derecememnunuz. Raporda, Türkiye perakende oyuncuları tarafındantanımlanan sorunlar ve çözüm önerilerinin yalın bir dille anlatılmasıhedeflenmiştir. Ayrıca seçilmiş ülkeler arasından karşılaştırmalar veörnekler sunulmuş.Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörlerinden olan perakende, hemönemli ölçüde genç istihdamını sağlamakta, hem de bağlantılı olduğuüretim, lojistik ve inşaat sektörlerinin büyümesini desteklemektedir. Öteyandan, Türkiye perakende sektörü, 2017 yılında kur baskısı ve jeopolitiksıkıntılardan olumsuz yönde etkilenmiştir. Organize perakendenin, ülkemizekonomisindeki yeri sadece tüketim olarak değerlendirilmemelidir.Organize perakende; kayıt içi ekonominin büyümesi, dolaylı ve doğrudanvergi katkısı; ilgili diğer sektörlerdeki büyütme etkisi, genç ve kadınistihdamını yaratması ve Türkiye markalarının dünya markaları olmayolundaki katkısı sebebiyle, Türkiye ekonomisi için anahtar sektördür.Bu bağlamda, Türkiye perakende sektör oyuncularının dünyadaki hızlıgelişmeleri ve trendleri takip etmesi ve hızla uyum sağlamasıgerekmektedir. Özellikle 2017 yılında, kar ve büyüme baskısı altında olansektörün; devlet teşvikine ve toplumdaki algısının pozitif yöndedeğiştirilmesine önemli ölçüde ihtiyacı vardır. Bu yöndeki önlem vedesteklerle; sektörde geçmişte gözlemlemiş olduğumuz büyümetrendinin tekrar geri gelmesi ve bunun Türkiye ekonomisi üzerindekidirekt katkısının gözlemlenebileceğine inanıyoruz.Bu vesile ile Türkiye’nin özellikle istihdam açısından lokomotifi olan busektörümüzün, 2018 yılında daha pozitif bir sonuç yakalamasında vedönüşüm geçirmesinde, perakendecilerimizin dünyadaki rakiplerininkarşısında kuvvetli rakipler olmasında ve Türkiye markalarının dünyamarkaları olma yolunda; EY olarak tüm desteği vereceğimizi belirtmekisteriz.

EY’nin Önsözü

Özge GürsoyEY Kurumsal Finansman

Hizmetleri Sorumlu Ortağı

Not: Çalışmada kullanılan veriler ve bilgiler halka açık veriler ve kaynaklardan faydalanılarak gözden geçirilmiş ve derlenmiş olup EY tarafından tekrar hesaplanmamıştır. 4

Giriş: Türkiye’de Perakende Sektörünün Genel Görünümü

2016 yıl sonu TUİK verilerine göre perakendesektörü cirosu bir önceki yıla göre %8 artarak831 milyar TL’ye ulaşmıştır ve organizeperakendenin payı yaklaşık 274 milyar TL ile%33 seviyesindedir. Perakende sektörünün2018 yılı için hedeflenen cirosunun 1 trilyonTL’yi aşması ve organize perakendenin yaklaşık1 milyon kişiye iş imkanı sağlamasıöngörülmektedir.

Türkiye modern perakende sektörü büyüdükçesosyal ve ekonomik açılardan çok daha iyiseviyelere gelmesi ve perakende sektörününistihdam açısından merkez haline gelmesikaçınılmazdır.

Günümüzde dünyanın güçlü ekonomilerindenolan ABD, Japonya, Almanya, Fransa gibiülkelere baktığımızda bu ülkelerin perakendesektöründe de dünya lider ülkeler olduklarınıgözlemliyoruz. TAMPF olarak hedefimizsektörün sorunlarına çözümler bularak hemsektörü hem de ülkemizin refah seviyesiniartırmak ve Türkiye’yi dünya ekonomilerisıralamasında daha ileri noktalara getirmektir.İncelemelerimize istinaden elde ettiğimizveriler sektörün büyüme ve istihdam sağlamaaçısından iyiye gittiğini işaret etse de,çalışmamızın ilerleyen sayfalarındadeğindiğimiz sorunlar sektöre zararvermektedir ve sektörün kar marjlarını vebüyüme hızını olumsuz şekilde etkilemektedir.

109

115

119

124

128126

95

100

105

110

115

120

125

130

2011 2012 2013 2014 2015 2016

Perakande’nin GSYH’daki Payı

Perakende Hacim Endeksi

Kaynak:TUİK

Kaynak:TAMPF, EY Analizi

Organize Perakende Gelirinin Toplam Gelirdeki Payı

Kaynak:TAMPF5

Perakende%27

Diğer%73

OrganizePerakende

%33Organize Olmayan

%67

1.Ekonominin Canlandırılması1. Sektörün Doğru Algılanması2. KDV İadeleri ve Diğer Vergisel Düzenlemeler

1.1. Sektörün Doğru Algılanması

Yukarıdaki tablolarda görüldüğü üzere AVM’lerin ziyaret sayısı ve AVM’lerdeki kiralanabilir alanbaşına düşen cirolarda 2015 ve 2016 yıllarında beklenen performans elde edilememiş ve 2014yılına göre düşüşler gözlemlenmiştir. 2016 yılında yaşanan terör ve darbe girişimi gibi olumsuzgelişmelerin sektörün yaşadığı durgunluğa sebep olmasına rağmen 2017 yılı itibariyle yükselişgörülmektedir.

Hükümetin büyüme yönünde izlediği politika ile beraber tüketim sektörü de önemkazanmaktadır. Bu bağlamda tüketimin kamuoyunda oluşan olumsuz algısının kısa sürededüzeltilmesi gerekmektedir. Perakende sektörünün sadece tüketim ile ilgili değil aynı zamandaüretimi tetikleyen ve büyümedeki lokomotif rolü vurgulanmalıdır.

Ciro Verimlilik Endeksi

AVM’lerin Ziyaret Sayısı Endeksi

Kaynak:AYD

Kaynak:AYD

1,16

1,42 1,511,72

1,892,11 2,12

2.24

6,27,3

8,39,2

9,810,6 11,1

11.9

0

2

4

6

8

10

12

14

0

1

1

2

2

3

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ziyaretçi sayısı(milyar) Toplam kiralanabilir alan(milyon)

0

200

400

600

800

1000

Oca

.14

Mar

.14

May

.14

Tem

.14

Eyl.1

4

Kas

.14

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

Eyl.1

7

Kas

.17

6


Tüketicilerin tüketim ve alışveriş alışkanlıklarını negatif anlamda etkileyen başlıca nedenleraşağıda özetlenmektedir:

- İnsanların gelir seviyelerindeki düşüş nedeniyle tüketimin temelini oluşturan orta sınıfa yeniinsan katılımında düşüş olması

- Türkiye’nin karşı karşıya olduğu terör sorunu ve son zamanlarda yaşanan darbe girişimi gibiolağandışı durumlar yüzünden tüketicilerde oluşan tedirginlik

- Mevcut durumda Türkiye’de ulusal ve dini bayramlarda dahil olarak, tek vücut ve birlik olarakkutlayamama

- AVM’lerin imajının kamuoyunda aşağı çekilerek yanlış bir algı oluşmuş olması

- İşsizlik oranının (% 10,7) ve enflasyon oranının (% 11,2) yükselmesi

Çözüm Önerileri

- Tüketicilere tükettikçe ürettikleri döngüsünün ve aslında üretime / ülke ekonomisinepozitif yönde katkıda bulunduklarının kamu destekli çeşitli halka ilişkiler kampanyaları ileanlatılması önem arz etmektedir. Örneğin bir kamu spotu ile veya izlenme oranı yüksekolan Prime Time’da tartışma programlarına ekonomi ile ilgili içeriklerin eklenerek;istihdamdan eğlenceye sektör hakkında konuşulması, sektörün doğru algısınınoluşturulması için yapılabilecek bir kaç örnek olabilir. Yapılacak kampanyalar ile kamuoyunezdinde AVM’lerin imajının düzeltilmesi öncelikli hedeflenen konulardan biri olmalıdır.Hükümetin büyüme odaklı bir politika yürütmesi, ekonomik büyümenin üretim vesonrasında tüketimden geçtiğinin ve tüketimin de insanları mutlu eden bir olgu olduğumesajını verilmesinin ilgili halka ilişkiler çalışmalarında vurgulanması gereken hususlarolduğunu düşünüyoruz.

- Ayrıca perakende sektörünün hareketlenmesi adına ulaşımı çok kolay olmayan AVM vealışveriş noktaları için ulaşım kolaylıklarının sağlanması da sektörü canlandıracak bir diğeruygulama olabilir. Belirli ilçe ve illerde özel geçici satış alanları kurulması ile mağazalarınınolmadığı illerde ilgili perakendecilerin müşterilerine ulaşmasının sağlanması,perakendenin hareketli alt sektörleri ile desteğe ihtiyaç duyan alt sektörler için çaprazkampanyaların desteklenmesi, enerji ve atık yönetimi gibi konularda başka sektörleresağlanan teşvikler perakende sektörüne sağlanması sektörü canlandırabilecek diğer bazıuygulamalar olabilecektir.

7


1.2. KDV İadeleri ve Diğer Vergisel Düzenlemeler

Türkiye’de alış ve satışlardaki KDV oran farkları ve yatırım harcamalarından dolayı katlanılan KDVnedeniyle biriken KDV alacaklarının hesaplanması, iade alınması ya da kamu borçlarındannetlenmesi uzun bir süreç almaktadır ve ilgili KDV alacaklarının alacaklı şirketler tarafındantahsilatı uzun sürmektedir. Bu durum şirketlerin nakit akışını olumsuz etkilemektedir. DevredenKDV tutarlarının yatırıma dönüşmesi şartına bağlı olarak iade edilmesi; atıl duran bu kaynağınkatma değer yaratan, istihdam sağlayan yatırımlara dönüşerek ekonomiye pozitif katkıdabulunmasını sağlayacaktır.

Çözüm Önerileri

- KDV alacaklarının üçer aylık dönemler için, izleyen iki ay içinde hesaplanması ve tahakkukettirilmesi, alacakların daha hızlı şekilde şirketler tarafından tahsil edilmesinisağlayabilecektir. Ayrıca firmalar tahakkuk eden KDV alacaklarını diğer kamuyükümlülükleri ödemelerine mahsup edebilmelidir.

- Ayrıca %18 KDV uygulanan 1. sınıf restoranların KDV oranlarının diğer restoranlar gibi %8olması bu açıdan yaratılan haksız rekabeti ortadan kaldıracaktır.

- Ayrıca kurumlar vergisi, reklam ve ilan vergisi vb. gibi perakende sektörünü yakındanilgilendiren vergilerde, oranların indirilmesi söz konusu olabilir. Stok affıyla birliktebirikmiş stok farkı borçları temizlenebilir. Bu sayede firmalar daha kolay nakit akışplanlaması ve yönetimi yapabilecektir.

