Hz. Peygamber’İn Örneklİğİ Bağlamında Olaylar Karşısındakİ Azİm ve Kararlılığı

71

ÖzetHz. Peygamber tarafından ortaya konulan tutum ve davranışlar, Sünneti anlama ve

değerlendirmede de oldukça önemli bir yere sahiptir. Hz. Peygamber’in örnekliği bağ-lamında ortaya koyduğu bu yaklaşımlar, günümüz için de önemini korumaya devam et-mektedir. Hz. Peygamber’in sîret ve sünnetinde olaylar karşısındaki azim ve kararlılığı da üzerinde durulması ve incelenmesi gereken dikkate değer konulardan birini oluştur-maktadır. Hz. Peygamber tarafından ortaya konulan bu davranış yaklaşımlar örnek ve evrensel ilkeler içermesi yönüyle de ayrıca önem arz etmektedir.

Bu makalede, Hz. Peygamber’in dini tebliğdeki kararlılığının yanı sıra özellikle si-yasî, sosyal ve hukukî alanlarda ortaya koyduğu azim ve kararlılığı konu edinilmektedir. Bu çerçevede Hz. Peygamber’in dini tebliğ, istişâre kararlarına uyma, verdiği söze sadık kalma ve hukukî kararlarda adâleti gözetme gibi alanlarda gösterdiği azim ve kararlılığı örneklerle ele alınarak incelenmekte ve bunlardan hareketle değerlendirmelerde bulu-nulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Azim, kararlılık, sebât, sadakât, sorumluluk.

Prophet Mohammed’s Determination and Decisiveness in the Context of His Being an Example

AbstractThe attitudes and behaviors performed by prophet Mohammed are very important

for understanding and assessment of Sunnah. The prophet Mohammad’s approaches are still important for today’s world. In Prophet Mohammed’s personality and sunnah, his determination and decisiveness related to events occurred in his life are one of the significant issues to be examined. Behavioral approaches performed by the prophet are also important because they include local and universal examples.

This article examines the prophet’s determination in religious proclamation especially his determination and decisiveness about political, social, and judicial areas. Within this framework, his determination and decisiveness with examples based on religious proclamation, observance of consultation rules, keeping a promise, establishing the law in judicial rules, etc. areas are scrutinized and provided an evaluation in light of these information.

Key Words: Determination, decisiveness, perseverance, loyalty, responsibility.

Hz. Peygamber’İn Örneklİğİ bağlamında Olaylar karşısındakİ azİm ve kararlılığı

*) Yrd.Doç.Dr.,Kilis7AralıkÜniversitesi,MuallimRıfatEğitimFakültesi,DinKültürüveAhlâkBilgisiEğitimiBölümüÖğretimÜyesi. (e-posta:[email protected])

Muammer BAYRAKTUTAR (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 16 Sayı: 50 (Kış 2012)

72 / Yrd. Doç. Dr. Muammer BAYRAKTUTAR EKEV AKADEMİ DERGİSİ

girişGünümüzde hadis/sünnet ve sîret alanında yapılan çalışmalarda Hz. Peygamber

(s.a.s)’in hayatı bütünboyutlarıyla incelenmekte, ortayakoyduğuuygulamalar ve ser-gilediğiyaklaşımlarkonusundaaraştırmalaryapılmaktavebunlardanhareketlesîretvesünnetine ilişkin temel ilkeveesaslarçıkarılmayaçalışılmaktadır.BudaözellikleHz.Peygamber’indinitebliğetmeveaçıklamagörevikadar,bizatihiörneklikvasfınıdahaizolmasından kaynaklanmaktadır. Nitekim Kur’an’da Hz. Peygamber’e inanılması (el-A’râf,7/158;en-Nisâ,4/136;el-Hadîd,57/7,28;et-Teğâbun,64/8),itaatedilmesi(en-En-fâl,8/20;.Âl-iİmrân,3/32;en-Nisâ,4/59;el-Mâide,5/92;en-Enfâl,8/46),uyulmasının(Âl-iİmrân,3/32;el-A’râf,7/158)istenmesininyanısıra,insanlariçingüzelbirörnekliğe(el-Ahzâb,33/21)veyücebirahlakîyaratılışveyaşayışa(el-Kalem,68/4)sahipolduğudaözelliklebelirtilmektedir.Kur’an’ınHz.Peygamber’everdiğibuönemdendolayı,baş-tasahabeolmaküzeredahasonragelenkuşaklarınenbüyükilgiveönemi,Kur’an’dansonraonunsîretine,hadislerinevesünnetineverdiklerimüşahedeedilmektedir.Buhusus-taHz.Peygamberinsîretideayrıcaönemarzetmektedir.ZiraHz.Peygamber’indavranışveuygulamalarıhakkındabilgi sahibiolmanınyegânekaynağı, sünnetvehadislerdenibaretdedeğildir.BaştaKur’an-ıKerimolmaküzereHz.Peygamber’insîretidebukonu-lardamutlakadikkatealınmasınıicapettirmektedir.DolayısıylaKur’anveSünnet’inbiranlamdauygulamayageçtiğizamandilimiolarakHz.Peygamber’insîreti/hayatıgözdenuzaktutulmamalıdır.BubakımdansünnetverileriiçindeHz.Peygamber’inhayatınadairgözdenkaçanbazıayrıntıları, sîretverileri içindegörmekmümkündür(Çelik,2003:5-8).

Hz.Peygamber’in insanlarınbütünferdîvesosyal ihtiyaçvesorunlarınıgiderecekruhî ve fikrî olgunluğa, izlediği siyasetin bütün ve fert ve toplumları kapsayan ve debütüneğilimleriyleinsantabiatınıgözönündebulunduranbirgenişlikvederinliğesahipbulunması,yineonuninsanlıktarihindesiyasî,hukukî,ekonomikvesosyalalanlardaor-tayakoyduğudeğerleribilfiiluygulamayıbaşardığıbilinentekpeygamberveliderolması(Özel,2005:18),insanlariçinonunhayatınıveörnekliğinidahadaönemlikılmaktadır.Bubakımdanonunhertürlüilke,yaklaşımveyöntemlerinintesbitedilmesivedikkatealınmasısünneteittibaaçısındanoldukçaönemarzetmektedir.

Hz.Peygamber’inrisâletgörevisüresincebirpeygambervebirliderolarak-kipey-gamberliksıfatıdışındaokadı,müfti,komutanvb.sıfatlarıyanındadevletreisigibibirsıfatadasahiptirvebusıfatlarabinâendetasarruflardabulunmuştur(Âşûr,1999:48-61)-dinitebliğde,insanlarısevkveidarede,müşriklerleilişkilerdevs.aldığıkararlarkadar,bukararlarınhayatageçirilmesiveuygulanmasındakiazmivekararlılığıdaörnekalınmasıveüzerindedikkatledurulmasıgerekenbirönemihaizdir.Bir iştebaşarıvegalibiyet,azimvekararlılığınbirneticesidir.DolayısıylaHz.Peygamber’indinitebliğvedinibirbütünolarakortayakoymaveuygulamadakibaşarısınınarkaplanındailahîyardımınya-nısıra,onunkararlıtutumunundaönemlibiretkisibulunduğunusöylemekmümkündür.HernekadarHz.Peygamberhayatınınheralanındakararlıveazimlibir tutumasahipolsada,buçalışmadaHz.Peygamber’intebliğalanıyanısıraözelliklesosyal,siyasalve

73Hz. PEYGAMBER’İn ÖRnEKlİğİ BAğlAMınDA OlAYlAR KARşıSınDAKİ AzİM VE KARARlılığı

hukukalanlarındakarşılaştığıolaylarayönelikolarakortayakoyduğuazimvekararlılığıincelenmeyeçalışılacaktır.

a) kavramsal ÇerçeveKararlıkkavramıylanekastedildiğiniortayakoyabilmekiçinbumanayıiçerenbazı

kelimevekavramlaradeğinmekyerindeolacaktır.BunoktadaözellikleArapdilindeka-rarlılıkveazmi ifadeetmeküzerekullanılanazîm (azm)vesebâtkavramlarıüzerindedurulacaktır.

Arapdilindeazmkelimesinin,birişekararvermek,ısrarlaistemek,ciddiyet,birişiyapmayımuradetmek,kalbibirişiyapmayabağlamak,kesinkararvermek,sabırveira-degibianlamlardakullanıldığıgörülmektedir(İbnManzûr,ts.:XII,399;Çağrıcı,1992:IV,328).NitekimKur’ân-ıKerîm’dede“azm”kelimesibuvebunabenzeranlamlarda,bazıâyetlerde(Âl-iİmrân,3/186;Taha,20/115;Lokman,31/17;eş-Şûrâ,42/43;el-Ah-kâf,46/35)“iyiliktesebatvekararlılık”,bazıâyetlerdeise(el-Bakara,2/227,235;Âl-iİmrân,3/159;Muhammed,47/21)“kesinkararvermek”anlamındakullanılmıştır.“Pey-gamberlerden kararlılık sahiplerinin (ulu’l-azm) sabrettikleri gibi sen de sabret ve onlar için acele etme”(el-Ahkâf,46/35)âyetindeiseHz.Peygamber’e“azimlipeygamberler”gibisabırlıolması,aceleciliktensakınmasıemredilmektedir(Çağrıcı,1992:IV,328).Ha-dislerde ise kararlılık, kesin, farz, niyet gibi anlamlardafiil veya isimolarak “azme”,(Buhârî,1992:Cum’a14,Ezân10;Müslim,1992:Salâtu’l-Musâfirîn26;EbûDâvûd,1992:Salât207),“azîme”(Müslim:1992:Salâtu’l-Musâfirîn174,Sıyâm16;EbûDâvûd,1992: Savm46,Zekât 5) ve “azâim” (Buhârî, 1992: Sucûdu’l-Kur’ân 3;EbûDâvûd,1992:Sucûdu’l-Kur’ân5;Dârimî,Salât161)şeklindekullanıldığıgörülmektedir.

