Finansiële Bestuur
Finansiële Bestuur
a k a d e m i aj o u o o p , a f r i k a a n s e l e e r t u i s t e
w w w. a k a d e m i a . a c . z a
© Kopiereg 2012Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa).’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou.
Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria
Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046
E-pos: [email protected]
Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za
Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513
Eerste druk 2012
ISBN: 978-1-920568-01-6
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige
vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames,
vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk
sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
FMG105 Finansiële Bestuur
INHOUDSOPGAWE
INLEIDING ................................................................................................................................................................................. 5
VAKLEERUITKOMSTE ...................................................................................................................................................... 6
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING .......................................................................................................... 7
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR .............................................................. 9
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................... 9
1.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 10
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 10
1.4 Inleiding ....................................................................................................................... 11
1.5 Finansiële bestuur ..................................................................................................... 12
1.5.1 Die komponente van finansiële bestuur ................................................................. 12
1.5.2 Verskil tussen rekeningkunde en finansiële bestuur ............................................ 16
1.5.3 Hoe om finansiële bestuur doeltreffend te maak .................................................. 18
1.5.4 Strategiese finansiële bestuur .................................................................................. 20
1.6 Rolspelers in finansiële bestuur ............................................................................... 21
1.6.1 Raad van Direkteure ................................................................................................. 21
1.6.2 Ouditkomitee ............................................................................................................... 23
1.6.3 Bestuur ........................................................................................................................ 24
1.7 Doelwitte van finansiële bestuur .............................................................................. 27
1.7.1 Hoofdoelwitte .............................................................................................................. 27
1.7.2 Spesifieke doelwitte ................................................................................................... 28
1.8 Take van finansiële bestuur(ders) ........................................................................... 30
1.8.1 Algemene take ........................................................................................................... 30
1.8.2 Unieke take ................................................................................................................. 31
1.9 Gebruike van finansiële bestuursinligting .............................................................. 32
1.9.1 Waarvoor word finansiële bestuursinligting gebruik? ........................................... 32
1.9.2 Gebruikers van rekeningkundige inligting .............................................................. 33
1.9.3 Winsgewendheidsverhoudings ................................................................................ 34
1.9.4 Doeltreffendheidsverhoudings ................................................................................. 35
1.9.5 Likiditeitsverhoudings ................................................................................................ 36
1.10 Samevatting ................................................................................................................ 37
1.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 37
©akademia (MSW) Bladsy 1
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE ......................................................................................................... 39
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 39
2.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 40
2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 40
2.4 Inleiding ....................................................................................................................... 40
2.5 Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state .......................................... 41
2.5.1 Algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels ................................................ 42
2.5.2 Die tien rekeningkundige beginsels ........................................................................ 43
2.6 Tipes finansiële state ................................................................................................. 46
2.6.1 Inkomstestaat ............................................................................................................. 47
2.6.2 Balansstaat ................................................................................................................. 54
2.6.3 Kontantvloeistaat ....................................................................................................... 65
2.7 Samevatting ................................................................................................................ 68
2.8 Selfevaluering ............................................................................................................. 68
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE ...................................................................................................... 69
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 69
3.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 70
3.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 70
3.4 Inleiding ....................................................................................................................... 71
3.5 Beginsels van inkomste ............................................................................................ 73
3.5.1 Bedryfsinkomste ......................................................................................................... 73
3.5.2 Ekonomiese inkomste ............................................................................................... 74
3.5.3 Rekeningkundige inkomste ...................................................................................... 75
3.6 Tipes inkomste ........................................................................................................... 76
3.6.1 Verkoop van goedere en dienste ............................................................................ 76
3.6.2 Huurinkomste ............................................................................................................. 77
3.6.3 Beleggingsinkomste .................................................................................................. 78
3.6.4 Tantième ..................................................................................................................... 78
3.7 Inkomste erkenning ................................................................................................... 79
3.7.1 Wanneer word inkomste erken? .............................................................................. 80
3.7.2 Voorbeelde van inkomste erkenning ...................................................................... 80
3.7.3 Kriteria vir inkomste erkenning ................................................................................ 81
3.7.4 Hoe word inkomste erken? ....................................................................................... 82
3.7.5 Metodes van inkomste erkenning ............................................................................ 82
3.7.6 Inkomste erkenning en die manipulasie van die inkomstestaat ......................... 84
3.7.7 Uitsonderings: Inkomste nie erken ten tye van die verkoopstransaksie nie ..... 84
©akademia (MSW) Bladsy 2
FMG105 Finansiële Bestuur
3.7.8 Uitsonderings: Inkomste wat erken word voordat koop/lewering plaasvind ..... 85
3.7.9 Uitsonderings: Voltooiing-van-produksiebasismetode ......................................... 86
3.7.10 Uitsonderings: Inkomste-erken-na-verkopemetode ............................................. 86
3.8 Meting van inkomste ................................................................................................. 87
3.8.1 Aspekte belangrik vir die meting van inkomste ..................................................... 87
3.8.2 Rekeningkundige aanpassings ................................................................................ 88
3.8.3 Wat word gemeet? ..................................................................................................... 90
3.9 Nakoming van finansiële beleidsvereistes ............................................................. 92
3.9.1 Voorbeeld van ʼn finansiële beleid ........................................................................... 92
3.9.2 Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot inkomste 95
3.10 Samevatting ................................................................................................................ 98
3.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 98
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES ...................................................................................................... 99
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 99
4.2 Verrykende bronne .................................................................................................. 100
4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 100
4.4 Inleiding ..................................................................................................................... 101
4.5 Beginsels van die verskillende tipes uitgawes .................................................... 102
4.5.1 Bedryfsuitgawes ....................................................................................................... 103
4.5.2 Rekeningkundige -/Boekhoudingsuitgawes ......................................................... 105
4.6 Uitgawe-erkenning ................................................................................................... 112
4.6.1 Hantering van die verskillende tipes uitgawes .................................................... 112
4.6.2 Paringsbeginsel ........................................................................................................ 113
4.6.3 Uitgawe-erkenning vir verouderde voorraad ....................................................... 114
4.6.4 Twyfelagtige skulde ................................................................................................. 115
4.6.5 Waarborge ................................................................................................................ 115
4.7 Magtiging van uitgawes .......................................................................................... 115
4.7.1 Vereistes vir die magtigingsprosedures ............................................................... 116
4.7.2 Betalingsmagtiging .................................................................................................. 116
4.7.3 Hoe om die betalingsmagtigingsproses te verbeter ........................................... 118
4.8 Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes118
4.8.1 Algemene beginsels ................................................................................................ 118
4.8.2 Stappe in die proses ................................................................................................ 119
4.9 Samevatting .............................................................................................................. 121
4.10 Selfevaluering ........................................................................................................... 121
©akademia (MSW) Bladsy 3
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING ........................................................................... 123
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste ................................................................................ 123
5.2 Verrykende bronne .................................................................................................. 124
5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 124
5.4 Inleiding ..................................................................................................................... 125
5.5 Interne finansiële verslagdoening .......................................................................... 126
5.5.1 Interne verslae – algemene beginsels .................................................................. 127
5.5.2 Interne beheer oor finansiële verslagdoeningproses ......................................... 129
5.6 Eksterne finansiële verslagdoening ...................................................................... 130
5.6.1 Doelwitte van eksterne verslagdoening ................................................................ 131
5.6.2 Internasionale Verslagdoeningstandaarde .......................................................... 131
5.6.3 Die IFRS-raamwerk ................................................................................................. 131
5.7 Vertroulike finansiële inligting ................................................................................ 136
5.7.1 Die beskerming van vertroulike inligting ............................................................... 136
5.7.2 Identifisering van risiko’s ......................................................................................... 137
5.7.3 Beveiligingsprogram ................................................................................................ 137
5.8 Verslagdoening oor die basiese finansiële posisie van die onderneming ...... 139
5.8.1 Stappe in die voorbereiding van ʼn finansiële verslag ......................................... 139
5.8.2 Bestuur se rol in die voorbereiding van finansiële verslae ................................ 140
5.9 Ontleding van basiese finansiële verslae ............................................................. 142
5.9.1 Komponente van ʼn finansiële verslag .................................................................. 142
5.9.2 Hoe om die verslag te lees en te ontleed ............................................................. 143
5.9.3 Ontleding van die balansstaat ................................................................................ 144
5.9.4 Ontleding van die inkomstestaat ........................................................................... 145
5.9.5 Ontleding van die kontantvloeistaat ...................................................................... 147
5.9.6 Die voetnotas ............................................................................................................ 148
5.9.7 Die verwantskap tussen die finansiële state ........................................................ 149
5.10 Samevatting .............................................................................................................. 150
5.11 Selfevaluering ........................................................................................................... 150
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS ......................................................................................................... 151
BRONNELYS ......................................................................................................................................................................... 152
SELFEVALUERINGSRIGLYNE ................................................................................................................................... 157
©akademia (MSW) Bladsy 4
FMG105 Finansiële Bestuur
INLEIDING
Finansiële bestuur is die wetenskaplike manipulasie en gebruik van die sake-en finansiële
omgewing met die doel om die beste ekonomiese besluite te neem wat moontlik is onder die
heersende omstandighede en beskikbaarheid van inligting en skaars hulpbronne. Dit word
dan gedoen deur gebruik te maak van ʼn verskeidenheid van statistiese, wiskundige, en
ekonomiese metodes. Eenvoudig gestel, finansiële bestuur is die optimale gebruik van
finansiële en ander ekonomiese hulpbronne. Belastingaangeleenthede word ook in ag
geneem.
Alle mense is daagliks op een of ander manier betrokke by finansiële bestuur en besluite,
sonder om eers werklik daarvan bewus te wees. So sal ʼn huisvrou alternatiewe maniere
soek om meer waarde vir die geld te kry wat sy uitgee.
Finansiële bestuur het as ʼn dissipline na vore gekom uit die Ekonomie en het ʼn wetenskap
in eie reg geword. Finansiële bestuur het bewys dat dit voordele inhou vir verskeie vlakke
van die samelewing. Finansiële bestuur help met die ontwikkeling van finansiële doelwitte
wat uiteindelik sal help om ʼn onderneming se doelwitte te bereik. Hierdie finansiële doelwitte
kan kort- of langtermyndoelwitte wees. Die dag-tot-dag winsgewende bestuur van ʼn
onderneming en die bestuur van die daaglikse huishoudelike finansies is
korttermyndoelwitte. ʼn Sakeonderneming se winsgewendheid en lewensvatbaarheid kan
beskou word as langtermyndoelwitte.
Ander aktiwiteite wat deel uitmaak van finansiële bestuur is kontantbestuur, finansiële
risikobestuur, finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde. Daar is ook drie verdere
dissiplines in finansiële bestuur, naamlik: finansiële beplanning, finansiële beheer en
finansiële besluitneming. Finansiële bestuur maak dit moontlik om die finansiële wêreld te
verstaan met behulp van rekeningkundige verslae, finansiële verhoudings en finansiële
state.
Die toepassing van doeltreffende finansiële bestuur is ook tot voordeel van die ekonomie
van ʼn land. Doeltreffende finansiële besluite kan lei tot winsgewendheid, en winsgewendheid
sal uiteindelik lei tot groei wat weer meer werksgeleenthede skep. Dit verlig armoede en kan
bydra tot die behoud van die omgewing. Ondoeltreffende finansiële bestuur lei tot algehele
swak bestuur en besluitneming.
In hierdie studiegids word dan aandag gegee aan die beginsels van finansiële bestuur,
basiese finansiële state, bestuur van inkomste en uitgawes, asook finansiële
verslagdoening.
©akademia (MSW) Bladsy 5
FMG105 Finansiële Bestuur
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip
Na voltooiing van die vak FINANSIËLE BESTUUR sal jy in staat wees om jou kennis
en begrip te demonstreer van:
• Beginsels van finansiële bestuur
• Finansiële state
• Bedryfsinkomste
• Bedryfsuitgawes
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• Die beginsels van finansiële bestuur te identifiseer en toe te pas.
• Basiese finansiële state te ontleed.
• Tussen verskillende tipes bedryfsinkomste te onderskei.
• Tussen verskillende tipes bedryfsuitgawes te onderskei.
• ʼn Sakeonderneming se interne en eksterne finansiële verslagdoening te
beskryf en toe te pas.
VAKLEERUITKOMSTE Bladsy 6
FMG105 Finansiële Bestuur
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING
In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word
om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die
woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Omskrywing
Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord
(verklaring/verduideliking) neer
Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
klassifiseer
Bepaal tot watter klas, groep en afdeling bepaalde
items/voorwerpe behoort
Analiseer Om iets te ontleed
Evalueer Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid
Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING Bladsy 7
FMG105 Finansiële Bestuur
Notas
Bladsy 8
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Finansiële bestuur
• Rolspelers in finansiële bestuur
• Doelwitte van finansiële bestuur
• Take van finansiële bestuur/bestuurders
• Gebruike van finansiële bestuursinligting
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die konsep “finansiële bestuur” te omskryf.
• te onderskei tussen die rolspelers van finansiële bestuur.
• die doelstellings van finansiële bestuur te ontleed.
• te onderskei tussen die take van finansiële bestuurders.
• die gebruik van finansiële inligting in die sakeonderneming te ondersoek en te
beskryf.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 9
FMG105 Finansiële Bestuur
1.2 Verrykende bronne
• http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm
• http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/
• http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm
• http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf
• http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1
• http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financial-statement-information-
used.html#ixzz1Kjh3g9bk
• http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml
• http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216
• http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Bates Bates is hulpbronne wat ʼn sakeonderneming besit en gebruik in
bedryfsaktiwiteite.
Eksterne verslagdoening
Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslag
doen aan die aandeelhouers en die publiek.
Finansiële bestuur Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene
bestuursbeginsels op bepaalde finansiële bedrywighede.
Interne verslagdoening
Interne verslagdoening het ten doel om bestuurders te voorsien
van inligting om te bepaal of ʼn onderneming die gestelde
doelwitte en interne prestasieteikens bereik.
Laste Laste is die skuld (finansiële verpligtinge) wat die onderneming
moet terugbetaal.
Likiditeitsrisiko Dit is die risiko dat daar nie genoeg kontant op hande is om
finansiële verpligtinge na te kom nie.
Rekeningkunde Rekeningkunde behels die dag-tot-dag bedryf van ʼn
rekeningkundige stelsel – dus die gereelde opname van
transaksies in die geskikte rekeninge.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 10
FMG105 Finansiële Bestuur
Strategiese finansiële bestuur
Strategiese finansiële bestuur behels die identifisering van
moontlike strategieë wat ʼn onderneming se markwaarde sal
maksimaliseer.
1.4 Inleiding
Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene bestuursbeginsels op bepaalde
finansiële bedrywighede. Dit behels beplanning binne ʼn onderneming om ʼn positiewe
kontantvloei te verseker en te sorg dat aandeelhouers ʼn opbrengs verdien. Finansiële
bestuur sluit ʼn aantal ingewikkelde praktyke en prosesse in, waaronder die bestuur en
instandhouding van finansiële aspekte en die identifisering en bestuur van risiko's.
Finansiële bestuurders is gewoonlik betrokke by die neem van besluite ten opsigte van
finansiering, beleggings, uitbetalings van dividende en die bestuur van bedryfskapitaal.
Finansiële bestuurders moet vertroud wees met die konsepte van finansiële bestuur, soos
kapitaalbegrotings, bronne van finansiering, verskillende tipes van finansiële state, finansiële
boekhouding, finansiële verslagdoening, en die risiko’s wat bestuur moet word.
Bestuurs- of korporatiewe finansies se taak is die voorsiening van fondse vir ʼn onderneming
se bedrywighede. Die doel is die maksimalisering van die onderneming se waarde en die
waarde van die voorraad, terwyl die balans tussen risiko en winsgewendheid gehandhaaf
word (aangepas vanuit: http://EzineArticles.com/4505525).
Die finansiële bestuursiklus kan grafies soos volg uitgebeeld word:
Figuur 1.1 Finansiële Bestuursiklus
(Aangepas vanuit http://www.who.int/management/Finmancyclethm.jpg)
Beplanning en begrotings
Hulpbronne toeken
Bedryf, monitering en
beveiliging
Evaluering en verslagdoening
Finansiële Bestuur-
siklus
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 11
FMG105 Finansiële Bestuur
1.5 Finansiële bestuur
Sakeleiers en bestuurders moet ten minste die basiese vaardighede in finansiële bestuur
ontwikkel. Om van ander in die onderneming te verwag om die finansies te bestuur, kan tot
probleme lei. Basiese vaardighede in finansiële bestuur begin by kritieke areas soos
kontantbestuur en boekhouding.
Om die finansiële stand van die onderneming te verstaan, moet bestuurders leer hoe om
finansiële state te analiseer. Finansiële analise wys die werklike stand van ʼn onderneming
uit en dit maak finansiële bestuur een van die belangrikste praktyke in die bestuur van ʼn
onderneming.
1.5.1 Die komponente van finansiële bestuur
Finansiële bestuur is belangrik vir die hele onderneming omdat bestuursbesluite byna altyd
finansiële implikasies het. Die volgende is die vyf basiese komponente van finansiële
bestuur:
Figuur 1.2: Basiese komponente van finansiële bestuur (Outeur, 2011)
Beplanning en ontleding
Die doel van beplanning en ontleding is om die gereedskap en finansiële inligting te verskaf
wat bestuur help in die neem van besluite om die onderneming se doelwitte te bereik.
Beplanning en ontleding is ʼn belangrike proses in die daarstel van die beleidsrigting,
doelwitte en waardes van ʼn sakeonderneming, asook vir die doel van besluitneming.
m
Transaksie- verwerking
Verslagdoening
Bate- en lastebestuur
Beplanning en ontleding
Kontrole
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 12
FMG105 Finansiële Bestuur
Die proses bestaan uit ʼn aantal finansiële bestuursaktiwiteite wat gebruik word om die
beplanningsproses te steun en die onderneming se prestasie te verbeter. Hierdie aktiwiteite
en tegnieke sluit die volgende in:
• Strategiese beplanning
• Begroting
• Kosteberekening
• Ekonomiese en finansiële analise
Bate- en lastebestuur
Bates is hulpbronne wat ʼn sakeonderneming besit en gebruik in bedryfsaktiwiteite. Laste is
die skuld (finansiële verpligtinge) wat die maatskappy moet terugbetaal.
Byvoorbeeld, indien ʼn onderneming beplan om ʼn nuwe vragmotor te koop, moet die bestuur
besluit óf om kontant te betaal óf om ʼn lening aan te gaan wat die skuld (of laste) verhoog.
Sulke besluite word gebaseer op rentekoerse, op die verwagte inkomste en op die vlak van
skuld wat nie vir die onderneming ʼn risiko sal inhou nie.
Bate- en lastebestuur verwys dus na die proses waardeur ʼn instelling die balansstaat beheer
om voorsiening te maak vir ʼn alternatiewe rentekoers en likiditeitscenario's. Banke en ander
finansiële instellings verskaf dienste wat hulle blootstel aan verskillende soorte risiko's soos
kredietrisiko, renterisiko, en likiditeitsrisiko.
Bate- en lastebestuur is ʼn benadering wat instellings beskerming bied en die risiko
verminder tot op ‘n aanvaarbare vlak. Bate- en lastebestuursmodelle stel instellings in staat
om risiko te meet en te moniteer.
Dit is ook normaal vir ander instellings (banke, finansiële maatskappye,
verhuringsmaatskappye, versekeringsmaatskappye, en ander) om te fokus op bate- en
lastebestuur wanneer verskillende finansiële risiko's opduik.
Verslagdoening
Die doel van verslae is om te verseker dat relevante en toepaslike inligting aan bestuur en
ander besluitnemers gerapporteer word, wat hulle in staat sal stel om prestasie te evalueer
en besluite te neem wat gerig is op die bereiking van die onderneming se strategie en
doelwitte.
Die ontwikkeling van prestasiemaatreëls is ʼn noodsaaklike basis vir verslagdoening. Beide
prestasiemeting en verslagdoening is gemik op die verbetering van die doeltreffendheid en
effektiwiteit van die onderneming se bedrywighede.
Verslagdoening kan beide ekstern en intern geskied.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 13
FMG105 Finansiële Bestuur
• Eksterne verslagdoening
Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslag doen aan die
aandeelhouers en die publiek. Eksterne verslae bevat nie sensitiewe inligting nie,
tensy dit nodig is om ʼn verslag vir ʼn spesifieke doel te uit te reik.
Eksterne verslagdoening verskaf nuttige inligting vir die neem en evaluering van
besluite oor die onderneming. Eksterne verslagdoening verskaf ook inligting oor die
onderneming se finansiële posisie en finansiering- en beleggingsaktiwiteite,
insluitende inligting oor die onderneming se wetlike nakomingsvereistes.
• Interne verslagdoening
Interne verslagdoening het ten doel om bestuurders te voorsien van inligting om te
bepaal of ʼn onderneming die gestelde doelwitte en interne prestasieteikens bereik.
Interne verslagdoening is ʼn integrale deel van die algehele finansiële bestuur. Dit
verskaf inligting aan bestuur vir die beplanning van toekomstige strategie en
operasionele optrede om die gebruik van hulpbronne te optimaliseer. Dit meet en
evalueer prestasie en verminder ook subjektiwiteit in besluitneming. Oor die
algemeen verbeter dit kommunikasie binne ʼn onderneming.
Transaksieprosessering
Die doel van transaksieprosessering is om die doeltreffende bestuur van uitgawes en
inkomste te verseker deur die akkurate aantekening van alle transaksies. Bestuurders moet
seker maak dat uitgawes effektief en doeltreffend bestuur word. Daarbenewens moet
bestuurders uitgawesinligting byhou om die tydige voorsiening van relevante en betroubare
bestuursinligting en voorbereiding van eksterne verslae te verseker.
Die volgende is ʼn voorbeeld van transaksieprosessering:
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 14
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 1.3 Transaksieprosessering (Aangepas uit: https://static.flatworldknowledge.com/sites/all/files/imagecache/book/27984/fwk-collins-
fig15_006.jpg)
Beheer
Die doel van beheer is om redelike versekering te kan gee dat daar aan die operasionele en
finansiële doelwitte en die wetgewende vereistes van die onderneming voldoen word. Die
beheerraamwerk ondersteun die strategie van die bestuur van die onderneming, wat die
visie, missie, doelwitte en gemeenskaplike waardes van die onderneming insluit.
Die belangrikste elemente van die beheerraamwerk is die volgende:
• Beheeromgewing: Aksies, beleid, waardes, en bestuurstyle bepaal die toon van die
onderneming se dag-tot-dag-aktiwiteite.
• Risikobestuur: Die identifikasie, analise, evaluering en beheer van risiko’s en die
vermyding, minimalisering, of uitskakeling van onaanvaarbare risiko’s.
• Interne beheermaatreëls: Sistematiese maatreëls deur ʼn onderneming ingestel om
die daaglikse werksaamhede op ʼn ordelike en doeltreffende wyse te doen; bates en
hulpbronne te beskerm; foute, bedrog en diefstal op te spoor; akkuraatheid en
volledigheid van rekeningkundige data te verseker; betroubare en tydige finansiële
bestuursinligting te verskaf en die nakoming van beleid en planne te verseker.
• Monitering en verslagdoening: Monitering behels toesighouding oor die aktiwiteite
wat gerig is op die bereiking van doelwitte en prestasieteikens. Verslagdoening gee ʼn
Inset
Transaksie Uitset
Proses
Fakture, maandelikse rekeninge
Verslae & opsommings van individuele & ingesamelde
transaksies
Opgedateerde data vir verwerking
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 15
FMG105 Finansiële Bestuur
gesproke of skriftelike verslag van iets wat ʼn persoon waargeneem, gehoor, gedoen,
of ondersoek het.
(Aangepas uit: http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1)
Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn beheerraamwerk:
Figuur 1.4: Beheerraamwerk
(Aangepas uit: http://www.create-comply.com/images/main/home.jpg)
1.5.2 Verskil tussen rekeningkunde en finansiële bestuur
Rekeningkunde verwys na spesifieke metodes wat hoofsaaklik die debitering en kreditering
van verskillende transaksies behels. Finansiële bestuur handel nie net oor rekeningkunde
nie, maar dit sluit selfs ander aspekte soos ekonomie, wiskunde en sakebedrywighede in.
Finansiële bestuur kyk ook na die moontlike risiko’s wat ʼn sakeonderneming mag bedreig.
Selfs ondernemings met ʼn goedgedefinieerde stelsel en goeie kontantvloei, kan ʼn probleem
ontwikkel. Deur die toepassing van behoorlike finansiële bestuur, kan probleme soos die
hantering van kontanttekorte voorkom word.
Rekeningkunde behels dus die dag-tot-dag bedryf van ʼn rekeningkundige stelsel – dus die
opname van gereelde transaksies in die geskikte rekeninge. ʼn Rekeningkundige stelsel
definieer die proses van erkenning, evaluering en opname van die finansiële inligting in die
onderneming. (Aangepas uit: http://EzineArticles.com/3636174).
Die volgende is ʼn voorbeeld van die rekeningkundige siklus in ʼn sakeonderneming:
1. Doelwitstelling
2. Risiko identifisering &
assessering
3. Versagting met beleide,
prosedures & kontrole
4. Assessering van kontrole
5. Planne vir remediëring
6. Monitering van vordering
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 16
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 1.5: Rekeningkundige siklus (Aangepas uit http://www.bookkeeping-financial-accounting-
resources.com/images/accountingcycle.jpg)
Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene bestuursbeginsels op bepaalde
finansiële bedrywighede en die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitend die finansiële
verslae, begrotings, risikobestuur en die versekering van ʼn onderneming. Die voorstelling
hieronder gee ʼn oorsig oor die finansiële bestuurder se verantwoordelikhede:
Rekeningkundige siklus
1. Analiseer & joernaliseer transaksies
2. Opsom van rekeninge, oorboek na Algemene Grootboek
3. Stel Proefbalans op
4. Jaareind aanpassings-inskrywings
5. Aangepaste Proefbalans
opstel
6. Berei FInansiële State
voor
7. Sluit Algemene Grootboek- rekeninge af
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 17
FMG105 Finansiële Bestuur
<
Figuur 1.5: Finansiële bestuur (Aangepas uit http://www.ibscdc.org/img/why-financial-management.gif)
1.5.3 Hoe om finansiële bestuur doeltreffend te maak
Bestuurders maak soms die fout om te glo dat finansiële bestuur die verantwoordelikheid
van die rekeninge afdeling in die onderneming is. Hoewel gebiede soos kontantbestuur,
hantering van die betaalstaat, betaling van verskaffers en die invordering van betalings
gewoonlik deur die rekeninge afdeling hanteer word, is finansiële bestuur die
verantwoordelikheid van alle bestuurders. Bestuurders is dikwels hieroor bekommerd omdat
baie meen dat dit moeilik en ingewikkeld is.
Die volgende kan aangewend word om finansiële bestuur doeltreffend te maak:
• Aktiewe betrokkenheid by die opstel van ʼn begroting
In die meeste sakeondernemings word die begrotingsverantwoordelikheid soveel as
moontlik gedelegeer na die onderskeie bestuurders. As gevolg hiervan kry
bestuurders ʼn kans om aktief betrokke te wees by sake soos die bepaling van
verkoopsvolumes; tydelike vulling van vakatures om verkope te stimuleer; die
bepaling van koopvoorkeure ten opsigte van produkte wat ooreenkomstig bepaalde
volumes gebruik word en beleggings in nuwe toerusting of fasiliteite.
Finansierings-besluite
Beleggingsbesluite
Kapitaal begrotings-
besluite
Dividend uitbetalings-
besluite
Finansierings-besluite
Dividend- besluite
Bestuur van bedryfskapitaal
Kapitaalstruktuur- besluite
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 18
FMG105 Finansiële Bestuur
• Duidelike aannames
ʼn Begroting is ʼn plan vir die toekoms, gebaseer op die beskikbare bewyse ten tye
van die voorbereiding van die begroting. Daar moet aannames gemaak word oor
aspekte soos verkopegroei, personeelomset, inflasie, ens. Hierdie aannames moet
duidelik in die aanbieding van die begroting vermeld word.
• Samewerking met die rekenmeester
Die rekenmeester wat in ʼn onderneming werksaam is, is in der waarheid die
onderneming se persoonlike sake-adviseur. Die rekenmeester het kennis van die
finansies van die besigheid en die belangrikste drywers van inkomste en koste.
Hierdie kennis is nuttig wanneer dit kom by die hersiening van die onderneming se
prestasie regdeur die jaar.
Verder kan die rekenmeester resultate modelleer op grond van verskillende
aannames en help om ʼn duidelike beeld van die risiko's te kry.
• Deel die begroting met alle betrokke partye
ʼn Bestuurder se sukses hang af van die resultate wat deur alle betrokke partye
behaal word. Die bestuurder moet die begroting en die sleutelaannames waarop dit
gebaseer is met die betrokke partye deel. As alle werknemers weet wat die finansiële
resultate is en wat beoog word, kan dit werknemers motiveer om dié aksies te neem
wat die mees positiewe resultate sal gee.
• Bestuurders moet verantwoordelikheid neem
Wanneer dit finansieel swaar gaan met ʼn onderneming, is dit maklik om verskonings
te soek en ander daarvoor te blameer. Bestuurders betrokke by die opstel van ʼn
begroting, moet daarop gefokus wees om positiewe resultate te behaal, eerder as
om verskonings te soek.
• Moniteer prestasie en neem aksie
Daar moet ʼn proses in plek wees om die werklike prestasie teenoor die begroting te
kan moniteer. As sakebedrywighede volgens plan verloop, moet aksies geïdentifiseer
word wat die onderneming selfs verder kan verbeter. As alles nie volgens plan
verloop nie, moet aksies geïdentifiseer word wat daarop sal fokus om die
sakebedrywighede weer op dreef te bring.
• Fokus op die belangrikste detail
Wanneer dit kom by finansiële bestuur, kan bestuurders soms verlore raak in detail
en nietighede. Bestuurders moet duidelikheid hê oor die inligting waaraan aandag
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 19
FMG105 Finansiële Bestuur
geskenk moet word.Voorbeelde van sodanige inligting is inkomste uit verkope of
dienste, salariskoste van werknemers en bedryfskoste.
(Aangepas uit: http://EzineArticles.com/785315)
1.5.4 Strategiese finansiële bestuur
Strategiese finansiële bestuur behels die identifisering van die moontlike strategieë wat ʼn
onderneming se markwaarde sal verhoog. Dit behels die toewysing van skaars kapitale
hulpbronne aan die beskikbare mededingende geleenthede. Dit sluit ook die implementering
en monitering van die gekose strategieë in, sodat die ooreengekome doelwitte bereik kan
word.
Die volgende is ʼn grafiese voorstelling van die aktiwiteite betrokke by strategiese finansiële
bestuur:
Figuur 1.6: Strategiese finansiële bestuur
http://imanifinancial.co.uk/images/sfm_diagram.jpg
Belangrike besluite wat binne die bestek van finansiële strategie val, sluit die volgende in:
• Finansieringsbesluite
Finansieringsbesluite handel oor die wyse van finansiering in die onderneming, of die
mengsel van eie fondse en skuldkapitaal in die onderneming. As dit moontlik is om
die totale waarde van die onderneming te verander deur verandering in die
kapitaalstruktuur van die onderneming, kan die optimale finansieringsmengsel verkry
word. Dit is wanneer die markwaarde van die onderneming geoptimaliseer is.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 20
FMG105 Finansiële Bestuur
• Beleggingsbesluite
Beleggingsbesluite behels die winsgewende aanwending van die onderneming se
fondse, veral vir langtermynprojekte (kapitaalprojekte). Omdat die toekomstige
voordele wat sulke projekte inhou nie bekend is nie, behels beleggingsbesluite
noodwendig risiko. Die projekte moet dus geëvalueer word ten opsigte van verwagte
opbrengs en risiko wat die faktore is wat uiteindelik die markwaarde van die
onderneming bepaal.
Om die markwaarde van die onderneming te maksimaliseer, sal die finansiële
bestuurder belangstel in die projekte met ʼn maksimum opbrengs en ʼn minimum
risiko. ʼn Begrip van koste van kapitaal, kapitaalstruktuur en portefeuljeteorie is hier ʼn
voorvereiste.
• Dividende besluite
Die dividende besluit bepaal die verdeling van inkomste tussen betalings aan
aandeelhouers en herbelegging in die maatskappy. Behoue verdienste is een van die
belangrikste bronne van fondse vir die finansiering van korporatiewe groei, terwyl
dividende neerkom op die kontantvloei wat ophoop vir aandeelhouers.
Alhoewel beide groei en dividende wenslik is, is die doelwitte hiervan in konflik met
mekaar. ʼn Hoër dividendkoers beteken minder behoue verdienste en gevolglik
stadiger groeitempo in toekomstige verdienste en aandelepryse. Die finansiële
bestuurder moet ʼn redelike oplossing vir hierdie konflik vind.
(Bron:http://EzineArticles.com/3300828)
1.6 Rolspelers in finansiële bestuur
Daar is drie belangrike spelers in die finansiële bestuur van ʼn maatskappy, naamlik die Raad
van Direkteure, die Ouditkomitee en die maatskappy se bestuur wat die Hoof Finansiële
Beampte, Hoof van Interne Oudit, die Uitvoerende Hoof en die Hoof Bedryfsbeampte insluit.
1.6.1 Raad van Direkteure
Die primêre verantwoordelikheid van die Raad van Direkteure (“die Raad”) is om die
aandeelhouers se bates te beskerm en te verseker dat hulle ʼn goeie opbrengs op hul
belegging verkry. In sommige Europese lande is die sentiment anders en direkteure daar
voel dit is hulle primêre verantwoordelikheid om, in die eerste plek, die werknemers van ʼn
maatskappy te beskerm en dan na die belange van die aandeelhouers om te sien. In hierdie
sosiale en politieke klimaat, neem korporatiewe winsgewendheid ʼn laer prioriteit in, indien dit
gemeet word teen die behoeftes van werknemers.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 21
FMG105 Finansiële Bestuur
Die Raad van Direkteure is die hoogste beherende gesag binne die bestuurstruktuur van
enige openbare maatskappy. Dit is die Raad se verantwoordelikheid om die maatskappy se
Hoof Uitvoerende Beampte aan te stel. Ander verantwoordelikhede sluit, onder andere, in
die uitbetaling van dividende, goedkeuring van die maatskappy se finansiële state en die
maak van aanbevelings oor verkryging/aanskaffing van ander sakeondernemings en
samesmeltings.
Samestelling van die Raad
Die Raad word saamgestel uit individuele mans en vroue ( "direkteure" ) wat gekies word
deur die aandeelhouers vir ʼn bepaalde termyn. Talle maatskappye werk op ʼn roterende
stelsel sodat net sommige direkteure elke jaar verkiesbaar is. Hierdie beleid maak dit veel
moeiliker vir ʼn volledige raadsverandering wat kan plaasvind as gevolg van ʼn vyandige
oorname.
In die meeste gevalle:
• het direkteure ʼn gevestigde belang in die maatskappy;
• werk direkteure in die topbestuur van die maatskappy; of
• is onafhanklik van die maatskappy, maar is bekend vir hul sakevernuf.
Die aantal direkteure kan aansienlik wissel tussen maatskappye. Walt Disney, byvoorbeeld,
het sestien direkteure, wat elkeen afsonderlik op dieselfde tyd vir ‘n termyn van een jaar
verkies word.
Die volgende is ʼn uittreksel uit die jaarverslag van die General Electric maatskappy oor hoe
onafhanklikheid van direkteure in daardie maatskappy aangespreek word.
Gevallestudie 1.1
Jaarverslag: General Electric
"At the core of corporate governance, of course, is the role of the board in overseeing how
management serves the long-term interests of share owners and other stakeholders. An
active, informed, independent and involved board is essential for ensuring GE’s integrity,
transparency and long-term strength. As a result of the 2002 changes, 11 of GE’s 17
directors are 'independent' under a strict definition, with a goal of two-thirds."
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 22
FMG105 Finansiële Bestuur
Komitees van die Raad van Direkteure
Die Raad van Direkteure se verantwoordelikhede sluit die samestelling van die oudit- en
vergoedingskomitees in. Die ouditkomitee is verantwoordelik om te verseker dat die
maatskappy se finansiële state en verslae akkuraat is en gebruik billike en redelike skattings
(Aangepas uit: http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm).
