Mnemotechniki - liceum.turek.pl · Longman Repetytorium Szóstoklasisty, str. 3). Zawsze w przypadku stosowania mnemotechnik warto robić rozgrzewki umysłowe, które otworzą szufladki

45 (139) 2016

Trends

Mnemotechniki - obraz, wyobraźnia i pozytywne emocje

w służbie pamięci

Edyta Madej

a początku muszę podkreślić, że magiczne sposoby na zapamiętywanie nie istnieją! Ale jest i dobra wiadomość

, istnieją proste reguły, które od zawszewspierały nasze zapamiętywanie. Tylkowłaściwie – jeśli są tak proste i tak łatwodostępne, to dlaczego nadal mamy takduży problem z trwałym kodowaniemi odtwarzaniem informacji?Odpowiedź jest prosta: ponieważ rzadkokorzystamy z nich w sposób intencjonalnyi zgodny ze strategiami wzmacniającymizapamiętywanie. MNEMOTECHNIKI to niektóreze sposobów wspierania owych strategii.

CZYM WŁAŚCIWIE SĄ MNEMOTECHNIKI? To TECHNIKI PAMIĘCIOWE, które ułatwiają zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie informacji (zarówno słówek, jak i elementów w danej kolejności, a także złożonych struktur). Edyta Madej

Trener umiejętności poznawczych, trener grupowy, doradca psychospołeczny, propagator myślenia wizualnego pracujący z osobami we wszystkich grupach wiekowych. Od 2003 roku prowadzi szkolenia z doskonalenia umiejętności poznawczych, które pobudzają rozwój inteligencji, podnoszą efektywność uczenia się, nauczania i rozwoju talentów, wspierają procesy zarządzania wiedzą, wizualizacji i przetwarzania informacji oraz prezentacji materiałów edukacyjnych i szkoleniowych, a także zdolności kreatywnego myślenia i rozwiązywania problemów. Autorka i ilustratorka wideo szkoleń Pearson poświęconych mnemotechnikom - www.pearson.pl/filmyszkoleniowe

04-10.indd 4 16.05.2016 17:21:41

55 (139) 2016

Trends

Nazwa „mnemotechnika” pochodzi od greckiego słowa „MNEME”, oznaczającego PAMIĘĆ.

Na czym opiera się siła mnemotechnik? Na kilku podstawowych zasadach zapa-miętywania i 3 filarach wspierających strategie pamięciowe.Podstawowe ZASADY ZAPAMIĘTYWANIA:① Nasz mózg lepiej koduje rzeczy DZIWNE

I NIETYPOWE (np. niezwykle duże czy też występujące w wyjątkowych ilościach albo niebanalnych formach).

Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ wszystko, co nowe i nieznane, przyciąga uwagę i intensywniej aktywuje sieci neuronalne (w przeciwieństwie do rzeczy oczywistych i typowych). Czasem wystarczy delikatnie zmienić sposób przedstawiania wiedzy lub metodę przetwarzania informacji, by wzbudzić ten efekt.

② OBRAZOWANIE – lepiej zapamiętujemy rzeczy, które zobaczyliśmy, niż tylko te, o których usłyszeliśmy.

Obrazy znacznie intensywniej przykuwają naszą uwagę niż przeczytane czy usłyszane słowa. A jeśli dodatkowo prawidłowo wyjaśniają dany fragment wiedzy i ułatwiają jego zrozumienie, to na dłużej utrzymują koncentrację uczącego się. Co ważne, poza tradycyjnymi obrazami w mnemotechnikach strategiczne znaczenie będą miały te, które potrafimy stworzyć lub odtworzyć w wyobraźni.

③ RUCH I AKCJA – czyli inaczej dynamika i wzmocnienie zapamiętywania działaniami wielozmysłowymi w czasie procesów nauki.

Dzięki nim intensywniej aktywuje się większa część neuronów, a tym samym trwalsze stają się nowe połączenia neuronalne. Ciekawe jest, że owa dynamika

może zaistnieć jedynie w wyobraźni uczącego się i niekiedy daje nawet większy efekt trwałości zapamiętywania niż obejrzana np. na nośnikach zewnętrznych (TV).

④ POZYTYWNE EMOCJE – powiązane z pozytywną atmosferą podczas przyswajania wiedzy.