8

İstihdam Giriş

2016 yıl sonu verilerine göre, Türkiye nüfusu 79,8 milyona ulaşmıştır ve nüfusun %68’i 15-64 yaş aralığında yer almaktadır. Çalışma çağındaki nüfus 2016 yılında bir önceki seneye göre 878 bin artış göstermiştir.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2014 2015 2016 2017YTD

'000

Diğer Perakende

13.235

14.61713.892

15.189

2.İstihdam1. Esnek Çalışma2. İş Mahkemeleri3. Asgari ücret artışları4. Eğitim teşvikleri

%49%49 %50 %51

%51 %52 %53

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

'000

Diğer Hizmetler

21.858

%51 %51 %50 %49 %49 %48 %47

23.266 23.93724.601

25.933 26.62127.205

Tarım%21

Sanayi%19

İnşaat%7

Hizmetler%53

Türkiye Genel İstihdamının Hizmet Ve Diğer Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı

2016 yılı TÜİK verilerine göre toplam istihdam gücü2015 yılı aynı döneme kıyasla yaklaşık 350 bin kişiartarak toplam 27,7 milyon seviyesine ulaşmıştır.Hizmet sektörü 2017 2. yarısı itibariyle 15,2 milyoninsana iş imkanı sunmaktadır ve bu da Türkiyeistihdamının %53’ünü oluşturmaktadır. 2017 yılındakiçalışmalara göre yaklaşık 4 milyon kişiye iş imkanısunan perakende sektörü, Türkiye genelinde faaliyetbazında istihdam sağlama açısından 2. sırada yeralırken, hizmet sektörü altında da 1. sırada yeralmaktadır. Perakende, hizmet sektörünün istihdamsağlama açısından %27’sini, Türkiye toplamistihdamının %14’ünü oluşturur. Hizmet sektöründekitoplam istihdam 2016 yılından 2017 yılına kıyasla %4oranında artarken, perakende sektöründe %9oranında artmıştır. Kısaca özetlendiği üzereperakende sektörü istihdam ve özellikle gençistihdamı açısından Türkiye’deki en önemlisektörlerden birisidir.

Türkiye’de İstihdamın Faaliyet Alanlarına Göre Payları

Kaynak:TUİK

Kaynak: TUİK

Perakende Sektörü İstihdamının Hizmet Sektörü İstihdamındaki Payı

Kaynak:TUİK

9

%27%27 %26

%27

%73 %73

72,9%

%74 %73

2.Yüksek orandaki genç nüfus ve tüketim alışkanlıklarının modernleşmesi ile beraber iç talebingüçlenmesi beklenirken, buna paralel olarak, Türkiye perakende sektörünün büyümesi veistihdam artışının desteklemesi öngörülmektedir. Diğer yandan, perakendenin üretimin karşıtıolarak görülerek, yarattığı tüm katma değer, kayıt içi ekonominin gelişimindeki önemi veistihdamın bütününde, özellikle de sosyal öneme sahip kadın ve genç istihdamı tarafındadoğrudan ve dolaylı katkısı göz ardı edilmektedir.

Ülkelerin kentleşme ve kalkınma seviyesi yükseldikçe istihdam içinde hizmet sektörünün payınınarttığı gözlemlenmektedir. Ayrıca, makineleşmenin yaygınlaşması tarım ve sanayideki insangücüne ihtiyaç azalırken, hizmet sektörünün insan gücüne bağımlılığı artmaktadır. Dolayısıyla,hizmet sektörünün istihdam içindeki payı her sene devamlı olarak artış göstermektedir.

Perakende sektörünün gelişmesi, istihdam seviyesinin artmasını desteklerken aynı zamanda işgücü çeşitliliğini de artırır. Ülke ekonomisi geliştikçe kadın çalışan oranlarının yükseldiğigözlenirken, sektördeki eğitim seviyesinin de artması beklenir. Buna istinaden perakendesektöründeki kadın çalışan oranı 2016 yılına göre %11 artarken, erkek çalışan oranı %8 oranındayükselmiştir.

Rakamsal açıdan pozitif görünen tüm bu gelişmelere karşılık, Raporu'n devamında bahsedilenistihdam ile ilgili sorunlar sektörün karlılık seviyesini ciddi şekilde olumsuz etkilemektedir.Sektörün gelişimi ve Türkiye’de kadın ve öğrencilerin istihdama daha çok katılabilmesi açısındanaşağıda bahsedilen çözüm önerilerinin hızlı bir şekilde uygulanması büyük önem arz etmektedir.

İstihdam1. Esnek Çalışma2. İş Mahkemeleri3. Asgari ücret artışları4. Eğitim teşvikleri

10

2.2.1. Esnek Çalışma

Türkiye’de yarı zamanlı çalışacak personel bulmakta zorluklar yaşanmaktadır. Öğrencilerin yarızamanlı çalışmalarının teşviki, hem öğrencilerin iş hayatına adaptasyonu hem de sektöre gençişgücü temini açısından önemlidir. Özellikle, perakende gibi mevsimsel olarak satış artışlarınıngerçekleştiği bir sektörde yarı zamanlı ve geçici süreli personel bulunamaması önemli ek maliyüklere sebep olmaktadır. Yarı zamanlı veya geçici süreli çalışan bulmakta yaşanılan zorluklarınbaşlıca nedenleri aşağıdaki gibidir:

- Yürürlükteki mevzuatın sektörün esneklik ihtiyacını karşılamıyor olması ve perakendesektörünün istihdam politikaları ile örtüşmemesi

- Çalışma ve ara dinlenme sürelerine ilişkin mevzuat ile yargı kararlarının birliktedeğerlendirilmesi ve bu durumun sektörün ihtiyaçlarını karşılamıyor olması

- Öğrencilerin burslarının kesilmesi- Sigorta primi altında yarı zamanlı çalışanlar için maddi yük oluşturulması (yarı zamanlı

çalışanların eksik günlerini kendilerinin tamamlamaları gerektiğinden asgari ücretartışıyla daha da artan mali yük)

- Mali yük nedeniyle yarı zamanlı çalışmanın özendirilememesi- Yürürlükte olan genel sağlık sigortası uygulaması sebebi ile alınan primler- Yarı zamanlı çalışanların çalışma günlerinin 20 günün üzerinde olması durumunda Sosyal

Güvenlik Kurumu ("SGK")’nın 30 güne tamamlatarak işveren üzerinde mali külfetoluşturması

- İşkur ile çalışıldığında bağlı olunan bölgenin temsilcisiyle çalışılması gerekmesi, bölgeyöneticilerinin prosedürlerde zorluklar çıkarabilmesi, personellerin bağlı bulunduğu bölgedışında farklı bölgelere çekilememesi, il bazında kotalar olması, programa 6 ay kotasıuygulanması

İstihdam1. Esnek Çalışma2. İş Mahkemeleri3. Asgari ücret artışları4. Eğitim teşvikleri

11


Çözüm Önerileri- Yukarıda bahsi geçen sorunlar ile ilgili İş Kanunu’nda düzenlemeler yapılması önem arz

etmektedir. Ayrıca saatlik çalışma düzeninin kurulması ve çalışılan saat üzerinden ücretalınması sektör üzerindeki yükleri hafifletecektir. Ayrıca kısmi süreli çalışmada haftalıkçalışma süresinin arttırılması da önemli bir unsurdur. Sosyal Güvenlik Priminin de ödenenücret üzerinden belirlenmesi ile ilgili düzenleme yapılması önemlidir.

- Yarı zamanlı ve geçici-dönemsel personelin işe alımında, tam zamanlı personel ile aynıprosedür ve dokümanların istenmemesi konusunda esneklik sağlanması özellikle yoğundönemlerde geçici personel alımında büyük kolaylık sağlayacaktır.

- Öğrenci burslarının İşkur projelerinde olduğu gibi üniversite öğrencilerinin yarı zamanlıçalışmaları durumunda kesilmemesi de öğrenci istihdamını artıracak bir unsur olacaktır.

- Yarı zamanlı çalışanlar için genel sağlık sigortası (GSS) prim borcunun ve eksik günleritamamlama gerekliliğinin kaldırılması, genel sağlık sigortası uygulamasının kısmi süreli veçağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar açısından kaldırılması veya revize edilmesiprimleri tam yatırılmasa bile yarı zamanlı çalışanların sağlık hizmetlerindenyararlandırılması, öğrenci veya anne-baba üzerinden SGK imkanı olan yarı zamanlıçalışanlar için GSS borcu oluşması engellenmesi uygulanabilecek düzenlemelerdenbazıları olarak tarafımızca önerilmektedir.

- Ayrıca üniversitelerin zorunlu staj programlarını artırmaları ve staj yapan öğrencilerinSGK’larının üniversiteler tarafından ödenmesi, işverenlere SGK prim teşviki verilmesi, yarızamanlı çalışanların çalışma saatleri ve çalışma günlerine SGK tarafından esnekyaklaşılması ve maliyeti işverene yansıtılmaması, öğrencilere çalışma fırsatı sunan veverimliliği artıran yarı zamanlı çalışma usulünün teşvik edilmesi, belirli bir yaş aralığıbelirlenerek, bu yaş aralığına giren gençlerin yarı zamanlı çalışması özendirilmesi deöğrenci istihdamını pozitif etkileyecek unsurlar olarak önerilmektedir.

- İşçi sendikaları ve İşkur kontrolü altında olacak çağrı üzerine çalışan havuzununoluşturulması ve bu havuzda bulunan çalışanların işletmelerin duyacağı ihtiyaca istinadenişletmelere yönlendirilmesi, çalışanların haftalık çalışma süresinin toplamda 45 saat ilesınırlı olmak kaydıyla değişik işletmelere dağıtılması esnek çalışma ve istihdamıdestekleyecek unsurlardır.

12


- İşkur’un mevcut il bazında kotalarının kaldırılarak şirketler bazında kotalar konulmasıve personel nitelikleri kotaların dışında tutularak istihdama katılmaları sağlanmalıdır.Öğrencilere ise ek teşvikler sağlanması yoluyla hem çalışanların ihtiyaç duyulan bölgelereçekilebilmesini sağlayacaktır hem de bölgesel temsilcilerle çalışmaya gerekkalmayacağından tüm prosedürler standart bir hale gelecektir. Örnek: tatil bölgelerindeoteller İşkur kotalarını doldurmakta üstelik çalışanları kısa süreli çalıştırmaktadır. Kotalarınşirketler özelinde olması durumunda bu gibi durumlar yaşanmayacaktır.

- Saatlik çalışma düzeni tesis edilmelidir. Kişiler sınırlama olmaksızın çalıştıkları saat kadarücret almalı, Sosyal Güvenlik Primi bu ücret üzerinden ödenmelidir. Bu tür çalışanlar içintam zamanlı personelle aynı prosedür ve dokümanların istenmemesi gerekmektedir.

- Organize perakende firmaları çoklu mağazalarla çalışmaktadır. Vergi İdaresinde doğru biruygulama olarak bu müesseseler tek bir işletme olarak görülürken, Sosyal GüvenlikKurumu uygulamalarında ise her bir mağazanın ayrı bir işyeri olarak değerlendirilmesiçok maliyetli bir bürokrasi yükü yaratıp, teşviklerde (6111 nolu İstihdam Teşviki, İşkurTeşvikleri vb.) farklılıklar, açılış süreçlerinde yoğun prosedürler gibi sıkıntılara yolaçmaktadır. Bu nedenle tekrar değerlendirilmesi gerekmektedir.

