-
Revistë e përmuajshme, Nr. 6, Viti II, maj 2012
Kryeministri Thaçi: Kjo Abetare është pasqyrim i frymës
evropianetë hapësirës kulturore shqiptare!
Ministri Buja: Abetarja u bë! Atë po e promovojmë sot...me
besimin e palëkundur se do të jetojë gjatë!
Kryeministri Berisha: Abetarja është dhurata më e bukur që
njerëzit e dijes mund t'ibënin Shqipërisë dhe shqiptarëve!
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë
U promovua Abetarja e përbashkëtShqipëri-Kosovë
2 3
KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi
Afërdita Maliqi
Besa Bytyçi Baraliu
Miranda Kasneci
Qamile Sinanaj
Mensur Neziri
Rr. Agim Ramadani
10000, Prishtinë, Kosovë
Tel. 038 213 065
EMAIL:[email protected]
[email protected]
Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të
autorëve nuk janë domosdoshmërisht
pikëpamje të MAShT-it
Editorial
Udhëheqës të lartë të dy shteteveShqipërisë dhe Kosovës,
qytetarë tëshumtë, mësimdhënës e nxënës kanëb ë r ë m a d h ë s h t
o r e f e s t ë n epromovimit të Abetarës së
përbashkëtShqipëri-Kosovë. Ishte zgjedhurpikërisht qyteti historik
i Prizrenit përtë hyrë edhe në historinë më të re tëpopullit
shqiptar për faktin se përjetoiemocionet e ëndrrës së madhe
përAbetaren e përbashkët. Poashtu, ishtezgjedhur që pikërisht 100
vjetori ipavarësisë së Shqipërisë, të shenjohejme këtë ngjarje të
madhe.Në këtë festë nuk mungoi aspresidentja e Kosovës,
AtifeteJahjaga, kryeministri i Shqipërisë SaliBerisha, kryeministri
i KosovësHashim Thaçi, ministri i Arsimit iShqipërisë Myqerem Tafaj
dhenatyrisht ministri i Arsimit të KosovëRamë Buja (i cili ishte
edhe ideator iAbetares së përbashkët), ministra tëqeverive të të
dyja vendeve, deputetë,përfaqësues të organizatave të dalanga
lufta, përfaqësuesi i familjesJasharaj Rifat Jashari e
shumëpersonalitete nga jeta publike.Nuk munguan as më të
zëshmit:nxënësit, sidomos ata më të vegjëlit tëcilët do ta kenë
fatin që të jenëgjeneratat e para që do të mësojnë meabetaren e re.
Përveq bukurisëfëmijërore ata madhështonin këtëfestë me dukjen e
tyre. Disa kishinveshur bluza të kuqe që simbolizonteflamurin e
Shqipërisë dhe disa të tjerëme bluza të kaltërta që
simbolizonteflamurin e Kosovës. Bluzat e tyrekishin mbishkrimin
"Urime Festa eAbetares".Ministri i Arsimit, Shkencës
dheTeknologjisë, Ramë Buja tha:"Abetarja u bë, atë po e
promovojmësot, më shumë madhështi, respekt,konsideratë e dashuri
dhe me besimine palëkundur se do të jetoj gjatë. ".Ministri
përmendi edhe vështirësitëqë janë hasur në këtë nismë. " Kur
efilluam, nuk e kishim fare të lehtë asunë e as ministri Tafaj dhe
as ata që nëvazhdimësi u morën me këtë çështje.Madje, kishte edhe
të atillë që
mendonin se kjo ishte punë nuk nukbëhej, pra ishte e pamundur.
Por,mbështetja e kryeministrave Berisha eThaçi na bëri të mos
njohimpengesa", tha ai.Ministri Buja theksoi se ky libër ështëbërë
për gjithë gjeografinë shqiptaresepse ai theksoi se të gjithëve
nakarakterizon një gjuhë, një histori dhenjë kulturë. Por, ai tha
se nuk do tëndalemi këtu. "Ne filluam nga libri iparë për të
vazhduar me projekte tëreja që na avancojnë në arsim dheshkencë",
tha ministri Buja.Kryeministri i Kosovës, HashimThaçi e vlerësoi
Abetaren epërbashkët si libër bazë të kulturësdhe si si një të
arritur historike, ndërsatha se kjo ngjarje po shënohet
nëkryeqytetin shpirtëror të shqiptarevedhe atë në vitin jubilar të
100 vjetorittë pavarësisë së Shqipërisë. "Kjo ështëfitore për të
gjithë shqiptarët. Këtëarritje mund ta bëj vetëm një popull ilirë
dhe i civilizuar", theksoi ai.Kryeministri Thaçi foli edhe
përhistorinë e bërjes së shtetit tëShqipërisë së pavarur dhe bërjes
sëabetares së parë shqipe dhe të atyre qëpasuan. "Sot kur po e
promovojmëAbetaren e përbashkët, Kosova kahyrë në vitin e
trembëdhjetë të çlirimitdhe në vitin e pestë të pavarësimit tësaj.
Kosova ka të ardhme të ndritur nëBashkimin Evropian. Kjo
ështëabetare e lirisë, demokracisë, e
Kosovës evropiane, Shqipërisëevropiane dhe shqiptarëve
evropian.Kjo e arritur është rezultat ipërpjekjeve tona
shekullore", tha ipari i ekzekutivit të Kosovës.Ndërsa,
kryeministri i Shqipërisë,Sali Berisha i falenderoi të dyministrat
e arsimit për realizimin eabetares së përbashkët, të cilin e
quajti"libër i të gjitha librave". "Abetarja kabërë rrugë
shekullore për të arritur nëduart tuaja", iu tha ai fëmijëve
tëshumtë në sallën e sporteve, ndërsaftoi ministrat Buja e Tafaj që
të prijnënë këtë rrugë.Kryeministri Berisha tha se kjoAbetare është
margaritari i kurorës së100 vjetorit të pavarësisë sëShqipërisë dhe
theksoi se nuk kishtemundësi që kjo ngjarje të festohej mëmirë se
me një abetare të përbashkët."Sot jemi më të vendosur se kurrë
qëtëpunojmë për bashkimin tonë nëEvropë" , tha kr yemini s t r i
iShqipërisë.Më pas, presidentja Jahjaga,kryeministrat Berisha e
Thaçi,ministrat Tafaj e Buja figurativishtbënë zbulimin e
shkronjave dhe përdisa vogëlushë edhe shpërndanëAbetaren e
përbashkët Shqipëri-Kosovë, e cila është punë e ko-autorëve nga të
dyja shtetet, MimozaXhokutaj dhe Shezai Rrokaj ngaShqipëria, si dhe
Saranda Pozhegudhe Islam Krasniqi nga Kosova.
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë
Fotogaleria
U promovua Abetarja e
përbashkëtShqipëri-Kosovë............................................................3Fjalimi
i ministrit, Ramë
Buja........................................4Fjalimi i
kryeministrit të Kosovës,Hashim
Thaçi...............................................................5Fjalimi
i kryeministrit të Shqipërisë,
SaliBerisha..........................................................................7Ministri
Buja: E nisëm me Abetaren!.............................8Një ëndërr
shekullore që u bë realitet............................10Festë e
madhe për Abetaren
........................................14Histori e Abetares – ajo
u mbrojtedhe me
jetë!...............................................................16Bibliografi
e Abetares në gjuhën shqipe........................20
.................................................................27
Abetarja e përbashkët
Kronika historike eAlfabetit dhe Abetaresjanë vetë historia
eShqipërisë. Qe nga botimii Abetares së parë, që kuru hap një faqe
e re ehistorisë së gjuhës sonë, etani mbushen 168 vjet,janë shtypur
mbi 150a b e t a r e n ë t r e v a tshqiptare dhe jashtë tyre.Por,
në mesin e tyreshquhet Abetar ja ep ë r b a s h k ë t
mbarëkombëtare që u përurua në Prizren, sepse ka njësimbolikë të
veçantë. Në qytetin e gurtë, nënKështjellë, pranë Shtëpisë së
Lidhjes, thënëfigurativisht u lëkunden gurët e varreve të
gjithëatdhetarëve. Më 17 maj 2012 u thyhen eshtrat emëkatëve të
heshtjeve tona. Erdhi çasti që ngjan memëngjesin e kthjellët më të
kthejllët se loti, ku lumenjtëbëhen bashkë, ku malet merren në
grykë vëllazërisht...Atë ditë buzëqeshja iu kthye historisë! 36
filigranët eshkronjave në Prizren u praruan në ar. Udhë e
kombitsolli udhën e shkronjave, këtë idil të këndshme tërilindasve
e të trimave të Lidhjes...Atë ditë u gëzua nëna gege e toske, të
përqafuara tash40 vjet më parë në Tiranë në Kongresin
eDrejtshkrimit, për ëndrrën tonë për një gjuhë e njëkomb, për fatin
tonë të prerë me copa, për shijen epashijuar të bashkimit të
kombit, për mallin e lirisë, përpëllumbat e lirisë - heronjtë e të
gjitha kohërave qëpërherë janë të gjallë.
* * *
100 vjet udhë!100 vjet liri matanë kufirit!100 vjet robëri
këndej gurit të ndarjeve!Udhë e shkronjave dikur në gergje e
shkrepa plotrreziqe, atë ditë në Prizrenin hstorik erdhen
tëbashkuara 36 shkronjat shqipe të Veqilharxhit.Erdhen udhës së
kombit që e hapen pushkët edalazotësve, të çlirimtarëve të UÇK-së,
që e hapenvizioni i dy kryministrave dhe i dy
ministrave,krahëpërkrah në një libër të përbashkët- në librin e
parënë jetën e fëmijës, ku u përururua përafrimi i punëvetona –
drejt ecjeve tona të përbashkëta në udhën qëshpie për Evropën e
Bashkuar.Dikur, Abetarja ishte e anatemuar. U bë udhë e gjatëdhe e
mundimshme që nga Kongresi i Manastirit. Undeshem me armiqtë e
kombit dhe të arsimit kombëtar.Atëbotë, ishin vënë në lëvizje
pushtues nga më tëndryshëm që Abetaren shqipe ta vëjnë në listë të
zezë tëlibrit të ndalur. Në shumë raste ajo u dogj nëpër sheshee
rrugë, siç digjeshin dikur nga inkuzicioni veprat eshkencëtarëve që
rrëzonin tabut mesjetare.Ky libër i shenjtë u quajt dhe libër i
mallkuar! Ky libër ishenjtë depërtoi edhe nëpër burgje, u mësua në
natyrënë qiell të hapur dhe në kullat e gurta. I thanë libër
imallkuar, sepse aty përbrenda ishte dashuria përgjuhën e mëmës,
aty u ngroh zemra e vogëlushveshqiptarë, që u shpërthenete liria
për mëmdhenë erobëruar.Historia e udhës së shkronjave përbrenda
ruan dramëne shqiptarëve në 500- vjetshin e fundit.
Ragip GJOSHI
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
Fjalimi i kryeministrit të Kosovës,Hashim Thaçi
4 5
Fjalimi i ministrit, Ramë Buja
E nderuara Presidente e Republikës sëKosovës, zonja JahjagaI
nderuar Kryeministër i Republikës sëShqipërisë, z.SaliBerisha,Të
nderuar ambasadorë të Republikës sëShqipërisë dhe Kosovës në
Prishtinë dheTiranë,Të nderuar ministra të arsimit dheministra
tjerë,Të nderuar deputetë dhe bartës tëinstitucioneve të Republikës
së Kosovësdhe Shqipërisë Të nderuar baca AdemdhebacaRifat,I
nderuari kryetar i Komunës së Prizrenitdhe kryetarë tjerë të
komunave tëKosovësdheShqipërisë,Të nderuar bashkatdhetarë të
viseveshqiptare,
Zonja dhezotërinj,
Më lejoni që në emrin tim personal dhe tëQeverisë së Republikës
së Kosovës, t'iuuroj këtë ditë të madhe për shqiptarëtkudo.Urime
tëgjithëve!Sot është një ditë historike për kombin,kulturën dhe
qytetërimin shqiptar. Sot poprezantojmë për herë të parë Abetaren
e
përbashkët shqiptare, për herë të parë nëhistorinë e kombit
shqiptar, kjo është earritur historike. Është Abetarja e parë
epërbashkët e autorëve nga Shqipëria dheKosova. Janë katër autorë,
dy zonja dhedyzotërinj.Urime!Jo rastësisht jemi mbledhur sot
nëPrizren, ku çdo shqiptar do të dëshirontetë ishte. Por,
shpirtërisht sot të gjithëshqiptarët kudo që jetojnë,
Kosovë,Shqipëri, Maqedoni, Preshevë, Mal tëZi, diasporë, janë me
ne, janë në Prizren,janë me Abetaren e përbashkët. Jemimbledhur në
qytet in histor ik,kryeqytetin shpirtëror të shqiptarëve, nëqytetin
në mes të kryeqyteteve politikedhe administrative, Tiranës
dhePrishtinës, në qytetin e mesazhit historikdhe të drejtë, të
bashkimit të shqiptarëvenë një shtet të vetëm, në Kosovënevropiane.
Sot, në vitin jubilar të 100-vjetorit të Pavarësisë së
Shqipërisë,institucionet më të larta shtetërore tëKosovës dhe
Shqipërisë po promovojnëtekstin më të rëndësishëm, librin bazë
tëkulturës dhe të arsimit shqip, Abetaren ePërbashkët për shkollat
shqipe. Kjo ështëfitore e kombit shqiptare. Është fitore e
dy shteteve tona. Kjo është fitore për tëgjithë shqiptarët. Këtë
të arritur mund tabëjë vetëm një popull i lirë, i
civilizuardhesovran.Më shumë se një shekull e gjysmë, 168vjet më
parë kur shqiptarët ende nuk ekishin bërë atdheun e tyre, patriotë
emendimtarë të shquar gjendeshin parasfidave dhe dilemave të mëdha.
