4HAC SURES
4Surenin smi:
4nceki Sure ile likisi:
4Surenin Muhtevas:
4Surenin Fazileti:
5Takvann (Allah Teala'dan Korkmann) Emredilmesi
5Belagat:
5Kelime ve bareler:
5Nzul Sebebi
6Aklamas
6Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
7nsann Ve Bitkilerin Yaratlmasyla ldkten Sonra Dirilmeye Delil
Getirilmesi
7Belagat:
7Kelime ve bareler:
8Ayetler Aras liki
8Aklamas
9Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
10Batlla Mcadele, Tereddtl man, Salih Mminlerin Mkfat
11Belagat:
11Kelime ve bareler:
11Nzul Sebebi
12Ayetler Aras liki
12Aklamas
13Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
14Peygambere Yardm Edilmesinden mitsiz Olann Durumu Ve Apak
Mucizelerin ndirilmesi
14Kelime ve bareler:
14Ayetler Aras liki
14Aklamas
14Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
15mmetler Arasnda lh Hkm Verilmesi, Kinattaki Her eyin Allah'n
zzetine Boyun Emesi
15Belagat:
15Kelime ve bareler:
15Ayetler Aras liki
16Aklamas
16Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
17Kfirlerin Ve Mminlerin Amellerine Karlk Verilmesi
17Belagat:
17Kelime ve bareler:
18Nzul Sebebi
18Ayetler Aras liki
18Aklamas
19Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
20Mescid-i Haram'a Girmeyi Engellemek
20Belagat:
20Kelime ve bareler:
20Nzul Sebebi
20Ayetler Aras liki
20Aklamas
21Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler
22Beytullah'n Yerinin Belirlenmesi, Beytullah'a Hacca Gitmenin
Emredilmesi
22Belagat:
22Kelime ve bareler:
22Nzul Sebebi
23Ayetler Aeas liki
23Aklamas
24Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
27Allah'n Yasaklarna Sayg Gsterilmesi
27Belagat:
27Kelime ve bareler:
28Ayetler Aras liki
29Aklamas
31Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
33Kurbanlklar Keserken Besmele ekilmesi, Etlerinden Yenilmesi Ve
Bakalarna Da Yedirilmesi
33I'rb:
33Belagat:
33Kelime ve bareler:
33Nzul Sebebi
34Ayetler Aras liki
34Aklamas
35Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
36Allah'n Mminleri Mdafaa Etmesi, Savan Meru Klnmasnn
Sebepleri
36Belagat:
37Kelime ve bareler:
37Nzul Sebebi
37Ayetler Aras liki
38Aklamas
41Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
42Gemi mmetlerin Helak Olmalarndan bret Alnmas
42Kelime ve bareler:
43Ayetler Aras liki
43Aklamas
44Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
45Hz. Peygamberin (S.A.) Vazifesinin Belirlenmesi
45Belagat:
46Kelime ve bareler:
46Ayetler Aras liki
46Aklamas
46Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
47Vahyin Muhkem Klnmas Ve eytanlardan Korunmas, Garank Kssas
47Belagat:
47Kelime ve bareler:
48Nzul Sebebi
49Aklamas
51Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
51Nefislerini Mdafaa Etmek in Savaan Muhacirlere Allah'n Zafer
Ve Cennet Vaadi
52Kelime ve bareler:
52Nzul Sebebi
52Ayetler Aras liki
52Aklamas
53Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
53Allah Teala'nn Kudretinin Delilleri
54Belagat:
54Kelime ve bareler:
54Ayetler Aras liki
55Aklamas
56Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
57Her mmetin Kendisine Uygun badet Yolu Ve Usul Vardr
57Belagat:
57Kelime ve bareler:
58Nzul Sebebi
58Ayetler Aras liki
58Aklamas
59Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
60Mriklerin Baz Batl nanlar Ve Onlara Sinekle Meydan Okunmas
60Belagat:
60Kelime ve bareler:
61Ayetler Aras liki
61Aklamas
62Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
63Kesin Hkmler
63Belagat:
63Kelime ve bareler:
64Ayetler Aras liki
64Aklamas
67Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler
Rahman ve Rahim Olan Allah 'm Adyla
HAC SURES
Takvann (Allah Teala'dan Korkmann) Emredilmesi1- Ey insanlar!
Rabbinizden korkun. Zira kyametin sarsnts byk bir eydir.
2- Onu grdnz zaman her emzikli kadn emzirdii ocuundan geer. Her
hamile kadn ocuunu drr. Sen insanlar sarho grrsn. Aslnda onlar
sarho deildirler. Fakat Allah'n azab iddetlidir.
3- nsanlardan ylesi vardr ki, bilgisizce Allah hakknda mcadele
eder, her azgn eytann ardna der.
4- eytan hakknda yazlmtr ki, kim eytan dost edinirse o onu
saptrr ve onu cehennem azabna srkler.
AklamasAllah kullarna takvay emrediyor ve onlara kyametin
deheti, sarsntlar ve ahiretin durumlar hakknda karlaacaklarn
bildiriyor ve yle buyuruyor:
"Ey insanlar! Rabbinizden korkun. Zira kyametin sarsnts byk bir
eydir. " Ey demoullar! Rabbinize itaat etmek ve O'na isyan etmemek
suretiyle
O'nun cezasndan saknn. Zira kyametin sarsnts yahut insanlar
kabirlerinden kalkmadan nce kyamet koptuu zamanki iddetli hareket
ok korkuntur. Meydana gelmesi ok dehetlidir.
Buna u ayetler de delildir: "Yeryz kendisinden gelen iddetli bir
sarsnt ile zelzeleye uratld zaman ve yeryz btn arlklarn kard
zaman..." (Zilzal, 99/1-2);
"Yerle dalar yerlerinden kaldrlp da birbirine bir arpma ile
hepsi toz haline geldii zaman..." (Hakka, 69-14-15);
"Yeryznn bir sarsnt ile sarsld, dalarn didik didik paraland,
hepsinin dalp toz haline geldii zaman..." (Vaka, 56/4-6).
Bu gnn zellikleri unlardr:
1- "O sarsnty grdnz zaman her emzikli kadn emzirdii ocuunu
unutur." O gn o sarsnt sebebiyle emzikli kadn bebeini unutur.
Ayette geen "el-murda" kelimesi ocuunu emziren, ocuuna meme veren
kadn demektir, "el-murd"' ise emzirmeye hazrlkl olan yahut
emzirmese bile emzirme durumunda olan demektir. "Emzirdii ocuunu"
ya da emzirmeyi "unutur".
2- "Her hamile kadn ocuunu drr." Dehetin, korkunun iddeti
sebebiyle hamile kadn karnndaki yavrusunu drr.
Hasan- Basr diyor ki: Emzikli kadn ocuunu emzirmekten gafil
kalr, hamile kadn karnndaki ocuunu vakti tamam olmadan drr.
3- "Sen insanlar sarho grrsn." nsanlar korkudan dolay sarho gibi
grrsn. Onlar gerekte ve hakikatte iki iip sarho olmu deildirler.
Fakat iddetli azap onlarn akllarn ve ayrd etme gcn kaybettirir.
Bu iddetli uyarya ramen baz insanlar ldkten sonra dirilmeyi inkr
ediyorlar ve bilgisizce Allah katnda mcadele ediyorlar. nsanlardan
bir ksm Allah'n sfatlar ve fiilleri hakknda, ldkten sonra dirilmeye
ve baka hususlara kadir oluu hakknda doru bir bilgi olmakszn ve
doru bir akl olmakszn tartrlar. Bu batl yoldaki mcadelesinde azgn
ve inat eytann izlerine uyar. O hak yolda mcadele etmez, sadece
batl yolda mcadele eder.
Daha nce de beyan edildii gibi denilmitir ki: Bu ayet Nadr b.
Haris hakknda nazil olmutur. Nadr mcadeleci bir kimse idi.
Nadr:
- Melekler Allah'n kzlardr. Kur'an ncekilerin masallardr. Allah
rm ve toprak olmu insanlar diriltmeye, kadir deildir, diyordu.
Bu ayet -Keafta denildii gibi- Allah iin caiz olmayan
hususlarda, caiz olmayan sfat ve fiillerde hibir ilme mracaat
etmeden, hibir hccete ve doru burhana uymadan mcadele eden, ne
yaptn bilmeyen, hakla batl ayrd edemeyen herkes hakknda
umumidir.
Ayet mefhumu itibariyle hakl mcadelenin caiz olduuna dellet
etmektedir. Hakl mcadele bilerek ilimle yaplan ve "Onlarla gzel bir
ekilde mcadele et." (Nahl, 16/125) ayetinde murad olunan
mcadeledir.
Batl mcadele ise "Sana ancak mcadele ile vurdular." (Zuhruf,
43/58) ayetiyle murad edilen mcadeledir.
"O kendi zerine unu takdir etti ki: Kim eytan dost edinirse onu
(hak yoldan) saptruaktr..." Cenab- Hak eytana uyan, onu kendisine
dost ve yardmc klan herkesi dallete dreceine ve o kimsenin eytan
dost edinmesini, kendisine cennet yolundan sapmak, atee ynelmek ve
cehenneme ulamaktan baka fayda vermeyeceine karar verdi.
Kastedilen mana udur: eytana uymak dnyada sapkla, ahirette ise
cehennem azabna gtrr. Sanki Cenab- Hak yle buyurmutur: eytana uyan
kimse iin eytann o kimseyi cennetten saptaca, onu cehenneme
srkleyecei kararlatrlmtr. Bu ayet eytana tabi olanlara bir tehdit
niteliindedir.
nsann Ve Bitkilerin Yaratlmasyla ldkten Sonra Dirilmeye Delil
Getirilmesi5- Ey insanlar! Eer dirilmekten phe ediyorsanz (unu iyi
bilin ki) biz sizin aslnz topraktan, sonra onun neslini nutfeden,
sonra phtlam kandan, sonra da belirsiz bir vakte kadar rahimlerde
tutuyor, sonra da sizi bebek olarak dnyaya getiriyoruz. Daha sonra
siz en gl anza eriyorsunuz. Kiminiz lyor, kiminiz (kemale erip)
hayatn en kt devresine ulayor. Artk bilgi durumundan sonra (hibir
eyi) idrak edemez oluyor. Sen yeryzn kupkuru grrsn. Fakat biz oraya
su indirdiimiz zaman harekete geer, kabarr, her snftan gzel gzel
bitkiler bitirir.
6- Bundan dolay Allah haktr, lleri O diriltecektir. O her eye
kadirdir.
7- Kyamet hi phesiz kopacaktr. Allah kabirlerde olanlar
diriltecektir.
AklamasAllah Teal ldkten sonra dirilmeyi inkr edenin tutumunu
zikrettikten sonra ilk defa yaratma eklinde mahede ettii hususlarn
tekrar yaratmaya kadir olduuna delil oluunu zikretti ve yle
buyurdu:
"Ey insanlar! Eer tekrar dirilmekten phe ediyorsanz..." Yani ey
ldkten sanra dirilmeyi inkr eden insanlar, tekrar dirilmenin mmkn
olduundan ve kyamet gn bunun olacandan phede iseniz yaratlnzn
balangcna bakn. Balangcna kadir olan varlk insann urad u yedi
merhalelerin delaletiyle tekrar diriltmeye de kadirdir:
1- "Biz sizi topraktan yarattk." Yani sizin aslnz olan Adem'i
topraktan yarattk. Meniyi meydana getiren maddeleri su ve topraktan
oluan bitkilerden yarattk.
2- "Sonra nutfeden..." Yani sonra topraktan oluan gdalardan
meydana gelen meni vastasyla normal doumlar meydana geldi.
3- "Sonra kan phtsndan..." Yani sonra nutfe Allah'n izniyle 40
gn sonra youn veya donuk bir kan parasna yahut krmz kan phtsna
dnr.
4- "Sonra da belirli belirsiz bir inem et parasndan yarattk."
Yani sonra bu kan phts et paras olur. Bu et paras ya tam bir halde
oluur. Yani ekli, duygular ve beden azalarnn planlamas tam olur. Ya
da tamam-lanamaz ve henz ekillenmeden nce yahut ekillendikten sonra
kadn onu drr. Yahut ekli, duygu organlar noksan olarak doum meydana
gelir.
Raz diyor ki: "Belli belirsiz bir inem et paras" ifadesinin
insan olacak kimse iin kullanlm olmas gerekir. nk Cenab- Hak ayetin
banda: "Sizi biz yarattk." buyurmaktadr. Bu da "belli belirsiz bir
inem et paras" ifadesinin dk ocuk iin kullanlma ihtimalini uzak
klmaktadr.
Ksaca: "Mukhallaka "kendisinde hibir eksiklik ve hibir ayp
bulunmayan yaratl tam olan dzgn et paras "Gayri mukhallaka" ise
aypl, kusurlu ve tam olarak yaratlmam et parasdr.
"Size beyan etmemiz iin..." Yani size mkemmel kudretimizi ve
hikmetimizi beyan etmemiz iin ve bylece ldkten sonra dirilmenin
mmkn olduuna delil saymanz iin sizi bu eit bir tedric ekille
yarattk. Zira beeriyeti nce topraktan, sonra da ikinci olarak su
ile toprak arasnda hibir uygunluk olmad halde nutfeden (meniden)
yaratmaya muktedir olan, aralarndaki ak farklla ramen nutfeyi de
kan phts haline getiren, daha sonra da kan phtsn et paras, et
parasn kemik haline getiren balangta olduu gibi tekrar yaratmaya
muktedirdir. Hatta bu -Zemaher'nin dedii gibi- daha da
basittir.
5- "Sonra da sizi bebek olarak dnyaya getiriyoruz." Sonra sizi
annelerinizin karnndan beden, akl ve duygulan zayf yavrular olarak
karrz. Sonra her yavru geliir; Allah ona yava yava g ve kuvvet
verir.
6- "Daha sonra siz en gl anza eriyorsunuz." Beden ve akl gcnz
kemale eriyor, nihayet genliin baharnda kemal derecesine
ulayorsunuz.
7- "Kiminiz lyor, kiminiz de hayatn en kt devresine ulayor."
Yani sizden bir ksmnz henz olgunluk ana erimeden yahut genlik ve
kuvvetlilik halinde lyor. Bir ksmnz da yallk ve knt, kuvvet, akl ve
anlay zayfl ve bunaklk yana kadar ulayor. Nihayet eskiden ocuklukta
olduu gibi gsz, akl basit, anlay az, bildii eyleri unutmu hale
dnyor. Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Kime uzun mr verirsek onu
yaratlta geriletiriz." (Yasin, 36/68).