- İş Kanunu’nun 41’inci maddesi uyarınca fazla çalışmalar bakımından denkleştirmeuygulaması yapılan işyerlerinde serbest zaman kullanımı bakımından ön görülen 6 aylıkazami süre yerine fazla çalışmanın meydana geldiği takvim yılı esası benimsenmelidir.

- Bu tür sorunların çözümü için sektör ve kamu birlikteliği ile bir çalışma komitesinikurulmalıdır.

13


Esnek Çalışma Açısından Ülke Karşılaştırması

Ülke Esnek Çalışma Maksimum Çalışma Saati

Haklar Devlet Teşviki

TaylandSınırlama Mevcut

Değil

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı haklara sahiptir. Sosyal Güvenlik Fonuna devlet,

işveren ve işçi tarafından verilen katkılar koruma altında

tutulmaktadır.

Esnek çalışma düzenlemesi Tayland’da pek yaygın değildir. DOW Kimya’nın esnek çalışmayla ilgili bir uygulaması

mevcut. Yapılan tahminlere göre 2004’den beri çalışanların %2’si esnek

çalışma düzenlemesini uygulamaktadır. Bu şekilde çalışanlar iş ve özel hayatı

daha verimli kullanabiliyor.

Hindistan

Yetişkinler için günlük 12 saat, 18

yaş alt için 4,5 saat

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı haklara sahiptir.

Konfeksiyon imalatçılarına sunulan yeni istihdam teşvikleri:

• 240 çalışma günü 150 güne indirildi• Hükümet, çalışanın Personel Yardım

Fonu’na yaptığı katkının %12’sini karşılamaktadır. (Bu yardım fona dahil olan bütün yeni ve aylık geliri RS.15.000’den fazla olmayan çalışanlar için ilk 3 sene botunca geçerlidir.)

Brezilya Haftalık 25 saatYarı zamanlı ve tam zamanlı

çalışanlar aynı haklara sahiptir.

Şirketler bünyelerindeki mevcut çalışanların (özellikle yaşlı ve kadın

çalışanları) istihdamını sürdürmeleri için esnek çalışma düzenlemeleri

uygulamaktadır.

ÇinGünlük 4 saat

veya haftalık 24 saat

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı şartlara sahip değiller. İş veren yarı zamanlı çalışanlar için sadece işle ilgili

kaza sigortası ödemekle yükümlüdür.

Çin esnek çalışma düzenlemesinde dünya lideri. İşverenlerin %69’u

çalışanların istediği yerden ve istedikleri şekilde çalışmalarını izin vermektedir. Vergi teşviki yoktur ve bu sebeple dış

faktörlerden çok etkilenmeyerek piyasa ihtiyaçlarına göre yardım planları yapılır .

PolonyaSınırlama Mevcut

DeğilYarı zamanlı ve tam zamanlı


2013’de esnek çalışma düzenlemesinin yürürlüğe girmesiyle beraber işçilik

maliyetleri azalmıştır.

ABDSınırlama Mevcut

DeğilYarı zamanlı ve tam zamanlı


Esnek çalışma şirketlerin %80’inde uygulanan bir programdır ancak

hükümetin bu sistemi destekleyen özel bir programı bulunmamaktadır

3

3

14


Esnek Çalışma Açısından Ülke Karşılaştırması

Ülke Esnek Çalışma Maksimum Çalışma Saati

Haklar Devlet Teşviki

Rusya Haftalık 20 saat

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı haklara sahiptir (yıllık

izin süresi, hizmet süreci ve diğer işçi hakları).

Rus Sosyal Güvenlik Kurumu için yapılan katkılar ayrı olarak Devlet Emeklilik Fonu, Sosyal Güvenlik Fonu ve Zorunlu Federal Sağlık Sigortası Fonuna

yapılmaktadır.1 Ocak 2015'den itibaren aşağıda belirtilen sosyalgüvenlik katkıları düzeyine kadar toplamda işçininyıllık maaşının en fazla %30'unu karşılayacakşekilde devlet katkısı bulunmaktadır:• Devlet Emeklilik Fonu: %22, en fazla yıllık

RUB711,000 (12,640ABD$)• Sosyal Güvenlik Fonu: %2.9 en fazla yıllık

RUB670,000 (11,910ABD$)• Zorunlu Federal Sağlık Sigortası Fonu: %5.1,

her hangi bir kısıtlama yoktur.

İngiltere -Yarı zamanlı ve tam

zamanlı çalışanlar aynı haklara sahiptir.

Devlet tarafından sunulan teşvikle beraber işverenlere finansal yardımlar yapılmaktadır.

İşveren bu yardımları esnek çalışma uygulaması için kullanmaktadır.

Fransa Haftalık 24 saat

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı

haklara sahiptir.

Devlet şirketlerin ihtiyaçlarına göre esnek çalışma ile ilgili destekler sunmayı planlıyor. Ayrıca,

çalışanların günlük aktivite miktarlarına göre çalışma saatlerinin esnek olmasına izin verilerek,

yıllık olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde çalışanların fazla mesai ödemeleri

engellenmektedir.

Almanya Haftalık 25 saat

Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışanlar aynı

haklara sahiptir.

Her ne kadar esnek çalışma uygulamasına talep olsa da, devlet tarafından sunulan esnek çalışma

uygulaması yoktur. Büyük şirketler de esnek çalışma opsiyonu çalışanlara sunulmaktadır.

Örneğin Siemens’de 4000’den fazla çalışan esnek ya da yarı zamanlı şeklinde çalışmaktadır.

JaponyaSınırlama Mevcut

DeğilYarı zamanlı ve tam

zamanlı çalışanlar aynı haklara sahiptir.

Diğer Asya ülkelerine kıyasla, Japonya’da esnek çalışma daha yaygın. Tele iş programları

uygulayan şirketlere devlet tarafından vergi teşvikleri sunulmaktadır. Ayrıca yeni baba

olanların izine çıkmaları için teşvikler uygulanmaktadır.

3

3

3

3

3

15

Kaynak: EY analizi


Yarı zamanlı istihdam / işsizlik oranı OECD (15-64 yaş arası)

12 İspanya

Slovakya Cumhuriyeti

8 Macaristan Portekiz Avrupa Belçika Almanya

Polonya Fransa İtalya İrlanda İngiltere

Finlandiya İsveç Kanada

Birleşik Devletler

Avusturya

4 Çek Cumhuriyeti Japonya Avustralya Hollanda

Kore Lüksemburg Danimarka Yeni Zelanda İsviçre

İzlanda Norveç

0

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Yarı zamanlı işçilik (% toplam işsizlik)

İşsi

zlik

ora

nı (

%)

Kaynak: OECD; Booz & Company analizi

Yukardaki grafikte görüldüğü üzere Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü üye ülkelerinde yarı zamanlı istihdam arttıkça, işsizlik oranı azalmaktadır.

16


2.2. İş Mahkemeleri

İş Mahkemeleri ve İş Kanunu ile ilgili düzenlemelerin eksikliği işverenleri işçiler karşısında oldukçazor durumlara sokmaktadır. İş hukuku kapsamında perakendecilere en çok zarar veren konu işmahkemelerinde işverenlere karşı olan duruştur.

İş mahkemelerindeki kararların çoğunluğunun işçi lehine sonuçlanması, işe iade, fazla mesai gibikonulardaki davaların, uygulamada farklı yorumlanarak işveren aleyhine sonuçlanması sektörünönemli sorunlarındandır.

Çözüm Önerileri

- İşe iade davaları sonucunda Yargıtay kararının tebliğ tarihi ya da Yargıtay kararının aslınıntalep edilmemesi, işe başlatılmayan işçi için tekrar işten ayrılış bildirgesi vermeyükümlülüğünün kaldırılması ve SGK sistem üzerinden sanal bir İAB oluşturulması işverenaçısından olumlu yansıyacak uygulamalar olacaktır.

- Vergi mevzuatı açısından, işçinin işe başlatıldığı ya da başlatılmadığı tarihte ödemegerçekleşeceği için, ödemenin olduğu yılın vergi dilimlerine göre işlem yapılmasıgerektiği, ilgili tebliğlerde açıklanmalıdır.

- İş mahkemelerinden özün önceliği kavramı ile işveren ve işçi arasında hakkaniyetli biraraştırma yapılıp, karar verilmelidir.

- Evlilik nedeniyle işten ayrılarak kıdem tazminatı alan kadın çalışanların bu haklarını kötüamaçlı kullanmalarını engellemek amacıyla tazminat alınması durumunda belirli bir süre(6-12 ay) çalışmaması veya o sürede çalışmaya başlaması halinde ödenen tazminatın gerialınması işten ayrılan çalışana ön koşul olarak sunulmalıdır.

17


2.3. Asgari ücret artışları

Türkiye’de 2016 yılında gerçekleşmiş olan asgari ücret artışından en çok etkilenen sektörolmuştur. Organize perakende sektörünün kayıtlı istihdam açısından en yüksek sektörlerden biriolduğunu ve sürekli istihdamı arttırmakta olan bir sektör olduğunu da göz önündebulundurduğumuzda işveren üzerindeki maliyetin, belirli teşviklerle azaltılması, sektörün karlılıkdüzeyini koruyabilmesi ve işsizlik havuzunun eritilmesinde katkı sağlayacaktır. Bunlara ek olarak,aşağıdaki tabloda belirtildiği üzere Türkiye’de şehirler arasındaki yaşam maliyetleri büyükfarklılıklar gösterdiğinden bölgesel asgari ücret sisteminin çözüm adına önemli bir aksiyonolabileceğini düşünmekteyiz.

%100

%85 %84

%74 %72 %72 %70 %69%65 %64 %62 %60

%55

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

Yaşam Maliyeti Endeksleri

Kaynak:Expatistan

18


Çözüm Önerileri

- 2017 yılında devreye giren yeni işe alımlarda uygulanan istihdam teşvikleri 2018 yılında dadevam ettirilmelidir.

- 2017 yılında yürürlüğe giren 4447 sayılı kanun geçici 17. Maddesi uyarınca yürürlüğe gireniş kurumuna kayıtlı işsizlerin istihdam teşvikinin 2018 yılında da devam etmesiönerilmektedir.

- SGK prim oranlarının şirket sınıflandırmalarına göre farklılaştırılması önerilmektedir.- İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) uygulamasının ve gıdada hijyen eğitimi gibi iç bünyede yapılan

eğitimlerin sertifika zorunluluğunun maliyet yükünü düşürücü ve aynı zamandauygulanabilirliğinin arttırılacağı şekilde yeniden düzenlenmesi önerilmektedir.

- İkramiye sistemi ile çalışan iş yerlerinde aylık asgari ücretin 1.603 TL’ye çıkması nedeniyleyılda 4 kez ödenen ikramiyelerin de yıllık toplam asgari ücret hesaplamasına dahil edilerekaylık asgari brüt ücretin yeniden belirlenmesi ve ikramiyelerin vergi matrahına dahiledilmemesi, sektör üzerindeki maliyet baskısını düşürecektir:- İkramiye ödemesi yapılmadan yıllık asgari ücret 1.603 TL X 12 maaş = 19.236 TL

- İkramiye ödemesi yapıldığında yıllık asgari ücret 1.603 TL X 16 maaş = 25.648 TL

- İkramiyelerin yıllık asgari ücrete dahil edilmesi durumunda aylık asgari ücret 16.848TL / 16 maaş = 1.202 TL 1.202 TL aylık ücret 3 ayda bir çift maaş olarak ödenecekolup yıllık toplam asgari ücret değişmeyecektir.

