Top Banner
64

Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Jul 24, 2016

Download

Documents

qaylo

Magazine ka yagleelka aayaha Wargeys 3 biloodle ah oo ka faallooda arrimaha Bulshada & Siyaasadda مجلة صناعة المستقبل مجلة فصلية تصدر عن مركز قرن إفريقيا للدراسات والبحوث تعنى بالبحوث والدراسات السياسية ونشر الثقافة
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل
Page 2: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Wargeys 3 biloodle ah oo ka

faallooda

arrimaha Bulshada & Siyaas-

adda

Madaxa Wargeys-ka

Liibaan Axmed Shire

Ku Xigeenka Madaxa

C/fataax Nur Axmex

(Ashkir)

Tafaftiraha

Faarax Biniin Boos

Xog-hayn

Khadar Axmed Nuur

(Oog)

Design & Graphics

Cabdallah Yusuf Muse

(Qaylo)

Address

Bosaso - Puntland, Somalia

Telephone: +252-90-7798022

E-mail: yagleelka.aayaha@

gmail.com

TUSMO

Ereyga madaxa wargeyska

Qorayaasha Cadadkan

Maxaan Ka baranay Gurmadkii Qaxootiga Yaman

Waayaha Adduunka

Xarunta Geeska Afrika ee Horumarinta & CIlmi Baarista

Maxay tahay sababta Soomaaliya Dawlad xoog lihi ..

Ka soo kabashadii Burburka

Dhacdooyinka Bulshada

5 faa’ido oo facebook-gu leeyahay oo aanay ku jirin ..

Tahriibku waa musiibo qaran

Musuqmaasuq

Doobkii Bannaan baxay wuxuu ka booduu dareemay..!!

Wareysi Dr. C/raxmaan Baadiyow

Dhoofka Xoolaha Soomaalida Xilligii ay Jirtay Dawladdii ..

5

3

15

24

33

6

16

26

10

20

27

13

22

28

Page 3: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

5

13

20

26

6

15

22

27

10 24

Liibaan Axmed ShireBartay siyaasadda & dhaqaalaha,Madaxa wargeyskaYagleelka-aayaha.

Cadulqadir Cabdulx-akiim Cismaan,Qoraa

Maxamuud Ciise Faarax,Ka baxay Jamacadda Al-azhar - Qaahira

Siciid Axmed Taajir,Bare ka trisan Jamacadda Bariga Africa - Bosaso

Faarax Biniin Boos,Bare ka trisan Jamacadda Bariga Africa - Bosaso

Khadar Axmed Nur,Annimal Production & Business Adminis-tration

Axmed Barre J.Ottowa, hanti dhowraha Shirk-adda Tawfiiq - Boosaaso

Abdallah YuusufGraphic Designer& Web Developer,East Africa University

Siciid Cabdi Xas-san Hormuudka Kulliyadda BBA ee Jaamacadda Bariga

Abirahman Abdira-sak Executive Director - Tadamun Social Society

Qorayaasha Cadadkan12

Page 4: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 4

Page 5: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha5

EREYGAMadaxa Wargeyska

Qoraalku wuxuu ku leeyahay muhiimad weyn iyo martabad sare marka la eego ilbaxnimada Islaamka, wuxu Eebbe ku leeyahay kitaabka Quraanka ah:

( اقرأ باسم ربك الذي خلق خلق اإلنسان من علق اقرأ وربك األكرم الذي علم بالقلم علم اإلنسان ما لم یعلم )( ن والقلم وما یسطرون )Eebbe weyne kuma dhaarto intii uu unkay waxa ugu abuurista wacan mooyee, wax-aana ka mid ah qalinka oo ah aaladda qoraalka, waana shaygii koobaad oo Ilaahay abuuro sida ku soo aroortay Xadiithka Shariifka ah.Qalinku waa la hadlaha bini’aadanka, waa aftahankooda, waa afhayeenkooda, waa waaniyahooda, waa wariyaha iyo hiddo sidaha, isagaa lagu maamulaa dhulka, wax-aa lagu maareeyaa dawladaha, qalinku waa sidaha fahanka, waa u hadlaha carrab-ka aamusan, qoraal qalin lagu qoro waa qadarin weyn oo qof qaato iyo quud waafi ah, qofka aqoonta leh wuxuu u yahay saldanad, qalinka ayaa lagu waariyaa cilmiga, asagaana lagu xaqiijiyaa wixii xuquuq ah, haduusan qoraal jirinna waxaa dabar go’i lahaa taariikhda ummadaha, waxaa baabi’i lahaa sooyaal soo dhigmayey muddo dheer, kuwa danbena ma barteen inta hore dhaqankeedii. ʺQalinkaa Wax Suureeya, Kugu Sima Halkaad Doonto, Saaxiib kal furan weeye, Sunto faro ku hayntiisa Waligaa ha sii daynin.Waxaa tiriyey tixdaas Maxamed Ibraahim Warsame (Hadraawi)Ummadeena Soomaaliyeed uma janjeerto dhinaca qoraalka mana qadariso diiwaan galinta, taas ayaa keentay inay dhunto taariikhda Soomaalidii hore, inta laga hayo oo yarna oo xilliyo dhow ahaydna waa in muran badani ku jiro oo la isku khilaafo warin-teeda, waxaa naga duwan umadaha kale ee leh taariikh iyo sooyaal diiwaangashan.

Liibaan Axmed Shire

Page 6: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 6

MAXAY TAHAY SABABTA SOOMAALIYA DAW-LAD XOOG LIHI UGA DHALAN LA’ DAHAY?!!!!Ahmed Mohamed Barre

Dalka Soomaaliyeed waa dal haysta fursad ah inuu noqdo dalka Geeska Afrika ugu xoog iyo dhaqaa-lo badan; waayo wuxuu haystaa fursado badan oo arrintaas u sahlaya waayo waa dal ku yaal goob is-taraatiiji ah, leh khayraad dabiici ah oo badan sida shidaal, macdan, xoolo, beero, iyo bad aad u dheer oo dhererkeedu yahay 3333 km, Waa dal dadkiisu isku midab, diin, iyo dhaqanba yihiin, laakiin nasiib dar-ro, xaqiiqda Soomaaliya ka jirtaa waa gaajo, cudur, iyo amaan darro haysata muddo kor u dhaaftay 20 sano.Haddaba maxaa kallifay in dalkani dhulka galo?Maxay tahay sababta dalkani u degi la’ yahay?Yaa ka danbeeya musiibada burcad badeedu inay heerkaas khatarta caalamka gelisay gaadho? Markii dawladii dhexe ee Soomaaliyeed bur burtay

oo dalkii gablamay, waxay shirkadaha reer galbeed-ka iyo aasiyaanku fursad u heleen inay soo galaan baddii Soomaaliya oo

kheyraadku ka buuxay oo ugu dhaqaaqeen jiriif iya-goo ilaaway damiir la’aan awgeed qanuunkii caala-miga ahaa oo u diidayey inay dawlad kale kheyraad-keed si sharci darro ah ku gurtaan, waxaa taas ka sii darran inay isticmaaleen dariiqooyin kalluumaysi oo aad u sarreeya oo xitaa kalluunada qaarkood oo mamnuuc ka ah in la dabto ay dabteen, waxaa taas ka sii daran inay bambooyin isticmaaleen oo ay dhaawac badan gaarsiiyeen kheyraadkii ummadda Soomaaliyeed. Intaas oo dhan waxaa ka sii daran in shirkadaha dawladaha reer galbeedku oo ka faa’ii-daysanaya dawlad la’aanta Soomaaliya ka jirta inay haraagii wershadaha nukliyeerka ku daadiyaan xe-ebaha Soomaaliya iyagoo la kaashanaya maafiyada adduunka laga yaqaan iyo wax ma garato Soomaa-liyeed. Markii suunaabidii dhacdayna suntii ku soo hurguftay xeebaha Soomaaliya, halkaas oo ay ka

Page 7: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha7

dhasheen cuduro badan oo aan horay ummadda Soomaaliyeed u arag, dad badan oo Soomaaliyeedna maantay la il daran yihiin.Haddaba sidee burcad badeedu ku bilaabatay?Markii maraakiibtaas reer galbeedka iyo aasiyaanku dhibtaas ku qabteen dadkii iyo kheyraadkii dalka oo dhallintii kaluumaysatadu dhibaatooyin kala kul-meen maraakiibtan waaweyn oo shabaagahoodii yar yaraa ka jar jaray una diiday inay u soo dhowaadaan ayaa kacdoonkan lagula dirirayo maraakiibtaas bilo-wday. Kadibna reer galbeedku sii horumariyeen si ay qiil ugu helaan xeeladahooda guracan oo ay rabaan inay dano iyaga u gaar ah ku gaaran oo ay dunida ku kantaroolaan.Qisadan dhallinta Soomaaliyeed sameeyeen ee ah la dagaallanka maraakiibta sida sharci darrada ah uga kalluumaysanaysa dalkooda waxay mid la mid ahi ka dhacday xeebaha dalka maraykanka sanidihii (1756-1763) markii maraakiibta dawlada ingiriisku jariifka ka bilaabeen, markaas ayaa madaxweynihii dalka maraykanka ee markaa talada dalka hayey George Washington heshiis la galay burcad badeed

maraykan ah si ay khayraadka dalkooda uga difaac-daan dawlada ingiriiska.Haddaba muxuu dalkeenu dawlad xoog leh oo da-naha dalka hanan karta u la’ yahay muddo labaatan sano ka badan?!!!!Waa qorshe fog oo dawladda Maraykanku ka leed-ahay dalka Soomaaliya. Markii dalku burburay oo dagaallada sokeeye dalka ka dhaceen muddo sanad kadib ah ayaa ciidamada dalka Maraykanku ka soo degeen xeebaha magaalada Muqdisho, iyagoo ku andacoonaya inay dalkan dhibaataysan rajo dawlad-nimo u soo celinayaan. Waa markii ugu horraysay oo dawladda Maraykanku ciidamo intaa le’eg dal af-rikaan ah ku yimaadaan, sidoo kale waa markii ugu horreysay inay ciidamo maraykan ahi qabsadaan dal kale iyagoo ku andacoonaya inay caawimaad u yimaadeen.Laakiin dhabtu waa sida ku qeexan warbixinta ka soo baxday dawladda Maraykanka(US state department) oo oranaysa in dawladda Maraykanku noqoto daw-ladda keliya ee adduunka ugu xoog weyn, sidaas dar-teed,waa inay saldhig weyn ka hesho Afrika iyo bad-