Życzliwa i bezpieczna atmosfera powoduje otwarcie się na przyjmowanie nowych informacji i aktywuje do większego działania w procesie uczenia poprzez pozytywne wzmocnienie.To właśnie te podstawowe zasady zapamiętywania są budulcem do tworzenia 3 filarów wspierających pamięć za pomocą mnemotechnik. Owe FILARY to:

① DZIAŁANIA WIELOZMYSŁOWE

Działania wielozmysłowe to bodźce, które mogą być zarówno dźwiękowe, wzrokowe, motoryczne, dotykowe, jak i emocjonalne. To dzięki ich różnorodności i wielokanałowości

❯❯❯

04-10.indd 5 16.05.2016 17:21:41

65 (139) 2016

Trends

lepiej kodujemy informacje. To dzięki nim zasady dotyczące obrazowania, ruchu i akcji mogą być wzmacniane podczas zapamiętywania.

② SKOJARZENIA

Jeśli są umiejętnie tworzone pomiędzy nowymi informacjami a tymi, które już znamy, stanowią doskonały budulec dla pomostów pamięciowych. Świetnie, jeśli owe skojarzenia możemy budować w postaci obrazów wzbogaconych o doznania zmysłowe i dynamikę

③ WYOBRAŹNIA

Wyobraźnia to arena, na której pamięć może konstruować wszystkie połączenia, ogniwa pamięciowe i „autostrady pamięci”. Poza wizualizowaniem rzeczy logicznych doskonale sprawdzi się tutaj element związany z nietypowością i siłą fantazji, które stanowią antidotum na to, że rzeczy zwyczajne i oczywiste szybko uciekają z naszej głowy. To ona służy do

budowania połączeń pomiędzy elementami informacji i stanowi spoiwo zapamiętywania. Im silniejsze i wyraźniejsze wyobrażenie, tym większa jego skuteczność w utrwalaniu informacji i ich przypominaniu.

Jak widać, zasady i filary mnemotechnik pięknie i płynnie się ze sobą przeplatają. Im sprawniej potrafimy je łączyć, tym większa skuteczność danej mnemotechniki. Poza znajomością wszystkich zasad niezbędne jest aktywowanie mózgu do działania! Mózg po prostu lubi, jak coś się dzieje, jak trzeba coś wykonać, poczuć, czegoś doświadczyć. Jednak owa aktywność musi być intencjonalna i dobrze skonstruowana. I mimo że łączy się to z zabawą i fantazją, to mnemotechniki mają swoją metodykę i reguły, które sprawiają, że są tak efektywne.Zanim jednak przejdziemy do strategii, wróćmy do podstaw STARTUJEMY!

OBRAZY W MNEMOTECHNIKACHTo, co pamięć lubi najbardziej, to OBRAZ. Ma tak ogromne znaczenie, ponieważ przyjmowanie i analizowanie świata odbywa się jednocześnie dwoma kanałami: kanałem werbalnym i niewerbalnym (obrazowym) (wg teorii podwójnego kodowania Alana Paivio). Ponadto mózg w momencie przetwarzania obrazów angażuje 3 razy więcej zasobów niż wtedy, gdy używamy jedynie słów. Ogromne znaczenie ma tutaj także wykorzystywanie reguły określanej jako „dłoń pamięta”, polegającej na obrazowaniu i tym samym wzmacnianiu śladów pamięciowych za pomocą WŁASNORĘCZNIE WYKONANYCH rysunków! Dlaczego? Bo pamięć lubi zaangażowanie w postaci ruchu, akcji, oddziaływania wielo-

❯❯❯

04-10.indd 6 16.05.2016 17:21:41

75 (139) 2016

Trends

zmysłowego i indywidualnego zaangażowania (tzw. „efektu JA” – ja robię, ja lepiej zapamiętuję). Siła obrazu jest tak duża, że w niektórych technikach pamięciowych wystarczy jedynie obraz przywoływany oczami wyobraźni. Jednak własnoręczne wykonanie zadania powoduje, że trwałość śladów pamięciowych wzrasta KILKUKROTNIE.

JAK NAJEFEKTYWNIEJ WYDOBYĆ TEN POTENCJAŁ? Przeanalizujmy pewien przykład. Załóżmy, że na danych zajęciach poznajemy nowe słówka związane z dziedzinami sportu (np. Longman Repetytorium Szóstoklasisty, str. 3). Zawsze w przypadku stosowania mnemotechnik warto robić rozgrzewki umysłowe, które otworzą szufladki skojarzeń w naszych głowach i pobudzą aktywność neuronów w okolicach tematów, które będą głównym zagadnieniem.