Ksaca: Yaratln urad bu zikredilen merhaleler lm ve dier
durumlarn insann bana gelmesi her eye kadir ve her eye hkim olan,
mahlkat yoktan var eden, sonra onlar tekrar diriltecek olan, akla
ve kyasa gre tekrar diriltmek yoktan var etmekten daha basit gelen
yaratcnn "Allah'n" varlna kesin bir delildir.
Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "Allah sizi bir gszlkten
yaratan, sonra bu gszln ardndan size kuvvet veren, sonra da bu
kuvvetin arkasnda tekrar gszlk ve yallk verendir. O dilediini
yaratr. O hereyi gayet iyi bilen ve her eye kadir olandr." (Rum,
30/54).
Bundan sonra Cenab- Hak ldkten sonra dirilmenin mmkn olduuna
insann yaratlmasna benzeyen bitkilerin yaratl ekli ile ikinci
delili zikretti. yle buyurdu:
"Sen yeryzn kupkuru grrsn." Yani ey insan, dndn zaman yeryzn l,
kuru, orak ve bitkisiz grrsn. Biz yeryzne yamur suyu ve
benzerlerini yadrdmz zaman yeryz bitki ile harekete geer, lmnden
sonra canlanr. Gittike bitkiler artar. Su ve bitkilerle yeryz
yeerir, kabarr, ykselir.
Daha sonra her eit bitki ve ekinlerden gayet gzel, ssl, ho ve
kokulu, gzel manzaral, deiik renk, tat, koku, ekil ve yararlar
bulunan meyve, sebze ve bitkiler karr. Hibir bitkinin yeermedii
kupkuru ve l topra diriltmeye kadir olan elbette lleri diriltmeye
de kadirdir.
Bu anlatlanlarn u be sonucu vardr:
1- "Benden dolay Allah haktr." Size u beyan ettiim insan, hayvan
ve bitkilerin yaratl, her yaratn bir halden dier hale geii Allah'n
hi phe bulunmayan deimez, engel olunmayan, kaybolmayan, yaratc,
ynetici, dilediini yapan hak varlk oluu sebebiyledir. Onun dndaki
btn yaratklar gsz ve zayftrlar. Bu belirtilen eylerden hibirini
yapamazlar. Bu da yaratma hususunda tek olan yaratcnn varlna dellet
etmektedir.
2- "lleri O diriltecektir. "nsan, hayvan ve bitkiyi dirilttii ve
l topraktan canl bitkileri yeerttii gibi lleri diriltmeye kadir
olan ilh da Odur. Bu ifade bu eyalar meydana getirmekten ciz
olmayan kimse nasl lleri tekrar diriltmekten ciz olabilir? diye bir
uyardr.: "Bunlar dirilten lleri de diriltecektir. phesiz ki O her
eye kadirdir." (Fussilet, 41/39).
3- "phesiz O her eye kadirdir." Allah her eye muktedirdir. Bu
belirtilen hususlarda ve dier mmkn olan eylere kadir olan Allah yok
olduktan, rdkten sonra cesetleri tekrar diriltmeye kadirdir. Btn
malmat bilmektedir: "De ki: Onlar ilk defa yoktan var eden tekrar
diriltecektir. O btn yaratklar gayet iyi bilir." (Yasin,
36/79).
4- "Kyamet hi phesiz kopacaktr." unu iyi bilin ki lleri
diriltmeye kadir olan kyamet gnn de getirmeye kadirdir. Kyamet
Allah'n size vaad ettii gibi hi seksiz phesiz mutlaka olacaktr.
Yedinci ayet, altnc ayete mana ynnden olmasa da lafz ynnden
at-fedilmitir. Burada mutlaka bunu tazmin edecek gizli bir fiile
ihtiya vardr. Bu da "vel-ya'lem (bilsinler ki)" fiilidir.
5- "Allah kabirlerde olanlar diriltecektir." unu yakinen bilin
ki Allah kabir ehlini diriltecektir. Onlar kabirlerinde rm kemikler
olduktan sonra tekrar onlar yaratacak, ikinci defa maher, hesap,
sevap ve ceza gn iin onlar var edecektir.
Ksaca; insan, hayvan ve bitkinin yaratl merhalelerinin beyan
edilmesi Cenab- Hakkn mmkn olan hereye kadir olduuna, btn malmat
bildiine delildir. Bu tekrar diriltmenin mmkn, kyametin de takdir
edilmi olduunu ispat etmektedir.
Batlla Mcadele, Tereddtl man, Salih Mminlerin Mkfat8- nsanlardan
bir ksm bilgisi, hidayeti ve aydnlatc bir kitab olmakszn Allah
hakknda tartma karr.
9- Allah yolundan saptrmak iin bir taraflarn eip bker (byklk
taslar). Dnyada rezillik onadr. Biz ona kyamet gn yakc azab
tattrrz.
10- Bu senin kendi ellerinle yaptklarndan dolaydr. Yoksa Allah
kullarna kar hi de zalim deildir.
11- nsanlardan bir ksm da Allah'a bir uurum kenarnda ibadet
eder. Eer kendisine bir hayr dokunursa bundan huzur duyar. Bana bir
bel gelirse yz st dner. Dnyay da ahireti de kaybeder. te apak kayp
budur.
12- O Alah' brakp kendisine zarar veya faydas dokunmayacak olan
eylere yalvarr. te derin sapklk budur.
13- O kendisine zarar faydasndan daha yakn olan putlara yalvarr.
(Putlar ise) ne kt dost, ne kt arkadatr.
14- phesiz ki Allah iman eden ve sa-lih amel ileyenleri
altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar. Allah phesiz dilediini
yapar.
AklamasBu ayetler "nsanlardan bir ksm Allah hakknda bilgisizce
tartma karr ve her azgn eytann ardna der." ayetinde sz geen
takliti, bilgisiz, sapk gurubun durumunu beyan ettikten sonra gurup
insann durumunu beyan etmektedir:
Buradaki birinci gurup dallet davetileri, kfr ve bid'at
reisleridir. Ce-nab- Hak yle buyuruyor: "nsanlardan bir ksm
bilgisi, hidayeti ve aydnlatc bir kitab olmakszn Allah hakknda
tartma karr."
Yani baz kimseler Allah'n tevhidi, fiilleri ve sfatlar hakknda
doru bir akl, ak bir nakil olmakszn; sadece mcerret gr ve nefs
arzuyla mcadele etmektedirler.
"Allah 'in yolundan saptrmak iin bir taraflarn eip bker." Yani
hakka davet edildiinde kibirlendii iin kabul etmez ve onunla
mcadele eder. Nitekim Cenab- Hak Lokman'm oluna syledii sz
nakleder: "nsanlara yanan evirme." (Lokman, 31/18). Yani insanlara
kar kibirlenip onlardan yz evirme.
Bu eit kimsenin hedefi ve akbeti mminleri kendileri iin en hayrl
yol olan Allah'n dininden uzaklatrmaktr, "li-yudle" kelimesindeki
lm ya l-mu'1-akbettir; nk bunu kastetmemektedir. Yani, nihayet bu
eit kimsenin sonu Allah'n yolundan sapan kimselerden olmaktr. Yahut
bu "lm" lm't-ta'lildir. Yani sebep bildiren lamdr. Zemaher diyor
ki: Bu, mcadele etmesinin, tartma karmasnn sebebini bildirmektedir.
Onun mcadelesi dallete sebep olunca sanki dallet onun asl amac
olmaktadr:
Bundan sonra Cenab- Hak bu eit kimsenin cezasn belirterek yle
buyurdu:
"Dnyada rezillik onadr. Biz ona kyamet gn yakc azab tattrrz."
Yani onun dnyadaki azab rezil, rsvay olmak, horlanmak ve zillete
uramaktr. Mesel bu durumda olan Ebu Cehil, Bedir'de ldrld. Ahirette
ise yakc cezas cehennem azabna maruz kalmak yahut atete
yaklmaktr.
"Bu senin kendi ellerinle yaptklarndan dolaydr. Yoksa Allah
kullarna kar hi de zalim deildir." Onun urad dnya rezillii ve
ahiret azab iledii kfr ve masyetlerdir. Allah facirlere ceza verme
ve salihlere mkfat verme hususundaki adaleti gerei ona bu ekilde
muamelede bulunacaktr. nk Allah kullarna zulmetmez.
Yahut bu kimseye azarlama ve tehdit olarak yle denilecektir:
"Tutun onu. Srkleyerek ta cehennemin ortasna gtrn. Sonra tepesinin
stne o kaynar su azabndan dkn. Tat bakalm. nk sen ok ulu, ok deerli
bir kiisin. phesiz ki bu phe duyduunuz bir eydir." (Duhan,
44/47-50).Adalet ayetinin benzeri de udur: "Bu, ktlk edenleri
yaptklarna karlk cezalandrmas, gzel amel ileyenlere de daha
gzeliyle mkfat vermesi iindir." (Necm, 53/31).
Ksaca: Bu ceza haktr, kfr ve byk gnah ileme sebebiyle
adalettir.
kinci gurup ise bedbaht olan dallet ehlidir. Onlar phe, nifak,
kar ve madd menfaat peinde olanlardr. Onlar: "Allah'a bir uurum
kenarnda ibadet eder." Yani insanlardan bazlar Allah'a phe iinde ve
dinin bir tarafyla ibadet eder, kalbiyle ibadet etmezler. Tpk bir
vadinin kysnda duran yahut yenilgiyi hissettii anda kamak iin
ordunun bir kenarnda duran kimse gibi onun iman tereddtldr, kalbi
mutmain deildir. Bu dine gveni yoktur, niyeti de sadk deil,
ibadette samimi ve ihlsl deildir. Bunlar mnafklardan bir
guruptur.
"Eer kendisine bir hayr dokunursa bundan huzur duyar..." Yani
slm'a girince kendisine ganimet, mal, hayvanlarnn yavrulamas ve
evlt sahibi olmas gibi maddi bir hayr gelirse bu dinden raz olur,
gnl huzura erer. Eer hastalk isabet eder, hanm evlt sahibi olmaz,
hayvanlar yavrulamazsa yani mal ve canda eksiklik hissederse, yahut
gelirlerde ve mahsultta azalma ve yok olma hissederse irtidat eder
ve kfir olur. te bu mnafkln ta kendisidir.
"Dnyay da ahireti de kaybeder. te apak kayp budur." Bu kimse hem
dnyay hem ahireti kaybetmitir. Ne dnyann izzet, eref ve ganimetini
elde eder, ne de ahiretin sevabndan istifade edebilir. nk bu kimse
Yce Allah' inkr etmitir. Bu kimse ahirette son derece perianlk ve
horlanma ierisinde bulunacaktr. te bu hi benzeri bulunmayan gayet
ak bir kayptr, yahut bu ok byk bir yenilgi, byk bir zarardr.
Bu zararn ve kaybn bykln tekit etmek zere Cenab- Hak yle
buyurmaktadr: "O Allah' brakp kendisine zarar veya faydas
dokunmayacak olan eylere yalvarr." Yani Allah'tan baka putlar ve
dier irk koulan sahte tanrlara tapar, onlardan medet bekler, yardm
ister ve rzk talep eder. Bu putlar kendilerine tapmazsa zarar
veremezler, taparsa da ahirette hibir yaran dokunmaz.
"te derin sapklk budur." Yani bu irtidat ve bu putlara tapnma
dallete derinliine batma ve doru yoldan ok uzaklamadr.
Cenab- Hak daha sonra bu hususu bir defa daha te'kit ederek yle
buyurdu: "O kendisine zarar faydasndan daha yakn olan putlara
yalvarr. (Putlar ise) ne kt yardmc, ne fena arkadatr!" Yani o kimse
kendisine ahiretten nce dnyadaki zarar daha yakn olan putlara
yalvarr. Ahirette ise zarar muhakkaktr, kesindir. O ne kt yardmc,
ne kt arkadatr! Yahut kfir kendisini cehenneme sokan putlara
tapmakla zarar ettiini iyice anlaynca: Bu putlar ne kt dost, ne kt
yardmcdr! Ne kt arkada ve ne kt yakndr! der.
nc gurup ise kalpleriyle iman edip imanlarn fiilleriyle tasdik
eden mes'ut ve muttaki kiilerdir. Nitekim Cenab- Hak yle
buyurmaktadr:
"phesiz ki Allah iman eden ve salih amel ileyenleri altlarndan
rmaklar akan cennetlere koyar." Yani Allah Teal imanlarnda samim
olan, salih ameller, ibadet ve taatler ileyen, haramlar terk eden
kiileri aalar altndan rmaklar akan cennet bahelerine sokmakla
mkfatlandrr.
"Allah phesiz" taat ehline ikram edip sevap vermek, masiyet
ehlini kk drmek ve ltfundan mahrum etmek gibi "diledii her eyi
yapar." Her eyi muradna ve mutlak iradesine uygun olarak yapar.
O'nun kazasn reddedecek ve hkmn engeleyecek hibir g yoktur.
Mminleri cennete, kfirleri de cehenneme koyar.
Peygambere Yardm Edilmesinden mitsiz Olann Durumu Ve Apak
Mucizelerin ndirilmesi15- Kim dnyada da ahirette de peygambere
Allah'n asla yardm etmeyeceini sanyorsa yukarya balad ipe kendini
asp sonra ipi kessin (kendini bosun). Bir dnn bakalm, bu hilesi
kendisini fkelendiren eye engel olabilir mi?
16- te bylece biz onu apak ayetler olarak indirdik. Allah,
phesiz dilediini doru yola eritirir.
AklamasKim dnyada Peygamber'e Allah'n asla yardm etmeyeceini
sanyorsa evinin tavanna bir ip assn. Sonra onunla kendini bosun.
Sonra da kendi kendine dnsn ve tasavvur etsin: Bu yapt davran
Allah'n Rasulne yardm edilmesinden dolay duyduu fkesini bakalm
yattracak m? Hayr. Asla!
Ayette boulmak "ipi kesmek" olarak adlandrlmtr. Zira kendini
boan hayatn kesmektedir. Daraac kurma eklindeki davran da alayl bir
ifade olsun diye "hile" olarak adlandrld. nk bu davranyla kskand
kimseye (Rasulullah'a) deil kendine hile yapmaktadr. Yahut bu
davran bir hile gibidir. Zaten bundan baka bir davran da
yapamamaktadr.
Ebu Cafer en-Nahhas diyor ki: Bu ayet hakknda sylenen en gzel
tefsirlerden biri udur: Ayetin manas: Kim Allah'n Hz. Muhammed'e
(s.a.) asla yardm etmeyeceini zannediyorsa ve kendisinin ona
verilen yardm kesmeye hazrlandn sylyorsa yukarya ulaacak bir yol,
bir are arasn. Sonra da hazrland ekilde ona gelen yardm kessin.