Page 8: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 8

weynta Hindiya, si ay caalamka u kantaroosho iyo in shirkadaha waaweyn ee dawladda Maraykanku daa-ha ka qaadeen shidaalo dalka Soomaaliya ku jiray ka hor dagaalada sokeeye.Nasiib darro, in ciidamadaasi dalka ku negaadaan waxaa u diiday maleeshooyinkii Soomaaliyeed ee Xamar ku sugnaa. Waana tii ciidamada maraykan-ka kaga dhinteen 18 askari , lagana masalay filimkii caanka noqday ee la oran jiray Black Hawk Down.Maalintaa laga bilaabana waxaa bilaabatay siyaasa-dii maraykanka ee ahayd in aan Soomaaliya dawlad dambe oo xoog leh ka dhalan, waxaana taas ka sii da-ran in Soomaaliya loo kala qaybiyo gobollo oo la kala qoqobo; si sahlan loogu xakumo loogana dan gaa-ro. Waana arrinta ka dambaysa in Soomaaliya lagu dhiiri geliyo inay noqoto federaal, inkastoo aanay lahayn calaamadihii ummadi federaal ku noqon ji-rtay, haddana inta badan Soomaalidu ku qanacday, waayo waxaa kala dilay cudurka aan dawada illaa hadda loo hayn ee qabyaaladda.Waana sababta Soomaaliya ilaa hadda ay uga dhalan la’ dahay dawlad xoog leh oo danaha ummadda Soomaaliyeed ilaalisa.Sidoo kale dawladda maraykanku waxay ka gaas-haamanaysaa dibirtii ay la heshay dawladda Suudaan kadib markii dagaalku Suudaan ka bilow-day in shirkaddii Maraykanka ee Exxon ee shidaalka ka heshay dalka ay dagaalka ka carartay, dabadeed markii dawladdii Bashiir timi oo shidaalkii dawladda Maraykanku soo saartay maantay laga iibinayo dalka Shiinaha oo dawladda Suudaan heshiisyo la gashay oo ilaa hadda la leedahay xiriiro wanaagsan.Waana sabab ka mid ah sababaha Maraykanku u diidan yahay in dawlad xoog leh oo soomaaliyeed oo danaha Soomaali ka talin karta inay dhalato oo ceelasha shidaalka ee Maraykanka ee Soomaaliya ku yaal cid kale kula heshiin karta.Markii dawladdii Cabdullaahi Yuusuf xilka qabatay dawladda Maraykanku waa diiday inay aqoon sato weliba isagoo la saaxiib ahaa , markii uu Cabdullaahi Yuusuf safar ku tegay Shiinahana waa tii saxaafadda Maraykanku aad uga hadashay iyagoo uga gol leh khatar baa soo socota oo ninkani wuxuu u janjeeraa dhinaca Shiinaha. Laakiin markii maxkamaduhu soo

baxeen oo ka adkaadeen qab-qab la yaashii dagaalka , dalka koonfurtiisana qabsadeen oo la helay dege-naansho muddo lix bilood ah taasi waxay wel-wel gelisay dawladda Maraykanka oo ka baqaysay in Soomaaliya mar kale cagaheeda isku taagto, taasi waxay dawladda Maraykanka ku kalliftay inay soo dhoweyso dawladda Cabdullaahi Yuusuf oo markaa saaxiib la ahaa dawladda Itoobiya, kadibna dagaal xoog leh lala galay maxkamadihii oo la jebiyey, ayna noqotay markii ugu horraysay 30 sano kadib dagaalkii Ogaadeeniya in ciidamada xabashidu soo gaaraan xeebaha Soomaaliya. Nasiib darro, ciidama-dii xabashidu waa ku guul daraysteen dagaalkaas waxaana lagala hor tegey dagaal xoog leh. Muddo yar kadibna waa tii Cabdullaahi Yuusuf markii lagu dan gaaray lagana dareen sanaa inuu yahay nin wax badani u qarsoon yihiin laga takhalusay, oo qoladii maxkamadaha markii la kala jebiyey qaybtii Shariif-ka la caleema saartay oo uu madax weyne ka noqday dalka Soomaaliya.Haddaba waxaa is weydiin mudan sababta Soomaa-liya ay u tahay goob istraatiiji ah?Sababtu waa Soomaaliya oo ah dal kheyraad badan oo ku yaal badweynta Hindiya oo ah sababta ugu weyn ee Maraykanku Soomaaliya u danaynayo, waa-na sababta suurta gelisay inay Maraykanka iyo daw-ladaha Yurub u dhiiri geliyeen in burcad badeeddu xoogsato oo ay qayb libaax ka qaateen, meeshii laga rabay inay cudurdaar ka bixiyaan magdhowna bixi-yaan dhibkii ay ummadda Soomaaliyeed u geysteen, waxay arrintii burcad badeedda u beddeleen inay tahay argagixiso iyo in dagaal yahanada mayalka adagi ka dambeeyaan dhibkaan caalamka saameey-ey, si ciidamada dawladaha reer galbeedka ee saldhi-gyada ka raba badweynta Hindiya ay mar marsiinyo ay xeebaha Soomaaliya ku yimaadaan u helaan waa-na tan dhacday.Haddaba maxay tahay ujeedada rasmiga ah ee Maraykanka iyo xulafadiisu ay u rabaan inay kanta-roolaan xeebaha badweynta Hindiya ee Soomaaliya?Jawaabta su’aashan iyo kuwo kaloo badan waxaan idinkaga haqab tiri doonaa cadadyada soo socda ee Majalladda.

Page 9: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha9

Page 10: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 10

Page 11: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha11

facebook waa wehel qofkii aan wehel lahayn, waxaa-na lagu tiriyaa qofkii aan lahayn account faceboo-ga dadka ka dhacsan technology-yadda, haddaba noo ogolaada inaan halkaan idiinku soo gudbino (5 ) faa’ido oo facebook-gu leeyahay oo aanay ku jirin in aan asxaabta kala xiriirno: sawirka dadku ka haystaan baraha kulanka bulsha-da ayaa ku soo koobantay inuu yahay meel asxaabta iyo eheladu ku xiriiraan, wararkana ku kala qaataan, comment-yadana ( faallooyinka ) isku weeydaar-sadaan, laakiin xaqiiqo ahaan intaas kuma koobna, waxay mareegahaas albaabada u fureen faa’idooyin badan oo kala duwan, sadarradaan soo socda ayaan kaga hadli doonaa (5 ) kamida faa’idooyinkaas:1. ku milanka bulsho kale oo ah noocaad dooratid adigu:Waxaa badan in qof naga mida uu jecel yahay in uu ku takhasuso wax gaar ah, waxaana badan in ay curyaamiyaan bulshada uu ku dhex noolyahay, si uu u helo ama u gaaro meeshuu ku taamayo, waxaa-na badan inuusan ka dhex helin qof ku dhiiri geliya ama la jecel waxaas uu ku haminayo. laakiin asagoo facebook-ga u sii maraya waxaa usuurto galaysa in uu la saaxiibo dad ay isku jawi yihiin, sidoo kale isku takhasus yihiin si uu ula socdo khibradaha dadkaas kale ee uu facebook-ga saaxiib kala yahay.2. La socodka dadka caanka ah:in badan oo ka mida dadka caanka ah, ducaadda, dadka wan-wanagsan iyo ganacsadayaasha waxay leeyihiin bogag facebook-ga ah, bogagaas ayaad la socon kartaa adigoo Like kaliya siinaya, ka dibna

wax walba oo la soo galiyo ama lagu baahiyo boggaas uu imaanayo hortaada. 3. La socodka wararka deg-degga ah:dad badan waxay jecelyihiin inay warark ka helaan bogagga facebook-ga arrimo ay ugu weyn yihiin:b) waxaa kuu suurto galaya in aad la socotid dhowr bog oo meelo kala gadisan ah, si wararkii adduun-ka oo dhan uga soo muuqadaan bog-gaaga (Home page-kaaga).t) helitaanka wararkii oo toos uga yimid dadkii, oo aan la soo tafaftirin waxna laga soo badalin taasoo aad xaqiiqada ugu dhow.j) wararka ka soo muuqda facebook-ga waxay aad uga dheereeyaan kuwa ka soo muuqda mareegaha wararka (website-yada), sababtoo ah mareegaha wararku waxay sugaan inta warku uu dhamaystir-mayo laguna kalsoonaanayo.4. Xayaysiinta nafta iyo badeecadda:waxaa u fududaanaysa qofka inuu suuq geeyo nafti-isa iyo fikradihiisa, sidoo kale badeecadiisa hadduu yahay ganacsade, weliba asagoo fadhiya gurigiisa ama xafiiskiisa.5. Waxaad ku noqonaysaa caan:“facebook-ga waxaad ku noqonaysaa caan” oraah-daas waxaan ka soo xigtay saaxiibkay Cabdullahi Bootaan. Ugu danbayntii waxaan ku marti qaad-nay qormadeena Axmed Kadiye oo ka mid ah dhal-linyarada Soomaliyeed ee facebook-ga aadka looga yaqaanno. Anagoo weydiiney dhawr su’aalood oo koobkooban, hase ahaatee su’aalaha ka hor aan is weydiino waa kuma Axmed Kadiye?

faa’ido oo facebook-gu leeyahay aanay ku jirin in aan asxaabta kala xiriirno5

Page 12: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 12

Axmed Cabdullahi Axmed Kadiye waa nin dhalinyaro Soomaali ah, Magaalada Kassel ee waddanka Jarmalka ku nool, Kuna xeeldheer Baraha Bulshada, horena Blogger u ahaan jiray, shacbiyad badana ku leh Face-book-ga iyo Internetka Soomaalida.

