Euridice NL 2008-2009

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009

http://slidepdf.com/reader/full/euridice-nl-2008-2009 1/227

Europese Commissie

Organisatie van het

onderwijssysteem in

Nederland

2008/09

NL

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009


E U R Y B A S E N E D E R L A N D

1

1. Politieke en economische achtergronden .............................................................. 10

1.1. Voorgeschiedenis.......................................................................................................................................... 10

1.2. Wetgevende en uitvoerende macht....................................................................................................... 13

1.3. Godsdienst en levensbeschouwing........................................................................................................ 14

1.4. Talen................................................................................................................................................................... 14

1.5. Bevolking.......................................................................................................................................................... 15

1.6. Economie.......................................................................................................................................................... 15

1.7. Statistieken ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ........................ .................... 15

1.7.1. Demografische kerncijfers.................................................................................................................................. 16

1.7.2. Beroepsbevolking ................................................................................................................................................. 17 1.7.3. Financiële gegevens Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).........................................................17

2. Organisatie en bestuur van het onderwijs.............................................................. 18


2.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen ...................... ...................... ...................... .................. 19

2.3. Algemene principes en wetgeving......................................................................................................... 22

2.4. Structuur van het onderwijssysteem en keuzemomenten..................... ...................... ................. 24

2.5. Leerplicht.......................................................................................................................................................... 25

2.6. Bestuur ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ..................... ...................... ..... 27

2.6.1. Bestuur op nationaal niveau..............................................................................................................................27

2.6.2. Bestuur op provinciaal niveau........................................................................................................................... 30

2.6.3. Bestuur op gemeentelijk niveau ......................................................................................................................30

2.6.4. Bevoegd gezag: bestuur van de onderwijsinstelling ................................................................................ 30

2.7. Interne en externe consultatie.................................................................................................................. 34

2.7.1. Medezeggenschap................................................................................................................................................34

2.7.2. Advies- en overlegorganen................................................................................................................................ 36 2.8. Financiering..................................................................................................................................................... 38

2.8.1. Financiering van het basis onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs................................. 39

2.8.2. Financiering van het voortgezet onderwijs..................................................................................................39

2.8.3. Financiering van de educatie en het beroepsonderwijs..........................................................................39

2.8.4. Financiering van het hoger onderwijs ...........................................................................................................40

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



2

2.9. Statistieken ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ........................ .................... 41

2.9.1. Kerncijfers instellingen ........................................................................................................................................ 41

2.9.2. Kerncijfers leerlingen en studenten ................................................................................................................42

2.9.3. Financiën onderwijs algemeen......................................................................................................................... 43

2.9.4. Financiële kerncijfers WSF en WTOS ...............................................................................................................44

2.9.5. Les- en collegegeld............................................................................................................................................... 46

3. Pre-primair onderwijs............................................................................................... 47



3.3. Wet- en regelgeving..................................................................................................................................... 52

3.4. Algemene doelen.......................................................................................................................................... 53

3.5. Geografische spreiding van instellingen .................... ....................... ...................... ....................... ...... 53

3.6. Toelatingsvoorwaarden kinderopvang................................................................................................. 53

3.7. Financiële steun aan gezinnen................................................................................................................. 53

3.8. Groepsindeling kinderopvang.................................................................................................................. 54

3.9. Dag- en weekindeling.................................................................................................................................. 54

3.9.1. Jaarplanning............................................................................................................................................................54

3.9.2. Dag- en weekrooster............................................................................................................................................ 54

3.10. Kinderopvang en curriculum.................................................................................................................. 54

3.11. Onderwijsmethoden, materialen en kinderopvang....................................................................... 55

3.12. Leerlingevaluatie......................................................................................................................................... 55

3.13. Speciale ondersteuningsmaatregelen ..................... ..................... ...................... ..................... ........... 55

3.14. Private sector ..................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ............. 56

3.15. Alternatieven................... ...................... ..................... ..................... ...................... ...................... ................. 56

3.16. Statistieken kinderopvang....................................................................................................................... 56

4. Primair onderwijs...................................................................................................... 58




4.4. Algemene doelen.......................................................................................................................................... 60

4.5. Geografische spreiding van scholen ..................... ....................... ........................ ..................... ............. 63

4.6. Toelating en schoolkeuze........................................................................................................................... 64

4.7. Financiële steun aan ouders...................................................................................................................... 64

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



3

4.8. Groepsindeling............................................................................................................................................... 65

4.9. Organisatie van schooldagen ..................... ....................... ...................... ...................... ...................... ..... 65

4.9.1. Schooljaar.................................................................................................................................................................65

4.9.2. Lesuren in het basisonderwijs en speciaal onderwijs ............................................................................... 65

4.10. Curriculum, onderwerpen, uren ................... ..................... ...................... ..................... ....................... .. 66

4.10.1. Kerndoelen............................................................................................................................................................66

4.10.2. Onderwijsaanbod ............................................................................................................................................... 67

4.10.3. Het schoolplan, de schoolgids en het klachtrecht...................................................................................68

4.10.4. Landelijke onderwijsgids.................................................................................................................................. 68

4.11. Onderwijsmethoden en leermiddelen................................................................................................ 68


4.13. Overgang naar volgende leergroep..................................................................................................... 70

4.14. Diplomering.................................................................................................................................................. 70

4.15. Onderwijsbegeleiding............................................................................................................................... 70

4.16. Bijzonder onderwijs.................................................................................................................................... 71

4.17. Alternatieve schooltypen......................................................................................................................... 71

4.18. Statistieken primair onderwijs................................................................................................................ 72

4.18.1. Kerncijfers leerlingen......................................................................................................................................... 72

4.18.2. Kerncijfers instellingen en personeel ...........................................................................................................72

5. Voortgezet onderwijs ............................................................................................... 74




5.4. Algemene doelen.......................................................................................................................................... 79

5.4.1. Doelen van de onder- en bovenbouw ...........................................................................................................79

5.4.2. Brede school............................................................................................................................................................ 79

5.4.3. Samenwerking vo-be ........................................................................................................................................... 80

5.5. Schooltypen..................................................................................................................................................... 80

5.6. Geografische spreiding van scholen ..................... ....................... ........................ ..................... ............. 81

5.7. Toelating en schoolkeuze........................................................................................................................... 81

5.7.1. Toelating...................................................................................................................................................................81

5.7.2. Schoolkeuze............................................................................................................................................................82

5.8. Lesgelden ................... ...................... ...................... ....................... ...................... ..................... ....................... . 82

5.9. Financiële steun aan leerlingen................................................................................................................ 82

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



4

5.10. Niveaus en groepsindeling...................................................................................................................... 83

5.10.1. Onderbouw...........................................................................................................................................................83

5.10.2. Bovenbouw...........................................................................................................................................................83

5.11. Specialisaties................................................................................................................................................. 84

5.11.1. Onderbouw...........................................................................................................................................................84

5.11.2. Bovenbouw...........................................................................................................................................................84

5.12. Schooltijden.................................................................................................................................................. 86

5.12.1. Schooljaar.............................................................................................................................................................. 86

5.12.2. Lesrooster .............................................................................................................................................................. 86

5.13. Curriculum, onderwerpen, studielast ...................... ...................... ...................... ...................... .......... 87

5.13.1. Curriculum onderbouw .................................................................................................................................... 88

5.13.2. Curriculum bovenbouw.................................................................................................................................... 90

5.14. Onderwijsmethoden en materialen..................................................................................................... 98


5.16. Overgang ................... ..................... ..................... ...................... ..................... ....................... ..................... ... 99

5.16.1. Onderbouw...........................................................................................................................................................99

5.16.2. Bovenbouw...........................................................................................................................................................99

5.17. Examens, diploma en getuigschrift...................................................................................................... 99

5.17.1. Vmbo.....................................................................................................................................................................100

5.17.2. Havo/Vwo ............................................................................................................................................................101 5.18. Beroepsvoorlichting en relatie met de arbeidsmarkt..................... ...................... ...................... .103

5.19. Bijzonder onderwijs..................................................................................................................................103

5.20. Alternatieve varianten.............................................................................................................................104

5.21. Statistieken voortgezet onderwijs ....................... ...................... ...................... ..................... .............. 104

5.21.1. Kerncijfers leerlingen.......................................................................................................................................104

6. Hoger onderwijs...................................................................................................... 108

6.1. Voorgeschiedenis........................................................................................................................................109

6.1.1. Hoger beroepsonderwijs..................................................................................................................................109

6.1.2. Wetenschappelijk onderwijs ...........................................................................................................................109

6.1.3. Afstandsonderwijs HO .......................................................................................................................................109

6.1.4. Hoger onderwijs en de EU: het Bologna Proces........................................................................................109

6.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen ...................... ...................... ...................... ................ 109

6.3. Wet- en regelgeving...................................................................................................................................111

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



5

6.4. Algemene doelen........................................................................................................................................112



6.5. Soorten instellingen ..................... ..................... ...................... ..................... ........................ ..................... .113



6.6. Toelating.........................................................................................................................................................114



6.7. Collegegeld....................................................................................................................................................116

6.8. Studiefinanciering.......................................................................................................................................116

6.9. Organisatie academisch jaar ..................... ...................... ...................... ....................... .................... .......118 6.9.1. Schooljaar...............................................................................................................................................................118

6.9.2. College-uren en studiepunten in het hoger onderwijs..........................................................................118

6.10. Studierichtingen........................................................................................................................................118

6.10.1. Hoger beroepsonderwijs................................................................................................................................120

6.10.2. Wetenschappelijk onderwijs.........................................................................................................................121

6.11. Curriculum...................................................................................................................................................121


6.11.2. Wetenschappelijk onderwijs.........................................................................................................................122 6.12. Onderwijsmethoden................................................................................................................................123

6.13. Evaluatie van studenten.........................................................................................................................123

6.14. Overgang naar het volgende studiejaar........................................................................................... 123

6.15. Examens en getuigschriften..................................................................................................................124



6.16. Begeleiding en relatie met de arbeidsmarkt................................................................................... 125



6.17. Bijzonder onderwijs..................................................................................................................................125

6.18. Alternatieve en voortgezette opleidingen ..................... ...................... ....................... .................... 125

6.18.1. Voortgezette opleidingen..............................................................................................................................125

6.18.2. Opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker / technisch ontwerper............................................126

6.18.3. Open Universiteit Nederland ........................................................................................................................126

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



6

6.19. Statistieken hoger onderwijs ..................... ...................... ...................... ...................... ..................... ....127

6.19.1. Kerncijfers studenten hoger beroepsonderwijs .....................................................................................127

6.19.2. Kerncijfers instellingen en personeel hoger beroepsonderwijs .......................................................128

6.19.3. Kerncijfers studenten wetenschappelijk onderwijs ..............................................................................129

6.19.4. Kerncijfers instellingen en personeel wetenschappelijk onderwijs.................................................130

6.19.5. Kerncijfers open universiteit .........................................................................................................................131

7. Educatie en beroepsonderwijs .............................................................................. 132



7.3. Wet- en regelgeving...................................................................................................................................137

7.3.1. Wet educatie en beroepsonderwijs ..............................................................................................................137

7.3.2. Wet Medezeggenschap Onderwijs 1992.....................................................................................................137 7.3.3. Scholingsmaatregelen.......................................................................................................................................138

7.4. Algemene doelen........................................................................................................................................138

7.4.1. Middelbaar Beroepsonderwijs........................................................................................................................138

7.4.2. Educatie ..................................................................................................................................................................139

7.5. Instellingen en schooltypen ...................... ...................... ...................... ...................... ..................... .......139

7.6. Geografische spreiding van instellingen .................... ....................... ...................... ....................... ....140

7.7. Toelating.........................................................................................................................................................140

7.7.1. Middelbaar beroepsonderwijs........................................................................................................................140

7.7.2. Educatie ..................................................................................................................................................................140

7.8. Lesgelden ................... ...................... ...................... ....................... ...................... ..................... ...................... 140

7.8.1. Middelbaar beroepsonderwijs........................................................................................................................140

7.8.2. Educatie ..................................................................................................................................................................141

7.9. Financiële steun aan deelnemers..........................................................................................................141

7.10. Specialisaties...............................................................................................................................................142

7.10.1. Middelbaar beroepsonderwijs .....................................................................................................................142

7.10.2. Educatie................................................................................................................................................................143

7.11. Onderwijsmethoden................................................................................................................................144

7.12. Leraren ................... ....................... ...................... ...................... ...................... ..................... ...................... ...144

7.13. Voortgang van deelnemers................................................................................................................... 144


7.13.2. Educatie................................................................................................................................................................145

7.14. Examens en diplomering ..................... ...................... ...................... ...................... ..................... ........... 145

7.14.1. Middelbaar beroepsonderwijs .....................................................................................................................145 7.14.2. Educatie................................................................................................................................................................146

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



7

7.15. Relatie met de arbeidsmarkt.................................................................................................................147


7.15.2. Educatie................................................................................................................................................................148

7.16. Bijzonder onderwijs..................................................................................................................................148 7.17. Statistieken volwasseneneducatie en beroepsonderwijs ...................... ..................... ............... 149

8. Leraren, schoolleiding, onderwijsinspectie en onderwijsondersteunend

personeel.....................................................................................................................151

8.1. Lerarenopleidingen algemeen...............................................................................................................151

8.1.1. Voorgeschiedenis................................................................................................................................................152

8.1.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen...........................................................................................152

8.1.3. Wet- en regelgeving ...........................................................................................................................................153

8.1.4. Instellingen en opleidingsmodel ...................................................................................................................153 8.1.5. Toelatingseisen ....................................................................................................................................................156

8.1.6. Curriculum, bijzondere vaardigheden en specialisatie ..........................................................................156

8.1.7. Evaluatie en diplomering..................................................................................................................................158

8.1.8. Alternatieve leerroutes......................................................................................................................................159

8.2. Arbeidsvoorwaarden voor onderwijspersoneel...............................................................................160

8.2.1. Historisch overzicht ............................................................................................................................................160

8.2.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen...........................................................................................160

8.2.3. Wet- en regelgeving ...........................................................................................................................................160

8.2.4. Beleid ten aanzien van vraag en aanbod van leraren .............................................................................162 8.2.5. Toegang tot het beroep en benoeming......................................................................................................162

8.2.6. Beroepsstatus .......................................................................................................................................................163

8.2.7. Maatregelen bij vervanging.............................................................................................................................163

8.2.8. Maatregelen ter ondersteuning van leraren ..............................................................................................163

8.2.9. Evaluatie van leraren ..........................................................................................................................................164

8.2.10. Nascholing...........................................................................................................................................................164

8.2.11. Salarissen .............................................................................................................................................................165

8.2.12. Arbeidstijd en verlof .........................................................................................................................................166

8.2.13. Promotie en privileges ....................................................................................................................................167

8.2.14. Mobiliteit..............................................................................................................................................................167 8.2.15. Ontslag .................................................................................................................................................................167

8.2.16. Pensioen...............................................................................................................................................................167

8.3. Schoolleiding ..................... ...................... ...................... ...................... ...................... ..................... .............. 168

8.3.1. Vereisten benoeming tot directeur...............................................................................................................168

8.3.2. Arbeidsvoorwaarden bij de functie van directeur ...................................................................................168

8.4. Onderwijsinspectie .................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...168

8.4.1. Aanstellingvereisten voor inspecteurs van het onderwijs ....................................................................169

8.5. Personeel verantwoordelijk voor ondersteuning en begeleiding............................................. 169

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



8

8.6. Overig personeel .................... ...................... ..................... ...................... ....................... ..................... ........169

8.7. Statistieken leraren .................... ...................... ..................... ...................... ...................... ...................... ....170

8.7.1. Gegevens personeel...........................................................................................................................................170

8.7.2. Salarissen................................................................................................................................................................170

9. Evaluatie van de onderwijsinstellingen en het onderwijssysteem .................... 175



9.3. Wetgeving......................................................................................................................................................177

9.4. Evaluatie op school/instellingsniveau ...................... ....................... ....................... ...................... .......178

9.4.1. Interne evaluatie..................................................................................................................................................179

9.4.2. Externe evaluatie .................................................................................................................................................181 9.5. Evaluatie van het onderwijssysteem ...................... ...................... ...................... ....................... ........... 191

9.6. Onderzoek van onderwijs gerelateerd aan de evaluatie van het onderwijssyteem........... 191

9.7. Statistieken evaluatie van het onderwijssysteem............................................................................ 192

10. Speciaal onderwijs................................................................................................193

10.1. Voorgeschiedenis......................................................................................................................................193

10.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen................................................................................193

10.3. Categorisering van doelgroepen ...................... ....................... ....................... ....................... ............. 194

10.4. Financiële steun aan gezinnen............................................................................................................. 196

10.5. Speciale voorzieningen binnen het regulier onderwijs.............................................................. 196

10.5.1. Wet- en regelgeving.........................................................................................................................................196

10.5.2. Algemene doelen..............................................................................................................................................196

10.5.3. Speciale maatregelen......................................................................................................................................197

10.6. Voorzieningen in het speciaal onderwijs ...................... ....................... ....................... ..................... 198

10.6.1. Wet- en regelgeving.........................................................................................................................................198

10.6.2. Algemene doelen..............................................................................................................................................198

10.6.3. Geografische spreiding van instellingen ..................................................................................................198

10.6.4. Toelating en schoolkeuze ..............................................................................................................................199

10.6.5. Groepsindeling ..................................................................................................................................................199

10.6.6. Organisatie van het schooljaar.....................................................................................................................199

10.6.7. Curriculum, onderwerpen..............................................................................................................................200

10.6.8. Onderwijsmethoden en materialen ...........................................................................................................201

10.6.9. Overgang en evaluatie....................................................................................................................................201

10.6.10. Relatie met de arbeidsmarkt.......................................................................................................................201

10.6.11. Afsluiting ...........................................................................................................................................................201

10.6.12. Bijzonder onderwijs .......................................................................................................................................201

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



9

10.7. Speciale maatregelen voor immigrantenkinderen.......................................................................202

10.8. Statistieken speciaal onderwijs............................................................................................................ 202

10.8.1. Kerncijfers leerlingen.......................................................................................................................................202

10.8.2. Kerncijfers instellingen en personeel .........................................................................................................203

11. Europese en Internationale dimensie van het onderwijs.................................. 204

11.1. Voorgeschiedenis......................................................................................................................................204

11.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen................................................................................205

11.3. Nationaal beleid/specifieke wetgeving ...................... ...................... ....................... ..................... ....206

11.4. Nationale programma's en initiatieven............................................................................................. 206

11.4.1. Bilaterale programma's en initiatieven......................................................................................................207

11.4.2. Multilaterale programma's en initiatieven ...............................................................................................208

11.5. Het Europese/internationale aspect in het curriculum............................................................... 209

11.6. Mobiliteit en uitwisseling....................................................................................................................... 211

11.6.1. Mobiliteit en uitwisseling van leerlingen/studenten............................................................................212

11.6.2. Mobiliteit en uitwisseling van leraren en docenten..............................................................................214

11.7. Statistieken..................................................................................................................................................215

11.7.1. Nederlandse leerlingen en docenten (po en vo)

naar het buitenland in het kader van programma's ...........................................................................................215

11.7.2. Deelname internationaliseringsprojecten beroepsonderwijs envolwassenen educatie...................................................................................................................................................215

11.7.3. Mobiliteitsprogramma's hoger onderwijs ................................................................................................216

GLOSSARIUM...............................................................................................................218

WET-EN REGELGEVING ............................................................................................... 222

INSTELLIGEN................................................................................................................ 223

BIBLIOGRAFIE..............................................................................................................225

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



10

1. Politieke en economische achtergronden

1.1. Voorgeschiedenis

Onder Filips de Goede en Karel de Stoute maakten de Nederlanden deel uit van het Bourgondische Rijk (1419

tot 1477). Na Karel de Stoutes dood vielen de Nederlanden toe aan het Habsburgse Huis, dat onder Karel V

(1515-1555) een centralistisch beleid voerde waartegen in de Nederlanden (het huidige Nederland, België en

de Noord-Westelijke rand van Frankrijk) steeds meer weerstand kwam dat zich onder zijn zoon en opvolger

Filips II (1555-1581) uitte in een Opstand (de zgn. "Tachtigjarige Oorlog") tegen het centrale gezag.

Uiteindelijk resulteerde dit verzet in 1579 in de noordelijke Nederlanden (het huidige Nederland) tot een

definitieve breuk van het protestantse noorden, onder leiding van Holland, met de rest van de Nederlanden.

In 1581 verklaarden de Staten-Generaal der Nederlanden zich onafhankelijk van de Spaanse koning Filips II.

Het hoogtepunt van de Republiek lag tussen 1650-1672. In de 18de eeuw zakte de oude republiek onder

leiding van de regentenelite en de Oranjes steeds verder weg. Een groep radicale republikeinen voerde in de jaren 80 van de 18e eeuw een strijd voor meer democratie (de Patriottenstrijd), maar de heersende elite won

deze strijd (voorlopig) met hulp van Pruisen. In 1795 werd de Eerste Republiek binnengevallen door het leger

van Napoleon. De radicale republikeinen riepen in datzelfde jaar de Bataafsche Republiek uit, de Tweede

Republiek der Nederlanden. De Nationale Vergadering, de eerste Nederlandse volksvertegenwoordiging,

kwam op 1 maart 1796 voor de eerste maal in zitting bijeen. Op 1 mei 1798 kreeg Nederland zijn eerste

moderne Grondwet. De Tweede Republiek ging echter ten onder aan de monarchistische aspiraties van de

Bonapartes: in 1806 werd Nederland een monarchie onder Franse overheersing.

In 1813 kwam een eind aan het Napoleontische tijdperk. Willem Frederik, zoon van Willem V, werd gevraagd

naar zijn vaderland terug te keren. In 1815 werd hij als Willem I koning van Nederland. De noordelijke en

zuidelijke Nederlanden werden samengevoegd om zo een buffer te vormen tegen de Franse expansiedrang.

De Belgen waren zeer ontevreden over de samenvoeging en over de samenwerking met de koning. Ze

kwamen in opstand en riepen de onafhankelijkheid in 1830 uit. In 1839 dwongen Engeland en Frankrijk deze

scheiding af.

In 1848 kreeg Nederland een nieuwe grondwet, waarin de koning onschendbaarheid geniet en de ministers

verantwoordelijk zijn. De Grondwet van 1848 garandeerde vrijheid van onderwijs. Daarmee hadden

protestanten en katholieken de eerste slag gewonnen van wat later de schoolstrijd zou worden genoemd.

De overheid wilde echter geen geld aan bijzonder onderwijs uitgeven. De liberalen wilden het onderwijs

neutraal (openbaar) houden, terwijl de protestanten en katholieken juist scholen wilden op basis van hun

geloof en het recht op subsidie. Uiteindelijk is de Schoolstrijd beslecht in 1917 met een grondwetswijziging,

waarbij de financiële gelijkstelling voor het lager onderwijs werd vastgelegd; in etappen is sindsdien de

financiële gelijkstelling voor de overige onderwijssoorten geregeld.

Rond 1900 richtte de Nederlandse politiek zich op het beschermen van het koloniale bezit en het verwerven

van een vooraanstaande positie in de internationale handel en het geldverkeer. Nederland voerde tussen de

grote machtsblokken in Europa een strikt neutrale politiek. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef

Nederland neutraal.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Nederland door Duitsland bezet. De koningin en de regering

vluchtten naar Engeland. Bijna 80% van de joodse bevolking van Nederland (110.000 mensen) werd

gedeporteerd en vermoord. Het zuiden van Nederland werd in 1944 bevrijd, maar het noorden bleef nog tot

mei 1945 in Duitse handen.

De onafhankelijkheid van het Nederlands koloniaal bezit zette na de Tweede Wereldoorlog in. Direct na de

Tweede Wereldoorlog verklaarde Nederlands-Indië zich onafhankelijk onder de naam Indonesië. Nederland

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



11

vocht in twee oorlogen (eufemistisch ook wel "politionele acties" genoemd) tegen de Indonesische

nationalisten. Na vier jaar militaire acties volgde, onder internationale druk op Nederland, de

soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië. De westelijke helft van Nieuw-Guinea werd pas in 1962, mede

onder druk van de Verenigde Staten, aan de Verenigde Naties overgedragen.

De Nederlandse Antillen (Aruba, Bonaire, Curaçao, St. Maarten, St. Eustatius en Saba) kregen in 1954 volledigzelfbestuur binnen het verband van het Koninkrijk der Nederlanden; het streven van Aruba naar losmaking

uit het administratief verband van de Nederlandse Antillen leidde in 1986 tot een "status aparte" voor het

eiland. Eind 2010 zal het Koninkrijk der Nederlanden uit vier landen bestaan, te weten: Aruba, Curaçao,

Nederland en St. Maarten. Daarnaast krijgen Bonaire, St. Eustatius en Saba de status van bijzondere

gemeente.

Suriname werd in 1975 onafhankelijk.

In 1949 werd de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) opgericht. Ook Nederland trad tot de NAVO

toe en nam daarmee definitief afscheid van de neutraliteitspolitiek, die sinds 1839 de kern van hetNederlands buitenlands beleid had gevormd. In 1957 behoorde Nederland ook tot een van de oprichters van

de Europese Economische Gemeenschap (EEG).

Als gevolg van de industrialisatie nam in de jaren 50 de welvaart in Nederland snel toe.

De jaren '60 en '70 waren belangrijk, omdat ze gekenmerkt werden door een golf van democratisering (in

politiek, bedrijfsleven en onderwijs; grotere verbreiding van het gedachtegoed van de vrouwenemancipatie,

meer vrijheid voor de kinderen) en beweging op allerlei gebied (seksuele revolutie, jongerencultuur,

ontkerkelijking).

Het grootste deel van de jaren '80 werden gekenmerkt door een economische terugval en veel werkloosheid,

uiteindelijk met succes bestreden door grote bezuinigingen en het 'Poldermodel' (consensus tussenoverheid, vakbonden en werkgevers). De jaren '90, politiek gezien de Paarse jaren (de combinatie van

sociaal-democratisch rood en liberaal blauw), waren jaren van grote welvaart, waarin Nederland goed

meeprofiteerde van de wereldwijde economische groei. De jaren '80 en '90 leidden tot verdere

uitkristallisering van discussies die op ethisch en sociaal gebied plaatsvonden (wetgeving rond abortus,

euthanasievraagstuk, homo-emancipatie inclusief homohuwelijk).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



12

Huidige politieke situatie

Op 22 november 2006 vonden vervroegde Tweede Kamerverkiezingen plaats nadat het kabinet Balkenende

II was gevallen. Het CDA heeft een bescheiden verlies geleden, de PvdA en de VVD zagen hun zetelaantal

aanzienlijk teruglopen. Grote winnaar van de verkiezingen was de Socialistische Partij (SP) die van 8 naar 25

zetels steeg. De ChristenUnie verdubbelde haar zetelaantal. De partij Lijst Pim Fortuyn (LPF) kwam niet in de Tweede Kamer terug, twee nieuwe partijen deden hun intrede, de Partij voor de Vrijheid (PVV, een

voortzetting van Groep Wilders) en de Partij voor de Dieren. De zetelverdeling van de Tweede Kamer (totaal

150 zetels), gevolgd door de zetelverdeling na de vorige verkiezingen:

Christen Democratisch Appèl (CDA) 41 zetels (44)

Partij van de Arbeid (PvdA) 33 zetels (42)

Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) 21 zetels (27)

Democraten 66 (D'66) 3 zetels (6)

Partij voor de Vrijheid (PVV) 9 zetels

Socialistische Partij (SP) 25 zetels (8)

GroenLinks 7 zetels (8)

ChristenUnie 6 zetels (3)

Staatkundig-Gereformeerde Partij (SGP) 2 zetels (2)

Partij voor de dieren 2 zetels

Verdonk 1 zetel

Gezien de verkiezingsuitslag, lag een coalitie tussen het CDA, de ChristenUnie en de PvdA voor de hand. Er

zijn in deze kabinetsperiode 16 ministers, waarvan 8 van het CDA, 6 van de PvdA en 2 van de Christenunie.

Daarnaast zijn er 11 staatssecretarissen, waarvan 4 van het CDA, 6 van het PvdA en 1 van de ChristenUnie.

De regering heeft haar voornemens voor onderwijs in haar regeerakkoord verwoord. De volgende punten

zijn hierin als doelstelling opgenomen:

● Niemand mag de school verlaten zonder afgeronde opleiding.

● Onderwijsinstellingen krijgen meer mogelijkheden invulling te geven aan het onderwijs door

vertrouwen te geven aan de professionals in het onderwijs, met minder regels en minder toezicht.

● Goede kwaliteit: duidelijk eindkennis van leerlingen en studenten vastleggen, de maatschappelijke

doelen van het onderwijs, en de ruimte voor invulling door de scholen met de verantwoording

hierover aan de maatschappij.

● Recht van scholen op naleving en bescherming van hun grondslag en traditie.

● Segregatie in het onderwijs bestrijden.

● Het kleinschalig organiseren van scholen, eventueel binnen bestaande grootschalige verbanden, zal

worden bevorderd en de fusieprikkel voor het voortgezet onderwijs wordt afgeschaft.

● Schoolboeken in het voortgezet onderwijs worden gratis.

● Het streven is te komen tot vermindering van de werkdruk en verhoging van de kwaliteit in het

onderwijs:

o aanpak lerarentekort;

o verbetering kwaliteit lerarenopleidingen;

o nadere beschouwing van belonings- en functiedifferentiatie, loopbaanperspectief, omvang

lestaak, hoeveelheid contacturen, ruimte voor individuele leerlingbegeleiding,

onderwijsontwikkeling en professionaliteit docent;o ruimte voor maatwerk.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



13

● Uitwerking van plannen voor de integratie van zorgleerlingen in het regulier onderwijs.

● Speciaal onderwijs blijft een noodzakelijke aanvulling op het reguliere onderwijs en het wegwerken

van wachtlijsten en de verdere vereenvoudiging van de indicatiestelling, waar mogelijk in

samenhang met de (jeugd)zorg, krijgt prioriteit.

● Er komt één nieuw geïntegreerd wetsvoorstel voor bekostiging en besturing van hoger onderwijs

en onderzoek.

● Er zal extra worden geïnvesteerd in het hoger onderwijs, met name via de 1ste en 2e geldstroom.

● Bestrijding van voortijdig schoolverlaten.

● Wetgeving die doorstroming in de beroepskolom vmbo-mbo-hbo belemmert zal worden geschrapt.

● Het concept van brede scholen zal worden gestimuleerd.

1.2. Wetgevende en uitvoerende macht

Nationaal bestuur

Het parlement (de Staten-Generaal) vormt samen met de Koningin en ministers de wetgevende macht; de

uitvoerende macht berust bij de Koningin en de ministers. Het parlement bestaat uit twee kamers. De EersteKamer telt 75 leden, die indirect gekozen worden via de Provinciale Staten. De Tweede Kamer telt 150 leden,

die rechtstreeks gekozen worden door de stemgerechtigde Nederlanders. Dat zijn zij die de leeftijd van 18

jaar hebben bereikt.

De Raad van Ministers, die bij de huidige regering uit 16 personen bestaat, heeft als voornaamste taak het

regeringsbeleid te coördineren. De Raad van Ministers kan ook staatssecretarissen, te vergelijken met

onderministers, benoemen (tijdens de huidige regeerperiode zijn er 10 staatssecretarissen). Een

regeerperiode duurt vier jaar.

● Minister-president (Premier): mr. dr. J.P. (Jan Peter) Balkenende (CDA)

● Vice-minister-presidenten (Vice-premiers): drs. W.J. (Wouter) Bos (PvdA) en mr. A. (André) Rouvoet

(Christenunie)● Minister van onderwijs, cultuur en wetenschap: prof. dr. H.A. (Ronald) Plasterk (PvdA) . De minister

heeft in zijn portefeuille:

o Hoger onderwijs

o Wetenschappelijk onderwijs

o Onderzoek

o Innovatieplatform (eerste vice voorzitter)

o Cultuur en media

o Emancipatiebeleid (inclusief homo-emancipatie)

o Project Aanval op de schooluitval

o Lerarenbeleid (Arbeidsvoorwaarden)

● Staatssecretarissen van onderwijs, cultuur en wetenschap:

o mw. J.M. (Marja) van Bijsterveldt-Vliegenthart (CDA; Staatssecretaris voor voortgezet en

beroepsonderwijs), met in haar portefeuille:

Voortgezet onderwijs

(V)MBO, volwasseneneducatie

Project Aanval op de schooluitval

Lerarenopleidingen

o Mw. S.A.M. (Sharon) Dijksma (PvdA; Staatssecretaris voor primair onderwijs), met in haar

portefeuille:

Primair onderwijs

Speciaal onderwijs, onderwijsachterstandenbeleid

Kinderopvang, voorschoolse opvang

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



14

Het landbouwonderwijs valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van landbouw , mw. G. (Gerda)

Verburg (CDA).

Provinciaal bestuur

Nederland bestaat uit 12 provincies. Aan het hoofd van de provincie staan de Provinciale Staten. Zij

vertegenwoordigen de gehele bevolking van de provincie. Provinciale Staten zijn het algemeen bestuur van

een provincie. Om de vier jaar kiezen de stemgerechtigde bewoners van de provincie rechtstreeks de leden

van de Provinciale Staten. De leden van de Provinciale Staten kiezen, eveneens voor vier jaar, uit hun midden

het dagelijks bestuur: het College van Gedeputeerde Staten (3 tot 9 leden, afhankelijk van de grootte van de

provincie). Daarnaast kiezen de Provinciale Staten de leden van de Eerste Kamer. De Gedeputeerde Staten

vormen de uitvoerende macht en houden zich onder andere bezig met het handhaven van de wet in de

provincie. De Commissaris van de Koningin (in Limburg ook Gouverneur genoemd), die door de Kroon voor

zes jaar wordt benoemd, staat aan het hoofd van de Provinciale en Gedeputeerde Staten.

Gemeentelijk bestuur

Er zijn 441 gemeenten in Nederland (stand 1 januari 2009), die worden bestuurd door de Gemeenteraad ende Burgemeester en Wethouders (het Gemeentebestuur). De Gemeenteraad wordt elke vier jaar gekozen

door de inwoners van de gemeente. Het aantal Wethouders dat door de Gemeenteraad wordt aangesteld is

afhankelijk van de grootte van de gemeente. De Burgemeester is voorzitter van de Gemeenteraad en het

Gemeentebestuur. Het Gemeentebestuur is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de gemeente en

voor de uitvoering van beslissingen die door de provinciale of nationale overheid genomen zijn.

1.3. Godsdienst en levensbeschouwing

Vrijheid van godsdienst is vastgelegd in de Grondwet. In Nederland is er scheiding van Kerk en Staat, er is

geen staatsgodsdienst. De Rooms-Katholieken vormen de grootste groep gelovigen (30%) gevolgd door de

Prostestanten (20%) en de Islamieten (6%). Van de Nederlandse bevolking heeft verder 2% een anderegodsdienst of levensbeschouwing en is 42% onkerkelijk (2006).

1.4. Talen

In Nederland spreken de inwoners Nederlands, een Germaanse taal.

Per 1 maart 1998 is het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden in Nederland van

kracht. Hiermee kregen, naast Fries, ook het Nedersaksisch en het Limburgs – alle drie eveneens Germaanse

talen - de status van erkende regionale taal. Het Jiddisch en het Romani werden als niet-territoriale talen

erkend. Alleen voor het Fries is deel III van het handvest van toepassing, waarin maatregelen ter

bescherming en bevordering zijn opgenomen die betrekking hebben op onder meer het onderwijs.

Fries wordt in de provincie Friesland gesproken Op de scholen in Friesland wordt naast onderwijs in de

Nederlandse taal ook onderwijs gegeven in de Friese taal, tenzij Gedeputeerde Staten (het provinciebestuur)

op verzoek van het bevoegd gezag ontheffing van deze verplichting hebben verleend.

Nedersaksisch, een groep niet-gestandaardiseerde West-Germaanse Nederduitse variëteiten, wordt

gesproken in Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland (Veluwe en Achterhoek) en de Stellingwerven

(Oost- en Weststellingwerf) in Zuid-Oost-Friesland. Limburgs is een Westelijk-Maas-Rijnlandse streektaal,

gesproken in Nederlands (en Belgisch) Limburg.

De Friese taal of de levende streektaal kan in het onderwijs als voertaal worden gebruikt als naast de

Nederlandse taal de Friese taal of die levende streektaal wordt gebruikt.

In het hoger onderwijs en in volwasseneneducatie en beroepsonderwijs is wettelijk geregeld dat het

onderwijs in het Nederlands wordt gegeven en dat de examens in het Nederlands worden afgenomen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



15

Hiervan kan worden afgeweken wanneer het een taalopleiding betreft, wanneer het onderwijs betreft dat

door een anderstalige gastdocent wordt gegeven of indien de specifieke aard, de inrichting of de kwaliteit

van het onderwijs dan wel de herkomst van de studenten daartoe noodzaakt.

1.5. Bevolking

Nederland telt 16,49 miljoen inwoners (2009), die leven op een oppervlakte van 41.526 km2 (33.900 km2

land). Per km2 is de bevolkingsdichtheid 486 personen. Het aantal allochtonen bedraagt in 2008 19,6% van

de totale bevolking (3,22 miljoen, waarvan 1,19 miljoen allochtonen eerste generatie en 1,59 miljoen tweede

generatie). 36,6% van het totale aantal allochtonen wordt gevormd door Turken, Marokkanen, Surinamers en

Antillianen/Arubanen. Het aantal ouderen (65+) zal door vergrijzing in de komende decennia sterk blijven

toenemen. De sterkste bevolkingsconcentratie is in het westen van het land. Van de 441 gemeenten hebben

24 gemeenten 100.000 of meer inwoners (2009).

1.6. Economie

De Nederlandse economie is de laatste twintig jaar aanzienlijk veranderd. Dit komt tot uiting in zowel debron als het niveau van het nationale inkomen. Tegenwoordig wordt bijna de helft van het Nederlandse

bruto binnenlands product voortgebracht door commerciële diensten. Daarenboven is de Nederlandse

economie in toenemende mate internationaal georiënteerd geworden.

De Nederlandse economie stagneerde aan het eind van de jaren zeventig. Werkloosheid steeg tot boven

10%, tegen de achtergrond van hoge inflatie en forse loonstijgingen. De sombere situatie dwong

vakbonden, werkgevers en de regering te onderhandelen over een overeenkomst die loonmatiging,

verkorting van arbeidstijd en belastingvermindering omvatte. De resterende ruimte voor loonstijgingen die

binnen dit 'poldermodel' mogelijk waren werd gebruikt voor het scheppen van nieuwe banen in de private

sector. Deze succesvolle benadering voerde de werkgelegenheid op met een gemiddelde 1,8% jaarlijks in de

periode van 1984-2000. De toename van banen werd begeleid door een langzamere groei in

arbeidsproductiviteit, die steeg met een gemiddelde van 1,1% per jaar in dezelfde periode. In de periode

2000-2003 onderging de economie opnieuw een terugval, en werkloosheid begon weer toe te nemen.

Opnieuw zijn werknemers en werkgevers overeengekomen loonstijgingen in toom te houden.

In 2006 was er sprake van een omslag op de arbeidsmarkt, voor het eerst sinds 2002 groeide de

werkgelegenheid en daalde de werkloosheid. De werkgelegenheid steeg met 1,5%, dat zijn ruwweg 150

duizend banen. In mei 2007 lag de seizoensgecorrigeerde werkloosheid in de EU op 7,0%. Van alle 27

lidstaten had Nederland met 3,2% de laagste werkloosheid.

Het bbp groeide in 2006 met 2,9%, bijna het dubbele van de groei in 2005. De Nederlandse economie is in

2007 met 3,5% gegroeid. Dit is de hoogste groei na 2000. In 2008 zakte de economie terug van

hoogconjunctuur naar nulgroei. Weliswaar was de economische groei in de eerste drie kwartalen noggemiddeld 2,7 procent ten opzichte van een jaar eerder, maar in het tweede en derde kwartaal groeide de

economie niet meer. De export stond fors onder druk door de wereldwijde economische tegenwind en ook

de consumptie van huishoudens groeide minder snel. De investeringsactiviteit bleef wel nog hoog.

1.7. Statistieken

De statistieken zijn ontleend aan onderstaande publicaties van het CBS en het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap.

Jaar in cijfers 2007

Kerncijfers 2004-2008 Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



16

1.7.1. Demografische kerncijfers

Tabel 1.1. Bron: StatLine CBS, Bevolking; naar geslacht

Bevolking, 1 januari (x 1000) 2006 2007 2008 Totaal 16.334 16.358 16.

mannen 8.077 8.089 8.112

vrouwen 8.257 8.269 8.293

Tabel 1.2. Bron: StatLine CBS, Bevolking kerncijfers

2007 2008

Bevolking per km2 land 484 486

Tabel 1.3. Bron: StatLine CBS, Historie bevolking

Bevolking naar leeftijd (x 1000) 2006 2007 2008

0-20 jaar 3.976 3.957 3.940

20-45 jaar 5.705 5.629 5.570

45-65 jaar 4.324 4.404 4.480

65-80 jaar 1.743 1.768 1.799

80 jaar of ouder 587 601 615

Tabel 1.4. Bron: StatLine CBS, Historie bevolking

Demografische druk (in % van de bevolking van 20-65

jaar)2006 2007 2008

0-20 jaar ("groene druk 1)") 39,6 39,4 39,2

65 jaar of ouder ("grijze druk 2) ") 23,2 23,6 24,0

Totaal 3) 62,9 63,0 63,2

1) De verhouding tussen het aantal personen van 0-20 jaar ten opzichte van de personen in de zogenaamde

'productieve' leeftijdsgroep van 20-65 jaar.

2) De verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de

zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20-65 jaar.

3) Dit geeft de verhouding weer tussen het aantal personen van 0-20 jaar en van 65 jaar of ouder ten

opzichte van de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20-65 jarigen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



17

Tabel 1.5. Bron: StatLine CBS, Bevolking; kerncijfers

Bevolkingsgroei 2006 2007 2008

Totaal 23.782 47.407 81.188

1.7.2. Beroepsbevolking

Tabel 1.6. Bron: StatLine, CBS, Beroepsbevolking; leeftijd

Kerncijfers beroepsbevolking (15-65 jaar) (x 1000) 2006 2007 2008

Totale beroepsbevolking 7.486 7.603 7.714

Werkzame beroepsbevolking 7.074 7.259 7.410

Werkloosheidspercentage 5,5 4,5 3,9

Werkloze beroepsbevolking 413 344 304

1.7.3. Financiële gegevens Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)

Tabel 1.7. Bron: Kerncijfers 2004-2008 Onderwijs Cultuur en Wetenschap

Bruto Binnenlands Product (BBP), Rijksuitgaven en

uitgaven OCW2006 2007 2008

Bruto Binnenlands Product (tegen marktprijzen x € 1

mld)539,9 567,1 595,1

Rijksuitgaven (excl. Uitgaven nationale schuld) (x € 1mld)

136.5 145,8 192,3

Uitgaven OCW (onderwijs, studiefinanciering,

onderzoek) (x € 1 mln)29.341,3 31.920,4 34.732,8

als % BBP 5,4% 5,6% 5,8%

als % Rijksuitgaven 21,5% 21,9% 18,1%

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



18

2. Organisatie en bestuur van het onderwijs


Schoolstrijd en Onderwijspacificatie

De wettelijke gelijkstelling van het openbaar onderwijs en het bijzonder onderwijs is een belangrijk kenmerk

van het Nederlandse onderwijsstelsel. Deze gelijkstelling dateert uit 1917 en is bereikt na een lange politieke

strijd in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.

In 1801 kwam de eerste onderwijswet tot stand, de Wet op het lager onderwijs. Tijdens de negentiende en

het begin van de twintigste eeuw werden lagere scholen onderscheiden in openbare scholen, die van

overheidswege gefinancierd werden, en bijzondere scholen, die door particulieren werden onderhouden.

Ongelijke behandeling van openbaar en bijzonder onderwijs zorgde voor de zogenaamde schoolstrijd, een

politieke strijd met als inzet de volledige wettelijke gelijkstelling van beide onderwijssoorten. Katholieken en

protestanten wilden gelijke overheidsbekostiging voor hun eigen scholen met een uitgesproken rooms-

katholieke of protestants-christelijke signatuur. Ook de liberalen wilden dat de grondwettelijke vrijheid van

onderwijs tot uitdrukking zou komen in de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs. In

de Grondwet van 1917 werd die financiële gelijkstelling, de zogenaamde Onderwijspacificatie van 1917,

bereikt.

Na 1917 werd de financiële gelijkstelling uitgebreid naar het voortgezet onderwijs en het hoger onderwijs.

Op dit moment zijn er bijna tweemaal zoveel bijzondere scholen als openbare scholen.

Geschiedenis van de leerplicht

In 1900 werd de eerste leerplichtwet ingevoerd, die de duur van de leerplicht bepaalde op 6 jaar (van 6 tot 12

jaar). De wet is herhaaldelijk gewijzigd en in 1969 vervangen door de Leerplichtwet 1969. Volgens deze wet

moeten kinderen van 6 tot 16 jaar volledig dagonderwijs volgen. In 1985 werd in de Leerplichtwet de

ondergrens van de leerplicht van 6 jaar op 5 jaar gesteld. Sinds 1985 moeten kinderen vanaf vijf jaar naar

school en duurt de volledige leerplicht minimaal 12 volledige schooljaren. Daarnaast geldt de leerplicht voor

alle leerlingen tot het einde van het schooljaar waarin de leerlingen de leeftijd van 16 jaar hebben bereikt. In

1971 werd de partiële leerplicht ingevoerd die jongeren tot hun 17de levensjaar verplichtte in ieder geval

deeltijd onderwijs te volgen. Sinds 1 augustus 2007 is dit veranderd en geldt, in plaats van de partiële

leerplicht, naast de volledige leerplicht ook de kwalificatieplicht. Deze is van toepassing op jongeren die:

● nog geen 18 jaar zijn;

● nog geen startkwalificatie hebben behaald, en;

● de volledige leerplicht achter de rug hebben.

Het doel is deze jongeren minimaal een havo-, vwo- of mbo2-diploma te laten halen. Dit kan voltijd, maar

mag ook in deeltijd zodat de jongeren naast hun opleiding kunnen werken.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



19

2.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen

Kwaliteitsagenda VO: Tekenen voor kwaliteit

In juli 2008 heeft de staatssecretaris de Kwaliteitsagenda voor het Voortgezet Onderwijs uitgebracht. De

Kwaliteitsagenda VO bevat zes beleidsprioriteiten waarop de overheid en de sector zich de komende tijdzullen richten en de acties die daarvoor nodig zijn. De beleidsprioriteiten die voor de komende jaren gelden

zijn:

● Rekenen en taal: aantoonbare verbetering van taal- en rekenprestaties;

● Uitblinken: uitblinken op alle niveau's en een passende kwalificatie voor alle leerlingen;

● Burgerschap: burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke

stages;

● Professionele ruimte: ruimte voor de leraar;

● Examens: goede en betrouwbare examens;

● Verbetercultuur: (zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter.

Om deze beleidsdoelstellingen te realiseren worden goede leraren essentieel geacht. De leraar is dan ook

een speerpunt in het kabinetsbeleid en een prioriteit in de Kwaliteitsagenda VO.

Wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur

In december 2008 heeft het kabinet ingestemd met het wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur. Met

dit voorstel kan de overheid de bekostiging van een basisschool of middelbare school in het belang van de

leerlingen beëindigen wanneer er sprake is van aanhoudend slecht onderwijs. In het wetsvoorstel zijn eisen

geformuleerd voor de minimumkwaliteit waar iedere school aan moet voldoen en kan een school een

aanwijzing krijgen wanneer er sprake is van bestuurlijk wanbeheer. Als niet aan deze aanwijziging gehoor

wordt gegeven door het bestuur kan een bekostigingssanctie worden getroffen. Tot slot bevat het

wetsvoorstel bepalingen die de verdere ontwikkeling van principes van goed bestuur in het primair envoortgezet onderwijs stimuleren. Het gaat hierbij om de functiescheiding van bestuur en intern toezicht

binnen de onderwijsorganisatie en om het ontwikkelen van een gedragscode voor goed bestuur per

onderwijssector.

Gratis schoolboeken

Vanaf het schooljaar 2009/2010 stellen scholen schoolboeken gratis ter beschikking. Voor het schooljaar

2008/2009 moeten ouders de schoolboeken nog zelf aanschaffen, maar krijgen zij daarvoor wel een

tegemoetkoming van €316. Dat is de gemiddelde prijs van een boekenpakket (prijspeil 2008). Vanaf het

schooljaar 2009/2010 gaat dit geld naar de scholen. Deze zijn dan verantwoordelijk voor het verzorgen van

gratis lesmateriaal aan hun leerlingen. Onder gratis lesmateriaal wordt het volgende verstaan:

● leerboeken, werkboeken, projecten tabellenboeken, examentrainingen en –bundels, eigen

leermateriaal van de school, bijbehorende cd's en/of dvd's die een leerling dat leerjaar nodig heeft;

● de ontsluiting van digitaal leermateriaal (de kosten van licenties) dat een leerling in dat leerjaar

nodig heeft.

Atlassen, woordenboeken, rekenmachines en agenda's worden niet gratis. Ook zaken als laptops,

sportkleding, gereedschap, schriften/multomappen, pennen en dergelijke zijn en blijven voor de rekening

van de ouders.

De invoering van gratis schoolboeken geldt voor alle leerlingen aan scholen in het regulier voortgezet

onderwijs (bijvoorbeeld vmbo, mavo, havo en vwo). Daaronder vallen ook de scholen voor praktijkonderwijs

en het zogeheten groene voortgezet onderwijs. Leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) krijgen

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



20

al gratis schoolboeken. Het gaat uitsluitend om scholen die door de Nederlandse overheid worden

bekostigd.

Strategische Agenda beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 2008-2011

In 2008 is de strategische agenda voor beroepsonderwijs en volwassenen-educatie uitgekomen. Deze is

opgesteld in samenwerking met het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, het Ministerie van

Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Economische Zaken. Het kabinet wil de kwaliteit

van het beroepsonderwijs verbeteren zodat het aansluit bij de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt. De

agenda richt zich op de volgende beleidsprioriteiten:

● Betere aansluiting beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt;

o De ambitie is ervoor te zorgen dat het aanbod van gekwalificeerd personeel zo goed mogelijk

aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt, zowel kwalitatief als kwantitatief.

● Verbeteren van de onderwijskwaliteit;

o De komende jaren is alles erop gericht dat per augustus 2010 de mbo-opleidingen zijn geënt op

de nieuwe kwalificatiedossiers (zie 7.14.1.).

● Een betere aansluiting in de beroepskolom;

o De ambitie is een beter functionerende beroepskolom (vmbo-mbo-hbo) die ervoor zorgt dat er

minder studenten uitvallen en dat zoveel mogelijk studenten een diploma halen op een zo

hoog mogelijk niveau waaraan behoefte is op de arbeidsmarkt (zie 7.13.).

● Actieve en duurzame participatie aan onderwijs, arbeidsmarkt en samenleving;

o Diverse groepen mensen dreigen de aansluiting met de maatschappij te missen. Bepaalde

jongeren, ouderen en mensen met een handicap verwerven of behouden vaak moeizaam een

positie op de arbeidsmarkt, doordat zij niet beschikken over de juiste competenties (kennis,

vaardigheden en houding). Het mbo kan ze helpen om die competenties te verwerven en moet

daarom de drempelloze instroom behouden.

● Meer samenhang in het educatiebeleid;

o Gemeenten hebben te maken met drie bekostigingsregimes, zij krijgen middelen voor educatie,

re-integratie en inburgering, waardoor een integrale aanpak wordt belemmerd. Het kabinet is

voornemens om vanaf 1 januari 2009 de diverse gemeentelijke budgetten gericht op

participatiebevordering samen te voegen.

Deltaplan taal en rekenen mbo

In 2009 wordt het Deltaplan taal en rekenen mbo opgesteld. Hierin wordt aangegeven hoe het taal- en

rekenniveau van mbo-studenten op korte termijn zal worden verbeterd. Het Deltaplan wordt tot stand

gebracht in nauw overleg met deskundigen, docenten en de koepelorganisaties (VO Raad, MBO Raad, HBO

Raad). Het streven is het Deltaplan taal en rekenen in het mbo in het voorjaar 2009 gereed te hebben.

Passend Onderwijs

Binnen het funderend onderwijs bestaan verschillende systemen voor extra ondersteuning van leerlingen

naast elkaar. Elk systeem heeft eigen toegangseisen en processen, een eigen bekostigingsysteem en

verantwoordelijkheden. Op basis van de evaluatie van de verschillende systemen is voorgesteld tot een

herziening van het stelsel te komen. Dit heeft geleid tot de discussie over invoering van een zorgplicht,

resulterend in plannen voor invoering van een resultaatsverplichting 'passend onderwijs'.

De inzet van passend onderwijs is om regionale netwerken te vormen. Deze netwerken vormen de basis om

voor alle leerlingen een passend onderwijszorgaanbod te bieden, om wachtlijsten en thuiszitters tegen te

gaan en om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Uitgangspunt is het verbinden van bestaande

structuren: de samenwerkingsverbanden 'Weer Samen Naar School' (WSNS) (zie 10.5.2.) in het primair

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



21

onderwijs worden verbonden met de samenwerkingsverbanden voor het voortgezet onderwijs en met de

regionale expertisecentra (rec's) (zie 10.6.4.).

De kernpunten van Passend Onderwijs zijn in het kamerstuk Passend Onderwijs van juni 2008 als volgt

geformuleerd:

● kwaliteit van het onderwijs;

o invoering van kerndoelen in het speciaal onderwijs;

o ontwikkeling van een digitaal leerlingvolgsysteem met daaraan gekoppeld een instrument

waarmee het ontwikkelingsperspectief van een leerling kan worden bepaald;

o ontwikkeling van leerlijnen en leermaterialen;

o implementatie van een kwaliteitszorgsysteem bij alle scholen voor (voortgezet) speciaal

onderwijs;

o stage en stagebegeleiding worden onderdeel van de taakomschrijving van het voortgezet

speciaal onderwijs;

● vorming van regionale netwerken;

● betrokkenheid van personeel en ouders;

o personeel:

o een dekkend netwerk van professionalisering van het personeel;

o betrekken van het personeel bij Passend Onderwijs;

o ondersteunen van leraren in hun dagelijks werk;

o ondersteunen van leraren bij het behartigen van hun belangen;

o ouders:

o individuele ouderondersteuning (zowel georganiseerd binnen het regionale netwerk als

onafhankelijk in de vorm van procesbegeleiding);

o collectieve belangenbehartiging;

o kwaliteitssystematiek in het regionale netwerk;

● budgettaire beheersing;

o inrichten van één loket voor de indicatiestelling onderwijs;

o budgetfinanciering.

Voor het najaar van 2009 heeft de Tweede Kamer voorzien in een besluitvormingsmoment over een

wettelijke regeling per 2011. Hieraan zullen enkele experimenten in verschillende regio's vooraf gaan.

Internationaliseringsagenda mbo

In januari 2009 is de internationaliseringsagenda middelbaar beroepsonderwijs aangeboden aan de Tweede

Kamer. Hierin zijn de bestaande en de gewenste situatie beschreven op de korte (2008-2011) en demiddellange termijn, uitgewerkt op drie niveau's (nationaal, Europees en mondiaal). Er zijn vier

hoofddoelstellingen geformuleerd:

● versterken van de internationale oriëntatie van het mbo:

o mede door middel van het Programma Internationalisering Beroepsonderwijs (PIB). Dit is in

het leven geroepen door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het

Ministerie van Economische Zaken, in samenwerking met de MBO-Raad en HBO-Raad en

MKB-Nederland. Het doel is studenten en docenten van mbo- en hbo-instellingen

kwalitatief en kwantitatief meer internationale bagage te geven door concrete

internationale ervaring;

o momenteel volgen 2.400 mbo-ers een stage of een studie buiten Nederland. In 2010 is het

gewenste aantal 3.200. Het gaat met name om mbo-ers op niveau 3 en 4. Ook moeten meer

mbo-docenten ervaring en kennis op doen in het buitenland door een studie of stage;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



22

o bestaande obstakels zoals met verblijfdocumenten moeten verdwijnen;

o er wordt gestreefd naar een uitbreiding van meeneembare studiefinanciering;

● het bevorderen van inkomende en uitgaande mobiliteit;

● voortgaande samenwerking in Europa;

● versterking van de internationale concurrentie positie van het mbo.

Naast talentontwikkeling is in het mbo vooral de internationale erkenning van beroepskwalificaties van

belang.

2.3. Algemene principes en wetgeving

Het onderwijs is geregeld bij wet. De belangrijkste onderwijswetten zijn:

● Wet op het primair onderwijs (WPO)

● Wet op de expertisecentra (WEC)

● Wet op het voortgezet onderwijs (WVO)

● Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB)

● Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW)

● Wet Studiefinanciering 2000 (WSF 2000)

● Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS)

● Leerplichtwet 1969

● Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten

● Wet medezeggenschap onderwijs 1992 (WMO 1992)

● Wet medezeggenschap op scholen (WMS)

● Wet op het Onderwijstoezicht (WOT)

Grondwet en vrijheid van onderwijs

Een van de kenmerken van het Nederlandse onderwijssysteem, vastgelegd in Artikel 23 van de Grondwet, is

de vrijheid van onderwijs. De vrijheid van onderwijs wordt ook wel aangeduid als de vrijheid van stichting,

richting en inrichting. Men is vrij om een school op te richten en om onderwijs te geven dat gebaseerd is op

een specifieke levensbeschouwelijke of godsdienstige grondslag. Dit betekent dat er in Nederland naast

openbare scholen ook bijzondere scholen zijn opgericht.

Openbare scholen

● zijn toegankelijk voor alle leerlingen, van welke godsdienst of levensovertuiging dan ook;

● zijn in het algemeen publiekrechtelijke instellingen;

● worden bestuurd door het college van burgemeester en wethouders (of door een

bestuurscommissie) van de gemeente waarin de school is gelegen of door een door de gemeenteingestelde openbare rechtspersoon of stichting;

● geven onderwijs van overheidswege.

Bijzondere scholen

● mogen leerlingen weigeren als de ouders de godsdienst of levensbeschouwing van de school niet

onderschrijven;

● zijn privaatrechtelijke scholen die niet door de overheid zijn opgericht, maar wel door de overheid

bekostigd;

● worden bestuurd door een verenigings- of stichtingsbestuur;

● geven onderwijs op een godsdienstige of levensbeschouwelijke grondslag: het zijn onder meer

rooms-katholieke, protestants-christelijke, joodse, islamitische of hindoeïstische scholen of scholen

op antroposofische grondslag.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



23

Er zijn scholen die hun onderwijs inrichten volgens een bepaalde pedagogische opvatting. Dit zijn

bijvoorbeeld de Montessori-, Dalton-, Freinet- en Jenaplanscholen. Het kan daarbij gaan om openbare, maar

ook om bijzondere scholen.

De vrijheid van inrichting betekent dat het bijzonder onderwijs vrij is om het onderwijs volgens eigen

opvattingen te verzorgen. Wel stelt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kwalitatieve eisenaan het onderwijs. Deze gelden voor zowel het openbaar als het bijzonder onderwijs en betreffen

voorschriften voor te volgen vakken, de kerndoelen/examenprogramma's en de landelijke examens, het

aantal lesuren per jaar, de opleidings- en bevoegdheidsvereisten voor leraren, de medezeggenschap, de

plan- en verslagleggingverplichtingen.

De openbare en bijzondere scholen zijn in de Grondwet financieel gelijkgesteld. In de onderwijswetten zijn

bepalingen opgenomen waaraan het bijzonder onderwijs moet voldoen om voor bekostiging in aanmerking

te komen (overschrijdingsregeling).

Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB)

Leerplichtwet 1969

Wet op het onderwijstoezicht (WOT)

Wet medezeggenschap onderwijs 1992 (WMO 1992)

Wet op de expertisecentra (WEC)

Wet Tegemoetkoming Onderwijsbijdrage en Schoolkosten (WTOS)

Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW)

Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten

Wet Medezegenschap op Scholen (WMS)

Wet op het Primair Onderwijs (WPO)

Wet op het voortgezet onderwijs (WVO)

Wet Studiefinanciering 2000 (WSF 2000)

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



24

2.4. Structuur van het onderwijssysteem en keuzemomenten

Organisatie van het onderwijssysteem in Nederland, 2008/09

BASISONDERWIJS

HAVOHAVO

Associate Degree (AD)

HB O

WO

VMBO

P RAKTIJKONDERWIJS

41 2 3 5 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2710

NL

VMBO

MBO VAKOP LEIDING

MBO MIDDENKADEROP LEIDING

MBO BASISBEROEP SOP LEIDING

MBO ASSISTENTOP LEIDING

VW OVW O

Pre-primair onderwijs – ISCED 0 (waarvoor het

Ministerie Onderwijs en Vorming niet verantwoordelijk is)


Ministerie Onderwijs en Vorming verantwoordelijk is)

Primair Onderwijs – ISCED 1 Enkelvoudige structuur – ISCED 1 + ISCED 2

(geen institutioneel onderscheid tussen ISCED 1 en 2)

Algemeen lager voortgezet onderwijs –

ISCED 2 (inclusief Beroepsvoorbereidend)

Lager voortgezet beroepsonderwijs –

ISCED 2

Algemeen hoger voortgezet onderwijs – ISCED 3 Hoger voortgezet beroepsonderwijs – ISCED 3

Postsecundair niet-tertiar onderwijs – ISCED 4

Hoger onderwijs – ISCED 5A Hoger onderwijs – ISCED 5B

Toekenning naar ISCED niveau: ISCED 0 ISCED 1 ISCED 2

Volledig leerplichtig onderwijs Parttime leerplichtig onderwijs

Deeltijd of combinatie school-stage/werkervaring Extra jaar

-/n/- Verplichte stage/werkervaring + duur Studie in het buitenland

Bron: Eurydice

Nederland kent beperkte onderwijsvoorzieningen voor kinderen jonger dan vier jaar (zie hoofdstuk 3.). Voor-

en vroegschoolse educatie richt zich op kinderen van 2 tot en met 5 jaar die risico lopen op een

onderwijsachterstand.

De meeste kinderen gaan op de leeftijd van vier jaar naar het basisonderwijs, hoewel de leerplicht geldt

vanaf 5 jaar. Na het basisonderwijs (duur van acht jaar) kiezen leerlingen op de leeftijd van gemiddeld 12 jaar

voor een van de drie soorten voortgezet onderwijs: vmbo (voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs,

duur van vier jaar), havo (hoger algemeen voortgezet onderwijs, duur van vijf jaar) of vwo (voorbereidend

wetenschappelijk onderwijs, duur van zes jaar). Het vmbo is een schoolsoort die is ingevoerd in het

schooljaar 1999-2000 ter vervanging van de schoolsoorten vbo en mavo. Binnen het vmbo bestaan vier

leerwegen:

● basisberoepsgerichte leerweg

● kaderberoepsgerichte leerweg

● gemengde leerweg

● theoretische leerweg

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



25

De meeste scholen voor voortgezet onderwijs maken deel uit van een scholengemeenschap waarin

meerdere schoolsoorten samenwerken en waarin leerlingen kunnen doorstromen of overstappen naar

andere schoolsoorten.

De drie schoolsoorten voor voortgezet onderwijs bestaan uit een onder- en een bovenbouw. In de

onderbouw ligt het accent op het toepassen van kennis en samenhang en het ontwikkelen vanvaardigheden in het onderwijsaanbod. Hierbij gelden de kerndoelen als richtlijn. Deze beschrijven wat alle

leerlingen moeten leren op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden. In de eerste twee leerjaren van

de onderbouw moeten in totaal 1425 klokuren aan de 58 kerndoelen besteed worden. De school bepaalt zelf

de concrete uitwerking van de kerndoelen in vakken, projecten, leergebieden, een combinatie van deze of

bijvoorbeeld in competentiegericht onderwijs (zie 5.13.1.). In de onderbouw van havo en vwo worden naast

Engels twee vreemde talen onderwezen. In de onderbouw van het vmbo wordt naast het Engels één

vreemde taal onderwezen. Na het vmbo kiezen leerlingen op de leeftijd van gemiddeld 16 jaar voor het

middelbaar beroepsonderwijs. Gediplomeerden van de theoretische leerweg van het vmbo kunnen

eveneens doorstromen naar het havo.

De keuze voor hoger onderwijs wordt gemaakt op een gemiddelde leeftijd van 17 jaar (havo-gediplomeerden); 18 jaar (vwo-gediplomeerden).

Het havo is bedoeld als voorbereiding op het hoger beroepsonderwijs (hbo). Mbo-gediplomeerden kunnen

eveneens doorstromen naar het hbo. In de praktijk stromen havo-gediplomeerden ook door naar de

bovenbouw van het vwo of het middelbaar beroepsonderwijs. Het vwo is bedoeld als voorbereiding op het

wetenschappelijk onderwijs (wo). Hbo-gediplomeerden kunnen eveneens doorstromen naar het wo. In de

praktijk stromen vwo-gediplomeerden ook door naar het hbo.

Naast het regulier basisonderwijs en voortgezet onderwijs zijn er scholen voor speciaal basisonderwijs en

scholen voor speciaal voortgezet onderwijs voor leerlingen die enige tijd orthopedagogische en

orthodidactische ondersteuning nodig hebben. Voor leerlingen die gezien hun handicaps uitsluitend op

speciaal onderwijs zijn aangewezen, zijn er aparte scholen voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaalonderwijs (zie 10.3.). Voor leerlingen die het vmbo niet met een diploma kunnen afsluiten, ook niet met

langdurige extra hulp, is er praktijkonderwijs. Deze speciale vorm van onderwijs bereidt leerlingen voor op

een plaats in de regionale arbeidsmarkt (zie 5.5.).

Vanaf de leeftijd van 18 jaar zijn er mogelijkheden tot het volgen van volwassenenonderwijs in de vorm van

opleidingen volwasseneneducatie (hoofdstuk 7) en in de vorm van hoger afstandsonderwijs (Open

Universiteit, zie 6.18.3.). Zie de bijlage voor een overzicht van de stromen in het onderwijs.

2.5. Leerplicht

De leerplicht is geregeld in de Leerplichtwet. Ieder kind is leerplichtig vanaf de eerste schooldag van de

maand na de vijfde verjaardag; bijna alle kinderen gaan echter op vierjarige leeftijd naar school. De volledige

leerplicht duurt minimaal 12 volledige schooljaren. Daarnaast geldt de leerplicht voor alle leerlingen tot het

einde van het schooljaar waarin de leerlingen de leeftijd van 16 jaar hebben bereikt.

Kwalificerende leerplicht

Vanaf september 2007 is de kwalificatieplicht ingevoerd. De kwalificatieplicht geldt voor jongeren die nog

geen 18 jaar zijn en nog geen startkwalificatie, een diploma van een havo-, vwo- of mbo2-opleiding, hebben

behaald. De kwalificatieplicht is een van de maatregelen om schooluitval van jongeren zonder

startkwalificatie tegen te gaan (zie 7.2.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



26

De kwalificatieplicht verplicht alle jongeren, die na de volledige leerplicht nog geen startkwalificatie hebben,

een volledig weekprogramma te volgen totdat zij een startkwalificatie hebben behaald. Dat programma

biedt combinaties van leren en werken, zoals de beroepsbegeleidende leerweg in het mbo (zie inleiding

hoofdstuk 7).

Criteria voor scholen

Vanaf 1 september 2007 is een wijziging van de Leerplichtwet 1969 met betrekking tot criteria voor scholen

in werking getreden. Deze wijziging van de Leerplichtwet bepaalt dat particuliere scholen wat betreft

bevoegdheden en inrichting overeen moeten komen met bekostigde scholen.

Deze wetswijziging heeft tot doel helderheid te scheppen in de rolverdeling tussen Inspectie en

Leerplichtambtenaar. De leerplichtambtenaar beslist of een particuliere school aan de eisen voldoet. Hij

moet zich daarbij in alle gevallen houden aan het advies van de Inspectie. In het wetsvoorstel wordt

voorgeschreven welke stappen de leerplichtambtenaar neemt als een school naar het oordeel van de

inspectie niet langer voldoet aan de criteria van de wet. Komt de inspectie tot de conclusie dat een school

niet of niet langer voldoet aan de criteria, dan zal de leerplichtambtenaar de ouders van de leerlingen erop

moeten wijzen dat zij niet voldoen aan hun wettelijke verplichting van de Leerplichtwet.

Regionale, melden coördinatiefunctie

De gemeente heeft vanaf 1995 een centrale rol in de regionale melden coördinatiefunctie (rmc-functie) en

registreert voortijdig schoolverlaters tot 23 jaar en coördineert de regionale aanpak van dit probleem (zie

7.2.). In 2002 is de "Wet houdende regels inzake regionale melden coördinatiefunctie voortijdig

schoolverlaten" in werking getreden. Deze wet is gericht op het voorkomen en bestrijden van het voortijdig

verlaten van het voortgezet onderwijs, het voortgezet speciaal onderwijs (vso), het middelbaar

beroepsonderwijs en het voortgezet volwassenenonderwijs. De wet regelt de verantwoordelijkheid van de

gemeenten voor een integrale aanpak van het voortijdig schoolverlaten. Scholen of instellingen moeten

niet-leerplichtige voortijdige schoolverlaters, die nog geen 23 jaar zijn, melden bij de gemeente.

Via de rmc-functie van gemeenten, worden jongeren die zijn uitgevallen teruggeleid naar het onderwijs

en/of een leerwerkbaan. De gemeenten onderhouden een netwerk van onder meer instellingen voor

jeugdzorg, onderwijs en werk en inkomen om de condities te creëren die een terugkeer naar onderwijs en/of

werk mogelijk maken.

Ook dit heeft tot doel jongeren op te leiden tot minimaal een startkwalificatieniveau. Daarbij wordt het

makkelijker om tussentijds in te stromen in een opleiding.

Ouders kunnen worden gestraft met een boete van ten hoogste €2250 of, in uiterste gevallen een

gevangenisstraf, als leerplichtige leerlingen niet in een school ingeschreven zijn, of zonder toestemming van

school weg blijven. Jongeren vanaf 12 jaar die van school wegblijven, kunnen gestraft worden met een

boete van ten hoogste €2250 of een taakstraf. Meestal wordt dan een alternatieve straf opgelegd.

Voor leerlingen van 14 jaar en ouder die problemen hebben met het voltijdonderwijs is het mogelijk een

programma te volgen dat naast algemeen vormend onderwijs tevens praktijktijd bevat. De praktijk bestaat

uit arbeid van lichte aard die wordt verricht naast en in samenhang met het onderwijs. Deze vervangende

leerplicht is alleen bedoeld voor een kleine categorie jongeren waarvan de problemen niet op een andere

wijze zijn op te lossen.

De uitvoering van de Leerplichtwet is een taak van de gemeente. Burgemeester en wethouders controleren

of leerplichtigen, die in het gemeentelijk bevolkingsregister zijn opgenomen, ergens als leerling op een

school in de zin van die wet zijn ingeschreven. De gemeente houdt toezicht op de naleving van de leerplicht

in zowel het openbaar als bijzonder onderwijs, via een daartoe aangewezen leerplichtambtenaar. De wet

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



27

stelt als eis dat elke gemeente één beëdigd leerplichtambtenaar heeft; in kleinere gemeenten is vaak sprake

van een ambtenaar die daarnaast andere taken uitoefent.

2.6. Bestuur

Karakteristiek voor Nederland is de koppeling van een centralistisch onderwijsbeleid aan eengedecentraliseerd bestuur en beheer van scholen. De centrale overheid schetst, met inachtneming van de

bepalingen in de Grondwet (weten regelgeving), randvoorwaarden voor het onderwijs. Deze

randvoorwaarden gelden voor zowel het openbaar als het bijzonder onderwijs (zie 2.6.1.).

De provinciale overheid oefent voornamelijk wettelijk geregelde toezichthoudende en rechtsprekende taken

uit voor het openbaar en het bijzonder onderwijs (zie 2.6.2.). De gemeente heeft als plaatselijk bestuur

wettelijke taken en bevoegdheden voor het openbaar en het bijzonder onderwijs in haar gemeente (zie

2.6.3.).

Het bestuur van de openbare en bijzondere onderwijsinstelling wordt gevormd door een wettelijk erkend

bevoegd gezag. Het bevoegd gezag is de instantie die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de weten

regelgeving in de scholen. Het bestuur van de openbare onderwijsinstelling (het bevoegd gezag of het

schoolbestuur) is de gemeente. De gemeente kan sinds 1997 kiezen uit meerdere bestuursvormen voor de

openbare onderwijsinstelling (zie 2.6.4.).

Het bestuur (bevoegd gezag of schoolbestuur) van een bijzondere onderwijsinstelling wordt gevormd door

het bestuur van de vereniging of stichting die de school in stand houdt (zie 2.6.4.).

2.6.1. Bestuur op nationaal niveau

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap staat onder de politieke leiding van de minister van

onderwijs, cultuur en wetenschap en twee staatssecretarissen. De staatssecretarissen beheren eigentaakgebieden binnen de lijnen van het door de minister vastgestelde beleid (zie 1.2.).

● de ene staatssecretaris is belast met voortgezet en beroepsonderwijs;

● de andere staatssecretaris met primair onderwijs.

De ambtelijke eindverantwoordelijkheid voor het functioneren van het Ministerie en voor de voorbereiding

en uitvoering van het beleid waarvoor de politieke leiding de verantwoordelijkheid draagt, berust bij het

Managementteam Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (MT-OCW). Het MT-OCW bestaat uit de Secretaris-

Generaal, de Plaatsvervanged Secretaris-Generaal, een Directeur-Generaal Hoger Onderwijs,

Beroepsonderwijs en Wetenschap, een Directeur-Generaal Primair en Voortgezet Onderwijs en een

Directeur-Generaal Cultuur en Media.

De hoofdarchitectuur van het ministerie omvat het Bestuursdepartement en negen intern verzelfstandigde

diensten, waaronder:

● het Agentschap Centrale Financiën Instellingen (CFI, www.cfi.nl), specifiek belast met de financiering

van de instellingen op het terrein van onderwijs, onderzoek en verzorging, alsmede met de

verzameling en overdracht van kwalitatieve en kwantitatieve gegevens;

● de Inspectie van het Onderwijs (www.onderwijsinspectie.nl), ziet toe op de kwaliteit van het

onderwijs;

● de Onderwijsraad (www.onderwijsraad.nl), het adviesorgaan voor de regering en het parlement op

het terrein van het onderwijs (met name beleid en regelgeving);

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



28

● de Adviesraad voor het wetenschaps- en technologiebeleid (www.awt.nl), een adviesorgaan voor de

regering en het parlement over het beleid voor wetenschappelijk onderzoek technologische

ontwikkeling en innovatie.

Het Bestuursdepartement bestaat uit de Bestuursraad en uit 21 directies. Vijf beleidsdirecties ontwikkelen

beleid voor de onderwijssectoren en voor wetenschap:

● Directie Primair Onderwijs;

● Directie Voortgezet Onderwijs;

● Directie Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie;

● Directie Hoger Onderwijs en Studiefinanciering;

● Directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid.

Elk van die directies heeft de zorg voor een bepaald onderwijsgebied en heeft contact met de instellingen

binnen dat gebied. Daarnaast zijn er directies die voor het hele gebied aspecten onder hun hoede hebben,

zoals de directies Internationaal Beleid en Wetgeving en Juridische zaken.

Inspectie van het Onderwijs

Het toezicht op het onderwijs wordt door verschillende onderwijswetten opgedragen aan de minister van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en wordt onder zijn gezag uitgeoefend door de Inspectie van het

Onderwijs. De Inspectie is een agentschap dat organisatorisch valt onder de het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap. De positie van de Inspectie van het Onderwijs is opgenomen in een ministeriële

regeling (Regeling positie Inspectie van het Onderwijs) welke in 1998 is verschenen. De onderwijsinspectie

voert haar taken uit op basis van de regelingen uit de Wet op het onderwijstoezicht (WOT).

Wet op het Onderwijstoezicht

De Wet op het Onderwijstoezicht (WOT) maakt het mogelijk dat de inspectie professioneel en onafhankelijk

kan opereren en het stimulerend toezicht kan vormgeven. De inspectie sluit daarbij aan op de eigenkwaliteitszorg van de onderwijsinstellingen.

De wet bepaalt dat de minister volledig verantwoordelijk blijft voor de uitoefening van het toezicht door de

inspectie en kan haar daarvoor aanwijzingen geven. Dit geldt niet voor aanwijzingen voor de in de

rapportages van de inspectie opgenomen oordelen.

Het toezicht sluit aan op de eigen kwaliteitszorg door de onderwijsinstelling. De zelfevaluatie van de

instelling vormt altijd het uitgangspunt voor een inspectieonderzoek. Het inspectietoezicht richt zich vooral

op instellingen die dat ook nodig hebben (proportioneel toezicht). De inspectie onderzoekt elke instelling

jaarlijks, maar de omvang en diepgang van het onderzoek zullen afhangen van het kwaliteitsniveau. Op

instellingen met kwalitatief goed onderwijs en een goed ontwikkeld kwaliteitszorgsysteem wordt minder

intensief toezicht gehouden.

De WOT biedt de mogelijkheid om kwaliteitsverbetering door de instelling (financieel) te ondersteunen,

bijvoorbeeld door het bestuur te laten bijstaan door een extern deskundige. De huidige

sanctiemogelijkheden - bekostigingssanctie en ontneming van rechten - blijven bestaan, waarbij de

bekostigingssanctie alleen inzetbaar is als de wettelijke voorschriften niet zijn nageleefd.

Wet accreditatie in het hoger onderwijs

Met de Wet accreditatie in het hoger onderwijs zijn de belangrijkste uitgangspunten van de WOT ook van

toepassing op de sectoren hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs. De rol van de Inspectie

ten aanzien van het hoger onderwijs is veranderd. De Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) is

de instantie die instellingen onderzoekt en besluit of de instelling geaccrediteerd (en dus bekostigd) wordt.

De Inspectie houdt toezicht op de NVAO.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



29

Agentschap Centrale Financiën Instellingen (CFI)

Het Agentschap Centrale Financiën Instellingen (CFI) is een uitvoeringsorganisatie die belast is met de

bekostiging van onderwijs-, onderzoeks- en onderwijsverzorgingsinstellingen op basis van de bestaande

weten regelgeving. Ook het verzamelen, beheren en beschikbaar stellen van instellingsgerelateerde

gegevens voor zowel beleid als voor bekostiging behoort tot haar taak. CFI heeft tevens de plicht deberekeningen voor de apparaatuitgaven van het bestuursdepartement op zich te nemen. CFI is sinds 1996

een agentschap en vormt een zelfstandig onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap.

Taken centrale overheid

De centrale overheid (in dit geval de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap) stuurt het onderwijs aan

met weten regelgeving, met inachtneming van de bepalingen in de Grondwet. De voornaamste taken van

de overheid voor het onderwijsbeleid zijn de zorg voor de structurering en de bekostiging, de zorg voor het

openbaar onderwijs, het toezicht, de examinering en de studiefinanciering. Het Rijk bevordert ook de

innovatie van het onderwijs. De minister is tevens belast met de coördinatie van het wetenschapsbeleid en

het cultuur- en mediabeleid.

Sturing is mogelijk door kwalitatieve of kwantitatieve eisen te stellen aan het onderwijsproces in de scholen

of aan de resultaten daarvan; daarnaast is er sturing door regelingen voor de toedeling van financiële en

andere middelen, en het stellen van voorwaarden waaraan scholen moeten voldoen.

Het Rijk beslist onder meer over:

● welke schooltypen er (kunnen) bestaan;

● de duur van elk der schooltypen;

● voor sommige schooltypen:

o de vakken die moeten en kunnen worden onderwezen;

o het minimum en maximum aantal lesuren per jaar;

● de normen voor het splitsen van klassen;

● de eisen van bekwaamheid van het onderwijsgevend personeel;

● de maximum aantallen door de onderwijsgevenden te geven lessen;

● het salaris en de hoofdzaken van de rechtspositie van de onderwijsgevenden;

● de wijze van toelating van leerlingen tot het speciaal onderwijs en het voortgezet onderwijs;

● de wijze waarop het examineren van de leerlingen geschiedt;

● de gelegenheid tot medezeggenschap van het personeel, de leerlingen en de ouders;

● de stichtings- en opheffingsnormen.

Zelfstandige bestuursorganisaties in het OCW-domein

De Informatie Beheer Groep (IBG) is een bij wet ingestelde zelfstandige bestuursorganisatie waarmee het

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een in de wet (Wet Verzelfstandiging

Informatiseringsbank) geregelde vaste relatie onderhoudt. De IBG is belast met de uitvoering van de Wet

studiefinanciering 2000, de uitvoering van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en studiekosten, de

inning van lesgelden op grond van de Les- en cursusgeldwet, de organisatorische ondersteuning van

examens en de plaatsing en registratie van aanstaande studenten en de diplomawaardering.

De IBG is een publiekrechtelijke instelling en wordt direct gefinancierd uit de begroting van het Ministerie

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Tot de zelfstandige bestuursorganisaties op het gebied van het

onderwijs behoren ook het Vervangingsfonds (vergoeding kosten voor vervanging van onderwijspersoneel)

en het Participatiefonds (vergoeding van werkloosheidsuitgaven onderwijspersoneel). Beide fondsen zijn

privaatrechtelijke instellingen en worden gefinancierd door de onderwijsinstellingen vanuit een opslag in de

bekostiging.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



30

2.6.2. Bestuur op provinciaal niveau

Nederland telt 12 provincies. Een provincie oefent voornamelijk wettelijk geregelde toezichthoudende en

rechtsprekende taken uit. Provinciale Staten houdt toezicht op de aanwezigheid van voldoende openbaar

primair onderwijs en voortgezet onderwijs en is beroepsorgaan voor schoolbesturen in het bijzonder

onderwijs voor besluiten van gemeentebesturen. Onderwijsbestuurlijk en -inhoudelijk is de rol van de

provincie beperkt, mede omdat zij geen bevoegd gezag kan zijn van een onderwijsinstelling.

2.6.3. Bestuur op gemeentelijk niveau

De gemeente is het lokaal bestuur voor het gehele onderwijs, openbaar en bijzonder.

De taken en bevoegdheden van de gemeente als lokaal bestuur zijn:

● het opstellen van jaarlijkse plannen voor de aanpassing van en het bekostigen van

huisvestingsvoorzieningen voor het primair en voortgezet onderwijs;

● het jaarlijks vaststellen van plannen voor nieuwe openbare en bijzondere scholen voor primair en

voortgezet onderwijs;● het verdelen van de budgetten voor de bestrijding van de onderwijsachterstanden en het opstellen

van een lokaal achterstandsplan;

● inkopen van volwasseneneducatie ten behoeve van bepaalde doelgroepen;

● uitvoering van de gemeentelijke regeling leerlingenvervoer, met eigen criteria en voorwaarden voor

zover het wettelijk kader dit toelaat;

● uitvoering van de Leerplichtwet: toezicht op de naleving van de leerplicht en registratie voortijdig

schoolverlaten.

2.6.4. Bevoegd gezag: bestuur van de onderwijsinstelling

Scholen hebben een wettelijk erkend bevoegd gezag of een zogenoemd schoolbestuur. Een bevoegd gezagbeheert en bestuurt een school. Het beheren van een school betreft de zorg over de materiële aspecten van

de organisatie, met name het dragen van de kosten van exploitatie en personeel. Het besturen van een

school houdt in het bepalen van het onderwijsinhoudelijk beleid, het personeelsbeleid (benoemen, ontslaan,

etc.) en het toelatingsbeleid van leerlingen. Het bevoegd gezag is verantwoordelijk voor de gang van zaken

in de scholen voor zover er wettelijke regelingen aan ten grondslag liggen. Het is mogelijk een aantal van de

bevoegdheden te delegeren aan de schoolleiding, maar het bevoegd gezag blijft zelf verantwoordelijk.

Bevoegd gezag van het openbaar onderwijs

Het bevoegd gezag van openbare scholen voor primair onderwijs en voortgezet onderwijs kan in een

gemeente uitgeoefend worden door het college van Burgemeester en Wethouders. Sinds 1997 kan de

gemeenteraad kiezen voor andere publiekrechtelijke bestuursvormen om de dubbele functie van het

gemeentebestuur (bevoegd gezag van het openbaar onderwijs enerzijds en lokale overheid voor het

openbaar en bijzonder onderwijs anderzijds) te ondervangen. Deze zijn, naast het college van Burgemeester

en Wethouders:

● de bestuurscommissie;

● het door de gemeenschappelijke regeling bevoegde orgaan;

● een openbare rechtspersoon;

● een stichting.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



31

Bevoegd gezag van het bijzonder onderwijs

Bijzondere scholen worden bestuurd door een privaatrechtelijk bestuursorgaan. Er kan onderscheid worden

gemaakt tussen twee soorten schoolbestuur (bevoegd gezag) voor het bijzonder onderwijs: verenigingen en

stichtingen. De stichting is de meest voorkomende bestuursvorm.

De wetgever stelt als voorwaarde voor bekostiging uit de openbare kas dat een rechtspersoon met volledige

rechtsbevoegdheid een bijzondere onderwijsvoorziening in stand houdt. Deze rechtspersoon moet zich het

geven van onderwijs ten doel stellen, zonder daarbij het maken van winst te beogen.