Daha sonra da yle bir baksn: Bu hilesi ve aresi onun fkelendii
Allah'n Rasulne yapt yardm engelleyebilecek mi? Bu szn manas udur:
Bu gibi bir davran yapmak suretiyle hile yapamaz ve are bulamazsa
bu ilh yardm kesmeyi de baaramaz.
Her iki manaya gre de Yce Allah mutlaka dinine, kitabna ve
Rasulne hi phesiz yardm edecektir. fkeli kiiler dilediklerini
yapsnlar.
"ite bylece biz Kur'an apak ayetler olarak indirdik." Yani nceki
ayetleri indirdiimiz gibi biz Kur'an'n tamamn ibret alacaklar ibret
alsnlar diye manalarna delleti gayet ak ayetler olarak
indirdik.
"Allah phesiz dilediini doru yola iletir." Zira Allah iman
edeceklerini, indirdii kitabna iman etmeye hazr olduklarn gayet iyi
bildii kimseleri doru yola iletir ve muvaffak klar.
mmetler Arasnda lh Hkm Verilmesi, Kinattaki Her eyin Allah'n
zzetine Boyun Emesi17- man edenler, Yahudiler, Sabiler,
Hristiyanlar, Mecusiler ve Allah'a irk koanlar arasnda Allah kyamet
gn kesin hkm verecektir. Zira Allah her eyi hakkyla grp
bilendir.
18- Gklerde ve yerde olan varlklarn; Gne, Ay, yldzlar, dalar,
aalar ve hayvanlarn; insanlarn bir ounun Allah'a secde ettiini
grmyor musun? nsanlarn birou da azab hak etmitir. Allah'n alaltt
kimseyi ykseltebilecek kimse yoktur. phesiz Allah diledii eyi
yapar.
AklamasYce Allah (kyamet gn) kendisine ve peygamberlerine iman
edenler, lahudiler, Hristiyanlar, Museviler, Allahla birlikte
O'ndan bakasna tapan mrikler gibi eitli din ve inanlarn arasnda
kesin hkm verecektir. Onla-tn aralarnda adaletle hkmedecek, iman
edenleri cennete, kfredenleri de cehenneme sokacaktr. Zira Cenab-
Hak onlarn emellerini grmekte, sz ve davranlarn tespit etmekte,
kalplerini ve kalplerinde gizlediklerini gayet iyi bilmektedir.
"..Allah'a secde ettiini grmyor musun?" Her eyin isteyerek veya
istemeyerek Allah'n azametine secde ettiini, Ona boyun ediini
bilmiyor musun? Her eyin secdesi Ona ait zel bir ekilde olur.
Gklerde bulunan varlklar yani melekler yeryznde bulunan varlklar;
insanlar ve cinler, ulv alemden Gne, Ay ve yldzlar, sfl alemden
aalar ve btn hayvanlar, sevaba lyk pek ok insanlar O'na secde
ederler. Yahut Allah'a isteyerek, tercih . ve bu ekilde ibadet
etmek zere secde ederler. Bundan imtina eden, ekinen ve
bbrlenenlerden pek ou da cezay hak etmilerdir. Cenab- Hak bu
varlklar aka belirtmitir. nk Allah terk edilip bu varlklara
taplmtr.
Cenab- Hak da bu varlklarn yaratcya secde ettiklerini, bunlarn
Rablerine itaat edip emre hazr olduklarn Allah Teal'ya boyun
ediklerini beyan etmitir.
Allah kimi alaltrsa onu ak, bedbaht klar. Yahut imana istidad
olmad iin kimi kfr ve bedbahtlk ile alaltrsa hibir kimse ondan bu
alakl gideremez, hibir kimse onu mesut, bahtiyar, mmin klamaz. nk
bu i Allah'n elindedir. Dilediini muvaffak klar, dilediini rezil
eder.
Allah kullar hakknda "alaltma ve deer verme gibi hususundan
dilediini yapar." Onun takdirini geri evirecek, Onun hkmn
deitirecek hibir g yoktur. Bu ayetin benzeri ayetler oktur. Mesel:
"Onlar Allah'n yaratt eyann glgelerinin Allah'a boyun eip secde
ederek, saa sola vurmasn grmezler mi?" (Nahl, 16/48); "Hibir ey
yoktur ki Allah' tebih etmesin. Fakat siz onlarn tebih etmesini
anlayamazsnz." (sra,17/44).
radenin mutlak olarak Allah iin kullanlmasna gelince, bni Ebi
Hati-min Hz. Ali (r.a) den naklettii u hadis bunu aklamaktadr: Hz.
Ali'ye:
-urada bir adam var, "irade" hakknda konuuyor, dediler Hz. Ali
(r.a.):
-Ey Allah'n kulu! Allah seni senin dilediin ekilde mi, kendi
diledii ekilde mi yaratt? diye sordu. Adam:
-Tabi kendi diledii ekilde, diye cevap verdi. Hz. Ali:
-Allah sana senin dilediin zaman m hastalk verir yoksa kendi
diledii zaman m hastalk verir? dedi. Adam:
-Tabi kendi diledii zaman, dedi. Hz. Ali: Allah sana kendi
diledii zaman m ifa verir, yoksa senin dilediin zaman m? diye
sordu. Adam:
-Tabi kendi diledii zaman, diye cevap verdi. Hz. Ali:
-Allah seni kendi diledii yere mi koyar, yoksa senin dilediin
yere mi? diye sordu. Adam:
- Tabi kendi diledii yere, diye cevap verdi. Hz.Ali:
- Bundan baka syleseydin u gzlerinin bulunduu kafan vururdum,
dedi.
Kfirlerin Ve Mminlerin Amellerine Karlk Verilmesi19- te bu iki
gurup, Rableri hakknda mnakaa eden (mmin-kfir) iki hasm guruptur.
nkr edenlere ateten elbiseler biilir. Balarnn stnden kaynar sular
dklr.
20- Bununla karnlarnda olanlar ve derileri eritilir.
21- Ayrca onlar iin demirden topuzlar vardr.
22- Onlar ne zaman cehennem azabnn skntsndan kmak isteseler
tekrar oraya dndrlrler. Yakc azab tadn bakalm!
23- phesiz ki Allah iman edip salih amel ileyenleri altndan
rmaklar akan cennetlere koyar. Onlar orada altn bilezikler ve
inciler taknrlar. Oradaki elbiseleri de ipektendir.
24- Onlar szlerin gzelini sylemeye irad edilmilerdir ve sonsuz
hamde lyk olan Allah'n yoluna eritirilmiler-dir.
AklamasAllah Teal, dini, zat ve sfatlar hakknda mnakaa eden iki
tarafn tartmalarn haber vererek yle buyurmaktadr:
"te bu iki gurup Rableri hakknda mnakaa eden (mmin-kfir) iki
hasm guruptur." Yani beyanlar daha nce geen eitli din ve inan
mensuplar birbirinden ayr zelliklere sahip iki ana gurupturlar:
- Mminler gurubu,
- Daha nce geen eitli dinlere tabi olan kfirler gurubu.
Bunlar Rableri hakknda ve Onun dini hususunda mcadele ve mnakaa
ettiler. Her biri kendisinin hak yol zerinde olduuna ve hasmnn batl
zerinde olduuna inanyor, gayretini, davrann ve dncesini bu temel
zerine kuruyordu.
Gerek udur ki bu iki gurubun sonu gayet aktr. Birinci gurup olan
kfirlerin cezas udur: "nkr edenlere ateten elbiseler biilir."
Kfirleri cehennem atei kskvrak kuatr. Burada azabn iddetine ve
bunlarn durumlarnn basitliine iaret olmak zere, elbisenin sahibini
kuatmas gibi kendilerini kuatan cehennem ateinden elbiseler biilmi
olmas misali verilmektedir.
Nitekim Cenab- Hak baka yerlerde de yle buyurur: "Onlara
cehennemde ateten yatak, stlerine de (ateten) rtler vardr." (A'raf,
7/41); "Gmlekleri katrandandr. Yzlerini ate kaplar." (brahim,
14/50).
"Balarnn stnden kaynar sular dklr. Bununla karnlarnda olanlar ve
derileri eritilir." Yani balarndan aaya karnlarndaki barsaklar
eritecek, derilerini kzartacak derecede kaynam su dklr; bu su
ilerini dlarn yakar.
bni Cerir, Tirmiz, Eb Hatim ve Abd b. Humeyd, Ebu Hureyre'den
(r.a.) Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduunu rivayet
etmektedirler. "Kaynar su-balarnn zerine dklr. Beyine sirayet eder.
Nihayet karn boluuna varr. Karndaki organlar siler sprr. Sonunda
ayaklarna varr. te eritme budur. Sonra vcut eski haline
dndrlr."
"Ayrca onlar iin demirden topuzlar vardr." Yani demirden
tokmaklar veya krbalar vardr. Bunlarla onlarn yzlerine, balarna,
azalarna ve vcutlarna vurulur.
mam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudr'den (r.a.)
Peygamberimiz'in (s.a.) yle buyurduunu rivayet etmektedir: "Eer bir
daa bu demir topuzlardan biriyle vurulsa da parampara olur, sonra
tekrar eski haline dnerdi. Eer cehennem irinlerinden bir kova
dnyaya dklse btn dnya ehlini pis koku kaplard."
"Onlar ne zaman cehennem azabnn skntsndan kmak isteseler..."
Azabn ve zntnn iddetli olmas sebebiyle cehennemden kamak
istediklerinde tekrar eski hallerine dndrlrler ve onlara: "Yakc
azab, bu cehennemin yakc azabn tadn!" denilir.
Fudayl b. Iyad diyor ki: Allah'a yemin ederim ki oradan kmay
bile dnemezler. nk ayaklar zincirli, elleri baldr. Fakat alev onlar
kaldrr, tokmaklar da tekrar yerlerine dndrr.
"Yakc azab tadn bakalm!" ifadesinin manas "Onlara: Dnyada
yalanlayp durduunuz atein azabn tadn! denir." (Secde, 32/20)
ayetinde de olduu gibi udur: Onlar hem szle hem amel olarak azab
edilerek horlanrlar.
Kfirlerin kt durumlar ve iinde bulunduklar azap, ikence, yakc
ate ve zincirler beyan edildikten sonra Allah Teal cennetliklerin
gzelliini anlatarak yle buyurdu:
"phesiz ki Allah iman edip salih ameller ileyenleri..." yani
ibadet ve ta-atte bulunanlar, mnkerlerden kananlar aalarnn,
kklerinin altndan, yanlarndan rmaklar akan yksek cennetlere koyar,
onlar istedikleri makamlara ykseltir.
"Onlar orada altn bilezikler ve inciler taknrlar." Yani onlarn
takmacak-.an taklar ellerindeki altn bilezikler olacak yahut
incilerle sslenmi altn bilezikler olacaktr. nciler verilir, bu
incilerle balarn, alnlarn sslerler.
Nitekim Peygamberimiz (s.a.) Buhar ve Mslim'in rivayet ettikleri
bir ha-iis-i erifte: "Mminin taks abdest suyunun ulat yere
kadardr." buyurmutur.
"Oradaki elbiseleri de ipektendir." Yani cehennemlikler
kendileri iin biilen -ateten- elbiseleri giyerken cennetlikler de
dnyada erkeklere giyilmesi iaram olan ipek elbiseleri giyerler.
Bunu bir baka ayet te'kid etmektedir: "Onarn oradaki elbiseleri
ipektir." (Fatr, 35/33).
"Onlar szlerin gzeline irad edilmilerdir." Yani gzel sze
eritirilmi-.erdir. Bu da kelime-i tevhiddir. Yahut cennete girerken
syleyecekleri: "Bize verdii vaadinde duran ve bizi bu yere varis
klan Allah 'a hamdolsun. Cennette istediimiz yeri yurt
edinebiliyoruz. yi amellerde bulunanlarn mkfat ne gzelmi! " (Zmer,
39/74). eklindeki szleridir. Yahut meleklerin kendilerine selm
vermeleridir. Bu da balarna vurulan, azarlanan ve kendilerine "Yakc
azab tadn" denilen cehennemliklere kar cennetliklere yaplan bir
ikramdr.
"Onlar sonsuz hamde lyk olan Allah'n yoluna eritirilmilerdir."
Yani vlen yola yahut verdii nimetler ve ltuflarna karlk Rablerine
kredecekleri yere, yahut ssleriyle ve davranlaryla Rablerini raz
klacak gzel bir izgiye irad edilmilerdir. Daha doru mana udur:
Bizzat vgye lyk olan Allah'n yoluna, yahut neticesi vgye lyk olan
cennet yoluna eritirilmiler-dir.
Mescid-i Haram'a Girmeyi Engellemek25- phesiz inkr edenlere,
mukim misafir btn insanlar kendisinde eit kldmz Mescid-i Haram'dan
ve Allah'n yolundan alkoyanlara ve orada (Mescid-i Haram'da) zulmle
haktan sapmaya yeltenen kimseye biz ackl bir azap tattracaz.
AklamasAllah' ve Rasuln inkr edenler bu inkrclklaryla birlikte
Allah'n yolundan ve aslnda insanlar iinde Mescid-i Haram'a en lyk
olan ve oraya gelmek isteyen mminleri Mescid-i Haram'dan
alkoymakta, oraya girilmesine engel olmaktadrlar. Halbuki Allah
Teal buray namaz klmak, ibadet etmek, tavaf etmek, hac ve umre
vazifesini yerine getirmek iin btn insanlara ait kld. Bu hususta
insanlardan orada mukim olanlar, badiye halk (taradan, lden gelen)
ve uzaklardan gelen misafir eittir.
Kim orta yoldan, hak yoldan saparak herhangi bir ktl yapmak
isterse; orada bunun zulm ve hakszlk olduunu bilerek ve kastl
olarak byk gnahlardan bir gnaha yeltenirse biz kyamet gn ona ackl
bir azab tattracaz.
Mcahid diyor ki: Ayette geen "bi-zulmin" ifadesi "Orada kt bir
amel iler," demektir. bni Eb Hatim diyor ki: Harem blgesinin
zelliklerinden biri udur: Orada erre niyetli, azimli olan kimse, o
erri ilemese de cezalandrlr.
bni Eb Hatim, Ya'la b. meyye'den Peygamberimiz'in (s.a.) yle
buyurduunu rivayet ediyor: "Mekke'de yiyeceklerin ihtikr, haksz
rekabet iin depolanmas ilhaddr (haddi amaktr)."
Bu bir eit zulmdr. Zira bu "ilhad" ve "zulm" kelimeleri kfrden
kk gnahlara kadar btn gnahlar ihtiva etmektedir. Bu yerin ok
muhterem olmas sebebiyle Allah Teal orada ktle niyet etmeye bile
tehditte bulundu. Kim bir ktle niyet eder, o ktl ilemezse bundan
dolay hesaba ekilmez. Ama Mekke bundan mstesnadr.