Wareysi: Axmed Kadiye /Kadiye.fansf

S1: Maxay tahay sirta ka dambeysa in page-kaa-ga Vrified laga dhigo? J1: run ahaantii Bogga waxa uu leeyahay Fans aad u badan oo ku xiran, sanadihii 2012 iyo 2013 waxa uu ahaa Boggii ugu dadka iyo shacbiyada badnaa Bogaga Soomaalida ee Facebook-ga, waana bog madadaalo oo muuqaalo iyo bar-naamijyo u gaar ah leh, waxa uuna leeyahay ku dhawaad 85 kun oo taageere, marka arrimahaasi iyo kuwa kale oo badan ayaa saaciday in Boggay-aga la ansixiyo oo bog rasmi ah oo facebook-gu ay aqoonsanyihiin laga dhigo. S2: Khibradaaada, sidee facebook-ga dadka loo-ga wacyi gelin karaa? J2: Sida qeybaha kale ee warbaahintaba dadka wacyi gelin looga sameeyo, Facebook-gana runtii waa laga wacyi gelin karaa dadka, iyadoo loo maraayo dadka ay dadku wax ka maqlaan, sida Culumada, Siyaasiyiinta, Weriyaasha, Abwaana-da, Fanaaniinta iyo iwm. S3: Maxay yihiin noocyada dadka ee aad Beeg-sato? J3: Dadka Soomaalida nooc walba, gaar ahaan

dhalinyarada, maadaama ay ayagu u badanyihiin asxaabta Page-kayaga ama Facebook-ga ku jirta.S4: Maxaad ka faaidaysatay intaad isticmaalaysay baraha xiriirka bulshada? J4: Runtii waxyaabo badan, qaarna ay maadi yihiin qaarna ay macnawi yihiin oo aanan hadda halkaan kusoo wada koobi karin. S5: Maxaa kamid ah waxyaabaha Soomaalidu Face-book-ga ama Baraha Bulshada ay ka sameeyaan ee lagu amaani karo, iyo waxyaabaha lagu dhaliili karo? J5: Waxyaabaha lagu amaani karo Soomaalida ee Facebook-ga ay ka sameeyeen waxaa ka mid ah, dhanka Tabarucaadka iyo wax sadaqeynta oo runtii si fiican ay ugu caawiyaan walaalo badan oo Soomaali ah oo taakuleyn u baahan, Waxyaabaha lagu dhaliili karana waxaa kamid ah Qabyaaladda iyo iskala qeybinta oo runtii ay Soomaalidu Face-book-ga ama Internetka si weyn ugu isticmaasho, taasoona ah nasiib xumo, iyo mid kala fogaansho iyo naceyb ku abuuri karta jiilka cusub ee hadda jira oo waxyaabihii hore ee dhacay aanan danbi ku lehayn.

Page 13: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha13

Doobkii Bannaan baxay wuxuu ka booduu dareemay..!!

Halmar ayaa baraha bulshadu ku wada xidhi-idho oo uu ugu weyn yahay Facebook-gu wax-aa qabsaday sawirro wiilal dhallinyaro ah oo gacmaha ku sita warqado lagu soo xardhay weedho qalaad oo ay ka mid ahayd “ still I am single” lana micne ah weli waxan ahay doob oo ma guursan. Igama dhaadhicin sababta ay af-Soomaali u adeegsan waayeen oo ay afka in-giriiska u doorbideen maadaama bulshada ay la hadlayeen Soomaali tahay, farriintuna ku socotey waalidiinta Soomaaliyeed iyo hablaha ay dhaleen. Waxay ahayd dhacdo ugub ah oo malahayga dadka Soomaaliyeed aanay hore u maqal. Waxay ahayd dhacdo soo jiidatay dadka dersa arrimaha bulshadda iyo kuwa qalinka ku

falan ee wax qoraba. Waxay ahayd dhacdo abuur-tay dood dheer oo aan weli dhinacna u dhicin, khilaafkeediina taagan yahay. Waxay ahayd dhac-do Soomaalida qaarkeed la yaabeen oo amakaag dartii ay afka xidheen aamusnaana doorbideen iyadoo ay la noqotay in doorsoon dhaqameed uu dhacay, soo banbaxa doobabkana ku macneeyey dhacdo aakhiru samaan iyo duni sii galbanaysa xaalkeeda.Qaar kale afka ayey furteen oo cambaarayn ayay dusha uga tuureen doobabkaa soo bannaan baxay iyagoo ku sheegay ma sheexayaal sharaftii iyo karaamaadii ragga Soomaaliyeed meel kaga dha-cay, intaa kagama hadhine waxay ku eedeeyeen in ay yihiin kuwa ka dhacsan sooyaalka taariikheed

Page 14: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 14

ee dhaqanka Soomaalida oo hilmaamay mee-shana ka saaray xilli dumarka Soomaalidu dhif iyo naadir ahaayeen , oo ninka aan haysan bo-qol halaad iyo baarqab aanu gabadh inuu guur-sado haweysan jirin. Gabadhahana tartan loo geli jiray oo rag isku mudan jiray, ninba ninkuu ka aftahansanyahayna uu ahaa xiddiga iyo haly-eeyga gabadhaa u badheedhi kara oo fagaaraha iska muujin kara. Maantase taa beddelkeeda ayaa jirta oo hablihii Soomaaliyeed Rabbi waa barakeeyey, afkaagoo ku ciila mooyee hanti kaa horjoogtaa ma jirto.Qaar kale oo seddexaadna waxay billad sharaf gudoonsiiyeen oo farriimo bogaadin ah u di-reen dhallinyaradaa Guur la’aanta ka cabanaya, ee saxaafadda is horkeenay, iyagoo ka amba qa-adaya odhaahda tidhaahda (waxaad qarsataa waa ku qarsadaane) bagaad bannaanka ugu soo baxdeen oo aad baahidiina bulshadda ugu soo bandhigteen. Nin aan hadlin hooyadii qa-disaye bagaad boogta u dilaaciseen oo doobn-imo lama dugsadee aad wehel iyo guur riqiisa u dalbateen. Dhanka kale haweenka Soomaali-yeed iyaga waxay dhacdadan oo Hargeysa ka dhacday u ahayd fursad dahabi oo u saamaxday in ay ragga ku digtaan, Raggii ma taasay keeneen Alla calaacal weynaa war dhareerka iska duwa, ceeb Alle ha asturee war jabkiina qarsada.Si kastaba ha ahaatee dhacdadani waxay daa-ha ka qaadday dhibaatada soo wajahday dhal-linyarada Soomaaliyeed ee guurdoonka ah, taasoo ah in guurku sii qaaliyoobayo oo qa-rashka ku baxaa lammaanaha is guursanayaana uu sannadba sannadka ka dambeeya kor u sii kacayo. Taasina waxay sababaysaa in guurku yaraado isla markaana ay korodho macsidu. Culimu waaweyn oo aad looga yaqaan geyiga Soomaaliyeed ayaa hore baaqyo uga jeediy-ey masaajidda magaalada Hargeysa iyagoo ka dalbanayey waalidiinta in la fududeeyo guurka

isla markaana meherka aanu dhaafin $150 ( boqol iyo konton doolar) oo lacagta Mareekan-ka ah. Waxaadse mooddaa in baaqyadaas aan dheg jalaq loo siin oo taasina ay ugu dambeyntii keentay in ay isku soo baxaan dhallinyaradan doobabka ah ee ka cabanaya iyagoo da’adii guurka jooga aanay awoodin in ay guursadaan, ka dib markii guurkii uu qaali noqday.“ suurtagal kuuma ah in aad guursato Hargeysa ugu yaraan haddaadan haysan labaatan kun oo doolar” sidaa waxa ku cataabay mid ka mid ah dhallinyaradii bannaan baxaysay, iyagoo Eedda qayb dusha ka saaray qurba joogta oo ay shee-geen in iyagoo lacag badan wata ay dalka dib ugu soo laabanayaan dabadeedna ay gabdha-ha ay calmadaan ku qarash garaynayaan lacago xoog leh iyagoo aan ka fiirsan cidhib danbeedka iyo waxa ka dhalan kara falkan ay ku kacayaan, taas ayaana marar badan marka dambe keenta in dhallinyaradu tahriib miciin bidaan badd-ana isku qaadaan. Guntii iyo gabagabadii waxaa muhim u ah bulshadda Soomaaliyeed in ay ku baraarugto culayska ay arrintani leedahay oo aynaan u qaadan sheeko ku kooban maadays iyo riwaayad. Balse aan hoos u dhugano guurka sii qaaliyoobaya iyo saamaynta uu bulshadeena ku yeelan karo mustaqbalka dhow.Waalidiinta waxaa la gudboon in ay fududeeyaan guurka oo aanay lacago baddan ku xidhin mar-ka geyaankeedu soo doonto gabadhooda, balse taa bedelkeeda ay wiilka gabadhooda guursan-aya ku qiimeeyaan akhlaaqdiisa, diintiisa iyo dhaqankiisa. Taasina ay noqoto hal beega aan wax ku cabirno, waana sida diinteenu sheegtay, ciddii garab martaana iyada ayaa ka masuul ah wixi ka yimaadda, waxana la xaqiijiyey meherba meherka uu ka kharash yaryahay inuu ka baraka badanyahay.

Page 15: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha15

Maxaan Ka baranayGurmadkii Qaxootiga Yaman

Doonyaha iyo Maraakiibta kusoo qulqulaya xeebaha

Puntland ayaa ah muuqaal soo noqnoqonaya, qoysas iyo dad farabadan oo dhibaatooyin kala duwani kasoo gaareen dagaalada Yaman kasocda ayaa iyaduna no-qotay wax ay la qabsadeen dadka ku nool Puntland gaar ahaan Boo-saaso.waxay noqotay abaal gud, fal-celin suuban iyo gurmad loo sameeyey dad kumanaan ah oo isugu jira Soomaali, Yaman iyo ajaanib kale. biyaha qabow, sharaabka, Daawa-da iyo gawaarida Ambalaasta ayaa lagala hortagay doon walba oo ku soo xiratay Dekedda Boosaaso.

waxaa cajiib ahayd sida qaybaha kala duwan ee bulshada oo daw-ladda iyo culimadu ay ugu hor-reeyaan ay xagaaga Boosaaso ee kulul iyaga oo dhididaya dekedda ay ku qaabilyeen maraakiib sid-dey ugu yaraan 2500 oo ruux. Dowladda Puntland ayaa markii-ba ku dhawaaqday Guddiga Gur-madka Qaxootiga Yaman oo isugu jiray qaybaha kala duwan ee bul-shada, taasoo digreeto Madax-weyne ku soo baxday, wuxuuna guddiga olole iyo u qareemis u sameeyey dadka soo qaxay, Ma-saajidda, Idaacadaha FM yada iyo Suuqyada ayay wacyi gelin ku aadan u gurmashada dadka soo

laabtay ka sameeyeen, waxaana ajiibay dad badan oo qof waliba waxtarkiisa inta uu la egyahay ayuu uga qayb qaatay. xarunta Soo dhoweynta walaa-laha kasoo qaxay Dagaalada Ya-man ayaa la baxday xero weyn oo

