FOREKI hale, Fuat Sezgin gibi müellifler dan dedesi Fürek'e nisbet de bu Zira met- ninde yer yer geçen, Ebü Bekir Ahmed b. b. Fürek de- di" (mesela bk. Süleymaniye Ktp., Ayasof- ya, nr. 2378, vr. J5b, 08b) ifadeden Ebü Bekir el-Fürekf ve yine kitapta yer alan, deqem dedi ki" (vr. 3•, 37b); haberlerin te'vili konusunda alimler eserler dede- min eseri de bunlardan biridir" (vr. 54b) gibi cümleler qe eserin Fürek'e ait FOreki'nin dedem" ifadesiyle KerramTier'in zehirleyip öldürdükleri Fürek'i kas- bellidir; onun ve beyanüh bir eser da bilinmektedir. Eserde onun 465 (1 072) belirtilmesi (vr. 86b), 408'de (1018) bi- linen Nizamülmülk er- ithafen kaydedilmesi ve bun- dan (vr. 3•-b), ese- rin 406'da (1015) vefat eden Fürek'e ait bir delilidir. bilinen tek Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Aya- sofya, nr. 2378). Lütfi Ahmet b. Mu- hammed b. Kadar Mek - tebi ve Nizami bir dokto- ra 960, AÜ ilahi- yat Fakültesi). Püreki, en-Ni?amr {r Süleymani- ye Ktp., Ayasofya, nr. 2378, tür.yer.; zi, el·MuntCJ.?am (Ata), XVI, 243; ibnü'I-Esir, e/ - Lübtib, ll, 445 ; a.mlf .• el-Kamil, I X, 646·647; Sübki, IV, 79; Kesir, el·Bidaye, XII, 127; ll, 1960; Hediyyetü'l ·'ari- {fn, ll , 60; Brockelmann, GAL, 176; Suppl., 227; Zirikli, ei-A' Iam, V1, 313; Kehhale, Mu'ce- mü '/ -mü'elli{fn, IX, 208 ; Sezgin, GAS, 1, 611; Lütfi Eh/-i Sünnet Mektebi, Ankara 1961, s. 5; Yusuf Yavuz. islam Akaidinin rJç istanbul 1989, s. 88·91. YusuF YAvuz L 220 ( (ö. 305 [?]) Aristo ve lsagüci isimli Yeni EflAtuncu Grek filozofu Porphyrios'un klasik literatüründeki (bi<.ISAGüCI). FURKAN ( Hakla bu ölçü, kitap; ve zafer gibi anlamlara gelen bir Kur'an terimi. L Sözlükte "iki manasma gelen fark kökünden masdar olup "hakla imanla küfrü, helal ile belirlemek" da gibi sahip olan birbirinden seçilip ölçüyü de ifade eder (Ra- el-Mü{redat, md.) . Bu genel hareketle ka- delil veya sezgiye, bilgi- lere ve da furkan denilir. Nitekim Seyyid Cürcani fur- "hakla birbirinden ay- bilgi" tarif (et· Ta 'ri{at, md.) . Gerek tefsirlerde gerekse sözlük ki- furkan kelimesi, Kur'an'da yer yedi ayetten her birindeki konu- mu dikkate "Kur'an, Tevrat ve- ya üç büyük kitap, delil, Musa ve kavminin için denizin ya- Bedir zaferi, ve gibi anlamlarla (Li- sanü'l -'Arab, md.; Tacü'l· 'aras, md.; Kamus Tercümesi, "furkan" md.) . müfessirlerin Kur'an'da geçen furkan kelimesine üç an- lam verdiklerini belirtir (Nüzhetü' l·a 'yün, s. 459-460) . 1. ve zafer (ei-Bakara 2/ 53 ; el-Enfal 8/ 41); 2. Dalaletten ve (el- Bakara 2/ 185; Al-i imran 3/ 4; el-Enfal 8/ 29); 3. Kerim (ei-Furkan 25/ 1). Ancak Cevzi'nin bu genellemesi isabetli bulun- Zira müfessirler, ayet- lerde geçen furkan kelimesine an- lamlar verdikleri gibi verilen anlamlar da yeterince görünmemektedir. var ki, Taberi olmak üzere (me- sela bk. Cami'u'l·beyan, ll, 146 ; III, XVIII, 179) müfessirlerin fur- kan kelimesine içinde yer ayetin konusuna göre anlamlar vermek- le birlikte "hakla temel anlarola kur- Bu dikkate ala- rak bütün ilahi furkan kapsa- sokanlar da (Zeccac, 375). Furkan iki ayette (ei-Bakara 2/ 53; el- Enbiya 21 1 48) Hz. Musa'ya ver- bir olarak birlikte bunun ne Kaynak- larda bunlardan ikincisiyle hakla eden belirti- lir. ayette Tevrat'a "kitap" kelimesiy- le için buradaki fur- kana "hak ile olmayan bir anlam (me- sela bk. Taberi. I, 284). Zeccac, bu ayet- teki furkandan da (Tevrat) kas- bii- tildan vurgulamak için tekrar söyler (Me'ani'l-!fur'an, I, 134). ise sonra içinde, "Mu- sa'ya mücize olarak verilen deliller" lindeki yorumu tercih eder dir , 92-93). A'raf süresinin 151-156. ayetlerinin Hz. bir içeren Maide süresinin 25. aye- tindeki "fark" kökünden bir kelimenin birlikte de Musa'ya verilen Mu- sa'ya günah korunan- veya tövbe edenleri in- ve özellikle tapan- lardan onlarla birlikte ce- inanmayan- lardan seçip anlamak mümkündür (Watt, s. 146) . Enfal süresinin iki ayetinde geçen fur- bu sürenin esas konusu olan Bedir zaferiyle Bunlardan birinde, Allah'tan O size bir furkan (8 / 29) denilmektedir. Fahreddin er-Ra- zi bu ayetteki furkana maddi ve ruhi, dünyevi ve uhrevi bütün nimet ve imkan- kapsayan çok bir ge- ve bu nimetlerle mürnin- leri kafirlerden dikkat çek- (Me{atfl)u ' l·gayb, XV, 153-154) . Hal- buki daha önce Taberi buradaki furka- sürenin ana konusuna uygun olarak, tercih eden müminlere edip zafere suretiyle kendilerine kin besleyen (Cami'u'l·beyan, IX, 225-226). Zemah- tercih yorum da Bedir za- feriyle ilgilidir II, 54). sü- renin 41. ayetinde ise Bedir "f ur- kan günü" denilmektedir. Her iki ayet- teki furkan, de ret gibi çok ileri düzeydeki bir ay- ifade eder. Gerçekten müslüman- lar içtimai, ve askeri anlamda ilk defa Bedir zaferiyle Mekke rinden güçlü ve onurlu bir toplum haline geldiklerini