Ksaca: Ayet btn gnah eitlerini iine almaktadr. Harem blgesinde
ktle niyet edip de bunu ilemeyen kimse de cezalandrlmaktadr.
Nitekim Allah Teal Harem-i btn insanlara ak bir ibadet yeri
klmtr. ehirli ile bedevi, mukim ile misafir, Mekkeli ile Afak ayrm
yaplmakszn btn insanlar arzda eittirler.
Beytullah'n Yerinin Belirlenmesi, Beytullah'a Hacca Gitmenin
Emredilmesi26- Bir zaman biz brahim'e Kabe'nin yerini gsterip yle
vahyettik: "Bana hibir eyi irk koma. Beytimi tavaf edenler, kyam
edenler, rk ve secde edenler iin temizle.
27- nsanlar iin de hacc iln et. Gerek yaya olarak, gerekse uzak
yollardan gelen yorgun binekler zerinde sana gelsinler.
28- Bylece onlar kendileri iin bir takm faydal hususlar bizzat
grsnler. Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine
(onlar kurban ederken) belirli gnlerde Allah'n adn ansnlar. Siz de
bunlardan yeyin, yoksula ve fakire yedirin.
29- Sonra beden kirlerini gidersinler. Adaklarn yerine
getirsinler. Beyt-i Atk'i (Kabe'yi) tavaf etsinler."
Aklamasnsanlara unu hatrlat ey Muhammedi Bir vakit biz brahim'e
ibadet iin mracaat edecei bir merci olsun diye Kabe nin yerini
gstermitik, onu irs, ad etmi ve Kabe'yi bina etmesi iin izin
vermitik.
Vaktin hatrlatlmasndan maksat mriklerin ibret almalar ve putlara
tapmaktan vazgeip bir olan gerek din ve hkm koyucu Allah'a ibadete
ynelmeleri iin bu byk olayn meydana geliini hatrlatmaktr.
Burada ilk gnnden itibaren Allah'n birlii, hibir orta bulunmayan
tek olan Allah'a ibadet edilmesi zerine kurulan bir yerde Allah'a
irk koanlara kar tehdit ve azarlama yaplmaktadr.
Yine bu ayette "Beyt-i Atk" i ilk bina edenin Hz. brahim (a.s.)
olduuna, Kabe'nin Hz. Nuh'tan (a.s.) sonra kaldrlp izi kaybolduktan
sonra Hz. brahim'e (a.s.) kadar bina edilmediine delil vardr.
Nitekim Buhar ve Mslim'in Sa/u/lerinde Ebu Zer'den (r.a.) yle
bir hadis nakledilmektedir:
- Ya Rasulallah! lk olarak hangi mescit yapld? diye sordum.
Peygamberimiz (s.a.)
- Mescid-i Haram, dedi.
- Sonra hangisi? dedim, Efendimiz (s.a.):
- Beyt'l-Makdis, dedi.
- Aralarndaki mddet ne kadar? dedim. Efendimiz:
- 40 senedir, dedi.
Cenab- Hak yle buyurmutur: "nsanlar iin yeryznde kurulan ilk
Allah evi Mekke'de bulunan mbarek olan ve btn lemler iin hidayet
kayna olan Kbedir" (Al-i mran, 3/96); "brahim'e ve smail'e:, tavaf
edenler, orada oturanlar, rk ve secde edenler iin Beytimi
temizleyin, diye emrettik." (Bakara, 2/125).
"..Bana hibir eyi irk koma..." Yani ona yle dedik: Onu sadece
benim adma bina et. badet hususunda benim yaratklarmdan hibir
kimseyi bana ortak koma. Beytimi irkten, putlardan, heykellerden ve
etrafna atlan her eit pisliklerden temizle. Onu hibir orta
bulunmayan tek olan Allah'a ibadet edenler iin halis eyle. Onu
tavaf edenler ibadeti sadece Allah Teal'ya ait klsnlar. Ondan baka
hibir yerde bunun gibisi olmasn. Namaz klp dua eden Allah iin, rk
edip secde eden Allah iin yapsn.
Tavafla namaz bir arada zikredilmitir. nk bu iki ibadet sadece
Bey-tullah'a mahsustur. Tavaf Beytullah'm etrafnda olur, namaz da
Beytullah'a doru klnr.
Ayette geen el-kimn; namaz klanlardr. Allah Teal burada namazn
rknlerinden en nemlilerini zikretti. Bunlar da kyam, rk ve
scuddur.
"nsanlar iinde hacc iln et." Yani onlar sana bina etmeni
emrettiimiz bu beyti haccetmeye davet ederek ar. Yaya olarak,
yryerek ve uzak yoldan gelen ark yorgun develer, binekler zerinde
gelsinler.
"Ezan ve te'zn" namaz iin yaplan duyuruya benzer yksek sesle
yaplan ilndr. Burada murad edilen mana, insanlar iinde Allah'n
kendilerine hacc farz kldn ve onlar bunu eda etmeye davet ettiini
iln etmektir.
Rivayete gre: Hz. brahim (a.s.) hacc iln etmekle
emrolunduunda:
- Ya Rabbi! Benim sesim nereye ular? dedi. Cenab- Hak: Sen iln
et. Ulatrmak bana aittir, buyurdu.
Hz. brahim Halilullah (a.s.) da Ebu Kubeys Da'na kp:
- Ey insanlar! Allah size cennette mkfat olarak vermek iin ve
sizi cehennem azabndan korumak iin bu beytini haccetmeyi emretti. O
halde siz de hacc eda edin, diye nida etti. Bunun zerine erkeklerin
sulbnde ve kadnlarn rahminde olanlar: "Lebbeyk Allahmme Lebbeyk"
diye bu davete icabet ettiler.
Bu harikulade bir mucizedir. Allah Teal Hz. brahim'in (a.s.)
sesini yer ve gkyznn her tarafnda bulunanlara ulatrmaya
kadirdir.
Bu ayet Cenab- Hakkn Hz. brahim'den (a.s.) haber verdii ayet
gibidir. Nitekim Hz. brahim (a.s.) duasnda yle demiti: "Allahm!
nsanlarn kalplerini onlara meylettir!." (brahim, 14/37).
Ehl-i slmdan hibir kimse yoktur ki Kabe'yi grmeye ve tavafa
hasret duymasn. nsanlar her taraftan ve her lkeden oraya
ynelirler.
"Gerek yaya ve gerekse yorgun binekler zerinde." ayeti gc yeten
kimsenin yaya olarak haccetmesinin binekte haccetmekten daha efdal
olduuna delil olarak getirilebilir. nk ayette yayalar nce
zikredilmitir. Bu da onlara nem verildiine, himmetlerinin kuvvetli,
azimlerinin iddetli olduuna dellet eder.
bni Abbas diyor ki: Kaybettiim hibir eye zlmyorum. Ancak yaya
olarak haccetmeyi isterdim. nk Allah: "Sana yaya olarak gelsinler."
buyuruyor.
Alimlerin ounluunun gr Rasulullah'a (s.a.) uyarak binekle
haccetmenin daha efdal olduu eklindedir. nk Peygamberimiz (s.a.)
mkemmel bir kuvvete sahip olmakla birlikte binekle haccetmitir.
Haclarn gelii Beytullah'a olduu halde "Sana gelsinler"
ifadesinin kullanlmas Hz. brahim'in (a.s.) daveti olduuna ve onun
bundan sonra da nder olduuna iaret etmek iindir. Bu ifade ile Hz.
brahim'e (a.s.) eref bahedilmitir.
Cenab- Hak daha sonra hacca davet edilmesinin sebep ve hikmetini
beyan ederek yle buyurdu:
"Bylece onlar kendileri iin birtakm faydal hususlar bizzat
grsnler..." Yani onlar kendileri iin Allah'n rzasna nail olmak gibi
dini yararlara ve kurban, ticaret gibi dnyev yararlara ve bu byk
toplantdaki tanmaya bizzat ahit olsunlar diye onlar hacca davet et.
Bu ifade hacda ticaret yapmann caiz olduuna delildir.
Ayrca Allah'n kendilerine rzk olarak verdii deve, sr ve koyun
gibi hayvanlar zerine hamd, kr tekbir ve tebih ile sena ederek
Allah'n adn ansnlar. Bu da belirli gnlerde, mam Malik, Ebu Yusuf ve
Muhammed'e gre Kurban bayramnn veya drt gn, mam Ebu Hanife ve mam
afi'ye gre Zilhicce'nin ilk 10 gn Allah' zikretmek suretiyle
olur.
Allah'n adm zikretmek hamd ve kr manasnda ise buradaki "al" edat
sebep bildirmek iin kullanlm olur.
Zemaher Allah'n adn zikretmenin kurban kesmekten kinaye olduu
grndedir. Zira Ehl-i slm kurban kestikleri veya hayvan boazladklar
zaman Allah'n adn mutlaka zikrederler. Buna gre "al" edat istil
(zerine) manasnda kullanlm olmaktadr.
Burada ayrca Allah'a kendisiyle yaklalacak ibadetlerde asl
maksadn Allah'n adnn zikredilmesi olduuna iaret vardr. Bu slp
irksiz olarak sadece Allah'n zikredilmesinin en byk maksat olduunu
aklamak, rzkn verilmesinin kr tevik etmek iin, bu ibadetle Allah'a
yaklamak iin ve infak noktasnda kullara kolaylk olmas iindir.
Sonra Allah Teal "mubah" bir emir olarak kurban etlerinden
yenmesini emrederek yle buyurdu: "Siz de bunlardan yeyin. Yoksula
ve fakire yedirin." Yani kurbanlar zerine Allah'n adn zikredin,
etlerinden yeyin, sknt ve darla den yoksula, muhta fakire
yedirin.
Kurbanlardan yemek zikredildii gibidir. nk Cahiliyet ehli
kurbanlarndan yemiyorlard.
Zemaher diyor ki: Bu emirde fakirlerle eitlik ve onlara yardmc
olmak, alak gnll davranmak manas olduu iin bu emrin mendup olmas da
caizdir. Buradan hareketle fakihler imkn sahibi kimsenin kurbanndan
sadece te bir miktarn yemesini mstahap grmlerdir.
Sabit olan rivayete gre Rasulullah (s.a.) hedy kurbann kestikten
sonra her deveden bir para etin kesilip piirilmesini emretti.
Kendisi de bundan ye-yip, orbasndan iti.
mam afi'nin mezhebine gre kurban etinden yemek mstehap, yedirmek
vaciptir. Eer hepsini yedirirse caizdir ve emir yerine getirilmi
olur.
"Siz de yiyin" ifadesiyle bu kurbanlardan yemenin mubah olduunu
vurgulamak iin 2. ahs kullanlarak iltifat sanat yaplmtr.
Cenab- Hak daha sonra temizlii, adak ve tavafn yerine
getirilmesini emrederek yle buyurdu:
"Sonra beden kirlerini gidersinler. Adaklarn yerine getirsinler.
Kbeyi tavaf etsinler."
Bu vacip vcup ifadesiyle emredilmitir. Yani trnaklarn kesip
salarn tra etmek suretiyle bedenlerindeki kirleri gidersinler.
Allah Teal'ya yaklamak iin ibadet ve taat cinsinden adaklarn yerine
getirsinler. Ayette geen "nezir", insann kendi kendine edasn vacip
kld adaktr.
Ayrca haccn rknlerinden biri olan farz tavafn (tavaf- ifada'y)
yerine getirsinler. Bir baka tefsire gre burada zikredilen tavaf
veda tavafdr denilmitir. Beyt-i atik, kadm olan beyttir. Yani Kbe-i
Muazzama, ibadet iin tayin edilen en eski, en kadm Allah
evidir.
Allah'n Yasaklarna Sayg Gsterilmesi30- te kim Allah'n yasaklarna
sayg gsterirse bu Rabbinin yannda kendisi iin daha hayrldr.
(Kur'anda haram olduklar) okunanlar dndaki hayvanlar sizlere hell
klnmtr. Artk o murdar putlardan kann. Yalan szden de kann.
31- Allah'n muvahhidleri olun. O'na ortak koanlardan olmayn. Kim
Allah'a ortak koarsa sanki o gkten dp kendisini kular kapm veya
rzgr kendisini ssz bir yere srklemi olduu (kimse) gibidir.
32- te kim Allah'n mukaddes kld esaslara sayg gsterirse phesiz
ki bu kalplerdeki takvadandr.
33- Bunlardan (kurbanlklarda) belirli bir mddete kadar sizin iin
menfaatler vardr. Sonra varacaklar yer Beyt-i Atik (Kabe civar)
dr.
34- Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine
(bunlar keserken) Allah'n adn ansnlar diye biz her mmet iin kurban
kesme hkm koyduk. Sizin ilhnz bir tek ilhtr. O halde sadece O'na
teslim olun. Sen mtevaz ve ihlsl olanlar mjdele.
35- Onlar, Allah anlnca kalpleri titreyen, uradklar musibetlere
sabreden, namaz dosdoru klan, kendilerine rzk olarak verdiimiz
eylerden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir.
Aklamas"te, kim Allah'n yasaklarna sayg gsterirse..." Bunlar,
hac menasikini eda ederken emredilen bu taatlerin bol sevaplardr.
Kim, masiyetlerden ve haramlardan kanmak ve emirlere sarlmak
suretiyle vcubunu bilerek ve gereiyle amel ederek Allah'n hkmlerine
sayg gsterirse buna karlk bol sevap alr. Sevap her iki husus
hakknda birlikte olur: Taatleri ilemek, yasaklardan kanmak yahut
haramlar terk etmek.
Hurumt (Allah'n yasaklar) hrmet kelimesinin ouludur. Hrmet ise
Allah'n hacc'da ihraml iken haram kld; mnakaa, cima, gnah ileme,
avlanma gibi nehyedilen her eydir. Bunlarn ta'zimi bunlardan kanmak
suretiyle olur.
Bir baka gre gre hurumt, hacc'daki ve dier ibadetlerdeki her eit
emirlerdir. Bir dier gre gre sadece hac menasikidir. Bir dier gre
gre ise bunlar be haramdr: el-Mescidl-Haram, el-Beytl-Haram (Kabe),
el-Me'airl-Haram, el-Beledl-Haram, e-ehrul-Haram.
Bunlara ta'zim gnahlardan kanmak suretiyle olur. Bu konuda
yaplan haksz tecavzler de gnah cmlesindendir.
"Bu Rabbinin yannda kendisi iin daha hayrldr." cmlesinin zamiri
ta'zime racidir. Yani bu hususlara ta'zim etmek, Allah Teal katnda
garantili olan sevab almaya sebeptir. Buna gre "hayr" kelimesi
tafdil babndan olmaz.