- Yukarıdaki önlemlere ek olarak Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz illerinde işveren payınınsıfırlanması ve diğer bölgelerde 26 yaş altında yeni çalışmaya başlayacakların işverenpaylarının 1 yıl sıfırlanması ile genç istihdamının iyileştirilmesi ve işsizlik oranlarınındüşürülmesi hedeflenmelidir.

19


Karşılaştırmalı Ülkeler

Kaynak: Numbeo, EY Analizi

Ülkelere Göre Asgari Ücretler(PPA)Yerel Alım Gücü Endeksi satın alma gücüparitesine göre düzeltilmiş karşılaştırmalıasgari ücret seviyeleri Türkiye dahilseçilmiş ülkeler için sağdaki grafiktesunulmaktadır. Seçilmiş gelişmekte olanülkeler arasında Türkiye Tayland’dan sonraen yüksek ikinci asgari maaş seviyesinesahip ülke konumundadır. Satın alma fiyatdüzeltmesi, asgari ücret endeksi ABDNew York* 100 olacak şekilde esasalınarak, ülkelerin asgari ücretlerini NewYork asgari ücretine göre ayarlanarak ABDdoları cinsinden hesaplanmıştır. 732

730

642

580

520

184

70

0 100 200 300 400 500 600 700 800

Tayland

Türkiye

Polonya

Brezilya

Çin

Rusya

Hindistan

19

Kaynak: CSGB, TUİK

Asgari Ücret ve Enflasyon Artışı Karşılaştırması

Türkiye’de asgari ücret artışının enflasyon artışının üzerinde seyir ettiği gözlemlenmektedir.Özellikle 2016 yılında %25 asgari maaş artışı enflasyon oranın çok daha üzerinde gerçekleşmiştirve bu artış şirketler üzerindeki finansal baskıyı önemli ölçüde artırmıştır.

20

8.2%8.8% 8.8%

10.6%8.7% 9.3%

10.9%

24.9%

8.0%

10.4%6.3%

8.6%6.5%

8.9%7.5%

8.9%7.7% 7.8%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Yıllık asgari maaş artışı Yıllık enflasyon artışı


2.4. Eğitim Teşvikleri

Perakende sektöründe marka ekonomisine geçişin sağlanması ve özellikle yurt dışı büyümehedeflerinin gerçekleştirilmesi amacıyla nitelikli iş gücünün sektöre çekilmesi, elde tutulması vegeliştirilmesi için gerekli aksiyonların alınması elzemdir. Bu amaçla, mağazalardagörevlendirilecek satış temsilcisi ve şirket merkezlerinin tüm departmanlarında görevlendirileceknitelikli ve eğitimli kadroların temini önem arz etmektedir. Ancak, sektörün önemli sorunlarındanbiri eğitimli personel bulunmasında yaşanan sıkıntılardır. Yetişmiş personel eksiği nedeniyle,perakende sektöründe hizmet kalitesinin devamlılığı sağlanamamaktadır. Bu açıdan mevcut İşkursüreçleri ve prosedürlerini hızlandırmak gerekmektedir.

Çözüm Önerileri

- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nezdinde yeni mevzuatlar ile düzenlemeleryapılması, sektörün farklı seviyelerdeki insan kaynağı ihtiyacına yönelik, ulusal çaptakabul gören standart eğitim altyapısı, sektöre özel istihdam çözümleri ile birlikteoluşturulması, üniversite ve yüksek okullarda perakende bölümü adı altında bölümlerinaçılması ve var olanların sayısının artırılması meslek liselerinin ve meslek yüksekokullarının konuya ilişkin kontenjanlarını ve programlarını revize etmesinin sağlanmasısektöre yetişmiş insan gücü sağlanması açısından önemlidir.

- Ayrıca durdurulan İşbaşı Eğitim Programı'nın (IEP) iyileştirilerek devam etmesi,belediyeler bünyesinde eğitim merkezlerinde perakende sektörü derneklerinin katkısı ileoluşacak bir müfredat ile o bölgede çalışmak isteyenlere genel perakendecilik eğitim vesertifikası verilmesi, İşkur prosedürlerinin azaltılması ve ödeneğin asgari ücrete çekilmesiile perakendeye eğitimli personel temininde artış sağlanması da bu alanda yapılabilecekek uygulamalar olarak ön plana çıkmaktadır.

- Ayrıca bildirgelerde zorunlu alanların işgücü çizelgelerinde istenen ek bilgileri deiçermesinin sağlanması ,tek bir datadan giriş yapılması ile daha sağlıklı veri alınmasısağlanması ve eğitmenlerin eğitimi politikası oluşturularak sektörün eğitimcileriniyaratması sağlanmalıdır.

- Sektörün farklı seviyelerdeki insan kaynağı ihtiyacına yönelik, ulusal çapta kabul görenstandart eğitim altyapısı, sektöre özel istihdam çözümleri ile birlikte oluşturulmalı,perakende sektörüne odaklı meslek liseleri, ön lisans ve lisans programları açılmalıdır.

Sonraki sayfada yapılan karşılaştırmalı örneklerde görülebileceği üzere gelişmiş ülkelerde meslekieğitim lise ve üniversite seviyesinde verilmektedir.

21


Ülke Eğitim Seçenekleri UygulamaABD Meslek liseleri ya da 2 ila 4

yıllık üniversitelerde sektör spesifik eğitim almak isteyen öğrenciler için alternatiflersunmaktadır.

ABD’de üniversitelerde Perakende Yönetimi bölümleri bulunmaktadır.

İngiltere İngiltere’de 16 yaşını tamamlamış öğrencilerin öğrenimlerini akademik ve ya mesleki olarak devam ettirmek gibi iki seçenekleri vardır.

2-3 yıllık meslek liselerinde eğitim gören öğrenciler istedikleri halde 4 yıl eğitim veren bir enstitüye devam edebilmektedir. Meslek liseleri verdikleri eğitime artı olarak öğrencilerine maaşlı-maaşsız iş bulma hizmeti de sağlamaktadır. Öğrenciler aldıkları maaşın yanında çalıştıkları bu iş yerlerinden okul için kredi de kazanmaktadır. İngiltere’de Perakende Yönetim bölümleri olan İşletme ve Ekonomi üniversiteleri mevcuttur.

Almanya Zorunlu eğitimlerini tamamlayan öğrencilerin mesleki lise olarak 2 seçenekleri vardır:• Hauptschule• Realschule

• Hauptschule, liseyi bitirdikten sonra akademik eğitimi yapmak isteyen öğrenciler için 5 yıllık eğitim ile diploma vermektedir. 5 yıl üzerine ek sınavı kazananlar vasıflı Hauptschule diploması almaktadırlar.

• Realschule meslek odaklı eğitim vermektedir. Realschule diplomaları genelde her tür üstün vasıflı meslek için temel sunarken, teknik okul, teknik lise veya ileri liseye geçiş hakkı sağlamaktadır. Ayrıca çift eğitim programı ile çeşitli şirketlerde pratik yapma olanağı ve meslek seminerleri imkanları sunmaktadır.

Fransa Fransa’da zorunlu eğitim 15 yaşa kadar sürmekte ve bunu izleyen yıllarda 3 seçenek bulunmaktadır:• Mesleki Yetişme• Teknik Eğitim• Çıraklık Eğitimi

• Mesleki Yetişme:• Teknik kolejlerde 2 senelik eğitim• Çağ nüfusunun yaklaşık %20’sinin eğitim gördüğü bu kolejlerdeki

eğitim iş başında ve üretim sürecinde yapılır• Teknik Eğitim:

• 3 yıllık programları içermektedir.• Mesleki yetenek sertifikası (CAP) ve Mesleki çalışmalar sertifikası

(BEP) gibi sertifikaların verildiği sınavlara hazırlar• Çıraklık eğitimi:

• 16-25 yaş arası gençler için yapılır• 1-3 yıl sürer• Çırak yaşına ve gösterdiği ilerlemeye bağlı olarak maaş alır ve

istihdam hakkındaki yasalara tabidir

Japonya Japonya mesleki eğitim sistemi Almanya mesleki teknik eğitim sistemini örnek alarak oluşturulmuştur.

Eğitim süresinin %50-70’i mesleki eğitime harcanırken geri kalan süre ise matematik ve yabancı dile ayrılmaktadır. Bu liselerden mezun olan öğrenciler üniversiteye veya 2 senelik meslek enstitülerine devam edebilirler. Japonya’da Perakende Yönetim bölümü olan herhangi bir üniversite bulunmasa da bazı üniversiteler bu konuya yönelik uzmanlaşma sağlayan dersler sunmaktadır.

22

3.Yatırım Ortamının İyileştirilmesi1. Gümrük Vergileri2. Vergilerdeki İyileştirmeler ve KDV İndirim

Teşvikleri3. Yatırım Teşvikleri ve Yabancı Yatırımları4. Kısa ve Orta Vadeli Yol Haritalarının

Oluşturulması

3.1. Gümrük Vergileri

Perakende sektörü, tekstilden gıdaya geniş bir yelpazede ilave gümrük vergisidüzenlemelerinden olumsuz etkilenmektedir. Yerli üreticiyi korumak ve yerli üretimi teşvik etmekdüşüncesi ile ortaya çıkan gümrük vergileri ve ek vergilendirmenin enflasyonist baskı oluşturmave rekabetin olumsuz etkilenmesi gibi riskler doğurmaktadır. Türkiye’de üretim olanağıbulunmayan veya yetersiz kapasiteyle çalışan kimi sektörlerde ve kategorilerde ithalata getirilenek vergiler, yerli sanayinin kurulu kapasitesinin ve üretim teknolojisinin yurt içindeki talebikarşılayacak nitelikte olmaması nedeniyle tüketiciye yansıyan fiyatları artırmaktadır. Nihaitüketiciye ulaşan hizmetler girdi maliyeti artışları, yüksek gümrük vergileri ve ek vergilernedeniyle perakende ürünün satış fiyatlarında önlenemez artışa sebep olacaktır.

Çözüm Önerileri

- İleri teknoloji gerektiren, yeterli yan sanayi olmadan üretilmesi mümkün olmayan, gereklimiktarda kalifiye eleman bulmanın mümkün olmadığı ve ciddi miktarda know-howgerektiren ürünlere yönelik olarak, bu alanda yeterli ilerleme sağlanıncaya kadar, korumaönlemi alınması

- Hali hazırda sürdürülen uygulamalarla birlikte yerli üreticilere ve firmalara markalaşma,know-how ve teknolojik gelişmeler konusunda teşvikler verilmesi

- Türkiye’de üretimi olmayan, hemen üretime geçilemeyecek ya da çok düşük üretimkapasitesi olan ürünlerin doğru tespit edilmesi ve kapsam dışına çıkarılması

- İthalata dayalı hammadde (tik, okaliptüs, akasya, bambu vb.) sebebiyle yerli tedarikimümkün olmayan veya kısa vadede kapasite sorunuyla karşılaşılacak ürün grupları ileTürkiye’de üretimi olmayan hırdavat ve el aletleri kategorilerindeki ürünlerin ilavegümrük vergisi kapsamından çıkartılması

23



Oluşturulması

Karşılaştırmalı ÜlkelerKarşılaştırmalı ülkeler dikkate alındığında Türkiye’de seçilmiş ithal ürünlerde gümrük vergisi oranıçok yüksek seviyelerde kalmaktadır ve bunun maliyetlere etkisi göreceli olarak daha yüksekolmaktadır.