Ataduhej të vinin themelet dhe drejtimet eRilindjes sonë Kombëtare,
duke eorientuar lëvizjen për pavarësi në binarëte kulturës
evropiane perëndimore. Çdoveprim i tyre ishte nismëtar
dhenjëkohësisht historik. Një popull metrashëgimi kulturore dhe
shpirtërore tëpasur po përpunonte institucionet e parambi vlerat e
civilizimit perëndimor, nga icili, në mënyrë të dhunshme, ishte
ndarëme shekuj. Themelimi i klubevekulturore, botimi i revistave
shqipe,botimi i librave, mbledhja e pasurisëfolklorike, deri te
krijimi organizatëspolitike ushtarake të Lidhjes Shqiptare
tëPrizrenit kishin në thelb një qëllim -rritjen e ndërgjegjes
kombëtare dhekrijimineShqipërisë sëPavarur.
E nderuara zonja presidente AtifeteJahjaga,I nderuar
kryeministër Berisha,I nderuar kryeministër Thaçi,I nderuar
ministër Tafaj,Të nderuar ministra e deputetë nga të dyparlamentet
-Shqipërisë dhe Kosovës,Të nderuar pjesëmarrës të këtij
tubimipromovues e madhështor,Të dashur e të nderuar prindër
dhenxënës,Të dashur dhe të respektuar autorë tëAbetares kombëtare,I
dashur baca Rifat, baca Adem, juveteranë të luftës, familjarë
tëdëshmorëve, veteranë të arsimit, jupërshëndes përzemërsisht!
Jemi tubuar sot këtu, në qytetin ePrizrenit historik, në qytetin
e burrërisë,besës, timërisë e qëndresës së përmasavekombëtare, në
Prizrenin e LidhjesShqiptare të vitit të largët 1878, nëqytetin e
sotëm universitar.Kjo në një anë, ka peshën dhe rëndësinësimbolike
që i ka rrënjët në histori dhe,nga ana tjetër, rëndësinë aktuale
përrealizimin e projektit të përbashkëtKosovë- Shqipëri. Është
kënaqësi, nder,privilegj dhe krenari, që të hap këtëkremte të madhe
promovuese përAbetaren tonë të përbashkët.
Sot nuk do të ndalem e as të haperojhumbellave të historisë sonë
të arsimitdhe të evetareve e abetareve tona, sepsedo të na duhet
kohë, e kjo kohë sot ështëe rezervuar për kremte promovuese euruese
për projektin e Abetares!
Ishte ëndërr e bukur dikur dhe vështirëtë imagjinohej se, kjo
ëndërr, mund tëshndërrohej një ditë në realitet dherealizim komod e
të papenguar nga dyshtetet shqiptare, nga dy ministritëhomologe të
arsimit.
Abetarja u bë! Atë po e promovojmë sot,me shumë madhështi ,
respekt,konsideratë e dashuri dhe me besimin epalëkundur se do të
jetojë gjatë.
Kur filluam këtë projekt kombëtar, nuk epatëm fare të lehtë as
unë, e ashomologu im, ministri Tafaj, e as ata qëdrejtpërdrejtë u
moren me tërë procesine bërjes së kësaj ngrehine kombëtare.
Kishim jo pak mosbesues, që na thoshinse ky projekt është i
vështirë, në moskrejtësisht i parealizueshëm.
Por, takimi i parë i përbashkët që patemnë Tiranë me ministrin
Tafaj i dhaimpuls të ri dhe motiv shtesë këtijprojekti.
Mbështetja që morem nga kryeministriBerisha dhe nga mbështetja
që kishim qëmë parë nga kryeministri Thaçi, na bëriqë të mos njohim
më pengesa për ta bërëtë realizuar Abetaren tonë të dashur, qësot e
kemi para nesh, të bërë mepërkushtim të madh organizativ,
kurajoditurie, profesionizëm e njohurikulmore shkencore.
Projekti që fitoi konkursin, përkoinçidencë dhe madhështi ka
koautorësi, me koautorë nga Shqipëria eKosova, dy andej e dy
këndej kufirit.
E bëmë këtë libër të nismës, Shqipëri-Kosovë, jo vetëm për vete,
por për tërëgjeografinë shqiptare, sepse gjithandejtrojeve tona,
pavarësiht ndarjeve, nakarakterizon një gjuhë, një kulturë,
njëetnos, një histori, një traditë.
E përse, pra, të mos e kemi të përbashkëttërë këtë begati tonë
kombëtare, në tës h k r u a r a d h e t ë m ë s u a t a , t
ëpërbashkëta, në libra e projekte të tjerakapitale.
Integrimet serioze të përmasave më tëgjera rajonale e
kontinentale, fillojnëgjithsesi nga ato kombëtare.
Ne filluam nga libri i parë, sepsedomosdoshmërisht nga hapi i
parë fillonedhe maratona më e gjatë! Për tëvazhduar me projekte të
tjera që nafavorizojnë e avancojnë kombëtarisht.Besoj që kemi bërë
një dhuratë tëçmueshme për përvjetorin e njëqind tëPavarësisë së
Shqipërisë dhe FlamuritKombëtar.
Urime për të gjithë!
Urime, në veçanti, për ju të dashurfëmijë, që sivjet filloni
hapërimin tuajshkollor me Abetaren e re Kombëtare!
E gëzofshim, e mësofshim dhe enderofshim të gjithë!
-
E nderuar zonja Presidente e KosovësAtifete Jahjaga,I nderuar
zoti Kryeministër i KosovësHashim Thaçi,Të nderuar ministra të
Arsimit tëRepubl ikës së Shqipër isë dheRepublikës së
Kosovës,Zotërinj ministra, ambasadorë,I nderuar kryetar i Komunës
sëPrizrenit,Të nderuar fëmijë, qytetare dheqytetarë të
Prizrenit,
Do ta nis fjalën time duke falënderuarpërzemërsisht zonjat
Saranda Pozhegu,Mimoza Gjokutaj, zotërinjtë IslamKrasniqi dhe
Shezai Rrokaj, për këtëkryevepër të dijes, që i dhuruan sotfëmijëve
të Shqipërisë dhe mbarëkombit shqiptar, abetaren e parë tënjësuar
të bashkuar, e cila vjen sot, nëkëtë sallë, në këtë qytet, si një
bukuri errallë e shqiptarëve, që ka renduar nëshekuj për të ardhur
tek ju, bijtë ePrizrenit, bijtë e mbarë kombit shqiptar.
Zotërinj ministra,
Një falënderim të përzemërt për Ju, përvendosmërinë,
përkushtimin që kenitreguar në realizmin e Abetares së parëtë të
gjithë shqiptarëve. Këtij libri të tëgjithë librave, këtij teksti
të të gjithateksteve. Ju falënderoj që zgjodhetkryeqytetin
shpirtëror, zgjodhetkryeqytetin e idealit kombëtar tëbashkimit të
shqiptarëve, Prizrenin, përpromovimin e saj.Ju ftoj zotërinj
ministra të prini në këtë rrugë. Rruga e dijesështë rruga e dritës,
është rruga, për tëcilën kanë më shumë se çdo gjë
tjetërshqiptarët.
Të dashur fëmijë,
Libri që ju merrni sot është abetarja mëe re që botohet në
trevat shqiptare, porajo së bashku me germat, me figurat
emrekullueshme dhe dua të përgëzoj ataqë e kanë ilustruar, ajo
mbart ëndrrën edh je të ra , q indra g jenera ta tëshqiptarëve, të
cilët donin të kishin njëabetare të përbashkët.
Ajo mbart sakrificat e shqiptarëve ngakohërat e Skënderbeut deri
në luftëra
çlirimtare të shqiptarëve në Kosovë dhenë Maqedoni. Ajo mbart
idealin e lirisësë shqiptarëve, mbart idealin ebashkimit të tyre,
si ideali i përjetësisëkombëtare. Abetarja juaj shënonarritjen
historike të përpjekjes sëshqiptarëve për mbrojtjen,
zhvilliminkultivimin e kulturës së tyre, përvendosjen e saj në
themelet e sëardhmes së tyre.
Të dashur fëmijë,
Nuk duhet të harroni kurrë, se abetarjaka jo vetëm ëndrrën, por
ka me qindrajetë të flijuara, që ju të jeni të lirë, që nete jemi
të lirë, që ne, si komb, aty kujemi, të ndërtojmë të ardhmen tonë,
tëardhmen e shkëlqyer që meritojmë,krenarë me qëndresën tonë, të
vendosurme të ardhmen tone europiane, kombishqiptarë kurrë në
historinë e tij nuk kaqenë më i bashkuar, më i sigurt në tëardhmen
e tij që meriton.
Abetarja është margaritari i kurorës së100 vjetorit të
Shqipërisë së pavarur,dhurata më e bukur që njerëzit e dijes,mund
t'i bënin Shqipërisë dheshqiptarëve. Nga Prizreni, para jush, jubëj
një thirrje nënave të mrekullueshmeshqiptare kudo që janë, në
Shqipëri,Kosovë, Maqedoni, Preshevë ngaAlaska në Afrikën e Jugut,
krahasqumështit të mos harrojnë abetarenshqipe, me fëmijët e
tyre.
Të dashur fëmijë,
Abetarja, ju dorëzohet juve sot, pas 160vjet përpjekjesh
mbinjerëzore për liridhe dinjitet të shqiptarëve, ju dorëzohetpas
ngadhënjimit të tyre mbi të gjitharacizmat, mbi të gjitha
armiqësitë e egrapadrejtësitë e mëdha, por ju duhet tëjeni krenar
se mblidhemi sot, pasi nekemi ngadhënjyer mbi të gjitha, jo sejemi
komb i zgjedhur i Zotit, por se jeminë të drejtën tonë, jemi në
kulturëntonë, jemi në trojet tona. Sot, ne jemimë të vendosur se
kurrë të punojmë përprojektin e bashkimit kombëtarë tëshqiptarëve
në projektin e madhevropian.
Ne sot jemi më të vendosur se kurrë tëndërtojmë kudo që jetojmë
vlerat e
mëdha të qytetërim evropian. Sot, nejemi më të vendosur se kurrë
tëpunojmë me përkushtim për paqen,stabilitetin në rajon dhe më
gjerë.Nga Prizreni, dua t'u themi fqinjëvetanë, çlirohuni nga
shqiptarofobia, ajoështë një mbeturinë e primitivizmit tëtrashëguar
tuajin. Shqiptarët janë njëkomb që dinë të ruajnë dhe të
mbajnëmiqësira, por gaboheni rëndë në qoftëse vazhdoni të shfaqni
shqiptarofobinëtuaj me skena si ato të Preshëves, të cilatfaktojnë
se jeni akoma shumë prej jushnë stadet primitive.
Të dashur qytetarë dhe qytetare tëPrizrenit,
Abetarja është hapi i parë i madh nërrugën tonë, tekste të
tjera, projekte tëtjera, duhet të vazhdojnë me intensitetnë mënyrë
që energjia e kombit tënjësuar të shtyjë kombin drejtehapësirave të
reja.
Le të vazhdojmë ne, me tekstin egjuhës se asgjë nuk kemi në
shpirt me tëbukur se gjuhën tona amtare.Le ta shndërrojmë atë ne,
në tekstink r y e s o r t ë s h k o l l ë s s o n
ëparauniversitare, lë te bëjmë që çdoshqiptarë të rrokëzojë fjalët
e bukura tëgjuhës sonë më mirë se kurrë më parë.Le të bëjmë
gjithçka, që gjuha shqipe tëjetë lënda më eprore e sistemit
tonëshkollor.
Vëllezër dhe motra,
Dhe njëherë dua të falënderoj shumë,autorët e këtij teksti të
falënderoj shumëme mirënjohjen më të thellë, të përulemme nderim të
madh këtu në Prizren,para të gjithë atyre që sakrifikuangjithçka
patën, që ne të mund tëmblidhemi sot dhe të festojmëAbetaren e
përbashkët.
Të falënderoj Qeverinë e Kosovës,Komunën e Prizrenit për
këtëorganizim të mrekullueshëm të kësajngjarje historike.
Faleminderit dhegëzuar për të gjithë shqiptarët!
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
6 7
Zonja dhezotërinj,
Në themelet e Rilindjes sonë Kombëtareqëndron denjësisht
pikërisht autori iAbetares së parë shqipe, të vitit 1844, dheautor
i traktatit politik të Enciklikës, iflijuari për kauzën kombëtare,
patriotiNaum Veqilhraxhi. Sot, kur fëmijëvedhe pedagogëve tanë u
jepet në dorëAbetarja e Përbashkët, nuk ka se si tëmos iu
drejtohemi me fjalë falënderimirilindësit Naum Veqilharxhi dhe
gjithëpasuseve tjerë për abetaret shqipe:Konstandin Kristoforidhit,
Jani Vretos,Sami Frashërit, Parasqevi Qiriazit, LuigjGurakuqit,
Jani Mingës, SimonShuteriqit, Mati Logorecit, AleksandërXhuvanit
dhe shumë autorëve të sotëm.Fati i librit dhe i shkollës shqipe
ishteidentik me fatin e vet popullit shqiptar.Por, pikërisht në
libra, në shkolla u lind, urrit dhe u jetësua ëndrra e lirisë. Nga
kjolëvizje kombëtare Shqipëria u bë shtet ipavarurmë1912.Pas 100
vjetësh sot shteti shqiptar ështështet demokratik, modern, anëtar
iNATO-s dhe me perspektivë të qartëeuroatlantike.