"Kur'an'da okunanlar dndaki hayvanlar sizlere hell klnmtr." Ey
insanlar! Maide Suresi'ndeki ayette ve dier ayetlerde belirtilen ve
istisna edilen, l hayvan eti, kan, domuz eti, Allah'tan bakas adna
kesilen hayvan eti v.s dndaki hayvanlar boazlamak ve etini yemek
size mubah klnmtr. Cahi-liyet ehlinin kendilerine haram kld Bahra,
aibe, Vasile ve Hami gibi hayvanlar size haram klnmamtr.
"Okunan" ifadesinden fiil-i mzarinin zahir manas olan gelecekte
inecek ayetler murad edilmemitir. Bilakis daha nce inen ayetler
murad edilmitir. Mzari fiille ifade edilmi olmas bu okunan
ayetlerin devaml hatrda tutulmas ve dikkate alnmas gerektiine iaret
etmek iindir.
Mstesna ile hayvanlardan bazlarnn haram klnd murad edilmise
istisna muttasldr. Mstesna ile kan, domuz eti ve bakalar da murad
edilmisse b\j istisna munkat'dr. Tercih edilen gr birinci grtr M3U
yasaklarna sayg gstermenin Harem blgesinde hac ve umre menasikini
eda ederken avlanmaktan kanmak hkm verildii gibi dier hayvan
etlerinden saknmak gerektii eklinde meydana gelebilecek yanl bir
anlay ortadan kaldrmak iin bu cmle bir ara cmlesi olarak
gelmitir.
"Artk o murdar putlardan kann." Yani o pis putlardan saknn.
Putlar, bunlar irkin gstermek ve nefret ettirmek iin "murdar"
olarak vasflandrlmtr. Yani putlara tapmaktan uzaklasn. Bu murdar
bir eydir. Putlardan uzaklamaktan murad onlara tapmaktan ve onlar
ta'zim etmekten saknmaktr. Bu durumu te'kit etmek iin bizzat
kendisinden uzaklamay emretti.
Bu cmle "Kim Allah'n yasaklarna sayg gsterirse... " ayetiyle
irtibat halindedir. Yani Allah'n yasaklarna sayg gstermekte hayr ve
Allah rzas varsa ve Allah'n yasak ettii eylerden saknmak Allah'n
yasaklarna sayg gstermek ise, putlardan kann, onlara ta'zim
etmeyin. Cahiliyet halknn yapt gibi putlar iin kurban kesmeyin.
'Yalan szden saknn. Allah'n muvahhidleri olun. O'na ortak
koanlardan olmayn." Yani yalandan, batldan ve yalan yere ahitlikten
uzak durun. Btn bunlar "yalan sz" ibaresi altna girer. Daha gzeli
yalan yere ahitlii de ihtiva etmesi iin umumi ifade
kullanlmasdr.
mam Ahmed, Ebu Davud ve bakalarnn bni Mes'ud'dan (r.a.)
naklettikleri hadis-i erifte Peygamberimiz (s.a.) - defa-: "Yalan
yere ahitlik Allah'a irk komaya eit saylmtr." buyurmu ve bu ayeti
okumutur.
Allah'n muvahhidleri olarak, dinde ihlsl kimseler olarak,
batldan yzevirenler olarak, Hakka ynelmek ve Allah'a hibir kimseyi
irk komamak zere bu emirlere smsk sarln.
Daha sonra dalleti, helaki, hidayetten uzaklamas hususunda mrik
iin irkten kanmann gerekli, art olduunu kararlatran bir ara cmle
ile misal vererek yle buyurdu: "Kim Allah'a ortak koarsa sanki
o..." Yani kim Allahla birlikte baka bir ilh tanr, O'ndan bakasna
taparsa byk bir hsrana uram, ak bir helake dm olur. O bu irkiyle
gkyznden dp de yrtc kularn kendisini derhal kapt yani parampara
ettii ve her birinin bir para koparp ald ve tamamen helake urayan
kimse gibidir. Yahut rzgrn savurduu, helak edici ssz, kurtulu
olmayan bir yere srkledii kimse gibidir. Bu iki temsil tebihten
maksat irkin durumunu, irkinliini gstermek ve irkten nefret
ettirmektir.
Cenab- Hak bundan sonra mukaddes kld esaslara sayg gstermenin
sebebini zikretti:
"te kim Allah'n mukaddes kld esaslara sayg gsterirse phesiz ki
bu kalplerdeki takvadandr."
te durum byledir. Kim kurbanlara (Harem'e hedy olarak kesilen
kurbanlklara) bunlar semiz, dolgun ve pahal olanlardan semek
suretiyle deer verirse; yahut kim Allah'n emirlerine ve hac
menasikine ve dolaysyla bni Abbas'n dedii gibi gzel yetitirmek ve
semizletmek suretiyle kurbanlklara deer verirse phesiz bunlara deer
vermek, sayg gstermek kalplerinde takva olanlarn
davranlarndandr.
Bu ilve kelimeler hazfedilmitir. Keafta zikredildii gibi bunlar
olmadan mana doru olmaz.
bn'l-Arab "eir" hakknda yle diyor: Doru olan bu kelimenin
kurbanlk deve manasnda olmasdr.
Rivayete gre Peygamberimiz (s.a.) 100 deveyi hedy kurban olarak
kesti. Aralarnda burnunda altndan bir halka bulunan Ebu Cehil'in
devesi de vard.
mam Ahmed ve Ebu Davud Abdullah b. mer'den (r.a) naklediyorlar:
Hz. mer bir "necip" deveyi kurban kesmek istedi. Buna mukabil Hz
mer'e 300 dinar teklif etti. Hz mer Peygamberimize geldi:
-Ya Resulallah ! Ben hedy kurban olarak bir necib deveyi kesmek
istiyorum. Buna mukabil bana 300 dinar verildi. Bunu satp parasyla
deve alaym m? Peygamberimiz (s.a.):
- Hayr, onu kes, buyurdu.
bni mer kurbanlk develeri -pahal Msr kuma- "kabatl" ile rtlm
halde getirir, etlerini ve zerlerindeki rtleri sadaka olarak
datrd.
"Bunlarda (kurbanlklarda) belirli bir mddete kadar sizin iin
menfaatler vardr." Yani sizin iin kurbanlklarda belirli bir mddete
yani kesilinceye kadar stleri, ynleri, kllarndan binek olarak
kullanlmasnda faydalar vardr. Etlerinden yenilir ve sadaka
olur.
Kurbanlklara -bdn veya hedy ismi verilip kurban olarak
belirlendikten sonra bile- binmek caizdir. Buhar ve Mslim'in
Sa/uMerinde Enes'ten (r.a.) rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.)
kurbanlk bir deveyi sren birini grd, Ona:
- Deveye bin, dedi. O adam:
- O kurbanlk devedir, dedi. Efendimiz (s.a.) ikinci ve nc defa o
ahsa:
- Deveye bin, kendine yazk etme, buyurdu.
"Sonra varacaklar yer Beyt-i Atiktir." Yani sonra hedyin kurban
edilecei yere, Beyt-i Atk'e yani Kabe'ye yani Harem blgesine
varacaklardr. Zira btn Harem, Beyt-i Haram hkmndedir.
Nitekim Cenab- Hak: "Kbeye ulaacak bir kurbanlktr..." (Maide,
5/95); "Kurbanlk olarak tahsis ettiiniz hayvanlar yerine ulamaktan
alkoyanlar..." (Fetih, 48/25) buyurmaktadr.
Buna gre ayette "smme (sonra)" kelimesiyle atfedilen cmle tam
bir cmle olmaktadr. Bununla kurbanlara sayg gsterilmesi ve belirli
bir mddet onlardan istifade edilmesi beyan edildikten sonra
kurbanlarn kesilecekleri yer (Harem blgesi) beyan edilmektedir.
Kbe-i Muazzama'nn "Beyt-i Atk" olarak tesmiye edilmesinin
sebebini, Buhar Tarihinde, ayrca rivayet ettikleri Peygamberimizin
(s.a) u hadisi beyan etmektedir: "Allah O'na "Beyt-i Atk" ismini
verdi. nk onu diktatrlerden azad etti. Oraya hibir diktatr hakim
olamad." ;
Cenab- Hak bundan sonra da kurban kesilmesinin meruiyetini ve
btn dinlerde Allah adna kan dkldn bildirerek yle buyurdu:
"Biz her mmet iin kurban kesme hkm koydurduk." Biz daha nce geen
her din iin Allah Teal'ya yaklamak iin kesmek zere kurban hkm
koyduk. Kurban sadece Hz. Muhammed (s.a.) mmetine has bir ey
deildir. Her mmette kurban kesme vardr. bn'l-Arab'nin dedii gibi
doru olan gre gre, "mensek" ibadet ve Allah'a yaklatran
amellerdir.
"Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine Allah'n
adn ansnlar diye..." Yani biz kurban boazlarken yani kesmeye
balarken Allah'n adn anmalar iin ve kendilerine verdiimiz nimetlere
kretmeleri iin kurban hkmn koyduk.
Buhar ve Mslim'in Sahihlerinde Enes'ten (r.a.) sabit olan u
hadis bu manay te'yit etmektedir: "Rasulullah'a (s.a.J boynuzlu,
gayet gzel iki ko getirildi. Efendimiz (s.a.) besmele ekti ve
tekbir getirdi. Ayan da kurbanlar zerine koydu."
mam Ahmed ve bni Mace, Zeyd b. Erkam'dan rivayet ediyor:
Peygambe-rimiz'e:
- Ya Rasulallah?.. Bu kurbanlar nedir? dedi. Peygamberimiz
(s.a.):
- Babanz brahim'in snnetidir, dedi. Ben de:
- Bunlardan bize ait olan ne var? dedim. Efendimiz (s.a.):
- Her klna bir "hasene" sevap var, buyurdu. Ben de.
- Peki ya yn? diye sordum. Efendimiz (s.a.):
- Ynnden her kla bir "hasene" vardr, buyurdu.
"Sizin ilhnz bir tek ilhtr, o halde sadece O'na teslim olun. Sen
mteva-zi ve ihlsl olanlar mjdele." Yani mabudunuz birdir.
Peygamberlerin eriatlar eitli olsa bile, birbirlerini neshetseler
bile hepsi tek olan, orta bulunmayan Allah'a kulluk etmeye davet
ederler.
Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Biz senden nce hibir
peygamber gndermedik ki, ona: "Benden baka hibir ilh yoktur. O
halde ancak bana ibadet edin." diye vahyetmi olmayalm." (Enbiya,
21/25).
"Sizin ilhnz..." ifadesi sadece yce isminin zikredilmesi
eklindeki nceki ayetin sebebini bildirme mesabesindedir. Zira Allah
Teal'nm "ulhiyet" sfatyla tahsis edilmesi kurbanlara Onun isminden
baka bir ismin zikredilmemesini gerekli klar. Ayette "Sizin ilhnz
birdir." buyurmayp "Sizin ilhnz bir tek ilhtr." buyurmas Allah
Teal'nm zatnda ve ulhiyetinde tek olduunu ifade etmek iindir.
lh bir olunca sadece O'na teslim olun. O halde sadece Ona
kullukta bulunmak, O'na teslim olmak ve btn hkmlerde O'na boyun
emek gerekir.
Ey Peygamber! Allah iin huu duyan mtevazi kullarma bol sevap ile
mjde ver. Ayette geen "muhbitn" dmdz, seviyesi yksek olmayan toprak
manasna gelen "habt" kelimesinden gelmektedir.
Burada hitabn Peygamberimiz'e (s.a.) evrilmesinin srr, ulhiyetin
azametini, kullara emir ve nehiy vermek makamndaki hakim gcn ortaya
koymaktr. Mkellefiyet durumu bitince amel ileyen ihlsl kullarna
yapt vaadi bildirmek iin hitab Peygamberimize (s.a.) yneltti.
Bu ihlsl kullarn drt vasf vardr:
1- Allah anld zaman korku ve huu duymalar: "Onlar Allah anlnca
kalpleri titreyen kimselerdir." Yani Allah'n ad anld zaman bundan
kalpleri rperir.
2- Musibetlere kar sabrl olmalar: "Uradklar musibetlere
sabrederler. " Yani Allah Teal'ya taat hususunda elem ve
meakketlere tahamml ederler.
3- Namaz dosdoru klmalar: "Onlar namaz dosdoru klanlardr." Yani
namazlarn vakitlerinde Allah Teal'ya huu ile birlikte, erknlar ve
artlar tam olarak eda ederler.
4- Allah'n kendilerine rzk olarak verdii eylerden Allah yolunda
harcamalar: Onlar Allah'n kendilerine verdii hell rzkn bir ksmn
ailelerine, yaknlarna, fakirlere ve muhtalara infak ederler. Allah
Teal'nn koyduu snrlar muhafaza ederek yaratlmlara gzellikle muamele
ederler.
Bunlar mnafklarn sfatlarnn hilfmadr. nk mnafklar bunlarn tamamen
aksi sfatlara sahiptirler.
Bu ayetin benzeri u ayetler vardr: "Gerek mminler ancak Allah ad
anld zaman kalpleri rperen, O'nun ayetleri okunduu zaman imanlar
artan, sadece Rablerine tevekkl eden kimselerdir." (Enfal,
8/2);
"Allah szlerin en gzeli olan Kur'an ayetleri birbirine benzeyen,
karlkl hkmleri zikreden bir kitap olarak indirmitir. O Kur'an dan
Rablerinden korkanlarn derileri rperir. Sonra derileri de kalpleri
de Allah'n zikrine kar yumuar." (Zmer, 39/23).
Kurbanlklar Keserken Besmele ekilmesi, Etlerinden Yenilmesi Ve
Bakalarna Da Yedirilmesi36- Biz kurbanlk develeri sizin iin Allah'n
(dininin) nianeleri kldk. Onlarda sizin iin hayr vardr.
(Kurbanlklar) sra sra dizildiklerinde onlarn zerine (kesim vakti)
Allah'n adn ann. Yanlar st dtkleri (can verdikleri) zaman da
onlardan yeyin. Kanaatkar fakire ve isteyen yoksula da yedirin. Biz
kretmeniz iin o hayvanlar sizin emrinize verdik.
37- Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar hibir zaman Allah'a
ulamaz. Ancak sizin takvanz O'na ular. te bylece Allah bunlar sizin
emrinize verdi ki sizi hidayete erdirdii iin Allah' ycel-tesiniz.
(Habibim) Sen iyi amel ileyenleri mjdele.
AklamasAllah Teal, Beyt'l-Haram'a hediye edilen develeri Allah'a
yaklamaya byk bir vesile klmakla kullarna ltufta bulunmaktadr.
Hatta bunlar Bey-mllah'a hediye edilen en faziletli
kurbanlardr.