Het aantal leden van het bevoegd gezag of het schoolbestuur verschilt per school. Eén bevoegd gezag kan

meerdere scholen besturen. Tot de leden van het schoolbestuur behoren in het algemeen ouders en andere

vertegenwoordigers van de lokale gemeenschap die onder meer gekozen worden op basis van hun

deskundigheid of invloed, waaronder ook vertegenwoordigers van de kerkelijke gemeenschap.

Taken en bevoegdheden bevoegd gezag

De wetgever heeft in Artikel 23 van de Grondwet vastgelegd dat het geven van onderwijs vrij is. Deze

vrijheid is opgedeeld in de vrijheid van oprichting, de vrijheid van richting en de vrijheid van inrichting.

● De vrijheid van oprichting of stichting is de vrijheid om een school op te richten van welke levens- of

wereldbeschouwelijke aard dan ook.

● De vrijheid van richting houdt in dat het bevoegd gezag de vrijheid heeft om het onderwijs te doen

verzorgen, gebaseerd op een zelf te bepalen levens- of wereldbeschouwelijk beginsel.

● De vrijheid van inrichting is de vrijheid die het bevoegd gezag heeft om de onderwijskundige

vormgeving van het onderwijs inhoudelijk en didactisch te bepalen. Behalve de drie genoemde

vrijheden heeft een bevoegd gezag een aantal meer specifieke taken en bevoegdheden.

Het bestuur van een openbare school heeft dezelfde taken/bevoegdheden als het bestuur van een

bijzondere school. De taken/bevoegdheden van het bevoegd gezag omvatten:

● het oprichten van een school;

● de keuze van leermiddelen;

● het opnemen van facultatieve vakken in het lesrooster;

● het vaststellen van het lesrooster (verdeling van uren over vakken of leergebieden);

● benoeming en ontslag van schoolleiders, onderwijsgevend en onderwijsondersteunend personeel;

● het personeelsbeleid en aspecten van de arbeidsvoorwaarden van het aan de school verbonden

personeel;

● de toelating en verwijdering van leerlingen;

● gedragsregels voor leerlingen;

● de interne organisatiestructuur van de school, waaronder de medezeggenschap van betrokkenen;

● de aard van de buitenschoolse activiteiten;

● deelname van de school aan vernieuwingsprojecten;

● het gebruik dat de school maakt van diensten van instellingen in de verzorgingsstructuur;

● de vorm en aard van de betrekkingen tussen de school en instellingen rondom de school;

● het gebruik dat van het schoolgebouw mag worden gemaakt door derden;

● het beheer van de financiële middelen en de zorg voor de administratie;

● het opheffen van een school of schoolafdeling.

Naast deze taken en bevoegdheden heeft het bestuur van een openbare school enkele

verantwoordelijkheden die samenhangen met de functie van het openbaar onderwijs:

● er is geen formele vrijheid van oprichting en instandhouding van openbare scholen; men is verplichtvoldoende scholen te beheren;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



32

● er mogen geen leerlingen worden geweigerd;

● men kan in het openbaar door de gemeenteraad ter verantwoording worden geroepen voor

bestuursdaden.

Samenwerkingsscholen

Naast openbare scholen en bijzondere scholen zijn er ook samenwerkingsscholen, waarbij scholen van eenof meer richtingen zeer nauw met elkaar samenwerken en onder een bevoegd gezag vallen. Voor een aantal

samenwerkingsscholen is er samenwerking tussen openbaar en bijzonder onderwijs. Er zijn wettelijke

voorschriften voor samenwerkingsscholen waarbij openbaar onderwijs is betrokken. De voorschriften

hebben betrekking op het waarborgen van het aanbod en het karakter van het openbaar onderwijs binnen

de samenwerkingsschool.

2.6.4.1. Schoolleiding/dagelijks bestuur van onderwijsinstellingen

De taken en bevoegdheden van de schoolleiding c.q. dagelijks bestuur van de onderwijsinstelling zijn

vastgelegd in verschillende onderwijswetten.

Als gevolg van een wijzigingswet uit 1997, die in het spraakgebruik ook wel wordt aangeduid als "Wetevenredige vertegenwoordiging", geldt dat in alle onderwijssectoren voor schoolbesturen de verplichting

om, in geval van ondervertegenwoordiging van vrouwen in leidinggevende functies, eenmaal in de vier jaar

een document met streefcijfers en een tijdpad op te stellen waarin het beleid en de resultaten daarvan

worden vastgelegd. Deze verplichting vervalt zodra vrouwen in leidinggevende functies evenredig zijn

vertegenwoordigd.

2.6.4.2. Schoolleiding in het primair onderwijs

De dagelijkse leiding van een basisschool of van een school voor speciaal onderwijs is in handen van een

directeur. Scholen voor basisonderwijs hebben vaak een of meer adjunct-directeuren. De directeur werkt

samen met leraren en onderwijsondersteunend personeel. Zij vormen samen het schoolteam.

Het bevoegd gezag stelt een directiestatuut vast, waarin de taken en bevoegdheden van de schoolleiding

beschreven staan. De directeur is, onder verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag, belast met:

● het geven van leiding aan de school;

● het mede zorg dragen voor voorbereiding en uitvoering van het onderwijskundige,

schoolorganisatorisch en huishoudelijk beleid in de school;

● het mede voorbereiden en uitvoeren van het personeelsbeleid van de school;

● het mede voorbereiden en uitvoeren van het financiële beleid van de school;

● het onderhouden van interne en externe contacten met betrekking tot de vorengenoemde taken;

● het geven van onderwijs, voor zover de directeur niet vrijgesteld is van het geven van onderwijs;

● overige taken die voortvloeien uit de functie van directeur.

In toenemende mate wordt de bovenschoolse schoolleiding ingevoerd. Een bovenschoolse schoolleiding is

een directie die leiding geeft aan meerdere scholen en zich vooral bezighoudt met het voorbereiden en

uitvoeren van bovenschools (schooloverstijgend) beleid. Aan elke school moet wel minimaal een directeur

verbonden zijn bij wie onder verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag, de onderwijskundige,

organisatorische en huishoudelijke leiding berust.

2.6.4.3. Schoolleiding in het voortgezet onderwijs

De dagelijkse leiding van een school voor voortgezet onderwijs is in handen van een rector (vwo) of

directeur (overige onderwijssoorten).

Scholen voor voortgezet onderwijs hebben een of meer conrectoren of adjunct-directeuren. Zij samen

vormen de directie.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



33

Het bevoegd gezag stelt een directiestatuut vast, waarin de taken en bevoegdheden van de schoolleiding

beschreven staan. De directie is, onder verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag, belast met:

● het geven van leiding aan de school;

● het mede zorg dragen voor voorbereiding en uitvoering van het onderwijskundig,

schoolorganisatorisch en huishoudelijk beleid in de school;● het mede voorbereiden en uitvoeren van het personeelsbeleid aan de school;

● het mede verrichten van beleidsvoorbereidend werk ten behoeve van het bevoegd gezag en het

voorbereiden van de bestuursvergaderingen indien dit door het bevoegd gezag wordt opgedragen;

● het onderhouden van interne en externe contacten met betrekking tot de vorengenoemde taken;

● het geven van lessen en het verrichten van leraarstaken voor zover de aard en omvang van de

instelling daartoe aanleiding geven;

● overige taken die voortvloeien uit de functie.

Met de invoering van brede scholengemeenschappen is het mogelijk geworden om de directie van een

school voor vmbo/havo/vwo te organiseren als centrale directie. Scholen kunnen kiezen voor een "gewone"

directie (directeur en adjunct-directeuren) of een centrale directie. Een centrale directie bestaat uit maximaalvijf personen waarvan er een tot voorzitter wordt benoemd. De formatie van de centrale directie omvat ten

hoogste drie volledige formatieplaatsen.

In toenemende mate worden verschillende managementvormen ingevoerd. In de praktijk komt onder

andere het managementteammodel voor. Het managementteam bestaat uit portefeuillehouders, in plaats

van conrectoren/adjunct-directeuren. Afhankelijk van de omvang van de school, kunnen er ook nog

locatieleiders in het managementteam zitten. Enerzijds maken zij in het managementteam mede het beleid,

anderzijds moeten zij het totale beleid implementeren op de eigen locatie.

2.6.4.4. Bestuur van instellingen voor educatie en beroepsonderwijs

Alle instellingen voor educatie en beroepsonderwijs zijn vanaf 1 januari 1998 ondergebracht in bredescholengemeenschappen, de zogenaamde Regionale Opleidingencentra (roc's). Roc's kennen twee

verschijningsvormen:

● institutioneel geïntegreerde instellingen (igi's) zijn roc's die geheel gefuseerd zijn. Alle bestaande

opleidingen gaan samen in één instelling met één bevoegd gezag, één centrale directie of college

van bestuur, één medezeggenschapsraad en één centraal beleid op alle gebieden.

● bestuurlijk gefuseerde instellingen (bgi's) zijn roc's waarvan alleen de besturen zijn gefuseerd. Net

als bij een igi is er sprake van één instelling met één bevoegd gezag, één centrale directie of college

van bestuur en één medezeggenschapsraad. Een gemeenschappelijk beleid hoeft een bgi echter

alleen te voeren op het gebied van financiën, personeel, onderwijs, examinering en kwaliteitszorg.

De centrale directie of het college van bestuur is onder verantwoordelijkheid van het

instellingsbestuur belast met de voorbereiding en uitvoering van het beleid en de dagelijkse gang

van zaken in de instelling. De centrale directie of het college van bestuur bestaat uit maximaal drie

leden, waaronder de voorzitter.

2.6.4.5. Bestuur van instellingen voor hoger onderwijs

De bestuursorganisatie van de instellingen voor hoger onderwijs wordt geregeld in de Wet op het hoger

onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). Hogescholen en universiteiten hebben een verschillende

bestuursorganisatie.

Hogeschool

Het dagelijks bestuur van een bijzondere instelling voor hoger beroepsonderwijs, een hogeschool, wordtgevormd door een centrale directie of een college van bestuur, die beide uit ten hoogste drie leden bestaan.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



34

De centrale directie heeft onder verantwoordelijkheid van het instellingsbestuur de leiding over de

beleidsvoorbereiding en -uitvoering, de coördinatie van de dagelijkse gang van zaken en het beheer van de

hogeschool. Het college van bestuur is belast met de taken en de bevoegdheden van de centrale directie

alsmede met de door het instellingsbestuur aan het college overgedragen taken en bevoegdheden.

Universiteit

Sinds de Wet modernisering universitaire bestuursorganisatie (MUB) van 1997 zijn de bestuursorganen van

de universiteit het college van bestuur, de raad van toezicht en de decaan. Deze hebben de volgende taken,

bevoegdheden en verantwoordelijkheden:

● Het college van bestuur is belast met het bestuur van de universiteit in haar geheel en het beheer

daarvan. Het college bestaat uit ten hoogste drie leden, waaronder de rector magnificus. Het college

is verantwoording verschuldigd aan de raad van toezicht en verstrekt de raad de gevraagde

inlichtingen betreffende zijn besluiten en handelingen;

● De raad van toezicht is belast met het toezicht op het bestuur van de universiteit in haar geheel en

op het beheer daarvan. De raad bestaat uit ten minste drie en ten hoogste vijf leden. De raad is

verantwoording verschuldigd aan de minister en verstrekt de minister de gevraagde inlichtingen

betreffende zijn handelingen. De voorzitter en de andere leden van de raad van openbare

universiteiten worden door de minister benoemd. De raad van toezicht benoemt, schorst en

ontslaat de collegeleden;

● Op facultair niveau zijn bestuur en beheer in handen van de decaan, deze is belast met de dagelijkse

leiding van de faculteit. De decaan is verantwoordelijk voor de inrichting van het onderwijs en de

wetenschapsbeoefening van de faculteit. Het college van bestuur benoemt de decaan. Ook kan het

college van bestuur een meerhoofdig faculteitsbestuur benoemen met dezelfde

verantwoordelijkheden en bevoegdheden. In dat geval is de decaan voorzitter. De decaan c.q. het

faculteitsbestuur is verantwoording schuldig aan het college van bestuur, dat op haar beurt wordt

gecontroleerd door de raad van toezicht.

De MUB is ingevoerd om de autonomie van de universiteiten te vergroten en de bestuursorganisatie te

professionaliseren. Met de MUB werd het medebestuur van studenten en personeel vervangen door

medezeggenschap.

Vanwege hun eigen aard kunnen de bestuursstructuurbepalingen van bijzondere universiteiten afwijken

indien de minister hier geen bezwaar tegen heeft.

Open Universiteit

De bestuursorganen van de Open Universiteit zijn het college van bestuur en de raad van toezicht. Het

college van bestuur bestaat uit ten hoogste drie leden en wordt benoemd door de raad van toezicht. De raad

van toezicht wordt benoemd door de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap en bestaat uit tenminste drie en ten hoogste vijf leden.

2.7. Interne en externe consultatie

2.7.1. Medezeggenschap

De medezeggenschap van personeel, ouders en leerlingen in het primair onderwijs, het voortgezet

onderwijs en het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie is geregeld in de Wet medezeggenschap

onderwijs 1992 (WMO 1992). De Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) regelt

de medezeggenschap van personeel en studenten in het hoger beroepsonderwijs, het wetenschappelijk

onderwijs en de open universiteit. De medezeggenschap van studenten in het wetenschappelijk onderwijs is

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



35

gewijzigd in 1997 (bij de Wet modernisering universitaire bestuursorganisatie van 1997 (MUB), een

wijzigingswet van de WHW).

In de Wet Medezeggenschap Onderwijs 1992 (WMO 1992) is bepaald dat elke onderwijsinstelling in het

primair onderwijs, het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie wettelijk is

verplicht een medezeggenschapsraad (MR) in te stellen. Bestuurt het schoolbestuur meer dan één school,dan moet er ook een gemeenschappelijke medezeggenschapsraad zijn (GMR).

De MR bestaat uit een gelijk aantal gekozen vertegenwoordigers van personeel en ouders/leerlingen

variërend van 6 tot ten hoogste 18 leden, afhankelijk van de schoolgrootte. Bij een bve-instelling bestaat een

MR uit vertegenwoordigers vanuit het personeel en de deelnemers die een opleiding aan de instelling

volgen. Bepaalde groepen mogen geen zitting nemen in de raad:

● in het primair onderwijs kunnen leerlingen geen deel uitmaken van de MR;

● leden van het bestuur van de instelling kunnen geen deel uitmaken van de MR. De MR heeft een

aantal algemene bevoegdheden, advies- of instemmingsrecht en kan voorstellen doen.

● Ouderparticipatie vindt plaats via de ouderraad. De ouderraad adviseert de vertegenwoordigers van

de ouders in de MR en coördineert de ouderactiviteiten.

● Leerlingen aan een school voor voortgezet onderwijs kunnen een leerlingenraad instellen. Scholen

voor voortgezet onderwijs hebben in het algemeen leerlingstatuten opgesteld waarin de rechten en

plichten van de leerlingen zijn vastgelegd.

In plaats van de WMO 1992 is per 1 januari 2007 de nieuwe Wet medezeggenschap op scholen (WMS) voor

het primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs van kracht geworden. Een aantal belangrijke

punten:

● Iedere school moet een MR hebben. De mogelijkheid om op godsdienstige of levensbeschouwelijke

gronden een ontheffing te krijgen van de wetgeving met betrekking tot de medezeggenschap is

komen te vervallen;● Het informatierecht van de MR is versterkt, het bestuur moet gevraagd en ongevraagd alle relevante

beleids- en financiële informatie geven en zich daarover verantwoorden;

● Alle bevoegdheden van de MR zijn verzwaard. Belangrijke beslissingen kunnen niet zonder

instemming of advies van de MR genomen worden;

● Naast een pakket van gezamenlijke medezeggenschapsbevoegdheden kregen geledingen

(personeel en ouders) een reeks van zelfstandige instemmingsbevoegdheden met betrekking tot

onderwerpen die hen bijzonder aangaan: voor het personeel bijvoorbeeld inzake

arbeidsvoorwaarden en voor de ouders bijvoorbeeld over de hoogte van de ouderbijdrage.

Het bevoegd gezag behoeft de voorafgaande instemming van de MR voor een te nemen besluit over onder

andere:

● verandering van de onderwijskundige doelstellingen van de school;

● vaststelling of wijziging van:

o het schoolplan, het leerplan en het zorgplan;

o een mogelijk schoolreglement;

o de klachtenregeling;

● overdracht van of fusie met een school, etc.

De MR kan advies uitbrengen over besluiten inzake onder andere:

● de vaststelling of wijziging van de hoofdlijnen van het meerjarig financieel beleid voor de school;

● vaststelling of wijziging van het lesrooster in het voortgezet onderwijs;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



36

● het aangaan, verbreken of belangrijk wijzigen van een duurzame samenwerking met een andere

instelling;

● vaststelling of wijziging van het beleid met betrekking tot de organisatie van de school;

● aanstelling of ontslag van de schoolleiding;

● nieuwbouw of belangrijke verbouwing van de school, etc.

Wanneer het schoolbestuur en de MR geen overeenstemming kunnen bereiken, kunnen zij een geschil

voorleggen aan de geschillencommissie. Dit is een onafhankelijke commissie die bestaat uit deskundigen. De

geschillencommissie zal meestal eerst een bemiddelingsvoorstel presenteren. Als dat de problemen niet

oplost, volgt een bindende uitspraak. Er is sprake van één landelijke geschillencommissie: de Landelijke

Commissie voor Geschillen WMS (LCG-WMS).

Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek

Elke hogeschool is wettelijk verplicht een medezeggenschapsraad (MR) in te stellen volgens de Wet op het

hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). Een gelijk aantal gekozen vertegenwoordigers van

personeel en studenten heeft zitting in de raad, variërend van 10 tot ten hoogste 24 leden, afhankelijk van de

grootte van de hogeschool. De MR heeft een aantal algemene bevoegdheden, advies- of instemmingsrecht

en kan voorstellen doen. Leden van het bestuur van de instelling kunnen geen deel uitmaken van de MR.

Binnen de universiteiten is er de keuze voor gedeelde en ongedeelde medezeggenschap. Het college van

bestuur besluit, voor een termijn van minimaal vijf jaar, of de wet op de ondernemingsraden (gedeelde

medezeggenschap personeel en studenten) van toepassing is, dan wel dat deze niet van toepassing is

(ongedeelde medezeggenschap). Indien voor ongedeelde medezeggenschap wordt gekozen, dan zijn de

universiteitsraad (ten hoogste 24 leden die geen lid zijn van de bestuursorganen) voor de gehele universiteit

en de faculteitsraden voor de faculteiten de medezeggenschapsorganen.

Indien voor gedeelde medezeggenschap wordt gekozen, moet een medezeggenschapsregeling worden

vastgesteld die ten minste gelijkwaardig is.

Naast de medezeggenschapsorganen is er in hogescholen, universiteiten en de open universiteit een

adviesorgaan voor het onderwijs, de opleidingscommissie. De opleidingscommissie bestaat voor ten minste

de helft uit studenten. De opleidingscommissie heeft een belangrijke taak bij de invulling en beoordeling

van het onderwijs in de opleiding. Studenten kunnen via de opleidingscommissies de

bestuursverantwoordelijke voor de opleiding rechtstreeks aanspreken op de kwaliteit van het onderwijs.

In het studentenstatuut is een beschrijving van de rechten en plichten van de student opgenomen.

2.7.2. Advies- en overlegorganen

2.7.2.1. Adviesorganen

Bij het indienen van nieuwe wetgeving is voor elk departement advisering door het Hoge College van Staat,

de Raad van State, verplicht.

Voor het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zijn de bij wet ingestelde adviesorganen de

Onderwijsraad, de Raad voor Cultuur en de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid. Drie

taken van de onderwijsraad zijn:

● het gevraagd en ongevraagd adviseren van de regering en het op verzoek adviseren van beide

kamers der Staten-Generaal over hoofdlijnen van het beleid en de wetgeving op het gebied van het

onderwijs. Haar adviezen kunnen zowel beleidsontwikkelend als beleidsreactief van aard zijn. Het

werkprogramma van de Onderwijsraad wordt jaarlijks vastgesteld door de minister van onderwijs,

cultuur en wetenschap;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



37

● het adviseren van de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap en die van landbouw,

natuurbeheer en visserij over de toepassing van wetten, algemene maatregelen van bestuur en

ministeriële regelingen op het gebied van het onderwijs;

● het adviseren van gemeentebesturen in bij de wet genoemde gevallen over aangelegenheden die

het gemeentelijk onderwijsbeleid betreffen. Het gaat dan met name om geschillen tussen een

gemeentebestuur en een of meer schoolbesturen over de wijze waarop het desbetreffende

gemeentebestuur in relatie tot de vrijheid van onderwijs, gebruik wenst te maken van zijn

bevoegdheden op het terrein van de huisvesting van scholen voor primair en voortgezet onderwijs,

van het onderwijsachterstandenbeleid, van het onderwijs in allochtone levende talen en van de

schoolbegeleiding.

Adviesorganen die ook over raakvlakken van onderwijs, cultuur en wetenschap kunnen adviseren zijn: de

Sociaal-Economische Raad (SER) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).

2.7.2.2. Overlegorganen

Voor het primair onderwijs en voortgezet onderwijs overlegt de minister van onderwijs, cultuur en

wetenschap in het Strategie-overleg Funderend Onderwijs met vertegenwoordigers van schoolbesturen,

onderwijsgevenden en schoolleiders, en in de leerlingen ouderkamer met vertegenwoordigers van ouders

en leerlingen. De organisaties die deze geledingen vertegenwoordigen vaardigen zelf hun

vertegenwoordigers af.

Voor het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie overlegt de minister van onderwijs, cultuur en

wetenschap met de vertegenwoordigers van de onderwijsinstellingen en van de kenniscentra

beroepsonderwijs bedrijfsleven (kbb, zie 7.15.1.) in de Educatie- en Beroepsonderwijskamer (EB-kamer). De

kbb volgen marktontwikkelingen in het bedrijfsleven en het onderwijs op de voet en vertaalt deze kennis in

verschillende producten: advisering, voorlichting, opleidingen en trainingen. Als centraal ontmoetingspunt

en expertisecentrum van hun bedrijfstak vormen de kbb een brugfunctie tussen het onderwijs en het

georganiseerd bedrijfsleven in Nederland.

De minister van landbouw, natuur en voedselkwaliteit heeft geregeld overleg met een vertegenwoordiging

van de agrarische opleidingscentra, een landelijk orgaan en de agrarische innovatie- en praktijkcentra. Dit

overleg wordt aangeduid als Agrarisch Beroepsonderwijskamer (AB-kamer).

Voor het hoger onderwijs overlegt de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap in bestuurlijke

overleggen met de verenigingen van hogescholen, universiteiten en academische ziekenhuizen en met de

landelijke onderzoeksorganisaties. In de Studentenkamer vindt het overleg plaats tussen de minister en

vertegenwoordigers van landelijke organisaties van studenten.

Arbeidsvoorwaardenoverleg

Het arbeidsvoorwaardenbeleid en de rechtspositie voor onderwijspersoneel in het openbaar en het

bijzonder onderwijs wordt voor een deel op bovensectoraal en sectoraal niveau vastgesteld en voor een

ander deel op decentraal niveau en op instellingsniveau. Op decentraal niveau overleggen de werknemers-

en werkgeversorganisaties in het onderwijs. Op instellingsniveau overleggen het bevoegd gezag en de

vertegenwoordigers van het personeel van de instellingen (centrales van overheids- en onderwijspersoneel)

die vallen onder dit bevoegd gezag (zie 8.2.).

Behalve in het primair onderwijs worden delen van de arbeidsvoorwaarden nu geregeld per onderwijssector.

De basis hiervoor is gelegd in de onderwijswetten en de zogenaamde kaderbesluiten, een wettelijk kader

waarbinnen de arbeidsvoorwaarden voor die betreffende sector uitgewerkt kunnen worden (zie 8.2.2.).

De sociale partners (wergevers- en werknemersorgansaties) sluiten zonder tussenkomst van de Minister vanOnderwijs, Cultuur en Wetenschap een CAO af.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



38

2.8. Financiering

Financieringsstromen

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beheert bijna alle rijksuitgaven voor onderwijs. Het

Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit bekostigt het landbouwonderwijs.

De openbare en bijzondere onderwijsinstellingen zijn in Artikel 23 van de Grondwet financieel gelijkgesteld.

Dit houdt in dat uitgaven die de overheid doet voor het openbaar onderwijs ook gedaan worden voor het

bijzonder onderwijs.

De relatie tussen de onderwijsinstellingen en de overheid wordt gekenmerkt door een grote autonomie van

de instellingen; de overheid schept slechts de voorwaarden. Iedere school komt vrijwel automatisch voor

bekostiging in aanmerking, indien aan de bij wet gestelde deugdelijkheideisen en bekostigingsvoorwaarden,

die voor het schoolsysteem als geheel gelden, wordt voldaan.

Naast de rechtstreekse lumpsumbekostiging van instellingen door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap vloeien er ook langs andere wegen uitgaven van het ministerie naar de onderwijsinstellingen.De belangrijkste stromen zijn die via de gemeenten: onder andere voor educatie en

huisvestingsvoorzieningen voor het primair en voortgezet onderwijs. Verder komt er geld binnen via de

onderwijsdeelnemers zelf, namelijk de wettelijk vastgelegde les-, cursus- en collegegelden die aan de

instellingen betaald worden (zie 5.8.).

Naast hiervoor genoemde geldstromen kan een onderwijsinstelling ook andere inkomsten genereren,

bijvoorbeeld uit vrijwillige ouderbijdragen of van gemeenten voor deelname aan projecten, rente uit eigen

middelen, contractactiviteiten, sponsoring etc.

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ontvangt lesgeld van bepaalde categorieën

onderwijsdeelnemers in het voortgezet onderwijs en de bve-sector (zie 5.8. en 7.8.).

Expertisecentrum Publiek-Privaat

In januari 2007 heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een Expertisecentrum Publiek-

Privaat (EPP) opgericht om onderwijsinstellingen duidelijkheid te geven over bestedingsvragen.

Onderwijsinstellingen willen bijvoorbeeld weten of en onder welke voorwaarden ze publieke middelen

mogen gebruiken voor private activiteiten.

Persoonsgebonden nummer

Iedere leerling vanaf drieënhalfjarige leeftijd heeft vanaf 2004 een persoonsgebonden nummer (pgn).

Ouders hebben dit administratienummer nodig wanneer zij hun kind bij een school inschrijven. Het pgn is

gelijk aan het sofinummer (vanaf november 2007 het Burgerservicenummer (BSN)). In het spraakgebruik wordt het pgn ook wel "onderwijsnummer" genoemd. Leerlingen die geen sofinummer hebben, krijgen van

de Informatie Beheer Groep (IBG) een nummer uitgereikt.

De scholen geven het pgn, met nog enkele leerlinggegevens, door aan de IBG. Zij registeren deze gegevens

die gebruikt worden voor de bekostiging van de scholen, voor beleidsontwikkeling en voor toezicht (door de

Inspectie van Onderwijs). Steeds meer worden de bij de IBG beschikbare gegevens ook gebruikt voor

doeleinden op de school, bijvoorbeeld over de leerloopbaan van leerlingen, de naleving van de leerplicht of

voortijdig schoolverlaten.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



39

2.8.1. Financiering van het basis onderwijs en het (voortgezet) speciaal

onderwijs

De financiering van het basis en (voortgezet) speciaal onderwijs zijn geregeld in de Wet op het primair

onderwijs (WPO) en de Wet op de expertisecentra (WEC).

De vergoeding voor de huisvesting is vanaf 1997 gedecentraliseerd naar de gemeenten, en gaat sindsdien

via het Gemeentefonds.

De scholen voor basisonderwijs en de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs ontvangen per 1

augustus 2006 lumpsumfinanciering voor de personeelskosten. Met de invoering van lumpsum geeft de

overheid meer bestedingsvrijheid aan scholen. Omdat de bekostiging voor materieel altijd al in geld

gebeurde, hebben scholen door de invoering van de lumpsumbekostiging dus nu één geldbedrag dat moet

voorzien in de totale kosten van de school. Op deze manier heeft de school meer ruimte zich naar eigen

inzicht te besturen en beheren (zie 4.15.).

2.8.2. Financiering van het voortgezet onderwijsDe financiering van het voortgezet onderwijs is geregeld in de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO).

Tussen 1992 en 1996 gold voor het voortgezet onderwijs nog het formatiebudgetsysteem. Vanaf 1996 is de

normatieve lumpsumbekostiging ingevoerd. Dit houdt in dat met behulp van een aantal normen jaarlijks per

school een totaalbedrag wordt berekend dat alle personele en materiële kosten moet dekken. De school kan

binnen enkele wettelijke grenzen zelf bepalen hoe zij dat totaalbedrag besteedt.

De hoogte van de bijdrage voor de personeelskosten wordt vastgesteld op basis van de te berekenen

formatie die vergoed wordt tegen een gemiddelde personeelslast (GPL). De GPL is het landelijk vastgestelde

bedrag voor de personele middelen per formatieplaats voor elke personeelscategorie. Lumpsumfinanciering

betekent meer autonomie en bestedingsvrijheid voor het bevoegd gezag. Voor de personele component

betekent dat werkgevers (het bevoegd gezag) meer vrijheid hebben gekregen om in overleg met

werknemers de rechtspositie van het personeel vast te stellen. De arbeidsvoorwaarden in het voortgezet

onderwijs zijn gedeeltelijk gedecentraliseerd. De materiële component wordt vastgesteld op basis van het

Bekostigingssysteem Materieel (BSM). Scholen ontvangen een vast bedrag per leerling naast een vast bedrag

voor de school: de zogenaamde vaste voet. Voorbeelden van materiële kosten zijn de kosten voor

schoonmaak, leermiddelen en energieverbruik.

De vergoeding voor de huisvesting is vanaf 1997 gedecentraliseerd naar de gemeenten en gaat sindsdien via

het Gemeentefonds.

2.8.3. Financiering van de educatie en het beroepsonderwijs

De Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) regelt de financiering van het beroepsonderwijs en de

volwasseneducatie.

Er zijn verschillende geldstromen in de bve-sector:

● Bekostiging van overheidwege:

o De minister van onderwijs, cultuur en wetenschap bekostigt rechtstreeks de opleidingen in

het beroepsonderwijs. Dit gebeurt vanaf 2000 gedeeltelijk op basis van het aantal

deelnemers per opleiding gedifferentieerd naar leerweg en gedeeltelijk op basis van het

aantal gediplomeerden aan de instellingen;

o De minister bekostigt de kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven (zie 7.15.1.). aan de

hand van de kwalificaties die zij hebben ontwikkeld en de minister bekostigt het erkennenvan leerbedrijven en de bezetting van beroepspraktijk-vormings-plaatsen (BPV-plaatsen);

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



40

o De gemeenten verdelen het Rijksbudget voor Educatie aan de hand van het aantal

volwassen inwoners, het aantal allochtonen en het aantal volwassenen met een

onderwijsachterstand. De gemeenten kopen via contracten educatie in bij de roc's;

o Tot 1 januari 2007 ontvingen gemeenten, volgens de Wet inburgering nieuwkomers, voor

de inburgering een budget, dat zij bij roc's besteden ten behoeve van nieuwkomers. Vanaf

1 januari 2007, met inwerkingtreding van de Wet Inburgering (WI) is marktwerkingingevoerd voor de inkoop van inburgeringscursussen, waardoor de roc's niet meer het

alleenrecht hebben voor het verzorgen hiervan.

● De onderwijsdeelnemers betalen de onderwijsinstellingen cursusgeld. De deelnemers aan de

beroepsopleidende leerweg betalen lesgeld aan de minister en ontvangen studiefinanciering.

● Instellingen ontvangen geld voor contractactiviteiten vanuit het bedrijfsleven en particulieren.

2.8.4. Financiering van het hoger onderwijs

2.8.4.1. Hoger onderwijs algemeen

De wettelijke grondslag voor de bekostiging van het hoger onderwijs ligt in de Wet op het hoger onderwijs

en wetenschappelijk onderzoek (WHW). De bekostiging vindt plaats volgens het bekostigingsbesluit WHW

en de Regeling bekostiging hoger onderwijs.

Het hoger onderwijs kent een lumpsumfinanciering. Het landelijk budget voor de ho-instellingen, de

rijksbijdrage, wordt door de minister van OCW onafhankelijk van prestatie-indicatoren vastgesteld. Het

budget wordt alleen gecorrigeerd voor loon- en prijsontwikkelingen, tenzij er sprake is van beleidsmatige

bijstellingen (bijvoorbeeld studentenramingen). Vervolgens wordt het landelijk budget verdeeld over de

instellingen op basis van een verdeelmodel.

2.8.4.2. Hoger beroepsonderwijs

In het hbo wordt vooral bekostigd op basis van studentenaantallen. In het algemeen geldt dat hoe sneller

een student afstudeert of hoe sneller een student afhaakt (binnen een jaar), hoe "voordeliger" dat voor de

bekostiging is. Omgekeerd geldt dat hoe langer een student erover doet om zijn diploma te halen (langer

dan 4 jaar), of hoe later een student afhaakt (na het eerste jaar), hoe nadeliger dat is voor de bekostiging. Dit

komt onder meer doordat in de bekostiging rekening gehouden wordt met de collegegeldinkomsten. De

totale rijksbijdrage hangt af van het aantal jaren dat de student collegegeld betaalde: meer inschrijvingsjaren

(en dus meer collegegeldinkomsten) betekent een lagere rijksbijdrage.

De instellingen voor hoger beroepsonderwijs krijgen daarnaast opbrengsten uit contractactiviteiten en

bekostiging voor rechtspositionele uitkeringen (sinds 1994) en de huisvestingsuitkeringen (sinds 1994) De

rijksbijdrage wordt voor bijna 95% als lumpsum beschikbaar gesteld aan de instellingen. De hogeschool

beslist zelf over de meest doelmatige verdeling over personele, materiële en huisvestingsuitgaven. De

overige 5% van de rijksbijdrage bestaat uit geld bestemd voor specifieke activiteiten zoals vernieuwing.

2.8.4.3. Wetenschappelijk onderwijs

De verdeling van de rijksbijdrage over de universiteiten (de zogenaamde eerste geldstroom) is met ingang

van 2000 sterker prestatie-afhankelijk gemaakt. In het PrestatieBekostigingsModel (PBM) wordt 50% van het

beschikbare onderwijsdeel van de rijksbijdrage verdeeld op basis van aantallen getuigschriften. Ook is er een

basisvoorziening voor onderwijs en een deel wordt verdeeld op basis van het aantal eerstejaarsstudenten bij

die universiteit. Evenals bij de hogescholen zijn huisvestingsuitkeringen en rechtspositionele uitkeringen

onderdeel van de rijksbijdrage. Binnen de wettelijke taken is er bestedingsvrijheid voor de universiteiten.

De verantwoordelijkheid voor de arbeidsvoorwaardenvorming van het universitair personeel is per 1999

gedecentraliseerd. Een deel van de rijksbijdrage aan de universiteiten is bestemd voor academischeziekenhuizen (voor de werkplaatsfunctie van de medische faculteiten). Daarnaast zijn collegegelden een

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



41

bron van inkomsten voor de universiteiten. In de bekostiging van universiteiten wordt een onderscheid

gemaakt tussen bekostiging voor onderwijs en bekostiging voor onderzoek, waarvan de laatste via drie

verschillende geldstromen wordt gefinancierd:

● in de rijksbijdrage is een bedrag begrepen voor onderzoek (eerste geldstroom);

● door de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) wordt specifiek onderzoek (mede) gefinancierd (tweede geldstroom);

● tot slot kan de universiteit subsidies verwerven en onderzoek in opdracht verrichten anders dan via

de eerste en tweede geldstroom. Deze derde geldstroom bestaat voor een belangrijk deel uit

middelen van nationale en internationale overheden en onderzoeksstimulering van non-profit

instellingen. Het bedrijfsleven heeft een aandeel van circa 15% in de derde geldstroom.

2.8.4.4. Open Universiteit

Sinds 1 januari 1998 is er een nieuw bekostigingssysteem voor de Open Universiteit Nederland (OUNL)

ingevoerd om meer nadruk te leggen op de onderwijstaak en de onderwijsinnovatietaak van de OUNL. De

OUNL krijgt een basisbedrag, een bedrag voor investeringen, een bedrag voor wachtgelden en een bedrag

dat afhangt van het aantal diploma's (cursuscertificaten, propedeusediploma's en doctoraaldiploma's) dat deOUNL aflevert. Bij het bepalen van het prestatiedeel van de rijkssubsidie worden voor een periode van vier

jaar afspraken gemaakt over de hoeveelheid afgegeven diploma's die van de OUNL worden verwacht.

Sinds 1991 wordt door de open universiteit een sterker kostendekkende cursusprijs in rekening gebracht,

vooral voor studenten die al een ho-diploma hebben behaald. Voor studenten die de cursusprijs niet kunnen

betalen en tot de primaire doelgroep behoren (tweede kans) is er een vrijstellingsregeling met betrekking tot

de studiekosten.

2.9. Statistieken


2.9.1. Kerncijfers instellingen

Tabel 2.1. Aantal instellingen

2006 2007 2008

Po vestigingen (scholen + nevenvestigingen) 7.572 7.540 7.534

Vo 650 645 647

Bve 61 60 60

Hbo 37 37 36

Wo 12 12 12

Tabel 2.2. Procentuele verdeling van basisscholen naar denominatie

Instellingen naar richting 2006 2007 2008

Openbaar 34 33 33

Protestant-Christelijk 30 30 30

Rooms Katholiek 30 31 30

Overig bijzonder 7 6 7

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



42

2.9.2. Kerncijfers leerlingen en studenten

Tabel 2.3. Aantal deelnemers (x1000)

2006 2007 2008 Totaal 3.676,4 3.705,1 3.72

Po 1.658,5 1.661,9 1.663,7

Vo 942,5 941,0 934,3

Bve (mbo, incl. groen, excl. educatie) 490,1 503,3 511,2

Hbo (incl. groen) 365,8 373,9 382,9

Wo (incl. landbouw) 207,2 211,5 219,0

Tabel 2.4. Doorstroomschema onderwijs (2007)

Als percentage van de uitstroom uit het primair onderwijs, gebaseerd op stroomgegevens vanleerlingen/studenten in 2007.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



43

2.9.3. Financiën onderwijs algemeen

Tabel 2.5. Onderwijsuitgaven OCW, gesaldeerd en inclusief overige uitgaven (x €1 mln)

2006 2007 2008 Totaal OCW 26.187,7 26.673,6 28.454,4

Po 8.356,9 8.627,4 9.038,4

Vo 5.804,6 6.049,8 6.545,2

Bve 3.168,5 3.232,2 3.376,6

Hbo 1.859,8 2.047,9 2.178,3

Wo 3.438,0 3.545,2 3.710,5

Studiefinancieringsbeleid 3.559,7 3.171,2 3.605,3

Tabel 2.6. Onderwijsuitgaven OCW ten opzichte van BBP en Rijksuitgaven

2006 2007 2008

Onderwijsuitgaven OCW (x € 1 mln) 26.187,7 26.673,6 28.454,4

BBP (tegen marktprijzen x € 1 mld) 539,9 567,1 595,1

Totaal als percentage van het BBP 4,9 4,7 4,8

Onderwijssectoren 4,2 4,1 4,2

Studiefinanciering 0,7 0,6 0,6

Totaal als percentage van de Rijksuitgaven 19,2 18,3 14,8

Onderwijssectoren 16,6 16,1 12,9

Studiefinanciering 2,6 2,2 1,9

Tabel 2.7. Bijdragen aan instellingen per deelnemer (in lopende prijzen (x €1)

Instellingsbudget per leerling/student (x €1) 2006 2007 2008

Po 6.100 6.300 6.600

Vo 6.900 7.200 7.800

Bve 6.400 6.600 6.700Hbo 6.800 7.000 7.300

Wo 7.100 7.300 7.500

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



44

Tabel 2.8. OCW uitgaven per deelnemer (in lopende prijzen x € 1)

OCW uitgaven per deelnemer (x € 1) 2006 2007 2008

Po 4.940 5.100 5.350

Vo 6.270 6.540 7.110

Bve 6.130 6.250 6.390

Hbo 5.400 5.600 5.800

Wo 5.600 5.700 5.900

2.9.4. Financiële kerncijfers WSF en WTOS

Tabel 2.9. OCW uitgaven per deelnemer (in lopende prijzen x €1): Uitgaven Wet op de

Studiefinanciering/ Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WSF/WTOS)

per onderwijsdeelnemer

2006 2007 2008

Vo 220 230 210

Bol 3.450 3.080 3.460

Hbo 4.640 4.150 4.880

Wo 4.700 4.290 4.740

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



45

Tabel 2.10. Financiële kerncijfers studiefinanciering, uitgaven WSF en Openbaar

vervoerskaart voor studenten (OVSK) naar onderwijssoort (x € 1 mln)

2006 2007 2008

A) Totaal uitgaven 3.864,6 3.550,2 4.060,1

Totaal WSF en OVSK 3.500,1 3.189,1 3.703,1

Waarvan: niet relevant 1.643,7 1.951,7 1.957,1

OVSK 638,4 88,2 596,6

WTOS 269,2 267,6 254,0

B) Uitgaven per sector

Totaal uitgaven WSF/WTOS 3.769,3 3.456,7 3.957,1

Vo 211,2 212,6 199,8

Bve 1.168,1 1.033,3 1.146,4

Hbo 1.415,5 1.303,8 1.572,4

Wo 974,5 907,0 1.038,5

Onverdeeld 0,0 0,0 0,0

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



46

Tabel 2.11. Uitgaven WTOS naar onderwijssoort (x € 1 mln)

2006 2007 2008

Totaal 269,2 267,6 2

Uitgaven Tegemoetkoming studiekosten (TS) 17- 197,1 195,5 180,4

Vo 151,7 150,8 137,1

bol + ho 45,4 44,7 43,2

Uitgaven WTOS 18+ 14,0 11,2 12,2

Vo 1,4 0,9 1,3

Ho 12,6 10,3 11,0

Uitgaven Vo 18+ 58,1 60,9 61,4

2.9.5. Les- en collegegeldTabel 2.12. Normbedragen WTOS

2006 2007 2008

TS 17- (in euro's per jaar)

Schoolkosten vo onderbouw 578 588 283

Schoolkosten vo bovenbouw 656 667 363

Schoolkosten bol 968 985 996

Lesgeld vo en bol 963 975 993

VO 18+ (in euro's per maand)

Basistoelage uitwonend 226 230 232

Basistoelage thuiswonend 97 99 100

Schoolkosten 55 56 30

Lesgeld vo 80 81 83

WTOS 18+ (in euro's per jaar)

Totale tegemoetkoming ho 1.196 1.207 1.214

Maximale totale tegemoetkoming vo 567 576 584

Tabel 2.13. Normbedragen les- en collegegeld per schooljaar (x € 1)

2006 2007 2008

Lesgeld 963 975 993

Collegegeld (wo/hbo) 1.519 1.538 1.565

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



47

3. Pre-primair onderwijs


BASISONDERWIJS

HAVOHAVO


HB O

WO

VMBO

P RAKTIJKONDERWIJS

41 2 3 5 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2710

NL

VMBO

MBO VAKOP LEIDING




VW OVW O

Pre-primair onderwijs – ISCED 0 (waarvoor hetMinisterie Onderwijs en Vorming niet verantwoordelijk is)

Pre-primair onderwijs – ISCED 0 (waarvoor hetMinisterie Onderwijs en Vorming verantwoordelijk is)






ISCED 2








Bron: Eurydice

Nederland kent geen onderwijsvoorzieningen (in letterlijke zin) voor kinderen jonger dan 4 jaar. De leerplicht

geldt vanaf 5 jaar; kinderen kunnen echter vanaf 4 jaar naar het basisonderwijs en bijna alle 4-jarigen doen

dat ook. Wel zijn er voor jongere kinderen niet-schoolse opvangvoorzieningen (kinderopvang), zoals

kinderopvang en peuterspeelzalen.

Ook voor schoolgaande kinderen zijn er naast het reguliere onderwijs opvangvoorzieningen (buitenschoolse

opvang). De kinderopvang viel tot en met februari 2007 onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van

Sociale Zaken en Werkgelegenheid en valt vanaf maart 2007 onder verantwoordelijkheid van het Ministerie

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ongeveer 40% van de kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar maakt gebruik van formele kinderopvang (circa

3.500 opvanglocaties). Ongeveer 12% van de kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar maken gebruik van

buitenschoolse opvang (circa 3.000 locaties). Uitbreiding van het aantal kinderopvangplaatsen en verhoging

van de kwaliteit van kinderopvang staan hoog op de politieke agenda. Kinderopvang zorgt ervoor dat

ouders beter arbeid en zorg kunnen combineren en draagt er toe bij dat kinderen hun talenten beter kunnen

ontwikkelen. Voor de kinderen van 0 tot 4 jaar biedt kinderopvang de mogelijkheid beter toegerust tebeginnen aan het primair onderwijs.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



48

Per 1 januari 2005 is de Wet kinderopvang van kracht. Deze wet regelt de kwaliteit en financiering van

kinderopvang. Uitgangspunt is dat kinderopvang een zaak is van ouders, werkgevers en overheid. Ouders

die arbeid en zorg combineren, krijgen een inkomensafhankelijke tegemoetkoming in de kosten van het

kinderopvanggebruik (Kinderopvangtoeslag). Het moet gaan om opvang die aan kwaliteitseisen voldoet (zie

3.2. en 3.7.).

Kinderopvangvoorzieningen

De volgende vormen van kinderopvang vallen onder de Wet kinderopvang:

● Dagopvang: kinderen van nul tot vier jaar worden in een crèche of kinderdagverblijf gedurende een

of meer dagdelen per week het hele jaar door opgevangen.

● Buitenschoolse opvang: kinderen van vier tot de leeftijd dat ze van de basisschool afgaan (meestal

12 jaar) worden na schooltijd in een buitenschools opvangcentrum opgevangen. Het bestuur van

een basisschool draagt, zorgt voor de aansluiting met de buitenschoolse opvang op schooldagen en

op doordeweekse niet-schooldagen, niet zijnde algemeen erkende feestdagen, tussen 07:30 uur en

18.30 uur, indien ouders hierom vragen. In het Nederlandse stelsel van kinderopvang komt het

aanbod van kinderopvangvoorzieningen tot stand in de markt. Dit heeft als consequentie dat het

voor de kinderopvangorganisaties tevens lonend moet zijn om een aanbod op bepaalde uren of

dagen te verzorgen.

● Gastouderopvang: kinderen van nul tot twaalf jaar worden opgevangen in de woning van de

gastouder of de vraagouder. De gastouder mag maximaal vier kinderen (exclusief eigen kinderen)

onder de hoede nemen.

● Innovatieve gastouderopvang: de gastouder mag in dit geval zes "niet eigen" kinderen opvangen.

● Ouderparticipatiecrèches: een groep ouders vangt beurtelings hun eigen kinderen op. Ze zijn

vrijgesteld van de verplichting een oudercommissie te hebben. Alle overige kwaliteitseisen gelden

wel.

De Wet kinderopvang gaat nadrukkelijk niet over vrienden of familie, een au pair of een incidentele oppas(de zogenaamde informele kinderopvang). Ook peuterspeelzalen en het 'overblijven' van schoolgaande

kinderen vallen niet onder de wet. Er liggen wel plannen om de kwaliteitseisen van de peuterspeelzalen

onder de Wet kinderopvang te brengen, zodat kinderopvang en peuterspeelzaalwerk meer mogelijkheden

tot samenwerken hebben.

Definitie kinderopvang

In de Wet kinderopvang (artikel 1, lid 1) staat kinderopvang als volgt gedefinieerd: het bedrijfsmatig of

anders dan om niet verzorgen en opvoeden van kinderen tot de eerste dag van de maand waarop het

voortgezet onderwijs voor die kinderen begint.

BoinK (belangenvereniging voor ouders in de kinderopvang) definieert kinderopvang als het, in eenherkenbaar organisatorisch verband, voorzien in verzorging, begeleiding en aanvullende opvoeding van

kinderen (0-16 jaar), door anderen dan de eigen ouders of verzorgers, op een wijze die is aangepast aan

enerzijds de tijdsduur per etmaal, en de leeftijd van de kinderen, anderzijds aan de behoefte van ouders of

verzorgers.

Het kinderdagverblijf

Opvang in een kinderdagverblijf is bedoeld voor kinderen van 6 à 8 weken tot 4 jaar. Meestal zijn dit

kinderen van ouders die werken of studeren. Een standaard-kinderdagverblijf is in de regel open van

maandag tot en met vrijdag van 08.00 tot 18.00 uur. Sommige kinderdagverblijven hebben een aantal

verplichte sluitingsdagen of weken per jaar, bijvoorbeeld kerst- en zomersluitingen of voor een studiedag

van het personeel. In kinderdagverblijven worden de kinderen in groepen opgevangen. De

groepssamenstelling kan variëren van kinderen met nagenoeg dezelfde leeftijd (horizontale groep) tot

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



49

groepen met kinderen van 0 tot 4 jaar (verticale groep). De tijd dat het kind wordt opgevangen wordt

meestel aangegeven in "dagdelen". Een dagdeel is een ochtend of een middag van 5 uur. Veel

kinderdagverblijven hanteren een minimum aantal dagdelen opvang in verband met hun pedagogische

beleid. Vaak bieden zij de volgende vormen aan:

● Hele dagopvang: het kind wordt op vaste dagen in de week opgevangen, gedurende de hele dag,binnen de reguliere openingstijden van het kinderdagverblijf.

● Halve dagopvang: de mogelijkheid om kinderen een ochtend of middag te brengen. Dit is vaak te

combineren met hele dagopvang. Meestal wordt er wel een limiet gesteld aan het aantal halve

dagen in verband met pedagogisch beleid en de bezetting van de groep.

● Verlengde dagopvang: kinderdagverblijven bieden steeds vaker vervroegde en verlengde

openingstijden aan. Dit houdt in dat de opvang een uur eerder/langer open is.

● Flexibele opvang: de mogelijkheid om een vast aantal dagdelen per week flexibel in te vullen. Zo

kan bijvoorbeeld de ene week het kind maandag tot en met woensdag en de andere week

woensdag tot en met vrijdag worden opgevangen. Dit moet vaak wel een maand van tevoren

aangegeven worden.

Gastouderopvang

Gastouderopvang is een flexibele, kleinschalige vorm van opvang waarbij een gastgezin het kind thuis

opvangt. Een gastouder biedt opvang aan kinderen van 6 weken tot 12 jaar en mag maximaal 4 kinderen

opvangen, exclusief eigen kinderen, met een totaal van 6 kinderen. Het betreft opvang voor een vast of

flexibel aantal uren per week gedurende een langere tijd. Het gastouderbureau bemiddelt tussen gastouders

en (vraag)ouders. Een andere vorm van gastouderopvang is de innovatieve gastouderopvang, die het

maximum aantal op te vangen kinderen verhoogt tot 6 kinderen, exclusief eigen kinderen, maar wel met

behoud van garantie voor de kwaliteit.


In Nederland bestaat de georganiseerde kinderopvang sinds 1850. Kinderen gingen naar

kinderbewaarscholen en kinderbewaarplaatsen waar kinderen vanaf tweeënhalf jaar heen gingen als hun

moeder buitenshuis werkte. Deze bewaarscholen werden opgezet als vorm van armenzorg en werden

gefinancierd en beheerd door filantropische burgers of de kerk. Er werd gewerkt vanuit de ideeën van

pedagogen als Pestalozzi, Fröbel en Montessori. Hieruit zijn uiteindelijk de kleuterscholen ontstaan. De

onderwijsfunctie kwam daarmee geleidelijk in de plaats van de opvangfunctie. Na de Tweede Wereldoorlog

noemde men de bewaarscholen kleuterscholen. De industrialisatie in de tweede helft van de negentiende

eeuw leidde tot het ontstaan van kinderbewaarplaatsen. Dit waren de voorlopers van de huidige

kinderdagverblijven.

Van 1956 tot 1985 viel het onderwijs voor kinderen van vier tot zes jaar onder de Kleuteronderwijswet.

Hoewel de leerplicht vanaf 6 jaar gold, gingen de meeste kinderen in die tijd vanaf hun vierde jaar naar de

kleuterschool. In 1985 werd de Wet op het basisonderwijs (WBO) ingevoerd, waarin het onderwijs voor de

leeftijdsgroep van vier tot twaalf jaar werd geïntegreerd. Sindsdien bestaan er geen aparte kleuterscholen

meer.

De leerplicht geldt met ingang van de WBO voor kinderen vanaf 5 jaar. In april 1998 is de WBO gewijzigd in

de Wet op het Primair Onderwijs (WPO). Met deze wijziging wordt een deel van het speciaal onderwijs,

samen met het basisonderwijs, geregeld in één wet.

Na de tweede wereldoorlog ontstonden de eerste bedrijfscrèches. In de jaren '60 ontstond de

peuterspeelzaalbeweging. De eerste oprichters van het peuterspeelzaalwerk in Nederland legden de nadruk

op het spelend leren. De opvang mocht niet te schools zijn. De pedagogische functie heeft altijd wel veelaandacht gehad in het peuterspeelzaalwerk, waar het de ontwikkeling van kinderen betreft. In de jaren '70

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



50

tekende zich een verdere groei af met duidelijke relatie met de toenemende arbeidsdeelname van vrouwen.

Tussen 1965 en 1986 groeide het aantal peuterspeelzalen van circa 100 naar 3.000, voornamelijk gedragen

door vrijwilligers. In 1970 ontstond een landelijke koepelorganisatie voor de kinderdagverblijven en de

peuterspeelzalen: de Werkgemeenschap Kindercentra in Nederland (WKN). Deze organisatie zorgde voor een

eerste aanzet voor professionalisering van het beroep van de leidsters, voor kwaliteitsrichtlijnen,

deskundigheidsbevordering en voorlichting en advies aan kindercentra, Rijk en gemeenten. Inmiddels is de

WKN ondergebracht in het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW; www.infokinderopvang.nl).

Ter versteviging van de positie van het peuterspeelzaalwerk verstrekte de rijksoverheid vanaf 1975 via de

Rijksbijdrageregeling sociaal en cultureel werk financiële bijdrages per peuterspeelzaal. In 1977 is de

Rijksbijdrageregeling Kinderdagverblijven tot stand gekomen waardoor kinderdagverblijven die voor 1975

zijn opgericht in aanmerking kwamen voor een rijksbijdrage. Op grond van de Welzijnswet werd de

bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor uitvoerend welzijnswerk, waaronder kinderopvang, in

1986 overgedragen aan de gemeenten.

Tegelijkertijd werd aan ouders bij wie de behoefte aan kinderopvang kon worden aangenomen een fiscale

tegemoetkoming verstrekt. In de periode na 1986 groeide de capaciteit van de kinderopvang door, maar inonvoldoende mate om van betekenis te kunnen zijn voor een verdere groei van de arbeidsdeelname van

vrouwen. Om die reden voerde de rijksoverheid in de periode 1990-2004 een stimuleringsbeleid gericht op

vergroting van de kinderopvangcapaciteit. Een aantal elkaar opvolgende stimuleringsmaatregelen moest de

capaciteit omhoog brengen. Als resultaat daarvan is de capaciteit gegroeid van circa 20.000 plaatsen in 1989

naar circa 200.000 plaatsen in 2004.

Vanaf 1990 beschouwt de rijksoverheid kinderopvang als gemeenschappelijk belang en gezamenlijke

verantwoordelijkheid van drie partijen: ouders, overheid en werkgevers. Kinderopvang wordt gefinancierd

door deze drie partijen.

Sinds de jaren negentig richt de overheid zich niet alleen op de capaciteit, maar ook op de kwaliteit van de

kinderopvang. Van 1996 tot 2005 golden de kwaliteitseisen uit het "Tijdelijk besluit kwaliteitsregelskinderopvang". Daarna gold vanaf 2005 de Wet Kinderopvang (zie 3.3.).

Voor- en vroegschoolse educatie

Sinds 2000 stelt het kabinet budgetten ter beschikking voor voor- en vroegschoolse educatie (vve). Het doel

is om kinderen van 2 tot en met 5 jaar in een achterstandssituatie, die risico lopen op een onderwijs- of een

taalachterstand, optimale ontwikkelingskansen te bieden. In de toekomst zal dit mogelijk ook gaan gelden

voor kinderen vanaf 0 jaar. Het gaat dan om kinderen met een risico op hun taalachterstand. Statistisch

gezien zijn dat vooral kinderen met laagopgeleide ouders. In de voorschoolse periode (twee- tot vierjarigen)

gebeurt dit op peuterspeelzalen en (in veel mindere mate) kinderdagverblijven, voor leerlingen van vier en

vijf jaar in de groepen 1 en 2 van de basisschool (de vroegschoolse periode).

De gemeenten zijn verantwoordelijjk voor vve in het Onderwijsachterstandenbeleid (OAB). Ook dragen zijn

de verantwoordelijkheid over de financiering ervan. Met extra overheidsfinanciën worden gemeenten in de

gelegenheid gesteld programma's (zie 3.13.) in te zetten voor voorschoolse educatie. Het kabinet is van plan

om aan deze programma's kwaliteitseisen te stellen: ze worden gegeven door gekwalificeerd personeel en

ten minste drie dagdelen in de week aangeboden.

Scholen dragen de verantwoordelijkheid voor de financiering en de uitvoering van de vroegschoolse

educatie. Dit bedrag wordt verdeeld via de gewichtenregeling. In de periode van 2006 tot 2010 zal worden

toegewerkt naar het realiseren van 70% doelgroepbereik in de voorschool en 70% doelgroepbereik in de

vroegschool. Om een goede aansluiting tussen de voorschool en de school te garanderen (doorlopende

leerlijnen) is het nodig dat gemeenten en schoolbesturen afspraken maken over de voor- en vroegschoolseeducatie.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



51

De G31 (31 grote steden) krijgen geld via een brede doeluitkering, waarbij prestatie-afspraken worden

gemaakt. De overige gemeenten krijgen een specifieke uitkering. Naast vve kunnen gemeenten geld

uitgeven aan schakelklassen en hebben zij een vrije ruimte voor eigen invulling van het

onderwijsachterstandenbeleid.

3.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingenHarmonisatie en uitbreiding van het voor- en vroegschoolse educatie-aanbod

Per 1 augustus 2010 treedt de wet Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie in werking. Hierin staat

geregeld dat er een landelijk kwaliteitskader komt voor peuterspeelzalen:

● op een groep van maximaal 16 kinderen staan 2 leidsters;

● minimaal één van hen is een beroepskracht met een diploma op SPW-3 of equivalent niveau;

● bij voorschoolse educatie staan er minimaal twee beroepskrachten op een groep.

De bedoeling van de wet is om peuterspeelzalen en kinderopvanginstellingen meer samen te laten werken.

Hierdoor krijgen kinderen, los van in welke voorschoolse voorziening ze zitten een vergelijkbare kwaliteit enkansen op ontwikkeling (voorschoolse educatie) aangeboden. Voorschoolse educatie kan op die manier ook

een brede doelgroep bereiken, omdat de infrastructuur voor vve wordt uitgebreid.

Om kinderen met taalachterstanden verder te helpen, gaan alle schoolbesturen die gewichtengeld

ontvangen uiterlijk in 2011 vroegschoolse educatie aanbieden aan de groepen 1 en 2. De bedoeling is niet

alleen taalachterstanden weg te werken, maar ook de sociaal-emotionele ontwikkeling van de jonge

kinderen te stimuleren.

Voor- en vroegschoolse educatie 2006-2010

Er wordt gewerkt aan een versterking van de huidige structuur van voor- en vroegschoolse educatie (vve)

via:

● organiseren van toezicht;

● verbetering van de professionaliteit van leidsters en leerkrachten: trainingen worden aangeboden

aan het huidige vve-personeel, leidsters en leerkrachten. Een vve-module zal ontwikkeld worden

voor Sociaal Pedagogisch Werk (SPW)III-opleidingen en Pabo's;

● ondersteuning van gemeenten: met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) worden

afspraken gemaakt om gemeenten vanaf 2006 te ondersteunen op het terrein van het lokale vve-

beleid in de vorm van onder meer het inrichten van een expertgroep vve, het uitbrengen van een

handreiking over vve in de nieuwe bestuurlijke verhoudingen, het ontwikkelen van een model aan

de hand waarvan gemeenten de doelgroep vve beter kan bereiken en het verspreiden van relevante

informatie via een website, nieuwsbrieven en het regelmatig organiseren van conferenties;● het verhogen van de kwaliteit van de peuterspeelzalen zodat deze meer in lijn komt met die van

kindercentra. Peuterspeelzalen en kinderopvang worden gestimuleerd om meer met elkaar samen

te werken en er zijn middelen beschikbaar voor een financiële tegemoetkoming aan ouders van

kinderen die gebruik maken van voorschoolse educatie in de peuterspeelzaal. De kosten voor

ouders van kinderen die vve nodig hebben komen op het niveau van de kosten bij gebruik van

kinderopvang. Gemeenten krijgen hierbij een belangrijke regierol.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



52

3.3. Wet- en regelgeving

Wet kinderopvang

In 2005 is de Wet kinderopvang in werking getreden. Hiermee heeft kinderopvang een eigen wettelijk kader

gekregen. De wet waarborgt de kwaliteit van de kinderopvang en het toezicht daarop en regelt definanciering van de kinderopvang (zie 3.7.).

Ten aanzien van het waarborgen van kwaliteit voorziet de wet in een verplichting voor houders van

kindercentra om verantwoorde kinderopvang aan te bieden en houders van gastouderbureaus de opvang

verantwoord uit te voeren. Onder verantwoorde kinderopvang wordt opvang verstaan die bijdraagt aan een

goede en gezonde ontwikkeling van het kind in een veilige en gezonde omgeving. Deze globale eisen zijn

door de kinderopvangbranche en de organisatie van ouders verder uitgewerkt en vastgelegd in een

convenant kwaliteit kinderopvang. Daarnaast stelt de wet een aantal concrete eisen:

● de verplichte risico-inventarisatie voor veiligheid en gezondheid (voor kindercentra);

● de voertaal in het centrum moet in principe Nederlands zijn (zie 3.10.);

● informatieplicht met betrekking tot het beleid dat wordt gevoerd;

● de verplichting, behalve voor ouderparticipatiecrèches (zie 3.15.) een oudercommissie in te stellen

die adviseert over tal van zaken zoals het beleid ten aanzien van veiligheid, openingstijden en de

prijs;

● de kinderopvangondernemer moet met de ouders een schriftelijke overeenkomst afsluiten;

● de verplichting dat de kinderopvangvoorziening aantoonbaar aandacht besteed aan:

o het aantal beroepskrachten in relatie tot het aantal kinderen per leeftijdscategorie;

o de groepsgrootte;

o de opleidingseisen van de beroepskrachten;

o de voorwaarden waaronder stagiaires worden ingezet.

Vanaf 1 januari 2007 is de Wet kinderopvang op een aantal punten gewijzigd:

● werkgevers dragen verplicht bij aan de kosten voor kinderopvang. Werkende ouders krijgen een

werkgeversbijdrage als vast onderdeel van de Kinderopvang toeslag;

● buitenschoolse opvang: scholen zijn verplicht om, met ingang van het schooljaar 2007-2008, een

aansluiting te organiseren met buitenschoolse opvang als ouders daar om vragen.

Rol van de gemeenten op het gebied van kinderopvang

De gemeente:

● is verantwoordelijk voor het directe (eerstelijns) toezicht op de kwaliteit in de kinderopvang. De wet

wijst de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) aan als de instantie die het feitelijke toezichtuitvoert, in opdracht van de gemeente. De GGD'en controleren de kwaliteit van kinderopvangcentra

en gastouderbureaus. Het Rijk houdt landelijk toezicht op de naleving van de kwaliteitseisen;

● financiert een deel van de kinderopvangkosten voor ouders die:

o een uitkering hebben (met uitzondering van arbeidsgehandicapten en WW'ers in een

reïntegratietraject; voor deze doelgroepen betaalt het UWV de ontbrekende

werkgeversbijdragen);

o herintreder zijn, en ingeschreven staan bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI);

o als nieuwkomer een verplicht inburgeringprogramma volgen;

o studenten zijn.

De doelgroep ouders en kinderen met een sociaal-medische indicatie vallen in 2005 niet onder de werkingvan de Wet kinderopvang. In plaats daarvan is het budget voor kinderopvang dat met deze doelgroep is

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



53

gemoeid in het gemeentefonds gestort. Gemeenten hebben in 2005 beleidsvrijheid kinderopvang voor de

sociaal-medisch doelgroep te financieren.

3.4. Algemene doelen

Kinderopvang zorgt ervoor dat ouders beter arbeid en zorg kunnen combineren en draagt er toe bij datkinderen hun talenten beter kunnen ontwikkelen. Voor de kinderen van 0 tot 4 jaar biedt kinderopvang de

mogelijkheid beter toegerust te beginnen aan het primair onderwijs.

3.5. Geografische spreiding van instellingen

Nederland kent geen onderwijsvoorzieningen (in letterlijke zin) voor kinderen jonger dan 4 jaar, wel

voorzieningen voor kinderopvang. De geografische spreiding van voorzieningen is - conform de structuur

van de Wet kinderopvang – het resultaat van vraag en aanbod.

3.6. Toelatingsvoorwaarden kinderopvang

Peuterspeelzalen zijn in principe toegankelijk voor alle kinderen tussen 2 - 2,5 en 4 jaar; wel kunnen er per

gemeente voorrangsregels gelden bijvoorbeeld voor kinderen met een sociaal-medische indicatie of

kinderen met (potentiële) ontwikkelingsachterstanden. Voor kinderopvang is de toelatingsleeftijd:

● 0 tot 4 jaar voor kinderdagverblijven en halve dagopvang;

● 4 tot 12 jaar voor buiten- en naschoolse opvang.

Voor de gastouderopvang kunnen flexibele leeftijdsgrenzen worden gehanteerd. Verder geldt het aantal

beschikbare plaatsen in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven als een beperkende factor bij de toelating.

Onder de Wet kinderopvang zijn geen bepalingen met betrekking tot toelating opgenomen, wel gelden er

voorwaarden om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming in de kosten van het

kinderopvanggebruik.

3.7. Financiële steun aan gezinnen

Op 1 januari 2005 is de Wet kinderopvang ingevoerd. Op grond van deze wet wordt het gebruik van

kinderopvang bekostigd door ouder(s), overheid en werkgevers. In de jaren 2005-2006 was de bijdrage van

de werkgever vrijwillig. Omdat te veel ouders niet konden beschikken over een werkgeversbijdrage, is deze

vanaf 1 januari 2007 verplicht. Alle werkgevers betalen mee en alle werknemers kunnen beschikken over een

werkgeversbijdrage. Het rijk regelt de heffing en de uitbetaling (zie 3.3.).

Werkende of studerende ouders die gebruik maken van opvang in een kindercentrum of via

gastouderopvang kunnen hiervoor een inkomensafhankelijke kinderopvangtoeslag aanvragen. De hoogtevan de tegemoetkoming is afhankelijk van de hoogte van het inkomen. De tegemoetkoming wordt

uitbetaald door de Belastingdienst.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



54

3.8. Groepsindeling kinderopvang

In het belang van de kwaliteit van de kinderopvang worden grenzen gesteld aan de groepsgrootte en

kind/staf-ratio. In het 'convenant kwaliteit kinderopvang' en in de 'beleidsregels kwaliteitsregels

kinderopvang' zijn regels opgenomen die betrekking hebben op de maximale groepsgrootte. Bij dagopvang

vindt de opvang plaats in stamgroepen. Een stamgroep bestaat uit een vaste groep kinderen in een passend

ingerichte vaste groepsruimte. In een groep mogen:

● in de leeftijd tot één jaar gelijktijdig ten hoogste twaalf kinderen aanwezig zijn;

● in de leeftijd tot en met vier jaar gelijktijdig ten hoogste zestien kinderen aanwezig zijn, waaronder

ten hoogste acht kinderen in de leeftijd tot één jaar.

Bij dagopvang bedraagt de verhouding tussen het aantal beroepskrachten en het aantal feitelijke aanwezige

kinderen ten minste:

● één beroepskracht per vier kinderen in de leeftijd tot één jaar;

● één beroepskracht per vijf kinderen in de leeftijd van één tot twee jaar;

● één beroepskracht per zes kinderen in de leeftijd van twee tot drie jaar;

● één beroepskracht per acht kinderen in de leeftijd van drie tot vier jaar.

Wanneer er slechts één beroepskracht in het kindercentrum wordt ingezet, dient ter ondersteuning van deze

beroepskracht ten minste één andere volwassene in het kindercentrum aanwezig te zijn. Peuterspeelzalen

vallen niet onder de Wet kinderopvang en de regels voor kwaliteit en toezicht zijn niet van toepassing op

hen. In veel gevallen stellen gemeenten via kwaliteitsverordeningen eisen aan hen.

In de buitenschoolse opvang is het maximum aantal kinderen per groep 20 en moet er één gekwalificeerde

beroepskracht per 10 kinderen aanwezig zijn. Als alle kinderen in de groep ouder dan 8 jaar zijn, mogen er 30

kinderen in een groep geplaatst worden met twee gekwalificeerde beroepskrachten en één ondersteunendevolwassene.

3.9. Dag- en weekindeling

Er bestaan geen voorschriften of richtlijnen voor de dagen weekindeling van de kinderopvang.

3.9.1. Jaarplanning

Er bestaan geen voorschriften of richtlijnen met betrekking tot de openstelling van

kinderopvangvoorzieningen gedurende het jaar.

3.9.2. Dag- en weekroosterIn de kinderopvang bestaan geen voorschriften omtrent het gebruik van een dagen weekrooster.

3.10. Kinderopvang en curriculum

Binnen kinderopvang is er geen sprake van een voorgeschreven curriculum. Wel zijn opvangorganisaties

verplicht pedagogisch beleid te formuleren in overleg met de vertegenwoordiging van de ouders. Vanaf vier

jaar kunnen kinderen naar het primair onderwijs waarbinnen de kerndoelen basisonderwijs gelden (zie

4.10.4.).

Bij kinderopvang in een kindercentrum wordt de Nederlandse taal als voertaal gebruikt. Daar waar naast deNederlandse taal, de Friese taal of een streektaal in levend gebruik is, kan de Friese taal of de streektaal mede

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



55

als voertaal worden gebruikt. Voor de opvang in en de aansluiting bij het Nederlandse onderwijs van

leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond kan de taal van het land, tijdelijk mede als

voertaal bij het onderwijs worden gebruikt.

3.11. Onderwijsmethoden, materialen en kinderopvang

Bij het grootste deel van de kinderopvangvoorzieningen kan niet gesproken worden van een specifieke

pedagogische methode. Er zijn wel voorschoolse voorzieningen die gebaseerd zijn op een pedagogische

visie, bijvoorbeeld Montessori-kinderopvang of Regio Emilia.

Een kindercentrum en een gastouderbureau beschikt over een pedagogisch beleidsplan, waarin de voor dat

kindercentrum kenmerkende visie op de omgang met kinderen is beschreven en bevat:

● de werkwijze, maximale omvang en leeftijdsopbouw van de stamgroepen (zie 3.8.);

● de wijze waarop de emotionele veiligheid van kinderen wordt gewaarborgd, de mogelijkheden voor

kinderen tot de ontwikkeling van hun persoonlijke en sociale competentie, en de wijze waarop de

overdracht van normen en waarden aan kinderen plaatsvindt;

● de (spel)activiteiten die kinderen buiten de stamgroep kunnen verrichten;

● de wijze waarop beroepskrachten bij hun werkzaamheden worden ondersteund door andere

volwassenen.

De Beleidsregels kwaliteit kinderopvang geven ook verplichtingen met betrekking tot verblijf- en

slaapruimten voor kinderen en het buitenspeelterrein.

3.12. Leerlingevaluatie

Leerlingevaluatie is niet aan de orde bij kinderopvang. Bij voor- en vroegschoolse educatie (vve)vinden

verschillende vormen van observatie plaats.

3.13. Speciale ondersteuningsmaatregelen

Programma's

Vanaf 1995 zijn met steun van de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Onderwijs, Cultuur

en Wetenschap de programma's Kaleidoscoop, Piramide en een aantal kleinere, soortgelijke programma's

gestart. Dit zijn de zogenaamde centerbased programma's. Zowel de home- als de centerbased programma's

kunnen deel uitmaken van het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid. Overigens zijn gemeenten en

scholen geheel vrij in het kiezen van een bepaald voor- en vroegschool (vve) programma. De keuze voor het

maken van een vve-programma kan gemaakt worden aan de hand van een keuzegids vve waarin een aantal

programma's staan beschreven.

Het programma Kaleidoscoop richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van peuterspeelzalen en de

onderbouw van de basisschool. Het programma besteedt expliciet aandacht aan

deskundigheidsbevordering en training van beroepskrachten.

Piramide is een totaalprogramma dat zich richt op kinderen van drie tot zes jaar. In het programma krijgen

de belangrijkste ontwikkelingsgebieden expliciet aandacht aan de hand van thema's en onderwerpen waarin

de ontwikkelingsgebieden in samenhang voorkomen.

Deze twee methodieken voor- en vroegschoolse educatie hebben ten doel:

● vergroting deelname doelgroepleerlingen aan voorschoolse voorzieningen;

●

kwaliteitsverbetering en inhoudelijke vernieuwing voorschoolse voorzieningen;● wegwerken van onderwijsachterstanden bij doelgroepleerlingen;

● samenwerking voorschoolse voorziening en onderbouw basisonderwijs;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



56

● doorgaande ontwikkelingslijn;

● betrokkenheid en ondersteuning van de ouders vergroten.

Kinderen met een handicap

Inmiddels is er veel kennis en deskundigheid opgedaan rondom de opname van kinderen met een handicap

in de reguliere kinderopvang. Doel is de scheiding tussen voorzieningen voor kinderen zonder handicap ende speciale voorzieningen voor kinderen met een handicap te doorbreken. Met de aanwezige

deskundigheid, aangevuld met extra informatie en ondersteuning, kunnen kindercentra ook voor kinderen

met een handicap een positieve rol spelen in hun ontwikkeling en bovendien het risico van isolement

verkleinen. Ook voor hun ouders kan het een ondersteuning bij de opvoeding betekenen, wat niet wil

zeggen dat integratie in de reguliere kinderopvang in de plaats komt van specialistische voorzieningen. Er

zijn vele gespecialiseerde instellingen die ambulante ondersteuning bieden bij de opvang van kinderen met

een handicap in de reguliere kinderopvang. Afhankelijk van het beleid van de gemeente worden de extra

kosten hiervan vergoed.

3.14. Private sector

Het aanbieden van kinderopvangvoorzieningen is geen taak van de overheid. De Wet kinderopvang

waarborgt de bekostiging en de kwaliteit van de kinderopvang en toezicht op de kwaliteit. De primaire

verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de kinderopvang ligt bij de kinderopvangorganisaties zelf. De

verantwoordelijkheid voor het toezicht op de naleving van de kwaliteitsregels, zoals groepsgrootte,

pedagogisch en beleidsplan en risico- inventarisatie (zie 3.8.) is belegd bij de gemeenten.

3.15. Alternatieven

Naast formele kinderopvang worden in Nederland ook veel kinderen opgevangen via informele opvang die

ouders zelf creëren, bijvoorbeeld in de familiesfeer. Daarnaast zijn er de zogenaamde

ouderparticipatiecrèches. De ouderparticipatiecrèche is bedoeld voor ouders die er bewust voor kiezen omsamen met andere ouders hun kinderen op te vangen. Er is geen betaalde leiding. De ouders zijn met elkaar

verantwoordelijk voor de organisatie en het beheer van de crèche.

Vanaf 1 januari 2005 is de ouderparticipatiecrèche een vorm van georganiseerde kinderopvang zoals

omschreven in de Wet kinderopvang.

3.16. Statistieken kinderopvang


Monitor Capaciteit Kinderopvang 2008-2011

Tabel 3.1. Gebruik kinderopvang (aantal kinderen met kinderopvangtoeslag x 1000)

Soort opvang 2006 2007 2008

Dagopvang 234 293 322

Buitenschoolse opvang 133 188 238

Gastouderopvang 46 106 155

Totaal aantal kinderen 413 587 715

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



57

Tabel 3.2. Capaciteit in volledige kindplaatsen kinderopvang 2006-2008

Capaciteit in plaatsen 2006 2008

Dagopvang 129.811 149.304

Buitenschoolse opvang 94.656 159.211

Totaal 224.467

NB: Gastouderopvang niet opgenomen, omdat dit niet in kindplaatsen, maar in koppelingen wordt

uitgedrukt.

Tabel 3.3. Aantal organisaties en werknemers in de kinderopvang

Capaciteit in plaatsen 2006 2007 2008

Organisaties 1.516 1.571 1.687Werknemers (x 1000) 63,3 64,0 73,5

Gemiddelde leeftijd (in jaren) 35 35 35

Aantal vrouwelijke werknemers (in procenten) 96,0 96,5 96,0

Aantal mannelijke werknemers (in procenten) 4,0 3,5 4,0

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



58

4. Primair onderwijs


BASISONDERWIJS

HAVOHAVO


HB O

WO

VMBO

P RAKTIJKONDERWIJS

41 2 3 5 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2710

NL

VMBO

MBO VAKOP LEIDING




VW OVW O

Pre-primair onderwijs – ISCED 0 (waarvoor hetMinisterie Onderwijs en Vorming niet verantwoordelijk is)

Pre-primair onderwijs – ISCED 0 (waarvoor hetMinisterie Onderwijs en Vorming verantwoordelijk is)






ISCED 2








Bron: Eurydice


Voor 1985 waren er aparte scholen voor kleuteronderwijs (4-6 jaar) en voor lager onderwijs (6-12 jaar). Na de

invoering van de Wet op het basisonderwijs (WBO) in 1985 zijn deze scholen opgegaan in scholen voor

basisonderwijs voor de leeftijdsgroep van vier tot twaalf jaar. Het speciaal onderwijs was vastgelegd in de

Interim-wet op het speciaal en het voortgezet speciaal onderwijs (ISOVSO). Op 1 augustus 1998 zijn de WBO

en de ISOVSO omgezet in de Wet op het primair onderwijs (WPO) en de Wet op de expertisecentra (WEC).

Het primair onderwijs omvat sindsdien het basisonderwijs (bao), het speciaal basisonderwijs (sbao) en het

(voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so). Een doel van de WPO is dat basisscholen steeds meer samenwerken

met scholen voor speciaal onderwijs (het "Weer Samen Naar School-beleid"), zodat kinderen die extra zorg

en begeleiding nodig hebben (zorgleerlingen) deze zo veel mogelijk op de basisschool krijgen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



59


Stimuleren van excellentie

Het excellentieprogramma basisonderwijs is ontwikkeld in het kader van de Kwaliteitsagenda Primair

Onderwijs (zie 4.4.) en is erop gericht leerlingen die het cognitieve talent hebben om topprestaties televeren op tijd te herkennen (‘signaleren’) en passende uitdaging te bieden. OCW laat de afbakening van

welke groepen leerlingen dit zijn over aan het scholenveld. Het gaat niet alleen om hoogbegaafde

leerlingen, maar om alle leerlingen met cognitieve potentie. Door hoogbegaafde leerlingen op tijd

voldoende uit te dagen, kan worden voorkomen dat zij zich gaan vervelen, gaan onderpresteren en later

extra zorg nodig hebben.

De uitwerking van het excellentieprogramma basisonderwijs kent een landelijke en een lokale lijn. De

landelijke lijn bestaat uit landelijke projecten waar alle scholen in Nederland profijt van kunnen hebben.

● Een digitale topschool, www.beterweters.nl, die voor álle scholen in Nederland en álle leerlingen

ouders beschikbaar is voor informatie, ontmoeting en digitaal lesmateriaal;

● Vier projecten van de Landelijke Pedagogische Centra en de SLO, gericht op o.a. vroegsignalering en

‘passend’ onderwijs voor toptalent, kwaliteitsborgingsinstrumenten, en andere research &

development activiteiten waar scholen direct baat bij;

● Haagse proeftuinen, en de proeftuin in Apeldoorn, waarin door experts begeleid praktische ervaring

wordt opgedaan met plusklassen, Leonardo-onderwijs, digitaal lesmateriaal en vroegsignalering, als

verkenning voor héél Nederland;

● Een inventarisatie en plan van Platform Bètatechniek om basisonderwijs en wetenschap te

verbinden. Het idee is, dat basisscholen een beroep kunnen doen op universiteiten om leerlingen

extra uitdaging te bieden en kennis te laten maken met wetenschapsonderwijs.

Daarnaast is er een lokale subsidieregeling, waarin samenwerkende scholen innovatieve aanpakken voortoptalent kunnen ontwikkelen, én waarbij het leren van elkaar een centrale plaats inneemt. Dit wordt

begeleid door SLO, Edventure en het aan de PO Raad verbonden Platform Kwaliteit. Schoolbesturen kunnen

tot 28 februari 2009 projectvoorstellen indienen bij CFI.


In december 2008 heeft het kabinet het wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur ingediend bij de

Tweede Kamer. Met dit voorstel kan de overheid de bekostiging van een basisschool of middelbare school in

het belang van de leerlingen beëindigen wanneer er sprake is van aanhoudend slecht onderwijs. In het

wetsvoorstel zijn eisen geformuleerd voor de minimumkwaliteit waar iedere school aan moet voldoen en

kan een school een aanwijzing krijgen wanneer er sprake is van bestuurlijk wanbeheer. Als niet aan deze

aanwijziging gehoor wordt gegeven door het bestuur kan een bekostigingssanctie worden getroffen. Tot

slot bevat het wetsvoorstel bepalingen die de verdere ontwikkeling van principes van goed bestuur in het

primair en voortgezet onderwijs stimuleren. Het gaat hierbij om de functiescheiding van bestuur en intern

toezicht binnen de onderwijsorganisatie en om het ontwikkelen van een gedragscode voor goed bestuur per

onderwijssector.

Tegengaan van segregatie in het primair onderwijs

Sinds augustus 2006 hebben de gemeenten en de schoolbesturen de wettelijke opdracht om met elkaar te

overleggen over maatregelen om de integratie te bevorderen en segregatie in het onderwijs tegen te gaan.

In 2008 zijn verschillende pilots gestart om na te gaan welke instrumenten het meest succesvol zijn bij het

tegengaan van segregatie in het onderwijs. De maatregelen in de pilots moeten zorgen voor meergemengde scholen. Deze maatregelen zijn onder andere:

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



60

● werken met vaste aanmeldmomenten en afspraken met scholen over het aannamebeleid;

● ondersteunen van ouderinitiatieven (ouders worden ondersteund als ze een verandering in de

samenstelling van de school willen bewerkstelligen);

● meer voorlichting aan ouders;

● verdere ontwikkeling van 'vriendschapsscholen' en kennisuitwisseling tussen scholen.

De pilots duren tot 2011, in 2010 vindt een tussentijdse evaluatie plaats.


Het primair onderwijs omvat het basisonderwijs (bao) en het (voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so). Het

basisonderwijs is geregeld in de Wet op Primair Onderwijs (WPO) en het voortgezet speciaal onderwijs in de

Wet op de Expertisecentra (WEC). De WPO en de WEC omschrijven de uitgangspunten en de doelstellingen

van het onderwijs en geven voorschriften voor de inrichting van het onderwijs (vakken, kerndoelen,

kwaliteit, het schoolplan, de bekostiging, de schoolgids en de klachtenregeling). Ook voorziet de wet in

regelgeving ten aanzien van de zorgstructuur (zorgplan, samenwerkingsverbanden) en de positie van

personeel, ouders en leerlingen.

Een van de doelen en uitgangspunten van de WPO is het stimuleren van samenwerking en integratie van

regulier basisonderwijs en een deel van het speciaal onderwijs (oftewel het "Weer Samen Naar School"

beleid, zie 4.4.). In de WPO zijn zowel de scholen voor basisonderwijs als de voormalige scholen voor speciaal

onderwijs opgenomen. Scholen voor speciaal onderwijs worden in de WPO 'speciale scholen voor

basisonderwijs' genoemd. De overkoepelende term voor basisscholen en speciale scholen voor

basisonderwijs is primair onderwijs.

Het overig speciaal onderwijs (en voortgezet speciaal onderwijs), dat niet is ondergebracht in de WPO, valt

onder de Wet op de expertisecentra (zie 10.3..

De belangrijkste uitvoeringsvoorschriften voor het primair onderwijs zijn:

● Besluit bekostiging WPO

● Besluit bekostiging WEC

● Besluit informatievoorziening WPO/WEC

● Onderwijskundig besluit WEC

● Besluit kerndoelen primair onderwijs 1998 wordt ingetrokken. Het bevoegd gezag van een school

mag deze kerndoelen uiterlijk tot 1 augustus 2009 hanteren.

● Besluit vernieuwde kerndoelen WPO

De kerndoelen geven een overzicht van de kwaliteiten op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden

waarover leerlingen moeten beschikken bij het verlaten van een basisschool (zie 4.10.1.).


In de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra staan een aantal opdrachten aan de

school. Een van die opdrachten is dat de school les moet geven in verschillende vakken. Kerndoelen

formuleren wat de school de leerlingen aan leerinhouden moet aanbieden (zie 4.10.). Scholen moeten

aandacht besteden aan de verstandelijke, creatieve, sociale, emotionele en lichamelijke ontwikkeling van

kinderen en ze niet alleen kennis bijbrengen, maar ook vaardigheden en inzichten zoals het handelen vanuit

respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen, evenals kennis over en respect voor geestelijke

stromingen die in de Nederlandse samenleving een belangrijke rol spelen.

