Top Banner
48

Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Aug 02, 2016

Download

Documents

qaylo

صدور العدد الرابع من مجلة "صناعة المستقبل" وتاريخ صدور العدد الرابع هو غرة يونيو من عام 2016،ارجو نقر المرفق لتنزيل المحتوى،تحيات فريق تحرير المجلة. Waxaan halkaan ku soo bandhigaynaa Tirsigii 4-Aad Ee Wargeyska "Yagleelka Aayaha" oo soo baxay Bishii 1-da June Ee 2016.
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل
Page 2: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

TUSMO04

05

06

09

12

16

23

27

Ereyga Madaxa wargeys-ka

Hawl wadeenada Yagleelka

Jiriif, Boob iyo Bad Bay-lah ah

Ma Tabcade

Ololihii qorista Afka Soomaaliga

Mustaqbalkeenu waa deegaan badqaba

Astaamaha Soomaalida

Maxay tahay sababta soomaaliya dawlad xoog lihi uga dhalan la’ dahay?!!!!

06

Page 3: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

09

16

12

23

Page 4: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

EREYGA M. WARGEYSKA

Iyadoo aynu galnay sannad cusub ayaanu hig-

sanaynaa inaan sii ambaqaadno hal abuurkii iyo

cilmibaaristii aad nooga barateen, muddo hal

sano ku siman Xarunta Geeska Afrika waxaa u

suuragashay inay meel mariyaan mashaariic

badan oo la xiriira cilmibaaris cilmiyaysan.

Xaruntu waxay muddo hal sano ah soo saartay

afar majalladood oo la daabacay,

Sidoo kale xaruntu waxay qabatay madal siyaas-

adeed oo lagu asteeyey ( dhibaatada ka

taagan Gaalkacayo tala bixin iyo xal u

helis) waxaana ka qayb qaatay xeeld-

heerayaal aqoon u leh cilmiga ciidanka,

masuuliyiin, siyaasiyiin iyo qaar kale oo

ka mid ah aqoonyahannada iyo ganac-

sato ka tirsan Rugta Ganacsiga.

Xaruntu arrintaas waxay ka diyaari-

say qodobbo muhim ah; si loo xalliyo

dhibaatada ka taagan Gaalkacayo, lag-

ana sii daayey warbaahinta kala duwan,

waxa kale oo ay xaruntu qabatay shir

sanadeedkii koobaad oo ay yeeshaan

hawlwadeennada Xaruntu, waxaana

hal ku dheggiisu ahaa: aynu u istaagno

mustaqbal ku dhisan cilmibaaris.

Waxaan sannadka 2016 noo qorshay-

san inaan asaasno maktabad guud oo

ay bulshadu ka faa’idaysato, annagoo

ku dadaali doona in lagu ururiyo takha-

susyada kala duwan, oo ay ka faa’iday-

san karaan ardayda jaamacadaha iyo

macaahidda sare dhigata.

Shaqadaan adag ee ay xaruntu qaba-

tay waxa gacan weyn ka geystey wada

shaqayntii wanaagsanayd ee ay muujiy-

een hawlwadeennada Xaruntu, kuwaas-

oo aan ku bartay niyad wanaag badan oo

ay u hayaan hawsha ay qabanayaan.

facebook.com/libanahmed.shire

4

YAGLEELKA AAYAHA

Page 5: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

HAWL WADEENADA

C.fataax Nuur (Ashkir)

Khadar Axmed Nuur Abdallah Yusuf Muse

Faarax Biniin Boosfacebook.com/ashkir.nuur

fb.com/khadar.axmednuuroog facebook.com/qaylooo

fb.com/ faaraxbiniin.boss

twitter.com/ashkir.nuur

tw.com/khadar.axmednuuroog @qaylooo

tw.com/ faaraxbiniin.boss

K/X M.WARGEYSKA

XOG-HAYN DESIGN & GRAPHIC

TAFAFTIRE

5

HORDHAC

Page 6: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

JIRIIF, BOOB IYO BAD BAYLAH AHSoomaaliya waxay ku taal Bariga Afri-

ka, isla marahaantiina waxay dhacdaa Geeska Afrika, waxaana ku teedsan Bad-weynta Hindiya iyo Badda Cas , waxana ay leedahay xeebta ugu dheer Afrika 3330km, waxana ay ku taal goob istaraatiiji ah oo ah laba dhexaadka laba kamid ah sagaal-ka marin badeed ee dunida waa: marinka Baabalmandab iyo marinka Hormos mari-nadaas oo ah :1. Marinka Boosfooriyo Dardenella oo

isku xira Ingiriiska (Uk).2. Kannaalka Suways, kaas oo u dhexeeya

Qaaradda Aasiya iyo Afrika iskuna xira Badda dhexe iyo Badda cas .

3. Marinka Baabalmandab oo isku xira Aa-siya iyo Afrika isla mar ahaantiina isku xira khaliijka Carbeed iyo Badweynta Hindiya.

4. Marinka Hormos oo isku xira koonfurta Hindiya ee Qaaradda Aasiya, Jasiirad u yaalka Carbeed iyo -Badweynta Hindiya

6

YAGLEELKA AAYAHA

Page 7: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

.5. Marinka Jebel Daariq iskuna xira Yurub

iyo Afrika , badda dhexe iyo badweynta Atlantik.

6. Marinka Maalqah iskuna xira qaaradaha Aasiya jusurka Alkhibeel Indonisia iyo Ustaraaliya.

7. Marinnada Suunda iyo Loombook ku-waas oo isku xira jusurka Arkhibeel koonfur bari Aasiya iyo (UK) Badweynta Hindiya iyo Haadi.

Badda Soomaaliyeed waxay kamid tahay Badaha ugu qanisan Dunida, haddi aaney ahayn midda koobaad , khayraadka Baaxadda leh Soomaalidu ugama faa’iiday-san sidii ku habboonayd. waxaana Ilaahay ku mannaystay noocyada kala duwan ee kalluunka sida, Toono, makareelli, Sardiin, Gamberi, Iwm.Kheyraadka Baddu waxa uu ka mid yahay kheyraadka Dalka, waxana uu soo galeyaa Booska saddexaad (3) marka laga yimaad-do xoolaha iyo Beeraha, waxaana lagu qi-yaasaa Awoodda wax soosaar ee Badda Soomaaliya sanadki qiyaas wax le’eg 500 kun oo Tan. Kheyraadka Baaxaddan leh Soomalidu Sidii Habbooneyd ugama hawl gelin, inkasta oo xilligii Bur-Burka wax aan sidaas u buur-neyn oo horumar ah laga sameeyey, waxaa curyaamiyey wax qabadkii kalluumeysata-dii Danyarta ahayd caqabadna ku noqdey Burcad kaluumeysato Ajnebi ah oo ku soo qamaamey Badda Soomaaliya, markii ay noqotey Bad Beylah ah oo aan Difaac Ci-idan iyo mid Dawladeed toona laheyn.Burcaddaan oo wadata maraakiib iyo Doo-nyo waaweyn oo ku qalabeysan Shabaago aan reebeyn wax noole Badeed ah iyaga oo isticmaalaya qaabka loo yaqaan Jiriifka.

Markii ay kalluunka u soo saaraan Doon-ta dusheeda ayey Badda ku daadinayaan kaluunka nooca aaney u baahneyn isaga oo bakhti ah.Dhibaatooyinka kale oo ay geystaan waxa ka mid ah iney ka googooyeen kana jiiteen shabaagahii Danyarta kalluumeystada ah .Markii kaluumeysatadu u soo dhowaatona waxa ay ka horgeeyaan Xabbad waxayna ku furaan Biyo xoog leh.Waxana lagu qiyaasaa Maraakiibta iyo Doonyaha Ajinebiga ah sida sharci darrada ahna uga kalluumeysta Badaha Soomaali-ya Qiyaas 400/500. Waxaana lagu qiyaasaa kalluunka Badda Soomaaliya laga dhaco Bishii Qiyaas 20-25 malyan oo u dhiganta sanadkii $240-300 malyan.Dhibaatada baaxaddaa leh waxa ay dhax-al siisey danyartii kalluumeysatada ahayd shaqo la’aan iyo Saboolnimo ku sii siyaad-ey , markii ay waayeen awood difaacda, taas oo sabab u noqotey markii ay Bur-bu-reen Ciidamadii Badda Soomaaliya oo di-faacoodu teedsanaa min Raaskambooni ilaa Saylac. Dhibaatada Baddu intaa kuma koob-na waxa ka sii daran oo sugaya jiilasha Soomaaliyeed ee soo socda qafladna kaga jira xaaladda Dalku marayo Hamigooduna yahay Tahriib, sunta lagu duugey xeebaha Soomaliya.Waa sunta lagu duugey xeebaha Soomaali-ya xilligii Bur-burka 1991-2015, khatarta la filayo xilliyada soo socda iney soo ifbaxaan ka sokow, adunweynuhu iskama xilsaarin wixii laga filayey, wax dabagal iyo Baaris ahna laguma samayn khataraha ka iman

7

MAQAAL

Page 8: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

kara suntaas. Sept. 1992 Dr: Mustaf Dalbah oo ahaa madaxii fulinta Barnaamijka bini’aadann-imo ee Qaramada midoobey waxa uu soo bandhigey war bixin la xiriirta khatarta halkaas kasoo fool leh .Waxa kale oo arintaas wax ka qoray ma-jallad fransiis ah, hase yeeshee Hey’adaha Dawliga ahi waxa ay ka gaabiyeen wax ka qabadka khatartaas baaxadda leh.Waana khatar Duugan oo sugeysa jiilasha Soomaaliyeed Qarniyada soo socda.Sidoo kale waxaa wax ka qorey Axmed Mansuur Jariidada Al-mujtamac oo ka soo Baxda Dalka Kuweyt cadadka (1018) ma-qaal uu ugu magacdaray:(Shacab Geeridu uga timid dhankasta)Geeri kaga imaaneysa sun iyo halis ka dhalan doonta Sunta Duugan, wixii ka badbaada Dagaalka sokeeye, Macaluu-sha iyo Cudurrada, waxa uu intaa raaciyey Dhimashada Soomaliya waxa ay leedahay kun waji, macaluusha keliya ma aha waxa geerida keenay ama Dagaallada Sokeeye oo laysu laynaayo reer reer, haddii maly-an sugaayaan in ay u dhintaan macaluul malyan kalena waxa ay sugaayaan in ay u dhintaan geeri tartiib ugu imaneysa, waana Sunta lagu duugey xeebaha Soomaaliya oo hadda la ogaadey.Waxaana lagu qiyaasaa in lagu duugey ilaa iyo hadda Qiyaas wax ka badan Hal malyan oo tan ah Haraaga wershedaha yurub ah.4/12/1998, Idaacadda BBC-du waxa ay kasoo xigatey Jariidad Talyaani ah oo la yiraahdo (Familiya Kiristyaana) Waxa lagu Duugey meelo ka mid ah Dalka Soomaaliya qashinka ka soo hara qalabka wax gumaa-da, meelahaas oo kala ah :-

Jowhar, Mareeg, Marka, Jamaame , Meel u dhexeysa Boosaaso iyo Qardho, Sanaag iyo Meelo badan oo ka mid ah Dalka Soomaa-liya.Haddii aan wax iska xusuusino khatarta ay leedahay musiibadaasi waxaan la soconaa Qumbuladdii lagu ridey Hiiroshiima iyo Na-kasaki ee dalka Jabbaan dagaalkii labaad ee Dunida 1945 in weli Raadkeedii socdo:Gabagabo iyo Talo.Sida aan kor ku soo sheegay Soomaaliya Waa dal ku guul darraystay soo celintii Qa-rannimada Ilaahayna uu ku maneystay Bad aad u Ballaaran kheyraadna ka Buuxo , hase yeeshee Umadda Soomaaliyeed aaney ku Baraarugsaneyn sidii ay u Difaaci lahaay-een ugana faa’iideysan lahaayeen maan-tana ay noqotey Bad beylah ah oo ciddii doontaa ka adeegato.Sidaas darteed waxaan soo jeedinayaa qodobada soo socda :1. madaxda Soomaaliyeed waa in ay u

hawlgalaan sidii dib loogu dhisi lahaa ciidankii Badda ee Soomaaliyeed; si looga maarmo difaac shisheeye oo aan Daacad ahayn.

2. Waa in la abuuro Dugsiyo , macaa-hid , iyo kulliyado lagu barto Culuumta Badda .

3. Waa in la asaaso xarumo cilmibaariseed oo culuumta Badda lagu diraaseeyo.

4. Waa in la xoojiyo horumarinta xee-baha laguna wacyi geliyo Bulshada muhiimadda ay Baddu u leedahay nolo-shooda iyo Aayahooda, laguna baraaru-jiyo sidii ay u difaacan lahaayeen.

Gen. Cali Ismaciil

8

YAGLEELKA AAYAHA

Page 9: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Hadda ayuu soo toosay, waa ka hamaansanaya oo indhaha mar-maraya . asaaggii mar hore ayeey

shaqo tageen. Isuguse iminkuu daf-daf leeyahay. Waa iska caadadiisa oo maalin walba xilligan oo kale ayuu hurdada ka soo baraarugaa. Waxa uu ku dul nool yahay dhallinyarada dhiggiisa ah ee soo xam-maasha. Weligii kuma fekerin in uu xoog-giisa maalo oo uu dhididkiisa dheefsado.

balse wuxa uu jeetaa ruux kale jeebkiis. Waxa uu ku gacan saydhay shaqooyin dhawr ah , oo loo soo bandhigay. Had iyo jeerna mana jecla inuu shaqooyin hoose ka shaqeeyo. Sababtu wax kale maaha ee waxa uu isku haystaa nin wax bartay , oo shaqooyinka loo soo bandhigay badankooda waxa uu u arkayey kuwa aan u qalmin. Waxa uu ku taamayaa in mar uun nasiibkiisu soo mari

Qallinkii : Siciid Cabdi Xasan

MA TABCADE

9

MAQAAL

Page 10: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

doono oo uu salka dhigi doono xafiis, kursi madoow dhexyaalo oo uu isku wa-reejiyo. Waxa u muuqda hummaag ama sawir, kaasoo tilmaamaya isagoo shaqa-ale badan madax u ah oo amar bixinaya. Hase yeeshee, goor riyadaasi run isku beddelayso Rabbi uun baa garanaya.Waxa uu sidaa ku jiraba , oo madaxa kor u taagaba. Waxa uu isku haystay waxaa-nu ahayba , waxa uu shaxaadkiisii iska gurtaba, wuxuu fadhi ku dirirka ka nac-nacleeyaba, waxaa la soo gaadhay maa-lintii kala baxa. Maalintii waji gabaxa iyo madluubka. Maalintii niyad jabka iyo qa-lbi dillaaca. Maalintii runta ee beentu soo afjarantay , maalintii tabcashada.Ma tabcade halmar ayuu ku war helay dadkii oo ka soo istaagay , waxa uu jeedaa saaxiibadiisii ugu dhawaa oo ka weji dad-baya, qaar ka dhuumanaya markay meel fog ka halacsadaan. Qaar dhibsanaya in ay la sheekaystaan iyo qaar canaan du-sha uga tuuraba. malaha kuwa ugu dam-beeyaa ugu firroon, illeyn waa tay soomaa-lidu hore u tidhi “ qof wax kuu sheega , wax yar baad aragtaa, qof wax ku siiyana wax badan “. Ma tabcade, wuxuu isku deyey bal in uu ogaado waxa dhacay iyo is beddalka yimi. Waxa uu afka u dhuubay mid saaxiibkiis ah, oo uu uga warramay dhibta haysata iyo sida dadkii uga cararayaan. Isagoo leh “ nin yahoow maalmahaan wax baan arkay dadkii aan ayaamihii la soo dhaafay isu-gu wannaagsanayn ayaa maanta sida weerka iiga rooraya, kii i milicsadaaba hadduu fadhiyey waa istaagayaa, hadduu

istaagnaana waa soconayaa, hadduu so-conayeyna waa taabacayaaye maxaa jira. ma anigaa horror noqday, maxay dadku iiga fiigayaan ?”.Ninkii intuu xaggii ma tabcada soo dhug-tay ayuu yidhi “ adduunka waxaa ugu daran ruuxa aan is ogoyn oo naftiisa hilmaansan , ruux is la weyn oo isagu isla qumman, ruuxa isagu libaax isku haysta balse bul-shada horteeda jiirka ka liita. Ruuxa qani isku haysta, balse aan gacmaha waxba ugu jirin oo dad kale ku tiirsan, ee hadda ma is gartay ma tabcadoow ?”.Ma tabcade inta uu aad u cadhooday ayuu ugu war celiyey saaxiibkiis “ weligaaba, wax baad sarbeebtaaye waxaan garan karo ii sheeg, ama iska aamus”. Ninkii intuu qoslay ayuu yidhi:

■ Intaad shaqo diidan tahay ■ Asaagga dad kula mid ah ■ Dulsaarka intaad ku tahay ■ dan moodi shaxaadka baas ■ hadal aan dux lahayn ■ Ku doodi meel kastaba ■ inaad derejo yeelatoo ■ mudnaan ku dabbaalatoo ■ dadkaagaa dhinac gashaa ■ doqonyohow kuuma taal.