"Biz kurbanlk develeri sizin iin Allah'n nianeleri kldk." Biz
kurbanlk develeri -ve ayn ekilde srlar- Allah'n dininin
almetlerinden ve Ona itaatin delillerinden kldk. Onlarn Harem
blgesinde boazlanmasnda ahirette byk bir sevap, dnyada ise zerine
binmek, stn almak ve etleriyle fakirlere byk bir yarar vardr.
"el-Bdn" kelimesi mam Ebu Hanife ile sahabe ve tabinden bir
gurup alime gre hem deve hem de sr iin kullanlr. Mslim, Cabir'in
(r.a.) u szn rivayet etmitir: Biz bir bedeneyi (byk ba hayvan) yedi
kii namna kurban etmitik. Cabire "Peki ya sr?" denildi. Sr da
bedeneden (byk ba hayvanlardan) deil midir? dedi. bni mer (r.a.):
"Biz bedene olarak deve ve sr biliriz." demitir.
afilerin mezhebine gre ise "bdn" kelimesi gerekte sadece deve
iin kullanlr. Onun sr iin kullanlmas mecazdr. Dolaysyla bir kimse
bedene kurban etmeye adak adaa sr onun yerine gemez. Ayrca "savaff
ve "ve-cebet cunbh" kelimeleri de buna delildir. Zira hayvann
ayakta boazlanmas zellikle deve iin allagelen bir dettir. Ebu
Davud'un Cabir'den rivayet ettii Peygamberimiz'in (s.a.): "Bedene
yedi kii, sr yedi kii namna kesilir." hadisi de bu manay te'yit
etmektedir. Zira atf ayrl gerektirir. Daha nce geen Cabir ve bni
mer'in szleri de bu ikisi (deve ve sr) hakkndaki hkmn birliini
murad ettii eklinde yorumlanr. Lgat ynnden ak ve daha doru olan
ifade de budur.
"(Kurbanlklar) sra sra dizildiklerinde onlarn zerine Allah'n adn
ann." Yani kurbanlk develer elleri ayaklar ayn hizada, ayakta
dizildiklerinde keserken "Bismillahi vallhu ekber, Allhmme minke ve
ileyke" diyerek Allah'n adn ann.
"Yanlar stne dtkleri zaman da onlardan yiyin. Kanaatkar fakire
ve isteyen yoksula da yedirin." Yani yere dnce ve ruhu knca yahut
can verince onlarn etinden yemek size mubah olur. Onlardan ister el
amayan, kanaatkar, isterse el ap isteyen fakirlere yedirmek sizin
zerinize bortur. Yani ye-yin ve yedirin.
"Onlardan yiyin." emri mubah klma emridir. mam Malik diyor ki:
Bu mstehaptr. Baz alimler ise vaciptir, demilerdir. Zahir olan gr
onlardan yemenin vacip olmad eklindedir. Zira selef alimleri bu
hedy kurbanlarndan bir eyi yemenin vacip olmad hususunda ittifak
etmilerdir. Bu sadece cahi-liyet ehlinin hedy kurbanlarndan yemek
hususunda ekinmeleri detini ortadan kaldrmak iin ifade edilmitir.
Burada anlatlmak istenen kurban etinden yemenin mubah veya mendup
olduudur.
"Kanaatkar olan fakire ve isteyen yoksula yedirin." ifadenin
zahiri -daha nce getii gibi- hedy kurbanndan fakirlere yedirmenin
vacip olduu eklindedir. mam afi bu manay alm ve kurban etinden
fakirlere yedirilmesini vacip saymtr.
mam Ebu Hanife ise fakirlere yedirmenin mendup olduu kanaatine
varmtr. nk kurbanda ibadet kan aktmakla gerekleir. Etinden
fakirlere yedirmek ise umum hkm zerine yani mendup olarak aynen
devam eder.
"Biz o hayvanlar sizin emrinize verdik. Umulur ki kredersiniz."
Yani hayvanlar boazlamak, etinden yemek ve fakirlere yedirmek
hususunda hayr olarak zikredilen sebeplerle yahut bu gibi bir
emirle bu hayvanlar byklklerine ve gl-kuvvetli olmalarna ramen
sizin emrinize verdik. Onlar size boyun eer, binmek, samak ve
boazlamak gibi isteklerinize ve arzularnza teslim olur halde kldk.
Bylece verdii nimetlerine kar Allah'a yaklamak ve amelde ihlsl
olmak suretiyle Allah'a kredersiniz.
Ksaca, bu nimet kr ve hamdi gerektiren deerli bir nimettir.
Cenab- Hakk'm "kretmeniz iin" kavli nceki cmlenin sebebini
bildirmektedir. "Lealle" kelimesi arzu edilen neticenin
beklenilmesi yani "rec" ifade eden "umulur ki" manasnda deildir. nk
bu Allah iin imknszdr. Zira ilerin neticelerini bilmemek
anlamndadr. Dolaysyla buradaki "lealle" "... iin" manasnda olup
sebep bildirmektedir.
Bu ayetin benzeri u ayettir: "Onlar kendileri iin bizzat
kudretimizin eseri olarak yarattmz hayvanlar grmyorlar m? stelik o
mallara sahiptirler. Biz o hayvanlar kendilerine boyun edirdik.
Bazlarna binerler, bazlarnn da etini yerler. Kendileri iin bu
hayvanlarda daha nice faydalar ve iecekler var. Hi kretmezler mi?"
(Yasin, 36/71-73).
Cenab- Hak daha sonra bu hayvanlar boazlamann hedefini
zikrederek yle buyurdu:
"Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar hibir zaman Allah'a ulamaz."
Yani Allah size bu hedy ve kurbanlar kesmeyi bunlar boazlarken O'nu
anmanz iin meru kld. Kurbanlarn etlerinden veya kanlarndan hibir
ey, hibir zaman Allah'a ulamaz. O'na ancak takva ve ihls ular, O'na
salih ameller ykselir. Cahiliyet ehli kurbanlar ilhlar iin
kestiklerinde ilhlar zerine o kurbanlarn etlerinden koyar, onlarn
zerine kurbanlarn kanlarndan srerlerdi. Mslmanlar da onlar gibi
yapmak istediler. Bunun zerine "Kurbanlarn ne etleri ne de kanlar
hibir zaman Allah'a ulamaz." ayeti indi.
Allah Teal daha sonra hayvanlar insanlarn emrine verip boyun
edirdiini tekrar zikretti. Zira tekrarda kre ve Allah' sena etmeye
ve Onun azameti ve bykln tanmaya sebep olacak nimeti hatrlatma
vardr. Buyurdu ki:
"te bylece Allah bunlar sizin emrinize verdi ki sizi hidayete
erdirdii iin O'nu yceltesiniz. Bunun iin Allah bu hayvanlar sizin
emrinize verdi. Yahut bylece sizin emrinize verdi ki sizi dinine ve
eriatna sevdii ve raz olduu yola irad ettii ve sevmedii eylerden
sizi nehyettii, zararl olan ve faydal olmayan eylerden raz olmad
iin Allah'a kredersiniz ve O'nu ta'zim edersiniz."
Daha sonra da hidayet ve hak yol zerinde olanlara u kavliyle
vaadde bulundu:
"yi hareket edenleri mjdele." Ya Muhammed?.. Amellerinde iyi
davrananlar, Allah'n hadlerini yerine getirenleri, kendilerine meru
klman hususlara tabi olanlar, Allah'n emirlerine itaat edenleri,
Rabbi (c.c.) tarafndan getirdiin ve kendilerine tebli ettiin
hususlarda seni tasdik edenleri mjdele!
Allah'n Mminleri Mdafaa Etmesi, Savan Meru Klnmasnn
Sebepleri
38- phesiz ki Allah iman edenleri mdafaa eder. Zira Allah son
derece hain ve nankr olan hibir kimseyi sevmez.
39- Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (cihat
etmeleri iin) izin verildi. phesiz ki Allah onlara yardm etmeye
elbette kadirdir.
40- Onlar sadece "Rabbimiz Allah'tr." dedikleri iin haksz yere
yurtlarndan karldlar. Eer Allah insanlarn bir ksmn dierleriyle
engellemeseydi manastrlar, kiliseler, havralar ve ilerinde Allah'n
ad oka anlan mescitler yklrd. Allah dinine yardm edenlere mutlaka
yardm eder. phesiz Allah mutlak kuvvet sahibidir, her eye
galiptir.
41- O mminlere yeryznde imkn ve iktidar verdiimiz zaman onlar
namazlarn dosdoru klar, zektlarn verirler, iyilii emrederler, ktl
engellerler. Btn ilerin sonu Allah'a dner.
Aklamas
"phesiz ki Allah iman edenleri mdafaa eder." Yani Allah
kendisine te-%-ekkl eden, snan kullarn erli kimselerin errinden,
facirlerin tuzaklarndan korur. Onlar muhafaza eder, himayesi altna
alr, dmanlarna kar onlara yardm eder.
Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "phesiz biz rasullerimize ve
anan edenlere hem dnya hayatnda hem de ahitlerin ahitlik edecei
kyamet gnnde mutlaka yardm edeceiz." (Gafir, 40/51).
Bir baka ayette yle buyuruyor: "Kim Allah'a tevekkl ederse Allah
O'na yeter. Allah emrini mutlaka yerine getirir. Allah her ey iin
bir l koymu-'ur."(Talak, 65/3).
"Ydafi 'u" kelimesi mf'ale sigasnda olup ya korumak hususunda
mbala ifade etmek iin (yani ok iyi korur manasnda) yahut sadece
fiilin tekrarna dellet etmek iin (yani devaml korur manasnda)
kullanlr. Mf'ale si-as fiilin tekrarna dellet eder.
"Zira Allah son derece hain ve nankr olan hibir kimseyi sevmez."
Yani Allah Teal ahdinde, misaknda ve emanetinde hyanet eden,
nimetleri itiraf etmeyip inkr eden kimseyi sevmez.
Bundan maksat udur: Mminler Allah'n sevgili dostlardr. Allah
bunlarn dmanlarn cezalandracaktr. Bu ifade vaad ve tehdidin
sebebini bildirmektedir. Zira "sevmemek" cezay gerektiren buzdan
kinayedir. Emanete hyanet etmek ya btn emanetlere hyanet etmek
yahut Allah'n emanetleri olan emirleri ve nehiylerinde hyanet
etmektir.
Bu ayet ya zmnen bir tehdittir. Cenab- Hakk'm hac ayetlerinden
nce zikrettii Mescid-i Haram'dan alkoyanlarn akbetini beyan
etmektedir. Bylece kelm "phesiz inkr edenler insanlar Allah 'r
yolundan ve Mescid-i haramdan alkoyanlar..." (Hac, 22/25) ayetiyle
irtibat halinde olmaktadr.
Ya da bu ayet mriklerin kendilerini engellemelerinden sonra
mukaddes Haremi grmeye susayan mminlere bir vaaddir. Bylece kelm
ncesiyle dorudan irtibat halinde olmaktadr.
nk mrikler Allah'n Rasuln ok sevdii z vatanndan karttlar.
Peygamberimiz Mekke'den karken Mekke'ye doru ynelip: "Allah'a yemin
ederim ki Ey Mekke! Sen Allah 'm beldeleri iinde bana en sevimli
olan yersin. Sen Allah'n beldeleri iinde Allah'a en sevimli olan
yersin. Senin halkn beni senden karmasalard asla kmazdm."
demiti.
Grnen odur ki, bu ayet (Hac, 22/38) Allah tarafndan bir vaad ve
mminlere Allah'n yardm, onlar dmanlara kar hakim klma mjdesidir.
Bunun zmnnda iddetli bir korkutma ve mriklere kahrolacaklar,
rezil-rsvay olacaklar tehdidi vardr. Ayrca cihadn meru klnmasna
hazrlk ve balang yaplacaktr.
"Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (sava iin)
izin verildi." Saldrya urayan mminlere mriklerin kendilerini
mallarndan ve yurtlarndan karmalar, bazlarna vurmak ve yaralamak
suretiyle zulmetmeleri sebebiyle sava iin izin verildi. Mminler
dvlm, ba yarlm bir ekilde Peygamberimiz'e (s.a.) geliyor ikayette
bulunuyorlar, Peygamberimiz (s.a.) de onlara sabrl olmalarn
emrediyor ve yle diyordu: "Ben henz onlarla savamakla emrolunmadm."
Nihayet hicret etti. Hicretin ikinci ylnda bu ayet nazil oldu.
Bu ayet bni Abbas, Hz. Aie, Mcahid, Dahhak Urve b. Zbeyr, Zeyd
b. Elem, Mkatil, Katade ve Zhr gibi seleften pekok alimin gr olarak
sava nehyeden 70 ksur ayetten sonra savaa izin hakknda inen ilk
ayettir. Bu gayet aktr. Daha nce zikri geen nzul sebebi bunu te'yit
etmektedir. Bu ayet ilah mdafaa ve yardmdan sonra
zikredilmitir.
bni Cerir, Ebul-liyye'den naklediyor: Sava hakknda inen ilk ayet
"Sizinle savaanlarla Allah yolunda savan." (Bakara, 2/190)
ayetidir.
Hakim, el-klil'de bu konuda inen ilk ayet "phesiz Allah
mminlerden nefislerini Cennet karlnda satn almtr." (Tevbe,9/lll)
ayetidir, demektedir.
Cumhura ait birinci gre gre "izin verildi." ayetinden maksat
savan mubah ve meru oluudur. Burada izin verilen gerekten savan
kendisidir, cmlenin siyak buna dellet ettii iin hazfedilmitir.
Burada zikri geen kimselerden murad yurtlarndan haksz yere
karlmalar vasfnn delaletiyle "Muhacirler" dir.
Bazlarna ait ikinci gre gre murad edilen mana daha nce verilmi
olan sava izninin savan meru oluu sebeplerini beyan etmek iin
hazrlk olarak hikye edilmesidir.
ce kelm "phesiz inkr edenler insanlar Allah'n yolundan ve
Mescid-i haram'dan alkoyanlar..." (Hac, 22/25) ayetiyle irtibat
halinde olmaktadr.
Ya da bu ayet mriklerin kendilerini engellemelerinden sonra
mukaddes Harem'i grmeye susayan mminlere bir vaaddir. Bylece kelm
ncesiyle dorudan irtibat halinde olmaktadr.
nk mrikler Allah'n Rasuln ok sevdii z vatanndan karttlar.
Peygamberimiz Mekke'den karken Mekke'ye doru ynelip: "Allah'a yemin
ederim ki Ey Mekke! Sen Allah'n beldeleri iinde bana en sevimli
olan yersin. Sen Allah 'm beldeleri iinde Allah 'a en sevimli olan
yersin. Senin halkn beni senden karmasalard asla kmazdm."
demiti.