Ten aanzien van leerlingen die extra zorg nodig hebben is het onderwijs gericht op individuele begeleiding

die is afgestemd op de behoeften van de leerling. Deze kinderen komen niet automatisch op een speciale

school terecht. Reguliere basisscholen en de speciale scholen voor basisonderwijs werken samen, zodat

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



61

zoveel mogelijk kinderen op de reguliere basisscholen kunnen blijven. De overheid voert hier samen met het

onderwijs actief beleid voor onder de noemer "Weer Samen Naar School" (WSNS).

Speciale scholen voor basisonderwijs zijn alleen bedoeld voor kinderen die het op de reguliere basisschool,

ondanks extra hulp, echt niet redden (zie hoofdstuk 10). Het WSNS-beleid is van kracht sinds 1 augustus

1996. Voor zowel basis- als speciale scholen gelden dezelfde kerndoelen. Wel kan een leerling, op eenspeciale school voor basisonderwijs, er eventueel wat langer over doen; speciale scholen voor basisonderwijs

hebben een uitloopmogelijkheid voor een leerling om tot 14 jaar het basisonderwijs af te maken.

Algemeen beleid: Kwaliteitsagenda, focus op taal en rekenen en investeren in leraren

In november 2007 is de nieuwe Kwaliteitsagenda primair onderwijs 'Scholen voor morgen' aan de Tweede

Kamer gezonden. Deze agenda is zowel voor de overheid als voor de onderwijssector richtinggevend voor

de huidige kabinetsperiode (2007-2011). In de Kwaliteitsagenda wordt prioriteit gegeven aan het verbeteren

van taal- en rekenprestaties van kinderen. Dit omdat deze basisvaardigheden onmisbaar zijn voor het succes

van kinderen in andere vakken op school, in hun verdere schoolloopbaan en in de maatschappij. Om de

ambities te realiseren zijn er 5 (beleids)sporen uitgezet:

● Spoor 1: 'Wat leerlingen moeten kennen en kunnen als zij het primair onderwijs verlaten': in overleg

met het onderwijsveld moet voor 2009 duidelijk worden vastgesteld wat leerlingen aan het eind van

het primair onderwijs op het terrein van taal en rekenen moeten kennen en kunnen.

● Spoor 2: 'Zicht op succes': in 2011 voldoet minimaal 80% van de scholen aan de standaarden van

kwaliteitszorg zoals omschreven in het toezichtkader van de inspectie.

● Spoor 3: 'Leren van en met elkaar': de kennis van leraren in het primair onderwijs op het gebied van

taal en rekenen wordt verbreed. Scholen in het primair onderwijs worden gestimuleerd om bij de

besteding van hun nascholingsmiddelen gebruik te maken van de goede ervaringen en methoden

voor taal, rekenen en kwaliteitszorg. Daarnaast gaat het om het leren van en met collega-leraren,

schoolleiders en experts. Dit sluit aan bij het Actieplan Leerkracht (zie 8.1.2.).

● Spoor 4: 'Verminderen van taalachterstand': in 2011 is er een dekkend aanbod voor- envroegschoolse educatie (VVE), en is de taalachterstand van achterstandsleerlingen aan het einde van

de basisschool met 40% gereduceerd ten opzichte van het meetjaar 2002.

● Spoor 5: 'Een rijke leeromgeving': kinderen hebben een stimulerende en uitdagende leeromgeving

nodig. Er moet rekening worden gehouden met onderlinge verschillen en verschillende talenten.

Brede school

Op initiatief van lokale partijen zoals gemeenten, schoolbesturen en welzijnsinstellingen worden Brede

scholen ontwikkeld, waarbij scholen structureel samenwerken met andere sectoren zoals opvang, welzijn,

zorg, sport en/of cultuur om de ontwikkelingskansen van alle leerlingen te vergroten. Een brede school is

met andere woorden een netwerk in en om de school, waarbinnen niet alleen onderwijs wordt gegeven

door leerkrachten, maar waar ook samengewerkt wordt met andere professionals zodat kinderen zich op

allerlei manieren kunnen ontwikkelen.

Een brede school kan gehuisvest zijn in een multifunctioneel gebouw, maar kan ook bestaan uit

verschillende instellingen die in een netwerk samenwerken en verspreid zijn over de wijk. Het aantal brede

scholen neemt snel toe. In 337 van de 443 gemeenten zijn er brede scholen of worden ze ontwikkeld (dat is

76%). In 2008 waren er ongeveer 100 brede scholen in het primair onderwijs actief. De gemeenten in

Nederland streven naar 1200 brede scholen in 2010. Brede Scholen hebben als andere namen

Vensterscholen, Spilcentra en Open Wijk scholen. De doelen worden lokaal bepaald en verschillen van school

tot school. Veel genoemde doelen zijn onder andere het vergroten van ontwikkelingskansen voor kinderen,

het verhogen van de ouderbetrokkenheid en de doorgaande lijnen bevorderen. De mogelijkheden zijn

bijvoorbeeld:

● intensieve samenwerking met voorschoolse opvang voor 2- tot 4-jarigen;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



62

● schoolmaatschappelijk werk en buitenschoolse opvang voor 4- tot 12-jarigen;

● het creëeren van een verlengde schooldag met bijvoorbeeld sportieve en kunsteducatieve

activiteiten;

● activiteiten voor ouders zoals opvoedingsondersteuning en (taal)cursussen;

● activiteiten voor buurtbewoners zodat de school als 'spil in de wijk' gaat fungeren.

Het rijk geeft alle ruimte aan lokale initiatieven en besluitvorming. Er zijn geen landelijke regels voor brede

scholen: de inhoud, doelen en vorm worden door de lokale partijen zelf bepaald. De taakverdeling is over het

algemeen als volgt:

● Het rijk stimuleert, ondersteunt en faciliteert de ontwikkeling van brede scholen door bijvoorbeeld:

o het beschikbaar stellen van informatie over de brede school;

o het beschikbaar stellen van middelen, voor bijvoorbeeld combinatiefuncties (mensen die in

verschillende sectoren werken, terwijl ze in dienst zijn van één werkgever, bijvoorbeeld

muziekdocenten die zowel lesgeven op de muziekschool als op de brede school) en

multifunctionele huisvesting;

o

het verrichten van onderzoek;o te experimenteren met financiële ontschotting en door het oprichten van een steunpunt

voor brede scholen.

● De gemeenten hebben een faciliterende, initiërende en/of financierende rol.

● Schoolleiders en directies van instellingen (zoals zorgen welzijnsinstellingen) zorgen met hun

medewerkers voor de concrete invulling van brede scholen en de uitvoering van activiteiten.

Onderwijsachterstandenbeleid

Van de ruim 1,5 miljoen kinderen in het basisonderwijs hebben ongeveer in 2007 al 280.000 leerlingen een

onderwijsachterstand. De sociale, economische of culturele achtergrond van de kinderen is vaak de reden.

Het achterstandenbeleid richt zich op de verbetering van de leerprestaties en schoolloopbanen van deze

kinderen en jongeren. De taken en verantwoordelijkheden tussen schoolbesturen en gemeenten zijn zogeformuleerd dat de partijen aangesproken kunnen worden op de resultaten. Het grootste deel van het geld

gaat rechtstreeks naar de scholen, een kleiner deel gaat naar de gemeenten. Voor scholen is de toekenning

van het geld geregeld in de gewichtenregeling.

Scholen zijn verantwoordelijk voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. Zij zijn ook verantwoordelijk

voor voorschoolse educatie. Scholen mogen de middelen voor onderwijsachterstanden (gewichtengeld)

naar eigen inzicht besteden.

Gemeenten hebben de volgende verantwoordelijkheden:

● zorg voor het functioneren van de lokale infrastructuur;

●

zorg voor- en vroegschoolse educatie, schakelklassen (vooral bedoeld voor leerlingen in hetbasisonderwijs die een dusdanige (taal)achterstand hebben, dat zij niet (meer) met succes kunnen

deelnemen aan het reguliere onderwijs. Gedurende een schooljaar wordt onderwijs aangeboden

dat is gericht op het wegwerken van de taalachterstand, daarna gaat de leerling terug naar de

reguliere klas), het voeren van overleg met schoolbesturen over het voorkomen van segregatie en

het bevorderen van integratie en het onderwijsachterstandenbeleid;

● aanmoedigen van individuele scholen om achterstanden te bestrijden;

o daarbij hoort ook de doorlopende leerlijn van voorschoolse educatie naar het

basisonderwijs;

● zorg voor samenhang in de basisvoorzieningen op lokaal niveau en voor de beschikbaarheid van

verschillende functies binnen het jeugdbeleid (zie ook de ontwikkeling 'Brede School');

● handhaving van de leerplicht, voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten, voor regionalemeld- en coördinatiefunctie en voor het Grotestedenbeleid.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



63

Een belangrijk instrument binnen het onderwijsachterstandenbeleid is de gewichtenregeling. De nieuwe

gewichtenregeling geldt vanaf 1 augustus 2006 en wordt in vier stappen ingevoerd over een periode van 4

jaar. Het merendeel van de scholen zet de gewichtenmiddelen in voor extra formatie waardoor de

groepsgrootte op scholen met gewichtenleerlingen kleiner is dan op scholen met weinig of geen

gewichtenleerlingen. Bij de nieuwe gewichtenregeling wordt uitgegaan van het opleidingsniveau van de

ouders bij het bepalen van het "gewicht" van de leerling. Etniciteit en beroep spelen geen rol meer. Er zijn

twee leerlinggewichten:

● Gewicht 0.3 als beide ouders een opleidingsniveau hebben van maximaal lbo/vbo;

● Gewicht 1.2 als één ouder maximaal basisonderwijs en de andere ouder maximaal lbo/vbo of

maximaal basisonderwijs heeft;

● Gewicht 0 als minstens één van de ouders een opleiding heeft gehad van overig voortgezet

onderwijs of hoger.

Het schoolgewicht (op basis waarvan een school gewichtgeld ontvangt) is een optelsom van

leerlinggewichten. Omdat de nieuwe regeling in vier jaar wordt ingevoerd bestaan de oude en de nieuwe

gewichtregeling nog naast elkaar. In de oude leerlinggewichtenregeling gold lage schoolopleiding oudersvoor 1.25, verblijf in internaat of pleeggezin voor 1.4, trekkend bestaan van de ouders voor 1.7 en het hebben

van een niet-Nederlandse culturele achtergrond voor 1.9. In het schooljaar 2010-2011 moet de nieuwe

regeling geheel ingevoerd zijn.

Met ingang van het schooljaar 2009-2010 worden er nog impulsgebieden in de gewichtenregeling

ingevoerd. Dit zijn postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen. Deze impulsgebieden

liggen zowel in stedelijke als in landelijke gebieden. Als een school in een dergelijk gebied staat, krijgt de

school een extra bedrag per gewichtenregeling. Hierdoor krijgen scholen die te maken hebben met een

cumulatie van problemen extra geld.

4.5. Geografische spreiding van scholenIn Nederland staat gemiddeld op elke 5,9 km2 een school voor basisonderwijs. Op aanvraag van de ouders

worden de vervoerskosten naar de school vergoed, voor zover burgemeester en wethouders deze

vervoerskosten noodzakelijk en redelijk achten (dit is het geval zodra er geen school binnen een "redelijke

afstand", dat wil zeggen ongeveer binnen een straal van zes kilometer, begaanbaar en veilig voor een kind,

voor handen is). De gemeenteraad stelt daartoe een nadere regeling vast. In het belang van een doelmatige

spreiding van leerlingen kan de gemeente een verdeling in schoolwijken maken. In dat geval moet de

leerling naar de openbare school in de wijk die het gemeentebestuur heeft aangewezen (meestal de

woonwijk). Ontheffing van deze regeling is mogelijk. Deze regeling geldt niet voor het bijzonder

basisonderwijs.

Plan van nieuwe scholen

De mogelijkheid om een nieuwe school te stichten wordt beperkt door stichtingen opheffingsnormen. Een

nieuwe openbare school kan alleen gesticht en een bijzondere school kan alleen bekostigd worden, als zij

voorkomt op een voor de gemeente van vestiging vastgesteld plan van nieuwe scholen. Een school wordt in

het plan opgenomen, wanneer is aangetoond dat de school door voldoende leerlingen zal worden bezocht.

Het vereiste aantal leerlingen is afhankelijk van het aantal leerlingen per km 2 (leerlingdichtheid) in de

gemeente van vestiging. De gemeenteraad neemt een openbare school in elk geval in het plan op, wanneer

er binnen 10 kilometer (over de weg gemeten) van de plaats in de gemeente waar het onderwijs moet

worden gegeven geen openbare school aanwezig is en er behoefte bestaat aan het volgen van openbaar

onderwijs. Verder moet het onderwijsaanbod of de inrichting van het onderwijs voldoen aan kerndoelen.

Scholen mogen de organisatie van het onderwijs, het beheer van de school en de keuze voor pedagogisch-didactische methoden zelf bepalen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



64

4.6. Toelating en schoolkeuze

Toelating

Vanaf de leeftijd van 3 jaar en 10 maanden, tot het bereiken van de leeftijd van 4 jaar, kunnen kinderen met

toestemming van het bevoegd gezag de school ten hoogste 5 dagen ter kennismaking bezoeken. Dezeperiode is bedoeld om jonge kinderen te laten wennen aan het onderwijs. In de praktijk wordt in ruim 98%

van de gevallen gebruik gemaakt van deze regeling.

Om als leerling toegelaten te worden tot een school moet een kind de leeftijd van vier jaar hebben bereikt.

Leerplichtig is het kind vanaf de eerste schooldag van de maand na de vijfde verjaardag. Leerlingen moeten

het basisonderwijs uiterlijk verlaten aan het einde van het schooljaar waarin zij de leeftijd van 14 jaar hebben

bereikt. Het speciaal onderwijs moeten leerlingen uiterlijk verlaten in het schooljaar waarin ze 20 jaar

worden. Het volgen van onderwijs is gratis.

Openbare scholen zijn vrij toegankelijk voor alle leerlingen, van welke godsdienst of levensovertuiging dan

ook. Wel kan de gemeente een verdeling in schoolwijken maken en zonodig een openbare school toewijzen

(ontheffing van deze regeling is mogelijk). Het bijzonder onderwijs kan toelatingseisen stellen in verband

met de levensbeschouwelijke grondslag van de school. Het schoolbestuur beslist of een leerling toegelaten

wordt. Als een school het maximum aantal leerlingen al heeft bereikt, kan dit een reden zijn om een leerling

niet toe te laten. Sommige scholen hebben een wachtlijst waarvoor de leerling aangemeld kan worden.

Indien een openbare school een leerling weigert, zorgt de gemeente dat de leerling naar een andere

openbare school kan. Als de leerling door een bijzondere school wordt geweigerd, moet het bestuur van de

school de leerling doorverwijzen naar een andere school van het bestuur. Ook mag het bestuur van een

bijzondere school een leerling weigeren als ouders de godsdienstige of levensbeschouwelijke richting van

de school niet onderschrijven.

Schoolkeuze

In Nederland bestaat vrije schoolkeuze. Ouders kunnen kiezen voor openbaar of bijzonder onderwijs. Er zijn

een aantal manieren om aan informatie te komen, op basis waarvan een keuze voor een school kan worden

gemaakt. Veel scholen houden informatieavonden voor ouders van nieuwe leerlingen, andere scholen geven

de ouders de gelegenheid lessen bij te wonen. Daarnaast zijn alle scholen wettelijk verplicht een schoolgids

voor ouders uit te brengen. In de schoolgids staan de doelstellingen en resultaten van de school. Ook wordt

er door het Ministerie van OCW een landelijke onderwijsgids uitgebracht, die de ouders ondersteunt bij de

schoolkeuze door informatie te verschaffen. Tenslotte worden er door de onderwijsinspectie rapporten

opgesteld en openbaar gemaakt die de kwaliteit van de school doorlichten (de zogenaamde toezichtkaart

(zie 9.4.2.)).

Scholen mogen een ouderbijdrage vragen, die overigens slechts een vrijwillig karakter heeft en geen

belemmering mag zijn voor de toelating van het kind. De bijdrage is alleen bedoeld als aanvulling op de

kernactiviteiten van de school (festiviteiten, culturele activiteiten, uitstapjes, etc.). Indien ouders geen

ouderbijdrage betalen, blijft de school wel verantwoordelijk voor de opvang van het kind tijdens een

schoolreisje of andere activiteiten die betaald worden uit de ouderbijdrage.

4.7. Financiële steun aan ouders

Het volgen van basisonderwijs en speciaal onderwijs is gratis. Er bestaat een eventuele tegmoetkoming voor

kosten voor schoolvervoer. Hier kan een beroep op worden gedaan als er binnen een straal van ongeveer 6

km geen school (van de gewenste richting) ligt die begaanbaar en veilig is voor een kind. De

tegemoetkoming kan door de ouders bij de gemeente worden aangevraagd. De gemeenteraad stelt hiertoe

een nadere regeling vast.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



65

4.8. Groepsindeling

De basisschool en de speciale school voor basisonderwijs zijn vrij in de keuze van de schoolorganisatie. Er

bestaat het klassikale systeem: leerlingen met dezelfde leeftijd zitten in dezelfde groep. Er zijn echter ook

scholen die juist leerlingen van verschillende leeftijden bij elkaar in de groep zetten of die wisselende

groepen maken en leerlingen bij elkaar zetten die hetzelfde ontwikkelingsniveau of dezelfde capaciteiten

hebben. De scholen die op twee laatstgenoemde manieren de groep samenstellen, kijken ieder jaar opnieuw

in welke groep het kind het beste past en per klas kunnen een of meerdere leeftijdsgroepen voorkomen.

Op de meeste basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs zijn de leerlingen ingedeeld in

leeftijdsgroepen in het klassikale systeem. De leerlingen doorlopen dan in totaal acht groepen. De leerlingen

beginnen in groep 1 en gaan, in principe, ieder jaar naar een volgende groep.

De term onderbouw is een verzamelnaam voor de groepen 1 tot en met 4 (4 tot en met 8-jarigen). De

groepen 5 tot en met 8 (9 tot en met 12-jarigen) worden aangeduid met de term bovenbouw. Ook wordt de

indeling onderbouw (groep 1 tot en met 3), middenbouw (groep 4 tot en met 6) en bovenbouw (groep 7 en

8) gebruikt in het onderwijs.

Leraren basisonderwijs en leraren voor speciaal basisonderwijs zijn bevoegd om in alle vakken (behalve

zintuiglijke en lichamelijke oefening) en aan alle leeftijdsgroepen les te geven. Daarnaast kan een school ook

vakleraren hebben die les geven in een specifiek vak. Dit kunnen naast zintuiglijke en lichamelijke oefening,

godsdienst, tekenen, muziek, handvaardigheid, Engels en Fries zijn. Vanaf 1997 kan de leraar meer

ondersteuning krijgen door de invoering van een onderwijsassistent in de klas in de onderbouw. De

onderwijsassistent ondersteunt de leraar bij routinematige onderwijsinhoudelijke taken en begeleidt

leerlingen bij het verwerven van praktische vaardigheden. De school bepaalt welke verhouding tussen

groepsleraren, onderwijsassistenten en vakleraren aangehouden wordt.

Groepsgrootte

Het ministerie stelt geen eisen aan de minimum of het maximum aantal leerlingen in een klas. Per 1 oktober

2006 zijn er in het basisonderwijs gemiddeld 21,6 leerlingen per groep in de onderbouw. In de bovenbouw is

dat gemiddelde 23,4.

4.9. Organisatie van schooldagen

4.9.1. Schooljaar

Het Ministerie van OCW bepaalt de data van het schooljaar en de spreiding, de lengte en de data van de

zomervakantie. Het schooljaar in het primair onderwijs loopt van 1 augustus tot en met 31 juli van het

daaropvolgende kalenderjaar.

● De zomervakantie voor het primair onderwijs duurt zes weken, vindt gespreid over drie regio's

(Noord, Midden en Zuid) plaats en wordt door de minister verplicht voorgeschreven.

● Bij het vaststellen van de korte vakanties (herfst-, kerst-, voorjaars- en meivakantie) is geen

toestemming van de minister nodig. Het bevoegd gezag (schoolbestuur) bepaalt deze data. Het

advies van de minister is dat scholen steeds na een leerperiode van zeven à acht weken een week

vakantie aanhouden.

4.9.2. Lesuren in het basisonderwijs en speciaal onderwijs

Scholen zijn, binnen de aangegeven kaders van de overheid, vrij in het bepalen van de verdeling van tijd

over aandachtsgebieden en vakken. Tevens kunnen scholen de schooltijden flexibiliseren, zodat hetlesrooster beter kan worden aangepast aan de specifieke wensen en eisen van de school en haar omgeving.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



66

Het huidige minimaal aantal lesuren verdeeld over acht jaar (7520 uur) staat voorgeschreven, maar de

urenverdeling tussen onder- en bovenbouw is flexibel. Scholen mogen het totaal aantal uren in de

bovenbouw terugbrengen naar 3760 uur. In de onderbouw moeten zij minimaal 3520 uur aanbieden. Het

bevoegd gezag (schoolbestuur) van de onderwijsinstelling stelt de duur van de lessen en de schooltijden

vast waarmee de oudergeleding in de medezeggenschapsraad in moet stemmen. Voorafgaand aan de

vaststelling van de schooltijden in de medezeggenschapsraad worden de meningen van alle ouders over de

schooltijden gepeild om te voorkomen dat ouders en kinderen onvoorziene problemen krijgen door

veranderingen in de schooltijden. Verder mogen scholen voor de groepen 3 tot en met 8, naast weken

waarin feestdagen vallen waarop de school toch al een dag dicht is, maximaal 7 keer per jaar een vierdaagse

schoolweek inplannen. Voorafgaand aan het schooljaar moeten ouders via de schoolgids weten welke

weken dat zijn. Daarnaast houdt de inspectie van het onderwijs toezicht op de schooltijden en ziet erop toe

dat de scholen zich houden aan de onderwijstijden. De inspectie toetst daarbij aan de hand van de

schoolgids welke onderwijstijden de school hanteert.

De WPO verplicht het bevoegd gezag van de scholen (schoolbesturen) de leerlingen de gelegenheid te

bieden om over te blijven in de middagpauze. De kosten van het overblijven komen voor rekening van de

ouders van de kinderen die gebruik maken van de overblijfvoorziening. Scholen voor speciaal onderwijsgaan uit van continueroosters.

4.10. Curriculum, onderwerpen, uren

De Wet op het primair onderwijs (WPO) en de Wet op de expertisecentra (WEC) stellen de eis aan scholen dat

zij les moeten geven in verschillende vakken. Per leergebied is aangegeven wat leerlingen moeten leren: de

zogenaamde kerndoelen (zie 4.10.1.). Kerndoelen geven aan wat de school de leerlingen aan leerinhouden

moet aanbieden (op het gebied van emotionele en verstandelijke ontwikkeling, het ontwikkelen van

creativiteit, het verwerven van kennis en van sociale, culturele en lichamelijke vaardigheden). Scholen zijn,

binnen de aangegeven kaders van de overheid, vrij in het bepalen van de verdeling van tijd over

aandachtsgebieden en vakken in het basisonderwijs. In de WPO en de WEC staan alleen voorschriften voorhet totaal aantal uren basisonderwijs dat basisscholen moeten geven (zie 4.9.2.).

4.10.1. Kerndoelen

De inhoud van het onderwijsprogramma en de didactiek worden niet voorgeschreven, wel zijn er

kerndoelen vastgesteld (zie http://kerndoelen.kennisnet.nl). Van scholen wordt verwacht dat zij hun

onderwijsactiviteiten zo organiseren dat alle leerstof waarop de kerndoelen betrekking hebben, is behandeld

aan het eind van het primair onderwijs. Deze kerndoelen definiëren op globaal niveau het kerncurriculum

van de basisscholen en zorgen voor een goede inhoudelijke aansluiting op het voortgezet onderwijs. Om

scholen meer houvast te geven bij de inrichting van het onderwijs zijn er in opdracht van het Ministerie van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap tussendoelen en leerlijnen voor de meeste leergebieden geformuleerd, inieder geval voor het reken-wiskunde onderwijs en Nederlandse taal.

● Tussendoelen bieden houvast voor het aanbod in de afzonderlijke leerjaren van het primair

onderwijs.

● Een leerlijn is een algemeen stramien voor het ontwerp en de organisatie van leer- en

ontwikkelingsprocessen binnen een bepaald vakgebied of een onderdeel daarvan over een langere

periode. Een leerlijn presenteert in onderlinge samenhang de volgende elementen:

o een volgorde van na te streven doelen;

o daaraan gekoppelde leerinhouden;

o de achterliggende visie op het vak;

o didactische en organisatorische richtlijnen voor de vormgeving van de weg(en) waarlangsde doelen bereikt kunnen worden.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



67

In maart 2006 zijn 58 nieuwe kerndoelen van kracht geworden. Met ingang van augustus 2006 gelden die

ook voor de kleutergroepen. In augustus 2009 zullen de kerndoelen voor het gehele basisonderwijs van

kracht zijn. Scholen hebben dus ruim de tijd om de nieuwe doelen in te voeren. Deze zijn een aanvulling op

de huidige kerndoelen op het gebied van burgerschap, techniek, cultuur en educatie. Daarnaast bieden ze

scholen meer vrijheid om recht te doen aan verschillen tussen leerlingen. Daarom zijn de kerndoelen niet

voor alle leergebieden even gedetailleerd opgesteld. In de praktijk betekent dit een verschil tussen

bijvoorbeeld de kerndoelen voor Nederlands of rekenen en de kerndoelen voor zogeheten zaak- en

expressievakken. De kerndoelen voor het eerstgenoemde leergebied zijn gedetailleerd, terwijl de kerndoelen

voor het laatstgenoemde leergebied veel globaler zijn en daardoor meer ruimte bieden voor een eigen

invulling door de school.

De vakken Frans en Duits behoren niet tot de kerndoelen, maar scholen die dat willen, mogen ze wel

opnemen in hun onderwijsprogramma. De wettelijk vastgelegde kerndoelen voor Engels dienen ook voor

Frans en Duits als leidraad. Scholen hebben de mogelijkheid om een of meer groepsleraren daarvoor een

scholing te laten volgen.

De canon van Nederland: vijftig vensters op toen en nuOCW heeft een canon van Nederland laten ontwikkelen en uitgegeven, die bestaat uit vijftig onderwerpen

uit de Nederlandse cultuur en geschiedenis. Dit moet leiden tot meer kader en verdieping van de kennis over

ons verleden. De canon past binnen de bestaande kerndoelen en is bedoeld voor (de bovenbouw van) het

basisonderwijs en (de onderbouw van) het voorgezet onderwijs. De onderdelen van de canon zijn in

illustraties verbeeld en van pedagogische didactische suggesties voorzien. Het plan is om de canon iedere

vijf jaar te herijken.

4.10.2. Onderwijsaanbod

Volgens de herziene Wet op het primair onderwijs die vanaf 1 augustus 2006 geldt bestaat het

onderwijsaanbod uit een zestal onderwerpen. Deze zijn verplicht voor de gehele schoolperiode, maar deschool is vrij om het aantal uren per onderwerp te bepalen. De kerndoelen hebben betrekking op de

volgende onderwerpen:

● Nederlandse taal

● Engelse taal (Engels is sinds 1986 verplicht en wordt gegeven aan de twee hoogste groepen van de

basisschool)

● rekenen en wiskunde

● oriëntatie op jezelf en de wereld (zoals bijvoorbeeld lessen over aardrijkskunde, geschiedenis, de

natuur (biologie), burgerschapsvorming, sociale redzaamheid (waaronder gedrag in het verkeer),

gezond gedrag, maatschappelijke verhoudingen (staatsinrichting) en geestelijke stromingen)

●

kunstzinnige oriëntatie (zoals bijvoorbeeld lessen over muziek, tekenen of handvaardigheid)● bewegingsonderwijs

Het onderwijs wordt gegeven in het Nederlands, maar:

● op scholen in de provincie Friesland wordt tevens onderwijs gegeven in de Friese taal. Fries kan

mede worden gebruikt als voertaal bij het onderwijs.

● voor de opvang in en de aansluiting bij het Nederlandse onderwijs van leerlingen met een niet-

Nederlandse culturele achtergrond kan de taal van het land tijdelijk mede als voertaal bij het

onderwijs worden gebruikt.

● in het onderwijs kunnen Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en Romani als voertaal worden gebruikt

naast het Nederlands (zie 1.4.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



68

4.10.3. Het schoolplan, de schoolgids en het klachtrecht

Het verplichte schoolplan, dat elke vier jaar verschijnt, is het beleidsdocument waarin de school beschrijft

hoe ze aan bewaking en verbetering van de kwaliteit werkt. De verplichte beleidsaspecten die moeten

worden opgenomen in het schoolplan zijn: het onderwijskundig beleid, het personeelsbeleid en de interne

kwaliteitszorg. Met het schoolplan legt een school ook verantwoording af aan de inspectie en de

medezeggenschapsraad over het te voeren en gevoerde beleid.

Het schoolplan kan op een of meer basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs en een of meer

scholen voor ander onderwijs van hetzelfde bevoegd gezag (schoolbestuur) betrekking hebben en kan pas

worden vastgesteld als de medezeggenschapsraad daarmee instemt.

De schoolgids is een verplichte jaarlijkse uitgave voor ouders en leerlingen. Hierin maakt de school duidelijk

welke doelen ze nastreeft, hoe ze die doelen wil bereiken en welke resultaten ze daarmee heeft geboekt.

Verder geeft de school in de schoolgids informatie over de vrijwillige ouderbijdrage en de rechten en

plichten van ouders en leerlingen. Om de schoolgids te mogen publiceren, is instemming nodig van de

oudergeleding van de medezeggenschapsraad. Het klachtrecht is een aanvulling op bestaande

mogelijkheden van inspraak en meebesturen. Het schoolbestuur is wettelijk verplicht een klachtenregeling

op te stellen. Tevens moet iedere school een klachtencommissie hebben onder leiding van een

onafhankelijke voorzitter.

4.10.4. Landelijke onderwijsgids

Het Ministerie van OCW geeft vanaf 1996 jaarlijks een landelijke onderwijsgids uit die de ouders informeert

over hun rechten en plichten tegenover de school en hen ondersteunt bij de schoolkeuze van hun kind.

"Primair Onderwijs, gids voor ouders en verzorgers, 2008-2009" is geplaatst op de website van het Ministerie

van OCW.

Primair Onderwijs. Gids voor ouders en verzorgers 2008-2009

4.11. Onderwijsmethoden en leermiddelen

Iedere basisschool en speciale school voor basisonderwijs is vrij in de keuze van haar onderwijsmethoden en

leermiddelen. Leermiddelen zijn eigendom van de school. Het produceren, distribueren en verkopen van

leermiddelen is een commerciële activiteit in Nederland. Om scholen te helpen goede keuzes te maken bij

aanschaf van nieuwe leermiddelen heeft OCW methodegidsen laten maken. Deze geven een analyse van de

kwaliteitscriteria van alle leermiddelen voor een bepaald leergebied. Het Nationaal informatiecentrum

leermiddelen (NICL) maakt een consumentengids voor onderwijsleermiddelen waarmee scholen bestaande

en nieuwe onderwijsleermiddelen kunnen beoordelen (www.leermiddelenplein.nl). Het NICL is een

onderdeel van de Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO, www.slo.nl). Daarnaast zijn er onlineleermiddelen beschikbaar voor de leerkracht. Op de website www.leerkacht.kennisnet.nl staan zowel online

lesmaterialen voor verschillende vakken, als achtergrondinformatie bij verschillende thema's.

Er zijn scholen die graag ondersteuning willen bij het vertalen van de kerndoelen naar de dagelijkse

onderwijspraktijk. De SLO heeft in opdracht van OCW de tussendoelen en leerlijnen ontwikkeld. Een leerlijn

geeft voor een bepaald leergebied aan hoe kinderen van een bepaald beginniveau tot de kerndoelen

komen. Belangrijke momenten in de leerlijn zijn tussendoelen. Aan de hand van leerlijnen en tussendoelen

kunnen leraren de ontwikkeling van hun leerlingen veel beter volgen. Zo hebben ze een leidraad om de

kerndoelen te behalen.

Ook zijn er scholen die hun onderwijs inrichten in overeenstemming met bepaalde pedagogische

uitgangspunten. Zo zijn er bijvoorbeeld Montessori-, Dalton-, Freinet- en Jenaplanscholen. Deze scholenkunnen openbare, maar ook bijzondere scholen zijn. Scholen bepalen zelf vanaf welk jaar kinderen huiswerk

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



69

krijgen. Lang niet alle scholen geven huiswerk, zeker niet aan jonge kinderen. Leerlingen uit hogere groepen

krijgen vaak taken of opdrachten mee naar huis.

Bijna alle scholen zetten ICT in als onderwijsen innovatiemiddel en ruim de helft van de scholen hebben

hun visie op het gebruik van ict vastgelegd in een ict-beleidsplan dat ook wordt uitgevoerd. De afgelopen

vier jaar is het aantal scholen met een (ver)gevorderd stadium van computergebruik verdubbeld. Deinternetvoorziening is grotendeels op orde. Veel scholen hebben een mediatheek en groepswerkplekken

met pc's. Scholen in het basis- en voortgezet onderwijs beschikken over 1 computer voor elke 6 leerlingen.

De laatste vier jaar stabiliseert het gemiddeld aantal leerlingen per computer. Dit wijst erop dat bij veel

scholen een punt van verzadiging in computerapparatuur is bereikt.

De computer wordt door 89% van de leerkrachten gebruikt bij het lesgeven en wordt het meeste gebruikt

voor oefenprogramma's. In vergelijking met voorgaande jaren daalt de populariteit van oefenprogramma's

en neemt het opzoeken van informatie en het gebruik van de computer voor tekstverwerking een

belangrijker plaats in. Een leraar in het basisonderwijs gebruikt gemiddeld 7 uur per week de computer bij

het lesgeven. Elk jaar publiceert Stichting Kennisnet – de publieke ict-ondersteuningsorganisatie – de Vier in

Balans Monitor over de stand van zaken over ict in het onderwijs.

Vier in Balans Monitor 2008


De meeste scholen beschrijven in een rapport (meestal drie keer per jaar) voor iedere leerling de vorderingen

per vak of onderdeel van een vak. Op rapporten tafeltjesavonden kunnen de ouders werkschriften en

leerboeken van het kind bekijken en worden de vorderingen van het kind, het huiswerk, proefwerken,

overhoringen, werkstukken en de buitenschoolse activiteiten besproken. Sommige scholen geven deze

vorderingen weer in cijfers, andere beschrijven in woorden hoe het met het kind gaat. Veel scholen

gebruiken de tussendoelen en toetsen om de vorderingen van de leerling te meten. Deze toetsen horen vaak

bij het lesmateriaal of het zijn algemene toetsen.

Over iedere leerling die de school verlaat, stelt de directeur, na overleg met het onderwijzend personeel een

onderwijskundig rapport op. Dit rapport is bedoeld om de nieuwe school waar de leerling heen gaat, te

informeren over de leerling. Dit is in veel gevallen ook gebaseerd op de resultaten van een eindtoets. Een

afschrift van dit rapport wordt aan de ouders van de leerling verstrekt.

Scholen in het primair onderwijs gebruiken toetsen van verschillende toetsontwikkelaars. De grootste

toetsontwikkelaar is het Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO). Het Cito ontwikkelt toetsen voor leerlingen

uit groep 8, waarmee leervorderingen getest kunnen worden en waarmee scholen eindresultaten van hun

onderwijs kunnen vaststellen en vergelijken met resultaten van andere scholen (de Citotoets wordt ook wel

'eindtoets basisonderwijs' genoemd). Bijna 85% van het totaal aantal basisscholen neemt deel aan deze

toets. In februari 2009 hebben 6200 scholen meegedaan met in totaal 153.000 leerlingen. De Citotoets

bestaat uit 200 meerkeuzevragen op het gebied van de basisvaardigheden taal, rekenen-wiskunde en

studievaardigheden. Ook is er een facultatief onderdeel wereldoriëntatie dat uit 90 opgaven bestaat. In 2009

werd dit onderdeel door 85% van de leerlingen ook gemaakt. Daarnaast ontwikkelt het CITO toetsen

waarmee de resultaten van individuele leerlingen kunnen worden bijgehouden (leerlingvolgsysteem). Het

onderwijsprogramma kan hierdoor beter worden afgestemd op de individuele leerling. Vanaf 2008 kan er

ook een NiveautoetsPlus worden afgenomen. Dit is een uitbreiding van de Niveautoets, een digitale editie

van de Citotoets bestemd voor leerlingen met een grote leerachterstand. Door de NiveautoetsPlus af te

nemen ontvangt de school een Leerlingrapport èn een rapportage van de leerachterstanden voor het

didactische deel van de aanvraag voor het praktijk- of het leerwegondersteunend onderwijs (zie pro/lwoo

5.5.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



70

Scholen streven constant naar verbetering van de onderwijskwaliteit, bijvoorbeeld door het volgen van de

vorderingen van leerlingen met behulp van een leerlingvolgsysteem, waarmee ze beter in kunnen spelen op

de verschillen tussen leerlingen. Bijna alle scholen gebruiken dit. Verder houden alle scholen een

leerlingadministratie of leerdossier bij. Daarin staan onder andere de toetsen rapportgegevens en uitslagen

van speciale onderzoeken, een verslag van vorderingen over de leerling of van gesprekken met een ouder.

Soms zit er ook informatie in over de sociale en emotionele ontwikkeling van de leerling, de werkhouding of

de taalaanpak.

4.13. Overgang naar volgende leergroep

Regels voor de overgang zijn niet wettelijk vastgelegd. Elke school beschrijft in haar schoolplan hoe de

overgang plaatsvindt. Het kan voorkomen dat leerlingen een leerjaar moeten overdoen, maar in het streven

naar een ononderbroken ontwikkeling probeert men dit zoveel mogelijk te beperken.

4.14. Diplomering

Aan het eind van de acht jaar durende leerweg krijgen de leerlingen geen getuigschrift of diploma, maar eenadvies met een onderwijskundig rapport over hun schoolvorderingen en leermogelijkheden (zie 4.12.). Het

Besluit vernieuwde kerndoelen WPO beschrijven wat leerlingen moeten bereiken op het gebied van kennis,

inzicht en vaardigheden. Voor de school geldt de eis dat zij bij haar onderwijsactiviteiten tenminste de

kerndoelen hanteert als aan het eind van het basisonderwijs te bereiken doelstellingen.

4.15. Onderwijsbegeleiding

Leerlingbegeleiding

Binnen het onderwijs zijn er mogelijkheden voor taak- en functiedifferentiatie van leraren. Specialisten zoals

vakleraren, interne begeleiders, onderbouwcoördinatoren, remedial teachers of taal- en rekencoördinatoren

kunnen het onderwijs verder verbeteren. De school draagt zorg voor de leerlingbegeleiding. Leerlingenkunnen begeleid worden door de eigen groepsleraar, maar kunnen ook extra begeleiding krijgen van een

interne begeleider of een remedial teacher. De remedial teacher geeft de leerling ondersteuning bij

leerproblemen. De interne begeleider geeft naast begeleiding aan de leerling ook ondersteuning aan de

ouders zodat het kind zich in een meer stimulerende leeromgeving begeeft en is tevens belast met

coördinerende, begeleidende en innoverende taken binnen de school. Ook bestaan er speciale cursussen,

die buiten het reguliere onderwijsprogramma plaatsvinden, zoals faalangsttrainingen en sociale

weerbaarheidstrainingen, die niet bekostigd worden door de overheid.

Schoolbegeleiding

De schoolbegeleidingsdiensten ondersteunen scholen voor primair onderwijs en speciaal onderwijs bij het

invoeren van onderwijsvernieuwingen en het oplossen van onderwijskundige problemen. Scholen

ontvangen budget van het rijk om schoolbegeleiding te kopen bij de door de school gewenste aanbieders;

dit wordt vraagsturing genoemd. Dit budget is onderdeel van de lumpsum en dus niet geoormerkt. De

vraagsturing van schoolbegeleiding werd ingevoerd op 1 augustus 2006. Daarvoor werden

schoolbegeleidingsdiensten bekostigd door de gemeenten. Als gevolg van de vraagsturing (marktwerking)

is de positie van de schoolbegeleidingsdienst veranderd en is deze wet tevens een dereguleringsmaatregel.

De meeste schoolbegeleidingsdiensten ontvangen daarnaast nog subsidie van gemeenten; gemiddeld

ongeveer 50% van de bekostiging die ze voor de invoering van de vraagfinanciering ontvingen.

Landelijke onderwijsondersteunende instituten

Voor de landelijke onderwijsondersteuning zijn er naast enkele vakspecifieke expertisecentra(Expertisecentrum Nederlands en Freudenthal Instituut (Expertisecentrum rekenen wiskundeonderwijs))

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



71

een vijftal instituten actief voor het primair onderwijs: het CITO, de SLO en drie landelijke pedagogische

centra die het onderwijs ondersteunen bij het invoeren van onderwijsvernieuwingen, het Algemeen

Pedagogisch Studiecentrum (APS), het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum (CPS) en het Katholiek

Pedagogisch Centrum (KPC Groep). Sinds 1 januari 1997 worden zij gesubsidieerd op basis van de Wet

subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA).

4.16. Bijzonder onderwijs

Voor het bijzonder onderwijs gelden dezelfde onderwijswetten als voor het openbaar onderwijs. In artikel 23

van de Grondwet is de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs geregeld. Zowel de

openbare als de bijzondere scholen die aan de gestelde bekostigingseisen voldoen worden door de staat

bekostigd.

De wetgever stelt als voorwaarde voor bekostiging uit de openbare kas dat een bijzonder-

onderwijsvoorziening in stand gehouden wordt door een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid.

Deze rechtspersoon moet zich het geven van onderwijs ten doel stellen onder de gestelde voorwaarden van

de overheid, zonder daarbij het maken van winst te beogen. De rechtspersoon is binnen de door de wetaangegeven kaders vrij om het onderwijs naar eigen inzicht te stichten, in te richten en richting te geven.

Het bevoegd gezag (schoolbestuur) van het bijzonder onderwijs is het bestuur van de vereniging of stichting

dat de school voor bijzonder onderwijs in stand houdt. Het oprichten van bijzondere scholen komt voort uit

particulier initiatief. De meeste scholen voor bijzonder onderwijs zijn confessionele scholen: Rooms-

katholieke en Protestants-christelijke. Er zijn ook scholen gebaseerd op een andere godsdienstige grondslag,

zoals Islamitische, Hindoeïstische en Joodse scholen. Naast de confessionele scholen zijn er de algemeen-

bijzondere scholen die uitgaan van een niet-religieuze levensbeschouwing. Het aantal bijzondere scholen

bedraagt in het basisonderwijs tweederde van het totaal aantal basisscholen.

4.17. Alternatieve schooltypenIn de leerplichtwet 1969 is bepaald dat alle kinderen in de leerplichtige leeftijd onderwijs moeten volgen aan

een school. Er zijn in Nederland scholen voor kinderen van wie de ouders een trekkend bestaan leiden. Deze

'rijdende scholen' en 'scholen voor ligplaatsonderwijs' vallen onder regulier onderwijs en daarmee onder de

Wet op het primair onderwijs. Het enige waarin dit onderwijs verschilt van het gangbare onderwijs is de

wijze waarop het wordt aangeboden. Rijdende scholen bieden volledig basisonderwijs aan kinderen van

kermisexploitanten en circusartiesten. Ligplaatsscholen bieden onderwijs aan kinderen van binnenschippers

in de leeftijd van 3,5 tot 7 jaar. Ook volgt een zeer klein deel van de kinderen onderwijs aan een school die

niet door de overheid bekostigd wordt (privaat onderwijs). Er zijn twee vormen van niet bekostigd onderwijs

(nbo) waar de leerplicht kan worden vervuld:

● internationale of buitenlandse scholen die uitsluitend bestemd zijn voor leerlingen die niet deNederlandse nationaliteit hebben

● Particuliere scholen die door de leerplichtambtenaar zijn aangemerkt als "school in de zin van artikel

1, onderdeel b , onder 3 van de Leerplichtwet."

De WPO bevat een aantal algemene bepalingen (Art. 1 - 7 en 186) die ook van toepassing zijn op het niet

bekostigd onderwijs en die voorwaarden stellen waaraan het particulier basisonderwijs moet voldoen.

Tevens zijn in de WPO bepalingen opgenomen die specifiek betrekking hebben op nbo.

Leonardo-onderwijs

Leonardo-onderwijs is onderwijs waarin erg getalenteerde kinderen voltijds lessen apart volgen van andere

kinderen in een school. Hoewel wordt gesproken van Leonardo-scholen, gaat het voornamelijk om aparte

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



72

klassen binnen reguliere basisscholen. Kinderen met een IQ van 130 of hoger kunnen worden geselecteerd

voor Leonardo-onderwijs.

4.18. Statistieken primair onderwijs


4.18.1. Kerncijfers leerlingen

Tabel 4.1. Aantal leerlingen primair onderwijs

Aantal leerlingen (x 1000) 2006 2007 2008

Totaal po 1.658,5 1.661,8 1.663,7

Totaal bao, sbao en (v)so 1.658,0 1.661,3 1.663,2

bao, sbao, so 1.630,8 1.633,1 1.631,5

Bao 1.548,4 1.551,8 1.552,9

Sbao 46,3 44,9 44,1

So 36,1 36,4 34,5

Vso 27,1 28,2 31,7

bao-trekkende bevolking 0,5 0,5 0,5

Tabel 4.2.Procentuele verdeling aantal leerlingen

Procentuele verdeling aantal leerlingen 2006 2007 2008

Bao 94,9 95,0 95,2

Sbao 2,8 2,8 2,7

So 2,2 2,2 2,1

4.18.2. Kerncijfers instellingen en personeel

Tabel 4.3. Instellingen in het primair onderwijs

Aantal instellingen 2006 2007 2008

po vestigingen (scholen + nevenvestigingen) 7.940 7.914 7.911po scholen 7.572 7.540 7.534

bao scholen 6.929 6.901 6.898

sbao scholen 320 316 313

(v)so scholen 323 323 323

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



73

Tabel 4.4. Gemiddelde schoolgrootte

Aantal leerlingen per school 2006 2007 2008

Bao 223 225 225

Sbao 145 142 141

(v)so 196 200 205

Tabel 4.5. Arbeidsmarktcijfers primair onderwijs

Personeel in aantallen (x 1000) 2006 2007 2008

PO personeelsterkte in fte's 131,5 132,0 133,5

Percentage vrouwen (op basis van fte's)

Totaal 74 76

Directeur 25 28 30

Adjunct-directeur 45 47 50

Leraar 79 80 80

Overig personeel * 74 75 76

Percentage 50 jaar en ouder (op basis van fte's)

Totaal 35 37

Directeur 66 68 69

Adjunct-directeur 57 59 60

Leraar 33 35 36

Overig personeel * 30 32 33

* De categorie 'overig personeel' bevat onderwijsondersteunend personeel en organisatie- en

beheerspersoneel.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



74

5. Voortgezet onderwijs


BASISONDERWIJS

HAVOHAVO


HB O

WO

VMBO

P RAKTIJKONDERWIJS

41 2 3 5 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2710

NL

VMBO

MBO VAKOP LEIDING




VW OVW O










ISCED 2








Bron: Eurydice

Het voortgezet onderwijs omvat het onderwijs dat direct aansluit op het basisonderwijs en op het speciaal

onderwijs. Het omvat niet het voortgezet speciaal onderwijs (dat onder de Wet op de expertisecentra valt, zie

hoofdstuk 10), het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (zie hoofdstuk 7) en het hoger onderwijs (zie

hoofdstuk 6). Er zijn drie soorten voortgezet onderwijs:

● vmbo (voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs) met een duur van vier jaar;

● havo (hoger algemeen voortgezet onderwijs) met een duur van vijf jaar;

● vwo (voorbereidend wetenschappelijk onderwijs) met een duur van zes jaar.

De onderbouw van het voortgezet onderwijs

Het voorgezet onderwijs bestaat uit een onderbouw (de eerste twee leerjaren vmbo en de eerste drie

leerjaren havo en vwo) en een bovenbouw. In de onderbouw ligt het accent op het toepassen van kennis en

samenhang en het ontwikkelen van vaardigheden in het onderwijsaanbod. Hierbij gelden de kerndoelen als

richtlijn. Deze beschrijven wat alle leerlingen moeten leren op het gebied van kennis, inzicht en

vaardigheden.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



75

De bovenbouw van het voortgezet onderwijs

Tot de bovenbouw van het voortgezet onderwijs behoren het derde en vierde leerjaar vmbo, de leerjaren 4

en 5 havo en de leerjaren 4, 5 en 6 vwo. Dit voorbereidend hoger onderwijs sluit aan op de onderbouw. In

het havo en vwo is het onderwijs opgebouwd rond het studiehuis, waarbij de begeleiding door de docent

erop gericht is de leerlingen in toenemende mate zelfstandig hun werk te laten doen. De hoeveelheid werk voor de leerlingen wordt uitgedrukt met het begrip 'studielast', hiermee wordt de hoeveelheid tijd bedoeld

die de gemiddelde leerling nodig heeft om zich een bepaalde hoeveelheid lesstof eigen te maken. Naast het

volgen van lessen op school wordt ook de voorbereiding thuis (zelfstudie) hiertoe gerekend.


In het Nederlandse voortgezet onderwijs bestond er tot ver in de twintigste eeuw een breed scala van

schooltypen naast elkaar. Tot 1968 waren die schooltypen geregeld in verschillende wetten, maar met de

invoering van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO, de zogenaamde Mammoetwet) in 1968 werden ze

allemaal opgenomen in één wet (met uitzondering van het leerlingwezen, waarin leerlingen naast het

volgen van onderwijs werken in een bedrijf of praktijkleerplaats). Bovendien werd met de WVO een nieuwschooltype geïntroduceerd: het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo). Een belangrijke doelstelling

van de WVO was het bevorderen van de onderlinge doorstromingsmogelijkheden.

In 1986 is het hoger beroepsonderwijs uit de WVO gehaald en ondergebracht in een aparte wet (WHBO) en

sinds 1996 maken het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en het voortgezet algemeen

volwassenenonderwijs (vavo) niet langer deel uit van de WVO. Met het leerlingwezen vallen mbo en vavo

sindsdien onder de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB).

In 1992 is het lager beroepsonderwijs, dat uit vijf verschillende schooltypen bestond, omgevormd tot het

voorbereidend beroepsonderwijs (vbo) met verschillende afdelingen. De periode vanaf 1993 wordt

gekenmerkt door onderwijsinhoudelijke vernieuwingen in het voortgezet onderwijs. Men vond het peil van

het jeugdonderwijs onvoldoende, verschillen tussen leerlingen als gevolg van de sociaal-economische enculturele achtergronden te groot en het moment van de verplichte studie- en beroepskeuze ongelukkig

gekozen. Het onderwijsprogramma in de eerste leerjaren van het voortgezet onderwijs werd

gemoderniseerd en gedeeltelijk geharmoniseerd tot een "basisvorming" voor alle leerlingen (vmbo, havo en

vwo) en met kerndoelen werd de gemeenschappelijke basis gedefinieerd. Met het invoeren van de

basisvorming verschoof het accent van onderwijs gericht op kennisoverdracht naar onderwijs gericht op het

toepassen van kennis en het ontwikkelen van vaardigheden, werd op de bovenbouw van het primair

onderwijs voortgebouwd en werden de vervolgtrajecten in de verschillende schoolsoorten in het voortgezet

onderwijs voorbereid. De basisvorming bestaat niet meer.

Met ingang van 1999/2000 werd binnen het vmbo het leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) verder

vormgegeven. Het individueel voorbereidend beroepsonderwijs (ivbo) is opgegaan in hetleerwegondersteunend onderwijs. Daarnaast is gestart met praktijkonderwijs (pro). Met de omzetting van

pro en het lwoo is het speciaal voortgezet onderwijs, voorheen het voortgezet speciaal onderwijs voor

leerlingen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (vso/lom) en het voortgezet speciaal onderwijs voor

moeilijk lerende kinderen (vso/mlk) onderdeel geworden van het reguliere onderwijs. Scholen voor vmbo

(mavo/vbo), praktijkonderwijs en speciaal voortgezet onderwijs werden vanaf 1 januari 1999 verplicht om

samen te werken in samenwerkingsverbanden met als doel om binnen het reguliere voortgezet onderwijs

leerlingen op te vangen die extra zorg nodig hebben.

Op 1 augustus 1998 is de tweede fase ingevoerd: een vernieuwing in de bovenbouw van havo en vwo.

Profielen zorgen in het havo en vwo daarnaast voor een samenhangend onderwijsprogramma. De

bovenbouw van het havo en vwo vormt de periode van voorbereidend hoger onderwijs (vho). De profielen

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



76

in de bovenbouw van het havo en vwo moeten er voor zorgen dat het voortgezet onderwijs een goede

aansluiting vindt op het hoger onderwijs.


Kwaliteitsagenda VO: Tekenen voor kwaliteit

In juli 2008 heeft de staatssecretaris de Kwaliteitsagenda voor het Voortgezet Onderwijs uitgebracht. De

Kwaliteitsagenda VO bevat zes beleidsprioriteiten waarop de overheid en de sector zich de komende tijd

zullen richten en de acties die daarvoor nodig zijn. De beleidsprioriteiten die voor de komende jaren gelden

zijn:

● Rekenen en taal: aantoonbare verbetering van taal- en rekenprestaties;

● Uitblinken: uitblinken op alle niveau's en een passende kwalificatie voor alle leerlingen;

● Burgerschap: burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke

stages;

● Professionele ruimte: ruimte voor de leraar;

● Examens: goede en betrouwbare examens;

● Verbetercultuur: (zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter.

Om deze beleidsdoelstellingen te realiseren worden goede leraren essentieel geacht. De leraar is dan ook

een speerpunt in het kabinetsbeleid en een prioriteit in de Kwaliteitsagenda VO.

Cultuurkaart

Vanaf het schooljaar 2008-2009 ontvangen leerlingen uit het voortgezet onderwijs een cultuurkaart. De

cultuurkaart is een digitale, persoonsgebonden kaart met een magneetstrip. Aan de pas is een tegoed van 15

euro gekoppeld dat besteed kan worden aan culturele activiteiten. De docent bepaalt in eerste instantie hoe

het tegoed wordt ingezet. Dit is afhankelijk van het beleid van de school. Daarnaast geeft de pas korting op

culturele activiteiten. De cultuurkaart vervangt de ckv-vouchers die sinds 1999 zijn gebruikt om culturele

participatie onder jongeren te stimuleren. De kaart maakt het mogelijk dat leerlingen en docenten culturele

activiteiten reserveren en betalingen doen. Dat kan zowel via een webomgeving, als ter plaatse bij culturele

instellingen. Alle scholieren die voortgezet onderwijs volgen, hebben recht op een cultuurkaart. De Stichting

Cultureel Jongeren Paspoort geeft vorm en invulling aan de ontwikkeling, uitvoering en marketing van de

cultuurkaart.

Aanval op de uitval

Het verlengen van de leerplicht tot 18 jaar, extra stageplaatsen en nazorg voor leerlingen die van vmbo naar

mbo overstappen, moet ervoor zorgen dat in 2012 de schooluitval is teruggebracht tot de helft van 2002

(maximaal 35.000). Hiervoor is, ter vervanging van de partiële leerplicht, de kwalificatieplicht tot 18 jaar

ingevoerd. Deze geldt niet als een leerling al eerder een diploma op het niveau van een startkwalificatie

heeft gehaald. Er wordt geïnvesteerd in taal (via voor- en vroegschoolse educatie en schakelklassen) en in

aantrekkelijker en praktijkgerichter onderwijs. Mentoring en coaching van leerlingen door studenten wordt

gestimuleerd en er komt een uitbreiding van de zogenaamde zorgadviesteams rond de scholen. Verder

controleert de inspectie of scholen wel een toereikend verzuimbeleid voeren. Voor de uitvallers, die niet

werken en niet leren, is er een melden informatieplicht, die gemeenten extra mogelijkheden geeft deze

jongeren weer naar school of een baan te begeleiden. Daarbij wordt het makkelijker om tussentijds in te

stromen in een opleiding.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



77

Gratis schoolboeken

Vanaf het schooljaar 2009/2010 stellen scholen schoolboeken gratis ter beschikking. Voor het schooljaar

2008/2009 moeten ouders de schoolboeken nog zelf aanschaffen, maar krijgen zij daarvoor wel een

tegemoetkoming van €316. Dat is de gemiddelde prijs van een boekenpakket (prijspeil 2008). Vanaf het

schooljaar 2009/2010 gaat dit geld naar de scholen. Deze zijn dan verantwoordelijk voor het verzorgen vangratis lesmateriaal aan hun leerlingen. Onder gratis lesmateriaal wordt het volgende verstaan:

● leerboeken, werkboeken, projecten tabellenboeken, examentrainingen en –bundels, eigen

leermateriaal van de school, bijbehorende cd's en/of dvd's die een leerling dat leerjaar nodig heeft;

● de ontsluiting van digitaal leermateriaal (de kosten van licenties) dat een leerling in dat leerjaar

nodig heeft.

Atlassen, woordenboeken, rekenmachines en agenda's worden niet gratis. Ook zaken als laptops,

sportkleding, gereedschap, schriften/multomappen, pennen en dergelijke zijn en blijven voor de rekening

van de ouders.

De invoering van gratis schoolboeken geldt voor alle leerlingen aan scholen in het regulier voortgezetonderwijs (bijvoorbeeld vmbo, mavo, havo en vwo). Daaronder vallen ook de scholen voor praktijkonderwijs

en het zogeheten groene voortgezet onderwijs. Leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) krijgen

al gratis schoolboeken. Het gaat uitsluitend om scholen die door de Nederlandse overheid worden

bekostigd.

Pilot Meerdere Examenmomenten

Als gevolg van de discussie over flexibilisering van centrale examens is er op dertien scholen een pilot

Meerdere Examenmomenten gestart voor scholen vmbo-tl, havo en vwo. Deze pilot is gestart in schooljaar

2005/2006 en loopt tot en met augustus 2010. Het is een experiment waarbij onderzocht wordt of meerdere

examenmomenten een meerwaarde opleveren voor leerlingen, organiseerbaar zijn voor de scholen en

instellingen die belast zijn met de examenorganisatie en of het een positieve bijdrage levert aan de

aansluiting van het vo op de vervolgopleidingen. Conclusies over of en zo ja, de manier waarop er gevolg

gegeven wordt, zijn afhankelijk van de bevindingen van het experiment.

In het eindexamenjaar zijn er drie examenmomenten: januari, mei en augustus. Binnen een examencyclus

mag een leerling op elk moment voor een eerste keer centraal examen doen, onder voorwaarde dat het

schoolexamen in dat vak is afgerond en in elk vak mag een leerling een tweede keer examen doen (voor de

reguliere manier van examinering zie 5.17.).

Experimenten leergang vmbo-mbo 2

Op 1 augustus 2008 zijn in totaal 20 vmbo-scholen en mbo-instellingen gestart met de leergang vmbo-

mbo2. In deze nieuwe leergang volgen leerlingen maximaal vier jaar onderwijs. Scholen mogen zelf vorm en

inhoud geven aan de leergang. De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en van Landbouw,

Natuur en Voedselkwaliteit geven slechts de kaders aan waarbinnen de leergang vorm moet krijgen. Binnen

het experiment is het vmbo-examen niet verplicht. Voorwaarde is wel dat er een terugvalgarantie moet zijn

voor leerlingen als ze dreigen uit te vallen in het experiment. Als ze de leergang niet halen, moeten ze

worden begeleid naar een traject dat leidt tot een vmbo- of een mbo-diploma.

In totaal zijn er 36 experimenten waarbij de bovenbouw van de opleiding vmbo-basisberoepsgerichte

leerweg wordt samengevoegd met een opleiding mbo-niveau 2. Hierdoor ontstaat één nieuwe

geïntegreerde beroepsopleiding. Dit vergroot de kans dat leerlingen een startkwalificatie halen (diploma op

minimaal mbo-niveau 2, zie 2.1.) en het verkleint de kans op voortijdig schooluitval. Aan de eerste lichting

van het experiment nemen 1139 leerlingen deel. In augustus 2009 start de tweede lichting. In totaal nemenmaximaal 5000 leerlingen deel aan het experiment, dat duurt t

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



78

ot 2013.

Eén leergang assistentopleiding vmbo naar mbo

Vanaf het schooljaar 2009/2010 wordt de assistentopleiding van het mbo gecombineerd met het vmbo. Dit

betekent dat leerlingen al in het derde of vierde leerjaar van het vmbo kunnen starten met een mbo niveau-

1-opleiding. Door deze leerroute vallen leerlingen minder snel uit tijdens de overstap van het vmbo naar het

mbo. Bovendien vergroot de leergang de kans op het doorleren tot een startkwalificatie (mbo niveau 2, zie

2.1.). De assistentopleiding in het vmbo is uitsluitend bedoeld voor leerlingen van de basisberoepsgerichte

leerweg die moeite hebben met het schoolritme. De vmbo-scholen en mbo-instellingen zijn gezamenlijk

verantwoordelijk voor de leergang en voor de betrokken leerlingen. Om de leergang permanent mogelijk te

maken, worden de Wet op het voortgezet onderwijs en de Wet educatie en beroepsonderwijs aangepast (zie

5.3. en 7.3.).

Exameneisen verscherpt

Vanaf het schooljaar 2011/2012 gaan nieuwe, verscherpte exameneisen (zie 5.17.) in. Vanaf dat schooljaar

kunnen middelbare scholieren hun diploma alleen nog behalen met gemiddeld een voldoende voor hetcentraal examen. Ook mogen zij in de toekomst voor het eindexamen maximaal nog maar één vijf halen voor

een van de vakken Nederlands, Engels en wiskunde. Doel van deze regeling zijn strengere examennormen,

betere schoolexamens en minder verschillen in de cijfers tussen het schoolexamen en het centraal examen.

Om voor betere schoolexamens te zorgen, zijn in het najaar van 2008 pilots gestart om de inhoud en

beoordeling van schoolexamens te verbeteren.


In december 2008 heeft het kabinet ingestemd met het wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur. Met

dit voorstel kan de overheid de bekostiging van een basisschool of middelbare school in het belang van de

leerlingen beëindigen wanneer er sprake is van aanhoudend slecht onderwijs. In het wetsvoorstel zijn eisen

geformuleerd voor de minimumkwaliteit waar iedere school aan moet voldoen en kan een school een

aanwijzing krijgen wanneer er sprake is van bestuurlijk wanbeheer. Als niet aan deze aanwijziging gehoor

wordt gegeven door het bestuur kan een bekostigingssanctie worden getroffen. Tot slot bevat het

wetsvoorstel bepalingen die de verdere ontwikkeling van principes van goed bestuur in het primair en

voortgezet onderwijs stimuleren. Het gaat hierbij om de functiescheiding van bestuur en intern toezicht

binnen de onderwijsorganisatie en om het ontwikkelen van een gedragscode voor goed bestuur per

onderwijssector.


De Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) is sinds 1968 van kracht en in 1998 vernieuwd. Het voortgezet

onderwijs wordt onderscheiden in:

● het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo);

● het hoger en middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (havo en mavo);

● het voorbereidend beroepsonderwijs (vbo), inclusief leerwegondersteunend onderwijs (lwoo);

● het praktijkonderwijs;

● andere vormen van voortgezet onderwijs.

Het bevoegd gezag (het schoolbestuur) van een school voor mavo of vbo, of een scholengemeenschap

waarvan in ieder geval een school voor mavo of een school voor vbo deel uitmaakt, kan voor die school de

aanduiding "voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs" (vmbo) hanteren (WVO, Art. 21, eerste lid). De

meeste gezagen maken gebruik van deze mogelijkheid.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



79

Met ingang van 1999/00 werd het voortgezet speciaal onderwijs voor leerlingen met leer- en

opvoedingsmoeilijkheden en (vso/lom) en voor moeilijk lerende kinderen (vso/mlk) ondergebracht in de

WVO, als leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) en praktijkonderwijs (pro). Met ingang van deze datum

worden deze instellingen speciale scholen voor voortgezet onderwijs (svo) genoemd.

De belangrijkste uitvoeringsvoorschriften voor het voortgezet onderwijs zijn:

● het Besluit Kerndoelen;

● het Inrichtingsbesluit WVO, waarin de voorschriften zijn uitgewerkt van het onderwijs binnen de

verschillende schooltypen, onder andere de toelatingsvoorwaarden;

● het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o., dat voorschriften geeft voor de keuze van

eindexamenvakken en het bepalen van de uitslag van het eindexamen.


5.4.1. Doelen van de onder- en bovenbouw

Voor het voortgezet onderwijs is de volgende algemene doelstelling geformuleerd: het onderwijs draagt bij

aan de ontwikkeling van de leerlingen met aandacht en respect voor de verschillende levensbeschouwelijke

en maatschappelijke waarden zoals die leven in de Nederlandse samenleving, met nadruk op kennis en

vaardigheden om in de maatschappij goed te kunnen functioneren zowel als persoon, als burger en als

werknemer. De doelen van de onderbouw zijn vastgesteld in 58 globale kerndoelen. Deze gelden voor alle

leerlingen. Daarnaast zijn er aanvullende doelen met betrekking tot moderne vreemde talen die voor de

meeste leerlingen gelden. Het schoolbeleid bepaalt hoe de kerndoelen op elk niveau en voor elke leerstijl

uitgewerkt worden.

De doelen van de bovenbouw van het havo en vwo hebben betrekking op een brede algemene vorming en

samenhang tussen verschillende vakken en aansluiting op de werkwijze in het hoger onderwijs.

5.4.2. Brede school

In het concept van de Brede School werken gemeenten samen met scholen en andere voorzieningen

(bijvoorbeeld zorg, sport en cultuur) om de ontwikkelingskansen van leerlingen te vergroten. Een brede

school is een netwerk in en om de school, waarbinnen niet alleen onderwijs wordt gegeven door

leerkrachten, maar waar ook samengewerkt wordt met andere professionals zodat kinderen zich op allerlei

manieren ontwikkelen. Het doel van de brede school is de ontwikkelingskansen van kinderen te vergroten. In

de kleinere gemeenten is het in stand houden van het voorzieningenniveau een belangrijk nevendoel.

Bovendien kunnen de doelen van elke brede school verschillen. Vaak speelt de school in op ontwikkelingen

in de lokale samenleving. Dit kan variëren van een groeiende behoefte aan dagopvang voor kinderen

(dagarrangementen) en meer kansen voor kinderen in achterstandswijken, tot meer veiligheid in de wijk. Eenkwart van de gemeenten regelt met de brede school buitenschoolse opvang.

Het rijk geeft alle ruimte aan lokale initiatieven en besluitvorming. Er zijn geen landelijke regels voor brede

scholen.

● Het rijk stimuleert in de vorm van subsidieregelingen en ondersteunt en faciliteert de ontwikkeling

van brede scholen door het beschikbaar stellen van informatie over de brede school;

● De gemeente voert de regie, bewaakt de voortgang en draagt zorg voor de evaluatie van processen

en opbrengsten van brede scholen;

● Schoolleiders en directies van instellingen (zoals zorgen welzijnsinstellingen) zijn de belangrijkste

spelers. Samen met hun medewerkers zorgen ze voor de concrete invulling van brede scholen en de

uitvoering van activiteiten.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



80

In 337 van de 443 gemeenten zijn er brede scholen. In totaal zijn er ongeveer 350 brede scholen in het VO

actief.

5.4.3. Samenwerking vo-be

Het doel van het besluit samenwerking vo-bve is om, door uitbesteding van leerlingen door vo-scholen,maatwerk te bieden aan leerlingen die het onderwijs zonder diploma dreigen te verlaten. Het besluit maakt

ook efficiënter gebruik van voorzieningen mogelijk, doordat scholen elkaars voorzieningen mogen

gebruiken. Er is een kader gesteld voor de samenwerking tussen vo-scholen onderling en tussen een vo-

school en een bve-instelling. Binnen dit kader zijn de scholen zo veel mogelijk vrij om de vorm en omvang

van de samenwerking te bepalen. Het besluit maakt 5 verschillende 'routes' mogelijk, elk voor een specifieke

leerlinggroep.

● Route 1: Uitbesteding van een vo-leerling aan een andere vo-school;

● Route 2: Uitbesteding van een vo-leerling aan een bve-instelling;

● Route 3: Overdracht van bekostigingsmiddelen bij een tussentijdse overstap;

● Route 4: Uitbesteding van een vo-leerling aan het voortgezet volwassenenonderwijs (vavo);

● Route 5: Uitbesteding van een vo-leerling aan het vavo voor het sprokkelen van eindexamenvakken.

Speciaal voor de groep vmbo-leerlingen van 16 en 17 jaar, met een diploma in de gemengde of theoretische

leerweg is het besluit verruimd, waardoor deze leerlingen gebruik kunnen maken van route 4. Zij kunnen

een havo diploma halen via uitbesteding aan het voltijd vavo.

5.5. Schooltypen

Het doel van de in 1999 ingevoerde vernieuwing van het mavo/vbo (die heeft geresulteerd in het vmbo) was

het verbeteren van de aansluiting tussen deze schoolsoorten op vervolgopleidingen of arbeidsmarkt.

● Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) heeft een duur van vier jaar en heeft eenfunderend karakter, zowel in de onderbouw als in het beroepsvoorbereidende deel. Het vmbo is

geen eindonderwijs, maar legt de grondslag voor aansluitend beroepsonderwijs. Het vmbo is voor

leerlingen van 12 tot en met 16 jaar. De leerlingen hebben de keuze uit vier leerwegen, de

basisberoepsgerichte (bb), kaderberoepsgerichte (kb), gemengde (gl) en theoretische leerweg (tl).

Ook zijn er mogelijkheden binnen de reguliere leerwegen voor leerlingen die extra hulp nodig

hebben.

● Het leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) is bedoeld voor leerlingen die achterstanden of andere

problemen hebben, maar in principe voldoende capaciteiten hebben om een vmbo-diploma te

behalen. De leerlingen ontvangen zorg op maat. De duur en de vorm van leerwegondersteuning

kan van leerling tot leerling verschillen.

● Het praktijkonderwijs (pro) is een nieuwe onderwijssoort die los staat van de vier leerwegen en is

bedoeld voor leerlingen van wie redelijkerwijs vaststaat dat zij niet in staat zijn om het onderwijs in

een van de leerwegen, al dan niet in combinatie met leerwegondersteunend onderwijs, met een

diploma te kunnen afsluiten. In tegenstelling tot de leerwegen bereidt het praktijkonderwijs

leerlingen in principe niet voor op het middelbaar beroepsonderwijs, maar op de regionale

arbeidsmarkt.

● Het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) duurt vijf jaar en is voor leerlingen van 12 tot en

met 17 jaar. Het havo biedt algemene maatschappelijke voorbereiding en persoonlijke vorming en

is een voorbereiding op aansluitend hoger beroepsonderwijs.

● Het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) is voor leerlingen van 12 tot en met 18 jaar en

heeft een cursusduur van zes jaar. Het kent de schooltypen atheneum, gymnasium (Latijnse en

Griekse taal en letterkunde verplicht) en lyceum (combinatie van atheneum en gymnasium). Het

vwo is een voorbereiding op aansluitend wetenschappelijk onderwijs. De meeste scholen binnen

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



81

het voortgezet onderwijs maken deel uit van een scholengemeenschap. Een scholengemeenschap

bevat meerdere schooltypen voor voortgezet onderwijs die samenwerken: vmbo, havo en vwo. Er

bestaan smalle, brede en avoscholengemeenschappen. In de praktijk wordt een smalle

scholengemeenschap gevormd door een voormalige vbo en een voormalige mavo. Een brede

scholengemeenschap biedt vmbo (alle leerwegen), havo en vwo aan. Scholen die alleen de

theoretische leerweg in het vmbo en daarnaast havo en vwo aanbieden, worden

avoscholengemeenschappen genoemd.

Naast scholengemeenschappen bestaan er categoriale scholen, die maar één schoolsoort omvatten,

bijvoorbeeld een school voor vmbo of vwo. Zo bieden bijvoorbeeld categoriale vbo's alleen de basis- en

kaderberoepsgerichte leerweg aan. Het vmbo en scholen voor praktijkonderwijs moeten aangesloten zijn bij

een samenwerkingsverband met twee of meer scholen of scholengemeenschappen. Door het fusiebeleid

van de overheid in de jaren negentig is het aantal scholen sinds 1992 gedaald van 1454 tot 647 in 2008. De

fusieprikkel is nu echter afgeschaft en het huidige beleid richt zich juist op kleinschalig onderwijs en het

afremmen van de vorming van steeds grotere scholen.

5.6. Geografische spreiding van scholenIn Nederland staat gemiddeld op elke 21,9 km2 een vestiging voor voortgezet onderwijs. De minister van

OCW stelt jaarlijks een Plan van Scholen vast, dat steeds betrekking heeft op een periode van drie jaar. Dit

plan beoogt een evenwichtig geheel van onderwijsvoorzieningen naar soort van onderwijs, mede gelet op

het verlangde onderwijs in het betrokken gebied, te waarborgen.

5.7. Toelating en schoolkeuze

5.7.1. Toelating

5.7.1.1. Onderbouw

Leerlingen worden toegelaten tot het voortgezet onderwijs na het primair onderwijs (het basisonderwijs of

het speciaal basisonderwijs) en hebben dan gemiddeld de leeftijd van 12 jaar. Het bevoegd gezag

(schoolbestuur) van de school voor vmbo, havo en vwo beslist over de toelating van de leerlingen en kan

daartoe een toelatingscommissie onder haar verantwoordelijkheid instellen. Een toelatingscommissie

bestaat uit de directeur en een of meer leraren van de school voor voortgezet onderwijs. Ook directeuren en

leraren van basisscholen kunnen deel uitmaken van een toelatingscommissie. De directeur van de

basisschool is verplicht een onderwijskundig rapport (een schooladvies) op te stellen over de

leermogelijkheden en de schoolvorderingen van de aangemelde leerling.

Voor toelating tot het vmbo, havo en vwo moet de leerling een onderzoek hebben ondergaan naar de

geschiktheid voor die schooltypen. De meest gebruikelijke manier om de geschiktheid te testen is om in het

laatste leerjaar van het basisonderwijs een centraal ontwikkelde toets af te nemen, die de kennis en het

inzicht van de leerling meet. Het Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) ontwikkelt ieder jaar een eindtoets

basisonderwijs. Deze is door bijna 85% van de Nederlandse basisscholen gebruikt in 2009. Het schooladvies

voor een bepaald schooltype wordt gebaseerd op de CITO-eindtoetsen, de leerprestaties, de interesses en de

motivatie van een leerling.

Met ingang van 1998 adviseert een regionale verwijzingscommissie (RVC) over de toelating van een leerling

tot het leerwegondersteunend onderwijs of het praktijkonderwijs (WVO, Art10). De RVC geeft advies nadat zij

het onderwijskundig rapport en andere vereiste documenten van de toeleverende school en de op schrift

gestelde zienswijze van de ouders heeft geraadpleegd. De RVC geeft beschikkingen af. Wanneer een RVC een

beschikking voor leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) afgeeft, ontvangt de vmbo-school waar de

leerling is ingeschreven extra bekostiging. De school kan deze middelen samen met de middelen vanuit het

regionaal zorgbudget inzetten om lwoo-geïndiceerde leerlingen, maar ook niet-lwoo-geïndiceerde

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



82

leerlingen, de benodigde leerwegondersteuning te bieden. Een beschikking praktijkonderwijs van de RVC is

noodzakelijk om toegelaten te worden tot het praktijkonderwijs.

5.7.1.2. Bovenbouw

Vanaf 2003 kunnen vmbo-leerlingen die de theoretische leerweg met een diploma hebben afgesloten,

doorstromen naar het vierde leerjaar van het havo. Met een havo-diploma kunnen leerlingen ook worden

toegelaten tot het vijfde leerjaar van het vwo.

5.7.2. Schoolkeuze

Voor het voortgezet onderwijs geldt dat er, behoudens algemene toelatingsvoorwaarden, sprake is van vrije

schoolkeuze. In de praktijk wordt de keuze alleen beperkt door het advies van de basisschool en de

toelatingseisen voor de leerwegen in het vmbo en voor havo en vwo.

5.8. Lesgelden

Het volgen van voortgezet onderwijs is vrijwel gratis. Wel bestaan er schoolkosten, dit zijn kosten diesamenhangen met school en onderwijs, maar niet wettelijk zijn vastgelegd en niet door de overheid aan de

scholen worden betaald. Onder schoolkosten vallen:

● vrijwillige ouderbijdrage;

● (aanvullend) lesmateriaal (zoals atlas, woordenboek etc.);

● materialen en gereedschappen;

● door de school georganiseerde uitstapjes en excursies;

● reiskosten (woon-schoolverkeer);

● overige schoolbenodigdheden.

De ouderbijdrage is vrijwillig; scholen mogen een leerling de toegang niet weigeren als de ouder(s) deze

bijdrage niet kunnen of willen betalen. Het geld van de ouderbijdrage wordt meestal gebruikt voor

festiviteiten, culturele activiteiten en extra leermiddelen.

Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs is het onderwijs, afgezien van de schoolkosten, tot de leeftijd

van 18 jaar gratis. Leerlingen in het voltijds beroepsonderwijs en voltijds volwassenenonderwijs die op 1

augustus 18 jaar of ouder zijn moeten wel lesgeld betalen.

Ouders blijven wettelijk verantwoordelijk voor de kosten van levensonderhoud en studie totdat hun zoon of

dochter 21 jaar is, ook al ontvangt hij of zij na zijn of haar 18 de verjaardag een basistoelage en eventueel een

tegemoetkoming in de schoolkosten.

5.9. Financiële steun aan leerlingenFinanciële steun aan leerlingen is geregeld in de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

(WTOS). Ten aanzien van de onderwijsbijdrage (zie 5.8.) geldt deze wet voor voltijd leerlingen in het

voortgezet onderwijs en in het voortgezet speciaal onderwijs vanaf 18 jaar en jonger dan 30 jaar (VO 18+).

Ten aanzien van de schoolkosten (zie 5.8.) geldt deze wet voor zowel voltijd leerlingen jonger dan 18 jaar in

het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs als voor voltijd leerlingen vanaf 18 jaar en

jonger dan 30 jaar in het voortgezet onderwijs.

De WTOS is bedoeld om ouders tegemoet te komen in de onderwijsbijdrage en schoolkosten (zie 5.8.). De

tegemoetkoming:

● is inkomensafhankelijk (naar draagkracht);● is vrij van inkomstenbelasting;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



83

● hoeft niet te worden terugbetaald.

De hoogte van de tegemoetkoming in de schoolkosten voor een schooljaar is afhankelijk van het soort

onderwijs en de bovenbouw of overige leerjaren waarin de leerling zich bevindt.

Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO

De financiering van het onderwijsachterstandenbeleid in het voortgezet onderwijs is per 1 augustus 2006

geregeld in de regeling 'Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO'. In 2007 is daar de 'Eerste opvang van

vreemdelingen in het VO' bijgekomen. Deze regelingen vervangen de cumi-regeling VO.

De regeling "Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO" bestaat uit twee delen:

● Het eerste deel, het Leerplusarrangement, verdeelt het budget voor onderwijsachterstandenbeleid

opnieuw. Scholen krijgen extra geld als minimaal 30% van hun leerlingen (allochtoon en

autochtoon) afkomstig is uit achterstandswijken of -gebieden. Het geld is bedoeld om meer

maatwerk te leveren voor de leerling, de leerprestaties (door het stimuleren van het taalbeleid) te

verbeteren en voortijdig schoolverlaten (door versterking van het netwerk rond de school) te

voorkomen en bestrijden. Scholen kunnen zelf bepalen hoe ze het geld inzetten, waarbij scholen en

gemeenten tenminste jaarlijks met elkaar overleggen over de besteding van het (extra) budget.

● Via het tweede deel van de regeling, Nieuwkomers VO, blijven de scholen bekostigd voor de opvang

van nieuwkomers. Een school krijgt extra middelen voor elke leerling die korter dan twee jaar in

Nederland is en die "vreemdeling" is volgens de Vreemdelingenwet (niet de Nederlandse

nationaliteit heeft). Scholen kunnen zelf kiezen hoe ze het opvangonderwijs organiseren,

bijvoorbeeld in aparte klassen.

● Via het derde deel van de regeling, Eerste opvang van Vreemdelingen in het VO, krijgen scholen

aanvullende bekostiging voor de eerste opvang van vreemdelingen, voorafgaand aan de reguliere

bekostiging. Scholen kunnen dit op 2 teldata aanvragen, per 1 april en per 1 oktober.

Eerste opvang van vreemdelingen in het VO Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO

5.10. Niveaus en groepsindeling

5.10.1. Onderbouw

Binnen de meeste scholen zijn de leerlingen ingedeeld in groepen volgens het leerstofjaarklassensysteem:

leerlingen van dezelfde leeftijdsgroep zitten bij elkaar. Scholen hebben de vrijheid om leerlingen van

verschillende schooltypes al dan niet in dezelfde klas te plaatsen. Op scholengemeenschappen zijn de

klassen in de eerste leerjaren vaak gecombineerd. Meer dan de helft van alle leerlingen in het eerste leerjaar

zit in een zogeheten 'dakpanklas'. Dat zijn klassen van twee aan elkaar grenzende schoolsoorten, zoalsvmbo/havo of havo/vwo. Aan het eind van het tweede leerjaar kiezen vmbo-leerlingen een sector en

leerweg, terwijl havo/vwo-leerlingen aan het eind van het derde leerjaar een profiel kiezen. Op het moment

dat de leerlingen een profiel of sector kiezen, vindt er hergroepering plaats.

5.10.2. Bovenbouw

Aan het eind van het derde leerjaar van het havo en vwo (in het vwo soms ook aan het eind van het vierde

leerjaar) kiezen de leerlingen een van de vier profielen (zie 5.11.2.). Samenhangend met deze keuze vindt er

een hernieuwde groepsindeling plaats.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



84

5.11. Specialisaties

5.11.1. Onderbouw

In de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn geen specialisaties.

5.11.2. Bovenbouw

Vmbo

Het vmbo is geen beroepsopleiding, maar bereidt leerlingen voor op de basisberoepsopleingen (niveau 2),

vakopleidingen en middenkaderopleidingen (niveau 3) en specialistenopleidingen (niveau 4) in het

middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Na de onderbouw (eerste twee leerjaren) kiezen de leerlingen van het

vmbo één van de vier leerwegen, deze zijn:

● basisberoepsgerichte leerweg (bb)

● kaderberoepsgerichte leerweg (kb)

●

gemengde leerweg (gl)● theoretische leerweg (tl)

Elke leerweg kent een keuze uit vier sectoren; in een sector zijn vakken gegroepeerd die aansluiten op

vervolg- en beroepsopleidingen. De sectoren zijn:

● Techniek

● Zorg en welzijn

● Economie

● Landbouw

Binnen deze sectoren bestaan weer beroepsgerichte programma's (zie tabel 5.1), deze gelden echter niet

voor de theoretische leerweg (waar alleen algemene vakken worden gevolgd). Niet elke school heeft alle

beroepsgerichte programma's in huis. Er zijn scholen die een intrasectoraal programma aanbieden. Dit

programma is opgebouwd uit onderdelen van verschillende praktijkvakken binnen één sector. Daarnaast zijn

er ook scholen die intersectorale programma’s aanbieden. Dit zijn vakken die onderdelen uit verschillende

sectoren combineren.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



85

Tabel 5.1.

Sector Techniek Zorg en Welzijn Economie Landbouw

Bouwtechniek Verzorging Administratie Landbouw en

natuurlijke

omgeving

Metaaltechniek Uiterlijke

verzorging

Handel en

Verkoop

Elektrotechniek Mode en

Commercie

Voertuigtechniek Consumptief

Installatietechniek

Beroepsgerichte

programma's

Grafische techniek

Intrasectorale

programma’s

Bouw-breed

Metalektro

Instalektro

Techniek-breed

Zorg en welzijn-

breed

Handel en

administratie

Consumptief-

breed

Landbouw-breed

Intersectorale

programma's

(sectoroverstijgend)

ICT- route

Technologie in de gemengde leerweg

Intersectoraal

Sport, Dienstverlening en Veiligheid

Tabel 5.2

Leerweg Theoretisch Gemengd Kaderberoepsgericht Basisberoepsgericht

Leidt op

voor

Mbo:

- vakopleidingen

(niveau 3)

- middenkader-

opleidingen

(niveau 3)

- specialisten-

opleidingen (niveau

4)

Havo

Mbo:

-vakopleidingen

(niveau 3)

- middenkader-

opleidingen

(niveau 3)

- specialisten-

opleidingen

(niveau 4)

Havo

Mbo:

- vakopleidingen (niveau

3)

- middenkader-

opleidingen

(niveau 3)

- specialisten-

opleidingen

(niveau 4)

Mbo:

- basisberoeps-

opleidingen

(niveau 2)

Om te bereiken dat zoveel mogelijk leerlingen een van de leerwegen afsluiten met een diploma is de

zogenaamde zorgstructuur ingevoerd:

● Het leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) omvat bijzondere voorzieningen voor leerlingen die

bij het volgen van de leerwegen tijdelijk orthodidactische of orthopedagogische hulp nodig

hebben. De leerlingen volgen hetzelfde programma als in de reguliere leerwegen.