1.6.2 Ouditkomitee
Die komitee is verantwoordelik om die Raad van Direkteure te ondersteun in sy
toesighoudende verantwoordelikhede met betrekking tot die:
• integriteit van die maatskappy se finansiële state;
• finansiële verslagdoeningsproses;
• stelsels van interne rekeningkundige en finansiële kontrole;
• kwalifikasies, onafhanklikheid en prestasie van die onafhanklike ouditeur;
• prestasie van die maatskappy se interne ouditafdeling; en
• die maatskappy se regs- en regulatoriese nakoming.
Die maatskappy se bestuur en die onafhanklike ouditeur is vir die volgende verantwoordelik
en nié die komitee nie:
• Beplanning of uitvoer van oudits.
• Bepaling of die maatskappy se finansiële state en openbaarmakings volledig en
akkuraat is.
• Bepaling of die maatskappy se finansiële state en openbaarmakings in
ooreenstemming met algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels en toepaslike
reëls en regulasies is.
Ouditkomitees van openbare maatskappye hersien finansiële verslae kwartaalliks en
jaarliks. Daarbenewens bespreek lede dikwels komplekse rekeningkundige ramings en
aannames wat deur die bestuur gemaak is, asook die implementering van nuwe
rekeningkundige beginsels of regulasies.
Ouditkomitees het gereelde interaksie met senior finansiële bestuurslede soos die Hoof
Finansiële Beampte van die maatskappy en kan kommentaar lewer op die funksies van
hierdie bestuurslede. Indien ernstige probleme met rekeningkundige praktyke of personeel
geïdentifiseer word, kan ʼn spesiale ondersoek deur die ouditkomitee gelas word.
Eksterne ouditeure is ook verplig om aan die komitee verslag te doen oor ʼn verskeidenheid
van sake, wat die volgende kan insluit:
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 23
FMG105 Finansiële Bestuur
• Die eksterne ouditeur se mening oor die bestuur se keuse van rekeningkundige
beginsels.
• Rekeningkundige aansuiwerings wat ontstaan uit die oudits.
• ʼn Meningsverskil of probleme in die samewerking met bestuur.
• Enige geïdentifiseerde bedrog of onwettige dade.
(Aangepas uit: http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm)
1.6.3 Bestuur
Hedendaagse bestuurders moet oor die algemeen vertroud wees met die globale finansiële
funksionering van ʼn onderneming en moet in staat wees om die probleme en besluite wat
handel oor die bestuur van die finansiële sakebedrywighede te kan hanteer. Die bestuurder
moet betrokke wees by die toekenning van fondse vir finansiële projekte en aktiwiteite, maar
minder betrokke by die verkryging van fondse.
Die rol van die finansiële bestuurder is spesifiek. Ten einde die funksionering van finansiële
operasies te vergemaklik, is die volgende belangrik:
Die bestuurder moet:
• oor ʼn wye verskeidenheid van vaardighede beskik;
• ʼn sterk greep op die aard en omvang van alle finansiële bedrywighede hê;
• ʼn deeglike begrip hê van hoe die onderneming funksioneer; en
• moet konsentreer op die likiditeit en winsgewendheid van die onderneming.
Die volgende is voorbeelde van belangrike bestuurders met betrekking tot finansiële bestuur
in ʼn onderneming:
Hoof Finansiële Beampte
Die Hoof Finansiële Beampte (HFB) is ʼn korporatiewe beampte wat primêr verantwoordelik
is vir die bestuur van die finansiële risiko van die onderneming. Hierdie beampte is ook
verder verantwoordelik vir finansiële beplanning en rekordhouding, sowel as finansiële
verslagdoening aan hoër bestuur.
Die HFB se werk is kompleks en kan verdeel word in drie belangrike komponente, naamlik:
• Kontroleringspligte
Die kontroleringspligte van die HFB behels die aanbieding en verslagdoening van
akkurate en tydige historiese finansiële inligting van die onderneming. Elke rolspeler
in die onderneming – aandeelhouers, ontleders, krediteure, werknemers en ander
lede van die bestuur – maak staat op die akkuraatheid en tydigheid van hierdie
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 24
FMG105 Finansiële Bestuur
inligting. Dit is noodsaaklik dat die inligting wat deur die HFB verskaf word, akkuraat
is, want talle besluite word daarop gebaseer.
• Tesouriepligte
Die HFB is ook verantwoordelik vir die onderneming se huidige finansiële toestand.
Hy/sy moet besluit hoe om die onderneming se geld te belê, met inagneming van die
risiko en likiditeit. Daarbenewens het die HFB toesig oor die kapitaalstruktuur van die
onderneming; die bepaling van die beste kombinasie van skuld, en gelykheid en
interne finansiering. Die aanspreek van die probleme rondom die kapitaalstruktuur is
een van die belangrikste pligte van ʼn HFB.
• Ekonomiese strategie en vooruitskatting
Nie alleen is die HFB verantwoordelik vir die onderneming se historiese en huidige
finansiële omstandighede nie, maar hy/sy is ook verantwoordelik vir die onderneming
se finansiële toekoms.
ʼn HFB moet in staat wees om die areas te identifiseer wat die doeltreffendste is en
moet bepaal hoe die onderneming op hierdie inligting kan kapitaliseer. Byvoorbeeld,
die HFB van ʼn motorvervaardiger moet in staat wees om te bepaal watter modelle
die beste verkopers is en hoe hierdie inligting die beste gebruik kan word om die
onderneming in die toekoms te verbeter. Hierdie aspek van ʼn HFB se pligte sluit ook
ekonomiese vooruitskatting en modellering in, met ander woorde, om te voorspel
(gegewe verskeie scenario's) wat die beste manier is om die onderneming se sukses
in die toekoms te verseker. (Aangepas uit:
http://www.investopedia.com/ask/answers/04/042204.asp)
Hoof van Interne Oudit
Interne oudit is ʼn onafhanklike, objektiewe gerusstellings- en adviserende funksie wat
ontwerp is om waarde toe te voeg en die onderneming se bedrywighede te verbeter. Dit help
die onderneming om sy doelwitte te bereik deur ʼn sistematiese, gedissiplineerde benadering
te vestig om risikobestuur, beheer en bestuursprosesse te evalueer en te verbeter.
Die Hoof van Interne Oudit moet, via die Ouditkomitee, ʼn mening aan die Raad van
Direkteure voorlê oor die toereikendheid en doeltreffendheid van die reëlings vir
risikobestuur, beheer en bestuur, doeltreffendheid en effektiwiteit (waarde vir geld) binne die
onderneming, en die mate waarin die Raad op hierdie aspekte kan staatmaak.
Om die nodige versekering te verskaf, sal Interne Oudit ʼn program van ouditwerk
onderneem wat gemagtig is deur die Raad van Direkteure, op advies van die Ouditkomitee.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 25
FMG105 Finansiële Bestuur
Die program omvat die volgende:
• Om die bereiking van organisatoriese doelwitte te moniteer.
• Om risiko's in die bereiking van die doelwitte te identifiseer, te evalueer en te
bestuur.
• Om die nakoming van beleid, wette en regulasies te verseker.
• Om die integriteit en betroubaarheid van finansiële en ander inligting wat aan die
bestuur en belanghebbendes verskaf word (insluitend dié wat gebruik word in
besluitneming) te bepaal.
• Om vas te stel of beheerstelsels in plek is om die mees ekonomiese, doeltreffende
en effektiewe gebruik van hulpbronne te bevorder en bates te beskerm.
(Aangepas uit: http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml)
Hoof Uitvoerende Beampte
Die Hoof Uitvoerende Beampte (HUB) is die hoogste uitvoerende posisie in ʼn onderneming
wie se hoofverantwoordelikhede die ontwikkeling en implementering van hoëvlak strategieë
insluit. Die beampte moet ook korporatiewe besluite neem, die algemene bedrywighede en
hulpbronne van die onderneming bestuur, en optree as die skakel van kommunikasie tussen
die Raad van Direkteure en die korporatiewe bedrywighede. Die Hoof Uitvoerende Beampte
sal dikwels ʼn posisie op die Raad beklee en in sommige gevalle selfs die voorsitter wees.
Die rol van die HUB in strategiese bestuur (wat finansiële bestuur insluit), is soos volg:
• Hy/sy moet verstaan dat die strategiese bestuur sy/haar verantwoordelikheid is. Dele
van hierdie taak, maar beslis nie almal nie, kan gedelegeer word.
• Die HUB is verantwoordelik vir die skep van ʼn positiewe klimaat teenoor strategiese
bestuur in die onderneming.
• Die HUB moet seker maak dat die ontwerp van die strategiese proses geskik is vir
die unieke eienskappe van die onderneming.
• Hy/sy moet betrokke raak in die strategiese beplanning.
• Die HUB moet beplanningsvergaderings met die bestuurders hou en moet verseker
dat daar ʼn behoorlike evaluering van die planne en terugvoering plaasvind.
• Die HUB is daarvoor verantwoordelik om verslag te doen aan die Raad van
Direkteure oor die resultate van die strategiese bestuursproses.
• Die HUB is verantwoordelik vir die neem van finale besluite, maar die besluite is
gewoonlik ʼn kulminasie van die idees, inligting en ontledings van ander.
(Aangepas uit: http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216)
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 26
FMG105 Finansiële Bestuur
Hoofbedryfsbeampte
Die rol van die Hoofbedryfsbeampte (HDB) is baie belangrik. Daar word soms aangevoer dat
dit die nommer twee posisie in ʼn onderneming is. Die HBD is die sleutel-individu wat
verantwoordelik is vir die lewering van resultate op ʼn dag-tot-dag-, en kwartaal-tot-
kwartaalbasis. Die HDB speel ʼn baie belangrike en leidende rol in die uitvoering van die
strategieë wat ontwikkel is deur die topbestuurspan.
Daar is vyf potensiële rolle vir die HDB, naamlik:
• Om die Hoof Uitvoerende Beampte se strategie te implementeer.
• Om die leiding te neem met ʼn spesifieke inisiatief.
• Om as mentor op te tree vir ʼn jong, onervare Hoof Uitvoerende Beampte.
• Om die sterk- of swakpunte van die Hoof Uitvoerende Beampte aan te vul.
• Om ʼn vennoot van die Hoof Uitvoerende Beampte te wees.
(Aangepas uit: http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/)
1.7 Doelwitte van finansiële bestuur
Die doel van finansiële bestuur is rykdom-maksimering eerder as winsmaksimering.
Rykdom-maksimering beteken dat die totale waarde van die ondernmeing vermeerder word.
In hierdie gedeelte word daar onderskei tussen die hoofdoelwitte en die spesifieke doelwitte
van finansiële bestuur.
1.7.1 Hoofdoelwitte
• Bied ondersteuning vir besluitneming
Finansiële bestuur bied aan bestuurders die inligting en kennis wat hulle nodig het
om operasionele besluite te ondersteun en die finansiële implikasies van besluite te
verstaan, voordat die besluite geneem word. Bestuurders kan ook besluite moniteer
vir moontlike finansiële implikasies en vir lesse wat daaruit geleer kan word.
• Maak seker dat tydige, relevante en betroubare finansiële en nie-finansiële inligting beskikbaar is
Finansiële bestuur gee aan bestuurders die basiese inligting wat die grondslag vorm
vir die verdere verwerking daarvan. Die inligting word gebruik vir bestuursbeheer en
wanneer verantwoording gedoen moet word vir bepaalde aksies.
• Bestuur van risiko's
Finansiële bestuur stel ʼn onderneming in staat om risiko’s te identifiseer en te
evalueer. Finansiële bestuur is ʼn belangrike komponent van risikobestuur, aangesien
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 27
FMG105 Finansiële Bestuur
die volle omvang van die sakerisiko's – operasionele, strategiese, sowel as sosiale,
wetlike, politieke en omgewingsrisiko's – bestuur moet word.
• Gebruik hulpbronne doeltreffend, effektief en ekonomies
Finansiële bestuur is noodsaaklik om te verseker dat ʼn sakeonderneming genoeg
hulpbronne het om met sy sakebedrywighede voort te gaan, en dat hierdie
hulpbronne ekonomies, doeltreffend en effektief benut word.
• Versterk aanspreeklikheid
Finansiële bestuur is noodsaaklik vir ʼn onderneming om te demonstreer hoe die
finansiële hulpbronne gebruik is en wat daarmee vermag is.
• Verskaf ʼn ondersteunende omgewing vir beheer
Finansiële bestuur dra by tot die bevordering van ʼn organisatoriese klimaat wat die
bereiking van finansiële bestuursdoelwitte hoog ag – ʼn klimaat wat die verbintenis
van seniorbestuurslede, gedeelde waardes en etiek, kommunikasie en
organisatoriese leer insluit.
• Voldoen aan owerheidsregulasies en -wette
Finansiële bestuur is noodsaaklik om te verseker dat ʼn onderneming transaksies
uitvoer in ooreenstemming met toepaslike wetgewing, regulasies en uitvoerende
bevele; dat bestedingslimiete nie oorskry word nie en dat transaksies gemagtig is.
• Beskerm die bates
Dit bied ook aan die onderneming ʼn stelsel van kontrole oor bates, laste, inkomste en
uitgawes. Hierdie kontroles beskerm die onderneming teen bedrog, finansiële
nalatigheid, skending van finansiële reëls of beginsels en verliese van bates of
openbare geld.
1.7.2 Spesifieke doelwitte
In die meeste ondernemings is die Hoof Finansiële Beampte verantwoordelik vir die roetine
finansiële bestuur. Die spesifieke doelwitte is dan soos volg:
• Finansiële beplanning
Die belangrikste verantwoordelikheid van die Hoof Finansiële Beampte is om die
behoeftes en bronne van finansiering te voorspel en voldoende kontantvoorraad
beskikbaar te hê vir die gladde funksionering van die onderneming. Die
kontantinvloei en -uitvloei moet ononderbroke en aaneenlopend wees. Vir hierdie
doel is finansiële beplanning nodig. Dit sluit in om te bepaal wanneer fondse benodig
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 28
FMG105 Finansiële Bestuur
gaan word, die identifisering van bronne vir befondsing en die beleggingspatrone,
sodat die maatskappy sy verpligtinge kan nakom en kliëntewaarde in die mark
behou. Die finansiële bestuurder moet ook toesien dat daar geen oortollige fondse in
die onderneming is wat “niks verdien” nie – dus, nie in winste omgesit word nie.
• Verhoging van fondse benodig
Die tweede belangrikste verantwoordelikheid van die finansiële bestuurder is om te
bepaal of daar langtermyn- of korttermynbefondsing benodig sal word. Die
alternatiewe bronne van fondse moet oorweeg word met inagneming van die
volgende: koste verbonde aan die verhoging van die onderneming se laste; die
uitwerking daarvan op verskeie belanghebbende partye, soos die aandeelhouers,
krediteure, werknemers en die samelewing; beheer en risikobestuur in die
finansiering en elastisiteit van die kapitaalstruktuur.
• Beheer oor die gebruik van fondse
Die finansiële bestuurder is ook verantwoordelik vir die behoorlike benutting van
fondse. Bates moet effektief gebruik word sodat meer wins verdien kan word; invloei
en uitvloei van kontant moet op so ʼn wyse beheer word dat daar voldoen word aan
die huidige sowel as toekomstige verpligtinge; onnodige uitgawes moet ingeperk
word en die misbruik van fondse mag nie toegelaat word nie.
• Aanwending van winste
Aanwending van winste is een van die belangrikste verantwoordelikhede van die
finansiële bestuurder. Hy/sy moet topbestuur adviseer oor hoeveel van die winste in
die onderneming as reserwes vir toekomstige uitbreiding gehou moet word; hoeveel
wins, indien nodig, gebruik mag word vir die terugbetaling van die skuld, en hoeveel
wins aan die aandeelhouers as dividende betaal moet word.
• Verantwoordelikheid teenoor die eienaars
Aandeelhouers is die werklike eienaars van die maatskappy. Finansiële bestuur het
ʼn primêre verantwoordelikheid teenoor diegene wat fondse in die onderneming belê
het. Die finansiële welstand van die onderneming moet instand gehou word, maar
daar moet ook ʼn opbrengs verdien word wat die eienaars voldoende sal beloon vir
die risiko wat geneem is.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 29
FMG105 Finansiële Bestuur
• Wetlike verpligtinge
Die finansiële bestuurder is verantwoordelik daarvoor om die onderneming in te lig
oor sy wetlike verpligtinge. Goeie finansiële bestuur help om ʼn gesonde wetlike
raamwerk te ontwikkel.
(Aangepas uit:
http://www.freemba.in/articlesread.php?artcode=291&substcode=18&stcode=10)
1.8 Take van finansiële bestuur(ders)
Byna elke maatskappy, regeringsagentskap en onderneming het een of meer finansiële
bestuurders wat die voorbereiding van finansiële verslae doen, oor aktiwiteite toesig hou en
kontantbestuurstrategieë implementeer. Rekenaars en persone wat verantwoordelik is vir
die data-aantekening, maak finansiële bestuurders se hande los om meer aandag te gee
aan die ontwikkeling van strategieë en die uitvoering van die langtermyndoelwitte van hul
onderneming.
1.8.1 Algemene take
Die pligte van die finansiële bestuurders wissel na gelang van spesifieke
verantwoordelikhede, wat die volgende kan insluit: kontroleur, tesourier of finansiële
beampte, kredietbestuurder, kontantbestuurder en die risiko- en versekeringsbestuurder.
• Kontroleurs
Kontroleurs bestuur die voorbereiding van die finansiële verslae van die
onderneming – die inkomstestate, balansstate en die ontleding van toekomstige
inkomste of uitgawes. Hierdie verslae voorsien ʼn beeld van die onderneming se
finansiële posisie. Kontroleurs is ook in beheer van die voorbereiding van spesiale
verslae, soos vereis deur die regulatoriese owerhede. Dikwels moet kontroleurs
toesig hou oor die rekeningkundige, oudit- en begrotingsdepartemente.
• Tesouriers
Tesouriers en finansiële beamptes bestuur die onderneming se finansiële
doelstellings, doelwitte en begrotings. Hierdie beamptes hou toesig oor die belegging
van fondse en die bestuur van risiko's. Hulle hou ook toesig oor
kontantbestuursaktiwiteite, voer kapitaalverhogingstrategieë uit om die onderneming
se uitbreiding en handel met samesmeltings en verkrygings te ondersteun.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 30
FMG105 Finansiële Bestuur
• Kredietbestuurders
Kredietbestuurders hou toesig oor die onderneming se uitreiking van krediet. Hierdie
bestuurders bepaal kredietgraderingskriteria; bepaal kredietplafonne en moniteer die
invordering van agterstallige rekeninge. Bestuurders wat spesialiseer in
internasionale krediet, ontwikkel finansiële en rekeningkundige stelsels vir die
banktransaksies van multinasionale ondernemings.
• Risiko- en versekeringsbestuurders
Risiko- en versekeringsbestuurders hou toesig oor moontlike risiko's en verliese wat
mag ontstaan as gevolg van finansiële transaksies en sakebedrywighede en kan ook
die bestuur van die onderneming se versekeringsbegroting insluit.
• Ander finansiële bestuurders
Finansiële instellings, soos kommersiële banke en verband- en finansiële instellings
neem bykomende finansiële bestuurders in diens wat verskillende funksies verrig.
Hierdie funksies sluit in: toesig oor lenings, trusts, huislenings, beleggings, verkope
en elektroniese finansiële dienste.
Takbestuurders van finansiële instellings administreer en bestuur al die funksies van
ʼn takkantoor, wat insluit: die huur van personeel, die goedkeuring van lenings en
kredietlyne, die bevordering van ʼn verhouding met die gemeenskap om sake te lok,
en om kliënte te help met rekeningprobleme. Finansiële bestuurders in finansiële
instellings moet tred hou met die vinniggroeiende verskeidenheid van finansiële
dienste en produkte.
1.8.2 Unieke take
Bykomend tot die algemene pligte hierbo beskryf, voer finansiële bestuurders take uit wat
uniek is tot ʼn spesifieke onderneming of bedryf. Byvoorbeeld, finansiële bestuurders in diens
van die regering word kundiges van die regering se hulpbronne en begrotingsprosesse,
terwyl finansiële bestuurders in gesondheidsorg ingelig moet wees oor kwessies betreffende
die finansiering van gesondheidsorg. Daarbenewens moet finansiële bestuurders bewus
wees van spesiale belastingwette en regulasies van toepassing op die spesifieke bedryf.
Finansiële bestuurders speel ʼn toenemend belangrike rol in samesmeltings en
konsolidasies, en in die globale uitbreiding en verwante finansiering. Hierdie gebiede vereis
uitgebreide, gespesialiseerde kennis aan die kant van die finansiële bestuurder om risiko's
te verminder en wins te maksimaliseer.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 31
FMG105 Finansiële Bestuur
Besoek die volgende webtuiste vir ʼn tipiese werksomskrywing van ʼn finansiële bestuurder:
http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf
1.9 Gebruike van finansiële bestuursinligting
Die evaluering van die finansiële prestasie van ʼn onderneming vereis finansiële inligting uit
drie bronne: ʼn balansstaat, ʼn inkomstestaat en ʼn kontantvloeistaat. Elkeen van hierdie
finansiële opsommings gee belangrike inligting vir die algehele beoordeling van hoe die
onderneming vaar.
1.9.1 Waarvoor word finansiële bestuursinligting gebruik?
Die kweek van goeie verhoudings met beleggers en reguleerders is ʼn prioriteit vir die
bestuur van ʼn onderneming. ʼn Onderneming se senior bestuurders moet verseker dat die
departementshoofde die verslag van die onderneming se finansiële state aan die einde van
ʼn spesifieke tydperk, soos ʼn kwartaal of jaar, voorberei.
ʼn Sakeonderneming se finansiële state lig die sluier oor sy bedryfsprestasie.
Die volgende is belangrike gebruike van finansiële bestuursinligting:
• Korporatiewe solvensie (solvency)
Beleggers en die publiek vertrou op die balansstaatinligting om die stappe wat die
korporatiewe leierskap neem om solvabiliteit te ondersteun, te verstaan. ʼn
Balansstaat toon inligting oor ʼn onderneming se bates, laste en die netto waarde,
ook bekend as eie kapitaal. Korporatiewe finansiers gebruik vir
beleggingsdoeleindes, die statistieke van ʼn onderneming se ekonomiese status.
Byvoorbeeld, die bedryfskapitaal (wat die verskil is tussen die bedryfsbates en
bedryfslaste), toon aan sekuriteitebeursdeelnemers of ʼn onderneming genoeg
kontant sal hê vir die volgende 12 maande. Hierdie verhouding is gelyk aan
korttermynbates, soos kontant en voorrade, minus korttermynskuld.
• Winsgewendheid
Bestuursinisiatiewe, om winsgewendheid te bevorder, het dikwels ten doel om die
beperkings op ʼn onderneming se vermoë om inkomste te genereer op te hef. Hierdie
inisiatiewe help topbestuur om geleenthede vir groei te identifiseer. Die
inkomstestaat dui die korporatiewe inkomste, uitgawes en netto inkomste (of netto
verlies) aan.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 32
FMG105 Finansiële Bestuur
• Likiditeit
Wanneer persone gretig is om ʼn sakeonderneming te begin, kan hulle soms nie die
versoeking weerstaan om aan beleggers die potensiële wins uit te wys wat die nuwe
onderneming kan genereer nie. Dit is omdat ondernemings dikwels aansienlike
bedrae moet belê in langtermyn inisiatiewe.
ʼn Kontantvloeistaat som die verskillende bronne van befondsing, wat ʼn onderneming
kan bekom om finansieel doeltreffend te wees, sistematies op. Hierdie
rekeningkundige verslag word ook deur ondernemingshoofde gebruik om die
sakebedrywighede doeltreffend uit te voer. In die kontantvloeistaat word daar aan die
publiek belangrike elemente soos bedryfs-, beleggings-en finansieringsaktiwiteite
uitgewys.
• Regulatoriese nakoming
Reguleerders gaan ʼn onderneming se finansiële state na om seker te maak die
onderneming oortree nie die wet nie. Regeringsagentskappe deel stewige boetes uit
aan ondernemings wat nie hou by die regulasies nie. Om reguleerders gerus te stel
dat daar werk gemaak word van onvoldoende korporatiewe prosesse, mag ʼn
onderneming korrektiewe maatreëls instel wat gerig is op die opleiding van
werknemers en die monitering van risiko.
(Aangepas uit: http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financial-
statement-information-used.html#ixzz1Kjh3g9bk)
1.9.2 Gebruikers van rekeningkundige inligting
Die gebruikers van rekeningkundige inligting kan in twee groepe verdeel word, naamlik:
interne gebruikers en eksterne gebruikers.
Interne gebruikers
Die interne gebruikers van rekeningkundige inligting is die bestuurders wat die daaglikse
bedryfsaktiwiteite in die onderneming organiseer, bedryf en plan. Hierdie bestuurders
gebruik finansiële verslae om sterk- en swakpunte te bepaal. Die persone hierby betrokke
sluit gewoonlik die bestuurders van die finansies-, bemarkings-, en menslike
hulpbronafdelings in.
Die menslike hulpbronbestuurder is verantwoordelik vir die bestuur van die menslike
hulpbronne in die onderneming. ʼn Bemarkingsbestuurder wil vrae beantwoord soos: Wat
moet die produkprys wees om die onderneming se netto inkomste te maksimeer?
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 33
FMG105 Finansiële Bestuur
Eksterne gebruikers
Eksterne gebruikers is groepe individue wat buite ondernemings werksaam is, en wat
rekeningkundige inligting gebruik om finansiële besluite te neem. ʼn Voorbeeld van ʼn
eksterne gebruiker sou wees, ʼn kredietverskaffer wat rekeningkundige inligting gebruik om
die risiko's te bepaal wanneer krediet toegestaan moet word. Belastingowerhede, beleggers,
en kliënte is ook eksterne gebruikers.
Eksterne gebruikers verkry deur middel van die finansiële state beperkte finansiële inligting
oor ʼn onderneming. Hierdie verklarings vorm egter die kern van finansiële rekeningkunde en
gee die eksterne gebruikers genoegsame inligting oor die finansiële status van die
onderneming.
Bates, laste, inkomste en uitgawes is van belang vir gebruikers van rekeningkundige
inligting. Vir sakedoeleindes word hierdie inligting in vier verskillende finansiële state verskaf,
naamlik: die balansstaat, inkomstestaat, behoue verdienste verklaring, en die verklaring van
kontantvloei. (Aangepas uit: http://EzineArticles.com/5097895)
1.9.3 Winsgewendheidsverhoudings
Hierdie verhoudings kan vir ons sê of ʼn onderneming ʼn wins maak. Die volgende is die
tipiese winsgewendheidsverhoudings:
Bruto winsmarge
Berekening:
[Bruto Wins / Inkomste] x 100 (uitgedruk as ʼn persentasie)
Hierdie verhouding vertel iets oor die onderneming se vermoë om produksiekoste
deurlopend te beheer of te bestuur; of die marges te bestuur op die koop en verkoop van
produkte. Terwyl verkoopswaardes en verkoopsvolumes op en af kan beweeg, is die bruto
winsmarge gewoonlik redelik stabiel (in persentasie terme), maar ʼn klein toename (of
afname) in die bruto winsmarge kan egter ʼn aansienlike verandering in die totale wins
veroorsaak.
Bedryfswinsmarge
Berekening:
[Bedryfswins / Inkomste] x 100 (uitgedruk as ʼn persentasie)
Die konstante bruto winsmarge toon iets oor ʼn onderneming se vermoë om die ander
bedryfsuitgawes of oorhoofse koste te beheer.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 34
FMG105 Finansiële Bestuur
Opbrengs op kapitaal aangewend (OOKA)
Berekening:
Netto wins voor belasting, rente en dividende (EBIT) / totale bates (of totale bates minus
laste)
Daar word soms na OOKA verwys as die "primêre verhouding" – dit vertel wat die
opbrengste, wat die bestuur gerealiseer het met behulp van die beskikbare hulpbronne, is.
1.9.4 Doeltreffendheidsverhoudings
Hierdie verhoudings gee ʼn insig in hoe doeltreffend die onderneming is met die aanwending
van hulpbronne soos vaste bates en bedryfskapitaal.
Verkope / Kapitaal aangewend
Berekening:
Verkope / Kapitaal aangewend
Hierdie verhouding is ʼn maatstaf van totale bates gebruik. Dit beantwoord die vraag:
Hoeveel verkope word gegenereer deur die bates wat in die onderneming belê is?
Verkope of wins / Vaste bates
Berekening:
Verkope of wins / Vaste bates
Hierdie verhouding gee inligting oor die vaste bate kapasiteit. ʼn Vermindering van verkope of
wins gegenereer mag dui op oortollige kapasiteit of op onderbenutting van toerusting.
Voorraadomsetsnelheid
Berekening:
Koste van verkope / Gemiddelde voorraadwaarde
Gemiddelde voorraadwaarde = (Eindvoorraad +
Beginvoorraad)/2
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 35
FMG105 Finansiële Bestuur
Voorraadomsetsnelheid help om die volgende vraag te beantwoord: Is daar te veel geld in
voorraad belê?
ʼn Toenemende voorraadomsetsnelheidsyfer, of een wat veel groter is as die gemiddelde,
kan dui op swak voorraadbeheer.
Krediet verskaf / Debiteure dae uitstaande
Berekening:
Handelsdebiteure / Verkope x 365
Hierdie verhouding dui aan of daar oormatige krediet aan debiteure toegestaan is. ʼn Hoë
syfer (meer as die gemiddelde berekende van die onderneming) mag algemene probleme
met skuld invordering of die finansiële posisie van die groot kliënte aandui.
1.9.5 Likiditeitsverhoudings
Likiditeitsverhoudings kan aandui in watter mate ʼn onderneming korttermynverpligtinge kan
nakom:
Bedryfsverhouding
Berekening:
Bedryfsbates / Huidige laste
Hierdie is ʼn eenvoudige manier om te bepaal of die onderneming sy skuld kan betaal binne
een jaar, as gevolg van bates wat in kontant omgesit gaan word binne daardie jaar. ʼn
Verhouding van minder as een (bates is minder as die laste) is dikwels ʼn rede tot kommer,
veral as dit voortduur vir ʼn onbepaalde tyd.
Vinnige verhouding
Berekening:
(Korttermynbeleggings + handelsdebiteure) /
Huidige laste
Nie alle bates kan vinnig in kontant omskep word nie. Sommige grondstowwe en ander
voorrade moet eers verander word in die finale produk; dan verkoop word en die kontant
moet ontvang word vanaf debiteure.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 36
FMG105 Finansiële Bestuur
Die “Vinnige Verhouding” pas dus die “Huidige Verhouding” aan om alle bates wat nie reeds
in kontant (of "naby-kontant" ) is nie, buite rekening te laat. Weereens, sou die “Vinnige
Verhouding” minder as een wees, kan dit op probleme dui (aangepas uit:
http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm).
1.10 Samevatting
Die rol van die finansiële bestuurder in die sakeomgewing is besig om te verander as gevolg
van tegnologiese vooruitgang. Finansiële bestuurders voer data-analises uit en gebruik dit
om aan senior bestuurderslede idees te gee oor hoe om wins te maksimaliseer. Bestuurders
werk dikwels in spanne en tree op as adviseurs aan topbestuur. Finansiële bestuurders
moet op die hoogte van die nuutste finansiële inligting wees ten einde die doeltreffendheid
van die onderneming se sakebedrywighede te verhoog.
1.11 Selfevaluering
Aktiwiteit 1
ABC Skoenmaatskappy ondervind tans probleme met die uitvoering van doeltreffende
finansiële bestuur. Jy is aangestel as ʼn konsultant om voorstelle te doen ten einde die
probleem op te los. Stel ʼn verslag saam waarin jy jou voorstelle uiteensit.
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 37
FMG105 Finansiële Bestuur
Notas
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR Bladsy 38
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state
• Verskillende tipes finansiële state
• Finansiële inligting
• Kwalitatiewe eienskappe van finansiële state
• Ontleding van basiese finansiële state
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• tussen die verskillende finansiële state te onderskei.
• te verduidelik watter tipe inligting finansiële state verskaf.
• die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state te ondersoek en te
beskryf.
• te verduidelik hoe basiese finansiële state ontleed word.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 39
FMG105 Finansiële Bestuur
2.2 Verrykende bronne
• http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/09Xpg01.html
• http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/
• http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf
2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Bates Bates sluit die onderneming se besittings (hulpbronne) in. Bates is
hulpbronne onder beheer van die entiteit wat aangewend word om
ekwiteit te vermeerder.
Eienaarsbelang Daar word soms na eienaarsbelang verwys as die boekwaarde van
die onderneming, omdat eienaarsbelang gelyk is aan die
gerapporteerde bates, minus die gerapporteerde laste.
Finansiële verslag ʼn Finansiële verslag is ʼn skriftelike verslag oor die finansiële
toestand van ʼn onderneming. Finansiële state sluit die balansstaat,
inkomstestaat, staat van veranderinge in netto waarde en die
verklaring van kontantvloei in.
Inkomstestaat Die inkomstestaat toon die winsgewendheid van ʼn onderneming
gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die staat genoem
word.
Kontantvloeistaat Die kontantvloeistaat verklaar die kontant en die gebruik daarvan
gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die
kontantvloeistaat verskyn.
Laste Laste is verpligtinge van die onderneming en is bedrae verskuldig
aan krediteure vir ʼn transaksie in die verlede en het gewoonlik die
woord "betaalbaar" in die rekeningtitel.
2.4 Inleiding
ʼn Finansiële verslag is ʼn skriftelike verslag oor die finansiële toestand van ʼn onderneming.
Finansiële state sluit die balansstaat, inkomstestaat, staat van veranderinge in netto waarde
en die verklaring van kontantvloei in.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 40
FMG105 Finansiële Bestuur
Balansstate word gebruik om insig in ʼn onderneming se bates en laste op ʼn bepaalde
tydstip, te voorsien. Inligting oor die maatskappy se aandeelhouersaandele word ook hierin
opgeneem. ʼn Onderneming se bates, ekwiteit en laste word ook op die balansstaat getoon.
Inkomstestate bied inligting oor die inkomste verdien deur ʼn onderneming in ʼn bepaalde
tydperk. Inkomstestate toon ook die onderneming se uitgawes in die bereiking van die
inkomste en aandeelhouersverdienste per aandeel. Aan die onderkant van die
inkomstestaat word die wins of verlies vir die finansiële jaar getoon.
Kontantvloeistate gee ʼn blik op die beweging van kontant in en uit die onderneming. Hierdie
finansiële state sluit inligting oor bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite in. Die
kontantvloeistaat kan belangrik wees om vas te stel of ʼn onderneming genoeg kontant het
om rekeninge te betaal, uitgawes te kan hanteer en bates te verkry.
(http://martinjquinn.files.wordpress.com/2010/01/accounting-rules-cartoon.jpg)
2.5 Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state
Daar is algemene reëls en konsepte wat in die Rekeningkunde geld. Daar word na hierdie
algemene reëls verwys as die basiese rekeningkundige beginsels en riglyne wat die
grondslag vorm waarop meer uitvoerige en ingewikkelde rekeningkundige reëls gebaseer is.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 41
FMG105 Finansiële Bestuur
2.5.1 Algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels
(http://img218.imageshack.us/i/77384844.jpg/)
Die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk(AARP) (Engels: Generally Accepted
Accounting Principles – GAAP) bestaan uit drie belangrike stelle reëls, naamlik:
• die basiese rekeningkundige beginsels en riglyne,
• die gedetailleerde reëls en standaarde, en
• die algemeen aanvaarde praktyke bedryf.
Indien ʼn maatskappy finansiële state aan die publiek beskikbaar stel, is dit nodig om die
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Beginsels te volg in die voorbereiding van daardie
state. Indien ʼn maatskappy se aandele in die openbaar verhandel, is die maatskappy ‘n
publieke maatskappy en word daar vereis dat die maatskappy se finansiële state geoudit
word deur onafhanklike openbare ouditeure. Beide die maatskappy se bestuur en die
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 42
FMG105 Finansiële Bestuur
onafhanklike ouditeure moet verslag doen oor die finansiële state en die verwante notas en
seker maak dat die finansiële state opgestel is in ooreenstemming met AARP.
AARP is veral nuttig omdat dit poog om rekeningkundige definisies, aannames en metodes
te standaardiseer en te reguleer. As gevolg van hierdie AARP, kan daar aanvaar word dat
daar van jaar tot jaar konsekwentheid sal wees in die metodes wat gebruik word om ʼn
onderneming se finansiële state voor te berei. Oor die jare het die Algemeen Aanvaarde
Rekeningkundige Beginsels meer kompleks geword omdat finansiële transaksies meer
kompleks geword het.