Grnen odur ki, bu ayet (Hac, 22/38) Allah tarafndan bir vaad ve
mminlere Allah'n yardm, onlar dmanlara kar hakim klma mjdesidir.
Bunun zmnnda iddetli bir korkutma ve mriklere kahrolacaklan,
rezil-rs-vay olacaklar tehdidi vardr. Ayrca cihadn meru klnmasna
hazrlk ve balang yaplacaktr.
"Saldrya urayan mminlere zulme uramalar sebebiyle (sava iin)
izin verildi." Saldrya urayan mminlere mriklerin kendilerini
mallarndan ve yurtlarndan karmalar, bazlarna vurmak ve yaralamak
suretiyle zulmetmeleri sebebiyle sava iin izin verildi. Mminler
dvlm, ba yarlm bir ekilde Peygamberimiz'e (s.a.) geliyor ikayette
bulunuyorlar, Peygamberimiz (s.a.) de onlara sabrl olmalarn
emrediyor ve yle diyordu: "Ben henz onlarla savamakla emrolunmadm."
Nihayet hicret etti. Hicretin ikinci ylnda bu ayet nazil oldu.
Bu ayet bni Abbas, Hz. Aie, Mcahid, Dahhak Urve b. Zbeyr, Zeyd
b. Elem, Mkatil, Katade ve Zhr gibi seleften pekok alimin gr olarak
sava nehyeden 70 ksur ayetten sonra savaa izin hakknda inen ilk
ayettir. Bu gayet aktr. Daha nce zikri geen nzul sebebi bunu te'yit
etmektedir. Bu ayet ilah mdafaa ve yardmdan sonra
zikredilmitir.
bni Cerir, Ebul-liyye'den naklediyor: Sava hakknda inen ilk ayet
"Sizinle savaanlarla Allah yolunda savan." (Bakara, 2/190)
ayetidir.
Hakim, el-klil'de bu konuda inen ilk ayet "phesiz Allah
mminlerden nefislerini Cennet karlnda satn almtr." (Tevbe,9/lll)
ayetidir, demektedir.
Cumhura ait birinci gre gre "zin verildi." ayetinden maksat
savan mubah ve meru oluudur. Burada izin verilen gerekten savan
kendisidir, cmlenin siyak buna dellet ettii iin hazfedilmitir.
Burada zikri geen kimselerden murad yurtlarndan haksz yere
karlmalar vasfnn delaletiyle "Muhacirler" dir.
Bazlarna ait ikinci gre gre murad edilen mana daha nce verilmi
olan sava izninin savan meru oluu sebeplerini beyan etmek iin
hazrlk olarak hikye edilmesidir.
'Yukatelne" eklinde mehul fiil olarak okunursa bu ayet sava
hakknda men ilk ayettir, denilse de denilmese de onlarn zerine
fiilen meydana gelen sava ve saldryla tavsif edilmeleri gerek
manadadr. Zira mriklerin savamalar ve onlara eziyet ve saldrda
bulunmalar her durumda meydana gelmi olmaktadr.
Bu fiil "yukatilne" eklinde malm fiil olarak okunduunda bu ayet
sava -lakkmda inen ilk ayet deildir denirse, onlarn savala tavsif
edilmeleri yine rerek manada olmaktadr. Ancak bu ayet cihad hakknda
inen ilk ayettir denirse bu durumda onlarn savala tavsif edilmeleri
ya mana olarak veya sava istemeleri takdiriyle olmaktadr. Yani
onlar mriklerle savamak istiyorlar ve bu konuda azam gayret
sarfediyorlar, demektir. Yahut gelecekte mriklerden meydana gelecek
durumu gz nnde canlandrmak istemeleri eklindedir.
Her neyse ayetten murad savaa verilen iznin sebebini aklamaktr.
Bu da zulm ve eziyeti engellemektir. Zira mrikler Rasulullah'a
(s.a.) manev ve beden eziyetlerin eitli ekilleriyle eziyette
bulunmulard. O'nu airlikle, sihirbazlkla, khinlikle ve mecnun
olmakla itham etmiler, bana toprak atmlar, Rabbinin huzurunda
secdede iken omuzlarnn zerine deve ikembesi brakmlard.
Sakf kabilesi idarecileri oluk-ocuu kkrtmlar, nihayet
Rasulullah'a 's.a) ta atp O'nu kanlar ierisinde brakmlar ve ayaklar
kana bulanmt.
Mrikler Peygamberimiz'e (s.a.) tabi olanlara da O'na yardmc
olanlara da eziyette bulunmulard. Onlar dvmek, sopa ile vurmak,
ldrmek, Mekke'de Batha denilen yerde gnein kzgn scanda tutmak gibi
ikencelere tabi tutmulard. Talar gslerinin zerine koyuyorlar, onlar
dinlerinden dndrmeye alyorlard. Ama btn bu ikenceler sadece onlarn
akidelerine srarla sarlmalarn artryor, onlardan sadece: "Allah
birdir! Allah birdir!" sz kyordu.
Mslman olarak ehit olursam hi aldr etmem.
Allah yolunda can vermem ne ekilde olursa olsun.
Cenab- Hak bundan sonra o ikenceye urayp ezilen, hor grlen
insanlara yardm vaadinde bulunarak yle buyurdu.
"phesiz ki Allah onlara yardm etmeye elbette kadirdir." Yani
sadece Allah hi sava olmakszn mmin kullarna yardm etmeye kadirdir.
Fakat O kullarndan kendine itaat yolunda gayretlerini
sarfetmelerini istemektedir. te o zaman onlarla beraber olacak,
yardmyla onlar teyit edecektir. Gerekten bu vaadini yerine getirmi,
onlar aziz klm, dmanlarn helak etmitir. Bu gr bni Kesir'in
grdr.
Bundan maksat nslmanlara dnyann bir imtihan ve deneme dnyas
olduunu, cihad ve mcadeleye yeterliliklerini ve ahsiyetlerini ispat
etmeye davetli olduklarn, verilecek mkfatn yaplacak amelle orantl
olduunu bildirmektir.
Mfessirlerden pek ou "Bu ayet bir yardm vaadidir. nceki ayette
yer alan mminlerin mdafaa edilecei vaadine bir tekittir. nceki
vaadden sadece dmanlarnn ellerinden kurtulma manas anlalmamal,
bilakis kendilerinin dmanlara kar zafere ulatrlacaklar vaadi
anlalmaldr." eklinde telakki etmilerdir.
Ancak savan meru klnmas hicretten sonraya ve uygun olan bir
vakte braklmtr. nk mminler Mekke'de azlk idiler. Mriklerin says
daha oktu. Eer henz saylar onda birden az olduklar halde mminlere
sava emredilseydi bu durum onlara ar gelirdi.
Daha sonra Cenab- Hak o mminlerin durumunu u ayette tavsif etti:
"Onlar sadece "Rabbimiz Allah 'tr." dedikleri iin haksz yere
yurtlarndan karldlar. "
O saldrya urayan mminler mriklerin haksz yere Mekke'den
karttklar ve Medine'ye g etmek zorunda braktklar kimselerdir.
Bunlar Hz. Muhammed (s.a.) ve Onun ashabdr. Onlarn kendi
kavimlerine kar hibir ktlkleri olmamt. Onlarn, hibir orta
bulunmayan Allah'a ibadet etmekten baka sular da yoktu.
Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur: "Onlar Rabbiniz olan Allah'a
iman ettiiniz iin Rasul ve sizi (yurtlarnzdan ) karyorlar."
(Mmtehine, 60/1).
"Onlar mminlere sadece mminlerin her eye galip, vlmeye lyk olan
Allah'a iman etmeleri sebebiyle kin duymaktadrlar." (Buruc,
85/8).
Savan meru klnmasnn bu ilk sebebi, Mslmanlarn haksz yere
vatanlarndan kovulmalardr.
Cenab- Hak bundan sonra ikinci bir sebep zikretmitir. Bu da
yeryznde ibadet hrriyetini mdafaa etmek ve mukaddes yerleri himaye
etmektir. Bunu u ayette beyan etmitir:
"Eer Allah insanlarn bir ksmn dierleriyle engellemeseydi..." te
beeriyet arasndaki dengeyi korumak iin Allah'n koyduu etki-tepki
kanunu budur. Sava, ibadet yerlerini himaye etmek ve ibadet
hrriyeti prensibini ikrar etmek iin meru klnmtr.
Ayetin manas udur: Allah bir kavimle dier kavme engel olmasayd
ve insanlarn bakalarna ktlk ilemelerine mani olmasayd, varl ve
mukaddesat korumak zere sava meru klnmasayd ister ruhbanlarn,
Hristiyan-larn, Yahudilerin mabedleri, isterse Allah'n ad oka
zikredilen mslmanla-rn mabedleri olsun yklrd.
Ayette ibadet yerleri zikredilirken azdan oa, dar olandan geni
olana intikal dikkat ekmektedir. Zira mescitler cemaat bakmndan
daha ok, ibadet ynnden daha doru, maksat ynnden daha halistir.
Manastrlar ve kiliseler ayette mescitlerden nce zikredilmilerdir.
Zira onlar daha eskidirler. Baz alimler yle demilerdir: Bu azdan oa
nihayet mescitlere varncaya kadar bir terakkidir. Mescitleri mamur
edenler daha oktur, orada ibadet edenler da aa oktur ve bunlar
sahih maksat sahipleridir.
"Allah dinine yardm edenlere mutlaka yardm eder." Yani Allah
kelime-i tevhidi yceltme ve dininin sancan ykseltme yolunda
savaanlar yard-anyla mutlaka te'yid eder. "Ey iman edenler! Eer siz
Allah'n dinine yardm ederseniz Allah da size yardm eder ve
ayaklarnz sabit klar. nkr edenlere gelince, yzst srnsn onlar! Allah
onlarn amellerini de boa karmtr." Muhammed, 47/7-8).
"phesiz ki Allah mutlak kuvvet sahibidir, her eye galiptir."
Allah kendi yolunda cihad eden taat ehline yardm etmeye kadir olan
mutlak kuvvet sahibidir. O asla ezilmeyen ve hibir kimsenin
yenemeyecei en gl varlktr. Ce-nab- Hak yle buyuruyor: "phesiz bizim
peygamber olarak gnderdiimiz kullarmza ezelden bir vaadimiz vardr:
Onlar mutlaka yardm greceklerdir. phesiz galip gelecek olan da
bizim ordumuzdur." (Saffat, 37/171-173); "Allah: Ben ve
peygamberlerim mutlaka galip geleceiz, diye yazmtr. phesiz ki Allah
mutlak kuvvet sahibidir, her eye galiptir." (Mcadele, 58/21).
Bundan sonra Cenab- Hak yardma lyk olan muhacir mminlerin
vasflarn u ekilde belirtti:
"O mminlere yeryznde imkn ve iktidar verdiimiz zaman..." Yani
Allah'n kendilerine insanlar zerinde hakim olmalarn hazrlad ve
lemler arasnda kendilerine nfuz verdii o mminlere yeryznde imkn
tand ve kendilerine iktidar verdii zaman onlar u drt eyi yerine
getirirler:
- Farz olan namaz en mkemmel ekilde klmak,
- Farz olan zekt vermek,
- Ma'rufu (er'an emredilen ve aklen gzel olan iyi amelleri)
emretmek,
- Mnkerden (er'an yasak olan ve aklen irkin olan amellerden)
nehyet-mek,
Mminler Allah'n tevhidine ve O'na itaat etmeye davet olundular,
irkten nehyolundular ve irk ehliyle mcadele ettiler.
Bu ayet aynen u ayet gibidir: "Allah iinizden salih amel
ileyenlere ke-ikle vaad etmitir ki, mutlaka kendilerinden ncekileri
kfirlerin yerine ge-'ii gibi, kendilerini de yeryznde miras klacak,
kendileri iin raz olup ii dinlerini iyice yerletirecek ve
kendilerini korkularndan sonra emniyete uturacaktr..." (Nur,
24/55).
Bu ayet (Hac, 22/41) gelecein gayb haberlerinden ve Allah
-rzasna nail kld- muhacirleri yeryznde yerletirir ve dnyay nlerine
yayarsa bu durumda onlarn zerinde bulunacaklar yoldan ve dinin
emrini nasl yaayacaklarndan haber vermektedir.
"Btn ilerin sonu Allah 'a dner." Yani btn ilerin varaca yer
Allah hkmdr. Kullarn yaptklarna karlk verilecek sevap ve ceza
konusunda Allah'n takdiridir. Bu ayet aynen u ayet gibidir: "Hayrl
netice takva sahiplerinindir." (A'raf, 7/128). Burada Allah Teal'nm
dostlarna yardm etme ve onlarn davalarn yceltme eklindeki vaadi
tekit edilmektedir.
Kim Yahudiler ve dier dmanlara kar zafer elde etmeyi dnyorsa
Muhacirlerin ve ilk mcahidlerin sarldklar bu drt vasfla amel
etsinler.
Bu ayetlerin z: Mminler, Allah'a kulluk etmekten baka insanlara
kar hibir gnah olmad halde zulme uradklar iin kendilerine sava hell
klnmtr. Onlar yeryznde hakim olduklar zaman namaz dosdoru klar (ve
dier grevleri yerine getirirler).
Gemi mmetlerin Helak Olmalarndan bret Alnmas
42- Seni yalanlyorsa, (bil ki) onlardan nce Nuh, d, Semud kavmi
de (peygamberlerini) yalanlamt.
43- brahim kavmi ve Lt kavmi de...
44- Medyen halk da (peygamberlerini yalanlamt). Musa da
yalanlanmt. Ben kfirlere (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar
(azabmla) yakaladm. Benim onlar hie almam naslm (bir bak)!
45- Biz nice zalim kasabalar helak ettik. Bunlarn duvarlar
(yklan) tavanlarnn stne kmtr. Nice kr kuyular ve nice bombo kalan
muhteem saraylar vardr!.
46- Onlar hi yeryznde dolamazlar m? Bylece dnecek kalpleri yahut
iitecek kulaklar olsun. Gerek udur ki gzler kr olmaz, ama asl
gslerdeki kalpler kr olur.
47- Onlar senden azabn hemen gelmesini istiyorlar. Allah
vaadinden asla caymaz. Gerekten Rabbinin yannda bir gn sizin
saydklarnzdan bin yl gibidir.
48- Nice zalim kasabalara (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar
(azabmla) yakaladm. Dn ancak banadr!
Aklamas
"Seni yalanlyorlarsa..." Ya Muhammed ! O mrikler seni
yalanlyorsa bil ki sen bu hususta tek ve peygamberlerin ilki
deilsin. Bu gemi mmetlerin ae deti idi.