Şuhaldeazimkelimesibirişinyapılmasıhususundaortayakonulanciddiyeti,tercihivekararlılığıifadeetmektedir.Henüzbirişiyapmayabaşlamadanönce,oişişuveyabuşekildeyapmakonusundabir terciheulaşılırsabundanazim,ulaşılamazsa tereddütveşaşkınlıkdoğmaktadır.Bubakımdanazim,bütünmaddi-manevi,bedeni-ruhikuvvetleritoplayıphedefeyöneltmekten(Çağrıcı,1992: IV,328)veo işteortayaçıkanengelleriaşmavebaşarıyaulaşmakararlılığındanibarettir.Birbaşkaifadeyleazimbirişinicrasınaveyerinegetirilmesinekalbikesinliklebağlamakyahutiradedesabırvesebatilemaksadıtakipvegayretsarfetmektir(Yazır,ts.:VII,120).

Sebâtise,sağlamvesarsılmazbirşekildedurmak,dayanıklılıkgöstermek,birişveyagörüştekararlıolmak,okonudaaceleetmedenteenniilehareketetmekgibianlamlaragelmektedir (İbnManzûr, ts.: II,19).Bunagöre sebâtvemetânetin,birkonudakesinkararavarılmasındansonra,birdahageridönmemeküzereverilenkararauymayıifadeettiğinisöylemekmümkündür.

Azimvesebatkavramlarınıniçerdiğianlamlarındikkatealınmasıdurumunda,karar-lılıkvasfınıninsanınpsikolojikyönüvekarakteriyleyakındanilgiliolduğugörülmekte-dir.Budakarakterilekararlılıkarasındayakınbirilişkininsözkonusuolduğunuortayakoymaktadır.Karakterkavramı,birinsanıntutumvedavranışlarındakikararlılığıvede-vamlılığıifadeetmektedir.Karaktersahibikimseise,aynıdurumveaynışartlaraltında


daimaaynışekildehareketedenkişidir.Dolayısıylakarakter,kararlıveoldukçasabitbirdavranışgöstermehalidirvekaraktersahibiolankimseninhareketlerindedevamlıistikrarsözkonusudur.Bubakımdankuvvetlibirkarakteresahipbirkimse,bildiğiveinandığıbirşeyi,bazıhoşnutsuzluklaravetehlikelererağmen,daimasebatvemetanetlemüdafaaet-mektengeridurmaz(Peker,2008:143-144).ŞuhaldeHz.Peygamber’intebliğ,yönetimveuygulamalarındasergilediğikararlılık içerentavırveduruşunu,bizatihionunörnekşahsiyetinin,mizaçvekarakterininbirsonucuolarakdeğerlendirmekmümkündür.

Ayrıcakararlıbirtutumvedavranışsergilemenintemelindesabırveteenniilehareketetmeninönemlibirrolübulunduğuanlaşılmaktadır.Ziraaceleyeveendişeyekapılma-dan, sabır, sebatve teenni ilehareketedenkimselerhedeflerineulaşmadakararsızlığakapılmazlarvevebuhusustadahaazimlivekararlıbirtutumsergilerler.BubakımdanKur’an’dakararlılıksahibi(ulu’l-azm)peygamberlerdenbahsedilirkenHz.Peygamber’e“Azim sahibi (ulü’l-azm) peygamberlerin sabrettiği gibi sen de sabret!” ( el-Ahkaf,46/35) şeklindehitapedilerek,opeygamberlergibisabırlıolmasınıntavsiyeedilmesin-de,buvasfasahippeygamberlerinenönemliortakyönlerindenbirininsabırolduğunaişaretedilmektedir.Nitekimbuvasfasahippeygamberler,tebliğgörevleriniifaveicradaolağanüstügayretgöstermiş,karşılaştıklarıgüçlükveolumsuzluklaragöğüsgermişler-dir(Karacabey,1998:310).Kezaazimvekararlılıkpeygamberlerinyanısıra,tümliderveönderlerinbarizvasıflarındanbirinioluşturmaktadır.Zirakararlıolmakvenezamanhareketegeçeceğinibilmek,liderkişiliğinboyutlarındanbiriolarakkabuledilmektedir(Levinson,2008:120).

BubağlamdaHz.Peygamber’inbazı alanlardakikararlılıkörneklerineyervermeksuretiyle,azimvekararlılıkilkesininonuntebliğ,yönetimveuygulamalarınanasılyansı-dığıortayakonulmayaçalışılacaktır.

b) Hz. Peygamber’in Örnekliği bağlamında Olaylar karşısında Ortaya koyduğu azim ve kararlılığı

Hz.Peygamber’inbirbütünolaraktümhayatınınbaştansonaazimvekararlılıktanibaretolduğunusöylemekmümkündür.Onunhayatındakararsızlık,şüphe,mazeretüret-mevegünübirlikhareketetmegibidurumlarsözkonusudeğildir.O,daimaüstlendiğivazifeninbilinciiçerisinde,büyükbirazimvekararlılıklakendisindenbeklenilenigerçekmanadayerinegetirmeningayretiiçerisindeolmuştur.DolayısıylaHz.Peygamber’inah-lakınınvehayatınınhercephesindeonun,azim,sebatvekararlılığınıgörmekmümkündür.Buradakonununsınırlarıçerçevesindeonlardanbazılarınadeğinmekleyetinilecektir.

1) Hz. Peygamber’in dini Tebliğ alanında Ortaya koyduğu azim ve kararlılıkHz. Peygamber’in peygamberlik vazifesinin temel gereği olan tebliğ görevindeki

azimvekararlılığı,onunençokkararlıduruşsergilediğialanlarınbaşındagelmektedir.Zirabütünpeygamberlerdeolduğugibi,Hz.Peygamber’indetemelvazifesiinsanlaraAllah’ındininitebliğetmektenibarettir.Kur’an’daHz.Peygamber’ekendisineindirileniaçıkçatebliğetmesiemredilmiş,aksihaldepeygamberlikgöreviniyerinegetirmemişola-cağıbelirtilmiştir(el-Mâide,5/67).Diğerbazıâyetlerdeisepeygamberlerinvazifesinin


özellikletebliğdenibaretolduğuönemlevurgulanmaktadır(el-Mâide,5/99;Âl-iİmrân,3/20;en-Nahl,16/35,82).Dolayısıylaİslâm’ıntebliğedilmesi,insanlarınvahiyletanış-malarınınsağlanması,Hz.Peygamber’inhayatınınvevarlığının/risâletininhikmet-ivü-cûdudur.Onunedindiğitemelgayebudurvebunundışındakalanherşeyonaulaşabilmekiçinsadecebirvasıtadanibarettir.DolayısıylaHz.Peygamber,bugayeiçinyaşamışveherşeyesırfbugayeuğrunatahammületmiştir(Hamidullah,1990:II,1031).

Nitekimpeygamberlerinkıssalarınabakıldığında,onlarındavetvetebliğyolundaol-dukçaçetinvezorlumücadelelerlekarşıkarşıyakaldıklarıgörülmektedir.Peygamberle-rinkendilerinegönderildiğikavimvetopluluklarınbirçoğu,onlarındavetlerineicabetetmekyerinedahaçokengellemevebastırmayolunutercihetmişler,yerigeldiğindeşid-detebaşvurmaktandageridurmamışlardır.Buhusustadikkatçekense,muhataplarınınengelvebaskılarınaboyuneğerek,tebliğvedavettengerikalanvevazgeçenherhangibirnebîveresûlunbulunmamasıdır1.ZiraAllah’ındininitebliğdeinsanlarınyüzçevirmeleri,karşıçıkmaları,hertürlütehdit,şantajvekorkutmahareketi,tebliğdegevşeklikgöster-meğe veya tebliği bırakmaya birmazeret değildir (Sancaklı, 2001: 22).Bu bakımdanpeygamberlertebliğgörevleriniyerinegetirmedekesinvekararlıbirduruşsergilemişler,bu uğurda canlarını feda edenler, özellikle de İsrailoğulları tarafından hayatlarına sonverilenlerdahiolmuştur (el-Bakara,2/61.Ayrıcabkz.el-Bakara,2/87,91;Âl-i İmrân,3/21,183;en-Nisâ,4/155).