● Het praktijkonderwijs (pro) is voor leerlingen van wie wordt verwacht dat zij de leerwegen niet met

een diploma zullen afsluiten. Dit is een speciale vorm van onderwijs die leerlingen voorbereidt op

een plaats op de regionale arbeidsmarkt. De speciale voorzieningen voor de zorgstructuur worden

geleverd door scholen voor speciaal voortgezet onderwijs (svo).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



86

Havo en vwo

Alle leerlingen kiezen vanaf het vierde (havo en vwo) of het vijfde leerjaar (vwo) een profiel uit de volgende

vier profielen:

● cultuur en maatschappij;

● economie en maatschappij;

● natuur en gezondheid;

● natuur en techniek.

Elk profiel bestaat uit:

● hetzelfde gemeenschappelijk deel (dat tussen de 35 en 43% van de tijd in beslag neemt);

● een profieldeel (met vakken die specifiek zijn voor het gekozen profiel, dat 39 à 48% van de tijd in

beslag neemt);

● een vrij deel (waar leerlingen zelf kiezen uit het aanbod dat de school zelf of in samenwerking met

anderen aanbiedt; omvang vrije deel is afhankelijk van studielast in profieldeel, 18 à 20% van detijd).

De didactische vernieuwingen in de bovenbouw worden aangeduid met de term studiehuis. De term

'studiehuis' wordt gehanteerd om een onderwijsinstelling aan te duiden waar de kennisverwerving (leren of

studeren) centraal staat in plaats van de kennisoverdracht (onderwijzen of doceren). Het gaat hier uiteraard

niet om een tweedeling waarbij een instelling of 'school' of 'studiehuis' zou zijn. De bedoeling is dat elke

school kan kiezen in hoeverre deze zich wil ontwikkelen in de richting van een studiehuis. Doel van het

studiehuis is een actieve, zelfstandige studiehouding te bevorderen.

5.12. Schooltijden

5.12.1. Schooljaar

Het Ministerie van OCW bepaalt de data van het schooljaar of het collegejaar en de spreiding, de lengte en

de data van de zomervakantie. Het schooljaar loopt van 1 augustus tot en met 31 juli van het


● De zomervakantie voor het voortgezet onderwijs duurt zeven weken, vindt gespreid over drie

regio's (Noord, Midden en Zuid) plaats en wordt door de minister verplicht voorgeschreven;

● Bij het vaststellen van de korte vakanties (herfst-, kerst-, voorjaars- en meivakantie) is geen

toestemming van de minister nodig. Het bevoegd gezag (schoolbestuur) bepaalt de data met

instemming van de medezeggenschapsraad. Het advies van de minister is dat scholen steeds na een

leerperiode van zeven à acht weken een week vakantie geven;

● Er is een maximum van 68 dagen per schooljaar waarop geen les wordt gegeven.

5.12.2. Lesrooster

De medezeggenschapsraad brengt advies uit aan het bevoegd gezag (schoolbestuur) over vaststelling of

wijziging in het lesrooster. Het bestuur stelt de onderwijstijd vast, stelt de duur van de lessen en de

schooltijden vast met instemming van het ouders-/leerlingendeel van de medezeggenschapsraad.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



87

Tabel 5.3. Wettelijke minimumnorm onderwijstijd in klokuren

Onderbouw vo (leerjaar 1 en 2 vmbo, havo en vwo) 1040

Derde leerjaar havo/vwo 1040

Bovenbouw vmbo (leerjaar 3) 1000

Bovenbouw havo (leerjaar 4) 1000

Bovenbouw vwo (leerjaar 4 en 5) 1000

Examenjaar vmbo (leerjaar 4) 700

Examenjaar havo (leerjaar 5) 700

Examenjaar vwo (leerjaar 6) 700

Praktijkonderwijs (alle leerjaren) 1000

Scholen bepalen zelf hoe de te realiseren klokuren over het schooljaar worden gespreid. Er is geen

voorgeschreven lessentabel of adviestabel. Er wordt voor geen enkel vak een minimum aantal lesuren

voorgeschreven. Wel bestaan er verplichtingen voor het onderwijs in lichamelijke opvoeding dat gespreid

over alle leerjaren en gespreid over de weken in het schooljaar gegeven moet worden. In de bovenbouw (de

laatste twee leerjaren vmbo en havo en de laatste drie leerjaren vwo) wordt de duur van de lessen en de

schooltijden mede vastgesteld op basis van de studielastbenadering. Hierbij wordt uitgegaan van de tijd die

de gemiddelde leerling nodig heeft om zich een bepaalde hoeveelheid stof eigen te maken, zowel op school

als thuis. Elk onderdeel van het curriculum wordt beschouwd als studielast, ook werkstukken schrijven,

boeken lezen, werken in de mediatheek, excursies en huiswerk. Voor de bovenbouw van het havo (twee

leerjaren) geldt een studielast van 3200 uur en voor de bovenbouw van het vwo (drie leerjaren) geldt een

studielast van 4800 uur.

De eisen ten aanzien van de onderwijstijd zijn met ingang van het schooljaar 2007-2008 versoepeld. Binnen

de wettelijke norm van 1040 uur per schooljaar, kan maximaal 40 uur aan niet lesgebonden activiteiten

worden besteed. Deze activiteiten (bijvoorbeeld maatwerkactiviteiten zoals mentorlessen of

cultuurtalentlessen) zijn toegankelijk voor alle leerlingen maar zijn nu niet meer verplicht. Ook mag de

maatschappelijke stage (voor in totaal 72 uur) meetellen en wordt rekening gehouden met de gevolgen van

de vakantiespreiding. In regio's waar in verband hiermee sprake is van een korter schooljaar, hoeft er 27 uur

minder onderwijstijd geboden te worden.

5.13. Curriculum, onderwerpen, studielast

Kerndoelen geven een beschrijving van kwaliteiten van leerlingen op het gebied van kennis, inzicht en

vaardigheden. Aan het eind van de onderbouw moet de school tenminste deze kerndoelen hebben

verwezenlijkt. De Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) vermeldt voor de bovenbouw van alle schooltypen

de vakken waarin de leerlingen tenminste onderwijs moeten volgen. Het inrichtingsbesluit WVO geeft

voorschriften voor het aantal lesuren per vak of per vakkencombinatie, in de vorm van een studielasttabel.

Het verplichte schoolplan, dat elke vier jaar verschijnt, is het beleidsdocument waarin de school beschrijft

hoe ze aan bewaking en verbetering van de kwaliteit werkt. De verplichte beleidsaspecten die moeten

worden opgenomen in het schoolplan zijn:

● het onderwijskundig beleid;

● het personeelsbeleid;

● de interne kwaliteitszorg.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



88

Met het schoolplan legt een school ook verantwoording af aan de inspectie en de medezeggenschapsraad

over het gevoerde beleid. Het schoolplan kan op een of meer scholen voor voortgezet onderwijs en een of

meer scholen voor ander onderwijs van hetzelfde bevoegd gezag (schoolbestuur) betrekking hebben. Het

schoolplan kan pas worden vastgesteld als de medezeggenschapsraad daarmee instemt.

De schoolgids is een verplichte jaarlijkse uitgave voor ouders en leerlingen. Hierin maakt de school duidelijk welke doelen ze nastreeft, hoe ze die doelen wil bereiken en welke resultaten ze daarmee heeft geboekt.

Verder geeft de school in de schoolgids informatie over de vrijwillige ouderbijdrage en de rechten en

plichten van ouders en leerlingen. Om de schoolgids te mogen publiceren, is instemming nodig van ouders,

leerlingen en personeel. Het klachtrecht is een aanvulling op bestaande mogelijkheden van inspraak en

meebesturen. Het schoolbestuur is wettelijk verplicht een klachtenregeling op te stellen. Tevens moet iedere

school een klachtencommissie hebben onder leiding van een onafhankelijke voorzitter.

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap plaatst jaarlijks een landelijke onderwijsgids voor het

voortgezet onderwijs op haar website. Deze gids informeert ouders en leerlingen over hun rechten en

plichten tegenover de school. Doel van de gids is ouders een betere schoolkeuze laten maken voor hun

kinderen en hen meer betrekken bij het functioneren van de school.

Voortgezet onderwijs. Gids voor ouders, verzorgers en leerlingen 2007-2008

De canon van Nederland: vijftig vensters op toen en nu

Het Ministerie van OCW heeft een canon laten ontwikkelen, die bestaat uit vijftig onderwerpen uit de

Nederlandse cultuur en geschiedenis. Dit moet leiden tot verdieping van de kennis over het verleden. De

canon past binnen de bestaande kerndoelen en is bedoeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs en de

onderbouw van het voorgezet onderwijs. De onderdelen van de canon zijn in illustraties verbeeld en van

pedagogische didactische suggesties voorzien. Het plan is om de canon iedere vijf jaar te herijken.

5.13.1. Curriculum onderbouw

Met betrekking tot het leerstofaanbod zijn er bepaalde verplichtingen geformuleerd. Daarnaast is in de wet

een aantal bepalingen met betrekking tot onderwijstijd, inzet van personeel en medezeggenschap geregeld.

De overige zaken worden overgelaten aan het schoolbeleid. Ten minste tweederde van de in de onderbouw

beschikbare tijd (1425 uren) moet aan de 58 kerndoelen besteed worden. De school bepaalt zelf de concrete

uitwerking van de kerndoelen in vakken, projecten, leergebieden, een combinatie van deze of bijvoorbeeld

in competentiegericht onderwijs. Tot het differentieel deel behoren wettelijke verplichtingen die gerelateerd

zijn aan de schoolsoort:

● de tweede moderne vreemde taal (Frans, Duits, Spaans, Arabisch of Turks) in het vmbo (voor de

kadergerichte, de gemengde en de theoretische leerweg);

● de tweede en derde moderne vreemde taal (meestal Frans en Duits, of in plaats van één daarvanSpaans, Russisch, Italiaans, Arabisch of Turks) in het havo en vwo, Fries in Friesland en Latijn en

Grieks op het gymnasium;

● het vormgeven van de doorlopende leerlijn en onderdelen waarmee de school zich wil profileren

(zoals levensbeschouwing of sport).

Verdere verplichtingen zijn:

● het realiseren van samenhang en van doorlopende leerlijnen po/vo en onderbouw/bovenbouw;

● aan het einde van leerjaar 2 vmbo moeten voor leerlingen alle sectoren nog te kiezen zijn en aan het

einde van het derde leerjaar havo en vwo moeten alle profielen nog te kiezen zijn. Dit betekent dat

het programma van de bovenbouw niet eerder start dan in het vierde leerjaar. Uiteraard kan in

leerjaar 3 hierop pedagogisch-didactisch geanticipeerd worden.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



89

Aan het schoolbeleid wordt clustering van de kerndoelen overgelaten: vakken, vakoverstijgende activiteiten

(bijv. projecten), leergebieden of anders en de concrete uitwerking van de kerndoelen per schoolsoort,

niveaubepaling, leermiddelen en de invulling van het derde leerjaar havo/vwo. Grotere vrijheid betekent wel

dat scholen zich moeten verantwoorden. Aan de inspectie legt de school verantwoording af of ze alle

kerndoelen aanbiedt en leerlingen goed voorbereidt op de bovenbouw. In het schoolplan en de schoolgids

verantwoordt de school zich aan de ouders, leerlingen en het personeel.

Curriculum vmbo

De Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) vermeldt de vakken waarin de vmbo-leerlingen gedurende de

cursus tenminste vier jaar onderwijs moeten volgen. De leerlingen kiezen op zijn vroegst aan het eind van

het tweede leerjaar een leerweg en een sector. Elke sector (techniek, zorg en welzijn, economie, landbouw)

en elke leerweg (theoretisch, gemengd, kaderberoepsgericht, basisberoepsgericht) kent een eigen

curriculum.

De examenpakketten in het vmbo bestaan uit drie delen: het gemeenschappelijke deel, het sectordeel en het

vrije deel. Het sectordeel bestaat uit vakken die kenmerkend zijn voor de sector.

Het gemeenschappelijke deel is verplicht voor alle leerlingen en bestaat uit:

● Nederlands

● Engels

● Maatschappijleer 1

● lichamelijke opvoeding

● kunstvakken 1

Tabel 5.4. Vakken in het sectordeel van de theoretische leerweg

SECTOR Vakken in het sectordeel van de theoretische leerweg

Techniek Wiskunde en natuuren scheikunde I

Zorg en welzijnBiologie en een keuze uit wiskunde, aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer

2

Economie Economie en een keuze uit wiskunde, Frans of Duits

Landbouw Wiskunde en een keuze uit biologie of natuuren scheikunde I

Afhankelijk van de leerweg kiezen de leerlingen in het vrije deel nog één of twee vakken.

● In de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg is dit een groot beroepsgerichtprogramma;

● in de gemengde leerweg is dit een klein beroepsgerichtprogramma en een algemeen vak;

● in de theoretische leerweg zijn dit twee algemene vakken.

Scholen in de basisberoepsgerichte leerweg kunnen leer-werktrajecten aanbieden. Een leer-werktraject is

een leerroute binnen de basisberoepsgerichte leerweg met een buitenschools praktijkgedeelte dat ten

minste 640 klokuren (80 dagen), en ten hoogste 1280 klokuren (160 dagen) omvat van de gezamenlijke

onderwijstijd van het derde en het vierde leerjaar. Een dergelijk traject is specifiek gericht op het behalen van

een startkwalificatie op het niveau van de basisberoepsopleiding. In deze leer-werktrajecten volgt de leerling

minimaal Nederlands en het beroepsgerichte vak. Leerlingen hoeven alleen in deze vakken examen af te

leggen. Een leerling mag examen doen in meer vakken, maar dat hoeft niet. De leerling krijgt een speciaal

diploma, waarmee hij kan doorstromen naar verwante opleidingen op het mbo (niveau 2). Voor

onderbouwleerlingen van wie bekend is dat zij een leer-werktraject gaan volgen gelden andere eisen ten

aanzien van de aan te bieden kerndoelen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



90

Vanaf 1 september 2004 hebben vmbo-scholen de mogelijkheid om leerlingen in de vierde klas van de

basisberoepsgerichte leerweg de assistentopleiding (mbo-niveau 1) aan te bieden. Daarna kunnen deze

leerlingen doorstromen naar mbo-niveau 2. Door de overstap van vmbo naar mbo makkelijker te maken

worden leerlingen gestimuleerd tot een vervolgopleiding en het halen van een startkwalificatie.

Curriculum praktijkonderwijs

Praktijkonderwijs omvat ten minste Nederlandse taal, rekenen/wiskunde, informatiekunde en lichamelijke

opvoeding, alsmede vakken die voorbereiden voor functies op de regionale arbeidsmarkt. Deze vakken

worden vastgesteld door het bevoegd gezag (het schoolbestuur) na overleg met de gemeente die daarbij de

werkgevers betrekt die werkzaam zijn op de regionale arbeidsmarkt.

5.13.2. Curriculum bovenbouw

Voor het curriculum van de bovenbouw van havo en vwo geldt dat het onderwijs geordend is via de

studielastbenadering. Deze gaat uit van de tijd die de gemiddelde leerling nodig heeft om zich een bepaalde

hoeveelheid stof eigen te maken. Uitgegaan wordt van een totale studielast van 1600 uur per jaar (40 weken

van 40 uur), waarvan het in schooltijd verzorgde onderwijsprogramma ten minste 1000 uren uitmaakt. Per 1augustus 2007 is een wetswijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs in werking getreden ter

aanpassing van de profielen(zie 5.11.2.). Vanaf deze datum geldt de 'Vernieuwde Tweede Fase'. Deze is van

toepassing op leerlingen die vanaf het schooljaar 2007-2008 naar leerjaar 4 van het havo en het vwo gaan.

Leerlingen die in de jaren vóór het schooljaar 2007-2008 in leerjaar 4 zijn begonnen vallen nog onder de

Tweede Fase Oude Regeling. Tot en met 2011 bestaan er daarom twee regimes naast elkaar. De belangrijkste

verschillen tussen beide regimes zijn andere vakkenpakketten, andere examenprogramma's en een andere

slaag- en zakregeling.

5.13.2.1. Curriculum Havo

In het havo is de normatieve studielast in de Oude Tweede Fase Regeling (voor de leerjaren 4 en 5):

● Van het gemeenschappelijk deel 1480 uur;

● Van het profieldeel 1160 uur;

● Van het vrije deel 560 uur.

In de Vernieuwde Tweede Fase Regeling is de normatieve studielast:

● Van het gemeenschappelijk deel 1120 uur;

● Van het profieldeel afhankelijk van de profielen en profielkeuzevakken:

o In het profiel Natuur en Techniek 1400 tot 1480 uur;

o In het profiel Natuur en Gezondheid 1360 tot 1480 uur;

o In het profiel Economie en Maatschappij 1360 tot 1480 uur;o In het profiel Cultuur en Maatschappij 1360 tot 1520 uur.

● Van het vrije deel in het profiel Natuur en Techniek 600 uur en in de andere profielen 640 uur.

Tezamen met het profielwerkstuk -dat 80 studielastuur in beslag neemt- is het totaal aantal studielasturen

voor het havo 3200 uur. Deze uren zijn zogenaamde normatieve uren, dat wil zeggen uren zoals die zijn

berekend voor de gemiddelde leerling.

In de Vernieuwde Tweede Fase heeft elk profiel naast verplichte vakken in het profieldeel ook

profielkeuzevakken.

● In de profielen Natuur en Techniek, Natuur en Gezondheid en Economie en Maatschappij staan 3

vakken vast en kiest de leerling uit het aanbod van de school een 4e profielvak;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



91

● In het profiel Cultuur en Maatschappij staan 2 vakken vast en kiest de leerling uit het aanbod van de

school 1 cultureel en 1 maatschappelijk profielvak.

De school hoeft niet alle mogelijkheden te bieden. Zij kan ook vakken verplichten; de leerling heeft dan geen

keuzemogelijkheden.

Het vrije deel in de Vernieuwde Tweede Fase bestaat uit een deel dat met examenvakken gevuld wordt en

een deel dat voor de school geheel vrij is. Daarbij kan een school haar leerlingen 'schooleigen vakken'

aanbieden óf verplichten. De omvang en inhoud van deze schooleigen vakken wordt door de school

bepaald. Voor deze vakken zijn er geen landelijke examenprogramma's (door de wetgever) vastgesteld. Ze

kunnen wel officiële examenvakken worden; het vak moet dan voor het havo een minimumomvang hebben

van 320 uur en er is toestemming voor het vak van de minister nodig.

Tabel 5.5. Overzicht Vernieuwde Tweede Fase vakken voor het havo

NT NG EM CM

Nederlands 400 Nederlands 400 Nederlands 400 Nederlands 400

Engels 360 Engels 360 Engels 360 Engels 360

Maatschappijleer 120 Maatschappijleer 120 Maatschappijleer 120 Maatschappijleer 120

Lich. opvoeding 120 Lich. opvoeding 120 Lich. opvoeding 120 Lich. opvoeding 120

Gemeensch.

deel

Havo

Ckv 120 Ckv 120 Ckv 120 Ckv 120

Wiskunde B 360

Wiskunde A

(of B) (1) 320

Wiskunde A

(of B)1 320 Geschiedenis 320

Natuurkunde 400 Biologie 400 Economie 400

Mod. vreemde

taal 400

Profielvakken

verplicht

Scheikunde 320 Scheikunde 320 Geschiedenis 320

Aardrijkskunde 320 maatsch.

Maatschappijwet. 320 maatsch.

NLT 320 M&O 320 Economie 400 maatsch.

Wiskunde D 320 NLT 320 Aardrijkskunde 320 Kunstvak 320 cultuur

Informatica 320 Aardrijkskunde 320 Maatschappijwet. 320 Filosofie 320 cultuur

Profielkeuzevak :

NT 1 uit 4;

NG 1 uit 3;

EM 1 uit 4;

CM 1 m + 1 c

Biologie 400 Natuurkunde 400

Mod. vreemde

taal 400

Mod. vreemde

taal 400 cultuur

Profielwerkstuk Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80

Keuze-

examenvak 320

Keuze-

examenvak 320

Keuze-

examenvak 320

Keuze-

examenvak 320

Het vrije deel

Geheel vrij deel 280 Geheel vrij deel 320 Geheel vrij deel 320 Geheel vrij deel 320

Totaal 3200 Totaal 3200 Totaal 3200 Totaal 3200

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



92

Tabel 5.6. Gemeenschappelijk deel voor alle leerlingen

VAKKEN oude regeling tot 2011 VAKKEN vanaf 1-8-2007

Nederlands 400 Nederlands 400

Engels 360 Engels 360

Moderne vreemde taal 160 Maatschappijleer 120

Algemene natuurwetenschappen 160 Lichamelijke opvoeding 120

Maatschappijleer 160 CKV 120

CKV* 1 120

Lichamelijke opvoeding 1 120

TOTAAL AANTAL UREN 1480 1120

*CKV staat voor Culturele en Kunstzinnige Vorming.

Tabel 5.7. Profielvakken verplicht: natuur en techniek


Wiskunde B1, 2 440 Wiskunde B 360

Natuurkunde 1, 2 440 Natuurkunde 400

Scheikunde 280 Scheikunde 320

Profielwerkstuk Profielwerkstuk 80


Tabel 5.8. Profielvakken verplicht: natuur en gezondheid


Wiskunde B1 320 Wiskunde A(of B) 320(360)

Natuurkunde 1 240 Biologie 400

Scheikunde 280 Scheikunde 320

Biologie 320


TOTAAL AANTAL UREN 1160 1120(1160)

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



93

Tabel 5.9. Profielvakken verplicht: economie en maatschappij


Economie 1, 2 440 Wiskunde AB (of B) 320

Wiskunde A1, 2 280 Economie 400

Geschiedenis 240 Geschiedenis 320

Aardrijkskunde 200



Tabel 5.10. Profielvakken verplicht: cultuur en maatschappij

VAKKEN oude regeling tot 2011 Vakken vanaf 1-8-2007

Moderne vreemde taal 2 200 Geschiedenis 320

Culturele en kunstzinnige vorming 2,3 360 Moderne vreemde taal 400

Geschiedenis 240

Wiskunde A 160

Economie 200



Tabel 5.11. Vrije deel

KEUZEDEEL (tot 2011)

Een examenvak (heel vak of deelvak) te kiezen uit:

Een van de vakken uit de profieldelen

Maatschappijleer 200

Filosofie 360

Management en organisatie 280

Informatica 240


Moderne vreemde deeltaal 1 160

Geheel vrij deel240/

320

De leerlingen in het profiel Natuur en techniek hebben een geheel vrij deel van 280 uur en de leerlingen in

de profielen Natuur en gezondheid, Economie en maatschappij en Cultuur en maatschappij hebben een

geheel vrij deel van 320 uur. Daarnaast kiezen alle leerlingen nog een keuze-examenvak van 320 uur als

onderdeel van het vrije deel.

Zakboek Tweede Fase. Tweede Fase Oude Regeling en Vernieuwde Tweede Fase

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



94

5.13.2.2. Curriculum Vwo

In het vwo is de normatieve studielast voor de leerjaren 4-6 in de Oude Tweede Fase Regeling:

● van het gemeenschappelijk deel 1960 uur;

● van het profieldeel 1840 uur;

● van het vrije deel 1000 uur.

In de Vernieuwde Tweede Fase Regeling is de normatieve studielast:

● van het gemeenschappelijk deel 1920 uur;

● van het profieldeel afhankelijk van het profiel en de profielkeuzevakken:

o in het profiel Natuur en Techniek 1960 tot 2000 uur;

o in het profiel Natuur en Gezondheid 1880 tot 2000 uur;

o in het profiel Economie en Maatschappij 1880 tot 2000 uur;

o in het profiel Cultuur en Maatschappij 1880 tot 2160 uur;

● van het vrije deel in het profiel Natuur en Techniek 840 uur en in de andere profielen 920 uur.

Tezamen met het profielwerkstuk -dat 80 studielastuur in beslag neemt- is het totaal aantal studielasturen

voor het vwo 4800 uur.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



95

Tabel 5.12 Overzicht Vernieuwde Tweede Fase vakken voor het vwo en gymnasium

NT NG EM CMDkj



2e Mod. vr. taal 480 2e Mod. vr. taal 480 2e Mod. vr. taal 480 2e Mod. vr. taal 480



Ckv (of Kcv) 160 Ckv (of Kcv) 160 Ckv (of Kcv) 160 Ckv (of Kcv) 160

Gemeensch.

deel

Atheneum

Anw 120 Anw 120 Anw 120 Anw 120



Klassieke taal 600 Klassieke taal 600 Klassieke taal 600 Klassieke taal 600



Kcv 160 Kcv 160 Kcv 160 Kcv 160

Gemeensch.

deel

Gymnasium

Anw 120 Anw 120 Anw 120 Anw 120

Wiskunde B 600

Wiskunde A

(of B) (1) 520

Wiskunde A

(of B) (2) 520/(600)

Wiskunde C

(of A of B) (1) 480

Natuurkunde 480 Biologie 480 Geschiedenis 440 Geschiedenis 480

Profielvakken

Verplicht

Scheikunde 440 Scheikunde 440 Economie 480

Aardrijkskunde 440 Maatsch.

Maatschappijwet. 440 maatsch.

NLT 440 M&O 440 Economie 480 maatsch.

Wiskunde D 440 NLT 440 Aardrijkskunde 440 Kunstvak 480 cultuur

Informatica 440 Aardrijkskunde 440 Maatschappijwet. 440 Filosofie 480 cultuur

Profielkeuzevak:

NT 1 uit 4;

NG 1 uit 3

EM 1 uit 4;

CM 1 m + 1 c

Biologie 480 Natuurkunde 480

Mod. vreemde

taal 480 MVT of KT 480/600 cultuur

Profielwerkstuk Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80 Profielwerkstuk 80

Keuze-

examenvak 440

Keuze-

examenvak 440

Keuze-

examenvak 440

Keuze-

examenvak 440

Het vrije deel

Geheel vrij deel 400 Geheel vrij deel 480 Geheel vrij deel 480 Geheel vrij deel 480

Totaal 4800 Totaal 4800 Totaal 4800 Totaal 4800

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



96

Tabel 5.13. Gemeenschappelijk deel voor alle leerlingen


Nederlandse taal en letterkunde 480 Nederlands 480

Engelse taal en letterkunde 400 Engels 400

Franse, taal en letterkunde 1 160 Tweede moderne vreemde taal 480

Duitse taal en letterkunde 1 160 Maatschappijleer 120

Algemene natuurwetenschappen 200 Lichamelijke opvoeding 160

Maatschappijleer 120 CKV of KCV* 160

Geschiedenis 80 Algemene natuurwetenschappen 120

CKV* 1 200



*CKV staat voor Culturele en Kunstzinnige Vorming;

KCV staat voor Klassieke Culturele Vorming.

Tabel 5.14. Profielvakken verplicht: natuur en techniek


Wiskunde B1, 2 760 Wiskunde B 600

Natuurkunde 1, 2 560 Natuurkunde 480

Scheikunde 1, 2 520 Scheikunde 440



Tabel 5.15. Profielvakken verplicht: natuur en gezondheid


Wiskunde B1 600 Wiskunde A (of B) 520 (600)

Natuurkunde 1 360 Biologie 480

Scheikunde 1 400 Scheikunde 440

Biologie 1, 2 480



7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



97

Tabel 5.16. Profielvakken verplicht: economie en maatschappij


Economie 1, 2 520 Wiskunde A (of B) 520(600)

Wiskunde A1, 2 600 Economie 480

Geschiedenis 360 Geschiedenis 440

Aardrijkskunde 360



Tabel 5.17. Profielvakken verplicht: cultuur en maatschappij


Moderne vreemde taal 2 320 Wiskunde C (of A/B)480

(520/600)

Filosofie of moderne vreemde taal 2 320 Geschiedenis 480

Culturele en kunstzinnige vorming 2, 3 480

Geschiedenis 360

Wiskunde A1 360



Tabel 5.18. Het vrije deel van elk profiel van het vwo

Keuzedeel (tot 2011)

Een examenvak (heel vak of deelvak) te kiezen uit:

Een van de vakken uit de profieldelen

Biologie 1 160

Economie 1 280

Maatschappijleer 2 360

Management en organisatie 360

Informatica 280

Lichamelijke oefening 2 280

Klassieke culturele vorming 200

Latijnse taal en letterkunde 480

Griekse taal en letterkunde 480

Geheel vrij deel400/

480

Elk profiel in het gymnasium omvat voor elke leerling het vak klassieke culturele vorming in plaats van hetdeelvak culturele en kunstzinnige vorming 1. Dit laatste deelvak kan in het gymnasium behoren tot het vrije

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



98

deel. Het profiel in het gymnasium omvat bovendien voor elke leerling Latijnse taal en letterkunde of Griekse

taal en letterkunde, dan wel beide, elk met een studielast van 480 uren. In de Vernieuwde Tweede Fase

regeling omvatten zij 600 uur.

Leerlingen in het profiel Natuur en Techniek hebben een geheel vrij deel van 400 uur en in de andere

profielen een geheel vrij deel van 480 uur. Daarnaast kiezen alle leerlingen nog een keuze-examenvak van440 uur als onderdeel van het vrije deel.

Zakboek Tweede Fase. Tweede Fase Oude Regeling en Vernieuwde Tweede Fase

5.14. Onderwijsmethoden en materialen

Voor het onderwijsprogramma (leerstof, onderwijsmethodiek en leermiddelen) worden geen nadere

voorschriften gegeven. Zowel openbare als bijzondere scholen zijn vrij hun onderwijs in te richten volgens

een bepaalde opvoedingsvisie of onderwijsmethode. Dit zijn bijvoorbeeld de Montessori-, Dalton- en

Jenaplanscholen. Schoolboeken worden tot en met het schooljaar 2008-2009 aangeschaft door de ouders

van de leerlingen. Om ouders tegemoet te komen in de schoolkosten worden schoolboeken vanaf het

schooljaar 2009-2010 gratis (zie 5.2.). Veel scholen hebben een boekenfonds ingesteld. De school koopt in

dat geval de boeken en verhuurt die aan de ouders. Ook wordt wel gebruik gemaakt van particuliere

verhuurders. In het schoolplan moet de keuze voor leerstof en didactische werkvormen beschreven worden.

De eindexamenvoorschriften zijn richtinggevend voor de inhoud van de onderwijsprogramma's. Het

Nationaal informatiecentrum leermiddelen (NICL) maakt een overzicht voor onderwijsleermiddelen waarmee

scholen bestaande en nieuwe onderwijsleermiddelen kunnen beoordelen. Het NICL is een onderdeel van de

Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO). De didactische aanpak in de bovenbouw is gericht op het

stimuleren van actief en zelfstandig leren. Deze aanpak heeft vorm gekregen in het zogenaamde 'studiehuis'.

De afgelopen jaren is het aantal scholen met een (ver)gevorderd stadium van computergebruik steeds

gestegen. Ruim de helft van de scholen hebben hun visie op het gebruik van ict vastgelegd in een ict-

beleidsplan dat ook wordt uitgevoerd. 58% van de leraren maakt (regelmatig) gebruik van de computer bijhet lesgeven. Zij maken gemiddeld 4 uur per week gebruik van de computer. Een dominante gebruiksvorm

van ict ontbreekt. Veel scholen hebben een mediatheek en groepswerkplekken met pc's. De afgelopen 10

jaar is het aantal leraren dat computers gebruikt met gemiddeld minder dan 3% toegenomen. Bij een

gelijkblijvend groeitempo zal het nog 10 tot 15 jaar duren voordat alle docenten gebruik maken van ict bij

het lesgeven. De laatste jaren stabiliseert het gemiddeld aantal leerlingen per computer. Scholen in het

basis- en voortgezet beschikken over 1 computer voor elke 6 leerlingen. 60% van de vo-scholen is in het

bezit van een digitaal schoolbord.

Het onderwijs wordt gegeven in het Nederlands, maar:

● op scholen in de provincie Friesland wordt tevens onderwijs gegeven in de Friese taal. Fries kan

mede worden gebruikt als voertaal bij het onderwijs.

● voor de opvang in en de aansluiting bij het Nederlandse onderwijs van leerlingen met een niet-

Nederlandse culturele achtergrond kan de taal van het land tijdelijk mede als voertaal bij het

onderwijs worden gebruikt;

● in het onderwijs kunnen Nedersaksisch, Limburgs, Jiddisch en Romani als voertaal worden gebruikt

naast het Nederlands (zie 1.4.).

Vier in Balans Monitor 2008

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



99


De kerndoelen vormen een basis voor de toetsen die voor elk vak uit het kerncurriculum (met uitzondering

van het vak lichamelijke opvoeding) worden vastgesteld. Het vaststellen van de kerndoelen gebeurt onder

verantwoordelijkheid van de minister. In deze kerndoelen staat beschreven welke kennis en vaardigheden

de leerlingen aan het eind van de onderbouw moet hebben opgedaan. De school toetst vorderingen bij

leerlingen.

Het schoolbestuur geeft de leerlingen aan het eind van het tweede leerjaar een advies over het door hen

verder te volgen onderwijs: vmbo, havo of vwo. Leerlingen die niet in staat zijn om alle kerndoelen te halen,

kunnen in aanmerking komen voor vrijstellingen van de kerndoelen of van een of meer vakken van de

onderbouw. Een door het bevoegd gezag (schoolbestuur) van de school ingestelde commissie beslist over

de vrijstellingen.

Op de meeste scholen krijgen de leerlingen 3 à 4 keer per jaar een rapport waarop de ouders/verzorgers de

resultaten kunnen aflezen. Sommige scholen geven ook nog tussenrapporten, waardoor de vorderingen van

de leerlingen om de 6 weken te zien zijn. De cijfers op de rapporten worden gebaseerd op een groot aantalgegevens over de prestaties van de leerlingen. Scholen hebben daar allemaal hun eigen systeem voor, maar

in grote lijnen gaat het om de gecombineerde resultaten van:

● schriftelijke en mondelinge overhoringen van huiswerk;

● schriftelijke toetsen of proefwerken;

● beoordelingen van werkstukken.

5.16. Overgang

In het schoolplan beschrijft de school de hoofdlijnen van het eigen beleid, onder andere het

onderwijskundig beleid, waaronder de regels voor de overgang naar hogere leerjaren. Aan het einde van het

tweede leerjaar brengen scholen een advies uit waarin staat welke algemene richting de leerling het bestekan volgen: vmbo, havo of vwo.

5.16.1. Onderbouw

In de onderbouw is er geen verblijfsduurbeperking.

5.16.2. Bovenbouw

Vanaf 2003 kunnen vmbo-leerlingen die de theoretische leerweg met een diploma hebben afgesloten,

doorstromen naar het vierde leerjaar van het havo. Met een havo-diploma kunnen leerlingen ook worden

toegelaten tot het vijfde leerjaar van het vwo.

5.17. Examens, diploma en getuigschrift

Het eindexamen bestaat in de regel uit twee delen: het schoolexamen en het centraal examen. Het Ministerie

van OCW stelt de examenprogramma's voor het gehele eindexamen vast. Hierin staat wat de examenstof is

en hoe de examenstof is verdeeld over het schoolexamen en het centraal examen. In het examenprogramma

staat bovendien uit hoeveel toetsen het centaal examen bestaat en hoe lang deze toetsen duren. Voor het

schoolexamen bepaalt de school zelf het aantal toetsen. Iedere school maakt ieder jaar een programma van

toetsing en afsluiting, dat naar de onderwijsinspectie moet worden gestuurd. Hierin staat onder andere hoe

de examenstof is verdeeld over het schoolexamen en welke lesstof wanneer wordt getoetst. Er staat ook in

hoe de cijfers voor het schoolexamen tot stand komen: hoe zwaar alles meetelt, het recht op herkansing,

enzovoort. Het schoolexamen bestaat doorgaans uit twee of meer toetsen per vak. Dit kunnen mondelinge,

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



100

praktische en schriftelijke toetsen zijn. Er zijn ook 'praktische' onderdelen ('handelingsdelen') die slechts

beoordeeld worden of ze naar behoren uitgevoerd zijn.

Voordat het centraal examen begint, moeten de schoolexamens afgerond zijn en de resultaten gemeld aan

de onderwijsinspectie. Het centraal examen bestaat voor een deel uit toetsen met open en gesloten vragen

en voor een ander deel uit praktische opdrachten en wordt beoordeeld met een cijfer. Sommige vakkenworden uitsluitend afgesloten met een schoolexamen.

Het centraal examen kent drie tijdvakken, in mei, juni en augustus. In mei doen alle leerlingen examens. De

andere tijdvakken zijn bestemd voor herkansers en inhalers. De directeur bepaalt voor iedere leerling de

eindcijfers. Het eindcijfer is het gemiddelde van het schoolexamencijfer en het cijfer voor het centraal

examen. Alle cijfers samen bepalen of een leerling geslaagd is voor het eindexamen. Voor vakken met alleen

een schoolexamen is het cijfer voor het schoolexamen, na afronding, het eindcijfer.

De cijferschaal loopt van 0 tot 10. Leerlingen zijn in ieder geval geslaagd wanneer zij voor alle examenvakken

eindcijfers van 6 of hoger hebben gehaald. Verder geldt een regeling zoals hieronder beschreven per

schooltype. De leerlingen die het eindexamen volledig hebben afgelegd, iedere eindexamenkandidaat krijgt

van de directeur van de school een cijferlijst. Op deze lijst staan de cijfers voor het schoolexamen, de cijfers

voor het centraal examen, de eindcijfers en de uitslag van het eindexamen. Wie geslaagd is, ontvangt een

diploma. Indien een leerling niet slaagt, ook niet na eventuele herexamens, kan de leerling:

● besluiten het eindexamenjaar nog een keer te doen;

● besluiten het diploma te behalen in het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo);

● proberen het diploma te behalen bij de staatsexamencommissie.

Alle leerlingen moeten in de toekomst bij hun centraal examen laten zien dat zij in staat zijn op nuttige wijze

de computer te gebruiken. Daarom is het nu voor alle scholen mogelijk om leerlingen voor één vak in elk

profiel op het havo en het vwo en in elke sector van het vmbo gemengde leerweg een Computerexamen af

te laten leggen (Compex-examens). Scholen kunnen er dan voor kiezen een of meer Compex-examens tegebruiken in plaats van de volledig papieren examens. De Compex-examens in de huidige vorm blijven tot

en met 2010 als keuze beschikbaar voor alle scholen.

Vervroegd examen

Het bevoegd gezag kan leerlingen in het voorlaatste leerjaar in de gelegenheid stellen deel te nemen aan het

centraal examen in een of meer vakken van het eindexamen. Voor het havo kan het bevoegd gezag toestaan

dat een of meer vakken worden vervangen door het overeenkomstige vak op vwo-niveau. Daarnaast heeft

het bevoegd gezag de mogelijkheid gekregen om ook vmbo-leerlingen in de gelegenheid te stellen de

vakken die een onderdeel zijn van de eigen leerweg, op een hoger kwalificatieniveau te volgen en af te

sluiten. Dit kunnen vakken zijn uit een volgende of daarop volgende leerweg, maar ook vakken van het havo

of het vwo.

5.17.1. Vmbo

Voor alle leerlingen die een leerweg volgen zijn Nederlands, Engels, maatschappijleer, lichamelijke

opvoeding en twee vakken die verband houden met hun sector verplicht. Tenslotte kiest de leerling nog

twee vakken (bij de theoretische leerweg), een beroepsgericht programma (bij de basis- en

kaderberoepsgerichte leerweg) of een vak en een beroepsgericht programma (bij de gemengde leerweg).

Het schoolexamen in de theoretische en de gemengde leerweg omvat een sectorwerkstuk. Dit is een

praktische opdracht en heeft betrekking op een thema uit de sector waarin de leerling het onderwijs volgt.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



101

Het eindexamen vmbo bestaat voor ieder vak uit een schoolexamen (in het geval van lichamelijke

opvoeding, maatschappijleer en kunstvakken I) of uit een schoolexamen en een centraal examen (de overige

vakken).

Het centraal examen is opgedeeld in een centraal schriftelijk examen en een centraal schriftelijk en praktisch

examen:

● Alle leerwegen kennen een centraal schriftelijk examen voor de algemene vakken zoals Nederlands,

wiskunde en biologie.

● De basisberoepsgerichte leerweg, de kaderberoepsgerichte leerweg en de gemengde leerweg

kennen daarnaast een centraal schriftelijk en praktisch examen (cspe) voor beroepsgerichte vakken

zoals bouwtechniek en verzorging. Het cspe bestaat uit een praktijkopdracht met daarin

geïntegreerde of daarmee verband houdende theorievragen.

Het eindcijfer voor het eindexamen komt als volgt tot stand: per vak of programma wordt het cijfer voor het

schoolexamen gecombineerd met het cijfer voor het centraal examen. Wijze van berekenen:

●

Voor de basisberoepsgerichte leerweg geldt dat het cijfer voor het schoolexamen voor 2/3 en hetcijfer voor het centraal examen voor 1/3 het eindcijfer bepaalt;

● Voor de overige leerwegen bepalen het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal

examen elk de helft.

Niet alle vakken worden beoordeeld met een cijfer:

● De vakken lichamelijke opvoeding, kunstvakken I in het gemeenschappelijke deel en het

sectorwerkstuk worden altijd afgesloten met de beoordeling 'voldoende' of 'goed';

● Het vak maatschappijleer wordt ook afgesloten in het schoolexamen, maar met een cijfer dat

meetelt in de uitslagregeling.

Het eindcijfer van de beroepsgerichte programma'sin de basis- en kaderberoepsgerichte leerwegen telt tweekeer mee in de uitslagregeling. Een leerling mag een vijf hebben, als andere cijfers 6 of hoger zijn. Een

leerling mag ten hoogste een vier of twee vijven hebben, als alle andere cijfers eindcijfers 6 of hoger zijn met

ten minste één zeven of hoger.

● Leerlingen die geslaagd zijn voor het vmbo ontvangen een vmbo-diploma waarop de gevolgde

leerweg vermeld wordt.

● Leerlingen die een leer-werktraject hebben gevolgd ontvangen een diploma basisberoepgerichte

leerweg/leer-werktraject.

● Leerlingen die de assistentopleiding in het vmbo gevolgd hebben ontvangen een mbo-diploma

niveau 1.

●

Leerlingen die een school voor praktijkonderwijs verlaten ontvangen een getuigschrift.

5.17.2. Havo/Vwo

Het examendossier is het geheel van de onderdelen van het schoolexamen zoals gedocumenteerd in een

door de school gekozen vorm (bijvoorbeeld een cijferlijst of werkstukken). De eisen voor het schoolexamen

zijn vastgelegd in de examenprogramma's. Deze worden vastgesteld door het ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap. Ze omvatten alle onderdelen waaruit het examendossier voor een vak bestaat. Niet

alle onderdelen van het schoolexamen vinden in het laatste schooljaar plaats. Per school kan worden

bepaald wanneer de onderdelen van het examendossier worden uitgevoerd. Sommige vakken met alleen

een schoolexamen kunnen al eerder, bijvoorbeeld aan het einde van het vierde schooljaar, worden

geëxamineerd.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



102

Onder een centraal examen wordt een toets verstaan, waarbij leerlingen gelijke (of gelijkwaardige) opgaven

krijgen voorgelegd. Alle leerlingen worden beoordeeld aan de hand van landelijk vastgestelde normen. Het

centraal examen wordt per schoolsoort op een door de overheid vastgesteld tijdstip afgenomen.

De eindexamens havo en vwo bestaan voor ieder profiel uit vakken uit:

● het gemeenschappelijk deel, inclusief letterkunde, dat geen eigen studielast heeft, maar waarvoor

wel een afzonderlijk cijfer wordt gegeven;

● het profieldeel, inclusief een profielwerkstuk met een studielast van 80 uur; ieder vak mag maar

eenmaal deel uitmaken van een eindexamen: dus men doet examen in economie 1 of in economie

1,2, maar niet in beide; men mag wel examen doen in wiskunde A en B samen;

● vakken en onderdelen uit het vrije deel.

Het vrije deel hoeft niet geheel aan eindexamenvakken te worden besteed. De omvang binnen het

eindexamen van het vrije deel is, afhankelijk van de studielast in het profieldeel, 120 uur; een leerling mag,

voor zover de school daartoe de gelegenheid biedt, onderdelen met tezamen een grotere studielast in de

vrije ruimte kiezen. Bij toekennen van de cijfers wordt gebruik gemaakt van een schaal van cijfers lopende

van 1 (=zeer slecht) tot en met 10(=uitmuntend; 6=voldoende). Leerlingen zijn geslaagd als men niet meer

dan twee onvoldoendes heeft, waarvan een vier en een vijf of twee vijven. Lager dan een vier mag niet. Voor

de vakken in het profieldeel mag ten hoogste een onvoldoende zijn behaald. Leerlingen die slagen voor het

examen ontvangen een nationaal diploma havo of vwo. Eindexamenkandidaten van havo en vwo

ontvangen een lijst waarop het volgende staat vermeld:

● de cijfers voor het schoolexamen;

● volgens welk programma elk vak is geëxamineerd;

● de cijfers voor het centraal examen;

● de vakken en het onderwerp of de titel van het profielwerkstuk;

● de beoordeling van het profielwerkstuk;

● de beoordeling voor de vakken culturele en kunstzinnige vorming 1 en lichamelijke opvoeding 1;● de eindcijfers voor de examenvakken;

● de uitslag van het eindexamen.

Het vwo-diploma kent een onderscheid tussen een atheneum- en gymnasiumdiploma en geeft toegang tot

het wetenschappelijk en het hoger beroepsonderwijs. Het havo-diploma geeft toegang tot het hoger

beroepsonderwijs. Daarnaast kunnen havo-gediplomeerden doorstromen naar het vijfde leerjaar van het

vwo of instromen in het mbo.

Examenprogramma's van de Vernieuwde Tweede Fase

De Vernieuwde Tweede Fase (VTF) geldt voor alle leerlingen die vanaf het schooljaar 2007-2008 in leerjaar 4

van het havo en het vwo beginnen. De bijbehorende centrale examens worden voor het havo voor het eerstin 2008-2009 en voor het vwo voor het eerst in 2009-2010 afgenomen.

Uitwerkingen voor het schoolexamen in de VTF zijn in de vorm van 'handreikingen' door de SLO (Stichting

voor Leerplanontwikkeling) opgesteld. Deze zijn – in tegenstelling tot de stofomschrijvingen voor het

centraal examen – niet verplichtend.

De examenprogramma's voor geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappijleer zijn in de VTF ingrijpend

gewijzigd, de andere examenprogramma's bevatten inhoudelijk weinig nieuwe elementen. Wel zijn er

principiële verschillen tussen de Tweede Fase Oude Regeling en de VTF wat betreft de beschrijving van de

examenprogramma's. Dat geldt voor alle vakken. Andere verschillen zijn:

● de omvang van de beschrijvingen van de programma's, vanwege globale stofomschrijvingen;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



103

● voor bijna alle vakken tijdens de VTF geldt dat niet het gehele programma in het centraal examen

wordt getoetst;

● bovenop de onderdelen die beschreven staan in het examenprogramma kunnen 'eigen' onderdelen

geplaatst worden;

● examenprogramma's tijdens de VTF bevatten geen vormvoorschriften en voorschriften voor de

weging meer;

● gedeeltelijke of zelfs volledige inhoudelijke herziening van verschillende examenprogramma's;

o volledig nieuw zijn de examenprogramma's van geschiedenis, aardrijkskunde,

maatschappijleer en natuur, leven en technologie (NL&T);

o de ordening binnen de wiskundevakken is ingrijpend gewijzigd.

5.18. Beroepsvoorlichting en relatie met de arbeidsmarkt

Het streven van de overheid is dat iedere schoolverlater minimaal het niveau van beginnend

beroepsbeoefenaar bereikt. Het havo is een algemeen vormende opleiding en is bedoeld als vooropleiding

voor het hoger beroepsonderwijs (hbo). In de praktijk kiezen havo-gediplomeerden ook voor doorstroming

naar het vwo of het mbo. Het vwo heeft een voorbereidende functie voor het wetenschappelijk onderwijs(wo). Er zijn echter ook vwo-gediplomeerden die naar het hbo gaan. Met de invoering van profielen in het

havo en het vwo (zie 5.11.2.) tracht men de aansluiting met het hoger onderwijs te verbeteren. Vmbo is niet

als eindonderwijs bedoeld, maar als voorbereiding op het vervolgonderwijs. Van de vmbo-gediplomeerden

stromen de meeste leerlingen door naar het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Met de invoering van de

vier leerwegen tracht men de aansluiting tussen het vmbo en het mbo te versterken (zie 5.11.1.).

OCW werkt met het vmbo, mbo en hbo aan verbetering van de route van vmbo via mbo naar hbo (de

beroepskolom), omdat het tekort aan middelbaar en hoger opgeleid personeel aanhoudend problemen

geeft op de arbeidsmarkt (zie 5.5.). Betere doorstroom betekent dat meer leerlingen sneller en op een goed

niveau beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt.



van de Grondwet is de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs geregeld (Art.23,

zevende lid). Dit houdt in dat zowel de openbare als de bijzondere scholen door de staat worden bekostigd

(zie hoofdstuk 2).


onderwijsvoorziening in stand gehouden wordt door een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid.

Deze rechtspersoon moet zich het geven van onderwijs ten doel stellen onder de gestelde voorwaarden van

de overheid, zonder daarbij het maken van winst te beogen (de rechtspersoon is binnen de aangegeven

kaders van de overheid vrij om het onderwijs naar eigen inzicht te stichten, in te richten en richting te

geven).


dat de school voor bijzonder onderwijs heeft opgericht. De stichtingsvorm komt het meeste voor. Het

oprichten van bijzondere scholen komt voort uit particulier initiatief. De meeste scholen voor bijzonder

onderwijs zijn confessionele scholen: Rooms-katholieke en Protestants-christelijke. Er zijn ook scholen

gebaseerd op een andere godsdienstige grondslag, zoals Islamitische, Hindoeïstische en Joodse scholen.

Naast de confessionele scholen zijn er de algemeen-bijzondere en bijzonder neutrale scholen met een niet-

confessionele grondslag. Er zijn ook Vrije scholen die een eigen mensvisie combineren met een

opvoedingsmethode.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



104

5.20. Alternatieve varianten

In de leerplichtwet 1969 is bepaald dat alle kinderen in de leerplichtige leeftijd onderwijs moeten volgen aan

een school in de zin van die wet. Een zeer klein deel van de kinderen volgt onderwijs aan een school die niet

door de overheid bekostigd wordt (privaat onderwijs). Er zijn drie vormen van niet bekostigd onderwijs (nbo)

waar de leerplicht kan worden vervuld:

● niet bekostigde scholen die zijn aangewezen als exameninstelling

● internationale of buitenlandse scholen die uitsluitend bestemd zijn voor leerlingen die niet de

Nederlandse nationaliteit hebben

● particuliere scholen die door de leerplichtambtenaar zijn aangemerkt als "school in de zin van artikel

1, onderdeel b, onder 3 van de Leerplichtwet."

5.21. Statistieken voortgezet onderwijs

Kerncijfers 2003-2007 Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.


Tabel 5.19. Totaal aantal leerlingen (x1000)

2006 2007 2008

Totaal vo 905,9 905,6 900,1

Totaal vo exclusief zorg 793,8 792,1 788,8

Vo 1 160,8 158,5 158,5

Vo 2 162,7 162,0 160,4

Vmbo basisberoepsgerichte leerweg 3 11,8 10,1 9,2

Vmbo basisberoepsgerichte leerweg 4 12,5 10,6 9,3

Vmbo kadergerichte leerweg 3 22,0 20,6 19,9

Vmbo kadergerichte leerweg 4 22,1 20,9 19,8

Vmbo theoretische leerweg 3 36,0 34,7 34,2

Vmbo theoretische leerweg 4 42,5 42,0 40,8

Vmbo gemengde leerweg 3 12,9 13,0 13,2

Vmbo gemengde leerweg 4 6,3 6,8 6,7

Havo 3 40,5 40,0 39,8

Havo 4 55,7 58,0 58,3

Havo 5 45,6 47,3 47,5

Vwo 3 41,7 41,8 42,8

Vwo 4 41,6 42,8 42,9

Vwo 5 39,0 40,8 40,8

Vwo 6 33,6 35,8 38,2

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



105

Tabel 5.20. Totaal aantal leerlingen (x1000)

2006 2007 2008

Totaal vo zorg 112,1 113,5 111,3

Lwoo 1 22,6 23,0 21,2

Lwoo 2 23,5 23,1 22,9

Lwoo basisberoepsgerichte leerweg 3 14,1 13,8 13,0

Lwoo basisberoepsgerichte leerweg 4 12,8 12,6 12,0

Lwoo kadergerichte leerweg 3 5,0 5,8 6,0

Lwoo kadergerichte leerweg 4 4,0 4,9 5,5

Lwoo gemengde leerweg 3 0,6 0,7 0,8

Lwoo gemengde leerweg 4 0,3 0,4 0,4

Lwoo theoretische leerweg 3 1,1 1,2 1,3

Lwoo theoretische leerweg 4 0,9 1,2 1,3

Praktijkonderwijs verblijfsjaar 1 6,1 5,9 5,5

Praktijkonderwijs overige verblijfsjaren 21,2 21,1 21,4

Tabel 5.21. Leerlingen in de profielen in het 5e leerjaar havo (aantal x 1000)

PROFIEL 2006 2007 2008

Aantal % Aantal % Aantal %

Totaal 45 100 47 100 47 100

Natuur en Techniek 4 9 4 9 5 10

Natuur en Gezondheid 8 18 9 19 8 18

Economie en Maatschappij 17 37 17 37 20 42

Cultuur en Maatschappij 15 34 15 33 10 22

Profielcombinatie nt/ng 1 2 1 2 3 5

Profielcombinatie em/cm 0 1 0 1 2 3

Tabel 5.22. Leerlingen in de profielen in het 6e leerjaar vwo (aantal x 1000)

PROFIEL 2006 2007 2008Aantal % Aantal % Aantal %

Totaal 33 100 36 100 38 100

Natuur en Techniek 4 13 5 14 5 13

Natuur en Gezondheid 10 31 11 32 12 32

Economie en Maatschappij 10 31 11 31 12 32

Cultuur en Maatschappij 7 20 7 19 7 18

Profielcombinatie nt/ng 1 4 2 4 2 5

Profielcombinatie em/cm 0 1 0 0 0 1

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



106

Tabel 5.23. Aantal zittenblijvers (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal vo LEERJAREN 43,2 43,2 40,4

Vo 1, 2, 3 8,6 8,3 8,1

Totaal vo zorg* 1, 2, 3, 4 4,1 4,2 4,3

Vmbo (bl, kl, gl, tl) 3, 4 8,0 7,8 7,2

Havo 4, 5 12,0 12,3 11,4

Vwo 4, 5, 6 5,6 5,8 5,3

* Vo zorg: leerlingen die leerwegondersteunend onderwijs of praktijkonderwijs volgen.

Tabel 5.24. Voortijdig schoolverlaters (vsv'ers) (aantal x 1000)

2006 2007 2008Nieuwe vsv'ers 54,1 52,7 48,8

Tabel 5.25. Aantal vo-scholen en procentuele verdeling van leerlingen over de scholen

(scholen x 1; leerlingen x 1000)

SCHOOLSOORT 2006 2007 2008

scholen leerlingen scholen leerlingen scholen leerlingen

Totaal vo 650 908 645 907 647 902

Procentuele verdeling

Praktijkonderwijs 17 2 17 2 18 2Vbo 1 0 1 0 1 0

Vbo/pro 0 0 0 0 0 0

Avo categoriaal 3 1 2 1 2 1

Vwo 6 3 6 3 6 3

Avo sgs. 22 19 21 19 21 19

Avo/vbo (smal) 5 3 6 3 6 3

Avo/vbo met pro (smal) 0 0 0 0 0 0

Avo/vbo (breed) 35 52 36 53 36 54

Avo/vbo met pro (breed) 9 18 9 17 8 16

Verticale scholengemeenshappen 2 1 2 1 2 1

Tabel 5.26. Personeelssterkte in fte's (x 1000)

2006 2007 2008

TOTAAL 84,4 85,8 86,4

Directie 4,0 3,9 4,0

Docenten 63,1 64,1 64,3

Overig personeel* 17,3 17,8 18,2


beheerspersoneel

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



107

Tabel 5.27. Percentage vrouwen op basis van fte's

2006 2007 2008

TOTAAL 41 43 43

Directie 19 21 22

Docenten 41 42 43

Overig personeel* 48 49 50


beheerspersoneel

Tabel 5.29. Percentage ouder of gelijk aan 50 jaar op basis van fte's

2006 2007 2008

TOTAAL 43 44 45Directie 70 71 71

Docenten 41 42 43

Overig personeel* 42 44 46


beheerspersoneel

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



108

6. Hoger onderwijs


BASISONDERWIJS

HAVOHAVO


HB O

WO

VMBO

P RAKTIJKONDERWIJS

41 2 3 5 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2710

NL

VMBO

MBO VAKOP LEIDING




VW OVW O










ISCED 2








Bron: Eurydice

Het Nederlandse hoger onderwijs bestaat uit hoger beroepsonderwijs (hbo) en wetenschappelijk onderwijs

(wo). Hogescholen hebben het aanbieden van hbo als taak en universiteiten het aanbieden van wo.

Hoger beroepsonderwijs

Hogescholen verzorgen de theoretische en praktische voorbereiding die nodig is om beroepen uit teoefenen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of nuttig kan zijn. Afgestudeerden komen terecht op

verschillende terreinen, zoals op het middenniveau en hoger niveau in het bedrijfsleven, de

maatschappelijke dienstverlening, de gezondheidszorg en de overheidssector.

Wetenschappelijk onderwijs

Karakteristiek voor het wetenschappelijk onderwijs is de koppeling tussen wetenschappelijk onderzoek en

onderwijs. Het onderwijs is gericht op academische vorming, op de zelfstandige beoefening van de

wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis. Het gaat daarbij om het zoeken

naar een beter begrip van de verschijnselen in de verschillende vakgebieden en het genereren van nieuwe

kennis.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



109


6.1.1. Hoger beroepsonderwijs

In 1968 is het hoger beroepsonderwijs ondergebracht in de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO). Hierna

is de deelname aan het hoger beroepsonderwijs sterk toegenomen. Van 1986 tot en met 1993 viel het hoger

beroepsonderwijs onder een zelfstandige wet, de Wet op het hoger beroepsonderwijs (WHBO). Vanaf 1993

valt het hoger beroepsonderwijs onder de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek

(WHW). Sinds 2006/2007 vallen ook de associate degrees onder de WHW (als pilot). Deze associate degrees

hebben een afzonderlijke graad (AD) en maken onderdeel uit van een hbo-bacheloropleiding.

6.1.2. Wetenschappelijk onderwijs

Het wetenschappelijk onderwijs in Nederland vertoont in de tweede helft van de 20e eeuw een sterke groei.

De deelname aan het wetenschappelijk onderwijs was lange tijd beperkt tot een relatief kleine groep, maar

begon in de vijftiger jaren geleidelijk te groeien. De overheid verhoogde de onderwijsuitgaven en met name

van 1960 tot 1975 groeide het wetenschappelijk onderwijs met sprongen. Mede door de uitbreiding van destudiefinanciering werd het wetenschappelijk onderwijs voor een veel grotere groep studenten bereikbaar.

Vanaf 1993 valt het wetenschappelijk onderwijs onder de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

onderzoek (WHW).

6.1.3. Afstandsonderwijs HO

In 1984 werd de Open Universiteit Nederland opgericht om volwassenen een mogelijkheid te bieden zonder

toelatingseisen en in hun eigen tempo hoger onderwijs te volgen met afstandsonderwijs (zie 6.18.3.). De Wet

op de Open Universiteit (WOU) van 1985 gaf de Open Universiteit Nederland een eigen wettelijk kader. Vanaf

1993 valt ook de Open Universiteit Nederland onder de WHW. De Open Universiteit Nederland mag zowel

hbo- als wo-opleidingen aanbieden.

6.1.4. Hoger onderwijs en de EU: het Bologna Proces

In 1999 ondertekenden de Europese ministers van onderwijs de Bolognaverklaring. Het Bologna-proces is

gericht op het harmoniseren van de nationale onderwijssystemen in de lidstaten en het creëren van een

Europese hoger onderwijsruimte in 2010. Ieder land streeft naar onderling vergelijkbare graden in het hoger

onderwijs. In essentie is het hoger onderwijssysteem in ieder land straks gebaseerd op twee cycli,

undergraduate (bachelor) en graduate (master). Ondanks dit streven naar harmonisatie blijft waardering van

diploma's een noodzaak. Onder invloed van dit proces zijn in Nederland bijvoorbeeld de bachelor-

masterstructuur (zie 6.5.), het accreditatiestelsel (zie 6.10.) en het ECTS (European Credits Transfer System,

(zie 6.9.) ingevoerd. Elke twee jaar is er een ministeriële Bologna bijeenkomst, de volgende is in 2010 inBoedapest en Wenen.


Studiesucces

Meer studenten moeten behouden blijven voor het hoger onderwijs. Zij horen onderwijs te ontvangen dat

het beste in hen naar boven haalt. Het creëren van een ambitieuze studiecultuur en het vergroten van

studiesucces voor studenten staat dan ook centraal in het hoger onderwijsbeleid. Het kabinet heeft daarvoor

extra middelen vrijgemaakt. Deze worden besteed aan het verbeteren van studiekeuzeinformatie,

versterking van loopbaanoriëntatie en –begeleiding, meer samenwerking binnen de beroepskolom en een

verbeterde intake in het hoger onderwijs door het voeren van studiekeuzegesprekken met aankomende

studenten, voordat ze beslissen om aan een studie te beginnen. Ook zijn afspraken gemaakt met de hoger

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



110

onderwijsinstellingen in de vijf grote steden van Nederland ten aanzien van het bevorderen van studiesucces

onder allochtone studenten, door middel van bijvoorbeeld betere begeleiding. Het kabinet stelt voor deze

maatregelen extra financiële middelen beschikbaar.

Kwaliteitsbevordering in het hoger onderwijs

Ten behoeve van de kwaliteitsslag in het hoger onderwijs is het Sirius programma in het leven geroepen. Het

doel van het Sirius Programma is het vergroten van kennis en het verkrijgen van inzicht in de wijze waarop

rendement en excellentie in het hoger onderwijs gerealiseerd kunnen worden en het identificeren van de

belemmeringen die daarvoor in de huidige situatie bestaan. Het streven is om de beste studenten (geschat

op 10-15 % van de gehele studentenpopulatie) op een voor hen zo hoog mogelijk niveau te brengen. Het

Sirius Programma richt zich op de volledige breedte van het hoger onderwijs.

Volwassen bachelor-master structuur

Om de bachelor-master structuur te stimuleren is besloten dat studenten vanaf 2010/2011 niet meer zonder

bachelordiploma aan hun masteropleiding kunnen beginnen, zodat het keuzemoment tussen bachelor en

master belangrijker wordt en de mobiliteit van studenten groeit. Uit een evaluatie, uitgevoerd in opdrachtvan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, is gebleken dat bachelor en master nu nog te vaak

in elkaar over lopen. Ongeveer 80% van de studenten kiest voor de bij de bacheloropleiding behorende

doorstroommaster. Universiteiten:

● zullen moeten zorgen voor verschillende startmomenten van masteropleidingen;

● zullen moeten werken aan betere transparantie van de toelatingseisen voor masteropleidingen;

● zullen masteropleidingen van anderhalf jaar kunnen starten als zij met internationale partijen

samenwerken ('joint degree'). Dit ter bevordering van de internationalisering. Binnenkort zullen

joint degrees wettelijk mogelijk worden gemaakt.

Accreditatie hoger onderwijs eenvoudiger

Er is een wetsvoorstel dat erop doelt accreditatie in het hoger onderwijs eenvoudiger te maken. Er komen

minder bureaucratische lasten voor universiteiten en hogescholen en meer aandacht voor de inhoud van

opleidingen. Alle opleidingen blijven getoetst worden, maar zaken die op een instelling voor iedere

opleiding hetzelfde zijn (zoals het personeelsbeleid of de studentenvoorzieningen) kunnen straks op het

niveau van de instelling worden getoetst. Verschillen in kwaliteit zullen zichtbaar worden gemaakt. Het

streven is de wijzigingen in het systeem per 1 januari 2010 door te voeren.

Titulatuur

De huidige titulatuur wordt verruimd met de mogelijkheid tot toevoeging van ‘of Applied Arts’ en ‘of AppliedSciences’. Daarbij staat het volgende voor ogen:

● Hbo-afgestudeerden kunnen kiezen: zij gebruiken de huidige graad, zoals verleend door de

instelling of zij gebruiken in plaats daarvan de bachelor- of mastertitel “of Applied Arts” of “of

Applied Sciences”.

● De mogelijkheid tot het voeren van de bachelor- of mastertitel “of Applied Arts” of “of Applied

Sciences” komt er ook voor mensen, die al een hbo- bachelor- of masterdiploma hebben.

● Voor mensen met een hbo-diploma van vóór de invoering van de bachelor-masterstructuur (in

2002) geldt dat degenen, die de titel ing. voeren, zich bachelor of Applied Sciences mogen noemen

en dat mensen die de titel bc. voeren zich bachelor of Applied Arts mogen noemen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



111

Onderwijs / ondernemerschap

Het kabinet wil de samenwerking tussen scholen en het bedrijfsleven stimuleren en versterken. Het is de

bedoeling dat meer leerlingen en studenten zich ondernemender gaan gedragen. Daarnaast krijgen ze meer

inzicht wat ondernemerschap inhoudt waardoor ze na afronding van hun opleiding een eigen bedrijf starten.

Ondernemen kan als apart thema worden aangeboden binnen het onderwijs, maar kan ook een onderdeeluitmaken bij andere vakken.

Scholen uit het basis-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs, lerarenopleidingen, kenniscentra,

ondernemers en andere partijen, zoals de Kamer van Koophandel kunnen een beroep doen op een subsidie

ten behoeve van ondernemen in het onderwijs. Daarmee kunnen scholen (per regio of per sector) samen

met het bedrijfsleven een netwerk opzetten waardoor makkelijker kennis uitgewisseld kan worden en

'ondernemen' verankerd wordt in het onderwijs.

Open bestel

Een nieuwe ontwikkeling is dat er mogelijkheden komen voor niet-bekostigde instellingen om op tijdelijke

basis opleidingen te gaan verzorgen met overheidssubsidie. In de studiejaren 2007-2008, 2008-2009 en2009-2010 wordt op beperkte schaal geëxperimenteerd met een open bestel.


De Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) die in 1993 in werking is getreden,

bracht het wetenschappelijk onderwijs, het hoger beroepsonderwijs en de open universiteit, onder in één

wet. Daarnaast geldt de Wet op de studiefinanciering 2000 (WSF 2000).

In de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) zijn algemene bepalingen

opgenomen die gelden voor het gehele hoger onderwijs. Daarnaast zijn opgenomen:

●

afzonderlijke bepalingen die specifiek gelden voor hogescholen, universiteiten of de OpenUniversiteit; deze bepalingen hebben betrekking op de onderwijskundige en institutionele

structuur;

● randvoorwaarden die betrekking hebben op de inrichting van het onderwijs, zoals de

vooropleidingseisen en de studielast;

● regelingen inzake examens, studenten, medezeggenschap, personeel, planning en bekostiging;

● bepalingen over de samenwerking tussen instellingen;

● eisen voor niet bekostigde instellingen om toch geaccrediteerd onderwijs te kunnen verzorgen en

graadverlening.

Begin 2009 is een wetsvoorstel ter wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

onderzoek aan de Tweede Kamer toegezonden. De wijzigingen in dit wetsvoorstel hebben als doel om dekwaliteit van het hoger onderwijs en de positie van de student en de professional versterken. Hierbij gaat het

onder andere om de medezeggenschap en rechtsbescherming van studenten, Vereenvoudiging van

administratieve processen rond in- en uitschrijving, scheiding tussen bestuur en toezicht en de rol van

examencommissies. Ook wordt de joint degree met dit wetsvoorstel juridisch mogelijk gemaakt.

De belangrijkste uitvoeringsvoorschriften voor het bekostigde hoger onderwijs zijn het Bekostigingsbesluit

en het Uitvoeringsbesluit. Het Bekostigingsbesluit regelt de rijksbijdrage aan openbare en bijzondere

hogescholen en universiteiten, de Open Universiteit Nederland en de academische ziekenhuizen. Het

Uitvoeringsbesluit geeft een aantal specifieke eisen, zoals de inrichting van het centraal register opleidingen

hoger onderwijs en bepaalde financiële ondersteuning van studenten, anders dan studiefinanciering.

In het regeerakkoord van 2007 staat dat er na overleg met het onderwijsveld op korte termijn één nieuwgeïntegreerd wetsvoorstel voor bekostiging en besturing van hoger onderwijs en onderzoek komt. Dit

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



112

wetsvoorstel zal onder andere aandacht besteden aan kwaliteitsverbetering en de positie van kwetsbare

opleidingen. Tevens zal het uniforme, eenvoudige en handhaafbare bekostigingsregels bevatten die

oneigenlijke bekostiging kunnen tegengaan en recht doen aan de positie van de student. Dit voorstel wordt

in samenspraak met de koepelorganisaties van hoger onderwijsinstellingen en de studentenorganisaties

uitgewerkt. Het uitvoeringsbesluit ten aanzien van dit nieuwe bekostigingsmodel wordt uiterlijk december

2009 naar de Tweede Kamer gestuurd.

CROHO

De Informatie Beheer Groep (IB-Groep) registreert de gegevens van alle opleidingen die zijn verbonden aan

de bekostigde en de aangewezen hogescholen en universiteiten, alsmede van de postinitiële

masteropleidingen die worden verzorgd door rechtspersonen met volledige rechtsbevoegdheid als bedoeld

in artikel 1.12a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). De gegevens

worden vastgelegd in het Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs (CROHO). Nieuwe opleidingen

kunnen pas geregistreerd worden nadat ze geaccrediteerd zijn (zie 6.10.) en, bij initiële opleidingen van

bekostigde instellingen, tevens de doelmatigheidstoets hebben doorstaan. De accreditatie van opleidingen

gebeurt door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Het toetsen van opleidingen aandoelmatigheidseisen is belegd bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en bij het Ministerie

van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit als het een opleiding betreft die behoort tot de categorie

Landbouw en natuurlijke omgeving.

Instellingen in het hoger onderwijs kunnen, op basis van de WHW, opleidingen laten registreren in het

CROHO. Deze registratie is:

● een voorwaarde voor de bekostiging van opleidingen aan bekostigde instellingen;

● een vereiste voor de bepaling van het recht op studiefinanciering;

● een voorwaarde voor het verlenen van graden.

In artikel 6.13 lid 4 en lid 5 van de WHW staat opgesomd welke gegevens van een initiële en postinitiëleopleiding in het CROHO vermeld moeten staan.

Een aparte categorie in het CROHO vormen de 'rechtspersonen in het hoger onderwijs'. Deze instellingen

ontvangen voor de opleiding waarmee zij in het CROHO geregistreerd staan geen bekostiging van het

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar wel hebben zij het recht om wettelijke

getuigschriften met graad te verlenen. De IB-Groep is verantwoordelijk voor de aanleg, het beheer en de

bekendmaking van het CROHO en het verstrekken van informatie uit het register.

De IBG beheert het Centraal Register Inschrijvingen Hoger Onderwijs (CRI-HO). In deze database worden alle

inschrijvingen aan hogescholen en universiteiten, die worden bekostigd door het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap en het Ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, geregistreerd. Op basis van

deze gegevens worden de hogescholen en universiteiten bekostigd.


Het hoger onderwijs omvat het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het wetenschappelijk onderwijs (wo). Deze

twee soorten onderwijs worden verzorgd door respectievelijk hogescholen en universiteiten.

De Open Universiteit heeft het verzorgen van wetenschappelijk onderwijs en van hoger beroepsonderwijs

tot taak, alsmede het leveren van een bijdrage aan de vernieuwing van het hoger onderwijs. Zij verzorgt in

elk geval initiële opleidingen in de vorm van afstandsonderwijs.

Het Hoogste Goed: Strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoeken wetenschapsbeleid

In november 2007 is de strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoeken wetenschapsbeleid

uitgekomen. Deze is opgesteld na grondig overleg met de hogescholen, universiteiten, onderzoeksinstituten

en studenten. In de strategische agenda staat onder andere dat een ambitieuze studiecultuur en een

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



113

excellent onderzoeksklimaat moeten zorgen voor meer en beter onderwijs voor studenten en onderzoekers.

Een van de onderdelen van de ambitieuze studiecultuur is het terugdringen van de uitval van studenten uit

het hoger onderwijs. Een nieuw bekostigingsmodel moet zorgen voor meer kwaliteit en diversiteit in het

opleidingenaanbod. Verder wil het kabinet de opleiding van onderzoekers meer naar Amerikaans model

(graduate schools) kunnen inrichten.

Het Hoogste Goed: Strategische Agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek -en wetenschapsbeleid


Het hoger beroepsonderwijs (hbo) is gericht op de theoretische en praktische voorbereiding op de

beroepspraktijk, waarvoor een hogere beroepsopleiding vereist is.

Hogescholen zijn gericht op het verzorgen van hoger beroepsonderwijs. Zij kunnen onderzoek verrichten

voor zover dit verband houdt met het onderwijs aan de instelling (toegepast onderzoek). Hogescholen

hebben de volgende functies:

●

het verzorgen van bacheloropleidingen in het hbo;● onder voorwaarden: het verzorgen van masteropleidingen in het hbo;

● kennisoverdracht ten behoeve van de maatschappij;

● dragen bij aan de ontwikkeling van beroepen waarop het onderwijs is gericht;

● het aandacht schenken aan de persoonlijke ontplooiing en aan de bevordering van maatschappelijk

verantwoordelijkheidsbesef;

● zij richten zich in het kader van hun werkzaamheden op het gebied van het onderwijs wat betreft

Nederlandstalige studenten mede op de bevordering van de uitdrukkingsvaardigheid in het

Nederlands.


Wetenschappelijk onderwijs (wo) omvat de vorming tot zelfstandige beoefening van de wetenschap en/of

de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis.

Universiteiten hebben de volgende functies:

● het verzorgen van initiële opleidingen in het wo (bachelor en master);

● het verrichten van wetenschappelijk onderzoek;

● het voorzien in de opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker of technologisch ontwerper;

● kennisoverdracht ten behoeve van de maatschappij;

● het aandacht schenken aan de persoonlijke ontplooiing en aan de bevordering van maatschappelijk

verantwoordelijkheidsbesef;

● zij richten zich in het kader van hun werkzaamheden op het gebied van het onderwijs wat betreftNederlandstalige studenten mede op de bevordering van de uitdrukkingsvaardigheid in het

Nederlands.

Wetenschappelijk onderwijs omvat zowel studies in wetenschappelijke disciplines als specialistische training

voor bepaalde beroepen.

6.5. Soorten instellingen

Het hoger onderwijs kent drie type onderwijsinstellingen:

● Bekostigde instellingen krijgen hun geld van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

of van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en vragen aan studenten een door

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



114

de overheid vastgesteld bedrag aan collegegeld. Dit zijn ruim vijftig hogescholen, dertien

universiteiten en de Open Universiteit.

● Rechtspersonen voor het hoger onderwijs zijn instellingen die wel onder de WHW vallen, maar het

Ministerie van OCW bekostigt hen niet. Deze instellingen bepalen zelf hoeveel collegegeld ze

vragen en wie ze toelaten. Wel moeten toegelaten studenten een havo-, mbo- of een vwo-diploma

hebben. Deze studenten kunnen studiefinanciering krijgen. Rechtspersonen voor het hoger

onderwijs verlenen wettelijk erkende bachelor- en/of mastergraden aan opleidingen die zijn

geaccrediteerd, net als bekostigde instellingen. Er zijn ook enkele instellingen (vooral het

levensbeschouwelijk hoger onderwijs) die aangewezen en bekostigd zijn. Veel bepalingen in de

WHW zijn voor de rechtspersonen voor het hoger onderwijs niet van toepassing.

● Particuliere instellingen vallen niet onder de WHW. Dit zijn bijvoorbeeld buitenlandse universiteiten

of business schools die buiten de regelgeving van de Nederlandse overheid vallen.


Het hoger beroepsonderwijs (hbo) wordt gegeven aan een hogeschool, voor studenten vanaf ongeveer 17

jaar. Binnen de hogescholen zijn meestal verschillende soorten opleidingen aanwezig.

De instellingen worden gemiddeld genomen steeds groter. Dat komt door schaalvergroting (fusies), maar

ook doordat het aantal hbo-studenten voortdurend toeneemt. Er zijn 36 door de overheid bekostigde

instellingen voor hoger beroepsonderwijs. Daarnaast zijn er nog circa 60 rechtspersonen voor het hoger

onderwijs die hoger beroepsonderwijs aanbieden. Deze instellingen vallen wel onder de WHW, maar het

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bekostigt hen niet (zie 6.2. CROHO).

Het hoger beroepsonderwijs kent naast het initieel onderwijsaanbod ook enkele voortgezette opleidingen,

die voor een groot deel omgezet zijn in masteropleidingen, bijvoorbeeld de voortgezette kunstopleidingen,

de voortgezette opleidingen bouwkunst, de voortgezette lerarenopleidingen speciaal onderwijs (zie 10.5.3.)

en de voortgezette lerarenopleidingen eerstegraads algemene vakken (zie 6.18.1.). Voor het volgen van een

voortgezette opleiding moet de student al een opleiding in het hoger onderwijs hebben voltooid.


Het wetenschappelijk onderwijs (wo) wordt gegeven aan 14 universiteiten, inclusief de Open Universiteit (zie

6.18.3.). Drie universiteiten hebben een overwegend technisch karakter, te weten de Technische

Universiteiten in Delft (TUD), Eindhoven (TUE) en Twente (UT). De Landbouwuniversiteit te Wageningen valt

onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Naast deze 14

universiteiten zijn er zogenaamde aangewezen instellingen (zie 6.2. CROHO) waaronder 6 wetenschappelijke

theologische opleidingen, de Universiteit voor Humanistiek en de Nyenrode Business Universiteit.

6.6. ToelatingVoor hogescholen en universiteiten geldt een systeem van centrale aanmelding en voor bepaalde

opleidingen, waarvoor een numerus fixus is vastgesteld, vindt er selectie plaats. Eerstejaars studenten dienen

zich voor een opleiding waarvoor selectie plaats vindt aan te melden bij het Centraal Bureau Aanmelding en

Plaatsing (CBAP). Geldt er geen numerus fixus, dan is men geheel vrij zich in te schrijven voor de opleiding en

instelling van eigen keuze.

De selectieprocedure voor plaatsing op een hogeschool of universiteit is als volgt:

● Wanneer studenten een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger hebben, worden ze direct

toegelaten tot de opleiding en instelling van hun voorkeur;

● Gewogen loting: wanneer studenten niet rechtstreeks worden toegelaten, krijgen ze een

lotnummer en komen ze aan de hand van hun gemiddelde eindexamencijfer in een lotingsklasse.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



115

Dit heet de gewogen loting, waarbij de kans op inloting toeneemt naarmate het gemiddelde

eindexamencijfer en dus de lotingsklasse hoger is. Studenten kunnen in totaal drie keer meeloten;

● Decentrale selectie: universiteiten en hogescholen mogen zelf ook studenten selecteren; ze bepalen

zelf de selectiecriteria maar eindexamencijfers mogen daarbij geen rol spelen. Decentrale selectie is

optioneel, d.w.z. instellingen mogen decentraal toewijzen, maar hoeven dat niet. Maken zij geen

gebruik van deze mogelijkheid dan geldt het lotingsstelsel. Op dit moment mag het aantal

decentraal toe te wijzen plaatsen niet meer dan de helft van het totaal aantal beschikbare plaatsen

bedragen verminderd met het aantal directe plaatsingen van studenten met een acht of hoger. Het

voornemen bestaat om deze ruimte op korte termijn uit te breiden tot 100% verminderd met het

aantal direct geplaatsen.

Bij numerus fixus opleidingen is het aantal toe te laten eerstejaars studenten per opleiding en/of instelling

aan een maximum gebonden, zoals (dier)geneeskunde, tandheelkunde en biomedische wetenschappen

(wo) of journalistiek en fysiotherapie (hbo).

Er zijn twee soorten numeri fixi:

● De opleidingsfixus, deze wordt ingesteld als er in het hele land te weinig plaatsen zijn om alle

studenten in te schrijven voor een bepaalde opleiding. Als de opleiding aan meerdere instellingen

wordt gegeven kunnen studenten bij aanmelding de volgorde van hun voorkeur voor een instelling

opgeven. De opleidingsfixus komt alleen voor in het wo.

● De instellingsfixus, deze wordt ingesteld als het aantal plaatsen van een opleiding aan één of meer

instellingen onvoldoende is om alle studenten in te schrijven. De instellingsfixus komt zowel in het

wo als in het hbo voor.

Studielink

Het aanmelden voor alle eerstejaarsopleidingen loopt bij alle instellingen (hogescholen en universiteiten) via

Studielink (www.studielink.nl). Studielink is een gemeenschappelijk instrument voor het hoger onderwijs dat

alle instellingsadministraties en de Informatie Beheer Groep met elkaar verbindt. Hierdoor ontstaat een

infrastructuur voor gegevensuitwisseling. Concreet betekent dit voor een student dat hij op het internet één

loket heeft voor alle aanmelden inschrijfhandelingen en voor het doorgeven van een adreswijziging.

Studielink draagt er verder in het algemeen aan bij dat hogere eisen aan de informatievoorziening van

instellingen niet gepaard gaan met meer administratieve lasten voor instellingen en studenten.

Colloquium doctum-examen

Mensen die graag willen studeren in het hoger onderwijs, maar geen goede vooropleiding hebben en

achttien jaar of ouder zijn, kunnen aan de Open Universiteit studeren. Voor de Open Universiteit gelden geen

toelatingseisen. Wanneer men geen vereist diploma heeft dat toelating biedt tot het hoger onderwijs, zoals

hieronder beschreven, kan een colloquium doctum-examen gedaan worden voor toelating tot het hogeronderwijs. Dit toelatingsexamen, dat een onderzoek is naar het kennisniveau van de student dat een

onderwijsinstelling zelf afneemt, mag pas afgelegd worden wanneer men minimaal 21 jaar is. Bij

kunstopleidingen is een afwijking van deze leeftijdgrens mogelijk. In bijzondere gevallen mogen ook jongere

studenten een colloquium doctum-examen doen.

Profielen

Leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben een profiel gekozen (zie 5.11.2.). Voor sommige opleidingen

is een bepaald profiel vereist. Bij een minder passend profiel kunnen bepaalde keuzevakken alsnog tot

toelating leiden. Voor leerlingen die vóór de invoering van de profielen het diploma voortgezet onderwijs

hebben behaald, is toelating mogelijk na een onderzoek door de instelling waarin wordt vastgesteld of aan

gelijkwaardige eisen is voldaan.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



116


Voor toelating tot een bachelor opleiding aan het hbo geldt als vooropleidingseis het bezit van:

● een diploma havo;

●

een diploma mbo middenkaderopleiding of een diploma mbo specialistenopleiding;● een diploma vwo.

Een van de bovenstaande diploma's geeft de student in principe toelatingsrecht. Naast vooropleidingseisen

kunnen door de instelling nog aanvullende eisen worden gesteld, die noodzakelijk zijn voor het volgen van

de opleiding of het uit te oefenen beroep. Bijvoorbeeld voor het volgen van een opleiding dans of sport en

bewegen, wordt naar speciale vaardigheden gevraagd die de opleiding zelf vaststelt. Deze eisen kunnen

alleen betrekking hebben op zaken die in het voorafgaande onderwijs niet worden onderwezen.

Toekomstige studenten dienen zich eerst aan te melden bij deze hogescholen. De instelling test vervolgens

de student op de aanvullende eisen, om te bepalen of tot toelating kan worden overgegaan.


Toelating tot het wetenschappelijk onderwijs is mogelijk met het diploma vwo, het propedeutisch examen of

het einddiploma van het hbo.

6.7. Collegegeld

Studenten in het hoger onderwijs betalen collegegeld aan de instelling. Als zij bij aanvang van het studiejaar

jonger dan 30 jaar zijn, wordt het wettelijk collegegeld in rekening gebracht. Voor het studiejaar 2008-2009

is dat €1565 en voor het studiejaar 2009-2010 is dat €1620, ongeacht de voltijdopleiding die de student

volgt, mits de opleiding is geaccrediteerd. Als een student bij aanvang van het studiejaar 30 jaar of ouder is,

stelt de instelling zelf het collegegeld vast. Dit bedrag kan dus per instelling en per opleiding verschillen. De

hoogte van het wettelijk collegegeld is bij wet vastgelegd en wordt jaarlijks geïndexeerd aan de hand vanhet prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie.

Hbo-master

Veel studenten kiezen pas voor een hbo-masteropleiding na een paar jaar werkervaring. De overheid betaalt

deze hbo-masters soms. Instellingen bepalen zelf de hoogte van het collegegeld. Het collegegeld varieert

van ongeveer 5.000 tot 15.000 euro. Studenten aan deze opleidingen hebben eventueel wel recht op

overgebleven studiefinanciering na het afronden van hun bacheloropleiding, als de opleiding is

geaccrediteerd.

