NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM TRONG …coxuongkhopbachmai.org/UserFiles/File/Vai tro cua SA trong chan... · NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM

NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN

BỆNH THOÁI HÓA KHỚP

Lê Thị LiễuNguyễn Mai Hồng

Khoa Cơ xương khớp - BV Bạch Mai

ĐẶT VẤN ĐỀThoái hóa khớp (THK): bệnh mạn tính.Tỉ lệ mắc bệnh: WHO 20%, Pháp 28%, Mỹ80% (>55tuổi), VN (4,66%).Vị trí thường gặp: khớp gối và cột sốngCác tổn thương của bệnh: sụn khớp, màng hoạt dịch, xương dưới sụn.Chẩn đoán THK: Tiêu chuẩn ACR 1991Các phương pháp phát hiện tổn thương trong THK: lâm sàng, X quang, siêu âm…

ĐẶT VẤN ĐỀ

Siêu âm có nhiều ưu điểm: phát hiện được nhiều tổn thương, giá thành thấp…Ở Việt Nam chưa có nghiên cứu nào về siêu âm trong bệnh THK.

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

1. Mô tả đặc điểm siêu âm khớp trong bệnh THK gối.

2. Đối chiếu giữa lâm sàng, hình ảnh siêu âm và X quang.

TỔNG QUAN

1. Định nghĩa: THK gối là tổn thương thoái hóa của sụn khớp, do bất thường chất cơ bản. Đặc trưng của bệnh là mất sụn, tân tạo xương.

2. Phân loại THK:THK nguyên phát: do sự lão hóa THK thứ phát: sau chấn thương,…

TỔNG QUAN

3. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh:- Các yếu tố cơ học.- Các yếu tố viêm.

- Thay đổi của sụn khớp.- Tổn thương xương: gai xương,

hẹp khe, đặc xương dưới sụn, hốc xương.

TỔNG QUANB¶ng tãm t¾t c¬ chÕ bÖnh sinh trong bÖnh tho¸i hãa khíp gèi

Howell 1988

YÕu tè c¬ häc

- ChÊn th−¬ng - BÐo ph× - Khíp kh«ng æn ®Þnh - DÞ d¹ng khíp

BÊt th−êng sôn khíp - L·o hãa - Viªm - Rèi lo¹n chuyÓn hãa - NhiÔm khuÈn

TÕ bµo sôn- TÕ bµo sôn tæn th−¬ng - T¨ng c¸c men thñy ph©n protein - Gi¶m sót c¸c enzym øc chÕ dÉn tíi h− háng

collagen, PG vµ c¸c protein kh¸c

Sụn khớp bị tổn thương

Sụn khớp

ChÊt c¬ b¶n

- Tho¸i biÕn collagen

- X¬ g·y PG

- T¨ng sù tho¸i hãa

TỔNG QUAN

4. Lâm sàng, cận lâm sàng THKCác đặc điểm lâm sàng

- Đau khớp cơ học- Dấu hiệu phá gỉ khớp- Lạo xạo khi cử động- Hạn chế vận động- Toàn thân: ít thay đổi

TỔNG QUAN

Xét nghiệm:- Xét nghiệm máu ít thay đổi- Xét nghiệm dịch khớp: dịch màu

vàng, giảm nhẹ độ nhớt, TB<2000 TB/mm- Xét nghiệm khác: tìm IL1, TNFα…

TỔNG QUAN

X quang: có 3 dấu hiệu cơ bản - Gai xương.

- Hẹp khe khớp không đồng đều. - Đặc xương dưới sụn.

TỔNG QUAN

Phân loại THK trên X quang theo Kellgren và Lawrence (1957):

- GĐ 1: Gai xương nhỏ hoặc nghi ngờ có gai - GĐ 2: Mọc gai xương rõ - GĐ 3: Hẹp khe khớp vừa - GĐ 4: Hẹp khe nhiều kèm đặc xương dưới

sụn

TỔNG QUAN

Cộng hưởng từ:- Sụn khớp mỏng.

- Gai xương ở rìa khớp.- Sụn chêm mất hoặc bị hủy hoại.- Dây chằng chéo rách.- Các dị vật trong khớp.- Tràn dịch khớp.