Hz.Peygamber’inde risaletgöreviniyerinegetirmeyebaşlamasıMekke’debüyükbirçalkantıyanedenolmuş,sonuçtaodakavmininserttepkisiylekarşılaşmış,onlarınbirtakımsözlüvefiilîşiddetvebaskılarınamaruzkalmıştır(Hamidullah,1990:I,87).AncakHz.Peygamber,diğerbütünpeygamberlergibi,tebliğgöreviniyerinegetirirkenoldukçametanetlibirtutumsergilemiş,engelleriaşmavebaşarıyaulaşmadakararlıbirtavıror-tayakoymuştur.BunoktadaHz.Peygamber’intebliğindekikararlılığınıifadeedenbazıörneklereyerverilecektir.

Hz. Peygamber’in azimli ve kararlı duruşunun ilk örnekleri, daha davetin ilk baş-larındaMekke’nin ileri gelenlerine karşı sergilediği tavırda ve önerilerine verdiği ce-vaptagörülmektedir.Hz.Peygamber’in, tebliğ faaliyetinebaşlamasıüzerinemüşrikleronuengellemeküzereönceliklemünazara,alayveiftirayollarınabaşvurmuştur.Bunlarınherhangibiryararınınolmadığınıanlamalarıüzerinebudefafarklıyöntemlerdenemekvebirtakımdünyevîmenfaatlerteklifetmeksuretiyleonudavasındanvazgeçirmeyeça-lışmışlardır.AncakHz.Peygamberonlarınbutekliflerinikesinbirdillereddetmiştir(İbnİshâk,1976:187-188; İbnHişâm,1411: II,131-133;Hamidullah,1990: II,1031).Budurum davetin her aşamasındaOnun ne kadar emin ve kararlı bir duruş sergilediğiniortayakoymaktadır.

Hz.Peygamber’inkesinvekararlıtutumukarşısındaOnubuyoldanvazgeçirmeninmümkünolmadığınıanladıklarındamüşriklerbukez,amcasıEbûTalib’inhimayesinde

*) BilebildiğimizkadarıylayalnızHz.Yunuskendisinidinlemeyenhalkınaöfkelenerekonları terketmiş,sonraAllah’tanafdilemiş,Allahdaonuaffederekbalığınkarnındanyenidengünyüzüneçıkarmıştır.Yunus,37/139-145.


bulunduğundanamcasınabaskıuygulamave tehditetmeyebaşlamışlardır (İbnHişâm,1411: II, 100-101). EbûTalib’inHz. Peygamber’i çağırtarak ondan kavminin hoşlan-mayacaklarışeylerdenvazgeçmesini,güçyetiremeyeceğivealtındankalkamayacağıbiryükükendisineyüklememesiniistemesiüzerineHz.Peygamber:“Ey amca! Vallahi, gü-neşi sağ elime ve ayı sol elime koysalar da, Allah onu üstün kılıncaya ya da ben bu yolda ölüp gidinceye kadar ben bu davadan vazgeçmem!” şeklinde ona kesin ve kararlı bircevapvermiştir(İbnHişâm,1411:II,101;Taberî,1407:I,545).

Hz.Peygamber’inkendisineyöneltilenbutaleplerkarşısındaböylekararlıvenetbirduruş sergilemesi,Onungüçlübir iradeye sahipolduğununda en açıkörneğini teşkiletmektedir.Nitekimbuhâdiselerin,davetin ilkbaşlarındacereyanettiğiniveetrafındaparmaklasayılacakbirkaçkimseninbulunduğudüşünüldüğünde,Onungüçlübiriradevecesaretesahipolduğuvehedefineulaşmadanekadarkararlıolduğugörülecektir(Urmûş;1991:162).BubakımdanO,enolumsuzşartlardadahikesinvekararlıtutumunudeğiş-tirmemiş,artanbirazimletebliğgöreviniyerinegetirmeningayretiiçerisindeolmuştur.NitekimeşiHz.Hatice’ninveamcasıEbûTalib’invefatetmeleriüzerineoldukçaüzül-müş,ancaktambuesnadagerçekleşenİsrâveMi‘râchâdisesiileüzüntüvesıkıntılarınınhafiflemesi üzerine, tebliğ görevini devam ettirmede öncekinden daha kararlı bir halegelmiştir.Mekkelilerönyargılarladoluolduklarındanonlardanümitliolmaması,ilgisiniMekkeüzerindengeçenyabancıziyaretçilereyöneltmişveonlarüzerindedahabüyükbaşarılareldeetmiştir(Hamidullah:1990:I,148örnekleriçinbkz.aynıyer).

Hz.Peygamber’inazimvekararlılığınıyansıtanbirdiğertutum,Hudeybiyeanlaşma-sındaKureyş’inbarışlailgiligörüşmelerdebulunmaküzeregönderdiğiUrveb.Mes’ud’laolandiyaloğundagörülmektedir.Bunagöre,Urveb.Mes’udHz.Peygamber’egelirvebarışhakkındakonuşur.Hz.Peygamberdeona,kendilerininsavaşmakniyetiyledeğil,umreyapmaküzereyolaçıktıklarını,buaradayapılansavaşlarlaaslındaKureyş’inhaylizayıfladığınıvezararauğradığını,bunarağmenkendilerineanlaşmavebarışteklifede-bileceğini,eğerkabulederlerseartıkkendisiyle insanlarınvediğermüşriklerinarasınıserbest bırakmaları gerektiğini, aksi halde anlaşmayı kabul etmezvemüdahele etmekisterlerse bu durumda gerekirse başı vücudundan ayrılıncaya kadar bu uğurda onlarlamücadeleedeceğinibelirterek(Zebîdî,1986:VI,162;Ayrıcabkz.Hadramî,1998:325;Avvâcî,2004:II,560)kararlılığınıortayakoymuştur.

KısacasıHz.Peygamber’inazimvekararlılığının,tebliğvedavetininbaşarıyaulaş-masındabüyükbirönemiverolüsözkonusudur.Obirbeşerpeygamberolarak,kendisinetevdîedilentebliğgörevinikararlıbirşekildesürdürmüşveazminiaslakaybetmemiştir.

2) Hz. Peygamber’in İstişâre alanında Ortaya koyduğu azim ve kararlılıkHz.Peygamber’inistişâresonucualınankararlarıdikkatealmavebudoğrultudaha-

reketetmehusususundadakararlıbirtutumsergilediğigörülmektedir.Birkonudabaşka-larınadanışma,onlarınfikirlerinemüracaatetme,görüşalışverişindebulunmavebirlikte(şûrâile)kararalmaanlamınagelenistişâre(İbnManzûr,ts.:IV,434),Hz.Peygamber’inhayatındaoldukçaönemliveyaygınbirkonumasahiptir.NitekimbuhusustaEbûHu-


reyre,Hz.Peygamber’dendahaçokarkadaşlarıylaistişâreedenbirbaşkasınıgörmediği(Tirmizî,1992:Cihâd34)tespitindebulunmaktadır.BubakımdanHz.Peygamber’inbazıalanlarhariç,özelliklehalkıyakındanilgilendirenhususlardakararlarıtekbaşınaalma-dığı,ashabınadanıştığıveönemlikararlarıortakakıllaoluşturmayaçalıştığıgörülmek-tedir.

Hz.Peygamber’inistişâreyeönemvermesininveönemlikararlaralınırkenistişâreyebaşvurmasınıntemelindeise“İş konusunda onlarla müşavere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, artık Allah’a tevekkül et, (ona dayanıp güven). Şüphesiz Allah, tevekkül eden-leri sever” (Âl-iİmrân,3/159)âyetindeifadeedilenKur’an’ınemriveyönlendirmesibu-lunmaktadır.Âyetegörevahiygelmeyen,re’yveictihadadayanansavaşgibigenelişlereilişkindurumlardaHz.Peygamber’inistişâreetmesivebudoğrultudaAllah’adayanarakazimvekararlılıklahareketedilmesi istenmektedir (Yazır, ts.: II,451).DolayısıylabuâyetingereğinceHz.Peygamberashabıylaistişârelerdebulunmuştur.Özelliklesavaşlardaizlenilecekyöntemvetaktiklerkonusundapekçokistişâreyapılmıştır(Sancaklı,2001:63.Hz.Peygamberinistişâreettiğialanlarhakkındabkz.İbnHacer,1379:XIII,340).

Hz.Peygamber’inashabıylaistişâreetmesininayrıcabirtakımmanavehikmetleridesözkonusudur:Peygamberinonlarlaistişâredebulunması,onunnazarındaonlarınyüksekbirkonumdaolduklarınıgösterir.Budasevgilerininartmasınasebepolur.Onlaraistişâre-debulunmayatenezzüledilmemesiiseonlarınbirdeğerifadeetmediğianlamınagelirki,bundandabirtakımkötühuylarmeydanagelir(Yazır,ts.:II,245).KonumuzaçısındanHz.Peygamber’inistişârelerindedikkatçekenyönise,Hz.Peygamber’inistişâresonucuortayaçıkankararıbenimsemesiveazimvekararlılıklabunuuygulamayakoymasıdır.Dolayısıylaistişâredensonra,alınankararıntakipçisiolmakvebudoğrultudaeminveka-rarlıbirşekildehareketetmekHz.Peygamber’inhayatındaveyönetimindedikkatçekenözelliklerdenbirinioluşturmaktadır.Nitekimaşağıdaarzedeceğimizörneklerbutesbitidoğrulamaktaveaçıkçaortayakoymaktadır.