Haa war haddaan ku gartay, haddaan du-lucdaada garowsaday, haddaan wax kala gartay oo aan mugdigii ka baxay. Show ummadii baa qaaq iga taagan oo aan laf dhuun gashay ku noqday. Waxaad barataa waa baaskaa baa la yidhi, dhigaygu intay tabcanayeen, aniguna aan iyaga shaxaa-dayey oo gacmaha u hoorsaneyey , show wakhtigu waa is gurayey , waxaan soo

10

YAGLEELKA AAYAHA

Page 11: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

xusuustay maalin aan ku lahaa , nin ya-hoow maxaad gaadhi gacan ku falay oo aad u riixay, maad sidaydaa iska shaxaad doonatid oo aad igu jawaabtey :

■ Gacma hoorsan maayo ■ Baryadu waa gunnimee ■ Geeridaa ka roon ■ Guullena imuu badin ■ Iga kori geddaasoo ■ Rabbigay I garab qabay ■ Inta aan gab leeyahy ■ Guudkayga raran karo ■ Xoogaygu guun yahay ■ Madaxaaga hoos gey ■ Goorna yeeli maayee ■ Gaaniyoow xusuusnoow ■ Waxase aan gudoonshoo ■ Ku soo gaabshay sheekada ■ Gaari gacanka qaadoo ■ U gargaar dadkaasoo ■ Giniyada ka sii guro.

Alleyleh maanta taasi anay ila gudboon-tahay, haddaanba ka bilaabayaa oo aan xammaal tegayaa. Adigana guulle haku guuleeyo, sida aad iigu caqli celisay , oo aad iiga dhaadhicisay meesha layga hays-to iyo waxa i hortaagan. Ma tabcade iigu yeedhee , haatan laga bilaabo waxaad iigu yeedhaa “ madaale , shaqo badane”.Maalinkaa ka dibna Matabcade waxa uu u tafa xaytey sidii uu u shaqaysan lahaa, meelna uga soo bixi lahaa, asaaggiisna wax ula qaybsan lahaa, waxana uu hadda ka mid yahay ragga lagu yaqaan hufnaanta iyo shaqa wanaagga, looguna horreysiiyo kolka ay hawshu qaaraan iyo yaa alla wax siiyey taagantahay.

11

MAQAAL

Page 12: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Arrinta la xidhiidha qorista Afsoomaaligu waxay soo bilaabatay oo soo taxnayd

muddo ka horreysey madax bannaanidii Dalka iyo dadka Soomaaliyeed, waxayna ka

mid ahayd dastuurkii ay degsadeed( SYL ).Waqtigii gobannimada la qaatay waxa sii xoogaystey fikraddii ahayd in la qoro Af-soomaaliga, gaar ahaan waxay arrintani

OLOLIHII QORISTA AFKA SOOMAALIGA.

12

YAGLEELKA AAYAHA

Page 13: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

sii xoogaysatay markii dawladdi Rayidka ahayd ee uu hoggaaminayay Aadan Cabdille Cis-maan (1960 – 1967) iyo tii kale uu hoggaaminayay Cabdirashiid Cali Sharmaarke ( 1967-1969) ay dhalatay, waxana arrintaas loo xilsaaray Afyaqaano Soomaaliyeed oo aqoon durugsan u lahaa dhaqanka iyo Afka Soomaalida. Waxana si gaar ah looga codsaday in ay soo go’aamiyaan far ay isku raacsanyihiin oo lagu qoro Afka ummadda Soomaaliyeed.Guddigii waxay soo bandhigeen faro dhawr ah, hase ahaatee way isku maan dhaafeen middii la qaadanlahaa, waxayna kala ahaayeen qaar kuqoran xuruufta Carabiga, Laatiinka iyo kuwa kale oo nidaam cusub ah.

sidoo kale dawladdii Aadan iyo tii Cabdirashiid midna kama gaadhin arrintaas go’aan rasmi ah, waxana hawshaasi muran ka dhalisay aqalkii baarlamaanka dhexdiisa, iyadoo ragga qaarkood ay ku doodayeen inaan la qaadan laatiinka oo ay ku tilmaameen inay ka dhigantahay diinla’aan waxayna sheegeen in ereyga asalkiisuba yahay ( Laa Diin ) oo la micne ah ( Maya Diin ).Waxa xusid mudan in guddigu aad u taageersanaa far laatiin ah oo uu lahaa afyaqaan Shire JaamacAxmed, oo ahaa xoghaya guddiga Af-soomaaliga, isagoo taageero ka helay Afyaqaan MuuseIsmaaciil (Galaal) oo ahaa guddoomiyaha guddiga. Faraha ugu xoogga badnaa waxa ka mid ahaa tii uu kudoodayey Shire waxana dooddiisa sii xoojiyeyka dib markii uu keenay dhawr buug oo kuqoray fartan laatiinka ah, waxa kale oo iyana buug qoray Afyaqaano kale oo kala ahaa:

13

MAQAAL

Page 14: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

MAGACA AFYAQAANKA BUUGGA UU SOO BANDHIGAY

Shire Jaamac Axmed Gabayo, Maahmaahyo iyo sheekooyin yar-yar

Muuse Ismaaciil Galaal Xigmad Soomaali

Ibraahin Xaashi Maxamed arabic

Maxamed C/miikaahiil arabic

C/laahi Xaaji Maxmed Afka hooyo

Halka Afyaqaanadii kale aanay soo band-higin wax buugaag ah oo qoran oo xoojin kara doodaha ay soo jeedinayaan, mar-ka laga reebo qoraallo koobkooban oo ay Afyaqaanada qaarkood keeneen. Sidaa darteed waxa la odhan karaa Shire iyo Ga-laal waxay ahaayeen dadkii ugu horreey-ey ee Far-soomaali rasmi ah wax ku qora, iyagaana marki dambe la qaatay fikirkoodii ahaa Laatiinka.Haddaba iyadoo murankaas ialoosanyahay welin aaan laga salgaadhi nayay dhacday dawladdii rayidka ahayd ka dib markii uu dhacay afgembigii ay millaterigu hoggaam-inayeen 1969kii. Waqtigaas oo ahaa xilligii uu xukunka dalka la wareegeyJaalle Max-amed Siyaad Barre.Waxay dawladii millateriga ahaydi( Ka-caankii ) sii amba qaadday qorshihii ahaa qorista Afka Soomaaliga, waxayna si cad ugu dhawaaqday sannad guuradii 3aad ee kasoo wareegtay markii kacaanku la waree-gey talada Dalka oo ahayd 21/10/1972dii. Waxana ka mid ahay dkhudbaddii Jaalle Maxamed Siyaad Barre in Afka Soomaaliga la qori doono laguna dari doono waxqa-badyada la hirgelin doono sannadka.

Arrinta qorista Af-soomaaligu waxay ka mid ahayd ballanqaadkii Kacaanka, waxa uu kacaanku saaray guddi ka kooban 23 Afyaqaanookala ah:1. Shariif Saalax Maxamed Cali

Guddoomiye.2. Muuse Xaaji Ismaacii lGalaalxubin3. Yaasiin Cismaan Keenadiid4. Sheekh Ibraahin Xaashi Maxamuud5. c/raxmaan Nuur Xirsi6. Awjaamac Cumar Ciise7. Mustafe Sheekh Xasan Cilmi8. Maxamed Sheekh Xuseen ( sheekoxa-

riir)9. Xuseen Sheekh Axmed kadare10. Cabdillaahi Xaaji Maxamuud ( Insaani-

ya)11. Xirsi Magan Ciise12. Axmed Cartan Xaange13. Iikar Baana Xaddaad.14. Cabdillaahi ardeeye15. Cabdi Daahir Afey16. Maxamed Xasan Aadan Gahayr17. Dr. Yuusuf Xirsi Axmed.18. Dahabo Faarax Xasan.19. Cabdillaahi Xaaji Abuubakar.20. Maxamed Nuur Caalin.

14

YAGLEELKA AAYAHA

Page 15: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

21. Maxamed Shire Maxamed ( Gaab )22. Axmed Cali Abokor.23. CumarAwnuux.Waxay guddigaasi iska sii xuleen guddi hooseedyo, iyagoo asbuuciiba laba ama saddex mar kulmi jirey, sida ku qoran buugga uu qoray Shariif Saalax gud-digu ma lahayn wax gunno iyo gaadiid ah midna, inkastoo markii danbe la helay gaadhi dadka qaadqaada.Guddiga badankoodu waxay taageersa-naayeen farta laatiinka, marka laga ree-bo shakhsiyaad iyagu aad ugu adkay-sanayey in la qaato faro ay hindiseen, waxana sababta laatiinka loo qaatay loo aanaynayey dhawr arrimood ay ka mid ahaayeen:1. Iyadoo ay sahlanayd in lagu qoro qa-

labkii la hayey.2. Iyadoo aan la hayn kharash lagu sa-

meeyo makiinado ku astaysan fara-ha kale ee ay Afyaqaanada qaarkood hindiseen.

3. Iyadoo taageero ka haysatay uru-ro caalami ah sida Unisko iyo kuwa kale.

C/laahi Maxamuud XassanMadaxa Archive-ka Xarunta CIlmi baarista Geeska Afrika

15

MAQAAL

Page 16: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

16

YAGLEELKA AAYAHA

MUSTAQBALKEENU WAA DEEGAAN BADQABA

“HADDII AY KULA TAHAY!, ARRAGTIDAADU WAA U MUHIM DALKAAGA HOOYO”

W.Q. Cawil Cabdulqaadir Cismaan (Cawil Ciiro), Bachelor of Development Studies (PSU, 2014)), Diploma of Education (Teacher

Training) (GTEC, 2015), qoraa iyo cilmi baare

[email protected] January 2015

Garoowe, Puntland - Soomaaliya.

Horudhac: “Inaan kuu adeegoonAdduunyada intaan jiroWaajibkayga oofshaaAxdi kuugu marayaaArligayagoow”(Cabdi Bashiir “indho-buur”)

Qormadaan waxa ay xambaarsan tahay aragtiyo iyo hoga-tus ballaaran oo u iftiimi-naya guud ahaan ummadda Soomaaliyeed, in deegaanku aanu kasoo harin nolosha; tiirka koowaad ee nolol dheer iyo caafimaad suubanna uu ku xiran yahay deegaan bed-qaba, tusaale, nolosha dadku waxa ay ku

Page 17: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

17

tiirsan tahay xoolaha nool iyo wax soo saarka dhulka. Xooluhu waxay ku tiirsan yihiin deegaanka oo ay ka helaan baad iyo biyo, sidoo kale, wax soo saarka xagga miraha ah lama he-layo deegaanka la’aantii, sidaa darteed no-loshu waa meerto midba mid ku tiirsan ya-hay, haddii mid la waayona, ka kalena isna la waayayo.Bulshada Soomaaliyeed ee geyigan ku dh-aqnayd muddo aad u dheer waxa ay nolo-shoodu ku tiirsannaan jirtay labo shay oo qura, kuwaa oo kala ah: xoolaha nool iyo wax soo saarka beeraha, waxna masoo dhoofsan jirin, mana mudan jirin; hunguri loo soo saaro Doon, macaluul iyo nafaqo darrona ubadkeedu uma le’an jirin ka hor intaysan dhayalsan dhulkooda hooyo iyo nimcada Allaah ugu deeqay ee dhulkooda ceegaagta, ha ahaadaan miraha kala du-wan, ama dab-joog iyo duur-joogba kii la doono. Waxaan halakan kaga falan qoonaynaa ar-rimaha ay moogan yihiin in badan oo no-losha la xarbinaysa, doonayana hormar iyo baraare adduun; xag waxbarasho, mid caafimaad, iyo nolol jirta waqti dheer iyaga oo aan xil iska saarin halka ay ku nool yihi-in, tusaale ahaan ilaalinta deegaanka, ka faa’idaysiga khayraadkiisa sida dalxiiska, duur-joogtiisa, dhul-beereedkiisa, biyihiisa iyo hawadiisa intaba waa waxa koowaad ee in badani ku tiirsan yihiin balse aanay ga-rowsanayn waajibaadka ka saaran ilaalinti-isa iyo sii joogtayntiisa intaba. qodobkaan waxa uu ku saabsanyahay dhammaan faa’idooyinka deegaanka oo idil, intaa ka dibna, waxaa sharaxaynaa ku

tagri fal lagula kacay asaaska jiritaanka dadkeena hadda nool iyo kuwa kasii dam-beeya inta Alle ugu talo galay.Muhiimadda Deegaanka:Deegaanka ama carradu waa meesha noole oo dhan ku tiirsan yahay, dad iyo xayawaan-ba waxa ay noloshooda jirintaan ku xiran tahay dhulka, Allaah ayaa (SWT) u goglay si ay ugu dul noolaadaan, dhulka waxaa ka baxa irsiqa Allaah ugu talo galay inay dhammaan noolayaashu ku noolaadaan, oo ay intifaacsadaan. Xayaawaanku waa daaq tagaa, banii-aadamkuna waa arah ama qaraabsi tagaan, dadyowga dunidana waxaa la til-maamaa inay marxaladan arah tagga soo wada mareen badankoodu, ka hor intii aan la hormarin hab-beereedka miraha, waxaa kale oo intaa raaca in dhulku hoy u yahay, isla markaana ay ku dul socdaan, kuna tar-maan dushiisa. Hadaba, marka aan si gaara Soomaaliya u xusno, Abwaan Cabdulqaadir Shube waxa uu inoo bidhaaminayaa sida berisamaadkii uu ahaan jirey dhulka Soomaaliyeed, waxa uuna yiri: “Dhulkeenu dhur buu lahaaDhugaal quruxluu lahaaDhaayaha u san buu lahaaDhal iyo waraqyuu lahaaDhabiin balliyuu lahaaBannaan dhaga buu lahaaDhoodiyo dhanaq buu lahaaKob dhaxan celisuu lahaaHawd dhuumaaluu lahaaDhuux iyo togag buu lahaaDhud iyo dhaban buu lahaaDhiroon qoriyuu lahaa

MAQAAL

Page 18: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

18

YAGLEELKA AAYAHA

Qalool dhamacluu lahaaDhuux madow qurucluu lahaaGalool dhaameeluu lahaa………” (Shube, 1999)Mar kale, waa tii uu lahaa Cabdi Bashiir (indho-buur):“Ninkase kaa ordeeKaa abaal dhaceeAdoonsiga la jiraSaw ma ogaNoloshiisa oo idilWaxay ku anbaqaaddaybaOontaada inay tahaySaw ma ogaAb nooga har inaad tahayDhaxal awoowe inaad tahaySaw ma ogaIsagu inuu ku leeyahay”Waxaan si gaara u ogsoonahay cilmi ahaan in faa’idooyin badan oo uu deegaanku asaas u yahay sida: (1) caafimaad jir iyo mid maskaxeed (2) ka faa’idaysiga dalxi-iska, badbaadada nimcooleyda; dab iy Du-ur-joog kay tahayba.Dhanka Dhaqaalaha: Dalxiiska: Maanta dunidan aynu joogno marka laga hadlayo ilaha dhaqaalaha ugu muhiimsan waxaa ka kow ah shidaalka, ka labaad ee ugu sarreeya dhaqaalaha dun-idan, ilaa haatanna hoogaaminaya waa dalxiiska. Waddanba inta uu haysta waxyaalo u saacida inuu ka faa’idaysto dalxiiska, waxa uu isku dayaa inuu dhowrto oo uu maalgel-lin saa’id ah ku sameeyo, si uu u soo jiito isha dalxiisayaasha caalamiga ah, kuwa Gobolka iyo dadweynaha waddanka inta-ba, waxyaalahaas dalxiiska saacida waxaa

ka mida haraadigii ilbaxnimooyinkii hore, sida guryahoodii iyo taariikhahoodii; waxaa kale oo ka mida nimcooleyda duur-joogta ah, muuqaalka juquraafiyadeed iyo sidoo kale hantida wadankaasi uu geliyey bilicda meelahaas muhimka ah, bilicdu labo arri-moodba waa u muhim, waa marka hore e dhaqaale ahaan waxa ay ka qayb qaadataa dib u dhiska iyo sii joogtaynta kaabayaa-sha muhimka ah ee nolosha qaybeheeda kala duwan, sida dugsiyada iyo gooba-ha caafimaadka, marka labaad hab-dhis-meedka waddanka oo ay bilicdu ka kow tahay waxay muwaadinka ku dhiiri gelisaa jacaylka waddankiisa iyo ku negaanshiyihi-isa intaba.Soomaaliya waxa ay leedahay ilo dalxiis, dhul juquraafi ahaan bilicsan, ugaar kala jaad ah iyo haraadigii ilbaxnimooyinkii Soomaalidii hore, waxa ayna fursad u hay-sataa ka faa’idaysiga ilahaas dhaqaale ee muhimka ah, iyada oo ka bilaabaysa dhisid-da wacyiga dadkeeda ee kaga aaddan arri-mahan, sida ammaanka iyo soo jiidashada kalsoonida shisheeyaha intaba.Duur-joogta: Dunidaan aynu maanta joog-no dhowr siyaabood baa looga faa’idaa duur-joogta, tusaale ahaan maanta dalal badan baa dakhliga ay helaan waxay kasoo galaan usoo daawasho-tagga ugaarta dalkaa Alle ku manaystay, ayna ka mid yihi-in dalal inala jaar ah oo in badan oo ugaartii aynu lahaan jirnay ay u gacan gashay, midda labaad ee looga faa’idaysto waa in dalkaasi aanu noqon marnaba habheeb (cidla ceersila) lama degaan ah, taasi waxa ay qayb wayn ka qaadataa in dalku aad u qurux badnaado.