Cabdiraxman [email protected]

Page 16: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 16

dawladdu u diyaarisay qaxootiga yaman, waxaana lagu diyaariyey dhammaan adeegyada qofka ba-ni’adanka ahi u baahanyahay, wax-aa loogu kariyaa xarunta cunto kala tiibo ah oo kushiinka ay maamu-lkiisa hayaan dhallinyaro isxilqa-antay oo daacad u ah u gurmasha-da walaalahood, waxay Hay’adaha samafalka waddaniga ah iyo kuwa caalamkuba xarunta ku diyaar-sheen adeegyadii caafimaadka iyo gurmadka degdegga ah. xarunta ayaa yeelatay ahamiyad weyn oo dad fara badan ayaa soo booqday iyaga oo kaalmo u sida walaala-hooda, waxayna noqotay meel wu-fuudda caalamiga ahi ay tagaan, halkaasoo ay ku arkaan Muuqa-al qurux badan oo ka tarjumaya Iskaashiga iyo isugurmashada Bul-shooyinka Soomaalida.Hooyo Caasho, waxay subax wal-ba kasoo lugaysaa meel xarunta u jirta 3 Kilometer si ay Quraac ugu gayso dhowr qof oo aad u liita oo ay xarunta mar ay booqatay ay ku-soo aragtay, waxayna sagootisay dadkii ay kaalmaynaysay iyada oo ku faraxsan kaalmada iyo gurma-

dka ay gaysatay. welina waxay sii waddaa dadaalkeeda oo markii horini baxdoba horin kale timaad-do.Culimada Puntland ayaa kaalin xoog leh ka qaatay u gurmashada Qaxootiga Yaman, waxayna si dhab ah iyaga oo ilmeynaya oo waliba qiiraysan u horkaceen bulshada, taasoo horseeday in dal iyo dibad-ba Somaalidu kasoo gurmato oo kaalmo xoog badan loosoo uruuri-yo Qaxootiga soo laabtay.Tirooyinka dadka Soo gaarey Puntland sida tirakoobyada ila-ha rasmiga ah ay nasoo gaarsii-yeen ayaa ilaa hadda maraysa laga soo bilaabo 1dii April, 2015 (19,308) qof oo jinsiyadohoodu ay kala yihiin Soomaali(18,124), Ya-maniyiin(1,121), Itoobiyaan(55), Jabuutiyiin(7), Kenyaanti(1)Gurmadka Loo fidiyey Walaalaha kasoo laabtay ama kasoo qaxay Ya-man ayaa noqday astaan iyo sharaf u soo hoyotay bulshada Soomaa-liyeed, gaar ahaan tan Puntland, waxayna muujisay kartida iyo iskuduunida Soomaalida.

Kadib burburkii dawlad-dii dhexe ee Soomaaliya

waxaa dalka debedda uga baxay aqoonyahankii, xirfad-leydii iyo maalqabeenkii.Waddankiina waxaa isugu soo hadhay qabqablayaal, mooryaan, iyo maato meella gaari weydey, in badanoo-ka mid ahina lugtooda ayay miciinsadeen halka qaar kale oo badani badaha adduunka raxan raxan ugu dhammaa-deen.Waxaa lumay qiyamkii (an-shaxii) dadku lahaa, waxaa la gaarey heer aan cidna la xeerin oo dhegta dhiigga loo daro culimadii, cirroolihii, carruurtii iyo ganbooleydii-ba.Waxaa la murud tiray asta-amihii dalku lahaa,waxaa la dabar gooyey duur joogtii,-waxaa la gubay dhirtii, wax-aa doonyo iyo marakiib lagu daabulay xoolihii noolaa lab iyo dhadigba. Kaabayaashii dhaqaalaha oo la burburiyey Hantidii gaarka loo lahaa oo la biliqaystay, wax kasta oo muunad lahaana cagta ayaa la mariyey.Dhammaan dadkii deganaa Madaxweynaha Puntland oo jooga xerada qaxootiga yemen

Ka soo kabashadiiBurburka

Page 17: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha17

magaalooyinka waaweyn waxaa saamaysay colaad iyo barakac ay ka dhaxleen mooryaan bililiqay-satay dhammaan hantidii ay waq-ti badan kusoo tabceen, taasoo sa-babtay niyad xumo iyo uurkutaalo ba’an ilaa iyo maantana ay suurta gal noqon la’dahay in lays aamino.Dalkii maalin ahaa hormuudka dunida saddexaad wuxuu ga-lay liiska Waddamada fashilmay, Kabasii darane waxaa uu ugasii dallacay meel adduunku u caal-waayey oo aan waxba laga qaban Karin, isku day kastaana waxaa uu ku dhammaaday hungo iyo hal ba-caad lagu lisay, marar badan ayaa waxaa laysla soo qaaday in hay-badda waddan jira oo adduunka ka mida laga xayuubiyo, welina waxaa jira oo aad u xooggan doo-

daha lagu dalbanaayo si nabadi uga aslaaxdo Geeska Afrika waa in adduunku aqbalaa dib u nashqa-daynta maabka Geeska Afrika.Si kastaba ha ahaatee Dad badan oo Soomaali ahi waxay u is taa-geen in Soomaaliya mar uun caga-ceeda dib isugu taagto, faylka ad-duunkana booskeedii kaqaadato oo aan lagu wiirsan, Muddo ka dib waxaa bilaabmay in gobollada dal-ka qaarkood ay ka hanaqaadaan dhaqdhaaqyo nabadeed isu sood-howaansho dadkii ood wadaagta ahaa dhexmaray, waxa kaliya ee isku khasbayaana ahaa baahida nabadgelyada loo qabo iyo waxa laga dhaxlay dawlad la’aanta oo loo adkaysanwaayey.Haddii ba nabadgelyo iyo is dhex-mar suura gal noqday waxaa is-

Page 18: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 18

lamarkiiba hanaqaaday meelaha qaarkood ganacsi aan sidaa u buurnayn oo u kala gudba xud-uudaha dagaalada sokeeyuhu asteeyeen ee qabaa’ilka u dhex-eeya, magaalooyin ayaa dib u fur-may ganacsigiina waa siikordhay iyadoo dhaqdhaqaaq ganacsi oo xooglihi noqday mid soo if baxay, oo markiiba jabsaday xuduudihii qabaa’ilka iyagoo bilaabay in ay isaga gooshaan dhul fog-fog una dhabar adaygaan cirifyada cusub ee ka dhashay dagaallada soke-eye, arrintaasi waxay la kulantay caqabado badan ganacsato badan ayaa la laayey woxoodiina la dha-cay, balse ma noqon mid u istaag-ta dhibaatooyinkaas.Bilaabashadii Maamullada.Puntland State of Somalia.Puntland waxay ahayd dhulka in-tiisa badan aanay kadhicin colaad u dhexaysa dadka ku abtirsada deegaanadaas, inkastoo meelaha qaarkood ay saameeyeen dagaal-ladii ay gar wadeenka ka ahaay-een jabhadihii la dagaalamay dawladdii Soomaaliya.Sanadkii 1998dii ayaa magaaa-lada Garoowe waxaa lagu qabtay shir wada tashi oo beelaha dhulkaas degani isugu yimaadeen, Maxsuulkii shirkaas kadhashayna waxaa uu noqday xukuumadda maanta loo yaqaan Puntland Gov-ermant of Somalia, Dawladdaasi waxay wax ka qabatay ammaan-ka magaalooyinka, isu socodka gobollada kala duwan ee wadd-anka,Waxay dariishad u furtay rajada dib u soo kabashada dad weynihii Soomaaliya iyo dawlad-

nimadaba.Intaas ka dib waxaa Puntland ku soo hirtey dad fara badan oo ka yimi gobollada Soomaaliya oo dhan, Ammaanka ka jira awgii, waxay kula soo eerteen badbaa-dada naftooda iyo maalkooda, Magaalo xeebeedka Boosaasona ay noqotay xudun ganacsi oo isku xidha guud ahaan dalka Soomaa-liya iyo dalalka deriska ah, sida Emaraadka Carabta, Yaman, Sucu-udiga iyo Itoobiya.Koboca dhaqaalaha dartiis waxay ganacsato badani ku dhiiradeen inay bilaabaan maalgelin dhina-cyada xoolo dhoofinta, soo dejinta badeecadaha asaasiga u ah nolos-ha Bulshada,Waxaa dalka si xoog leh uga bilaabmay warshedo yar-yar iyo kuwo heer dhexe ah wer-shedaha Puntland ka hanaqaaday waxaa lagu qiyaasaa ilaa 130 wer-shedood, halka qaar badan oo ka mid ahi is xireen, qaarkalena qa-rka u saaranyihiin in ay is xiraan.Sababaha ugu waaweyn oo ay wershedahaasi u curyaameen waxaa ka mid ah.1. Sahan la’aan oo aan markii

hore loo samayn cilmi baaris ku filan,

2. Qaar alaabta ceeriin ee ay u baahanyihiin helitaankeedu adkaaday,

3. qaar wax tarka ay gudaha waddanka ku soo kordhi-nayaan aanu muuqan.

4. Kala jihayn la’aan oo ay ga-nacsatadu isku daydaan hal qof waxuu sameeyey ay toban kale la sameeyaan.

5. Khibradda maamul iyo midda

farsamo oo yar.6. Adeega qalabka wersheduhu

u baahanyihiin oo aan wadd-anka ka jirin.

7. Dhiirigelin la’aan dhinaca dawladda oo aan wax kaal-mo iyo fududayn ah u samayn wershadaha.

Waxaan rajaynayaa in aan ma-qaalkaan u qoro si taxane ah, ca-dadyada soo socdana aan ku soo qaato hadba wershed ka mida wershedaha shaqeeya ee dalka ka jira.Wershadda Cadadkan waxa uu noqonayaa: Wershedda sharaabka, Sham-poo-ga iyo fayn-ka Ee Ilo Tango.Wershedda Ilo tango waxay ka mid ahayd wershedihii ugu hor-reeyey oo laga hirgeliyo degaana-da Puntland magaalada Boosaaso, Wershedaasi waxay waddanka ku soo kordhisay hal abuur ganacsi iyo wax soosaar. Waxay xaqiijisay muddo 15 sano ah in ay si joogto ah uga shaqayayso Puntland iya-doo ka furatay Laamo wax soo saar magaalooyinka Hargeysa iyo Muqdisho, waxay badeecadehee-da gaarsiisaa guud ahaan Soomaa-liya iyo qaar ka mida waddamada deriska ah.Ilo Tango waxaysoosaartaa:-• Noocyada sharaab ka Pow-

der-ka ah ee ay ka midka yihi-in:

• Cananaas• Orongo• Maango• Canab• Qare (xabxab)• Vimto

Page 19: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha19

• Tufaax• Cocktail (mix)• Sterabowrey• Noocyada shampooga• Nuura shampoo• Star shampoo• Xalan shampoo, waa fara

dhaq waxana lagu nadiifiyaa mutuleelka iyo wiciyada.