1.Bedirsavaşındanönce,MekkeordusununMedineüzerineyürüdüğühaberiüze-rineHz.Peygamber,savaşkararıalınıpalınmamasıhususundaashabıngörüşlerinebaş-vurmuştur.MuhacirlerinyardımahazırolduklarınıbildirmeleriüzerineHz.PeygamberEnsar’danda istişâredeki kararlarını bildirmelerini isteyince,Ensâr temsilcisi, tambirdayanışmahalindeolduklarınıbildirmiş,Hz.Peygamberdebudurumdanhoşnutolmuş-tur.Ensar’ınbuaçıklamavedesteğiHz.Peygamberinsavaşılmasıyönündekararalma-sındaetkiliolmuştur(İbnHişâm,1411:III,162;Hamidullah,1990:II,892).SonuçtaHz.Peygamber,istişâreyleortayaçıkanbugörüşebinaensavaşkararıalmışvedebukararauyarakMekkelilerleBedir’desavaşılmıştır.

2.Hz.Peygamber’inUhudsavaşıöncesindeashabıylaistişâredebulunmuşolmasıveistişâreyleoluşankararıuygulamadakesinbirkararlılıksergileyerekhareketegeçmesidebuhusustabirörnektir.NitekimBedir’denbiryıl sonramüşrikler,MedineüzerineyürümeküzereUhudDağınınyanınagelerekAyneyntepesicivarınakarargâhkurunca,Hz.PeygamberbudefadaEnsârveMuhacirlerinilerigelenlerinibirarayatoplamışveMekkelilerekarşı nasıl bir strateji geleştirileceğinedair istişârelerdebulunmuştur.Hz.


Peygamberinşahsikanaati,meydanmuharebesiyapmaktansaMedine’dekalınmasıvesavunmayapılmasıyönündeydi(İbnSa‘d,ts.:II,38;Hamidullah,1990:II,892).Ancaközellikle genç sahabîler, düşmanıMedine dışında karşılama hususunda ısrar etmişler-dir.GerekçeolarakdacahiliyedönemindedahiMedine’yeyürümelerineizinverilmeyendüşmana,İslamdönemindeizinvermelerininaslamümkünolamayacağınıilerisürmüş-lerdir(İbnHişâm,1411:IV,8-9;AhmedİbnHanbel,1992:III,351;Dârimî,1992:Ruyâ13;İbnSa‘d,ts.:II,38;Beyhakî,1994:VII,40;İbnHacer,1379:XIII.341).

BudurumdaHz.Peygambersahâbeninçoğunluğunun,düşmanıMedinedışındakar-şılamagörüşündeolduğunugörünce,şehirdençıkıpharbinaçıkarazideyapılmasınakararvermiş(İbnHişâm,1411:IV,9;İbnSa‘d,ts.:II,38-39),ikindinamazınıkıldırdıktansonrazırhınıgiymekvekılıcınıkuşanmaküzerehanesinegeçmiştir.BuesnadadışarıdabulunanMüslümanları,Sa’db.MuazveÜseyyidb.Hudayr’ınikazetmeleriüzerine,pişmanlıkduyanlarolmuş,Hz.Peygamber’inzırhınıgiyinmişvekılıcınıkuşanmışolarakevindençıktığınıgörüncede“Seninarzulamadığınıbizdeistemeyiz.EğerMedine’dekalmakisti-yorsankalalım!Sanaaykırıhareketedemeyiz!”demişlerdir.Hz.Peygamberdeonlarake-sinvekararlıbirşekildeşöylecevapvermiştir:“Bir peygambere, zırhını giydikten sonra, düşmanla çarpışmadan zırhını sırtından çıkarmak yakışmaz” (

10

892). Sonuçta Hz. Peygamber, binaen

bu karara uyarak Mekkelilerle Bedir’de

.

2. Hz. Peygamber’in

sergileyerek harekete geçmesi de bu hususta bir örnektir. Nitekim Bedir’den

gelerek Hz. Peygamber bu defada

â

Peygamber meydan muharebesi yapmaktansa Medine’de

( ts.: II, 38;

Gerekçe olarak da cahiliye

döneminde d

-9; Ahmed 1992: III, 351; Dârimî, 1992:

, ts.: II, 38; Beyhakî, 1994: VII

341).

Bu durumda Hz. Peygamber sahâbenin un,

görünce harbin

arazide , ts.: II,

38-39),

üzere

,

, Hz. Peygamber’in

de “Senin biz de

’ hareket

edemeyiz!”

” (

)( 9; Ahmed

Buhârî, 1992 ts.: II, 38, 45;

10

892). Sonuçta Hz. Peygamber, binaen

bu karara uyarak Mekkelilerle Bedir’de

.

2. Hz. Peygamber’in

sergileyerek harekete geçmesi de bu hususta bir örnektir. Nitekim Bedir’den

gelerek Hz. Peygamber bu defada

â

Peygamber meydan muharebesi yapmaktansa Medine’de

( ts.: II, 38;

Gerekçe olarak da cahiliye

döneminde d

-9; Ahmed 1992: III, 351; Dârimî, 1992:

, ts.: II, 38; Beyhakî, 1994: VII

341).

Bu durumda Hz. Peygamber sahâbenin un,

görünce harbin

arazide , ts.: II,

38-39),

üzere

,

, Hz. Peygamber’in

de “Senin biz de

’ hareket

edemeyiz!”

” (

)( 9; Ahmed

Buhârî, 1992 ts.: II, 38, 45;

) (İbnHişâm,1411: IV,9;AhmedİbnHanbel,1992: III,351;Buhârî,1992:İ‘tisâm28;Dârimî,1992:Ruyâ13;İbnSa‘d,ts.:II,38,45;Beyhakî,1994:VII,40.Beyhakîbukonudakibabbaşlığınıise,Rasulullahdüşmanlakarşılaşmadatekbaşınakalsadazırhınıgiydiktensonraçıkarmamasıolarakbelirlemiştir.Bkz.aynıyer).AslındaHz.Peygamber’inbu ifadeleri,“İş konusunda onlarla müşavere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, artık ona dayanıp güven”(Âl-iİmrân,3/159)âyetininbirgereğidir.DolayısıylaHz.Peygamberistişâreilealınanbukararıuygulamadahiçtereddütetmemiş,uygulamayakoyarakvakitkaybetmedenhareketegeçmiştir.

Buradaüzerindedurulmasıgerekenbirdiğerhususta,birkararalınca,kararıyerinegetirmeyeçalışmakvedeenönemlisibuaşamadansonraartıkAllah’adayanıpgüven-mektir.SonucunlehteveyaaleyhtecereyanetmesiAllah’ınbileceğibirhusustur.Butürdurumlardamühimolansorumlulukalabilmektir.Nitekimbirliderinenönemlivasıfla-rındanbiri,tereddütsüzsorumlulukyüklenebilmesidir.Buşekildekanaatgetirdiğiişlerinsorumluluğunuüzerinealır.Ayrıcalideriyiveyakötüolsuntümsonuçlarakatlanır.Dola-yısıylaHz.Peygamber’inUhudsavaşındakitavrı,sorumlulukyüklenmeninencanalıcıörneğini teşkiletmektedir.Zirayukarıdadabelirtildiğigibio,ashabıyla istişâreetmiş,kendikanaatiMedine’dekalıpsavunmasavaşıyapmakolmasınarağmen,özelliklegenç-lerdenmüteşekkilçoğunlukşehrindışındadüşmanlakarşılaşmagörüşündeolduğundan,Hz.Peygamberdeçoğunluğungörüşünüdikkatealmıştır.Ancaksavaşınsonucuüzüntüvericidir ve pek çokmü’min şehit olmuştur. Bununla birlikte o, aslamüşrikleri şehirdışındakarşılayaraksavaşmanınhataolduğunudilegetirmemiş,Medine’nindışındasa-vaşmaktaısrarcıolanlarıkınamamıştır(Urmûş,1991:163-164).

3.YineHz.Peygamber’in,vahyedayalıbiryönlendirmeninbulunmadığıkonularda,ashabınönerilerinidikkatealdığınınvebunlarauymadatambirkararlılıksergilediğinin


birörneğiniBedirsavaşındaordununmevzileneceğiyerhususundakitavrındadamüm-kündür.NitekimHubabb.Münzir,savaşiçinkonuşlanılanyerinsavaşstratejisiaçısın-danelverişli,münasipbiryerolmadığınıgörünce,Hz.Peygamber’ebukararınınvahiyileilgiliolupolmadığınısormuş,vahiyolmadığınıöğreninceHz.Peygamber’emevziyideğiştirmeyiteklifetmiş,Hz.Peygamberde,buöneriyibenimseyerekkararlılıklauygu-lamıştır(İbnHişâm,1411:III,167;İbnSa‘d,ts.:II,38,III,567).