2.5.2 Die tien rekeningkundige beginsels
Die tien belangrikste rekeningkundige beginsels is soos volg:
• Ekonomiese entiteit veronderstelling
Die rekenmeester hou alle maatskappytransaksies van ʼn alleeneienaarsaak
afsonderlik van die eienaar se persoonlike transaksies. Vir wetlike doeleindes word ʼn
alleeneienaarsaak en die eienaar as een entiteit beskou, maar vir rekeningkundige
doeleindes word dit as twee afsonderlike entiteite beskou.
• Monetêre eenheid veronderstelling
Ekonomiese aktiwiteit in Suid-Afrika word gemeet in Suid-Afrikaanse Rand en slegs
transaksies wat in Suid-Afrikaanse Rand uitgedruk word, word aangeteken.
• Tydperk veronderstelling
Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat dit moontlik is om oor die komplekse
en voortgesette aktiwiteite van ʼn onderneming in relatief kort, duidelike tydintervalle
verslag te doen, byvoorbeeld, die vyf maande geëindig 31 Mei 2010, of die vyf weke
geëindig 1 Mei 2010.
Hoe korter die tydperkinterval, hoe meer waarskynlik dat die rekenmeester bedrae
sal moet skat. Byvoorbeeld, die eiendomsbelastingfaktuur word ontvang op 15
Desember van elke jaar. Op die inkomstestaat vir die jaar gesluit op 31 Desember
2010 is hierdie bedrag bekend, maar vir die inkomstestaat vir die drie maande
geëindig 31 Maart 2011, is die bedrag nie bekend nie en ʼn skatting word gebruik.
Dit is noodsaaklik dat die tydinterval getoon word in die opskrif van elke
inkomstestaat, die staat van aandeelhouers se ekwiteit en die verklaring van
kontantvloei. Deur op die finansiële state net die tydperk aan te dui as "Desember
31", is nie genoeg nie. Die leser moet weet of die state betrekking het op die week
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 43
FMG105 Finansiële Bestuur
geëindig op 31 Desember 2010, die maand geëindig op 31 Desember 2010, die drie
maande geëindig op 31 Desember 2010, of die jaar geëindig op 31 Desember 2010.
• Kostebeginsel
Vanuit ʼn rekenmeester se oogpunt verwys die term "koste" na die hoeveelheid
bestee of teenprestasie gegee vir ‘n item toe ʼn item oorspronklik verkry is, hetsy of
die aankoop die vorige jaar of dertig jaar gelede gebeur het. Om hierdie rede word dit
op die finansiële state aangedui as historiese koste.
As gevolg van hierdie rekeningkundige beginsel word batebedrae nie opwaarts
aangepas vir inflasie nie. Die algemene reël is dat batebedrae nie aangepas word
om enige vorm van toename in die waarde te weerspieël nie. Dus, ʼn batebedrag
weerspieël nie die bedrag wat ʼn onderneming sal ontvang as die bate teen huidige
markwaarde verkoop word nie.
• Volledige openbaarmakingsbeginsel
Inligting wat vir ʼn belegger of gebruiker van die finansiële state belangrik is, moet
openbaar gemaak word in die state of in die aantekeninge tot die state. Dit is as
gevolg van hierdie basiese rekeningkundige beginsel dat finansiële state van
"voetnotas" voorsien word.
As ʼn voorbeeld, word daar veronderstel dat ʼn onderneming in ʼn regsgeding is wat
vereis dat ʼn aansienlike bedrag geld betaal moet word. Wanneer die finansiële state
opgestel word, is dit nie duidelik of die onderneming die hofgeding sal wen of verloor
nie. As gevolg van hierdie omstandighede en as gevolg van die volledige
openbaarmakingsbeginsel, sal die hofgeding beskryf word in die notas tot die
finansiële state.
ʼn Onderneming lys ook gewoonlik alle beduidende rekeningkundige beleide as die
eerste nota tot die finansiële state.
• Lopende saakbeginsel
Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat ʼn onderneming sal voortbestaan om
sy doelwitte en verpligtinge na te kom en nie gelikwideer sal word in die afsienbare
toekoms nie. Indien die onderneming se finansiële situasie sodanig is dat die
rekenmeester van mening is dat die onderneming nie in staat sal wees om voort te
gaan nie, sal daar van die rekenmeester verwag word om hierdie evaluering
openbaar te maak.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 44
FMG105 Finansiële Bestuur
Die lopende saakbeginsel kan dit vir die onderneming moontlik maak om van sy
vooruitbetaalde uitgawes uit te stel tot toekomstige rekeningkundige tydperke.
• Paringsbeginsel
Hierdie rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings die opgeloopte
rekeningkundige beginsel gebruik. Die paringsbeginsel vereis dat uitgawes met
inkomste wat gepaard gaan met mekaar in dieselfde periode, erken word.
Byvoorbeeld, daar moet verslag gedoen word oor die koste van verkope-kommissies
in die tydperk waarin die verkope plaasgevind het, en nié in die tydperk wanneer die
kommissie betaal is nie.
Lone van werknemers word gerapporteer as ʼn uitgawe in die week waarin die
werknemers gewerk het en nie in die week waarin die werknemers betaal is nie.
Indien ʼn onderneming, byvoorbeeld instem om1% van die 2010-inkomste as ʼn bonus
op 15 Januarie 2011 aan werkers te gee, moet die onderneming die bonus verklaar
as ʼn uitgawe in 2010 en die onbetaalde bedrag op 31 Desember 2010 as ʼn las. Die
koste is aangegaan soos die verkope plaasgevind het.
• Inkomste-erkenningsbeginsel
Onder die opgeloopte rekeningkundige beginsel word inkomste erken sodra ʼn produk
verkoop is of ʼn diens gelewer is, ongeag wanneer die gelde werklik ontvang is.
Kragtens hierdie basiese rekeningkundige beginsel, kan ʼn maatskappy R20,000
verdien en verklaar aan inkomste in die eerste maand wat dit sake bedryf, maar R0
in werklike kontant ontvang in daardie maand.
Byvoorbeeld, as ABC Consulting ʼn diens lewer teen ʼn ooreengekome prys van
R1 000, moet ABC R1 000 aan inkomste erken sodra die diens gelewer is – maak
nie saak of die kliënt die R1 000 onmiddellik betaal of eers oor 30 dae nie.
• Wesenlikheid
Hierdie basiese rekenkundige beginsel of riglyn laat toe dat ʼn rekenmeester ʼn ander
rekeningkundige beginsel verontagsaam indien die bedrag onbeduidend is.
Professionele oordeel is nodig om te besluit of ʼn bedrag onbeduidend is of nie.
ʼn Voorbeeld van ʼn onbeduidende item is die aankoop van ʼn R150-drukker deur ʼn
hoogs winsgewende multi-miljoenrand onderneming. Omdat die drukker gebruik sal
word vir vyf jaar sal die afparingsbeginsel die koste versprei oor die vyf-jaar periode.
Die wesenlikheidsriglyn laat die onderneming toe om die afparingsbeginsel ter syde
te stel (over rule) en die volle koste van R150 in ag te neem in die jaar waarin dit
aangekoop is. Die motivering is dat niemand dit sal sien as misleidend, as R150 ʼn
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 45
FMG105 Finansiële Bestuur
uitgawe in die eerste jaar is, in plaas van R30 per jaar vir die daaropvolgende vyf jaar
nie.
Die wesenlikheidsbeginsel laat ook toe dat ouditeure bedrae in finansiële state
afrond tot die naaste rand, die naaste duisend rand, of tot die naaste miljoen rand
afhangende van die grootte van die onderneming.
• Konserwatisme
Indien ʼn situasie ontstaan waar daar twee aanvaarbare alternatiewe is vir die
aanmelding van ʼn item, sal die rekenmeester, ooreenkomstig die konserwatisme
beginsel, die alternatief kies wat sal lei tot ʼn minder netto inkomste en/of minder
batebedrag.
Die basiese rekeningkundige beginsel van konserwatisme lei rekenmeesters om
verliese te verwag of openbaar te maak, maar dit laat nie ʼn soortgelyke aksie toe vir
winste nie. So sal byvoorbeeld, moontlike verliese as gevolg van regsake in die
finansiële state of in die aantekeninge aangedui word, maar daar sal nie oor
potensiële winste verslag gedoen word nie.
(Aangepas uit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-
course/09Xpg01.html)
2.6 Tipes finansiële state
Die volgende is tipiese finansiële state in ʼn onderneming:
Figuur 2.1: Verskillende tipes finansiële state
(Outeur, 2011)
Inkomstestaat Balansstaat
Kontantvloei-staat
Aandeelhouers-belang
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 46
FMG105 Finansiële Bestuur
2.6.1 Inkomstestaat
Die inkomstestaat is een van die belangrikste finansiële state wat deur rekenmeesters en
sake-eienaars opgestel en gebruik word. Daar word soms ook verwys na die wins-en-
verlies- staat, staat van bedrywighede, of staat van inkomste.
Die inkomstestaat is belangrik omdat dit die winsgewendheid van ʼn onderneming toon
gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die staat aangedui word. Die tydperk wat
deur die staat gedek word, word deur die onderneming gekies en kan wissel.
Byvoorbeeld, die opskrif kan lees:
Vir die drie maande geëindig op 31 Desember 2010.
(Met ander woorde die tydperk van 1 Oktober tot Desember 31 Mei 2010.)
OF
Die vier weke geëindig op 27 Desember 2010
(Met ander woorde die tydperk van November 29 tot en met 27 Desember 2010.)
OF
Die fiskale jaar geëindig op 30 September 2010
(Met ander woorde die tydperk van 1 Oktober 2009 tot en met 30 September 2010.)
Die formaat van die inkomstestaat of die wins-en-verlies verklaring sal wissel na gelang van
die kompleksiteit van die onderneming se aktiwiteite. Die meeste ondernemings het die
volgende elemente in hul inkomstestate:
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 47
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 2.2: Inkomstestaat
(Outeur, 2011)
Indien die netto inkomste en winstebedrag, minus die uitgawes en verliese positief is, is daar
ʼn netto inkomste. Indien die nettobedrag negatief is, is daar ʼn nettoverlies.
Inkomste en winste
• Inkomste uit primêre aktiwiteite
Daar word ook soms verwys na bedryfsinkomste. Die primêre aktiwiteite van ʼn
handelaar is die aankoop van goedere en verkoop van die goedere. Primêre
aktiwiteite van ʼn vervaardiger is die vervaardiging van die produkte om te verkoop.
Vir kleinhandelaars, vervaardigers, groothandelaars en verspreiders word die
inkomste gegenereer uit primêre aktiwiteite aangedui as inkomste-uit-verkope of
verkope. Primêre aktiwiteite van ʼn onderneming wat dienste verskaf behels die
verkryging van kundigheid en verkoop van die kundigheid aan kliënte. Vir
ondernemings wat dienste verskaf, is die inkomste wat uit primêre dienste verdien
word, diensinkomste of fooie verdien.
Dit is belangrik dat mense nie inkomste met ontvangste verwar nie – inkomste kom
voor wanneer dienste of goedere gelewer is en die reg om die vergoeding daarvoor
te ontvang verdien word, ontvangste kom voor wanneer kontant ontvang word.
Inkomstestaat
Inkomste en winste
Inkomste uit primêre
aktiwiteite
Inkomste uit sekondêre aktiwiteite
Wins uit verkoop van
bates
Uitgawes en verliese
Uitgawes uit primêre
aktiwiteite
Uitgawes uit sekondêre aktiwiteite
Verliese uit die verkoop
van bates
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 48
FMG105 Finansiële Bestuur
Byvoorbeeld, as ʼn handelaar aan kliënte 30 dae toestaan om te betaal, kom
inkomste voor wanneer die goedere verkoop is en nie wanneer die kontant 30 dae
later ontvang word nie. As goedere in Desember verkoop is, word die verkoop
aangetoon in die Desember inkomstestaat. Wanneer die handelaar die tjek in
Januarie ontvang vir die Desember verkope, het die handelaar ʼn Januarie-
ontvangste en nie ʼn Januarie-inkomste nie.
• Inkomste uit sekondêre aktiwiteite
Inkomste uit sekondêre aktiwiteite word dikwels na verwys as nie-operasionele
inkomste. Hierdie is die bedrae wat ʼn onderneming verdien buiten die aankoop en
verkoop van goedere en dienste. Byvoorbeeld, wanneer ʼn kleinhandelsonderneming
rente verdien op sommige van die kontant voorhande, of huurinkomste verdien, of
inkomste verdien as gevolg van ʼn aktiwiteit afsonderlik van die koop en verkoop van
goedere. Hierdie inkomste word gerapporteer in die inkomstestaat afsonderlik van
die primêre aktiwiteite van verkope of diensinkomste.
Nie-bedryfsinkomste word op die wins-en-verlies-staat aangetoon gedurende die
tydperk wanneer dit verdien is en nie wanneer die kontant gevorder is nie.
• Winste
Winste soos die wins op die verkoop van langtermynbates val buite die primêre
aktiwiteite van die meeste ondernemings. ʼn Wins word aangetoon in die
inkomstestaat as die netto van twee bedrae, naamlik:
Die opbrengs ontvang uit die verkoop van ʼn langtermynbate minus
die bedrag wat vir die item betaal is op die onderneming se boeke
(boekwaarde).
ʼn Wins word genereer wanneer die opbrengs meer is as die boekwaarde.
Voorbeeld 2.1
ʼn Klere-kleinhandelaar besluit om ontslae te raak van die onderneming se bakkie en
verkoop dit vir R6 000. Die R6 000 ontvang vir die bakkie sal nie as inkomste uit verkope
getoon word nie, omdat die rekening VERKOPE slegs gebruik word vir die verkoop van
goedere (klere).
Aangesien hierdie handelaar nie bakkies koop en verkoop nie, is die verkoop van die
bakkie buite die onderneming se primêre aktiwiteite. Oor die jare is die koste van die
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 49
FMG105 Finansiële Bestuur
bakkie afgeskryf op die onderneming se rekeningkundige rekords en as gevolg daarvan is
die geld ontvang vir die bakkie (R6 000) meer as die netto bedrag wat vir die bakkie op
die rekeningkundige rekords is (R3 500).
Dit beteken dat die onderneming ʼn wins, gelyk aan die bedrag van die verskil, moet toon
nl. R2 500. Hierdie wins moenie gerapporteer word as inkomste uit verkope nie, en ook
nie as deel van die primêre aktiwiteite van die onderneming nie. In plaas daarvan, sal die
wins verskyn in ʼn nota op die inkomstestaat aangedui as "nie-operasionele winste" of
"ander inkomste". Daar word verslag gedoen oor die wins in die periode waarin die
verkoop plaasgevind het.
Uitgawes en verliese
Uitgawes wat betrokke is by primêre aktiwiteite is koste wat aangegaan word om die
normale inkomste te verdien. Ingevolge die opgeloopte rekeningkundige beginsel moet
verkope kommissiekoste op die inkomstestaat verskyn in dieselfde tydperk as wat die
verbandhoudende verkope gerapporteer is, ongeag van wanneer die kommissie werklik
betaal is. Op dieselfde wyse, word die koste van goedere verkoop, wat ooreenstem met die
verwante verkope, in die inkomstestaat getoon, ongeag van wanneer die verskaffer van die
goedere betaal word.
Dit is normaal vir uitgawes om voor te kom, voordat die onderneming daarvoor betaal (bv.
lone verdien deur werknemers, werknemerbonusse en vakansiesbonusse en kommissie).
Dit kan egter gebeur dat daar uitgawes kan voorkom nadat die onderneming daarvoor betaal
het. Byvoorbeeld, ʼn onderneming koop ʼn gebou op 31 Desember 2010 vir R 300,000
(uitgesluit die koste van die grond). Die gebou is veronderstel om ʼn lewensduur van 30 jaar
te hê. Die onderneming betaal kontant vir die gebou op 31 Desember 2010, maar sal
waardeverminderingskoste van R 10,000 aanteken vir elk van die jare van 2011 tot 2040.
Kontantbetalings beteken nie altyd dat ʼn koste aangegaan is nie. ʼn Onderneming kan
byvoorbeeld, R 20 000 betaal om ʼn banklening te verminder. Hierdie betaling sal die
onderneming se kontant en aanspreeklikheid teenoor die bank verminder, maar dit is nie ʼn
uitgawe nie.
Inkomste en die uitgawes word elkeen erken in die tydperk op sy korrekte plek op die
inkomstestaat, maar nie verreken met mekaar om net die netto te wys nie. Die verkoop van
die goedere veroorsaak ʼn koste van goedere verkoop en die verkope kommissiekoste.
Ander uitgawes is nie direk gekoppel aan verkope nie en as gevolg daarvan word dit
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 50
FMG105 Finansiële Bestuur
gekoppel aan die rekenpligtige tydperk wanneer dit voorgekom het. Voorbeelde sluit vaste
koste in, soos kantoorsalarisse en depresiasie.
• Uitgawes van sekondêre aktiwiteite
Uitgawes van sekondêre aktiwiteite is bekend as nie-bedryfsuitgawes. Byvoorbeeld
rente-uitgawe is ʼn nie-bedryfsuitgawe, want dit behels ʼn finansiële uitgawe van die
onderneming en het nie direk te make met die primêre aktiwiteite van koop en
verkoop van produkte of dienste nie.
• Verliese
Verliese kan, byvoorbeeld gely word wanneer langtermynbates verkoop word, of
verliese as gevolg van ʼn regsgeding. ʼn Verlies word gerapporteer as die netto van
twee bedrae, naamlik:
Die bedrag wat die item op die onderneming se boeke (boekwaarde) is, minus die
opbrengs ontvang uit die verkoop daarvan. ʼn Verlies kom voor wanneer die opbrengs
minder as die boekwaarde is.
Eenvoudige inkomstestaat
ʼn Eenvoudige inkomstestaat word algemeen gebruik om die wins en verlies te bereken. Die
eenvoudige formaat maak gebruik van slegs een berekening om die netto inkomste te
bereken:
Netto inkomste = (Omset + Winste) - (Uitgawes + Verliese)
ʼn Eenvoudige verkorte inkomstestaat lyk soos volg:
Steekproef Products Co Inkomstestaat
Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010
Inkomste & Winste 108.000
MIN: Uitgawes & Verliese (90.000)
Netto inkomste 18.000
Die opskrif van die inkomstestaat verskaf kritieke inligting. Die naam van die onderneming
verskyn bo-aan, gevolg deur die titel "Inkomstestaat". Die derde reël verkaf aan die leser die
tydinterval waaroor berig word. Aangesien inkomstestate voorberei kan word vir enige
periode van tyd, moet die leser ingelig word oor die presiese tydperk wat gedek word.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 51
FMG105 Finansiële Bestuur
ʼn Inkomstestaat in die eenvoudige formaat lyk soos volg:
Steekproef Products Co Inkomstestaat
Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010
Inkomste en Winste
Inkomste uit verkope
Rente inkomste
Wins op verkoop van bates
Totale inkomste & winste
100 000
5 000
3 000
108 000
MIN: Uitgawes en verliese
Koste van goedere verkoop
Kommissie-uitgawes
Kantooruitgawes
Kantoortoerustinguitgawes
Advertensies
Rente-uitgawe
Verlies van regsgeding
Totale uitgawes &verliese
Netto inkomste
75 000
5 000
3 500
2 500
2 000
500
1 500
90 000
18 000
Aantekening van buitengewone items
Inkomstestate doen verslag oor byna alle inkomste, uitgawes, winste en verliese. Soms kom
daar buitengewone gebeurtenisse saam met die normale bedryfsaktiwiteite voor. Dit is nuttig
vir die leser van die inkomstestaat as hierdie unieke items geskei is van die res en in ʼn
spesiale afdeling naby die onderkant van die inkomstestaat aangetoon word.
Hierdie unieke en skaars inskrywings kan wees:
• Beëindiging van sakebedrywighede
Dit het betrekking op die staking van ʼn noemenswaardige deel van ʼn onderneming
se sakebedrywighede, soos die verkoop van ʼn hele afdeling van die onderneming.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 52
FMG105 Finansiële Bestuur
Staking van slegs ʼn klein gedeelte van die produklyn kwalifiseer nie as ʼn beëindigde
bedrywigheid nie.
• Buitengewone items
Buitengewone items sluit gebeure of items, wat ongewoon van aard is en ongereeld
plaasvind of onvoorspelbaar is, in. ʼn Verlies wat ontstaan het omdat ʼn oorsese land
ʼn Amerikaanse olie-raffinadery in die VSA oorgeneem het, sal ʼn buitengewone item
wees.
Hieronder is ʼn voorbeeld van ʼn eenvoudige inkomstestaat wat ʼn buitengewone item
bevat.
Steekproef Produkte Inkomstestaat
Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010
Inkomste en wins
Verkope 100 000
Rente inkomste 5 000
Wins op verkoop van bates 3 000
Totale inkomste en winste 108 000
Uitgawes en verliese
Koste van goedere verkoop 75 000
Kommissies uitgawes 5 000
Kantooruitgawes 3 500
Kantoortoerustinguitgawes 2 500
Advertensies 2 000
Rente-uitgawe 500
Verlies van regsgeding 1 500
Totale uitgawes & verliese 90 000
Inkomste voor buitengewone items 18 000
Buitengewone Item – aanwas 7 000
Netto inkomste 25 000
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 53
FMG105 Finansiële Bestuur
Aantekeninge tot die finansiële state
Die notas (of voetnotas) by die inkomstestaat en die ander finansiële state word as deel van
die finansiële state geag. Die notas stel die lesers in kennis van die rekeningkundige beleid,
verbintenisse gemaak deur die onderneming, en die potensiële laste en verliese. Die notas
bevat inligting wat van belang is om die finansiële state te verstaan en te kan analiseer.
2.6.2 Balansstaat
Die balansstaat is een van die belangrikste finansiële state wat deur rekenmeesters en
sake-eienaars gebruik word. Dit staan ook bekend as die staat van ʼn onderneming se
finansiële posisie.
Die balansstaat beskryf ʼn onderneming se finansiële posisie aan die einde van ʼn bepaalde
tydperk. Die balansstaat is ʼn aanduiding van die huidige stand van die onderneming se
finansiële posisie op ʼn spesifieke tydstip. Byvoorbeeld, die bedrae in ʼn balansstaat gedateer
31 Desember 2010 weerspieël die transaksies wat tot en met 31 Desember 2010 van
daardie jaar aangeteken is.
Omdat die balansstaat die leser in kennis stel van ʼn onderneming se finansiële posisie op ʼn
bepaalde tydstip, stel dit ʼn skuldeiser in staat om te sien wat ʼn onderneming besit, sowel as
wat die skuld aan ander partye beloop.
Dit bied ook waardevolle inligting vir ʼn bankier wat wil bepaal of ʼn onderneming kwalifiseer
vir verdere krediet of ʼn lening. Ander partye wat ook in die balansstaat sal belangstel sluit
die volgende in:
• Huidige beleggers
• Potensiële beleggers
• Korporatiewe bestuur
• Verskaffers
• Sommige kliënte
• Mededingers
• Die regering
• Vakbonde
ʼn Balansstaat bestaan uit die volgende komponente:
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 54
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 2.3: Balansstaat (Outeur, 2011)
Bates
Bates sluit die onderneming se besittings in. Dit is die hulpbronne van die onderneming wat
deur middel van transaksies verkry is en wat toekomstige ekonomiese waarde het wat
gemeet en uitgedruk kan word in Randwaarde. Bates sluit ook bates in waarvoor
vooruitbetaal is, soos vooruitbetaalde advertensies, vooruitbetaalde versekering,
vooruitbetaalde regskoste, en vooruitbetaalde huur.
Voorbeelde van baterekeninge wat op ʼn onderneming se balansstaat gerapporteer word,
sluit die volgende in: kontant, kleinkas, tydelike beleggings, debiteure, voorraad,
vooruitbetaalde versekering, vaste eiendom, geboue, toerusting, kliëntewaarde, ens.
Gewoonlik het hierdie baterekeninge debietsaldo's.
Kontrabates is baterekeninge met kredietsaldo's. ʼn Kredietbalans in ʼn baterekening is
strydig met, of kontra tot ʼn baterekening se gewone debietbalans. Voorbeelde van kontra-
baterekeninge sluit in: voorsiening vir twyfelagtige skulde, opgehoopte waardevermindering
t.o.v. geboue, opgehoopte waardevermindering t.o.v. toerusting, ens.
Die volgende is voorbeelde van bates:
Bates
Laste
Eienaarsbelang
Balansstaat
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 55
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 2.4: Voorbeelde van bates
(http://www.devserve.co.za/img/Assets.gif)
• Klassifikasie van bates op die balansstaat
Rekenmeesters berei gewoonlik geklassifiseerde balansstate voor. "Geklassifiseerd"
beteken dat die balansstaatrekeninge in afsonderlike groepe, kategorieë, of
klassifikasies aangebied word.
Die bateklassifikasies en die volgorde van verskyning op die balansstaat, is soos
volg:
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 56
FMG105 Finansiële Bestuur
Figuur 2.5: Bateklassifikasie (Outeur, 2011)
• Die impak van die kostebeginsel en monetêre-eenheid aanname
Die bedrae gemeld in die baterekeninge en op die balansstaat, weerspieël die
werklike koste opgeneem ten tye van ʼn transaksie. Byvoorbeeld, ʼn onderneming,
ABC, het 40 hektaar grond in 1950 teen ʼn koste van R20 000 gekoop. In 1990 betaal
ABC R400 000 vir ʼn aangrensende 40 hektaar stuk grond. Die onderneming se
grondrekening sal ʼn balans van R420 000 wys, wat bestaan uit die R20 000 vir die
aanvanklike aankoop van die grond, plus R400 000 vir die tweede stuk grond.
Hierdie rekeningbalans van R420 000 sal verskyn op die huidige balansstaat selfs al
word hierdie grond gewaardeer teen ʼn huidige markwaarde van R3 000 000.
Daar is twee riglyne wat die rekenmeester verplig om R420 000 op die balansstaat
rapporteer eerder as die huidige markwaarde van R3 000 000:
• Eerstens die kostebeginsel verplig die rekenmeester om die onderneming se
bates aan te toon teen oorspronklike historiese koste, en
Bates
Bedryfsbates
Beleggings
Eiendom en toerusting
Ontasbare bates
Ander bates
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 57
FMG105 Finansiële Bestuur
• tweedens, die geldeenheidaanname lei die rekenmeester om te veronderstel
dat die Suid-Afrikaanse Rand stabiel is oor ʼn tydperk. Dit word nie geraak
deur inflasie of deflasie nie.
Die kostebeginsel en geldeenheidsaanname kan ook beteken dat waardevolle
hulpbronne nie aangeteken sal word op die balansstaat nie. ʼn Onderneming se span
briljante wetenskaplikes sal nie genoem word as ʼn bate op die onderneming se
balansstaat nie, omdat (a) die onderneming nie die span in ʼn transaksie
(kostebeginsel) gekoop het nie, en (b) dit onmoontlik vir rekenmeesters is om te weet
hoe om die span se waarde in Rand te bepaal (monetêre-eenheid aanname).
Voorbeeld 2.2
Coca-Cola se logo, Nike se logo, en die handelsname van die meeste
verbruikersproduktemaatskappye is hierdie ondernemings se
waardevolste bates. As die name en logo's intern ontwikkel is, is dit
redelik om te aanvaar dat dit nie op die onderneming se balansstaat sal
verskyn nie.
Indien ʼn onderneming egter ʼn produk se naam en logo van ʼn ander
onderneming gekoop het, sal die koste as ʼn bate op die balansstaat van
die onderneming wat die aankope gedoen het, verskyn.
Rekeningkundige beginsels en riglyne plaas dus ʼn aantal beperkings op wat die
onderneming op sy balansstaat as ʼn bate kan verklaar.
• Die impak van konserwatisme
Terwyl die kostebeginsel en geldeenheidaanname verhoed dat algemene bates op
die balansstaat teen ʼn bedrag meer as koste aangeteken word, sal konserwatisme
meebring dat sommige bates teen minder as kosprys aangeteken word.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 58
FMG105 Finansiële Bestuur
Byvoorbeeld, indien die koste van ʼn onderneming se inventaris R30 000 is, maar die
koste van die items het gedaal tot R27 000, vereis die konserwatisme riglyn dat die
onderneming die voorraad op die balansstaat rapporteer teen R27 000. Die verskil
van R3 000 word onmiddellik aangeteken as ʼn verlies op die onderneming se
inkomstestaat.
• Die impak van die paringsbeginsel
Die paringsbeginsel sal ook veroorsaak dat sekere bates aangeteken word op die
rekeningkundige balansstaat teen minder as kosprys. Byvoorbeeld, as ʼn
onderneming debiteure van R50 000 het, maar verwag dat slegs R48 500 ingevorder
sal word weens finansiële probleme wat die kliënte ondervind, sal die onderneming ʼn
kredietsaldo van R1 500 in die kontrabaterekening aanteken as twyfelagtige
rekeninge. Die kombinasie van die batedebiteure met ʼn debietsaldo van R50 000 en
die kontrabate vir twyfelagtige skulde met ʼn kredietsaldo, sal beteken dat die balans
ʼn netto bedrag van R48 500 is. Die inkomstestaat sal die R1 500 aanpassing toon as
slegte skulde.
Laste
Laste is verpligtinge van die onderneming en is bedrae verskuldig aan krediteure vir ʼn
transaksie in die verlede en het gewoonlik die woord "betaalbaar" in die rekeningtitel. Saam
met die eienaar se aandele, kan laste beskou word as deel van die onderneming se bates.
Dit kan ook beskou word as ʼn eis teen die onderneming se bates.
Voorbeeld 2.3
ʼn Onderneming se balansstaat toon bates van R100 000, krediteure van R40 000 en
eienaarsbelang van R60 000. Die bron van die onderneming se bates is krediteure vir
R40 000 en die eienaars vir R60 000. Die krediteure het ʼn eis teen die onderneming se
bates en die eienaar kan eis nadat die “Rekeninge Betaalbaar” betaal is.
Laste sluit ook bedrae in wat vooruit ontvang is vir toekomstige dienste. Aangesien die
bedrag ontvang nog nie verdien is nie, stel die onderneming aantekening van inkomste uit
en teken dit aan as ʼn las onder onverdiende inkomste of kliëntedeposito.
Voorbeelde van lasterekeninge op ʼn onderneming se balansstaat sluit in:
• Notas betaalbaar
• Rekeninge betaalbaar
• Salarisse betaalbaar
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 59
FMG105 Finansiële Bestuur
• Lone betaalbaar
• Rente betaalbaar
• Ander opgeloopte uitgawes betaalbaar
• Inkomstebelasting betaalbaar
• Kliëntedeposito
• Waarborg verantwoordelikheid
• Regsgedinge betaalbaar
• Onverdiende inkomste
• Verbande betaalbaar
Hierdie lasterekeninge sal normaalweg kredietbalanse hê.
Kontralaste is lasterekeninge met debietbalanse. ʼn Debietbalans in ʼn lasterekening is strydig
of kontra tot ʼn lasterekening se gewone kredietbalans. Voorbeelde van kontra-
aanspreeklikheidsrekeninge sluit afslag of kredietnotas in.
Figuur 2.6: Laste
Aangepas uit http://www.tbs-sct.gc.ca/dpr-rmr/2007-2008/inst/dus/images/Liabilities-eng.jpg
• Formaat van laste op die balansstaat
Aanspreeklikheids- en kontra-aanspreeklikheidsrekeninge word gewoonlik (in
afsonderlike groepe, kategorieë, of klassifikasies) geklassifiseer op die balansstaat.
Die aanspreeklikheidsklassifikasies en volgorde van verskyning op die balansstaat is
bedryfslaste en dan langtermynlaste.
Krediteure & opgeloopte
aanspreeklikhede 38%
Uitgestelde inkomste
43%
Ander laste 19%
Laste geklassifiseer deur tipe
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 60
FMG105 Finansiële Bestuur
• Verbintenisse
ʼn Onderneming se verpligtinge (soos die ondertekening van ʼn kontrak om
toekomstige dienste te verkry of goedere aan te koop) mag wetlik bindend wees,
maar word nie beskou as ʼn verpligting op die balansstaat, totdat sekere dienste of
goedere ontvang is nie. Verpligtinge (indien betekenisvol) moet bekend gemaak word
in die aantekeninge tot die balansstaat.
• Ekonomiese realiteit teenoor wetlike vorm
Die verhuring van ʼn bate kan op die oog af lyk na die verhuring van ʼn bate, maar in
werklikheid is dit dalk ʼn bindende ooreenkoms om die bate te koop en om dit te
finansier deur middel van maandelikse paaiemente. Rekenmeesters moet verby die
ekonomiese realiteit kyk en fokus op die inhoud van die transaksie. Hierdie kontrak
kan ʼn ooreenkoms wees om ʼn bate aan te koop, en die rekeningkundige reëls vereis
dat die bate en die aanspreeklikheid gerapporteer word in die rekeninge en op die
balansstaat.
• Voorwaardelike aanspreeklikhede
Voorbeelde van voorwaardelike laste sluit in: die waarborg van ʼn onderneming se
produkte, die waarborg van ʼn ander party se lening, en regsgedinge wat teen ʼn
aanhangig gemaak is.
Voorwaardelike aanspreeklikhede is moontlike verpligtinge, want hulle is afhanklik
van ʼn toekomstige gebeurtenis wat moet plaasvind of nie plaasvind nie.
Voorwaardelike aanspreeklikhede kan verander in werklike laste.
Voorbeeld 2.4
Aanvaar ʼn onderneming word vir R100 000 deur ʼn voormalige
werknemer, wat beweer dat sy dienste onregverdig beëindig is,
gedagvaar. Het die onderneming nou ʼn verpligting van R100 000 of nie?
Indien die onderneming regverdig was in die beëindiging van die
werknemer se dienste en het dokumentasie en getuies om die optrede te
ondersteun, kan dit gesien word as ʼn ongegronde regsgeding en mag
daar geen las wees nie.
Andersyds, indien die onderneming nie regverdig was in die beëindiging
van die dienste nie en dit is duidelik dat die onderneming onbehoorlik
opgetree het, sal die onderneming waarskynlik ʼn inkomstestaatverlies en
ʼn balansstaat-aanspreeklikheid hê.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 61
FMG105 Finansiële Bestuur
• Huidige laste teen langtermynlaste
Indien ʼn onderneming ʼn lening betaalbaar het wat vereis dat daar maandelikse
betalings gemaak moet word vir ʼn paar jaar, moet slegs die hoofsom van die lening
betaalbaar in die volgende twaalf maande op die balansstaat aangeteken word as ʼn
bedryfslas. Die res van die hoofsombedrag moet aangeteken word as ʼn langtermyn-
aanspreeklikheid. Die rente op die lening wat betrekking het op die toekoms, word nie
aangeteken op die balansstaat nie, maar slegs die onbetaalde rente tot op die datum
van die balansstaat word gerapporteer as ʼn las.
Eienaarsbelang
Eienaarsbelang word saam met laste beskou as deel van die onderneming se bates. Daar
word ook soms na eienaarsbelang verwys as die boekwaarde van die onderneming, omdat
eienaarsbelang gelyk is aan die gerapporteerde bates minus die gerapporteerde laste.
Eienaarsbelang kan ook in die volgende basiese rekeningkundige vergelykings uitgedruk
word:
Bates = Eienaarsbelang + Laste
OF
Eienaarsbelang = Bates - Laste
Eienaarsbelang is die woorde wat gebruik word op die balansstaat wanneer die
onderneming ʼn alleeneienaarsaak is. As die onderneming ʼn maatskappy is, word die woord
“aandeelhouersbelang” gebruik.
Voorbeelde van aandeelhouers se rekeninge sluit in:
• Gewone aandele
• Voorkeuraandele
• Teruggehoue winste
Beide eienaarsbelang- en aandeelhouersbelang-rekeninge sal normaalweg kredietbalanse
hê.
Kontra-eienaarsbelange rekeninge is ʼn kategorie van eienaarsaandelerekeninge met
debietbalanse. ʼn Debietbalans in ʼn eienaar se aandelerekening is strydig – of kontra – tot
die eienaar se aandelerekening met ʼn gewone kredietbalans.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 62
FMG105 Finansiële Bestuur
• Eienaarsbelang en die onderneming se markwaarde
Omdat die batebedrae die koste van die bates aantoon op die tydstip van die
transaksie, weerspieël dit nie die huidige billike markwaarde van die bates nie.