Zonja dhezotërinj,
Sot, kur festojmë Ditën e Abetares sëPërbashkët, Kosova ka hyrë
në 13vjetorin e lirisë dhe në vitin e pestë tëPavarësisë. Prapa
nesh është një e kaluare rëndë, e hidhur por e shkuar njëherë
epërgjithmonë. Një e kaluar që nuk do tëpërsëritet asnjëherë në
asnjë formë. As tëndarjes në kufij me tela xhemborë, as mendalim të
librit shqip, segregacion,vrasje, burgosje dhe censurim të
kulturëskombëtare. Kosova është shtet i pavarurdhe sovran, me
institucione tëkonsoliduara demokratike të dala ngavullneti i
qytetarëve të saj. Dhe pikërishtsot ky vullnet shpreh më së miri
nëpromovimineAbetares sëPërbashkët.Kjo Abetare është shprehje e
shkallës sëlirisë dhe demokracisë që është krijuardhe po zhvillohet
në hapësirën shqiptaretë shekullit njëzet e një. Kjo Abetareështë
pasqyrim i frymës evropiane tëhapësirës kulturore shqiptare.
Paimponime ideologjike, pa diktat dheforma tjera
jashtëinstitucioanle, kjoAbetare e Përbashkët është shprehje
endërgjegjes dhe emancipimit të kombittonë. Është Abetare e lirisë,
Abetare e
demokracisë, Abetare eKosovës evropiane, Abetare e
Shqipërisëevropiane.
Zonja dhezotërinj,
N u k dy s h o j a s p a k n ë p u n ë nprofesionale, në
ekspertizën e grupevepunuese dhe në frymën e lartëemancipuese dhe
kulturore të Abetaressë Përbashkët. Kjo abetare sintetizonpërvojat
më të mira didaktike dheprogramore për ta formësuar si është mësë
miri botën psikologjike të fëmijëve, qënë hapat e parë të mësimit
dhe shkrimittë gjuhës amtare. Përmes këtij libri bazënxënësit do të
mësojnë 36 shkronjat earta të gjuhës shqipe, që të lidhura menjëra-
tjetrën prodhojnë fjalë e mendimeqë do të jenë në shërbim të
vleravenjerëzore, të kulturës, të shkencës, tët e k n o l o g j i s
ë d h e d i t u r i s ë s ëpërgjithshme. Është një fakt i
mirënjohurbotërisht se elita kulturore kombëtare, qënga thellësitë
e shekujve është shquar mekultivimin e vlerave të humanizmit.Besoj
se edhe sot e tutje do të vazhdohettradita e mirë që respekton
diversitetinkulturor, respektimin e dallimevekombëtare, religjioze,
duke i konsideruartë gjitha këto si pasuri të mjedisit ku
jetojmë. Besoj që kjoAbetare e Përbashkët është një hap
drejtintegrimit kulturor të shqiptarëve sipasmodelit të kombeve të
përparuara.Shfrytëzoj rastin për të përgëzuar punëne ekipeve të
Tiranës dhe të Prishtinës, sidhe ministritë e Arsimit të
Shqipërisëdhe Kosovës për bashkëpunimin dhebashkëkoordinimin gjatë
hartimit tëAbetares së Përbashkët. Nxënësve,mësuesve, pedagogëve
dhe prindërve ushpreh urimet më të mira, dukekonsideruar se ata
tashmë në duart e tyrekanë një libër me vlera të qëndrueshme,që
lexohet me të njëjtën dashuri dhepasion si në Gjirokastër ashtu
edhe nëBesianë, si në Mitrovicë e Vlorë ashtudhe në Korçë, si në
Shkodër, ashtu edhenë Shkup, Tetovë, Prizren, Ulqin,Preshevë dhe
diasporë. Të nderuar tëpranishëm Sot kemi një ngjarje
historike,pra, prezantimin e përbashkët tëAbetares së Përbashkët të
shqiptarëve. Ekjo e arritur është rezultat i përpjekjevetona
shekullore, por kryekëput falë lirisëdhe pavarësisë që e fituam
dhekëmbëngulësisë së fuqishme të shtetitshqiptar, dhe natyrisht një
mbështetjeunikee tëgjithë shqiptarëve.UrimeAbetarja
ePërbashkët!
Fjalimi i kryeministrit të Shqipërisë, Sali Berisha
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri-Kosovë tashmë është realitet.Ajo
është bërë pjesë e historisë më të re të Kosovës dhe ngashtatori
vogëlushët e klasave të para do ta kenë në duar.Ministri i Arsimit,
Shkencës dhe Teknologjisë, z.Ramë Buja,është ai që edhe ishte
ithtari më i madh i realizimit të këtijprojekti, i cili pas disa
muajsh punë, nxori në dritë 'Abetarene Përbashkët'.
Më poshtë, po japim një intervistë të realizuar me ministrinRamë
Buja, ku ai flet për insistimin që të bëhet 'Abetarja ePërbashkët',
emocionet e ditës së promovimit të kësajabetareje dhe për projekte
tjera me Shqipërinë që do të vijnëmë pas.
Kur e kam filluar këtë mision, padyshim kamqenë i vendosur që do
ta realizojmë, por edhe unë vetë nuk ekam besuar që kaq shpejt mund
ta bëjmë. Por, e bëmë përpak ditë më shumë se sa një vit të
mandatit tonë dhe kjoështë diçka shumë për mua e kuptimshme dhe që
më kasjellë lumturi.... Sepse e nisëm me A -në, e nisëm meAbetaren,
për të vazhduar me projekte të tjera, të cilat besojse do t'i
realizojmë pa pasur vështirësi që i kishte kjo e fillimit.
Unë e nisa, ndonëse ka pasë edhe të tjerë, por unë nuk e di
seçka i ka penguar (ka pasur pengesa nga më të ndryshmet qës'po i
komentojmë këtu dhe sot), por për fat dhe meangazhimin tonë
maksimal, si dhe më një bashkëpunimishumë të mirë me Republikën e
Shqipërisë (me ministrinTafaj dhe Ministrinë Arsimit) arritëm që ta
realizojmë këtënë kohë shumë optimale. Besoj se kemi bërë më të
mirën qëky libër të ketë edhe nivelin pedagogjik edhe shkencor,
ashtusiç ne kemi dëshiruar.
Çështja e ceremoniësë mbase kërkon njëshpjegim të veçantë. Nuk
mund të them se isha pa emocione,sepse aty njeriu absolutisht nuk
ka mundësi të thotë se ishapa emocione. Duhet të ishe me zemër
bronzi për të mos ndieremocion, sepse një gjë të tillë e kanë parë
ëndërr breza tëtërë. T'ju them të drejtën ndjeva një gëzim të
veçantë dhenatyrisht këtë manifestim e nderuan me pjesëmarrje edhe
dykryeministrat Berisha dhe Thaçi, që për mua ishte diçka që idha
peshë edhe më shumë, dhe personalitete nga më tëndryshmet dhe më të
përkushtuarit për të realizuar këtëprojekt të përbashkëtNatyrisht
pas realizimit të lirisë, shpalljes së pavarësisë , kjoishte për
mua dita e tretë më e gëzueshmja.
Në fakt Ramë Buja ka qenë i pari person qëqë kam dashtë t'i jap
përgjigje. Detyrën që mora, që i shtrovavetes si mision e mbaruam.
Pra, si përgjigje e parë ka qenëkjo. Pastaj, kam dashur t'i
përgjigjem të gjithë atij auditori qëishte aty, se e bëmë një
detyrë që e kemi dëshiruar bashkë dhekjo u realizua ashtu siç
synuam dhe dëshiruam.
E veçanta është se aty, në fakt, janë shkrirëmendjet më të
përkushtuara, për realizimin e një libri të tillë.Për çudi ka
rastisur që të jenë dy autorë nga Shqipëria dhe dynga Kosova, dhe
gjithashtu dy femra dhe dy meshkuj. Kjonatyrisht është diçka që i
ka dhënë kuptim!
Unë jam profesor dhe nuk jam metodist, pornë fakt nuk jam ai që
mund ta shoh me syrin e profesionistitpër të parë se çka aty është
shtruar.Megjithatë për aq sa kam mundur ta shoh unë është
njëabetare që është bërë me përkushtim dhe profesionalizëmdhe që
besoj se ju ofron njohuritë edhe elementare, por edhesimpatike dhe
të perceptueshme atyre që nisin shkollën me'Abetaren e
Përbashkët'.
Ne së shpejti do të marrim një vendim tëshkruar që do t'ua
përcjellim të gjithë mekanizmave përmesMinistrisë së Diasporës,
natyrisht duke respektuar
“Mësuesi i Kosovës”: Ministër, para pak muajsh, “Abetarja e
përbashkët” Shqipëri-Kosovë për shumëkënd dukej si “mision i
pamundur”. Por, më 17 maj 2012 u promovua. Cili është
komenti juaj tani?
“Mësuesi i Kosovës”: Si jeni ndjerë gjatë asaj dite kur u
promovua Abetarja?
“Mësuesi i Kosovës”: Në fjalimin tuaj në promovimin e
Abetares
në Prizren, fjalia juaj e parë ka qenë “Abetarja u bë”. Kujt
keni
dashur t'i përgjigjeni me këtë fjali?
“Mësuesi i Kosovës”: Deri më tani janë botuar shumë abetare
në
trojet shqiptare. Cila është e veçanta e Abetares së
përbashkët?
“Mësuesi i Kosovës”: Ju e keni parë këtë Abetare, cili është
vlerësimi juaj për përmbajtjen e saj?
“Mësuesi i Kosovës”: A do të shpërndahet kjo abetare edhe
për
fëmijët tanë në diasporë?
Ministri Buja:
Ministri Buja:
Ministri Buja:
Ministri Buja:
Ministri Buja:
Ministri Buja:
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
mekanizmin tonë, që kjo abetare të përdoret edhe nëdiasporë dhe
në gjithë gjeografinë shqiptare ku ka disponimdhe mundësi legale
për ta përdorur. Kemi biseduar edhe mePreshevën, Medvegjën dhe
Bujanovcin. Ata janë të gatshëmta marrin. Unë ju kam premtuar që do
të realizojmë aqnumra sa ata dëshirojnë t'i kenë.
Nuk besoj të na del problem me shqiptarët e Malit të Zi dheas
anën legale të realizimit të kësaj. Do të bëjmë një kërkesëtë
përbashkët, unë dhe ministri Myqerem Tafaj, përMinistrinë e Arsimit
të Maqedonisë që t'iu mundësohetpërdorimi i kësaj abetareje edhe
shqiptarëve të Maqedonisëdhe besoj kjo nuk do të jetë pengesë. Pra,
besoj se së shpejtiedhe gjithë gjeografia shqiptare do të pajiset
me këtë libër tëpërbashkët, të cilën që moti kemi pas dëshirë ta
kemi.
Po më duket sikur është pak tejkalim i caqevetë modestisë, për
faktin që u realizua në mandatin tim, porpo e them që është diçka
që vërtetë do të mbetet në histori.Do të mbeten në histori edhe
nxënësit e parë që do tëmësojnë me këtë abetare. Gjithsesi edhe
mësuesit do tëshpjegojnë këtë abetare dhe mesazhi im për ta do të
ishte: tabëjnë këtë gjë me përkushtim dhe dashuri dhe besoj
serezultati do të jetë ai që dëshirohet.
“Mësuesi i Kosovës”: Cili do të ishte mesazhi juaj për këta
vogëlushë që do ta kenë fatin të mësojnë këtë Abetare dhe
mësimdhënësit që do të jenë të parët që do ta fusin në
përdorim
këtë tekst?
Ministri Buja:
Intervistoi Ismet Osdautaj
8 9
Intervistë me ministrin e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë,
z.Ramë Buja
Ministri Buja: E nisëm me Abetaren!
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - KosovëAbetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
Një ëndërr shekullore që u bë realitetNjerëzit e rritur e të
moshuar sot mund tëkenë ruajtur, e me shumë qejf edhekujtojnë,
ditët dhe orët e para të nisjes sëmësimeve e të shkollës. Ndonjëri
do tëkujtojë ato netët e gjata pa gjumë nëshenjë të pritjes me
gëzim të kësaj dite.Ndonjë tjetër për pritjen “në ethe” e plotdrojë
të saj.
Këto netë të gjata pa gjumë, këto netë editë të pritjes me aq
gëzim për të madhenditë dhe orë të parë të shkollës, a nukmeritojnë
një kujdes e një pritjeveçanërisht të hareshme të fëmijëvenismëtarë
këtë ditë? Po kjo pritje eorganizim veçanërisht i hareshëm, a
s'iuduhet edhe atyre që, për arsye tëndryshme, me aq “ethe “ e
ngurim bëjnëhapat e parë drejt shkollës dhe mësimit?Gjithsesi
sepo.
Si e çka të bëjmë, pra, që gëzimin e tëparëve ta ruajmë e
thellojmë që nga ditë eorë e parë dhe gjithnjë në vijim? Çka dhesi
të bëjmë që dronë e ngurrimin e tëdytëve ta venerojmë e flakim që
në fillim?Po nuk i vërejtëm, gëzimi i të parëve do tëshuhet shpejt,
droja e ngurrimi i të dytëvesa vie e thellohet më shumë. Kjo,
përfaktin se fillimi i mësimit dhe i punëstjetër në shkollë është
një hap i madh,edhe pse i njerëzve të vegjël e njomëzakë,drejt të
ardhmes që i pret. Nga jeta nëfolenë e ngrohtë prindërore do të
hyhetnë vorbullën shkollore të shtërzimeve përdritë e dije. Nga
mosha parashkollore, epërshkuar me lojë e defrim, do të hyhetnë
moshën shkollore plot kërkesa edetyrime. Pakon me lodra të
fëmijëveparashkollorë tashti e zëvendëson çanta,paksa mëerëndë, e
shkollarit fillor.