Page 19: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

19

Macaadinta noocyadeeda kala duwan: macdantu waa khayraad Alle ku manaystay Aadanahu in ay ka manaafacaadsadaan, kuna cammiraan dhulka, sidaa oo ay tahay ayaa waddamadu aad ugu kala duwan yihi-in haysashadooda, waxa ayna door wayn ka ciyaartaa dhaqaalaha guud ahaan adduun-ka, gaar ahaanna hadba sida dalkii haystaa uu uga faa’idaysto. Nasiib darro, macdanta kala duwan ee Dal-keena Soomaaliya laga heli karo maanta, ee faqriga iyo gaajada jirta wax badan ka tari lahaa waxaa ka mid ah shidaalka, dhagaxy-ada kala duwan oo xisaab aan lahayn sida dheemanka, dahabka, iyo noocyo kale oo badan, kuwaas oo aan weli la sahmin, aqoon la’aan iyo imkaaniyaad xumo jirta awgeed!. Kaymaha: la’aanta kaymaha nololi ma jirto, hoy ma jiro, hu’na ma jiro, sidoo kale kayn-tu bilicda deegaankay qurxisaa, cimiladay hannaan wacan u yeeshaa, waana tiir ka mida asaaska meertada nolosha nafleyda oo idil. Dhibaatada gaartay deegaanka: Dagaalka sokeeye iyo dawlad la’aanta da-ba-dheeraatay keliya ma galaafan naf iyo hanti gaar ahaaneed, balse, waxa uu si lamida sidaa uu u galaaftey, oo uu barak-ac iyo baaba’ intaba u gaystay kaymihii iyo duur-joogtii Soomaaliya; hubka gacanta u galay dadka iyo sharci la’aanta jirta waxa ay fududeeyeen ku tagri-fal saa’id ah oo loo gaystay waxii ummadda Soomaaliyeed ka dhexeeyey Xaalufka: xaalufku waa musiibo ka culus inta kale, dadkuna ma fahamsana dhib fara badan oo ay ku lug leeyihiin. Maantadan

la joogo qof walbaa waxaa uu leeyahay gawaari, waxa uu soo dhoofiyaa badee-co dhibaato deegaan sababaysa, oo aan waddanka gudihiisa dib u hagaajin loogu samayn Karin; qof walba oo Soomaaliyeed waxa uu saaran yahay geed, isla markaas-na waxa uu gudinta ku hayaa har iyo ha-beenba laantii uu ku fadhiyey (dhuxusha).Haddaba, waxyaalaha aan xoogga saaray-no waxaa ka mida: Gawaarida tiro-dhaaf-ka ah ee caadaystay ku tagri falka dhulka iyo imkaaniyaadka u sahlaya; jaridda iyo ka ganacsiga dhirta, iyo sumaynta bad iyo Berriba, ee ay dadyowga shisheeye hor-muud ka yihiin. • Gawaarida: waxa uu ku tagaa meel kasta oo uu u marayo miyi iyo magaalo, waxaa la badiyey tuulooyinka oo masaa-fadda ay isu jiraan oo ay aad u yartahay, dhaq-dhaqaaqa dhisme, dhaqaale (qo-ryo-gurista, xoolo gaynta iyo manaafa-caadka xoolaha sida caanaha ay ka mid tahay) waxa ay sahleen xaaluf aan loo meel dayin, ayna sabab u tahay waddooyin tiro dhaaf ah oo ay gawaaridaasi faleen.Gaadiidka casriga ah waxa uu u keenay deegaanka dhibaato saa’id ah, dadka wataa iyaga oo aan u aabbe yeelayn ayey meel kasta shaagga baabuurka saareen, waxyaalaha aadka aan looga fiirsan mar-ka laga hadlayo arrinkan ayaa ah in aad arkayso mararka qaar oo xoolihii oo daaqa-ya baabuurkii la dhex-marinayo kayntii, ama dooxooyinkii tusaale: bishii 12aad ee 2014ka ayaan tagay dhanka waqooyi bari; meel aan sidaa uga fogayn magaalada Ga-roowe, Geelyow ayaa aad u buux-dhaafiyey dooxada Nugaal, halkaas waxaa taga dad-

MAQAAL

Page 20: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

20

YAGLEELKA AAYAHA

ka magaalada oo qaar ay qaraabo la yihiin reer miyiga, qaarna ay iska hawo-tag yihiin. Baabuurta lagu tago meelaha caynkan ah dhibaatooyin badan oo xilkasnimo xumo ay sabab u tahay ayey keeneen: waa mar-ka kowaade, dhulka nugaal waa bannaan meel kastana gaari noocuu doono ayaa mari kara, inta badan dhulka miyiga ah, reer miyigu waa ka qayb dhibta jirta, iyagaa leh baabuurta, ama waa la qaraabo, amab-ba waa la macaamil oo caanahay u suuq geeyaan, haddana dhibta jirta ee shaagga gaarigu ku rafanayo dooxooyinka cawska uu geelu uga daaqo, oo mararka qaar aad arkayso nirgihii oo dhex jiif-jiifa iyo gaarigii oo ku ordaya balliyo caws qariyeen waa wax aan la huri Karin ka aamu.• Siyaabaha kale, ee burburka looga faa’idaystey waxaa ka mida dhuxusha oo ilo dhaqaale ahaan gudaha iyo dibaddaba loo iib geeyo, waxay tani noqotey dhibaato in laga hadlo mooyee, aan bedel loo hayn, waxay noqotey dhibaato dawlad la’aanta jirta darteed qoysba bogcaddii uu ootay uu siduu doono uga macaashay, ka dib-na maaro loo waayey labo arrimood: (1) bedelkii dhuxusha iyo (2) mawqif adag oo wadaninimo! • Dhibaatada xaalufku kuma koobna dhirta oo la jaro kaliya, balse xataa waxaa dabar go’ saa’id ah uu ku socdaa ugaarta waddanka, sababna waxaa u ah noocyada kala duwan ee hubka faraha ugu jira dadka miyi iyo magaalo. Tani waxa ay keentay in si sahal ah lagu dabar-jaro ugaarta qaybeheeda kala du-wan, in maalin cad sidii la rabo loogu shabaaxtamo ugaarta iyada oo la adeeg-

sanayo qori, waxaan marag ka ahay in la isu tilmaamo meel ay joogtaba ugaartu oo xataa kii aan waqti ama hubkeeda haysani uu u tilmaamo kuwo ka dheer meesha ay joogto ee uu ku arko si ay usoo doontaan, waxaan marag ka ahay una soo joogay in agagaarka Gobolka Nugaal deerada ku nool ay sii dabar go’ayso, ayna ugaartaan dadku ha ahaadaan ciidan, iyo dad rayid ah inta-ba. Sidaa si lamida ayaa ugaartii koonfurta Soomaaliya, ee weliba ahayd kaydka ugu wayn ee Soomaalida dhanka duur-joogta ay barakiciyeen madaafiicdii dagaallada sokeeye ee aan kala joogsiga lahayn, wax-aa sidoo kale loo aanaynayaa in dhib wayn oo xagga hoyga ahi uu soo gaaray ugaar-taas, ka dib markii kaymihii laga jaray, in bandanna dibadda loo xaraash geeyey, waxaan maqal ahaan usoo joogay ugaarta oo diyaarado shabaago wataa ay ku ugaar-sadaan agagaarka gobollada Bari iyo Nu-gaal cid ka danqatay iyo cid loo raacday intaba aanay jirin, waxaan ka xumahay in maanta ugaartii dalka Soomaaliyeed sida dadka ay u haajireen, iyaga oo nabad iyo nolol-doon ah, bedelkeedana ay dalalka deriska ahi ka macaashaan khayraadkii maankeenu inna tusi waayey faa’idadiisa.• Sumaynta Arliga (bad iyo birri): shisheeyaha bannaanka ka ah ummadda Soomaaliyeed waxaa uu ku hayaa gey-igeena oo idil labo dhibaato ilaa markii ay dhacday Dawladdii Soomaaliyeed, dalal caalami ah oo si cad loo aqoonsan ya-hay ayaa shirkadahoodu ku aaseen hara-adiga suntan warshadahooda oo noocyo kala duwan leh badda Soomaaliya, intaana kuma ekaane dalalkaasi waxay kale oo ay

Page 21: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

21

xaaluf ba’an ku hayaan kalluunka badda ku jira; ilaa haddana looma helin garab iyo gaashaan muwaadin Soomaaliyeed oo fahamsan dhibaatada ay geysteen shish-eeyuhu marka laga reebo Burcad baddeed-da Soomaalida oo ku dhiirashadoodu ay dhibaato kale waddanka usii horseeday. • Bacda: waa dhibaato kale oo dee-gaanka waxyeello weyn ku haysa, loona baahan yahay xakamayn saa’id ah in lagu sameeyo. Bacdu waxay isku duubtaa dhirta oo ay engejisaa, xawayaankuna waa uu cu-naa oo mindhiciraday fariistaa, kana dhig-taa fadhiid, aakhirkana waa uu u dhintaa. Xalka dhibaatada deegaanka:Waxaa jira kelmad Afka qalaad lagu yiraah-do “The commons”, oo micneheedu yahay “waxa la wadaago, ama loo siman yahay”, ka manaafacaadsigiisa iyo dhowriddii-sa intaba, waxyaalahaas waa waxyaalaha waddanba si gaara u ilaaliyo, uuna si wayn ugu tiirsan yahay si kasta.Wadanna lugaha iskuma taagayo haddii aanu ilaalin halbowlaha nolosha dadkii-sa iyo jiritaankiisa intaba, waxyaalahaas waxaa ugu horreeya deegaan bedqaba, dadkiisu wax kala soo bixi karaan, manaa-facaadkiisana jiilba kan ka dambeeya uu u gudbin karayo, tusaale ahaan hormarka waxa lagu cabiri karayo, waxaa ka mid ah horta in la gaaro laf ahaantiisa iyo in hor-markaa lagaaray la joogtayn karayo, afka qalaadna lagu yiraahdo “the sustainable development”, hormarka la joogtayn karo ee jiilka maanta joogaana manaafacaadsan karayaan, kuwa imaan doona mustaqbal-kana aan laga dhammaynayn faa’idadiisa” ayaa lagu qeexay hormarka la joogtayn karo

(the Brundtland report, 1987), ummadduha, gaar ahaan Soomaalida; waxa loo baahan yahay in ay ka taxadarto oo ay ilaashato waxa ay haysato, si jiilba jiilka ka dambeeya uga faa’idaan, sidaa dareteed deegaanku waa hanti ka dhaxaysa dhammaan bulsha-da Soomaaliyeed; loona baahan yahay in aan la daber-jarin ugaadhiisa, keymihiisa, raadadka waxii hormar ah ee horey looga sameeyey iyo haraadigii ilbaxnimooyinkii hore intaba. Tallaabooyinka loo marayo xalka dhibta ku habsatay deegaanka waxaa ka mid ah: (1) sii joogtaynta jiritaanka kaymaha iyo xawayaanka, iyada oo la raacayo tallaa-booyin sahlaya ujeedada fog iyo tan dhow ee dhowridda deegaanka, waxaana ka mid ah: i. Waxa ugu horreeya ee lagama maarmaanka ah waa sharci adag oo ka dhan ah baaba’a deegaanka iyo duurjoogta Soomaaliya ii. In la sameeyo seerayaal lama dhaa-faan ah oo lagu kaydiyo xawayaanka, aadna loo waardiyeeyo (Game reserve), tani waxa ay qayb weyn ka qaadanaysaa inuu tarmo inta aan haysanno xawayaanka haraadiga ah ee sii gabaabsiga ah.iii. In meelaha dalxiiska iyo tamash laha loo tagayo loo sameeyo meelo u gaar ah xawayaanka, si ay usoo jiitaan indhaha dadyowga daneeya iyo dalxiisayaasha int-aba (Gama park)iv. Xagga dhirta, si loo joogteeyo sii jir-itaanka kaymaha, waa in la sameeyo dib u beerid (Reforestation), iyada oo talo ahaan la raacayo labo arrimood: (1) in meel kasta oo munaasib ku ah dhir lagu beero, taasina

MAQAAL

Page 22: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

22

YAGLEELKA AAYAHA

aan lagu hallayn doorka ismaalullada jira iyo dawladda dhexe toona, ee waa in sha-cabka Soomaaliyeed uu kaalin weyn ka ci-yaaro dardar gellinta hawshaa, iyada oo qof qof, qoys iyo qarranba hawshaa loo ista-agayo. Iyo (2) maadaama aanay jirrin badel la isku hallayn karo oo xagga dhuxusha ah, dadka jara, ee ka ganacsada dhuxusha lagu soo rogo canshuur saa’id ah iyo ganaax ah inay dib u beeraan dhammaan dhulkii ay xaalufiyeen.v. Waxaa intaa xiga waa in la sameeyo ilaaliyayaal (Environmental guide) aan u dhalan hadba gobolka ama deegaanka ay ka howl gelayaan, isla markaana ay maam-ulayso dawladda dhexe, kharashkana la iska kaashado dad iyo dawladba. vi. Waxa kale oo ugu dambayn aan soo jeedin lahaa in la sameeyo wacyi gelin, aan ku koobnaan keliya magaalooyinka, balse meel kasta la gaarsiiyo, isla markaana ay ka qaybqaataan khubaro iyo dhallinyarta jaamacadaha ku jira. Gebagebo: Qormadan waxaan kusoo xoorinayaa dee-gaanku waa halbowlaha nolosha oo idil, waxaa nololi ka jiri karaysaa hadba meeshii nimcooley ku dhaqmi karto, waxna kasoo bixi karayaan, dunidan aynu ku nool nahay meeliba waxa ay ka qiimo badan tahay hal-ka lama degaanka ah; ee noloshu ku adag tahay, sida Saxaraha Afrika oo kale iyo meelaha kale ee adduunka ka midka ah.Soomaaliya qiimaheedu waa saddex shay oo dunidu aanay nala wadaaagin dham-maantood si isku mid ah, (1) dhul juquraafi ahaan dhaca meesha adduunka ugu qiima-

ha badan, leh cimilo iyo wax soo saar beer-eed, (2) khayraad dabiici ah iyo (3) xoolaha nool ee la dhaqdo, sida Geela, Ariga, Lo’da, Fardaha iyo Dameeraha oo dhammaan sida aan uga faaidaysan karno aan adduunku nala wadaagin.Hadaba, Soomaalida waxaan ku baraaruji-nayaa, gaar ahaan dhallanka Soomaaliyeed ee baxsadka noqday, inay garowsadaan inaaney isu dhigmin saan u fekerayno iyo Hodannimada aan adduunku inala wadaagin, ee aan ka habowsannahay fa-hamkeeda iyo ka faa’idaysigeeda intaba.Soo jeedin: Ka qoraa ahaan, aniga oo fahamsan in aynu baahi u qabno deegaan nadiif ah; ka fayoow dhibaatada aan kor ku xusay iyo tan aan u qabno dhaqashada xoolaha iyo beera-haba, waxaa soo jeedin in aynu Soomaali ahaan aad ugu dadaalno kala maaraynta miyi iyo magaalo, waxyaalaha mid walba looga baahan yahay, iyo in aynu fahamno inaan labadaba qurxin karno; inaga oo aan waxba ka bedelin dhaqankeena suuban ee Soomaalinimada ah.Waxaan soo jeedin kow in xoolaha laga dheereeyo magaalooyinka, si bilicda kor loogu qaado, isla markaasna sidoo kale miyiga fog laga xadido dhibaatooyin-ka baabuurta, bacaha, jaridda dhirta, iyo wax-yeello oo dhan, markasi waxaan hu-baa inaan ku noolaan karno deegaan bed-qaba iyo nolol diyaarsan intaba.

Page 23: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Soomaalida waxa loo yaqaan dadka dega Geeska Afrika, oo u qaybsan dhawr daw-ladood oo deris wadaag ah, waana dhulkii waagii hore loo yaqaaney Soomaali weyn, kana koobnaa Soomaaliya, Jabuuti, Soomaali Galbeed (Soomaalida Itoobiya) iyo NFD (Soomaalida Kenya ) waana mid-

da ay u taagantahay xiddigta ku astaysan Calanka Soomaaliya.Maxaa lagu tilmaami karaa Soomaalida?.Muran badan ayaa ka aloosan in la shee-go tilmaamaha dhabta ah ee Soomaalida, waana mid aanu jirin qof si kalsooni leh u qeexi kara, oo odhan kara waa dad xun ama