6.8. Studiefinanciering

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap staat garant voor de toegankelijkheid van het hoger

onderwijs; de overheid zorgt daarom voor studiefinanciering. De Wet studiefinanciering 2000 (voor

ontwikkelingen zie 6.2.) geldt voor studerenden die voor hun dertigste zijn begonnen met een opleiding in

het hoger onderwijs en niet ouder zijn dan 34 jaar. Elke student die ingeschreven staat bij een

geaccrediteerde voltijdopleiding (gekwalificeerde opleiding die voldoet aan vakinhoudelijke- en

beroepseisen en aan internationaal gevalideerde niveau-eisen) in het hoger onderwijs en die voldoet aan de

algemene voorwaarden, heeft in principe recht op studiefinanciering. In het huidige

studiefinancieringsstelsel bestaat de studiefinanciering uit een tegemoetkoming voor diverse kostenposten

van studenten, zoals levensonderhoud, boeken en leermiddelen, collegegeld en reizen en is bedoeld om het

hoger onderwijs toegankelijk te houden voor veel studerenden. De tegemoetkoming wordt maandelijks

uitgekeerd. Studiefinanciering kan bestaan uit een basisbeurs, een aanvullende beurs en een rentedragendelening. In het hoger onderwijs krijgt een student studiefinanciering in de vorm van een prestatiebeurs. Dat

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



117

betekent dat de basisbeurs en de aanvullende beurs eerst als lening worden uitbetaald. Studenten krijgen

financiering voor de opleidingsduur en een leenperiode van 36 maanden na de opleidingsduur. Voorwaarde

is dat de student binnen 10 jaar het diploma behaalt. De prestatiebeurs kan worden aangevuld met een extra

lening.

● De prestatiebeurs is een lening. Na het behalen van het masterdiploma wordt deze automatischomgezet in een gift. Een student die niet verder wil studeren, kan er na het behalen van het

bachelordiploma voor kiezen de prestatiebeurs om te zetten in een gift. Studenten die na afronding

van hun studie nog recht op studiefinanciering overhouden, kunnen dit later ook gebruiken voor

goedgekeurd postinitieel onderwijs.

● De basisbeurs is onafhankelijk van het inkomen van de ouders. De hoogte van de basisbeurs hangt

af van de onderwijssoort (hoger onderwijs of beroepsopleidende leerweg) die de student volgt en

van het thuis- of uitwonend zijn van de student. Afhankelijk van het inkomen van de ouders kan de

studerende boven op de basisbeurs nog een aanvullende beurs krijgen. De rentedragende lening

die een student kan afsluiten is gelimiteerd en sinds 1 januari 1995 onafhankelijk van het ouderlijk

inkomen. Daarnaast kan een student indien hij of zij kinderen heeft en al dan niet een partner

afhankelijk van omstandigheden in aanmerking komen voor een partnertoeslag respectievelijk eenéénoudertoeslag.

● Collegegeldkrediet: In de studiefinanciering is een splitsing tussen collegegeldkosten en overige

kosten aangebracht. Hiervoor hebben enkele aanpassingen in de Wet studiefinanciering 2000

plaatsgevonden. Vanaf 1 september 2007 is er een aparte lening beschikbaar om het collegegeld te

betalen, het zogenaamde collegegeldkrediet. Het krediet kan voor een periode van de nominale

cursusduur plus drie jaar extra worden gebruikt. Per maand kunnen studenten een twaalfde deel

van het collegegeld bijlenen.

Leningen moeten terugbetaald worden. Dit kan twee jaar na het einde van de studie, gedurende maximaal

15 jaar. Na 15 jaar wordt een eventuele restschuld kwijtgescholden. De hoogte van de terugbetaling wordtverminderd bij een te laag inkomen.

Iedere student die aanspraak heeft op studiefinanciering, heeft recht op een OV-studentenkaart waarmee vrij

gereisd kan worden met het openbaar vervoer in Nederland. De student kan kiezen uit een weekkaart of een

weekendkaart, waarmee respectievelijk gratis gereisd kan worden door de week of in het weekend en tijdens

de feestdagen.

Iedere student kan zonder gevolgen voor de studiefinanciering bijverdienen tot aan maximaal de

bijverdiengrens (2009: €13.215,83 verzamelinkomen). Wie meer bijverdient krijgt te maken met een

vordering van de IB-Groep. Het eerste deel van die vordering bestaat uit het meer verdiende boven de

bijverdiengrens tot maximaal de ontvangen basis- en eventuele aanvullende beurs. Het tweede gedeelte

bestaat uit een vergoeding voor het OV-studentenkaart, zijnde ca. € 80,- per maand voor iedere maand OV-

studentenkaartbezit). Om een dergelijke vordering van de IB-Groep te voorkomen kan de student gedurende

het jaar en zelfs met terugwerkende kracht de studiefinanciering stopzetten. De vordering van de IB-Groep

volgt in de praktijk enkele jaren nadat de bijverdiengrens is overschreden, omdat de bijverdiensten op basis

van definitieve inkomensgegevens worden gecontroleerd.

Instellingen voor hoger onderwijs hebben speciale fondsen gekregen om een financiële voorziening te

treffen voor studenten die door overmacht of bijzondere persoonlijke omstandigheden studievertraging

hebben opgelopen (afstudeerfonds).

Studerenden uit een lidstaat van de Europese Economische Ruimte (EER) kunnen met ingang van 1

september 2007, indien zij in Nederland studeren aan een geaccrediteerde opleiding en voldoen aan deoverige voorwaarden die in de Wet Studiefinanciering 2000 aan studenten worden gesteld, aanspraak

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



118

maken op het collegegeldkrediet. Het bedrag van deze lening is even hoog als het jaarlijkse collegegeld. EER-

studenten die vóór 1 september (academisch jaar 2006/2007) een vergoeding ter hoogte van de basisbeurs

voor thuiswonenden exclusief de OV-studentenkaart hebben ontvangen vallen onder de zogenaamde

Raulinvergoeding en zullen deze tot het einde van de reguliere duur van hun studie ontvangen.

Studiefinanciering buitenlandStudenten met aanspraak op Nederlandse studiefinanciering, die hun studie helemaal of voor een deel in het

buitenland willen volgen, kunnen vanaf 1 september 2007 hun aanspraak op studiefinanciering niet alleen

gebruiken voor alle studies in de 29 Europese landen die deelnemen aan het Bologna Proces (zie 6.1.4.), maar

ook in de landen buiten Europa. Studenten krijgen daardoor maximale keuzevrijheid een opleiding te kiezen

die het beste op hun wensen aansluit. Uiteraard dient de opleiding in het buitenland qua niveau en kwaliteit

minstens zo goed te zijn als in Nederland. Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale

samenwerking in het hoger onderwijs, zal dit toetsen. Studenten hoeven niet eerst ingeschreven te staan

aan een Nederlandse universiteit of hogeschool. Voorwaarde is dat studenten voorafgaand aan hun studie

ten minste drie van de zes jaar in Nederland hebben gewoond, ongeacht hun nationaliteit.

6.9. Organisatie academisch jaar

6.9.1. Schooljaar

Het studiejaar in het hoger onderwijs begint op 1 september en eindigt op 31 augustus van het


6.9.2. College-uren en studiepunten in het hoger onderwijs

Het initiële onderwijs wordt aangeboden in de vorm van opleidingen. Opleidingen zijn onderverdeeld in

onderwijseenheden die een onderlinge samenhang vertonen. De omvang van de opleidingen in het hoger

onderwijs wordt in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) uitgedrukt in eenstudielast die wordt uitgedrukt in studiepunten. Dit is een studielastsysteem gebaseerd op het European

Credit Transfer System (ECTS) en maakt internationale vergelijking mogelijk.

De studielast voor elke opleiding wordt uitgedrukt in studiepunten; een studiepunt komt overeen met 28

uur studie, bestaande uit werken hoorcolleges, laboratoriumwerk (indien van toepassing) en zelfstandige

studie. Onderwijseenheden (modules) omvatten meestal meer dan 1 studiepunt. Om de studiepunten uit het

oude studiepuntensysteem (42 per studiejaar) om te rekenen naar het ECTS worden de punten

vermenigvuldigd met 1,43. Hierbij mogen studenten er bijvoorbeeld door afrondingen, nooit op achteruit

gaan.

Een studiejaar bedraagt 42 weken (60 studiepunten/ECTS; in totaal 1680 studie-uren). Voor de meeste

voltijdopleidingen bedraagt het totaal aantal te behalen studiepunten 240. Dit komt overeen met eencursusduur van vier jaar.

De duur en de tijden van de colleges in het hoger onderwijs zijn niet bij wet geregeld. Het bestuur van de

instelling stelt deze vast in de onderwijsen examenregeling van de instelling.

6.10. Studierichtingen

Bachelor-masterstructuur

Nederland is in het studiejaar 2002 gestart met de bachelor-masterstructuur in het hoger onderwijs, waarbij

het onderscheid in oriëntatie tussen hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs is

gehandhaafd. Inmiddels zijn alle vierjarige hbo-opleidingen en een groot deel van de opleidingen in hetwetenschappelijk onderwijs omgezet naar bachelor- en masteropleidingen. In het wetenschappelijk

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



119

onderwijs duurt de bacheloropleiding drie jaar. De masteropleiding duurt meestal een, anderhalf of twee

jaar. Alle hbo-bacheloropleidingen duren vier jaar. Ook binnen het hbo zijn er erkende masteropleidingen.

Tabel 6.1. Aantal beoordeelde opleidingen in Nederland (stand januari 2009)

Totaal aantal opleidingen hoger onderwijs 2232

Hbo – bachelor 730

Hbo – master 215

Wo – bachelor 431

Wo – master 855

Gecombineerd hbo-wo bachelor 1

De invoering van de bachelor-masterstructuur en accreditatie draagt bij aan een gemeenschappelijk en open

Europees onderwijs. Hierdoor worden de keuzemogelijkheden voor studenten verruimd en wordt het voor

studenten makkelijker om een masteropleiding te volgen op een andere instelling (in binnen- of buitenland)

dan die waar zij hun bachelordiploma hebben behaald.

AccreditatieEen accreditatieorganisatie heeft als hoofdtaken het accrediteren van bestaande opleidingen en het toetsen

van nieuwe opleidingen. Dit betekent dat een keurmerk aan opleidingen wordt verleend, indien zij aan

bepaalde kwalitatieve standaarden voldoen. De criteria voor accreditatie sluiten internationaal aan om de

internationale vergelijkbaarheid van opleidingen te bevorderen. Sinds 2003 keurt de Nederlands-Vlaamse

accreditatieorganisatie (NVAO, www.nvao.net) elke zes jaar de kwaliteit van de opleidingen. De al bestaande

masteropleidingen kunnen blijven zoals ze zijn. Goedkeuring van de NVAO is voor deze opleidingen niet

verplicht. Wel kunnen zij vrijwillig kiezen voor keuring. Voor ontwikkelingen zie 6.2.

Accreditatie is een noodzakelijke voorwaarde voor de invoering van de bachelor-master structuur. Een

accreditatie is een onafhankelijk keurmerk waarmee een integraal eindoordeel wordt gegeven over de

kwaliteit van een opleiding. Een opleiding die over zo'n keurmerk beschikt, mag bachelor- en mastergradenverlenen. Studenten die hier hun opleiding volgen kunnen aanspraak maken op studiefinanciering (als zij

daar volgens de WSF recht op hebben).

Bacheloropleidingen

Bacheloropleidingen of bachelors zijn ingedeeld in zogenaamde 'smalle' of 'brede' bachelors. De smalle

bachelor is gericht op een bepaald vakgebied. De brede bacheloropleiding is multidisciplinair. Dit betekent

dat de opleiding zich ook op programma-onderdelen uit andere opleidingen richt. Hierbij heeft de student

de mogelijkheid een hoofdvak ('major') en keuzevakken ('minors') te kiezen. Binnen dit zogenaamde 'major-

minor-model' gelden geen voorschriften. In sommige instellingen is er een keuze tussen smalle en brede

bachelors. Toch kiezen steeds meer instellingen voor een aanbod van brede bachelors.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



120

Postinitiële masters

De postinitiële masterprogramma's zijn voortgezette, veelal beroepsgerichte, opleidingen die primair gericht

zijn op mensen die al een hbo- of universitaire titel behaald hebben en/of over de nodige werkervaring in de

beroepspraktijk beschikken. Dit zijn masteropleidingen die niet direct aansluiten op een of meer

bacheloropleidingen, bijvoorbeeld Master in Finance, of Fine Arts, of Health Administration, of Real Estate, of Theology. De overheid financiert deze postinitiële masters niet. Wel kunnen studenten die nog recht hebben

op studiefinanciering, hiervan gebruik maken. Voorwaarde is dat de opleiding is goedgekeurd door de

Nederlands-Vlaamse accreditatieorganisatie (zie 'Accreditatie' onder 6.10.).

Voor toelating tot zo'n master is niet per definitie een overeenkomende bacheloropleiding noodzakelijk. Het

aantal plaatsen van zo'n opleiding is veelal beperkt en kandidaten worden geselecteerd. Deze postinitiële

masterprogramma's worden zowel door hogescholen als universiteiten aangeboden.


Alle initiële hoger beroepsopleidingen zijn per 1 september 2002 van rechtswege omgezet in

bacheloropleidingen. De masteropleidingen die hogescholen aanbieden worden wettelijk erkend, mits zijzijn geaccrediteerd door de NVAO. Wettelijk is het ook mogelijk geworden voor hogescholen om erkende

masteropleidingen te ontwikkelen. De NVAO beoordeelt deze masters. Alleen goedgekeurde

(geaccrediteerde) masteropleidingen mogen studenten een masterdiploma uitreiken. De voortgezette

opleidingen in het hbo (zie 6.18.1.) blijven in hun huidige vorm bestaan totdat zij bij koninklijk besluit

worden opgeheven op het moment dat zij worden omgezet in een masteropleiding.Veel van deze

opleidingen zijn al omgezet in masteropleidingen.

Het bachelor-diploma, behaald aan het hbo, geeft zowel toegang tot een masteropleiding aan het hbo als

aan de universiteit. Studenten met een hbo-bachelordiploma die doorstromen naar een masteropleiding aan

een universiteit moeten meestal wel eerst met succes een 'overgangsprogramma' (een deficiëntie- of

schakelprogramma) afronden. Hogescholen en universiteiten stellen de instroomvereisten vast.

Het bekostigd hbo kent opleidingen in de volgende onderwijsgebieden: Onderwijs, Economie, Gedrag en

Maatschappij, Taal en Cultuur, Techniek, Landbouw en Natuurlijke omgeving, Gezondheidszorg (voor

informatie over hogescholen zie www.hbo-raad.nl). Binnen een hogeschool worden meestal opleidingen in

verschillende onderwijsgebieden verzorgd. Er komen zowel voltijdse als deeltijdse als duale opleidingen in

het hbo voor. Hoofdstuk 8 is gewijd aan de initiële lerarenopleidingen op hbo-niveau.

Sinds 2007 bestaat er een nieuw type hoger onderwijs: het Associate-degreeprogramma. Dat is een

tweejarige studie met een eigen wettelijke graad: de Associate degree (Ad). De Ad is ingevoerd op

aandringen van diverse sectoren binnen de arbeidsmarkt. Een Associate-degreeprogramma is een tweejarig

programma binnen hbo-bacheloropleidingen. In de studiejaren 2006-2007 en 2007-2008 zijn pilots met deze

programma's gedaan en voor het schooljaar 2008-2009 is een oproep gedaan aan hbo-instellingen om een

derde pilotronde te starten met Ad-programma's die leiden tot een onderwijsbevoegdheid voor voortgezet

onderwijs of beroepsonderwijs.

Enkele algemene kenmerken van Ad-programma's:

● maken deel uit van hbo-bacheloropleidingen;

● bestaan uit 120 ECTS studiepunten;

● leiden op tot een zelfstandige arbeidsmarktkwalificatie in de vorm van een wettelijke graad, de

Associate degree (Ad), die is vastgelegd in artikel 7 van de Wet op het Hoger Onderwijs en

Wetenschappelijk Onderzoek (WHW);

●

na het behalen van een Ad kan iemand meteen of later bij de hogeschool zonder studievertragingzijn hbo-bachelor afmaken door de overige 120 ECTS te behalen. Studenten die een Ad-programma

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



121

volgen hebben recht op studiefinanciering als ze voldoen aan de standaard

studiefinancieringseisen.


Studenten kunnen wetenschappelijk onderwijs volgen aan universiteiten. Een groot deel van de opleidingenin het wetenschappelijk onderwijs is opgenomen in de bachelor-masterstructuur. Opname gebeurt meestal

in twee fasen. Hierdoor zijn er nog verschillen tussen instellingen en binnen een instelling. Van de 14

universiteiten verzorgen tien universiteiten onderwijs en onderzoek in een breed spectrum van disciplines.

De onderwijsgebieden zijn: Economie, Gezondheid, Gedrag en Maatschappij, Natuur, Recht, Techniek en Taal

en Cultuur (voor informatie over de universiteiten zie: www.vsnu.nl).

Drie universiteiten verzorgen vooral onderwijs op het gebied van techniek, te weten de Technische

Universiteiten Eindhoven (TUE), Delft (TUD) en Twente (UT). De Landbouwuniversiteit te Wageningen

verzorgt onderwijs op het gebied van landbouw en natuurlijke omgeving en valt onder de

verantwoordelijkheid van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Naast de 14 bekostigde

universiteiten zijn er zogenaamde rechtspersonen voor het hoger onderwijs (zie 6.2. CROHO) waaronder 6

wetenschappelijke theologische opleidingen, de Universiteit voor Humanistiek en de Nyenrode Business

Universiteit.

Er zijn voltijd, deeltijd en duale opleidingen (de laatste zijn opleidingen die studie combineren met werken).

Studenten aan de universiteit hebben het recht hun opleiding af te maken in de oude structuur. Elke

universiteit maakt een regeling hoe lang studenten nog in de oude structuur binnen een redelijke termijn

kunnen afstuderen.

Wo-masteropleidingen

Wo-masteropleidingen of wo-masters zijn wetenschappelijk georiënteerd en duren één, anderhalf of twee

jaar. De student heeft recht op een jaar studiefinanciering tenzij de minister heeft bepaald dat er recht is op

twee jaar. Voorbeelden hiervan zijn bepaalde technische opleidingen, bèta-opleidingen en educatieve

masteropleidingen. De verwachting is dat dit in de toekomst ook geldt voor onderzoeksmasters en

opleidingen waarvan duidelijk is aangetoond dat een eenjarige opleidingsduur onvoldoende is.

Binnen wo-masters zijn verschillende accenten mogelijk, bijvoorbeeld:

● voorbereiding op het bedrijfsleven of andere maatschappelijke functies (maatschappelijke variant);

● voorbereiding op het beroep van leraar (educatieve variant);

● voorbereiding op een wetenschappelijke carrière, bijvoorbeeld een promotie (onderzoeksvariant).

6.11. Curriculum

Duale leerwegen

Het wo en het hbo kunnen een duale variant aanbieden voor opleidingen die als voltijdstudie worden

aangeboden. Een duale opleiding combineert leren en betaald werken met het doel de aansluiting tussen

onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren en studenten beter voor te bereiden op de beroepspraktijk. Men

kan duale leertrajecten beschouwen als een aanscherping van de bestaande praktijk van stages binnen

voltijdse opleidingen. Duale opleidingen leggen een zwaarder beroep op zowel de onderwijsinstelling als op

de werkgever bij het begeleiden van studenten. Via een onderwijs-arbeidscontract tussen de student, de

onderwijsinstelling en werkgever wordt een deel van de opleiding omgezet in een leer-werktraject. Student

en werkgever vullen in samenwerking met de opleiding het curriculum van de student in.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



122

Onderwijs- en examenregeling

De overheid bepaalt het raamwerk voor het onderwijs, waarbinnen instellingen moeten opereren. De

uitwerking van het onderwijs in de onderwijsen examenregeling (OER) is de verantwoordelijkheid van het

bestuur van de instelling. In de OER wordt voor elke aan de instelling verbonden opleiding onder andere het

onderwijsprogramma, de afstudeerrichtingen en de inhoud en de inrichting van de verschillende examensvastgelegd.


Het hoger beroepsonderwijs leidt studenten op voor beroepen die zowel theoretische kennis als

vaardigheden voor specifieke situaties vereisen. Een opleiding in het hbo is daarom bijna altijd nauw

verbonden met een bepaald beroep en de meeste opleidingen kennen een stageperiode. Daarnaast komen

duale leertrajecten in het hbo voor: een gecombineerd leer- en werktraject.

Verblijfsduurdifferentiatie

Hogescholen kunnen studenten met een specifieke vooropleiding vrijstellingen verlenen. Invulling van hetstudieprogramma wordt door de hogescholen individueel ingevuld.

Duale leerwegen

Met ingang van het studiejaar 1998-1999 hebben hogescholen de mogelijkheid om een duale variant aan te

bieden voor alle opleidingen die als voltijdstudie worden aangeboden. Afwisseling van leer- en

werkperioden en de samenhang tussen werken en leren in alle curricula geven het hbo een belangrijke rol in

een 'leven lang leren'.

Lectoraten

In 2001 zijn lectoren en kenniskringen in het hbo geïntroduceerd. De lectoren en kenniskringen hebben de

opdracht een brug te slaan tussen beroepspraktijk en het reguliere onderwijs en daarmee een positieve

bijdrage te leveren aan de kwaliteit van het onderwijs. Door de vorming van (regionale) netwerken tussen

hogescholen, bedrijven en publieke organisaties wordt invulling gegeven aan deze opdracht. Via het

netwerk worden ook de vragen gearticuleerd voor het praktijkgericht onderzoek dat door hogescholen

wordt uitgevoerd. Dit onderzoek draagt bij aan de ontwikkeling van de beroepspraktijk. Uit de evaluaties van

2004 en 2008 blijkt dat de lectoraten een positieve bijdrage aan het onderwijs leveren. Inmiddels zijn er ruim

326 lectoren aangesteld op tal van verschillende terreinen. In 2009 wordt een kwaliteitszorgsysteem voor

lectoraten en het praktijkgericht onderzoek ingevoerd.

R A A K - r e g e l i n g

De doelstelling van de RAAK-regeling, dat staat voor Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie, is

kennisuitwisseling tussen hogescholen, BVE-instellingen en het midden- en kleinbedrijf te verbeteren. In

2007 waren 2430 ondernemers en 1073 professionals van publieke instellingen in projecten betrokken en

was het percentage projecten waarin lectoren deelnamen 93%.


Studielast

Met de invoering van de bachelor-masterstructuur volgen studenten eerst een bacheloropleiding van drie

jaar en daarna stromen zij door naar een eenof tweejarige masteropleiding. Een student moet per

studiejaar 60 studiepunten halen (1 studiepunt staat voor 28 uur studie). De studielast van de bachelorfase

bestaat uit 180 studiepunten en van de masterfase meestal uit 60 studiepunten. Er zijn ook

masteropleidingen die een hogere studielast hebben:

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



123

● lerarenopleiding (meestal tussen de 60-120 studiepunten);

● artsopleiding (180 studiepunten);

● apothekersopleiding (180 studiepunten);

● dierenartsopleiding (180 studiepunten);

● wijsgeer van een bepaald wetenschapsgebied (120 studiepunten);

● bepaalde technische en landbouwwetenschappelijke opleidingen (ingenieursopleidingen; 120

studiepunten);

● tandartsopleiding (180 studiepunten).

In de bachelorfase staat de academische vorming centraal. Studenten doen vaardigheden en vakkennis op

en leren analyseren op academisch niveau. Met de afronding van de driejarige bachelorfase is de

wetenschappelijke opleiding echter nog niet afgerond. Afgestudeerde bachelorstudenten kunnen ervoor

kiezen (tijdelijk) de arbeidsmarkt in te stromen en al dan niet in een later stadium een masteropleiding te

volgen. Ook kunnen studenten ervoor kiezen door te stromen naar een masteropleiding. Pas in deze

masterfase specialiseren studenten zich in een wetenschappelijke discipline. Met de afronding van een

masterstudie zijn studenten (formeel) voorbereid op een wetenschappelijke carrière, maar veelal stromen

afgestudeerde studenten de arbeidsmarkt in.

Duale leerwegen

De duale onderwijsroute heeft sinds 2001 een wettelijke status gekregen. Om de goede

beroepsvoorbereiding van universitaire studenten te handhaven, de oriëntatie op de arbeidsmarkt te

versterken en de uitwisseling van innovatieve kennis te vergroten worden duale trajecten in het

wetenschappelijk onderwijs ontwikkeld. Zo wordt de opleiding eerstegraads docent aan de universitaire

lerarenopleiding (ulo) (zie 8.1.4.2.). aangeboden als duaal traject. Het ligt in de lijn der verwachting dat duale

opleidingen in het wetenschappelijk onderwijs vooral in de masterfase voor studenten een alternatief zullen

zijn.

6.12. Onderwijsmethoden

De overheid bepaalt het raamwerk voor het onderwijs, waarbinnen instellingen moeten opereren. Het

bestuur van de instelling is uiteindelijk verantwoordelijk voor de uitwerking van het onderwijs. In de

onderwijsen examenregeling worden de keuzes met betrekking tot het onderwijsprogramma en de

examens vastgelegd.

6.13. Evaluatie van studenten

Elke onderwijseenheid (meestal een module) wordt afgesloten met een tentamen. Elk tentamen omvat een

onderzoek naar de kennis, het inzicht en de vaardigheden van de student. De instelling bepaalt de inhoud en

opzet van de tentamens.

6.14. Overgang naar het volgende studiejaar

In het hoger onderwijs wordt aan het einde van het eerste jaar of de propedeutische fase, aan de student een

advies, in sommige gevallen een afwijzing, uitgebracht over de voortzetting binnen of buiten de

bacheloropleiding. In het wetenschappelijk onderwijs heeft de propedeuse nog steeds de functie van

oriëntatie, verwijzing en selectie. Universiteiten bepalen zelf of zij een propedeutisch examen afnemen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



124

6.15. Examens en getuigschriften


Het bestuur van de instelling verzorgt de examens binnen de instelling. Het instellingsbestuur stelt voor het

afnemen van examens en het organiseren en coördineren van tentamens voor elke opleiding een

examencommissie in.

De wet omvat een aantal randvoorwaarden over de bij een examen te volgen procedure. De kwaliteiten op

het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden die een student moet hebben verworven, die geformuleerd

zijn in de onderwijsen examenregeling, worden via het examen getoetst. Aan het eind van het eerste

studiejaar kan er een propedeutisch examen zijn. Na vier jaar is er een afsluitend examen. Een getuigschrift

wordt uitgereikt indien het examen met goed gevolg is afgelegd. Op het getuigschrift staan de vakgebieden

vermeld waarop het examen betrekking heeft.

De student die de studie voor het afsluitend examen afbreekt ontvangt een verklaring die vermeldt hoever

hij met de studie is gevorderd en welke tentamens (tussentijdse examens) met goed gevolg zijn afgelegd.

Opleidingen die in het bijzonder gericht zijn op bepaalde beroepen omvatten in elk geval een praktische

voorbereiding op de beroepsuitoefening.

Titulatuur

Het instellingsbestuur verleent de graad Bachelor en de graad Master aan degene die met goed gevolg het

afsluitend examen van een bacheloropleiding in het hoger beroepsonderwijs respectievelijk het afsluitend

examen van een masteropleiding in het hoger beroepsonderwijs heeft afgelegd.

Sinds 20 april 2009 geldt een nieuwe situatie voor de titulatuur (zie 6.2.).


Voor elke opleiding in het wetenschappelijk onderwijs bestaat een afsluitend examen van een

bacheloropleiding en een afsluitend examen van de masteropleiding. Voor het afnemen van examens en het

organiseren en coördineren van tentamens stelt het instellingsbestuur voor elke opleiding een

examencommissie in.

Wanneer de afsluitende examens met goed gevolg afgelegd zijn wordt een getuigschrift uitgereikt. Op het

getuigschrift staan de examenonderdelen, met eventueel vermelding van de bevoegdheid.

Voor bepaalde beroepen is met het behalen van het doctoraal- of masterdiploma de universitaire opleiding

nog niet voltooid. Zo moet voor (dier)geneeskunde, tandheelkunde, farmacie, wijsbegeerte en alle

universitaire lerarenopleidingen een afsluitend beroepsexamen worden afgelegd. Deze opleidingen

omvatten in elk geval een praktische voorbereiding op de beroepsuitoefening.

Academische titels

Het instellingsbestuur verleent de graad Bachelor en de graad Master aan degene die met goed gevolg het

afsluitend examen van een bacheloropleiding in het wetenschappelijk onderwijs respectievelijk het

afsluitend examen van een masteropleiding in het wetenschappelijk onderwijs heeft afgelegd.

Degene aan wie een graad is verleend, mag de titel Bachelor of Arts/Science dan wel de titel Master of

Arts/Science voeren, afgekort tot BA, BSc of MA, MSc, geplaatst achter de naam.

Om een doctoraat te kunnen verkrijgen (dr.) dient men een proefschrift te schrijven, onder supervisie van

een of meer promotoren (zie 6.18.2.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



125

6.16. Begeleiding en relatie met de arbeidsmarkt

Begeleiding

De inschrijving als student geeft het recht op studiebegeleiding. Het instellingsbestuur is verplicht

bijzondere aandacht te besteden aan de begeleiding van allochtone studenten. Het Expertise CentrumAllochtonen Hoger Onderwijs (ECHO, www.echo-net.nl) ondersteunt hogere onderwijsinstellingen in een

betere opvang en begeleiding van allochtone studenten, zodat in- en doorstroom van allochtone studenten

in het hoger onderwijs worden bevorderd.

In 2004 is het Platform Bèta Techniek opgericht (www.platformbetatechniek.nl). Zij heeft van de overheid de

opdracht gekregen om te zorgen voor voldoende en kwalitatief goed opgeleide bèta's en technici. Daarnaast

is haar taak de deskundigheid en het gezag van bedrijfsleven, onderwijs en onderzoek te verenigen en op te

treden als ambassadeur van het Deltaplan (plan waarmee beoogd wordt een dreigend tekort aan

kenniswerkers, met name bèta's en technici te bestrijden).


Relatie met de arbeidsmarkt

Voor het hbo zijn hechte contacten tussen hogescholen en arbeidsmarkt van groot belang. Deze vinden

zowel plaats op landelijk niveau als op het niveau van de opleidingen.

De Hbo-raad (www.hbo-raad.nl) houdt jaarlijks een landelijk onderzoek naar de arbeidsmarktpositie van

afgestudeerde hbo-studenten, de hbo-monitor.


Relatie met de arbeidsmarkt

Universitaire opleidingen bereiden studenten voor op de opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker envoor beroepen waarvoor een wetenschappelijke opleiding nuttig is. Slechts een kleine groep

wetenschappelijk opgeleiden (ongeveer 10%) is werkzaam in een onderzoeksfunctie. Binnen voltijdse

opleidingen kan sprake zijn van een verplichte stage.

De universiteiten brengen, net als de hogescholen, de arbeidsmarktpositie van hun afgestudeerden in kaart.

Sinds 1998 worden alle afgestudeerden bevraagd over hun arbeidsmarktpositie. Resultaten worden

tweejaarlijks bekend gemaakt in de WO-monitor.


De weten regelgeving voor het hoger onderwijs maakt geen onderscheid tussen bijzonder en openbaar

hoger onderwijs.

6.18. Alternatieve en voortgezette opleidingen

6.18.1. Voortgezette opleidingen

Zowel in het hbo als in het wo worden postdoctorale beroepsopleidingen aangeboden. Bij de postdoctorale

beroepsopleidingen is geen sprake van een in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

onderzoek (WHW) geregeld examen. Deze opleidingen worden niet door de overheid betaald en

studiefinanciering is niet mogelijk. Wel heeft de overheid in het verleden startsubsidies gegeven. In principe

worden de kosten gedragen door de studenten of hun werkgevers.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



126


Invoering van de bachelor-masterstructuur betekent dat instellingen wettelijk in de gelegenheid worden

gesteld voor een postinitiële masteropleiding (zie 6.10.) een mastergraad te verlenen, mits deze

geaccrediteerd is. Deze masteropleidingen worden niet in de wet geregeld.

6.18.2. Opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker / technisch ontwerper

Afgestudeerden die de initiële opleiding hebben afgerond kunnen solliciteren naar de functie van assistent-

in-opleiding (aio), onderzoeker-in-opleiding (oio) of bursaal. Aio's worden tijdelijk bij de universiteit

aangesteld en oio's bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Beide krijgen

een ambtelijke aanstelling met bijbehorende rechten (vakantietoeslag, pensioenopbouw enz.) en plichten

(werkovereenkomst). Aio's en oio's ontwikkelen zich tot wetenschappelijk onderzoeker of technologisch

ontwerper door het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en het volgen van onderwijs. Bursalen zijn

beurspromovendi, die vier jaar lang een beurs krijgen.

De vierjarige onderzoekersopleiding wordt afgesloten met een proefschrift onder supervisie van een of meer

promotoren. De opleiding tot technologisch ontwerper bij een van de drie technische universiteiten wordtafgesloten met het vervaardigen van een technologisch ontwerp.

Onderzoekscholen

In een onderzoekschool concentreert zich hoogwaardig onderzoek op een gebied of in multidisciplinair

verband. Een onderzoekschool biedt getalenteerde assistenten in opleiding (aio's) een aanstelling inclusief

een intensieve vierjarige opleiding tot zelfstandig onderzoeker. Het is de bedoeling dat zij de opleiding

afsluiten met een promotie. Een onderzoekschool fungeert als nationaal en internationaal aanspreekpunt

voor een bepaald vakgebied. De onderzoekscholen worden gekenmerkt door een gewaarborgde

begeleiding en onderwijs. Regelmatige evaluatie en eigen budgetverantwoordelijkheid behoren tot de

opzet. Er zijn 86 (2008) officieel erkende onderzoekscholen in Nederland.

Toponderzoekscholen

Toponderzoekscholen zijn bedoeld om het wetenschappelijk toponderzoek in Nederland een impuls te

geven, moeten aan zeer strenge kwaliteitscriteria voldoen en maken aanspraak op extra financiering. Ze

worden geselecteerd door het algemeen bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk

Onderzoek (NWO), op basis van een advies van een onafhankelijke commissie. In 1998 heeft de minister zes

toponderzoekscholen aangewezen. Na evaluatie van deze scholen in 2003 is besloten de subsidiëring te

verlengen tot 2013, met een tussentijdse evaluatie van de kwaliteit in 2009 of 2010.

6.18.3. Open Universiteit Nederland

De OUNL (www.ou.nl) is een rijksinstelling en zij is in 1984 opgericht met als maatschappelijke taak het

bieden van een tweede kans of tweede weg voor het volgen van hoger (afstands)onderwijs aan volwassenen

die daar niet eerder aan toegekomen zijn. De taken van de OUNL zoals vermeld in de Wet op het Hoger

Onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) zijn ‘het verzorgen van wetenschappelijk onderwijs en

van hoger beroepsonderwijs tot taak, alsmede het leveren van een bijdrage aan de vernieuwing van het

hoger onderwijs. Zij verzorgt in elk geval initiële opleidingen. Zij verzorgt deze in de vorm van

afstandsonderwijs’. De OUNL maakt hoger onderwijs voor velen toegankelijk door het ontbreken van

formele toelatingseisen en een groot aantal vrijheidsgraden (plaats, tijd, tempo). In Nederland zijn er 12

studiecentra en 2 steunpunten en in Vlaanderen zijn er 6 studiecentra ingericht. In deze regionale

studiecentra vinden studievoorlichting, studiebegeleiding en studieadvisering plaats. De Open Universiteit

Nederland is zelfstandig, maar onderhoudt wel relaties met de andere universiteiten en hogescholen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



127

Certificaten en diploma

Na een met succes afgerond tentamen kan een certificaat worden verkregen, dat eventueel ingewisseld kan

worden als men later besluit alsnog een volledige opleiding bij de OUNL te gaan volgen. Een universitair

diploma kan worden behaald door het volgen van een van de wetenschappelijke opleidingen.

Titulatuur

De Open Universiteit Nederland is gerechtigd wettelijk erkende academische titels BA en MA te verlenen, aan

diegenen die met goed gevolg een diplomaprogramma hebben afgesloten. Ook promoveren (titel "dr.") is

mogelijk aan de Open Universiteit Nederland.

6.19. Statistieken hoger onderwijs


6.19.1. Kerncijfers studenten hoger beroepsonderwijs

Tabel 6.2. Ingeschreven studenten hbo naar studierichting en opleidingsvorm (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal (inclusief hbo-groen) 365,7 374 382,9

Studierichting

Onderwijs 69,7 67,3 64,8

Techniek 57,5 58,5 6

Gezondheid 31,6 32,5 34,5

Economie 129,8 135,7 140,9

Gedrag en Maatschappij 52,3 55,2 57,5

Taal en Cultuur 16,7 17,0 17,4

Hbo-groen (totaal) 8,1 7,9 7,9

Per opleidingsvorm (inclusief hbo-groen)

Voltijd 292,2 301,1 309,3

Deeltijd 61,8 61,1 61,6

Duaal 11,8 11,7 12,1

Tabel 6.3. Eerstejaars hoger beroepsonderwijs (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal (inclusief hbo-groen) 89 91,4 93,2

Studierichting

Onderwijs 14,0 13,2 12,3

Techniek 14,5 14,9 1


Economie 33,1 34,9 36,0


7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



128


Hbo-groen (totaal) 2,1 2,0 2,1

Per opleidingsvorm (inclusief hbo-groen)

Voltijd 77,0 79,4 81,0

Deeltijd 9,5 9,7 9,9

Duaal 2,5 2,3 2,3

Tabel 6.4. Afgestudeerden hoger beroepsonderwijs (x 1000)

2006 2007 2008

A) Totaal Bachelor afgestudeerden (excl. groen) 57,8 58,2 58,5

Studierichting

Onderwijs 11,3 11,2 10,5

Techniek 10,4 10,1


Economie 19,2 19,4 20,4



Totaal Landbouw (hbo-groen) 1,9 1,8 1,6

Per opleidingsvorm (inclusief groen)

Voltijd 46,0 48,0 48,4

Deeltijd 11,3 9,9 9,6

Duaal 2,3 2,1 2,0

B) Totaal Master-afgestudeerden (excl. groen)

4,5 4,8 5,0

6.19.2. Kerncijfers instellingen en personeel hoger beroepsonderwijs

Tabel 6.5. Aantal instellingen hoger beroepsonderwijs

Instellingen 2006 2007 2008

Totaal aantal instellingen 37 37 36

Kleine hogeschool (0-1000 studenten) 6 6 7

Middel-hogeschool (1000-5000 studenten) 15 15 13

Middelgrote hogeschool (5000-10.000 studenten) 4 4 4

Grote hogeschool (meer dan 10.000 studenten) 12 12 12

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



129

Tabel 6.6. Gemiddelde omvang hogescholen

2006 2007 2008

Gemiddeld aantal ingeschreven studenten per hogeschool 9.670 9.890 10.420

Tabel 6.7. Personeel

2005 2006 2007

Totaal aantal personeelsleden in fte (x 1000) 24,5 25,6 27,4

waaronder onderwijzend personeel 13,5 14,1 14,9

waaronder ondersteunend personeel 11,0 11,6 12,5

Gemiddelde leeftijd 45,2 45,2 45,1

Ratio student/onderwijzend personeel 25,7 25,4 24,5

Percentage vrouwen 46 46 47

Percentage 50 jaar en ouder 40 40 40

6.19.3. Kerncijfers studenten wetenschappelijk onderwijs

Tabel 6.8. Ingeschreven studenten wetenschappelijk onderwijs naar studierichting, inclusief

extraneï (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal exclusief wo-groen 202,7 206,8 213,9Studierichting

Natuur 15,3 16,0 16,9

Techniek 26,2 26,7


Economie 31,8 32,2 33,9

Recht 26,3 26,5 27,1



Universitaire lerarenopleiding 1,0 1,1 1,1

Totaal wo-groen 4,5 4,7 5,1

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



130

Tabel 6.9. Eerstejaars wetenschappelijk onderwijs, inclusief extraneï (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal exclusief wo-groen 41,4 43,5 45,4

Studierichting

Natuur 3,6 3,7 3,8

Techniek 5,0 5,6


Economie 7,4 8,2 8,8

Recht 4,9 5,1 5,2



Universitaire lerarenopleiding* 0,0 0,1 0,1

Totaal wo-groen 1,1 1,3 1,4

* De universitaire lerarenopleiding is geen startopleiding dus zijn de eerstejaars studenten niet opgenomen

in het totaal aantal eerstejaars.

Tabel 6.10. Afgestudeerden (doctoraal en Master) (x 1000)

2006 2007 2008

Totaal excl. wo-groen 28,4 30,2 27,8

Studierichting

Natuur 1,8 1,9 1,9

Techniek 3,3 3,5


Economie 5,8 5,7 5,1

Recht 3,3 3,8 3,6



Onderwijs 1,0 1,0 0,9

Wo-groen 1,0 1,0 0,9

6.19.4. Kerncijfers instellingen en personeel wetenschappelijk onderwijs

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



131


Instellingen 2005 2006 2007

Aantal instellingen 12 12 12

Gemiddelde instellingsgrootte (bruto ingeschrevenen x1000) 16,7 16,9 17,2

Tabel 6.12. Personeel

2005 2006 2007

A) Totaal aantal personeelsleden (in fte x 1000) 36,9 36,6 36,9

Waaronder wetenschappelijk personeel 20,3 20,4 20,7

Waaronder ondersteunend personeel 16,5 16,2 16,3

Hoogleraar 2,1 2,1 2,2

Universitair hoofddocent 1,9 1,9 1,9

Universitair docent 3,8 3,9 3,9

Overig wetenschappelijk personeel 5,5 5,5 5,7

Assistent in opleiding (aio) 7,0 7,0 6,9

B) Percentage vrouwelijk wetenschappelijk personeel 39 39 40

Waarvan Universitair hoofddocent 16 17 17

Waarvan Hoogleraar 10 10 11

C) Ratio studenten/wetenschappelijk personeel 9,8 9,9 10,0

6.19.5. Kerncijfers open universiteit

Tabel 6.13. Kerncijfers open universiteit (OU): studenten en diploma's

2005 2006 2007

Totaal actieve studenten (x1000) 16,9 16,3 15,2

Eerstejaars (x1000) 5,6 5,5 5,5

Wo-diploma's 463 592 869

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



132

7. Educatie en beroepsonderwijs

Beroepsonderwijs wordt gegeven op scholen voor voortgezet onderwijs (vmbo), scholen voor middelbaar

beroepsonderwijs (mbo) en scholen voor hoger beroepsonderwijs (hbo). Gezamenlijk vormen zij deberoepsonderwijskolom. Dit hoofdstuk bespreekt het beroepsonderwijs in de zin van de Wet educatie en

beroepsonderwijs (WEB). Deze wet omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en volwasseneneducatie

en niet het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo).

Figuur 7.1. Opleidingsstructuur Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve)

als voltijd

als voltijd

assistent-opleiding

basisberoepsopleiding

vakopleiding

middenkader/specialistenopleiding

bve

mbo volwasseneneducatiemet / zonder NT2

bol

voltijd

niveau 3 / 4

niveau 1 - 4

vmbo/tlhavovwo

niveau 1 - 4

niveau 1 - 4

deeltijd

bbl

vavo

SR

PRO

PRG

ER

BOL: Beroepsopleidende Leerweg

BBL: Beroepsbegeleidende Leerweg

ER: Educatieve Redzaamheid

SR: Sociale Redzaamheid

PRO: Professionele Redzaamheid Ongekwalificeerd

PRG: Professionele Redzaamheid Gekwalificeerd

Middelbaar beroepsonderwijs

Het mbo is gericht op de theoretische en praktische voorbereiding voor de uitoefening van beroepen. Het

gaat om beroepen waarvoor een beroepskwalificerende opleiding is vereist of nuttig kan zijn. Het mbo richt

zich primair op jongeren vanaf 16 jaar en kent drie sectoren: economie, techniek en dienstverlening engezondheidsonderwijs. De opleidingen worden op vier kwalificatieniveaus (zie 7.10.1.) aangeboden:

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



133

● niveau 1: de assistentopleiding

● niveau 2: de basisberoepsopleiding

● niveau 3: de vakopleiding

● niveau 4: de middenkaderopleiding en de specialistenopleiding

Elk niveau heeft niveau eisen, die beschreven zijn aan de hand van eindtermen. De eindtermen vormen debouwstenen voor een kwalificatie (zie 7.14.1.). Alle opleidingen kunnen in principe via twee leerwegen

worden gevolgd:

● een beroepsopleidende leerweg (bol), waarbij de omvang van de beroepspraktijkvorming tussen de

20 en 60% ligt;

● een beroepsbegeleidende leerweg (bbl) waarbij het percentage beroepspraktijkvorming meer dan

60% is (voormalig leerlingwezen).

Volwasseneneducatie

Volwasseneneducatie, onderwijs voor volwassenen, is gericht op de bevordering van de persoonlijke

ontplooiing ten dienste van het maatschappelijk functioneren.

De WEB onderscheidt vier typen opleidingen volwasseneneducatie (zie 7.10.2.):

● opleidingen voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo), gericht op het behalen van een

diploma voortgezet onderwijs, of onderdelen van dat diploma (behalen vmbo (tl), havo- of vwo

niveau 4, 5 en 6 van de kwalificatiestructuur);

● opleidingen gericht op breed maatschappelijk functioneren (bmf);

● opleidingen Nederlands als tweede taal (NT2);

● opleidingen gericht op sociale redzaamheid (sr).


De 'verheffing' van de burgers van de lagere klassen tot deugdzame burgers lag ten grondslag aan de

oprichting van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen in 1784. De ontstaansgeschiedenis van vele

vormen van volwasseneneducatie ligt in de negentiende eeuw. Veelal op particulier initiatief ontstonden in

deze eeuw educatie- en scholingsmogelijkheden voor volwassenen. Sinds 1850 werden er initiatieven

genomen om te komen tot een vorm van volksontwikkelingswerk, geïnspireerd op het Engelse Toynbee-

werk waarin discussieavonden en lezingen werden georganiseerd en professoren spraken over de

ontwikkelingen in hun vak.

In Amsterdam werd in 1913 de eerste Volksuniversiteit opgericht. Onderwijs werd aangeboden zonder drang

tot presteren, met een kennisoverdracht gebaseerd op wetenschappelijke objectiviteit en gepresenteerd op

een wijze die begrijpelijk is voor brede lagen van de bevolking. Overheidsbemoeienis met

volwasseneneducatie, in de zin van regulering via wetgeving, komt pas in de twintigste eeuw tot stand.

Onder invloed van de democratiseringsbeweging van de zeventiger jaren werd het zogenaamde

tweedekansonderwijs ingevoerd. Het doel was volwassenen boven de 18 jaar de mogelijkheid te geven

alsnog een schooldiploma te halen. Veel volwassenen, maar voornamelijk vrouwen, hebben van die tweede

kans gebruik gemaakt. Al snel was de term 'Moedermavo' geboren. De Moedermavo bood de mogelijkheid

om deelcertificaten of in drie jaar het mavo -diploma te behalen (in tegenstelling tot het reguliere 4-jarige

mavo werd alleen in examenvakken lesgegeven). De lesuren voor de Moedermavo waren voor moeders

gunstig aangepast. Sinds het begin van de jaren tachtig waren er beleidsplannen met betrekking tot

volwasseneneducatie, waarop de Kaderwet volwasseneneducatie uit 1991 volgde. Deze kaderwet is in 1996

opgegaan in de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



134

Ook de ontwikkeling van het beroepsonderwijs is lange tijd een zaak van particulier initiatief geweest. Pas in

1919 kwam door de groei van het aantal beroepsscholen een wettelijke regeling tot stand, de

Nijverheidsonderwijswet.

Op 1 januari 1996 trad de WEB in werking. Deze wet bracht meer samenhang in alle tot dan toe bestaande

vormen van volwasseneneducatie en middelbaar beroepsonderwijs. Voor die tijd waren er in Nederlandtwee vormen van secundair beroepsonderwijs: het leerlingwezen en het beroepsonderwijs. Het

leerlingwezen bood vakopleidingen in een groot aantal bedrijfstakken en was een combinatie van leren op

school en in de praktijk. Het beroepsonderwijs stamt uit de jaren vijftig, bijvoorbeeld de Middelbare

Technische School (MTS). Later kwamen er ook andere richtingen bij, zoals economie (MEAO), agrarisch

(MAO) en dienstverlening en gezondheidszorg (MDGO).


Strategische Agenda beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 2008-2011

In 2008 is de strategische agenda voor beroepsonderwijs en volwassenen-educatie uitgekomen. Deze is

opgesteld in samenwerking met het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, het Ministerie van

Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Economische Zaken. Het kabinet wil de kwaliteit

van het beroepsonderwijs verbeteren zodat het aansluit bij de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt. De

agenda richt zich op de volgende beleidsprioriteiten:

● Betere aansluiting beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt;

o De ambitie is ervoor te zorgen dat het aanbod van gekwalificeerd personeel zo goed

mogelijk aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt, zowel kwalitatief als kwantitatief.

● Verbeteren van de onderwijskwaliteit;

o De komende jaren is alles erop gericht dat per augustus 2010 de mbo-opleidingen zijn

geënt op de nieuwe kwalificatiedossiers (zie 7.14.1.).

● Een betere aansluiting in de beroepskolom;

o De ambitie is een beter functionerende beroepskolom (vmbo-mbo-hbo) die ervoor zorgt

dat er minder studenten uitvallen en dat zoveel mogelijk studenten een diploma halen op

een zo hoog mogelijk niveau waaraan behoefte is op de arbeidsmarkt (zie 7.13.).

● Actieve en duurzame participatie aan onderwijs, arbeidsmarkt en samenleving;

o Diverse groepen mensen dreigen de aansluiting met de maatschappij te missen. Bepaalde

jongeren, ouderen en mensen met een handicap verwerven of behouden vaak moeizaam

een positie op de arbeidsmarkt, doordat zij niet beschikken over de juiste competenties

(kennis, vaardigheden en houding). Het mbo kan ze helpen om die competenties te

verwerven en moet daarom de drempelloze instroom behouden.

● Meer samenhang in het educatiebeleid;o Tot 2009 hadden gemeenten te maken met drie bekostigingsregimes. Zij kregen middelen

voor educatie, re-integratie en inburgering in de vorm van afzonderlijke specifieke

uitkeringen, waardoor een integrale aanpak werd belemmerd. Vanaf 1 januari 2009 is de

Wet op het Participatiebudget van kracht. Op grond hiervan zijn de diverse gemeentelijke

budgetten gericht op participatiebevordering samengevoegd. Het bedrag dat voor

educatieve activiteiten is bestemd, heeft de Tweede Kamer tijdens de wetsbehandeling

verlaagd, met ingang van 2010. Voor het bedrag van de uitname wordt in 2009 een

‘Deltaplan taal en rekenen in het mbo’ ontwikkeld. Het voorkomen van (taal)achterstanden

in het mbo (preventief beleid) zou effectiever zijn dan het repareren daarvan in de

volwasseneneducatie (curatief beleid). Het bedrag dat vanaf 2010 beschikbaar blijft voor

educatie, mogen gemeenten vanaf 2011 vrij besteden. Met ingang van dat jaar komt debestedingsverplichting bij regionale opleidingencentra (roc’s) te vervallen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



135

Strategische Agenda beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 2008 - 2011 Werken aan Vakmanschap

Competentiegericht onderwijs

Competentiegericht onderwijs (cgo) wordt sinds 2004 gefaseerd in het mbo ingevoerd en doelt er op

studenten te leren te functioneren in een beroepsgerichte situatie. Momenteel volgt ongeveer 72% van de

mbo-studenten een competentiegerichte opleiding. Op dit moment bestaan er 'oude' en 'nieuwe'

opleidingen naast elkaar, maar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap koerst op algehele

invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur per 1 augustus 2010. Dan worden alle eerstejaars

studenten opgeleid op basis van één (competentiegerichte) kwalificatiestructuur. De nieuwe kwalificaties

beschrijven:

● de relevante en herkenbare aspecten van de beroepsuitoefening in de vorm van kerntaken en

werkprocessen;

● de competenties die nodig zijn om ze succesvol uit te kunnen voeren;

● de onderliggende vakkennis en vaardigheden;

● de prestatie-indicatoren waaraan gezien kan worden dat competenties succesvol worden

aangewend.

Studenten verwerven dan een diploma met betere aansluiting op de arbeidsmarkt en betere mogelijkheden

op doorstroming naar het hbo.

Per mbo-opleiding is een kwalificatiedossier opgesteld waarin staat aan welke eisen een student moet

voldoen om een diploma te krijgen. Scholen bepalen zelf op welke manier zij hun studenten toerusten op

het behalen van een diploma. Alle kwalificatiedossiers samen, opgesteld door het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap en het Ministerie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, vormen de

competentiegerichte kwalificatiestructuur. Deze structuur geeft het kader voor het competentiegerichte

onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs (zie 9.4.2.) gebruikt de kwalificatiedossiers om de kwaliteit voor

het competentiegericht onderwijs en examinering te beoordelen.

Deltaplan taal en rekenen mbo

In 2009 wordt het Deltaplan taal en rekenen mbo opgesteld. Hierin wordt aangegeven hoe het taal- en

rekenniveau van mbo-studenten op korte termijn zal worden verbeterd. Het Deltaplan wordt tot stand

gebracht in nauw overleg met deskundigen, docenten en de koepelorganisaties (VO Raad, MBO Raad, HBO

Raad). Het streven is het Deltaplan taal en rekenen in het mbo in het voorjaar 2009 gereed te hebben.

Experimenten leergang vmbo-mbo 2

Op 1 augustus 2008 zijn in totaal 20 vmbo-scholen en mbo-instellingen gestart met de leergang vmbo-

mbo2. In deze nieuwe leergang volgen leerlingen maximaal vier jaar onderwijs. Scholen mogen zelf vorm en

inhoud geven aan de leergang. De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en van Landbouw,

Natuur en Voedselkwaliteit geven slechts de kaders aan waarbinnen de leergang vorm moet krijgen. Binnen

het experiment is het vmbo-examen niet verplicht. Voorwaarde is wel dat er een terugvalgarantie moet zijn

voor leerlingen als ze dreigen uit te vallen in het experiment. Als ze de leergang niet halen, moeten ze

worden begeleid naar een traject dat leidt tot een vmbo- of een mbo-diploma.

In totaal zijn er 36 experimenten waarbij de bovenbouw van de opleiding vmbo-basisberoepsgerichte

leerweg wordt samengevoegd met een opleiding mbo-niveau 2. Hierdoor ontstaat één nieuwe

geïntegreerde beroepsopleiding. Dit vergroot de kans dat leerlingen een startkwalificatie halen (diploma op

minimaal mbo-niveau 2, zie 2.1.) en het verkleint de kans op voortijdig schooluitval. Aan de eerste lichting

van het experiment nemen 1139 leerlingen deel. In augustus 2009 start de tweede lichting. In totaal nemen

maximaal 5000 leerlingen deel aan het experiment, dat duurt tot 2013.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



136

Eén leergang assistentopleiding vmbo naar mbo

Vanaf het schooljaar 2009/2010 wordt de assistentopleiding van het mbo gecombineerd met het vmbo. Dit

betekent dat leerlingen al in het derde of vierde leerjaar van het vmbo kunnen starten met een mbo niveau-

1-opleiding. Door deze leerroute vallen leerlingen minder snel uit tijdens de overstap van het vmbo naar het

mbo. Bovendien vergroot de leergang de kans op het doorleren tot een startkwalificatie (mbo niveau 2, zie2.1.). De assistentopleiding in het vmbo is uitsluitend bedoeld voor leerlingen van de basisberoepsgerichte

leerweg die moeite hebben met het schoolritme. De vmbo-scholen en mbo-instellingen zijn gezamenlijk

verantwoordelijk voor de leergang en voor de betrokken leerlingen. Om de leergang permanent mogelijk te

maken, worden de Wet op het voortgezet onderwijs en de Wet educatie en beroepsonderwijs aangepast (zie

5.3. en 7.3.).

Aanval op de uitval

Het kabinet wil ervoor zorgen dat in 2012 de schooluitval is teruggebracht tot de helft van 2002 (van 71.000

naar 35.000). In 2006 startte het vorige kabinet de Aanval op de Uitval, met maatregelen die zich richten op

vroege preventie, soepele overgangen, bij de les houden en de praktijk als leermeester. Inmiddels zijn er een

aantal stappen gezet:

● de kwalificatieplicht is per 1 augustus 2007 ingevoerd. Jongeren tussen de 16 en 18 jaar zonder

startkwalificatie moeten onderwijs volgen, gericht op het behalen van een startkwalificatie;

● voor het schooljaar 2006/2007 zijn convenanten gesloten met de 14 RMC-regio's met de hoogste

uitval;

● de registratie van uitval is sterk verbeterd door het onderwijsnummer (BRON).

Dit kabinet (Balkenende IV) gaat het ingezette beleid doorzetten en aanvullen. Het accent ligt op voorkomen

van uitval: jongeren binnen de school houden en betere aansluiting bij de overgang van schooltypen. Dit

beleid omvat de volgende punten:

● extra aandacht voor een soepele overgang van vmbo naar mbo;● meer ruimte voor vmbo-scholieren die het best leren met hun handen;

● meer maatwerktrajecten om uitval te voorkomen;

● meer en betere zorg op school, onder andere door het aantal zorgadviesteams (ZAT's) voor

leerlingen met een cumulatie van gedragsproblemen en/of zorgbehoeftes in het mbo uit te breiden:

samenwerking tussen ROC's en lokale instellingen (leerplicht, GGD, maatschappelijk werk, bureau

jeugdzorg en politie) om jongeren snel de hulp te bieden die ze nodig hebben. Het kabinet wil dat

in 2011 alle scholen een ZAT hebben;

● betere loopbaanoriëntatie, studiekeuze en begeleiding;

● aantrekkelijker onderwijs, met sport en cultuur, om jongeren op school te houden;

● inzet van 20.000 EVC-trajecten voor schooluitvallers van 18 tot 23 jaar.

In januari 2009 heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het rapport 'Vertrouwen in

de School' uitgebracht, waarin de uitval van 'overbelaste' jongeren wordt besproken. Speciale aandacht

wordt gevestigd op de thuissituatie van leerlingen, hun emotionele ontwikkeling, de rol van leraren en het

betrekken van de leerlingen bij de maatschappij.

Vertrouwen in de school

Regionale, melden coördinatiefunctie

Via de regionale, melden coördinatiefunctie (rmc-functie) van (contact)gemeenten, worden jongeren die

zijn uitgevallen teruggeleid naar het onderwijs en/of een leerwerkbaan. De gemeenten onderhouden eennetwerk van onder meer instellingen voor jeugdzorg, onderwijs en werk en inkomens om de condities te

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



137

creëren die een terugkeer naar onderwijs en/of werk mogelijk maken. Dit heeft als doel om jongeren op te

leiden tot minimaal een startkwalificatieniveau (een diploma op havo-, vwo- of mbo-2-niveau). Daarbij wordt

het makkelijker om tussentijds in te stromen in een opleiding. Ook wordt momenteel gewerkt aan een

leerwerkplicht voor jongeren van 18 tot 27 zonder startkwalificatie met een melden informatieplicht voor

voortijdig schoolverlaters.

Eén digitaal verzuimloket

Het melden van spijbelgedrag door scholen en instellingen aan gemeenten vormt een knelpunt bij het

terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Om dit knelpunt aan te pakken hebben het ministerie van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de IB-groep gewerkt aan één digitaal loket voor het melden van

spijbelgedrag; scholen melden hun verzuimgegevens straks bij één loket bij de IB-groep, dat vervolgens de

juiste gemeente (RMC en Leerplicht) op de hoogte stelt. Van november 2007 tot mei 2008 is er een pilot

uitgevoerd waarin 18 scholen (mbo en vo) en 9 gemeenten de meldprocedure hebben getoetst. Met ingang

van 1 augustus 2008 is gestart met de landelijke invoering van de uniforme meldprocedure via het digitale

loket. Het is de bedoeling dat de invoering per 1 september 2009 is afgerond en dat dan alle gemeenten, vo-

scholen en bve-instellingen zijn aangesloten.


Met ingang van de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) op 1 januari 1996, zijn opleidingen in de

volwasseneneducatie en het beroepsonderwijs in een samenhangend wettelijk kader geregeld. Het

uitvoeringsbesluit WEB beschrijft de bekostiging van het beroepsonderwijs, de rijksbijdragen voor

volwasseneneducatie en de bekostiging van de kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven (zie 7.15.1.). De

Arbeidsvoorzieningswet biedt het kader voor scholingsmaatregelen voor werklozen.

7.3.1. Wet educatie en beroepsonderwijs

De WEB is op 1 januari 1996 in werking getreden en is gefaseerd ingevoerd tussen 1 januari 1996 en 1 januari2000. In 1997 is de kwalificatiestructuur van het beroepsonderwijs in werking getreden. In 1998 is de

vorming van regionale opleidingencentra (ROC's) voltooid (zie 7.5.). Tenslotte is op 1 januari 2000 een

bekostigingsmodel ingevoerd waarbij de bekostiging gedeeltelijk plaats vindt op basis van het aantal

deelnemers per opleiding gedifferentieerd naar leerweg en gedeeltelijk op basis van het aantal

gediplomeerden aan de instellingen. 1 augustus 2008 is de WEB gewijzigd om leerlinggebonden financiering

mogelijk te maken (zie 7.9.).

In de WEB staan landelijke kwalificatiestructuren voor volwasseneneducatie en beroepsonderwijs centraal

(voor ontwikkelingen zie 7.2.).

Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB)

7.3.2. Wet Medezeggenschap Onderwijs 1992

De Wet Medezeggenschap Onderwijs 1992 (WMO 1992) verplicht elke bve-instelling een

medezeggenschapsraad (MR) in te stellen (zie 2.7.1.). De MR bestaat uit vertegenwoordigers vanuit het

(onderwijzend) personeel (50%) en de deelnemers die een opleiding aan de instelling volgen (50%). Leden

van het bestuur van de instelling kunnen geen deel uitmaken van de MR. De MR kan met het instemmings-

en adviesrecht invloed uitoefenen op de organisatie van de school, de inrichting van het onderwijs en de

manier waarop het budget verdeeld wordt tussen personeel, het personeels- en arbeidsmarktbeleid en de

materiële instandhouding van de school. De WMO stelt dat het bevoegd gezag geen belangrijke

beslissingen kan nemen zonder de instemming of advies van de MR.

Wet medezeggenschap onderwijs 1992 (WMO 1992)

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



138

7.3.3. Scholingsmaatregelen

Voormalig werkzoekende werknemers zonder startkwalificatie (mbo-niveau 2) raken bij minder gunstige

economische omstandigheden vaak het eerst hun baan kwijt. Om de kans op duurzame arbeidsreïntegratie

te vergroten, is het van het grootste belang dat voormalig werkzoekende werknemers zonder

startkwalificatie (diploma havo, vwo of mbo-2-niveau 2) alsnog de mogelijkheid krijgen om deze te behalen

terwijl ze werken, of voordat ze werk hebben.

Voor deze operationele doelstelling werden tot nu toe de volgende instrumenten ingezet:

● Een fiscale afdrachtvermindering onderwijs, ter vergoeding van de loonkosten van leerling-

werknemers op een leerarbeidsplaats (zie 7.15.1.);

● Subsidies uit het Europees Sociaal Fonds (ESF). Bedrijven en overheidsinstellingen kunnen deze

subsidies gebruiken om werknemers scholing te laten volgen waardoor ze zich makkelijker kunnen

aanpassen aan veranderingen op de arbeidsmarkt;

● Een aanvullende afdrachtvermindering voor werkgevers, die wordt verstrekt in verband met te

maken extra kosten voor scholing en begeleiding van werknemers, waarbij de werknemers alsnog

een startkwalificatie behalen. Het gaat daarbij alleen om de werknemers die, door het aanvaarden

van een baan, voortijdig uit een scholingstraject stappen en personen die, zonder dat sprake is van

een traject, gaan werken zonder startkwalificatie.


Volwasseneneducatie en beroepsonderwijs zijn, gezien diverse maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder

'Een leven lang leren', van grote betekenis voor het individu, de arbeidsmarkt en voor de samenleving. De

Wet Educatie en Beroepsonderwijs heeft naast een sociaal-economische functie (afstemming op de

arbeidsmarkt, bevordering van inzetbaarheid) ook een sociaal-culturele functie (integratie van

achterstandgroepen, bevordering van participatie).

Leven lang leren

De Lissabon-doelstelling dat in 2010 20% van de 25-64 jarigen deelneemt aan onderwijsen

trainingsactiviteiten dient als impuls voor een leven lang leren, waarbij er ingespeeld wordt op leren tijdens

de loopbaan. Het doel is dat mensen het vermogen ontwikkelen te leren en flexibel te reageren op

veranderingen in de beroepspraktijk en de samenleving. De ministeries van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap en Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben gezamenlijk het project Leren & Werken

opgestart. Werkgevers, werknemers, burgers, bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, Centrum voor Werk en

Inkomen (CWI), Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), reïntegratieinstellingen, gemeenten

en andere betrokken partijen in de regio worden gestimuleerd en ondersteund om een leven lang leren

mogelijk te maken. De overheid schept de voorwaarden maar uiteindelijk zijn het deze partijen in het procesvan leren en werken die de doelstelling waar moeten maken. De overheid biedt fiscale voordelen die een

leven lang leren aantrekkelijk maken (zie 7.3.). Ook zijn subsidies beschikbaar gesteld om bijvoorbeeld evc-

trajecten te realiseren en leerwerkloketten te ontwikkelen (zie 7.15.).

7.4.1. Middelbaar Beroepsonderwijs

Doelstelling van het middelbaar beroepsonderwijs, zoals omschreven in de Wet educatie en

beroepsonderwijs, is de theoretische en praktische voorbereiding voor de uitoefening van beroepen

waarvoor een beroepskwalificerende opleiding is vereist of nuttig kan zijn. Het beroepsonderwijs bevordert

tevens de algemene vorming en de persoonlijke ontplooiing van de deelnemers en draagt bij aan het

maatschappelijk functioneren.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



139

7.4.2. Educatie

Volwasseneneducatie (ook wel educatie) is gericht op de bevordering van de persoonlijke ontplooiing ten

dienste van het maatschappelijk functioneren van volwassenen (sociale redzaamheid). Kennis, inzicht,

vaardigheden en houdingen worden ontwikkeld op een manier die aansluit bij de behoeften, mogelijkheden

en ervaringen van de volwassenen. Educatie kan voorbereiden op beroepsopleidingen en draagt bij aan

versterking van het persoonlijk en het maatschappelijk functioneren van individuen.

7.5. Instellingen en schooltypen

Instellingen worden geacht maatwerk te leveren voor zowel jongeren zonder arbeidservaring als voor

werkenden en werkzoekenden. Voor leerlingen met onderwijsachterstanden geeft de Wet educatie en

beroepsonderwijs (WEB) onderwijsinstellingen de mogelijkheid om speciale leerroutes te ontwerpen.

● regionale opleidingencentra (ROC's) bieden het complete scala aan opleidingen uit de

volwasseneneducatie en het beroepsonderwijs (voltijd of deeltijd). Dit gecombineerde

onderwijsaanbod versterkt de institutionele en programmatische samenhang tussen het

beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Sinds de invoering van de WEB in 1996 zijn de

gemeenten verantwoordelijk voor de planning en bekostiging van de volwasseneneducatie.

Overkoepelend orgaan voor beroeps- en volwasseneneducatie is de MBO Raad (www.mboraad.nl).

● De bve-sector bestond in 2007 uit 60 onderwijsinstellingen, waarvan 43 ROC's (exclusief groen

onderwijs). Vanaf 1 januari 1998 bekostigt de overheid geen instellingen meer, die niet bij een ROC

zijn aangesloten. Op die regel zijn uitzonderingen voor dertien vakscholen die opleidingen

verzorgen voor een specifieke branche. Twee instellingen mogen zelfstandig blijven op grond van

hun confessionele identiteit en twee scholen zijn verbonden aan doveninstituten.

● De agrarische opleidingen zijn ondergebracht in de Agrarische Opleidings Centra (AOC's). Het

beroepsonderwijs op het gebied van landbouw en de natuurlijke omgeving valt onder de

verantwoordelijkheid van de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit.

Volwasseneneducatie

Gemeenten dragen zorg voor een aanbod van opleidingen dat aansluit op de vraag naar

volwasseneneducatie en de doelgroepen daarvan. Daarbij gaat het vaak om volwassen analfabeten,

allochtonen en ouderen, maar ook om specifieke groepen zoals jonge moeders of langdurig werklozen. De

gemeenten kopen educatie in bij regionale opleidingencentra (ROC's), inclusief een goed aanbod van

alfabetiseringscursussen, en leggen over het gevoerde onderwijsbeleid verantwoording af aan het Ministerie

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

De opleidingen uit de educatie zijn sinds de invoering van de WEB ondergebracht bij de ROC's. De Centra

voor Vakopleiding Volwassenen, de Centra voor Beroepsoriëntatie en Beroepsoefening en de

Vrouwenvakscholen, die in het kader van scholingsmaatregelen binnen de Arbeidsvoorzieningswet een rol

spelen, kunnen zich aansluiten bij ROC's of als verzelfstandigde instituten nauw gaan samenwerken met de

ROC's.

Nederland telt ongeveer 100 volksuniversiteiten, waarvan 6 als onderdeel van een ROC. De overige

volksuniversiteiten zijn zelfstandige stichtingen of verenigingen. In totaal bereiken de volksuniversiteiten

jaarlijks circa 200.000 cursisten. Volksuniversiteiten verzorgen uiteenlopende cursussen op veel terreinen. De

meeste cursisten volgen de cursussen vreemde talen, geschiedenis, kunst en cultuur en creatief en

ambachtelijk.

Overige taken van de volksuniversiteiten zijn:

● Het bieden van oriëntatie en bezinning op geestelijke en maatschappelijke stromingen (door studie

en discussie);

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



140

● Verdieping (door middel van lezingen, discussies, tentoonstellingen en dergelijke);

● Het ontwikkelen van educatieve programma's gericht op bepaalde groepen, zoals vrijwilligers in de

zorg, allochtone moeders, ouderen en licht verstandelijk gehandicapten.

7.6. Geografische spreiding van instellingen

Er bestaat geen overheidsbeleid ten aanzien van de geografische spreiding van instellingen voor

volwasseneneducatie en/of beroepsonderwijs.

7.7. Toelating

7.7.1. Middelbaar beroepsonderwijs

Onder de kwalificatiestructuur van de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) gelden de volgende

inschrijvingseisen:

● Voor een assistentopleiding of basisberoepsopleiding gelden geen vooropleidingseisen.

● Voor een vakopleiding of middenkaderopleiding is vereist:

o een diploma voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) of

o een diploma middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo) of

o een bewijs dat de eerste drie jaren van een school voor hoger algemeen voortgezet

onderwijs (havo) of voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) met gunstig

gevolg zijn doorlopen.

● Om een specialistenopleiding te kunnen volgen is een diploma vakopleiding voor een zelfde beroep

of beroepencategorie vereist.

In de wettelijke doorstroomregeling vmbo-mbo zijn de doorstroomrechten van vmbo gediplomeerden

geregeld:

● gediplomeerden met een vmbo-diploma van de theoretische, gemengde of kaderberoepsgerichte

leerweg hebben recht op toelating tot de vakopleidingen en middenkaderopleidingen (niveau 3 en

4) van het beroepsonderwijs;

● gediplomeerden met een vmbo-diploma van de basisberoepsgerichte leerweg hebben recht op

toelating tot een basisberoepsopleiding (niveau 2) van het beroepsonderwijs.

7.7.2. Educatie

De opleidingen volwasseneneducatie (ook wel 'educatie') zijn toegankelijk voor iedereen vanaf 18 jaar en

woonachtig in Nederland, maar ze zijn in het bijzonder bedoeld voor volwassenen die zich in een

achterstandpositie bevinden.

7.8. Lesgelden


Met ingang van 1 augustus 2005 is het lesgeld voor alle 16 en 17 jarigen, alsmede voor leerlingen in het

(speciaal) voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs afgeschaft. Leerlingen in de voltijds

beroepsopleidende leerweg (bol) van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en het voltijds voortgezet

algemeen volwassenenonderwijs (zie 7.8.2.) die op 1 augustus 18 jaar of ouder zijn, moeten zich op school

inschrijven met een onderwijskaart. Als gevolg hiervan zijn deze leerlingen lesgeld verschuldigd. De

Informatie Beheer Groep (IBG, zie 2.6.1.) int het lesgeld voor de minister van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



141

Leerlingen die op 1 augustus 18 jaar of ouder zijn en een beroepsbegeleidende leerweg (bbl), een

deeltijdopleiding in de beroepsopleidende leerweg (bol) of deeltijd volwassenenonderwijs (vavo) volgen,

betalen cursusgeld in plaats van lesgeld. De hoogte hiervan is afhankelijk van het niveau van de opleiding.

Tabel 7.1. Les/cursusgeld mbo (in euro's)

Schooljaar 2007/2008 2008/2009

Mbo voltijd 975 993

Assistent- en basisberoepsopleiding 202 205

Vak-middenkader- en specialistenopleiding 491 499

7.8.2. Educatie

De kosten voor opleidingen in de volwasseneneducatie bestaan uit wettelijke kosten (lesgeld, cursusgeld of

onderwijsbijdrage) en schoolkosten. Schoolkosten zijn alle andere kosten dan de wettelijke kosten die met

het volgen van een opleiding te maken hebben, bijvoorbeeld kosten voor het aanschaffen van

schoolboeken, materialen en reiskosten.

Alleen voor de opleidingen voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) en opleidingen NT2 op

niveau B1 en B2 (zie 7.10.2.) zijn er wettelijke kosten. Aan de andere opleidingsvormen in de

volwasseneneducatie zijn voor de deelnemers geen wettelijke kosten verbonden. Deelnemers aan een

voltijdse opleiding in het voorgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo, meer dan 850 lesuren per jaar)

die per 1 augustus 2006 18 jaar of ouder zijn, betalen lesgeld. Deelnemers aan een deeltijd opleiding in het

vavo (minder dan 850 lesuren per jaar) die per 1 augustus 2006 18 jaar of ouder zijn, betalen cursusgeld. Er

bestaat geen rijksregeling voor de non-formele educatie.

Tabel 7.2. Les/cursusgeld volwasseneneducatie (in euro's)

Schooljaar 2007/2008 2008/2009

Vavo voltijd 975 993

Vavo deeltijd 0,63 per 45 minuten 0,64 per 45 minuten

7.9. Financiële steun aan deelnemers

Met het afschaffen van het lesgeld wordt ook de bijbehorende tegemoetkoming in het lesgeld overbodig.

Deze overheidsbijdrage is dan ook met ingang van het studiejaar 2005/2006 afgeschaft voor

(ouders/verzorgers van) leerlingen die geen lesgeld meer hoeven te betalen. De tegemoetkoming in de

schoolkosten op grond van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdragen en schoolkosten (WTOS) blijft voor

leerlingen onder de 18 jaar in het mbo wel gewoon bestaan. Ouders van minderjarige mbo'ers hebben wel

recht op kinderbijslag en kunnen een tegemoetkoming in de schoolkosten aanvragen bij de Informatie

Beheer Groep (IBG).

Vanaf het studiejaar 2005/2006 zijn de rechten en plichten voor deelnemers tussen de 18 en 34 jaar in het

middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs gelijk getrokken. Dit betekent dat deelnemers

in het mbo, net als deelnemers in het hbo (tussen de 18 en 34 jaar), recht hebben op studiefinanciering. Deze

studiefinanciering bestaat uit een basisbeurs, met een eventuele aanvullende beurs (afhankelijk van het

inkomen van de ouders), een eventuele rentedragende lening en een Openbaar Vervoer (OV)

studentenjaarkaart. Voor mbo-leerlingen niveau 1 en 2 zijn de basis- en de eventuele aanvullende beurs eengift. Niveau 3 en 4 leerlingen krijgen studiefinanciering in de vorm van een prestatiebeurs (de duur van de

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



142

prestatiebeurs is in het mbo vier jaar). Dat wil zeggen dat de beurs in eerste instantie wordt uitgekeerd in de

vorm van een lening. Wanneer de opleiding met goed gevolg afgesloten wordt (binnen 10 jaar na aanvang

van de opleiding), dan wordt deze lening omgezet in een gift. Na de eerste vier jaar prestatiebeurs kan de

leerling nog drie jaar extra lenen. Deze lening wordt echter niet omgezet in een gift zodra de leerling zijn

diploma behaald heeft. De duur van het soort opleiding waarvan het diploma is behaald, is maatgevend is

voor het aantal maanden prestatiebeurs dat kan worden omgezet. Een mbo-leerling die na het slagen besluit

om een hbo-opleiding te volgen, heeft daarvoor nieuwe rechten op studiefinanciering afhankelijk van de

duur van de opleiding.

Sinds 2005 is het mogelijk om binnen de welzijn- en gezondheidszorg en de economisch-administratieve- en

metaal- en elektrosectoren opleidingen met Nederlandse studiefinanciering te volgen. Daarnaast konden

mbo’ers al unieke opleidingen in de hele Europese Economische Ruimte volgen met Nederlandse

studiefinanciering. Uit een tussenevaluatie bleek dat er behoefte was aan uitbreiding van deze regeling.

Daarom is het sinds 1 augustus 2007 mogelijk voor mbo'ers met Nederlandse studiefinanciering opleidingen

in Vlaanderen en Duitsland te volgen. De minister wilde hiermee de keuzemogelijkheden voor mbo’ers

uitbreiden. In het voorjaar van 2009 is de regeling geëvalueerd. De eindevaluatie zal aan de Tweede Kamer

worden gezonden met een beleidsreactie, waarin de verantwoordelijke staatssecretaris van Onderwijs,Cultuur en Wetenschap op de wenselijkheid en de mogelijkheid van een verdere verruiming van de

meeneembaarheid zal ingaan.

Leerlinggebonden financiering in het mbo

Leerlinggebonden financiering (LGF) in de bve is ingevoerd om de doorlopende leerlijn voor deelnemers

met een handicap of chronische ziekte in het beroepsonderwijs zeker te stellen voor geïndiceerde

deelnemers met een handicap of chronische ziekte. Met dit extra budget kunnen voorzieningen en

ambulante begeleiding worden gerealiseerd. Sinds 1 augustus 2008 is door een wetswijziging van de Wet

educatie en beroepsonderwijs (WEB) LGF voor het beroepsonderwijs bij wet geregeld.

7.10. Specialisaties


Binnen de kwalificatiestructuur voor het middelbaar beroepsonderwijs vanaf 1 augustus 1997 is sprake van

vier opleidingsniveaus:

● niveau 1: de assistentopleiding leidt op voor eenvoudige uitvoerende werkzaamheden. Dit niveau is

bedoeld voor deelnemers die niet in staat zijn een startkwalificatie (niveau 2) te behalen, maar zo

toch een diploma kunnen krijgen.

● niveau 2: de basisberoepsopleiding leidt op voor uitvoerende werkzaamheden van enigszins

gecompliceerde routines en standaardprocedures. Het behalen van het diploma op dit niveaubetekent dat de deelnemer over een startkwalificatie beschikt, die iedere burger minimaal zou

moeten behalen.

● niveau 3: de vakopleiding, waarmee de afgestudeerde in staat is volledig zelfstandig

werkzaamheden uit te voeren, zich te verantwoorden tegenover collega's en het toepassen van

standaardprocedures door anderen te controleren en begeleiden.

● niveau 4: de middenkaderopleiding en de specialistenopleiding leiden op tot volledige zelfstandige

uitvoering van werkzaamheden met brede inzetbaarheid dan wel specialisatie. Dit niveau vereist

beroepsonafhankelijke vaardigheden, zoals tactisch en strategisch handelen. De medewerker zal

een hiërarchische, formele en organisatorische verantwoordelijkheid gaan dragen.

Alle opleidingen uit de kwalificatiestructuur, officieel 'kwalificaties' geheten, worden opgenomen in hetcentraal register beroepsopleidingen (CREBO). In principe zou elke opleiding in de kwalificatiestructuur langs

beide leerwegen moeten kunnen worden gevolgd. Dat is nu voor ruim de helft van de opleidingen het geval.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



143

Sinds de invoering van de wet mogen ook particuliere (niet door de overheid bekostigde) instellingen

opleidingen aanbieden uit de kwalificatiestructuur.

7.10.2. Educatie

De Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) onderscheidt vier typen opleidingen volwasseneneducatie:

● opleidingen voortgezet algemeen volwassenenonderwijs, gericht op het behalen van een diploma,

of onderdelen van dat diploma (vavo; behalen vmbo (tl), havo- of vwo niveau 4, 5 en 6 van de

kwalificatiestructuur);

● opleidingen gericht op breed maatschappelijk functioneren;

● opleidingen nederlands als tweede taal (NT2);

● opleidingen gericht op sociale redzaamheid.

Voortgezet algemeen volwassenenonderwijs

Door het volgen van voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) is het mogelijk alsnog een diploma

of deelcertificaat vmbo (tl), havo of vwo te halen. Zogenaamde 'tweede-kans-deelnemers' (vaak ouder dan

22 jaar) keren terug naar de schoolbanken om een eerder niet behaald diploma te halen. De 'tweede-weg-

deelnemers' (meestal jonger dan 22 jaar) kiezen er om verschillende redenen voor om hun diploma vmbo

(tl), havo- of vwo-diploma via het roc en niet binnen het voortgezet onderwijs te behalen, bijvoorbeeld

omdat ze dan twee jaar over het behalen van hun diploma kunnen doen (sprokkelen) of omdat ze te vaak

zijn blijven zitten of gezakt zijn en van de vo-school af moeten.

Breed maatschappelijk functioneren

Deze opleidingen zijn er op gericht om de vaardigheden en kennis van deelnemers te vergroten. Daarmee

kunnen ze aansluiting vinden bij een beroepsopleiding of het vavo. Deze opleidingen vallen onder de

noemer ‘Professionele Redzaamheid’.

Sociale redzaamheid

De opleidingen sociale redzaamheid zijn gericht op het behalen van een minimum niveau van

zelfredzaamheid. De cursussen besteden aandacht aan vaardigheden voor het zelfstandig functioneren in

gangbare dagelijkse situaties. Voorbeelden zijn contact met leerkrachten op de basisschool of overleg met

de huisarts of specialist. Het gaat hierbij om vaardigheden op het gebied van taal (NT1-onderwijs), rekenen

of sociale vaardigheden.

NT1 (Nederlands als eerste taal)

Ruim een miljoen autochtone Nederlanders beheersen de Nederlandse taal onvoldoende. De NT1-

opleidingen zijn bedoeld om de taalvaardigheid van de laaggeletterde (autochtone) Nederlanders te

vergroten.

Opleidingen NT2

Vanaf 8 maart 2006 is het Raamwerk NT2 wettelijk geregeld. Het Raamwerk NT2 is een vertaling en

bewerking van het Common European Framework of Reference (CEF). Het CEF is ontwikkeld door de Raad

van Europa en voorziet in een gemeenschappelijke basis voor het ontwikkelen van taalcursussen, richtlijnen

voor curriculumontwikkeling en examinering in Europa (standaard voor taalvaardigheidsniveaus). Het model

van de CEF onderscheidt zes niveaus. Het Raamwerk kent alleen de eerste vijf niveaus van het CEF. Hiervan

zijn alleen de eerste vier niveaus wettelijk verankerd (A1, A2, B1 en B2, dit zijn de voormalige niveaus 1 tot en

met 4).

● Niveau 0 is gericht op alfabetisering. Deze opleidingen bestaan sinds 1 januari 2007 en zijn speciaal

ingevoerd voor inburgeraars die analfabeet zijn.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



144

● De niveaus A1 en A2 staan voor basisgebruiker.

● De niveaus B1 en B2 staan voor onafhankelijk gebruiker.

● Niveau C staat voor vaardig gebruiker.

● Voor de niveaus B1 en B2 kunnen deelnemers een Staatsexamen afnemen.

7.11. OnderwijsmethodenOver de onderwijsmethoden is in de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) niets vastgelegd. Het is de

verantwoordelijkheid van de instellingen en het veld zelf het onderwijs zo in te richten en aan te bieden dat

de deelnemers in staat worden gesteld om het diploma te halen.

7.12. Leraren

De WEB regelt de bekwaamheidseisen van leraren in de volwasseneneducatie en het middelbaar

beroepsonderwijs. Leraren die in het bezit zijn van een diploma hoger onderwijs waarmee men toegang

krijgt tot het beroep van leraar in het voortgezet onderwijs zijn bevoegd les te geven in de

volwasseneneducatie en het middelbaar beroepsonderwijs. Indien men een opleiding in het hogeronderwijs, anders dan een lerarenopleiding voortgezet onderwijs, met goed gevolg heeft afgesloten dan

bestaat er een aanvullende eis van bekwaamheid. Het betreft hier een bij ministeriële regeling aangewezen

bewijs van voldoende didactische bekwaamheid. Ook wanneer men ten minste drie jaar ervaring heeft in de

praktijk van het beroep waarop het desbetreffende onderwijs is gericht, of wanneer men door een

combinatie van opleiding en ervaring over voldoende bekwaamheid zou moeten beschikken dan is een

bewijs van voldoende didactische bekwaamheid een vereiste om les te mogen geven in de

volwasseneneducatie en het middelbaar beroepsonderwijs.