Voorts, omdat die bates nie op die balansstaat aangetoon word teen huidige billike
markwaarde nie, is die eienaarsbelang op die balansstaat nie ʼn aanduiding van die
billike markwaarde van die onderneming nie.
Voorbeeld 2.5
• Rekenaars wat twee jaar gelede R100 000 gekos het, kan nou ʼn
boekwaarde van R60 000 hê. Die huidige waarde van die rekenaars
kan dalk nou net R35 000 wees.
• ʼn Kantoorgebou wat 15 jaar gelede deur die maatskappy gekoop is
teen ʼn aankoopprys van R 400 000, kan nou ʼn boekwaarde van
R200 000 hê. Die huidige waarde van die gebou kan egter
R900 000 wees.
• Eienaarsbelang en tydelike rekeninge
Inkomste, winste, uitgawes en verliese is inkomstestaatrekeninge. Inkomste en
winste veroorsaak dat eienaarsbelang verhoog. Uitgawes en verliese veroorsaak dat
eienaarsbelang verminder. Indien ʼn onderneming ʼn diens lewer en bates verhoog,
sal eienaarsbelang toeneem wanneer die Diensinkomsterekening oorgedra word na
eienaarsbelang, aan die einde van die boekjaar.
Balansstaat voorbeeld
Die meeste balansstate klassifiseer ʼn onderneming se bates en laste in afsonderlike groepe
soos bedryfsbates, eiendom, aanleg en toerusting, huidige laste, ens. Hierdie
klassifikasies maak die balansstaat meer bruikbaar.
Die volgende balansstaat is ʼn voorbeeld van ʼn geklassifiseerde balansstaat:
Voorbeeld 2.6
Balansstaat soos op 31 Desember 2010
BATES R
Nie-bedryfsbates 678 000
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 63
FMG105 Finansiële Bestuur
Beleggings 36 000
Eiendom, aanleg & toerusting:
Grond & geboue 192 000
Toerusting 201 000
Min: Opgelope waardevermindering (56 000)
Handelsname 200 000
Klandisiewaarde 105 000
Bedryfsbates 89 000
Handelsvoorraad 34 800
Debiteure (rekeninge ontvangbaar) 40 500
Kontant & kontantekwivalente 2 200
Tydelike beleggings (korttermyn) 10 000
Vooruitbetaalde uitgawe (versekering) 1 500
TOTALE BATES 767 000
EKWITEIT & LASTE
Ekwiteit (aandeelhouersbelang) 289 000
Gewone aandele 110 000
Behoue verdienste 179 000
Laste-aanspreeklikhede:
Nie-bedryfslaste 417 000
Langtermyn lening 417 000
Bedryfslaste 61 000
Krediteure (rekeninge betaalbaar) 35 900
Opgeloopte uitgawe (salarisse) 8 500
Opgeloopte uitgawe (rente) 2 900
Opgeloopte belasting 6 100
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 64
FMG105 Finansiële Bestuur
Skuldbriefeffek betaalbaar 5 000
Waarborg aanspreeklikheid 1 100
Onverdiende inkomste 1 500
TOTALE EKWITEIT & LASTE 767 000
Die notas tot die balansstaat is uitgelaat.
(Aangepas uit http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/)
2.6.3 Kontantvloeistaat
Die kontantvloeistaat verklaar die kontant en die gebruik daarvan gedurende die tydsinterval
wat in die opskrif van die kontantvloeistaat verskyn. Die tydperk wat die staat dek, word
gekies deur die onderneming. Byvoorbeeld, die opskrif kan wees "vir die drie maande gesluit
op 31 Desember 2010", of vir "die fiskale jaar geëindig 30 September, 2010".
Die kontantvloeistaat organiseer en doen verslag oor die kontant gegenereer en gebruik, in
die volgende kategorieë:
• Bedryfsaktiwiteite
Skakel die bedryfsaktiwiteite om na kontant.
• Beleggingsaktiwiteite
Rapporteer die koop en verkoop van langtermynbeleggings en eiendom, aanleg en
toerusting.
• Finansieringsaktiwiteite
Doen verslag oor die uitreiking en terugkoop van die onderneming se eie effekte en
aandele en die betaling van dividende, asook die kontantvloei wat gepaard gaan met
die verkyging van kontant, d.m.v. lenings, ens.
• Addisionele inligting
Doen verslag oor die uitruil van belangrike items waar daar nie kontant betrokke was
nie en doen ook verslag oor die bedrag aan inkomstebelasting en rente betaal.
Wat vertel die kontantvloeistaat?
Omdat die inkomstestaat voorberei is onder die opgeloopte rekeningkundige metode, mag
die inkomste wat gerapporteer is nog nie ingevorder wees nie. Net so, kan daar oor
uitgawes verslag gedoen word in die inkomstestaat wat dalk nog nie betaal is nie.
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 65
FMG105 Finansiële Bestuur
Hier is ʼn paar maniere waarvoor die kontantvloeistaat gebruik kan word:
• Die kontant uit bedryfsaktiwiteite word vergelyk met die onderneming se netto
inkomste. As die kontant uit bedryfsaktiwiteite konsekwent hoër is as die netto
inkomste, is die onderneming se netto inkomste of verdienste van ʼn "hoë gehalte".
• Sommigebeleggers is van mening dat kontant “koning” is. Die kontantvloeistaat
identifiseer die kontant wat in en uit die maatskappy vloei. Indien ʼn onderneming
konsekwent meer kontant genereer as wat dit nodig het, sal die onderneming in staat
wees om die dividende te verhoog, aandele terug te koop, skuld te verminder, of ʼn
ander onderneming aan te koop.
(Aangepas uit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/,
http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf en
http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/)
Gevallestudie 2.1
Bestudeer die volgende balansstaat en beantwoord dan die vrae.
Coca-Cola Maatskappy Balansstaat - Januarie 31, 2001
Huidige bates Des. 31, 2001 Des. 31, 1999
Kontant R1,819,000,000 R1,611,000,000
Korttermyn beleggings R73,000,000 R201,000,000
Ontvangstes R1,757,000,000 R1,798,000,000
Inventarisse R1,066,000,000 R1,076,000,000
Vooruitbetaalde uitgawes R1,905,000,000 R1,794,000,000
Totale huidige bates R6,620,000,000 R6,480,000,000
Langtermynbates R8,129,000,000 R8,916,000,000
Eiendom en toerusting R4,168,000,000 R4,267,000,000
Goedertrou R1,917,000,000 R1,960,000,000
Totale bates R20,834,000,000 R21,623,000,000
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 66
FMG105 Finansiële Bestuur
Huidige laste
Rekeninge betaalbaar R9,300,000,000 R4,483,000,000
Korttermynskuld R21,000,000 R5,373,000,000
Totale huidige laste R9,321,000,000 R9,856,000,000
Langtermynlaste
Langtermynskuld R835,000,000 R854,000,000
Ander laste R1,004,000,000 R902,000,000
Uitgestelde langtermynkoste R358,000,000 R498,000,000
Totale laste R11,518,000,000 R12,110,000,000
Aandeelhouersbelang
Gewone aandele R870,000,000 R867,000,000
Teruggehoue inkomste R21,265,000,000 R20,773,000,000
Tesourie aandele (R13,293,000,000) (R13,160,000,000)
Kapitaalsurplus R3,196,000,000 R2,584,000,000
Ander aandeelhouersbelang (R2,722,000,000) (R1,551,000,000)
Totale aandeelhouersbelang R9,316,000,000 R9,513,000,000
(http://beginnersinvest.about.com/od/analyzingabalancesheet/a/assets-liabilities-
shareholder-equity.htm)
1. Het die totale huidige bates verhoog vanaf 1999 na 2001?
2. Wat was die redes hiervoor?
3. Totale laste het afgeneem vanaf 1999 na 2001. Wat sou jy sê is die rede daarvoor?
4. Is die aandeelhouers van Coca Cola beter daaraan toe in 2001 as in 1999?
5. Wat sal jy as redes daarvoor kan aanvoer?
STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE Bladsy 67
FMG105 Finansiële Bestuur
2.7 Samevatting
Finansiële state is bronne van inligting oor ondernemings vir ʼn wye verskeidenheid van
gebruikers. Diegene wat die inligting in die finansiële state sal wil gebruik, sluit in
maatskappybestuurspanne, beleggers, krediteure, die regeringstoesigagentskappe en die
belastingowerhede.
Gebruikers van finansiële state hoef nie noodwendig kenners op die gebied van die
Rekeningkunde te wees om die inligting in basiese finansiële state te gebruik nie. Om die
inligting in finansiële state doeltreffend te kan gebruik, is dit nuttig om ʼn paar eenvoudige
konsepte te leer ken en om vertroud te raak met ʼn paar van die fundamentele eienskappe
van basiese finansiële state.
2.8 Selfevaluering
Aktiwiteit 2
1) Onderskei tussen die volgende beginsels waarop basiese rekenkundige state gebaseer
is:
• Lopende saak beginsel
• Paringsbeginsel
• Inkomste-erkenningsbeginsel
2) Bereken die eienaarsbelang uit die volgende gegewens:
Bates = R100 000
Laste = R 60 000
3) Veronderstel ʼn maatskappy word gedagvaar vir R1 000 000 deur ʼn voormalige
werknemer wat beweer dat sy/haar dienste onregverdig beëindig is. Het die
maatskappy nou ʼn R1 000 000 verpligting of nie?
Bladsy 68
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Die onderliggende beginsels van inkomste
• Tipes inkomste
• Erkenning van inkomste
• Bepaling van inkomste
• Nakoming van finansiële beleidsvereistes
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• Te onderskei tussen die tipes inkomste.
• Te verduidelik wanneer en hoe inkomste erken word.
• Te ontleed hoe inkomste gemeet/bepaal word.
• Te bepaal of die onderneming se finansiële beleidsvereistes met betrekking tot
inkomste nagekom is.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 69
FMG105 Finansiële Bestuur
3.2 Verrykende bronne
• http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm
• http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm
• http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/
• http://www.bized.co.uk/learn/business/accounting/busaccounts/notes/pl.htm?page=2
• http://www.completetax.com/taxguide/text/c60s15d135.asp
• http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article2
1928.html
• http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-why-financial-
statements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso
• http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp
• http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_ac
tivity.pdf
• http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx
• http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx
• http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm
• http://www.wisegeek.com/what-is-investment-income.htm
3.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Bedryfsinkomste Bedryfsinkomste is inkomste wat ontvang word uit die verkoop
van produkte of dienste.
Beleggingsinkomste Beleggingsinkomste is ʼn tipe finansiële wins wat realiseer uit
enige vorm van belegging wat gemaak word deur ʼn individu of
onderneming, bv. rente en dividende
Ekonomiese inkomste Ekonomiese inkomste is ʼn term wat gebruik word om die
inkomste bedrag te beskryf wat ʼn entiteit kan bestee tydens ʼn
bepaalde tydperk sonder dat sy finansiële posisie aan die einde
van die tydperk in wese verander.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 70
FMG105 Finansiële Bestuur
Inkomste erkenning Inkomste erkenning is ʼn rekeningkundige beginsel wat deel is
van die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)
wat bepaal dat inkomste wat gegenereer word, as werklike
inkomste erken word.
Omset Omset is die totale teenprestasie wat die onderneming verdien
het uit die verkoop van goedere en lewering van dienste tydens
ʼn gegewe tydperk.
Onverdiende inkomste
Onverdiende inkomste is inkomste wat in kontant ontvang word
voordat die lewering van goedere / dienste plaasgevind het.
Opgeloopte inkomste Opgeloopte inkomste is inkomste wat verdien, maar nog nie
ontvang of aangeteken is nie. Dit staan ook bekend as
onaangetekende inkomste.
Opgeloopte uitgawes Opgeloopte uitgawes is uitgawes wat aangegaan is, maar nog
nie betaal of aangeteken is nie.Voorbeelde is
werknemersalarisse en rente op geleende geld.
Rekeningkundige inkomste
Rekeningkundige inkomste word gedefinieer as ʼn skatting van
prestasie in die bedrywighede van ʼn onderneming.
Tantième Tantième is geld (aandeel in die wins) wat betaal word aan ʼn
ontwerper of ʼn deelnemer in die skepping van ʼn bepaalde
kunsvorm.Die gelde wat betaal word, is gewoonlik gebaseer op
die verkope van elk van die artikels, kunswerke, boeke verkoop,
ens.
3.4 Inleiding
Bedryfsinkomste is inkomste wat verdien word uit die verkoop van produkte of dienste.
Byvoorbeeld, gelde ontvang deur ʼn professionele persoon word beskou as bedryfsinkomste.
Huur ontvang deur ʼn persoon in die eiendomsbedryf word gesien as bedryfsinkomste.
Betalings wat ontvang word vir eiendom moet teen billike markwaarde in die inkomste
ingesluit word. Inkomste, vir belastingdoeleindes, beteken nie net geld nie, maar dit kan ook
ander vorme aanneem. Goedere, eiendom of dienste wat ontvang is as teenprestasie, val
binne die definisie van inkomste.
Ekonomiese inkomste is ʼn term wat gebruik word om die inkomstebedrag te beskryf wat ʼn
entiteit kan bestee tydens ʼn bepaalde tydperk, sonder dat sy finansiële posisie aan die einde
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 71
FMG105 Finansiële Bestuur
van die tydperk in wese verander. Soms word daarna verwys as surplus. Hierdie tipe
inkomste is die inkomste wat oorbly nadat al die basiese finansiële verpligtinge nagekom is
en daar fondse bestee kan word sonder gevaar dat die onderneming ‘n verlies sal lei en die
finansiële posisie in gedrang sal kom. Beide huishoudings en sakeondernemings genereer
ekonomiese inkomste, en kan besluit om hierdie inkomste op verskeie maniere te gebruik.
Wanneer die konsep van ekonomiese inkomste by die huishoudelike begroting toegepas
word, verwys die term gewoonlik na die bedrag van die inkomste wat oorbly nadat alle
noodsaaklikhede gekoop is vir ʼn bepaalde tydperk. Noodsaaklikhede sluit items soos kos,
klere en huisvesting; die minimumbetalings op uitstaande lenings en kredietkaartrekeninge;
of enige ander permanente verpligting wat gedurende die tydperk ter sprake is, in. Sodra
hierdie basiese lewensbehoeftes bevredig is vir die tydperk, kan die huishouding enige
oorblywende inkomste na goeddunke gebruik.
ʼn Huishouding kan dus kies om enigiets met die ekonomiese inkomste te doen. Sommige
mag verkies om ʼn gedeelte van hierdie inkomste te neem en dit in ʼn rentedraende rekening,
soos ʼn spaarrekening, te plaas. Ander kan kies om die oorblywende geld te gebruik vir die
aankoop van items wat nie noodwendig noodsaaklik is nie en as luukse items vir die
huishouding beskou kan word.
Sakeondernemings gebruik dieselfde basiese model om te bepaal wat ekonomiese inkomste
is en wat nie. Ekonomiese inkomste is enige winste wat oorbly na die betaling van belasting,
of alle uitgawes wat verband hou met die bedryf van die onderneming. Hierdie fondse kan
gebruik word vir enigiets, van ʼn partytjie vir die werknemers, tot skenkings aan
liefdadigheidsorganisasies in die gemeenskap. Ekonomiese inkomste is ook ʼn manier vir
ondernemings om rekening te hou met die veranderinge in die waarde van gegewe bates in
die mark.
In hierdie studie-eenheid word daar dan gekonsentreer op die tipes inkomste in ʼn
onderneming; hoe hierdie inkomste erken word; hoe inkomste gemeet word en op die
nakoming van die vereistes van finansiële beleid wat spesifiek betrekking het op inkomste.
(http://1.bp.blogspot.com/_8lhLa0PD1LE/Sx6hH5o1A6I/AAAAAAAAAPo/34EcNq7MXzQ/s400/making
+money.JPG)
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 72
FMG105 Finansiële Bestuur
3.5 Beginsels van inkomste
Die beginsels van die volgende tipes inkomste word toegelig:
• Bedryfsinkomste
• Ekonomiese inkomste
• Rekeningkundige inkomste
3.5.1 Bedryfsinkomste
Bedryfsinkomste is inkomste wat ontvang word uit die verkoop van produkte of dienste.Dit is
dus enige inkomste wat as gevolg van sake-aktiwiteite gegenereer word. Bedryfsinkomste is
ʼn tipe van verworwe inkomste, en word geklassifiseer as gewone inkomste vir
belastingdoeleindes.
Die volgende tipes bedryfsaktiwiteite word onderskei:
Figuur 3.1: Sake-aktiwiteite (Outeur, 2011)
Die onderskeid tussen hierdie drie bedryfsaktiwiteite en hoe inkomste gegenereer word,
word aan die hand van die volgende voorbeeld toegelig:
Voorbeeld 3.1
Primêre industrieë gebruik dinge wat alreeds deur die natuur voorsien word, byvoorbeeld,
myne haal grondstowwe soos ystererts uit die grond en gebruik dit in die vervaardiging van
staal. Ander ontgin weer olie en gebruik dit in die vervaardiging van brandstof, plastiek,
ensovoorts.
Die vervaardigings- en konstruksie-industrieë maak/vervaardig produkte. Die
Sake-aktiwiteite
Primêre Bedryfsaktiwiteite
(Produserende aktiwiteite)
Sekondêre Bedryfsaktiwiteite (Vervaardigings-
aktiwiteite)
Tersiêre Bedryfsaktiwiteite
(Dienste aktiwiteite)
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 73
FMG105 Finansiële Bestuur
vervaardigingsbedryf sal grondstowwe en onderdele van ander nywerhede gebruik. ʼn
Semi-vervaardigde produk is een waarvan slegs ʼn deel gemaak is. Die meeste produkte
behels verskeie stadiums van produksie. Voorbeelde van vervaardigde produkte is boeke,
meubels, motors, sjokolade en oliebore.
Diensindustrieë is veral belangrik in die moderne wêreld. Dienste voeg waarde toe aan
mense, maar nie in die vorm van fisiese goedere nie. Voorbeelde van dienste is banke en
openbare vervoer. Dienste word soms geklassifiseer as direkte dienste (vir mense), bv. die
polisie, haarkapper, ens. en kommersiële dienste (vir sakeondernemings), bv. die
onderneming se versekering, posdiens,ens.
Hierdie is egter nie ʼn doeltreffende indeling nie, omdat dienste soos banke en die posdiens
deur individue en deur sakeondernemings gebruik word. Sommige ondernemings
konsentreer op net een tipe aktiwiteit, terwyl ander sal fokus op ʼn verskeidenheid van
aktiwiteite.
Die melkboer is hoofsaaklik gemoeid met sy primêre aktiwiteit, naamlik die voorsiening van
melk aan die melkery, maar hy kan ook by produksie betrokke raak deur, byvoorbeeld die
vervaardiging van vars roomys, botter of jogurt. Die boer kan ook deur ʼn afleweringsdiens
van sy produkte aan die publiek lewer.
(Aangepas uit:
http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_activity.
pdf)
3.5.2 Ekonomiese inkomste
Ekonomiese inkomste erken oor die algemeen ongerealiseerde winste (unrealised profits),
bykomend tot die erkenning van gerealiseerde wins (realised profits).
ʼn Verandering in die markwaarde van ʼn bate, eerder as kontant ontvang, is ʼn goeie
voorbeeld van ʼn ekonomiese inkomste. Ekonomiese inkomste of verlies erken alle winste en
verliese hetsy dit gerealiseerd of ongerealiseerd is. Dit verskil van rekeningkundige inkomste
wat slegs gerealiseerde wins erken – dus winste as gevolg van ʼn werklike saketransaksie.
Ekonomiese inkomste het ontstaan uit die behoefte om finansiële rekeningkundige inkomste
met ekonomiese inkomste te vergelyk.
Ekonomiese inkomste word aan die hand van die volgende voorbeeld toegelig:
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 74
FMG105 Finansiële Bestuur
Voorbeeld 3.2
Realco is ʼn maatskappy wat erwe koop en verkoop. Realco het verlede jaar ʼn erf gekoop
vir R100 000. Die volgende jaar merk Realco op dat die erwe nou vir R110 000 verkoop.
Wat is Realco se ekonomiese inkomste?
Realco het nie die erf verkoop nie. Die ekonomiese inkomste van R10 000 is dus
aangeteken – Realco het nog nie ʼn transaksie aangegaan waarin wins van R10 000
gegenereer is nie. Die ekonomiese inkomstekonsep is gegrond op die erkenning van
inkomste, ten spyte van die feit dat geen verkope plaasgevind het nie.
Indien Realco die eiendom verkoop het, sou ʼn rekeningkundige inkomste gegenereer
word, omdat die erf vir R10 000 meer verkoop is waarvoor dit aanvanklik aangekoop is.
Die rekeningkundige inkomste en die ekonomiese inkomste berekening is dieselfde. Die
verskil is dat Realco R10 000 wen uit die verkoop.
Die berekening is soos volg:
R110000 (inkomste uit die verkoop) – R100 000 (koste van grond) = R10
000 (wins uit verkope)
Benewens die monitering van markwaarde veranderinge, maak ekonomiese inkomste die
neem van besluite van bestuursrekeningkundige inkomste, met inagneming van
ekonomiese inkomste, moontlik.
Sonder ekonomiese inkomste sal ʼn bate slegs ter sprake kom wanneer die bate verkoop
of gekoop word.
(Aangepas uit: http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx)
3.5.3 Rekeningkundige inkomste
Rekeningkundige inkomste word gedefinieer as ʼn skatting van prestasie in die bedrywighede
van ʼn onderneming. Hierdie inkomste word beïnvloed deur finansiering en
beleggingsbesluite. Rekeningkundige inkomste of verlies erken gerealiseerde winste en
verliese, maar nie ongerealiseerde winste en verliese nie.
Vir inkomste om te realiseer, moet dit verband hou met werklike saketransaksies – die
kontant wat die onderneming het, moet verhoog of verlaag. ʼn Verandering in die
markwaarde eerder as kontant ontvang, is nie ʼn rekeningkundige inkomste, dit is ʼn
ekonomiese inkomste. Ekonomiese inkomste of verlies erken alle winste en verliese,
gerealiseerd of ongerealiseerd.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 75
FMG105 Finansiële Bestuur
Wanneer ʼn wins of verlies gerealiseerd is, is dit ʼn rekeningkundige inkomste. Die
rekeningkundige waarde van ʼn bate is gewoonlik die historiese waarde van die
verkoopstransaksie.
Wanneer ʼn wins of verlies ongerealiseerd is, kan dit nie in die algemeen verreken word nie.
Dit hang van die plasing van die bate in die balansstaat af. Ondanks die feit dat hierdie wins
of verlies verantwoord mag word, is dit ʼn ekonomiese inkomste of verlies omdat dit
ongerealiseerd is.
Rekeningkunde inkomste kan dus omskryf word as die wyses waarop ondernemings kontant
evalueer ná die verkoop van ʼn bate. Die beslissende faktor is of ʼn transaksie plaasgevind
het of nie.
Die werking van rekeningkundige inkomste word aan die hand van die volgende voorbeeld
toegelig:
Voorbeeld 3.3
Investco is ʼn maatskappy wat in die aandelemark belê. Investco besit tans ʼn deel van
Google se R600 per aandeel.
Een week merk Investco op dat die Google-aandele toegeneem het in waarde van R600
tot R650. Investco verkoop die Google-aandele en ontvang R650 per aandeel uit die
verkoop van die Google-aandele. Wat sal Investco se rekeningkundige inkomste wees?
Investco realiseer ʼn rekeningkundige inkomste. Die Google-aandele is verkoop vir R50
meer as wat dit aanvanklik werd was. Investco realiseer dus ʼn rekeningkundige wins van
R50 per aandeel. Die rekeningkundige inkomste berekening is R650 - R600 = R50.
Indien Investco nie die Google-aandele verkoop het nie, sou ʼn ekonomiese wins van R50
gerealiseer gewees het. Dit word getoon deur die feit dat Investco nie ʼn transaksie
aangegaan het waarin hulle kontant met R50 (ekonomiese inkomste)verhoog het nie.
(Aangepas uit: http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx)
3.6 Tipes inkomste
Die inkomste wat ʼn onderneming genereer sal afhang van die onderneming se aktiwiteite.
Die volgende is voorbeelde van tipiese bedryfsinkomste:
3.6.1 Verkoop van goedere en dienste
Omset is die totale bedrag geld wat die onderneming verdien uit die verkoop van goedere en
dienste tydens ʼn gegewe tydperk – gewoonlik ses maande of ʼn jaar. Indien ʼn onderneming
een produk of diens verkoop, sal die omset bepaal word deur die prys van die produk te
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 76
FMG105 Finansiële Bestuur
vermenigvuldig met die aantal produkte wat verkoop is. In die geval waar die onderneming
meer as een produk of diens verkoop, word die inkomste uit elkeen bymekaar getel.
Die verkope inkomste in die wins- en verliesrekening beteken nie noodwendig dat die
onderneming al die geld ontvang het nie.Dit gebeur wanneer die onderneming nog nie al die
gelde ontvang het vir produkte wat verkoop is nie. Die verkope inkomste dui dus wel aan
hoeveel produkte of dienste verkoop is, maar nie die bedrag geld wat ontvang is nie.
(http://i.ehow.com/images/a04/ph/4p/job-description-sales-store-cashier-800x800.jpg)
3.6.2 Huurinkomste
Huurinkomste, soos aangedui in die finansiële state van persone en sakeondernemings, is
die inkomste wat verkry word uit die verhuring van eiendom, soos die verhuring van
woonhuise, geboue en sakepersele.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 77
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://static.seekingalpha.com/uploads/2010/5/3/saupload_house_for_rent.jpg)
3.6.3 Beleggingsinkomste
Beleggingsinkomste is ʼn tipe finansiële wins wat realiseer uit enige vorm van belegging wat
gemaak word deur ʼn individu of onderneming. Ten einde beleggingsinkomste te hê, moet
die belegging wel inkomste genereer, meer as die oorspronklike bates wat deur die belegger
gebruik is om die bate se waarde te beskerm. Beleggingsinkomste kom voor in die vorm van
rente-, dividende betaling of enige ander tipe kapitaalwins wat uit enige vorm van sekuriteit
gerealiseer word.
3.6.4 Tantième
Tantième is geld (aandeel in die wins) wat betaal word aan ʼn ontwerper of ʼn deelnemer in
die skepping van ʼn bepaalde kunsvorm. Die gelde wat betaal word, is gewoonlik gebaseer
op die verkope van elk van die artikels, kunswerke, boeke verkoop, ens. Ten einde tantième
te ontvang, moet die werk kopie- of patentereg hê.
Byvoorbeeld, ʼn skrywer gaan ʼn kontrak met ʼn uitgewer aan om ʼn boek wat hy geskryf het,
te publiseer. In die meeste gevalle ontvang die skrywer ʼn klein bedraggie geld vooruit vir die
toekenning van die reg aan die uitgewer om die boek te publiseer. Van daar af ontvang die
skrywer tantième, ʼn persentasie van die wins op elke boek wat verkoop word.
ʼn Tweede tipe tantième word betaal vir eksklusiewe agentskapsreg – konsessiereg
(franchise). Die konsessieregfooi is saamgestel uit twee komponente, naamlik die
aanvanklike fooi (aansluitingsfooi) en daarna ʼn volgehoue konsessieregfooi, ook bekend as
deurlopende tantième.
TE HUUR
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 78
FMG105 Finansiële Bestuur
Die aansluitingsfooi word aangewend vir die ontwerp, beplanning, opstel van
regsdokumentasie, projekbestuur, opleiding, spyskaarte en verskeie ander items. Die
deurlopende tantième is ʼn maandelikse persentasie van die agentskap se omset waarmee
die eienaar van die franchise deurlopende diens aan die agentskappe verleen. ʼn Voorbeeld
van die konsessieregfooie kan op die Vraag- en Antwoordbladsy van die Wimpywebtuiste
gevind word:
Voorbeeld3.4
Q HOW MUCH IS THE INITIAL FRANCHISE FEE FOR A STANDARD WIMPY?
A The franchisee fee for a Standard WIMPY is R114 300-00 excluding VAT.
Q: HOW MUCH IS THE INITIAL FRANCHISE FEE FOR A SEATLESS WIMPY?
A: The franchisee fee for a Seatless WIMPY is R55 500-00 excluding VAT.
Q: WHAT IS THE ROYALTY AND ADVERTISING PERCENTAGE CONTRIBUTION OF
TURNOVER FOR A WIMPY?
A: Royalty - 7% of net monthly turnover
Advertising - 5% of net monthly turnover
(http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm)
3.7 Inkomste erkenning
Inkomste erkenning is ʼn rekeningkundige beginsel wat deel is van die algemeen aanvaarde
rekeningkundige beginsels (AARP) wat bepaal dat inkomste wat gegenereer word, as
werklike inkomste erken word.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 79
FMG105 Finansiële Bestuur
Oor die algemeen word inkomste erken slegs wanneer daar ʼn spesifieke kritiese gebeurtenis
plaasgevind het en die bedrag van inkomste meetbaar is. Vir die meeste ondernemings,
word inkomste as inkomste erken wanneer die onderneming die produk gelewer of die diens
verrig het en die reg om betaling daarvoor te ontvang verdien is.
Daar is verskeie omstandighede waarin uitsonderings op hierdie reël voorkom. Byvoorbeeld,
as ʼn onderneming se produk teen ʼn hoë tempo teruggegee word weens bepaalde redes (bv.
ʼn foutiewe produk), moet inkomste uit verkope net erken word nadat die terugnametydperk
van produkte verstryk het – die tydperk waartydens foutiewe produkte teruggegee mag
word.
Maatskappye manipuleer soms inkomste-erkenning om die finansiële syfers beter te laat lyk.
Byvoorbeeld, indien XYZ Corporation ʼn slegte jaar in die verkope wil wegsteek, kan dit
verkies om inkomste wat nog nie as inkomste gerealiseer het nie, in te sluit, om die omset vir
die jaar te verhoog.
(Aangepas uit: http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp).
3.7.1 Wanneer word inkomste erken?
Inkomste kan voortspruit uit verkope van goedere of lewering van ‘n diens. Wanneer
goedere verkoop word en die eienaarskap van die goedere is van die verkoper na die koper
oorgedra, moet die inkomste daaruit verdien erken word. In die geval van lewering van ‘n
diens word inkomste erken wanneer die diens gelewer word.
3.7.2 Voorbeelde van inkomste erkenning
Inkomste erkenning is maklik vir ondernemings wat goedere verkoop in ʼn enkele
selfstandige transaksie. Kliënte betaal of word gefaktureer en word dan debiteure. In beide
gevalle word die waarde van die verkope bygevoeg by die onderneming se inkomste.
Soos die voorwaardes van betaling meer kompleks raak, so ook die besluite wanneer
inkomste erken moet word.
Voorbeelde van sulke situasies sluit die volgende in:
• Advertensiemaatskappy: ʼn Advertensiemaatskappy wat advertensieruimte of lugtyd
namens kliënte koop.
• Programmatuurmaatskappy: ʼn Programmatuurmaatskappy wat ʼn lisensie, dienste
en ondersteuning in ʼn enkele langtermynkontrak aan ʼn kliënt verkoop.
• Konstruksiemaatskappy: ʼn Konstruksiemaatskappy wat werk doen aan ʼn groot
projek wat ʼn paar jaar sal neem om te voltooi.
• Kredietmaatskappy: ʼn Maatskappy wat aan die kliënte rentevrye krediet verskaf.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 80
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://net.onextrapixel.com/wp-content/uploads/2010/06/advertisement-poster.jpg)
3.7.3 Kriteria vir inkomste erkenning
Die volgende is voorbeelde van kriteria wat gebruik kan word om te bepaal wanneer
inkomste erken moet word:
• In die geval van goedere - is eienaarskap oorgedra? Het die ekonomiese voordele en
die risiko van eienaarskap oorgegaan na die koper?
• Is die inkomste van die verkoper se winste meetbaar?
• Kan die koste van die verskaffing van die goedere of dienste gemeet word?
• Is dit waarskynlik dat die inkomste ontvang sal word?
• Is dit moontlik om die datum van voltooiing van ʼn gedeeltelik-voltooide kontrak vir
dienste te bepaal?
Toepassing van die kriteria op die voorbeelde uit paragraaf 3.7.2:
• Advertensiemaatskappy: Die maatskappy moet net inkomste erken uit die lewering
van eie dienste en nie wanneer dit optree as ʼn koopagent vir kliënte nie. Kommissie
ontvang vir hierdie dienste aan kliënte, is deel van die advertensiemaatskappy se
inkomste.
• Programmatuurmaatskappy: Inkomste moet erken word vir die lisensie en elke
diens afsonderlik soos wat betaling daarvoor gedoen word. Dit sal waarskynlik
afhang van die kontraktuele bepalings waar die kliënt kan besluit om dit toe te laat,
goed te keur, te verwerp of te kanselleer.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 81
FMG105 Finansiële Bestuur
• Konstruksiemaatskappy: Inkomste kan gewoonlik erken word soos die
voorafooreengekome mylpale in die projek behaal word.
• Kredietmaatskappy: Inkomste kan erken word wanneer die verkoop plaasvind.
(Aangepas uit: http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/)
3.7.4 Hoe word inkomste erken?
Die Inkomste-erkenningsbeginsel is ʼn hoeksteen van aanwas-rekeningkunde tesame met
die aanpasbeginsel. Beide hierdie beginsels bepaal die rekeningkundige tydperk, waarin
inkomste en uitgawes erken word.
Volgens die beginsel word inkomste erken wanneer dit:
• Gerealiseer of realiseerbaar is.
• Verdien is (gewoonlik wanneer goedere oorgedra word of dienste gelewer is), maak
nie saak wanneer kontant ontvang word nie.
In kontant rekeningkunde word inkomste erken wanneer kontant ontvang word en dit maak
nie saak wanneer goedere of dienste verkoop is nie.
3.7.5 Metodes van inkomste erkenning
Die volgende is metodes van inkomste erkenning:
Inkomste-erkenningsmetode 1: Verkope-basismetode
Dit is die metode wat waarskynlik die maklikste deur beleggers verstaan word. Onder die
verkope-basismetode, word inkomste erken ten tyde van die verkoop (kontant of op krediet)
van die produk of diens. Dit word gedefinieer as die oomblik toe die goedere of dienste
oorgedra is aan die koper. Dit beteken dat inkomste nie erken word nie, selfs al is kontant
ontvang, voordat die transaksie voltooi is.
Voorbeeld: ʼn Tydskrif-uitgewer wat R120 per jaar ontvang aan ʼn jaarlikse inskrywingsfooi,
sal slegs R10 van die inkomste elke maand erken. Die rede is eenvoudig: indien die
uitgewer bedrywighede staak, sal ʼn pro rata-gedeelte van die jaarlikse inskrywinsgfooi aan
die kliënt terugbetaal moet word, omdat die goedere waarvoor ten volle betaal is, nog nie
gelewer is nie.
Inkomste-erkenningsmetode 2: Persentasie-van-voltooiingsmetode
Maatskappye wat byvoorbeeld, brûe of vliegtuie bou, kan jare neem om die produk aan die
kliënt te lewer. In hierdie geval, moet die maatskappy wat verantwoordelik is vir die bou van
die produk in staat wees om aan aandeelhouers bewys te lewer dat dit inkomste en wins
genereer, selfs al is die projek nog nie klaar nie.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 82
FMG105 Finansiële Bestuur
As gevolg hiervan, sal die persentasie-van-voltooiingsmetode vir die inkomste erkenning
gebruik word, indien daar aan die volgende twee voorwaardes voldoen word:
• Dat daar ʼn langtermynkontrak bestaan wat regtens afdwingbaar is.
• Dat dit moontlik is om die persentasie voltooiing van die projek se inkomste en koste
te bepaal.
Inkomste-erkenningsmetode 3: Koste-verhaalbaarheidsmetode
Die mees konserwatiewe inkomste-erkenningsmetode van al die metodes, is die koste-
verhaalbaarheidsbenadering wat gebruik word wanneer ʼn onderneming nie redelikerwys, die
totale koste wat vereis word om ʼn projek te voltooi, kan skat nie. Die gevolg is dat geen wins
erken word voordat al die uitgawes wat aangegaan is om die projek te voltooi, verhaal is nie.
ʼn Voorbeeld hiervan is die ontwikkeling van interne programmatuur.