TỔNG QUAN

- Tăng sinh hoặc dày MHD.- Phù tủy xương.CT scanner: gai xương, hẹp khe khớp ....Nội soi khớp: tổn thương sụn khớp Siêu âm: dịch khớp, MHD, đo sụn khớp...

TỔNG QUAN

ChÈn ®o¸n THK - ACR 1991

L©m sµng vµ X quang L©m sµng

1. §au khíp gèi

2. Gai x−¬ng ë r×a khíp (X-quang)

3. DÞch khíp lµ dÞch tho¸i hãa

4. Tuæi ≥ 40

5. Cøng khíp d−íi 30 phót

6. L¹o x¹o khi cö ®éng

1. §au khíp

2. L¹o x¹o khi cö ®éng

3. Cøng khíp d−íi 30 phót

4. Tuæi ≥ 38

5. Sê thÊy ph× ®¹i x−¬ng

ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh khi cã yÕu tè 1,2 hoÆc 1,3,5,6 hoÆc 1,4,5,6

ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh khi cã yÕu tè 1,2,3,4 hoÆc 1,2,5 hoÆc 1,4,5

TỔNG QUAN5. Siªu ©m khíp gèi trong bÖnh THK

5.1. Gi¶i phÉu khíp gèi

TỔNG QUAN5.2. Giải phẫu siêu âm khớp gối

TỔNG QUAN

Mặt cắt đo bề dày sụn khớp

TỔNG QUANMặt cắt đứng ngang khớp gối

TỔNG QUANMặt cắt đứng dọc sau khoeo

TỔNG QUANVai trò của siêu âm trong chẩn đoán THK: - Tăng sinh màng hoạt dịch

- Tràn dịch khớp - Đo sụn khớp

- Kén Baker - Gai xương

- Dị vật trong khớp

TỔNG QUANTăng sinh MHD và tràn dịch khớp

TỔNG QUANGai xương khe đùi chày

TỔNG QUANDị vật trong khớp

TỔNG QUANKén Baker

TỔNG QUANSơ lược lịch sử siêu âm khớp

1978: SÂ khớp được thực hiện, Cooperberg1984: Aisen, McCune…đo sụn khớp gối.1999 Sheperd đo sụn (0,1-2,6mm).1999 Grassi vai trò SÂ trong THK.2005: Eular tập hợp đánh giá các nghiên cứu (600 bệnh nhân).Các tác giả thấy có mối tương quan giữa lâm sàng, siêu âm và X quang

TỔNG QUAN

Ở Việt Nam chưa có nghiên cứu về siêu âm trong bệnh THK

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu: 65 bệnh nhân thoái hóa khớp gối, điều trị nội trú và ngoại trú tại khoa Cơ xương khớp BVBM.Thời gian nghiên cứu: 03/2009 - 11/2009

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân: ACR 1991Phương pháp nghiên cứu: tiến cứu, mô tả

cắt ngang.Hỏi bệnh theo mẫu bệnh án nghiên cứu.Khám bệnh, xét nghiệm máu. Siêu âm: máy Philipe HD3, đầu dò tần số 5-9 MHZ

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Các tiêu chí đánh giá trên siêu âm: - Tăng sinh MHD.- Tràn dịch khớp: đo lớp dịch

- Đo sụn khớp- Tìm gai xương ở khe đùi chày- Kén Baker- Dị vật khớp

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Các tiêu chí đánh giá trên X quangGai xương: đánh giá có, không; vị trí gai.Hẹp khe khớp.Đặc xương dưới sụn.Xử lý số liệu: phần mềm SPSS 12.0

KẾT QUẢĐặc điểm bệnh nhân nghiên cứu

Kết quả tương tự Nguyễn Mai Hồng (2001), Nguyễn Thị Ái (2006), Nguyễn Văn Pho

§Æc ®iÓm n TB±SD Min-Max

Tuæi trung b×nh 65 60 ± 8 50-80

Thêi gian m¾c bÖnh 65 3,2 ± 3,44 1-20

BMI 65 23,96 ± 2,86 17,6-31

Cholesterol 8 5,6 ± 1,2 4,2-7,1

Triglycerid 8 4,1 ± 4,5 0,7-13,7

Tèc ®é m¸u l¾ng 7 26 ± 11,2 13-44

KẾT QUẢĐặc điểm siêu âm

EULAR 2005 (2,7% viêm MHD, 14,2% có viêm MHD và tràn dịch, 29,5% tràn dịch, 53,7% không viêm MHD và tràn dịch)