Mekke mriklerinden nce Nuh kavmi, Hud'un (a.s.) kavmi olan Ad
kavini, Salih'in (a.s.) kavmi olan Semud kavmi, brahim (a.s.)
kavmi, Lt (a.s.) kavmi, uayb'n (a.s.) kavmi olan Medyen halk da
peygamberlerini yalanlamlard.
Hz. Musa'nn (a.s.) kendilerine gnderildii Kbtler de
paygamberlerinin getirdii ak mucizelere ve berrak delillere ramen
peygamberlerini yalanlad-
|iar.
Ben de kfirlerden azab bir mddet daha erteledim. Bunu benim
nezdim-belirli bir vakte braktm. Sonra da onlar azap ve ceza ile
yakaladm ve he-I iiiic ettim. Benim onlar yok etmek suretiyle
tanmamam ve onlar cezalandr-Jmeain naslm bir bak!
Dikkat edilirse Cenab- Hak "Musa kavmi de yalanladlar" buyurmad.
Zi-Hz. Musa'y kavmi olan srailoullar yalanlamad. Onu yalanlayanlar
onun ."nnden ayr olan Firavun ve Firavunun kavmi Kbtlerdi.
Bir kimseye uygulanan muamele onun benzerine de uygulanr. Ben
senin iTminden olan yalanlayclara emsaline muamele ettiim ekilde
muamele edeceim. Ben onlara mhlet versem de onlar hakkndaki vaadimi
mutlaka gerekletirecim. "phesiz ki Rabbinin yakalamas ok
iddetlidir." (Buruc, 85/12). O halde azabn derhal gelmesini
bekleme.
Seleften baz alimlerin grlerine gre, Firavun'un kavmine syledii
"Ben sizin yce Rabbinizim" sz ile Allah'n helak etmesi arasnda 40
sene gemiti.
Buhar ve Mslim'in Sabitlerinde Ebu Musa el-E'ari'nin (r.a.)
rivayet ettii Peygamberimiz'in (s.a.) u hadisi yer almaktadr:
"phesiz ki Allah zalime mhlet verir. Nihayet onu yakalaynca serbest
brakmaz." Sonra Efendimiz (s.a.) u ayeti okudu: "te baz zalim
kasabalar (azapla) yakalad zaman Rabbinin yakalamas byledir. Zira
O'nun yakalamas ackl ve iddetlidir."
te gemi mmetlerin yalanlama detleri byledir. Cezaya gelince bu
da Cenab- Hakk'm buyurduu ekildedir.
"Biz nice zalim kasabalar helak ettik..." Nice halk zalim olan
yani peygamberlerini yalanlayan kasabalar helak ettik. Sonunda
onlarn yurtlarnn duvarlar yklan tavanlarnn zerine kmtr. Yani evleri
ykld, hayatlar snd. Yahut tavanlar ayn halde ve salam vaziyette
durmakla birlikte evler bombo kald.
Nice kr kuyular kald. Yani artk onlardan su ekilmez oldu. Su
almak isteyenler sebebiyle nceleri kuyu banda izdiham varken artk
oralara kimse gelmez oldu. Nice muhteem saraylar ykld yahut
iindekiler yok olunca ylece kald.
Ayette geen "med" kirele boyanm yahut binas yksek demektir.
Ayetin toplu manas udur: Nice kasabalar helak ettik. Nice
kuyular sahipsiz, kr braktk ve nice muhteem saraylar bo braktk.
nceki "muattala" kelimesi dellet ettiinden saraylar iin "hali
(bombo)" kelimesi terk edildi. Bu tpk u ayet gibidir: "Zalim olan
nice kasabalar toptan yok ettik." (Enbiya, 21/11).
Sonra Cenab- Hak insanlarn olanlardan ve grdklerinden ibret
almalar zaruretine dikkatleri ekti ve yle buyurdu: "Onlar hi
yeryznde dolamyorlar m? Bylece dnecek kalpleri yahut iitecek
kulaklar olsun."
Bu ifade yolculua, dnp ibret almaya, basiretle tefekkr etmeye
teviktir. Yani onlar lkelere yolculua ksalar ya! Bylece gemi
kavimlerin akibetlerinden ibret alsnlar, olanlar gzleriyle grsnler,
onlarn braktklar izlere ahit olsunlar, akllaryla sonularn dnsnler,
haberlerini kulaklaryla iitsinler. Bylece gereklere vakf olsunlar.
Sebeplere muttali olsunlar, srlan idrak etsinler. Mahede ettikleri
ve grdkeri eylerden ibret alsnlar iinde bulunduklar irkten ve
Rasulullah' (s.a.) yalanlamaktan vazgesinler, kendilerini yaratan
Rablerine dnsnler.
Cenab- Hak ayrca onlara kinatta varlna ve birliine dellet eden
delil ve burhanlar da ortaya koydu.
"Gerek udur ki: Gzler kr olmaz, ama asl gslerdeki kalpler kr
almr." Yani, gzleri kr olduklar iin deil, sadece basiretleri
kreldii iin d-finmediler, ibret almadlar ve incelemediler. Krlk,
gzlerin kr olmas deil-dk. Asl krlk gzleri salam olduu halde
basiretin krelmesidir. Zira onlar fikri glerini ve akllarn
kullanmadlar, ilerin gerek yapsn aratrmadlar ve ibretlere nfuz
edemediler.
Raz yle demektedir: Bu ayet akln, bilginin ta kendisi olduuna,
bilgisin de yerinin kalp olduuna dellet etmektedir. Zira
"kendisiyle dnecek kalpler" den maksat ilimdir, "kendisiyle dnecek"
ifadesi kalbin bu dnme-je bir ara olduuna dellet etmektedir.
Ayette akl kalbe izafe etmitir. Zira iitme duyusunun mahalli
kulak ol-inu gibi akln mahalli de kalptir.
Cenab- Hak onlarn iinde bulunduklar yalanlamay aklad ve onlarn
asabn gelmesiyle alay eden, taknlk yapan ahmak bir topluluk
olduklarn kretti ve yle buyurdu:
"Onlar senden azabn derhal gelmesini istiyorlar." Allah',
kitabn, peygamberini ve ahiret gnn yalanlayan o haddi aan kfirler
onlar korkutturun azabn hemen gereklemesini istiyorlar.
Nitekim Cenab- Hak yle buyuruyor: "Yine bir zaman onlar: Allah
'im! Eer bu (Kur'an) senin nezdinden indirilmi bir hak (kitap) ise
gkten zerimi-2u talar yadr veya bize can yakc bir azap ver,
demilerdi." (Enfal, 8/32);
"Kfirler: Ey Rabbimiz!. Hesap gnnden nce paymza den azab
he-mengnder, derler." (Sad, 38/16).
"Allah vaadinden asla caymaz." Azap hi phesiz gelecektir,
inecektir. Zira Allah onlara verdii vaadden dnmez. Bu vaad de
kyametin kopmas, Al-ah'n dmanlarndan intikam almas, dostlarna
ikramda bulunmasdr. Allah'n onlara vaad ettii ey bir mddet sonra
bile olsa mutlaka onlarn bana gelecektir.
"Gerekten Rabbinin yannda bir gn sizin saydklarnzdan bin yl
gibidir." Yani phesiz Allah hilim sahibidir, acele etmez. O'nun
hilminden ve uzun mddetleri ksa saymasndandr ki O'nun nezdinde bir
gn sizin saydnz gnlerden bin sene gibidir. Yani Rabbinin nezdinde
ahirette onlara inecek azap gnlerinden bir gnn azabnn iddeti dnya
gnlerinden bin seneye eit olur. Onlar Rabbinin-azabna gre
neredeler? Mahlkatma gre bin sene O'nun hkmne gre bir gn gibidir. O
gayet iyi bilmektedir ki intikam almaya muktedirdir. Ertelese,
geciktirse ve mhlet verse de hibir eyi ihmal etmez.
Bu ayet u ayet gibidir: "Gkten yeryzne inen, emirleriyle btn
ileri idare edip yrten O'dur. Sonra o ilerin neticesi (udur): Sizin
saydnz yllarla bin yl eden bir gnde O'na ykselip arz edilir."
(Secde, 32/5).
Ksaca: Onlar ahiretin azabnn durumunu, azabn bu vasflarn
bilselerdi derhal gelmesini istemezlerdi. Allah'n hikmeti mhlet
verilmesini gerekli klmtr.
Mddet uzasa da, mhlet verilmesini ve frsat tannmasn te'kit etmek
zere Cenab- Hak yle buyurdu:
"Nice zalim kasabalara (nce) mhlet verdim. Sonra da onlar
(azabmla) yakaladm. Dn ancak banadr."
Yani pek ok kasabaya Allah mhlet vermi ve onlarn azabn, helak
olmasn geciktirmitir. Halbuki onlar zulmde -yani kfr ve masiyette-
devam ettiler. Bu erteleme ile aldandlar. Sonra da onlara yani o
kasabalarn halkna azab indirdim.
Azabn geciktirilmesi ihmal babnda deil imhal (mhlet verme)
babm-dandr. Nitekim sahih hadiste gelmitir ki: "phesiz ki Allah
zalime mhlet verir. Nihayet onu yakalaynca hi brakmaz.
Hz. Peygamberin (S.A.) Vazifesinin Belirlenmesi
49- De ki: Ey insanlar! Ben sizin iin sadece apak bir
uyarcym.
50- man edip salih ameller ileyenlere mafiret ve bol rzk
vardr.
51- Ayetlerimiz hakknda bizi ciz brakacakm gibi (fesat karmaya)
gayret edenlere gelince, onlar da cehennemlik-
Aklamas
Allah Teal Peygamberine (s.a.) kfirler kendisinden azabn meydana
gelmesini, derhal inmesini istedikleri zaman onlara yle sylemesini
emretmektedir:
Ey azabn acilen gelmesini isteyen mrikler! Allah beni size
iddetli bir azabn ncesinde uyarc olarak gnderdi. Sizin hesabnzdan
bana hibir ey toktur. Bilakis sizin iiniz Allah'a kalmtr: Dilerse
size azab derhal indirir, illerse bunu erteler. Dilerse kendisine
tevbe edenlerin tevbesini kabul eder. O dilediini, istediini ve
ihtiyar ettiini hi phesiz yerine getirir. Buyuruyor M: "Allah
hkmeder. O'nun hkmn reddedecek hibir kimse yoktur. O hesab sratli
olandr." (Ra'd, 13/41).
Benim grevim uyarmay ihtiva ettii gibi mjdelemeyi de ihtiva
etmekte-r. Bu durum u iki ekilde sz konusu edilmektedir:
1- "man edip salih ameller ileyenlere mafiret ve bol rzk vardr."
Yani kalpleri inanan ve bu imanlarn amelleriyle tasdik edenlere
gemite iledikleri gnahlar iin mafiret, isterse gzel amellerinden az
bir ey olsun gzel bir sevap, genilii yeryz ve gkyz geniliinde
cennet vardr. Bol ve deerli -zk Allah'n u ayetinde vasflarn
bildirdii cennettir. "Orada canlarn ekti-t: ve gzlerin holand her
trl nimet vardr. Sz orada ebediyyen kalacaks-:az."(Zuhrff
43/71).
Peygamberimiz (s.a.) cenneti mam Ahmed, Buhar, Mslim, Tirmiz ve
Hni Mace'nin Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet ettikleri u hadisiyle
tavsif etmitin "Cennette daha nce hibir gzn grmedii, hibir kulan
iitmedii ve hibir beer kalbine domayan nimetler vardr."
2- "Ayetlerimiz hakknda bizi ciz brakacakm gibi (fesat karmaya)
gay-nt edenlere gelince, onlar da cehennemliktirler. "Ayetlerimizi
ortadan kaldrmaya ve din davetini reddedip yalanlamaya gayret
edenler ve insanlar Hz. Peygamber'e (s.a.) uymaktan alkoyanlar,
bunu yaparken de bizi ciz brakacaklarn ve bizim emrimizden ve onlar
dirilteceimizden kaacaklarn ve bizim kendilerine muktedir
olamayacamz zannedenlere gelince, bunlar da yakc ve ackl olan, azab
ve ikencesi iddetli olan cehennem ehlidirler. Orada daim surette
kalacaklardr. Nitekim Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "nkr eden se
Allah'n yolundan alkoyanlara bozgunculuk yapmalar sebebiyle (hak
ettikleri) azab kat kat artrrz." (Nahl, 16/88). Devamllk cihetiyle
onlar "cehen-tem'in sahipleri diyerek" bir eyin sahibine
benzetmitir.
Vahyin Muhkem Klnmas Ve eytanlardan Korunmas, Garank Kssas
52- Biz senden nce hibir rasul veya nebi gndermedik ki, o bir ey
temenni ettii zaman eytan onun arzusuna bir takm pheler atm olmasn.
Fakat Allah eytann verdii pheleri derhal giderir. Sonra Allah kendi
ayetlerini muhkem klar. Allah her eyi en iyi bilendir, sonsuz
hikmet sahibidir.
53- Bylece Allah eytann ortaya att pheleri kalplerinde hastalk
bulunanlar ve kalpleri katlaanlar iin bir imtihan (vesilesi) klar.
phesiz zalimler derin bir muhalefet iindedirler.
54- Ayrca kendilerine ilim verilenler de bunun (Kur'an'n) Rabbin
tarafndan gelen bir Hak (kitap) olduunu bilip ona iman etsinler ve
gnlden balansnlar. phesiz ki Allah iman edenleri doru yola
iletir.
55- nkr edenler kendilerine kyamet anszn gelinceye kadar veya
ksr (hayr dokunmaz) bir gnn azab atnca-ya kadar Kur'an'dan phe
iinde kalrlar.
56- O gn mlk Allah'ndr. Onlarn aralarnda O hkm verir. man edip
salih ameller ileyenler "Naim" cennetlerin-dedirler.
57- nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara hakir dren bir azap
vardr.
Aklamas
Bu ayetlerin nzul sebebinde geen ifadelerden anlalmtr ki, Garank
kssas zndklarn uydurduu uydurma ve yalan bir kssadr. Bunun iin
ayetlerin pek ok mfessirin yapt tefsire muhalif olarak daha baka
bir ekilde tefsir edilmesi gerekir.
eytann ortaya att szlerin duyulan lafzlar olup bu sebeple
fitnenin meydana geldii hususunda hibir ihtilf yoktur. Ancak
alimler bu eytann ortaya at ekli hususunda ihtilf etmilerdir. Fakat
kesin olan husus Peygamberimiz (s.a.), kendisinin masum olduuna
dellet eden nceki ayetlerin delaletiyle amel edilerek, kendisinin
hevasndan konumayacandan hareketle, eytann ortaya att szlerde ona
uymad. Nitekim eytann ve