Voorbeeld 3.4
‘n Boukontrakteur bou ‘n kantoorblok vir sy kliënt. Die totale inkomste verdien deur die
boukontrakteur gaan ongeveer R1m wees, totale koste wat verband hou gaan ongeveer
R600k wees. Die inkomste wat die boukontrakteur gedurende die bouperiode erken, sal
gelyk wees aan die werklike koste aangegaan totdat die werk voltooi is, en die restant
van die inkomste erken gaan word.
Inkomste-erkenningsmetode 4: Paaiemente metode
Dit word hoofsaaklik gebruik in sommige eiendomstransaksies waar die verkoop van
eiendom wel plaasvind, maar die kontantvordering is onderworpe aan die risiko dat die
koper se finansiering nie goedgekeur sal word nie. As gevolg hiervan, word die bruto wins
bereken in verhouding tot kontant ontvang.
Voorbeeld 3.5
Veronderstel ʼn ontwikkelaar spandeer R500 000 op die verbetering van ʼn woonstel. Die
ontwikkelaar verkoop die eiendom vir R750 000, maar die koper betaal in twee paaiemente,
naamlik: op 1 Januarie en op 31 Julie.
Op die eerste betaaldatum, ontvang die ontwikkelaar ʼn tjek vir die helfte van wat verskuldig
is, naamlik R375 000. Die inkomstestaat toon nou vyftig persent van die inkomste en bruto
wins verdien aan, omdat vyftig persent van die kontant gevorder is.
Dit wil sê:
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 83
FMG105 Finansiële Bestuur
• Inkomste = R375 000
• Bruto wins = R125 000
[R750 000 verkoopprys - R500 000 koste = R250 000] x 50% = R125, 000
3.7.6 Inkomste erkenning en die manipulasie van die inkomstestaat
Die bestuur van ʼn onderneming kan met ʼn verandering aan die inkomste-erkenningsmetode
die voorkoms van die inkomstestaat drasties verander, wat neerkom op die oor- of
onderstatering van inkomste en wins. Dieselfde transaksie, wat die persentasie-van-
voltooiingsmetode vir die inkomste erkenning in plaas van die voltooide-kontrak-metode
gebruik, sal lei tot hoër bates, hoër aandeelhouersbelang, laer laste en ʼn laer-skuld-tot-
ekwiteit-verhouding. Die inkomstestaat sal meer gelykmatige verdienste oor die periode van
ʼn paar jaar toon, ondanks die feit dat die ekonomiese profiel van die onderneming presies
dieselfde sal bly.
(Aangepas uit: http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm).
3.7.7 Uitsonderings: Inkomste nie erken ten tye van die verkoopstransaksie nie
Die algemene reël sê dat inkomste uit die verkoop van voorraad erken word op die punt van
verkoop, maar daar is verskeie uitsonderings, naamlik:
Terugkoopooreenkomste
ʼn Terugkoopooreenkoms beteken dat ʼn onderneming ʼn produk verkoop en dan instem om
dit terug te koop na ʼn tyd. As die terugkoopprys alle koste van die voorraad plus verwante
bergingskoste insluit, bly die inventaris op die verkoper se boeke.
Teruggawes
Ondernemings wat nie redelikerwys die bedrag van toekomstige teruggawes kan skat nie,
moet inkomste erken slegs wanneer die reg om goedere terug te gee verval het.
Ondernemings wat die toekomstige teruggawes kan skat en ʼn relatief klein teruggawekoers
van goedere het, kan inkomste erken by die punt van verkoop, maar moet beraamde
toekomstige teruggawes aftrek.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 84
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://4.bp.blogspot.com/damaged-box.jpg)
3.7.8 Uitsonderings: Inkomste wat erken word voordat koop/lewering plaasvind
Hierdie uitsondering handel hoofsaaklik oor langtermynkontrakte soos konstruksies (geboue,
stadions, brûe, paaie, ens), die ontwikkeling van vliegtuie, wapens, en
ruimteverkenningsbenodigdhede. Sulke kontrakte moet die bouer of ontwikkelaar (die
verkoper) toelaat om aan die koper tydens verskillende stadiums van die projek ʼn rekening
vir betaling te stuur. Byvoorbeeld, elke 10 kilometer van die pad wat gebou word.
Persentasie-van-voltooiingsmetode
Hierdie metode spesifiseer dat as (1) die kontrak duidelik die prys en betalingsopsies met
die oordrag van eienaarskap spesifiseer; (2) die koper die hele bedrag moet betaal; en (3)
die verkoper na verwagting die projek sal voltooi, dan word inkomste, koste, en die bruto
wins erken vir elke periode gegrond op die vordering van die konstruksie, dus
ooreenkomstig die persentasie van voltooiing.
Byvoorbeeld, as 25% van die gebou gedurende die jaar voltooi is, kan die bouer 25% van
die verwagte totale wins op die kontrak erken, wanneer hierdie metode gebruik word. Indien
daar ʼn verwagte verlies is, moet dit volledig en onmiddellik erken word, as gevolg van die
konserwatisme beperking.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 85
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://jrf.org/files/images/JRC-building.jpg)
Voltooide kontrakmetode
Die voltooide kontrakmetode moet gebruik word slegs as die persentasie-van-
voltooiingsmetode nie van toepassing is, of die kontrak hoë risiko's bevat. Volgens hierdie
metode word inkomste, koste en bruto wins erken slegs nadat die projek afgehandel is. As ʼn
onderneming net aan een projek werk, sal die inkomstestaat R0 inkomste en R0
konstruksie-verwante koste aantoon, totdat die finale jaar bereik word. Indien daar ʼn
verwagte verlies is, moet dit volledig en onmiddellik erken word, as gevolg van die
konserwatisme beperking.
3.7.9 Uitsonderings: Voltooiing-van-produksiebasismetode
Met hierdie metode word inkomste erken selfs as daar geen verkope gemaak is nie. Dit geld
vir landbouprodukte en minerale, waar:
• daar reeds ʼn mark is vir hierdie produkte met redelike versekerde pryse;
• van die eenhede uitruilbaar is; en
• verkope en verspreiding nie gepaard gaan met hoë koste nie.
3.7.10 Uitsonderings: Inkomste-erken-na-verkopemetode
Soms behels die invordering van debiteure ʼn hoë vlak van risiko. As daar ʼn hoë mate van
onsekerheid is oor die verhaalbaarheid van debiteure, moet ʼn onderneming die erkenning
van inkomste uitstel.
Daar is drie metodes wat handel oor hierdie uitsondering:
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 86
FMG105 Finansiële Bestuur
Verkoopsafbetalingsmetode
Hierdie metode maak die erkenning van inkomste moontlik nadat die transaksie gedoen is in
verhouding tot die bruto winspersentasie en kontant ingevorder. Die onverdiende inkomste
word uitgestel en dan erken as inkomste wanneer kontant ingevorder is.
Byvoorbeeld, as ʼn onderneming 45% gevorder het van die totale prys van die produk, kan
dit 45% van die totale wins erken op die produk.
Kosteverhalingsmetode
Die kostesverhalingsmetode word gebruik wanneer daar ʼn hoë waarskynlikheid van
onverhaalbare betalings is. Volgens hierdie metode word geen wins erken totdat
kontantverhalings die verkoper se koste van die handelsware verkoop, oorskry nie.
Byvoorbeeld, as ʼn onderneming ʼn masjien ter waarde aan R10 000 vir R15 000 verkoop,
kan dit begin om die wins te erken wanneer die koper meer as R 10 000 betaal het.
Depositometode
Die depositometode word gebruik wanneer die onderneming kontant ontvang voordat
oordrag van eienaarskap plaasvind het. Inkomste word nie erken nie, omdat die risiko's en
voordele van eienaarskap nog nie aan die koper oorgedra is nie.
3.8 Meting van inkomste
Die mees akkurate manier om die resultate van ʼn onderneming te meet, sou wees om dit te
meet ten tye van ʼn onderneming se likwidasie (indien so iets plaasvind). Sakeondernemings,
regerings, beleggers en verskeie ander gebruikersgroepe kan egter nie onbepaald wag vir
sulke inligting nie. Rekenmeesters moet hierdie finansiële inligting van tyd tot tyd kan
verskaf.
3.8.1 Aspekte belangrik vir die meting van inkomste
Die volgende is belangrike aspekte vir die meting van inkomste:
Die tydperkaanname
Die tydperkaanname impliseer eenvoudig dat die ekonomiese aktiwiteite van ʼn onderneming
verdeel kan word in bepaalde periodes. Hierdie tydperke kan wissel, maar die mees
algemene is maandeliks, kwartaalliks, en jaarliks.
Inligtingsuiwerheid
Die inligting moet betroubaar en relevant wees. Dit vereis dat inligting konsekwent en
vergelykbaar moet wees oor verloop van tyd en ook op ʼn tydige basis voorsien word. Hoe
korter die tydperk, hoe moeiliker word dit om die korrekte inkomste vir die tydperk te bepaal.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 87
FMG105 Finansiële Bestuur
Maandelikse resultate is gewoonlik minder betroubaar as kwartaallikse resultate, en
kwartaallikse resultate is waarskynlik minder betroubaar as jaarlikse resultate.
Beleggersvereistes
Beleggers vereis dat inligting vinnig verwerk en versprei word. Hoe vinniger die inligting
egter vrygestel word, hoe meer kan dit onderhewig wees aan foute. Hierdie verskynsel bied
ʼn interessante voorbeeld van die verhouding tussen relevansie/toepaslikheid en
betroubaarheid in die voorbereiding van finansiële inligting.
Die rekeningkundige tydperk
In die praktyk word finansiële verslagdoening gedoen aan die einde van die rekenpligtige
tydperk. Rekeningkundige periodes kan enige lengte van tyd wees. Sakeondernemings
gebruik gewoonlik die jaar as die primêre rekeningkundige tydperk. Daar word na die 12-
maande rekeningkundige tydperk verwys as die fiskale jaar.
Maatskappye kan ook verslag doen oor tydperke van minder as ʼn jaar, byvoorbeeld
kwartaalliks. Die rekeningkundige tydperke moet egter van gelyke lengte wees om die
vergelyking van resultate toe te laat.
3.8.2 Rekeningkundige aanpassings
Die volgende is redes waarom rekeningkundige aanpassings nodig is:
• Die meeste eksterne transaksies word aangeteken wanneer dit voorkom. Die gebruik
van ʼn opgeloopte rekeningkundige metode beteken dat talle aanpassings nodig is
voor die finansiële state opgestel word, omdat sekere rekeninge nie akkuraat
opgestel is nie.
• Sommige eksterne transaksies kan selfs nie na transaksies lyk nie en word slegs
erken aan die einde van die rekenpligtige tydperk. Voorbeelde sluit byvoorbeeld
onaangetekende inkomste en kredietaankope in.
• Sommige ekonomiese aktiwiteite vind nie plaas as gevolg van eksterne transaksies
nie. Voorbeelde sluit, bv. waardevermindering en die verstryking van vooruitbetaalde
uitgawes in.
• Dikwels strek ʼn transaksie oor twee of meer rekeningkundige tydperke. Die verwante
kontantinvloei of -uitvloei sal nie altyd ooreenstem met die tydperk waarin die
inkomste- of uitgawe-items aangeteken word nie.
Voorbeeld 3.6
Indien ʼn onderneming transaksies op ʼn kontantbasis aanteken, word slegs
kontanttransaksies gedurende die jaar aangeteken.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 88
FMG105 Finansiële Bestuur
Gevolglik, indien die onderneming se werknemers elke twee weke betaling kry en
die einde van die rekenpligtige tydperk is in die middel van hierdie twee weke,
word geen koste aangeteken vir die laaste week nie.
Om die rekeninge op datum te bring vir die voorbereiding van finansiële state,
moet beide die loonkoste en die loonaanspreeklikheidrekeninge verhoog word.
• ʼn Noodsaaklike stap in die rekeningkundige proses is die aanpassing van alle
rekenings na ʼn opgeloopte basis en die daaropvolgende oorboeking na die
algemene grootboek. Aanpassing van inskrywings is dus nodig om ʼn behoorlike
afparing van inkomste en uitgawes te bereik in die bepaling van inkomste vir die
huidige tydperk en ʼn akkurate verklaring van die bates en aandele.
Wat word aangepas?
Elke aanpassingsinskrywing beïnvloed beide die ware rekening (bates, laste, of die
eienaarsbelang), asook die nominale- of inkomstestaatrekening (inkomste of uitgawes).
Die vier basiese tipes aanpassingsinskrywings is:
• Uitgestelde uitgawes
Uitgestelde uitgawes, wat voordele inhou vir meer as een periode, word aangepas.
Byvoorbeeld, vooruitbetaalde uitgawes, soos vooruitbetaalde versekering of huur, is
uitgawes wat vooruit betaal is en as bates erken word voordat dit gebruik of verbruik
word. Wanneer hierdie bates gebruik word, moet die uitgawes erken word. Met ander
woorde ʼn debiet op ʼn kosterekening en ʼn krediet op ʼn baterekening.
Nog ʼn voorbeeld is waardevermindering. Die koste van ʼn langtermynbate word
toegeken as ʼn uitgawe vir die duur van sy bruikbare lewe. Aan die einde van elke
Aanpassingsinskrywings
Uitgestelde uitgawes
Opgeloopte uitgawes
Opgeloopte inkomste
Onverdiende inkomste
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 89
FMG105 Finansiële Bestuur
tydperk word waardevermindering as ʼn uitgawe aangeteken deur ʼn aanpassing. Met
ander woorde ʼn debiet op ʼn waardevermindering-uitgawerekening en ʼn krediet op ʼn
opgehoopte waardeverminderingrekening.
• Opgeloopte uitgawes
Opgeloopte uitgawes is uitgawes wat aangegaan is maar nog nie betaal of
aangeteken is nie.Voorbeelde is werknemersalarisse en rente op geleende geld. Aan
die einde van die rekenpligtige tydperk word die opgeloopte koste aangeteken deur ʼn
aanpassingsinskrywing. Met ander woorde ʼn debiet op ʼn kosterekening (met ander
woorde salarisrekening) en ʼn krediet op ʼn lasterekening (met ander woorde salarisse
betaalbaar).
• Opgeloopte inkomste
Opgeloopte inkomste is inkomste wat verdien, maar nog nie ontvang of aangeteken
is nie. Dit staan ook bekend as onaangetekende inkomste. Voorbeelde hiervan sluit
in rente-inkomste en huurinkomste. Hierdie tipe inkomste word aangeteken met
verloop van tyd, maar die onderneming het dalk nog nie die betaling van die kliënt
ontvang nie. ʼn Aanpassingsinskrywing moet gedoen word. Met ander woorde ʼn
debiet op ʼn baterekening (rekeninge ontvangbaar) en ʼn krediet op ʼn
inkomsterekening (rente-inkomste).
• Onverdiende inkomste
Onverdiende inkomste is inkomste wat in kontant ontvang word voordat die lewering
van goedere/dienste plaasgevind het. Voorbeelde is tydskrifledegeld en kliënte-
deposito's vir dienste wat nog gelewer moet word. Hierdie inkomste is nog nie
verdien nie en dus moet dit opgeteken word as ʼn las. Die volgende
aanpassingsinskrywing moet gedoen word: ʼn debiet op ʼn aanspreeklikheidsrekening
(onverdiende inkomste) en ʼn krediet op ʼn inkomste-rekening (inkomste).
(Aangepas uit: http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-why-
financial-statements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso)
3.8.3 Wat word gemeet?
Die inkomstestaat meet alle inkomste teen al die uitgawes vir ʼn gegewe tydperk. Ten einde
hierdie meting te illustreer word die voorbeeld van ʼn klerevervaardiger gebruik.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 90
FMG105 Finansiële Bestuur
Voorbeeld 3.7
Die volgende is van die belangrikste komponente in die inkomstestaat van die
klerevervaardiger wat gemeet en vergelyk kan word:
• Verkope
Verkope is die bruto inkomste wat gegenereer word uit die verkoop van klere minus
teruggawes (kansellasies) en afslag (verlaging in die pryse).
• Koste van goedere verkoop
Dit is die direkte koste wat verband hou met die vervaardiging van die klere. Hierdie koste
sluit die materiale wat gebruik word, die direkte arbeid, salarisse, vrag- en ander koste
wat verband hou met die fabrieksaktiwiteite, byvoorbeeld toerusting, herstelwerk, ens. in
• Bruto wins
Die bruto wins is die direkte wins wat verband hou met die werklike vervaardiging van die
klere. Dit word bereken as verkope minus die koste van goedere verkoop.
• Bedryfsuitgawes
Dit is die algemene en administratiewe uitgawes wat nodig is om die onderneming te
bedryf. Voorbeelde sluit kantoorsalarisse, versekering, advertensies, verkope-kommissies
en huur in.
• Waardevermindering
Waardevermindering word gewoonlik ingesluit in bedryfsuitgawes en/of koste van
goedere verkoop. Waardevermindering is ʼn nie-kontant uitgawe, waar die kontant uitvloei
wanneer die bate gekoop word, maar die koste word opgeneem oor ʼn tydperk van jare
afhangende van die tipe bate.
Voorbeelde van wanneer waardevermindering ter sprake sal wees, is by die aankoop van
masjinerie of ʼn gebou wat as ʼn fabriek gebruik word.
Waardevermindering word gelys by bedryfsuitgawes as die koste wat verband hou met
vaste bates, wat gebruik word vir die verkoop van goedere en dienste en algemene of
administratiewe doeleindes. Voorbeelde sluit voertuie vir maatskappygebruik, of ʼn
kantoorrekenaar en telefoonstelsel in.
• Bedryfswins
Dit is die wins wat verdien word gedurende die normale verloop van bedrywighede. Dit
word bereken deur bedryfsuitgawes van die bruto wins af te trek.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 91
FMG105 Finansiële Bestuur
• Ander inkomste en uitgawes
Ander inkomste en uitgawes verteenwoordig daardie items wat nie plaasgevind het
tydens die normale verloop van die bedrywighede nie. Byvoorbeeld, ʼn klerevervaardiger
sluit nie normaalweg inkomste in wat verkry word uit die verhuring van eiendom of rente
op beleggings nie. Hierdie bronne van inkomste word afsonderlik hanteer. Rente-uitgawe
vir skuld word ook ingesluit in hierdie kategorie.
• Netto wins voor belasting
Dit is die bedrag van inkomste verdien deur die onderneming voordat belasting betaal
word.
• Netto wins na belasting
Dit is die uiteindelike verdienste van die onderneming. Dit word bereken deur belasting
betaal af te trek van netto wins voor belasting.
(Aangepas uit:
http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article21928.html)
3.9 Nakoming van finansiële beleidsvereistes
ʼn Finansiële beleid kan gedefinieer word as die beskrywing van ʼn onderneming se keuses
rakende skuld/eienaarsbelangverhouding, finansiële struktuur, metode van finansiering van
beleggingsprojekte, en verskansing van besluite met die doel om die waarde van die
onderneming te maksimaliseer.
3.9.1 Voorbeeld van ʼn finansiële beleid
Die volgende is ʼn voorbeeld van die soorte aspekte wat deur ʼn finansiële beleid gedek word:
Voorbeeld 3.6
Inleiding
Die reëls en regulasies soos vervat in die Finansiële Beleid van die Universiteit is van
toepassing op alle finansiële aktiwiteite en transaksies binne die Universiteitsomgewing,
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 92
FMG105 Finansiële Bestuur
ongeag die bron van befondsing. Dit is elke persoon se plig om toe te sien dat hy/sy binne
hierdie reëls en regulasies handel. Enige persoon wat nie binne die reëls en regulasies
handel nie, stel hom/haar bloot aan dissiplinêre optrede.
Die primêre doel van die finansiële beleid is om te verseker dat alle finansiële transaksies
voldoen aan die Universiteit se vereistes rakende interne beheer, finansiële
aanspreeklikheid en die bestuur van finansiële risiko’s, asook die nakoming van alle wetlike
en finansiële vereistes soos bepaal deur die Wette van Suid-Afrika, die Ontvanger van
Inkomste en enige ander instansies wat fondse aan die Universiteit betaal.
Vervolgens word elke beleidsdokument aangebied teen die raamwerk van ʼn beleidnommer,
die beleid en ander moontlike reëls van toepassing op die beleid self en ook melding van ʼn
primêre kontakafdeling aan die einde van elke beleid. Vir die doeleindes van die skrywe is ʼn
afdeling waar nodig, verdeel met die oog op verfyning van kernverantwoordelikhede. ʼn
Afdeling soos Studentegelde en Debiteure sal daarom bloot gelys wees as Studentegelde
indien die beleid handel oor studentegeldaangeleenthede en nie as Studentegelde en
Debiteure nie.
Inhoud van die finansiële beleid
INHOUDSOPGAWE
1. Begroting
1.1 Begroting vir kapitaalitems en kapitaalwerke
2. Finansiële strukture en boekhouding
2.1 Skep van nuwe kostepunte
2.2 Sluit van kostepunte
2.3 Boekhouding van entiteite wat buite die US val
2.4 Interdepartementele transaksies
2.5 Grootboekjoernale
2.6 Inventarisse
2.7 Uitreik van amptelike fakture
2.8 Krediet op debiteurerekening
2.9 Bankrekeninge
2.10 Kredietkaarte
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 93
FMG105 Finansiële Bestuur
2.11 Kleinkasfondse
2.12 Verkryging van goedere en dienste
2.13 Versoeke vir tjek- of elektroniese betaling
2.14 Vereistes waaraan krediteure fakture moet voldoen vir betaling
2.15 Heruitreiking van tjeks wat gestop is
2.16 Kredietkaartfasiliteit vir betalings aan US
2.17 Kassiere en inbetaling van fondse
2.18 Kontantontvangste
2.19 Tjekontvangste en regstreekse inbetalings op die US-bankrekening
2.20 Skenkings en skenkingskwitansies
2.21 Beleggings en rente op fondse
2.22 Hantering van na-aftrede mediese voordele en studiegeldvrystellings binne
kostepunte
2.23 Toeslag op bruto derdegeldstroom-inkomste
2.24 Instel en bedryf van interne finansiële heffings
2.25 Hantering van uitgediende of oortollige bates
2.26 Ouditfooie
2.27 Versekeringseise
3. Statutêre vereiste
3.1 BTW
3.2 Beleid vir buitelandse betalings volgens die regulasies van die Suid-Afrikaanse
Reserwebank en die US
3.3 Wysigingswet op wissels rakende die kruising van tjeks
4. Interne reëls en regulasies
4.1 Internet dienste
4.2 Geskenke
4.3 Interne lenings
4.4 Nota- en lidmaatskapgelde
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 94
FMG105 Finansiële Bestuur
4.5 Onthale
4.6 Telefoonlyne
4.7 Privaat telefoonoproepe en internet gebruik
4.8 Beleid en prosedure met betrekking tot selfone en datakaarte
4.9 Reis en verblyf
4.10 Persoonlike uitgawes
4.11 Aankope van akademiese/posverwante handboeke
4.12 Aanbieding van konferensies en kongresse uitgesluit kort kursusse
5. Vergoedingsake
5.1 Onafhanklike kontrakteurs en werkloosheidsversekeringswetgewing
Vir die volledige finansiële beleid, besoek die volgende webwerf:
http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm
3.9.2 Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot inkomste
Evaluering van die nakoming van die finansiële beleid beteken die neem van aksies om te
bevestig of ʼn onderneming die reëls en regulasies van toepassing op die finansiële beleid
volg. Daar word ook daarna verwys as die toets van die nakoming van die finansiële beleid.
Evaluering van die nakoming van die finansiële beleid behels die volgende:
Nakomingstoetsproses
Hoe weet die bestuur van die onderneming of die vereistes van die finansiële beleid
nagevolg word? Deur die nakomingstoets op ʼn gereelde basis uit te voer.
Wat word dan getoets? Daar word getoets om te bepaal of die inkomsteprosedures
toegepas word soos neergelê, en wat die uitsonderings is. Die implementering van ʼn
nakomingsmoniteringsprogram sal dus noodsaaklik wees om die nakoming van die
finansiële beleid te meet.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 95
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://www.equisys.com/solutions/img/solutions_compliance2.jpg)
Nakomingstoetsfrekwensie
Hoe dikwels moet die nakomingstoetse uitgevoer word? Elke week? Elke maand? Een keer
per kwartaal? Jaarliks? Om hierdie vraag te beantwoord is dit nodig om deur middel van ʼn
risiko-assessering te bepaal hoe dikwels ʼn nakomingstoets uitgevoer moet word.
ʼn Eenvoudige assessering kan die waarskynlikheid van nie-nakoming en die impak daarvan
bepaal. Hoë risiko-areas moet meer gereeld getoets word, ten minste maandeliks; medium
risiko-areas, ten minste kwartaalliks; en laer risiko-areas, ten minste jaarliks.
Nakomingstoetsbenadering
ʼn Metodiese benadering is noodsaaklik. Toetse moet duidelik, bondig en akkuraat voltooi
word. Redelike steekproefgroottes moet gebruik word wanneer die nakoming van die
finansiële beleid getoets word.
Nakomingstoetsdokumentasie
Dokumentasie van die toetsresultate en ondersteunende dokumentasie is van kritieke
belang vir ʼn goeie moniteringsprogram. Sonder hierdie geskiedenis dra die
moniteringsprogram geen gewig nie en kan daar nie bewys word dat nakoming plaasgevind
het nie.
Opvolgaksies
Daar mag dalk opvolgpunte en verdere navrae en vrae voortspruit uit die nakomingstoetse.
Dit is goeie praktyk om hierdie opvolgaksies te dokumenteer en dan te koppel aan die
ooreenstemmende toetse.
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 96
FMG105 Finansiële Bestuur
Gevallestudie 3.1
Bestudeer die inkomstestaathieronder en beantwoord die vrae wat daarop volg:
Inkomstestaat van XYZ Bpk vir die jaar geëindig 31 Desember 2010
R R
INKOMSTE 94 600
Dienste gelewer 94 600
UITGAWES (63 780)
Salarisse 25 000
Telefoon & internet 6 500
Water & elektrisiteit 16 000
Eiendomstariewe & belasting 1 000
Versekering 7 300
Advertensiekostes 1 000
Brandstof 2 500
Skryfbehoeftes 412
Bankkostes / rente betaal 654
Belasting uitgawe 3 414
NETTO WINS 30 820
(Aangepas uit http://www.accounting-basics-for-students.com/income-statement-
example.html)
1) Watter tipe maatskappy is hierdie? Verkoop die maatskappy produkte of lewer dit
dienste?
2) Het die maatskappy ʼn netto wins of ʼn netto verlies getoon?
3) Wat is die verskillende bronne van inkomste van hierdie maatskappy?
STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE Bladsy 97
FMG105 Finansiële Bestuur
3.10 Samevatting
Vir huishoudings en individue is inkomste die som van lone, salarisse, wins, rentebetalings,
huurgelde en ander vorme van inkomste ontvang oor ʼn gegewe tydperk. In ondernemings
word daar oor die algemeen na inkomste verwys as ʼn netto wins, wat die oorblywende
gedeelte van die inkomste is nadat uitgawes afgetrek is. In die veld van die openbare
ekonomie word daar na inkomste verwys as die opbou van beide monetêre en nie-monetêre
verbruiksvermoë.
3.11 Selfevaluering
Aktiwiteit 3
KFC MenloPark
http://4.bp.blogspot.com/KFC+logo.jpg
Jy is die eienaar van ʼn Kentucky Fried Chicken-onderneming in Menlopark in Pretoria. Jy
verkoop die normale hoenderprodukte op die perseel. Beantwoord die volgende vrae met
betrekking tot die inkomste van jou onderneming.
1) Hoe kan die inkomstestaat gebruik word in die meting van inkomste?
2) Watter spesifieke komponente van inkomste word gemeet? Gee praktiese voorbeelde
in jou antwoord.
3) Watter vier tipes aanpassingsinskrywings kan teen jaareinde gedoen word?
Bladsy 98
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Beginsels van bedryfsuitgawes
• Verskillende tipes bedryfsuitgawes
• Erkenning van uitgawes
• Magtiging van uitgawes
• Nakoming van beleidsvereistes
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• Tussen die verskillende tipes bedryfsuitgawes te onderskei.
• Te verduidelik wanneer en hoe uitgawes erken kan word.
• Die magtigingsproses vir uitgawes te ontleed.
• Te evalueer of die onderneming se finansiële beleidsvereistes nagekom is met
betrekking tot uitgawes.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 99
FMG105 Finansiële Bestuur
4.2 Verrykende bronne
• http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-for-obsolete-
inventory/
• http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-to-
provide-for-depreciation/
• http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/
• http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf
• http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp
• http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm
• http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm
• http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184
• http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approval-authorization-
process.html#ixzz1Of2sowE9
• http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif
• http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers
• http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2
• http://www.therodshop.com/warranty.htm
• http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27
4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Bedryfsuitgawes Bedryfsuitgawes is enige aankope wat gedoen word namens die
onderneming. Bedryfsuitgawes is belangrik vir die winsbepaling
van die onderneming.
Indirekte uitgawes Indirekte uitgawes is nie die uitgawes wat aangegaan word in die
vervaardiging van ʼn spesifieke produk nie (bv. die aankoop van
die roumateriaal). Indirekte uitgawes is betaalbaar, ongeag of die
produksie van goedere, of die lewering van dienste plaasvind of
nie.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 100
FMG105 Finansiële Bestuur
Paringsbeginsel Die paringsbeginsel bepaal dat bedryfsprestasie gemeet kan word
slegs indien verwante inkomste en uitgawes verantwoord kan
word gedurende dieselfde tydperk.
Residuele waarde Die waarde wat ʼn bate het, nadat die bate se ekonomiese leeftyd
verby is.
Slegte skuld Slegte skuld is ʼn bedrag wat afgeskryf word deur die onderneming
as ʼn verlies vir die onderneming en geklassifiseer word as ʼn
uitgawe.
Uitgawe ʼn Uitgawe is ʼn uitvloei van fondse (geld) na ʼn ander persoon of
groep om te betaal vir ʼn item of diens.
Vaste uitgawes Vaste uitgawes bly dieselfde, maak nie saak hoeveel die
onderneming produseer nie (bv. erfbelasting)
Veranderlike koste Veranderlike koste verander in verhouding tot die uitset in
produksie deur die onderneming (bv. die aankoop van
grondstowwe).
Versekering Versekering is ʼn produk van ʼn groot finansiële instelling wat aan ʼn
persoon, maatskappy of ander entiteit vergoeding of finansiële
beskerming bied teen moontlike toekomstige verliese of skade.
Waardevermindering Waardevermindering is die permanente en voortdurende
vermindering in die kwaliteit, omvang of waarde van ʼn bate.
4.4 Inleiding
ʼn Koste of uitgawe vind plaas wanneer ʼn ander persoon, groep persone of
sakeonderneming betaal word vir ʼn item of diens wat gelewer is. Vir ʼn huurder is die betaling
van die huur ʼn uitgawe of koste. Vir studente of ouers van studente is onderrig en opleiding
ʼn koste. Die koop van kos, klere, meubels of ʼn motor word dikwels na verwys as ʼn uitgawe.
ʼn Uitgawe is geld wat betaal word, gewoonlik in ruil vir iets van waarde. Indien iets baie kos,
is dit duur. Indien dit min kos, is dit goedkoop.
In rekeningkunde het koste ʼn spesifieke betekenis. Dit is die uitvloei van kontant of ander
waardevolle bates van ʼn persoon of maatskappy na ʼn ander persoon of maatskappy. Hierdie
uitvloei van kontant is oor die algemeen ʼn transaksie vir produkte of dienste wat ʼn gelyke of
beter huidige of toekomstige waarde het vir die koper as vir die verkoper. ʼn Uitgawe is dus ʼn
gebeurtenis waarin ʼn bate gebruik of ʼn las aangegaan word. Ooreenkomstig die
rekeningkundige vergelyking, verminder uitgawes die eienaarsbelang.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 101
FMG105 Finansiële Bestuur
Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad definieer uitgawes soos volg:
“...dalings in die ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige tydperk in die vorm
van uitvloei of vermindering van bates of die voorkoms van laste wat lei tot dalings in
ekwiteit, uitgesonderd dié met betrekking tot uitkerings aan aandele deelnemers”
Bedryfsuitgawes is koste wat aangegaan word namens die onderneming. Bedryfsuitgawes is
belangrik vir die winsbepaling in ʼn onderneming. Indien uitgawes te hoog is, is die
onderneming waarskynlik besig om ʼn verlies te ly. As uitgawes nie eweredig versprei word
oor die jaar nie, of indien al die fakture op dieselfde tyd betaalbaar is, sal dit moeilik wees
om die kontantvloei te bestuur. Deur die bedryfsuitgawes op ʼn deurlopende basis te
moniteer, kan die onderneming die hoeveelheid kontant wat reeds bestee is, bepaal. Dit sal
ook ʼn aanduiding gee van wat in die toekoms bestee moet word. Indien die onderneming nie
die bedryfsuitgawes noukeurig moniteer nie, sal dit moeilik wees om te bepaal hoeveel
fondse vir toekomstige uitbreiding beskikbaar is.
Sonder vooruitbeplanning sal die onderneming waarskynlik ook nie in staat wees om te
beplan vir groot uitgawes of om die rekeninge betyds te betaal nie.
(Aangepas uit http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif)
4.5 Beginsels van die verskillende tipes uitgawes
Die beginsels van die volgende tipes uitgawes word toegelig:
• Bedryfsuitgawe
• Rekeningkundige uitgawe
Bedryfsuitgawes
Kantoorbedryfskostes Professionele fooie
Werknemerkostes Opleiding van personeel
Reis & selfsorg Diensfooie
Finansiering & waardevermindering Bemarking
Wins na belasting Belasting
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 102
FMG105 Finansiële Bestuur
4.5.1 Bedryfsuitgawes
ʼn Onderneming het verskillende uitgawes, van die aankoop van grondstowwe tot die
betaling van die huur of die water en ligte. Deur die klassifisering van hierdie uitgawes, kan ʼn
onderneming prestasie ontleed ten einde ingeligte besluite te kan neem.
Die volgende is voorbeelde van bedryfsuitgawes:
Vaste uitgawes
Vaste uitgawes bly dieselfde maak nie saak hoeveel die onderneming produseer nie. Huur,
salarisse, versekering en rente op lenings is voorbeelde van vaste uitgawes.
(http://www.hunting.be/jacht/jachtwetgeving/jachtwetgeving/)
Veranderlike koste
Veranderlike koste verander in verhouding tot die uitset geproduseer deur die onderneming.
Grondstowwe, lone en energie/brandstof vir masjiene is voorbeelde van veranderlike
uitgawes.
(http://1.bp.blogspot.com/Truck.jpg)
Semi-vaste uitgawes
Semi-vaste uitgawes is uitgawes wat net verander wanneer daar ʼn groot verandering in die
uitset is. Byvoorbeeld, uitgawes wat verband hou met die koop van ʼn nuwe masjien om
verhoogde produksie moontlik te maak.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 103
FMG105 Finansiële Bestuur
Telefone en elektrisiteit het ʼn vaste en ʼn veranderlike element, naamlik: ʼn standaard (vaste)
telefoonlynhuur en ʼn heffing vir elke oproep of eenheid elektrisiteit wat gebruik word.
(Aangepas uit http://sowrock.com/electricity/electricity3.gif)
Direkte uitgawes
Direkte uitgawes is uitgawes wat direk met die produksie van goedere of lewering van ʼn
diens geïdentifiseer word, byvoorbeeld grondstowwe.
(Aangepas uit: http://www.nationalpaints.com/categoryphotos/CategoryPhoto_713.jpg)
Indirekte uitgawes
Indirekte uitgawes is nie die uitgawes wat aangegaan word in die vervaardiging van ʼn
spesifieke produk, bv. die aankoop van die roumateriaal, nie. Indirekte uitgawes is
ELEKTRISITEIT
Grondstowwe
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 104
FMG105 Finansiële Bestuur
betaalbaar ongeag of die produksie van goedere of die lewering van dienste plaasvind of
nie, byvoorbeeld die huur van ʼn perseel.
Geleentheidskoste
ʼn Geleentheidskoste is die finansiële voordeel wat verbeur word wanneer die volgende
beste alternatief gebruik word. ʼn Onderneming kan die uitkoms van ʼn besluit meet deur dit te
vergelyk met die voordele (waarskynlik gemeet in winste of inkomste) wat dit kon gehad het
as dit geneem is. Byvoorbeeld, die geleentheidskoste ten opsigte van die koop van nuwe
masjinerie, kan vergelyk word met die voordele van die besteding van fondse op ʼn nuwe
advertensieveldtog (aangepas uit:
http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm).