ASTAAMAHA SOOMAALIDA

23

MAQAAL

Page 24: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

waa dad wanaagsan, sababtoo ah ma hay-sto wax daliil cad ah oo uu arrintaas u cus-kado.Taasina haddaba waa midda aan doonayo inaan iftiimiyo kuna qaadaa dhigo maqaal-kan kooban, oo aan muddo u kuur galay-ey, gaar ahaan muddadii aan ahaa baraha Afka iyo Suugaanta Soomaalida ee JBA, iyo N.U.Waxan haddaba akhristayaasha u sheegayaa xaqiiqooyin biya kama dhibcaan ah oo u noqon karta tiir iyo meel uu miciin-sado markii uu doonayo inuu bal Soomaa-lida qeexo oo wax ka sheego, haddiiba ay qabsato, isagoon dabakawlaac qabina si cad ugu tiiqtiiqsado.Astaamaha guud ee Soomaalida ( Xumaan iyo Samaan ).Soomaalidu waxay leeyihiin dhaqan wana-agsan iyo dhaqamo kale oo qallafsan oo ay kaga duwanyihiin bulshooyinka ay deris wadaagga yihiin, waxana ka mid ah:1- Deeqsinimo.Soomaalidu waxay caan ku tahay deeqsin-imada xad dhaafka ah iyo gacan furnaan-ta, waana mid soo jiidatey bulshooyinka la dhaqmay ee ku dhexmilmay, waxaba ceeb ah in koox Soomaali ahi haddii ayba wax wada cunaan wada cabbaan ama wax kale oo waxbixin la xidhiidhaayi soo dhex maro ay jeebka gacanta wada geliyaan, ama ga-canta wada fidiyaan, meelaha qaarkoodna waaba laysku murmaa anaa bixinaya iyo mayee aniga ii daa, waana sheekadii ka yaa-bisey ganacsade Jarmal ah oo ay Soomaa-lidu ku xidhnayd, dabadeedna weydiidyey inta uu la yaabay sida ay u dhaqmayaan iyo in maalinkasta hal qofi lacagtii shubayo:- “kaalaya ma hal akoon baad wadaagtaan

oo maalinba qof lacag ka soo saaro”??Waxase ka dhaadhci weydey markii loo sheegay inaan qofna qof wax lawadaag-ine uu dhaqanka Soomaalidu sidaas yahay, dabadeedna yidhi: waa mid aanu aad ugu oomannahay dhaqankaasi.2- Qabweyni.Soomaaliga kama dhaadhacayso in cidiba ka sarrayso, kan ugu hooseeya ee shaqada ugu hoosaysa hayaa ma aaminsana inuu ka hooseeyo kan uu u shaqaynayo, waxa-ba laga yaabaa inuu ama diiddo sameeyo haddii uu dareemo inyar oo yasid ah, taa-sina waxay keentay inaan kala duwana-ansho weyni u dhexeyn maalqabeenkii iyo faqiirkii, Caalimkii iyo Jaahilkii, maareeyihii iyo gaadhkii iwm.3- Socod iyo salfudayd.Waa mid ku salaysan dhaqankii hore ee Soomaalida, waayo waxay haysteen dhul aad u baaxad weyn oo aan haba yaraatee wax xad ah lahayn, taasoo keentay inay socdaan oo hadba meel aadaan, sidaa dar-teed Soomaalida waxa ku yar deganaan-shaha iyo sugnaanta, waana salfudayd ay ka simanyihiin, dunida oo dhan wuxu doonayaa Soomaaligu inuu isaga goosho, waxa taas la mid ah marka uu meherad ama goob ganacsi samaysto ma awoodi karayo inuu muddo kusii nagaado, kan ugu adkaysiga badani waa kii sannad ama laba sii jooga, waayo waa nin awr u taaganya-hay oo geeddi ah, waxana middaas kuu caddaynaya su’aalaha la weydiinayo qofka ayaamo meel ku raaga, oo ah: “haa … oo kaalay weli ma joogtaa?? Waad ka baxday meesha e”. waxa kale oo kuugu daliil ah adiga laftaada hadda maqaalkan akhrinaya

24

YAGLEELKA AAYAHA

Page 25: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

socod baa kugu jira oo meesha aad joogtid kuuma qorshaysna inaad muddo sii joogt-tid..!!!4- Istaakulayn.Waa bulshada koobaad ama labaad ee isu danqata, waxa laga yaabaa in dad badani ku tiirsanyihiin kaalmo ay ka helaan qof Soomaaliyeed, ama qaraabo kale oo ka ga-can roon. Waana midda loo aanaynayo in Soomaalidu kaga gaashaamatay dhagartii iyo dabankii loo maleegey, taasoo dad badani ku baxsadeen gacanqabashadii ay ka heleen eheladooda, waana mid ku yar bulshooyinka Caalamka ka jira.5- Xarrago iyo nadaafad.Qofka Soomaaliga ahi waxa uu ku dadaa-laa nadaafadda jidhkiisa, hugiisa, hoygiisa, waxa uu helona waxa laga yaabaa inuu si wanaagsan uga noolaado. 6- Hawl karnimo iyo maskax furnaan.Soomaalidu waa dad aad u caqli badan, aadna wax u qabta markii ay ku tala galaan, waxay leeyihiin hal abuur iyo curisyo meel mar ah, waxa taas caddayn u ah waxqa-badkii 30kii sano ee ay madaxbannaanida haysteen iyo heerkii ay gaadheen, iyo sidoo kale meelihii ay u qaxeen sida ay uga muuq-deen gaar ahaan dawladaha jaarka ah, iyo guud ahaan dhulyowgii ay u tallaabeenba. Waana midda keentay in ay Soomaalidu aad ugu dheerayso samaynta dukumeytiyo been abuur ah iyo isdaba marin aad u tira badan, taasina maaha mid uu samayn karo qof kasti, ee waa mid u baahan caqli fiyow iyo dhiirranaan, waana mid ka soo horjeed-da Sharciga Islaamka iyo dhaqanka suub-ban, hase ahaatee u baahan maskax iyo geesimo aan baqdin lahayn, waxana kaa-

lin weyn ku leh arrintaas Soomaaliga meel kasta ha joogee.7- Diin jacayl.Ma sahlana in qof Soomaali ahi si bad-heedh ah uga tago dhaqanka wanaagsan iyo islaanimadiisa, taasna micneheedu maaha inay ku taaganyihiin tubta toosan, hase waxa adag in la arko koox Soomaali ah oo ka baxay islaanimada iyo dhaqan-ka suuban, wayna ku adkaatay Kaniisadda reer Galbeedka iyo wadaadadooda fidiya diinta Kirishtanka inay guulo la taaban karo ka gaadhaan sidii Soomaalida loogu dhex abuuri lahaa kooxo kirishtan ah, laga soo bilaabo waqtigii gumeystaha - oo ku guu-leystey inuu tirtiro dhaqamadii iyo diimi-hii waddamada uu gumeystey - ilaa iyo maantadan oo Soomaalida si cilmiyaysan loo barakiciyey; si la abuuro bulsho leh dh-aqamo iyo diimo kala duwan, hase ahaatee taa beddelkeeda waxaba soo baxday in ay kaalin weyn ka qaateen wax ka beddelka dhanka ku dhaqanka diinta ee dhulkii ay tageen, iyagoo sameeyey xarumo iyo goo-bo waaweyn oo lagu barto diinta islaamka, isla markaana ka hirgeliyey masaajiddo tira badan, sababna u noqday in dad badani soo galaan diinta islaamka, waana natii-jo ka soo horjeedda ujeeddadii laga lahaa markii hore.8- Dabeecad kakan ( bilaa Mujaamalo)Tani waxay la xidhiidhaa nolosha qallafsan ee reer guuraanimada iyo reer miyinimada ah, waxayna Soomaalidu wajaheen dhibaa-to adag oo ah xagga halganka nolosha, sida dhaaminta oodidda, rarista, aroorinta, iyo hawlaha adag ee ka jira nolosha baadi-yaha, taasina waxay sababtay in ay yee-

25

MAQAAL

Page 26: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

shaan dabeecad la mid ah qarfaha ay ku noolyihiin, oo haba yaraate aan lahayn wax debecsanaan ah. Sidaa darteed way adag-tahay in la helo qof Soomaali ah oo leh da-reen debecsan, soo dhoweyn diirran, marx-abayn qalbi furan, salaan tayaysan, waxad arkaysaa Duqii reerka oo sannado maqnaa, marka uu yimaaddo wax dareen dheeri ah kuma arkaysid guriga kamana duwana inuu casarkii baxay oo kale, halka bulshooyinka kale la dareemo saansaantiisa maalmo ka hor imaatinkiisa, loona soo dhoweeyo sidii boqor soo degey oo kale, isagana dhib kuma hayso inta uu “war bal warrama yidhaahdo” qolkiisa u sii tallaabsado. Ma jirto is marxabbayn, ma jirto is habsi-in, ma jirto isku bururka ay yaqaaniin bul-shooyinka kale.9- Hadal qayaxnaan niyad jebin badan.Arrinkan laftiisu waxa uu hoos imanayaa mujaamala la’aanta Soomaalida, dhiiri gelin bandanna kalama kulmaysid qofka Soomaaliga ah, waxayse uu kuugu jawaa-bayaan ereyo keeni kara in qofku niyad jabo, gaar ahaan dadka la soo dhaqmay bulshooyin xadaarad iyo ilbaxnimo hore leh, waxa uu la kulmayaa Soomaaligu qof hawl ku mashquulsan, lagana yaabo inuu waqti badan ku lumiyey, markaas ayuu waraysanayaa:- - War hebel, hawshan goormaad bi-lawday?- Waxan bilaabay laba sano ka hor.- Guri ba’ay ma laba dhan, oo waad ku naf beeshaye, tan kale waa tacab khasaar iyo hal bacaad lagu lisay, waxan filayaa waxba kama soo naasa cadda.Intaas kolka uu yidhaahdo ayuu iska sii dh-

aqaaqayaa isagoon qiimayn dhaawaca iyo qalbi jabka uu u geystey qofkaas. Waxase ka wanaagsanaan lahayd inuu si xamaas-adaysan ula falgalo, Maasha-Allah!! shaqo wanaagsan baad qabtay, ragannimadu waa in yaroo cagaha dhulka lagu hayo, iyo weedho kale oo nafta u wanaagsan, dheeri gelinna noqon kara.Gebagebo.Guud ahaan waxa laysku raacsanyahay in Soomaalidu tahay dad wanaagsan, garaad badan, dhiidhiya, asaaggood ( Afrikaanka ) ka maan roon, nadaafad iyo xarrago badan, waana sababaha ay eedeen, kuna soo jee-disay in cadow badani ka shaqeeyo sidii loo hagardaamayn lahaa, loo ceebayn lahaa, loo dhici lahaa, loo sumayn lahaa, loo bah-dili lahaa, loo layn lahaa, laysugu diri lahaa, loo qaybin lahaa, waxase hubaal ah in ay Soomaalidu maalin uun godkan lagu awdey ka soo bixi doonto, lana soo noqon doonto karaamadeedi la wasakheeyey iyo ilbaxni-mo hor leh oo ay ka kasbatay intii ay debed meerka iyo dugyaalka ahayd, Soomaalidu-na waxay ku maahmaahdaa ( ninka layga hayaa waa laygu soo daa!!)Qore/Faarax Biniin Boos.

26

YAGLEELKA AAYAHA

Page 27: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Qaybta 2Haddaba maxay tahay ujeedada rasmiga ah ee maraykanka iyo xulafadiisu ay u rabaan inay kantaroolaan xeebaha badweynta hindiya ee soomaaliya?Si dawlada maraykanku u muquuniso horumarka dhaqaale ee xoogaga soo soc-da ee Shiinaha iyo Hindiya. Kala bar kon-teenarada qaada badeecadaha adduunka iyo 70% wax soo saarka shidaalka dunidu wuxuu maraa badweynta hindiya. Arrima-haas dartood Soomaaliya waa goob aad iyo

aad muhiim u ah. Dalka soomaaliya wux-uu leeyahay xeebta afrika ugu dheer (3333 km2), waxay waajahdaa Gacanka Carbeed iyo Marinka Hurmus, waa laba goobood oo muhiim u ah ganacsiga gobolka. Haddii xafiiltanka baasifigu sababay dhibaatooy-inka daba dheeraaday ee soomaaliya ka jira, sidoo kale xiriirka ka dhexeeya Afrikaanka oo hal dhinaca ah iyo shiinaha iyo hindi-ya oo dhinaca kale ah laga yaabee in xiriir horumarineed oo badweynta hindiyaha ah ka dhex dhasho. Ku waa soo tartan kula jira

MAXAY TAHAY SABABTA SOOMAALIYA DAWLAD XOOG LIHI UGA DHALAN LA’ DA-HAY?!!!!

27

MAQAAL

Page 28: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

maraykanka waxaa laga yaabaa inay raad ku yeeshaan ganacsiga dawladaha afiri-kaanka ah ee kulaala xeebaha badweynta hindiya. Musanbiig, Keenya, Madagasgar, Tanzania, Zanzibar, iyo Koonfurta Afrika iyo wuka la mid ka ah. Dhamaan dawla-haas ku yaala Badweynta Hindiya waxaa laga yaabaa inay si sahlan ku geli karaan suuqa Aasiya oo halkaasi ka dhalan karo xiriir ganacsi oo miro dhal ah. Nelson Man-dela madaxweynihii hore ee Koonfur Afrika wuxuu ka hadlay in loo baahan yahay in la abuuro kacaan ganacsi oo ka dhexeeya dawlaha afrikaanka ee kulaala Badweyn-ta Hindiya iyo dawlaha dhaqaalaha cusub ee Hindiya iyo Shiinaha. Sidaas darteed Maraykanka iyo Yurub raali kama ah inuu dhasho xiriir ganacsi oo ka dhexeeya daw-laha afrikaanka iyo Shiinaha iyo Hindiya, sidaas darteed baanay raali uga aheyn in Soomaaliya degto waxayna door bideen in Soomaaliya ahaato dawlad aan deganayn.

Waxaynu niri Maraykanku ma rabo in Soomaaliya degto, maxayse yihiin sababa-ha salka u ah kala qaysanaanta Soomaali-ya?Si aad u fahamtid xalaadan wareersan, waxaa khasab ah inaad si qoto dheer wax uga ogaatid taariikhda Soomaaliya. Dalkan waxaa kala qaybiyey xoogagii gumaysta-yaasha reer galbeed. Sanadkii 1960 ayey Soomaaliya xornimadeeda ka heshay gu-maystayaashii reer galbeed, kadibna ay isku darsameen labadii gobol ee waqooyiga iyo koonfurta. Inkastoo dad Soomaaliyeed ku noolaayeen Jabuuti, Keenya, iyo Itoobi-

ya. Dawlada cusub ee Soomaaliyeed wax-ay samaysatay calan buluug ah oo dhexda ku leh xidig shan gees leh, oo gees walba masalayo qayb taariikhda soomaaliyeed ka mid ah, taas oo calaamad u ah farriintan” labo gobol oo soomaaliya ka mid ahi waa midoobeen, laakiin saddex gobol oo kale ayaa weli gumaysi ku hoos jira”Si ingiriiska oo markaa Keenya gumaysan-ayey uga jawaabo sheegashada soomaa-liya dhulka ka maqan ee keenya raa-csan, wuxuu sameeyey codeyn in dadka soomaalida ah ee Kenya ku nooli rabaan inay ku darsamaan soomaaliya iyo in kale, codeyntii waxay ku dhamaatay in dadka soomaalida ahi 87% rabaan inay soomaa-liya ku darsamaan. Markii natiijadii la shaaciyey ayaa Jomo Kenyaata oo ahaa hogaamiyaha keenya ku goodiyey haddii ingiriisku qayb ka mid ah Kenya uu ku daro soomaaliya inuu ingiriiska heeryadiisa tuuri doono sidaas darteed gumaysigii ingiriisku wuxuu gaaray go’aan ah in uusan dhaqan gelin natiijadii ka soo baxday codeynta si-daas darteed ayaa maantay dad badan oo soomaali ahi Kenya uga tirsan yihiin. Fiiro u yeelo madaxweynaha maanta keenya ka taliyaa waa wiilkii Jomo Kenyaatta.Arrintaas xadadkuna waxay ahayd doodaha ugu kulul oo dhex maray dawladaha qaara-da afrika oo uu afrikaanku ugu kala jabay laba kooxood, kuwo leh qoqobka gumay-sigu sameeyey wax jira maaha oo soomal-idu qayb ka ahayd, qaarna yiraahdeen ar-rimahaas xadadka yeynaan isku furfurin waayo hurgumooyin iyo dagaalo badan baa ka dhacaya haddii laysku taataabto.

28

YAGLEELKA AAYAHA

Page 29: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Ururkii midowga afrikana wuxuu isku raa-cay in xadadka sidii gumaysigu uga tegey loo daayo. Julius Nyerere oo ahaa ho-gaamiyihii dalka Tanzaniya kana mid ahaa hurmuudkii ururka midowga afrika wuxuu yiri go’aanka ururka ka gaaray arrimaha xa-dadka wuxuu ahaa mid aad u wanaagsan wuxuuse ka shalleeyey natiijadii ay dawla-da soomaaliya kala kulantay xadadkii gu-maysigu uga tegey qaarada afrika, nasiib darro soomaaliya waxay xad la yeelatay oo dhulkeedii bar qaatay labo dawladood oo cadow ku ah, dadka talada dalalkaas haya-na aanay diini ka dhaxayn.

Maxay tahay raadka ay ku yeelan kartaa qaybintii gumaysigu ku sameeyey dalka Soomaaliya?Arrintaasi waxay abuurtay xasaasiyad ka dhexeysa Soomaaliya iyo wadamada de-riska la ah. Xiligaas marka soomaaliya ay u doodaysay in xuduudihii gumaysigu sa-meeyey la bedelo, Itoobiya waxay ahayd dawlad fulisa danaha maraykanka, sidoo kale keenya iyo ereteria wuxuu maraykanku ku lahaa saldhigyo ciidamo. Waqtigaas isa-ga ah soomaaliya waxay ahayd dawlad da’ yar oo dimoqraadi ah, kuna rajaweyneyd inay ciidamadeeda dhisato. Ujjeeddadee-duna ahayd inaanay dawlad tabar daran ugu muuqan dawlaha ciidamada xoogan leh ee deriska la ah, inay caawiso dhaqdh-aqaaqa soomaaliyeed ee itoobiya Ka jiray, iyo inay xoog kula soo noqoto haddii du-ruuftu ku kallifto dhulalka ka maqan. Laaki-in quwadaha reer galbeedku waa ka soo horjeedeen in soomaaliya ciidan yeelato.

Soomaaliya xunguruf xadeed ayey la lahayd dawladaha deriska la ah, miyaanay ahayn waxaan caqliga geli Karin in soomaaliya laga hor istaago inay ciidan yeelato? Arrin dagaal hurin karta ayey ahayd in reer gal-beedku soomaaliya u diidaan inay ciidan yeelato. Miyaanay ahayn?Reer galbeedku wax dan ah kama leh kh-ilaafaadka afrikaanka ka dhexeeya, dan-tooda ayey ilaashanayaan. Maraykanka iyo Ingiriisku waxay hub iyo tababaro ciidamo siinayeen ciidamada Itoobiya, Keenya, iyo Ereteriya.dalalkaasi weli waxay ku hoos jireen nidaamyo cadaadiya shacabkooda, laakiin waxay ahaayeen nidaamyo u ho-gaansan inay fuliyaan danaha dawladaha reer galbeedka. Dhinaca kale nidaamka soomaaliya ka jiray wuxuu ahaa mid xor ah oo dimoqraadi ah. Sidaas darteed, reer galbeedku ma rabin inay gacan siiyaan dal aanay xukumi Karin oo aan danahooda gaarka ah ilaalin Karin. Natiijadii waxay noqotay in soomaaliya qa-adato go’aan ah inay ruushka kaashato, taasina waxay baqdin gelisay reer galbeed-ka oo ka baqayey in ruushku ku xoogaysto afrika, cabsidaasi waxay sii xoogaysatay oo muhiim noqotay 1969 markii inqilaabku dhacay.Sidee inqilaabku ku dhacay iyo su’aalo badan oo kale waxaan kaga jawaabi doo-naa cadadka soo socda.