Tash hapet një horizont i rëndësishëm,një situatë e re, në jetën
e fëmijëve. Është,prandaj, dëshirë po edhe detyrë epr indër ve, e
mësuesve dhe eteoricientëve të mësimdhënies, që këtyrefëmijëve,
tash sa janë të vegjël enjomëzakë, t'iu ndihmojnë që, në këtëudhë
të re në jetën e tyre, të gjenden sa mëmire. Që kalimin, nga
shtrojeraprindërore në vorbullën shkollore, tapërballin më lehtë.
Që hapin e parë nëkëtë rrugëtim të ri ta bëjnë pa “ethe” pome
dëshirë. Që çdo hap i ri, në udhën esaponisur të mësimit të
shkronjave dhe të
leximit e të shkrimit, të nxisë interesin etë thellojë dashurinë
e nismëtarëve përmësimin dhe shkollën. Po s'e bëmë këtë,interesi e
kërshëria për të mësuar do tëzbehet shpejt, droja e ngurrimi sa
vijnë ethellohen. Si e çka të bëjmë, pra, qëdëshirën e interesin
për shkollën dhemësimin ta ruajmë e ta thellojmë, qëdrojen e
ngurrimin e hetuar ta zbusimdhe ta evitojme? Secili në fushën e vet
enga këndi i vet. Për realizimin e këtyredhe objektivave tjerë në
hapat e parë tërrugëtimit të nismëtarëve të shkollësfillore për
mësimin e tingujve e tëshkronjave, të gjuhës e të shkrimit
tënormuar shqip detyrë dhe përgjegjësi tëveçantë kanë hartuesit e
abetares.Kjo,për faktin se:
Abetarja është një si dritare e parë ehapur në botën e
shkronjave dhe tëleximit e të shkrimit në gjuhën amtare.Përmes
punës me Abetaren e sajuar mirëdhe organizimit të qëlluar të
mësimit metë nisin e vihen bazat e para të kultures sëgjuhës së
folur e të shkruar. Procesi injohjes së shenjave grafike dhe
idomethënies tingullore të shkronjave, ishprehisë së leximit e të
shkrimit të bukure të normuar. Ushtrohen funksione eaftësi të të
menduarit krijues dhe kritik.Edukohen edhe shumë shprehi
pozitivetëvullnetit e tëkarakterit tënxënësve.
Abetarja e sajuar mirë dhe mësimicilësor me të ndihmon dukshëm
edhe
përshtatjen më të lehtë e më të shpejtë tënxënësve nismëtarë të
shkollës fillore,punës dhe jetës në shkollë e mekolektivin
shkollor. Kjo për faktin semësimi dhe puna tjetër në shkollë
ështështeg i ri në rrugëtimin jetësor të fëmijësqë shtron detyra,
që kërkon angazhime,që e ballafaqon me vështirësi, qëshkurton kohën
e lojës e të argëtimit, aqtë nevojshme për fëmijën, që
ndryshonrendin dhe regjimin e punës e të jetës sëfëmijëve në
shtëpi. Ndryshimet si këtovështirë se pëlqehen e plotësohen
shpejtnga të gjithë fëmijët nismëtarë të shkollësfillore. E,
fillimi i mësimit dhe i jetës sëfëmijëve në shkollë nuk bën të jetë
një sikërcim i vrullshëm nga bota e lojës nëbotën plot rregulla dhe
obligime. Këtëfillim fëmija nuk bën ta ndiejë si fundin ekohës së
lojëse tëdëfrimitpër ta.
Përmes mësimit me Abetaren e mirë,nxënësit nismëtarë të shkollës
fillorepërvetësojnë dhe gradualisht epërparojnë edhe shkathtësinë e
leximitdhe të shkrimit. Leximi dhe shkrimi sotjanë nevojë e
domosdoshme shpirtëroree jetësore e njeriut. Përmes fjalës
sëshkruar a të shtypur, është shprehur eështë ruajtur, por edhe
është bartur brezpasbrezimendimipërparimtar ikohës.Falë
shkathtësisë së leximit ështëpërvetësuar, është vënë në peshojën
ekohës dhe është përparuar mendimtarianjerëzore. Pa kërshërinë dhe
zotërimin eshkathtësisë për të lexuar e shkruar, çdo
•
•
•
10 11
brez i ri, në rrugën e vet të qytetërimit, dotë ketë qenë i
detyruar të nisej prej aty kunisi paraardhësi i njeriut. Vetëm falë
këtijthesari të dijes e të shkencës, të deponuarndër shekuj, çdo
brezi të ri të njerëzimitiu bë e mundur të nisej prej aty ku
mbeti,të vazhdojë atë që nisi. T'ia dalë asaj qës'mundi dhe të
ngjitet majave të dijes atjeku nuk arriti brezi para tij. Ai që sot
nukdi të shkruajë e të lexojë është i privuarnga mundësia që të
shijojë kënaqësinëshpirtërore çfarë ofron fjala e shkruardhe në
rrafshin intelektual, social dhekulturorështë ihendikepuar.
Përmes Abetares së mirë e punëscilësore me të ndihmohet edhe
zhvillimidhe pasurimi i fjalorit dhe i kulturësfolëse e tjetër
gjuhësore të nxënësvenismëtarë të shkollës fillore. Shtohetnumri i
fjalëve dhe përdorimi i drejtë ityre në praktikën e komunikimit
tëpërditshëm gjuhësor. Korrigjohen trajtatë të folmes lokale.
Ushtrohet të foluritdhe gjuha e normuar. Ndihmohet edhepërvetësimi
gradual i diturive të para ngagramatika dhedrejtshkrimi.
Ajo, me vlerën informative e porositë eshëndosha, me sasinë e me
shkallën evështirësisë kuptimore të përmbajtjes,me metodologjinë
bashkëkohore tëmësimdhënies e mësimnxënies dhe meilustrimet e me
përgatitjen grafike dhetjetër teknike duhet t'i përshtatet nivelit
ecilësisë së përgatijes e të paraditurive të
nxënësve nismëtarë të shkollës fillore përshkronjat dhe lexim e
shkrim. T'imundësojë çdo nxënësi që rrugën emësimit të shkronjave
dhe të leximit eshkrimit të niset nga “paja” arsimore dhetë ecën me
hapin dhe potencialet eafinitetet individualeqëka.
Rëndësia e madhe e shumëfarëshe çfarëka Abetarja për mësimin,
ruajtjen dhepërparimin e gjuhës amtare i shtyrimendjet më të
ndritura e atdhetarët më tëguximshëm shqiptarë të periudhave
tëndryshme të emancipimit të etositshqiptar të falnin pasuri e jetë
përhartimin dhe përdorimin e një abetarejeg j i t h ë k o m b ë t a
r e. Va r g a n i t t ëmendjendriturve e atdhetarëve shqiptarëpër
këtë qëllim i prinë NaumVeqilharxhi. Ai, sajoi një alfabet dhe metë
hartojë:”Fort i shkurtër e i përdorshimEvetar shqip“ (1844) dhe
“Fare i riEvetar shqip për djelm nismëtar“ (1845).Me “Evetarët” e
tij Naumi “ …ndeziflakadanët e fillimit të një epoke të re
përmësonjëtoret shqipe, për didaktikën earsimit fillor shqiptar,
duke kuptuar drejtdhe realisht detyrimet që shtronte etapa
eintegrimit bashkëkohor për shoqërinëshqiptarde”. I vetëdijshëm për
nevojen epunës për begatim të saj Veqilharxhiporosiste “Le të
hedhim farën e mire dheme siguri vetë natyra e shenjtë e
ngjarjevedo të ndihmojë për gjallërimin, mbirjendhe rritjen e saj,
pemët e ëmbla dhe tëbukura të së cilës do t'i korrë(…) brezi I
ardhshëm”. Evetarët e tij Veqilharxhi iadedikoi “ Gjithë
Shqipërisë (…),gjithëtoskërisë, Elbasan e gjithë Gegërisë, egjithë
atyreve që mbajnë nga rrënja eShqipërisë të hequr e të përndarë”.
Përjehonën që bëri me Evetarët e tij, nëshpalosjen e kujtesës
historike e gjetemNaumin tekshquhej:
“…si burrë i ndezur nga dashuria përkombin” (G.Bariciu),“…si
patriot e veprimtar i guximshëmpër të mirën e vendit dhe popullit”
(Gj.Shushka),“…didaktin mendjendritur (…) dhefrymëzuesin e të
gjithë autorëve tjerë tëabetareve tona. Flamurtarin që iu
priumetodistëve shqiptarë në mësimdhëniene shkrim – leximit shqip”
(Sh.OsmanidheNj.Kazazi).
Pas Evetarëve të Veqilharxhit u botuanedhe shumë abetare shqipe,
por mealfabete të ndryshme që nuk kishinhapësirë përdorimi në
gjithë gjeografinëe etnisë shqiptare. Nga historiku iabetareve
shqipe mund të mësohet sederi me Kongresin e Manastirit (1908),ku u
miratua Alfabeti i gjuhës së sotmeshqipe, abetare shqipe botuan
edheshumë mendjendritur e militantë përgjuhën, shkollën dhe mësimin
shqip si:K.Kristoforidhi (1872), D.Boriqi (1869),H.Tahsini (1877),
Dh.Ruso (1877),Alfabetarja e Stambollit (1879),A.Kulluriot i (1882)
S.Frashëri(1886),G.Benusi (1890 ),J.De Rada(1896),S.Najdani (Hoxhë
Voka),1900,N.Mjeda (1904), L.Gurakuqi(1905 ). Po kujtojmë, është e
vërtetë sekëto ishin “…tekste të thjeshta, të vegjëlnga përmasa
(…), por se botimi iAbetares është një ngjarje me rëndësipër gjuhën
dhe për shkollën në atëgjuhë,s epse ajo përcakton
alfabetin,drejtshkrimin dhe standardin në të cilindo të mësojnë e
do të shkruajnë brezat”.Ndihmon ruajtjen dhe përparimin egjuhës dhe
shkrimit. Kjo është merëndësi të mbahet mend, sepse “Njëkomb që
humbet gjuhën e vet – është ihumbure iharruar”.
Janë më shumë arsye pse abetaret–pasuese të Evetarëve të
Veqilharxhitnukugjetën
•
•
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
në duart e nxënësve nismëtarë tëshkollave fillore në gjithë
gjithë shtrirjengjeografike të etnisë shqiptare. Ato,madje, gjatë
gjithë periudhës së Rilindjesedhe u emërtuan me emërtime tëndryshme
si: “evetar”, ”abetar”,”alfavitar”, ”abecedar”. Prej të
gjithave,mendojmësepengesë ishin:
•Mungesa enjëalfabeti tëpërbashkëtdheenjë standardigjuhe
tëunifikuar;
•Trunguetnik shqiptar i copëzuar;• Perdet “e hekurta” të vëna
midisvendbanimeve shqiptare të mbeturajashtë; Shqipërisë londineze.
U deshtshumë kohë pune, me penë e me
pushkë,përplotësiminenjëpasnjëshëm të tyre;•Me miratimin e një
alfabeti unik tëshkrimit shqip, çfarë ndodhi nëKongresin e
Manastirit (1908) u botua“Abetare për shkollat e para”
(1909),hartuar nga Parashqevi Qiriazi. E vlen tërikujtohet se kjo,
shkroi edhe hymnin ealfabetit kombëtar të shqipes qëshënonte një
veprim unik në historikun eabetareve;•Coptëzimi i trojeve shqiptare
eshkapërderdhja e shqiptarëve në shtetetjashtë Shqipërisë londineze
kishtekrijuar si “perde të hekurta” dhepamundësonte hartimin e
Abetares dheteksteve tjera të përbashkëta për nxënësitshqiptarë të
trevave etnike shqiptare. Përgjatë kohë, pas Pavarësisë së
Shqipërisë,u hartuan e përdoren abetare e tekstetjera mësimore, po
në dialektin e veçantëtëgjuhësdheshkrimit;•Mundësia për hartimin e
Abetares e tëteksteve tjera për shkollën e mësiminshqip, jashtë
Shqipërisë, u sigurua meKongresin e Drejtshkrimit të GjuhësShqipe,
që u bë në Tiranë më 1972 memiratimineshqipes standard;•Rrethanat
pol i t iko-shoqërore,megjithatë, nuk lejonion të hartohejAbetare e
përbashkët. Gjuha ishte enjësuar, por përmbajtjet mësimorebrenda
abetares dhe teksteve tjerakërkohej t'i përshtateshin platformave
eprogrameve ideologjike e poltike tëNjësive Federale (republikave
dhekrahinave) në Jugosllavinë avnojane. Njëabsurd i llojit të vet
ishte hartimi dhepërdorimi i abetareve të veçanta shqipepër
nxënësit shqiptarë në Kosovë, nëMaqedoni dhe në Mal të Zi.
Kështundodhi që të hartoheshin dhe tëpërdoreshin pesë abetare të
veçanta, qënuk kishin kuptimin sot të teksteve
alternative, por si të veçanta për nxënësitshqiptarë në trojet e
tyre brenda njësive tëveçanta federale të ish–Jugosllavisë.