4.5.2 Rekeningkundige -/Boekhoudingsuitgawes
Hierdie is gewone en noodsaaklike uitgawes wat direk verband hou met die werking van die
onderneming, soos regs- en professionele fooie, insluitende die fooie wat deur die ouditeure
van die onderneming gehef word.
Advertensies
Rekenmeesters teken advertensie-uitgawes aan wanneer die advertensies aan die mark
getoon word. ʼn Vooruitbetaling van ʼn toekomstige advertensie sou aangeteken word as ʼn
bate, totdat die advertensie aan die mark getoon word. Die rede waarom advertensies egter
eerder aangeteken word as ʼn uitgawe en nie as ʼn bate nie, is omdat die meting van die
toekomstige waarde van ʼn advertensie baie moeilik is om te bepaal.
Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn advertensie waarvoor ʼn onderneming sal betaal:
(http://bookslive.co.za/blog/2011/07/01/exclusive-books-se-lekkerleesfees-2011-skop-
vandag-af-plus-kompetisie-begin-maandag/)
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 105
FMG105 Finansiële Bestuur
Amortisasie
Amortisasie is ʼn ondernemingsbeleid wat eenmalige uitgawes as ʼn jaarlikse koste versprei
oor ʼn aantal jare. Ondernemings probeer om langtermynkoste te versprei oor die langtermyn
deur middel van amortisasie, deels om te verhoed dat daar jaarliks (van die een finansiële
tydperk tot die volgende) groot veranderinge in die boeke van die onderneming is.
Slegte skuld
ʼn Slegte skuld is ʼn bedrag wat deur die onderneming as ʼn verlies vir die onderneming
afgeskryf word en geklassifiseer word as ʼn uitgawe. Die rede is omdat die skuld nie verhaal
kan word nie, en alle redelike pogings uitgeput is om die bedrag verskuldig in te vorder. Dit
gebeur gewoonlik wanneer die skuldenaar gelikwideer is, of as die koste van verdere
optrede in ʼn poging om die skuld te vorder, die skuld self oorskry.
Die volgende voorbeeld wys hoe slegte skuld as ʼn uitgawe op die Inkomstestaat getoon
word:
Voorbeeld 4.1
Inkomstestaat vir die jaar geëindig 31 Desember 2011
R R
Netto verkope
Verkope
Min: Verkope terugsendings en kortings
Koste van verkope
Bruto wins
Ander inkomste
Huurinkomste
Verkope-, algemene & administratiewe bedryfsuitgawes
Salarisse & lone
Advertensiekostes
Eiendomsbelasting & versekering
Waardevermindering & amortisasie uitgawes
Slegte skulde xxxxxx
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 106
FMG105 Finansiële Bestuur
Ander verkoops-, algemene en administratiewe
uitgawes
Bedryfsinkomste (of verlies)
Finansieringsinkomste- of uitgawes
Rente inkomste
Rente uitgawe
Wins voor inkomstebelasting
Inkomstebelasting
Netto wins na belasting
(Outeur, 2011)
Korporatiewe geskenke
Hierdie is geskenke (gewoonlik waardevolle items) wat aangebied word aan ʼn persoon deur
die verteenwoordiger van ʼn onderneming, as ʼn blyk van waardering of goedertrou. In
teenstelling met promosie-items, dra korporatiewe geskenke nie ʼn advertensieboodskap nie,
maar word dit gewoonlik verpersoonlik deur die ontvanger se naam daarop aan te bring.
Ontasbare korporatiewe geskenke, soos vakansies en reise, maak ʼn beduidende gedeelte
van korporatiewe geskenke uit.
Die volgende is voorbeelde van tipes korporatiewe geskenke:
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 107
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://1.bp.blogspot.com.jpg)
Kommissie betaal
Hierdie is volle of gedeeltelike vergoeding vir die werk wat uitgevoer word namens, en betaal
word deur, die onderneming. Die onderneming of persoon wat kommissies ontvang, verdien
kommissie-inkomste. Die onderneming of party wat kommissies betaal, sal kommissiekoste
hê.
Onder aanwasrekeningkunde hoef die kommissies nie reeds ontvang te wees om as
inkomste gerapporteer te word nie. Indien ʼn onderneming die kommissies verdien het, maar
nog nie die geld ontvang het nie, sal dit as inkomste aan kommissies op die inkomstestaat
aangetoon word en kommissies ontvangbaar as ʼn bate op die balansstaat aangetoon word.
Onder aanwasrekeningkunde word die kommissies nog nie betaal nie, gerapporteer as ʼn
koste. Indien ʼn onderneming die kommissiekoste aangegaan het, maar nog nie betaal het
nie, sal dit as kommissies betaalbaar op die inkomstestaat aangetoon word en kommissies
betaalbaar as ʼn las op die balansstaat.
(Aangepas uit: http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/)
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 108
FMG105 Finansiële Bestuur
Waardevermindering
Waardevermindering is die permanente en voortdurende vermindering in die kwaliteit,
omvang of waarde van ʼn bate. Waardevermindering handel oor die toekenning van die koste
van vaste bates oor die verwagte tydperk van gebruik. Dit is daardie deel van die koste van
ʼn bate wat van tyd tot tyd (maandeliks), toegeken word as ʼn koste in die inkomstestaat om
teen die inkomste wat die bate voortbring af te speel.
Byvoorbeeld, wanneer ʼn onderneming ʼn vaste bate koop, soos masjinerie vir die fabriek, is
dit bloot ʼn vooruitbetaling van wat die onderneming as inkomste verwag uit die gebruik van
hierdie vaste bates. Oor ʼn periode van tyd, word die vaste bate waardeloos, of kan nie meer
inkomste genereer nie. Om voorsiening te maak vir hierdie voortgesette daling in die waarde
van die fabriek se masjinerie, moet waardevermindering rekeningkundig toegepas word.
Die volgende is ʼn voorbeeld van die rekenkundige hantering van waardevermindering:
Voorbeeld 4.2
ʼn Onderneming koop ʼn nuwe masjien vir R75 000 op 1 Januarie 2003. Daar word geskat
dat die masjien ʼn reswaarde van R10 000 en ʼn nuttige ekonomiese lewensduur van vyf
jaar sal hê. Die onderneming het ʼn rekeningkundige jaareinde op 31 Desember.
Die gebruik van die reguitlyn waardeverminderingsmetode, en dus die berekening
(formule) van die jaarlikse depresiasiekoste is soos volg:
DPN = (C-R) / N
waar:
DPN = Jaarlikse reguitlyn depresiasiekoste
C = koste van die bate
R = residuele waarde van die bate
N = nuttige ekonomiese lewensduur van die bate (jaar)
Die berekening is dus soos volg:
DPN = (R75000 - R10000) / 5
DPN = R13 000
In die rekeninge van die onderneming sal waardevermindering van R13 000 afgeskryf
word in die wins-enverlies-rekening vir elk van die vyf jaar van die bate se nuttige
ekonomiese lewensduur.
In die jaarlikse balansstaat, sal die masjien getoon word teen die oorspronklike koste,
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 109
FMG105 Finansiële Bestuur
minus die totale opgehoopte waardevermindering vir die bate tot op datum.
(http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-to-provide-
for-depreciation/ http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp)
Onthaalkoste
ʼn Suksesvolle onderneming kan nie net vanuit ʼn kantoor bedryf word nie. Die belangrikste
vergaderings, kliëntekontakte en bemarkingspogings kan plaasvind by restaurante, op
gholfbane, of tydens sportbyeenkomste.
Die basiese reël is dat onthaal iets behels wat pret is, soos: sake-etes; bywoning van ʼn
sportgeleentheid; bywoning van konserte, film, of die teater; besoek aan ʼn vakansie plek (ʼn
ski-gebied of strandoord); of om te jag of vis te vang.
Vir belastingdoeleindes moet sodanige uitgawes oor die algemeen gestaaf word deur
dokumentêre bewyse om te kwalifiseer as aftrekking teen inkomste.
Konsessieregfooie (franchise fees)
Eksklusiewe agentskapskostes kan verdeel word in die aanvangsgelde en deurlopende
fooie. Die persoon wat die eksklusiewe agentskapsregte koop, is daarvoor verantwoordelik
om die oprigting van die onderneming te finansier, en vir die verskaffing van bedryfskapitaal.
Die voorafbetaalde gelde, ook genoem aanvanklike fooi, is in werklikheid ʼn aansluitingsfooi.
Dit bied die persoon wat die regte koop toegang tot die netwerk en intellektuele eiendom,
sowel as aanvanklike opleiding en hulp in alle fasette van die opstel van die onderneming.
Hierdie fooi verskil van industrie tot industrie, en selfs tussen verskillende agentskappe in
dieselfde industrie.
Die deurlopende fooi betaal hoofsaaklik vir voortgesette ondersteuning aan die nuwe
onderneming. Dit word gewoonlik bereken as ʼn persentasie van die onderneming se
verkope en is weekliks of maandeliks betaalbaar. Die meeste franchises hef ʼn addisionele
fooi wat oor die algemeen beskryf word as ʼn bydrae tot die bemarkingsdienstefonds of
advertensiefooi. Die bedoeling is dat dit gebruik word vir produkadvertensies en
bemarkingsaktiwiteite.
(Aangepas uit: http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27)
Die volgende is ʼn paar bekende eksklusiewe agentskappe in Suid-Afrika:
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 110
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://businesstm.com/wp-content/uploads/2010/01/kfc-300x300.jpg en
http://static.ideate.co.za/wp-content/images/steers.jpg)
Versekering
Versekering is ʼn produk van ʼn groot finansiële instelling wat aan ʼn persoon, onderneming of
ander entiteit vergoeding of finansiële beskerming bied teen moontlike toekomstige verliese
of skade.
Versekering word gekoop ten einde die moontlike risiko's van die toekoms, wat mag of nie
mag plaasvind nie, te verskans. Indien ʼn versekerde risiko wel plaasvind, het die verlies
geen invloed op die huidige welstand van die persoon of die onderneming nie. Dus, deur
middel van versekering, koop ʼn persoon sekuriteit en beskerming.
Huur en nutsgoedere en dienste
Huur is ʼn huurder se gereelde betaling aan ʼn verhuurder vir die gebruik van eiendom of
grond. Huurders kan gevra word om huur vooruit te betaal. Vir ʼn vaste termynhuur, mag die
verhuurder slegs een maand se huur vooruit vereis. Huurders moet huur betaal
ooreenkomstig die huurkontrak. Voornemende huurders kan ook gevra word om ʼn deposito
te betaal.
Normaalweg betaal die verhuurder of agent alle koste, heffings, premies, pryse en tariewe
vir die perseel.
Nutsgoedere is die basiese dienste soos elektrisiteit, gas en water. Nutsgoedere word
dikwels deur die regering gereguleer.
Die volgende is voorbeelde van nutsmaatskappye in Suid-Afrika:
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 111
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://www.cane.org.za/wp-content/uploads/2010/05/eskom-logo.jpg en
http://www.watertestscam.org.za/images/logos/randwaterboard.jpg)
Praktiese oefening 4.1 Identifiseer ten minste nog 5 ander tipes bedryfsuitgawes wat nie hierbo genoem is nie
en doen navorsing daaroor.
4.6 Uitgawe-erkenning
ʼn Uitgawe is ʼn ekonomiese koste wat ʼn onderneming aangaan deur middel van sy
bedrywighede om inkomste te verdien. Ten einde winste te maksimaliseer, moet die
sakeondernemings poog om kostes te verminder, sonder om ook inkomste te verminder.
Omdat uitgawes so ʼn belangrike aanwyser van ʼn onderneming se bedrywighede is, is daar
spesifieke rekeningkundige reëls vir koste-erkenning soos hieronder aangedui.
4.6.1 Hantering van die verskillende tipes uitgawes
Kontant kan, by ontvangs van die goedere of dienste, betaal word vir verpligtinge wat
aangegaan is. Hierdie uitgawes kan op die volgende twee maniere erken word:
• Opgeloopte uitgawes: Uitgawes word erken voordat kontant uitbetaal word.
• Uitgestelde uitgawes: Uitgawes word erken nadat kontant uitbetaal is.
Opgeloopte uitgawes
Opgeloopte uitgawes is ʼn las wat gebruik word om toekomstige koste met ʼn onsekere
tydsberekening of bedrag te bestuur, byvoorbeeld, wanneer ʼn verskaffer goedere in ʼn
bepaalde rekeningkundige tydperk verskaf, maar die betaling daarvoor geskied in ʼn latere
tydperk.
Periodieke uitgawes, soos kantoorsalarisse of verkoopsuitgawes, word onmiddellik as
uitgawes erken (en verreken teen inkomste van die rekenpligtige tydperk), ook wanneer
werknemers nie vir die volgende tydperk betaal word nie.
Uitgestelde uitgawes
ʼn Uitgestelde uitgawe is vooruitbetaalde uitgawes of voorafbetaalde betaalde uitgawes.
Byvoorbeeld, wanneer die rekenpligtige tydperke maandeliks is, word ʼn 11/12 gedeelte by
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 112
FMG105 Finansiële Bestuur
die jaarliks vooruitbetaalde versekeringskoste bygevoeg, eerder as om die hele bedrag in
die maand waarin sodanige koste gehef is, aan te toon.
4.6.2 Paringsbeginsel
Die paringsbeginsel bepaal dat bedryfsprestasie gemeet kan word slegs indien verwante
inkomste en uitgawes verantwoord kan word gedurende dieselfde tydperk ("Laat die koste
die inkomste volg"). Uitgawes word erken nie wanneer lone betaal word; of wanneer die
werk verrig word; of wanneer ʼn produk geproduseer word nie, maar wanneer die werk
(diens) of die produk werklik ʼn bydrae tot die inkomste maak. So word koste-erkenning
gekoppel aan inkomste-erkenning. Uitgawes aangegaan om inkomste te genereer, moet aan
die inkomste gekoppel word in die tydperke wanneer die inkomste erken word.
Die konsep “koste-erkenning” is net so kompleks as dié van “inkomste-erkenning”. Vir die
koste wat nie direk verwant aan inkomste is nie, moet rekenmeesters ʼn "rasionele en
sistematiese" toekenningsbeleid ontwikkel wat ooreenstem met die paringsbeginsel.
Die ooreenstemmende beginsel word toegepas op een van die volgende drie maniere:
Verbind oorsaak en gevolg
Een metode om die paringsbeginsel toe te pas, staan bekend as “verbind oorsaak en
gevolg”. Dit impliseer dat daar ʼn duidelike en direkte verband bestaan tussen die koste en
die gepaardgaande inkomste.
Voorbeelde:
• Koste van goedere verkoop – ʼn winkel kan sekerlik nie die verkope-inkomste
genereer sonder om voorraad te verbruik nie.
• Verkoopspersoneel kommissies: Kommissies word gewoonlik betaal as ʼn
persentasie van omset. Kommissiekoste word dus direk aan inkomste gekoppel.
Sistematiese en rasionele toekenning
ʼn Ander metode wat gebruik word om die paringsbeginsel toe te pas, is sistematiese en
rasionele toekenning. Baie koste kan nie direk aan spesifieke inkomstetransaksies gekoppel
word nie. Dit kan egter gekoppel word aan ʼn aantal jare en toegeken word as ʼn uitgawe vir
elk van daardie jare.
Voorbeeld:
Waardeverminderingsuitgawes: Verkoopstoerusting (soos meubels en baniere) is
noodsaaklik om inkomste te genereer. Maar die koppeling van die koste is moeilik. In plaas
daarvan word die toerusting se koste stelselmatig toegeken as
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 113
FMG105 Finansiële Bestuur
"waardeverminderingsuitgawe” aan die jare waartydens die toerusting help om inkomste te
genereer.
Onmiddellike erkenning
ʼn Verdere metode van erkenning is onmiddellike erkenning. Sommige uitgawes het geen
merkbare toekomstige voordeel nie. In hierdie geval word die uitgawes onmiddellik in
berekening gebring.
Voorbeelde hiervan is :
• Kantoorpersoneel se salarisse
• Nutsgoedere en dienste
• Rente
4.6.3 Uitgawe-erkenning vir verouderde voorraad
Die behoorlike koste-erkenningsproses vir die verouderde voorraad, is om die mees
waarskynlike afsetwaarde van die verouderde voorraad te bepaal, hierdie waarde dan van
die boekwaarde van die verouderde voorraad af te trek, en die verskil eenkant te hou as ʼn
reserwe. As die verouderde voorraad dan van die hand gesit word, of die ramings van die
afsetwaardes verander, verander die reserwerekening ook om hierdie veranderinge te
weerspieël.
Voorbeeld 4.3
Die nagaan van die BCD-rekenaarmaatskappy se inventaris, toon dat daar R100 000 se
rekenaarhardeskywe is wat nie kan verkoop nie. Daar is egter ʼn mark vir die skywe in
Antarktika, maar teen ʼn prys van R20 000. Gevolglik het BCD se rekenmeester ʼn reserwe
van R80 000 geskep met die volgende joernaalinskrywing:
Debiteer - Koste van goedere verkoop = R 80 000
Krediteer - Reserwe vir verouderde voorraad = R 80 000
Na die finalisering van reëlings met die Antarktika-koper, is die werklike verkoopprys
slegs R19 000 en die rekenmeester voltooi die transaksie met die volgende inskrywing
om die bykomende R1 000 van die koste te erken:
Debiteer - Reserwe vir verouderde voorraad = R 80 000
Debiteer - Koste van goedere verkoop = R1 000
Krediteer - Inventaris = R 81 000
(Aangepas uit: http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-for-
obsolete-inventory/)
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 114
FMG105 Finansiële Bestuur
4.6.4 Twyfelagtige skulde
Debiteure ontstaan uit verkope aan kliënte wat nie onmiddellik kontant betaal nie. Daar is
altyd ʼn paar kliënte wat nie skuld kan, of sal betaal nie. Die rekenings word oningevorderde
rekeninge genoem. Daarom word rekeninge ontvangbaar gewaardeer en aangeteken teen
netto realiseerbare waarde – dus, die netto bedrag wat na verwagting in kontant ontvang sal
word en nie noodwendig die bedrag wat regtens ontvangbaar is nie.
Direkte afskryfmetode
Onder die direkte afskryfmetode word oninvorderbare rekeninge erken as ʼn uitgawe in die
tydperk waartydens dit waardeloos word. Geen inskrywing word gemaak totdat ʼn rekening
beslis as oninbaar beskou kan word nie. Hierdie metode is maklik en gerieflik om toe te pas.
Toelae-metode
Voorstanders van die toelae-metode glo dat slegte skuldkoste aangeteken moet word in
dieselfde tydperk as wat die kooptransaksie gedoen is. Dit word gedoen om ʼn behoorlike
paring van uitgawes en inkomste te verkry en om ʼn behoorlike waarde vir rekeninge
ontvangbaar te bepaal. In die praktyk word die raming van slegte skuld, hetsy op die
persentasie-van-verkopebasis (inkomstestaatbenadering) of uitstaande-debiteurebasis
(balansstaatbenadering) gemaak.
4.6.5 Waarborge
Waarborgkoste is ʼn klassieke voorbeeld van ʼn gebeurlikheidsuitgawe. Hoewel die
toekomstige kostebedrag, vervaldatum en die kliënt nie bekend is nie, is ʼn las waarskynlik
en moet erken word, asof dit redelik geskat kan word.
(Aangepas uit: http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184).
Besoek die volgende webtuiste vir ʼn voorbeeld van ʼn tipiese waarborg waaruit toekomstige
uitgawes mag voortspruit: http://www.therodshop.com/warranty.htm
4.7 Magtiging van uitgawes
Sakeondernemings moet verseker dat die gebruik van die hulpbronne behoorlik gemagtig en
beheer word. Doeltreffende beheer oor die besteding moet in alle stadiums gehandhaaf
word en ondersteun word deur ʼn toepaslike rekeningkundige stelsel.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 115
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://www.abacusconsultancy.co.uk/Artwork/Accountant1.jpg)
4.7.1 Vereistes vir die magtigingsprosedures
Vereistes vir die prosedures vir die magtiging en betaling van fondse, is soos volg:
1) Die magtiging vir betaling moet geskei wees van die proses van die betaling self
2) Daar moet seker gemaak word dat die goedere of dienste wat verkry is, voorsien is
ooreenkomstig die betrokke ooreenkoms voordat betaling geskied
3) Betalingsvoorwaardes moet gekies of onderhandel word om goeie waarde te
voorsien.
4) Fakture moet akkuraat en betyds betaal word.
5) Daar moet ʼn balans tussen voorkomende en opsporende kontroles wees om bedrog
teë werk.
6) Ouditprosedures wat geredelik nagegaan en waarvan verslag gedoen kan word, is
ook ‘n vereiste.
7) Periodieke prosedures om enige lesse geleer tydens ʼn interne ouditondersoek, of
ander relevante ervarings of ontwikkelings, in die praktyk te implementeer.
4.7.2 Betalingsmagtiging
Uitgawes word gewoonlik gemagtig in die operasionele afdeling waar die ooreenkoms
aangegaan word. Skeiding van pligte is hier belangrik. Geen enkele persoon moet in staat
wees om alle aspekte van die betalingsmagtigingsproses te volvoer nie. Verskillende
persone moet verantwoordelik wees vir die bestel van goedere en dienste; die goedkeuring
van betalings en vir die verwerking van betalings. Waar dit nie moontlik is nie, as gevolg van
beperkte hulpbronne, moet alternatiewe reëlings getref word.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 116
FMG105 Finansiële Bestuur
Die prosedures vir die maak van betalings moet verseker dat:
• waar nodig die uitgawes goedgekeur is en die voorgestelde betaling in
ooreenstemming met die goedkeuring is.
• die betaling ondersteun word deur fakture, goedere ontvangsnotas of ander
dokumentasie en (indien toepaslik) gesertifiseer is.
• die faktuur wiskundig korrek is – in ooreenstemming met die kontrak of ander
verbintenis (byvoorbeeld voorwaardes van toekenning), behoorlik verdiskonteer is,
ens.
• waar betaling gemaak word by wyse van paaiemente (bv. interim of gedeeltelike
betalings) moet die voorgestelde betaling binne die goedgekeurde totale koste wees.
• die faktuur nie ʼn duplikaat is, of nog nie voorheen aangebied is vir die betaling nie.
• die hantering van Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW) korrek is.
(Aangepas uit: http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2)
Die volgende verteenwoordig die proses wat normaalweg gevolg word by die uitbetaling van
gelde:
Figuur 4.1: Die magtigingsproses (Vertaal uit: http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm)
Die faktuur word na die betrokke individu in die afdeling vir goedkeuring aangestuur
Die departement keur die faktuur goed, maak 'n afskrif en gee die oorspronklike aan die rekeninge betaalbaar
afdeling
Die rekeninge klerk ontvang faktuur wat deur die departement goedgekeur is
Die rekeninge klerk bevestig die goedkeuringshandtekening op die faktuur
Die faktuur word op die rekeningkundige stelsel gelaai
Die toesighouer hersien en keur goed
Die faktuur word gestuur vir
betaling
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 117
FMG105 Finansiële Bestuur
4.7.3 Hoe om die betalingsmagtigingsproses te verbeter
Die volgende metode kan aangewend word om die betalingsmagtigingsproses te verbeter:
• Maak ʼn vloeidiagram van die huidige betalingsmagtigingsproses. ʼn Vloeidiagram is ʼn
visuele voorstelling van ʼn proses wat gebruik maak van sirkels, reghoeke, en
vierkante om te wys hoe ʼn proses van begin tot einde vloei.
• Ken ʼn lengte van tyd aan elke belangrike stap in die proses toe. Kwantifiseer die
hoeveelheid tyd wat op elke gebied in die proses van toepassing is.
• Identifiseer wat eienaarskap vir hierdie gebiede in die proses behels.
• Doen ʼn leemte-ontleding deur ʼn vergelyking van die huidige betalingsproses (soos
aangedui op die vloeidiagram) met die vinniger betalingsproses. Kyk vir herhalende
stappe of areas om die proses te verbeter. Probeer om outomatisering (vervanging
van arbeid met tegnologie) van sekere funksies toe te pas.
• Soek geleenthede om te integreer met ander funksies.
• Gaan voort om die proses in alle besonderhede te ontleed en te verfyn.
(Aangepas uit: http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approval-
authorization-process.html#ixzz1Of2sowE9)
4.8 Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes
Die evaluering van die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes
bestaan uit die algemene beginsels wat geld en die stappe wat in die proses gevolg moet
word.
4.8.1 Algemene beginsels
Die volgende algemene beginsels geld:
• Alle relevante risiko's en vereistes moet sistematies aangespreek word. Die doel is
om die vereistes te identifiseer en om alle aspekte van die proses te oorweeg, met in
agneming van maatreëls wat reeds bestaan. Daar moet verseker word dat alle
aspekte van die aktiwiteite gemoniteer word.
• Die assessering behoort te fokus op wat eintlik in die werksplek gedurende die
aktiwiteit gebeur. Die praktyk kan verskil van wat veronderstel is om te gebeur
volgens die geskrewe instruksies, prosedures, ens. Aandag moet ook gegee word
aan veranderinge in die werksplek (toerusting, metodes van werk en mense),
aangesien hierdie ʼn gereelde oorsaak van probleme is.
• Alle werknemers en diegene wat dalk geraak word, moet oorweeg word, insluitend
interne ouditeurs en eksterne ouditeurs.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 118
FMG105 Finansiële Bestuur
• Die evalueringsproses moet rekening hou met die bestaande maatreëls en beheer,
byvoorbeeld, kodes vir die praktyk, prosedures, spesiale instruksies, en so aan. Dit is
veral belangrik dat dit objektief beoordeel word.
• In die meeste gevalle is dit beter om eers ʼn oorhoofse assessering te doen. ʼn
Tweede assessering wat meer gesofistikeerde tegnieke gebruik en meer in
besonderhede ingaan, kan dan gedoen word, indien nodig.
(Aangepas uit: http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers)
4.8.2 Stappe in die proses
Die volgende is die stappe in die evalueringsproses:
• Stap 1: Identifiseer die probleme
Gaan die proses na en probeer enige probleme identifiseer – dit is soms maklik om
probleme mis te kyk. Vra die personeel vir hulle insette veral ten opsigte van
probleme wat miskien nie altyd so duidelik sigbaar is nie.
• Stap 2: Besluit wie en wat dalk geraak word en hoe hulle geraak word?
Tydens die evaluering is dit veral belangrik om te bepaal hoe die probleme die
onderneming en werknemers raak, aangesien dit sal help om die beste manier te
identifiseer om die probleem te bestuur. Dit kan beteken dat daar ʼn lys gemaak moet
word van die individuele - sowel as groepsprosesse ten einde moontlike probleme te
identifiseer.
• Stap 3: Evalueer die probleme en besluit oor voorsorgmaatreëls
Nadat die probleme geïdentifiseer is, besluit dan wat om te doen. Die beste is om
moontlike oplossings te vergelyk met ʼn goeie standaardpraktyk. Daar is baie bronne
en hulpmiddels in die verband. Dus, evalueer die prosesse, bepaal of genoegsame
kontrolemaatreëls in plek is en hoe die werk georganiseer is. Vergelyk dit dan met
goeie praktyk en bepaal of daar iets meer of anders gedoen moet word.
• Stap 4: Bevindings en implementering
Indien die bevindings en moontlike oplossings geïmplementeer word, sal dit ʼn verskil
maak aan die onderneming. Die resultate van die assessering moet noukeurig
geboekstaaf word – op ʼn eenvoudige manier en met praktiese implementeerbare
voorstelle om die probleem aan te spreek. Geen assessering is perfek nie, maar
indien dit probleme identifiseer en kan lei tot verbetering in prosesse, kan dit tot
voordeel van die onderneming wees.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 119
FMG105 Finansiële Bestuur
ʼn Goeie plan van aksie sluit dikwels ʼn mengsel van die volgende in:
o ʼn Paar maklike verbeterings wat gou kan geskied – dalk as ʼn tydelike oplossing
totdat daar meer blywende oplossings geïmplementeer kan word.
o Langtermyn oplossings vir daardie probleme wat waarskynlik later ernstige
probleme kan veroorsaak.
o Langtermyn oplossings vir die probleme met die ergste moontlike gevolge.
o Reëlings vir die opleiding van werknemers.
o Gereelde kontrole om seker te maak dat die beheermaatreëls in plek bly.
o Toekenning van duidelike verantwoordelikhede aan alle betrokkenes.
• Stap 5: Beoordeling van die assessering en werk, indien nodig
Prosesse verander gereeld, byvoorbeeld as daar nuwe toerusting en prosedures
kom wat tot nuwe probleme kan lei. Dit is belangrik om op ʼn deurlopende basis die
prosesse en veranderings te evalueer en, waar nodig, veranderinge aan te bring.
Hierdie aspek word dikwels agterweë gelaat, totdat iets verkeerd geloop het en dit te
laat is.
(Aangepas uit: http://www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf)
Gevallestudie 4.1
Besoek die volgende webtuise vir ʼn voorbeeld van ʼn uitgawebeleid (Britse Uitsaai
Korporasie in London). Lees dit aandagtig deur want dit bevat al die elemente van
uitgawes soos hierbo bespreek.
(http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf)
Beantwoord die volgende vrae:
1. Is jy van mening dat hierdie uitgawebeleid hersien moet word of nie?
2. Kan jy aan enige ander uitgawes van personeel dink wat nie deur hierdie beleid
gedek word nie?
3. Dink jy dat die goedkeuringsproses vir die uitgawes voldoende is?
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 120
FMG105 Finansiële Bestuur
4.9 Samevatting
Uitgawes neem die vorm van kontantbetalings (soos lone en salarisse, huur, advertensie,
ens.), of ʼn vermindering in inkomste (soos slegte skuld) aan. Uitgawes word saamgevat en
ingesluit in die inkomstestaat as aftrekkings van die inkomste. Inkomste minus uitgawes
bereken die netto wins vir die onderneming vir ʼn gegewe tydperk.
Uitgawes word opgeneem in die rekeningkundige stelsel van die onderneming
ooreenkomstig die rekeningkundige metode wat die onderneming gekies het. Onder aanwas
rekeningkunde sal die uitgawes aangeteken word ooreenkomstig die wetlike voorskrifte in
die verband.
Aanwas rekeningkunde berus op die paringsbeginsel in rekeningkunde. Die paringsbeginsel
poog om akkuraat verslag te doen van die winste vir elke rekeningkundige periode. Dit
vereis dat verwante inkomste en uitgawes verantwoord word gedurende dieselfde tydperk.
4.10 Selfevaluering
Aktiwiteit 4
Jy is die risikobestuurder van TableTop meubelhandelaar. Jy is bekommerd oor die
uitgawe-magtigingsprosedures by Table Top.
1) Gee ʼn beskrywing van die stappe wat jy sal volg om te bepaal of die uitgawe-
magtigingsprosedures gevolg word.
2) Aan watter vereistes moet die magtigingsprosedures en die betaal van fondse
voldoen? 3) TableTop koop ʼn nuwe masjien vir R155 000 op 1 Januarie 2010. Dit word geskat
dat die masjien ʼn reswaarde van R100 000 en ʼn bruikbare ekonomiese lewensduur
van vyf jaar sal hê. Die onderneming het ʼn rekeningkundige jaareinde van 31
Desember 2011. Gebruik die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die
depresiasie te bereken.
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 121
FMG105 Finansiële Bestuur
Notas
STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES Bladsy 122
FMG105 Finansiële Bestuur
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die
volgende te demonstreer:
• Interne finansiële verslagdoening
• Eksterne finansiële verslagdoening
• Vertroulike finansiële inligting
• Verslagdoening oor die finansiële posisie van die onderneming
• Ontleding van basiese finansiële verslae
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn Sakeonderneming se interne finansiële verslagdoening te beskryf.
• ʼn Sakeonderneming se eksterne finansiële verslagdoening te beskryf.
• Finansiële inligting te identifiseer wat nie openbaar gemaak kan word nie.
• Verslag te kan doen oor die basiese finansiële posisie van die onderneming.
• Basiese finansiële verslae te ontleed.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 123
FMG105 Finansiële Bestuur
5.2 Verrykende bronne
• http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financial-
reporting/#ixzz1PA37DBi3
• http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf
• http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-and-why-are-global-
economics-looking-at-one-accounting-standard-573896.html#ixzz1P9yaygMV
• http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparing-financial-
reports.html#ixzz1PFwmfihV
• http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-
report.html#ixzz1PFeMJMLU
• http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm
• http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-good-
management/internal-reports
• http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm
• http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm
5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Balansstaat Die balansstaat doen verslag oor wat die onderneming
tans besit (bates), die uitstaande skuld (laste) en die wins
wat gemaak is en wat betaal sal word aan die
aandeelhouers (aandele).
Basiese rekeningkundige vergelyking
BATES = EIENAARSBELANG + LASTE
Finansiële verslag ʼn Finansiële verslag is ʼn formele rekord van die finansiële
aktiwiteite van ʼn onderneming, persoon of ander entiteit.
Finansiële verslagdoening Finansiële verslagdoening is die kommunikasie van
finansiële inligting wat benodig kan word wanneer
individue beleggings in die onderneming wil maak;
wanneer die onderneming aansoek doen vir krediet, en vir
die doel van bestuursbesluitneming.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 124
FMG105 Finansiële Bestuur
Inkomstestaat ʼn Inkomstestaat is ʼn verslag wat aantoon hoeveel
inkomste ʼn onderneming verdien het oor ʼn spesifieke
tydperk.
Internasionale verslagdoeningstandaarde
Die Internasionale Verslagdoeningstandaarde (Engels -
IFRS) is ʼn stel rekeningkundige standaarde, wat ontwikkel
is deur die International Accounting Standards Board
(IASB). Hierdie internasionale standaarde is daargestel
vir die voorbereiding van openbare maatskappye se
finansiële state.
5.4 Inleiding
ʼn Finansiële verslag is ʼn formele rekord van die finansiële aktiwiteite van ʼn onderneming,
persoon of ander entiteit.
Finansiële verslagdoening is die kommunikasie van finansiële inligting wat benodig kan word
wanneer individue beleggings in die onderneming wil maak; wanneer die onderneming
aansoek doen vir krediet; en vir die doel van bestuursbesluitneming. Hierdie tipe
kommunikasie sluit finansiële state soos inkomstestate, balansstate, ekwiteitsverslae,
kontantvloeiverslae en notas tot hierdie state in. Items soos persvrystellings,
vergaderingsnotules en ouditeursverslae is ook ingesluit.
Finansiële verslae is onderhewig aan verskeie regulasies en standaarde, afhangende van
die tipe onderneming. Die verskillende regulasies, standaarde en Algemeen Aanvaarde
Rekeningkundige Praktyk (AARP) dra daartoe by dat finansiële state en verslae
gestandaardiseer en van gehalte is.
Almal gebruik een of ander tyd finansiële verslae. So ontvang almal kwitansies wanneer
aankope gedoen word en almal ontvang rekeninge. Hierdie is beide finansiële verslae wat
die status van rekeninge of individuele transaksies kommunikeer. Bestuurders gebruik
finansiële verslae om sakebesluite te neem. Byvoorbeeld, wanneer die interne finansiële
verslae en voorraadverslae aantoon dat die produkopbrengste te hoog is, kan die bestuurder
poog om beter kwaliteitsbeheer toe te pas.
Beleggers en potensiële beleggers gebruik algemene finansiële verslae so dikwels dat
maatskappye dikwels die verslae in ʼn bundel versprei genaamd "beleggersverslae”,
"jaarlikse verslae”, of "aandeelhouersverslae". Beleggers sal hierdie inligting gebruik om te
besluit of hulle die maatskappy se aandele sal koop, verkoop, of hou.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 125
FMG105 Finansiële Bestuur
Nog ʼn groep mense wat finansiële verslae gebruik, is krediteure. ʼn Krediteurgebruik
finansiële verslae om die risiko te bepaal wanneer ʼn onderneming geld wil leen, of ‘n
rekening by die betrokke krediteur wil open.
(http://www.companythumbs.com/reports/S/STAN.L/annual/STAN.L_annual_2007.jpg)
5.5 Interne finansiële verslagdoening
Een van die belangrikste areas van interne verslagdoening is finansiële verslagdoening.