4.Hz. Peygamber’in ashabıyla istişârede bulunduğu ve onların önerilerini dikkatealmadasergilediğikararlıtutumunbirörneğideHendekharbininuzamasıüzerine,Ga-tafanlılarlayaptığıgörüşmedegörülmektedir.BunagöreHz.PeygamberMedinemey-velerininüçtebirinionlaravermekvekavimleriilebirlikteayrılıpgitmeküzere”onlarlabirbarışanlaşmasıyapmanınuygunolacağınıdüşünmüştür.AncakHz.Peygamberbuhusustatekbaşınakararvermemiş,konuhakkındaikiSa’dileistişâredebulunmuş,niha-yetkendiarzusuyerineistişâredebulunduğubuikisahabiningörüşünübenimsemişvebuyöndehareketetmiştir(İbnHişâm,1411:IV,180-181;İbnKayyım,1994:III,273;Hami-dullah,1990:II,893).DolayısıylaHz.Peygamber’inistişâredeçıkangörüşlerüzerindebirtereddütyaşamadığıvekararlıbirtutumsergilediğigörülmektedir.

5.Hz.Peygamber,BedirsavaşındaalınanesirlereyapılacakmuamelekonusundadaHz.Ebûbekir,Hz.Ömer gibi sahabenin önde gelenleriyle istişârede bulunmuşnetice-deHz.Ebubekir’ingörüşü tercihedilmişveesirlerinfidyekarşılığıserbestbırakılma-larınakararverilmiştir(Müslim,1992:Cihad18;İbnSa‘d,ts.:II,22;Halebî,1400:II,448-449).BuörneklerdenanlaşıldığınagöreHz.Peygamber,kararlarıtekbaşınaalanveemirleryağdıranotoriterbirliderdenziyade,önemlikararlarıözelliklegörüşlerinebüyükdeğerverdiğikimselerlebirliktemüzakereederekkararabağlayanveuygulayanbirliderprofiliçizmektedir.KezâHz.Peygamber,yalnızkararalırkenarkadaşlarınıngörüşlerinebaşvuran,pratikteiseistişâredealınankararyerine,kendikararındaısraredenvehareketedenliderlerdendeayrılmaktadır.

6.Buhususta sonolarakşuörneğidevermeninuygunolacağıkanaatindeyiz.Hu-deybiyeyılındaHz.Peygamberumremaksadıylasefereçıkınca,MüşriklerintoplanarakhareketegeçtiğiniveMekke’yegirmektenmenedeceklerinedairbirhaberalmasıüzerinederhal istişâreyapmakamacıylaashâbını toplamışveonlarınseferedevamedipetme-mehususundagörüşlerinebaşvurmuştur.Hz.Peygamber,Hz.Ebubekir’inseferedevamedilmesiyönündekigörüşveönerisinibenimsemişveseferedevamedilmesiniistemiştir(Buhârî,1992:Megâzî36).

Kısacasıbütünbuvebunungibiörnekler(meselâHendeksavaşındanöncekiistişâ-reveSelmân-iFârisî’ninhendekkazılmasınıönerisiiçinbkz.İbnSa‘d,ts.:II,22;İbnMulakkin,2004:III,322;Hamidullah,I,246,II,1035)Hz.Peygamber’inkararalmadaashabıngörüşlerinidikkatealdığınıvealınankararlarıuygulamadadakesinbirkararlılıksergilediğiniortayakoymaktadır.Hz.Peygamber,kendisindeneminolduğuveAllahta-rafındanyönlendirildiğikonularagelince,oböyledurumlardakendikararlarınıuygulamahususundakesinbirkararlılıkgöstermiş,ashabınitirazvedirenmelerineitibaretmemiştir.NitekimHudeybiyeanlaşmasıimzalanırkenHz.ÖmerveHz.Ali’ninitirazlarınaolumlu


cevapvermemiş,görünürdealeyhteolanmaddelerikabuletmektekararlıdavranmıştır.Hz.PeygamberonlaraAllah’ınkendisineböyleemretmişolduğunubelirtmesiüzerineartıkhiçkimsedebirkelimeilaveetmecesaretikalmamıştır.NitekimosıradanazilolanFetihsûresi(Buhârî,Megâzî35,Tefsîr48;Müslim,1992:Cihad97;Tirmizî1992:Tefsîr48)budurumuaçıkbirzaferolaraktavsifederek,onlarıngönüllerindekisarsıntıyıberta-rafetmiştir(Hamidullah,1990:I,256-257).

3. Hz. Peygamber’in anlaşmalar konusunda Ortaya koyduğu azim ve kararlılık

Hz.Peygamber’inyerinegetirmedehiçtereddütgöstermediği,kararlılıksergilediğihususlardanbiride,anlaşmalaraveverdiği taahhütlerebağlıvesadıkkalmasıdır.ZiraKur’an-ıKerim’de,ahitleriniyerinegetirmeveanlaşmalarabağlıkalmasözündedurmamü’minlerin temelvasıflarıolaraknitelendirilmiş(el-Mü’minûn,23/8;er-Ra’d,13/20)veverilensözlerinyerinegetirilmesiistenmiştir(el-İsrâ,17/34).Hz.Peygamberdeher-hangibirtoplumlabiranlaşmayapılmasıdurumunda,süresisonaermedenanlaşmanınbozulmamasınıistemiştir(Tirmizî,1992:Siyer27;EbûDâvûd,1992:Cihad152).Kezâ“Verdiği sözü tutmayan bir kimse için kıyamet günü, bir bayrak dikilir ve bu falan oğlu falanın ahdini bozması (nın alâmeti) dir, denilir”(EbûDâvûd,1992:Cihad150)hadi-siyledesözündedurmanınöneminiortayakoymuştur.BubakımdanKur’anveSünnet’temüminlerdenanlaşmaşartlarınauygunhareketedilmesiveverilentaahhütlerinyerinege-tirilmesihususundakararlıbirtutumsergilemeleriistenmiştir.BubakımdanKur’ân,ahdevefagöstermeyibütünhayatınesasıveerdemlibiryaşamınönşartıkabuletmiştir.“Ey iman edenler, antlaşmalarınıza sadık kalın..”(el-Mâide,5/1)âyetindezikredilen“akit-ler”insanın,Allah’la,diğerinsanlarvetoplumlarlaolanherçeşitsöz,ahitveanlaşmagibikarşılıklıtaahhüdügerektirenherdavranışıiçermekteveinsanınbizzatkendisiylediğerinsanlarlavedüşmanlaolanilişkilerinde,kısacasıdinî,ferdî,ailevî,sosyalveuluslararasıhayattauyulmasıgerekentemelbirilkeyisunmaktadır(Durmuş,2002:86).

Hz.Peygamberdemuhtelif dönemlerdemüşrikler ve farklı dinmensupları ile an-laşmalaryapmışvebuanlaşmalardatabiatıylakarşılıklı taahütlerdebulunulmuştur.Buanlaşmalarıntaraflarıarasında,anlaşmaşartlarınatamanlamıylariâyetedenvetaahhütle-rinebağlıkalantarafınherdefasındaHz.Peygamberolduğugörülmektedir.ZiraKur’an,kendileriyleanlaşmayapılanlarhakkında“Onlar size karşı dürüst davrandığı sürece, siz de onlara dürüst davranın” (et-Tevbe,9/7)şeklindekiyönlendirmesiyleonlarınanlaşma-yabağlıkaldıklarısürece,müminlerindeanlaşmahükümlerinebağlıkalmalarınıistemiş-tir.DolayısıylaHz.Peygamberhiçbirzamananlaşmayıbozan tarafolmamıştır.Ancakherhangi bir kavimle bir anlaşma yaptığında, onlardan bir kısmının anlaşma ve sulhubozması,diğerlerinindebudurumasessizkalıprazıolmalarıdurumunda,Hz.Peygambe-rinonlarıntamamınabirdensavaşaçması,onunuygulamalarındanbirinioluşturmaktadır(İbnKayyım,1994:III,136).

Hz.Peygamber’inanlaşmalaravetaahhüdlerinebağlıkalmadasergilediğikararlılıkiçerentutumlarınışuörneklerdegörmekmümkündür:


1.Hz.Peygamber’inmüşriklerleHudeybiye’deyaptığıbarışanlaşmasınınşartların-danbiride,Mekke’denMedine’yegidecekolanMüslümanlarınistenmesihalindeMek-kelilereiâdeedilmesidir.Taraflararasındaanlaşmanınyürürlüğegirmesindensonra,EbûCendelMekke’detutulduğuzindandankaçmışvezincirlibirşekildeMedine’yegelerekHz.Peygamber’esığınmışvemüşriklerinelindenkurtarılmasınıistemiştir.Hz.Peygam-beriseonasabretmesini,ahdindendönemeyeceğini,Allah’ınyakındaonabiryolaçaca-ğınıbildirerek,anlaşmayabağlıkalınmasıgerektiğinibelirtmişvesonuçtaEbûCendel’inmüslümanolduğuhaldenasılmüşriklereteslimedilebileceğiitirazlarınaveEbûCendel’inkendisininmüşriklereteslimedilmemesiyönündekiisteklerinerağmenanlaşmayariâyetetmişveonugerivermiştir(İbnHişâm,1411:IV,286;İbnSa‘d,ts.:II,97;Halebî,1400:II,710;Ayrıcabkz.Durmuş,2002:86).

2. Yine Müşrikler tarafından hapsedilmişken Medine’ye kaçmayı başaran EbûBusayr’i,gerialmaküzereMedine’yegelentemsilcilereanlaşmayauyarakteslimetmiş-tir(İbnHişâm,1411:IV,291-292;Halebî,1400:II,710).