%130

%250

%50

%40

%80

%8

%40

%0 %50 %100 %150 %200 %250

Buğday

Karkas

Mobilya

Pamuk

Sığır

Yün

Ayçiçeğiyağı

Gümrük vergisi oranı %

Türkiye Tayland Rusya Polonya Hindistan Çin Brezilya

Kaynak: Central Board of Excise and Customs, Trans Customs China, EY Analizi

Not: Bir çok ülkede farklı parametrelere bağlı çeşitli vergiler uygulanmaktadır. Yukarıdaki tabloda bu vergi oranlarının orta laması verilmiştir. Örn. Türkiye’de sığır vergisi %10 ile %150 arasında değişmektedir.Polonya’da mobilya ve yün için gümrük vergi oranları %0’dır. Brezilya’da buğday için gümrük vergi oranı %0’dır.

24



Oluşturulması

3.2. Vergilerdeki İyileştirmeler ve KDV İndirim Teşvikleri

2016 yılında yaşanan gelişmelere paralel olarak ekonomide son dönemde ortaya çıkanyavaşlama ile beraber perakende sektöründe işçi maliyetleri gibi maliyetlerin de yükselmesi,perakende sektörünün ve ekonominin canlandırılması noktasındaki ek önlemleri zorunlukılmaktadır. Turizm sektörü ve otelcilik için Akdeniz çanağında sektörün rekabet şansınıengelleyici önemli bir faktör olduğu kabul edilerek %18’den %8’e indirilmiş olan KDV oranın2009 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile 1.Sınıf lokantalar, 3,4,5 yıldızlı oteller ile tatil köylerininlokantalarında yeniden %18’e çıkartılmış olması sektörlerin rekabet gücünü önemli ölçüdedüşürmekte ve tüketiciler için maliyeti artırıcı bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır.

Çözüm Önerileri

- KDV oranlarında yapılacak düzenlemeler ile perakende ve yeme-içme sektörleri içinoranların düşürülmesi ve toptan perakende arasındaki farklılıkların kaldırılması (et, sebze-meyve) sektörü pozitif etkileyecek etmenlerdir. Bu çerçevede sektörün son dönemyaşadığı daralmaya çözüm olması ve ayrıca sektörün başta ülke ekonomisine, cari açığınkapatılmasına, istihdama olan katkıları dikkate alınarak, ilgili düzenlemelerde yer alanvergi oranlarındaki artıştan vazgeçilerek, ayrım yapılmaksızın lokantalarda ve otellerdeKDV’nin yeniden %8’lik orana düşürülmesi önerilmektedir.

- Şirketler üzerinde finansal yük oluşturan geçici vergi uygulamasının sonlandırılarak, şirketkazançlarının kurumlar vergisi ile tahsil edilmesi değerlendirilmelidir.

- Sözleşmeler üzerinden alınan Damga Vergisinin kaldırılması değerlendirilmelidir.- “Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin

Yönetmelik” ile kredi kartında taksit sınırı 9’dan 12’ye çıkarılmıştır, ancak taksit sayısıelektrik-elektronik eşya ve bilgisayar alımlarında 6’ya düşürülmüş ve kozmetikte ve ceptelefonunda ise tamamen kaldırılmıştır. Bu açıdan bilgi çağında elektronik ürünlerinkısıtlanması, diğer yandan sahte ve kaçakla mücadele alanında son derece önemli olankozmetik organize perakendecilerini yıkıcı şekilde taksitin sıfırlanması gibi sektörüolumsuz etkilemiş olan kararlar tekrar değerlendirilmelidir.

- E-ticaret üzerindeki devlet uygulamalarında ek vergi yükünün ortadan kalkmasıamacıyla, e-ticaretin de perakende ile birlikte işlem görmesi ve değerlendirilmesigerekmektedir ve bu nedenle uzaktan alım sözleşmesi üzerinde ek damga vergilerininkalkması gerekmektedir.

25



Oluşturulması

- Gıda perakendesi ve mobilya sektöründe devamlı KDV indiriminin devamlı olarakuygulanması sektör tarafından direkt olarak fiyatlara indirim olarak yansıtılmasıyla sektördeve genel olarak ekonomide ciddi bir canlanma yaratabileceği düşünülmektedir. Örnek olarakRomanya’da ekonomiyi canlandırmak üzere yapılan KDV indirimlerinin olumlu etkilerigözlemlenmiştir:- 1 Haziran 2015 itibariyle gıda ve alkolsüz içeceklerde KDV oranı %24’ten %9’a- 1 Ocak 2016 itibariyle genel KDV oranı %24’ten %20’ye indirilmiştir.

- Özellikle gıda ve alkolsüz içeceklerde yapılan indirimin Romanya’daki satışlar üzerindeolumlu etkileri oldukça fazla olmuştur. KDV indirimin fiyatlara yaklaşık %12 düşüş olarakyansımıştır ayrıca kayıtsız ekonominin azalmasında da olumlu etkileri olmuştur. Bu indirimingıda satışlarında ortalama %20 artış sağladığı gözlemlenmiştir.

- Romanya’da yaşanan olumlu gelişmelerin KDV indirimi olması durumunda benzerininTürkiye’de de olması beklenmektedir. Tarafımızca yapılan çalışmalara istinaden:• 2016 yılında lokantalar hariç organize gıda perakendesinden elde edilen toplam gelir

91,6 milyar TL olarak tahmin edilmektedir.• Organize gıda perakendecilerinden elde edilen verilere istinaden ilgili gelirin yaklaşık

%34’ünün %18 KDV’ye, %58’inin ise %8 KDV’ye tabi olduğu olarak tahminedilmektedir.

• Özellikle temel gıda olmak üzere belli ürün grupları üzerinde belli bir süreyle %8 olanKDV’nin %1 seviyesine inmesi halinde, Devlet’in organize gıda perakendesektöründen elde ettiği yıllık KDV gelir kaybının bu sektörün yıllık cirosunun %4’üolabileceği tahmin edilmektedir. Ancak ilgili KDV indirimlerinin direk olarak tüketiciyesunulmasıyla beraber Romanya örneğinde olduğu gibi:

o Gıda perakende gelirlerinde elde edilecek artış,o Geleneksel gıda perakendesinde kayıtsız ekonominin azalması yolunda yaratacağı

olumlu etkiler,o Halkın temel gıdaya erişiminin kolaylaşmasının yaratacağı zincir etkisi ile üretim ve

istihdamda yaşanacak artışkaybı dengeleyecektir. Bununla birlikte perakende sektörünün çarpan etkisi göz önündebulundurulduğunda (gıda perakende sektörü için çarpan etkisinin 1,3 – 1,4 seviyesindeolduğu tahmin edilmektedir) organize gıda perakendesindeki yaklaşık %20’lik bir artışın(18,3 milyar TL) gayrisafi milli hasılaya yaklaşık 7 milyar TL ek değer yaratacağıöngörülebilir. Ayrıca perakende cirosunda sağlanacak bir artış istihdam açısından yaklaşık20 – 25 bin ek iş imkanı sunabilecektir. (istihdam / perakende cirosu katsayıları esasalınarak tahmin edilmiştir.)

26



Oluşturulması

- Eylül 2017 itibari ile mobilyalarda uygulanan KDV indirimi sona ermiştir ancak KDVindirimi piyasayı canlı tuttuğu için sürekliliği talep edilmektedir.

- KDV düşüşü ile perakende ve mobilya sektörlerinde elde edilebilecek ciro büyümesi, bucironun çarpan etkisi ve ek istihdam ile beraber KDV düşüşünden kaynaklanan vergikaybının önemli ölçüde telafi edilebileceği öngörülmekte ve yaşanacak ekonomikhareketliliğin toplum üzerinde olumlu etkileri olacağı düşünülmektedir.

- Bu düzenlemelere ek olarak gıda perakendesi açısından önemli bir finansman yükü vehaksız rekabet oluşturan “Et” ve “Meyve-Sebze” gruplarındaki alış KDV’sinin %1 - satışKDV’sinin %8 uygulamasının rekabetin kaldırılması için alış ve satış KDV’lerinin eşitlenerek%1 olması önerilmektedir.

27

Organize Gıda Perakende Sektörü KDV Uygulaması ve Olası KDV İndirimi2016 yılı Organize Gıda Perakende cirosu 91 ,6 milyar TL

KDV oranlarının ciroya dağılımı %18 KDV cironun %34%8 KDV cironun %58

Önerilen değişiklik %8 KDV’nin geçici bir süreyle %1’e indirilmesi

KDV gelir kaybı Cironun yaklaşık %4’ü

Elde edilecek faydalar o Gıda perakende gelirlerinde elde edilecek artış,o Geleneksel gıda perakendesinde kayıtsız ekonominin

azalması yolunda yaratacağı olumlu etkiler, o Halkın temel gıdaya erişiminin kolaylaşmasının

yaratacağı zincir etkisi ile üretim ve istihdamda yaşanacak artış

Gıda Perakende sektörünün çarpan etkisi 1,3-1,4 seviyesi



Oluşturulması

Ülke Ürün grubu KDVTayland Standart oran(Bazı durumlarda KDV oranları değişkenlik gösterir) %18

Ürünlerin satışı, hizmet karşılıkları ve ithal ürünlerde %10

RusyaGıda ürünleri, çocuk kıyafetleri, ilaçlar ve bazı basılmış yayınlar %10

Hindistan Pirinç, baklagiller, un, taze ve pastörize edilmiş süt, yumurtalar, et, balık, karides, şeker, tuz vb. %0

Yatak örtüsü, yastık kılıfı, battaniye, markalaştırılmış ekmek, çay yaprakları, sebze yağı %4

Diğer %12,5Brezilya Temel gıda ürünleri %7

Kitap, gazete, meyve ve sebze MuafPolonya Standart oran %23

Ekmek, süt ürünleri, et ve seçilmiş yayınlar %5

Beliri gıda ürünleri, tıbbi ürünler, konak ağırlama hizmetleri ve toplum evleri %8Çin Standart oran %17

Tarım ürünleri ve yardımcı işletmeler %13Perakende, eğlence, otel, restaurantlar, catering hizmetleri, gayrimenkul ve inşaat, telefondan arama, posta, ulaşım ve lojistik %11

Türkiye Alkollü içecekler, güzellik ve kişisel bakım ürünleri, ev rünleri ve kağıt ve temizlik ürünleri, gıda dışı ürünler, sigara %18Tüketici sağlığı, taze gıdalar, alkolsüz içecekler, ambalajlı gıdalar %8Restoran ve catering servisi %8

İngiltere Alkollü içecekler, güzellik ve kişisel bakım ürünleri, tüketici sağlığı, ev ürünleri ve kağıt ve temizlik ürünleri, alkolsüz içecekler, yiyecek harici ürünler, ambalajlı gıda ürünleri, sigara

%20

Restoran ve catering servisi %20Almanya Alkollü içecekler, güzellik ve kişisel bakım ürünleri, tüketici sağlığı, ev ürünleri ve kağıt ve

temizlik ürünleri, alkolsüz içecekler, yiyecek harici ürünler, ambalajlı gıda ürünleri, sigara

%19

Taze gıdalar, ambalajlı gıda ürünleri %7Restoran ve catering servisi %19

Fransa Alkollü içecekler, sigara, ev ürünleri ve kağıt ve temizlik ürünleri, güzellik ve kişisel bakım ürünleri

%20

Gıda dışı ürünler %20Tüketici sağlığı %10Ambalajlı gıda ürünleri, taze gıdalar, alkolsüz içecekler %5,50Restoran ve catering servisi %10

Japonya Alkollü içecekler, güzellik ve kişisel bakım ürünleri, tüketici sağlığı, ev ürünleri ve kağıt ve temizlik ürünleri, alkolsüz içecekler, yiyecek harici ürünler, ambalajlı gıda ürünleri, sigara

%8

Karşılaştırmalı ÜlkelerAşağıda listelenen ülkelerin hiçbirinde lokantalara uygulanan KDV’lerde sınıflara göre bir ayrımyapılmamaktadır:

28

Kaynak: Global Meat News, VAT live, World Wide Tax, Biznes, EY Analizi



OluşturulmasıKarşılaştırmalı ÜlkelerAşağıda listelenen ülkelerde seçilmiş ürünlere uygulanan KDV oranları verilmektedir.