Tæn th−¬ng n % TB ± SD

Trµn dÞch khíp 75/130 57,7 4,7 ± 2,56

T¨ng sinh mµng ho¹t dÞch 10/130 7,7

KÐn Baker 23/130 17,7

Gai x−¬ng 140/260 53,8

Sôn khíp máng 130/130 100 1,3 ± 0,67

DÞ vËt trong khíp 3/65 4,6

KẾT QUẢPhân bố vị trí gai xương trên siêu âm

VÞ trÝ gai Sè khíp (n=130) TØ lÖ %

Khe ®ïi chµy trong 99 76,2

Khe ®ïi chµy ngoµi 41 31,3

KẾT QUẢĐặc diểm X quang của nhóm nghiên cứu

Phân giai đoạn theo Kellgren và Lawrence

Kết quả tương tự Nguyễn Thị Ái (2006), Nghuyễn Văn Pho (2007)

Giai ®o¹n tæn th−¬ng n %

Giai ®o¹n I 2 5,6

Giai ®o¹n II 18 50

Giai ®o¹n III 12 33,3

Giai ®o¹n IV 4 11,1

Tæng sè 36 100

KẾT QUẢPhân bố vị trí tổn thương trên X quang

Kết quả tương tự Nguyễn Thị Ái (2006)

Tæn th−¬ng VÞ trÝ Sè khíp (n=72)

%

Gai x−¬ng

Khe ®ïi chµy trong 56 77

Khe ®ïi chµy ngoµi 33 46

B¸nh chÌ 58 81

HÑp khe

Khe ®ïi chµy trong 31 43

Khe ®ïi chµy ngoµi 7 9,7

Khe ®ïi chÌ 33 46

§Æc x−¬ng Khe ®ïi chµy trong 30 41,5

Khe ®ïi chµy ngoµi 9 12,5

KẾT QUẢSo sánh tỉ lệ tràn dịch khớp giữa lâm sàng và siêu âm

Siêu âm phát hiện tràn dịch khớp tốt hơn lâm sàng (p=0,03)< 0,05

Ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n

Tæn th−¬ng L©m sµng

Siªu ©m Tæng

Cã trµn dÞch n 52 75 127

% 40 57,7 48,8

Kh«ng trµn dÞch

n 78 55 133

% 60 42,3 51,2

Tæng sè n 130 130 260

% 100 100 100

p < 0,05

KẾT QUẢSo sánh tỷ lệ gai xương trên X quang và siêu âm

X quang phát hiện gai xương tốt hơn siêu âm

PP chÈn ®o¸n

Tæn th−¬ngX quang Siªu ©m Tæng

n % n % n %

Cã gai x−¬ng 89 61,8 140 53,8 229 56,7

Kh«ng cã gai 55 38,2 120 46,2 175 43,3

Tæng 144 100 260 100 404 100

p> 0,05

KẾT LUẬN

1. Các tổn thương siêu âm trong THK:- Tràn dịch khớp: 57,7%,

- Tăng sinh MHD: 7,7%- Kén Baker: 17,7 %

- Gai xương: 53,8%- Sụn khớp mỏng: 100%- Dị vật khớp: 4,6%

KẾT LUẬN

2. So sánh giữa lâm sàng, siêu âm và X quang:- Siêu âm phát hiện tràn dịch khớp tốt hơn lâm sàng (p < 0,05).- Siêu âm phát hiện được tổn thương sụn khớp trong khi lâm sàng và X quang không phát hiện được.- X quang phát hiện gai xương tốt hơn siêu âm

KIẾN NGHỊ

Nên áp dụng siêu âm thường quy ở các bệnh nhân THK gối để phát hiện, đánh giá các tổn thương chính xác giúp ích cho chẩn đoán và điều trị.

MỘT SỐ HÌNH MINH HỌA

Nguyễn Thị I. 72t- MS: 01 Đào Thị T. 61t -MS:07

MỘT SỐ HÌNH MINH HỌA

Trần Quang K 72t MS: 09 Nguyễn Thị H 52t MS: 55

MỘT SỐ HÌNH MINH HỌA

MỘT SỐ HÌNH MINH HỌA

XIN CH©n thµnH c¶m ¬n!