•Po kujtojmë se pas përfundimit të Luftëspër Çlirimirn e Kosovës
e me formimin eQeverisë së Përkohshme u bë njëmarrëveshje, midis
MASh dhe DASh(Departamenti i Arsimit dhe Shkencës) iKosovës.U
shpall një konkurs. Uformua juria profesionale për vlerësimine
dorëshkrimeve të arritura (10sosh),midis të cilave kishte
edhedorëshkrime të autorëve nga Kosova.Me mendimin e njëzëshëm u
përzgjodhnjë më i miri. Teksti i përzgjedhur umendua të zbatohej
edhe në Kosovë.Kjo nismë dhe ëndërr e kahmotshme emilitantëve të
gjuhës dhe shkrimit, tëshkollës e të mësimit shqip me tekste
tëpërbashkëta shkollore u pengua.Administratorit të
atëhershëmndërkombëtar (Daxner) i kishte “fryer”dikush në vesh se
kjo do të thoshte“ S h q i p ë r i e m a d h e ” d h e s
ekundërshtohet me objektivat e MisionitNdërkombëtar në Kosovë.
“Është pranjë punë që s'mund të lejohet”, thashumëshkurtdhe I
vendosur.
Me çlirimin dhe pavarësinë e Kosovëssikur nisen të zbuten e të
shkrihen fareato “perdet e hekurta” midis Kosovës eShqipërisë.
Urojmë që kjo të ndodhëedhe me vendbanimet tjera shqiptare
nështetet në rajon. ”Shkrirja” e këtyreperdeve krijoi mundësi për
nisma të rejadrejt harmonizimit dhe unifikimit tëshkollës e të
mësimit shqip. Është bërëshumë punë në harmonizimin ekurrikulave
lëndore. Janë botuar edhejanë në shfrytëzim tekste të
përbashkëtapër shumë lëndë mësimore. Por,mirëkuptimi dhe
gatishmëria e MAShTdhe MASh për botimin e Abetarës sëPërbashkët
është ngjarje e shënuar nëhistorinë e shqiptarëve dhe të shkollës
etë arsimit shqip. Dhe, ”Abetarja u bë”,tha ministri Buja. Ajo
ëndrra e mirëshekullore u bë realitet. Abetarja epërbashkët
Shqipëri – Kosovë “…ështëkryevepër e dijes” dhe “bashkë megermat e
figurat e mrekullueshme,mbartë ëndrrën e dhjetra ,qindragjeneratash
të shqiptarëve që donin tëkishin një abetare të përbashkët(…).Është
kryevepër që i dhurohetkombit shqiptar”, tha kryeministri
SaliBerisha). Është “…një tjetër fitore e
kombit shqiptar në 100 vjetorin epavarësisë”, tha ndërkaq
kryeministriHashimThaçi. Është “kurorëzim inatyrshëm i udhës së
shkronjave shqipe”dhe një “si margaritar i kurorës së 100-vjetorit
të pavarësisë së Shqipërisë”(H.Koliqi).
Ne do të uronim që Abetarja ePërbashkët Shqipëri – Kosovë,
oseAbetarja gjithëkombëtare, siç më shpeshpo quhet, të jetë “me
këmbë të mbarë”, tëpërvijohet me përpjekjet e reja përharmonizimin
e kurrikulave lëndore dhetë teksteve të përbashkëta për
shkollënshqipe dhe unifikimin e sistemit
arsimorshqiptaro-kosovar.
Hartimi i Abetarës përgjithësisht dhe, nëveçanti i asaj
gjithëkombëtare, është njëpunë e ndërlikuar dhe kërkon një“ a r k i
t e k t o n i k ë ” t ë v e ç a n t ëmetodologjike. Hartuesit e saj
duhet tënjohin e marrin në konsideratë ca ngaçështjet shtyllore që
përcaktojnë sajimindhe organizimin cilësor të punës me të,siç janë:
mosha jetësore e fillimit tëshkollimit fillor në rrafshin
gjeografik të
Disa thekse nga Abetarja e përbashkët
Shqipëri – Kosovë
funksionimit të shkollës dhe mësimitshqip, nivelin e zhvillimit
të kulturës së tëfolurit,veçantitë shqiptimore të shqipësnë treva
të ndryshme vendbanimi tëshqiptarëve, metodat e format bazë
tëhartimit të Abetares, rendin epërpunimit të shkronjave dhe të
leximit e
të shkrimit, përmasat e përfaqësimit tëvlerave letrare të
autorëve shqiptarëbrenda dhe jashtë Shqipërisë e Kosovës,emërtimet
e ndryshme të njerëzve,bimëve dhe objekteve e monumentevenatyrore e
kulturore- artistike,përfaqësimin adekuat të personazhevenga
përkatësi të ndryshme gjinore, fetaresocio-ekonomike e të tjera
socio-ku l tu ro re t ë shq ip ta rëve dhebashkëqytetarëve të
përkatësive tjeraetnike- vijues të mësimit dhe gjuhësshqipe. Ajo,
me përmbajtjen e vetë,duhet të prezantojë vlera njohëse eedukative
me moshën dhe aftësitëkuptimore e të tjera psikofizike tënxënësve
nismëtarë të shkollës fillore.Me përgatitjen grafike dhe tjetër
tekniketë jetë e pëlqyeshme dhe të joshë nxënësitpër
tëmësuarepunuarmetë.
Përmbajtja e Abetares së Përbashkëtështë e aktuale dhe adapte
meparadituritë dhe përgatitjen paraprake të
fëmijëve për shkollën dhe mësimin. Idedikohet dhe ndihmon
përmbushjen eobjektivave të mësimit në të gjitha fazat epunës me
abetare. Ka brenda sajpërmbajtje të mjaftueshme përpëriudhën e
përgatitjes brenda të cilësfëmijët duhet ushtrojnë kulturën e
të
folurit, përgatitjen për mësimin eleximit e të shkrimit.
Përmespërshkrimit të figurave dhe ilustrimevetjera, me anë të
metodës “shiko dhetrego ç'po sheh”, ndihmohet njohja efjalorit të
fëmijëve e nxitet të folurit enxënësve. Puna në plotësimin
ekonturave të figurave e shkrimit“ornamentisitk” ushtrohet dora
dhendihmohet koordinimi i lëvizjes sëmuskujve të dorës dhe
strukturave tjeraanatomike pjesëmarrës në tëshkruajtur.
Metodë bazë e hartimit të kësajabetareje është metoda
analitiko-sintetike e tingullit, e shoqëruar memetodën mikste, atë
globale dhe me cametoda të veçanta analitike (metoda efjalive
normale, e fjalëve normale), sidhe ato të veçanta sintetike (metoda
etingujve natyralë, metoda fonetike,fonografike dhe elemente të
metodësfonomimike).
Formë bazë e përpunimit të shkronjaveështë forma monografike me
variantine përpunimit të njëhershëm të të gjitha
shenjave grafike (grafemave) tëshkronjëspërkatëse.
Për renditjen dhe mësimin e tingujve dheshkronjave, në këtë
Abetare, njëvëmendje të veçantë i kemi kushtuarparimeve të njohura
në metodologjinëbashkëkohore të hartimit të abetareve siçjanë:
parimi i vështirësisë shqiptimore tëtingujve (parimi fonetik );
parimi ivështirësisë grafike të shkronjave; parimii dendurisë ose
frekuencës së përdorimittë tingujve në gjuhën e folur e të
shkruar.Përfillja e kërkesave të parimeve tëpër mendura s iguron g
radë tëpërvetësimit të tingujve e shkronjave.Mësohen më parë
tingujt që shqiptohenme lehtë dhe shkronjat me strukturëgrafike më
të thjeshtë. Renditja dhemësimi më parë i tingujve dheshkronjave me
shkallë më të lartëpërdorimi në komunikimin e përditshëmnë të folur
dhe shkruajtur, mundëson qëfëmijët nismëtarë të shkollës
fillore,
brenda një kohe më të shkurtër, tëaftësohen të flasin dhe
shkruajnë. Përsigurimin e këtyre parimeve kemikonsultuar rezultatet
nga disa prejhulumtimeve më të besueshme, të bëranga autorë
shqiptarë deri me tash.Bashkautorët nga Shqipëria kanë bërëedhe një
hulumtim me vlerë përkitazi mefjalorin e nxënësve nismëtarë të
shkollësfillore, që kanë ndihmuar shumë nëprezantimin e termave dhe
të shprehjeveadapte me rezultatet e dala ngahulumtimi.
Për të mësuar më shumë për përdoriminsi sinonime të fjalëve e
shprehjevekarakteristike për shqipfolësit e rajonevetë ndryshme
brenda e jashtë Shqipërisëdhe Kosovës kemi zbatuar një si rubrikëtë
veçantë me titull: “thuhet – shkruhet”.Brenda saj e për tinguj dhe
shkronja tëveçanta dhamë më parë fjalën nëshkrimin standard dhe
krahas tijshënuam edhe shprehje e fjalëkarakteristike për të folmen
dialektikoredhe lokale të shqiptarëve. Për qëllime tëcaktuara këtë
rubrikë e vendosem nëTeksti i mësuesit dhe mendojmë se do
t'iushërbejë mirë mësuesve si përkujtues tëkëtyre fjalëve në
shkollën dhe mjedisinpërkatës.
Me qëllim të ndihmës së fëmijëve përzhvillimin e të menduarit
krijues dhekritik, në Abetaren tonë kemi dhënë mëshumë teknika e
strategji ngametodologjia bashkëkohore e punës meabetare. Besojmë
se këto do të evitojnëatë prirjen e mjaftueshmërisë sëmësuesve më
shkal lë të lar tëmemorizimi. Do ta bëjë mësimin eshkronjave dhe të
leximit e të shkrimitfillestar nga një akt memorizues në
atëkrijuesdheveprues.
Do paralajmëruar mësuesit se kjoabe ta re, me për mba j t j en
dhemetodologjinë e zbatuar, shënon njëshkallë më të lartë
vështirësie dhe lloj-llojshmëri punë e ndërveprimi. Për këtëqëllim,
do të jetë e nevojshme një njohjedhe përgatitje paraprake e
mësuesve përnjë punë cilësore me të. Kjo, për faktin sefitorja
politike duhet të dëshmohet edheme fitore pedagogjike,
përkatësishtdidaktiko-metodike të mësuesve dhe tëgjithë faktorëve
tjerë të shkollës dhemësimit cilësor.
Islam Krasniqi
12 13
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
madhe në Prizren. E prindërit dhemësuesit i sollën më të
vegjëlit nëQendrën Sportive “Sezai Surroi” qët'i jepnin dashurinë
dhe çiltërsinë efëmijërore kësaj ngjarje. Zërat e tyretë gëzuar e
bënë festën edhe mëmadhështore. Vogëlushët veshënbluza të kaltra e
të tjerë bluza të kuqeqë simbolizonin dy flamujt e që përmbishkr im
kishin ur imin përAbetaren e re. E në kokë, secilimbante nga një
shkronjë në kapeletprej letre, të punuara me stil dheshumë
ngjyra
Në sallën e entuziazmuar, nëatmosferën e ngrohtë, duartrokitjet
ebrohorimat nuk patën të ndalur, kur
aty u duken: presidentja e Kosovës –Atifete Jahjaga,
kryeministri iK o s o v ë s – H a s h i n T h a ç i ,kryeministri i
Kosovës- Sali Berisha,ministri për Arsim i Kosovës – RamëBuja,
ministri për Arsim i Shqipërisë– Myqerem Tafaj. Kishin ardhur përta
shënuar këtë festë edhe deputetë tëKuvendit të Kosovës, përfaqësues
tëinstitucioneve të ndryshme të venditdhe personalitete nga sfera
tëndryshme të jetës në Kosovë eShqipëri. Aty ishin edhe
katërautorët e abetares historike.“Abetarja u bë”, ishte fjalia e
tjeshtë epara e ministrit Buja. Kështu e nisifjalimin e tij i pari
i Arsimit në vend, icili edhe e kërkonte këtë abetare
mekëmbëngulje. “Atë po e promovojmësot,- vazhdoi më tutje ministri
Buja, -me shumë madhështi, respekt,konsideratë e dashuri dhe me
besimin
e palëkundur se do të jetojë gjatë”.Ministri foli nën
duartrokitjet e gjataqë e ndërprenin herë pas here. Pok ë s h t u ,
n d o d h i e d h e k u rkryeministrat Berisha e Thaçizgjodhen
fjalët më të bukura e më tëf u q i s h m e p ë r p r o m ovo m i n
eAbetares."Kjo është fitore për të gjithëshqiptarët. Këtë arritje
mund ta bëjëvetëm një popull i lirë dhe icivilizuar", tha
kryeministri Thaçi.Ndërsa, kryeministri Berisha evlerësoi atë si
“libër i të gjithalibrave”.
Pastaj, një abetare gjigante, u zbuluanga personalitetet më të
larta tëShqipërisë dhe Kosovës. Salla uentuziazmua edhe më tepër.
Nënbrohor imat e fuq i shme, d i savogëlushë patën fatin që të
parët tëmerrnin nga një Abetare te re, ebashkë me to nga një
përqafim tëngrohtë nga Presidentja Jahjaga,kryeministri Berisha,
KryeministriThaçi, ministri Buja e ministri Tafaj.Kështu u nis një
epokë e re e arsimitshqip. Abetarja do të jetojë edhe kurata që
brohoritën në këtë ditë do tëharrohen. Abetarja do të shfletohetnga
miliona duar të vogla. Abetarjado të shënohet në histroi si e para
e tëgjithë shqiptarëve. Kështu u bëAbetarja e abetareve!