%8

%18

%18

%8

%8

%8

0% 5% 10% 15% 20% 25%

Ekmek

Beyaz Eşya

Restaurant

Pamuk

Et

Kitap

KDV oranı %

Türkiye Brezilya Polonya Çin Rusya Hindistan Tayland

Not: Hindistan’da ve Brezilya’da federal vergi sistemi geçerli olduğundan dolayı her eyalette farklı vergi uygulanmaktadır. Yukarıdaki tabloda bu vergi oranlarının ortalaması verilmiştir. Brezilya için pamuk KDV oranı bilgisi mevcut değildir. Rusya’da et KDV oranı %0’dır. Brezilya’da ve Hindistan’da kitap KDV oranları %0’dır.

Kaynak: Global Meat News, VAT live, World Wide Tax, Biznes, EY Analizi

29



Oluşturulması

3.3. Yatırım Teşvikleri ve Yabancı Yatırımları

Türkiye’de mağaza açan, Türk pazarına giren ve milyonlarca dolar düzeyinde yatırım yapanyabancı perakende markalarının, yatırım planlarına dahil etmedikleri veya öngörmediklerideğişikliklerin olmasının bu tür uluslararası oyuncuları tedirgin edebilmekte olduğununsinyallerini almaktayız. Bu nedenle, vergi konusundaki politikaların ve uygulanan değişikliklerin,yabancı yatırımcıyı da zora sokmayacak bir sistem ve iletişim içinde yürütülmesi doğru olacaktır.

Perakende sektörünün büyümesi açısından AVM yatırımcıları büyük önem arz etmektedir. AVMyatırımlarının geri dönüşünün 12-13 yılda gerçekleşmesi nedeniyle, AVM yönetimleriyatırımlarını bu planlara göre yapmaktadır ve bu sebeple de yabancı yatırımcılar açısındanöngörülebilirlik büyük önem taşımaktadır.

Yeni yatırımların yapılmamasının yanı sıra hali hazırda Türkiye’de faaliyet göstermekte olan bazıyabancı menşeili firmaların da ülke pazarından çıkmış olduğunu gözlemlemekteyiz.

Çözüm Önerileri

- İstihdamda önemli payı olan AVM ve perakendeciler özelinde önceki bölümlerdeaçıklandığı üzere çeşitli teşvikler olması, sektörü yabancı yatırımcılar için de daha cazip verekabetçi hale getirebilecektir.

30



Oluşturulması


Dünya bankasının yayınlamış olduğu İş Yapma Kolaylığı Endeksi (‘’Ease of Doing Business’’) aşağıdakikriterler kapsamında sıraladığı 190 ülkeyi değerlendirmektedir ve Türkiye sıralamada 60. sırada yeralmaktadır. Seçilmiş ülkelerle kıyasladığımızda ise Türkiye’nin bürokratik açıdan ilerleyebileceği verakiplerini yakalayabileceği alanlar olduğunu gözlemlemekteyiz.

Yatırım Kolaylığı Endeksi İş Kurma

İnşaat Ruhsat

AlımıElektrik

BağlatmaKonut

KaydettirmeKredi Alma

Küçük Yatırımcının

KorunmasıVergi

Ödemeleri

Deniz Aşırı

TicaretKontrat

Yaptırımlarıİflas

Açıklaması

Çin (HongKong) 5 3 5 4 55 29 9 3 31 28 43ABD 6 49 36 49 37 2 42 36 36 16 3İngiltere 7 14 14 9 47 29 10 23 28 31 14

Almanya 20 113 24 5 77 28 42 62 39 22 4

Tayland 26 36 43 13 68 42 16 67 57 34 26

Polonya 27 120 41 54 38 29 51 51 1 55 22

Fransa 31 25 18 26 100 90 33 54 1 15 28

Japonya 34 106 50 17 52 77 62 68 51 51 1

Rusya 35 28 115 10 12 29 51 52 100 18 54

Türkiye 60 80 96 55 46 77 20 88 71 30 139

Hindistan 100 156 181 29 154 29 4 119 146 164 103

Brezilya 125 176 170 45 131 105 43 184 139 47 80

Kaynak: World Bank, 2017

31



Oluşturulması

Ülke Teşvik UygulamasıTayland -Tayland Yatırım Genel Kurulu yatırımlar için mali ve vergisiz teşvikler sağlamaktadır.

-Vergiye ilişkin olan teşvikler genelde makine ve hammaddelerin üzerinde bulunan gümrük vergileri ve kurumlar vergisini azaltmaya yöneliktir. -Vergisiz teşviklerin dışında sürgündeki vatandaşların geri dönmesi için izin, toprak sahibi olma ve yabancı parayı yurtdışına gönderme/yurtdışından kabul etme gibi teşvikler bulunmaktadır.

Hindistan -Hindistan'ın kuzey doğusundaki eyaletlerde üretim yapan tesislere vergi yardımları sunulmaktadır. 10 yıl boyunca elde edilen kar üzerinden vergi alınmaması, yeni işçiler için maaşlarının 3 yıl boyunca %30’unun devlet tarafından karşılanması, 100'den fazla yeni işçi çalıştırmaya başlayan iş yerlerinde çeşitli vergi indirimi teşvikleri uygulanmaktadır.

Polonya PAlilZ, Polonya Devlet Hazinesi tarafından kurulmuş ve Polonya Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenen yatırım teşvik şirketidir. Amacı Polonya ekonomisini güçlendirmek, dışa açmak ve ülkeye yabancı şirketler tarafından yatırım çekmektir. PAlilZ’in ücretsiz olarak sağladığı bazı hizmetler; yatırım danışmanlığı, hukuki ve ekonomik alanlarda bilgilendirmeler, yatırım teşvik olanakları hakkında bilgilendirme, yerel ve merkezi otoritelerle temas sağlanması, tedarikçi ve müteahhit tespitler ve yeniden yatırıma teşviklerdir. Bu program 2014 yılında başlamış ve 2020 yılına kadar devam etmesi planlanmıştır.

Rusya Yatırımcılar ile Rusya Devleti arasında imzalanabilen Özel Sermaye Yatırımı sözleşmesi ile Rusya'da yatırım teşvikleri sunulmaktadır ve yatırımcı kar elde etmeye başladıktan sonra 10 yıl boyunca kurumlar vergisi oranı %20'den %0 mertebelerine kadar indirilebilmektedir.

Brezilya Yerel ve yabancı yatırımcılara yatırım teşvikleri ve vergi ayrıcalıkları bakımından eşit olarak davranılmaktadır. Pek çok eyalet ve yerel hükümet, yatırım teşviklerini kurumlar vergisi indirimleri olarak uygulamaktadır.

Çin -Her eyalette farklı teşvikler uygulanmaktadır fakat merkezi hükümet en güçlü yönetici olduğu için teşvikler merkez tarafından kaldırılabilir.-Yüksek teknoloji sektörlerine yatırım yapan şirketlere %15 vergi indirimi ve Ar-Ge masraflarına %50 oranında şirketlere iade uygulanmaktadır.-Engelli çalışanların maaşlarının maliyetine devlet %50 katkı sağlamamaktadır.-Çin'de elde ettiği kar ile tekrar yatırım yapan şirketlere vergi indirimi uygulanmaktadır.-Eğer tekrar ihraç edilen malzemeler ithal edilen üründen üretildiyse, ithal ürünlerde gümrük vergisi muafiyeti ya da indirimi uygulanır.

32

Kaynak: EY Analizi

3.3.4. Kısa ve Orta Vadeli Yol Haritalarının Oluşturulması

Hükümetin geçmiş 3 senelik istihdam planlaması sona ermiştir ve 2017-2019 dönemleri içinyeni 3 senelik plan 4 Ekim 2016 tarihinde açıklanmıştır. Bu plan kapsamında önemli konularaşağıdaki gibidir:

- Enflasyonun azaltılması- Siyasi ve ekonomik istikrar- İhracatı artırmak ve ithalatın azaltılması- Ekonomik rekabet gücünün ve verimliliğin artırılması- Yatırımların devam etmesi- İş yeri açılışlarında kolaylık sağlamak- Çıraklık eğitimin zorunlu eğitim altına alınması- İstihdam dostu bir büyüme gerçekleşmesi

Hazırlanacak yeni planların, perakende sektörünün ihtiyaçları ve çözüm önerileri dikkate alınarakhazırlanması devletin de önceliklerinden biri olan kadın ve genç istihdamının arttırılmasıyönünde faydalı olacaktır. Buna ek olarak, raporda bahsedilen teşvik, vergi, asgari ücret gibi tümkonuların yeni yapılacak olan planlamaya dahil edilmesi sektörün daha öngörülebilir olmasınısağlayacaktır. TİM’in devlet ile birlikte oluşturmuş olduğu 2023 hedefleri buna bir örnektir.

Sektörün genel büyümesi ve yatırım ortamının iyileştirilmesi açısından şartların mevzuattakidüzenlemelerle zorlaştırılmasındansa kolaylaştırılmasına ihtiyaç vardır. Sektörün ve dolayısı ileülke ekonomisinin istikrarlı büyümesi açısından bu önemli bir gerekliliktir. Örnek vermekgerekirse;

14/1/2015 tarihli ve 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’nun 16.Maddesinin 2. Fıkrasının a bendi gereği;

Bakanlığın, üst meslek kuruluşlarının görüşünü de alarak oluşturacağı teklifi üzerine, faaliyetkonusu ve kollarına göre perakende işletmelerin açılış ve işletmelerin çevreye, altyapıya vetrafiğe getireceği yükler ile can ve mal güvenliği riski gibi ekonomik, sosyal, demografik veçevresel faktörler açısından gözetilecek kriterleri belirlemeye ve bu hususlara ilişkin usul veesasları yönetmelikle düzenlemeye Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.