• shampoo xayraan.• Fayn (tissue) • Nooca Baburta.• Nooca Miiska xafiiska ama

xaafadahu ay isticmaalan.• Tuwel nooca makhaayadaha

loo isticmaalo.Wershedda Ilo Tango waxay hirge-lisay shaqo abuur iyo Badeecad ta-yadeedu aad u sarrayso waxay in badan waddanka ku celisaa lacag-ta adag oo debedda lagaga doonan lahaa wax yaabaha ay ku farsa-mayso dalka gudihiisa, taasoo ay lawadaagaan wershedo badan oo hadda shaqeeya, sida wershedaha isbuunyada (furshaanta iyo qal-abka guryaha), Wershedaha biya-ha sameeya iyo kuwa saabuunta soosaara. Ilo tango iyo wershedaha kale ee dalka ku yaal waxay tebayaan dhiirigelinta dhanka dawladda puntland oo ay muhiim tahay in ay dawladdu aad uga war hay-so xaaladda wershedaha dalka, maadaama ay wersheduhu yihiin albaabka horumar ee dal ku tal-laabsan karo, si haddaba loo helo xog dhaba waa in la sameeyaa cil-mibaaris mug leh oo lagu ogaan-ayo caqabadaha hortaagan wer-shedaha dalka.W/Q: Khalid Xassan Cali

Page 20: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 20

Tahriibku waa musiibo qaran

Tahriib qeexid ahaan waa in qofku ka haajiro dee-gaankiisii una haajiro deegaan uu isleeyahay wax-aad ka heli kartaa nolol ka fiican tii uu ku haystay deegaankiisa. Waxaana looqaybshaa labo qaybood tan hore waa in qofku u haajiro dalka gudihiisa meel ka mid ah tan kalena waa u haajiridda dalka dibaddiisa. Waxaase ugu waa weyn wax yaalaha qof ku kallifi kara in uu ka haajiro dhulkiisa waxa ka mid ah in ay ka jirto colaad, faquuq diimeed, fakhri, cudurro, masiibooyin dabiiciya sida Dhul-gariir iyo foolakaano. Soomaaliya oo ah waddan Alle weyne ku manay-stay khayraad badan oo dabiiciya, kuna taal goob juquraafi ahaan aad muhiim ah, waxaa sannado badan ka jiray qul qul xoog leh oo dadka Soomaali-yeed uga haajirayaan dalkooda, wuxuuna tahriib-

ka Soomaaliya soo maray heerar kala duwan oo la jaan qaadayey hadba xaaladihii kala duwanaa ee dalku marayey. Waxaase xusid mudan in 1991-dii uu yahay sannadkii ugu badnaa oo dad Soomaa-liyeed hal mar ay ka haajiraan dalkooda xilligaas oo dawladdii dhexe ee dalku burburtay dagaal sokeeye oo lagu hoobtayna uu ka dhacay, wixii ka dambeeyay xilligaas qulqulka Soomaalidu ay uga baxayso dalkooda ma joogsan, waxaana billowday in dadkii Soomaaliyeed qaxooti ku noqdaan dada-alka Caalamka iyagoo sidoo kale noqday dad laga heli karo waddan kasta oo dunidaan ku yaal. Xilli-gaan la joogo tahriibku waxa uu soomaalida ku ya-hay dhibaato, iyadoona noqotay wax inta bilaamay aan dhammaan, sii socoshadeeduna noqotay tus-bax afka laga furay, Dhallinyaradii dalka(Wiil iyo

Page 21: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha21

Gabdhaba) tiro badan oo kamid ah waxay noqdeen wax tahriibay oo dhib badan oo dhimasho, dhaawac jir iyo maskax ahaaneedba la kulmay iyo kuwo ay ni-yadooda ku jirto in ay tahriibaan dalkooda hooyana aan ku qanacsanayn.Waxaa xaqiiqa qofna in aan loo dhaamin dhulkiisa hooyo, hayeeshee haddii uu ka haajirayo waxaa jira cawaamil keentay in uu iskaga tago, iyo kuwo u soo jiidaya meesha uu aadayo, sidaa darteed dhallinyara-da Soomaaliyeed ee safarka tahriibka oo ah mid dhib badan lana goynayo saxare aad u kulul iyo bad kha-tar teeda leh laguna safrayo doonyo yar yar oo bac la buufiyay ah waxaa jira wax yaalo ku kallifaya in ay go’aansadaan una babac dhigidda safarkaas halista naftoodu ku galayso, iyadoo dhanka kale u arka mee-shay ay u safrayaan in ay uga nolol iyo mustaqbal fii-can tahay dalkoodii hooyo ee jaah wareerka siyaasa-deed la daalaa dhacaya. Tahriibkuna waa mid ka mid ah miraha laga guranayo qaran jabkii Soomaaliya iyo maqnaanshaha dawlad xoog leh oo dalka oo dhan hanata waxaa ka dhashay dhibaatooyin aan baaxa-dooda la soo koobi karin, dhan walba bulshadana ka saameeyey hadday ahaan lahayd siyaasadda, Dhaqa-alaha, Diinta, iyo arrimaha bulshada. Dhibaatada dahriibka oo ah mid qoto dheer waxay saamayn lixaad leh ku haysaa dhaqaalaha dadka Soomaaliyeed oo qoysas badan waxay la daalaa dha-cayaan sidii ay u bixin lahaayeen lacago fara badan oo ay tahay in ay ka baxshaan xubnaha qoysaskoo-da ee tahriiba, iyadoona ay dalka gudhihiisa iyo dibadiisaba ka samaysmeen shirkado dambiilayaal ah oo dhallinyarada dalka ka qaadaya kolka ay geeyaan Liibiya inta la soo hadalsiiya qoysaskooda waydiista lacago madaxfurasho ah oo laga yaabo in aysan awoodin qoysasku, mararka qaarkoodna ta-asi waxay sababtaa in la xaraasho hantidii qoysku lahaa oo dhan taasi oo dhaawac weyn ku ah qoysas-

ka Soomaaliyeed, dhanka kale dhibaatada tahriib-ku inta kuma koobna ee waa mid ka baaxad weyn waxay hoos u dhigaysaa xooggii shaqayn lahaa ee Soomaalyeed sidoo kale waxay sababaysaa in uu meesha ka baxo caqliga dhallinyaro badan oo muddo badan lagu soo tiir iyo tacab beelayay kuwaas oo laga faa’idi lahaa waxii ay barteen iyo hal abuurkooda. Tahriibtu waxay leedahay xanuun uu dareemi karo qofkii tahriibay iyo qoyskii uu ka tahriibay labaduba, waayo qofka tahriibaya wuxuu la kulmi dhibaatoo-yin aad u fara badan oo uu mutaysanayo inta uu ku guda jiro safarkaas khatarta badan ee uu is leeyahay noloshaada wax weyn baa iska beddali doona kolka uu kuu dhammaado, halka qoysku xanuun weyn ka dareemayo siiba waalidiinta oo aan ilmahooda wax dhib ah la jeclayn haba yaraatee in ay soo gaadho. Tahriibku waa Musiibo qaran, waa dabar go um-madeed, waa dhaqan dooris bulsho, waa dhibaato saamaynteeda degdeg loo dareemayo sidoo kalena mustaqbalka la dareemi doono, waa arrin u baah-an in xal loogu raadiyo qaran ahaan ee uusan xal-keedu u oolin qof ama maamul gaara ayna tahay in dawladda dhexe iyo dawlad gobeleedyaduba ay ku darsadaan qorshayaashooda koowaad ee ay wax ka qabanayaan si loo badbaadiyo jiilkii birri Soomaaliya kala wareegi lahaa jiilka hadda jooga. Gabagabadii in xal laga gaaro sii socoshada tahriibka waa arrin waajib ah waxaase kaalinta ugu weyn ka ciyaari kara joojinteeda dhallinyarada oo ah cidda ugu badan oo tahriibta iyagoo looga baahan yahay in ay ka tanaasulaan ka tahriibida dalkooda, aaminaan in aysan jirin meel u dhaanta dalkooda hooyo sidoo kale in ay aamninaan in ay ka dhigi karaan dalkood mid ka heer sarreeya dalalka ay u tahriibayaan.