Jak to zrobić?

Aby pobudzić skojarzenia, warto odwołać się do doświadczeń uczniów i poprosić, by w parach porozmawiali o tym, jaką dyscyplinę sportu lubią czy może uprawiają. Można też poprosić, by wymienili trzy rzeczy lub zdolności, które są niezbędne do tego, by w danej dziedzinie być dobrym. Można również uruchomić nietypowy rodzaj skojarzeń i zapytać, która dyscyplina sportu jest najdziwniejsza albo w której używa się najśmieszniejszych akcesoriów lub strojów.Idąc dalej, warto intensywniej pobudzić zasoby wyobraźni i poprosić, by uczniowie zamknęli oczy i wyobrazili sobie, w jakiej dyscyplinie chcieliby osiągnąć mistrzostwo. Niech wyraźnie zobaczą moment, w którym osiągają sukces. Jak wtedy wyglądają, co się dzieje dookoła, gdzie są, jak się czują…?Tak rozgrzany umysł ma większe szanse na skoncentrowanie się i zakotwiczenie w temacie związanym z nauką nowych słówek z danej dziedziny. Tym samym szlak do pochłaniania nowych informacji zostaje przetarty.W przypadku nauki nowych słówek poprzez korzystanie z prostych skojarzeń i wzmacnianie nauki dzięki systemowi podwójnego kodowania jedną z prostszych metod jest RYSOWANIE ZNACZENIA obok poznawanego słowa. Jest to wstęp, a jednocześnie trening do mnemotechnik wyższego rzędu, wykorzystujących obrazy i potencjał myślenia wizualnego jako siłę wspierającą zapamiętywanie.

Dlaczego tak niewiele osób to robi? Bo przyjęło się, że rysunki powinny być artystyczne i ładne.Otóż nie!

Reguła „dłoń pamięta” polega na tym, że jeśli poza zapisaniem poznawanego słowa dorysujemy w jego okolicy nawet najprostszy symbol jego znaczenia, to prawdopodobieństwo zapamiętania wzrasta minimum dwukrotnie. Ważne, by w czasie wykonywania rysunku zapisane słowo było cały czas w polu widzenia, a ponadto należy je wymawiać – w myślach lub na głos (w zależności od możliwości) – najlepiej kilkakrotnie. Należy pamiętać, że nowe słówka powinny być zapisywane DRUKOWANYMI literami, ponieważ informacje pisane w ten sposób mózg uznaje za istotniejsze i z reguły wyróżniają się one na tle linearnie, monotonnie pisanego odręcznie tekstu.

❯❯❯

04-10.indd 7 16.05.2016 17:21:41

85 (139) 2016

Trends

Jak to możliwe, że przy tak prostej czynności zapamiętywanie poprawia się tak bardzo? Ponieważ uruchomione są nie tylko kanały: wizualny (widzę napisane słowo i obraz), werbalny (wymawiam nowo poznane słowo), jak i motoryczny (piszę i rysuję), ale i kiedy np. przy słowie swimming rysujemy wodę, uruchamiają się neurony lustrzane, które uruchamiają w mózgu tę strefę, która przywołuje doznania zmysłowe związane właśnie z tą czynnością.

Istotne jest, by wprowadzać tę zasadę krok po kroku i pamiętać, że wystarczą proste i schematyczne obrazy, by identyfikować to, co właśnie narysowaliśmy. Ten prosty start otwiera zasoby umysłu na przyswajanie coraz bardziej złożonych i skomplikowanych form, ponieważ rozwija się umiejętność MYŚLENIA WIZUALNEGO.Kolejnym krokiem na tej drodze rozwoju są FLASH CARDS, czyli prosty rysunek z jednej i zapis zapamietywanego słówka z drugiej strony.

Wyższym stopniem zaawansowania technik wspierających pamięć jest tworzenie FISZEK GRAFICZNYCH. Oczywiście można zacząć od podstawowych (rzeczowniki, czasowniki), ale w miarę nabierania wprawy można konstruować bardziej złożone, np. zdania czy też kilka informacji w jednej fiszce.

Jeśli rozwiniemy umiejętność myślenia wizualnego, przyda się ona również w przypadku obrazowania reguł i zasad gramatycznych. Np. przy poznawaniu konstrukcji typu:We can run.

❯❯❯

a następnie zaprzeczenia:We cant’t run.