7.13. Voortgang van deelnemers

7.13.1. Middelbaar beroepsonderwijsIn de onderwijsen examenregeling (OER), die door het bestuur van de instelling wordt vastgelegd worden

de inhoud, inrichting van het onderwijs en de examinering van de door de instelling verzorgde opleidingen

vastgesteld. In de overeenkomst die tussen instelling en deelnemer wordt afgesloten worden bepalingen

opgenomen over studiebegeleiding, waaronder een regelmatige advisering over de voortzetting van de

studie binnen of buiten de opleiding. Over de beoordeling van de deelnemer tijdens de praktijkvorming

worden afspraken gemaakt in de beroepspraktijkovereenkomst. Bij verschillende opleidingen in de

beroepsopleidende leerweg bestaat de mogelijkheid om een deeltijdse variant te volgen.

Beroepskolom

Het ministerie van OCW werkt met het vmbo, mbo en hbo aan verbetering van de route van vmbo via mbonaar hbo (de beroepskolom), omdat het tekort aan middelbaar en hoger opgeleid personeel aanhoudend

problemen geeft op de arbeidsmarkt (zie 5.5.). Het mbo heeft als taak te voorzien in de vraag naar voldoende

gediplomeerde mbo'ers op de niveaus 3 en 4, voor mensen in de basis en de subtop van de kenniseconomie.

Tevens heeft het mbo een doorstroomfunctie. Leerlingen moeten zonder belemmeringen kunnen

doorstromen van vmbo naar mbo en van mbo naar hbo. Betere doorstroom betekent dat meer leerlingen

sneller en op een goed niveau beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt. Van de vmbo-gediplomeerden

stromen de meeste leerlingen door naar het middelbaar beroepsonderwijs. Met de invoering van de vier

leerwegen is de aansluiting tussen het vmbo en het mbo versterkt (zie 5.11.1.). Ook wordt er nazorg geregeld

voor leerlingen die van vmbo naar mbo overstappen. Verder wordt er gewerkt aan het ontwikkelen van een

leerloopbaan die de mensen de beste kansen biedt om binnen verschillende leeromgevingen hun weg te

vinden en het wegnemen van de drempels tussen de verschillende onderwijssectoren (ontschotting en

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



145

samenwerking binnen de beroepskolom). Hiervoor zijn inmiddels VM2 experimenten gestart (zie 7.2.

experimenten leergang vmbo-mbo 2).

7.13.2. Educatie

In de onderwijsovereenkomst die tussen instelling en deelnemer wordt afgesloten worden bepalingenopgenomen over studiebegeleiding, waaronder een regelmatige advisering over de voortzetting van de

studie binnen of buiten de opleiding.

7.14. Examens en diplomering


Iedere opleiding in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is gericht op het behalen van een bepaalde

beroepsvaardigheid of kwalificatie. Op dit moment kent het mbo zowel eindtermgerichte opleidingen als

competentiegerichte opleidingen.

Voor de eindtermgerichte opleidingen staan de eindtermen per opleiding beschreven in een landelijk vastgelegd eindtermendocument.

Vanaf 2004 werkt het mbo, op initiatief van het bedrijfsleven en onderwijs gezamenlijk, aan de

implementatie van competentiegericht onderwijs (cgo). Instellingen starten hiertoe opleidingen op basis van

nieuwe, competentiegerichte kwalificatiedossiers. Deze dossiers kunnen tot 1 februari 2010 nog jaarlijks

worden aangescherpt. In de kwalificatiedossiers ligt het 'wat' vast en staat het handelen van de deelnemer in

de beroepspraktijk centraal. Dit handelen in de beroepspraktijk bepaalt de benodigde competenties en ook

de kennis en vaardigheden waarover de deelnemer dient te beschikken als beginnende beroepsbeoefenaar.

Tijdens het examen wordt getoetst of de deelnemer adequaat de beroepstaken uitvoert en de daarvoor

benodigde competenties en onderliggende kennis en vaardigheden daadwerkelijk beheerst.

In het competentiegerichte onderwijs (zie 7.2.) worden de eindtermdocumenten vervangen door

kwalificatiedossiers. Daarbij geldt de volgende rolverdeling:

● Het bedrijfsleven en het onderwijs stellen gezamenlijk de kwalificatiedossiers op, hierin staat wat

iemand moet leren c.q. beheersen om voor een mbo-diploma in aanmerking te komen;

● De kwalificatiedossiers worden, vóór vaststelling door de overheid, getoetst door het

Coördinatiepunt kwalificatiestructuur;

● De overheid stelt de kwalificatiedossiers vast;

● De instelling zorgt voor kwalitatief goede opleidingen en bepaalt – in afstemming met deelnemers

en bedrijfsleven – de leer- en onderwijsvormen;

● De instelling zorgt ook voor een examen dat borgt dat de examenkandidaat daadwerkelijk voldoet

aan de – in een kwalificatiedossier gestelde – kwalificatie-eisen;

● De Inspectie van het Onderwijs verzorgt het toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en de

examens in het mbo.

Voor opleidingen die zijn gebaseerd op door de Minister vastgestelde eindtermdocumenten geldt dat iedere

kwalificatie bestaat uit een reeks deelkwalificaties, die worden beloond met een deelcertificaat. De

opleidingen kunnen na elkaar worden gevolgd, waarbij het bezit van het einddiploma van de ene opleiding

een voorwaarde is om te starten met de volgende opleiding.

Volgens de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) ligt de primaire verantwoordelijkheid voor de

examinering bij de instelling. Door de instelling verantwoordelijk te maken voor zowel het onderwijs als de

examinering kan die in de dagelijkse praktijk zorgen voor goede samenhang daartussen en kunnen de

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



146

benodigde flexibiliteit en maatwerk worden geleverd. Elke instelling is binnen de gegeven wettelijke kaders

vrij in de wijze waarop zij de examinering vormgeeft.

De examens in het mbo moeten daarbij wel voldoen aan door de overheid vastgestelde standaarden voor

examenkwaliteit. Tot de standaarden behoort onder andere de eis dat wát geëxamineerd wordt, dekkend is

voor de eisen in de kwalificatiedossiers. De instelling moet zelf bewaken dat de examinering aan de landelijk vastgestelde kwaliteitsstandaarden voldoet. De instelling is daarmee verantwoordelijk voor de bewaking van

de kwaliteit, het eventueel treffen van verbeteringen en de publieke verantwoording. De Inspectie van het

Onderwijs voert het toezicht op de examenkwaliteit uit. In geval van onvoldoende examenkwaliteit kan de

instelling het recht op examinering voor de betreffende opleiding ontnomen worden door de Minister van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In dat geval moeten instellingen de examinering van die opleidingen

volledig uitbesteden bij een andere instelling die over dat recht beschikt.

Als de instelling het examen voor een opleiding uitbesteedt, draagt de instelling volgens de WEB de

volledige verantwoordelijkheid hiervoor over. De instelling kan overgaan tot uitbesteding als zij de vereiste

kwaliteit van examinering niet kan waarborgen, of bijvoorbeeld om doelmatigheidsredenen bij kleine

opleidingen. De instelling moet overgaan tot uitbesteding in geval het recht op examinering is ingetrokken.

Nieuwe ontwikkelingen

Naast het toezicht op de examenkwaliteit wordt er via de volgende drie ontwikkelingslijnen gewerkt aan het

verder verhogen van de examenkwaliteit in het mbo:

● Ten eerste de introductie van centrale examinering van de Nederlandse taal en het

rekenen/wiskunde;

● Ten tweede wordt de komende jaren de standaardisering van de examinering van beroepsgerichte

vakken verder gestimuleerd (bijvoorbeeld inkoop van centraal ontwikkelde (branche-) examens);

● Ten derde wordt een verdere vergroting van de betrokkenheid van het bedrijfsleven gestimuleerd

bij de examinering.Centraal register beroepsopleidingen

Alle kwalificaties vormen gezamenlijk de kwalificatiestructuur beroepsonderwijs (KSB). De KSB is sinds 1997

van kracht (voor ontwikkelingen zie 7.2.). Alle opleidingen uit de KSB zijn opgenomen in het Centraal register

beroepsopleidingen (CREBO). Daarin staat:

● aan welke instellingen een opleiding wordt gegeven;

● wat de eindtermen zijn;

● in welke leerweg de opleiding wordt gegeven;

● welke deelkwalificaties worden onderworpen aan externe legitimering.

Verder vermeldt het register welke opleidingen door de overheid worden betaald en welke exameninstellingen het recht hebben om de (externe legitimering van) examens te verzorgen. Het CREBO draagt

eraan bij dat iedereen op de hoogte kan zijn van het onderwijsaanbod in het beroepsonderwijs en de plaats

van de opleidingen in de kwalificatiestructuur.

Ook particuliere (niet door de overheid bekostigde) onderwijsinstituten kunnen hun opleidingen

onderbrengen in het systeem, onder dezelfde voorwaarden als instellingen die wel door de overheid worden

bekostigd.

7.14.2. Educatie

Voor de opleidingen voortgezet algemeen volwassenenonderwijs gelden dezelfde eindtermen als voor het

voortgezet onderwijs. Voor de overige opleidingen in de volwasseneneducatie kan de minister van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de eindtermen van verschillende vakken vaststellen. Er zijn bijvoorbeeld

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



147

eindtermen vastgesteld voor de opleidingen Nederlands, Engels, maatschappelijke oriëntatie, rekenen en

wiskunde. Voor de overige vakken in de beroepseducatie moeten de onderwijsinstellingen zelf de

eindtermen vaststellen. Eindtermen omschrijven kwaliteiten op het gebied van kennis, inzicht, vaardigheden

en in voorkomende gevallen (beroeps)houdingen waarover degene die de opleiding voltooit, met het oog

op het maatschappelijk en beroepsmatig functioneren, dient te beschikken en die in voorkomende gevallen

betekenis hebben voor de doorstroming naar vervolgonderwijs.

Het examenprogramma voor de volwasseneneducatie maakt, behalve voor het vavo en de opleidingen NT2,

deel uit van de onderwijsen examenregeling (OER), een document waarin de belangrijkste elementen van

het onderwijs en de examinering zijn opgenomen. Een dergelijke regeling wordt door het bestuur van de

instelling voor elke door de instelling verzorgde opleiding vastgesteld. De regeling omvat onder andere de

eindtermen en de inhoud en indeling in onderdelen van het examen.

Een algemene maatregel van bestuur bepaalt voorschriften voor de examens, de examenprogramma's en de

verdeling daarvan in onderdelen van de vavo-opleidingen. Voor een onderdeel van het examen wordt een

certificaat uitgereikt. Het met goed gevolg afleggen van een examen levert een diploma op.

7.15. Relatie met de arbeidsmarkt

Volwasseneneducatie en beroepsonderwijs zijn, gezien diverse maatschappelijke ontwikkelingen, van grote

betekenis voor het individu, de arbeidsmarkt en de samenleving. Met de Wet educatie en beroepsonderwijs

(WEB) en de totstandkoming van de regionale opleidingencentra (ROC's) zijn de condities gecreëerd om die

brede maatschappelijke functie te vervullen.

Erkenning van Verworven Competenties (EVC)

De Projectdirectie Leren & Werken financiert het kenniscentrum EVC en stuurt het aan. Wanneer mensen met

een opleiding of een baan beginnen, brengen ze competenties mee die ze eerder hebben opgedaan. Het

kenniscentrum EVC erkent opgedane ervaring in het werkveld officieel als verworven competentie en heefttot doel het leren in scholen en in het werkveld beter op elkaar af te stemmen en om de

(na)scholingsbehoefte van deelnemers te bepalen (zie www.kenniscentrumevc.nl).

Leerwerkloketten

Samen met CWI's ontwikkelen onderwijsaanbieders leerwerkloketten in de regio. Een leerwerkloket is een

voorziening in een regio die burgers, werkzoekenden, werknemers en werkgevers informeert over scholing,

EVC, duale trajecten, loopbaantrajecten en de financiering hiervan. Ontbrekende kwalificaties worden via

opleiding, loopbaan of beroepskeuze aangevuld en leiden tot een voor de arbeidsmarkt relevante

beroepskwalificatie en het daarbij behorende diploma of (deel)certificaat. Ook werven de leerwerkloketten

actief deelnemers onder werkgevers, werknemers, uitkeringsinstanties, werkzoekenden en burgers. Een

leerwerkloket is een plek van de onderwijsinstellingen (bekostigde en niet-bekostigde instellingen voor mbo,hbo en wo) waar vraag en aanbod bij elkaar worden gebracht (zie www.leren-werken.nl). Het bedrijfsleven

wordt hierbij betrokken om zo het aanbod optimaal te kunnen afstemmen op de vraag. In 2006 gingen de

eerste loketten open, inmiddels zijn er 26 leerwerkloketten actief.


Alle opleidingen in het middelbaar beroepsonderwijs kunnen gevolgd worden via de beroepsopleidende

leerweg, die voor twintig tot zestig procent, of de beroepsbegeleidende leerweg die voor meer dan zestig

procent uit beroepspraktijkvorming bestaat.

Een startkwalificatie is een diploma op het tweede niveau van de kwalificatiestructuur voor het

beroepsonderwijs. De gediplomeerde beschikt dan over vaardigheden die nodig zijn voor het uitvoeren van

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



148

enigszins gecompliceerde routines en standaardprocedures en die noodzakelijk zijn om de arbeidsmarkt te

kunnen betreden.

Kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven

De kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven (KBB's) vormen de schakels tussen het beroepsonderwijs en

het georganiseerde bedrijfsleven. Ze zijn per bedrijfstak georganiseerd en worden bestuurd door

vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers en in bijna alle gevallen door vertegenwoordigers van

scholen. De KBB's zorgen voor de ontwikkeling van een heldere kwalificatiestructuur, waarin de gewenste

kwalificaties zijn omschreven die aansluiten bij de ontwikkelingen in de beroepspraktijk. Ze letten op de

kwaliteit van de examens in het mbo en zorgen voor voldoende leerbedrijven. Ook bepalen ze, aan de hand

van vooraf vastgestelde criteria, welke bedrijven of organisaties bevoegd zijn tot het verzorgen van

beroepspraktijkvorming (bpv). Bedrijven of organisaties die voldoen aan de criteria krijgen een erkenning en

worden opgenomen in het bedrijvenregister van het kenniscentrum. Het overkoepelend orgaan van de

kenniscentra is de vereniging Colo (www.colo.nl).

Technocentra

De samenwerking tussen de KBB's, het onderwijs en het bedrijfsleven is met ingang van 1999 verbeterd door

de zogenoemde Technocentra (www.technocentra.nl). Dit zijn intermediaire organisaties, opgericht op

initiatief van regionale instanties, waarin wordt samengewerkt tussen onderwijsinstellingen (onder andere

ROC's en hbo-instellingen), bedrijven, gemeenten, arbeidsvoorzieningen en andere relevante partners. Er zijn

14 Technocentra in Nederland. Voor de periode 2006-2010 heeft de Kaderregeling Technocentra tot doel de

kennisinfrastructuur te versterken en te vernieuwen en de aansluiting tussen het beroepsonderwijs en het

bedrijfsleven in de technische sector te verbeteren door:

● het bevorderen van de circulatie en de toepassing van kennis tussen instellingen, tussen

instellingen en ondernemingen of tussen instellingen, ondernemingen en derden;

● gezamenlijke benutting door verschillende instellingen van hoogwaardige en moderne apparatuurten behoeve van technisch beroepsonderwijs;

● bevordering van een goede aansluiting van technisch beroepsonderwijs op opleidingsbehoeften

van de arbeidsmarkt.

Fiscale afdrachtvermindering onderwijs

De fiscale vrijstellingsmaatregel, de afdrachtvermindering onderwijs, heeft als doel om bedrijven aan te

zetten tot het beschikbaar stellen van meer leerarbeidsplaatsen voor de beroepsbegeleidende leerweg. De

omvang van de fiscale vrijstelling is maximaal €2500 per kalenderjaar. Dit bedrag kan de werkgever

gedurende het kalenderjaar in mindering brengen op de af te dragen loonbelasting en premies voor de

volksverzekeringen voor het bedrijf of instelling. Om voor de fiscale maatregel in aanmerking te komen,

dient er sprake te zijn van een 'echte' dienstbetrekking tussen de werkgever en de leerling-werknemer.

7.15.2. Educatie

In de WEB wordt een aantal maatregelen genomen om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te

verbeteren: de volwasseneneducatie heeft een eigen kwalificatiestructuur met verbeterde mogelijkheden

om door te stromen naar het beroepsonderwijs.



van de Grondwet is de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs geregeld.


onderwijsvoorziening in stand gehouden wordt door een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



149

deze rechtspersoon moet zich het geven van onderwijs ten doel stellen, zonder daarbij het maken van winst

te beogen.

7.17. Statistieken volwasseneneducatie en beroepsonderwijs


Tabel 7.3. Kerncijfers deelnemers (beroepsonderwijs) naar niveau

Deelnemers (aantal x 1000) 2006 2007 2008

Middelbaar beroepsonderwijs (totaal) 464,4 477,1 484,1

Beroepsbegeleidende leerweg (bbl) 129,4 147,0 159,7

niveau 1 6,7 8,4 8,8

niveau 2 51,9 60,5 66,1

niveau 3 46,5 50,0 54,8

niveau 4 24,3 28,1 29,9

Beroepsopleidende leerweg (bol) – voltijd 322,0 319,0 314,5

niveau 1 12,1 10,3 9,4

niveau 2 63,6 60,5 58,4

niveau 3 70,0 70,8 70,8

niveau 4 176,3 177,4 176,0

Beroepsopleidende leerweg (bol) – deeltijd 13,0 11,1 9,9

niveau 1 1,3 0,9 1,0

niveau 2 2,8 2,1 1,8

niveau 3 3,9 3,5 2,8

niveau 4 5,0 4,5 4,2

Tabel 7.4. Kerncijfers deelnemers (vavo) naar leeftijd en niveau

Deelnemers (aantal x 1000) 2006 2007 2008

Totaal vavo 12,3 13,5 14,4

vavo (16-17 jarigen) 2,5 2,8 3,8

vavo (overigen) 9,8 10,7 10,6

Naar niveau

vmbo/tl 2,8 2,8 2,4

havo 7,1 7,8 9,1

vwo 2,5 2,9 3,0

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



150

Tabel 7.5. Gediplomeerden van regionale opleidingscentra (ROC's)

2006 2007 2008

Aantal diploma's (x1000)

Totaal 137,3 141,7 144,6

Bbl 48,9 49,5 54,3

Niveau 1 3,3 3,7 4,4

Niveau 2 20,2 20,8 24,0

Niveau 3 17,0 16,7 16,9

Niveau 4 8,5 8,3 9,0

Bol - voltijd 84,3 88,2 86,4

Niveau 1 7,4 7,5 6,8

Niveau 2 20,5 21,5 20,3

Niveau 3 16,2 17,7 17,5

Niveau 4 40,3 41,6 41,7

Bol - deeltijd 4,0 4,0 3,9

Niveau 1 0,6 0,6 0,5

Niveau 2 0,9 0,9 0,9

Niveau 3 0,9 1,0 1,1

Niveau 4 1,6 1,5 1,4

Totaal vavo 4,8 4,6 5,1

Vmbo tl 1,1 0,9 1,0

Havo 2,5 2,5 2,7

Vwo 1,2 1,2 1,4

Tabel 7.6. Kerncijfers instellingen en personeel

2006 2007 2008

Totaal aantal instellingen 61 60 60

Roc's 44 43 43

Vakinstellingen 13 13 13

Overige WEB-instellingen 4 4 4

Aantal personeelsleden (in fte x 1000) 37,1 38,5 38,6

Waarvan ouder dan 50 jaar (%) 46 47 49

Percentage vrouwen (op basis van fte's) 48 49 49

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



151

8. Leraren, schoolleiding, onderwijsinspectie en

onderwijsondersteunend personeel

8.1. Lerarenopleidingen algemeenDe opleidingen tot leraar voor de onderscheiden onderwijsvelden maken deel uit van het hoger

beroepsonderwijs (hbo) of van het wetenschappelijk onderwijs (wo).

● In het hoger beroepsonderwijs zijn er voltijdse, deeltijdse en duale opleidingen (zie 8.1.4.) voor

leraar:

o basisonderwijs;

o voortgezet onderwijs tweedegraads, waarmee lesgegeven kan worden in de eerste drie

leerjaren van het vwo en het havo, in alle leerjaren van het vmbo en in het middelbaar

beroepsonderwijs en volwassenenonderwijs;

o

voortgezet onderwijs eerstegraads, waarmee op alle niveaus van het voortgezet onderwijsles kan worden geven, ook in het voorbereidend hoger onderwijs, de hoogste drie

respectievelijk twee leerjaren van het vwo en het havo.

● In het wetenschappelijk onderwijs zijn er ook voltijdse, deeltijdse en duale universitaire opleidingen

voor leraar voortgezet onderwijs eerstegraads waarmee op alle niveaus van het voortgezet

onderwijs les kan worden geven, ook in het voorbereidend hoger onderwijs, de hoogste drie

respectievelijk twee leerjaren van het vwo en het havo. De universitaire lerarenopleiding (ulo) kan

worden gevolgd na of tijdens het afronden van een universitaire masteropleiding.

Voor vrijwel elk vak waarin lesgegeven wordt, bestaat in het voortgezet onderwijs een lerarenopleiding.

De tweede- en eerstegraads lerarenopleidingen leveren in sommige gevallen ook een vakbevoegdheid op

voor het basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. Het gaat hierbij om de lerarenopleidingen voor

tekenen, muziek, handvaardigheid, euritmie, dans, drama, Engels, Duits, Frans, Fries en lichamelijke

opvoeding.

Leraren basisonderwijs zijn bevoegd om les te geven in alle vakken in het basisonderwijs en het speciaal

onderwijs, met uitzondering van het vak lichamelijke opvoeding. De meeste leraren die werkzaam zijn in

scholen voor speciaal onderwijs volgen ook een masteropleiding tot leraar speciaal onderwijs (master

Special Educational Needs). Deze opleiding kan na een initiële opleiding in het hoger onderwijs, meestal de

opleiding tot leraar basisonderwijs of voortgezet onderwijs, gevolgd worden. Afhankelijk van het werkveld

kan men zich specialiseren (bijvoorbeeld in onderwijs aan dove/slechthorende, blinde of moeilijk

opvoedbare kinderen) en een getuigschrift met de desbetreffende aantekening behalen. De aanbiedende

instelling bepaalt de feitelijke toelating.

De opleiding tot leraar speciaal onderwijs is geen verplichte opleiding; ook zonder deze opleiding kan men

op basis van een regulier getuigschrift van een lerarenopleiding werkzaam zijn als leraar in het (voortgezet)

speciaal onderwijs.

Om docent te worden in het hoger onderwijs bestaan geen afzonderlijke opleidingen.

In het algemeen zal de leraar een lerarenopleiding hebben gevolgd. Er is echter ook een alternatieve

leerroute, het traject zij-instroom. Via dit traject kunnen mensen met een afgeronde opleiding hoger

onderwijs, waarbij aan de hand van een toelatingsprocedure wordt bepaald of zij voldoende geschikt zijn,

een (tijdelijke) aanstelling krijgen als leraar. Tegelijkertijd wordt een scholings- en begeleidingstraject

gevolgd om binnen twee jaar volledig te voldoen aan de vereiste bekwaamheden (zie 8.1.8.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



152

8.1.1. Voorgeschiedenis

8.1.1.1. Lerarenopleiding basisonderwijs

Met de samenvoeging van de kleuterschool en de lagere school in 1985 in de basisschool zijn ook de

opleiding tot kleuterleidster (voor 4 tot 6-jarigen) en de opleiding tot onderwijzer (voor 6 tot 12-jarigen) aan

de Pedagogische Academie, samengevoegd tot één hbo-opleiding, de opleiding tot leraar basisonderwijs,

verzorgd door hogescholen (voor nascholing zie 8.2.10.).

8.1.1.2. Lerarenopleiding vo en bve

Tot de invoering van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) in 1968 was er geen specifieke opleiding

voor eerstegraads en tweedegraads leraren. In 1969 werd een hogere beroepsopleiding voor tweedegraads

leraren ingevoerd: de Nieuwe Lerarenopleidingen (NLO's). Daarnaast waren er deeltijdopleidingen voor

eerstegraads (Middelbaar Onderwijs –B (MO-B)) en tweedegraads (Middelbaar Onderwijs –A (MO-A))

kwalificaties.

De NLO's hebben een beperkt aantal jaren deelnemers opgeleid tot een bevoegdheid voor het lesgeven in

twee vakken. Vanaf 1990 is de inhoud op één vak gericht. De MO-kwalificaties bestaan niet meer, maar men

kan in deeltijd hbo-opleidingen een tweedegraads of een (aanvullende) eerstegraads bevoegdheid halen.

Vanaf de jaren zestig tot het begin van de jaren tachtig werden studenten in het wetenschappelijk onderwijs

die (eerstegraads) leraar wilden worden korte didactische cursussen aangeboden. Hieruit ontstond een apart

studieonderdeel (niet verplicht) om een didactische aantekening te behalen binnen een bepaalde

studierichting. Sinds 1987 bestaat de universitaire lerarenopleiding (ulo), waaraan een eerstegraads

bevoegdheid is verbonden, met een studielast van 60 ECTS-studiepunten (zie 8.1.4.2. voor nascholing zie

8.2.10.).

8.1.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen

Krachtig Meesterschap: kwaliteitsagenda leraren

De kwaliteitsagenda voor het opleiden van leraren 2009-2011 bevat maatregelen die genomen zullen

worden om de kwaliteit van de opleidingen van leraren te versterken en de instroom in de opleidingen te

vergroten. Er zullen eisen worden gesteld aan het in- en uitstroomniveau voor de opleidingen en aan de

toetsing ervan. Bovendien moet er meer ruimte komen voor excellentie. Momenteel zijn er twee soorten

lerarentekorten in Nederland:

● een kwantitatief lerarentekort: uit onderzoek is gebleken dat primair onderwijs en voortgezet

onderwijs in de problemen komen bij een tekort groter dan 1%. Als de huidige trend doorzet,

echter, zal het tekort in bijvoorbeeld het voortgezet onderwijs oplopen tot 6% in 2011;

● een kwalitatief lerarentekort: ruim 10% van de lessen in het voortgezet onderwijs wordt gegevendoor onbevoegde leraren. Daarnaast staat de kwaliteit van de lerarenopleidingen ter discussie.

De kwaliteitsagenda rust op drie speerpunten:

● versterking van de kwaliteit van hbo-lerarenopleidingen;

● meer academici voor de klas: er komt een nieuwe leerroute die afgestudeerde bachelors de

bevoegdheid geeft les te geven in het vmbo-tl en de eerste drie jaren van havo en vwo als zij een

educatieve minor afgerond hebben;

● meer variëteit in opleiding en beroep: het beroepsperspectief moet aantrekkelijker worden

gemaakt.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



153

Convenant LeerKracht van Nederland

In de strijd tegen het lerarentekort is een belangrijke stap gezet met de ondertekening van het convenant

LeerKracht van Nederland. Deze stelt vast dat er een betere beloning zal komen voor docenten in zowel het

hbo als het mbo. Het convenant is onderdeel van het Actieplan LeerKracht van Nederland

(www.leerkrachtvannederland.nl), dat gericht is op drie thema's:

● een sterker beroep;

● een professionelere school;

● een betere beloning.

Bekwaamheden schoolleiders en onderwijsondersteuners

De Nederlandse Schoolleidersacademie (NSA) heeft een voorstel gedaan voor bekwaamheidseisen voor

schoolleiders in het primair onderwijs met als doel dat deze eisen in het Besluit bekwaamheidseisen

onderwijspersoneel worden opgenomen.

De bekwaamheidseisen voor onderwijsondersteuners (zoals onderwijsassistenten, instructeurs of

praktijkbegeleiders) zijn nog niet geformuleerd. Het Landelijk Platform Beroepen in het onderwijs (LPBO)heeft voorgesteld dat er een beroep van onderwijsondersteuner komt dat op twee niveaus wordt

uitgevoerd. Bij het eerste niveau past een opleiding op mbo- kwalificatieniveau 4. Bij het tweede en hogere

niveau past een voorbereiding op het niveau van een associate degreeprogramma verbonden aan een

bacheloropleiding tot leraar. De associate degreeprogramma's zullen met ingang van het studiejaar 2009-

2010 worden aangeboden. Daarnaast worden competentieprofielen en conceptbekwaamheidseisen voor

beide niveaus geformuleerd.

8.1.3. Wet- en regelgeving

De opleidingen tot leraar worden verzorgd door hogescholen (hoger beroepsonderwijs) en universiteiten

(wetenschappelijk onderwijs) en zijn geregeld in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW), die in 1993 in werking is getreden.

Wet op de beroepen in het onderwijs

Vanaf 1 augustus 2006 is de Wet op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO) van kracht. Deze wet voorziet

onder meer in normen voor bekwaamheid (bekwaamheidseisen) voor onderwijsgevenden en voor

onderwijsgerelateerde werkzaamheden van ander personeel in de sectoren:

● primair onderwijs;

● voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie;

● het voorbereidend hoger onderwijs (de bovenbouw van het voortgezet onderwijs).

Wie leraar wil worden, zal in het algemeen met een getuigschrift hoger onderwijs moeten aantonen dat hij

aan de vastgestelde bekwaamheidseisen voldoet.

De bekwaamheidseisen zijn bij Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) vastgesteld. Deze maatregel trad

ook op 1 augustus 2006 in werking. Verder regelt de wet dat scholen zelf beleid moeten ontwikkelen voor

het onderhouden van de bekwaamheid van hun personeel (zie 8.2.10.). De onderwijsinspectie houdt toezicht

op het naleven van de Wet BIO.

8.1.4. Instellingen en opleidingsmodel


In 2002 is de bachelor-masterstructuur gestart in het hoger onderwijs om te komen tot internationaalvergelijkbare graden. Om ook een internationale vergelijking mogelijk te maken voor de studielastbepaling

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



154

van diverse opleidingen binnen de Europese lidstaten, is het studielastsysteem ingevoerd, dat is gebaseerd

op het European Credit Transfer System (ECTS), waarbij één studiejaar staat voor 60 ECTS-studiepunten (1

studiepunt staat voor 28 uur studie). De lerarenopleidingen in het hbo zijn bachelor-opleidingen

(lerarenopleidingen basisonderwijs en tweedegraadslerarenopleidingen) of masteropleidingen

(eerstegraadslerarenopleidingen). In het wetenschappelijk onderwijs zijn het masteropleidingen

(eerstegraadslerarenopleiding).

Alle opleidingen in het hoger onderwijs die opleiden tot leraar kunnen in voltijd, deeltijd of duaal worden

gevolgd. Een duale opleiding is zodanig ingericht dat het volgen van onderwijs gedurende een of meer

perioden wordt afgewisseld met beroepsuitoefening in verband met dat onderwijs. Het gedeelte van een

duale opleiding dat bestaat uit het volgen van onderwijs, wordt aangeduid als onderwijsdeel.


De opleiding tot leraar basisonderwijs is een hogere beroepsopleiding, die zowel aangeboden wordt door

multisectorale hogescholen als door hogescholen die uitsluitend een opleiding tot leraar basisonderwijs

verzorgen. In totaal zijn er ruim 30 hogescholen die een opleiding tot leraar basisonderwijs verzorgen, soms

op meer locaties, met een jaarlijkse instroom van ongeveer 8000 studenten.

Alle opleidingen tot leraar basisonderwijs hebben in principe een studiebelasting van 240 ECTS-

studiepunten (gelijk aan vier jaar studie in voltijd). Een instelling kan vrijstelling(en) geven, bijvoorbeeld op

grond van vooropleiding en elders verworven competenties (zie 8.1.8.), zodat in de praktijk zowel individuele

als gestandaardiseerde kortere trajecten zijn ontstaan.

Leraren in het (voortgezet) speciaal onderwijs volgen daarnaast veelal ook de masteropleiding Special

Educational Needs.

Stage

De stageperiode vormt een belangrijk onderdeel van de opleiding tot leraar basisonderwijs. De student doetpraktijkervaring op in het toekomstige werkveld. De stage is een verplicht onderdeel van de opleiding.

Volgens de wet moet in de onderwijsen examenregeling van een opleiding de inrichting van de

stageperiode worden beschreven. Ongeveer een kwart van de opleiding tot leraar basisonderwijs wordt aan

stages besteed. De stage begint al in het eerste opleidingsjaar. Stages worden voornamelijk gevolgd op

basisscholen en scholen voor speciaal onderwijs.

Sinds augustus 2000 is de aanstelling van een leraar-in-opleiding (lio) wettelijk geregeld (in de WPO, WEC,

WVO en WEB). Laatstejaars studenten van de lerarenopleidingen kunnen (als de school daarvoor

vacatureruimte heeft) een aanstelling als werknemer met een leerarbeidsovereenkomst voor een beperkte

periode (overeenkomend met maximaal 5 maanden voltijd) krijgen. De lio werkt onder verantwoordelijkheid

van een bevoegd leraar mee als volwaardig teamlid. Voor de lio is de overgang naar de praktijk door deze

maatregel minder abrupt en de lerarenopleidingen blijven beter op de hoogte van de actuele

ontwikkelingen in het onderwijs.

8.1.4.2. Lerarenopleiding voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

De verschillende opleidingen tot leraar voortgezet onderwijs worden verzorgd door hogescholen en

universiteiten. De lerarenopleiding agrarische vakken wordt verzorgd door de Stoas Agrarische

Pedagogische Hogeschool. De hbo-lerarenopleidingen op het gebied van de kunst zijn zowel verbonden aan

een aantal hogescholen die uitsluitend kunstvakonderwijs aanbieden als aan hogescholen die ook andere

lerarenopleidingen aanbieden. De universitaire lerarenopleidingen worden op 9 universiteiten aangeboden:

3 technische en 6 algemene universiteiten. Het aanbod verschilt per universiteit.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



155

Lerarenopleidingen in het hbo

Er zijn tweedegraads en eerstegraads hbo-opleidingen tot leraar voortgezet onderwijs. Hbo-

lerarenopleidingen zijn er in de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de agrarische

vakken. De opleidingen richten zich op een vak en bereiden de student voor op het voldoen aan de wettelijk

vastgelegde bekwaamheidseisen (zie 8.2.1.). De lerarenopleidingen aan de hogescholen richten zich opvakinhoudelijke onderdelen en op onderdelen die op het lesgeven zelf zijn gericht (zie 8.1.6.2.).

Lerarenopleidingen in het wetenschappelijk onderwijs

Tijdens of na de afsluiting van een universitaire masteropleiding kan men deelnemen aan de universitaire

lerarenopleidingen (ulo). Zowel de voltijdse, deeltijdse als duale ulo heeft een studielast van 60 ECTS-

studiepunten (gelijk aan één jaar studie in voltijd). Deze masteropleiding is een éénjarige opleiding na een

masteropleiding, maar is ook geheel of gedeeltelijk tijdens de masteropleiding te volgen. Voor elk vak waarin

les wordt gegeven in het voortgezet onderwijs bestaat een lerarenopleiding. Studenten specialiseren zich in

een vak met soms een extra bevoegdheid in een vak zoals algemene natuurwetenschappen en kunstzinnige

en culturele vorming. Het afronden van een universitaire lerarenopleiding geeft een eerstegraads

onderwijsbevoegdheid in vakgericht onderwijs. Met een eerstegraads bevoegdheid kan een leraar op alle

niveaus van het voortgezet onderwijs lesgeven, dus ook in de tweede fase van het havo en vwo.

Stage

De stageperiode vormt een belangrijk onderdeel van de opleiding tot leraar voortgezet onderwijs. De

student doet praktijkervaring op in het toekomstige werkveld. De stage is een verplicht onderdeel van de

opleiding. Volgens de wet moet in de onderwijsen examenregeling van een opleiding de inrichting van de

stageperiode worden beschreven. De universiteiten hebben afgesproken dat de stageperiode van de

universitaire lerarenopleiding 840 uur bedraagt, waarvan 250 uur in een school moeten worden

doorgebracht, met minimaal 120 zelf gegeven lesuren.

In de lerarenopleiding voortgezet onderwijs is een duale afsluitende praktijkperiode mogelijk. Laatstejaars

studenten van de lerarenopleidingen in duale vorm kunnen (als de school daarvoor vacatureruimte heeft)

een aanstelling krijgen als werknemer op school met een leerarbeidsovereenkomst voor een beperkte

periode (overeenkomend met maximaal 5 maanden voltijd). Deze leraar-in-opleiding (lio) werkt mee als een

volwaardig teamlid, met begeleiding op afstand en neemt ook deel aan activiteiten als ouderavonden en

rapportvergaderingen. Voor de lio is de overgang naar de praktijk door deze maatregel minder abrupt en de

lerarenopleidingen blijven beter op de hoogte van actuele ontwikkelingen in het onderwijs.

8.1.4.3. Opleiden in de school

Scholen voor primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs leiden steeds vaker onderwijspersoneel in

de school op. Het gaat dan bijvoorbeeld om studenten van de lerarenopleidingen die via een duaal traject

werken en leren, onderwijsassistenten die in de school worden opgeleid tot leraar en zij-instromers. Zo

ontstaat er een leer-werkcultuur binnen de scholen. Daarin kunnen de opleidingen voor onderwijspersoneel

in gezamenlijke verantwoordelijkheid (nieuw en zittend) onderwijspersoneel opleiden.

De kwaliteit van het opleiden op de werkplek wordt gewaarborgd door de volgende basiscondities:

● een goede samenwerking tussen onderwijsinstellingen en opleidingen voor onderwijspersoneel;

● de onderwijsinstelling heeft een infrastructuur voor opleiden en begeleiden in de school, als

onderdeel van het integraal personeelsbeleid;

● de onderwijsinstelling heeft afspraken met opleidingen (lerarenopleidingen en/of opleidingen voor

onderwijsondersteunend personeel) over taak- en verantwoordelijkheidsverdeling bij opleiden in

de school;● afgifte van het getuigschrift geschiedt door de lerarenopleiding.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



156

Sinds 2006 ondersteunt de overheid experimenten waarbij de school in het kader van zijn personeelsbeleid

meer verantwoordelijkheid neemt voor het opleiden van zijn personeel, zoals de leraar en

onderwijsassistent, en de daadwerkelijke uitvoering van meer of minder grote delen van die opleidingen op

zich neemt. In een aantal van die experimenten wordt onderzocht hoe het "opleiden in de school" kan

worden verbonden met onderzoeksactiviteiten gericht op schoolontwikkeling.

8.1.5. Toelatingseisen


Het bezit van een havo-, vwo- of mbo-diploma (op niveau 4, middenkaderopleiding of specialistenopleiding)

is een voorwaarde om te worden toegelaten tot de lerarenopleiding voor het basisonderwijs. Wie niet het

vereiste diploma heeft, kan in bepaalde gevallen een vooropleidingsonderzoek afleggen. Dit onderzoek mag

pas afgelegd worden wanneer men minimaal 21 jaar is. Er is van overheidswege geen capaciteitsbeperking

(numerus clausus) ingesteld voor de opleiding voor leraren basisonderwijs.

Taal- en rekenvaardigheid

Vanaf het studiejaar 2006-2007 nemen nieuwe studenten een diagnostische toets af, waarmee de

beheersing van de Nederlandse taal en rekenvaardigheid gemeten wordt. Studenten met een achterstand

krijgen de kans deze, met extra begeleiding, binnen een jaar weg te werken. Aan het einde van het jaar

wordt opnieuw een toets afgenomen. Als studenten hiervoor niet slagen, kunnen zij deze studie niet

voortzetten bij de instelling.

8.1.5.2. Lerarenopleiding voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Om toegelaten te kunnen worden tot een van de hbo-lerarenopleidingen moet de kandidaat een havo- of

vwo-diploma of een mbo-diploma (op niveau 4, middenkader- of specialistenopleiding) bezitten. Tot

sommige opleidingen voor leraar van de tweedegraad wordt men slechts toegelaten met een specifiek

profiel. Tot de eerstegraads hbo-opleidingen kunnen alleen bezitters van een tweedegraads getuigschriftvoor hetzelfde vak worden toegelaten. Wie niet het vereiste diploma heeft, kan in bepaalde gevallen een

vooropleidingsonderzoek afleggen. Dit onderzoek mag men pas afleggen wanneer men minimaal 21 jaar is.

Zowel afgestudeerden aan een universiteit, als studenten aan een masteropleiding aan een universiteit

kunnen toegelaten worden tot een universitaire lerarenopleiding.

8.1.6. Curriculum, bijzondere vaardigheden en specialisatie

Om afgestudeerden van de lerarenopleidingen voor te bereiden op een baan in het onderwijs, richten de

opleidingen hun lesprogramma's in volgens een aantal bekwaamheidseisen. Die zijn vastgesteld in de Wet

op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO, zie 8.1.3.). Het gaat om een basispakket aan kennis en

vaardigheden waarover elke leraar moet beschikken. Dit basispakket kan de opleiding naar keuze aanvullen

met specialisaties, bijvoorbeeld onder- of bovenbouw primair onderwijs, beroepsonderwijs of

kennisontwikkeling.

De overheid geeft ten aanzien van lerarenopleidingen geen inrichtingsvoorschriften en stelt geen

inhoudelijke eisen aan het curriculum van de opleiding. De inrichting van het onderwijs aan de

lerarenopleidingen wordt door de instelling geregeld in een onderwijsen examenregeling (OER). Er zijn

geen wettelijke regelingen voor het curriculum van de instelling. De wet geeft alleen voorschriften voor

uitgangspunten, vormgeving en procedures van de OER.

Het onderwijs wordt gegeven en de examens worden afgenomen in het Nederlands. Een andere taal kan

alleen worden gebruikt:

● wanneer het een opleiding met betrekking tot die taal betreft;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



157

● wanneer het onderwijs betreft dat in het kader van een gastcollege door een anderstalige docent

wordt gegeven;

● indien de specifieke aard, de inrichting of de kwaliteit van het onderwijs dan wel de herkomst van

de studenten daartoe noodzaakt, overeenkomstig een door het instellingsbestuur vastgestelde

gedragscode.


De hogescholen hebben afspraken gemaakt over een beperkt aantal mogelijke uitstroomprofielen en de

wijze waarop geborgd is dat de opleidingen opleiden voor de bekwaamheidseisen en ho-niveau hebben

(Dublin-descriptoren).

De studielast van de opleiding is 240 ECTS-studiepunten (vier jaar voltijdonderwijs). Een opleiding is

opgebouwd uit een propedeuse (60 ECTS-studiepunten) en een hoofdfase. In de voltijdse opleiding is de

cursusduur van de propedeuse een jaar en die van de hoofdfase drie jaar. In praktijk kan de studieduur,

onder andere afhankelijk van de vooropleiding en elders verworven competenties korter zijn. Bovendien kan

de opleiding op een aantal hogescholen ook in deeltijd- of duale vorm worden gevolgd. Het oefenen in de

praktijk van het onderwijs vormt een verplicht en belangrijk onderdeel van de opleiding (zie 8.1.4.1.).

Opleidingen voor andere functies in het basisonderwijs

Op grond van het convenant "Professionalisering en begeleiding van onderwijspersoneel primair en

voortgezet onderwijs" zijn van overheidswege middelen beschikbaar voor onder meer het vergroten van de

mogelijkheden voor leraren en ander onderwijspersoneel binnen de school om zich verder te ontwikkelen

(zie 8.2.10.).

Scholen kunnen die middelen onder andere inzetten voor de scholing van schoolleiders, bijvoorbeeld aan

een van de post-hbo opleidingen schoolleiders primair onderwijs. Het is niet verplicht de opleiding te

volgen.

Hogescholen verzorgen, eveneens met subsidie van de overheid, ook scholingstrajecten voor adjunct-

directeuren en voor aspirant-directeuren. Enkele hogescholen bieden ook opleidingstrajecten voor

bovenschoolse directeuren aan.

Ondersteuners in het onderwijs kunnen op twee niveaus worden opgeleid. Het eerste niveau is de mbo-

opleiding onderwijsassistent niveau 4, die per 1 augustus 1998 van start is gegaan in het middelbaar

beroepsonderwijs. Verder geeft ook de mbo-opleiding sociaal pedagogisch werk (SPW) met de differentiatie

basisonderwijs op niveau 3 toegang tot het beroep van onderwijsassistent. De onderwijsassistent

ondersteunt de leraar basisonderwijs bij routinematige onderwijsinhoudelijke taken en begeleidt leerlingen

bij het verwerven van praktische vaardigheden. Het zwaartepunt van de taken ligt op het pedagogisch-

didactische vlak. Er zijn beroepsprofielen voor de functie van onderwijsassistent, die de basis vormen voor de

vastgestelde eindtermen voor de mbo-opleiding tot onderwijsassistent.

Vanaf studiejaar 2009-2010 kunnen op een aantal hogescholen ondersteuners op een hoger niveau worden

opgeleid in een associate degree programma (zie 6.10.1.). Vooralsnog zijn de programma’s echter alleen

gericht op het ondersteunerschap in het voortgezet en beroepsonderwijs, omdat de ondersteuner van het

hogere niveau in het primair onderwijs niet voorkomen.

8.1.6.2. Lerarenopleiding voortgezet onderwijs,beroeponderwijs en volwasseneneducatie

De hogescholen hebben afspraken gemaakt over de wijze waarop is geborgd dat de opleidingen opleiden

voor de bekwaamheidseisen en ho-niveau hebben (Dublin-descriptoren). Bovendien hebben de

hogescholen afspraken gemaakt over een beperkt aantal mogelijke uitstroomprofielen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



158

De studielast van de opleiding is 240 ECTS-studiepunten (vier jaar). Een ECTS-studiepunt is gesteld op 28

uren bestaande uit colleges en zelfstandige studie. Een opleiding is opgebouwd uit een propedeuse (60 ects)

en een hoofdfase. In de voltijdse opleiding is de cursusduur van de propedeuse een jaar en die van de

hoofdfase drie jaar. In praktijk kan de studieduur, onder andere afhankelijk van de vooropleiding en elders

verworven competenties (zie 8.1.8.) korter zijn. Stages vormen een verplicht en belangrijk onderdeel van de

opleiding.

Lerarenopleidingen in het hbo

Er zijn hbo-lerarenopleidingen voor het voortgezet onderwijs in de algemene vakken, de kunstvakken, de

technische vakken en de agrarische vakken. De opleidingen leiden op voor een bevoegdheid in één vak en

bereiden de student voor op het voldoen aan de voor dat vak wettelijke vastgestelde bekwaamheidseisen

(zie 8.1.2.), die zijn gericht op vakinhoud, vakdidactiek en op de ontwikkeling van competenties van leraren.

Bezitters van een getuigschrift van een tweedegraads lerarenopleiding (bachelor) kunnen aansluitend in de

masterfase een eerstegraads bevoegdheid voor hetzelfde vak behalen. Deze opleiding heeft een studielast

van 90 ects en leidt op voor het voorbereidend hoger onderwijs (eerstegraads).

De lerarenopleidingen voor de kunstvakken zijn ongegradeerde bacheloropleidingen (zij leiden op voor het

gehele voortgezet onderwijs) en hebben een studielast van 240 ECTS-studiepunten, in vol- en in deeltijd.

De lerarenopleidingen voor de technische vakken en voor de agrarische vakken zijn uitsluitend

tweedegraads opleidingen met een studielast van 240 ECTS-studiepunten, in vol- of in deeltijd.

De opleidingen tot leraar in de lichamelijke oefening zijn uitsluitend ongegradeerde hbo-opleidingen met

een studielast van 240 ECTS-studiepunten, meestal in voltijdse vorm.

Lerarenopleidingen in het wetenschappelijk onderwijs

Aan lerarenopleidingen in het wetenschappelijk onderwijs kan een eerstegraads bevoegdheid worden

verkregen in een bepaald vak. Deze universitaire lerarenopleidingen leiden tot een bevoegdheid in een vande examenvakken havo/vwo met soms een extra bevoegdheid in vakken zoals algemene

natuurwetenschappen en culturele en kunstzinnige vorming. De studielast van deze opleidingen is 60 ECTS

(gelijk aan één jaar studie in voltijd of twee jaar in deeltijd).

Tijdens de opleiding besteedt de student doorgaans de helft van de opleidingstijd aan het opdoen van

praktijkervaring. De andere helft van de opleiding bestaat uit theoretische scholing in algemene didactiek en

vakdidactiek.

De bèta-opleidingen hebben een afstudeervariant die voorbereidt op het beroep van leraar. Deze variant

valt zo veel mogelijk binnen de vijfjarige initiële cursus.

8.1.7. Evaluatie en diplomering


Het diploma voor leraar basisonderwijs kan behaald worden aan de Pabo (hbo) en geeft een bevoegdheid

voor:

● de basisschool;

● het speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs.

De afgestudeerde van de opleiding tot leraar basisonderwijs ontvangt een getuigschrift van het hoger

beroepsonderwijs. Hierop staat in het algemeen vermeld:

● de gevolgde opleiding;

● de onderdelen van het examen;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



159

● de eraan verbonden bevoegdheid (respectievelijk aan welke bekwaamheidseisen is voldaan, zie

8.1.3.).

De bevoegdheid houdt in dat men in alle vakken in alle groepen les mag geven, met uitzondering van het

vak lichamelijke oefening. Als de leraar dat vak ook in de groepen 3 tot en met 8 wil verzorgen heeft hij

daarvoor een aanvullend getuigschrift nodig.

Voor de vakken zintuiglijke en lichamelijke oefening, tekenen, muziek, handvaardigheid, euritmie, dans,

drama, Engels, Duits, Fransen Fries kunnen in het primair onderwijs ook vakleerkrachten (opgeleid in een

opleiding tot leraar voortgezet onderwijs in het betreffende vak) worden benoemd.

8.1.7.2. Lerarenopleiding vo en bve

Een diploma voor leraar voortgezet onderwijs kan zowel op het hbo als het wo worden behaald (zie 8.1.6.2.).

Hier zijn vakspecifieke opleidingen voor.

Voor het middelbaar beroepsonderwijs geldt dat naast afgestudeerden van opleidingen voor leraren

voortgezet onderwijs, ook andere hbo-opgeleiden als zij-instromer benoemd kunnen worden. De instelling

beoordeelt of de persoon voldoet aan de bekwaamheidseisen die de noodzakelijke vakinhoudelijke kennis

en vaardigheden betreffen. Is dat niet het geval dan kan de instelling vragen de ontbrekende kennis en

vaardigheden binnen twee jaar aan te vullen. De betrokkene moet bovendien binnen twee jaar met een

pedagogisch didactisch getuigschrift aantonen te voldoen aan de overige bekwaamheidseisen, daarna is hij

een bevoegd leraar. Ook personen die geen hbo-opleiding hebben afgerond, maar die op basis van

opleiding en werkervaring geacht worden op hbo-niveau te kunnen functioneren, zijn op deze wijze

benoembaar in het mbo.

8.1.8. Alternatieve leerroutes

Zij-instroom

Het personeelstekort en de behoefte aan leraren met andere kwaliteiten in het onderwijs hebben geleid tot

maatregelen om de instroom in het beroep te bevorderen van mensen die geen lerarenopleiding hebben

gevolgd. Sinds 2000 is het mogelijk leraar te worden via een andere route dan de reguliere weg van de

lerarenopleidingen.

Iedereen die op grond van een afgeronde opleiding op ho-niveau over voldoende relevante kennis en

ervaring beschikt kan worden toegelaten tot een geschiktheidonderzoek. Voor de toelating tot het

geschiktheidonderzoek gericht op het leraarschap in een van technisch beroepsgerichte vakken in het vmbo,

is het bezit van een ho-getuigschrift niet vereist, maar kan worden volstaan met een mbo-diploma. Wie

geschikt is bevonden, kan als leraar worden aangesteld voor maximaal twee jaar. Hij is dan zij-instromer.

De zij-instromer krijgt binnen die twee jaar scholing en begeleiding (zie 8.1.8.)) die bij hetgeschiktheidonderzoek nog noodzakelijk bleek en die hem voorbereidt op het afleggen van een

bekwaamheidsonderzoek. Als de zij-instromer dit bekwaamheidsonderzoek met goed gevolg heeft afgelegd

is hij vanaf dat moment een volledig bevoegd leraar. Hij mag vanaf dat moment vast worden benoemd. Ook

mensen die al, maar dan onbevoegd, voor de klas staan, kunnen via een zij-instroomtraject hun bevoegdheid

halen. Dat zelfde geldt voor leraren die in een ander vak les willen geven, waarvoor ze nog geen

bevoegdheid hebben. Zij kunnen die ontbrekende bevoegdheid ook via zij-instroom behalen (zie 8.2.5.). (Zie

voor informatie over de zij-instroom in het mbo paragraaf 8.1.7.2.)

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



160

8.2. Arbeidsvoorwaarden voor onderwijspersoneel

De primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden zijn in vrijwel alle onderwijssectoren gedecentraliseerd.

Alleen in het primair onderwijs zijn de primaire arbeidsvoorwaarden nog niet gedecentraliseerd. De

arbeidsvoorwaarden en de rechtspositie voor onderwijspersoneel (bijvoorbeeld leraren, vakleraren,

directeuren, adjunct-directeuren, onderwijsassistenten, technische assistenten, ict-beheerders, conciërges,

interne begeleiders, logopedisten en therapeuten) in het openbaar en het bijzonder onderwijs worden op

decentraal niveau in de sectorale cao’s afgesproken. Die sector cao’s laten waar dit mogelijk en wenselijk is

ruimte voor verdere invulling en inkleuring op het niveau van het schoolbestuur. Op sector niveau

overleggen de werknemers- en werkgeversorganisaties in het onderwijs. Op instellingsniveau overleggen

het bevoegd gezag en de vertegenwoordigers van het personeel van de instellingen (centrales van

overheids- en onderwijspersoneel) die vallen onder dit bevoegd gezag.

Er zijn (vooralsnog) drie niveaus te onderscheiden:

● het niveau van de landelijke overheid: centrale cao Onderwijs (PO);

●

het overleg over de sectorale cao’s tussen werkgevers- en werknemersorganisaties in het onderwijsen de wetenschappen;

● het overleg tussen bevoegd gezag van de instelling en centrales van overheids- en

onderwijspersoneel.

8.2.1. Historisch overzicht

In het kader van bestuurlijke vernieuwing in het onderwijs wordt gestreefd naar een vergroting van de

beleidsruimte van besturen en directies. Een voorbeeld van deze bestuurlijke vernieuwing is de

arbeidsvoorwaardenvorming.

Behalve in het primair onderwijs, waar nog alleen de primaire arbeidsvoorwaarden zijn gecentraliseerd, zijn

de arbeidsvoorwaarden in de andere onderwijssectoren al volledig gedecentraliseerd.

8.2.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingen

Het streven is er op gericht om per 1 januari 2010 ook de primaire arbeidsvoorwaarden in het primair

onderwijs te decentraliseren (doordecentralisatie).


De secundaire arbeidsvoorwaarden voor het onderwijspersoneel in het primair onderwijs en de primaire en

secundaire arbeidsvoorwaarden voor het onderwijspersoneel in de andere onderwijssectoren zijn geregeld

in de sectorale cao’s.

Daarnaast is voor de primaire arbeidsvoorwaarden (protocolonderwerpen) voor het primair onderwijs het

Kaderbesluit rechtspositie PO van toepassing.

In een Kaderbesluit staan afspraken over salarissen, algemene arbeidsduur (normjaartaak), uitgangspunten

voor de functiewaardering en de bovenwettelijke delen van sociale zekerheidsregelingen.

Met ingang van 1 januari 2001 valt al het overheidspersoneel, dus ook onderwijspersoneel, onder de

werknemersverzekeringen zoals de Ziektewet (ZW) en de Werkloosheidswet (WW). Als een betrokkene

werkzaam is in het onderwijs en hij wordt ontslagen maakt hij aanspraak op de WW en geldt voor hem een

bovenwettelijke regeling, het Besluit bovenwettelijke werkloosheidsregeling voor onderwijspersoneel

primair en voortgezet onderwijs en educatie en beroepsonderwijs (BBWO). De oude ontslagregeling, het

Besluit Werkloosheid onderwijsen onderzoekspersoneel (BWOO) blijft gelden voor de betrokkenen die op 1

januari 2001 aanspraak maakten op deze regeling.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



161

Convenant LeerKracht van Nederland

Met het convenant LeerKracht van Nederland investeert het kabinet de komende jaren fors in het

leraarschap: met een betere beloning, meer carrièremogelijkheden en een Lerarenbeurs voor extra scholing.

Zo pakt het kabinet de dreigende lerarentekorten aan. Leraren gaan er aanzienlijk op vooruit in beloning en

loopbaanperspectief. Daarvoor investeert het kabinet fors: ruim € 400 miljoen in 2009, oplopend tot bijna €700 miljoen gedurende deze kabinetsperiode (2011), met doorgroei tot jaarlijks meer dan € 1 miljard vanaf

2020. Deze middelen worden grotendeels ingezet om de beloning van leraren te verbeteren. Daarnaast zijn

er maatregelen zoals de introductie van de Lerarenbeurs voor scholing, maatregelen om de positie van de

leraar in de school te versterken, en maatregelen om de inzetbaarheid van leraren te verbeteren. Het kabinet

heeft voor deze plannen het convenant LeerKracht van Nederland afgesloten met de sociale partners

(werkgeversorganisaties en vakbonden) in het primair en voortgezet onderwijs, mbo en hbo.

De beloning voor leraren zal de komende jaren toenemen als gevolg van twee maatregelen:

● vermindering van het aantal periodieken per schaal, waardoor de salarisstappen per periodiek

groter worden;

o de periodieke salarisverhogingen binnen de schalen worden vanaf 2009 geleidelijk aan

vergroot voor leraren in primair en voortgezet onderwijs en mbo, waardoor leraren ook

eerder het maximum van de schaal bereiken. De verhoging van de periodieken is van

belang voor alle leraren die nog niet het einde van hun schaal hebben bereikt. Door deze

verkorting van de ‘carrièrelijn’ kan het onderwijs de concurrentie met andere

arbeidsmarktsectoren beter aan en kunnen leraren met een aantal jaren ervaring beter

behouden worden voor het onderwijs. Voor leraren die wel het einde van hun schaal

hebben bereikt, is een structurele maandelijkse verhoging beschikbaar in de vorm van een

schaaluitloopbedrag;

● vergroting van het aandeel leraren in hogere beloningsschalen, met de ‘functiemix’;

o er wordt voor alle scholen in het primair en voortgezet onderwijs en mbo en hbo vanaf

2010 geld beschikbaar gesteld om een groot aandeel van de leraren in hogere schalen te

kunnen belonen. Dit wordt aangeduid met ‘versterking van de functiemix’. In het

voortgezet onderwijs in de Randstad, waar de lerarentekorten het grootst zijn, komt

daarvoor nog meer beschikbaar dan in de rest van het land.

Bekostiging van wachtgelden

P r i m a i r o n d e r w i j s e n v o o r t g e z e t o n d e r w i j s

Vanaf 1 augustus 1995 zijn besturen in de primaire en voortgezette onderwijssectoren verplicht aangesloten

bij het Participatiefonds waaraan zij premie betalen. Het bestuur van het Participatiefonds is

verantwoordelijk voor het budget ten aanzien van werkloosheidsuitkeringen. Moet een bestuur van een

school een personeelslid ontslaan, bijvoorbeeld doordat het aantal leerlingen fors terugloopt, dan kan hetbestuur bij het Participatiefonds een aanvraag voor bekostiging van de werkloosheidsuitkering indienen. Het

bestuur van de Participatiefonds toetst of het ontslag aan bepaalde normen voldoet die zijn vastgelegd in

het reglement Participatiefonds. Is dat het geval, dan hoeft het bestuur van de school de wachtgeldkosten

niet zelf te betalen.

Vanaf 1 januari 2007 valt het voortgezet onderwijs niet meer verplicht onder het Participatiefonds. Vanaf die

datum kent het voortgezet onderwijs het systeem van normatief verevenen, waarbij een deel van de

veroorzaakte uitkeringslast bij de school terecht komt (25%) en een deel door het collectief van de vo

scholen wordt gedragen (75%). Dit systeem kennen we al van de onder b genoemde sectoren.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



162

B e r o e p s o n d e r w i j s e n v o l w a s s e n e n e d u c a t i e , h o g e r b e r o e p s o n d e r w i j s e n

w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r w i j s

In het bve en hbo worden de lopende uitkeringen bij invoering van het systeem en een vast percentage van

de kosten van iedere nieuwe werkloosheidsuitkering (40%) collectief gedragen. De overige kosten van de

nieuwe werkloosheidsuitkeringen (60%) komen voor rekening van de individuele instelling. Vanaf 1 januari

2007 komen alle nieuwe uitkeringen in deze sectoren volledig ten laste van de veroorzakende instelling.

In de wo-sector wordt de totale uitkering ten laste gebracht van de instelling. Het instellingsbudget bevat

een aandeel ter bestrijding van werkloosheidkosten.

8.2.4. Beleid ten aanzien van vraag en aanbod van leraren

Regionale convenanten

De onderwijsarbeidsmarkt is in hoge mate een regionale arbeidsmarkt. Begin 2004 hebben in ongeveer 20

regio's (vooral de tekortregio's) scholen en (leraren)opleidingen, samen met gemeenten, in een regionaal

convenant afspraken gemaakt over de aanpak van het lerarentekort, voor zowel de korte als (middel)lange

termijn. Scholen, lerarenopleidingen en opleiders van onderwijsassistenten trachten vraag en aanbod vanonderwijspersoneel zoveel als mogelijk op elkaar af te stemmen.

8.2.5. Toegang tot het beroep en benoeming

Toegang

Leraren die solliciteren naar een functie binnen een bepaalde onderwijssoort moeten benoembaar zijn. Dat

betekent dat ze in het algemeen in het bezit moeten zijn van een getuigschrift dat hen bevoegdheid

verleent voor de desbetreffende onderwijssoort in het vak of de vakken die zij willen verzorgen. Voor een

leraar basisonderwijs en speciaal onderwijs is dat het getuigschrift van de opleiding voor leraren

basisonderwijs. Een leraar voortgezet onderwijs of beroepsonderwijs heeft een eerste- of tweedegraads

lerarenopleiding voortgezet onderwijs gevolgd. Naast het bezit van een relevant getuigschrift, moet deleraar in het bezit zijn van een verklaring omtrent het gedrag. Op tijdelijke basis kunnen ook leraren worden

benoemd die daartoe nog niet bevoegd zijn. In de eerste plaats gaat het dan om zij-instromers (zie 8.1.7.2. en

8.1.8.).

Met ingang van augustus 2006 is de Wet op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO, zie 8.1.3.) van kracht en

geven lerarenopleidingen alleen nog getuigschriften af waaruit duidelijk wordt voor welke set van

bekwaamheidseisen en voor welk vak of vakgebied de bezitter van dat getuigschrift is opgeleid. Personen

die een getuigschrift hebben dat is afgegeven voor augustus 2006 en waaraan voor dat moment

onderwijsbevoegdheid was verbonden, worden geacht te voldoen aan de bekwaamheidseisen en

behouden het recht te worden benoemd.

Dienstverband

Personeel (directie, docenten en overig personeel) in het primair en voortgezet onderwijs en in de bve-sector

wordt sinds 1995 aangesteld in algemene dienst van het bevoegd gezag, men spreekt in dit verband van een

verplichte bestuursaanstelling. De bestuursaanstelling heeft betrekking op alle scholen die vallen onder één

bestuur. Een verandering van school bij hetzelfde bevoegd gezag betekent niet ontslag en niet een nieuwe

aanstelling. In de akte van aanstelling moeten onder andere de datum van ingang van de aanstelling, functie

en salarisschaal, tijdelijk of vast dienstverband, omvang van de betrekking, werkplek en salaris staan vermeld.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



163

8.2.6. Beroepsstatus

Het personeel van het openbaar onderwijs is formeel overheidspersoneel, zij zijn ambtenaar in de zin van de

Ambtenarenwet (publiekrecht).

Het personeel van het bijzonder onderwijs is dit niet, zij gaan een overeenkomst aan met het bestuur van deprivaatrechtechtelijke rechtspersoon, bij wie zij in dienst treden. Zij vallen onder de bepalingen van het

burgerlijk recht, voor zover met name de desbetreffende onderwijswetten of daarop gebaseerde regelingen

daarvan niet afwijken. In materiële zin wordt personeel in het bijzonder onderwijs als overheidspersoneel

beschouwd, voor zover de overheid de arbeidsvoorwaarden bepaalt.

8.2.7. Maatregelen bij vervanging

Bij verzuim kan in het primair onderwijs een beroep gedaan worden op het Vervangingsfonds (VF) voor de

bekostiging van de vervanging. Het voortgezet onderwijs is per 1 januari 2006 niet meer verplicht

aangesloten bij het VF. De instellingen in deze sector dragen de kosten van vervanging voortaan zelf.

In de reglementen VF is een premiedifferentiatiesysteem opgenomen. Ieder schooljaar wordt gekeken naarde door een bevoegd gezag aan het VF afgedragen premie en de door hetzelfde bevoegd gezag ingediende

declaraties in verband met vervanging wegens ziekte. Overtreft de declaratie de ingelegde premie, dan

wordt het bevoegd gezag op grond van het reglement een extra bijdrage opgelegd. Vervanging kan voor

ziekteverlof worden gedeclareerd. Vervanging van de overige verlofvormen komt voor rekening van de

instelling.

Met het systeem van premiedifferentiatie wordt, wat betreft de aanpak van het ziekteverzuim, het bevoegd

gezag aangesproken op de eigen verantwoordelijkheid, hoe minder ziekteverzuim, des te minder

vervangingsdeclaratie.

De vervanging mag plaatsvinden door een extern ingehuurde leerkracht of door het uitbreiden van de

taakuren van leerkrachten die al in dienst zijn, waarbij een leraar niet verplicht kan worden een zieke collega

te vervangen. In sommige gevallen wordt gebruik gemaakt van een vervangingspool. Leraren kunnen tussen

scholen gedetacheerd worden en indien nodig kunnen zij-instromers of leraren in opleiding worden ingezet.

Bekostiging vindt in principe plaats door vervangers die bevoegd zijn. Er kan echter dispensatie voor deze

regel gevraagd worden bij de inspectie. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om ook onderwijs- dan wel

klassenassistenten in te zetten. Deze vervangingen worden ook bekostigd via het VF. Vervanging wordt

maximaal voor een periode van 30 maanden vergoed.

8.2.8. Maatregelen ter ondersteuning van leraren

De schoolbesturen zijn zelf verantwoordelijk voor hun personeelsbeleid en voor het begeleiden van (nieuwe)leraren (zie 8.1.4.3. en 8.5.). De middelen hiervoor zijn opgenomen in de lumpsum bekostiging van de

scholen. Schoolbesturen kunnen het geld onder meer besteden voor begeleiding van leraren-in-opleiding,

zij-instromers en andere nieuwe medewerkers. Daarnaast hebben scholen in het primair en voortgezet

onderwijs in het kader van het in juni 2006 gesloten convenant over de professionalisering en begeleiding

van het onderwijspersoneel extra middelen voor onder meer de professionalisering en begeleiding van hun

personeel ontvangen, die ze kunnen inzetten voor bijvoorbeeld cursussen of coaching.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



164

8.2.9. Evaluatie van leraren

Leraren worden door het schoolbestuur benoemd. Het schoolbestuur zelf is verantwoordelijk voor het

personeelsbeleid en voor de werving, de ontwikkeling en evaluatie van leraren. In de evaluatie wordt een

onderscheid gemaakt tussen:

● het functioneringsgesprek, waarbij de leraar en de directeur over het functioneren van de leraar

spreken en welke toekomstperspectieven daarmee samenhangen;

● het beoordelingsgesprek, waarbij het functioneren van de leraar in de voorgaande periode

beoordeeld wordt.

Functioneringsgesprek

Op de meeste scholen wordt regelmatig (eens in de twee jaar) een functioneringsgesprek gevoerd met de

leraren. De informatie voor het functioneringsgesprek wordt vooral door de betrokkene zelf aangeleverd. In

het primair onderwijs is ook het lesbezoek een belangrijke bron van informatie. In het voortgezet onderwijs

wordt de informatie ook gebaseerd op het lesbezoek en op collega's en leerlingen die regelmatig

geraadpleegd worden.

Beoordelingsgesprek

Regelmatig, eenmaal per jaar, worden beoordelingsgesprekken gevoerd met leraren. Op sommige scholen

worden geen aparte beoordelingsgesprekken gevoerd, maar vindt de beoordeling plaats tijdens het

functioneringsgesprek. Criteria bij de beoordeling zijn de houding tegenover collega's en de ontwikkeling

van kennis en vaardigheden van de leraar. Directeuren hechten ook veel waarde aan meetbare prestaties van

zowel leraar als team.

In het primair onderwijs wordt ook gebruik gemaakt van competentieprofielen bij de beoordeling.

Aan de beoordeling kunnen consequenties worden verbonden. Bij een tijdelijke aanstelling kan op basis van

de beoordeling worden besloten tot al dan niet verlengen van het contract of het omzetten naar een vast

contract. Ook kan de beoordeling resulteren in het instellen van een coachingstraject of overplaatsing naar

een andere functie.

Scholen hebben de mogelijkheid om beloningsdifferentiatie toe te passen. Met de invoering van het

schoolbudget hebben scholen meer ruimte gekregen voor beloningsdifferentiatie. Het is aan de school om

te bepalen welke voorwaarden hiervoor gesteld worden en hoeveel er wordt besteed aan

beloningsdifferentiatie.

8.2.10. Nascholing

Scholen voor basis-, (voortgezet) speciaal en voortgezet onderwijs en de instellingen in de bve-sectorbeschikken over een eigen budget voor scholing van (zittend) personeel (nascholing). Ze bepalen zelf de

inhoud van die scholing en welke instantie die scholing verzorgt.

Vanaf 1 augustus 2006 is in het primair onderwijs als gevolg van de invoering van de lumpsumbekostiging

het budget voor nascholing opgenomen in het schoolbudget opgenomen. Hierdoor kan een school zelf

invulling geven aan nascholing. Het budget voor nascholing mag uitsluitend worden besteed aan personele

doeleinden.

Er zijn geen bij wet geregelde instellingen voor nascholing. Nascholing kan door instellingen binnen het

onderwijsdomein endoor commerciële instellingen worden verzorgd. Veel nascholing wordt verzorgd door

instellingen die ook de lerarenopleidingen verzorgen (hogescholen met pedagogisch onderwijs en

universiteiten met een lerarenopleiding). Zij werken eventueel samen met een schoolbegeleidingsdienst,een landelijk pedagogisch centrum of deskundigen die niet direct in het onderwijsveld werkzaam zijn.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



165

Lerarenbeurs voor scholing

Leraren kunnen vanaf 2008 een 'Lerarenbeurs voor scholing' aanvragen bij de IB-Groep als zij hun

professionele niveau willen verhogen, hun vakkennis willen verbreden of zich willen specialiseren.

Een leraar kan maar één keer in zijn onderwijsloopbaan gebruik maken van de toelage. De beurs geeft een

vergoeding voor:

● les en collegegeld tot een maximum van 3.500 euro per jaar, voor maximaal 3 jaar;

● de kosten van studiemiddelen en reiskosten;

● de werkgever voor de vervangingskosten bij studieverlof, voor maximaal 20 dagen per jaar.

De belangrijkste voorwaarden om een Lerarenbeurs te ontvangen zijn:

● het hebben van een onderwijsbevoegdheid (leraren in het primair-, voortgezet- en

beroepsonderwijs) of minimaal een bachelor (leraren in het hbo);

● minimaal 1 jaar in dienst zijn bij een school die het ministerie van OCW bekostigt;

● voor minimaal 20% van de betrekkingsomvang belast zijn met lestaken.

Onderhoudsplicht

Met ingang van het schooljaar 2006/2007 is de Wet op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO, zie 8.1.3.) in

werking en heeft elk schoolbestuur de plicht om maatregelen te treffen en instrumenten in te zetten om de

bekwaamheid te onderhouden van het personeel voor wie bekwaamheidseisen gelden.

In 2006 zijn met de werkgevers- en werknemersorganisaties in het primair en voortgezet onderwijs in het

convenant "Professionalisering en begeleiding van het onderwijspersoneel" (zie 8.1.6.1.). afspraken gemaakt,

onder andere over:

● het begeleiden en mede opleiden van stagiairs;

● het begeleiden en mede opleiden van leraren in opleiding (LIO's);● over het deels mede opleiden van ander onderwijspersoneel binnen de school.

De lumpsum van scholen voor primair en voortgezet onderwijs is met ingang van het schooljaar 2006/2007

structureel verhoogd. Scholen:

● krijgen daarmee meer mogelijkheden om personeels- en scholingsbeleid te voeren passend bij de

eigen situatie;

● dienen in 2008 te beschikken over een begeleidingsprogramma voor beginnend

onderwijspersoneel;

● dienen met de opleidingen voor onderwijspersoneel afspraken te maken over de taak- en

verantwoordelijkheidsverdeling bij mede opleiden in de school en/of over begeleiding van

studenten van lerarenopleidingen binnen de school.

Ook de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie heeft extra middelen gekregen voor de

professionalisering en begeleiding van het onderwijspersoneel. Daarmee kunnen in deze sector eigen

afspraken worden gemaakt.

8.2.11. Salarissen

Bij elke functie in het onderwijs hoort een salarisschaal, die wordt vastgesteld op basis van het in de sector

cao afgesproken functiewaarderingssysteem. De salarisschaal die bij de functie hoort wordt vastgesteld op

basis van de inhoud en zwaarte van de in de functie te verrichten werkzaamheden. Voordat een

personeelslid het maximum salarisbedrag behorende bij zijn functieschaal bereikt, doorloopt hij een traject

van salarisbedragen via een zogenoemd carrièrepatroon. De functiecategorieën voor het onderwijsgevend

en leidinggevend personeel zijn voor het primair onderwijs: leraar, adjunct- directeur en directeur.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



166

8.2.12. Arbeidstijd en verlof

Arbeidstijd

Vanaf 1 augustus 1998 bedraagt de normjaartaak, het feitelijke aantal te werken uren op jaarbasis, in alle

onderwijssectoren 1659 uur. Personeel wordt benoemd in een normbetrekking of een deel daarvan, wat tot

uitdrukking wordt gebracht in een werktijdfactor. Van het aantal te werken uren is 10% beschikbaar voor

deskundigheidsbevordering. Door de vermindering van de normjaartaak ontstonden er extra

verlofmogelijkheden via de zogenoemde arbeidsduur verkorting (adv). Het adv-verlof wordt opgebouwd

door op enig moment meer uren te werken dan waarvoor het personeelslid is benoemd. Het verlof kan

worden opgenomen per jaar (jaarverlof) of worden gespaard (spaarverlof).

In het primair onderwijs is bepaald dat een leraar gemiddeld voor ten hoogste 930 uur op jaarbasis belast

mag worden met lesgevende taken.

In het voortgezet onderwijs is dat bepaald op een maximum van gemiddeld 750 uur (maximaal 26 lessen van

50 minuten per week).

In de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie stelt de werkgever in overleg met (het

personeelsdeel van) de medezeggenschap een werktijdenregeling vast. Aan de docent kunnen op jaarbasis

niet meer dan 823 klokuren aan uitvoerende taken worden opgedragen. Onder uitvoerende taken worden

verstaan: het geven van lessen, het afnemen van tentamens, stagebegeleiding, practica en cursussen in het

kader van contractactiviteiten. In het Institutioneel georganiseerd overleg (igo) kan ook een eigen regeling

worden overeengekomen.

Verlof

In het onderwijs bestaan verschillende verlofregelingen.

● Vakantieverlof: onderwijzend personeel heeft vakantie met behoud van salaris gedurende

schoolvakanties van de school en op nationale en christelijke feestdagen.

● Ziekteverlof: bij ziekteverlof wordt de bezoldiging in beginsel gedurende (maximaal) 12 maanden

onverminderd doorbetaald. Na de periode van 12 maanden wordt de bezoldiging van het niet

werkzame deel gesteld op 70%. In het kader van de beoordeling of na 24 maanden onafgebroken

arbeidsongeschiktheid recht bestaat op een uitkering als gevolg van de Wet inkomen naar

arbeidsvermogen (WIA) wordt een geneeskundig onderzoek ingesteld, waarbij de mate van

arbeidsgeschiktheid wordt vastgesteld.

● Zwangerschaps- en bevallingsverlof : de totale duur van het zwangerschaps- en bevallingsverlof

omvat een aaneengesloten periode van zestien weken. De verlofperiode moet uiterlijk vier weken

voor de verwachte bevallingsdatum ingaan.

●

Ouderschapsverlof : ouders van jonge kinderen (tot 8 jaar) kunnen gebruik maken van demogelijkheid om minder uren te werken. Dit kan plaats vinden door in een aaneengesloten periode

niet te werken dan wel over een langere periode die maximaal niet langer dan 12 maanden mag

duren, minder uren te werken. Over de uren waarvoor niet wordt gewerkt krijgt de werknemer geen

salaris uitbetaald. Vanaf 1 augustus 2001 is het mogelijk om voor een kwart van de

betrekkingsomvang met betaald ouderschapsverlof te gaan.

● Overige verlofregelingen: het bevoegd gezag is verplicht een leraar, met behoud van salaris,

buitengewoon verlof te verlenen voor een aantal vastgestelde gevallen, bijvoorbeeld bij het

huwelijk van de leraar en de begrafenis van naaste familieleden. Het bevoegd gezag kan ook zonder

behoud van salaris verlof toekennen.

● Jaarverlof, spaarverlof, seniorenverlof : voor het onderwijsgevend personeel in de sectoren

primair en speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs en educatie bestaat er eenkeuzemogelijkheid tussen arbeidsduurverkorting per jaar en spaarverlof. Voor het primair onderwijs

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



167

geldt dat na de spaarperiode het aantal gespaarde uren kan worden ingezet om een

aaneengesloten periode de werkzaamheden te onderbreken (Sabbatsverlof) dan wel vanaf 52 jaar

verspreid over meerdere jaren, eventueel in combinatie met Bevordering arbeidsparticipatie

ouderen (BAPO-regeling), wekelijks een aantal uren minder te werken (Seniorenverlof). In het vo en

bve geldt een soortgelijke regeling.

8.2.13. Promotie en privileges

Het door decentrale cao-partijen ontwikkelde functiebouwwerk voor het primair onderwijs, het voortgezet

onderwijs en het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie kent voorbeeldfuncties voor docenten en

voor onderwijsondersteunende functies op verschillende niveaus. Voor het primair onderwijs biedt

daarnaast ook het bestaande instrumentarium van normen voorbeeldfuncties ruimte voor

functiedifferentiatie binnen de leraarsfunctie en binnen onderwijsondersteunende functies. Daarmee biedt

het functiebouwwerk ruimte voor loopbaan- en promotiemogelijkheden voor docenten en ondersteunend

personeel. Op basis van het convenant LeerKracht van Nederland krijgen scholen vanaf 2010 extra middelen

voor de invoering van meer hogere leraarsfuncties (versterking functiemix). In het kader van integraal

personeelsbeleid kunnen scholen/instellingen vervolgens beoordelen of op basis vancompetentieontwikkeling promotie naar een hoger gewaardeerde functie mogelijk is. Dat hangt mede af

van de onderwijskundige en organisatorische keuzen en van de financiële mogelijkheden van

scholen/instellingen.

8.2.14. Mobiliteit

Het bevoegd gezag (schoolbestuur) kan een leraar benoemen en ontslaan. Er is geen plaatsingsregeling,

maar een open sollicitatieprocedure. Leraren kunnen vrij solliciteren naar een baan en veranderen van baan.

8.2.15. Ontslag

In de weten regelgeving is een aantal bepalingen opgenomen wat betreft ontslag. Voor het primair

onderwijs zijn de ontslagregelingen tot 1 augustus 2006 geregeld in de Rechtspositiebesluit WPO/WEC (Rpb

WPO/WEC). Vanaf 1 augustus 2006 is dat voor het primair onderwijs, net zoals voor de overige sectoren,

geregeld in de collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Voor het bijzonder en openbaar onderwijs zijn

verschillende rechtsgangen van toepassing.

In het primair en voortgezet onderwijs is er sprake van een afvloeiingsregeling (31 juli 1996). De

afvloeiingsregeling is niet meer zoals voorheen per school geregeld, maar per schoolbestuur waar meerdere

scholen onder kunnen vallen.

Bij (naderend) ontslag moet de instelling in het primair onderwijs een melding van het voorgenomen ontslag

bij het Participatiefonds doen. Ontslag kan plaatsvinden op basis van beëindiging van een tijdelijk dienstverband, op grond van formatieve ontwikkelingen en op grond van kwalitatieve fricties (dringende

reden, onverenigbaarheid van karakters, denominatie). Voor de werkgever geldt wel een

inspanningsverplichting de werknemer intern te herplaatsen of extern in een passende functie te

herplaatsen. De activiteiten die een werkgever heeft ondernomen worden getoetst. Verder mag na 24 c.q. 30

maanden ziekte ontslag op basis van ziekte en gebrek worden gegeven op basis van de Wet Werk en

Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), via een toegekende claim-beoordeling op grond van die wet.

8.2.16. Pensioen

In Nederland wordt als regel iedereen op 65-jarige leeftijd gepensioneerd en heeft dan recht op een

ouderdomspensioen als gevolg van de Algemene Ouderdomswet (AOW). Het onderwijspersoneel van het

openbaar en bijzonder onderwijs kent daarnaast ook een aanvullend pensioen dat is ondergebracht bij het

pensioenfonds voor het overheidspersoneel en onderwijspersoneel, het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



168

De pensioenberekening is vanaf 1 januari 2004 gebaseerd op het middelloonstelsel. De pensioenen (het

ouderdoms- en nabestaanden- en het invaliditeitspensioen) worden niet meer over het laatst verdiende

salaris (eindloon) berekend, maar over het gemiddelde salaris tot aan pensionering. Het tot en met 2003

opgebouwde pensioen, valt onder de eindloonregeling. De opbouw van het pensioen gaat in bij

indiensttreding. Per 1 januari 2006 is de fiscale wetgeving gewijzigd. Daardoor is de fiscale aftrek van Vut- en

prepensioenpremies vervallen voor iedereen die geboren is op of na 1 januari 1950.

Het ouderdomspensioen (OP) is door het vervallen van de FPU-regeling versterkt. Het flexibiliseren van de

pensioenleeftijd en deeltijdpensioen is daarbij mogelijk gemaakt en de mogelijkheden tot het uitruilen van

OP en nabestaandenpensioen zijn verruimd.

8.3. Schoolleiding

8.3.1. Vereisten benoeming tot directeur

Primair Onderwijs

Om tot (adjunct-)directeur te kunnen worden benoemd, moet betrokkene in het bezit zijn van:

● een verklaring omtrent het gedrag;

● een bewijs van bekwaamheid tot het geven van het onderwijs.

Tenslotte moet de betrokkene niet krachtens rechterlijke uitspraak van het geven van onderwijs zijn

uitgesloten.

Voortgezet Onderwijs

Om tot rector, directeur, conrector of adjunct-directeur te kunnen worden benoemd, moet de betrokkene in

het bezit zijn van:

● een verklaring omtrent het gedrag● een bewijs van bekwaamheid voor het door hem aan die school te geven onderwijs

● een bewijs van voldoende pedagogische en didactische voorbereiding

Het bevoegd gezag kan hiervan afwijken voor ten hoogste de helft van het aantal personeelsleden,

bestaande uit de rector of de directeur en de aan de school verbonden conrectoren of adjunct-directeuren.

Tenslotte moet de betrokkene niet krachtens rechterlijke uitspraak van het geven van onderwijs zijn

uitgesloten.

Voor de voorzitter en de leden van de centrale directie gelden deze eisen niet.

8.3.2. Arbeidsvoorwaarden bij de functie van directeurDe arbeidsvoorwaarden voor directeur zijn gelijk aan die van een leraar, met dit verschil dat voor de functie

van directeur andere salarisschalen (directieschalen) gelden met een hoger maximumsalaris dan die van de

leraar (zie 8.7.2.).

8.4. Onderwijsinspectie

De minister is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs is met

toezicht belast. Het management van de inspectie bestaat uit de inspecteur-generaal en een aantal

hoofdinspecteurs:

● primair onderwijs en expertisecentra (speciaal onderwijs);● voortgezet onderwijs;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



169

● beroepsonderwijs en volwasseneneducatie en hoger onderwijs;

Inspecteurs van het onderwijs geven uitvoering aan de inspectie van het onderwijs zoals dat is omschreven

in de Wet op het Onderwijstoezicht (WOT, 2002).

8.4.1. Aanstellingvereisten voor inspecteurs van het onderwijsInspecteurs van het onderwijs worden op voorstel van de hoofdinspecteurs aangesteld door de inspecteur-

generaal van het onderwijs. Er zijn geen aanstellingsvereisten vastgelegd, maar zowel ervaring in de

betreffende onderwijssector en/of analytische kennis en vaardigheden zijn een pré.

Voor hoofdinspecteurs gelden dezelfde voorwaarden als bij aanstelling tot inspecteur van het onderwijs;

daarnaast is bestuurlijke ervaring een vereiste. Hoofdinspecteurs worden op voorstel van de inspecteur-

generaal aangesteld door de minister van onderwijs. De inspecteur-generaal wordt op voorstel van de

minister van onderwijs aangesteld door het Kabinet.