U zgjodhën fjalët më tëfuqishme
14 15
Festë e madhe për AbetarenDrini, Alba, Festina, Enisi...e moren
Abetaren e përbashkët Shqipëri-Kosovëpikërisht në ditën kur atë
edhe e panë për herë të parë me lotë gëzimi mijëra sy.
Këtavogëlushë së bashku me qindra mijëra bashkëmoshatarë do të kenë
fatin që të jenë tëparët që do të mësojnë me Abetaren më të re!
Abetarja do të shfletohet nga milionaduar të vogla, ndërsa do të
shënohet në histori si e para e të gjithë shqiptarëve
Besa Bytyçi Baraliu
Shqiptarët patën festë! Nga të gjithatrojet ku jetojnë ja mësynë
qytetithistorik – Prizrenit. I madh e i vogëldëshironin të ishin
dëshmitarët egjallë të datës 17 maj, datë e cila do tëshënohet në
historinë më të re tëhistorisë së popullit tonë.
Por, Qendra e Sporteve “SezaiSurroi” nuk mund të përballonte
tërëkëtë “presion”, prandaj shumë ngaata mbeten të festojnë jashtë
saj. Dotë shihnin për herë të parë njëAbetare të re. Do të preknin
për herëtë parë ëndrrën e kahmotshme, atë qëtë parët tanë, ata që
treten në varre,nuk e patën mundësinë ta shohin, anipse shumë prej
tyre dhanë edhe jetën.
Për ta shënuar këtë ngjarje të madhe,ishte zgjedhur pikërisht
Prizreni,qyteti që pa të gjallë shumë emra tëmedhenj të historisë,
qyteti i Lidhjessë Prizrenit...qyteti ku takohet kudo esotmja me të
kaluaren. Dhe, ishtezgjedhur pikërisht 100 vjetori ishpalljes së
pavarësisë së Shqipërisëpër të promovuar Abetaren.Abëtarja e
përbashkët Shqipëri-Kosovë u bë realitet. Bindi edhe mëskeptikët,
të cilët vetëm para pakmuajsh thanë se ishte projekt ipamundur. Por
ja që, Drini, Alba,Festina, Enisi...e morën atë ditë me
vete në shtëpi. Dhe qindra mijërabashkëmoshatarë të tyre do ta
kenënë duar, do të jetë libri i parë me tëcilin do të takohen kudo
që jetojnëshqiptarët. Do të jetë libri i parë për tëcilin do të
gëzohen vogëlushët dhe dotë nisin jetën. E prindërit do të
urojnëdhe do të bekojnë ata që idenë e bënërealitet.Prandaj, më 17
maj 2012 u bë festë e
Prizreni do të mbajë mendedhe një ngjarje të madhe
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
Abetarja, libri i parë me të cilin ef i l l o j m ë j e t ë n a
r s i m o r e d h eakademike, ka një histori të gjatë. 168vjet jetë
ka kjo histori, që kur popullishqiptar pati në duar abetaren e
parë.Që nga ajo kohë, abetare të shumtakanë përcjellë gjenerata e
gjenerata.Por, libri i parë, me të cilin takohennjerëzit, ka një
histroi në shumë rastetë dhimbshme. Kjo histori është embushur me
emra të shumtë të atyreqë me tërë qenien e shkruan, por edhetë
atyre që e mbrojtën edhe me jetë.
Abetarja ishte arma më e fuqishmepër të shkëputur arsimin shqip
ngavarësia e arsimimit në gjuhë të huaj.
Ku filloi kjo histori? Ishte pikërishtviti 1844 hyri që shënon
nismën e
kësaj ngjarje të madhe. U botua“Evetari shqip” i Naum
Veqilharxhit,që është edhe abetarja e parë nëgjuhën shqipe.Këto
abetare, përveçqë ndikuan nëarsimim (mësimin e gjuhës
shqipe),ndikuan edhe në edukimin eg j e n e r a t a v e t ë s h u m
t a m epërmbajtjen e tyre. Ato krijuan dhezhvilluan ndjenja
atdhetare.
A b e t a r j a i s h t e n j ë p j e s ë erëndësishme e luftës
së popullit
shqiptar për liri. Ajo ishte luftë nëvete. E bënin pedagogët dhe
embronin luftëtarët . Por, edheshumica e këtyre pedagogëve
ishinedhe luftëtarë. Në fakt, ndryshe nukdo të mund të mbijetonin
abetaret, potë mos mbroheshin me armë.Disa nga autorët edhe ranë
dëshmorësi: Naum Veqilharxhi, AnastasKulluriotit, Luigj Gurakuqi,
Jashar
Erebara, Shefqet Daiu e shumë tëtjerë.Abetaert bënë historinë e
arsimitshqip në të gjitha trojet ku jetoninshqiptarët, por edhe një
pjesë tëmadhe të historisë kombëtare. Kylibër që konsiderohet si i
shenjtë, nukishte vetëm një mjet pune për tëmësuar shkrim-leximin,
por ishteedhe një shtyt je për çl i r iminkombëtar gjatë një
shekulli e gjysmë.Me Abetaren nuk u lidhën vetëmmësimdhënësit, por
edhe njerëz të
fushave të tjera, njërëz të çdo shtrese,të çdo profesioni.
Luftëtarët embanin krahas ar mës për t ' ishpërndarë që të mësohej
gjuhashqipe, që të viheshin themelet për tëpërgat i tur më vonë
njerëz tëarsimuar, që do të kontribuonin përnjë jetë më të mirë,
për një Shqipëri tëarsimuar.
Abetarja ishte pjesë e luftëspër liri
Histori e Abetares – ajo u mbrojt edhe me jetë!
16 17
E dogjën dhe e futën nëlistën e botimeve tëndaluara
E nisi Naum Veqilharxhime Evetarin
Abetarja e parë kishte tetëfaqe
Por, me Abetaren i doli punëarmiqve dhe atyre që ishin
kundërkombit dhe arsimit shqip, prandajky libër edhe u vu në listën
ebotimeve të ndaluara për shumëvjet. Në disa raste u dogj.
NaumVeqilharxhin e helmuan dhe upërpoqen në mënyra të ndryshme
qëlibrin e tij ta zhduknin.Por, lufta për të mbrojtur këtë libër
tëparë ishte më e fortë se dëshirat epushtuesve dhe
bashkëpunëtorëve tëtyre. Dëshira për mbijetësën eabetares ishte më
e madhe dhe dhunaqë ushtrohej mbi të gjithë ata qëmerreshin me të
nga përgatitje,botimi, e deri te shpërndarja.Për të mbajtur gjallë
e të freskëtabetaren shqipe derdhën mundin,
djersën e intelektin e tyre penat më tëfuqishme të kohës, si: N.
Veqilharxhi,K. Kristoforidhi, D. Boriçi, S.Frashëri, J. Vreto, K.
Hoxhi, P. Vasa,A. Kullurioti, L. Gurakuqi, P.Qiriazi, N. Lako, S.
Shuteriqi, A.Xhuvani, N. Paluca, Th. Papapano,J. Minga, M.
Logoreci, G. Beltoja, L.Skendo, L. Lumezi etj. e deri më tërinjtë
si Q. Guranjaku, K. Xhumari,Q. Batalli, M. Gjevori, Gj. Gjokaj,Xh.
Gega etj.Shumica e autorëve të abetareve janë
të njohur në analet e historisë sëarsimit dhe të mendimit
pedagogjikshqiptar si pedagogë të shquar, sididaktë të aftë dhe si
metodistë tëp ë r s o s u r d h e o r i g j i n a l ë n
ëmjeshtërinë e mësimdhënies. Të tillëkanë mbetur Naum
Veqilharxhi,Konstandin Kristoforidhi, JaniVreto, Sami Frashëri,
Gaspër Benusi,Jan Risto Terova, Parasqevi Qiriazi,Luigj Gurakuqi,
Jani Minga, SimonShuteriqi, Jashar Erebara, NikollaLako, Mati
Logoreci , GaspërBeltoja, Ndue Paluca, AleksandërXhuvani, Pertef
Pogoni, QamilGuranjaku, Kolë Xhumari, MehmetGjevori etj.
Naum Panajot Bredhi, i mbiquajturVeqilharxhi, është ideologu i
parë iRilindjes në Shqipëri, një nga ata që uhapën udhën ideve të
reja politike ek u l t u r o r e k o m b ë t a r e . N a u
mVeqilharxhi lindi më 1797 në Vithkuqtë Korçës. Ai pati mërguar
nëRumani. I ndikuar nga idetë elëvizjes kombëtare të popujve
tëBallkanit, mori pjesë në revolucioninrumun të vitit 1821 kundër
Turqisë,revolucion që pati karakter jo vetëmçl i r imtar ant
iosman, por dheantifeudal. Me formimin iluminist,Veqilharxhi e
drejtoi vëmendjen tekatdheu i tij.Në vitet `40 të shekullit XIX
lëvizjet
çlirimtare në Shqipëri kishin marrëhov, por atyre u mungonte
njëprogram kombëtar dhe një platformëideologjike e përpunuar.
Veqilharxhika meritë se në shkrimet e tij formuloii pari kërkesat
themelore të Rilindjes.Punën e tij si atdhetar iluminist e nisime
krijimin e një alfabeti origjinal tëgjuhës shqipe, të përbërë prej
33shkronjash. Me këtë alfabet hartoidhe libra për mësimin e
shqipes. Tëparin libër, që është e para abetare përmësimin e gjuhës
shqipe, Veqilharxhie botoi më 1844 me titullin "Evëtar".Një vit më
vonë, më 1845, e botoi tëpërpunuar e të zgjeruar, me titullin"Fare
i ri evëtar shqip për djelm
nismëtar", të shoqëruar me njëparathënie për d jemtë e r in
jshqiptarë. Këta libra të Veqilharxhitu pritën me entuziazëm nga
patriotëtbrenda dhe jashtë Shqipërisë. Shumënjerëz mësuan të
shkruanin mealfabetin e tij. Kërkesat e lëvizjessonë kombëtare,
Veqilharxhi iparaqiti në tri shkrime të tij: Nëparathënien e
botimit të dytë tëEvëtarit, në një letër dërguar nipit tëtij dhe
sidomos në një "Enqiklikë„(letër qarkore)."Enqiklikën„ ai uadrejtoi
më 1846 bashkëadhetarëve tëtij. Ky dokument është konsideruar
simanifesti i parë i lëvizjes sonëkombëtare, si një program pune
përtë. Vepra e Veqilharxhit luajti rol tëmadh gjatë Rilindjes.
Rilindësit enjihnin si paraardhës dhe ushqeninpër të një nderim të
madh. Me idetë etij iluministe dhe me veprimtarinë etij në dobi të
kombit e të gjuhësshqipe, Veqilharxhi fitoi dashurinëdhe respektin
e bashkatdhetarëvepatriotë, por edhe mërinë e armiqvetë Shq ipër i
së , veçanër i sh t t ëgrekomanëve.Më 1846, ai u helmua nga
agjentët ePatriarkanës, duke qenë kështu jovetëm i pari ideolog,
por edhe i paridëshmor i Rilindjes Kombëtare.
Naum Veqilharxhi e zgjidhi sipaspikëpamjes së tij çështjen e
alfabetit,e më pas u mor me hartimin eabetareve për gjuhën shqipe.
Në atëkohë nuk kishte një alfabet të vetëmtë gjuhës sonë dhe nuk
kishte shkollanë gjuhën amtare.Naum Veqilharxhi, fillimisht
hartoinjë abetare prej 8 faqesh me titull"Fort i shkurtër e i
përdorshim Evetarshqip për çdo si cillë që do të mësonjëtë
kënduarit e të shkruarit bukurshqip". Autori e shihte se pak
faqenuk ishin të mjaftueshme, por endiente të domosdoshme të
bënteedhe ndonjë sqarim. Kështu nëparathënien e botimit të
dytëtheksonte se "mos i vështroni tëvogëlmit e ti, koha do t'i
dëftenjë të
-
18 19
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
ndonjë fjalë të vjetër, si gërbje përkullë, ose i përdori me
zgjerimkuptimi, si dora për fara, komitë përshërbyes, kuvënt për
fjalë etj.Nga f ja lë t e kr i juara disa utrashëguan, si fletore
për libër,abetare, broshurë që më vonë upërdor për gazetë, e
parthënme përparathënie, zëtore më zanore etj.
Historia e abetareve është e lidhurngusht me historinë e
shkollëskombëtare shqiptare dhe ajo i kahapur rrugë botimit të
teksteve të
tjera shkollore.Abetarja është shtypur jashtë venditdhe brenda
territorit tëe shtetit tëpavarur shqiptar: në Bukuresht,Sofje,
Stamboll, Athinë, Napoli,Manastir, Bruksel, Paris, Ëorçester,Kajro,
Aleksandri, Shkodër, Tiranë,Prizren, Prishtinë,Korçë, Vlorë,Shkup
etj.Abetaret e botuara nukjanë përdorur vetëm në Shqipëri eKosovë,
por edhe në të gjitha trevatku jetonin shqiptarët. Roli i tyre
kaqenë shumë i madh, sepse fëmijët dhetë rriturit shqiptarë duke
mësurshkrim-lexim u vetëdijësuan përvlerat e gjuhës shqipe, për
historinë ep o p u l l i t s h q i p t a r, n d ë r s a un d ë r g
j e g j ë s u a n p ë r ç ë s h t j e nkombëtare.Por, Evetari i
parë ishte vetëm një nganismat e mbara dhe ky libër erdhiduke u
përsosur dhe duke upërshtatur vazhdimisht me veçoritë e
gjuhës dhe më metodat më të reja tëmësimit të
shkrim-leximit.