Yatırım Ortamının İyileştirilmesi1. Gümrük Vergileri2. Vergilerdeki İyileştirmeler ve KDV İndirim


Oluşturulması

33

Bakanlık tarafından, Kanunun işbu maddesi üzerine, faaliyet konusu ve kollarına göre perakendeişletmelerin açılış ve faaliyete geçişinde ekonomik, sosyal, demografik ve çevresel faktörleraçısından hangi kriterlerin dikkate alınması gerektiğine ilişkin ayrıntılı görüş ve öneriler talepedilmiştir.

Teşebbüs hürriyetinin kısıtlanmasına neden olacak şekilde getirilecek kriterler rekabetiengelleyecek ve dolayısıyla tüketiciyi de olumsuz yönde etkileyebilecektir. Rekabet hukukuaçısından pazara giriş engeli olan lokasyonlarda mevcut perakende işletmelerin pazarın rekabetekapalı olması sebebi ile tüketiciyi olumsuz etkileyebilecek ticari şartlarda satış yapabileceği de gözönünde bulundurulmalıdır. Perakende işletmelerin faaliyet konusu ve kollarına göre işletme sayısı,birbirine yakınlığını, ulaşım imkanları, çevreye etkileri, güvenlik gibi kriterleri belirlemesi, serbestekonomiye aykırılık teşkil edeceği gibi tüketicinin perakende işletmeler ile sundukları mal vehizmetlere ulaşımını zorlaştıracak ve tüketicilerin aleyhine bir durum yaratarak sektöre zararverecektir.

Çözüm Önerileri

- Sektörün daha öngörülebilir hale gelmesi için sektörü ilgilendiren temel konularda kısa veorta vadeli yol haritalarının oluşturulması önem arz etmektedir.

Yatırım Ortamının İyileştirilmesi1. Gümrük Vergileri2. Vergilerdeki İyileştirmeler ve KDV

İndirim Teşvikleri3. Yatırım Teşvikleri ve Yabancı Yatırımları4. Kısa ve Orta Vadeli Yol Haritalarının

Oluşturulması

3.3.4. Kısa ve Orta Vadeli Yol Haritalarının Oluşturulması

34

4.Markalaşma1. Marka Ekonomisini Geliştirmek (Turquality)

4.1. Marka Ekonomisini Geliştirmek (Turquality)

Türk perakende markalarının gelişmesinde marka ve Turquality desteklerinin çok önemli bir yeriolduğu düşünülmektedir. Ancak, aşağıdaki sorunlar nedeniyle Turquality programı kapsamındakişirketler zorluklar yaşamaktadır;

- Turquality ödemelerinin geç yapılması- Desteklerin 5 yıl gibi bir süreyle sınırlanması ve hali hazırda karlılık sorunu olan ve yurt

dışında faaliyetlere başlamış olan şirketlerin 2. dönem Turquality desteğinin sonaermesiyle karşılaşacakları finansal problemler sonucunda ülkelerden çıkış yapma riskiylekarşı karşıya kalabilmeleri

- Desteklerin gelir olarak değerlendirilmesi ve kurumlar vergisi matrahına dahil edilmeleri- Yiyecek ve içecek sektöründe yer alan restoran işletmelerinin yurtiçinde 5 şube olma

zorunluluğunun olması- Yurtdışında hakim ortaklığın Türk firması olma zorunluluğu ve açılan franchise noktalara

Turquality desteği verilmemesi

Ekim 2017 itibariyle Turquality programındaki BMD markalarından 20 tanesinin yaklaşık 17milyon TL alacağı bulunmaktadır ve bu tutarların hızlı tahsilatı şirketlerin işletme sermayesiyönetimi için büyük önem arz etmektedir.

Bunlara ek olarak, Turquality desteklerinin sona ereceği zaman zaman gündeme gelmektedir.Turquality desteklerini şirketler için daha faydalı hale getirmek adına aşağıda çözüm önerilerineyer verilmiştir.

Çözüm Önerileri

- Turquality desteklerinin Türkiye'de olan ve aynı zamanda yurt dışında aynı sektördefaaliyet gösteren sadece yurtdışı marka isim farklılığı olan şirketleri için de faydalanabilirolması perakende sektörü açısından önem arz etmektedir. Ayrıca program içinde yer alanve 5er yıllık 2 dönemden oluşan program süreci dolan firmaların geçmiş 10 yıllıkperformansları bir değerlendirmeye tabi tutularak program destek süresinin uzatılmasıda göz önünde bulundurulmalıdır.

35


- Turquality ödemelerinin daha hızlı ve kısa sürelerde yapılması program dahilindekişirketlerin nakit akışlarını düzenleme açısından destek olacaktır. Ayrıca Turqualityödemelerinin gelir sayılmasından ve bunun üzerinden kurumlar vergisinden muafiyetsağlanması da bu programın etkinliğini artıracak unsurlardan birisi olacaktır. Hesaplamayapılan dönemin döviz kurları ile ödeme yapılan dönemin döviz kurları farkı firmalar içinkayıplara yol açmakta olup, ödeme dönemi kur seviyesi dikkate alınması şirketlerin kurfarkından dolayı kayba uğramasını engelleyecektir.

- Türkiye kanunlarına göre yurtdışındaki şubelerin hakim ortağının Türk şirketi olmasızorunluluğunun kaldırılması ve franchise noktalarına da Turquality desteğinin verilmesibu restoran zincirlerinin büyümesine yardımcı olacaktır.

36


- Yurtdışındaki mevcut açılmış ve destek gören mağazanın yer değiştirmesi de (oluşturulacakkriterler içinde yer değiştiriyorsa) desteklenmeli ve yurtdışında desteklenecek birimmağaza sayısı sınırı arttırılması planlanabilir.

- Yurtdışı marka, mağaza ve mağaza zinciri satın alma destekleri genişletilmelidir.


Ülke Markalaşma Teşvikleri AçıklamaÇin Markalaşma ve inovasyonu desteklemek

amaçlı devlet, şirketlerin Orijinal Ekipman Üretim’inden (OEM) Özgün Tasarım Üretim’ine geçişini teşvik etmektedir.

Merkezi hükümet imalatçıları daha yenilikçi olmaları için teşvik etmektedir. Hükümet şirketleri yabancı markalardan uzaklaştırmak için kamuoyunu kullanmaktadır. Bu şekilde halkın algısını değiştirmeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda yenilikçi fikirler için fon sağlamaktadır.

Polonya PAlilZ, Polonya devlet hazinesi ortaklığıyla kurulmuş ve Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenen yatırım teşvik şirketidir.

PAlilZ’in ücretsiz olarak sağladığı bazı hizmetler:

• Yatırım Danışmanlığı• Hukuki ve ekonomik alanlarda bilgilendirmeler• Yatırım teşvik olanakları hakkında bilgilendirme• Yerel ve merkezi otoritelerle temas sağlanması• Tedarikçi ve müteahhit tespitleri• Yeniden yatırıma teşvikBu program 2014 yılında başlamış ve 2020 yılına kadar devam etmesi planlanmıştır.Verilecek hibe miktarı aşağıdaki kriterlere göz önünde bulundurularak belirlenir:• Yatırımın oluşturduğu yeni iş imkanları• Çalışan başına yapılan yatırım• Yatırımın oluşturduğu yeni iş imkanları• Çalışan başına yapılan yatırım• LokasyonHibe ödemeleri yatırımcının taahhütlerini yerine getirmesine bağlı olarak kademeli gerçekleştirilmektedir.

Almanya GTAI Almanya Hükümeti’nin ticaret ve yatırım organizasyonudur.

Almanya’yı iş merkezi ve teknolojik merkez olarak ön plana çıkartmak ve Almanya bazlı kurulan uluslararası şirketlere destek sağlamak amacıyla kurulmuştur. Şirket en güncel uluslararası ticaret bilgilerini dünyanın çeşitli noktalarındaki analistler aracılığıyla sürekli olarak takip etmekte ve bu raporları uluslararası pazara yayılmak isteyen Almanya bazlı şirketlere vermektedir. Şirketler ek olarak çeşitli ülkelerdeki vergi, gümrük, market bilgilerine de ulaşabilmekte, gerekli bağlantılarla iletişime geçebilmektedirler.

37



Ülke Markalaşma Teşvikleri AçıklamaRusya Ülkede sunulan markalaşma teşviklerinden

bazıları:

• 250'den az çalışanı olan işyerleri için 2 yıllık vergi erteleme hakkı

• Yurtdışında satılacak markalı ürünlerin üretimi için İthal edilmiş sabit duran varlıklarda KDV uygulanmaması ve indirimli gümrük vergileri

• Eğer yabancı tedarikçiler benzer ürünleri Rusya'da üretirse gümrük vergilerinde indirim alabilirler (yatırımın en az 100 milyon olması şartıyla, 10 milyonu yabancı ortaktan)

Brezilya Brezilya'da markalaşma için iki tane spor etkinliği düzenlenmiştir.

• 2014'de Fifa Dünya Kupası• 2016'da Olimpiyatlar

Bu etkinliklerin amacı Brezilya'yı yeniden markalaştırma ve Brezilya'nın iyi bir ticari oyuncu olduğunu göstermektir. Aynı zamanda kısa ve uzun vadede Brezilya'nın turizmini güçlendirmesi beklenmektedir.

38

Kaynak: EY analizi

0

5000

10000

15000

20000

2011 (40 gün) 2012 (23 gün) 2013 (23 gün) 2014 (23 gün) Tem.15 Tem.16 Tem.17

Kredi kartları ile yapılan alışveriş(milyon TL) Yabancı kart ile yapılan alışveriş(milyon TL)

5.Alışveriş ve GastronomiTurizmininDesteklenmesi

5. Alışveriş ve Gastronomi Turizminin Desteklenmesi

Yakın zamanda ülkemizdeki terör saldırıları ve belirsizlikler turizm harcamalarını önemli orandaetkilemiştir. Ülkemizin turizm geliri 2016 yılında bir önceki yıla kıyasla %30 azalarak yaklaşık 22milyar dolar olmuştur. Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçi sayısında da 2016'da geçen yıla göre%30’lik azalma olmuştur. Bu trend 2017 yılında da devam etmiştir. 2017 yılının ilk yarısındatoplam turizm geliri 2016 yılının aynı dönemine kıyasla %2,3 düşerek yaklaşık 8,7 milyar dolarolarak açıklanmıştır.

Alışveriş turizmi perakende sektörü açısından önemli bir gelir kaynağıdır ve alışveriş turizminincanlandırılması sektörün önemli ihtiyaçlarından biri haline gelmiştir. Ülkeye giren turist sayısıaynı kalmış olsa da alışveriş turizmi ve turistlerin harcamaları büyük oranda azalmıştır. Aşağıdaki‘’Istanbul Shopping Fest" verileri bu duruma bir örnektir.

Kaynak:ISF

Yabancı Ziyaretçi Sayısı

Kartlar ile Yapılan Alışverişlerin Dağılımı

%97,2

%3,1 %5,1%5,2

%6,5

%2,5%4,7

8.252 7.9008.700

10.911

15.89715.080

Kaynak:ISF

39

773

940 9581090

1400

925

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2011 (40 gün) 2012 (23 gün) 2013 (23 gün) 2014 (23 gün) Temmuz 2015 Temmuz 2016

‘000

%94,9 %94,8%93,5

%95,3

%96,9

%97,5

%95,6

%4,4

7.598

Not: 2017 yılında ISF 15 gün olarak düzenlenmiştir.