Inspecteurs hebben dezelfde rechtspositie als een ambtenaar.

8.5. Personeel verantwoordelijk voor ondersteuning en

begeleiding

Vanuit de wet of regelgeving bestaan er geen bepalingen die de verantwoordelijkheid van ondersteuning en

begeleiding voorschrijven.

8.6. Overig personeel

Het overige personeel bestaat uit het zogenoemde onderwijsondersteunend personeel. Dit betreft personeel

dat in diverse functies werkzaam kan zijn. Voor het primair onderwijs bestaan hiervoor normen

voorbeeldfuncties. Het betreft onder meer de functies van conciërge en administratief medewerker en

onderwijsondersteunende functies die gerelateerd zijn aan het primaire proces, zoals de functies van

klassenassistent, onderwijsassistent en lerarenondersteuner. Voor het speciaal basisonderwijs en speciaal

voortgezet onderwijs bestaan naast genoemde functies nog specifieke functies zoals: logopedist,

fysiotherapeut en instructeur mobiliteit.

Ook het voortgezet onderwijs kent naast de algemene ondersteunende functies, zoals administratief

medewerker, conciërge en kantinebeheerder onderwijsondersteunende functies die gerelateerd zijn aan het

primair proces, zoals technische docentassistent en technische onderwijsassistent.

Ook in het functiebouwwerk voor het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie en in het hoger

beroepsonderwijs komen overeenkomstige onderwijsondersteunende en beheersfuncties voor.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



170

8.7. Statistieken leraren


8.7.1. Gegevens personeel

Tabel 8.1. Aantal personeelsleden (in fte's x 1000)

2006 2007 2008

Primair onderwijs 131,5 132,0 133,5

- basisonderwijs 105,8 105,6 106,1

- speciaal basisonderwijs 7,9 7,8 7,8

- (voortgezet) speciaal onderwijs 17,8 18,6 19,6

Voortgezet onderwijs 84,4 85,8 86,4

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 37,0 38,5 38,6

Hoger beroepsonderwijs 25,6 27,4 -

Wetenschappelijk onderwijs 36,6 37,2 -

Tabel 8.2. Percentage 50 jaar en ouder (op basis van fte's)

2006 2007 2008




Hoger beroepsonderwijs 39,6 40 -


Tabel 8.3. Percentage vrouwen (op basis van fte's)

2006 2007 2008




Hoger beroepsonderwijs 46,1 47 -


8.7.2. Salarissen

● De functieniveaus zijn afkomstig uit de decentrale cao's.

● Als men benoemd wordt in een functie is de duur van het doorlopen van een salarislijn onder meer

afhankelijk van een eerder genoten salaris. Is dat salaris lager dan het beginsalaris dan start de

salarislijn over het algemeen vanaf het eerste jaar, hetgeen ook geldt voor de beginnend leraar

zonder eerder genoten salaris. Door bijvoorbeeld het toekennen van een extra periodiek kan deduur van de salarislijn worden beïnvloeden.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



171

● Naast de vakantie-uitkering van 8,00% in mei ontvangt het personeel elk jaar over het jaarsalaris een

eindejaarsuitkering. In 2009 bedraagt die voor:

o PO 7,20% (inclusief maandelijkse levensloopbijdrage van 0,80%);

o VO 7,40%;

o BVE 8,33%;

o HBO 8,30%;

o WO 8,30%.

8.7.2.1. Salarissen basisonderwijs

Tabel 8.4. Salarissen* situatie 1 januari 2009

Adjunct-directeur Directeur

BO Leraar< 400

lln**

400 <

900 lln

≥ 900

lln

<200

lln

200 <

400 lln

400 <

900 lln≥ 900 lln

Salarisschaal LA LB AA AB AC DA DB DC DC+ Uitloop

Beginsalaris 2270 2354 2272 2325 2376 2605 2707 2811 2811

Eindsalaris 3274 3597 3386 3651 4197 3837 4350 4863 5067

Salarislijn In

jaren17 17 11 13 18 13 15 16 18

* Betreft bruto salaris per maand.

** lln staat voor leerlingen.

Vanaf 2009 ontvangt een leraar als die volgens het eindsalaris wordt bezoldigd na beoordeling maandelijks

een toelage van 61 euro bij normbetrekking, worden de salarislijnen voor leraren jaarlijks met 1 jaar verkort

tot 15 jaar in 2011 en krijgen directeuren (schalen DA t/m DC+uitloop) maandelijks een toelage van 275 euro

bij normbetrekking.

8.7.2.2. Salarissen speciaal basisonderwijs

Tabel 8.5. Salarissen situatie 1 januari 2009


SBO Leraar< 200 lln** ≥ 200 lln < 200 lln

200 < 400

lln≥ 400 lln

Salarisschaal LB LB +toelage

AB AC DB DC DC+Uitloop

Beginsalaris 2354 2354 2325 2376 2707 2811 2811

Eindsalaris 35973597 +

230,923712 4197 4350 4863 5067

Salarislijn

In jaren17 17 13 18 15 16 18



Vanaf 2009 ontvangt een leraar als die volgens het eindsalaris wordt bezoldigd na beoordeling maandelijkseen toelage van 61 euro bij normbetrekking, worden de salarislijnen voor leraren jaarlijks met 1 jaar verkort

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



172

tot 15 jaar in 2011 en krijgen directeuren (schalen DB t/m DC+uitloop) maandelijks een toelage van 275 euro

bij normbetrekking.

8.7.2.3. Salarissen speciaal voortgezet onderwijs



SO Leraar50 < 100

lln**

100 < 200

lln< 100 lln

100 < 200

lln≥ 200 lln

Salarisschaal LB LB + toelage AB AC DB DCDC +

uitloop

Beginsalaris 2354 2354 2325 2376 2707 2811 2811

Eindsalaris 35203520 +

230,923651 4197 4350 4863 5067

Salarislijn in jaren 17 17 13 18 15 16 18



Vanaf 2009 ontvangt een leraar als die volgens het eindsalaris wordt bezoldigd na beoordeling maandelijks

een toelage van 61 euro bij normbetrekking en worden de salarislijnen voor leraren jaarlijks met 1 jaar

verkort tot 15 jaar in 2011 en krijgen directeuren (schalen DB t/m DC+uitloop) maandelijks een toelage van

275 euro bij normbetrekking.

8.7.2.4. Salarissen voortgezet onderwijs


VO Leraar Directeur Voorzitter centrale directie

Salaris-schaal LB LC LD 12 13 14 15 13 14 15 16

Beginsalaris 2374 2388 2398 3084 3744 4290 4505 3744 4290 4505 4885

Eindsalaris 3630 4234 4718 4817 5244 5741 6306 5224 5741 6306 6929

Salarislijn in

jaren17 17 17 16 13 14 12 13 14 12 12


Vanaf 2009 ontvangt een leraar als die volgens het eindsalaris wordt bezoldigd na beoordeling in augustus

van elk jaar een toelage van 1000 euro bij normbetrekking en worden de salarislijnen voor leraren jaarlijks

met 1 jaar verkort tot 12 jaar in 2014.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



173

8.7.2.5. Salarissen beroeps- en volwasseneneducatie


BVE Docent Coördinerend docent Sectordirecteur Voorzitter CvB**

Salarisschaal LB LC LD 14 18

Beginsalaris 2376 2586 2815 4292 5744

Eindsalaris 3718 4251 4820 5744 8374

Salarislijn in jaren 14 15 15 12 13


** CvB staat voor College van Bestuur.

Dit betreft een voorbeeldfunctie in het functiewaarderingssysteem voor de bve-sector, bijvoorbeeld

stafdiensten als Personeel, Financiën en ICT. De Cao bve laat de instellingen vrij in het inrichten van het

functiebouwwerk en de zwaarte van de onderscheiden functies. De voorbeeldfunctie is te beschouwen als

de zwaarste staffunctie die in de praktijk voorkomt.

De salarislijnen van de salarisschalen LB, LC en LD zijn met ingang van 1 januari 2009 verkort van 18 naar

respectievelijk 14, 15 en 15 jaar. De leraar die 5 jaar volgens het eindsalaris is bezoldigd, ontvangt bij

gebleken voldoende functioneren in augustus van elk jaar een bindingstoelage. Deze toelage bedraagt voor

schaal LB € 1368,00, schaal LC € 1524,00 en schaal LD € 1692,00.

8.7.2.6. Salarissen hoger beroepsonderwijs

Tabel 8.9. Salarislijnen situatie 1 januari 2009

HBOInstructeu

r

Instructeu

r

Instructeu

r

Docen

t

Docen

t

Docen

t

Lector

(oude

stijl)

Lector

(kenni

s

kring)

Lector

(kenni

s

kring)

Maximum

schaal8 9 10 11 12 13 14 15 16

Normpercentag

e2,5 3,4 3,4 2,8 2,2 2,2 2,4 2,5 2,7

Begin-salaris 2118 2298 2298 2974 3636 3674 4000 4201 4501

Eind-Salaris 2910 3279 3602 4204 4781 5135 5642 6198 6810

Salarislijn in

jaren12 (1) 11 (1) 13 (1) 13 (1) 13 (1) 11 (1) 12 (1) 13 (1) 13 (1)


(1) Met ingang van 1 januari 2006 is de wijze van het doorlopen van een schaal gewijzigd.

De 'automatische' periodiek per 1 augustus van een jaar is komen te vervallen. De omvang van de periodiek

en wanneer sprake is van een periodieke verhoging, is afhankelijk geworden van een beoordeling. De

periodiek bedraagt geen normbedrag meer, maar een normpercentage van het maximumsalaris van de

betreffende maximumschaal. Is de beoordeling:

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



174

● goed: 1 x het percentage;

● meer dan goed: 2 x het percentage;

● onvoldoende: geen procentuele verhoging.

Binnen de functieschaal is in sommige gevallen nog sprake van een zogenaamde aanloopschaal. Deze

aanloopschaal is afhankelijk van de maximumschaal de laatste jaren verdwenen dan wel ingekort, waardoorde aangegeven salarislijn in jaren de laatste jaren is verkort. De aangegeven duur van de salarislijn is

gebaseerd op een jaarlijkse goede beoordeling. Vanaf 2009 is de verkorting van de salarislijnen tot een

afronding gekomen.

8.7.2.7. Salarissen wetenschappelijk onderwijs

Tabel 8.10. Loonpeil salarissen* en salarislijnen op 1 januari 2009

WOHoogleraar A

(H2)

Hoogleraar B

(H1)

Promovendus

(P) **

student-assistent (SA)

(maximaal ½ werktijd)

Beginsalaris 4904 5463 2042 1801

Eindsalaris7142 8662 2612 2099

Salarislijn in

jaren14 16 4 3


** tot 1 augustus 2003 werd de titel 'Assistent/onderzoeker in opleiding' gehanteerd.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



175

9. Evaluatie van de onderwijsinstellingen en het

onderwijssysteem

De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op het onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet vormt de basisvan dit toezicht. In de Wet op het onderwijstoezicht (WOT) en in het jaarwerkplan dat de inspectie jaarlijks

opstelt wordt het toezicht geconcretiseerd.

De inspectie bewaakt en bevordert de kwaliteit van het onderwijs in Nederlandse onderwijsinstellingen op

basis van een gedegen kennis van die scholen en instellingen. Hiervoor voert de inspectie regelmatig en

systematisch onderzoeken uit onder scholen en instellingen. De inspectie rapporteert hierover zowel aan de

betrokken scholen en instellingen als aan de bewindslieden en het parlement.

De WOT draagt de volgende taken aan de inspectie op:

● het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijs op basis van het verrichten van onderzoek naar

de naleving van weten regelgeving;● het toezien op de naleving van weten regelgeving;

● het bevorderen van de kwaliteit van het onderwijs;

● het rapporteren over de ontwikkeling van het onderwijs;

● het verrichten van andere bij of krachtens de wet aan de inspectie opgedragen taken.

De Wet op het primair onderwijs (WPO), Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) en de Wet educatie en

beroepsonderwijs (WEB) bepalen dat het bevoegd gezag zorg draagt voor de kwaliteit van het onderwijs.

Het toezicht gaat er vanuit dat de besturen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het onderwijs. Zij zijn

dan ook het aanspreekpunt van het toezicht. Verder vindt de risicoanalyse zoveel mogelijk plaats aan de

hand van gegevens die al beschikbaar zijn. Pas als risico's zijn gesignaleerd en verder onderzoek nodig is,

vraagt de inspectie om aanvullende informatie.


Sinds het begin van de jaren tachtig is het Nederlandse onderwijsbeleid erop gericht om de

onderwijsinstellingen steeds meer verantwoordelijkheid te geven voor het bepalen en bevorderen van de

kwaliteit van het onderwijs. Naast interne evaluatie door de scholen/instellingen zelf, vindt er externe

(onafhankelijke) beoordeling en externe evaluatie door de inspectie plaats. In het primair, het voortgezet

onderwijs en in de bve-sector wordt dat gedaan door de inspectie, en in het hoger onderwijs door de

Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Het toezicht op het functioneren van het

onderwijsstelsel als geheel ligt eveneens bij de inspectie. De eindverantwoordelijkheid van het

onderwijsstelsel als geheel ligt bij de minister.


Zowel het advies 'Doortastend Onderwijstoezicht' uit 2006 van de Onderwijsraad als de 'Visie op Toezicht

2007-2011' van OCW pleiten voor het krijgen van goed inzicht in het functioneren van het onderwijs,

gebaseerd op onafhankelijke informatie en samengevat in een hanteerbaar aantal normen. Besturen op

afstand en proportioneel toezicht is pas mogelijk als binnen de sector en bij de instellingen zelf voldoende

kwaliteitszorg aanwezig is. Het departement streeft ernaar, stapsgewijs en in overleg met alle betrokkenen,

minder sturend op te treden en de betrokkenen in het veld de hen toegemeten ruimte ook daadwerkelijk te

laten benutten. Er wordt gewerkt aan het zogenaamde model van goed bestuur, waarbij de instellingen

meer ruimte krijgen, zelf ervoor zorgen dat toezicht plaatsvindt op het bestuur van de instelling

(bijvoorbeeld met raad van toezicht) en zelf verantwoording afleggen aan betrokkenen rond de instelling.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



176

Dit model is nog in ontwikkeling, functioneert al grotendeels in het hoger onderwijs, maar moet in de

sectoren primair en voortgezet onderwijs nog worden ingevoerd.

Accreditatie

De accreditatie van opleidingen (zie 9.4.1.3. en 6.10.) in het hoger onderwijs wordt de komende jaren voor

hogescholen en universiteiten eenvoudiger en efficiënter. Op korte termijn worden hiervoor maatregelen

genomen:

● de bacheloropleidingen in het wetenschappelijk onderwijs worden verbreed. Hierdoor wordt het

aantal opleidingen ongeveer gehalveerd en worden ook de wetenschappelijke masteropleidingen

en hbo-opleidingen herordend en teruggebracht in aantal;

● het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kijkt, bij het accrediteren van nieuwe

opleidingen, eerst of er maatschappelijke behoefte bestaat voor die opleiding;

● de administratieve lasten worden verminderd.

De Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) zal zich bij de accreditatie in de toekomst meer

richten op de onderwijsinhoud en minder op het proces.

Vanaf 2009 moet het ook mogelijk worden om onder voorwaarden onderwijsaccreditatie te verlenen aan

hogescholen en universiteiten als geheel. Voorwaarden zijn dat een universiteit of een hogeschool

gedurende enkele jaren een onberispelijke staat van dienst heeft en dat de kwaliteitsbewaking binnen een

instelling gegarandeerd is. Maatregelen voor een eenvoudigere en efficiëntere accreditatie van het hoger

onderwijs zullen onderdeel vormen van de nieuwe wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

onderzoek.

Toezicht op kwaliteit van de examinering

Aan de Inspectie van het onderwijs is het toezicht op de decentrale mbo-examens opgedragen met ingang

van 15 november 2007. Hiertoe zijn de WEB en de WOT aangepast. De Inspectie doet onderzoek naar de

kwaliteit van decentrale examens en spreekt hierover haar eindoordeel uit. Het toezicht op de kwaliteit van

de examinering in het mbo vindt in 2009 plaats op basis van een steekproef van opleidingen. Bij alle

instellingen wordt een steekproef getrokken. Daarnaast vinden in 2009 onderzoeken naar de

kwaliteitsverbetering plaats bij opleidingen waarin de kwaliteit van de examinering in 2008 niet op orde was.

Als de examinering na een jaar nog niet aan de eisen voldoet, kan de instelling het recht om te mogen

examineren verliezen.

Tweedelijnstoezicht kinderopvang naar Inspectie van het Onderwijs

Met het aantreden van het kabinet Balkenende IV in februari 2007 is het beleidsterrein kinderopvang

overgegaan van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap. Het gevolg is dat per 1 januari 2008 het tweedelijnstoezicht op de Wet

kinderopvang is overgegaan naar de Inspectie.

De Wet kinderopvang onderscheidt twee vormen van toezicht: eerstelijnstoezicht en tweedelijnstoezicht. Bij

het eerstelijnstoezicht gaat het om het rechtstreeks toezien op de kwaliteit van de kinderopvang.

Tweedelijnstoezicht beoordeelt in hoeverre het eerstelijnstoezicht functioneert.

Gemeenten oefenen het eerstelijnstoezicht uit, de Inspectie het tweedelijnstoezicht. De gemeenten zijn

verantwoordelijk voor het directe toezicht op de kwaliteit van de kinderopvang. De wet wijst de GGD

verplicht aan als de instantie die het feitelijke toezicht uitvoert, in opdracht van de gemeente. De GGD'en

controleren de kwaliteit van kinderopvangcentra, buitenschoolse opvang en gastouderbureaus.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



177

De Inspectie houdt toezicht op de gemeenten. Zij stelt vast in hoeverre de uitvoering van het gemeentelijk

toezicht functioneert conform de eisen van doeltreffendheid en rechtmatigheid.

De Inspectie publiceert haar bevindingen en oordelen in openbare rapporten. Deze worden door de

Staatssecretaris aangeboden aan het parlement. Alle gemeenten, alle GGD'en, GGD Nederland, de VNG en de

koepelorganisaties uit de sector krijgen de rapporten toegestuurd. De rapporten verschijnen ook op internet.

9.3. Wetgeving

Wet op het onderwijstoezicht

Sinds 1 september 2002 is de Wet op het onderwijstoezicht (WOT) van kracht. Deze regelt de taken,

verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de Inspectie van het Onderwijs en moet een professioneel en

onafhankelijk opereren van de Inspectie mogelijk maken en stimulerend toezicht vormgeven. De inspectie

sluit daarbij aan op de eigen verantwoordelijkheid voor kwaliteitszorg van de onderwijsinstellingen. Nieuw

ten opzichte van voor 2002 is dat de Inspectie nu ook de wettelijke taak heeft de kwaliteit van het onderwijs

te bevorderen.

In de WOT zijn vier uitgangspunten opgenomen waaraan het inspectietoezicht moet voldoen:

● in acht nemen van de vrijheid van onderwijs en de eigen verantwoordelijkheid van de

onderwijsinstellingen: een schoolbestuur is in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit

van het door haar gegeven onderwijs. Deze eigen verantwoordelijkheid omvat het beschrijven van

de beoogde kwaliteit in concrete streefdoelen, het realiseren van deze kwaliteit, het bewaken van

de kwaliteit en het daarover afleggen van publieke verantwoording. De bepalingen in de

onderwijswetten, zoals over het schoolplan en de schoolgids voor primair en voortgezet onderwijs,

evenals over het verslag met betrekking tot de kwaliteit van het onderwijs voor het

beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie, drukken deze eigen verantwoordelijkheid en

verantwoordingsplicht uit. Binnen deze wettelijke kaders bepaalt de school zelf de kwaliteitsdoelenen -normen, evenals de manier waarop de kwaliteit wordt gemeten en geëvalueerd. De uitkomsten

van de evaluaties zijn richtinggevend voor het oordeel van de Inspectie.

● De Inspectie stimuleert onderwijsinstellingen om de eigen verantwoordelijkheid voor het

kwaliteitsbeleid zoveel mogelijk te benutten en waar te maken. Wanneer een school zelf regelmatig

haar kwaliteit evalueert, zal de Inspectie waar mogelijk haar oordeel baseren op de uitkomsten van

deze zelfevaluatie en eigen onderzoek beperken;

● niet meer belasting van de onderwijsinstellingen dan voor zorgvuldig toezicht nodig is;

● het toezicht is mede gericht op het informeren over de (kwaliteits)ontwikkelingen in de sector.

Voor de bve-sector vloeien de wettelijke en kwaliteitseisen voort uit de Wet educatie beroepsonderwijs

(WEB). In het primair en voortgezet onderwijs verricht de Inspectie onderzoek aan de hand van de

voorschriften gegeven bij of krachtens de onderwijswet en aan de hand van andereaspecten van kwaliteit:● de opbrengsten van het onderwijs: leerresultaten, voortgang in de ontwikkeling van leerlingen;

● de inrichting van het leerproces: leerstofaanbod, leertijd, pedagogisch klimaat, schoolklimaat,

didactisch handelen van de leraren, leerlingenzorg en inhoud, niveau en uitvoering van de toetsen,

tests, opdrachten of examens.

De hierboven beschreven aspecten van kwaliteit zijn uitgewerkt in toezichtkaders, waarin de inspectie zich

verantwoordt over de manier waarop zij het toezicht uitoefent. De toezichtkaders worden vastgesteld door

de inspecteur-generaal van het onderwijs. De minister van onderwijs moet de toezichtkaders goedkeuren. Er

zijn aparte toezichtkaders voor de verschillende onderwijssectoren.

Toezichtkaders geven een nadere uitwerking van de werkwijze van de inspectie en de inhoud van het

toezicht.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



178

● Werkwijze: het toezichtkader geeft informatie over de soorten onderzoeken die de inspectie

verricht, de frequentie en de zwaarte daarvan en over de rapporten die de Inspectie op basis van de

onderzoeken uitbrengt.

● Inhoud: elk toezichtkader bevat een waarderingskader, waarin een inhoudelijke uitwerking van

kwaliteitsaspecten in de vorm van indicatoren en normen is opgenomen. Dit waarderingskader

maakt duidelijk wat redelijkerwijs op het gebied van kwaliteit van een school verwacht mag worden.

In het waarderingskader zijn kwaliteitsaspecten gebundeld in drie domeinen: opbrengsten,

onderwijsleerproces, leerlingenzorg, kwaliteitszorg, weten regelgeving. Ook bevat het

waarderingskader de normering op grond waarvan een beoordeling ‘zwak’ of ‘zeer zwak’ wordt

toegekend. In de bve-sector worden deze drie domeinen kwaliteitsborging en -verbetering,

onderwijs en leren en opbrengsten genoemd.

Voor de bve-sector zijn in de WOT geen aspecten van kwaliteit opgenomen, omdat de voor deze sector

geldende WEB aan de bve-instellingen een aantal wettelijke opdrachten geeft, gekoppeld aan een grote

mate van autonomie. De inspectie heeft een waarderingskader opgesteld als uitwerking van deze wettelijke

opdrachten. Bij opleidingen waar op grond van de risicoanalyses het vermoeden van tekortkomingen

ontstaat, wordt de kwaliteit aan de hand van dit waarderingskader onderzocht.

Met het accreditatiewetsvoorstel, eveneens in werking getreden in 2002, zijn de belangrijkste

uitgangspunten van de WOT ook van toepassing op het toezicht op de sectoren Hoger Beroepsonderwijs en

Wetenschappelijk Onderwijs. De inspectie houdt vanaf 1 januari 2003 in alle onderwijssectoren toezicht (zie

9.4.2.). Met betrekking tot Hoger Onderwijs houdt de inspectie toezicht op de naleving van weten

regelgeving en houdt de inspectie toezicht op het stelsel.

Wet op de beroepen in het onderwijs

Vanaf 1 augustus 2006 is de Wet op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO) van kracht (zie ook 8.1.3.). Deze

wet voorziet onder meer in normen voor bekwaamheid (bekwaamheidseisen) voor onderwijsgevenden en

voor onderwijsgerelateerde werkzaamheden van ander personeel in de sectoren:

● primair onderwijs;

● voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie;

● het voorbereidend hoger onderwijs (de bovenbouw van het voortgezet onderwijs).

Wie leraar wil worden, zal in het algemeen met een getuigschrift hoger onderwijs moeten aantonen dat hij

aan de vastgestelde bekwaamheidseisen voldoet.

De bekwaamheidseisen zijn bij Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) vastgesteld. Verder regelt de wet

dat scholen zelf beleid moeten ontwikkelen voor het onderhouden van de bekwaamheid van hun personeel

(zie 8.2.10.). De Wet BIO is verwerkt in diverse sectorwetten. De inspectie ziet toe op de naleving van deze

wetten.

9.4. Evaluatie op school/instellingsniveau

De Inspectie houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en valt bestuurlijk onder de Minister van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Volgens de WOT (zie 9.3.) omvat het toezicht van de inspectie de

volgende taken:

● het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijs op basis van het verrichten van onderzoek naar

de naleving van weten regelgeving;

● het toezien op de naleving van weten regelgeving;

● het bevorderen van de kwaliteit van het onderwijs;

● het rapporteren over de ontwikkeling van het onderwijs;

● het verrichten van andere bij of krachtens de wet aan de inspectie opgedragen taken.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



179

Uitgangspunt bij de kwaliteitsbeoordeling door de Inspectie is dat de instelling primair verantwoordelijk is

voor de kwaliteit van het door haar gegeven onderwijs.

9.4.1. Interne evaluatie

9.4.1.1. Primair en voortgezet onderwijsInstrumenten voor kwaliteitsbewaking en -bepaling binnen de school zijn onder andere het schoolplan, de

schoolgids en de klachtenregeling, die zowel voor het primair onderwijs als voor het voortgezet onderwijs

verplicht zijn sinds 1998.

Diverse onderwijsorganisaties hebben hun krachten en expertise gebundeld in

samenwerkingsprojecten om scholen in het primair en voortgezet onderwijs te ondersteunen bij hun

kwaliteitszorg.

Schoolplan

Eens in de vier jaar moet het schoolbestuur haar schoolplan op- c.q. bijstellen. In het plan geeft het bestuur

aan op welke manier ze werkt aan verdere verbetering van het onderwijs. Elke school is verplicht om haareigen kwaliteit regelmatig te toetsen. De informatie die dat oplevert vormt de basis voor het plan. Het plan

wordt pas vastgesteld als de medezeggenschapsraad daarmee instemt. Met het schoolplan legt een school

ook verantwoording af aan de Inspectie over het gevoerde en te voeren beleid. In de wet op het primair

onderwijs zijn de eigen die aan een schoolplan gesteld worden vastgelegd.

Schoolgids

De schoolgids is een informatief document voor ouders en leerlingen, waarin het schoolbestuur een

beschrijving geeft van de doelen die ze nastreeft, het eigen functioneren weergeeft en rapporteert over

bereikte resultaten. De schoolgids is een jaarlijkse uitwerking van het schoolplan en biedt ouders de

mogelijkheid om met de school in gesprek te komen over het schoolbeleid.

De schoolgids geeft ondermeer informatie over de ouderbijdrage en de rechten en plichten van ouders en

leerlingen. Verder wordt uitleg gegeven over de extra zorg aan leerlingen met leermoeilijkheden of

gedragsproblemen.

De school zendt de schoolgids aan de Inspectie als verantwoording van haar kwaliteitsbeleid. De Inspectie

kan zich ervan verzekeren of de schoolgids op correcte wijze de schoolrealiteit beschrijft. De eisen waaraan

de schoolgids moet voldoen, zijn vastgelegd in de wet op het primair onderwijs.

Klachtenregeling

Scholen zijn verplicht alle ouders te informeren over hun klachtenregeling. De klachtenregeling is een

aanvulling op bestaande mogelijkheden van inspraak en meebesturen. Het gaat om een laagdrempeligevoorziening waarbij ouders klachten over het bevoegd gezag en allen die werkzaam zijn in de school kunnen

deponeren. Het schoolbestuur is wettelijk verplicht een klachtencommissie in te stellen waar de klachten van

ouders kunnen worden ingediend. Ouders worden door middel van de schoolgids geïnformeerd over de

wijze waarop zij een klacht aanhangig kunnen maken.

Leerlingvolgsysteem

Er bestaan verschillende leerlingvolgsystemen (LVS) die als instrument voor kwaliteitsbewaking kunnen

worden gebruikt door scholen voor basisonderwijs en speciaal basisonderwijs. Het gebruik van een

leerlingvolgsysteem is niet verplicht, maar vrijwel alle scholen hanteren een dergelijk systeem. Het meest

gebruikt worden Cito-LVS en het IPMON-LVS (zie www.cito.nl).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



180

● Het Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) heeft een leerlingvolgsysteem ontwikkeld, dat bestaat

uit een reeks samenhangende toetsen met een psychometrische onderbouwing, zodat vorderingen

van leerlingen kunnen worden vastgesteld, en een systeem voor (handmatige of geautomatiseerde)

registratie van leervorderingen. Dit kwaliteitszorgsysteem is bedoeld als een hulpmiddel om op

onderdeelniveau de vorderingen vast te stellen voor verschillende leergebieden. Deze leergebieden

zijn:

o Rekenen: ordenen, ruimte en tijd, getallen, automatiseren, hoofdrekenen, breuken,

verhoudingen, procenten, meten en tijd;

o Taal: spelling, woordenschat, begrippen en werkwoorden, technisch en begrijpend lezen,

luisteren;

o onderdelen uit de wereldoriëntatie: aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en natuur;

o studievaardigheden.

● Daarnaast is er een digitaal LVS-instrument VISEON dat de sociaal-emotionele ontwikkeling meet

(zie www.cito.nl). Een à twee maal per jaar kunnen globaal de leervorderingen worden vastgesteld.

Om de resultaten te registreren gebruikt het Cito leerlingrapporten en groepsoverzichten. De

leerlingrapporten zijn gebaseerd op scores van een leerling op een bepaalde toetsreeks, meestalover een periode van meerdere jaren. Met behulp van de groepsoverzichten worden de prestaties

van een groep leerlingen op een bepaalde test op een rijtje gezet. Dit geeft de leerkracht de

mogelijkheid te analyseren of zijn/haar instructie gedrag aansluit bij de leerlingen. Gemiddelde

scores op groeps- of schoolniveau kunnen aanleiding zijn tot een herbezinning van de door de

school gevolgde werkwijze en op die manier de aanzet vormen tot schoolzelfevaluatie.

● Het IPMON-LVS (instrumentarium voor periodieke methodeonafhankelijke niveaubepaling) is een

zogenaamd DLE-systeem. DLE's (Didactische Leeftijds Equivalenten) geven aan hoeveel maanden

onderwijs een leerling gemiddeld nodig heeft om een bepaald niveau te halen. De resultaten van de

toetsen worden geregistreerd met behulp van leerlingen groepsprofielen:

o het leerlingprofiel is een kaart waarop resultaten van alle testen die een leerling maakt

worden bijgehouden. Deze kaart blijft bruikbaar van groep 1 tot en met de brugklas;

o de groepsprofielen zijn gebaseerd op de scores die een groep leerlingen behaalt op een

bepaalde test of een reeks van testen. Deze groepsprofielen gaan met de groep mee vanaf

groep 3 tot en met de brugklas.

De inspectie verwacht van scholen dat zij informatie verzamelen en gebruiken om het niveau en de

vorderingen van leerlingen vast te stellen, evenals om te bepalen of en welke zorg een leerling nodig heeft.

Een leerlingvolgsysteem kan daarbij ondersteunen.

9.4.1.2. Evaluatie in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie

Een van de centrale doelstellingen van de WEB is versterking van de kwaliteit van de volwasseneneducatie

en het beroepsonderwijs. De WEB verplicht instellingen een stelsel van kwaliteitszorg op te zetten en te

onderhouden. Deze wettelijke bepaling gaat uit van het zelfregulerend vermogen van de instellingen. Ze

moeten de eigen kwaliteit kunnen bewaken en zichzelf bij onvoldoende kwaliteit kunnen corrigeren. De

Inspectie houdt in het bve-veld toezicht op:

● de kwaliteit van het onderwijs;

● de kwaliteit van de examinering;

● de rechtmatige besteding van middelen, het financieel beheer en de financiële positie van scholen.

De WOT gaat uit van het principe dat onderwijsinstellingen zelf verantwoordelijk zijn voor hun kwaliteit. In

de WOT is opgenomen dat het toezicht zal aanhaken bij de eigen kwaliteitszorg van de instelling en dat deInspectie haar toezicht daarbij proportioneel zal inrichten. Het toezicht van de inspectie is risicogericht. Dat

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



181

houdt in dat op basis van een reguliere risicoinschatting bepaald wordt welke vorm van toezicht scholen of

instellingen ontvangen. Scholen die het goed doen ‘verdienen' minder toezicht. In het geval van risico's

wordt het toezicht intensiever. Het toezicht gaat er van uit dat de besturen verantwoordelijk zijn voor de

kwaliteit van het onderwijs. Zij zijn dan ook het aanspreekpunt van het toezicht. Verder gebeurt de

risicoanalyse zoveel mogelijk aan de hand van gegevens die al beschikbaar zijn. Pas als risico's zijn

gesignaleerd en verder onderzoek nodig is, vraagt de inspectie om aanvullende informatie.

CREBO

In het Centraal Register Beroepsopleidingen (CREBO) is het onderwijsaanbod van bekostigde en niet-

bekostigde instellingen en instellingen die examinering verzorgen voor het beroepsonderwijs opgenomen

(zie 7.10.1.).

Daarnaast wordt in het CREBO ook de intrekking van het recht op examinering vermeld. In het CREBO zijn

geen gegevens over de opleidingen volwasseneneducatie opgenomen.

9.4.1.3. Evaluatie in het hoger onderwijs

Instellingen in het hoger onderwijs hebben een eigen verantwoordelijkheid voor hun kwaliteit en voor het

systeem dat zij voor de bevordering en borging daarvan hanteren. Zij kunnen gebruik maken van:

● helder geformuleerde doelstellingen;

● een monitoringsysteem, waaraan men kan zien of het proces om doelstellingen te bereiken ook

daadwerkelijk wordt beheerst. Het gaat hierbij om een goed werkend

studievoortgangregistratiesysteem, het bijhouden van rendementsgegevens en het bijhouden van

het aantal uitvallers;

● de evaluatie, de belangrijkste schakel in het proces van kwaliteitszorg. Er wordt onderscheid

gemaakt tussen interne evaluatie (door de betrokkenen) en externe evaluatie (door externe

deskundigen).

Interne evaluatie omvat de volgende aandachtsgebieden:

● onderwijs;

● eindtermen;

● inhoud;

● onderwijsproces;

● rendement en randvoorwaarden;

● maatschappelijke dienstverlening;

● beleid van de instelling.

Voor onderzoek geldt een eigen systeem van kwaliteitszorg. Voor interne evaluatie wordt zelfevaluatie als

instrument gebruikt.

Het instellingsbestuur van een hbo- of wetenschappelijk onderwijs instelling draagt zorg voor de interne

evaluatie van de opleidingen (zelfevaluatie). Dit gebeurt vaak op basis van protocollen van de Nederlands

Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) en Visiterende en Beoordelende Instellingen (VBI's).

9.4.2. Externe evaluatie

De minister is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs is met

het toezicht belast.

Het management van de inspectie bestaat uit de inspecteur-generaal en een aantal hoofdinspecteurs, die

verantwoordelijk zijn voor het toezicht in een of meer onderwijssectoren (po, vo, bve, ho) en deexpertisecentra die verantwoordelijk zijn voor het (voortgezet) speciaal onderwijs (zie 9.4.2.4.).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



182

De inspectie houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en op de naleving van weten regelgeving.

Ook kijkt de inspectie naar de rechtmatigheid en doelmatigheid van het verkrijgen en besteden van

middelen voor het onderwijs. Over de resultaten van het toezicht informeert de inspectie actief en openbaar,

op instellingsniveau en op stelselniveau. De inspectie gaat uit van het principe ‘hoe beter de kwaliteit, hoe

minder intensief het toezicht'.

De afgelopen jaren hebben onderwijsinstellingen meer ruimte gekregen het onderwijs in te richten naar

eigen professionele inzichten. Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van hun onderwijs en voor

het bewaken hiervan. In lijn met het kabinetsbeleid heeft de inspectie haar toezicht aangepast.

Een onderwijsinstelling die de zaken goed op orde heeft, verdient vertrouwen. Dit vertrouwen vertaalt de

inspectie in minder toezicht. Is de kwaliteit echter niet in orde, dan treedt de inspectie snel en effectief op.

Werkwijze van de inspectie

De Inspectie van het Onderwijs werkt sinds 1 januari 2008 volgens het nieuwe, risicogerichte, toezicht.

●

De voorwaarden van de WOT(zie 9.3.) leiden tot de volgende uitgangspunten: scholen die het goeddoen 'verdienen' minder toezicht; waar problemen zijn wordt het toezicht intensiever;

● Het nieuwe toezicht sluit aan bij de verantwoordelijkheid van schoolbesturen. Aanspreekpunt voor

het toezicht zijn dan ook de besturen.

Daarnaast wordt het toezicht ingevuld op basis van risico's. Alle scholen in het primair en voortgezet

onderwijs - dus ook de scholen die het goed doen - worden ten minste eens per vier jaar bezocht.

● De toezichthouder stelt voor elk bestuur jaarlijks een toezichtarrangement op, waarin staat welk

toezicht de onderwijsinstellingen, die onder dat bestuur vallen, dat jaar zullen krijgen.

● Dit toezichtarrangement wordt gebaseerd op geconstateerde risico's; dit kunnen zowel

onderwijskundige als financiële risico's zijn.

● In veel gevallen treft de inspectie bij haar jaarlijkse onderzoek geen risico's aan. Geen risico's

betekent géén bijzondere maatregelen vanuit het toezicht. De instelling krijgt dan een zogenoemd

basisarrangement. Op ieder moment kan een basisarrangement worden herzien als er nieuwe

informatie beschikbaar komt, bijvoorbeeld een reeks van klachten die duiden op een structureel

probleem. Op basis van analyse en eventueel nader onderzoek kan het toezichtarrangement

worden gewijzigd naar ‘aangepast’ of ‘aangepast – zeer zwak’.

● Is er wel sprake van een of meer risico's, dan worden documenten en aanvullende beschikbare

gegevens van de instellingen meer diepgaand geanalyseerd. Ook wordt het bestuurlijk vermogen

bij de analyse betrokken. Op basis van deze nadere analyse wordt opnieuw besloten tot 'geen risico,

dus geen interventie' (basisarrangement) of tot verder onderzoek.

● Als er verder onderzoek moet worden gedaan, wordt aanvullende informatie verzameld en vindt er

actief overleg plaats met de besturen over de gesignaleerde risico's en problemen en de

noodzakelijke interventies. Bij instellingen waar dat nodig is, vinden vervolgens interventies plaats

met als doel de kwaliteit van het onderwijs zo snel mogelijk weer op peil te krijgen. De bepaling en

uitvoering van maatregelen valt onder de verantwoordelijkheid van het schoolbestuur. De

voortgang wordt gemonitord door de Inspectie van het Onderwijs. In deze situaties is sprake van

een ‘aangepast arrangement’ (bij zwakke onderwijskwaliteit) of zelfs ‘aangepast arrangement zeer

zwakke kwaliteit’.

De Inspectie van het Onderwijs heeft in 2008 elk bevoegd gezag bezocht om de opgestelde analyses en de

toezichtarrangementen te bespreken.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



183

Om instellingen zo min mogelijk te belasten, gebeurt de risicoanalyse zoveel mogelijk aan de hand van

gegevens die al beschikbaar zijn, zoals onderwijsopbrengsten, jaardocumenten, signalen en uitkomsten uit

eerdere onderzoeken. Deze gegevens moeten wel aan een aantal eisen voldoen. Pas als risico's zijn

gesignaleerd en verder onderzoek nodig is, vraagt de inspectie om aanvullende informatie.

Openbare informatie is te vinden op de website van de Inspectie (www.onderwijsinspectie.nl).

Toezicht op indicatiestelling

De inspectie houdt sinds 1 januari 2008 toezicht op de indicatiestelling voor het speciaal en voortgezet

speciaal onderwijs. Voorheen werd dit toezicht uitgevoerd door de Landelijke Commissie Toezicht

Indicatiestelling (LCTI).

Ouders of verzorgers melden hun kind aan bij een Commissie voor Indicatiestelling (CvI) die het cluster

vertegenwoordigt dat overeenkomt met de problematiek van de leerling. De CvI besluit of de leerling in

aanmerking komt voor het speciaal (voortgezet) onderwijs of de mogelijkheid krijgt om deel te nemen aan

het regulier onderwijs met een leerlinggebonden financiering ('rugzakje') (zie 10.5.3..

Een indicatie wordt afgegeven voor een bepaald cluster:

● cluster 2 voor leerlingen met auditieve beperkingen;

● cluster 3 voor leerlingen met fysieke en/of cognitieve beperkingen;

● cluster 4 voor leerlingen met gedragsproblemen.

Voor leerlingen met visuele beperkingen (cluster 1) geldt de indicatiestelling niet; zij kunnen rechtstreeks

worden aangemeld bij een school naar keuze.

De taak van de inspectie is toezicht houden op de correcte en doeltreffende uitvoering van de regelgeving

en het gebruik van de indicatiecriteria door de CvI's.

Invoering Toezichtkaart

In het najaar van 2008 is de Kwaliteitskaart vervangen door de Toezichtkaart, in aansluiting op de nieuwe

vorm van toezicht die de Inspectie sinds januari 2008 hanteert (zie 9.4.2.). Deze kaart geeft het oordeel en de

toegekende vorm van toezicht weer van de inspectie over een basisschool of afdeling op een school voor

voortgezet onderwijs. De kaart kan verder zijn aangevuld met rapporten en brieven die het oordeel van de

inspectie onderbouwen. Het risicogerichte karakter van de Toezichtkaart heeft als gevolg dat het toezicht per

school kan verschillen. Voor primair onderwijs zijn er toezichtkaarten op locatieniveau. Voor voortgezet

onderwijs zijn deze op onderwijssoort van een vestiging te vinden en, indien van toepassing, ook op

vestigingsniveau. Voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie zijn er toezichtkaarten op

opleidingsniveau. Voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie zijn er toezichtkaarten op

opleidingsniveau.

Rapportage

Naar aanleiding van elk instellingsbezoek stelt de inspectie een verslag op van haar bevindingen. Deze

verslagen hebben tot doel de school een beeld te geven van de kwaliteit van het onderwijs, waarmee het

een aanknopingspunt vormt voor de verdere ontwikkeling van het beleid en de kwaliteitszorg. De inspectie

oordeelt over de kwaliteit en rapporteert hierover, waarbij het rapport tevens een stimulerende functie heeft

naar de instellingen om de kwaliteit waar nodig te doen verbeteren. Een tweede functie van de rapporten is

het informeren van de samenleving, waaronder ouders. De verslagen van de onderzoeken zijn openbaar en

staan op het internet (www.onderwijsinspectie.nl).

Als een bestuur langdurig tekortschiet in het verbeteren van de kwaliteit van één of meer van zijn scholen, of

als al snel blijkt dat een bestuur niet in staat is daadkrachtig op te treden, ontvangt de minister een

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



184

inspectierapport over de betreffende instelling en een advies inzake bestuurlijk handelen. De minister kan

dan vervolgens besluiten tot een bestuurlijk traject, dat uiteindelijk kan leiden sancties in de vorm van het

ontnemen van rechten aan een instelling, bijvoorbeeld een bekostigingssanctie.

De gegevens die nodig zijn voor de beoordeling van de kwaliteit van een school en de oordelen en

onderzoeksbevindingen worden ook gebruikt voor het opstellen van (openbare) rapportages over (aspectenvan) de onderwijssector als geheel; deze rapportages zijn in de eerste plaats gericht aan minister en

parlement. De inspectie baseert zich voor die rapportages tevens op relevante gegevens van andere

(onderzoeks)instellingen. Voornaamste doelstelling is echter de kwaliteit van het onderwijs zo snel mogelijk

weer op peil te krijgen.

De inspectie is geen adviesorgaan van de minister, maar rapporteert en adviseert als uitvloeisel van haar

totale pakket aan werkzaamheden. De belangrijkste en omvangrijkste publicatie van de inspectie is het

Onderwijsverslag, het verslag van de staat van het onderwijs dat elk jaar in mei wordt uitgebracht. De

minister biedt het Onderwijsverslag aan, vergezeld van een reactie, aan de Tweede Kamer; hiermee komt zijn

verantwoordelijkheid voor het Onderwijsstelsel tot uiting.

(Zeer) zwakke scholen

De inspectie maakt in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs en het

beroepsonderwijs en volwasseneneducatie onderscheid tussen scholen die:

● voldoende onderwijskwaliteit bezitten;

● risico's laten zien;

● zeer zwak kunnen worden genoemd.

Zeer zwakke scholen komen volgens de WOT onder verscherpt toezicht van de Inspectie. Indien een school

onder de maat blijft presteren en de Inspectie verwacht niet dat deze school de kwaliteit kan verbeteren,

rapporteert de Inspectie hierover aan de minister. De minister maakt dan, rechtstreeks of via de Inspectie van

het Onderwijs, met de betreffende school dwingende afspraken over de gewenste verbeteringen. Als het de

school niet binnen een redelijke termijn lukt haar kwaliteit te verbeteren, kan de minister overgaan tot

interventies, die uiteindelijk kunnen leiden tot sancties zoals het geheel of gedeeltelijk inhouden van de

bekostiging.

9.4.2.1. Externe evaluatie in het primair onderwijs

Van scholen voor primair onderwijs wordt verwacht dat zij het onderwijs zo inrichten dat de opbrengsten

voor alle leerlingen optimaal zijn. Kerndoelen, toetsen, wetenschappelijk onderzoek en peilingonderzoek

worden als evaluatie- en controlemiddelen gebruikt om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen.

Toezicht en kwaliteit

De school beoordeelt in eerste instantie zichzelf en trekt daar consequenties uit. Daarnaast heeft de inspectie

tot taak de kwaliteit van het onderwijs te beoordelen. In principe onderzoekt zij elk jaar iedere school en

brengt tenminste elke vier jaar een bezoek aan de school. Bij de uitvoering van het schoolonderzoek maakt

de inspectie zo veel mogelijk gebruik van de uitkomsten van de eigen beoordeling door de school. Het

onderzoek wordt afgesloten met een rapport dat op internet wordt geplaatst.

Kerndoelen primair onderwijs

Voor het primair onderwijs zijn kerndoelen geformuleerd. Kerndoelen maken deel uit van de wettelijk

vastgelegde kwaliteitseisen die aan het basisonderwijs worden gesteld. Kerndoelen beschrijven kwaliteiten

van leerlingen op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden die de school bij haar onderwijsactiviteitenin elk geval als doelstelling moet hanteren. Ze vormen geen prestatienorm voor de scholen en de leerlingen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



185

Eindtoets Basisonderwijs

Het Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) heeft een Eindtoets Basisonderwijs ontwikkeld, die een

algemene niveau-indicatie geeft met behulp van een betrekkelijk korte, maar inhoudelijk gevarieerde toets.

Sinds 1970 verschijnt jaarlijks een nieuwe versie. De Eindtoets Basisonderwijs bestaat uit vier onderdelen:

taal, rekenen, studievaardigheden en wereldoriëntatie. Scholen kunnen evenwel besluiten het onderdeelwereldoriëntatie niet af te nemen. De toets is primair bedoeld om de advisering voor het voortgezet

onderwijs te ondersteunen.

Deelname aan de toets is facultatief (bijna 85% van de basisscholen neemt deel). Naast inzicht in de

prestaties van de individuele leerlingen verschaft de toets ook informatie over de prestaties van scholen. De

scholen die hebben deelgenomen ontvangen twee schoolrapporten. In het ene rapport worden de

prestaties van een school vergeleken met die van alle andere deelnemende scholen. In het andere rapport

worden de prestaties van de school vergeleken met de prestaties van vergelijkbare andere scholen (scholen

met vergelijkbare leerlingpopulatie). Scholen krijgen op deze wijze een beeld van de effectiviteit van hun

totale onderwijsprogramma. De onderwijsinspectie maakt ook gebruik van deze toets om de prestaties van

een school te beoordelen.

Scholen moeten zich kunnen verantwoorden over hun opbrengsten. Een veel gebruikt middel is de

eindtoets, maar scholen kunnen ook een andere toets of een ander middel gebruiken, bijvoorbeeld

gegevens uit een leerlingvolgsysteem of een portfolio.

Cohort po vo bve

De laatste twee decennia zijn cohortonderzoeken uitgevoerd die gegevens over onderwijsprestaties van

leerlingen en scholen bevatten, gemeten via toetsscores. De basis hiervoor is gelegd met de LEO-cohorten in

het basisonderwijs. Daarna hebben ook PRIMA (cohort onderzoek primair onderwijs) en VOCL

(cohortonderzoek voortgezet onderwijs) databestanden met toetsscores opgeleverd.

Het Cohort Onderzoek Onderwijs Loopbanen (COOL) 5-18 jarigen, dat in schooljaar het 2007/2008 is gestart,

moet uitgebreide basisbestanden opleveren over de ontwikkeling van kinderen en jongeren binnen het

Nederlandse onderwijsbestel (po, vo, bve), die geschikt zijn voor zowel beleids- als wetenschappelijke

vragen. Onderzocht worden:

● de cognitieve ontwikkeling (geletterdheid, gecijferdheid, intelligentie) van leerlingen;

● de psychosociale aspecten van de ontwikkeling van leerlingen;

● de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen;

● de factoren in de omgeving van de leerlingen, de school- en thuissituatie;

● de onderwijsloopbanen;

● de ontwikkeling van burgerschapscompetenties.

Voor de praktijk biedt COOL zelfevaluatie:

● voor de onderwijssector als geheel (periodieke uitkomsten nodigen uit tot reflectie op

ontwikkelingen en de wenselijkheid daarvan);

● scholen die meewerken aan het onderzoek krijgen terugrapportages over de uitkomsten op de

eigen school (datafeedback op schoolniveau).

Het onderzoek wordt gehouden bij kinderen in groep 2, 5 en 8 van het basisonderwijs en leerjaar 3 van het

voortgezet onderwijs en wordt elke 3 jaar herhaald. Elke drie jaar start het onderzoek met een nieuwe groep

2.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



186

Toezichtkaarten primair onderwijs

De kwaliteitskaarten zijn per 2008 afgeschaft en vervangen door Toezichtkaarten (zie 9.4.2.). Deze geven het

oordeel van de Onderwijsinspectie weer en ook de voorgestelde vorm van toezicht. Informatie over de

kwaliteit van een basisschool is te vinden op locatieniveau.

9.4.2.2. Externe evaluatie in het voortgezet onderwijs


De school beoordeelt in eerste instantie zichzelf en trekt daar consequenties uit. Daarnaast heeft de inspectie

tot taak de kwaliteit van het onderwijs te beoordelen. Om te kunnen vaststellen of de kwaliteit van het

onderwijs goed is, voert de inspectie beperkte of uitgebreidere onderzoeken uit. Inspecteurs doen

bureauonderzoek en gaan naar besturen wanneer er wat aan de hand is met een school. Als er dan niets

verbetert, vindt er een onderzoek op de school plaats. Ze doen daarnaast themonderzoeken en onderzoeken

voor het onderwijsverslag.

Toezichtkaarten



kwaliteit van een voortgezet onderwijsschool is te vinden op onderwijssoort van een vestiging en, indien van

toepassing, ook op vestigingsniveau.

Kerndoelen voortgezet onderwijs

Om de kwaliteit van het voortgezet onderwijs te waarborgen worden controle- en evaluatieactiviteiten

uitgevoerd onder meer door het vaststellen van kerndoelen en examenprogramma's en het uitvoeren van

wetenschappelijk onderzoek:

●

Kerndoelen onderbouw: de doelen van de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn vastgesteldin 58 globale kerndoelen. Deze gelden voor alle leerlingen. Daarnaast zijn er aanvullende doelen

met betrekking tot moderne vreemde talen die voor de meeste leerlingen gelden. Het schoolbeleid

bepaalt hoe de kerndoelen op elk niveau en voor elke leerstijl uitgewerkt worden.

● Examenprogramma's: het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stelt de

examenprogramma's vast. Voor vmbo, havo en vwo gelden de examenprogramma's als instrument

van kwaliteitsbewaking en -bepaling.

9.4.2.3. Externe evaluatie in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie

In de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) is het inrichten van een stelsel van kwaliteitszorg expliciet als

opdracht aan het bevoegd gezag van de instellingen vastgelegd. Het doel hiervan is dat de instelling zich

systematisch bezint op de eigen onderwijsprestaties en op de verbetering van die prestaties.

Toezichtkader niet-bekostigde instellingenHet toezicht op de niet-bekostigde instellingen is sinds januari

2008 formeel vormgegeven met behulp van toezichtkaders. Deze omvatten een aantal wettelijke eisen en

kwaliteitsaspecten, maar zijn beperkter van omvang dan de kaders voor het bekostigd onderwijs. Indien

geconstateerd wordt dat een instelling blijvend niet voldoet aan de wettelijke eisen, kan de

aanwijzing/erkenning door de minister worden ingetrokken.

Regionale opleidingscentra (roc's), vakinstellingen en niet-bekostigde instellingen

Het meeste onderwijs in de bve-sector wordt verzorgd door regionale opleidingscentra (ROC's) en agrarische

onderwijscentra (AOC's). Dit zijn grote onderwijsinstellingen die vaak alle vormen van beroepsonderwijs en

educatie aanbieden. ROC's bieden volop mogelijkheden om tussen de verschillende opleidingen over te

stappen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



187

Naast ROC's zijn er enkele kleinere vakinstellingen die een gespecialiseerd aanbod hebben, bijvoorbeeld

grafisch onderwijs. Tot slot is het mogelijk beroepsonderwijs te volgen in particuliere onderwijsinstellingen,

de zogehete niet-bekostigde instellingen (NBI), die daarvoor een erkenning van de minister hebben.

Groen onderwijs

Sinds 2004 houdt de inspectie ook toezicht op instellingen die onder het Ministerie van Landbouw, Natuuren Voedselkwaliteit vallen.


De inspectie houdt in het bve toezicht op:

● de kwaliteit van het onderwijs;

● de kwaliteit van de examinering;

● de rechtmatige besteding van middelen, het financieel beheer en de financiële positie van scholen.

Het toezicht van de inspectie is risicogericht. Dat houdt in dat op basis van een reguliere risicoinschatting

bepaald wordt welke vorm van toezicht scholen of instellingen ontvangen. Scholen die het goed doen‘verdienen' minder toezicht. In het geval van risico's wordt het toezicht intensiever.

Het toezicht gaat er van uit dat de besturen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het onderwijs. Zij zijn

dan ook het aanspreekpunt van het toezicht. Verder gebeurt de risicoanalyse zoveel mogelijk aan de hand

van gegevens die al beschikbaar zijn. Pas als risico's zijn gesignaleerd en verder onderzoek nodig is, vraagt de

inspectie om aanvullende informatie.

De resultaten van het toezicht op de instellingen vindt u via Schoolwijzer.

Toezicht op examinering

Het toezicht op de kwaliteit van de examinering in het mbo vindt in 2009 plaats op basis van een steekproef

van opleidingen. Bij alle instellingen wordt een steekproef getrokken. Daarnaast vinden in 2009 onderzoekennaar de kwaliteitsverbetering plaats bij opleidingen waarin de kwaliteit van de examinering in 2008 niet op

orde was. Het onderzoek vindt plaats aan de hand van standaarden waar elk examen aan moet voldoen,

weke door de minister worden vastgesteld.

Toezichtkader bve 2009

In het Toezichtkader bve 2009 staat de opzet van het toezicht op de onderwijskwaliteit en de

examenkwaliteit van bekostigde en niet bekostigde instellingen, en op de financiële rechtmatigheid van de

bekostigde instellingen.

Toezicht op kenniscentra

Het toezicht op de Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (KBB's) is nieuw en vindt plaats op basis van

een convenant (in 2006 gesloten) tussen de minister van OCW, de vereniging kenniscentra beroepsonderwijs

bedrijfsleven COLO en de inspectie. In 2008 wordt een meer definitief toezichtkader voor de KBB's opgesteld.

Eerste fase uitvoering onderzoek examinering

Nadat de definitieve steekproef vaststaat, verzoekt de inspectie de instelling de exameninstrumenten en

toelichtende documenten van de geselecteerde opleidingen electronisch aan te leveren. Na ontvangst vindt,

net als in voorgaande jaren, advisering plaats door een groep externe vakinhoudelijke deskundigen (externe

auditoren) over de kwaliteit van de instrumenten. Deze advisering vindt op afstand plaats waardoor dit geen

belasting voor de instelling oplevert.

Voor het onderzoek op de instelling wordt met het bestuur van de instelling een programma afgestemd. Het

onderzoek kan bestaan uit documentenanalyse, waar mogelijk en steekproefsgewijze observatie van

examensituaties, gesprekken met de examencommissie, andere betrokkenen bij de examens, en het

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



188

management van de instelling. Bij dit bezoek is er gelegenheid de voorlopige bevindingen over de

exameninstrumenten te bespreken. Ter afsluiting vindt een eindgesprek plaats.

Het onderzoek wordt uitgevoerd aan de hand van de examenstandaarden. Voor het onderzoek in 2009

betreft dat de standaarden en bijbehorende normering die is opgenomen in de bijlage van 'Regeling

standaarden examenkwaliteit mbo'. De uitvoering van dit steekproefonderzoek wordt gecombineerd met deuitvoering van de onderzoeken naar kwaliteitsverbetering van de examens en (indien van toepassing) evc-

procedures.

Tweede fase uitvoering onderzoek onderwijs

Alleen bij instellingen waar een of meer vermoeden(s) van mogelijke tekortkomingen zijn gerezen, de

instelling voor het probleem nog onvoldoende ‘in control’ is en waarover nog geen duidelijkheid bestaat,

wordt het tweede orde toezicht toegepast. Het doel van een onderzoek is om vast te stellen of er al dan niet

sprake is van een tekortkoming. Dit onderzoek kan zowel door de instelling als door de inspectie uitgevoerd

worden. De vaststelling gebeurt altijd door de inspectie zelf. Als de instelling het onderzoek doet, kan de

inspectie haar beoordeling hierop baseren. Het onderzoek wordt uitgevoerd aan de hand van het

waarderingskader. Voor niet bekostigde instellingen is er een aangepast waarderingskader. Indien er

aanleiding is om te vermoeden dat de kwaliteit van het onderwijs zwak of zeer zwak zal zijn, worden de

thema’s wettelijke vereisten, opbrengsten en onderwijs (m.u.v. de examenaspecten) van het

waarderingskader en de bijbehorende normering toegepast. Elk onderzoek wordt proportioneel ingericht,

dat wil zeggen afhankelijk van reeds beschikbare en betrouwbare informatie. Dat kan tot gevolg hebben dat

niet alles meer onderzocht hoeft te worden. Wel wordt over alle criteria van de thema’s wettelijke vereisten,

opbrengsten en onderwijs een oordeel uitgesproken.

Een onderzoek kan plaatsvinden op het nivau van een (onderdeel van) een organische eenheid; een

beoordeling over de kwaliteit vindt altijd paats op het niveau van een opleiding.

Ook kan afhankelijk van de bevindingen, een verdiepingsmodule gehanteerd worden m.b.t. de kwaliteit vanmanagement en personeel. Daarmee kan beter zicht ontstaan op oorzaken van tekortkomingen in de

onderwijskwaliteit. De inspectie dient immers volgens art. 11, lid 2 van de WOT bij vermoeden van

tekortschietende kwaliteit tevens de oorzaken daarvan te onderzoeken. Deze module dient enkel als

richtsnoer voor het onderzoek en leidt niet tot een oordeel over de kwaliteit van management en personeel.

De module wordt ook bij het toezicht in het basis- en voortgezet onderwijs gehanteerd.

Toezichtkaarten



kwaliteit van een instelling voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie is te vinden op

opleidingsniveau.

Eindtermen en competenties

Er zijn eindtermen voor het hele aanbod in de educatie en beroepsonderwijs geformuleerd. In de

eindtermen worden kennis, vaardigheden en inzichten beschreven die het resultaat zijn van het volgen van

een bepaalde opleiding of cursus in de educatie of het beroepsonderwijs. Met het oog op onderlinge

samenhang zijn de eindtermen voor het beroepsonderwijs ondergebracht in een kwalificatiestructuur voor

de educatie en een kwalificatiestructuur voor het beroepsonderwijs (zie 7.10.1., 7.14.1., en voor

ontwikkelingen 7.2.).

De eindtermen zijn vastgesteld door de minister.

Er wordt een nieuwe, competentiegerichte kwalificatiestructuur ontwikkeld, waarbij gebruik wordt gemaakt

van een gestandaardiseerde lijst van competenties, die gedragslabels aangeven, zoals bijvoorbeeld

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



189

samenwerken, presenteren en vakdeskundigheid toepassen voor elk beroep. Deze worden uitgewerkt per

kerntaak en per werkproces. Het streefjaar voor volledige implementatie is 2010. In het schooljaar 2007/2008

volgde al 40% van de deelnemers onderwijs aan een nieuwe opleiding die met competenties werkt in plaats

van met eindtermen.

Informatiestroom

In de WEB is geregeld dat er regelmatig gegevens van de instelling naar het ministerie worden gezonden.

Deze gegevens hebben betrekking op de bekostiging van instellingen en de onderbouwing en evaluatie van

het overheidsbeleid. Het gaat hierbij vooral om gegevens over leerlingstromen. De gegevens bieden inzicht

in de resultaten en prestaties van de instelling waaronder het rendement, de doorstroom van doelgroepen

en de toegankelijkheid van het onderwijs.

9.4.2.4. Externe evaluatie in het hoger onderwijs

Het toezicht op het hoger onderwijs (ho) berust volgens de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

onderzoek (WHW 1993) bij de Inspectie van het Onderwijs, onder gezag van de minister van onderwijs,

cultuur en wetenschap. De inspectie houdt toezicht op afzonderlijke instellingen en op het stelsel als geheel,waaronder de werking van accreditatie (zie 9.4.1.3.). De inspectie heeft een dubbele taak:

● bijdragen aan de handhaving van de wet;

● bevorderen van de kwaliteit van het onderwijs.

Zij controleert daartoe de naleving van wettelijke regels en verricht onderzoek naar aspecten van de kwaliteit

van het onderwijs. De inspectie verricht onderzoek:

● op verzoek van de minister;

● op eigen initiatief of;

● naar aanleiding van signalen vanuit de instellingen of de samenleving.

De Inspectie houdt toezicht op ongeveer zeventig hogescholen en universiteiten die door de overheid

worden bekostigd, alsook op evenveel hogescholen en universiteiten die de overheid niet bekostigt maar

waarvan zij de diploma's erkent als gelijkwaardig aan die van de bekostigde.

Toezicht op naleving weten regelgeving

De inspectie ziet toe op de uitvoering van de wet bij het verzorgen van onderwijs, de toepassing van de

vooropleidingseisen bij de toelating van studenten, het afnemen van de examens en de promoties en het

uitreiken van de diploma's. Zij voert die taak uit door:

● op gezette tijden de uitvoering van een bepaald onderdeel van de wet onder de loep te nemen

(bijvoorbeeld de manier waarop opleidingen vrijstelling verlenen van het afleggen van tentamens);

of,

● incidenteel een hogeschool of universiteit door te lichten, bijvoorbeeld na meldingen over ernstige

of veelvuldige wetsovertredingen.

Ook gaat de inspectie na hoe de besturen en raden van toezicht van de hogescholen en universiteiten ervoor

zorgen dat de wetten zorgvuldig worden uitgevoerd.

Toezicht op uitvoering onderwijsbeleid

Daarnaast voert de inspectie onderzoek uit naar specifieke aspecten van het hoger onderwijs die in de

publieke belangstelling staan. Dit doet zij meestal op verzoek van de minister. Een voorbeeld is het kijken

naar het functioneren van de bachelor-masterstructuur die sinds 2002 is ingevoerd. Ander

inspectieonderzoek omvat:

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



190

● aandacht van de opleidingen voor specifieke groepen studenten, zoals gehandicapten en

allochtonen;

● geringe aantal studenten in bèta- en techniekopleidingen;

● verbetering van de kwaliteit van lerarenopleidingen;

● onderzoek van kwaliteit naar examens.

Accreditatie

In 2003 is in Nederland een stelsel van accreditatie ingevoerd (zie 6.2. en 6.10.). Opleidingen dienen

geaccrediteerd te worden om in aanmerking te komen voor bekostiging of erkenning door de overheid. Het

instellingsbestuur is verantwoordelijk voor een tijdige accreditatie van opleidingen door de Nederlands-

Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO, www.nvao.nl). Zowel nieuwe als bestaande opleidingen moeten

geaccrediteerd zijn door de NVAO. In 2003 heeft de NVAO daarvoor de kaders opgesteld. De NVAO

beoordeelt zelf alleen de nieuwe opleidingen. De beoordeling is gedelegeerd aan zogeheten Visiterende en

Beoordelende Instanties (VBI's). Onder regie van de VBI:

● bezoekt een visitatiecommissie de opleiding;

● beoordeelt een visitatiecommissie de zelfevaluatie;● toetst een visitatiecommissie de opleiding aan de criteria van het accreditatiekader;

● geeft een visitatiecommissie een samenvattend eindoordeel over de kwaliteit van de opleiding.

Zodra de kwaliteit door een VBI als voldoende beoordeeld is, kan de opleiding met dit VBI-rapport de

accreditatie-aanvraag bij de NVAO indienen. De NVAO let vooral op de onderbouwing van het oordeel en de

werkwijze die de VBI heeft gevolgd. Indien de NVAO het oordeel van de VBI overneemt, is de accreditatie een

feit. Als ze op basis van het VBI-rapport het oordeel niet kan valideren, kan de NVAO tot een

verificatieonderzoek of bijkomend advies besluiten. De accreditatie geldt voor een periode van zes jaar.

Nieuwe opleidingen mogen pas van start gaan als de NVAO heeft vastgesteld dat de kwaliteit van het plan

voor een voorgenomen opleiding in orde is.

De accreditatieorganisatie heeft in een protocol vastgelegd aan welke criteria de VBI's moeten voldoen:

● Onafhankelijkheid VBI: de VBI moet aantonen dat de te beoordelen instellingen geen invloed

hebben op de beoordelingen;

● Onafhankelijkheid visitatiecommissies: de VBI garandeert dat de visitatie en het beoordelingsproces

in volstrekte onafhankelijkheid kunnen plaatsvinden;

● Samenstelling visitatiecommissie: de visitatiecommissie bestaat uit minimaal drie onafhankelijke,

deskundige en gezaghebbende leden, die algemeen geaccepteerd zijn in het betreffende

vakgebied. Daarnaast heeft één student zitting in de visitatiecommissie;

● Kwaliteitssysteem VBI: de VBI beschikt over een systeem van interne kwaliteitszorg.

● Beoordelingsprotocol: De VBI beschikt over een beoordelingsprotocol;

● Referentiekader: de VBI heeft inzicht in de kwaliteitseisen die kenmerkend zijn voor het domein

waarin de opleiding zich bevindt.

De inspectie ziet op haar beurt toe op het functioneren van het accreditatiestelsel. Zij doet dat door:

● systematisch onderzoek naar de werking van het accreditatiestelsel;

● analyse van het werk van de NVAO, met name van de oordelen over de kwaliteit van de opleidingen

en de manier waarop die tot stand komen;

De resultaten van haar onderzoek publiceert de inspectie in het jaarlijks door haar uitgebrachte

Onderwijsverslag of in afzonderlijke rapportages.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



191

De inspectie ziet er op toe dat het hoger onderwijs de wet naleeft als het gaat om het verzorgen van

onderwijs, het toepassen van de vooropleidingseisen bij toelating van studenten, het afnemen van de

examens en promoties en het uitreiken van de diploma's. Dit doet de inspectie door:

● op gezette tijden de uitvoering van een bepaald onderdeel van de wet onder de loep te nemen,

bijvoorbeeld de manier waarop opleidingen vrijstelling verlenen voor het afleggen van tentamens;● door incidenteel een hogeschool of universiteit door te lichten, bijvoorbeeld na meldingen over

ernstige of veelvuldige wetsovertredingen.

Ook onderzoekt de inspectie op welke manier de besturen en raden van toezicht van de hogescholen en

universiteiten ervoor zorgen dat de wetten zorgvuldig worden uitgevoerd.

Sinds de Wet kwaliteit en studeerbaarheid in werking is getreden stelt elke hogeschool en universiteit een

plan voor kwaliteitsmanagement op.

9.5. Evaluatie van het onderwijssysteem

Artikel 23 van de grondwet bepaalt dat het onderwijs 'een voorwerp van aanhoudende zorg is van deregering'. In hetzelfde artikel staat dat het geven van onderwijs vrij is, behoudens het toezicht van de

overheid. De overheid draagt zorg voor een adequaat onderwijsbestel, de toegankelijkheid en de kwaliteit

van het onderwijs. Dat doet zij met wettelijke regels, financiering en bestuurlijke maatregelen.

De Onderwijsraad

De Onderwijsraad is het adviesorgaan voor de regering op het terrein van het onderwijs. De raad adviseert

over de hoofdlijnen van het beleid en de wetgeving op het gebied van het onderwijs. Hij neemt een

onafhankelijke positie in zowel ten opzichte van de Ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en

van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (verantwoordelijk voor het groene onderwijs) als ten opzichte

van het onderwijsveld. Niet alleen adviseert de raad, gevraagd dan wel ongevraagd, de betrokken

bewindslieden, maar ook de Eerste en Tweede Kamer kunnen om advies vragen. Ook gemeenten kunnen in

speciale bij de wet geregelde gevallen een beroep doen op de Onderwijsraad.

9.6. Onderzoek van onderwijs gerelateerd aan de evaluatie van

het onderwijssyteem

Evaluatieonderzoek maakt deel uit van externe evaluatie (zie 9.4.). Het Ministerie van Onderwijs Cultuur en

Wetenschap laat beleids- en evaluatieonderzoek uitvoeren, vooral gericht op de beleidsvoorbereiding- en

uitvoering. Daarvoor wordt expertise ingehuurd van universiteiten en externe onderzoeksbureaus. Naast

genoemd beleids- en evaluatieonderzoek voert de inspectie evaluaties uit naar de kwaliteit van het

onderwijs in de verschillende onderwijssectoren.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



192

9.7. Statistieken evaluatie van het onderwijssysteem

De statistieken zijn ontleend aan het 'Jaarverslag 2007' van de Inspectie van het Onderwijs.

Tabel 9.1. Aantal gerealiseerde schoolbezoeken PO en VO

PO VO

aantal scholen/instellingen 2005 7.955 655

aantal leerlingen 2005 1.657.800 903.000

aantal inspectiebezoeken 2005 7.069 975

-waarvan jaarlijks onderzoek 4.789 674

-waarvan periodiek kwaliteitsonderzoek 2.280 301

Tabel 9.2. Kerncijfers personeel Inspectie van het Onderwijs (peildatum 31 december)

2005 2006 2007*

Bezetting (personen) 481 502 535

Bezetting (fte) 434 451 467

Gemiddelde leeftijd 46,0 46,4 49,8

Vrouwelijke werknemers (% t.o.v. totaal ) 62 63 62

Vrouwen in functies van schaal 10 en hoger (%) 46 47 49

Gemiddelde diensttijd (in jaren) 10,0 10,1 10,1

* Door de overkomst van KCE naar de inspectie op 15 november 2007 zijn de cijfers niet één op één

vergelijkbaar met die van voorgaande jaren.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



193

10. Speciaal onderwijs


Het onderwijs aan kinderen met een (zintuiglijke en geestelijke) handicap kent een lange geschiedenis. Al in

de negentiende eeuw was er reeds onderwijs voor zintuiglijk en geestelijk gehandicapte kinderen. Sinds de

invoering van de eerste Leerplichtwet in 1901 is het speciaal onderwijs gestaag gegroeid. In de Lager-

Onderwijswet 1920 was naast het lager onderwijs ook het speciaal onderwijs geregeld. Doordat er steeds

meer handicaps en nieuwe onderwijssoorten onder de definitie van speciaal onderwijs vielen kwamen er in

de loop van de jaren steeds meer soorten scholen bij.

Op 1 augustus 1985 is de Interim-wet op het speciaal onderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs

(ISOVSO) in werking getreden. In deze wet werd het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs apart

geregeld. Het basisonderwijs werd ondergebracht in de Wet op het basisonderwijs.

Het 'Weer Samen Naar School'-beleid (WSNS; 1996) beoogt de scheiding tussen basisonderwijs en speciaalonderwijs te verminderen. Dit beleid heeft geleid tot de nieuwe Wet op het primair onderwijs, waarin het

basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (lom),

moeilijk lerende kinderen (mlk) en in hun ontwikkeling bedreigde kleuters (iobk) worden samengevoegd.

Sinds 1 augustus 1998 is voor de scholen voor voortgezet speciaal onderwijs voor lom en mlk een regeling

getroffen die is opgenomen in de Wet op het voortgezet onderwijs, het zogenaamde leerwegondersteunend

onderwijs (lwoo) en praktijkonderwijs (pro). Doelstelling van deze wijzigingen was zoveel mogelijk leerlingen

met extra zorg/ ondersteuning een plek te geven in het reguliere onderwijs en indien het echt niet anders

kan – bij voorkeur tijdelijk – op een speciale school voor basisonderwijs te plaatsen.


Passend Onderwijs

Binnen het funderend onderwijs bestaan verschillende systemen voor extra ondersteuning van leerlingen

naast elkaar. Elk systeem heeft eigen toegangseisen en processen, een eigen bekostigingsysteem en

verantwoordelijkheden. Op basis van de evaluatie van de verschillende systemen is voorgesteld tot een

herziening van het stelsel te komen. Dit heeft geleid tot de discussie over invoering van een zorgplicht,

resulterend in plannen voor invoering van een resultaatsverplichting 'passend onderwijs'.

De inzet van Passend onderwijs is om regionale netwerken te vormen. Deze netwerken vormen de basis om

voor alle leerlingen een passend onderwijszorgaanbod te bieden, om wachtlijsten en thuiszitters tegen te

gaan en om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Uitgangspunt is het verbinden van bestaande

structuren: de samenwerkingsverbanden 'Weer Samen Naar School' (WSNS) (zie 10.5.2.) in het primaironderwijs worden verbonden met de samenwerkingsverbanden voor het voortgezet onderwijs en met de

regionale expertisecentra (rec's) voor cluster 3 en 4 (zie 10.6.4.).

De kernpunten van Passend Onderwijs zijn in het kamerstuk Passend Onderwijs van juni 2008 als volgt

geformuleerd:

● kwaliteit van het onderwijs;

o invoering van kerndoelen in het speciaal onderwijs;

o ontwikkeling van een digitaal leerlingvolgsysteem met daaraan gekoppeld een instrument

waarmee het ontwikkelingsperspectief van een leerling kan worden bepaald;

o

ontwikkeling van leerlijnen en leermaterialen;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



194

o implementatie van een kwaliteitszorgsysteem bij alle scholen voor (voortgezet) speciaal

onderwijs;

o stage en stagebegeleiding worden onderdeel van de taakomschrijving van het voortgezet

speciaal onderwijs;

● vorming van regionale netwerken;

● betrokkenheid van personeel en ouders;

o personeel:

o een dekkend netwerk van professionalisering van het personeel;

o betrekken van het personeel bij Passend Onderwijs;

o ondersteunen van leraren in hun dagelijks werk;

o ondersteunen van leraren bij het behartigen van hun belangen;

o ouders:

o individuele ouderondersteuning (zowel georganiseerd binnen het regionale netwerk als

onafhankelijk in de vorm van procesbegeleiding);

o collectieve belangenbehartiging;

o kwaliteitssystematiek in het regionale netwerk;

● budgettaire beheersing;

o inrichten van één loket voor de indicatiestelling onderwijs;

o budgetfinanciering.

Met de Tweede Kamer is afgesproken dat Passend onderwijs gefaseerd wordt ingevoerd. In 2011 moet er

een sluitend systeem voor leerlingenzorg zijn, zodat alle leerlingen onderwijs kunnen volgen. De inrichting

van regionale netwerken en de verplichting dat aan alle leerlingen een passend onderwijszorgaanbod wordt

geboden, worden wettelijk vastgelegd. Zo snel mogelijk na 2011 wordt ook de budgetfinanciering

ingevoerd. Budgetfinanciering biedt de mogelijkheid om maximale ruimte aan het veld te bieden om

maatwerk voor alle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben te realiseren. Nu krijgen leerlingen

ofwel een ‘volle rugzak’, of helemaal niets.

10.3. Categorisering van doelgroepen

Voor 1998 was het speciaal onderwijs vastgelegd in de Interim-wet op het speciaal onderwijs en het

voortgezet speciaal onderwijs (ISOVSO). Er bestond daardoor een systeemscheiding tussen basisonderwijs

en speciaal onderwijs. Op 1 augustus 1998 zijn de Wet op het basisonderwijs (zie 4.2.) en de ISOVSO omgezet

in de Wet op het primair onderwijs (WPO) en de Wet op de expertisecentra (WEC). Onder de Wet op het

primair onderwijs (WPO), de Wet op de expertisecentra (WEC) en de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO)

zijn de volgende soorten onderwijs ondergebracht:

Wet op het primair onderwijs:

● Basisonderwijs: regulier onderwijs

● Speciaal basisonderwijs, met daarin ondergebracht de voormalige:

o scholen voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (lom);

o scholen voor moeilijk lerende kinderen (mlk);

o scholen voor in hun ontwikkeling bedreigde kleuters (iobk).

Wet op het voortgezet onderwijs:

● Voortgezet onderwijs:

● regulier onderwijs, waaronder vmbo, met daarin ondergebracht leerwegondersteunend (lwoo) en

praktijkonderwijs (pro), voortgekomen uit:

o vso lom;

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



195

o vso mlk.

Wet op de expertisecentra:

● Speciaal onderwijs: voor kinderen met (ernstige) handicaps/stoornissen van wie vaststaat dat zij zijn

aangewezen op een overwegend orthopedagogische benadering;

● Voortgezet speciaal onderwijs: voor leerlingen met (ernstige) handicaps, van wie vaststaat dat zij zijn

aangewezen op een overwegend orthopedagogische benadering;

● Een Regionaal Expertisecentrum (REC) is een samenwerkingsverband van scholen voor speciaal en

voortgezet speciaal onderwijs in een regio georganiseerd per cluster.

De scholen en dus ook de REC's zijn verdeeld in vier clusters.:

● Cluster 1: scholen voor leerlingen met een visuele handicap;

● Cluster 2: scholen voor leerlingen met een auditieve (slechthorend/doof) of leerlingen met een

communicatieve handicap (gehoor-, taal- en/of spraakproblemen);

● Cluster 3: scholen voor leerlingen met een lichamelijke en/of verstandelijke handicap;

●

Cluster 4: scholen voor leerlingen met een psychiatrische of gedragsstoornis.

Leerlingen stromen in bij een van de verschillende onderwijssoorten. In 2007 ging 95% van de leerlingen

naar het regulier basisonderwijs, 2,8% naar het speciaal basisonderwijs en 2,2% naar het speciaal onderwijs.

Leerlingen kunnen doorverwezen worden van het regulier basisonderwijs naar het speciaal basisonderwijs of

het speciaal onderwijs en andersom. Ook kunnen leerlingen doorstromen van het regulier onderwijs naar het

voortgezet speciaal onderwijs, evenals van het speciaal onderwijs naar het regulier voortgezet onderwijs. De

Permanente Commissie Leeringenzorg (PCL) en de Regionale Verwijzingscommissie (RVC, zie 10.5.2. en

5.7.1.1.) beoordelen of een kind in aanmerking komt voor een van de onderwijsvormen. De Commissie voor

Indicatiestelling (CvI, zie 10.5.3.) beoordeelt de toewijzing in een van de clusters en de daarbij behorende

financiële bijdrage.

Speciaal onderwijs wordt gegeven in scholen voor speciaal onderwijs, scholen voor voortgezet speciaal

onderwijs en in gecombineerde scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs.

Voor scholen die onder de WPO vallen (het regulier basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs) is het

Weer Samen Naar School beleid (WSNS) van toepassing (zie 10.5.2.). Het project WSNS houdt zich bezig met

een brede doelgroep, namelijk 'alle leerlingen die extra zorg nodig hebben'. Daaronder vallen vier specifieke

groepen:

● leerlingen met een stoornis in het autistische spectrum;

● leerlingen met ADHD;

● dyslectische leerlingen;

● hoogbegaafde leerlingen.

Het is de verantwoordelijkheid van de scholen om deze leerlingen passende zorg en begeleiding te bieden.

Het ministerie ondersteunt scholen en leraren hierbij.

Voor kinderen met taalachterstanden en kinderen met lagere sociaal economische achtergronden is het

onderwijsachterstandenbeleid van toepassing (zie hoofdstuk 3.2., 3.13., 4.4. en 5.9.), zo kan een autistisch

kind bijvoorbeeld in zowel het regulier onderwijs terecht komen als in het speciaal onderwijs.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



196

10.4. Financiële steun aan gezinnen

Het volgen van speciaal basisonderwijs is gratis. Financiële steun aan leerlingen in het speciaal onderwijs en

het voortgezet speciaal onderwijs is geregeld in de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

(WTOS). Lesgeld moet vanaf de leeftijd van 18 jaar worden betaald.

Ook moeten de schoolkosten door de ouders worden betaald. Schoolkosten zijn kosten die samenhangen

met school en onderwijs, maar niet wettelijk zijn vastgelegd en niet door de overheid aan de scholen worden

betaald. Dergelijke kosten zijn bijvoorbeeld materialen en de vrijwillige ouderbijdrage (welke geen

belemmering mag zijn voor de toelating van het kind) en reiskosten (woon-schoolverkeer).

De WTOS is bedoeld om ouders tegemoet te komen in de schoolkosten die zij moeten maken. De

tegemoetkoming in de studiekosten is inkomensafhankelijk en bestaat (bij maximale toekenning) uit een

kostendekkende vergoeding van het cursusgeld (de wettelijke onderwijsbijdrage) en een tegemoetkoming

in de overige studiekosten. De tegemoetkoming in de studiekosten is vrij van inkomstenbelasting en hoeft

niet te worden terugbetaald.

10.5. Speciale voorzieningen binnen het regulier onderwijs


Per 1 augustus 1998 is de Wet op het primair onderwijs (WPO) in werking getreden. Doel en uitgangspunt

van de Wet op het primair onderwijs is samenwerking en integratie van regulier basisonderwijs en een deel

van het speciaal onderwijs (het WSNS-beleid, zie 10.5.2.). In de WPO zijn zowel de scholen voor

basisonderwijs als de scholen voor speciaal basisonderwijs voor kinderen met leer- en

opvoedingsmoeilijkheden (lom), moeilijk lerende kinderen (mlk) en in hun ontwikkeling bedreigde kleuters

(iobk) opgenomen (zie 10.3.). Deze voormalige scholen voor speciaal basisonderwijs worden in de wet

'speciale scholen voor basisonderwijs' genoemd. De overkoepelende term voor basisscholen en speciale

scholen voor basisonderwijs is primair onderwijs.

10.5.2. Algemene doelen

Vanaf 1991 is het speciaal onderwijs beleid gericht op integratie in de basisschool van leerlingen die extra

zorg nodig hebben, 'Weer Samen naar School' (het WSNS-beleid). De volgende doelstellingen zijn

geformuleerd:

● het mogelijk maken van integratie op reguliere basisscholen van leerlingen met specifieke

onderwijsbehoeften;

● kostenbeheersing door toekenning van een vast budget aan samenwerkingsverbanden van

reguliere en speciale scholen voor basisonderwijs waaruit de speciale basisschool en de specialezorg in de basisschool moeten worden bekostigd.

● de zorgcapaciteit op basisscholen te verbreden en te versterken, zodat meer leerlingen met

specifieke behoeften kunnen integreren en alle leerlingen de ondersteuning krijgen die voor hen

noodzakelijk is om onderwijs te kunnen volgen. Daarnaast draagt deze doelstelling bij aan het

wegwerken en het structureel voorkomen van wachtlijsten voor de toelating tot het speciaal

basisonderwijs.

Leerlingen die speciale zorg behoeven komen met het WSNS beleid dus niet automatisch op een speciale

school terecht, maar worden opgevangen in het reguliere onderwijs. Als de ouders en de leerkracht echter

menen dat de leerling beter op zijn plaats is op de speciale school voor basisonderwijs, melden de ouders

hun kind aan bij een Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL). De hierboven genoemde

samenwerkingsverbanden hebben ieder een PCL. Deze commissie beoordeelt of plaatsing op een speciale

school voor basisonderwijs noodzakelijk is of dat de leerling andere (speciale) zorg nodig heeft die op de

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



197

eigen of op een andere school binnen het samenwerkingsverband kan worden geboden. In de lijn met het

WSNS beleid moeten de samenwerkingsverbanden ervoor zorgen dat zoveel mogelijk kinderen op de

'gewone' basisscholen kunnen blijven. Scholen voor speciaal basisonderwijs zijn alleen bedoeld voor

kinderen die het op de reguliere basisschool, ondanks extra hulp, echt niet redden. Een deel van het budget

van de speciale scholen gaat daarom naar de samenwerkingsverbanden, waarmee zij de zorg voor leerlingen

verder vorm kunnen geven.