Qore: Cabdulqaadir Cabdulxakiim [email protected]

Page 22: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 22

WareysiDr. C/raxman Baadiyow

Dr.cabdiraxmaan Macalin C/laahi (Baadiy-ow) waa nin lagu yaqaan hufnaantiisa si-

yaasadeed iyo dhaqdhaqaaqiisa wax ku oolka ah ee dhanka bulshada, isagoo aalaaba u ololeeya in loo guuro dawlad dimuquraadi ah oo shar-cigu mudnaanta leeyahay, iyadoo laga shidaal qaadanayo kitaabka Alle iyo sunnada Nebigee-na. Dr.Baadiyow wuxu ku dhashay Ceel dheer 1954tii, wuxuuna ka qalin jebiyay dugsiga sare ee Jamaal C/naasir isagoo dabadeed ku biiray ciidanka Soomaaliyeed, waxaana loo diray Ruushka halkaas oo uu joogay (6 ) sannadood, kuna soo bartay Electronic Engineering qaybta gantaallada. markuu waddanka ku soo laabtay durbadiiba wuxuu ka shaqeeyay ciidanka 1971-1986. Ka dib wuxuu koorso waxbarasho oo lix bilood ah ugu ambabaxay Maraykanka, isagoo soo laabashadiisii ay ku soo beegantay xilli uu waddanku burbur kaabiga u fuulay, qaranimadu-na ay sii liicayso, taasoo ku khasabtay sarkaalka da’da yar inuu dib ugu noqdo Maraykanka kana bilaabay Jaamacadda Atlanta Georgia, isagoo ka

baranayay Cilmiga Siyaasadda hase ahaatee iyadoo aanay dawladda Maraykanku u aqoonsan wayday qaxooti ayay taasi waxay keentay inuu 1987 dii u hayaamo Waddanka Kanada halkaasna ku qaatay (PHD) dhanka waxbarashada Islaamiga ah Jaamaca-da Magili ee Monterial ku taal.wuxu waddanka ku soo laabtay 1992 dii, wxuuna taabba geliyay Dugsigii (Mujammac Umulquraa), oo ay ardadii ugu horreysey ka aflaxdo 1995, kana qayb qaatay yagleelidda Jaamacada Muqdisho oo haatan ah mid ka mid ah jaamacadaha ugu waaweyn ee gayigeena, sidoo kale dhaqdhaqaaqiisu kuma koobnayn Muqdisho oo keliya ee wuxuu ku baah-sanaa magaalooyinka iyo gobollada dalka, tusaale ahaan wuxuu ka furay Boosaaso xarunta TB-da ee la wada yaqaanno, isagoo markaas ahaa sarkaal ka tirsan hay’adda Mercy USA, isku howliddiisa arrima-ha bulshada iyo waxbarashada kama ay mashquulin inuu kaalin wax ku ool ah ka qaato dib u heshiisi-inta Soomaaliya, xilliyadii uu dagaalka sokeeye sida ba’an waddanka u halakeeyeen. Diktoorku wuxuu soo saaray buugaag iyo qoraallo dhawr ah oo uu ugu dambeeyay buugiisa cusub ee Dhaqdhaqaayada islaamiga ah ee Soomaaliya, oo uu ku soo bandhigay marxaladaha ay soo mareen, isa-goo kala dhigdhigay wakhtiyadii soo noolaynta iyo baraarugga iyo ugu dambayntii wakhtigii ay soo bex-een dhaqdhaqaaqyada islaamiga ah ee hadda jira oo iyaga kaalintii hogaaminimo kala wareegay suu-fiyadii markaas joogay oo ay ku adkaatay la tacaalid-da iyo lajaanqaadka dhibaatooyinkii jiray xilligaas, wuxuu si qoto dheer uga hadlay sooyaalka dhaqdh-aqaaqa Islaax ee Soomaaliya iyo habdhaqankooda nabadeed markay timaado xaalad xukun.

Waxaa la yeeshay: Maxamuud Ciise Faarax

Page 23: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha23

Dr. C/raxmaan Baadiyow wuxu hadda yahay Guddoomiyaha Xisbiga ( Midnimo Qaran ) isla markaasna waxa uu guddoomiye ku xigeen ka ya-hay Madasha Midnimada iyo Dimuqraadiyadda.Haddaba Majallada Yagleelka aayuhu waxay dhawr su’aalood weydiisey Dr.Baadiyow, waray-sigaasina sidan buu u dhacay.• sidee bay kulatahay in lugu gaari karo dawlad mu’asasaad leh iyadoo ay jirto dhibaata-da qabyaaladdu?Qabiilka iyo qabyaaladda ugama jeedo dhibaato kamana qabo dareen xun, habdhaqanka qabiil waa hannaan bulsho_ oo ka soo dhiraandhir-ismay waayo aragnimadii awoowayaasheennii hore, islamarkaasna ku fara adaygay akhlaaqoo-dii iyo anshaxoodii , ma jecli inaan u hogaansamo afkaarta reer galbeedka iyo waxay ku sheegaan casriyaynta adduunka ee ku khasbaysa dunida inteeda kale inay dhaqankooda qaataan, kuwoo-dii ay ku soo barbaareenna ay ka tagaan , sidaas daraadeed ilama aha in qabiilka la iska fogeeyo ee waa in dhaqannada wanaagsan ay qabiilla-du lahaayeen la dhawro iyo in mudnaanta la si-inayo sharciga, waayo mar haddii la helo sharci iyo maxkamad wanaagsan oo loo wada hogaan-sanyahay, qabiilka dhinaciisa xun wuu seetays-mayaa dhib la sheegano ma yeelanayo.• waa maxay aragtidaada ku aadan feder-aalnimada, mase kulatahay inay tahay hannaan-ka ugu habboon Soomaliya?ku guulaysiga ama ku guuldarraysiga qaab ama

wadiiqo maamul wuxuu ku xiranyahay waa awoodda bulshadaas, iyo hadba sida ay u adeegsato ha ahaato mid ka ah awoodda dhexe ama kan fadaraaliga ah , aniguse waxaan u arkaa in xilligaan la joogo aanay furnayn waddo kale oo aan ka ahayn ku dhaqanka federaalnimada, si uu cabsida iyo aamin darrada meesha looga saaro, ayna u abuuranto kalsooni iyo wax wada qabsi.• maxaad ku qiimayn lahayd barnaamijka hig-siga (2016)ka oo ay dawladdu waddey, iyadoo daw-laddu qiratay inaysan awoodin qabashada doora-shooyin xor ah?xukuumadda jirta hal tallaabo oo wanaagsan uma qaadin dhanka saxda ah, rabitaanna uma ay haynin, waxaanna ka soo qaadayaa wakhti muhiim ahaa iyo fursad qaaliya oo Soomaaliya dhaaftay, Xasan shiikh iyo kooxdiisu rajadii Soomaaliya waxay ku rideen god dheer, kelitalisnimadiisuna waxay khatar gelisay jiritaanka dadnimo ee aan leenahay , nasiib darro sannad uun ka hor wakhtigii doorashada la sugayay ayuu qirtay guuldarradiisa. • Maxay tahay talo soo jeedintaada ku aaddan si looga gudbo marxaladan?hindisayaasha caqli gal ka ah aad bay u koobany-ihiin, hadda waxaan ku jirnaa ka baaraandagid iyo baaritaan, ma ogolin wakhti kororsi iyo sidoo kale in loo laabto habkii soo xuliddii odayaasha, maxaa yeelay ma rabno inay naga lunto (4 ) sano oo kale, dawladda jirta si ula kac ah ayay u horistaagtey qab-soomi doorasho xor ah, waayo waxay ogaadeen inay lumiyeen kalsoonidii shacabka, iyagoo sidoo kale og

WAXAAN ISHA KU HAYAA SI-DAAN UGA QAYB QAADAN LAHAA KA TALINTA AAYAHA UBADKEENNA

Page 24: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 24

in aan la wada laaluushi Karin dadweyne balaaran, xisbiga iyo dallabduba iyagoo la tashanaya garabyada Barlamaanka iyo inta ay khusaysoba waxay dadaal walba ku bixinayaa in arrintan loo turxaan bix-iyo oo dhabada ugu wanaagsan ee lagaga bixi karo mushkiladda aan wax ka raadi-no. • waxaa soo ifbaxay dhaliisha qa-abkii magacaabidda odayaasha haddii isla qaabkii hore loo laabto sidee loo sixi karaa, Madaxwayne Xasan miyaanay ar-rintaasi isaga dan u ahayn?Hannaan aan hagaagsanayn kama dhalan karo Madaxwayne hagaagsan, wax-aan rabnaa in dadka oo dhan codkooda dhiiban karaan, oo aan dadka codadkoo-da loo gacan gelin dad yaroo kooban oo waxay rabaan samayn kara , waan soo aragnay qaabka xulista inay suuq siiso musuqmaasuqa iyo codad kala iibsiga oo wakhtiyadaas oo kale kor u kaca , wakhti-gan la joogo waxaan culeyska saaraynaa in la helo hannaanka ugu xeerbeegga sax-an ee la isku raacsanyahay si bahwaynta Soomaali uga faa’iidaysato iyadoo aanaan isku mashquulin xisaabaadka hoose.• tartanka soo socda ma waxaad kaga qayb galaysaa Guddoomiyaha xisbig Midnimo ahaan mise adoo ah guddoom-iye kuxigeenka Madashada Midnimada iyo Dimuquraadiyadda?waxaan ku talo jirnaa inaan samayno xisbi wayne kulmiya ururro iyo axsaab badan, sidaas awgeed is sharrixiddu ma noqon doonto wax aan aniga go’aankeeda yeelan doono, ee waxay ka go’aysaa xis-biga oo markaas u xilsaari doona qofkay munaasib u arkaan, ma ahi qof ay kaga dhagantahay madaxtinimo ee waxaan isha ku hayaa sidaan uga qayb qaadan la-haa ka talinta aayaha ubadka iyo jiilasha soo socda iyo hagajinta mustaqbalkooda.

Waayaha AduunkaHa u ogolaan mawjadaha ama dabaylaha noloshu inay dhulka ku dhigaan, hase ahaatee u adeegso iyaga si ay kuugu qaadaan meesha ugu sarraysa ee socdaalkaagu ama hammigaaga nololeed yahay.Qof kastaa oo binu’aadam ah oo ku nool adduunka korkiisa waxa uu leeyahay hammi, himilooyin iyo aragti dheer; si uu u maareeyo noloshiisa (vision), taasoo ku kallifaysa in uu galo hayaan dheer ama soc-daal, si uu u gaaro u jeedkiisa nololeed, oo uu ugu furo geediga noloshiisa meesha ugu sarraysa uguna wana-agsan ee uu hiigsanayo.Haddaba socdaalka nololeed ( journey of life) ee uu kutaamayo qofkastaayi oo ah in uu guulaysto (to suc-cess) waxa lagamamaarmaan ah in uu ogaado mar-ka hore jihada (direction) uu u soconayo ama u dh-aqaaqayo, intaanu bilaabin safarka ama socdaalka. Maxaa yeelay haddii kale wuxu qofku noqonayaa mid habaababsan. Dad badanoo nolosha kadhacay waxa u sabab ahaa inay garan wayeen meesha ay u socdaan, oo ay bilaabeen safar aan lahayn u jeeddo iyo wax jiho ah. Tusaale ahaan immisa qof ayaa ka dhacay nolosha sida wax barshada ama ku khasaaray ganacsi ama si-yaasad. Dhammaan arrimahaa waxaa keenay waa ga-