Finansiële verslae word gebruik om ʼn onderneming se finansiële welstand te moniteer en
ingeligte besluite te kan neem oor die rigting wat die onderneming moet inslaan. ʼn Interne
finansiële verslag kan, byvoorbeeld, onthul dat een departement baie geld spandeer sonder
om juis inkomste te genereer. Die bestuur kan dan besluit hoe om die situasie te verbeter of
selfs die moontlikheid oorweeg om die afdeling te sluit. Die rekeningkundige stelsel van ʼn
onderneming word ontwerp om alle transaksies, bedrywighede, aktiwiteite en ander
ontwikkelings wat finansiële gevolge het op rekord te plaas. ʼn Rekeningkundige stelsel
genereer talle dokumente, vorms en verslae. Selfs ʼn klein onderneming het honderde
dokumente, wat nodig is om op hoogte te bly van verkope, uitgawes, bates en laste. Die
primêre doel van ʼn rekeningkundige stelsel is dus die versameling van volledige en akkurate
data en inligting wat nodig is om noodsaaklike funksies in die onderneming uit te voer.
Bykomend tot die fasilitering van dag-tot-dag-bedrywighede, het die rekeningkundige
afdeling van ʼn onderneming die verantwoordelikheid om veral twee verskillende interne
verslae voor te berei, naamlik gedetailleerde verslae vir bestuursbeheer en meer
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 126
FMG105 Finansiële Bestuur
opsommende verslae vir besluitneming. Rekenmeesters het ʼn relatief vrye hand in die
ontwerp van beheer- en besluitnemingsverslae vir bestuurders.
(Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm).
5.5.1 Interne verslae – algemene beginsels
Die volgende is die algemene beginsels vir goeie interne verslae:
Akkurate verslae
Akkurate, tydige en leesbare interne verslae, met die nuutste toepaslike finansiële inligting,
is noodsaaklik vir goeie bestuur en van kritieke belang om te weet wat die onderneming se
finansiële stand is.
Verslae aan die Raad van Direkteure
Om sinvolle verslae aan die Raad van Direkteure (Trustees) saam te stel, moet daar ten
opsigte van inhoud en formaat oor die volgende besluit word:
• Watter verslae beskikbaar gestel moet word?
• Hoe die verslae daaruit sal sien?
• Wie watter verslae sal kry?
• Hoe dikwels die verslae beskikbaar sal wees?
Hierdie verslae behoort die volgende in te sluit:
• Balansstaat
• Wins-en-verliesverslag
• Inkomste en uitgaweverslag
• Begrotingsverslag
Vir die Raad van Direkteure moet hierdie verslae ook een-bladsy opsommings, met notas en
aangevul deur spesifieke detail, bevat.
Om bruikbaar te wees, moet die verslae so opgestel word dat ʼn raadslid die antwoorde op
die volgende vrae uit die verslae sal vind:
• Wat was verlede jaar se totaal vir die verskillende begrotingsposte?
• Wat is die begroting vir hierdie jaar en watter persentasie van die begroting word
verteenwoordig deur die jaar-tot-datumbedrae?
• Wat is die verwagting vir die einde van die jaar en hoe vergelyk dit met die
goedgekeurde begroting?
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 127
FMG105 Finansiële Bestuur
• Wat is die redes vir die belangrike afwykings?
(http://dracutbaseball.com/images/Board-Meeting.gif)
Verslae aan bestuur
Bestuurders en komiteelede moet meer gedetailleerde verslae ontvang en ook meer dikwels
as die algemene raad. Personeel- en komiteevoorsitters moet besluit watter verslae hulle
nodig het, hoe dikwels, en watter vlak van detail benodig word. Byvoorbeeld, die finansiële
komitee kry gewoonlik meer detail as die algemene raad.
Formaat van verslae
Die formaat van verslae (vir toeganklikheid en duidelikheid) is ʼn baie belangrike oorweging
wat dikwels oor die hoof gesien word. Alle verslae wat gestuur word aan raadslede,
finansiële komiteelede, personeelbestuurders of ander belanghebbendes moet aan die
volgende vereistes voldoen:
• Die verslag moet die onderneming se naam en die titel van die verslag bevat.
Raadslede dien dikwels op meer as een raad. Die insluiting van die onderneming se
naam en titel van die verslag dui nie net op gebruikersvriendelikheid nie, maar ook
op die onderneming se noukeurigheid ten opsigte van sy verslagdoeningsfunksie.
• Die verslag moet gedateer word. Die "vanaf"-datum, sowel as die datum waarop die
verslag gegenereer is, moet op die verslag verskyn. ʼn Onderskrif kan bygevoeg word
om "Gedruk op [Datum]" aan te dui.
• Kolomopskrifte en beduidende rytotale moet in vetdruk gedruk word vir
beklemtoning. Die fokus op belangrike totale help die leser om die inligting te
verstaan en om die belangrikste inligting uit te wys.
• Die verslag moet gekontroleer word om te verseker dat dit gebruikersvriendelik is.
Kolomopskrifte en ry-etikette moet oorgedra word indien daar meer as een bladsy in
die verslag is.
(Aangepas uit: http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-good-
management/internal-reports)
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 128
FMG105 Finansiële Bestuur
5.5.2 Interne beheer oor finansiële verslagdoeningproses
ʼn Maatskappy se finansiële prestasie moet by elke raadsvergadering hersien word. Die
Raad hersien al die tussentydse en jaarlikse finansiële verslae. Die doeltreffendheid van die
proses om risiko's te evalueer en die uitvoering van beheeraktiwiteite moet deurlopend en
op verskillende vlakke gemoniteer word. Dit behels die vergelyking van die resultate met
begrotings en aanvanklike sakeplanne.
Die Raad moet ook die statutêre oudit van die finansiële state en gekonsolideerde finansiële
state moniteer en die onafhanklikheid van die statutêre ouditeur of ouditeursfirma evalueer,
veral die verskaffing van addisionele dienste aan die maatskappy.
Verantwoordelikheid vir die handhawing van ʼn doeltreffende beheeromgewing, die
monitering van die risikobestuursisteme en interne beheer van finansiële verslagdoening
moet aan die Hoof Uitvoerende Beampte gedelegeer word.
Sakeondernemings moet dus alle finansiële verslagdoeningsprosesse en -kontroles, asook
die korrektheid van eksterne en interne finansiële verslagdoening noukeurig moniteer.
(Aangepas uit:
http://www.finnlines.com/company/corporate_governance/internal_control_over_financial_re
porting_process).
Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn interne inkomstestaat:
Inkomstestaat van XYZ Bpk vir die jaar geëindig 31 Desember 2010
R R
INKOMSTE 94 600
Dienste gelewer 94 600
UITGAWES (63 780)
Salarisse 25 000
Telefoon & internet 6 500
Water & elektrisiteit 16 000
Eiendomstariewe & belasting 1 000
Versekering 7 300
Advertensiekostes 1 000
Brandstof 2 500
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 129
FMG105 Finansiële Bestuur
Skryfbehoeftes 412
Bankkostes / rente betaal 654
Belasting uitgawe 3 414
NETTO WINS 30 820
Tabel 5.1: Inkomstestaat (Aangepas uit http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Income_statement1)
5.6 Eksterne finansiële verslagdoening
Die finansiële state van ʼn onderneming, wat die kern van die eksterne finansiële verslae aan
die aandeelhouers en leners is, moet in ooreenstemming met die Algemeen Aanvaarde
Rekeningkundige Praktyk (AARP) wees. Die AARP is gesaghebbende riglyne, reëls en
standaarde wat geld vir eksterne finansiële verslagdoening aan die beleggers en skuldeisers
van ʼn onderneming.
Die hoofdoel vir die ouditering van finansiële state deur ʼn onafhanklike ouditfirma, is om te
toets of die state volgens AARP opgestel is. As daar wesenlike afwykings van die basiese
finansiële reëls en riglyne is, moet die ouditeur dit noem in die oudit-opinie oor die finansiële
state.
Eksterne finansiële verslae sluit voetnotas, wat ʼn integrale addendum tot die finansiële state
is, in. Voetnotas is nodig omdat die eksterne finansiële verslag gerig word aan buite-
beleggers en krediteure van die onderneming wat nie direk betrokke is by die dag-tot-dag
sake van die onderneming nie.
Bestuurders moet kennis dra van die inligting in voetnotas. Indien bestuurders verkies om
sekere voetnotas in te sluit in interne rekeningkundige verslae, moet die voetnotas
waarskynlik meer detail bevat as die voetnotas wat in eksterne finansiële verslae ingesluit
word.
ʼn Eksterne finansiële verslag sluit drie primêre finansiële state in, naamlik:
• ʼn Opsomming van die winsgenererende aktiwiteite van die onderneming vir die
bepaalde tydperk (Staat van omvattende inkomste)
• ʼn Opsomming van die kontantinvloei en -uitvloei vir dieselfde tydperk (Staat van
kontantvloeie)
• ʼn Opsomming van die bates van die onderneming aan die einde van die tydperk wat
gebalanseer word deur die eise teen, en die bronne van die bates (Staat van
finansiële posisie)
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 130
FMG105 Finansiële Bestuur
5.6.1 Doelwitte van eksterne verslagdoening
Die belangrikste doelstellings van eksterne finansiële verslagdoening is die volgende:
• Om waardevolle inligting aan besluitnemers te bied.
• Die verskaffing van inligting wat nuttig is in die beoordeling van die tyd, die bedrag en
die onsekerheid van die toekomstige kontantvloei.
• Verskaf inligting oor die onderneming se hulpbronne (bates), eise teen die
hulpbronne (laste en eienaarsbelang) en verandering in die hulpbronne.
(Aangepas uit: http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financial-
reporting/#ixzz1PA37DBi3)
5.6.2 Internasionale Verslagdoeningstandaarde
Die Internasionale Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards –
IFRS) is ʼn stel rekeningkundige standaarde, wat ontwikkel is deur die International
Accounting Standards Board (IASB). Hierdie internasionale standaarde is daargestel vir die
voorbereiding van openbare maatskappye se finansiële state.
In die afgelope paar jaar het baie veranderinge plaasgevind in die finansiële en
rekeningkundige sektore. Talle lande (byna 100) het reeds die IFRS as standaard
aangeneem.
Die IFRS het veral subjektiwiteit uit finansiële verslagdoening verwyder en bied ʼn
konsekwente basis vir die erkenning, meting, aanbieding en openbaarmaking van
transaksies en gebeure op die finansiële state. Onlangs is gevalle aangeteken waar
maatskappye in Europa die IFRS in hulle finansiële verslagdoening toegepas het en ʼn
verlies getoon het, maar wanneer dieselfde maatskappye hul rekeninge volgens die VSA-
AARP voorberei, toon hulle ʼn wins!
Rekenmeesters pas IFRS-beginsels toe op finansiële state vir gebruik deur die bestuur,
aandeelhouers, ontleders, kredietverskaffers, die regering, die algemene publiek en ander
rolspelers (Aangepas uit: http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-and-
why-are-global-economics-looking-at-one-accounting-standard-
573896.html#ixzz1P9yaygMV).
5.6.3 Die IFRS-raamwerk
Die IFRS-raamwerk beskryf die basiese konsepte en beginsels wat onderliggend is aan die
voorbereiding en verslagdoening van finansiële state vir eksterne gebruikers.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 131
FMG105 Finansiële Bestuur
(http://bigfatfinanceblog.com/wp-content/uploads/2009/03/ifrs-logo.jpg)
Die onderstaande is ʼn opsomming van die IFRS-raamwerk aangepas uit die volgende
webtuiste: http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm. Vir meer inligting besoek die
webwerf.
IFRS Framework
Scope
The IFRS Framework addresses:
• the objective of financial reporting
• the qualitative characteristics of useful financial information
• the reporting entity
• the definition, recognition and measurement of the elements from which financial
statements are constructed
• concepts of capital and capital maintenance
The Objective of general purpose financial reporting
The primary users of general purpose financial reporting are present and potential
investors, lenders and other creditors, who use that information to make decisions about
buying, selling or holding equity or debt instruments and providing or settling loans or
other forms of credit.
The primary users need information about the resources of the entity not only to assess
an entity’s prospects for future net cash inflows, but also how effectively and efficiently
management has discharged their responsibilities to use the entity’s existing resources.
The IFRS Framework notes that general purpose financial reports cannot provide all the
information that users may need to make economic decisions. They will need to consider
pertinent information from other sources as well.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 132
FMG105 Finansiële Bestuur
The IFRS Framework notes that other parties, including prudential and market regulators,
may find general purpose financial reports useful. Regulators are not considered a
primary user and general purpose financial reports are not primarily directed to regulators
or other parties.
Information about a reporting entity’s economic resources, claims, and changes in resources and claims
• Economic resources and claims
Information about the nature and amounts of a reporting entity’s economic
resources and claims assists users to assess that entity’s financial strengths and
weaknesses; to assess liquidity and solvency, and its need and ability to obtain
financing. Information about the claims and payment requirements assists users to
predict how future cash flows will be distributed among those with a claim on the
reporting entity.
A reporting entity’s economic resources and claims are reported in the statement
of financial position.
• Changes in economic resources and claims
Changes in a reporting entity’s economic resources and claims result from that
entity’s performance and from other events or transactions such as issuing debt or
equity instruments. Users need to be able to distinguish between both of these
changes.
Information about a reporting entity’s financial performance during a period,
representing changes in economic resources and claims other than those
obtained directly from investors and creditors, is useful in assessing the entity’s
past and future ability to generate net cash inflows. Such information may also
indicate the extent to which general economic events have changed the entity’s
ability to generate future cash inflows.
The changes in an entity’s economic resources and claims are presented in the
statement of comprehensive income.
• Financial performance reflected by past cash flows
Information about a reporting entity’s cash flows during the reporting period also
assists users to assess the entity’s ability to generate future net cash inflows. This
information indicates how the entity obtains and spends cash, including
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 133
FMG105 Finansiële Bestuur
information about its borrowing and repayment of debt, cash dividends to
shareholders, etc.
The changes in the entity’s cash flows are presented in the statement of cash
flows.
• Changes in economic resources and claims not resulting from financial performance
Information about changes in an entity’s economic resources and claims resulting
from events and transactions other than financial performance, such as the issue
of equity instruments or distributions of cash or other assets to shareholders is
necessary to complete the picture of the total change in the entity’s economic
resources and claims.
The changes in an entity’s economic resources and claims not resulting from
financial performance is presented in the statement of changes in equity.
Qualitative characteristics of useful financial information
The qualitative characteristics of useful financial reporting identify the types of information
are likely to be most useful to users in making decisions about the reporting entity on the
basis of information in its financial report. The qualitative characteristics apply equally to
financial information in general purpose financial reports as well as to financial information
provided in other ways.
Financial information is useful when it is relevant and represents faithfully what it purports
to represent. The usefulness of financial information is enhanced if it is comparable,
verifiable, timely and understandable.
• Fundamental qualitative characteristics
Relevance and faithful representation are the fundamental qualitative
characteristics of useful financial information.
Relevant financial information is capable of making a difference in the decisions
made by users. Financial information is capable of making a difference in
decisions if it has predictive value, confirmatory value, or both. The predictive
value and confirmatory value of financial information are interrelated.
General purpose financial reports represent economic phenomena in words and
numbers. To be useful, financial information must not only be relevant, it must also
represent faithfully the phenomena it purports to represent.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 134
FMG105 Finansiële Bestuur
• Enhancing qualitative characteristics
Comparability, verifiability, timeliness and understandability are qualitative
characteristics that enhance the usefulness of information that is relevant and
faithfully represented.
Information about a reporting entity is more useful if it can be compared with
similar information about other entities and with similar information about the same
entity for another period or another date. Comparability enables users to identify
and understand similarities in, and differences among, items.
Verifiability helps to assure users that information represents faithfully the
economic phenomena it purports to represent. Verifiability means that different
knowledgeable and independent observers could reach consensus, although not
necessarily complete agreement, that a particular depiction is a faithful
representation.
Timeliness means that information is available to decision-makers in time to be
capable of influencing their decisions.
Classifying, characterising and presenting information clearly and concisely make
it understandable. While some phenomena are inherently complex and cannot be
made easy to understand, to exclude such information would make financial
reports incomplete and potentially misleading. Financial reports are prepared for
users who have a reasonable knowledge of business and economic activities and
who review and analyse the information with diligence.
• Applying the enhancing qualitative characteristics
Enhancing qualitative characteristics should be maximised to the extent
necessary. However, enhancing qualitative characteristics (either individually or
collectively) render information useful if that information is irrelevant or not
represented faithfully.
• The cost constraint on useful financial reporting
Cost is a pervasive constraint on the information that can be provided by general
purpose financial reporting. Reporting such information imposes costs and those
costs should be justified by the benefits of reporting that information.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 135
FMG105 Finansiële Bestuur
5.7 Vertroulike finansiële inligting
Alle sakeondernemings beskik oor vertroulike finansiële inligting wat nie aan die publiek
openbaar gemaak word nie, byvoorbeeld, inligting oor finansiële hulp of ʼn lening. Verder is
dit van toepassing op enige krediet- of bankrekening wat deur die onderneming gebruik mag
word.
http://www.geekologie.com/2009/10/22/confidential.jpg
5.7.1 Die beskerming van vertroulike inligting
Die doelwitte van die beskerming van vertroulike inligting is:
• Die beskerming van die veiligheid en vertroulikheid van nie-openbare vertroulike
finansiële inligting.
• Beskerming teen moontlike bedreigings vir die veiligheid van sulke inligting.
• Beskerming teen ongemagtigde toegang tot of gebruik van sodanige inligting.
Ten einde hierdie doelwitte te bereik, word die volgende vereis:
• Slegs een of meer personeellede om oor die inligtingsbeskermingsplan toesig te hou
en dit te koördineer.
• Die uitvoering van ʼn risiko-assessering om voorsienbare interne en eksterne risiko's,
wat kan lei tot ongemagtigde bekendmaking of misbruik van vertroulike inligting, te
identifiseer. Implementering van ʼn plan om die risiko te beheer.
• Kontraktuele vereistes wat gestel moet word aan derdeparty diensverskaffers om die
onderneming se vertroulikheid te beskerm.
• Gereelde evaluering en aanpassing van die inligtingsbeskermingsplan om
voortdurende beskerming van vertroulike inligting te verseker.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 136
FMG105 Finansiële Bestuur
5.7.2 Identifisering van risiko’s
ʼn Onderneming moet deurgaans daarvan bewus wees dat daar beide interne en eksterne
risiko's bestaan. Hierdie risiko's sluit in, maar is nie beperk nie tot:
• Ongemagtigde toegang tot stelsels
• Gebrekkige stelselveiligheid as gevolg van toegang tot die stelsel deur ʼn
ongemagtigde persoon
• Onderskepping van data tydens die oordrag
• Fisiese misplasing van papierrekords
• Verlies van data in ʼn ramp
• Foute in die stelsel ingevoer
• Korrupsie van data of stelsels
• Toestaan van ongemagtigde versoeke vir finansiële inligting
5.7.3 Beveiligingsprogram
ʼn Beveiligingsprogram het vier belangrike komponente, naamlik:
Figuur 5.1: Beveiligingsprogram (Outeur, 2011)
Beveiligings-program
Werknemers-opleiding en
bestuur
Inligtingstelsel- sekuriteit
Fisiese veiligheid
van rekords
Beskikbaarheid van rekords
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 137
FMG105 Finansiële Bestuur
Werknemersopleiding
ʼn Agtergrondsondersoek (byvoorbeeld ʼn verwysingsnavraag) moet gedoen word voordat
enige potensiële werknemer toegang tot vertroulike inligting bekom. In sommige gevalle kan
ʼn kriminele agtergrondsondersoek ook gedoen word.
Gedurende werknemersoriëntering moet elke nuwe werknemer, wat toegang het tot
vertroulike inligting, behoorlike opleiding ontvang oor die belangrikheid van die vertroulikheid
van rekords, finansiële inligting, kredietkaartnommers, kredietkontroles, bankrekeninge,
belastingrekords en enige ander vertroulike inligting in die onderneming.
Elke nuwe werknemer moet ook opgelei word in die korrekte gebruik van die rekenaar-
inligting en wagwoorde. Opleiding moet ook werknemers insluit wat verantwoordelik is vir die
beheermaatreëls en prosedures, om te verhoed dat hulle onwetend vertroulike inligting aan
ongemagtigde individue verskaf.
Van tyd tot tyd, moet elke departement opleiding verskaf aan hulle werknemers om hulle te
herinner aan die belangrikheid van vertroulike inligting en om te verseker dat die
beveiligingsprosedures en kontroles gevolg word.
Inligtingstelselsekuriteit
Toegang tot vertroulike inligting deur middel van die onderneming se rekenaarnetwerk moet
beperk word tot daardie werknemers wat ter wille van hulle taak toegang tot sulke inligting
moet hê. Elke werknemer met toegang tot vertroulike inligting moet voorsien word van ʼn
gebruikersnaam en wagwoord. Alle vertroulike inligtingsdatabasisse moet met wagwoorde
beheer word.
Fisiese veiligheid van papierrekords
Slegs diegene wat toegang tot fisiese papierrekords moet hê in die uitvoering van hulle taak,
moet toegang daartoe hê. Die rekords moet gehou word in ʼn geslote kantoor. Gesonde
sakepraktyk is om lêers met vertroulike inligting agter geslote deure te hou en slegs aan
gemagtigde persone toegang te verleen.
Beskikbaarheid van rekords
Die onderneming hoef fisiese papierrekords en elektroniese dokumente slegs te hou vir
solank as wat hulle aktief gebruik word, of solank as wat die wet of die onderneming se eie
beleid bepaal.
Papierdokumente wat nie meer nodig is nie, moet opgekerf en vernietig word. Elektroniese
dokumente moet verwyder word en die magnetiese media moet gedemagnetiseer word.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 138
FMG105 Finansiële Bestuur
Besoek die volgende webtuiste vir ʼn voorbeeld van ʼn beleid ten opsigte van die bewaring
van dokumentasie in ʼn onderneming:
(http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf
5.8 Verslagdoening oor die basiese finansiële posisie van die onderneming
ʼn Finansiële verslag, of die finansiële state, is ʼn formele rekord van ʼn onderneming se
finansiële transaksies. ʼn Sakeonderneming se verdienste en verliese, asook die waarde van
sy bates en voorrade word in die verklaring gerapporteer. Die verslag word saamgestel uit
verskeie sub-onderwerpe wat die onderneming se finansiële sterk- of swakpunte beskryf.
5.8.1 Stappe in die voorbereiding van ʼn finansiële verslag
Die volgende is ʼn voorbeeld van die stappe wat gevolg kan word in die voorbereiding van ʼn
finansiële verslag:
Balansering van die onderneming se finansiële vermoë
Begin met die voorbereiding van die finansiële verslag deur die balansering van die
onderneming se finansiële vermoë.
Die balansstaat in ʼn finansiële verslag gee ʼn oorsig van wat die onderneming tans besit
(bates), die bedrag van die skuld (laste) en die wins wat gemaak is en wat betaal sal word
aan die aandeelhouers (aandele).
Gebruik die maatskappy se voorkeurfinansiële verslagtemplaat om die inligting te
organiseer. In hierdie deel van die finansiële verslag, kan die bates aan die linkerkant van
die bladsy of aan die bokant van die bladsy geplaas word. Plaas laste en aandeelhouers se
aandeel in die maatskappy aan die regterkant of aan die onderkant van die bladsy.
Skep ʼn afdeling met die verklaring van die onderneming se inkomste
Die inkomstestaat toon die hoeveelheid geld wat die onderneming verdien en die bedrag
geld wat dit verloor het gedurende ʼn jaar.
Op die boonste lyn van hierdie staat word die totale verkope of bruto inkomste aangetoon.
Die lyne wat volg trek bruto afslag en opbrengs van produkte, bedryfsuitgawes (insluitende
salarisse en bemarkingskoste) en die waardevermindering van die items (gereedskap en
masjinerie) wat gebruik word in die produksieproses, af.
Na die bedryfs- en verkope-aftrekkings, word inkomste uit rente verdien, bygevoeg. Trek dan
die inkomstebelasting af. Die oorblywende bedrag is die werklike wins en verlies tydens die
spesifieke verdienste tydperk.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 139
FMG105 Finansiële Bestuur
Bereken aandeelhouers se aandele of verdienste per aandeel (VPA)
Hierdie deel van die finansiële verslag is die staat van veranderinge in ekwiteit. Om te
bepaal wat die VPA is, verdeel die totale netto inkomste uit die inkomstestaat deur die aantal
aandele tans in besit van beleggers.
Voltooi die kontantvloeistate
Voltooi die verslag met ʼn berekening van die kontantbedrag wat die onderneming ingebring
of bestee het. Hierdie inligting is bekend as kontantvloeistate. Skep hierdie afdeling van die
verslag deur ʼn ontleding van die syfers aangedui in die bates, laste, billikheid en
inkomstegedeeltes van die verslag. Die kontantvloeistate moet ook ʼn ontleding van alle
bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite insluit.
5.8.2 Bestuur se rol in die voorbereiding van finansiële verslae
Die bestuur, die Hoof Uitvoerende Beampte (HUB) en finansiële beamptes van ʼn
onderneming moet seker maak dat die finansiële state en openbaarmakings voldoen aan die
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde.
Alle ondernemings (klein en privaat of groot openbare maatskappye) se jaarlikse finansiële
verslae bestaan uit:
• Die drie basiese finansiële state: inkomstestaat(ook genoem die Staat van
Omvattende Inkomste), balansstaat (ook genoem die Staat van Finansiële Posisie)
en kontantvloeistaat (ook genoem die Staat van Kontantvloei).
• ʼn Staat van veranderings in aandeelhouersbelang (indien nodig).
• En nog baie meer. Om te besluit wat "meer" beteken, speel die onderneming se
uitvoerende hoof en topbestuurders ʼn belangrike rol – ʼn rol wat hulle (en buite-
beleggers en -leners) moet verstaan.
Die Hoof Uitvoerende Beampte doen sekere kritiese dinge voordat ʼn finansiële verslag aan
die publiek vrygestel kan word, naamlik:
Vergader met die onderneming se Hoof Finansiële Beampte (HFB) en hoofrekenmeester
Vergader met die onderneming se finansiële hoof en hoofrekenmeester om seker te maak
dat daar in die finansiële verslag aan die nuutste rekeningkundige en finansiële standaarde
en vereistes voldoen is.
ʼn Onderneming en sy ouditeure kan eenvoudig nie aanvaar dat die rekeningkundige
metodes en finansiële verslagdoeningspraktyke, wat vir jare reeds gebruik is, nog steeds
korrek en voldoende is nie. Dit is nodig om seker te maak dat die finansiële verslae ten volle
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 140
FMG105 Finansiële Bestuur
aan die nuutste rekeningkundige standaarde en finansiële verslagdoeningsvereistes
voldoen.
Hersien die openbaarmakings in die finansiële verslag
Die hersiening van die openbaarmakings in die verslag behels dat alles gedoen word om te
verseker dat die relevante inligting versamel is; die inligting betroubaar en akkuraat is; en dat
alle relevante vereistes en regulasies nagekom is. Hierdie stap is veral belangrik vir die
openbare korporasies waarvan die effekte (aandele en skuldinstrumente) op die
effektebeurs verhandel.
Oorweeg of die finansiële syfers aangepas moet word
Die idee is hier om die onderneming se korttermyn solvensieprentjie te verbeter. Die Hoof
Uitvoerende Beampte moet aanpassings van die finansiële state goedkeur, ten einde te
verseker dat dit die normale omstandighede in die onderneming weerspieël.
Die bestuurder moet ʼn balans handhaaf tussen die belange van die maatskappy<?> en die
belange van die eienaars (beleggers) en die krediteure van die onderneming. Finansiële
verslae het soms ʼn positiewe ondertoon en bestuurders kan kies om negatiewe (slegte)
nuus te openbaar sonder om doelbewus misleidende kommentaar te lewer
(Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparing-
financial-reports.html#ixzz1PFwmfihV).
Die nuwe Hoof Uitvoerende Beampte van Microsoft, Steve Ballmer en die stigter, Bill Gates
(http://www.microsoft.com/presspass/images/press/2006/06-15gates-ballmer_lg.jpg)
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 141
FMG105 Finansiële Bestuur
5.9 Ontleding van basiese finansiële verslae
Jaarlikse verslae word oor die algemeen geskryf vir aandeelhouers en ander beleggers,
hoewel dit ook gelees word deur leningsinstansies, banke, potensiële werknemers en
studente. Jaarverslae word hoofsaaklik geproduseer deur die openbare maatskappye. Dit is
die beste bron van inligting om die finansiële welstand van ʼn maatskappy te bepaal en om
vas te stel of daar moontlike probleme of geleenthede bestaan.
Die lees van ʼn jaarverslag kan baie moeilik word as jy nie presies weet waarna jy soek en
waar om dit te vind nie. Om die lees van jaarverslae te vereenvoudig word die meeste
verslae nou gestandaardiseer in ʼn gemeenskaplike model van agt belangrike dele.
5.9.1 Komponente van ʼn finansiële verslag
Die formaat van die verslag is afhanklik van die behoeftes van ʼn maatskappy, die bedryf en
enige wetlike openbaarmakingsvereistes. Die meeste jaarverslae bevat gewoonlik die
volgende agtdele:
Brief van die voorsitter
Die brief van die voorsitter van die direksie is tradisioneel die plek waar die maatskappy se
topbestuurspan aandui wat die onderneming die voorafgaande jaar bereik het en die
onderneming se doelwitte en strategieë vir die toekoms uit te lê. Dit is ook ʼn geleentheid om
verskoning te vra vir die probleme wat gedurende die jaar voorgekom het.
Verkope en bemarking
Hierdie afdeling bevat volledige inligting oor die maatskappy se produkte en dienste. Die
leser moet uit hierdie inligting kan bepaal watter produkte vir die maatskappy belangrik is en
watter afdelings die belangrikste vir die maatskappy se sukses is.
Tienjaar-opsomming van die finansiële resultate
Wanneer ʼn maatskappy tien jaar oud is, sluit die jaarverslae dikwels ʼn opsomming in van
die finansiële resultate oor die hele tydperk. Dit is die ideale plek om op te let na tendense in
groei (of nie-groei) van die inkomste en wins en ander leidende aanwysers van die
maatskappy se finansiële sukses.
Bestuursbespreking en ontleding
Hier kry die maatskappy se bestuur die geleentheid om ʼn openhartige bespreking van
betekenisvolle finansiële neigings binne die maatskappy oor die afgelope paar jaar aan te
bied.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 142
FMG105 Finansiële Bestuur
Finansiële state
Finansiële state vorm die kern van die jaarverslag. Dit is hier waar die maatskappy finansiële
prestasiedata aangebied word vir almal om te sien. Die state sluit ʼn inkomstestaat, ʼn
balansstaat en ʼn kontantvloeistaat in. Lesers moet let op voetnotas by die finansiële state en
dit sorgvuldig lees. Daarin is dikwels waardevolle inligting oor ʼn onderneming se struktuur
en finansiële status wat nie elders in die verslag gepubliseer word nie. Hier kan,
byvoorbeeld, inligting aangebied word oor ʼn herorganisasie in die struktuur van die
onderneming, of besonderhede oor slegte skuld wat afgeskryf is.
Filiale, handelsmerke en adresse
Hier word gewoonlik ʼn volledige lys van die maatskappykantore/filiale gepubliseer –
binnelands en buitelands – met kontakbesonderhede, asook handelsname en produkte.
Lys van direkteure en beamptes
Die bestuur van maatskappye bestaan gewoonlik uit direksies en senior sakelui binne en
buite die onderneming, wat leiding gee asook ʼn breër siening van markte en sake-
omgewings verskaf. Beamptes sluit die Besturende Direkteur, Hoof Uitvoerende Beampte
(HUB), Vise-president, die Hoof Finansiële Beampte (HFB), en so meer in.
Aandeleprysgeskiedenis
Hierdie afdeling bied ʼn kort geskiedenis van die aandelepryse en dividende wat opwaartse
en/of afwaartse tendense oor ʼn periode van tydperk uitwys.
5.9.2 Hoe om die verslag te lees en te ontleed
Die volgende is riglyne vir wanneer die finansiële verslag van ʼn onderneming gelees en
ontleed word:
• Terwyl die maatskappy se finansiële state ontleed word, moet daar gekyk word na
tendense in winsgewendheid, groei, stabiliteit en dividende.
• Lees die verslag deeglik deur om te bepaal of die maatskappy gereed is vir skielike
groei of op die rand van bankrotskap is. Plekke om sulke inligting op te spoor, sluit
die brief van die voorsitter, die verkope- en bemarkingsafdeling se verslag en die
bestuursbespreking en ontleding in.
• Lees die brief van die ouditeur se advies om seker te maak dat die onderneming se
finansiële state ʼn akkurate uitbeelding van die maatskappy se finansiële werklikheid is.
• Lees die voetnotas by die finansiële state. Hierdie voetnotas bevat dikwels inligting
oor die maatskappy-aannames wat gebruik word by die samestelling van die state.
(Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-
report.html#ixzz1PFeMJMLU)
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 143
FMG105 Finansiële Bestuur
5.9.3 Ontleding van die balansstaat
ʼn Balansstaat bied ʼn oorsig oor ʼn onderneming se bates, laste en ekwiteit aan die einde van
die verslagtydperk. Dit wys nie die in- en uitvloei in die rekeninge gedurende die tydperk nie.
ʼn Balansstaat bied wel gedetailleerde inligting oor ʼn onderneming se bates, laste en
aandeelhouersbelang.
ʼn Onderneming se balansstaat word opgestel ooreenkomstig die basiese rekeningkundige
vergelyking. Die formulelyk soos volg en is ʼn opsomming van wat ʼn balansstaat toon:
BATES = EIENAARSBELANG + LASTE
Bates
‘n Bate is ‘n hulpbron onder beheer van die onderneming, as gevolg van ‘n gebeurtenis in
die verlede, wat sal lei tot invloei van toekomstige ekonomiese voordele.
Bates word aangewend tot voordeel van die sakeonderneming, tipies in die produksie van
goedere (voorraad) of lewering van dienste. Bates sluit in fisiese eiendom, soos fabrieke,
vragmotors, toerusting en voorraad. Dit sluit ook ontasbare besittings wat van waarde is in,
soos handelsmerke en patente. Kontant self is ʼn bate. So ook ʼn belegging wat ʼn
onderneming maak.
Bates word gewoonlik gelys op grond van hoe vinnig dit omgeskakel kan word in kontant.
Bedryfsbates is die goed wat die onderneming verwag om binne een jaar om te skakel na
kontant. ʼn Voorbeeld is voorraad. Die meeste ondernemings verwag om voorraad binne een
jaar vir kontant te verkoop.
Nie-huidige bates is goed wat ʼn maatskappy nie verwag om binne ʼn jaar na kontant om te
skakel nie, of bates wat langer as een jaar neem om te verkoop. Nie-huidige bates sluit
vaste bates in. Vaste bates is die bates wat gebruik word om die onderneming te bedryf,
maar dit is nie beskikbaar vir verkoop nie, soos vragmotors, kantoormeubels en ander
eiendom.
Laste
‘n Las is ‘n huidige verpligting as gevolg van ‘n gebeurtenis in die verlede wat sal lei tot ‘n
toekomstige afname in ekonomiese voordele.
Laste is bedrae geld wat die onderneming aan ander skuld. Dit kan alle soorte verpligtinge
insluit, soos geld geleen by ʼn bank om ʼn nuwe produk bekend te stel, huur van ʼn gebou,
geld verskuldig aan verskaffers vir materiaal, of salarisse verskuldig aan werknemers. Laste
is ook verpligtinge om goedere of dienste in die toekoms aan kliënte te lewer.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 144
FMG105 Finansiële Bestuur
Laste word oor die algemeen gelys op grond van hul onderskeie sperdatums. Laste word
beskryf as huidige of langtermynlaste. Bedryfslaste is verpligtinge wat die onderneming
verwag om binne een jaar af te betaal. Langtermynverpligtinge is verpligtinge met ʼn termyn
van meer as een jaar.
Eienaarsbelang
Die eienaarsbelang word soms kapitaal genoem. Dit is die geld wat oorbly indien ʼn
onderneming sy bates verkoop en al sy laste betaal. Die oorblywende geld behoort aan die
aandeelhouers, of die eienaars van die onderneming.
Die aandeelhouers se belang is die bedrag wat eienaars belê het in die maatskappy se
voorraad, plus of minus die maatskappy se verdienste of verliese sedert die ontstaan. Soms
verdeel maatskappye verdienste en dit word dividende genoem.