Prof. Axmed Barre

29

MAQAAL

Page 30: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

يرعاها، وال يرحمها ال من -أحيانا- أمرها ويتولى النقية،

ويكتسب منها قوته فقط.

المرحلة وقتها أدرس كنت للجامعة المتعثرة البداية السنوات

الثانوية، انتقلت الجامعة من مقرها القديم بجوار شركة الكهرباء

الشافعي، اإلمام مدرسة قرب الواقع بيتنا جوار إلى »اينايو«

الجامعة، نتابع وكنت ضمن مجموعة مراهقين أعجبتهم فكرة

الفصل، نافذة من العقيدة في غري القادر د.عبد محاضرات

متحمسين للفكرة لندرة الجامعات، أما حاليا تزايد أعدادها على

حساب الجودة، دونما أي اعتبار للمعايير..

طريقة عرضه وشرحه للدروس -بالنسبة لي - كانت في منتهى

تبارح ال وابتسامة أمثلة من هنا وهناك وشرح مبسط، الروعة،

شفتيه كالعادة، وتواضع جم عند اإلجابة عن األسئلة التي يثيرها

وكأنهم بالعقيدة، المتعلقة التفاصيل في الشغوفين طالبه

مقدمة لموجة حروب العقيدة التي اكتوت الصومال بنيرانها بعد

بروز فكرة المحاكم اإلسالمية.

البداية قلت في نفسي: إن بادرت شخصيا بخلق عالقاتي معه

الراحل من الشخصيات األكاديمية الصارمة، وال يتعدى حديثه مع

حملة كعادة والمهام باألعمال النشغاله محدوده دقائق الناس

الدبلومات الوسيطة من إيطاليا والذين كانت تعج بهم الصومال

قبل انهيار الحكومة.

بعد لقائي األول معه، تغيرت نظرتي تجاهه، وجدته متواضعا

الجانب، لين التعامل، في العفوية ويحبذ الرسميات، يكره

وال السعودية في الغربه سنوات تغيره لم الطبع، صومالي

موقعه األكاديمي المرموق، وال دراسته ذات الطابع السلفي.

صديقي وبرفقتي المدرسة من عودتي من يوم كل ظهر بعد

المقرب، نجله عبد اهلل، كنا نزور منزل والده، كان يعاملني معاملة

أبوية راقية، ويحثنا على الصالة ومالزمة المسجد.

الباب، ويسأل عني، كانت وأحيانا كان يزورني في منزلي، يطرق

هذه لفتة كريمه منه، يوصيني بنجله عبد اهلل الذي كان يرافقني

مصاحبة الظل لصاحبه، وكأنني شخص مسؤول، يوكل إليه مهام

تكن لم الخاطفه الزيارات تلك أن بعد- -فيما عرفت كبيرة

المسؤولية روح للنشىء، وغرس العملية التربية نوع من سوى

في نفوسهم، كنت أشعر باالعتزاز عندما يزورني مؤسس جامعة

شرق أفريقيا في منزلي.

بعد طول تعاملي اليومي معه، توثقت عالقتي مع الراحل،أبوح

إليه أسراري، ويقدم لي بدوره نصحه األبوي، ويحثني على التعليم

وفي األكاديمي، المشوار عن االنقطاع وعدم المشوار، واستمرار

كل لقاء لي معه يختتم حديثه بضرورة المحافظه على صداقتي

مع نجليه عبد اهلل وعبد الرحمن.

بغرض السودان إلى سافرت نفترق، أن األقدار شاءت

الدراسة،انقطع تواصلي معه عام كامال، لم أجد منه خبرا.

سررت جدا عندما زار السودان ضمن وفد يضم شخصيات أكاديمية

جامعات مع تفاهم مذكرات وقعوا الجامعة، في معه تعمل

الدراسات حملة من عشرات أمام خير فاتحة مثلت سودانية

الجهود بفضل الجامعي بعد األكاديمي تعليمهم تلقوا العليا،

للجامعة بعده المتعاقبة اإلدارات الراحل، ولم تفعل التي بذلها

الملفات وتحريك السودان، زيارة عن عجزت بل االتفاقيات،

الجامعات فكل مؤسف، أمر وهو األمام، إلى ودفعها األكاديمية

الصومالية لها مناديب في السودان يسعون لمصلحة جامعاتهم

وبدايتها تاريخها من الرغم على أفريقيا شرق جامعة عدا ما

العريقة، ومشوارها األكاديمي الناصع بال منازع.

»جامعة ضيافة مقر في الزيارة- تلك -أثناء معه التقيت

أن رفض ولبن، خبز قطعة يتناول كان العالمية« أفريقيا

يتناولها ما لم اشارك معه في األكل ، كان يشرب قارورة اللبن مرة،

جانبه،وهي ولين تواضعه يدل على ما دوري الشرب، ويعطيني

لفتة لن أنساها ما حييت.

دنيانا عن رحل أخرى، مرة معه اللقاء في الحظ يسعفني لم

الفانية بعد معاناة طويلة لمرض عضال أصابه في كبده. تعلمت

من الراحل دروسا تربوية وخدمية جليلة أبرزها: أن تغرس البذور

وتروي الشجرة وال تنتظر حتى يستقيم جذعها، فالمشاريع تبدأ

تتطور ما وسرعان عليها، القائمين وتجرد بإخالص متواضعه

قامت أفريقيا شرق وجامعة المجتمع، منها ويستفيد وتثمر،

بجهود جبارة بذلها الراحل، واليوم هي منارة أكاديمية تفتخر بها

الصومال.

19 مجلة صناعة المستقبل

Page 31: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

رسالته، لهذا يتحمل رجل اإلعالم الدعوي مسؤولية دينية

وأخالقية كبيرة في هذا الخصوص، توجب عليه أن يراقب

نفسه، ويتابع صدى أدائه، وأن يعكف دائما على المراجعة

والتقويم .

اجتماعي مشروع اإلسالم الحضارية: بالوظيفة 6-الوعي

دوائر مختلف في الحضور مهمة أتباعه يتحمل وحضاري

الحضور العالمية، والوعي بقيمة هذه المهمة وإدراك مغزاها

يجعل المسلم في حالة من التماس الدائم مع هموم العالم

الملقى الدور بهذا يقوم أن عليه متعينا كان وإذا كله،

على عاتقه بموجب قوله تعالى: لتكونوا شهداء على

،فهو مجبر على أن يكون خطاب اإلعالم الدعوي الناس

وثيق الصلة بعدد أكبر من الذوات البشرية ومشاكلها كذلك،

ومن ثم يتعين على )حضوره( أن يعانق أقصى حد ممكن في

المكان لكي تعانق )شهادته( أقصى كم ممكن من الوقائع،

وعالوة على ذلك، فإن المسلم في هذه الحالة ليس صاحب

دور سلبـي محض؛ إذ أن حضوره نفسه يؤثر على األشياء

وعلى أعمال اآلخرين، وعندئذ يكون الشاهد حاضرا، ويمكن

في الوقوع يجنب وأن األحداث، سير يغير أن لحضوره

المحظور، وعلى هذا فإن الرسالة اإلعالمية الدعوية للمسلم

في عالم اآلخرين ال تتمثل في مالحظة الوقائع، ولكن في

تبديل مجرى األحداث بردها إلى اتجاه الخير ما استطاع إلى

ذلك سبيال.

لهذا فإن وظيفة التربية اإلسالمية في اإلعالم الدعوي هي

تقوية هذا الشعور وتنمية االستعداد لتقبل تبعاته سواء

من منطلق كونه واجبا عينيا أو كفائيا، أو بحكم ما يفرضه

االنتماء للمشروع الحضاري اإلسالمي وما يرتبه من مسؤوليات

على ذلك الصعيد.

التعاون، وروحية اإلنقاذ، ونزعة الدعوة، أن والحقيقة

تشكل مدركات جميعها العصر، على والشهادة والقدوة،

بمجموعها تلك الوظيفة الحضارية التي تحدد للمسلم رؤاه

اإلنسانية وسلوكياته االتصالية باتجاه العالم وما يمكن أن

يسهم به على صعيد الحوار بين الشعوب.

إن الوعي بالوظيفة الحضارية يعني ضمنا إدراك أن الصراع

الممكن البديل يكون أن يمكن الحوار وأن حتميا، ليس

والمقبول.

هاشم حسن هاشم

gmail.com@hashem20062015 / للتواصل

الكلمة األخيرة.تواضع مثقف!!لم أر في حياتي شخصا أكثر تواضعا من الراحل الدكتور عبد القادر

اللقب بلحيته القادر غري( اكتسب هذا محمد المشهور بـ)عبد

الكثة والتي غطت أجزاء واسعة من وجهه.

من عودته بعد 1999 عام بداية منذ الراحل على تعرفت

للعلم طالبا عمره، سنوات أحلى فيها قضى التي السعودية

بوصاصو مدينة في للسكن أسرته مع وانتقل والمعرفة،

الساحلية بشرق الصومال.

عودة وال االستجمام بهدف تكن لم الصومال إلى الراحل عودة

اضطرارية كما يفعل المغتربون الصوماليون العائدون من أوروبا

ثقافيا الصوماليين لخدمة طوعية عودة كانت إنما وأمريكا؛

ومعرفيا، بعد انتشار الجهل واستمرار الحروب األهلية فيها أكثر

من عقدين من الزمن.

عاش الدكتور عبد القادر في السعودية ونال من جامعة »أم القرى

االنحرافات عنوانها) بأطروحة العقيدة في الدكتوراة درجة «

السعودية في العمل وفرص الصومالي( المجتمع في العقدية

لكنه رواتب عاليه، ألمثاله كانت متوفرة ومغرية جدا تدر عليه

اختار أن يعيش في الصومال رغم الظروف والتحديات،. أسس مع

رفيقه وصديقه المقرب الدكتور أحمد حاجي عبد الرحمن -والذي

أفريقيا، شرق جامعة - بوصاصو في اآلثمة األيادي اغتالته

والتي هي اآلن منارة أكاديمية تخرج سنويا مئات الطلبة من شتى

التخصصات.

مشروع الجامعة في البداية كان متواضعا للغاية،غرف صغيرة

والمحاضرون لإلدارة، وأخرى للدراسة قاعات بين ما مقسمة

القادر غري الدكتور عبد الجامعة هم كل من: ونواة األساسيون

في الجامعي تعليمها نالت أخرى مجموعة مع حاجي، ود.أحمد

الوطن العربي.

الجامعة أراض شاسعة ومبان ضخمة، أما الوقت الحاضر فتملك

المشروع، يتوقف وال العطاء، يستمر أن نرجو فخمة، وقاعات

بدمائهم المخلصون يغذيها متواضعة تبدأ الكبيرة فالمشاريع

بقلم عبدالفتاح نور احمد )أشكر(

مجلة صناعة المستقبل18

Page 32: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

ولهذا تستمد التربية الدعوية مقوماتها من إثارة الدوافع اإليمانية

ومن تعميق اإلحساس بالقيمة العليا للهداية، وثواب العمل على

بك تحرير اإلنسان من تعرجات الزيغ والضالل )ألن يهدي اهلل

رجال خير لك من أن يكون لك حمر النعم( .

والشك أن االنخراط في هذه المهمة وعلى النطاق العالمي الواسع

إنما يعكس نمط الشخصية اإلسالمية التي تشكل هذه الممارسة

عنصرا من عناصر تكاملها.

السياسية التنشئة اهتمت اإلنقاذ: بمسؤولية 3-الشعور

كآليات والسيادة والتفوق القوة بقيم الغرب في التقليدية

تفرضها قيمة الهيمنة بأن ليتعلم الفرد إن حتى لالتصال،

( وظـيفة تفرضها وضرورة »المتقدم« المركز مسؤوليات

معه اليضر متخلف( ( أو )متوحش( آخر مع سيما ال التحضير(

الشكل االستعماري وال فعل االستحواذ .

أما في الخطاب اإلعالمي الدعوي فهو يرفض هذه الرؤية،كمنهج

كان وإن حتى به المتصل أن على يؤكد وإنما إسالمي، تربوي

متخلفا فال يصح التعامل معه على أساس القهر واالزدراء، بل إن

اإلنقاذ هو المبدأ الذي يحكم العالقة بصرف النظر عما تتمخض

الحب فقيم مواقف، أو استجابات من االتصالية العملية عنه

لحركة تربويا تؤسس الطيبة اإلنسانية والمشاعر والتسامح

اإلنقاذ وتطهر النفس من أية نوازع تحقيرية.

كما إن اإلعداد المتصل ال يتم انطالقا من إثارة غرائز السيطرة

أو تحريك دوافع النهب واغتنام الفرص، بل يتم عبر تقوية نزعة

باب من الدولية الساحة على فالحضور التعاطف، وروح الخير

المشاركة في أو الفنية أو العينية أو المالية المساعدات تقديم

ذلك، هو عمل نحو أو األمية محو أو التطبيب أو اإلغاثة أعمال

منطق ألن الدعائية، أو النفعية االعتبارات تحكمه ال إنقاذي

اإلنقاذ بمعناه اإلسالمي ال يجعل المنقذ ينتظر من أحد جزاء وال

شرطا ليست فهذه مكاسب عن تمخض ما إذا واإلنقاذ شكورا،

له، وتلك فكرة جوهرية في تربية المتصل، وشعور البد من أن

يغرس في ذهنية جماعة االتصال كي ال تقع األنشطة اإلنقاذية

في مدار الجاذبيات وهوى االستعراض.

وعليه فإن اإلعالم الدعوي يعمل على ممارسة اإلنقاذ الذي من

اإلنساني وتقوي العمل التي تدعم المبادرة أن ينمي روح شأنه

الصالت بين مختلف الجماعات والشعوب.

4- قيمة التعاون: يحتل التعاون الذي يقوم على النفع والخير

نفع من الناس فخير اإلسالمية؛ القيم سلم في رفيعة مكانة

أو إضرارا التعاون شرا الناس، وهذا مطلوب على أن ال يستهدف

على تعاونوا وال والتقوى البر على تعاونوا بآخرين

اإلثم والعدوان. وبهذا المعنى تهتم التربية اإلعالمية الدعوية

بالضرورة تحكمه ال مطلقة قيمة بصفته التعاون على بالحث

مردودا يحقق أن التعاون شأن من كان فإذا نفعية، شروط

لطرف أو ينتج منافع متبادلة، فإن مبادراته ال تتوقف على شرط

التبادل، فالتعاون يمكن أن يتواصل حتى وإن كان النفع مقتصرا

على جهة الطرف اآلخر.

يعمل القيمة لهذه والديني األخالقي المضمون من وانطالقا

وتعظيم التعاون بأهمية الشعور ترسيخ على الدعوي اإلعالم

أن كما الذاتي، الصعيد على مردوده عن النظر بصرف جدواه

عن تعبيرا يظل الشر أشكال كل ومقاومة الخير على التعاون

قيمة أساسية قوامها البر والتقوى،وهذا هو الذي يحكم العالقة

التعاونية بين رجل اإلعالم اإلسالمي واآلخر، مما يسهم في بناء

عالقات تعايش ودية بين جميع األطراف.

5- القدوة العالمية: إن تجسيد مفهوم القدوة في شخصية رجل

فرجل التأثير، شديدة اتصالية حالة يمثل وأنشطته اإلعالم

والتواضع والتجرد الصدق قيم تتجسد في شخصه الذي اإلعالم

والصبر واالحترام والتسامح سيكون أكثر تأثيرا من ذلك المتصل

الذي ال تتوفر فيه هذه الصفات، كما أن رجل اإلعالم الذي ينسجم

وتقديره المتلقي اهتمام محل سيكون العمل مع القول عنده

بخالف اإلعالمي المزدوج الشخصية.

اإلعالم رجل شخصية بين بالتطابق إال تتحقق ال القدوة إن

ورسالته من جهة، وبين أسلوبه ورسالته من جهة أخرى.

)التكافل مفهوم عن الدعوي اإلعالم رجل يتحدث حين فمثال

معنى ال فإنه الدعوي، الخطاب قضايا أحد االجتماعي(بصفته

ما إذ المفهوم؛ لم يكن هو خير من يجسد هذا إذا لحديثه هذا

قيمة الكالم عن التكافل حين يصدر عن مترف ال يجد قارئوه أو

مستمعوه قوت اليوم ؟ وما جدوى أن يهدي رجل إعالم مصاحف

على قادرا كان أخرى مساعدات إلى الحاجة بأمس هم ألناس

القيام بها؟ وأي معنى لمن يتحدث عن العالمية والمساواة وهو

يستبطن العنصرية أو االستعالء على اآلخرين؟.

إن استجابة الناس كثيرا ما ترتبط بمدى توفر االنسجام والتناغم

بين سلوكيات اإلعالمي ورسالته من جهة وبين أساليبه ورسالته

الحسنة القدوة تقديم في اإلخفاق فإن لذلك أخرى، جهة من

سوف ال يأتي برد فعل سلبي ضد المتصل فحسب، بل ربما ضد

17 مجلة صناعة المستقبل

Page 33: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

املقومات الرتبوية اإلعالمية يف الخطاب اإلعالمي الدعوي املعاصر

ودعوة اإلسالم، رسالة تبليغ وسائل من وسيلة اإلعالم يعتبر

الناس للدخول في هذا الدين، وقد أكد جميع العاملين في الحقل

والبحوث في الدراسات إعمال وأنه ينبغي الدعوي على أهميته،

من قدر أكبر إلى اإلسالمية الرسالة توصيل في منه االستفادة

الناس في هذا العالم.