3.KureyşHuzeyfe b. el-Yemân ve babasını esir ettiklerindeRasûlullâh’la birliktekendileriylesavaşmayacaklarınadairanlaşmayaparakserbestbırakmışlardı.HuzeyfevebabasıBedir’edoğruyolaçıktıklarındaHz.Peygamber:“Haydi geri dönün. Biz verdiği-miz sözü tutar ve onlara galip gelmek için Allah’tan yardım dileriz” buyurmuştur(Müs-lim,1992:Cihad35;Tahâvî,1994:III,97;Beyhakî,1994:IX,145;İbnKayyım,1994:V,88).BöyleceHz.PeygamberHuzeyfevebabasınageridönmeleriniisteyerek,ashabınıdaverdiklerisözdedurmayateşviketmiştir.

4.KureyşlilerbirmeseleiçinEbûRâfi‘yiHz.Peygamber’eelçiolarakgönderdiğin-de,EbûRâfi‘ninHz.Peygamber’inyanındakalmayıveonlarageridönmeyiistememesiüzerineHz.Peygamberona:“Ben anlaşmayı bozamam, elçileri de yanımda alıkoyamam. Ama sen kavminin yanına dön. Şu anda gönlündeki duyguyu o zaman da duyarsan geri dön”(AhmedİbnHanbel,1992:VI,8;EbûDâvûd,1992:Cihad151;Tahâvî,1994:III,318;Beyhakî, 1994: IX, 145; İbnKayyım, 1994:V, 87) buyurarak anlaşmaya uyma-dakikararlılığınıortayakoymuştur.Hz.Peygamber’inbuolaydaanlaşmayabağlılıktakararlıbirtutumsergilmesinedairşuyorumoldukçayerindebirdeğerlendirmedir:“EğerHz.Peygamber,EbûRâfi‘ninsığınmaisteğinikabulediponuMekke’yegöndermeseydi,buuygulamadüşmanların“Muhammed,elçilerebaskıyapıyor,insanhaklarınıçiğniyor,inanç hürriyetine saygı duymuyor, milletlerarası siyasî teamüllere uymuyor” şeklindealeyhtepropagandayapmalarınasebepolurvebuyüzdendeİslamıngenişkitlelereyayıl-masınabüyükbirengelteşkilederdi.BuyüzdenHz.Peygamber,birelçiolarakhuzurunagelen,EbûRâfi‘ninsığınmaisteğinireddetmiştir”(YenielveKayapınar,2000:X,386-387).

5. Yine Hz. Peygamber elçilerin öldürülemeyeceği ilkesine bağlılıkta da tam birkararlılık göstermiştir. Bunun örneğini iseMüseylime’nin elçilerine yönelik tutumun-da görmekmümkündür.NitekimMüseylime’nin elçileriHz. Peygamber’e gelip onunmektubunu okuduklarında, Hz. Peygamber elçilere Müseylime hakkında kendilerininnedüşündüğünüsormuş,onlardakendilerinegöredeonunpeygamberolduğuyönünde


cevapvermeleriüzerineHz.Peygamber,eğerelçileröldürülseydi ikisinindeboynunuvuracağınıbelirtmiştir(EbûDâvûd,1992:Cihad154;Tahâvî,1994:III,318;Beyhakî,194:IX,211;İbnKayyım,1994:V,87).ZiragerçektebuikielçiHz.Peygamber’inhu-zurundaMüseylime’ninpeygamberlik iddiasını tasdiketmeksuretiyle, İslâmdinindençıktılarındanölümcezasınıhaketmişlerdir.Ancakelçiolmaları,öldürülmelerineengelteşkilettiğindenHz.Peygamberelçileröldürülseydi,ikisinindeboynunuvururdumde-mekleyetinmiştir.Çünküelçilik,taraflararasındaanlaşmayısağlayanbirgörevolmasıveelçilerinkendileriyleantlaşmayapılantaraflarıtemsiletmeleriitibariylekendilerinesaldırılamaz (Yeniel veKayapınar, 2000:X, 391-392).DolayısıylaHz. Peygamber’inuluslararasıilişkilerdetemelbirilkeolanelçilerindokunulmamasıprensibineriâyetetmehususundadakararlıbirtutumsergilemiştir.Zirabudadiğerhalklaravedevletlereveri-lenbirsözdür.

KısacasıverilenörneklerdendeanlaşılacağıüzereHz.Peygamberanlaşmalarariâyet-tehususundadatambirkararlılıkgöstermiştir.

4. Hz. Peygamber’in adâlet ve Hukuk alanında Ortaya koyduğu azim ve kararlılık

Yöneticikonumundakikişilerinyönetimdevehükümvermedegözetmelerigerekenentemelilkeadâlettir.Kur’an-ıKerîminsanlararasındaadâletlehükmedilmesiniemrederek(en-Nisâ,4/58;en-Nahl,16/90)herhalukârdaadâletingözetilmesihususuna(el-Mâide,5/8)vurgudabulunmuştur.KezâHz.Peygamber’edehükümvereceği zamanadâletlehükmetmesiemredilerek(el-Mâide,5/42)insanlararasındaadildavranmasıgerektiğininkendisineemredildiğiniifadeetmesiistenmiştir(eş-Şûrâ,42/15).

Hz.Peygamber’insîretineveuygulamalarınabakıldığında,diğerbütünalanlardaol-duğugibi,adâletigözetmevehukukungerekleriniyerinegetirmehususundadadaimakararlı ve istikrarlı bir tutum sergilediği görülmektedir.Daha peygamberlikten öncekihayatınabakıldığında,el-Emînvasfıylatebarüzetmesi,KâbehakemliğindebulunmasıvedehaksızlıklarlamücadeletemelinedayalıkurulanHılfu’l-Fudûloluşumundaaktifola-rakgörevalmasıhakveadâleteverdiğiöneminbirergöstergesidir.Şüphesizaynıtitizlilikveduyarlılıkpeygamberliğindensonradadevametmiştir.Öylekidüşmanlarınakarşıdahiadâletvehukuktanayrılmamayıtemelbirilkeolarakbenimsemiş,yinekararlıbirşekildebu ilkeyi uygulamanın azmivekararlılığı içerisindeolmuştur.ZiraHz.Peygamber’insavaş durumunda düşmana karşı hile, aldatma tatbik edilmesi dışında, hiç ayırım gö-zetmeksizinherkeseyönelikolarakuyguladığı temel ilke adâlet ve ahlâkîlikolmuştur(Hamidullah,1990:II,1032).

Aşağıdasunacağımızörneklerdebutesbititeyitetmektedir:1.Hz.Peygamber’inadâletiifâvehukukuicradakararlıdavrandığıhususlardanbi-

riniadâletönünde toplumun ilerigelenleriylevealt tabakadaolanlarıbir tutması, soyvenesebedayalıbiryakınlığıvecezayıdüşürmeyeyönelikbiraracılığıdikkatealma-masıdır.NitekimMekke’nin fethedildiğiyılMahzumkabilesindenFatımabintiEsvedadındakibirkadınhırsızlıkyapmış,budurumdaelininkesilmesinigerektirenbirceza


ile karşı karşıya kalmıştır.Kadın itibarlı bir aileyemensubolduğundan, böyle bir ge-lişmeKureyş’inüzülmesinenedenolmuş,kadının elininkesilmemesi için çareolarakdaUsâmeb.Zeyd’inHz.PeygamberlegörüşmesininuygunolacağınakararvermişlerveUsâme’yiHz.Peygamber’egöndermişlerdir.Usâme,durumuHz.Peygamber’ebil-dirinceona:“EyUsâme,Allah’ınhadlerindenbirhaddeşefaatmıistiyorsun”?cevabınıverdiktensonrakalkıphalkahitabenşöyledemiştir:“Şüphesiz sizden öncekiler, içlerinde itibarlı birisi hırsızlık yaptığı zaman onu bıraktıklarından, zayıf birisi hırsızlık yaptığın-da ise kendisine had uyguladıkları için helak olup gitmişlerdir. Allah’a yemin ederim ki eğer Muhammed’in kızı Fatıma (bile) hırsızlık yapsa onun da elini keserdim”(Buhârî,1992:Enbiya54,Megâzî53,Hudûd11;Müslim,1992:Hudûd9,EbûDâvûd,1992:Hu-dûd4;Tirmizi,1992:Hudûd6;Nesâî,1992:Sârik6;İbnMace,1992:Hudûd9;Dâimî,1992:Hudûd5).BuolayHz.Peygamber’inadâletiyerinegetirmedeyakınlaradahibirtoleranssağlamayaraknekadartarafsız vekararlıbirtutumsergilediğiniaçıkçaortayakoymaktadır.O,suçunkimtarafındanişlendiğinebakmaksızın,hakettiğicezayıvermekonusundakikararlılığınıgöstermekamacıylada,velevkihırsızlıkyapanın,ailesininendeğerliferdiolanözkızıFatımaolsadahi,aynıcezayıonaicraetmektengeridurmaya-cağını kesin olarakbelirtmiştir (Yeniel veKayapınar, 2000:XV, 43-44).KısacasıHz.Peygamber’inbuhâdisedekitavrı,nesebîyakınlığınhukukenherhangibirfaydavezararveremeyeceğininemsalsizbirörneğiniortayakoymaktadır(Hatiboğlu,2011:25).