Abetaret tona, në çfarëdo forme qëjanë paraqitur a botuar, si
tekste tëmirëfillta apo si një fletushkë,g j i thn jë kanë pasur
karak te rfunksional. Në këtë pikëpamje atokanë ardhur gjithnjë
duke u pasuruardhe përsosur, duke dhënë kështu njëndihmesë në
historinë e kulturësshqiptare. Me përmbajtjen e tyre, atogjithnjë
kanë shërbyer jo vetëm simjete për t'i aftësuar nxënësit për
tëlexuar dhe shkruar gjuhën shqipe,por edhe si mjete të
fuqishmeedukimi. Me paraqitjen e tyrefigurative ato kanë shërbyer
edhe simjete të fuqishme për edukimin etik,estetik dhe artistik të
fëmijëve në këtëetapë të parë të shkollimit të tyre.
Abetarja më e vjetër që është nëB i b l i o t e k ë n K o m b ë
t a r e d h eUniversitare të Kosovës, është ajo qëmban vitin 1911
dhe titulli i saj është“Abetare e gjuhës shqip me skronja era”. Një
abetare tjetër, tetë vjet më ere është ajo e Thoma P. Pano me
titull“Shkëndilat e para, abetar shtimi i'ti'”.Abetarja e radhës
për nga vjetërsia,është ajo e vitit 1922 me titull “Abetarpër
shkollat fillore të Shqipërisë”, meautorë A.Xhuvani. ndërsa, e
datës
1927 është abetarja e botuar ngaMinistria e Arsimit e asaj kohe
metitull “Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë”.N ë B K U K e k
z i s t o j n ë e d h eekzemplarë të abetares së vitit 1947
tëhartuar nga Mehmet Gjevori, StathiKastrati dhe Jani Gjino.
Edheabetarja e vitit 1950 ka për autorMehmet Gjevorin, Shefqet
Veliun,S t a t h a i K a s t r a t i n d h e Ta l a
tPaçarizin.Ndërsa, gjatë kohës së komunizmitShqipria dhe Kosova
punonin meabetare të ndryshme. Ramiz Hoxhaka qenë autor i Abetares
së vitit 1966,ndërsa në 1977 abetaren e ka shkruarMehmedali
Hoxha.Në vitin 1978 abetaren që ështëpërdorur në Kosovë e ka
hartuarXhevat Gega.Abetare janë hartuar edhe gjatëviteve '90. Në
vitin 2000, Abetarjapër nxënësit e Kosovës u hartua ngaQamil
Batalli e Agim Deva.Nëpër kohëra të ndryshme, Abetaretkanë pasur
mision jo vetëm mësimine gjuhës shqipe, por edhe misione tëndryshme
deri te ato politike të kohësAbetarja më e re, është promovuarmë 17
maj të këtij viti në Prizren dhepritet që nga shtatori të jetë në
duart enxënësve të klasave të para. Kjoabetare është punë e
ko-autorëve ngatë dyja shtetet, Mimoza Xhokutajdhe Shezai Rrokaj
nga Shqipëria, sidhe Saranda Pozhegu dhe IslamKrasniqi nga
Kosova.
Abetarja është shtypur nëvende të ndryshme
Abetaret që janë ruajtur nëBibliotekën Kombëtare
(Fusnotat janë hequr nga redaksia)
mathtë e të rendit" (=rëndësinë e tij).Një vit më vonë
Veqilharxhi, më 1845botoi abetaren e dytë prej 50 faqeshme titull
"Fare i ri Ëvetar shqip përdjelm nismëtor, nxjerrë e dhënë mbëdritë
tani herën e parë për djem tëvegjël me një të zgjedhur nga disa
gjëtë mirash e të fitimëshme".Parathënia e botimit të dytë kishte
sititull "E parthënme për mbi djemt erinj shqipëtarë". Ishte një
manifest ivërtetë i lëvizjes sonë kombëtare.Përveç të tjerave, kjo
parathëniekishte vlera edhe për mendimet që jeppër zhvillimin e
gjuhës dhe të arsimitkombëtar. Në Evetar ka dhënë edhekëshilla për
të rinj, shumë prej tyrem e p ë r m b a j t j e p r a k t i k e d h
eedukative, si: Secili ka për detyrë tëdojë vendin e tij. Më e
madhe gjë se tëmësuarit nuk ka mbë këtë jetë; Kushnuk mëson e nuk
punon, nuk duhet tëhajë.
"Fare i ri evetar shqip për djelmnismëtar” Naum Veqilharxhi e
kishteshoqëruar me një parathënie përdjemtë e rinj shqiptarë, po
ashtu edhenë një letër dërguar nipit të tij dhesidomos në një
"Enqiklikë”(letërqarkore). "Enqiklikën” ai ua drejtoimë 1846
bashkadhetarëve të tij. Kydokument është konsideruar simanifesti i
parë i lëvizjes sonëkombëtare, si një program pune përtë. Ai flet
me dhembje për gjendjentepër të prapambetur të popullitshqiptar.
Këtë e shpjegon mepushtimet e vazhdueshme të tëhuajve, me
ndryshimet politike efetare, sidomos me "lënien pas doret ë l ë v r
i m i t t ë g j u h ë s s o n ëkombëtare”. Ata shqiptarë
qëshkolloheshin nëpër vende dheshkolla të huaja, shpesh
mërgoninlarg atdheut në vend që të ishin“mirëbërës”, etër e
mësonjës tëa t h e u t e t ë k o m b i t t o n ë .Por, Veqilharxhi
nuk e humbets h p r e s ë n d h e u b ë n t h i r r j
ebashkatdhetarëve të mbushen me hove guxim. Me një stil të
shkathët, të
figurshëm, e plot optimizëm aishkruan: "Le të hedhim farën e
mirëdhe me siguri vetë natyra e shenjtë engjar jeve do të ndihmojnë
përgjallërimin, mbirjen dhe rritjen e saj,pemët e bukura dhe shumë
të ëmblatë së cilës do t'i korrë padyshim brezi iardhmë që do të
bekojë ata bujq dheata mbjellës të mirë”.Veqilharxhi mendon se që
të dalimnga gjendja e rëndë, duhet tëshkruajmë gjuhën tonë e të
përhapimarsimin shqip, të përhapim farën editurisë, e cila do të
sjellë gjithë tëmirat më pas. Ai, po ashtu, mendonse padituria
është fatkeqësi, qëbarazohet me skllavërinë. "Atokombe që kanë
mbetur në padije, ushëmbëllejnë thjesht skllevërve”.Një komb mund
të dalë nga mjerimidhe prapambetja, kur të fillojë tëlëvrojë gjuhën
kombëtare. Gjuhëntonë ne duhet ta shkruajmë me"shkronja të veçanta
kombëtare”,
sepse kështu, mendoi ai, se edhe nedo të vihemi në radhën e
kombeve tëqytetëruara. Veqilharxhi i kontribuoiedhe gjuhës.Studiues
të shumtë janë marrë edheme gjuhën e përdorur në abetaret
eVeqilharxhit, ku është vënë re njëprirje për t'i afruar dialektet
eshqipes, sikur edhe dëshira dhepë r p j ek ja pë r pasur imin
dhepastrimin e gjuhës, zëvendësimin efjalëve të huaja me fjalë të
shqipes nëpërputhje me strukturën e gjuhëssonë. Disa nga shembujt
në këtëdrejtim janë:
tërulmt-përulje,tërsjellt=përkthej,përgjykonj=rigjyk-o j , p ë r f
l a ç = p ë r b u z ë s h ,p a r f o l m ë s i = p r o f e t
,parpleqtë=stërgjyshërit,mfshersës=sp i u n , n x j e r ë s - h a r
t u e s ,k r e r ë t o r e = s h k r o n j ë e m a d h e,m ë z ë t
o r e = b a s h k ë t i n g ë l l o r e ,vendlermi=atdhe,
vendlehti=parajsëetj. Në Evetarët e tij gjallëroi edhe
Botimi i dytë i “Evetarit”me porosi
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët
Shqipëri - Kosovë
Kjo bibliografi përfaqëson një numër relativisht të plotë
tëreferencave bibliografike, duke përfshirë botimin e abetarevenë
gjuhën shqipe, që nga abetarja e parë e Naum Veqilharxhit,e shtypur
nëvitin1844.Bibliografia është nxjerrë nga katalogët elektronikë të
dybibliotekave kombëtare, që do të thotë referenca këto tënxjerra
nga evidentimi i njësive fizike të abetareve nëBibliotekën
Kombëtare dhe Universitare të Kosovës dheBibliotekënKombëtare
tëShqipërisë.Ky interesim për të hartuar këtë bibliografi të
shkurtër përabetaret në gjuhën shqipe, vjen nga nevoja për të
informuarlexuesin shqiptar për këtë kod kulturor e arsimor
tëshqiptarëve, duke dhënë të dhëna më të detajuara, se sa tëdhënat
vetëm për autorët e hartimit të abetareve të gjuhësshqipe nëpër
vite. Pra, në këtë shkrim do të japim nga njësia aparë
bibliografike, që do të thotë nga abetarja e parë e shtypurnë
gjuhën shqipe e deri te abetarja e fundit, që tashmë ështëpromovura
në maj të këtij viti nga Ministria e Arsimit, eShkencës dhe e
Teknologjisë e Kosovës dhe nga Ministria eArsimit e Shqipërisë, si
abetarja e parë e përbashkët e shtetit tëKosovësdhe
tëShqipërisë.Kjo bibliografi mund të ketë ndonjë mungesë, meqë këtu
janëvetëm njësitë bibliografike që janë si njësi fizike në
dybibliotekatkombëtare tëShqipërisëdhe tëKosovës.Bibliografia është
dhënë në mënyrë kronologjike, duke i ndarëveç botimin e abetares në
gjuhën shqipe të botuar në Kosovëapovende të tjera të
ish-Jugosllavisëpërnxënësit shqiptar.Kujtojmë se disa nga njësitë
bibliografike nuk kanë vit tëbotimitdhe, si të tilla
janëpërfshirënë fund tëçdoperiudhe.Për lexuesit më pak të informuar
me rregullat e përshkrimit tënjësive bibliografike, theksojmë se
tekstet ose autorë të futurnë kllapa katrore, janë shënim i
bibliografit, të cilat ai i merrnga shënimet jashtë faqes së
titullit, brenda tekstit tëmaterialit, ose nga burime referale të
jashtme, të cilat si të tillajanë tëverifikuara dhe
tëbesueshme.Njësitë bibliografike të hershme, që janë të shtypura
nëalfabete të vjetra latine, greke e sllave, janë të
transkriptuara,pra të kthyera në shkrimin e sotëm të teksteve sipas
alfabetit tëshqipes.Më poshtë po japim fillimisht abetaret e para
me dedikim përnxënësit shqiptarë, më pastaj të periudhave politike
e historiketë shtetit shqiptar, ndërsa në një kapitull të veçantë
janëpërshkruar abetaret e botuara në Kosovë, përkatësisht në
ish-Jugosllavi.
- , PROCHEIRON ALVANIKONALFAVITARION: Fort i shkurtër e i
përdorçim ËVETARSHQIP : Për çdo si cilë qëdo të mpsonjë të
kënduarit e tëshkruarit bukur shqip : dhënë tani parherë mbë dritë
prejigjendësit e bëntorit i këtyre të shkruumëve rea edhe
këtiËVETARIT / Naum Panajot Haxhi Llazar Bredhi që i thonëedhe Naum
Veqil-Harxhi nga Bythkuqi i Kolonjës / Mot iparë 1844. Pa vd.- [8]
f., 1 fl. portr.; 20 cm. Titulli në kopertinëgreqisht. Titulli në
fl. tit. fillon greqisht, mandej vijon shqip me
shkronja të alfabetit origjinal të vetë autorit. Transliterimi i
tëdhënave të fl. tit. sipasShuteriqit (Shkrimet shqipe…Nr.374);- ,
Fare i ri ËVETAR SHQIP për dielmnismëtorë nxierë e dhënë mbë dritë
tani herën e parë për dielmtë vegjël me një të zgjedhur nga disa
gjë të mirash e tëfitimëshme / preji Naum P. Veqilharxhit Bredhasi
ngaBythkuqi i Kolonjës. - Mot i dytë, Pa vd., 1845. - 49 f., 1 fl.
eveçantënë fund;16cm;- , Abetar shqip / Prei
KonstandinKristoforidhit, Elbasanasit. – Pa vd., [1866?]. – 33 f.,
1 [fletë epannumëruar] :me il. ; 21cm;- , Alfavitar shqip /
PreiKonstantinit Kristoforidhit. - Pa vd,[1867]. - 31 f. : me il.,
[3]fl.; 17cm.Abetare toskërishtmealfabetgrek;- , [Elifba]
[Stamboll], [1869]. - 34 f.; 19 cm.(Litografi).Abetareegjuhës
shqipemealfabetarab;- , Abetar shqip / prei
KonstantinitKristoforidit, Elbasanasit, Konstantinopol : Ndë
Shtypa-shkronjë “A.H.Boyaxhianit”,1872.–32 f.me il. ; 18cm;- e
Glúhësë shqip / Sami Frashëri, Jani Vreto,Pashko Vasa. - Ndë
Konstandinupojë, Shtypshkronja “A.Zelici”,1879.-136, [2] f.; 17cm;-
, Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F.-Bukuresht : Shtyptorja e
Shoqërisë “DRITË, 1886. - 78, [4] f.;19cm;- ,
- , Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F. /Bukurijesht :
Shtypshkronja e Shoqërisë “Dituri”, 1888.- 78,[2] fl.; 19cm;- ,
Abetare e gjuhese shqyp / prej GaspërBenussit Shkodranit. -
Bukuresht : ndë shtypëshkónjët tëshoqërisë“Dituria”,1890. -72 f.;
16cm;- i citun prei Shocniet t' bashkimit t' giuhes shcype.