5.Ancak, bu düşüşün tek nedeni yakın zamanda gelişen makro olayların yanı sıra turistlerinTürkiye’deki fiyatları yüksek bulması da gösterilmektedir. Ancak turistlerin temel ihtiyacı olangıda perakendesindeki yabancı kartlarla olan işlemlere baktığımızda ise ödeme adedi de tutarı da2014 yılından 2015 yılına yaklaşık %25 oranında artarken, 2016 Nisan ayında aynı seviyelerdeseyretmiştir.

Ayrıca, gastronomi turizmi, yeni bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşamak için seyahatmotivasyonu yaratan ve seyahat davranışlarının güdülenmesine önemli ölçüde yardımcı olanturizm şekli olarak tanımlanabilmekte ve bir tür gastronomik hareketliliği ifade etmektedir.Gastronomi turizmi, bölgeye özgü yemeklerin sunulması ile o bölgeye ait kültürel kimliği vemirası yansıtmakta ve böylece yerel destinasyonlar için rekabet avantajı sağlamada etkili bir araçolmaktadır.

UNWTO Gastronomi turizmine ilişkin ilk global raporunda, destinasyonların %88,2’siningastronomiyi imaj ve marka tanımlarının stratejik bir parçası olarak gördüklerini ortayakoymaktadır. Özetle destinasyonlar gastronomiyi imaj ve marka bileşenlerini rekabet üstünlüğüelde etmek için kullanmaktadır.

Dünya Yemek ve Seyahat Birliği (The World Food and Travel Association) verilerine göregastronomi turizmi yıllık 150 milyar dolarlık bir piyasa hacmi yaratmaktadır. Mintel’in GlobalYemek Turizmi Raporuna göre 27,3 milyon Amerikalı turistin seyahat için asıl motivasyon kaynağıgastronomik etkinliklere dayanmaktadır.

Alışveriş ve Gastronomi Turizminin Desteklenmesi

40

530664 658

5,4

6,6 6,7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2014 2015 Nis.16

Mily

on A

det

Mily

on T

L

Kaynak: BKM

Nis.16: Mayıs 2015 – Nisan 2016 arasında yapılan kartlı ödemeler alınmıştır.

5.Global ölçekte gastronomik etkinlikler yöresel lezzetlerin elde etmiş olduğu başarı ile ön planaçıkmaktadır. Bir yöreye özgü yemekler özellikle devamlı düzenlenen etkinliklerle tanıtıldığındabinlerce kişiyi o bölgeye çekebilmek mümkündür. Yöresel yemeklerin yanı sıra şarap turizmi,çikolata turizmi, bira turizmi en çok rastlanan yemek turizmi kategorileri olarak öne çıkmaktadır.

Avrupa’da yiyecek ve içecek alanında turistin çekim merkezi haline gelmiş önemli bir konsept depazar yerleridir. Bunlara en güzel örnekler arasında senede 4-6 milyon turist çeken Londra’dakiBorough Market ve Barselona’daki La Boqueria Market’i yer alır. Türkiye’de ise tarihi dokusu ileMısır Çarşısı örnek olarak gösterilebilir.

Çözüm Önerileri

- Sağlık bakanlığının yurtdışından gelen hastalar için sunduğu teşviklere benzer teşviklerinhacimli perakendeciler için de uygulanması

- Shopping Fest döneminde turist getirilmesi durumunda sağlanabilecek teşvikler- Diğer bazı ülkelerde alışverişi teşvik etme amaçlı düzenlenen etkinlikler Türkiye’de de

düzenlenebilir. Bunlara örnek olarak aşağıdaki tablo verilmiştir.


Alışveriş ve Gastronomi Turizminin Desteklenmesi

41

Ülke Teşvik Açıklama

ABD Kara Cuma (Black Friday) Şükran Günü’nün (Thanksgiving Day) ertesi sabahında gerçekleşen bir alışveriş çılgınlığıdır. Ünlü markalar Kara Cuma’da %80’e varan indirimler uyguluyor.

Çin Bekarlar günü En büyük online satış sitesi olan Alibaba, 'Dünya Bekarlar Günü' olarak kutlanan 11 Kasım'da büyük indirimler yapmış ve sekiz saniyede 1 milyar dolar satış rakamına çıkarak bir rekor kırmıştı.

İngiltere İngiliz Malı Günü (Buy British Day)

İngiliz üretimi ürünlerin satışını daha fazla desteklemek amaçlı Ekim aylarında düzenlenen bir etkinliktir

ABD & İngiltere

Küçük İşletme Günü(Small Business Saturday)

Ufak işletmelerin yeni ilişkiler kurarak satışlarını ve iş birliklerini desteklemek amaçlı düzenlenir.

İspanya La Bouqueria Market Yiyeyecek ve içecek pazarı

İngiltere Borough Market Toptan ve perakende gıda pazarı

6.6.1. Genel Sektör Karlılığı

Yukarıda bahsi geçen istihdam problemleri ve düşen iç talep, vergisel yükler ve nakit akışıproblemleri ve ayrıca TL gelir yaratan perakende sektörünün dolarizasyon nedeniyle artanmaliyetleri, sektörün karlılık oranları yıllar itibariyle olumsuz şekilde etkilemektedir. Her ne kadarsektör yıllar itibariyle yüksek büyüme oranları yakalamış olsa da bu büyümeyi karlılık seviyesindeelde edememiştir ve sektördeki birçok önemli oyuncu finansal zorluklar, karlılık baskısı ve iflaslarile mücadele etmektedir.

Sektörün düşen karlılık oranları büyüme için gerekli olan dış finansmanın temini konusunda dabir kısır döngü yaratmaktadır. Finansal kuruluşlar sektör oyuncularına finansman sağlamakta günve gün kendilerini geri çekmekte ve sektör oyuncularının kredi hatları daralmaktadır.

Çözüm Önerileri

- Sektörün sorunları için sektör oyuncuları ile kamunun işbirliği yapması önem arzetmektedir. Sektörün sorunlarına ilişkin yapısal çözümlerin hızlı bir şekilde planlanması veuygulanması bu açıdan önemlidir.

- Şirketlerin sıkışan kredi hatları için kamu bankaları ve kamu kuruluşları teşvikli bazı krediürünleri sunabilir.

- Ödeme Kaydedici Cihazlar’ın sektöre getirdiği yatırım yükü ve potansiyel olarakbankaların komisyonlarına ek komisyonların eklenecek olması değerlendirilmelidir.

Sektör Karlılığı1. Genel Sektör Karlılığı2. Et Fiyatları3. Meyve Sebze Fiyatları4. Tavukçuluk Sektörü

42

6.6.2. Et Fiyatları

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından tavan fiyat uygulamasına dair açıklamalaryapılmış, ancak ileri tarihlerde, yazılı ve görsel basında özellikle marketlerde bu sınırlamalarauyulmadığı, marketlerin yüksek karlarla tüketiciyi kandırdığı yönünde açıklamalar yer almıştır.

Türkiye’de kişi başına et tüketimi gelişmiş ülkelerin ortalamasının, maliyet – fiyat nedeniylealtında bulunmaktadır. Her ne kadar Türkiye’de et üretim ve tüketim oranı yıllar bazında önemliölçüde artmış olsa da, kişi başı et tüketimi halen 13 kg civarında seyretmektedir. Gelişmişülkelerde ise kişi başı kırmızı et tüketimi 20-35 kg’ı bulmaktadır. Türkiye’de et üretimi son 10-12yılda artarak 1 milyon tona ulaşırken, bu gelişimin en önemli sebebi olarak büyük besiüreticilerinin artmış olması gösterilmektedir. Buna karşılık, et tüketimi talebi 1,3 milyon toncivarında seyretmektedir.

GPD üyesi gıda perakendecileri, Bakanlık tebliğinin dışında bu ürünlerde üretim ve satışyapmamaktadır. Satışı yapılan tüm ürünler periyodik olarak çeşitli analiz yöntemleriyle takipedilmektedir. Büyük metrekareli mağazalarda kemikli karkas et tedarikleri yapılıp işlendiği gibi,daha ufak formatlardaki mağazaların et ihtiyaçları, yine Bakanlığın onay verdiği aracı etfirmalarından kemiksiz et alınarak karşılanmaktadır. Bu durumda aracı firma, parçalama velojistik maliyetlerini etin üzerine yüklemektedir. Maliyetler bu durumda yükselmekte, ancakperakendeciler tarafından izlenen düşük fiyat politikası sebebiyle tüketicilerimize yansımasıhissedilir düzeyde olmaması hedeflenmektedir.

Bu bilgiler paralelinde, GPD üyesi gıda perakendecileri adına söz konusu ürün grupları dikkatealındığında, basında haberlere konu olan yüzde 500 kar marjının gerçekçi bir bilgilendirmeolmadığı net olarak söylenebilmektedir.

Aşağıdaki tabloda görülebileceği üzere fiyat endeksinin GSYH’a oranına baktığımızda Avrupa’daMeyve/Sebze ve Et fiyatlarımız en yüksek seviyelerdedir. Bu nedenle sektördeki perakendecilerkar edememektedir.


43

6.Eurostat Et, Meyve & Sebze Fiyat Seviyesi Endekslerinin Kişi Başı GSYH’ye Oranı


ÜlkeEt Fiyat

Endeksi (A)

Meyve & Sebze

Fiyat Endeksi (B)

Kişi Başına GSYH

(ABD Dolları-2015) (C)

Et

Oranı (A/C)

Meyve &

Sebze

Oranı (B/C)

Türkiye 78 77 10,787 0,0072 0,0071

Slovakya 71 87 16,496 0,0043 0,0053

Polonya 53 62 12,372 0,0043 0,0050

Portekiz 79 95 19,813 0,0040 0,0048

Yunanistan 90 79 18,104 0,0049 0,0044

Çekya 77 75 18,266 0,0042 0,0041

Kıbrıs 90 94 23,324 0,0039 0,0040

İspanya 88 99 26,528 0,0033 0,0037

Italya 116 106 30,527 0,0038 0,0035

Fransa 132 121 36,855 0,0036 0,0033

Finlandiya 123 128 43,090 0,0029 0,0030

Avusturya 137 126 44,176 0,0031 0,0029

Almanya 120 116 41,936 0,0029 0,0028

İsveç 134 140 51,599 0,0026 0,0027

Danimarka 139 140 53,417 0,0026 0,0026

İngiltere 97 101 39,899 0,0024 0,0025

Belçika 123 102 41,096 0,0030 0,0025

Hollanda 114 108 45,294 0,0025 0,0024

İrlanda 106 137 61,606 0,0017 0,0022

Norveç 158 155 70,812 0,0022 0,0022

İ

Türkiye Perakende Sektörü Kapsamlı Sektör Sorunları ve ...tampf.org.tr/.../02/tampf_ey...sorunlari-ve-coezuem-oenerileri-raporu.… · A. Giriş: Türkiye’de Perakende Sektörünün

Documents