2.Hz.Peygamber’inkararlıdavrandığıörneklerdenbirideBedirsavaşındaesiralı-nan amcasıAbbas’ın serbest bırakılması içinondanfidye almadaki kararlı tutumudur.Hz.Peygamber,Abbas’akendinivekardeşininoğluAkîlb.EbîTâlib’i,yineNevfelb.HarisveUtbeb.Amr’ıfidyevererekkurtarmasınısöyler.Abbas’ındahaönceMüslümanolduğunuancakşuhalkınkendisiniBedir’ekatılmayazorladıklarınısöylemesiüzerineHz.Peygamberona:“DahaönceMüslümanolduğunuAllahdahaiyibilir.EğerdediğindoğruysaAllahsanabundandolayımükafatınıverecektir.Ancakseninzahirihalin/dışgörüntünbizimaleyhimizedir.Kendinifidyevererekkurtar”,buyurur.Abbas,esiredi-lincekendisindenelegeçirilenyirmiukiyyealtınınfidyeiçinsayılmasınıisteyinceHz.PeygamberonunbuisteğinidekabuletmezveAllah’ınonusavaşganimetiolarakaldığı-nıvekendilerineverdiğibirhakolduğucevabınıverir(İbnSa‘d,ts.:IV,12-14;Beyhakî,1994:VI,205, IX,68).BöyleceHz.Peygamber’inamcasıAbbasdadiğeresirlergibifidyeödeyerekserbestkalmakzorundakalır.BuaradaEnsar’danbirgrubsahabininHz.Peygamber’e,izinversenizdekardeşimizinoğlundanfidyealmazsakşeklindekiöneri-lerini de“Vallahi bir dirhemden dahi vazgeçemezsiniz” buyurarak kararlılığını ortayakoymuştur(Buharî,1992:Itk11;İbnSa’d,ts.:IV,14;Beyhakî,1994:VI,205).

3.Hz.Peygamber’inhukukkurallarınıicradakararlıdavrandığıhususlardanbiridecezanınkesinleşmesindensonrainfazınyerinegetirilmesindekararlıdavranmasıdır.Budurumunbirörneğini şuhâdise açıkçaortayakoymaktadır.Enesb.Malik’in rivayeti-ne göreEnes b.Nadr’in kızkardeşiRubeyy, bir kızın dişini kırması üzerineHz. Pey-gamberkısasyapılmasınakararvermiştir.Enes’indeamcasıolanEnesb.NadriseHz.Peygamber’e:“Falanındişimikırılacak?Hayır,SenihakdinilegönderenAllah’ayemin


ederimki, onundişi kırılmamalı” der2.Hz.Peygamberde: “KısasAllah’ınKitabıdır”cevabınıvererekkarşıtarafınvazgeçmemesihalindekısasınuygulanacağınıbildirmiştir.Ziradahaönceonlar,dişikırılankimseninailesindenaffetmeleriniveyadiyetalmalarınırica etmişler onlar da kabul etmemişlerdi. Enes b.Nadr yemin edince affetmeye razıolurlar.BununüzerineHz.Peygamber:“Allah’ınkullarındanöylekimselervarkiAllah’ayeminetselerAllahyeminleriniboşaçıkarmaz”buyurmuştur(Müslim,1992:Kasâme5;İbnMace,1992:Diyet16;Nesâî,1992:Kasame16).İslamhukukundabutürdurumlardasuçluyanasılbircezaverileceğimağdurunyakınlarınınkararınabağlıdır.Hz.Peygam-berdeyakınlarınkararınıuygulamanoktasındakararlıbirtutumsergilemektedir.AncakgenelolarakHz.Peygamber’inbu türdurumlarda affetmeyönündebir karar almalarıyönündeteşvikdebulunduğuanlaşılmaktadır.NitekimEnesb.Malik“Resûlullah’akı-sasıgerektirenbirsuç(lu)getirildiğinde,onunancakaffınınemrettiğini/tavsiyeettiğinigördüm”demektedir(EbûDâvûd,1992:Diyât3).

4.YineHz.PeygamberCi‘rânedenilenyerdeganimetpaylaştırırken,taksiminiadilbulmayarak“AdâletliolEyAllah’ınRasûlü!Şuganimetdağıtımındasenadildavranma-dın”diyeitirazedenkimseyeHz.Peygamber:“Sanayazıklarolsun,benadâletlehareketetmezsem, benden sonra kim adâletle hareket eder.Ben adâlet göstermezsemhüsranauğrar,perişanolurum”şeklindecevapvermiştir(Buhârî,1992:Edeb95;Müslim,1992:Zekât 148; İbnMâce, 1992:Sunne12;Benzer anlamdabir rivayet içinbkz.Müslim,1992:Zekât144).BuörnekHz.Peygamber’inhayatıboyuncaadildavrandığınıveadâ-letten ayrılmamahususundakararlı bir tutuma sahip olduğunu ifade etmesi bakımdanayrıcaönemihaizdir.

5.HernekadarailehayatıolarakHz.Peygamber’inözelhayatıylailgiliolsada,onuneşleriarasındaadâletigözetmesiveeşleriarasındabirayrımyapmamasıadâletlibirtutumsergilemesindekararlıdavrandığınınbirdiğergöstergesidir.BubakımdanHz.Peygam-bereşleriniziyaretetmeveonlarınyanındagecelemehususundaadilveeşitbiryaklaşımsergilemiştir.Hz.Aişe’nin tespitine ve rivayetine göreHz. Peygamber eşleri arasındagece taksiminde adâlete riâyet eder ve şöyle buyururdu: “Allah’ım, bu benim gücümdahilindeyaptığımtaksimimdir.Seningücündahilindeolupdabenimgücümdahilindeolmayankonulardabenikınama”(EbûDâvûd,1992:Nikah38;Tirmizî,1992:Nikah42.EbûDavûdHz.Peygamber’ingücüdahilindeolmadığıilekasteddiğihususkalpteolansevgidir.Bkz.EbûDâvûd,1992:Nikah38).KezâHz.Peygamber’inbirsefereçıkacağızamanbirliktegideceğieşinibelirlerkenkur’ayabaşvurmasıda(Buhârî,1992:Hibe13;Müslim,1992:Fezâilu’s-Sahâbe13;EbûDâvûd,1992:Nikah38;İbnMâce,1992:Nikâh47) onun eşleri arasında adâlete riayeteönemverdiğini vekararlı davrandığını ortayakoymaktadır.KısacasıHz.Peygamber’inadâleteriâyetvehukukugözetmehususundaki-yaklaşımlarıonunbuhusustadakararlıbirtutumsergilediğinigöstermektedir.

*) Enesb.Nadr’ınyeminederek,kısaslaonundişininkırılamayacağınısöylemesi,Hz.Peygamber’inverdiğihükmeitirazdeğil,mağdurolankadınınyakınlarınınkısasisteğindenvazgeçip,diyeterazıolacaklarınıummaifadesindenibarettir(YenielveKayapınar,2000:XV,327-328).


Hz. Peygamber’in hayatı boyunca hâdiseler karşısında ortaya koyduğu bu kararlıtutumveyaklaşım,sahabeninözellikledeyöneticikonumundakihalifeveidarecilerintavırlarına da yansımış, hâdiseler karşısında kararlı bir tutum sergilemeleri hususundaoldukçaetkiliolmuştur.MeselâinsanlarlailişkisindemütevazibirtavrasahipolanHz.Ebûbekir,görevvesorumlulukhususundasonderecetitiz,ciddivekararlıbirtutumser-gilemiştir.Dolayısıylao,gerekşahsîkanaati,gerekseyaptığıistişârelerdensonraolsun(Buhârî,1992:İ‘tisâm28),herhangibirkonudabellibirkanaatoluştuğunda,bununka-rarlıbirşekildeuygulanmasınıistemiştir.Hz.Ebûbekir’inyönetimdekikararlılığınıUsâ-meordusununhareketegeçirilmesindeveriddesavaşlarındakitutumundaaçıkçagörmekmümkündür(Apak,2010:II,52-53).