Page 25: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha25

ran la’aanta jihada kowaaad.Nin ayaa safar galay muddo markuu socday ayuu lumay, kabacdi nin beeralay ah ayuu la kulmay wax-uu waydiistay in uu tilmaamo, ninkii beeralayda ahaa ayaa waydiiyey in uu kala yaqaano jihooyinka, wuxu ku jawabay ninkii lunsanaa ama habowga ahaa ma aqaano jihooyinka!! markaa ayuu yiri kii beera-leyda ahaa: haddaba kuma tilaami karo hadaadan garanayn dhanka aad u socotid jiha ay kaa xigto.Waxan uga socdaa qofku markuu fahmo jihada sa-farkisa ayuu socon karaa. Waxa xiga maxaa ka hor imanaya oo ka horreeya maxaa looga baahanyahy, aan fahano nuxurka iyo macanaha cinwaankeena (Ha u ogolaan mawjadaha ama dabaylaha noloshu inay dhulka ku dhigaan, hase ahaatee u adeegso iya-ga si ay kuugu qaadaan meesha ugu sarraysa ee soc-daalkaagu ama hammigaaga nololeed yahay.Qof kasta haddii u janto ama haduu rabo inuu guu-laysto (success) waxa caddaan ah in wadadu dheer-tahay, meesha uu u socdaana ay kaga horreyaan caqabado ( challenges).Haddaba haddii uu baqo qofku wuxuu noqonayaa mid kudhaca waddadii dheerayd oo uu u socday (failure).Qofkasta nolosha waxa uu kala kulmayaa caabin ( re-sistance) intaan la gaarin hammiga dhabta ah, mar-

ka bilowga (start point) dhamaan guulaha Aad rabto waa inaad leedahay jamasho ( desire) iyo filasho sar-raysa ee xaga noloshaOgow haddii uu ay daciif tahay jamshadaadu, dada-alkaagu iyo hankaaguba waxaad helaysaa natiijo yar oo daciif ah, sida uu dabka yari uu u leeyahy xadi yar oo kulayl ah . Ugu danbayn markasta aqbal xan-uunka nolosha khibradna ka qaado dhibaatada ku soomartay ugana faa’iidayso waxa soosocda.Si aad guul uga gaarto Safarka nololeed niyadda ku hay arrimahan so socda:1.Noloshu saadaal malaha: Weligaa noloshaada ha ku xirin arrimo saadaal ah iyo malo awaalka sida uu xaalku noqon doono mustaqbalka. 2.Iska jir in aad ku go’aan qaadato arrin la filayo in ay timaaddo.3.Weligaa ha ku celcelin hawlaad hore u samaysay natiijadeedana u aragtay oo aad ogtahay in ay ku dhammaanayso isla natiijadeedii hore.4.Wixii shalay kugu dhacay lama bedeli karo laakiin waxad ogaataa in maanta iyo mustaqbalku uu yahay kan gacanta aad ku haysatid oo aad ka faa’iidaysan kartid.5.Waxa mar walba maskaxdaada ku haysaa in xataa habeen ka ugu qudcur ka badan marka uu dham-maan doono qorrax ku soo baxdo.6.Ha is barin cabashada badan ee ah mar kasta iyo in aad si joogta ah u qoomamayso qalad mar hore naftaada soomaray ama ay naftaadu gashay awgeed, halkii ay ka ahaan lahayd in aad kadhigato uun du-ruus ama casharro aad kaga taxadarto in qaladkaasi oo kale mar kale kugu soo noqon.7.Waxa iyaduna muhiim ah in shay kasta oo nolosha ku cusub aad niyad samaan ku soodhoweyso, dhi-naca sanna aad ka eegto.8.Weligaa naftaada ha u sheegin in aanay isbedel diyaar u ahayn. Ma jiro qof dunida ku nool oo naf-tiisu ay boqolkiiba boqol dareento in ay is beddel u bisishahay, xitaa kuwa isbeddel ka keena ama kaf-aa’idaysta, marka hore naftoodu ma cabsi la’a, marka ku dhiirro.Said Ahmed TaajirEmail :[email protected]

Page 26: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 26

Waa abaartii caanka ahayd ee Dooryaanley, qofna looga warrami maayo sida xaal adduun noqday, waa la wada asqoobey, hase ahaatee tiisu waa mid gaar ah, abaarta ka hor wuxu ahaa nin dhaqan oo inta bafta cad, kabo maqaar sagaaro laga sameey-ey iyo ul xardhan oo af shimbireed loo sameeyey aroorti isku taago magaalada ku soo jimcaysan ji-rey, hase ahaatee maanta talaa fara ka haaddey, wixii maal adduun ahaa waxa uga hadhay (19) lax-aad oo xayeysi ah, gurigana lagu waraabiyo, iyo awr weyd dhaafay oo jiidhkiisii biyo isu bedeley, isaguu miciinsadaa oo ceel habeen guul ah biyo kaga soo dhaamiyaa , ugu yaraan lix ama sideed mar ayuu dhexda sii fadhiisiyaa, si uu u nasiyo. Goor duhura ayuu ku war helay in Xaadsan mata-ana dhashay,xalayna wuxu ogaa in Suuban wiil umushay, waxaynu niqiin waqtigan oo kale in la farxo oo damaashaad iyo dabbaal deg loo dh-aqaaqo, isagase caloosha ayaa kala wareegtey, afkii baa juuqda gabay..!! wuxu go’aan ku gaadhey inuu bal ugu yaraan haweenka ka dul dareero; il-leyn wuxu ku dhuunyo ma hayee, Awrkii weydda ahaa ayuu inta dhawr qarbad oo saarnaa ka tuuray hoggaanka u dhiftay, wuxu sii jiitamaba magaala-di ayuu aminkiiba sayladda is geeyey, mise cidiba kam-ma tidhaahdo, cabbaar hadduu urugo la kad-aloobay ayaa nin dillaal ahi usoo dhowaadey oo ku yidhi: war gurigaa ba’ye awrka gawrac oo hilib ahaan u iibi bal in lasoo eego..! Axsantu ...intuu ugu jawaabey ayuu gawrac qoorta u dheereeyey, haraggii buu ka diiray,mise waa biyo iyo xumbo is dhexjiifa, dadkiina inay eegaan daaye sankiibayba ka qabsadeen..! Talaa ku caddaatay .. Busaaradda iyo jeeb madhnaanta waxa u sii dheer fidhada iyo

habaaska sayladda ka duulaya oo wejigiisiiba waa dhalan rogmey, cabbaar buu hamiyey, docna waa u dhaqaaqi waayey, kiishaddiisii buu faaqidaad ugu dareeray, dhawr fure oo madoobaadey, maki-inado iyo saddex qaddaadiic oo lacag ah ayuu ka helay, tolow maxay goysaa??? Waa koob shaaha hal saabiic ama saanbuusi ah.. waa hagaag.., iska daa anaa aqaane inta uu hoos isula faqay ayuu bir tume u yimi oo qaddaadiicdii iyo toorreyna u dhiibey..!! dabadeedna wuxu ku yidhi: waryaa, si fiican iigu afay oo ii dhakhso, Birtumihiina markiiba Amleydii ayuu lisay oo iyadii oo wixi taabtaba leef-aysa u dhiibey.dabadeed intuu hoosta gashaday ayuu xagga qa-buuraha u dhaqaaqay, gooruu meel dhexe marayo oo aanu weli magaalada ka dhammaan ayay haweeney u dhawaaqday.....!-War Dhubbadoow , Dhubbadoow, war bal is taag, saaka si baad u beddelantahaye..!Isagoo yaabban ayuu xaggii haweeneyda soo jal-leecay, isagoo hubsanaya inta aanay soo gaadhin-bal inuu suureeyo cidda ay tahay.Markii haweeneydii u timi ee ay bariidisay oo lays yare waystay ayay haweeneydii dareentay inuu weli garan la’yahay, dabadeedna waxay tidhi:-Dhubbadow malaha i garan mayside waa hawee-ney beri dhexdaas ah degmada xoola weydiisan jirtey oo hawlo badani ku furnaayeen, adiguna waxad ka mid ahayd raggii isoo dhoweeyey ee rag-ga wada xukumay, Dhubbadoow weli waxan illoobi la’ahay maalintii aad xereda gal igu tidhi oo waxad rabtid dareerso, iska daa ololihii xoolo ururinta ahaa ee aad ii samaysaye.Ninkii oo xaqiiqsaday haweeneyda oo aad nololn

DhacDooyinkaBulshaDa

Page 27: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha27

ahaan isu bedeshey, farkastana dahab ka lulmado ayaa madaxa kor iyo hoos u ruxay, inkastoo hadalku ku adkaa haddana waa dadaaley, sababtoo ah hadba mooralkaagu inta uu le’egyahay ayuu hadalkaaguna noqonayaa..!!Haweeneydii waxay dhaar ku martay inay Dhubbad kaxayso oo maanta u qada kariso, waa lays raacay, waxay soo gaad-heen aqalkii ay degenayd oo aad u habaysnaa, qol xidhnaa ayay furtay oo Dhubbad gal ku tidhi, isla markiibana waxay odaygii u keentay cunto iyo cabitaan.Haddii Dhubbad wax cunay wuxu ogaa waxa ka dambeeyee wuxu u xog warramay haweeneydii, iyana inta sheekadu soconaysey ilmada ayay iska tiraysey, kolkii Dhubbad warkii dhammeeyey ayay xagga gudaha u dhaqaaqday oo iyadoo kiishad sidda soo laabatay, wax-ayna tidhi: orodoo umulihii gaadh oo bal igu soo laabo aan kuu abaal gudee!! Dhubbad intuu meel qar-soon galay ayuu kiishaddii furay mise waaba lacag tira badan oo aanu tiradeeda ka gaadhi Karin, wuxuna isku sii daayay sayladdii si uu gaadiid uga eego uu iibsado, nasiib wanaag markiiba wuxu he-lay Koron hayin ah oo la xaraasha-yo, maba gorgorine lacagtii ayuu qaddimey, dabadeedna inta nooc kasta ku sii raray ayuu isagoo farxad inuu duulo ku dhow xaggii reerihiisa afka saaray..!!!( nuxurka: si kastoo adduun kuugu adkaado weliga haka quusan fara-jka Ewbbe ) W/Qoray: Faarax Biniin Boos.