Voor kinderen die in aanmerking komen voor (voortgezet) speciaal onderwijs, is een speciale

financieringsregeling van kracht (zie 10.5.3.).

10.5.3. Speciale maatregelen

De wettelijke regeling van leerlinggebonden financiering (LGF) biedt ouders van kinderen met een handicap

de mogelijkheid te kiezen tussen regulier en speciaal onderwijs. LGF is per 1 augustus 2003 in werking

getreden. Ruim 25 procent van de leerlingen met een handicap is geïntegreerd in het reguliere onderwijs.

Leerlingen, die als gevolg van een zintuiglijke, lichamelijke of verstandelijke handicap en/of leer- en

gedragsproblemen een speciale voorziening nodig hebben om regulier onderwijs te volgen, krijgen een

leerlinggebonden budget toegekend, ook wel 'rugzak' genoemd. Als een kind in aanmerking komt voor

(voortgezet) speciaal onderwijs en de ouders de voorkeur geven aan een reguliere school in de buurt, kan

het kind een rugzakje krijgen.

Het budget is bedoeld voor personele en materiële voorzieningen en aanpassingen die nodig zijn voor het

onderwijs. Een onafhankelijke commissie voor indicatiestelling (CvI), in stand gehouden door Regionale

Expertisecentra (bundeling van scholen voor speciaal onderwijs), beoordeelt op grond van landelijk

vastgestelde criteria of een kind in aanmerking komt voor ofwel een 'rugzak' (de LGF), ofwel voor plaatsing

tot het (v)so. Het kind krijgt in dat geval geen rugzakje, aangezien deze wordt geplaatst in het speciaal

onderwijs.

De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op deze beoordelingen. Het budget wordt toegekend aan deschool waar de geïndiceerde leerling wordt geplaatst. Met dit geld wordt de extra hulp aan het kind, zoals

extra leermiddelen, betaald. Ook de scholing van de leerkracht kan uit dit budget betaald worden. Een deel

van de rugzak moet worden besteed aan ambulante begeleiding. Voor deze leerlingen wordt een

handelingsplan opgesteld dat na afloop van het schooljaar met de ouders wordt geëvalueerd.

Voor scholen voor kinderen met een visuele handicap (cluster 1) loopt de aanmelding niet via de CvI, maar

via de scholen zelf.

Preventieve ambulante begeleiding en symbiose

Preventieve ambulante begeleiding is het bieden van extra hulp zodat leerlingen, die anders zouden zijn

aangewezen op (voortgezet) speciaal onderwijs, in staat zijn een school voor regulier onderwijs te volgen.Deze hulp wordt gegeven door leraren van scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs en richt zich niet

alleen op de leerling, maar ook op het begeleiden van de leraren van de ontvangende school. Deze vorm van

ambulante begeleiding wordt gegeven aan kinderen zonder positieve indicatie van de Cvl.

Samenwerking tussen scholen voor voortgezet speciaal onderwijs en reguliere scholen wordt symbiose

genoemd. Een deel van het onderwijs wordt dan uitgevoerd door een reguliere school terwijl de leerling

ingeschreven staat op een school voor voortgezet speciaal onderwijs.

Certificering leerkrachten speciaal onderwijs

Leraren basisonderwijs zijn bevoegd om les te geven in alle vakken in het speciaal onderwijs. De meeste

leraren die werkzaam zijn in scholen voor speciaal onderwijs volgen ook een masteropleiding tot leraarspeciaal onderwijs (master Special Educational Needs). Deze opleiding kan na een initiële HO-opleiding,

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



198

meestal de opleiding tot leraar basisonderwijs of voortgezet onderwijs, gevolgd worden bij de Opleidingen

Speciaal Onderwijs (oso). Deze opleidingen worden aangestuurd door het Werkoverleg Opleidingen Speciaal

Onderwijs (woso).

Afhankelijk van het werkveld kan men zich specialiseren (bijvoorbeeld in onderwijs aan kinderen met

leerproblemen of handicaps) en een master diploma met de desbetreffende aantekening behalen. Deaanbiedende instelling bepaalt de feitelijke toelating.

De opleiding tot leraar speciaal onderwijs is een niet verplichte opleiding; ook zonder deze opleiding kan

men op basis van een regulier getuigschrift van een lerarenopleiding werkzaam zijn als leraar in het

(voortgezet) speciaal onderwijs.

10.6. Voorzieningen in het speciaal onderwijs


De scholen voor kinderen met een of meer handicaps (speciale scholen) zijn vanaf 1998 ondergebracht in de

Wet op de expertisecentra (WEC). Hierin zijn de volgende tien soorten speciaal onderwijs ondergebracht,

ingedeeld in de vier soorten clusters (zoals beschreven in 10.3.):

● dove en slechthorende kinderen;

● kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden;

● kinderen met een visuele handicap;

● kinderen met een lichamelijke handicap;

● langdurig zieke kinderen

o met een lichamelijke handicap;

o anders dan met een lichamelijke handicap;

● zeer moeilijk lerende kinderen;

● zeer moeilijk opvoedbare kinderen;

● kinderen in scholen verbonden aan pedologische instituten;

● kinderen met meervoudige handicaps.

De Wet op de expertisecentra (WEC) omschrijft de doelstelling van het onderwijs, de indeling in schooltypen

en instellingen en geeft voorschriften voor de inrichting van het onderwijs (de inhoud, kwaliteit, schoolplan,

schoolgids en klachtenregelingen). De WEC regelt de positie van het personeel en van de leerlingen

(toelating).

10.6.2. Algemene doelen

Het speciaal onderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs is bestemd voor kinderen voor wie vaststaat datoverwegend een orthopedagogische en orthodidactische benadering aangewezen is.

Het onderwijs wordt afgestemd op de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerling. Het onderwijs richt zich

op de emotionele en verstandelijke ontwikkeling, op de ontwikkeling van creativiteit en het verwerven van

noodzakelijke kennis en van sociale, culturele en lichamelijke vaardigheden. Uitgangspunt daarbij is een

ononderbroken ontwikkelingsproces. Als het mogelijk is brengt het speciaal onderwijs kinderen zover dat ze

regulier onderwijs kunnen volgen.

10.6.3. Geografische spreiding van instellingen

De geografische spreiding van scholen voor speciaal onderwijs is niet bekend. Mochten er problemen zijn

met het vervoer van kinderen van huis naar school dan kunnen, op aanvraag van de ouders, de

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



199

vervoerskosten naar de school worden vergoed voor zover burgemeester en wethouders dit vervoer

noodzakelijk en volgens de regels achten.

10.6.4. Toelating en schoolkeuze

De leeftijd waarop een kind tot het speciaal onderwijs mag worden toegelaten is vier jaar, met uitzonderingvan dove en slechthorende kinderen waarvoor een leeftijdsgrens van drie jaar geldt.

De gestelde bovengrens aan de leeftijd waarop een leerling het voortgezet speciaal onderwijs mag volgen is

20 jaar.

Ouders melden een kind aan voor een indicatie bij het regionaal expertisecentrum (REC) in de regio waar het

kind woont. De onafhankelijke Commissie voor de Indicatiestelling (CvI) beslist of een kind in aanmerking

komt voor (v)so en voor een rugzakje. Zij doen dit aan de hand van landelijk vastgestelde criteria. Ieder

Regionaal Expertisecentrum (REC) heeft zo'n onafhankelijke commissie. Met een indicatie kunnen ouders zelf

kiezen voor een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs of voor een 'gewone' school in de buurt. Voor

scholen voor kinderen met een visuele handicap (cluster 1) loopt de aanmelding niet via de CvI, maar via de

scholen zelf.

Een gewone basisschool is niet verplicht een leerling met een rugzak aan te nemen. Een reden kan zijn dat

de schoolleiding denkt niet in staat te zijn de leerling passend onderwijs te geven. In dat geval is plaatsing op

de school niet in het belang van de leerling die extra zorg nodig heeft en ook niet in het belang van de

medeleerlingen. Een school mag dan ook een leerling beredeneerd weigeren.

Ouders kunnen een kind met een indicatie van het CvI aanmelden bij het REC. Ze kunnen daar

ondersteuning krijgen bij het zoeken van een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs of een gewone

school. Lukt dat niet, dan kunnen ouders ook een beroep doen op de onderwijsconsulenten of de Advies

Commissie Toelating en Begeleiding (ACTB). Bij de ACTB kunnen ouders terecht als:

● zij bezwaar willen maken tegen een beslissing van een reguliere school om hun kind met een

rugzakje niet toe laten;

● zij het niet eens worden met de school over het handelingsplan of de wijze waarop de school de

voorzieningen uit de rugzak wil inzetten;

● de schoolleiding hun kind van school wil verwijderen en zij het daar niet mee eens zijn.

Zowel ouders, scholen en REC's kunnen de ACTB om advies vragen. Meestal vraagt de ACTB een

onderwijsconsulent om de situatie te onderzoeken en eventueel op te lossen. Als er desondanks geen

oplossing volgt, dan geeft de ACTB advies.

Per 1 augustus 2009 wordt de ACTB opgeheven.

10.6.5. Groepsindeling

De school voor speciaal onderwijs is vrij in de keuze van de schoolorganisatie.

Er wordt gewerkt met kleinere groepen dan in het reguliere onderwijs. In een groep kunnen kinderen van

verschillende leeftijden zitten. Daarnaast wordt er gekeken naar de leeftijd en het niveau van de kinderen. De

grootte van de groep is mede afhankelijk van het soort speciaal onderwijs.

10.6.6. Organisatie van het schooljaar

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bepaalt de data van het schooljaar en de spreiding, de

lengte en de data van de zomervakantie.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



200

Het schooljaar in het speciaal onderwijs loopt van 1 augustus tot en met 31 juli van het daaropvolgende

kalenderjaar.

● De zomervakantie voor het primair onderwijs is verplicht door de minister voorgeschreven, duurt

zes weken, en vindt gespreid over drie regio's (Noord, Midden en Zuid) plaats.

● Bij het vaststellen van de korte vakanties (herfst-, kerst-, voorjaars- en meivakantie) is geentoestemming van de minister nodig. Het bevoegd gezag (schoolbestuur) bepaalt deze data zelf.

● Het advies van de minister is dat scholen steeds na een leerperiode van zeven à acht weken een

week vakantie geven.

10.6.7. Curriculum, onderwerpen

Het speciaal onderwijs richt zich in elk geval op de emotionele en de verstandelijke ontwikkeling, op het

ontwikkelen van creativiteit, het verwerven van kennis en van sociale en culturele en lichamelijke

vaardigheden.

Onderwijsaanbod

Volgens de Wet op de expertisecentra omvat het speciaal onderwijs, waar mogelijk in samenhang:

● zintuiglijke en lichamelijke oefening;

● Nederlandse taal;

● rekenen en wiskunde;

● enkele kennisgebieden (aardrijkskunde, geschiedenis, de natuur (waaronder biologie),

maatschappelijke verhoudingen (waaronder staatsinrichting), geestelijke stromingen);

● expressievakken (bevordering van het taalgebruik, tekenen, muziek, handvaardigheid, spel en

bewegen);

● bevordering van sociale redzaamheid, waaronder gedrag in het verkeer;

● bevordering van gezond gedrag.

Deze onderwerpen zijn verplicht voor de gehele schoolperiode, maar de school is vrij om het aantal uren per

onderwerp te bepalen. Het onderwijs kan ook de Engelse taal en huishoudelijke activiteiten omvatten.

Het voortgezet speciaal onderwijs omvat, waar mogelijk in samenhang:

● Nederlandse taal;

● geschiedenis (waaronder staatsinrichting);

● aardrijkskunde;

● maatschappijleer;

● wiskunde en rekenen;

● muziek;

● tekenen;● handvaardigheid;

● lichamelijke opvoeding.

Het voortgezet speciaal onderwijs omvat daarnaast ten minste twee vakken die ook in het reguliere

voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs, het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) en het

voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) worden gegeven en niet hierboven staan beschreven.

Op scholen wordt in het Nederlands onderwijs gegeven, maar op scholen in de provincie Friesland kan ook

onderwijs worden gegeven in de Friese taal. Fries kan mede worden gebruikt als voertaal bij het onderwijs.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



201

10.6.8. Onderwijsmethoden en materialen

De scholen voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs zijn vrij in het kiezen van hun

onderwijsmethoden. De leerstof, onderwijsmethodiek en de leermiddelen worden niet door de overheid

voorgeschreven. De gekozen leermiddelen zijn eigendom van de school. Het produceren, distribueren en

verkopen van leermiddelen is een commerciële activiteit in Nederland. Het Nationaal informatiecentrum

leermiddelen (NICL) maakt een consumentengids voor onderwijsleermiddelen waarmee scholen bestaande

en nieuwe onderwijsleermiddelen kunnen beoordelen. Het NICL is een onderdeel van de Stichting voor

Leerplanontwikkeling (SLO).

10.6.9. Overgang en evaluatie

Het bevoegd gezag (schoolbestuur) van een school rapporteert over de vorderingen van de leerlingen aan

hun ouders. Als de leerlingen meerderjarig (18 jaar) en handelingsbekwaam zijn rapporteert het bevoegd

gezag aan de leerlingen. Regels voor de overgang zijn niet wettelijk vastgelegd. In het schoolplan staat

omschreven op welke wijze de school de overgang regelt.

10.6.10. Relatie met de arbeidsmarkt

Praktijkonderwijs is onderwijs voor leerlingen van wie vaststaat dat zij vanwege een achterstand of

structurele problemen extra hulp nodig hebben (zie 5.5.). Het volgen van onderwijs in een van de leerwegen,

al dan niet in combinatie met het volgen van leerwegondersteunend onderwijs, zal bij deze leerlingen niet

leiden tot een vmbo-diploma. Praktijkonderwijs bereidt de leerling voor op banen op de regionale

arbeidsmarkt. Het niveau ligt in dat geval onder het niveau van de assistent-opleiding (zie 7.10.1.).

10.6.11. Afsluiting

Indien een leerling de basisschool verlaat, stelt de directeur, na overleg met de leraren en de commissie van

onderzoek, een onderwijskundig rapport op. Dit rapport is bedoeld voor de ontvangende school. De

commissie kan daartoe de leerling aan een onderzoek onderwerpen. De leerlingen die naar het voortgezet

onderwijs gaan, nemen deel aan een eindonderzoek. Dat betreft niet alleen de schoolprestaties, maar ook

hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling. De resultaten van dat onderzoek bepalen mede de keuze voor

het vervolgonderwijs. Afhankelijk van de leeftijd en de handelingsbekwaamheid van de leerling ontvangen

de ouders of de leerling zelf een afschrift van dit rapport.

Op verzoek van de ouders of de leerling kan een leerling van het voortgezet speciaal onderwijs eindexamen

afleggen aan een school voor regulier onderwijs.

10.6.12. Bijzonder onderwijs

Ook in het speciaal onderwijs is er een onderscheid tussen openbaar en bijzonder onderwijs. Artikel 23 van

de Grondwet regelt de financiële gelijkstelling van de typen onderwijs, waardoor in feite dezelfde

onderwijswetten voor zowel het bijzonder als het openbaar onderwijs gelden.


onderwijsvoorziening in stand gehouden wordt door een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid;

deze rechtspersoon moet zich het geven van onderwijs ten doel stellen, zonder daarbij het maken van winst

te beogen.


dat de school voor bijzonder onderwijs in stand houdt. De stichtingsvorm komt het meeste voor. Het

oprichten van bijzondere scholen komt voort uit particulier initiatief.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



202

10.7. Speciale maatregelen voor immigrantenkinderen

Onderwijsachterstandenbeleid

Het uitgangspunt van het beleid is om aan iedere leerling -ongeacht de afkomst- optimale

ontwikkelingskansen te bieden. Een flink aantal kinderen (ca. 18% in 2007) bevindt zich in eenachterstandssituatie en komt met een onderwijsachterstand de basisschool binnen. Of een leerling zich in

een achterstandssituatie bevindt hangt af van het opleidingsniveau van de ouders. De etniciteit van de

ouders speelt daarbij geen rol. Scholen ontvangen voor deze leerlingen extra middelen die zij kunnen

gebruiken om bijvoorbeeld extra taallessen te verzorgen.

Gemeenten ontvangen financiële middelen om programma’s voor- en vroegschoolse educatie aan te bieden

aan jonge kinderen van 2.5 – 4 jaar. Deze programma’s zijn bedoeld om de taalachterstand bij jonge

kinderen te verminderen. Daarnaast kunnen gemeenten ook samen met de basisscholen “schakelklassen”

organiseren, waar leerlingen van het basisonderwijs gedurende maximaal een jaar intensief taalonderwijs

wordt aangeboden.

Gewichtenregeling basisonderwijs

Kinderen uit het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs vallen onder het

Leerplusarrangement VO. Ook kinderen die speciale hulp behoeven en tevens immigrant zijn, vallen in

principe onder het Leerplusarrangement VO en ook onder de regeling Nieuwkomers VO. Deze regeling

houdt in dat scholen (onder bepaalde voorwaarden) extra middelen krijgen naarmate meer leerlingen van

buitenlandse afkomst zijn.

Kinderen uit het reguliere onderwijs vallen onder de gewichtenregeling. Deze geldt vanaf 1 augustus 2006

en wordt in vier stappen ingevoerd over een periode van 4 jaar. Een betere aansluiting bij feitelijke

achterstanden, meer aandacht voor autochtone achterstandsleerlingen en het voorkomen van segregatie

leiden tot de nieuwe gewichtenregeling waarin wordt uitgegaan van het opleidingsniveau van de ouders bijhet bepalen van het 'gewicht' van de leerling. Etniciteit en beroep spelen geen rol meer (zie 4.4.).

10.8. Statistieken speciaal onderwijs



Tabel 10.1. Aantal leerlingen speciaal onderwijs (x 1000)

2006 2007 2008

Speciaal onderwijs (so) 36,1 36,4 34,5

Speciaal basisonderwijs (sbao) 46,3 44,9 44,1

(Voortgezet) speciaal onderwijs (v) so 27,1 28,2 31,7

Tabel 10.2. Procentuele verdeling aantal leerlingen primair onderwijs

2006 2007 2008

Basisonderwijs (bao) 94,9 95,0 95,2

Speciaal basisonderwijs (sbao) 2,8 2,8 2,7

Speciaal onderwijs (so) 2,2 2,2 2,1

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



203

10.8.2. Kerncijfers instellingen en personeel


2006 2007 2008Speciaal basisonderwijs 320 316 313

(Voortgezet) speciaal onderwijs 323 323 323

Tabel 10.4. Gemiddelde schoolgrootte

Aantal leerlingen per school 2006 2007 2008

Speciaal basisonderwijs 145 142 141

(Voortgezet) speciaal onderwijs 196 200 205

Tabel 10.5. Aantal toegekende personeelsleden per kalenderjaar in fte's (x 1000)

2006 2007 2008

Speciaal basisonderwijs 7,9 7,8 7,8

Directeur 0,2 0,3 0,3

Adjunct-directeur 0,3 0,2 0,2

Docent 5,4 5,3 5,2

Overig personeel 2,0 2,0 2,0

(Voortgezet) speciaal onderwijs 17,8 18,6 19,6

Directeur 0,3 0,3 0,3

Adjunct-directeur 0,5 0,5 0,5

Docent 10,1 10,6 11,3

Overig personeel 6,9 7,2 7,6

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



204

11. Europese en Internationale dimensie van het

onderwijs


Europa in het onderwijs

In de periode 1960-1990 besteedde maar een beperkt aantal scholen in Nederland aandacht aan de

Europese dimensie in het onderwijs. Eind jaren tachtig hield ongeveer 10% van de scholen uit het voortgezet

onderwijs zich bezig met leerlingenuitwisselingen, met jaarlijks een totaal van ongeveer 7000 leerlingen en

ongeveer 400 docenten die participeerden aan studiebezoeken. Duitsland, Frankrijk en het Verenigd

Koninkrijk hadden toen al omvangrijke programma's op het gebied van uitwisselingen. De geringe

internationale ambities van Nederland kwamen daardoor in een scherper daglicht te staan.

In 1988 werd een Onderwijsresolutie over de Europese dimensie in de lidstaten van de EG aangenomen.Deze resolutie stimuleerde het treffen van voorbereidingen om de mogelijkheden van scholen sterk te

vergroten en de coördinatie van de activiteiten te bundelen. Dit leidde in het begin van de jaren negentig tot

een start van een serie nationale programma's, die samen met het wat later in werking getreden EU-

programma Socrates, hebben geleid tot talrijke internationaliseringsactiviteiten op Nederlandse scholen. Na

deze kwantitatieve inhaalslag, is de focus meer op de kwaliteit van de programma's en specifieke thema's

(zoals ICT en burgerschap) komen te liggen. Socrates is vanaf 1 januari 2007 opgegaan in het Levenlang

Leren Programma (zie 11.4.2.)

Erkenning diploma's

Er gelden meerdere regelingen inzake de erkenning van diploma's en kwalificaties binnen Europa. In het

kader van de Raad van Europa zijn twee regelingen van belang:

● het Europees Verdrag betreffende de gelijkstelling van diploma's voor toelating tot universiteiten

(1953);

● het Protocol bij het Europees Verdrag betreffende de gelijkstelling van diploma's voor toelating tot

universiteiten (1964).

Door deze regelingen is het mogelijk om in de andere lidstaten een studie aan de universiteit te volgen.

Soms gelden er specifieke regels voor toelating tot de universiteit in een bepaald land (bijvoorbeeld eisen

met betrekking tot de onderwijstaal in Nederland).

In maart 2008 heeft Nederland het Verdrag inzake de erkenning van kwalificaties betreffende hoger

onderwijs in de Europese regio aanvaard. Dit verdrag heeft tot doel de erkenning van diploma's en

getuigschriften van opleidingen in het hoger onderwijs tussen de verdragsluitende partijen te

vereenvoudigen en te verbeteren.

De Europese Unie kent geen verplichtingen ten aanzien van het erkennen van diploma’s. Wél zijn er EU-

initiatieven die de wederzijdse erkenning bevorderen, zoals het Erasmus programma.

Wat de erkenning van beroepskwalificaties betreft, bestaat er Europese regelgeving gericht op zogenaamde

gereglementeerde beroepen: beroepen die slechts uitgeoefend mogen worden na goedkeuring van de

overheid (bijvoorbeeld registratie in het BIG-register voor medische beroepen en de onderwijsbevoegdheid

voor leraren). Relevant is hier de richtlijn erkenning beroepskwalificaties, 2005/36/EG. Deze richtlijn, die in

2005 werd aangenomen, integreert en vervangt een vijftiental oude richtlijnen op dit terrein. De richtlijngeldt voor de erkenning van beroepskwalificaties op alle (opleidings)niveaus.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



205

De richtlijn is omgezet in Nederlands recht met de Algemene wet erkenning EG-beroepskwalificaties van

december 2007. Er zijn in Nederland meer dan 100 gereglementeerde beroepen. Zie voor meer informatie

over deze beroepen en de geldende procedures voor erkenning: www.beroepserkenning.nl.

Bologna-verklaring

In 1999 heeft de Nederlandse minister van onderwijs de Bolognaverklaring getekend (zie 6.1.4.). In deze

verklaring geven 29 Europese ministers aan te streven naar een meer open systeem van hoger onderwijs in

Europa (http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/).

Kernpunt van de Bologna-verklaring is het streven naar grotere transparantie in het Europese hoger

onderwijs, uitgaande van een systeem met twee cycli (undergraduate en graduate). Vanaf studiejaar 2002-

2003 is het wettelijk mogelijk geworden voor hoger onderwijsinstellingen de bachelor-masterstructuur in te

voeren. Dit biedt hogescholen en universiteiten kansen om zich sterker te positioneren op de internationale

onderwijsmarkt en beter in te spelen op internationale ontwikkelingen. De bachelor-masterstructuur is nu al

grotendeels ingevoerd.

11.2. Lopende discussie en beleidsontwikkelingenInternationaliseringsagenda mbo

In januari 2009 is de internationaliseringsagenda middelbaar beroepsonderwijs aangeboden aan de Tweede

Kamer. Hierin zijn de bestaande en de gewenste situatie beschreven op de korte (2008-2011) en de

middellange termijn, uitgewerkt op drie niveaus (nationaal, Europees en mondiaal). Er zijn vier

hoofddoelstellingen geformuleerd:

● versterken van de internationale oriëntatie van het mbo:

o mede door middel van het Programma Internationalisering Beroepsonderwijs (PIB). Dit is in

het leven geroepen door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het

Ministerie van Economische Zaken, in samenwerking met de MBO-Raad en HBO-Raad en

MKB-Nederland. Het doel is studenten en docenten van mbo- en hbo-instellingen

kwalitatief en kwantitatief meer internationale bagage te geven door concrete

internationale ervaring;

o momenteel volgen 2.400 mbo-ers een stage of een studie buiten Nederland. In 2010 is het

gewenste aantal 3.200. Het gaat met name om mbo-ers op niveau 3 en 4. Ook moeten meer

mbo-docenten ervaring en kennis op doen in het buitenland door een studie of stage;

o bestaande obstakels zoals met verblijfdocumenten moeten verdwijnen;

o er wordt gestreefd naar een uitbreiding van meeneembare studiefinanciering;

● het bevorderen van inkomende en uitgaande mobiliteit;

●

voortgaande samenwerking in Europa;● versterking van de internationale concurrentie positie van het mbo.

Naast talentontwikkeling is in het mbo vooral de internationale erkenning van beroepskwalificaties van

belang.

Internationaliseringsagenda hoger onderwijs, onderzoek en wetenschap 'Het Grenzeloze

Goed'

In november 2008 is de internationaliseringsagenda hoger onderwijs-, onderzoeks- en wetenschapsbeleid,

met als titel 'Het Grenzeloze Goed', aangeboden aan de Tweede Kamer. Deze agenda vormt een uitwerking

op het terrein van internationalisering van de strategische agenda voor het hoger onderwijs- onderzoek- en

wetenschapsbeleid ‘Het Hoogste Goed’ die een jaar eerder verscheen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



206

Kerngedachte is dat internationalisering bijdraagt aan de kwaliteit van ons hoger onderwijs, ons onderzoek

en onze wetenschap én dat het kwaliteit vraagt om aantrekkelijk te zijn voor buitenlandse studenten,

docenten en onderzoekers. Een hoge kwaliteit is bovendien het beste middel ter versterking van de

internationale reputatie.

Uitgangspunt is daarbij steeds dat instellingen, studenten en onderzoekers autonoom zijn, ook op hetgebied van internationalisering. De taak van de overheid is om de door de studenten, onderzoekers en

instellingen gemaakte keuzes te stimuleren en faciliteren. Het is aan hen om ook hun eigen visie, plannen en

ambities te formuleren. Hogescholen, universiteiten en onderzoeksinstellingen bepalen zelf met welke

instellingen in het buitenland zij gaan samenwerken. En studenten en onderzoekers moeten meer de ruimte

krijgen om hun eigen keuzes te maken ten aanzien van de voortzetting van hun opleiding of onderzoek.

Specifiek zal de inzet van de overheid gericht zijn op:

● het vergroten van de mobiliteit van Nederlandse studenten;

● het stimuleren van een meer internationale oriëntatie van onderwijsinstellingen;

● het vergroten van het zogenoemde brain circulation;

● het verbeteren van het vestigingsklimaat voor onderwijsinstellingen en onderzoeksinstituten.

11.3. Nationaal beleid/specifieke wetgeving

De algemene beleidsdoelstelling van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is het bevorderen

van internationale samenwerking, om daarmee de kwaliteit van het onderwijs een impuls te geven en de

internationale competenties van lerenden en docenten te vergroten.

Het ministerie:

● stimuleert onderwijsinstellingen, lerenden en docenten tot internationale oriëntatie en

samenwerking;

● bevordert uitwisseling en ondersteunt organisaties en instellingen die internationaal opereren;

● werkt aan de internationale bestuurlijke randvoorwaarden, door multilaterale afspraken te maken

over zaken als beroepserkenning, kwaliteitszorg en accreditatie, alsmede door bilateraal met vele

landen op overheidsniveau kaders te scheppen (bijvoorbeeld door middel van een Memorandum of

Understanding) waarbinnen instellingen goed kunnen samenwerken;

● participeert in multilaterale organisaties als de Europese Unie, de Organisatie voor Economische

samenwerking en Ontwikkeling, de Raad van Europa en de UNESCO zodat internationale kennis

wordt benut voor het eigen nationale beleid.

Goed meetbaar is de internationale mobiliteit van lerenden en docenten. Het Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap brengt hierover jaarlijks verslag uit aan het Parlement via de publicatie

“Internationale Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland” (IMON), dat wordt opgesteld door de organisatiesdie mobiliteitsprogramma’s uitvoeren (Nuffic, Cinop en Europees Platform).

11.4. Nationale programma's en initiatieven

Er zijn in Nederland drie organisaties actief op het gebied van internationale samenwerking binnen het

onderwijs. Per onderwijssector zijn dit:

● het Europees Platform voor het Nederlandse onderwijs voor het primair onderwijs en

voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (www.europeesplatform.nl);

● het CINOP (Centrum voor innovatie van opleidingen) voor de sector beroepsonderwijs en

volwasseneneducatie (www.cinop.nl);

● de NUFFIC (Netherlands organisation for international cooperation in higher education) voor het

hoger onderwijs (www.nuffic.nl).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



207

Deze intermediaire organisaties zijn een schakel tussen onderwijsinstellingen, de nationale overheid en

internationale organisaties.

De belangrijkste functies van deze organisaties zijn:

● voorlichting / documentatie;

● uitvoering van nationale, bilaterale en internationale programma's;

● advisering aan de nationale overheid over beleidsuitvoering;

● vertegenwoordiging namens de overheid in beheerscomités van internationale programma's;

● ondersteuning van onderwijsinstellingen ten behoeve van projectaanvragen en werving van

fondsen.

Voor nationale programma's en initiatieven in het primair en voortgezet onderwijs (zie 11.5. en 11.6.).

CINOP (Centrum voor Innovatie van Opleidingen)

Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs

NUFFIC (Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs/ NetherlandsOrganisation for International Cooperation in Higher Education)

11.4.1. Bilaterale programma's en initiatieven

Bilaterale samenwerking vindt veelal plaats op basis van Memoranda of Understanding (MoU's). Dit zijn

documenten waarin beide landen afspreken hoe de samenwerking is georganiseerd en waarin is

opgenomen welke gezamenlijke doelen zij nastreven.

Vlaams-Nederlandse samenwerking

Een voorbeeld van Vlaams-Nederlandse samenwerking is het actieprogramma GENT (Gehele Europese

Nederlandse Taalgebied). In oktober 2003 is het zesde onderwijs-samenwerkingsakkoord met Vlaanderen(GENT-6) gesloten om de samenwerking voor alle onderwijssectoren nog verder te versterken. Het GENT-6

akkoord richt zich op:

● beleidsuitwisseling op alle terreinen waar beide ministeries dat van belang achten;

● verdere opvolging van wederzijdse en internationale mobiliteit;

● gezamenlijke voorbereiding van posities in multilaterale organen op het terrein van EU en OESO,

waar mogelijk;

● de oprichting van gezamenlijke instellingen en het delen van voorzieningen.

Duitslandbeleid

De doelstellingen van het Duitslandbeleid zijn met name gericht op het verhogen van de kennis van

Duitsland en de Duitse taal in Nederland en het intensiveren van de Duits-Nederlandse

onderwijssamenwerking. De onderwijssamenwerking tussen Nederland en Duitsland heeft als basis een

'Gemeinsame Erklärung' van 25 september 2001 met afspraken over grensoverschrijdende mobiliteit van

leerlingen, studenten en onderzoekers.

● In 1999 is een Gemeenschappelijke Verklaring met Noordrijn-Westfalen ondertekend, in 2000 met

Nedersaksen. Het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs gaan

intensiever samenwerken en maken daarbij gebruik van schoolpartnerschappen, uitwisseling van

leerlingen en docenten, gemeenschappelijke schoolprojecten en gezamenlijke scholing en

bijscholing en vakcongressen. Daarbij staan de gevolgen van leven lang leren en de introductie van

nieuwe media centraal.

● In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voert het Duitsland Instituut

aan de Universiteit van Amsterdam (DIA) het zogenaamde Duitslandprogramma Hoger Onderwijs

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



208

uit. Dit programma dat vorm krijgt in overleg met betrokken onderwijsen onderzoeksinstellingen

en andere belanghebbenden loopt tot eind 2010. Binnen zes themagroepen (onder andere

'Herstructurering van de economie', 'Duitsland en de EU' en de 'Duitse taal en cultuur') wordt

aandacht besteed aan kernonderwerpen voor kennis over het hedendaagse Duitsland. Ten slotte is

in het kader van het programma een 'Graduiertenkolleg' opgericht; een onderzoeksschool waar

promovendi van alle universiteiten terecht kunnen.

Onderwijssamenwerking tussen Frankrijk en Nederland

De Frans-Nederlandse Academie (FNA, www.frnl.eu) is voortgekomen uit de in 2002 geïnstalleerde Frans-

Nederlandse Samenwerkingsraad. In opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

initieert, stimuleert en versterkt de FNA de samenwerking tussen Nederlandse en Franse kennisinstellingen

op het gebied van hoger onderwijs, onderzoek en mobiliteit. De FNA richt zich op 4 soorten activiteiten:

● Het organiseren van bijeenkomsten;

● Het geven van informatie en voorlichting;

● Bemiddeling bij en facilitering van samenwerking en uitwisseling;

● Het promoten van de kennis van de Franse taal en cultuur in Nederland.

Verenigd Koninkrijk

Samenwerkingsactiviteiten met het Verenigd Koninkrijk zijn er veelvuldig via de nationale en Europese

programma's en regelingen en via individuele samenwerking op het niveau van de instellingen. De

wederzijdse bilaterale samenwerking met het Verenigd Koninkrijk wordt vormgegeven door Memoranda of

Understanding (MoU's).

11.4.2. Multilaterale programma's en initiatieven

Het Leven Lang Leren programma

Sinds 1 januari 2007 is het nieuwe Leven Lang Leren programma 2007-2013 van start gegaan (zie 7.2.). Ditprogramma heeft de voorheen afzonderlijke mobiliteitsprogramma's Erasmus (hoger onderwijs), Leonardo

(beroepsonderwijs), Comenius (schoolonderwijs) en Grundtvig (volwasseneneducatie) geïntegreerd in een

mobiliteitsprogramma. Doel hiervan was om te komen tot meer synergie tussen de programma's en tot

vereenvoudiging van de uitvoering.

Nederland is sterk voorstander van het streven naar vereenvoudiging van de uitvoering en het beperken van

administratieve lastendruk. Daarom heeft Nederland nu een agentschap voor Leven Lang Leren (LLL,

www.na-lll.nl) dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van het programma.

Lissabonproces

In 2000 werd tijdens de Europese Raad in Lissabon afgesproken dat er in 2010 een concurrerende en sociaalhechte Europese kennissamenleving moet bestaan. De lidstaten stelden samen doelstellingen vast, die door

ieder land op eigen wijze mogen worden gerealiseerd.

De doelen zijn o.a. minder voortijdig schoolverlaters, meer afgestudeerden in Bèta-technische vakken, meer

hoger opgeleiden. Maar er werd ook bepaald dat in 2010 12,5 procent van de 25-64 jarigen deel moet nemen

aan onderwijsen trainingsactiviteiten. De Nederlandse doelstelling is zelfs 20 procent. Het Ministerie van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap besloot om in nauwe samenwerking met andere departementen en

relevante partijen nieuwe impulsen voor een leven lang leren te ontwikkelen.

Als uitwerking van de Lissabon-doelstellingen heeft de EU de lidstaten uitgenodigd om te participeren in

zogenaamde 'peer learning'-clusters. Hierin komen landen bijeen die op een bepaald gebied hun opgedane

ervaring willen delen met landen die op dat gebied nog bezig zijn met hervormingen/aanpassingen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



209

Nederland neemt deel aan de clusters 'Mathematics, science and technology', 'Access and Social inclusion',

'Modernisation of higher education', 'Teachers and trainers' en 'Recognition of Learning Outcomes'.

Europass

In december 2004 is onder Nederlands voorzitterschap het 'Europass'-besluit aangenomen. Europass

(www.europass.nl) is een verzameling documenten die de kwalificaties en competenties van de houder in

een gemeenschappelijke Europese terminologie beschrijft. Doel hiervan is de transparantie van kwalificaties

te vergroten. Het gaat om de volgende documenten:

● het 'Europass curriculum vitae' (een Europees model voor een cv);

● het 'Europass Mobiliteit' (een document dat de in het buitenland opgedane leerervaring in het

beroepsonderwijs beschrijft);

● het 'Europass Diplomasupplement' (een document dat een specifiek leertraject in het hoger

onderwijs beschrijft);

● het 'Europass Taalpaspoort' (een talenpaspoort dat de taalvaardigheden van de houder beschrijft);

● het 'Europass Certificaatsupplement' (een document dat min of meer gelijke beroepskwalificaties en

–competenties van de bezitter verzekert).

11.5. Het Europese/internationale aspect in het curriculum

Het Europese/internationale aspect in het curriculum heeft betrekking op kennis, vaardigheden en houding

waardoor mensen in staat en bereid zijn om samen te werken en te leven met buitenlandse personen en

organisaties in binnen- en buitenland. Dit moet niet gezien worden als een apart vak in het onderwijs, maar

juist als een geïntegreerd onderdeel in het onderwijs.

Internationalisering van het onderwijs kent verscheidene vormen:

● Internationalisering in het curriculum:

o inhoud: vreemde talenonderwijs, wereldoriëntatie, internationale en Europese

ontwikkelingen en instellingen, Europees- en wereldburgerschap;

o vorm: van internationalisering van het vakkenpakket zelf, onder andere vroeg en versterkt

vreemde talenonderwijs en tweetalig onderwijs (tto) of content and language integrated

learning (CLIL), tot (eigen) internationale leerwegen en examinering. Hier gaat het om

onderwijs voor Nederlandse leerlingen, maar ook om onderwijs voor kinderen van

internationaal mobiele kenniswerkers en expats (internationale scholen, International

Baccalaureat (IB) e.d.).

● Internationale contacten (zie 11.6.):

o contacten en kennisuitwisseling door middel van ICT;

o fysieke mobiliteit van leraren en leerlingen.Internationalisering in het curriculum

Deze jaren is en wordt gewerkt aan een betere verankering van internationalisering van het onderwijs. De

verplichte kaders van de wet, de kerndoelen en eindtermen voor zowel primair als voortgezet onderwijs zijn

zo vormgegeven dat deze aspecten op meerdere manieren en momenten terugkomen in het onderwijs.

Naast vreemde talen gaat het dan onder andere om burgerschap in een pluriforme samenleving, sociale

integratie en wereldoriëntatie. Goede aanknopingspunten zijn de vakken geschiedenis, maatschappijleer,

aardrijkskunde en economie.

Kerndoelen en eindtermen worden omgezet in leerlijnen; doorgaans gebeurt dit door de Stichting

Leerplanontwikkeling (SLO). Leerlijnen zijn niet verplicht, maar bieden een richtsnoer voor scholen om het

onderwijs vorm te geven en voor uitgevers om leermiddelen te ontwikkelen. Binnen de kaders van de wet,

kerndoelen en eindtermen bepalen scholen zelf hoe zij invulling geven aan hun onderwijs en welke

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



210

leermiddelen zij hun leerlingen aanbieden. Deze ruimte voor de school past bij de besturingsfilosofie die

voor het gehele onderwijs gehanteerd wordt. Maatschappelijke organisaties zijn en worden betrokken in alle

schakels van de keten van kerndoel tot leermiddel, van eindterm tot de manier waarop leerlingen lesstof tot

zich nemen. Met name via Kennisnet, SLO, www.europaeducatief.nl en het Europees Platform

(www.europeesplatform.nl) zijn leermiddelen over Europa te vinden.

In de beroeps- en volwasseneneducatie en in het hoger onderwijs is het niet voorgeschreven om de

onderwerpen Europa en de Europese Unie te behandelen, maar afhankelijk van het belang voor de opleiding

kunnen deze thema's wel aan de orde komen.

Internationale leerwegen

Europa als leeromgeving op scholen (Elos) is een Nederlands initiatief. Het is een onderwijskundig concept

voor de gehele school. In de Europese Unie zijn al meer dan 200 scholen in 15 landen betrokken. Het

Europees Platform subsidieert in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de circa

22 Nederlandse Elos-scholen. De Europese Commissie ondersteunt de infrastructuur.

Naast de Elos- scholen besteden ook de ruim 100 scholen voor tweetalig onderwijs (tto) (in het voortgezetonderwijs) expliciet aandacht aan Europese en internationale oriëntatie. Naast extra aandacht aan talen,

maakt minimaal een buitenlandse ervaring (meestal een uitwisseling) deel uit van het lesprogramma. In

Nederland bestaat deze vernieuwende onderwijsvorm sinds 1989 en het aantal scholen (en leerlingen) blijft

groeien. In het basisonderwijs kan er versterkt talenonderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs gegeven

worden. Het gaat om vooral Engels, en daarnaast Duits of Frans. De meeste scholen starten met een

programma in groep 1 (4-jarige leeftijd).

Zowel Elos als het tweetalig onderwijs worden gecoördineerd door het Europees Platform.

Daarnaast zijn er afdelingen binnen scholen voor internationaal georiënteerd onderwijs (IGO) en wordt het

Internationaal Baccalaureaat aangeboden. Ook hier is een groei te zien: het aantal leerlingen is gegroeid van

ca. 2500 in 1997 naar ca. 4100 in 2007. Zo zullen er de komende jaren in elk geval nog 3 IGO scholen

bijkomen, waaronder een United World College en een Europese School.

Verder zijn er verschillende soorten internationale en buitenlandse scholen voor kinderen van expats en

kenniswerkers.

Pilot CertiLingua: Label of Excellence

Met CertiLingua beogen verschillende Europese landen te komen tot een additioneel Europees certificaat

voor meertaligheid en Europese/internationale oriëntatie voor vwo-leerlingen. Het project kent een

tweejarige pilotfase, de schooljaren 2007-2008 en 2008-2009. Het CertiLingua-certificaat moet in de

deelnemende landen in de toekomst een meerwaarde vertegenwoordigen bij de overstap naar het hoger

onderwijs. Een leerling met zo'n certificaat heeft dan bijvoorbeeld een goede kans om vrijstelling te krijgen

van een taaltoets bij instroom in het hoger onderwijs in één van de deelnemende landen.

Tweetalig onderwijs (tto)

Het Europees Platform stimuleert en coördineert het tweetalig onderwijs (tto) in het voortgezet onderwijs in

opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De standaardterm voor tto is CLIL

(Content and Language Integrated Learning). Tto houdt in dat bij niet-talenvakken, zoals bijvoorbeeld

geschiedenis en biologie, een andere taal dan de moedertaal als instructie- en communicatietaal wordt

gebruikt. In Nederland bestaat deze vernieuwende onderwijsvorm sinds 1989 en betreft het veelal tweetalig

vwo Engels-Nederlands. In 1999 hebben het Europees Platform en de tto-scholen een landelijk netwerk voor

tto opgericht (zie http://netwerktto.europeesplatform.nl).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



211

Na 4 jaar tto-onderwijs kunnen scholen een keurmerk aanvragen bij het Europees Platform. Dat keurmerk is

gebaseerd op de tto-standaard, die het Europees Platform in samenwerking met het landelijke netwerk van

tto-scholen heeft ontwikkeld; op dit moment (schooljaar 2008/2009) zijn er 54 gecertificeerde scholen.

In het schooljaar 2008/2009 zijn er 101 scholen met een tweetalig vwo. In 2008 waren er 25 scholen met een

tweetalige havo. Er is ook een school die tweetalig onderwijs Duits-Nederlands geeft, ook op het vmbo.

In het primair onderwijs is in Friesland een pilot project met de De Trijetalige Skoalle (de drietalige school),

waar op 7 scholen de niet-talenvakken in het Nederlands, Fries en vanaf groep 7 in het Engels worden

aangeboden.

Onderzoek heeft aangetoond dat leerlingen alleen maar positieve effecten ondervinden van deze vorm van

onderwijs: het Engels en Fries van tto-leerlingen is beter dan van leerlingen die aan het gewone onderwijs

deelnemen. Ook heeft tto geen nadelige gevolgen voor de niet-talenvakken en het Nederlands. Het grootste

beletsel voor een ruimere verbreiding van tto is het gebrek aan geschikte gekwalificeerde leraren en de WPO

die eist dat de voertaal in het primair onderwijs Nederlands is.

Vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto)

Tijdens de Europese top in Lissabon (2000) en in Barcelona (2002) is afgesproken dat de Europese lidstaten

het aanbieden van minimaal twee vreemde talen op jonge leeftijd gaan stimuleren. Gedurende de afgelopen

jaren is het aantal basisscholen dat vvto aanbiedt dan ook gedurend gestegen. De talen waarin het meest

onderwezen wordt zijn het Engels, Duits en Frans. Ook wordt er op sommige scholen onderwezen in het

Spaans.

Tabel 11.1. Aantal basisscholen dat in 2009 vvto aanbiedt

vvto Engels vvto Duits vvto Frans vvto Spaans vvto Italiaans/Portugees

basisscholen 145 9 11 8 1

Versterkt talenonderwijs (vto)

Ook het versterkt talenonderwijs (vto) wordt door het Europees Platform gestimuleerd. Bij het vto krijgen

leerlingen extra uren vreemde talenonderwijs naast het verplichte aantal uren in het curriculum. Deze uren

kunnen al dan niet worden ingevuld door een 'native speaker' of een assistent voor de betreffende moderne

vreemde taal.

Zie de Eurydice-publicatie, met uitgebreide landenbeschrijvingen, over tweetalig onderwijs in Europa.

11.6. Mobiliteit en uitwisseling

Voor mobiliteit en uitwisseling van leerlingen en docenten in het primair en voortgezet onderwijs zie 11.6.1.

en 11.6.2.).

Bij de bevordering van mobiliteit in het beroepsonderwijs wordt prioriteit gegeven aan vergroting van de

transparantie en erkenning van beroepskwalificaties (het Kopenhagenproces). Tijdens het EU-

voorzitterschap van Nederland in 2004 is het Kopenhagenproces verder uitgewerkt in het Communiqué van

Maastricht. Een aantal afspraken:

● op nationaal niveau moet het beroepsonderwijs toegankelijker worden gemaakt voor doelgroepen

die dreigen te worden uitgesloten van de arbeidsmarkt;

● een leven lang leren moet worden uitgewerkt;

● het erkennen van niet-formeel en formeel leren moet prioriteit krijgen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



212

De belangrijkste activiteiten uit het Maastricht Communiqué zijn:

● het European Qualifications Framework (EQF); dit is een Europees raamwerk dat nationale

kwalificaties transparant en onderling vergelijkbaar maakt. Deelname is vrijwillig.

● het European Credit System for Vocational Training (ECVET); dit is een Europees transfersysteem

voor leerresultaten in het beroepsonderwijs. Ook dit instrument is op basis van vrijwillige deelname

van de lidstaten.

Europass; dit bestaat uit 5 documenten waarmee burgers van de Europese Unie gevolgde opleidingen,

stages of andere leerervaringen op uniforme manier in kaart kunnen brengen, op termijn met

gebruikmaking van het EQF (zie 11.4.2.).

Met ingang van 2006 zijn de mobiliteitsprogramma's en middelen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur

en Wetenschap (onder anderen Huygens/Culturele Verdragen, het Talentenprogramma en DELTA)

geïntegreerd in het beurzenprogramma 'Huygens Scholarship programme' (HSP), waarvoor per 1 januari

2008 tien miljoen euro per jaar wordt uitgetrokken. Dit landelijk programma heeft als doel het bieden van

internationaal concurrerende beurzen voor het binnenhalen, behouden en uitzenden van talentvolle

studenten. Een deel van het budget is bestemd voor talentvolle Nederlandse studenten die in het buitenland

een opleiding willen volgen.

11.6.1. Mobiliteit en uitwisseling van leerlingen/studenten

Primair en voortgezet onderwijs

In het primair en voortgezet onderwijs vindt veel kortdurende mobiliteit plaats. Door het Europees Platform

worden diverse beurzenprogramma's ter stimulering van internationalisering in het primair en voortgezet

onderwijs beheerd: Europese programma's (bekostigd door de EU), bilaterale programma's en het nationale

programma BIOS (Bevordering Internationale Oriëntatie en Samenwerking), bekostigd door het Ministerie

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Sommige programma's richten zich op de leerlingen zelf, andere op

(toekomstige) docenten en schoolleiders. Ook zijn er specifieke taalgerichte activiteiten en activiteiten voor

lerarenopleidingen en speciale projecten.

Bios- leerlingenactiviteiten

Dit programma is gericht op het verhogen van de kwaliteit van het onderwijs, door middel van directe

internationale contacten of speciale talenactiviteiten. Het programma is gericht op het voortgezet onderwijs

(vo) en maakt mogelijk:

● uitwisselingen van Nederlandse leerlingen (klassen, groepen of individueel) met leerlingen van

scholen in één of meer andere landen;

● deelname van leerlingen uit Nederland aan bijeenkomsten met leerlingen uit ten minste twee

andere landen;

● voorbereidende bezoeken van leerkrachten in het kader van de onder a en b genoemde activiteiten;● buitenlands verblijf van individuele leerlingen in het kader van een stage of studieopdracht.

Het uitgangspunt voor de verblijfsduur is minimaal 5 dagen in het andere land en 5 dagen in Nederland.

Korter verblijf is mogelijk als de wenselijkheid hiervan aan wordt getoond.

Hiernaast zijn er programma's en projecten gericht op onderwijssamenwerking met Duitsland en

Vlaanderen:

D u i t s l a n d

Er bestaan diverse mogelijkheden voor onderwijssamenwerking met Duitsland, zowel voor individuele

leerlingen, docenten en docenten Duits in opleiding, als ook voor schoolklassen en groepen studenten en

docenten.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



213

● Met negen Duitse deelstaten zijn afspraken gemaakt over actieve bemiddeling van partnerscholen

voor primair en voortgezet onderwijs;

● Leerlingenuitwisseling binnen Bios (zie hierboven);

● Vanaf 1 april 2009 start het Euregioproject 'Bevorderen van meertaligheid op Nederlandse

basisscholen en Duitse kleuterscholen in de grensregio's'. Dit project wordt vanuit Nederland

uitgevoerd door het Europees Platform. Het project beoogt door middel van het inzetten van

taalassistenten op scholen in de grensregio's meertaligheid te bevorderen. Het project loopt tot en

met 31 oktober 2011.

V l a a n d e r e n

Jaarlijks kunnen ruim veertig basisschoolleerkrachten uit een vooraf geselecteerde regio een 'participatieve

stage' volgen in Vlaanderen. De deelnemers dienen verder hun medewerking te verlenen bij de begeleiding

van de Vlaamse partners in Nederland. De thema's sluiten aan op de samenwerking tussen Nederland en

Vlaanderen op beleidsniveau.

Beroepsonderwijs

Zowel het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap als de Europese Commissie hebbenmobiliteitsprogramma's ingesteld om internationalisering van dit onderwijsveld te bevorderen. Met het

programma BAND (Bilaterales Austauschprogramm Niederlande - Deutschland)

(www.cinop.nl/projecten/band) worden partnerschappen tussen Nederlandse en Duitse instellingen in het

beroepsonderwijs gestimuleerd. Leonardo da Vinci richt zich op het bevorderen van innovatie in het

beroepsonderwijs. Het aantal leerlingen dat deelneemt aan internationale mobiliteit gerelateerd aan het

totaal aantal leerlingen in het bve-veld is vrij gering. Er kunnen 3 soorten projecten worden aangevraagd:

● Leerlingenuitwisseling;

● Voorbereidend bezoek (voor zowel leerlingen als docenten);

● Gastdocentschap.

Hoger onderwijs

In het hoger onderwijs is sprake van drie soorten mobiliteit:

● Bij diplomamobiliteit richt de student zich op het voltooien van een studie in het buitenland en op

het behalen van een diploma of graad;

● Bij studiepuntmobiliteit gaat het erom in het kader van de studie thuis studiepunten te behalen in

het buitenland. Dit gebeurt meestal door het volgen van een deelstudie of door het doen van een

stage;

● De resterende mobiliteit wordt ook wel programmamobiliteit genoemd.

Via verschillende mobiliteitsprogramma's stellen de Europese Unie en de Nederlandse overheid elk jaar

beurzen beschikbaar voor studenten die een stage of een deel van hun studie in het buitenland willenvolgen. Alle mogelijkheden zijn te vinden in de Nuffic BeursOpener (www.beursopener.nl). Een aantal cijfers

met betrekking tot inkomende en uitgaande mobiliteit (zie ook 11.7.):

● Tussen 2006-07 en 2007-08 nam het percentage buitenlandse studenten dat zich in Nederland

inschreef toe van 6,6 % naar 6,9 %. Deze groei vond vooral plaats in het wetenschappelijk onderwijs.

● Belangrijkste herkomstlanden in 2007-2008 zijn: Duitsland met bijna 40% (16.750 studenten) van

alle buitenlandse studenten in Nederland, China (4.750 studenten) en België (2.450 studenten).

● Uit de laatste peiling van 2004-2005 blijkt dat wellicht 41.000 studenten dat jaar in het buitenland

zijn geweest; ruim 13.000 Nederlanders die zich voor een diploma inschreven bij een buitenlandse

ho-instelling, en 28.000 studiepuntmobiele studenten.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



214

o Van deze laatste groep is alleen meer detail beschikbaar als zij gebruikmaakten van een EU-

of overheidsbeurs; 5.900 studenten namen deel aan het Europese Erasmus- of Leonardo da

Vinciprogramma;

o 10.450 studenten waren ingeschreven bij een ho-instelling in een van de 27 EU-lidstaten.

● Belangrijkste bestemmingslanden in 2004-2005 waren het Verenigd Koninkrijk (4.100 studenten),

België (3.350 studenten) en Duitsland (2.100 studenten).

Internationalisering in het Onderwijs in Nederland 2007

11.6.2. Mobiliteit en uitwisseling van leraren en docenten

Om de mobiliteit en uitwisseling van leraren en docenten te bevorderen subsidieert het Ministerie van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verschillende programma's. Een van deze programma's is Bios, wat staat

voor Bevordering Internationale Oriëntatie en Samenwerking. Dit programma loopt van 2008 tot 2011. Dit

programma maakt mogelijk:

● studiebezoeken aan het buitenland van leerkrachten en schoolleiders van scholen enlerarenopleidingen;

● onderwijsstages in het buitenland van studenten van lerarenopleidingen.

De landen die kunnen worden bezocht zijn alle landen van de wereld die iets te bieden hebben voor het

Nederlandse onderwijs. Voor studiebezoeken geldt als uitgangspunt een verblijf in het andere land van

minimaal vijf dagen en maximaal drie weken, met een studieprogramma van tenminste vier volledige dagen

per week. Kortere studiebezoeken zijn eveneens subsidiabel. Het studiebezoek moet een duidelijke bijdrage

leveren aan de verdere professionalisering van de leerkracht of schoolleider.

Bios-talen (tto, vto, taalassistenten; voorheen PITON)

Dit programma heeft als doel: het op een hoger niveau brengen van de vaardigheid van leerlingen in dedoeltalen Engels, Frans of Duits (en andere moderne vreemde talen) door het stimuleren van tweetalig

onderwijs (tto), versterkt talenonderwijs (vto), vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) en de inzet van native

speakers als taalassistenten.

De taalassistent ontvangt maandelijks een beurs van het Europees Platform. Voor tto, vto en vvto geldt dat

nascholing van docenten in Nederland, aanschaf van het lesmateriaal, eenmalige voorbereidende

coördinatie (alleen tto) en de ontwikkeling van overdraagbare producten en instrumenten subsidiabel zijn

(maar nooit meer dan 75% van de totale subsidiale kosten).

Duitsland

Sinds het schooljaar 2001/2002 voert het Europees Platform samen met de Universiteit Utrecht/IVLOS hetproject 'Assistenzlehrkräfte Deutsch', 'Van Assistent tot Docent Duits' uit. Hierbij worden jaarlijks maximaal

tien native speakers uit Duitsland en Oostenrijk met een afgesloten universitaire opleiding

Germanistiek/Duits als vreemde taal voorbereid om als docent Duits in het Nederlandse onderwijs te kunnen

werken. In het eerste projectjaar worden zij met een maandelijkse beurs ingezet op secties Duits van vo-

scholen en volgen daarnaast een opleiding tot eerstegraads docent Duits in Nederland. In het tweede jaar

gaan zij op zoek naar een reguliere, betaalde baan en studeren zij af. Sinds het schooljaar 2006/2007 bestaat

ook het programma ‘Van assistent tot docent Duits 2egraads’. In samenwerking met de Hogeschool

INHOLLAND in Amstelveen worden in het kader van dit programma jaarlijks tien moedertaalsprekers Duits

met een afgeronde relevante opleiding op hbo-niveau opgeleid tot tweedegraads docenten Duits.

Verder worden er elk schooljaar ongeveer 20 moedertaalsprekers Duits ingezet om op basisscholen, in hetvoortgezet onderwijs en in lerarenopleidingen de vakdocenten Duits als taalassistenten te ondersteunen.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



215

Frankrijk

Ter ondersteuning van het vak Frans worden er elk schooljaar ongeveer 20 moedertaalsprekers Frans ingezet

op basisscholen, in het voortgezet onderwijs en in lerarenopleidingen als vakdocenten Frans en als

taalassistenten.

11.7. Statistieken

Internationalisering in het Onderwijs in Nederland 2007

11.7.1. Nederlandse leerlingen en docenten (po en vo) naar het buitenland in

het kader van programma's

Tabel 11.2. Aantal scholen die een subsidie hebben ontvangen van het Europees Platform

totaal aantal scholen* scholen met ontvangen subsidie % deelname scholen

Bao** Vo** bao vo bao vo

2005 6.986 569 377 398 5,4% 69,9%

2006 6.970 554 311 368 4,5% 66,4%

2007 6.941 548 493 381 7,1% 69,5%

* Exclusief speciaal basisonderwijs.

** Bao: basisonderwijs,Vo: voortgezet onderwijs.

Tabel 11.3. Mobiliteit Nederlandse leerlingen en docenten (primair en voortgezet onderwijs)naar het buitenland

2005 2006 2007

Leerlingen 21.313 22.061 24.152

Docenten 5.884 5.610 7806

11.7.2. Deelname internationaliseringsprojecten beroepsonderwijs en

volwassenen educatie

Tabel 11.4. Uitgaande mobiliteit

Programma 2005 2006 2007

uitgaande leerlingen 125 151 120BAND*

uitgaande docenten 22 30 19

Jonge werkenden 14 66 42

Leerlingen 1.971 2.646 2239Leonardo da Vinci

Docenten/opleiders 786 873 833

* Stimuleren van partnerschappen tussen Nederlandse en Duitse instellingen in het beroepsonderwijs.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



216

11.7.3. Mobiliteitsprogramma's hoger onderwijs

Tabel 11.5 Totale uitgaande programmamobiliteit (door Nuffic beheerde programma's)

2004/2005 2005/2006* 2006/2007** Totaal 6.492 6.424 6

* Schatting deelname Leonardo.

** Schatting deelname Leonardo en Erasmus.

Tabel 11.6. Uitstroom in het kader van Europese mobiliteitsprogramma's

2004/2005 2005/2006* 2006/2007**

Erasmus 4.742 4.623 4.623

Leonardo 1.139 1.139 1.139

* Schatting deelname Leonardo.

** Schatting deelname Leonardo en Erasmus.

Tabel 11.7. Uitstroom in het kader van Nederlandse en buitenlandse programma's

2004/2005 2005/2006 2006/2007*

Overige 79 81 41

VSB** 175 181 191

VISIE*** 0 0 0

Talentenprogramma 43 35 0

HSP-TP 0 0 60

Delta**** 219 291 200

Culturele Verdragen 95 74 74

* Schatting.

** VSB: De VSBfonds Beurs is een initiatief van het VSBfonds speciaal bedoeld voor studenten aan

hogescholen en universiteiten. Met een VSBfonds Beurs kunnen studenten na afronding van hun opleiding

aan een Nederlandse hogeschool of universiteit die aangesloten is bij het VSBfonds Beurzenprogramma, een

studie in het buitenland volgen of onderzoek doen.

*** Visie: Volledige Internationale Studie in Europa (tot 1 november 2003; huidige studenten behouden recht

tot het eind van hun studie).

**** Delta: Dutch Education – Learning at Top Level Abroad.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



217

Tabel 11.8. Herkomstlanden mobiliteit

2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008

Duitsland 9.213 11.898 12.971 16.750

China 3.903 3.835 3.493 4.750

België 2.237 2.176 2.087 2.450

Tabel 11.9. Instroom met behulp van Europese mobiliteitsprogramma's

2004/2005 2005/2006* 2006/2007*

Totale inkomende programmamobiliteit 9.793 9.929 9.727

Erasmus 6.842 6.842 6.842

* Schatting.

Tabel 11.10. Instroom met behulp van Nederlandse mobiliteitsprogramma's

2004/2005 2005/2006 2006/2007

IAESTE 40 38 0

Libertas 0 0 5

Huygens 152 146 25

HSP-HP 0 0 160

Delta 1.291 785 1.000

NFP 1.364 1.937 1.532

Tabel 11.11. Erasmus bestemmingslanden

2004/2005 2005/2006 2006/2007

Spanje 926 823 818

Frankrijk 536 590 470

Verenigd Koninkrijk 617 547 554

Tabel 11.12. Erasmus herkomstlanden

2004/2005 2005/2006 2006/2007

Spanje 1.198 1.221 -

Duitsland 905 818 -

Frankrijk 850 893 -

Tabel 11.13. Erasmus – Omvang mobiliteit

2004/2005 2005/2006 2006/2007

Inkomend 6.842 6.965 6.842*

Uitgaand 4.743 4.624 4.503

* Schatting

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



218

GLOSSARIUM

assistentopleiding (assistentopleidingen) : De assistentopleiding duurt een half tot één jaar en leidt op totniveau één van de beroepsopleidingen. Er zijn vier niveau's, niveau één is het laagste niveau. Er zijn geen

vooropleidingseisen. Leerlingen zijn meestal vanaf ca. 16 jaar oud.

atheneum : Het atheneum is één van de drie schooltypen van het voorbereidend wetenschappelijk

onderwijs (vwo) voor leerlingen van 12-18 jaar. Er wordt op het atheneum geen Grieks en Latijn gegeven.

Andere schooltypen in het vwo zijn het gymnasium en het lyceum.

basisberoepsopleiding (basisberoepsopleidingen,beroepsopleiding,beroepsopleidingen) : De

basisberoepsopleiding duurt twee tot drie jaar en leidt op tot niveau twee van de beroepsopleidingen. Er

zijn vier niveau's, het vierde niveau is het hoogste niveau. Er zijn geen vooropleidingseisen.

basisonderwijs (basisschool,basisscholen) : Basisonderwijs wordt gegeven aan scholen voor basisonderwijsen is bestemd voor leerlingen van 4 tot ongeveer 12 jaar. Het onderwijs omvat in principe acht

aaneensluitende jaren. De overkoepelende term voor basisonderwijs en speciaal basisonderwijs is primair

onderwijs.

centraal examen : Het centraal examen is een landelijk afsluitend examen en voor alle scholen gelijk. Het

maakt samen met het schoolexamen deel uit van het eindexamen voor voorbereidend wetenschappelijk

onderwijs (vwo), hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs

(vmbo) en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo).

certificaat (certificaten) : Voor een met succes afgerond vak of deelkwalificatie kan een certificaat worden

verkregen. Meerdere certificaten kunnen leiden tot een diploma, ter afsluiting van een volledige opleiding.

Certificaten zijn te behalen in het algemeen vormend onderwijs.

deelkwalificatie (deelkwalificaties) : Het middelbaar beroepsonderwijs kent eindtermen die aangeven wat de

leerlingen aan kennis en vaardigheden moeten leren. Het examenprogramma wordt vastgesteld op basis

van de eindtermen en ingedeeld in onderdelen die overeenstemmen met deelkwalificaties.

diploma (diploma's) : Bij het met succes afronden van bepaalde opleiding wordt een diploma verkregen. Dit

geldt voor het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), het voorbereidend wetenschappelijk

onderwijs (vwo), educatie en middelbaar beroepsonderwijs.

educatie (educaties) : Educatie is gericht op het leren functioneren in de samenleving. Het omvat

opleidingen gericht op breed maatschappelijk functioneren, opleidingen Nederlands als tweede taal en

opleidingen gericht op sociale redzaamheid.

eindexamen (eindexamens) : Het eindexamen van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo),

hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) en de algemene vakken in het voorbereidend middelbaar

beroepsonderwijs (vmbo).

Eindtoets Basisonderwijs (CITO-toets,Citotoets,cito-toets) : Eindtoets voor het basisonderwijs, die scholen

kunnen gebruiken om hun resultaten te meten en te kunnen vergelijken met andere scholen. Ongeveer 90%

van de scholen gebruikt de eindtoets basisonderwijs van het Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO).

examen (examens) : Een examen is een afsluiting van een opleiding.

expertisecentrum (expertisecentra,regionaal expertisecentrum,regionale expertisecentra,rec,rec's,regionale

expertise centra) : Sinds 1 augustus 1998 de verzamelterm voor clusters van scholen voor speciaal onderwijsen voortgezet speciaal onderwijs (de voormalige 2/3 scholen).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



219

getuigschrift (getuigschriften) : De afgestudeerden van een hoger beroepsopleiding (hbo) of een opleiding

in het wetenschappelijk onderwijs (wo) ontvangen een getuigschrift. Hierop staat vermeld de studierichting

en het vak.

gymnasium : Het gymnasium is één van de drie schooltypen van het voorbereidend wetenschappelijk

onderwijs (vwo) voor leerlingen van 12-18 jaar. Op het gymnasium zijn Grieks en Latijn verplicht. Andereschooltypen in het vwo zijn het atheneum en het lyceum.

hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) : Hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) is één van de

drie soorten voortgezet onderwijs, die aansluiten op het basisonderwijs (naast voorbereidend middelbaar

beroepsonderwijs - vmbo -, en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs - vwo).

hoger beroepsonderwijs (hbo,hogere beroepsopleiding) : Hoger beroepsonderwijs (hbo) duurt vier jaar, en is

bestemd voor studenten van 18-22 jaar. Het hbo geeft een theoretische en praktische basis voor het

uitoefenen van een beroep.

hoger onderwijs (ho) : Het hoger onderwijs is voor studenten vanaf ongeveer 18 jaar en omvat het hoger

beroepsonderwijs (hbo) en het wetenschappelijk onderwijs (wo).

leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) : Afdeling binnen het vmbo voor leerlingen die moeite hebben

om het gewone lesprogramma te volgen, en meer individuele begeleiding nodig hebben dan in het gewone

vmbo (gericht op het verwerven van een diploma).

lyceum : Het lyceum is één van de drie schooltypen van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

(vwo) voor leerlingen van 12-18 jaar. Op het lyceum zijn Grieks en Latijn keuzevakken. Andere schooltypen

in het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs zijn het atheneum en het gymnasium.

middelbaar beroepsonderwijs (mbo,secundair beroepsonderwijs,beroepsonderwijs,BVE) : Middelbaar

beroepsonderwijs sluit aan op het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), en is voor

leerlingen vanaf ca. 16 jaar. Het middelbaar beroepsonderwijs omvat de volgende opleidingsniveaus: de

assistentopleiding, de basisberoepsopleiding, middenkaderopleiding, vakopleiding en despecialistenopleiding.

middenkaderopleiding (beroepsonderwijs) : De middenkaderopleiding duurt drie tot vier jaar en leidt op tot

niveau vier van de beroepsopleidingen, het hoogste niveau. Als toelatingseis gelden een diploma

voorbereidend beroepsonderwijs (vbo), middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo), voorbereidend

middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) of het met goed gevolg doorlopen hebben van de eerste 3 jaren van

havo of vwo.

onderwijskundig rapport : Aan het einde van de basisschool krijgen de leerlingen geen getuigschrift of

diploma, maar een onderwijskundig rapport over de schoolvorderingen en leermogelijkheden. Dit rapport

wordt opgesteld door de directeur, na overleg met het onderwijzend personeel.

Open Universiteit (OU) : De Open Universiteit is een instelling voor afstandsonderwijs, die opleidingen biedt

op het niveau van het wetenschappelijk onderwijs, voor personen van 18 jaar en ouder. De Open

Universiteit is vooral gericht op personen die geen studie op de gebruikelijke manier kunnen/willen volgen.

opleidingen Nederlands als tweede taal (Nederlands als tweede taal) : Opleidingen Nederlands als tweede

taal maken deel uit van de educatie, en zijn bedoeld voor niet-Nederlanders om hun taalvaardigheid op een

aanvaardbaar niveau te brengen. De opleidingen zijn uitsluitend voor volwassenen. Zie ook educatie.

praktijkonderwijs : Speciale vorm van onderwijs voor leerlingen die veel moeite hebben om het gewone

lesprogramma te volgen, extra individuele begeleiding nodig hebben, maar niet in staat worden geacht een

diploma voor vervolgonderwijs te behalen.

primair onderwijs (PO) : Dit is de overkoepelende term voor basisonderwijs en speciaal basisonderwijs. Deze

term wordt gebruikt sinds de invoering van de Wet op het primair onderwijs in augustus 1998.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



220

regionaal opleidingencentrum (regionale opleidingencentra,roc,roc's) : Regionale instelling die de

opleidingen in de zin van de Wet educatie en beroepsonderwijs verzorgt : middelbaar beroepsonderwijs

voor studenten van 16-18/20 jaar en opleidingen educatie voor volwassenen vanaf 18 jaar. Zie ook:

assistentopleiding, basisberoepsopleiding, middenkaderopleiding, vakopleiding en specialistenopleiding.

scholengemeenschap (scholengemeenschappen) : Een scholengemeenschap bestaat uit twee of meerschooltypen voor voortgezet onderwijs die samenwerken. De meeste scholen voor voortgezet onderwijs

(vmbo, havo of vwo) maken deel uit van een scholengemeenschap

schoolexamen (schoolexamens) : Het (eind)examen voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo),

hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), en het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)

bestaat uit twee delen: het schoolexamen en het centraal examen. De school zelf organiseert het

schoolexamen.

speciaal basisonderwijs (speciale scholen voor basisonderwijs,speciale school voor basisonderwijs) : Dit is sinds

augustus 1998 de verzamelterm voor bepaalde vormen van speciaal onderwijs, nl. scholen voor lom, mlk en

iobk. Het speciaal basisonderwijs vormt samen met het basisonderwijs het primair onderwijs.

speciaal onderwijs (so) : Het speciaal onderwijs (so) is voor leerlingen vanaf 3 à 4 jaar tot circa 12 jaar. Het

voortgezet speciaal onderwijs (vso) is voor leerlingen van 12 tot maximaal 20 jaar. De zogenaamde 2/3

scholen voor gehandicapte kinderen zijn vanaf 1998 ondergebracht in expertisecentra en samengebracht in

de volgende clusters: - Cluster 1: scholen voor visueel gehandicapte kinderen, of meervoudig gehandicapte

kinderen met deze handicap; - Cluster 2: scholen voor dove kinderen, slechthorende kinderen en kinderen

met ernstige spraakmoeilijkheden, of meervoudig gehandicapte kinderen met één van deze handicaps; -

Cluster 3: scholen voor lichamelijk gehandicapte kinderen, zeer moeilijk lerende kinderen (zmlk) en langdurig

zieke kinderen (lzk) met een lichamelijke handicap, of meervoudig gehandicapte kinderen met één van deze

handicaps; - Cluster 4: scholen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen (zmok), langdurig zieke kinderen

anders dan met een lichamelijke handicap en onderwijs aan kinderen in scholen verbonden aan

pedologische instituten (hieronder worden verstaan instituten die een binding hebben met een Nederlandse

universiteit en begeleiding verzorgen voor het speciaal onderwijs).

specialistenopleiding : De specialistenopleiding duurt één tot twee jaar en leidt tot niveau vier van de

beroepsopleidingen, het hoogste niveau. Om een specialistenopleiding te kunnen volgen is een diploma

vakopleiding voor eenzelfde beroep op beroepencategorie vereist.

studiehuis (studiehuizen,) : Vanaf het schooljaar 1999/2000 is het concept 'studiehuis' geïntroduceerd in de

tweede fase van het voortgezet onderwijs (het vierde en vijfde jaar van het havo en het vierde, vijfde en

zesde jaar van het vwo). In deze studiehuizen staat kennisverwerving (leren of studeren) centraal in plaats

van de kennisoverdracht (onderwijzen of doceren).

universitaire lerarenopleiding (ulo) : Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs (deeltijd en voltijd) te

volgen aan de universiteit na het afronden van een universitaire doctoraal opleiding.

vakopleiding (vakopleidingen) : De vakopleiding duurt twee tot vier jaar en leidt op tot niveau drie van de

beroepsopleidingen. Er zijn vier niveau's, het vierde niveau is het hoogste niveau. Als toelatingseis gelden

een diploma voorbereidend beroepsonderwijs (vbo), middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo),

voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) of het met goed gevolg doorlopen hebben van de

eerste 3 jaar van havo of vwo.

voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) : Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs

(vmbo) is op 1 augustus 1999 ingevoerd, en bestaat uit zogenaamde leerwegen die in de plaats zijn

gekomen van mavo en vbo.

voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) : Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) is

één van de drie typen voortgezet onderwijs, naast het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)

en het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo). De opleiding duurt zes jaar.

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



221

voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) : Voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo)

is één van de vier typen opleidingen die sinds 1 augustus 1997 deel uit maken van de Educatie (Wet

educatie en beroepsonderwijs). De opleiding vavo is een vorm van volwassenenonderwijs. In het vavo

kunnen leerlingen het vmbo-, havo- of vwo-diploma behalen.

voortgezet onderwijs (VO) : Het voorgezet onderwijs omvat het onderwijs dat wordt gegeven na hetprimair onderwijs (basisonderwijs en speciaal basisonderwijs) voor leerlingen vanaf 12 jaar. Het bestaat uit

het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) en

het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo).

voortgezet speciaal onderwijs (vso) : De verzamelterm voor de scholen voor voortgezet speciaal onderwijs

voor gehandicapte kinderen, de zogenaamde 2/3 scholen. Het voortgezet speciaal onderwijs (vso) is voor

leerlingen van 12 tot maximaal 20 jaar.

wetenschappelijk onderwijs (wo) : Het wetenschappelijk onderwijs omvat zowel diepgaande theoretische

studies als specialistische training voor beroepen. De meeste opleidingen duren vier jaar, er zijn echter

beroepen waarvoor een langere opleiding noodzakelijk is (m.n. de arts-, dierenarts- en apothekersopleiding).

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



222

WET-EN REGELGEVING

Leerplichtwet 1969 (Wet) : 30/05/1968, Staatsblad 1968, 303. Opnieuw gepubliceerd in Staatsblad 1994, 530,

http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) (Wet) : 31/10/1995, Staatsblad 1995, 501, http://www.overheid.nl,

6-9-2007

Wet Medezegenschap op Scholen (WMS) (Wet) : 30-11-2006, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet medezeggenschap onderwijs 1992 (WMO 1992) (Wet) : 03/12/1992, Staatsblad 1992, 663,


Wet op de expertisecentra (WEC) (Wet) : 15-12-1982, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) (Wet) : 08/10/1992, Staatsblad 1992,

593. Opnieuw gepubliceerd in Staatsblad 2000, 11, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet op het onderwijstoezicht (WOT) (Wet) : 20-07-2002, Staatsblad 2002, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet op het Primair Onderwijs (WPO) (Wet) : 2-7-1981, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) (Wet) : 14/02/1963, Staatsblad 1963, 40. Opnieuw gepubliceerd in

Staatsblad 1998, 512, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet Studiefinanciering 2000 (WSF 2000) (Wet) : 29-6-2000, Staatsblad 286, http://www.overheid.nl, 6-9-2007

Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (Wet) : 5-6-1997,


Wet Tegemoetkoming Onderwijsbijdrage en Schoolkosten (WTOS) (Wet) : 26-1-2001,


7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



223

INSTELLIGEN

CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek)

Postbus 4000 / NL - 2270 JM Voorburg Tel: +31/(0)70-3373800

Fax: +31/(0)70-3877429

Website: http://www.cbs.nl (14-9-2007)

Cfi (Centrale Financiën Instellingen)

Postbus 606 / NL - 2700 ML Zoetermeer

Tel: +31/(0)79 - 323 47 90

Fax: +31/(0)79 - 323 32 20

Website: http://www.cfi.nl

CINOP (Centrum voor Innovatie van

Opleidingen)

Postbus 1585 / NL - 5200 BP Den Bosch

Tel: +31/(0)73-6800800

Fax: +31/(0)73-6123425

E-mail: [email protected]

Website: http://www.cinop.nl

CITO (Centraal Insituut voor Toets Ontwikkeling)

Postbus 1034 / NL - 6801 MG Arnhem

Tel: +31/(0)26 - 352 11 11

Fax: +31/(0)26 - 352 11 35

Website: http://www.cito.nl

COLOPostbus 7259 / NL - 2701 AG Zoetermeer

Tel: +31/(0)79 - 352 30 00

Fax: +31/(0)79 - 351 54 78

Website: http://www.colo.nl

Europees Platform voor het Nederlandse

Onderwijs

Nassauplein 8 / NL - 1815 GM Alkmaar

Tel: +31/(0)72 - 5118502

Fax: +31/(0)72 - 5151221


Website: http://www.europeesplatform.nl

HBO-raad

Postbus 123 / NL - 2501 CC Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 31 22 121

Fax: +31/(0)70 - 31 22 100


Website: http://www.hbo-raad.nl

I

B-Groep

Postbus 30155 / NL - 9700 LG Groningen Tel: +31/(0)50 - 599 99 99

Fax: +31/(0)50 - 599 98 50


Website: http://www.ib-groep.nl

Studiefinanciering

Inspectie van het Onderwijs

Postbus 2730 / NL - 3500 CS Utrecht

Tel: +31/(0)30 - 669 06 00

Fax: +31/(0)30 - 662 20 91


Website: http://www.owinsp.nl

MBO Raad

Postbus 196 / NL - 3730 AD De Bilt

Tel: +31/(0)30 - 22 19 811

Fax: +31/(0)30 - 22 02 506


Website: http://www.mboraad.nl/web/show (23-8-

2007)

Ministerie van Landbouw, Natuur en

Voedselkwaliteit (LNV)

Postbus 20401 / NL – 2500 EK Den Haag

Tel: +31/(0)70 378 68 68Fax: +31/(0)70 378 61 00


Website: http://www.minlnv.nl

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap (OCW)

Postbus 16375 / NL - 2500 BJ Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 412 34 56

Fax: +31/(0)70 - 412 34 50


Website: http://www.minocw.nl

Ministerie van Sociale Zaken en

Werkgelegenheid (SZW)

Postbus 90801 / NL - 2509 LV Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 333 4444

Fax: +31/(0)70 - 333 4033

Website: http://www.szw.nl

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en

Sport (VWS)

Postbus 20350 / NL - 2500 EJ Den Haag

Tel: +31/(0)70 340 79 11

Fax: +31/(0)70 340 78 34Website: http://www.minvws.nl

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



224

NUFFIC (Nederlandse organisatie voor

internationale samenwerking in het hoger

onderwijs/ Netherlands Organisation for

International Cooperation in Higher Education)

Postbus 29777 / NL - 2502 LT Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 4260260Fax: +31/(0)70 - 4260399


Website: http://www.nuffic.nl

NVAO (Nederlands-Vlaamse Accreditatie

Organisatie)

Postbus 556 / NL - 2501 CN Den Haag

Tel: +31(0)70 - 312 23 00

Fax: :+31(0)70 - 312 23 01


Website: http://www.nvao.net

NWO (Nederlandse Organisatie voor

Wetenschappelijk Onderzoek)

Postbus 93138 / NL - 2502 LT Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 3440640

Fax: +31/(0)70 - 4260399


Website: http://www.nwo.nl

Onderwijsraad (OR)

Nassaulaan 6 / NL - 2514 JS Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 3637955

Fax: +31/(0)70 - 3561474


Website: http://www.onderwijsraad.nl

Open Universiteit

Postbus 2960 / NL - 6401 DL Heerlen

Tel: +31/(0)57 - 62 897

Fax: +31/(0)57 - 62 807

Website: http://www.ou.nl

SER (Sociaal Economische Raad)

Postbus 90405 / NL - 2509 LK Den Haag

Tel: +31/(0)70 - 3499 499

Fax: +31/(0)70 - 383 25 35


Website: http://www.ser.nl

SLO Instituut voor Leerplanontwikkeling

Postbus 2041 / NL - 7500 CA Enschede

Tel: +31/(0)53 - 4840840

Fax: +31/(0)53 - 4307692


Website: http://www.slo.nl

VSNU (Vereniging van Universiteiten)

Postbus 19270 / NL - 3501 DG Utrecht

Tel: +31/(0)30 - 23 63 888

Fax: +31/(0)30 - 2333540E-mail: [email protected]

Website: http://www.vsnu.nl

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



225

BIBLIOGRAFIE

Eerste opvang van vreemdelingen in het VO : Aanpassing Regeling Leerplusarrangement VO en

Nieuwkomers VO / Ministerie van Ondewijs, Cultuur en Wetenschap. : Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap, 2007. - p.12.http://www.minocw.nl/documenten/eerste_opvang.pdf (24-4-2008)

Het Hoogste Goed: Strategische Agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek -en wetenschapsbeleid

= Strategic Agenda for higher education, research and science policy / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap, Directie Hoger Onderwijs en Directie Onderzoek -en Wetenschapsbeleid. - Den Haag :

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2007. - p.92.

ISBN 978-90-5910-514-0

http://www.minocw.nl/documenten/OCW_strategische_agenda.pdf (28-03-2008)

Internationalisering in het Onderwijs in Nederland 2007 = Internationalization in higher education in the

Netherlands: Key Figures / Nuffic. 2008.

http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/informatie/kerncijfers-mobiliteit (07-07-2008)

Jaar in cijfers 2007. - Den Haag : CBS, 2006.

Kerncijfers 2004-2008 Onderwijs, Cultuur en Wetenschap = Key Figures 2004-2008 Education, Culture

and Science / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. - Den Haag : Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap, 2009.

ISBN 978-90-5910-667-3

http://www.minocw.nl/documenten/KERNCIJFERS%202004-2008.pdf (28-05-2009)

Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO : Onderwijsachterstandsbeleid in het voortgezet onderwijs

vanaf 2007 / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ; Francissen Communicatie. - Zoetermeer :

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2006. - p.33.

http://www.minocw.nl/documenten/leerplusarrangement.pdf (26-03-2008)

Monitor Capaciteit Kinderopvang 2008-2011 : Capaciteitsgegevens in het jaar 2008 = Monitor Capacity

Childcare 2008-2011 / Regioplan Beleidsonderzoek. - Amsterdam : Regioplan Beleidsonderzoek, 2009.

http://www.netwerkbureaukinderopvang.nl/data/bin/49d33153913cb_1806%20Eindrapport-

Monitor%20capaciteit%20kinderopvang-Regioplan%2030mrt09.pdf (28-04-2009)

Onderwijsverslag 2005-2006 / Inspectie van het Onderwijs. - Utrecht : Inspectie van het Onderwijs, 2007.

ISBN 978-90-8503-700-2

www.onderwijsinspectie.nl/staatvanhetonderwijs/pdf/onderwijsverslag2005-2006-z-w.pdf (23-8-2007)

Primair Onderwijs. Gids voor ouders en verzorgers 2008-2009 / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap. - Den Haag : Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2008.http://www.minocw.nl/documenten/813216%20Onderwijsgids%2008_09.pdf (28-04-2009)

Strategische Agenda beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 2008 - 2011 Werken aan

Vakmanschap / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. - Den Haag, 2008.

http://www.minocw.nl/documenten/1638b.pdf (18-07-2008)

Vertrouwen in de school = Trust in the school / Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. -

Amsterdam : Amsterdam University Press, 2009. - p.306.

http://www.wrr.nl/dsc?c=getobject&s=obj&!sessionid=11WzcZ!js3t!8jhb9oWMdxXKwqyxTegM35UqYyWRZ1

zCSrobBaqys3l14qVxDU@p&objectid=4769&!dsname=default&isapidir=/gvisapi (28-04-2009)

Vier in Balans Monitor 2008 / Kennisnet. - Zoetermeer : Kennisnet, 2008.http://web.kennisnet2.nl/attachments/session=cloud_mmbase+1747040/4InBalans2008_2+0_webversie.pd

f;jsessionid=B5E144248AECA243176C49F5B75C9ABD (28-04-2009)

7/12/2019 Euridice NL 2008-2009



Voortgezet onderwijs. Gids voor ouders, verzorgers en leerlingen 2007-2008 / Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap. - Den Haag : Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2006.

www.minocw.nl/documenten/Voortgezet%20onderwijsgids07_08.pdf (12-3-2008)

Zakboek Tweede Fase. Tweede Fase Oude Regeling en Vernieuwde Tweede Fase / Tweede FaseAdviespunt. - Den Haag : Ando bv, 2007. - p.144.

ISBN 978-90-806613-4-9

http://www.tweedefase-loket.nl/doc/zakboek2efase2007.pdf (17-03-2008)

Euridice NL 2008-2009

Documents