ويمكن أن نعرف اإلعالم الدعوي بأنه: )جهد فني وعلمي مدروس

ومخطط ومستمر وصادق من قبل قائم باالتصال هيئة كانت أم

جماعة أم فردا لديه خلفية واسعة ومتعمقة في موضوع الرسالة

وهيئاته العام، بالجمهور االتصال ويستهدف يتناولها، التي

وذلك واإلقناع، اإلعالم وسائل إمكانيات النوعية،وأفراده،بكافة

ويدركها الدينية، الحقائق يعي صائب عام رأي تكورين بغرض

ويتأثر بها في معتقداته وعباداته ومعامالته(. فكلما كان اإلعالم

الدعوي اتبع المنهج الواضح وفق خطط استرتيجية تناسب كل

مرحلة وبيئة فسوف يؤتي ثمرا يانعا.

وفي هذا المقال سوف نتناول القيم والمبادئ في اإلعالم الدعوي،

المحيط من تنطلق وبرؤية اإلسالمية، التربوية الزاوية من

فاإلعالم وشعوبه، الخارجه العالم مع التواصل إلى اإلسالمي

الدعوي منذ نشأته هو إعالم يقوم على رؤية واضحة، تعمل على

المجتمع إلى الدعوي الخطاب يحملها التي اإللهية الرسالة نشر

اإلسالمي خصوصا، والمجتمع العالمي اإلنساني على وجه العموم،

ولعل التربية تعتبر أبرز المقومات التي يعمل من خاللها اإلعالم

التربوية هي: عبارة عن جملة من والمقومات اإلسالمي، العربي

االتصالي للسلوك تؤسس التي التربوية واألفكار والمبادئ القيم

وأهمها:

إليها ينتمي التي الهوية دائرة بها ويقصد األممية: 1-النزعة

على وال بعينه، شعب أو عنصر على مغلقة ليست المسلم

الناس على اختالف جغرافية محددة، بل هي مفتوحة على كل

الناس أن باعتبار وجغرافيتهم، ولغاتهم وألوانهم أعرقهم

جميعا من أصل واحد ومن نفس واحدة هو الذي خلقكم من

نفس واحدة ، وبناء على ذلك فالخطاب اإلعالمي الدعوي البد

أن يكون مشبعا بالنظرة األممية، التي ترفع من درجة ارتباطه

على المسؤولية بتحمل شعوره من وتقوي العالمي، باإلنسان

إلى ويهيئه التعرف إلى يدفعه الذي النحو وعلى واسع نطاق

قبول الشراكة والعمل العام من أجل اإلنسانية جمعاء.

باتجاه تبدأ اإلسالمية الدعوة فحركة الخطاب: عالمية 2-مبدأ

النفس واألهل قوا أنفسكم وأهليكم ، ثم تمر عبر الجماعة

القريبة وأنذر عشيرتك األقربين ، وتتواصل إلى اإلنسانية

ة للناس . وما أرسلناك إال كاف

مجلة صناعة المستقبل16

Page 34: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

تشير االحصاءات أن اللغات المتداولة فى العالم ال تقل عن 7000

لغة مختلفة بخالف اللهجات المحلية، كما أن 90% من هذه اللغات

آدمى مليون أن والغريب شخص ألف مائة من أقل يستخدمها

يشترك فى استخدام 200- 250 لغة فى حين أن 46 لغة منها ال

ينطق بها اال فرد واحد.

من هنا يأتى خطر انقراض اللغات والتى طالما حذر عنه الكثيرون؛

ألن اللغة ماهى اال نتاج تاريخ وتجارب انسانية تناقلت األجيال،

وتاريخ وثقافة تعتبر خسارة جزء من علم زوالها فان وبالتالى

لإلنسان.

الصومال اللغات فى الى تنوع التطرق البعض قد ال يستسيغ

إليمانه بالجملة التى يرددها الكثيرون من غير استيعاب )الصومال

الكثير .....( وطبعا واحدة واحدا ولغة واحدا وعرقا تمتلك دينا

الصومال تقع ضمن منطقة أجمعت أن له معرفة منا ال يحلو

الحضارات، ومهد البشرية مهبط أنها التاريخية الدالئل كل

وبالتالى فان المنطق يقترح حتمية وجود تنوع عرقى وثقافى

فى منطقة شهدت وما تزال الكثير من وقائع التاريخ وتقلبات

منها وتوافد وما يصاحب ذلك من هجرة لقرون عديدة األحداث

وإليها خاصة وأنها مطلة على منطقة ساحلية محورية.

سياد بقيادة العسكرية الحكومة رفعت السبعينات أوائل فى

امتياز احراز أحب ألنه ربما واحدة( لغة )الصومال برى شعار:

غالبية أن بحكم المنطقة شعوب حساب على المجال هذا فى

يمكن ال ذلك لكن )محاترى(, بلغة التواصل يمكنهم السكان

الى أدى ما األخرى وهذا المحلية اللغات مبررا إلقصاء يكون أن

المواطنين المناطق لعدم قدرة تهميش عانت منه بعض هذه

خدمات من واالستفادة التجاوب ثم ومن التواصل على فيها

الحكومة المركزية.

لقد ثبت للعام من خالل التجربة أن التنوع اللغوى أو الثقافى أو

الدينى ال يشكل تهديدا ال للوحدة الوطنية وال للتقدم واالزدهار

بل يساهم فى إثراء المجتمعات بمزيد من الثقافة طالما يوجد

أهداف مشتركة موحدة وواضحة المعالم.

المجتمع من شريحة لدى االمتعاض بعض اليوم نالحظ

حيث أمده طال ممنهج لغوى بتهميش يشعرون الصومالى

يمتد حتى لفترة قبل الحكم العسكري، مما أحال دون احتكاك

الكثير الصومالى, المجتمع أطياف باقى مع الشريحة هذه

ممن خاطب ببعض هذه اللغات عانوا من التهكم واإلزدراء عند

احساسا يولد ذلك أن جدا وطبيعى اللغات هذه استخدامهم

بشعور المواطن الثانى داخل بلده.

المطالبة األصوات ترتفع والتجاذبات الفوضى ظل وفى اآلن

باالنصاف فى وضع المناهج التعليمية وعدم فرض تاريخ وأدب

بعض األقاليم على سائر المدن والمناطق.

العدل بروح التحلى المأزق هذا من للخروج الوحيد الحل يبقى

واالنصاف والتجرد من العاطفة واالستقطاب القبلى مما يسمح

بدراسة األمر بايجابية وموضوعية.

تعدد اللغات فى الصومال

15 مجلة صناعة المستقبل

Page 35: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

نحن .. وثقافة الجودةبقلم/ أنور أحمد ميو

في العقود األخيرة يشهد العالم تغيرات كثيرة في جميع المجاالت األساسية في الحياة )االقتصادية،

التعليمية، الفنية، االجتماعية، السياسية(، وقد أصبحت تلك التغيرات الجذرية محورا أساسيا نحو

التطوير والتنمية الشاملة في ظل التحديات العالمية واحتياجات العصر في ضوء المستقبل المتوقع

حدوثه في عالم متغير.

وأصبح عنوان الجودة مطلبا أساسيا في كل مجال من مجاالت الحياة في عصرنا، والذي بسببه يرتقي

تطور وال له، جودة ال لمن سمعة فال مستوى، أدنى إلى فيه القاصر ويهبط األعلى، إلى المؤهل

إذا عمل الراقي: » إن اهلل يحب المبدأ النبوية تؤكد هذا الجودة، والقاعدة لمجتمع ما بدون ضمان

أحدكم عمال أن يتقنه«، فاإلتقان مطلوب ولو بالكمية القليلة، والرداءة منبوذة ولو بالكمية الكبيرة.

1991م عام المركزي الحكم انهيار ومنذ الصومال بلدنا في

المجاالت، في الجودة في جميع أصبحنا نعاني من فقدان

التعليم وفي االقتصاد والتجارة، وفي التنمية الشاملة، وفي

الحكم واإلدارة، حتى في التعامل مع اآلخر واستيفاء الحقوق

الكبيرة لدى المجاالت ذات األهمية والواجبات وغيرها من

مجتمعنا.

في يكمن العالي التعليم في األساسي المعيار أصبح لقد

عن للبحث وذلك فقط، الطالب عدد كثرة وهي الكمية

إلى التعليم وتحول التعليمي، الحقل في التجاري الربح

مقراتها السماء، نجوم بعدد جامعات حقيقية،!! فوضى

بنايات سكنية صغيرة ومستأجرة، تنتقل في شهور، وترحل

من الجامعي المعيار فأين السكنية، الفيالت تلك بين

حرم جامعي ومكتبة عامة وقاعات ومكاتب إدارية ومناهج

معتمدة وأساتذة أكفاء؟!!.

التجارية الناس في الفتاتهم االقتصادي يطبع المجال في

وتشمل غوغل، من وخاصة اإلنترنت من نزلوها صورا

أو مأكوالت ومشروبات أكانت وأفخرها سواء األدوات أحسن

أدوات ألكترونية ومفروشات وغيرها، وإذا دخلت محال تجاريا

وطلبت منه الشيء المصور في الالفتة بعينه يقول لك: ال،

ليس عندي، وإنما شبيه به إلخ، إذا فأين أنت من الحديث

الصحيح: »المتشبع بما لم يعط كالبس ثوبي زور«، قال

بما المتكثر الحديث معنى العلماء قال شرحه: في النووي

بذلك يتكثر ليس عنده ما أن عنده بأن يظهر ليس عنده

عند الناس ويتزين بالباطل فهو مذموم كما يذم من لبس

ثوبي زور.

جودة ال الوطن إلى جلبها يتم التي التجارية البضائع

لمعظمها، وإنما يجلب التاجر إلى البالد أتفه األشياء بأرخص

وال رقابة فال قياسي، بسعر السوق في ليربح األثمان

محاسبة، والشخص المواطن العادي هو الذي يدفع الثمن.

نشر أساسيا في جزءا يتحمل الحضاري غير المجتمع أن إال

عملت فلو الرداءة، إلى والميل الجودة، عن الزهد ثقافة

شيئا عالي الجودة ولو بسعر أكثر مما حوله، يقول لك الناس:

لم هذا ونحن نستطيع الحصول على أرخصه وأقله جودة.؟!!

الوظيفي أدائهم في العالية بالمهارة تتصف التي األفراد

القبلية بالمحاباة التوظيف يتم وإنما للغاية، قليلون

والمعاهد المهني والتدريب والمعرفية، والحركية

المتخصصة في ذلك قليلة للغاية، وبالتالي تلك الجامعات

األكاديمية الغفيرة ال تسمن وال تغني من جوع.

فلماذا ال ننتقي الجودة ونطلبها ونحرص عليها ؟

مجلة صناعة المستقبل14

Page 36: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

املجلة: عدد أفراد األسرة.

الدكتور: لدي أربع زوجات ولي منهن 20 من األوالد.

المجلة: ما الذي دفعك إلى اعتناق اإلسالم؟

الدكتور: كنت مقتنعا بأن اإلسالم نظام حي ال مثيل له، ولقد

بحثت نظاما عالميا يوفر للمجتمع العدالة في معامالتهم،

وبه دخلت الشيوعية، وبعد فترة عرفت أن الشيوعية نظام

فاشل، يدعوا إلى العدالة ولكنه ال يستطيع أن يطبق؛ ألنه نظام

انساني ال يقضي الحاجات كلها لهذا اإلنسان, فلم أجد نظاما

أفضل من اإلسالم.

املجلة: هل هناك كتب إسالمية تأثرت بها؟

هذا اإلسالم( حول الشبهات ( كتاب هناك كان نعم الدكتور:

الكتاب قدم لي بعض النقاش الذي كان يدور في رأسي، ورغم أنه

كتاب على اطلعت وكذلك كثيرا، أرشدني أنه إال جافا كتابا كان

المودودي ) إلى فهم اإلسالم(.

املجلة: ما هي أبرز نشاطاتك الدعوية؟

الجامعية، الدراسة انهاء بعد التأليفي العمل بدأت الدكتور:

اإلنجليزية، باللغة دينية كتب هناك يكن لم الفترة هذه ففي

وقد اإلنجليزية، اللغة إلى اإلسالمية المعلومات أنقل فبدأت

ألفت أكثر من 50 كتابا في شتى المجاالت اإلسالمية، في األصول

الدين المؤلفات:) هذه ومن النواحي، جميع في التفسير، في ،

أصبح هل الحق، من الهدف الصحيحة، عيسى رسالة الصحيح،

اهلل رجال( وغيرها من الكتب.

ولقد كنت رئيس فريق دعوي ضمن الجنود األميركان الذين

دخلوا في الجزيرة إبان حرب الخليج، وقد أسلم من مركزنا

أكثر من ثالثة آالف أميركي حوالى ثالث أشهر، حتى اضطروا إلى

تعيين مرشد ديني لجميع أقسام الجيش.

املجلة: ما هي نشاطاتك التعليمية؟

الدكتور: قمنا بتأسيس جامعة اسالمية في الهند، وبحمد اهلل

ذلك وبعد الهند، في إسالمية أسس على جامعة أول أصبحت

نقلنا الدراسة على اإلنترنت، فقد أنشأنا الجامعة اإلسالمية على

أكثر من إلى يومنا هذا اإلنترنت عام 2007م، ومنها سجلنا شبكة

215 ألف طالب من 218 دولة في العالم وهي من أكثر الجامعات من

حيث تنوع الطلبة، والدراسة مجانية،ألن هدفنا هو تغيير األمة

الصومال من كل مكاتب في للجامعة أن كما التعليم. من خالل

جامعتنا اعترفت دولة أول هي والصومال وسيراليون، وغامبيا

اإلسالمية.

والعمل في إفريقيا بدأ عام 2013م، في غامبيا، أسسنا مكتبا

بمساعدة وزارة التربية والتعليم فقد قمنا بتعليم الطلبة

من الصفر إلى التوفل خالل سنة واحدة، وقد أعطينا الحكومة

منحة 100 طالب وفي عام 2015م ارتفعت المنحة إلى 200 طالب تم

توزيعها من خالل الدولة. ثم كانت زيارتي للصومال في هرجيسا

تحديدا سنة 2013م، وتعرفت على ممثل المكتب السيد/ سعيد

عبد اهلل.

املجلة: ما مغزى زيارتكم في بونتالند؟

كيفية لدراسة إفريقيا؛ جامعة شرق قبل من دعينا الدكتور:

ادخال مشروع اللغة اإلنجليزية في منهج الجامعة.

املجلة: ما هو تقييمك للمستوى التعليمي في الصومال؟

وذلك جدا، ضعيف الصومال في التعليم مستوى الدكتور:

لتغيير ماسة حاجة وهناك الطلبة، لدى التلعيم لغة لضعف

فالطالب اللغوية، الطالب قدرة لتعزيز المستخدمة مناهج

يتخرج من الجامعة وهو ال يستطيع كتابة سطر واحد صحيح.

املجلة: فكرتك عن الصومال.

الدكتور: الذي ال يزور الصومال يظن أن البلد كله في حرب مستمر،

وهذه فكرة غير صحيحة، ونرجو أن ينتهي الضرر والعنف من كل

مكان من العالم اإلسالمي.

املجلة: كلمتك لشباب المسلمين.

بالوطنية، الشعور اإلسالمي، للدين الصحيح التعلم الدكتور:

التجنب عن القبلية والتعصب، مع تعليم مصحوب بأخالق قيمة.

املجلة: ما هي أبرز التحديات لإلسالم والمسلمين؟

الدكتور: إساءة المسلمين لإلسالم

13 مجلة صناعة المستقبل

Page 37: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

حوار مع الداعية الدكتور بالل فيليبس

قامت المجلة ) صناعة المستقبل( اجراء مقابلة رسمية

مع الفضيلة الداعية المشهور الدكتور بالل فيليبس أثناء

زيارته لجامعة شرق إفريقيا وأجرينا المقابلة في 9 نوفمبر

2015، وقد دار بين المجلة والداعية هذا الحوار التالي:-

المجلة: فضيلة الدكتور، نبذة مختصرة عن سيرتك الذاتية.

الدكتور: ولدت في جاميكا، ونشأت في كنده، واعتنقت اإلسالم

عام 1972م وعمرى 25 سنة, ومن هنا بدأت أطلب العلم

فقررت السفر إلى السعودية، وبعد سنة التحقت بالجامعة

اإلسالمية بالمدينة المنورة، ومنها تخرجت في عام 1980م من

كلية الدعوة وأصول الدين.

وقد بدأت الدعوة اإلسالمية منذ اسالمي مباشرة، وبدأت

بأهلي وأصدقائي. وبطبيعة الحال قبلت األسرة فكرتي

واعتناقي باإلسالم، ألن والدي ووالدتي من أصحاب العقول

المفتوحة يحترمون األديان، كما عاشا

مع الشعوب اإلسالمية في

اليمن والسعودية وفي

إفريقيا، وقد

أسلما أخيرا

بعد 21

عاما من

إسالمي.