-[Shkodër], [1899]. - 34 f.; 18cm;- e gjuhësë shqip Ndë të folë
Gegënisht. - Sofje : ndëShtypëshkronjët shqipe“Mbrothësia”. - 1900.
-16 f.; 19cm;- , Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F. -Bukuresht
: shtypurë prej Shoqërisë “Dituri”. - 1900. - 75 f., [4]f. ; 21cm;-
për shkolla filltaré t' Shcypniis : libri i pare. -[Shkodër],
[1901]. - 41 f.; 22cm;- shqip. - Pershtypje e dyte. - Sofje :
Shtypeshkronja“Mbrothesia”,1902. -16 f.; 19cm;- , Abetare e gjuhese
shqyp / prej GaspérBenússit Shkodrànit. – Bukuresht : Nde
Shtypeshkronjet tëShoqerise“Bashkimi”. - 1907. -72 f.; 16cm;-
gegenisht. - Pershtypj' e dyte. - Sofje :Shtypeshkronja
shqipe“Mbrothesija”,1908.-16 f.; 19cm;- toskërisht. - Pershtypj' e
tretë. - Sofjë :Shtypeshkronja shqipe “Mbrothesija”, 1908.- 16 f. :
me il.; 20cm;- toskerisht. - Pershtypj' e katerte. - Selanik
:Shtypeshkronja shqipe “Mbrothësija”, 1909. - 16 f. : me il.;
20cm;
I. 1. Abetaret e parashqipe
Veqilharxhi, Naum
Veqilharxhi, Naum
Kristoforidhi, Konstandin
Kristoforidhi, Kostandin
[Boriçi, Daut]
Kristoforidhi, Kostandin
Alfabetare
Frashëri, Sami
Terova, Jovan
Frashëri, Sami
Benusi, Gaspër
Abetari
Abetare
Frashëri, Sami
Abétari
Abetare
Benusi, Gaspër
Abetare
Abetare
Abetare
ĕAbetarea şqipe / punoar prej Jovani RistoLazit Terova Bukuresht
: Shtypshkronja e Shoqërisë“Dritë”,1887. -56 f. :me il.; 19cm;
- , Abetare e gjuhësë shqip / Prej Sami BejFrashërit. -
Konstantinopojë : Në shtypëshkronjët “Rrufeja”,1909. -62, [2] f.;
22cm;- , Stërvitjetore për nxënësit shqipëtarë cop' epare : abetare
/ Nikolla Lako. - Paris : S. Heymann, 1909. -36 f. :me il.; 19cm;-
, Abetare : për shkollat e para / Prej P. D.Qirias. - Manastir :
Shtypëshkronja “Bashkim' i Kombit”. -1909.-32 f. :me il.; 22cm;-
gegenisht. - Pershtypj' e katerte. - Selanik :Shtypëshkronja
Shqipe“Mbrothësija”,1910. -16 f.; 20cm;- Ali, Abetare / prej Hafëz
Ali-ut Hatib iKorçës. - KORÇE : Shtypur në shtypëshkronjën
“Korça”,1910. -24 f.; 20cm;- , Abetare per shkolla fillore
meshkujsh efemnash në ligjërôjë t' Elbasanit me pak ndryshime /
EditorLef Nosi. - Shtypj' e pare. - Manastir : Shtypur në
Shtyp.“TregëtareNërkombëtare”,1911. -86 f. :me il.; 20cm;- ,
Abetare : për shkollat e para / prej P. D.Qirias. - Botim' i dytë.
– Manastir : Shtypëshkronja “TregëtareNërkombetare”. - 1911. -31 f.
:me il.; 20cm;- , Abetareja shqip rrieshtuarë në gjuhe
të-perbashkëme / prej Simon Shuteriqi n'Elbasan. – Manastir
:Shtypëshkronja : “Tregëtare Nërkombetare”, 1911.- 62 f. : meil.;
21cm;- , Abeja shqip. - Bot. 2. - Stamboll, [1911]. - 22f.;
18cm.Abetaremealfabetarab;- toskerisht. - Pershtypje' e gjashtte.-
Sofje :Shtypëshkronja “Mbrothësija”,1912. -16 f.; 19cm;- i vogel
shqyp. - Shkoder : Shtypshkroja “Nikai”,1912. -29, [3] f.; 19cm;-
për fmit qi mësojnë : shqip-italisht = il sillabario per ibambini
che studiano Albanese-italiano : për mësimoret eShqipëriës = per le
scuole d' Albania. - Milano : AntonioVallardi, 1912.–64 f. :me il.,
1 flhartëeShqipërisë ;20cm;- / [1912].- 35 f.; 20 cm. Abetare shqip
mealfabetarab;- . - Stamboll, 1912. - 22 f.; 20 cm.
Abetaremealfabetarab;- , Elifba shqip. - Stamboll: Mahmud
BeyMatbáasi, 1327 -21 f.; 20cm.Abetaremealfabetarab;- shqip.Pa
vd.-34 f.; 20cm.Abetaremealfabetarab;- , Elifba shqip. Pa vd. - 63
f.; 20 cm. Abetare mealfabetarab;- me shkronja arabishte. - Tiranë
: Botue prejShtypshkrojës“Shkodra”, [pa vt.]. - [12] f., 17cm;- me
shkronja arabishte. - Tiranë : Botue prejshtypshkrojës“Shkodra”,
[pa vt.]. - [28] f., 15cm.
- , Stërvitjetore për nxënësit shqipëtarë. Meshumë fytyra. Cop'
e dytë. Abetare / Nikolla Lako. – Paris :[pa em.], 1913.-24 f.me
il., 17cm;- shqyp-italisht = Il complemento del
sillabario albaneseitaliano. Per msimoret e Shqypniës = Per
leScuole d'Albania. - Milano : Editore Antonio Vallardi, 1913.-55
f.me il., 18cm;- , Abetareja shqipe / Jusuf Agjahu. - Korçë
:Botuarëprej IsmailZenelMborjes,1914.-14 f., 20cm;- , Abetari i
vogël shqyp. - Shkodër :Shtypshkroja “Nikaj”,1914.-40 f., 20cm;- ,
Abetari per msoitore filltare t'Shqypniis. -Shkodër :Shtypshkroja
“Nikaj”,1914.-112 f., 19cm;- për shkolla të para të Shqypënisë
[Abetare] : libri iparë. - Botimi i tretë. – [Vjenë : [pa em.],
[1915]. - 119 f. me il.,20cm;- ., Abetare / P. D. Qirias. - Botim'
i tretë.–Ëorcester :TheDavidPress,1915.-31 f., 20cm;- , Këndime për
shkollë të para të Shqypnis.Libri i parë. Shtampa e dytë. - [Vjenë]
: [pa em.], [1915].- 116 f.me il, 20cm;- , Abetari per msoitore
filltare t'Shqypniis. -Shkodër :Shtypshkroja “Nikaj”,1915.-106 f.,
21cm;- , Kndime per shkollë t'para [Abetare]. - E dytadorë. -
Shkodër : Shtypshkroja e Zojës s'Paperlyeme, 1915.- 94f., 20cm;- ,
M[arco], Lingua albanese = Gjuha shqype.Sillabario Albanese
italiano, con note sulla pronunzia el'ortografia. Primo corso =
Abetar shqyp-italisht mèvështrimè mbi shqypetimin dhè
orthographîen. Piésë è párë /M. La Piana. - [Vlorë] : R. Officina
Tipografica Italiana,1917.-61 f., 17cm;- , Stërvitjetore për
xënësit shqipëtarë meshumë fytyra (Abetare) : Cop'e pare ; M'e
plotë dhe m'embaruar. Nr. 1 / N. Lako. - Përshtypje e katrëtë. –
Paris : [paem.], 1917.-48 f., me il., 21cm;- : për shkolla fillore
t'ulta djelmsh e vajzash / prejShefqet Daiu. - Elbasan :
Shtypshkronja "Elbasani", 1919. - 42f.;- , Shkëndilat e para.
Abetar e shtim' i 'ti /Thoma P. Pano. - Vlorë : Shtypshkronia
Italiane, 1919.- 64 f.,18cm;- , Abetar / Mati Logoreci. – [Tiranë]
: Botim iDrejtoris sëPërgjithshmet'Arsimit, [192-]. - 92 f., 21cm;-
, Plotsori i abetarit / Mati Logoreci. –[Tiranë] : Botim i
Drejtoris së Përgjithshme t'Arsimit, [192-]-50 f., 21cm;- për
shkollë fillestare të Shqypnis mas methudhesanalitike-synthetike të
shkrimit e të këndimit me fotografi tëfatosit kruetanë. E para
dorë. - Shkodër : Shtypshkroja e ZojëssëPaperlyeme,1920.-119 f.me
il., 20cm;- , Abetare kombëtare shqip e rrjeshtuamepas parimevet të
pedagogjikës e të psihollogjisë dhe epëlqyeme prej komisionit
t'arësimit me bravurën e parë prejlirash italiane 300 n. i prot.
8183. Pjes' e A'. Përgatitore vit i A'shkollâr / Jan K. Minga. -
Vlorë : Shtypëshkronja Italiane,1920.-56 f., 21cm;- , Libër i parë
apo abetar për shkolla fillore tëShqypnis /përpiluem e mbledhë prej
Gaspër Beltojës. -Shkodër : Shtypshkroja “Nikaj”, 1921. - 56 f., 20
cm; Paluca,
Frashëri, Sami
Lako, Nikolla
Qiriazi, Parashqevi
Abetare
Korça, Hafëz
Paparisto, Dhimitër
Qiriazi, Parashqevi
Shuteriqi, Simon
Voka, Rexhep
Abetare
Abetari
Abetari
Arnautça elifba
Q. M., Abeja shqip
Voka, Rexhep
ElifbaMulla, Shaban
Abetari
Abetari
Lako, Nikolla
Perkryesimi i abetarit
Agjahu, Jusuf
[Nikaj, Ndoc]
[Nikaj, Ndoc]
Këndime
Qirias, Parashqevi D
[Mjeda, Ndre]
[Nikaj, Ndoc]
[Nikaj, Ndoc]
La Piana
Lako, N[ikolla]
Abetare e re
Papapano, Thoma
Logoreci, Mati
Logoreci, Mati
Abetare
Minga, Jan[i] K.
Beltoja, Gaspër
I. 2. Abetaret gjatë Periudhës së Pavarësisë sëShqipërisë
Bibliografi e Abetares në gjuhën shqipe
20
-
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë
22 23
Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë
Ndue, Abetar për shkollat popullore shqipe / Ndue Paluca. –[Pa
vd.]:Botim iDegës s'Arësimit, 1921.-114 f., 22cm;- ., Stërvitore :
[Abetare] / Dhori Koti. - Shtypjee V-ë. - Korçë : Shtyp. [dhe]
Libraria Dhori Koti, 1922.- 32 f.,20cm;- Abetare / Dhori Koti. -
Shtypje e XI. - Korçë :Shtyp.[dhe] Libraria DhoriKoti, 1922.-32 f.,
20cm;- ., Lulishtja djelmënore. Pjes'e parë.Abetare. Radh'e parë.
Rradhitur pas rregullës s'fundëme tëpedagogjis e të didaktikës dhe
rrjeshtuar pas programitanaletik shkolluarë për rrjeshtat e I-ra të
shkollavet fillorekombëtare shqipe / Llukë Karafili. - Konstancë
:Shtypëshkronjë, Libra-Lidhje, Kartonazhe, Steriotipi,Papeteri,
1922.-48 f., 20cm;- , Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë /
Aleksandër Xhuvani; i kthyer toskërisht prej P.Pogonit. - Ëien;
Leipzig, Verlag Carl Könegen, 1922.- 93 f., 22cm;- për shkollë
fillestare të Shqypnis mas methudhesanalytike-synthetike të
shkrimit e të leximit. (Me ftyrë tëfatosit kryetanë [1404-1467]). E
dyta dorë. - Shkodër :Shtypshkroja e Zojës së Paperlyeme, 1923.- 54
f. me il., 1 fl.portr., 21cm;- , Abetar për shkollat fillore
tëShqipërisë / Aleksandër Xhuvani, Pertev Pogoni. – [Tiranë] :Botim
iMinistris s'Arsimit, 1923.-94 f., 22cm;- , Abetare / Dhori Koti. -
Korçë : Shtyp. dheLibraria DhoriKoti, 1925.-64 f., 19cm;- .,
Abetare shqip. Botim i II-të. Pjes'e B'.Këndimore viti A'shkolluer
/ Jan K. Minga. - Vlorë :Shtypshkronja “Vlora”,1925.-32 f.me il.,
22cm;- , Abetar për shkollat fillore të Shqipëris/ Aleksandër
Xhuvani, Pertev Pogoni. - Tiranë : Botim iDrejtoris sëPërgj.
t'Arsimit, 1926.-94 f.me il., 24cm;- , Abetar për shkollat fillore
tëShqipërisë / Aleksandër Xhuvani, Pertev Pogoni. - Tiranë :Botim
iMinistris s'Arsimit, 1927.-88 f.me il., 23cm;- , Abetar për
shkollat po