W tym przykładzie już na pierwszy rzut oka widać, na czym polega reguła, i dużo łatwiej zakodować kolejność wyrazów w zdaniu, w zależności od tego, czy jest ono twierdzące, czy też przeczące.Kolejną doskonałą metodą i formą wspierania nauki słówek za pomocą obrazów, ale też ze szczególnym uwzględnieniem ich pisowni, są LITEROOBRAZY. Czym się charakteryzuje dobry literoobraz? Litery powinny zostać jak najbardziej czytelne, a w słowo powinno być wpisane znaczenie, np.:

04-10.indd 8 16.05.2016 17:21:41

95 (139) 2016

Trends

Jeśli masz przygotowany bank kilku przykładów literoobrazów (w zależności od potrzeb grupy i jej poziomu), to doskonale. Ale warto też uczyć ich tworzenia, ponieważ te ćwiczenia, poza wyobraźnią przestrzenną, uruchamiają również zdolności słowotwórcze i kreatywne myślenie.

Jak jeszcze mnemotechniki mogą wspomagać zapamiętywanie np. słówek?

TECHNIKA SŁÓW ZASTĘPCZYCH (TSZ)Aby móc z niej skorzystać, potrzeba twórczej wyobraźni, umiejętności budowania dziwacznych skojarzeń według zasad zapamiętywania i pozytywnego nastawienia oraz humoru

Jak już wiadomo z zasad zapamiętywania, mózg lepiej zapamiętuje kodowaną informację, kiedy może być ona przedstawiona w postaci obrazu. Dlatego w TSZ będziemy szukać w nowo poznanych słowach takich odpowiedników, które wyglądają lub brzmią najbardziej podobnie do uczonego słówka i które możemy przedstawić za pomocą obrazów. Jak to robić?Np. chcąc zapamiętać włoskie słówko TESTA, które oznacza GŁOWĘ, najpierw przyglądamy się jego pisowni. Łatwo zauważyć, że ma ono w sobie słowo „TEST”. Test będzie więc naszym słowem zastępczym. W dalszej kolejności należy POŁĄCZYĆ/SKOJARZYĆ w wyobraźni te obrazy, czyli znaczenie słowa („głowa”) ze słowem zastępczym („test”). Dobrze jest zamknąć wtedy oczy, by wyobraźnia mogła jak najefektywniej pracować w celu wspierania procesów pamięciowych.

Np.: widzę, jak z mojej głowy wylatuje mnóstwo testów. Widzę dokładnie, co to za testy, widzę oceny, jakim kolorem są napisane, widzę miejsce, z którego wylatują, słyszę ich szelest, czuję, jak kartki mnie gilgoczą, i zaczynam się śmiać. Żeby wesprzeć zapamiętywanie wymowy słów, dobrze jeśli w naszym skojarzeniu pojawi się prawdziwe brzmienie słowa, które zapamiętujemy, i głowa wykrzykuje: „Testa! Testa!”. Dla wzmocnienia możemy oczywiście powtarzać to również na głos. W skuteczności tej metody istotne jest słowo zastępcze („test”). Powinno być jak najbardziej podobne do pisowni lub brzmienia słówka, które chcemy zapamiętać („testa”). Dlaczego to skojarzenie ma być aż takie dziwaczne? Żeby było skuteczne i trwałe! Podsumowując – należy pamiętać, by: zobaczyć wyraźnie te obrazy oczami