مجلة صناعة المستقبل12

Page 38: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

5- إشاعة الشائعات:

الفرية يفتري وبعضهم الخبر، نقل عند التحري عدم يكثر

الكاذبة األخبار من شاهدنا وكم المواقع، في عمدا وينشرها

المجتمع في ومشهور حبيب، كموت المواقع هذه عبر تروج

ونحن في عصر يصدق للكاذب ويكذب للصادق، وهناك من يعمل

)شير( أوالنشر على االخرين بدون تحقق الخبر، وعلى المستخدم

ونقل والنميمة، والغيبة الكذب يجتنب أن للمواقع األريب

اإلشاعات والتحريض، ويتخلى عن الرذائل، ويتحلى بالفضائل .

6- الجدال املر:

خصمين بين والمناظرة حسنا، كان ما اال محمود غير الجدال

انتشار وبعد عقباه، يحمد ال ، وأخالقا ثقافة متكافئين غير

وفرت البقاع، في الجارف السيل انتشار المجتمع في المواقع

منبرا للنقاش ومساحات للتعليق مما فتح الباب بمصراعيه ففى

يثيرون فمرة الحوار، أدب يراعون ال قوم الصومالية الدردشات

النعرات وتارة يمارسون التعصب األعمى وفرض الرأي على اآلخر،

ذاك من وأفحش القاموس، من والسباب الشتائم ينقل وطورا

القوم قوم يجادلون في مسائل الدين و ما درسوا متنا وال شرحا

الهيجاء بغير سالح، ومن دخل غير تخصصه جاء إلى ويسعون

بالغرائب والترهات، وفي األثر : رحم اهلل امرءا عرف قدر نفسه.

نصا ئح وتوجيهات عامة.

االجتماعي التواصل لمواقع المدمنة وأختى المدمن أخي اوال:

أعراض وهناك ضده، إلى انقلب حده جاوز شيئ كل أن اعلم

كثيرة تصيب المدمنين والمدمنات، فحذار حذار قبل فوات األوان،

ونظم أوقاتك واحرص بما ينفعك في الدارين.

استخدام من ولدك حرمان تحاول ال واألم، األب عزيزي ثانيا:

كن بل عصرك، غير عصر في يعيش فالولد التواصل شبكات

من أصدقائه ومعجبي صفحته، ودردش معه عبر الويب، وطالع

بوستاته، وعلمه فقه التكنولوجيا، وأخالقيات التواصل بدال من

المنع فالنفس مولعة بما نهي عنها، وقد أصدق القائل :

ما إلنسان إلى شيئ ***وأحب منعت أن الحب في كلفا وزادني

منعا.

ووجه معاصرا، كن والواعظ، والمعلم المربي سيدي ثالثا:

طالبك إلى الرشاد، ومتابعيك إلى الصواب، واقصص لهم قصص

عالم وقصص فقط، وليلة ليلة ألف عن بعيدا التكنولوجيا

المواقع االجتماعية الكثيرة ، مرها وحلوها لالعتبار، والمؤلمة

في تبهم والتعا الطالب توبخ وال ، لالبتصار منها والمفرحة

اختزال أما حدين، ذو سالح فالتكنولوجيا المواقع، استخدام

الجهل من فهذا وشيطانة، شيطان منصة المواقع بأن القول

بالحل توصف ال بمفردها فالوسائل األمة، أصاب الذي المركب

والحرمة بل الوسائل لها أحكام المقاصد كما هو المشهور في علم

الفقه واألصول،

بطن، وما منها ماظهر التكنولوجيا شر جـــنــــبنا اللهم

وارزقنا خيرها وخيرما فيها ، واجعلنا صالحين ومصلحين حيث

كنا في العالمين الحقيقي واالفتراضي ،

11 مجلة صناعة المستقبل

Page 39: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

4- منصات مساعدة وتوعية:

ومحتارين المواقع، هذه عبر اإلسالم تعرفوا الضالين من كم

أسعفهم الدعاة المتفسبكون، وفقراء محتاجين تم إنقاذهم من

بؤس الجوع، ومسترشد وجد ما يشفي غليله من منهل المواقع،

وكم من المراجع النادرة عثرت عليها عبر الروابط، وآخر وجد ضالته

الحياري إلرشاد صفحات وهناك الحسنة، والموعظة الحكم من

الثوابت، لمناطحة نفسه سولت من وكل الرويبضات ومحاربة

للمتخصصين ومجامع منتديات وهناك الثريا، على الثرى ونثر

والتقنيين الجاهزين للمساعدة بين الحين واآلخر.

5- مصدر لألخبار.

كما قال طرفة قديما:

ستبدي لك األيام ما كنت جاهال ويأتيك باألخبار من لم تزود

المنفق تجد وقلما لك المخبر :«ستجد الصومالي المثل وفي

عليك«

ال لحظتئذ، لألخبار مصدرا التواصلية الشبكات أصبحت لقد

ساستها، سياسة عبر الموجهة الوكاالت عن وفاقت ساعتئذ،

او الجديد باإلعالم سمــيت حتى أصحابها عبر والمسيطرة

البديل، وقد تراجع نسبة الزائرين للمواقع االلكترونية اإلخبارية

التواصل مواقع لدى اإلخبارية القنوات تسجيل الى أدى مما

ليتابعهم المشاهد.

6- الدعاية واالعالن.

االجتماعي التواصل واالقتصاد شبكات التجارة أصحاب يستفيد

وهم ، لمنتجاتهم والدعاية شركاتهم خدمات عن لإلعالن

الجامعات أيضا وينافسهم الميزة، هذه من المستفيدين أكثر

قبولهم وسياسات األكاديمية الخدمات عن لإلعالن والمعاهد

المحاضرات بإعالن البعض قام األخيرة اآلونة وفي للطالب،

عبراإلعالم اإلسالمية والمراكز المساجد في الدعوية واألنشطة

يعد المباشر اللقاء وموفقة، فبعد البديل، وهي خطوة جيدة

شبكات التواصل الوسيلة الثانية لالتصال بين البشر.

من مضار شبكات التواصل االجتماعي

1- انتهاك الخصوصية الفردية:

هناك من ينشر أسراره وخصائصة على النت مما يسهل الوصول

في المشتركين لآلخرين ويمكن أرادها، لمن المعلومات لهذه

الموقع مشاهدة ما على حسابك بدون طلب.

يمكن ما يقـــيم أن المرء على الشخصية الثقافة وحسب

واالجتماعات والتعازي التهاني مثل له اآلخرين وإشراك نشره

العلمية والمؤتمرات، وما هو خصوصي ال يمكن نشره مثل األسرار

الشخصية والحياة األسرية، واألرقام السرية ونحوها، والعجب كل

العجب من يشيع صورا غير الئقة له أو لغيره، أوخارقة للمروءة

للكبار، يغتفر ال ما للصغار ويغتفر االجتماعية، مكانته حسب

وللذكور ما ال يسمح لإلناث حسب العرف وتقاليد المجتمع، وكم

واألخذ الحذر فالحذر أوصورة، كلمة، بث عند حصلت رزايا من

بالحيطة أفضل، والمحافظة بالذوق العام أزكى و أسلم.

2- االخرتاق األمني:

الصداقة،أو قبول عند بك الخاصة المرور كلمة سرقة يمكن

للقراصنة ضحية ،ويجعلك المواقع في المنتشرة الروابط فتح

حسابك لتستعيد تدفع ثمنا منك يطلب وبعضهم المجرمين،

حسب مكانتك االجتماعية ، فاألحسن تغيير كلمة السر في كل

بالحماية لتتمتع المشبوهة، الروابط فتح من والحذر أسبوع،

وتسلم من الهاكيرز،

3- ضياع الوقت:

ورصيد فهوحياتك ، قيل كما بحفظه، عنيت ما أنفس الوقت

بين تتنقل ققد للوقت، مهدرة االجتماعية فالمواقع عمرك،

الصفحات، وتطالع البوستات المستحدثة ساعات، ولو كنت مغرما

حجبت المؤسسات فبعض ، والضياع الفتور أصابك بالتعليق

الجامعات وسكن كالمدارس الخطر، هذا عن تفاديا المواقع

تحجب الدول وبعض العمل، أماكن في التجارية والشركات

بالدردشات الناشئة زمن يضيع ال حتى المدارس امتحانات أيام

الساخنة، والنقاشات الملهية.واأللعاب المسلية.

4- نافدة فساد وأخطار:

ليس كل سوداء تمرة، وال كل بيضاء شحمة ،فهناك أصدقاء بأسماء

مستعارة ، وصفحات وهمية صممت للكيد واالحتيال، فقد يقع

في الفخ كل غافل وغافلة، وهناك من يدغدغ المشاعر ،ويصطاد

إن الوهمية والعاطفة االفتراضي، الحب العكر، وينشأ الماء في

صادفت في أوقات الفراغ قلبا أهلكت وأكلت اليابس واألخضر.

إن الشباب والفراغ والجدة *** مفسدة للمرء كل مفسدة.

العالم بال فما المخلص، الصديق يندر الحقيقي العالم في

االفتراضي والعالقات غير الطبيعية؟ فاعمل حسابك وال يغرنك

البشاشة الهشة ،واإلعجابات الالكية، والصور المفبركة.

مجلة صناعة المستقبل10

Page 40: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

حيث اللغة الموقع متعدد اللغات وتتوافر فيه حتى اآلن 70 لغة،

ويقدم للمشتركين خدمات كثيرة منها على سبيل المثال:

تحديث الحالة: لكتابة الرسائل للمستخدم ليقرأها الجميع.

التذكرة واالنتباه: ميزة تظهر أن أحد األصدقاء يرحب بك.

الدردشة: للتواصل مع المتواجد على الشبكة مباشرة.

الصورة واأللبوم: لتحميل الصور وتخزينها على الموقع.

والصورة بالصوت التواصل حديثا أضيف الصوتية: المحادثة

المباشرة.

وهناك العديد من الميزات والسمات يقتصر المقام عن عدها،

لخدماتها، مستحسن بين للجدل ومثيرة وليدة مازالت والشبكة

ومتشائم ينظرها بعين الريبة،

التواصل ووسائل االجتماعية، الشبكات أشهر أحد التويرت:

تسمح والتي المصغر التــدوين خدمة يقدم االجتماعي،

لمستخدميه بإرسال تغريدات عن حالتهم أوعن أحداث حياتهم،

أو إبداء أراءهم بحد أقصى 140 حرف.)2(

ورجل المبرمج قبل من م 2006 عام الشبكة تأسيس تم

عام الموقع واشتهر دورسي(، )جاك األمريكي األعمال

من المستخدمين قبل من ترحيبا ولقي 2007م

التدوين لغرض والشركات األفراد

األصدقاء إلى التحديثات وإرسال

ويمكن الشبكة في المشتركين

الردود التغريدة وكتابة للزوار قراءة

المشتركين عدد ووصل عليها،

، مشترك مليون ثلثمائة حوالى

ويعد المنافس األكبر للفيسبوك.

أخرى تواصلية شبكات وهناك

، وتسآب بلس، جوجل منها:

يوتيوب، فايبر ، وإنستغرام، لينكد ان،

فوائد شبكات التواصل االجتماعي من

1- كسر البعد الجغرايف.

وجنوبها شمالها األرضية الكرة سكان بين التعارف يتم حيث

وغربها وشرقها، وقاراتها

بأقل من لمح البصر أو أقرب، وكانت هذه المسافة ال يصل بها أحد

إال بضرب أكباد اإلبل سنينا أو شهورا، أو كان األمر شبه مستحيل

لالتصاالت، مكلفة تكاليف تدفع كانت الزمن من عقد وقبل ،

واليوم التواصل شبه مجاني، سواء عن طريق الكتابة أوالمحادثة

الصوتية أو نقل الملفات والمراسالت.

2- كسر احتكار املعلومات:

من وسع الكل نشر مقال أو فكرة على كل القراء ومتابعي صفحته

بدون عراقيل، والمعلومات التي تنشر ال أحد يستطيع حكرها عن

المجتمع، بل تكون طرية وسهلة وتتناولها كل األيادي، وهذه من

مزايا التكنولوجيا في العصر الحديث حيث أصبح االنترنت مصدرا

موسوعيا يرتاده الباحثون من كل حدب وصوب.

3- التواصل ولم شمل األسرة والصلة.

نزح أواالستبداد الحروب فيها وقعت التي البلدان بعض في

معا العيش فرصة لهم تتح ولم األسرة، أفراد بعض

في مكان،ألسباب يضيق بالمقام سردها، فأصبح

نفقاتهم أو حياتهم من جزءا التواصل

اليومية، فكم من أم حنون لم تشاهد

وكم عقدين، أو عقدا ولدها

من زوج يتواصل مع كريمته و

ه د ال و وكم أ

شبكات فعبر وووو،

التواصل االجتماعي يتم اشباع

العواطف االنسانية ، وممارسة مسئولية الرعاية

مريض خاطر،وعيادة وتطييب وتعليم وارشاد ونصح بر، من

وزيارة قريب أوحبيب، ما يسميه البعض بر التكنولوجيا أو صلة

التكنولوجيا.

9 مجلة صناعة المستقبل

Page 41: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

شبكات التواصل االجتماعي ..

بين الفوائد والمضار

التكنولوجيا قربت كل ما هو بعيد، شره وخيره، صالحه وطالحه،

وأصبح العالم بالحدود، والبيوت بالجدران ، والمخازن بال مفاتيح،

فاإلنسان القدامى، المحال عقال عند ونالت المستور فكشفت

التكنولوجيا عصر اليوم فالعصر قديما، قيل كما بيئتة ابن

البشر، بين وحيدا عاش الركب عن تخلف ومن والملتميديا،

ومضيعا زمنه، وخاسر في ماله، ومن أراد أن يلحق القافلة فعليه

بالعلم والتعلم، و الحذر من سموم العولمة ومضارها، مع مسايرة

الماضي، اليوم أصبحت شبه ، فالحوسبة كل ماهو جدير وجديد

فيه، مرغوب غير الموبيل شاشة مع يشتغل ال تطبيق وكل

الحواسب ال الملموسة والشاشات الموبلة عصر في اليوم فنحن

المكلفة ثمنا،والثقيلة وزنا عند الحمل، والمستهلكة للكهرباء،

دخلت التكنولوجيا جميع مجاالت الحياة، بدا من المجال العسكري،

للدفاع وأخرى اإللكتروني، للهجوم صممت برامج اليوم فهناك

والتحذيرات، وأصدرت قوانين للجرائم اإللكترونية.

وأما المجال االقتصادي والتعليمي والطبي واالتصاالتي والصحافة

واإلعالم، فقد فاقت التكنولوجيا عن األنظمة التقليدية، وأثبتت

للعيان ظاهر هو مما وسعرا. وسرعة وكيفا، كما جدارتها

ومشاهد في حياتنا اليومية.

شبكات الرقمي عالمنا في الحديثة التطبيقات أحدث ومن

اإلعالم أو البديل، أو االفتراضي واإلعالم االجتماعي، التواصل

الجديد، لحلولها محل االعالم التقليدي المسيطر عليه من جهات

في الباحثون ويختلف مضارها؟ أو فوائدها فماهي ، المراقبة

تقييمها وتصنيفها، بين متشائم منكر، ومتفائل مستبشر، وهل

إيجابياتها أكثر من سلبياتها أم العكس؟

مواقع عن عبارة فهي اإلجتماعي التواصل شبكات عرفنا لو

من عدد بين للترابط خصيصا صممت إلكترونية ومنصات

أو الصوت أو بالنص بينهم المعلومات وتبادل المستخدمين،

استمارة بمإل الجديد المستخدم يقوم حيث أوالفيديو، الصورة

العضوية مجانا وموافقة شروطها، بعدئذ يدخل المشترك فضاء

الموقع عند المتوفرة الخدمات من ويستفيد االفتراضي العالم

قائمته، الى أصدقاء إضافة ومنها عنه، التسجيل تم الذي

والدردشة عبر ذبذباتها.

أشهر شبكات التواصل اإلجتماعي.

الفيسبوك: موقع ويب وأحد أشهر وسائل التواصل اإلجتماعي

ويمكن تعريفه بأنه شبكة اجتماعية وتديره شركة »فيسبوك«

جامعة طالب بين للتواصل م 2004 عام الشبكة تأسيس تم

هارفارد األمريكية من قبل الطالب المبرمج )مارك زوربيرغ( وفي

عام 2007 م أصبح الموقع مشهورا ولقي إقباال شديدا حول أرجاء

العالم ووصل عدد المشتركين حوالي مليار وزيادة لحظة كتابتي

المشتركين بين للتواصل مجانية خدمة ويوفر السطور، لهذه

فرادى، أومجموعات، ويمكن انشاء مجموعة خاصة ال يمكن ألحد

ومن بطلبه، المجموعة مجلس موافقة بعد إال إليها الوصول

منير عبد اهلل الحاج عبده

مجلة صناعة المستقبل8

Page 42: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

3 - تطبيقات الفيس بوك:

تطبيقات الفيس بوك اصبحت في الفترة االخيرة من اخطر طرق

بالضغط عليه تقوم ، وهي عبارة عن تطبيق مشوق االختراق

ويطلب السماح واالذن فتقوم انت بالسماح فيتحكم في حسابك

وصفحتك الجروبات علي ومنشورات الصدقائك رسائل ويرسل

، ! المهمة بنفس يقوم عليه يضغط من وهكذا اذنك بدون

مجهولة التطبيقات من فاحذر هذا، من اخطر هو ما وهناك

المصدر. هناك تطبيقات تقوم بسرقة معلوماتك واخري بيانات

حسابك .. الخ.

4 - حفط الباسوورد يف املتصفح:

الكثير من المستخدمين او ربما جميعهم يقوم باستخدام خاصية

او بوك الفيس باسورد سواء المتصفح داخل الباسوردات حفظ

غيرها ، وهذا امر طبيعي ولكن في بعض االحيان يمكن اختراقك

من خاللها، بواسطة خيار المطوريين في المتصفح او عن طريق

برامج يسمى )Stealers( وهو عبارة عن برامج صممت خصيصا

لسحب هذه الباسوردات من المتصفح وارسالها الي المخترق.