5.9.4 Ontleding van die inkomstestaat
ʼn Inkomstestaat is ʼn verslag wat aantoon hoeveel inkomste ʼn onderneming oor ʼn spesifieke
tydperk (gewoonlik vir ʼn jaar of ʼn gedeelte van ʼn jaar), verdien het. ʼn Inkomstestaat toon ook
die koste en uitgawes wat verband hou met die spesifieke inkomste wat verdien is aan. Die
heel onderste lynitem van die staat toon gewoonlik die onderneming se netto wins of
verliese.
Voorbeeld 5.3: Inkomstestaat
(http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/IncomeStatementExample-
ClosingEntry.png)
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 145
FMG105 Finansiële Bestuur
Inkomste
Om te verstaan hoe inkomstestate opgestel word, kan ʼn stel trappe as vergelyking gebruik
word. Begin aan die bokant met die totale bedrag (bruto inkomste of verkope) van die
verkope gedurende die rekeningkundige tydperk. Die volgende lyn toon die onderneming se
geld uit verkope wat nie gerealiseer gaan word nie. (Dit kan wees as gevolg van afslag of
goedere teruggestuur.) Trek die afslag, ens. af van die bruto inkomste. Dit gee die
onderneming se netto verkope. Die volgende lyn, na die netto verkope, toon gewoonlik die
koste van die verkope. Die volgende lyn trek die koste van verkope van die nettoverkope af
om uit te kom by ʼn subtotaal, die sogenaamde "bruto wins”.
Indien daar ander bronne van inkomste is wat nie met verkope verband hou nie, soos bv.
huurinkomste of donasies ontvang, sal dit na die koste van verkope gelys word. Die
verkope-inkomste en ander inkomste word bymekaar getel om die totale bedryfsinkomste te
bereken.
Gaan dan een tree op ʼn slag af. By elke trap word ʼn aftrekking gemaak vir ʼn bepaalde koste
of ander bedryfsuitgawe wat verband hou met die inkomste verdien. Aan die onderkant van
die trap, ná aftrekking van al die uitgawes, word aangetoon wat die maatskappy verdien of
verloor het gedurende die rekeningkundige tydperk.
Uitgawes
Die volgende afdeling handel oor die bedryfsuitgawes. Dit is die koste wat verwys na die
ondersteuning van ʼn onderneming se bedrywighede vir ʼn gegewe tydperk, byvoorbeeld
salarisse van die administratiewe personeel en die koste van navorsing oor nuwe produkte.
Bemarkingskoste is nog ʼn voorbeeld. Bedryfsuitgawes is anders as "die koste van verkope"
wat aan die begin afgetrek word, omdat bedryfsuitgawes nie direk verband hou met die
produksie van die produkte of dienste wat verkoop word nie.
Waardevermindering word ook van die bruto wins afgetrek. Waardevermindering verwys na
die slytasie op sommige bates soos masjinerie, toerusting en meubels, wat oor ʼn langtermyn
gebruik word. Ondernemings versprei die koste van dié bates oor die tydperke waarin dit
gebruik word. Hierdie proses van die verspreiding van hierdie koste word
waardevermindering of amortisasie genoem.
Nadat al die bedryfsuitgawes van die bruto wins afgetrek is, is daar die bedryfswins voor
rente en belasting. Dit word soms "inkomste uit bedrywighede" genoem.
Die onderneming moet voorts rente-inkomste en rente-uitgawe in berekening bring. Rente-
inkomste is die geld wat ondernemings maak deur kontant in rentedraende spaarrekeninge
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 146
FMG105 Finansiële Bestuur
te hou, in geldmarkfondse te belê, ens. Rente-uitgawe is die geld wat ondernemings betaal
vir geld wat geleen is.
Sommige inkomstestate toon rente-inkomste en rente-uitgawe afsonderlik, terwyl ander die
twee getalle kombineer. Die rente-inkomste en -uitgawes word dan bygevoeg of afgetrek
van die bedryfswins, om die bedryfswins voor belasting te bereken.
Ten slotte, word inkomstebelasting afgetrek om die netto wins of netto verlies te bereken.
Netto wins is ook bekend as die netto inkomste of netto verdienste.
5.9.5 Ontleding van die kontantvloeistaat
Voorbeeld 5.4: Kontantvloeistaat
(http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif)
Kontantvloeistate doen verslag oor ʼn onderneming se invloei en uitvloei van kontant. Dit is
belangrik omdat ʼn onderneming genoeg kontant in die hand moet hê om uitgawes te dek en
die aankoop van bates te betaal. Terwyl ʼn inkomstestaat aantoon of ʼn onderneming ʼn wins
gemaak het, kan ʼn kontantvloeistaat aantoon of die onderneming kontant gegenereer het.
Die onderste lyn van die kontantvloeistaat toon die netto toename of afname in kontant vir
die tydperk. Oor die algemeen is kontantvloeistate verdeel in drie hoofdele, naamlik:
• Bedryfsaktiwiteite
• Beleggingsaktiwiteite
• Finansieringsaktiwiteite
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 147
FMG105 Finansiële Bestuur
Bedryfsaktiwiteite
Die eerste deel van ʼn kontantvloeistaat is ʼn ontleding van die onderneming se kontantvloei
uit netto inkomste of verliese. Vir die meeste ondernemings rekonsilieer hierdie afdeling van
die kontantvloeistaat die netto inkomste (soos aangedui op die inkomstestaat) met die
werklike kontant wat die onderneming ontvang het. Om dit te doen word netto inkomste
aangepas met enige nie-kontantitems, soos waardevermindering uitgawes en vir enige
kontant wat gebruik is of toegeken is aan ander afdelings.
Beleggingsaktiwiteite
Die tweede deel van ʼn kontantvloeistaat toon die kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite, wat
aankope of verkope van langtermynbates, soos eiendom, aanleg en toerusting insluit. Indien
ʼn onderneming masjinerie koop, sal dit op die kontantvloeistaat aangedui word, omdat
kontant gebruik is. Indien die onderneming besluit om ʼn paar beleggings van ʼn
beleggingsportefeulje te verkoop, sal die opbrengs van die verkope getoon word as ʼn
kontantinvloei uit beleggingsaktiwiteite, want dit verskaf kontant aan die onderneming.
Finansiering van bedrywighede
Die derde deel van ʼn kontantvloeistaat toon die kontantvloei uit al die finansiering van die
aktiwiteite. Tipiese bronne van kontantvloei sal wees kontant wat deur die verkoop van
aandele en die verbande of lenings van banke gegenereer is.
5.9.6 Die voetnotas
Die voetnotas by die finansiële state bevat nuttige inligting. Hier is ʼn paar van voorbeelde:
Beduidende rekeningkundige beleid en praktyk
In die meeste lande vereis die wet dat die rekeningkundige beleid, wat gebruik word vir die
uitbeelding van die onderneming se finansiële toestand en resultate, bekend gemaak moet
word.
Inkomstebelasting
Die voetnotas voorsien gedetailleerde inligting oor die onderneming se huidige en
uitgestelde inkomstebelasting.
Pensioenplanne en ander aftreeprogramme
Die voetnotas bespreek die onderneming se pensioenplanne en ander aftree- of
nadiensvoordeelprogramme. Die notas bevat spesifieke inligting oor die bates en die koste
van hierdie programme en dui aan hoeveel die planne oor- of onderbefonds is, indien wel.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 148
FMG105 Finansiële Bestuur
Aandele-opsies
Die notas bevat ook inligting oor die aandele-opsies toegeken aan beamptes en
werknemers, insluitend die metode van berekening vir aandele-gebaseerde vergoeding en
die effek van die metode op gerapporteerde resultate.
5.9.7 Die verwantskap tussen die finansiële state
Alhoewel elk van die finansiële state ʼn ander aspek aanspreek, moet in gedagte gehou word
dat alles verwant is. Die veranderinge in die bates en laste op die balansstaat word ook
weerspieël in die inkomste en uitgawes op die inkomstestaat, wat weer weerspieël word in
die onderneming se winste of verliese. Kontantvloei verskaf wel meer inligting oor die
kontantbates wat op ʼn balansstaat is, maar is nie gelyk aan die netto inkomste op die
inkomstestaat nie.
Geeneen van die finansiële state vertel die volle verhaal nie, maar gekombineerd bied dit
waardevolle inligting vir beleggers. Sonder inligting kan geen belegger sinvolle besluite
neem wanneer dit by beleggings kom nie.
(Aangepas uit: http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm)
Gevallestudie 5.1
ABC Handelaars Inkomstestaat vir die jaar geëindig 31 Desember 2010.
Verkope 324 000
Min: Koste van verkope (200 000)
= Bruto wins 124 000
Plus: Ander bedryfsinkomste 14 400
Huurinkomste 12 000
Rente-inkomste 2 400
= Bruto bedryfsinkomste 138 400
Min: Bedryfsuitgawes (32 800)
Salarisse en lone 23 000
Skryfbehoeftes 800
Versekering 2 400
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 149
FMG105 Finansiële Bestuur
Telefoon 500
Advertensiekoste 600
Rente op verband 2 500
Eiendomsbelasting 3 000
= Netto wins vir die jaar 105 600
Bestudeer bogenoemde inkomstestaat en beantwoord dan die volgende vrae:
1) Wat is die doel van hierdie inkomstestaat?
2) Waaruit bestaan “Ander bedryfsinkomste”?
3) Waarom dink jy betaal die onderneming “Rente op verband”?
4) Dink jy dat bogenoemde onderneming uitermate winsgewend is?
5) Gee een rede vir jou antwoord in 4 hierbo.
5.10 Samevatting
Niemand kan die belangrikheid van finansiële verslagdoening ontken nie. Belangrike
besluite ten opsigte van beleggings, word op finansiële verslagdoening gebaseer. Beleggers
wil meer deursigtige inligting oor die finansiële rekords van die maatskappy hê. Trouens, dit
is die kwaliteit en die korrektheid van die finansiële verslae, wat beleggers help in sekere
beleggingsbesluite.
Dit is egter so dat sommige ondernemings finansiële verslae voorberei wat feite verberg. Dit
is raadsaam dat beleggers maatskappye vermy wat nie die belangrikheid van deursigtigheid
in finansiële verslagdoening verstaan nie. Om in sulke maatskappye te belê, is ʼn risiko.
5.11 Selfevaluering
Aktiwiteit 5
Jy is die samesteller van Table Top Uitgewers se finansiële state.
Beantwoord die volgende vrae:
1) Noem die stappe wat jy sal volg in die voorbereiding van die finansiële verslag.
2) Identifiseer en beskryf die voetnotas wat jy kan aanbring in die state.
3) Verduidelik hoekom dit belangrik is dat state nie afsonderlik nie, maar eerder as ʼn
geheel gelees moet word.
STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING Bladsy 150
FMG105 Finansiële Bestuur
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS
Afrikaans Engels
Balansstaat Balance sheet
Basiese rekeningkundige vergelyking Basic accounting equation
Bates Assets
Eksterne verslagdoening External reporting
Finansiële verslag Financial report
Finansiële verslagdoening Financial reporting
Inkomste-erkenning Income recognition
Inkomstestaat Income statement
Internasionale verslagdoeningstandaarde International reporting standards
Interne verslagdoening Internal reporting
Kontantvloeistaat Cashflow statement
Laste Liabilities
Omset Turnover
Rekeningkunde Accountancy
Slegte skuld Bad debt
Strategiese finansiële bestuur Strategic financial management
©akademia (MSW) Bladsy 151
FMG105 Finansiële Bestuur
BRONNELYS
• http://1.bp.blogspot.com.jpg
• http://1.bp.blogspot.com/_8lhLa0PD1LE/Sx6hH5o1A6I/AAAAAAAAAPo/34EcNq7MX
zQ/s400/making+money.JPG
• http://1.bp.blogspot.com/Truck.jpg
• http://4.bp.blogspot.com/damaged-box.jpg
• http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-for-obsolete-
inventory/
• http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm
• http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-to-
provide-for-depreciation/
• http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm
• http://beginnersinvest.about.com/od/analyzingabalancesheet/a/assets-liabilities-
shareholder-equity.htm
• http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm
• http://bigfatfinanceblog.com/wp-content/uploads/2009/03/ifrs-logo.jpg
• http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financial-
reporting/#ixzz1PA37DBi3
• http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/
• http://businesstm.com/wp-content/uploads/2010/01/kfc-300x300.jpg
• http://chessaleeinlondon.files.wordpress.com/2009/01/huisgenootsa.jpg
• http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/
• http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf
• http://EzineArticles.com/3300828
• http://EzineArticles.com/3636174
• http://EzineArticles.com/4505525
• http://EzineArticles.com/5097895
• http://EzineArticles.com/785315
©akademia (MSW) Bladsy 152
FMG105 Finansiële Bestuur
• http://i.ehow.com/images/a04/ph/4p/job-description-sales-store-cashier-800x800.jpg
• http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif
• http://i.technet.microsoft.com/dynimg/IC29225.jpg
• http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/IncomeStatementExample-
ClosingEntry.png
• http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/ProfitBehavior.png
• http://imanifinancial.co.uk/images/sfm_diagram.jpg
• http://img218.imageshack.us/i/77384844.jpg/
• http://jrf.org/files/images/JRC-building.jpg
• http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/
• http://net.onextrapixel.com/wp-content/uploads/2010/06/advertisement-poster.jpg
• http://sowrock.com/electricity/electricity3.gif
• http://static.ideate.co.za/wp-content/images/steers.jpg
• http://static.seekingalpha.com/uploads/2010/5/3/saupload_house_for_rent.jpg
• http://the60sofficialsite.com/images/Lux%20Soap.jpg
• http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp
• http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm
• http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm
• http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm
• http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf
• http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Income_statement1
• http://www.accounting-basics-for-students.com/income-statement-example.html
• http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/09Xpg01.html
• http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184
• http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-and-why-are-global-
economics-looking-at-one-accounting-standard-573896.html#ixzz1P9yaygMV
• http://www.bang-marketing.com/images/p_crop2.jpg
• http://www.bized.co.uk/learn/business/accounting/busaccounts/notes/pl.htm?page=2
©akademia (MSW) Bladsy 153
FMG105 Finansiële Bestuur
• http://www.bookkeeping-financial-accounting-
resources.com/images/accountingcycle.jpg
• http://www.cane.org.za/wp-content/uploads/2010/05/eskom-logo.jpg
• http://www.ci.santa-ana.ca.us/images/0607-cafr_cover.jpg
• http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf
• http://www.companythumbs.com/reports/S/STAN.L/annual/STAN.L_annual_2007.jpg
• http://www.completetax.com/taxguide/text/c60s15d135.asp
• http://www.create-comply.com/images/main/home.jpg
• http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1
• http://www.devserve.co.za/img/Assets.gif
• http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparing-financial-
reports.html#ixzz1PFwmfihV
• http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-
report.html#ixzz1PFeMJMLU
• http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approval-authorization-
process.html#ixzz1Of2sowE9
• http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financial-statement-information-
used.html#ixzz1Kjh3g9bk
• http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif
• http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article2
1928.html
• http://www.equisys.com/solutions/img/solutions_compliance2.jpg
• http://www.freemba.in/articlesread.php?artcode=291&substcode=18&stcode=10
• http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-why-financial-
statements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso
• http://www.geekologie.com/2009/10/22/confidential.jpg
• http://www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf
• http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm
• http://www.ibscdc.org/img/why-financial-management.gif
©akademia (MSW) Bladsy 154
FMG105 Finansiële Bestuur
• http://www.injac.org/breatheasyville/images/rental.jpg
• http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml
• http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216
• http://www.investopedia.com/ask/answers/04/042204.asp
• http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp
• http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp
• http://www.nationalpaints.com/categoryphotos/CategoryPhoto_713.jpg
• http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-good-
management/internal-reports
• http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm
• http://www.principlesofaccounting.com/ART/C4art/classified%20balance%20sheet.P
NG
• http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/
• http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf
• http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers
• http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2
• http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm
• http://www.tbs-sct.gc.ca/dpr-rmr/2007-2008/inst/dus/images/Liabilities-eng.jpg
• http://www.therodshop.com/warranty.htm
• http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_ac
tivity.pdf
• http://www.watertestscam.org.za/images/logos/randwaterboard.jpg
• http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27
• http://www.who.int/management/Finmancyclethm.jpg
• http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx
• http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx
• http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm
• http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm
©akademia (MSW) Bladsy 155
FMG105 Finansiële Bestuur
• http://www.wisegeek.com/what-is-investment-income.htm,
• https://static.flatworldknowledge.com/sites/all/files/imagecache/book/27984/fwk-
collins-fig15_006.jpgs
©akademia (MSW) Bladsy 156
FMG105 Finansiële Bestuur
SELFEVALUERINGSRIGLYNE
Riglyne: Aktiwiteit 1
ABC Skoenmaatskappy ondervind tans probleme met die uitvoering van doeltreffende
finansiële bestuur. Jy is aangestel as ʼn konsultant om voorstelle te doen ten einde die
probleem op te los. Stel ʼn verslag saam waarin jy jou voorstelle uiteensit.
Antwoord:
• Aktiewe betrokkenheid by die opstel van ʼn begroting
In die meeste sakeondernemings word die begrotingsverantwoordelikheid soveel
as moontlik gedelegeer na die onderskeie bestuurders. As gevolg hiervan kry
bestuurders ʼn kans om aktief betrokke te wees by sake soos die bepaling van
verkoopsvolumes; tydelike vulling van vakatures om verkope te stimuleer; die
bepaling van koopvoorkeure ten opsigte van produkte wat ooreenkomstig bepaalde
volumes gebruik word en beleggings in nuwe toerusting of fasiliteite.
• Duidelike aannames
ʼn Begroting is ʼn plan vir die toekoms, gebaseer op die beskikbare bewyse ten tye
van die voorbereiding van die begroting. Daar moet aannames gemaak word oor
aspekte soos verkopegroei, personeelomset, inflasie, ens. Hierdie aannames moet
duidelik in die aanbieding van die begroting vermeld word.
• Samewerking met die rekenmeester
Die rekenmeester wat in ʼn onderneming werksaam is, is in der waarheid die
onderneming se persoonlike sake-adviseur. Die rekenmeester het kennis van die
finansies van die onderneming en die belangrikste drywers van inkomste en koste.
Hierdie kennis is nuttig wanneer dit kom by die hersiening van die onderneming se
prestasie regdeur die jaar.
Verder kan die rekenmeester resultate modelleer op grond van verskillende
aannames en help om ʼn duidelike beeld van die risiko's te kry.
• Deel die begroting met alle betrokke partye
ʼn Bestuurder se sukses hang af van die resultate wat deur alle betrokke partye
behaal word. Die bestuurder moet die begroting en die sleutelaannames waarop dit
gebaseer is met die betrokke partye deel. As alle werknemers weet wat die
finansiële resultate is en wat beoog word, kan dit werknemers motiveer om dié
aksies te neem wat die mees positiewe resultate sal gee.
©akademia (MSW) Bladsy 157
FMG105 Finansiële Bestuur
• Bestuurders moet verantwoordelikheid neem
Wanneer dit finansieel swaar gaan met ʼn onderneming, is dit maklik om
verskonings te soek en ander daarvoor te blameer. Bestuurders betrokke by die
opstel van ʼn begroting, moet daarop gefokus wees om positiewe resultate te
behaal, eerder as om verskonings te soek.
• Moniteer prestasie en neem aksie
Daar moet ʼn proses in plek wees om werklike prestasie teen die begroting te
moniteer. As sakebedrywighede volgens plan verloop, moet aksies geïdentifiseer
word wat die onderneming selfs verder kan verbeter. As alles nie volgens plan
verloop nie, moet aksies geïdentifiseer word wat daarop sal fokus om die
sakebedrywighede weer op dreef te bring.
• Fokus op die belangrikste detail
Wanneer dit kom by finansiële bestuur, kan bestuurders soms verlore raak in detail
en nietighede. Bestuurders moet duidelikheid hê oor die inligting waaraan aandag
geskenk moet word. Voorbeelde van sodanige inligting is inkomste uit verkope of
dienste, salariskoste van werknemers en bedryfskoste.
Riglyne: Aktiwiteit 2
1) Onderskei tussen die volgende beginsels waarop basiese rekeningkundige state
gebaseer is:
• Lopende saakbeginsel
• Paringsbeginsel
• Inkomste-erkenningsbeginsel
Antwoord:
• Lopende saakbeginsel
Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat ʼn onderneming sal voortbestaan om
sy doelwitte en verpligtinge na te kom en nie in die afsienbare toekoms gelikwideer
sal word nie. Indien die ondernemings se finansiële situasie sodanig is dat die
rekenmeester van mening is dat die onderneming nie in staat sal wees om voort te
gaan nie, sal daar van die rekenmeester verwag word om hierdie evaluering
openbaar te maak.
Die lopende saakbeginsel kan dit vir die onderneming moontlik maak om van sy
vooruitbetaalde uitgawes uit te stel tot toekomstige rekeningkundige tydperke.
©akademia (MSW) Bladsy 158
FMG105 Finansiële Bestuur
• Paringsbeginsel
Hierdie rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings die opgeloopte
rekeningkundige beginsel gebruik. Die paringsbeginsel vereis dat uitgawes met
inkomste afgepaar word. Byvoorbeeld, daar moet verslag gedoen word oor die
koste van verkope-kommissies in die tydperk waarin die verkope plaasgevind het
en nie in die tydperk wanneer die kommissie betaal is nie.
Lone van werknemers word aangeteken as ʼn uitgawe in die week waarin die
werknemers gewerk het en nie in die week waarin die werknemers betaal is nie.
Indien ʼn maatskappy<onderneming?>, byvoorbeeld instem om1% van die 2010-
inkomste as ʼn bonus op 15 Januarie 2011 aan werkers te gee, moet die
maatskappy die bonus verklaar as ʼn uitgawe in 2010 en die onbetaalde bedrag op
31 Desember 2010 as ʼn las. Die koste is aangegaan soos die verkope plaasgevind
het.
• Inkomste-erkenningsbeginsel
Onder die opgeloopte rekeningkundige beginsel word inkomste erken sodra ʼn
produk verkoop is of ʼn diens gelewer is, ongeag wanneer die gelde werklik
ontvang is. Kragtens hierdie basiese rekeningkundige beginsel, kan ʼn maatskappy
R20,000 verdien en verklaar aan inkomste in die eerste maand wat dit sake bedryf,
maar R0 in werklike kontant ontvang in daardie maand.
Byvoorbeeld, as ABC Consulting ʼn diens lewer teen ʼn ooreengekome prys van
R1 000, moet ABC R1 000 aan inkomste erken sodra die diens gelewer is – dit
maak nie saak of die kliënt die R1 000 onmiddellik betaal of eers oor 30 dae nie.
2) Bereken die eienaarsbelang uit die volgende gegewens:
Bates = R100 000
Laste = R 60 000
Antwoord:
Eienaarsbelang = Bates–Laste
= R100 000 – R60 000
= R40 000
3) Veronderstel ʼn maatskappy word vir R1 000 000 deur ʼn voormalige werknemer, wat
beweer dat sy dienste onregverdig beëindig is, gedagvaar . Het die maatskappy nou ʼn
R1 000 000 verpligting of nie?
©akademia (MSW) Bladsy 159
FMG105 Finansiële Bestuur
Antwoord:
Indien die maatskappy geregverdig was in die beëindiging van die werknemer se
dienste en het dokumentasie en getuies om die optrede te ondersteun, kan dit
gesien word as ʼn ongegronde regsgeding en mag daar geen las wees nie.
Andersyds, indien die maatskappy nie regverdig was in die beëindiging van die
dienste nie en dit is duidelik dat die maatskappy onbehoorlik opgetree het, sal die
maatskappy waarskynlik ʼn inkomstestaatverlies en ʼn balansstaat-aanspreeklikheid
hê.
Riglyne: Aktiwiteit 3
KFC MenloPark
http://4.bp.blogspot.com/KFC+logo.jpg
Jy is die eienaar van ʼn Kentucky Fried Chicken-onderneming in Menlopark in Pretoria. Jy
verkoop die normale hoenderprodukte op die perseel. Beantwoord die volgende vrae met
betrekking tot die inkomste van u onderneming.
1) Hoe kan die inkomstestaat gebruik word in die meting van inkomste?
Die inkomstestaat meet alle inkomste teen al die uitgawes vir ʼn gegewe tydperk.
2) Watter spesifieke komponente van inkomste word gemeet? Gee praktiese voorbeelde
in jou antwoord.
3)
Antwoord:
• Verkope
Verkope is die bruto inkomste wat gegenereer word uit die verkoop van
©akademia (MSW) Bladsy 160
FMG105 Finansiële Bestuur
hoenderprodukte minus teruggawes (kansellasies) en afslag (verlaging in die
pryse).
• Koste van goedere verkoop
Dit is die direkte koste wat verband hou met die voorbereiding van die
hoenderdisse. Hierdie koste sluit die voorraad wat gebruik word, die direkte arbeid,
salarisse, vrag- en ander koste wat verband hou met die bedryfsaktiwiteite,
byvoorbeeld toerusting, herstelwerk, ens. in.
• Bruto wins
Die bruto wins is die direkte wins wat verband hou met die werklike voorbereiding
van die hoenderprodukte. Dit word bereken as verkope minus die koste van die
hoenderprodukte verkoop.
• Bedryfsuitgawes
Dit is die algemene en administratiewe uitgawes wat nodig is om die onderneming
te bedryf. Voorbeelde sluit in: kantoorsalarisse, versekering, advertensies, verkope-
kommissies en huur.
• Waardevermindering
Waardevermindering word gewoonlik ingesluit in bedryfsuitgawes en/of koste van
goedere verkoop. Waardevermindering is ʼn nie-kontant uitgawe, waar die kontant
uitvloei wanneer die bate gekoop word, maar die koste word opgeneem oor ʼn
tydperk van jare afhangende van die tipe bate.
Voorbeelde van wanneer waardevermindering ter sprake sal wees, is by die
aankoop van toerusting of ʼn gebou wat as restaurant gebruik word.
Waardevermindering word gelys by bedryfsuitgawes as die koste wat verband hou
met vaste bates, wat gebruik word vir die verkoop van goedere en dienste en
algemene of administratiewe doeleindes. Voorbeelde sluit in voertuie vir
maatskappygebruik of ʼn kantoorrekenaar en telefoonstelsel.
• Bedryfswins
Dit is die wins wat verdien word gedurende die normale loop van bedrywighede. Dit
word bereken deur bedryfsuitgawes van die bruto wins af te trek.
• Ander inkomste en uitgawes
Ander inkomste en uitgawes verteenwoordig daardie items wat nie plaasgevind het
tydens die normale verloop van die bedrywighede nie. Byvoorbeeld, ʼn Kentucky
©akademia (MSW) Bladsy 161
FMG105 Finansiële Bestuur
Fried Chicken-onderneming sluit nie normaalweg inkomste in wat verkry word uit
die verhuring van eiendom of rente op beleggings nie. Hierdie bronne van inkomste
word afsonderlik hanteer. Rente-uitgawe vir skuld word ook ingesluit in hierdie
kategorie.
• Netto wins voor belasting
Dit is die bedrag van inkomste verdien deur die onderneming voordat belasting
betaal word.
• Netto wins na belasting
Dit is die uiteindelike verdienste van die onderneming. Dit word bereken deur
belasting betaal af te trek van netto wins voor belasting.
4) Watter vier tipes aanpassingsinskrywings kan teen jaareinde gedoen word?
Riglyne: Aktiwiteit 4
Jy is die risikobestuurder van TableTop Meubelhandelaar. Jy is bekommerd oor die
uitgawe-magtigingsprosedures by Table Top.
1) Gee ʼn beskrywing van die stappe wat jy sal volg om te bepaal of die uitgawe-
magtigingsprosedures gevolg word.
Die volgende is die stappe in die evalueringsproses:
• Stap 1: Identifiseer die probleme
Aanpassingsinskrywings
Uitgestelde uitgawes
Opgeloopte uitgawes
Opgeloopte inkomste
Onverdiende inkomste
©akademia (MSW) Bladsy 162
FMG105 Finansiële Bestuur
Gaan die proses na en probeer enige probleme identifiseer – dit is soms maklik om
probleme mis te kyk. Vra die personeel na hulle insette, veral ten opsigte van
probleme wat miskien nie altyd so duidelik sigbaar is nie.
• Stap 2: Besluit wie en wat dalk geraak word en hoe hulle geraak word
Tydens die evaluering is dit veral belangrik om te bepaal hoe die probleme die
onderneming en werknemers raak, aangesien dit sal help om die beste manier te
identifiseer om die probleem te bestuur. Dit kan beteken dat daar ʼn lys gemaak
moet word van die individuele sowel as groepsprosesse ten einde moontlike
probleme te identifiseer.
• Stap 3: Evalueer die probleme en besluit oor voorsorgmaatreëls
Nadat die probleme geïdentifiseer is, besluit dan wat om te doen. Die beste is om
moontlike oplossings te vergelyk met ʼn goeie standaardpraktyk. Daar is baie
bronne en hulpmiddels in die verband. Dus, evalueer die prosesse, bepaal of
genoegsame kontrolemaatreëls in plek is en hoe die werk georganiseer is.
Vergelyk dit dan met goeie praktyk en bepaal of daar iets meer of anders gedoen
moet word.
• Stap 4: Bevindings en implementering
Indien die bevindings en moontlike oplossings geïmplementeer word, sal dit ʼn
verskil maak aan die onderneming. Die resultate van die assessering moet
noukeurig geboekstaaf word – op ʼn eenvoudige manier en met praktiese
implementeerbare voorstelle om die probleem aan te spreek. Geen assessering is
perfek nie, maar indien dit probleme identifiseer en kan lei tot verbetering in
prosesse, kan dit tot voordeel van die onderneming wees.
2) Aan watter vereistes moet die magtigingsprosedures en die betaal van fondse
voldoen?
Vereistes van die prosedures vir die magtiging en betaling van fondse, is soos volg:
• Die magtiging vir betaling moet geskei wees van die proses van die betaling
self.
• Daar moet seker gemaak word dat die goedere of dienste wat verkry is,
voorsien is in ooreenstemming met die betrokke ooreenkoms voordat betaling
geskied.
• Betalingsvoorwaardes moet gekies of onderhandel word om goeie waarde te
voorsien.
©akademia (MSW) Bladsy 163
FMG105 Finansiële Bestuur
• Fakture moet akkuraat en betyds betaal word.
• Daar moet ʼn balans tussen voorkomende en opsporende kontroles wees om
bedrog teë werk.
• Ouditprosedures wat geredelik nagegaan kan word en waarvan verslag gedoen
kan word, is ook ‘n vereiste.
• Periodieke prosedures om enige lesse geleer tydens ʼn interne ouditondersoek,
of ander relevante ervarings of ontwikkelings, in die praktykte implementeer.
3) Table Top koop ʼn nuwe masjien vir R155 000 op 1 Januarie 2010. Dit word geskat dat
die masjien ʼn reswaarde van R100 000 en ʼn bruikbare ekonomiese lewensduur van vyf
jaar sal hê. Die onderneming het ʼn rekeningkundige jaareinde van 31 Desember 2011.
Gebruik die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die depresiasie te bereken.
Die gebruik van die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die jaarlikse
depresiasiekoste te bereken, is soos volg:
DPN = (C-R) / N
waar:
DPN = Jaarlikse reguitlyn depresiasiekoste
C = Koste van die bate
R = Residuele waarde van die bate
N = Nuttige ekonomiese lewensduur van die bate (jare)
DPN = (R155 000 - R100 000)
5
DPN = R 9 000
Riglyne: Aktiwiteit 5
Jy is die samesteller van TableTop Uitgewers se finansiële state.
Beantwoord die volgende vrae:
1) Noem die stappe wat jy sal volg in die voorbereiding van die finansiële verslag.
• Begin met die voorbereiding van die finansiële verslag deur die balansering van die
maatskappy se finansiële vermoë.
• Skep ʼn verklaring van die maatskappy se inkomste.
• Bereken aandeelhouers se aandele of verdienste per aandeel (VPA).
• Voltooi die verslag met ʼn berekening van die kontantbedrag wat die maatskappy
ingebring of gespandeer het.
©akademia (MSW) Bladsy 164
FMG105 Finansiële Bestuur
2) Identifiseer en beskryf die voetnotas wat jy kan aanbring in die state.
• Beduidende rekeningkundige beleid en praktyk
In die meeste lande vereis die wet dat die rekeningkundige beleid, wat gebruik
word vir die uitbeelding van die maatskappy se finansiële toestand en resultate,
bekend gemaak moet word.
• Inkomstebelasting
Die voetnotas voorsien gedetailleerde inligting oor die maatskappy se huidige en
uitgestelde inkomstebelasting.
• Pensioenplanne en ander aftreeprogramme
Die voetnotas bespreek die maatskappy se pensioenplanne en ander aftree- of
nadiensvoordeelprogramme. Die notas bevat spesifieke inligting oor die bates en
die koste van hierdie programme en dui aan hoeveel die planne oor- of
onderbefonds is, indien wel.
• Aandele-opsies
Die notas bevat ook inligting oor die aandele-opsies toegeken aan beamptes en
werknemers, insluitend die metode van berekening vir aandele-gebaseerde
vergoeding en die effek van die metode op gerapporteerde resultate.
3) Verduidelik hoekom dit belangrik is dat state nie afsonderlik nie, maar eerder as ʼn
geheel gelees moet word.
Alhoewel elk van die finansiële state ʼn ander aspek aanspreek, moet in gedagte gehou
word dat alles verwant is. Die veranderinge in die bates en laste op die balansstaat word
ook weerspieël in die inkomste en uitgawes op die inkomstestaat, wat weer weerspieël
word in die maatskappy se winste of verliese. Kontantvloei verskaf wel meer inligting oor
die kontantbates wat op ʼn balansstaat is, maar is nie gelyk aan die netto inkomste op die
inkomstestaat nie.
Geeneen van die finansiële state vertel die volle verhaal nie, maar gekombineerd bied dit
waardevolle inligting vir beleggers. Sonder inligting kan geen belegger sinvolle besluite
neem wanneer dit by beleggings kom nie.
(Aangepas uit: http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm).
©akademia (MSW) Bladsy 165
www. a k a d e m i a . a c . z a
inansiële bestuur is die wetenskaplike manipulasie en gebruikvan die finansiële en sakeomgewing met die doel om die besteekonomiese besluite te neem wat moontlik is onder die
heersende omstandighede en die beskikbaarheid van inligting enskaars hulpbronne. Dit word gedoen deur verskeie statistiese, wis -kun dige en ekonomiese metodes. Eenvoudig gestel, finansiële bestuuris die optimale gebruik van finansiële en ander ekonomiese hulp -bronne. Belastingaangeleenthede word ook in ag geneem.
Finansiële bestuur het as ’n dissipline na vore gekom uit dieekonomie en het ’n wetenskap in eie reg geword. Finansiëlebestuur het bewys dat dit voordele inhou vir verskeie vlakke vandie samelewing en help met die ontwikkeling van finansiëledoelwitte wat uiteindelik sal help om ’n onderneming se doelwittete bereik. Hierdie finansiële doelwitte kan kort- of langtermyn -doelwitte wees. Die dag-tot-dag winsgewende bestuur van ’nonderneming en die bestuur van die daaglikse huishoudelikefinansies is korttermyndoelwitte. ’n Sakeonderneming se wins ge -wend heid en lewensvatbaarheid is langtermyndoelwitte.
Ander aktiwiteite wat deel uitmaak van finansiële bestuur is kon -tant bestuur, finansiële risikobestuur, finansiële rekeningkunde enbestuursrekeningkunde. Daar is ook drie verdere dissiplines infinansiële bestuur, naamlik finansiële beplanning, finansiële beheer enfinansiële besluitneming. Finansiële bestuur maak dit moontlik omdie finansiële wêreld te verstaan met behulp van rekeningkundigeverslae, finansiële verhoudings en finansiële state. Die toepassingvan doeltreffende finansiële bestuur is ook tot voordeel van dieekonomie van ’n land. Doeltreffende finansiële besluite kan lei totwinsgewendheid en eindelik tot groei en meer werkgeleenthede.
In hierdie studiegids word aandag gegee aan die beginsels vanfinansiële bestuur, basiese finansiële state, bestuur van inkomste enuitgawes, asook finansiële verslagdoening.
F
a k a d e m i aj o u o o p , a f r i k a a n s e l e e r t u i s t e