sonuçHerhusustaolduğugibiHz.Peygamber’inhayatındasergilemişolduğuazimveka-

rarlılıkyönüdeüzerindeönemledurulmasınıgerektirenbirdurumdur.Hz.Peygamber’insîretvesünnetineyansıyanilke,prensipveyaklaşımlarınbilinmesionunhayatınıveyön-teminidahaiyikavramanınyanısıra,günümüzdesünnetinanlaşılmasınaveaktüeldeğeri-neönemlikatkılarsağlayacaktır.Hz.Peygamber’inazimlivekararlıtutumuherbireyiçinolduğukadar,özellikleinsanlarısevkveidaremakamındaolankimseleriçindahaçokörneklikoluşturmaktadır.İnsanınsorumluolduğubirişvegörevdebaşarılıolması,kişi-ninoişüzerindekiazmivekararlılığınabağlıbirdurumdur.Hz.Peygamberinkendisinetevdiedilenrisâletgöreviniifaveicraederken,tambirazimvekararlılıksergilediği,enolumsuzşartlardadahiazminiyitirmediğivetereddütetmediğigörülmektedir.KezâHz.Peygamber’insosyal,siyasîvehukukîalanlardadaolaylarkarşısındaazimvekararlılıkiçerenbiryaklaşımlahareketettiğigörülmektedir.Yineonunbirdevletreisiolarakbulun-duğutasarruflarda,vahiydışındakikonulardaönemlikararlarıalırkenvealınankararlarauygularkensergilemişolduğukararlılık,örnekalınmasıgerekenönemlibiryaklaşımvetutumolarakkarşımızaçıkmaktadır.O,toplumuilgilendirenhususlardaonlarıngörüşle-rinidikkatealmada,kararlarıortakakıllaoluşturmadavealınankararlıuygulanmasındatambirkararlılıksergilemiştir.Sadecekendisineinanankimseleredeğil,kendisineinan-mayanve rakipkonumundaolankimselereverilensözleri tutmavearalarındayapmışolduğuanlaşmalarasadıkkalmahususundadatambirkararlılıkortayakoymuştur.Bubakımdanoverilensözleriyerinegetirmedekararlıolmayı,örnekveevrenselbir ilkeolarakortayakoymuştur.Buaradahukukugözetmeveadâletitesisetmealanındaherkimolursaolsunherhangibirayrımgözetmeksizinvebirtoleranstanımaksızınhukukveadâ-letinicabınıyerinegetirmedekararlıvenetbirduruşsergilemesideonunazimvekarar-lıtutumundaöneçıkandikkatedeğeryaklaşımlarındanbirinioluşturmaktadır.KısacasıHz.Peygamber’inhayatıboyuncamuhtelifalanlardamuhtelifvesilelerleortayakoyduğuazimvekararlılıkdolututumu,günümüziçindegüncelliğinikorumakta,bireysel,top-lumsalveevrenselboyutlardaörnekalınmasınıgerektirenilkeveesaslariçermektedir.


kaynakçaAhmedİbnHanbel,eş-Şeybânî(1992).MüsnedüAhmedİbnHanbel(I-IV).(Nşr.Bed-

reddinÇetiner).İstanbul:ÇağrıYayınları.Apak,Adem(2010).AnahatlarıylaİslamTarihi(I-III).İstanbul:EnsarNeşriyat.Âşûr,MuhammedTâhirb.(1999).İslâmHukukFelsefesi.(Çev.VecdiAkyüz&Mehmet

Erdoğan).İstanbul:İzYayıncılık.el-Avvacî,Muhammedb.Muhammed(2004).Merviyyâtu’l-İmami’z-Zuhrîfi’l-Megâzî

(I-II).Mektebetu’l-Medineti’r-Rakamiyye.Buhârî,EbûAbdullahMuhammedb.İsmâil(1992).el-Câmiu’s-Sahîh(I-VIII).(nşr.Bed-

reddinÇetiner).İstanbul:ÇağrıYayınları.Beyhakî,EbubekirAhmedb.el-Huseynb.Ali(1994).es-Sunenu’l-Kubrâ(I-X).(thk.Mu-

hammedAbdulkadirAtâ).Mekke:MektebetuDâr-ıBâz.Çelik,Ali(2003).“Kur’anveSünnet’inDoğruAnlaşılmasındaSîret’inÖnemi”.DinBi-

limleriAkademikAraştırmaDergisi.III.sy.3.ed-Dârimî,EbuMuhammedAbdillahAbdirrahman(1992).es-Sünen(I-II).(nşr.Bedred-

dinÇetiner).İstanbul:ÇağrıYayınları.Çağrıcı,Mustafa(1992):“Azim”.DiyanetİslâmAnsiklopedisi.İstanbul:TDVYayınla-

rı.Durmuş,Zülfikar(2002).“Kur’an’aGöreİnsanınİlişkilerindeSorumluOlduğuTemel

Ahlâkî İlke;Ahde Vefa”. DinbilimleriAkademikAraştırma Dergisi. II.Sayı:3.

EbûDavûd,Süleymanb.el-Eş‘âs(1992).es-Sunen(I-V).(Nşr.BedreddinÇetiner).İs-tanbul:ÇağrıYayınları.

el-Hadramî,Muhammedb.Ömer(1998).Hadâiku’l-EnvârveMetâilu’l-EsrârfiSîreti’n-Nebiyyi’l-Muhtâr.(Thk.MuhammedGassan).Beyrût:Dâru’l-Hâvî.

el-Halebî, Ali b. Burhâneddin (1400). es-Sîretu’l-Halebiyye (I-III). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.

Hamidullah,Muhammed(1990).İslâmPeygamberi(I-II).(Çev.SalihTuğ).İstanbul:İr-fanYayınları.

Hatiboğlu,M.Saîd(2011).HilafetinKureyşliliği.Ankara:OttoYayınları.İbnHacer,Ahmedb.Alib.Hacerel-Askalânî(1379).Fethu’l-BârîŞerhuSahîhi’l-Buhârî

(I-XIII).Beyrût:Dâru’l-Ma‘rife.İbnHişam,EbuMuhammedAbdulmelikb.Hişam(1411).es-Sîretu’n-Nebeviyye(I-IV).

(Thk.TahaAbdurraûfSa‘d).Beyrût:Daru’l-Ciyl.İbnİshak,Muhammedb.İshakb.Yesar(1976).Siretuİbnİshak(Thk.MuhammedHa-

mîdullah).Fas:MatbaatuMuhammedel-Hamis.


İbnKayyım,Muhammedb.EbîBekrb.Eyyûbb.Sa’del-Cevziyye(1994).Zâdu’l-MeâdfîHedyiHayrı’l-İbâd(I-V).Beyrût:Muessesetu’r-Risâle.

İbnMâce,Muhammedb.Yezidel-Kazvinî(1992).es-Sunen(I-II).(Thk.M.FuâdAbdul-bâkî).İstanbul:ÇağrıYayınları.

İbnManzûr,Muhammed b.Mukrim el-İfrikî (ts.): Lisânu’l-Arab (XV).Beyrût:DâruSâdır.

İbnu’l-Mulakkin,SiracuddinEbuHafsUmerb.Ali(2004).el-Bedru’l-Munîr(I-IX).(thk.MustafaEbu’l-Gît,Abdullahb.Süleyman,Yasirb.Kemal).Riyâd:Daru’l-Hicre.

İbnSa‘d,EbûAbdillahMuhammedb.Sa‘db.Munî‘el-Basrî(Ts.):et-Tabakâtu’l-Kubrâ(I-VIII).Beyrût:DâruSâdır.

Karacabey, Salih (1998). “Ulu’l-AzmPeygamberler veOrtakYönleri”,UludağÜniv.İlahiyatFak.Dergisi.c.7.,sy.7.Bursa.

Levinson,Harry (2008).LiderlikPsikolojisi. (Çev.DinçTayanç). İstanbul:Türkiye İşBankasıKültürYayınları.

Müslim,Ebu’l-HuseynMuslimb.Haccâc(1992).el-Câmiu’s-Sahîh(I-III).(thk.M.FuâdAbdulbâkî).İstanbul:ÇağrıYayınları.

Nesâî,EbûAbdurrahmanAhmedb.Şuayb (1992). es-Sunen (I-VIII). (Nşr.BedreddinÇetiner).İstanbul:ÇağrıYayınları.

Özel,Ahmet(2005).Hz.Muhammed’inDevletYönetimindeLiderlikSırları.İstanbul:KarakutuYayınları.

Peker,Hüseyin(2008).DinPsikolojisi.İstanbul:ÇamlıcaYayınları.Sancaklı,Saffet(2001):SünnetiDoğruAnlamak.İstanbul:SırYayınları.Urmûş,AhmedRatib(1991).Kıyâdetu’r-Rasûl.Beyrût:Dâru’n-Nefâis.Taberî,EbuCaferMuhammedb.Cerir(1407).Târihu’l-Umemve’l-Mulûk(I-V).Bey-

rût:Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.Tahâvî,EbuCaferAhmedb.Muhammed(1994).ŞerhuMaâni’l-Âsâr,(I-V).yy.Âlemu’l-

Kütüb.Tirmizî,EbûİsâMuhammedb. ‘Îsa(1992).es-Sunen(I-V). (Nşr.BedreddinÇetiner).

İstanbul:ÇağrıYayınları.Zebîdî, ZeynuddînAhmed b.Ahmed (1986). Sahîh-iBuhârîMuhtasarıTecrîd-i Sarîh

TercemesiveŞerhi(I-XIII).(Çev.AhmedNaîm&KamilMiras).Ankara:DİBYayınları.

Yazır,MuhammedHamdi(ts.).HakDiniKur’anDili(I-X).(Sad.İsmailKaraçam,EminIşık,NusrettinBolelli,AbdullahYücel).İstanbul:AzimDağıtım.

Yeniel,NecativeKayapınar,Hüseyin(2000).Sünen-iEbûDâvûdTercemeveŞerhi(I-XVII).İstanbul:ŞamilYayınevi.

Hz. Peygamber’İn Örneklİğİ Bağlamında Olaylar Karşısındakİ Azİm ve Kararlılığı

Documents