5 - تسجيل الدخول الي حسابك من كمبيوتر عام:

عندما تقوم بالتسجيل في حساب الفيس بوك من جهاز كمبيوتر

، فبالتأكيد يمكن الي شخص عام فهنا حسابك اصبح غير امن

سحب الكوكز او حتي الجهاز يمكن ان يكون به اداة تجسس ! ، فال

اذا اال الي حسابك من جهاز كمبيوتر عام الدخول تقم بتسجيل

قمت باخذ االحتياطيات الالزمة.

المهندس: عبداهلل يوسف )قيلوا(

مصصمم جرافيك ومطور مواقع

الهاكرز باختراق حسابك على

7 مجلة صناعة المستقبل

Page 43: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

غياب تراكمات نتيجة متجذرة األراضى تعقيدات تبقى

الملفات أصعب من واحدة وستكون والقانون السلطة

وأعقدها فى المرحلة القادمة.

شبكات انهيار الشحن: أو الركاب لنقل الطيران شركات

الطرق واندالع قطاع الطرق والمسلحين على امتداد الطرق

مكابدة على الكثير أرغمت الصومال ووسط جنوب فى

رديئة الجودة الخاصة قليلة للطائرات الباهظة التكاليف

البسيط للمواطن يمكن كيف تتخيل أن فلك الخدمة،

200 100 دوالر من مقديشو لبيدوة على مسافة دفع تذكرة

كم فقط بيد أن المخاوف األمنية تجعل ذلك الخيار الوحيد

والمتاح.

المركزية الدولة سقوط تزامن االتصاالت: خدمات

التكنولوجيا ثورة ظهور بداية مع التسعينات مطلع

االتصاالتية, ونظرا لحاجة الناس الملحة إلى جهاز تواصل

يربط بين األسر التى أجبرتهم الحروب على النزوح والهروب

الفرصة إلنشاء البعض إلى كل حدب وصوب فقد استغل

شركات اتصاالت خاصة تسد هذه الحاجة الضرورية.

الحكومة تنظر الصومال: فى الحكومية غير الهيئات

والمنح األجنبية المساعدات إلى المتعلمة والطبقة

الخيرية وسيلة للكسب الفاحش والتربح حيث تكثر فيها

البعد عملية االختالس وغسيل األموال مما جردها من

اإلنسانى تماما.

تتخذ من نيروبى املنظمات غري الحكومية العاملية:

مقرات فخمة يتواجد فيها اآلالف من الموظفين الفاسدين

يختصر جل نشاطاتهم بالقيام بالسفر إلى الصومال بين

افتراضية واستنتاجات تقارير وكتابة واألخرى الفينة

المال معظم تبديد ويتم المعاش الواقع عن بعيدة

غير ميدانية وبحوثات عقيمة أعمال ورش إقامة فى

حقيقية ورحالت إلى بعض المدن والناتج الملموس يكاد

يكون صفرا غير أن المتورطين فى هذا السلك اإلجرامي

لديهم يوجد أثرياء لصوصا يعدون أجانب أو صوماليون

تحريك فى فعال بشكل ويشاركون اقتصادى نشاط

العجلة االقتصادية فى العاصمة مقديشو.

وتجاوز اجتماعية شبكة اكبر شك بال هو بوك الفيس

معقل هو اصبح فقد ولذلك ، مستخدم المليار حاجز

الهاكرز واالكثر استهدافا ، وهناك عدة طرق يمكن للهاكرز

من خاللها اختراق حسابك وهي:

1- الصفحة املزورة ) االكثر شيوعا يف العالم (:

في شيوعا االختراق طرق اكثر من هي المزورة الصفحة

إختراق الفيس بوك او اإليميل في العالم ، وببساطة هنا

وبها بوك الفيس تشبهه صفحة بإنشاء المخترق يقوم

رابط إنشاءها على والباسورد ويتم اإلميل لتسجيل خانه

او ألي إرسالها لك الفيس بوك ويتم الي حد كبير يشبهه

شخص ومعها عبارة مشوقة مثل »شاهد فضيحة فالنة

الكثير فتقوم لها التي يتشوق العبارات ...« وغيرها من

بالدخول بدون ان تنتبهه فتظهر لك هذه الصفحة وتطلب

ال انت الفيس بوك وهنا الي الدخول اعادة تسجيل منك

االساس من بوك الفيس خارج هو الرابط هذا ان تنتبه

البيانات تدخل ان وبمجرد بوك الفيس رابط ليس وانه

يتم ارسالها للمخترق في شكل ملف تيكست ومن ثم يقوم

المخترق بتحميلها وهكذا يصبح الحساب قد اخترق.

keylogger – 2 راصد لوحة املفاتيح:

كي لوجر وهو برنامج عادة يكون مدمج مع سيرفر االختراق

، المستخدم يكتبه ما كل تسجيل و برصد يقوم بحيث

كل ضغطة على لوحة المفاتيح تسجل في ملف و ترسل

عادة الكيلوجر. بإنشاء قام من أو المخترق الى مباشرة

الحساسة المرور كلمات و رصد التجسس ما يستعمل في

هو األخرى، الحسابات مرور كلمات و االئتمان كبطاقة

بوك الفيس حساب باسورد الختراق الطرق أسهل يعتبر

او الختراق جهاز بالكامل بجميع الحسابات المسجلة عليه!.

أشهر 5 طرق يقوم الفيس بوك

مجلة صناعة المستقبل6

Page 44: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

األنشطة التجارية أو تنظيمها لغياب الهيكل اإلدارى أوال، وعجز

بقطاع لها دخل ال أنها كما ثانيا، الحراك التنفيذية عن اآللية

المواصالت واالتصاالت والمصارف وجميع أوجه الخدمات وكنتيجة

طبيعية تولدت خاصة احتكارية مثل )هرمود ودهبشيل( حيث

استقلتا المال والنفوذ للتأثير على القرار السياسى.

جملة لصياغة البرلمان استعداد ضوء وعلى 2013م عام فى

هرمود شركة سعت األجنبى لالستثمار المنظمة القوانين من

جاهدة للحيلولة دون استصدار قانون يسمح للشركات األجنبية

المنافسة معهم وفعال نجحت فى احتواء األمر واخماده.

و السلطة فى المتنفذين المسؤولين من طبقة تكونت لقد

بعض رجال األعمال الفاسدين استفادوا من مناصبهم السيادية

لنهب المال العام واحتكار الصفقات عن طريق الدولة بل حتى

من ومسمع مرأى على األسواق فى ببيعها يقومون المعونات

الجميع دون أدنى مخافة من المساءلة والمالحقة.

يجب المجال هذا فى والعوائق التحديات عن الحديث عند

التطرق الى :--

غياب الهيكل اإلدارى لدى الدولة أوال واآللية التنفيذية ثانيا ■

كما ذكرنا حتى األراضى ال تملكها الدولة وال دخل لها بعملية بيع

وشراء العقارات وال تملك شئ من األنشطة التجارية فى البالد,

يكون يكاد االقتصادى المسار على الدولة تأثير فان هنا من

معدوما.

فى ■ المركزية الحكومة انهيار على قليلة غير فترة مضت

الصومال والتى كانت تعمل على ترميم الطرق والمرافق العامة

معها وتضررت والخراب للضياع استسلمت و الصيانة فغابت

األول الزراعى المنتج السفلى شبيلى اقليم التجارية, الحركة

فى الصومال والمتاخم إلقليم بنادر ومع ذلك فان عملية نقل

الزراعية الى مقديشو ليست سهلة بالمرة رغم قرب المنتجات

المسافة.

غياب النظام وانعدام األمن واألمان نتج عنه تفشى العديد ■

من قطاع الطرق والمليشيات الذين يفرضون الكثير من اإلتاوات

البلد مما يضيف من عبء إضافى على القوافل التجارية داخل

على سعر المنتوجات وبالتالى غالء األسعار.

الذين ■ األعمال رجال بين تجارى تنسيق وجود عدم

يستوردون السلع والخدمات من الخارج األمر الذى يؤدى الى زيادة

وقد صحيح والعكس المحلية األسواق فى الطلب عن العرض

خالل من المنافسين إلطاحة األعمال رجال من البعض يتعمد

ليضخوا الخارج من يستوردونها التى الماركات استنساخ طلب

فى السوق وبكميات هائلة وأسعار منخفضة نظرا لقلة جودتها،

بنار هادئة وإن يجرى اقتصادى أهلي تناحر يوجد أخرى بعبارة

بخطورته يشعر ال قد الكثير, االقتصاد من تستنزف لكنها

الكثير، ألنها عادت بالنسبة له شيأ مألوفا وطبيعيا خالل عقود

الفوضى ,كذلك فانه اليوجد تنسيق بين الملحقات التجارية فى

السفارات الصومالية ورجال األعمال الصوماليين فى تصديرهم

واستيرادهم.

عملية االستيراد ال تخضع إلى رقابة صحية أو رعاية جودة ■

مغشوشة غذائية سلع األحيان بعض فى يوجد قد وبالتالى

من الماليين حياة على الحتمية خطورتها إلى فباالضافة

من الشركاء من غيرهم خسارة فى تتسبب فانها المواطنين

رجال األعمال الملتزمين بالمعايير السليمة.

المدينة فى االقتصادية األنشطة أنواع أبرز تلخيص يمكننا

كالتالى :--

بمهاراتهم الصوماليون اشتهر لقد املستوردة: البضائع

وروح المعلوماتية شراكتهم ذلك فى وساعدهم التجارية

التجارى النجاح التى يمتلكونها مما يزيد من معدل المغامرة

السلبى فالتنافس أبدا البساطة بتلك ليست األمور أن غير

التنظيمية الضوابط وغياب والخدمات السلع وتشابه بينهم

يدمر الكثير من المكاسب.

والمؤسسات للدولة الرئيسية المقرات تتركز العقارات:

الكبيرة فى منطقة صغيرة آمنة نسبيا دون غيرها أدت الى غالء

أراضى وعقارات تلك المناطق من هنا ازدادت أعداد السماسرة فى

شراء فى تخصصوا األراضى تجار من عدد نشأ كما المجال هذا

المشبوهة الملكية أو ذات الوثائق المفقودة والعقارات األراضى

الوثائق على الحائزة نظيرتها من بكثير ثمنا أقل بأنها علما

والمستندات األمر الذى سيولد تبعات خطيرة حتما, والجدير بالذكر

أن بعض المسؤولين فى إدارة بلدية مقديشو فى عهد الحكومة

المركزية المنهارة أنشئوا مكاتب توثيق عقارات خاصة يقدمون

الدوالرات من اآلالف مقابل وتحديدها األراضى ملكية اثبات

مالك من للكثير المفضلة الواجهة توغمبى عمر مكتب ويبقى

أنه يعيش هو المدينة مع أراضى األراضى الحتكاره جل ملفات

شخصيا فى أوروبا.

5 مجلة صناعة المستقبل

Page 45: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

اقتصاد مقديشو ...تأثيرات غياب الضوابط

محمود عيسى فارح

التام والغياب العارمة الفوضى

والتنظيمات التشريعية لآلليات

الى أدت عقدين من ألكثر الرقابية

االقتصادية العملية تتحول أن

الى خاصة ومقديشو الصومال فى

تخضع ال مفتوحة مصارعة حلبة

لقواعد وال قوانين، وانما العتبارات

تتحكم الغابة بقانون أشبه خاصة

ليست تلك مافيا, شبكة بأطرافه

مبالغ تحليالت أو تكهنات مجرد

الصغير يعرفه واقع هى بل فيها

معرفة تحاول فعندما الكبير، قبل

فالن لفندق الفالنى التفجير عن أفعاله وردود الشارع نبض

نتاج بأنها ذلك تفسير الى منهم الكثير يسارع فالن محل أو

ذلك يكون ال قد دموى, صراع إلى تطورت اقتصادية منافسة

التحليل األمثل إذا نظرنا أن رجل األعمال اإلنتهازي ال يمكنه إقناع

أو أحدهم بتفجير نفسه فى سبيله من دون مسوغات عقدية

أن الكثير من اإلغتياالت واألعمال تبريرات دينية، لكن المتواتر

والحكومة لذلك, نتيجة بالفعل حدثت المدبرة التخريبية

اإلقتصادية الفعاليات عن تماما مغيبة الضعيفة الفدرالية

تراخيص اصدار على دورها يقتصر حيث التجارية واألنشطة

أو الجهة لتلك الجدوى وعديمة األثر محفوظة غير نفعية

الحماية توفير على تقدر ال الصومالية الدولة بأن علما ذاك

للمحالت كما أنه ليس بمقدورها متابعة الصحة المهنية ورقابة

مجلة صناعة المستقبل4

Page 46: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

كلمة مدير التحريرمع بداية العام الجديد نتطلع المزيد من التألق في سماوات اإلبداع والبحث العلمي، وقد انقضت سنة حاول مركز

»القرن اإلفريقي« إنجاز الكثير من المشاريع البحثية والعلمية مع الكثير من العثرات واجهتنا خالل عام كامل،

لكن بإصرار القائمين على أمر المركز تم تجاوزها.

القرن منطقة تهم شتى مواضيع فيها الباحثون تناول مطبوعة إصدارات أربع واحد عام خالل المركز صدر

اإلفريقي بصورة عامة، والصومال بشكل أخص.

مركز القرن اإلفريقي للتنمية والبحوث عقد ندوة سياسية بعنوان: أزمة جالكعيو .. حلول ومقترحات شارك فيها

خبراء عسكريون ومسؤولون سياسيون وشريحة كبيرة من األكاديميين ورجال أعمال من الغرفة التجارية وقدم

المركز توصياته لحل األزمة وتم نشرها عبر وسائل اإلعالم المختلفة. كما عمل المركز ملتقاه السنوي األول لرواد

المركز تحت شعار: نحو غد أفصل للبحث العلمي.

ويتطللع المركز أن يستمر عطاؤه ويحقق جدول األعمال المخطط لعامه الجديد وربنا يجعل رحلته هذه رحلة

علمية عملية تكون غرسه طيبة لنظام أفضل.

نتقدم أن نرجو كما األفريقي، القرن منطقة داخل وثقافيا سياسيا فاعلين نكون أن 2016 عام في نخطط

بخطوات ثابتة فيها قدر كبير من التأني نحو تأثير صناع القرار ببحوث علمية ترشدهم، وتوصيات هي عبارة عن

خالصة تجارب الباحثين، لتشكل لهم نبراسا اكاديميا يوجهم نحو القرار الصائب.

كما أننا نخطط تدشين مكتبة عامة يستفيد منها المجتمع، ونحرص أن تضم شتى التخصصات، ليستفيد منها

طلبة الجامعات والمعاهد العليا. وسنسعى جاهدين تشبيك عالقاتنا مع الخارج، خاصة وأن الصومال بلد بكر

بحثيا، ابتعدت األقالم -بقصد أو بغير قصد- عن تناول دراساته بشيء من البحث والدراسة، ومن أولى مهامنا

في المركز إعادة الزخم للدراسات الصومالية، وانتشال المواهب وصقلها بما يخدم رسالة المركز، ويعيد الصومال

الى دائرة الضوء بعد غياب طويل سجلتها الصومال ككيان سياسي قائم عداك عن مراكز صناعة الفكر.

في العام الجديد سننوع خدماتنا البحثية، ونضيف إليها ورش عمل وندوات سياسية ومؤتمرات فكرية، ورحالت

الكتاب لتسويق المبعثرة، وتشجيع الكتب، وإعادة كتابة المخطوطات عمل؛ الكتشاف الصومال، وكذلك عرض

مؤلفاتهم.

ما انجزه المركز يعود الفضل إليه إلى العمل الجماعي، والمشاركة الفاعلة من اإلخوة األعزاء، عرفتهم متفانين

في عملهم؛ راجين منهم أن يبذلوا مزيدا من الجهود.

كل عام وقراء صناعة المستقبل بألف خير.

ليبان أحمد شرى

3 مجلة صناعة المستقبل

Page 47: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

مجلة فصلية تصدر عن مركز قرن إفريقيا للدراسات والبحوث

المراسالتبوصاصو - بونت الند - الصومال

الهاتف: 0025290779802200252907606053

البريد اإللكتروني:[email protected]

المحتويات

في هذا العدد

اإلفتتاحية ...........................................

حوار مع الداعية الدكتور بالل فيليبس..

اشهر 5 طرق يقوم الهاكرز باختراق حسابك على الفيس بوك ..................

إقتصاد مقديشو ...تأثيرات غياب الضوابط ............................................

نحن .. وثقافة الجودة ........................

تعدد اللغات فى الصومال ..................

بين الفوائد والمضار .. شبكات التواصل االجتماعي ................

المقومات التربوية اإلعالمية في الخطاب اإلعالمي الدعوي المعاصر .......

تواضع مثقف .. د. عبد القادر غري ........

4

12

6

4

14

15

8

16

18

أشهر 5 طرق يقوم الهاكرز

باختراق حسابك على الفيس بوك

حوار مع الداعية الدكتور بالل

فيليبس..

المقومات التربوية اإلعالمية في

الخطاب اإلعالمي الدعوي المعاصر

فريق التحرير

القسم الفني

رئيس التحرير

هيئة التحرير

التصميم واالخراج

نائب الرئيساالستاذ/ ليبان احمد شري

االستاذ/ فارح بنين بوصاالستاذ/ خضر أحمد نور

المهندس/ عبداهلل يوسف موسى )قيلوا(

االستاذ/ عبد الفتاح نور أحمد )أشكر(

المقاالت ال تعبر بالضرورة عن رأي المجلة

مجلة صناعة المستقبل2

Page 48: Cadadka 4aad | Yagleelka aayaha صناعة المستقبل