wyobraźni wraz ze szczegółami oraz kolorami,

wzmocnić obrazy dzięki dotykowi, dźwiękom, zapachowi, smakowi,

dodać ruch i akcję do historyjki, zadbać, żeby było dziwacznie, nietypowo

i zabawnie, pojawić się jako uczestnik w centrum

wydarzeń i myśleć z perspektywy „JA”.Co ważne, obrazy i skojarzenia, które tworzymy, muszą być nam znane, bo te będą dla nas najłatwiejsze do przywołania. Na szczęście nasza wyobraźnia ma niesamowite zdolności do tworzenia ich szybko i sprawnie i nie męczy się nadmiernie przy tworzeniu tego typu skojarzeń. Powtarzanie tak stworzonych historyjek odbywa się w głowie dużo szybciej niż ich opisywanie. Dodatkowo pobudza obie półkule w procesie zapamiętywania i uruchamia myślenie synergiczne. Tym samym angażuje kodowanie wielotorowe, co powoduje, że łatwiej się koncentrujemy na zadaniu i efektywniej zapamiętujemy.W przypadku niektórych słów, jak np. angielskie słówko „CARPENTER” („stolarz”), można poszukać 2 słów zastępczych (KARP + ENTER). Zatem gdybyśmy chcieli je zapamiętać, nie pozostaje nam nic innego, jak połączyć w wyobraźni karpia, klawisz Enter i stolarza. Może być to sytuacja, kiedy widzisz, jak KARP siedzi przy Twoim komputerze i bardzo szybko wciska klawisz ENTER płetwą. Za każdym naciśnięciem klawisza z ekranu komputera wyskakuje stolarz, który mówi głośno i wyraźnie CARPENTER. Widzisz mnóstwo stolarzy w swoim pokoju.

❯❯❯

04-10.indd 9 16.05.2016 17:21:41

105 (139) 2016

Trends

Elementy takie, jakie humor i zmysły, możesz dodać już samodzielnie

Co się właściwie zadziało? Uruchomiliśmy dodatkowe zasoby pamięciowe poprzez intencjonalne wzmocnienie zapamiętywanych słówek za pomocą „wspomagaczy”, czyli słów zastępczych (które są podobne pod względem brzmienia lub wyglądu do słowa zapamiętywanego). Ponadto obraz i połączenie tych elementów zgodnie z zasadami zapamiętywania zbudowało kolejny pomost między nowym wyrazem a jego znaczeniem. Na koniec wzmocniliśmy je wypowiadaniem poprawnego brzmienia nazwy w języku obcym. Zatem w tej krótkiej zabawie ścieżka pamięciowa miała szanse wzmocnienia cztery razy.

Systematyczne powtórki sprawią, że po pewnym czasie w naszej pamięci zostanie już tylko słowo i jego znaczenie, a cała historyjka, która była elementem wspierającym, zniknie.

Rzecz jasna TSZ można stosować w każdym z języków. Podsumowując technikę słów zastępczych (TSZ), warto pamiętać o 3 najważniejszych krokach.① Znajdź słowo najbardziej podobne w

brzmieniu lub pisowni do tego, którego masz się uczyć. Ważne, by było konkretnym obrazem, który możesz przywołać w wyobraźni.

② Stwórz dziwne, nietypowe, dynamiczne, wyraźne lub np. wesołe połączenie (skojarzenie) między słowem zastępczym a jego prawdziwym znaczeniem.

③ Powtórz głośno nowe słowo, przypominając sobie w głowie ową historyjkę.

Na koniec warto wspomnieć, że technika słów zastępczych, jak każda mnemotechnika, jest sposobem wspierającym strategie pamięciowe. Dlatego wybieramy ją selektywnie do danych słówek i prezentujemy jako opcję i alternatywę. Czasem prowadzący możemy być twórcą ciekawych skojarzeń i podpowiedzi, ale największa wartość i siła tej techniki objawia się wtedy, kiedy nasi uczniowie stosują ją samodzielnie.

Życzę wspaniałego rozpoczęcia twórczej i efektywnej przygody z mnemotechnikami Są one świetną metodą na drodze poszukiwania oraz indywidualizowania, a także wzbogacania strategii nauczania, ponadto zaś doskonałym startem w rozwoju zdolności kreatywnego myślenia.

This is your magazine.We want to hear from you!IT WORKS IN PRACTICE

Do you have ideas you’d like to share with teaching

colleagues? Tips, techniques and activities; simple or

sophisticated; well-tried or innovative; something that

has worked well for you?

All published contributions receive a prize!

E-mail us:

[email protected]

T a l k b a c k !Do you have something to say about an article

in the current issue of The Teacher?

This is your magazine and we would really

like to hear from you. E-mail us:

[email protected]

Reviewing for The TeacherWould you like to review books or other

teaching materials for The Teacher? We are

always looking for people who are interested

in writing reviews for us. Please e-mail us:

[email protected]

for advice and a copy of our guidelines for reviewers.

You will need to give your postal address and say what

areas of teaching you are most interested in.

Writing for The TeacherWould you like to write for The Teacher? We are

always interested in new writers and fresh ideas. For

guidelines and advice, e-mail us:

[email protected]

Visit The Teacher website!

The Teacher website is packed with practical

tips, advice, resources, information and selected

articles. You can submit tips or articles, renew your

subscription or simply browse the features.

www.teacher.pl

❯❯❯

04-10.indd 10 16.05.2016 17:21:42