m u s u q m a a s u q

Musuqu waa aafada ugu weyn ee maanta ku habsatay dawlada-ha soo koraya , waa caqabadda koobaad ee haysata dawladahaasi, musuqu waxa uu curyaamiyay dhaqaalaha waddamadaas, wuxuu u gogol xaaray dhibtaatooyin badan oo is biirsaday, waxaana laga tilmaami karaa, dhaqaala burbursan, amni darro , tayo xumi , khi-yaano qaran , iyo wax yaalo kaloo badan oo laxariira umuurahaas. Waa maxay musuq ?Ereygaan siyaabo kala duwan ayaa loo qeexaa, macnaha ugu hab-boon oo wada kulmiya qeexodyadaas waxa weeye in lagu micneeyo:Sarkaalka dawladdu wuxuu leeyahay awood gaar ah, shaqooyin iyo aqoon jagada uu hayo awgeed. Falka musuqmaasuqa ah wuxuu dha-caa marka sarkaalka dawladdu isticmaalo ama isku dayo inuu (u) istic-maalo jagadiisa faa’iido shakhsi ahaaneed. Falka musuqmaasuqa ahi wuxuu sidoo kale dhici karaa marka xubin ka mid ah dadweynuhu ay duufsato ama ay isku daydo inay duufsato sarkaal dawladeed si uu isticmaalo jagadiisa ujeedo kale oo aan u faaiidaynayn dadweynaha.Waa in si ulakaca loo hareer maraa nidaamka guud iyo qaanuunka laysla qaatay, waa in awood dowladeed loo adeegsado si loogu helo dano gooni ah, ama xubno lamida dadweynaha lasiiyo wax aysan xaq u lahayn ama aanu mudnayn, qaababka ay ku yimaadaan musuqyadu waxaa ka mida laaluush (bribary ) eexasho, (nepostism) , kala fadilid (favoritism ) , baad (blackmailing) iyo wixi lamida. Noocyada musuqmaasuqa. musuqmaasuqa wayn Waa musuqmaasuqa ay ku lug leeyihiin madaxda dawladda ugu sar-raysa sida madaxweynaha guddoomiyaasha gobollada iyo wasiirra-da, waana marka ay madaxdaani awoodda dawladeed ay leeyihiin u adeegsadaan danahooda gaarka ah, ama usad buuriyaan xubno ama koox gooniya oo shacabkooda kamida, sida inay jagooyin ugu roonadaan dad ay isku hayb ama fikir wadaag yihiin , qandaraasya-

W/Q Khadar Axmed Nuur (Oog)

Page 28: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 28

da dawladdana ay siiyaan shirkado lagaga habboon yahay qabashada shaqada loo igmaday. musuqmasuqa ganacsiga laxariira. Musuqmaasuqaan waxa uu yimadaa marka qof gancsade ah loo sadbuuriyo, asaga oo la siinayo qa-ndaraas laga mudan yahay , canshuurta laga dhimo ama looba dhaafo asagoo taa beddelkeeda bixiniya laaluush.Qaababka musuqmaasuq u dhaco. Laaluushka (bribery)Laaluushka ayaa muran la’aan ah nooca ugu badan ee musuqmaasuqa. Waa in si sharci daro ah loo bix-iyaa lacag, badeeco ama shay markaa u danaynayo laaluush qaatuhu; si loo beddelo maankiisa iyo hab-dhaqankiisa, si uu ugu tallaabsado fal-danbiyeed ka dhan ah danta guud. Tani waxay tusaale nool u noqon kartaa in la siiyo qandaraas laga mudan yahay, dhaafid cashuur, iyo in la iska indho tiro wax ka qabashada arrimo sharci darro ah. Xatooyada iyo musuqmaasuqa (Theft and fraud)Qaar ka mid ah saraakiisha dawladda oo xada hanti-da guud ee ay masuulka ka yihiin ee u fudud inay gacantooda gaarto, sida hantida dalwladda oo la iib-sado ama dana khaasa lagu fushado. Eexasho , (nepostism) iyo kala faddilid (favoritism ) waa in masuul dawladeed uu u magacaabo jago dawladeed qof ay qaraabo ama saaxiibo yihiin, iya-doo ay jirto dad kaga habboon booskaas dhinac wal-ba oo laga eegaba. Baad (blackmailing)waa xaaladda markuu masuul dawladeed uu handa-do qof kale, asagoo adeegsanaya awood dowladeed si uu uga helo faa’iido ama u qariyo wax uusan markaas rabin in la ogaado Maxaa sababa qof inuu wax musuqmaasuqo?? Qof inuu falal musuqmaasuqa ku kaco waxaa loo aanayn karaa arrima ay ka mid yihiin: 1- diin la’aan.2- Shakhsiyad xumo.3- deegaanka uu ku noolyahay oo musuqa caa-do laga dhigtay.4- caddaalad darro uu ka tirsanayo madaxda ka sarraysa oo aan siin mushaar ku filan oo dabooli karta baahida uu qabo. 5- nidaamka habacsan oo fududaynaya qofku inuu ku dhiirado ku kicidda musuqmaasuqa. 6- Damiir- Xumo.Soomaalidu waxay tiraahdaa ili il kale ma dhawr-to , tiknolojiyad kastoo casriya oo lagaaray, sistam-

kastoo laysku dayay in lagu xakameeyo musuqmaa-suqa, way suurtoobi weyday in gebi ahaanba lasoo afjaro, hadday wax tari weydey ilaalada bini’aadma-ka, waxaa hubanti ah qofki dareesan ilaalada iyo mu-raqabada Eebihii abuuray inuu ka fogaanayo wax is dabamaryeyn iyo musuqmaasuq, maxaa yeelay waxa uu aaminsanyahay Inuu Eebbe meel kasta oo aad ku jirto iyo xaalad kasta aad ku sugantahayba ku daalacanayo, sidaas darteed waa uu ka reeb toomayaa xumaanta. Qokfki aanay ku waynayn muraaqabada Alle waxay sababtaa inuusan dareemin cabsidiisa, iyo cirib xu-mada ka dhalan karta hadduu hanti guud si gooniya u adeegsado, xaaraanta cawaaqib xumo badan ayaa lagala kulmaa oo mid adduun iyo mid aakhiraba leh, adduunkana qofka xaaraanta cuna ducadiisa lama ajiibo. 7- Fakhri iyo Mushahar aan baahi daboolayn. Siyaasad xumada dawladaha waddamada soo koraya iyo dulmiga ka jira waxay sababtay fakhri saa-meeyay dhammaan qaybaha kala duwan ee bulsha-da xataa kii maal qabeenka ahaa waxa uu ka cabsi qabaa fakhri imaan doona. Waxa ciriiri gashay nolashii kadib markii qarashaad-kii ku baxayay baahidii maalinlaha ahayd ay kabada-tay dakhliga qofka soo galaya, sida aynu wada og-soonahay musuqa jira owgiis ayaa waxa uu keenay in shaqaalihid dawladda sare iyo kuwa hoosaba aan lasiin mushahar dobooli kara baahiyadooda, taasi-na waxay keentay inay ku dhaqaaqaan si alaale sidii ay ku dabooli lahaayeen baahidaasi taagan, taasina waxay noqotay inay qaataan laaluush iyo wixii lami-da, iskuma dheelitirna qofku masuuliyadda u hayo hantida uu maamulayo iyo wixi mushahar ahaan loo qoondeeyay, qof masuul dawladeed ah oo misaan-iyadda wasaaraddiisu ay tahay bishii malaayiin la-cag ah, isaguna mushahar ahaan loogu qoondeeyay waxan haba yaraatee biilkiisaba ku filnayn, sidaa dar-teed way adagtahay inuu is ilaaliyo..!!8- Laxisaabtan la’aan (unaccountability)La xisaabtan la’aanta ka jirta laamaha kala duwan ee dawladda ayaa waxa ay sababtay gabi ahaanba inuu hareeyo musuqmaasuq baahsan, haddaba haddii aanu jirin qof masuuliyad qaadaya wixi hanti ahyd ee la lusnsaday, qofkiina kacabsanayn ciqaab, taasi waxa ay fududaysay in hantida dowaladda si bareera loo lunsado oo la waayo. Tusaale ahaan dawladda waxaa soo gashay dakhli dhan 20 malyan, inta baan-ka dhexe martay oo wada sharciya ku baxday waa 5 malyan, 15-ka malyan ee kale xagee ayay ka baxday

Page 29: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha29

?? waa la waayey , yaa qaatay ?? lama yaqaan, yaa masuul ka ahaa oo la weydiinayaa lacagtaa la lunsa-day ? haddiise si uun lagu ogaado tallaabo Ma laga qaadi karaa ? ciqaabta uu mudanayo maxay tahay??, bal akhristoow is weydii. waligeen waxa dhegahee-na ku soo dhacayay musuqmaasuq baahsan baa jira, weli ma maqasheen qof arrintaa loo qabsaday ? jawaabtu waa maya. 9- Kuraasta qaab-qabiileedka lagu qaybsaday. Marki uu qof masuul dawladeed uu aaminsanyahay kursiga uu ku fadhiyo inuu ku matalayo qabiilkii-sa ee aanu aamisanayn inuu yahay qof qaran, waa marka uu aaminsanyahy in qabiilkiisu keeneen, qa-biilkiisa kaliyana ay ka qaadi karaan xilka uu hayo. haddiiba arrintaa la isku dayo in la saxo qabiilki ayaa soo safanaya oo waxa ay leeyihiin: inta yar ee aan haysano miyaad aragtaan?? adinku waxaad hay-sataan ma aragtaan miyaa ? musuqmaasuq waxaa ugu daran tan caadada noqota, qofkuna xaq inuu u leeyahay moodo .haddii lagala xisaabtamona moo-daya xaq asagu uu lahaa in la duudsiinayo.

Saamaynta musuqu ku leeyahay bulshada iyo dow-ladnimada. 1- Hoos u dhac ku yimaadda heerarka korita-anka dhaqaalaha iyo geeddi-socodka horumarka.Musuqmaasuqayaasha waxa ay isku dayaan inay hor istaagaan mashaariicda hore u marineed haddii aan-ay helin laaluush, ama wax loo goyn, taasina waxay sababaysaa in mashaaricdu joogsato, ama mashaa-riicda la fuliyo iyadoo tayadeedu aad u hoosayso. Waxa kaloo dhacaysa in adeegyada ay dawladdu bix-iso uu noqdo mid tayo ahaan aad u liita, madaama lacagti loogu talo galay aan lawada gelin oo qayb ka mid ah la musuqmaasuqay. 2- Shaqala’aanta oo badata. Haddi Hantidii lagu dhisi lahaa kaabayaasha dhaqa-alaha , luguna xoojin lahaa adeegayada asaasiga ah ee ay bulshada u baahantahay , laguna abuuri la-haa mashaariic horumarineed , haddii lacagtaas la musuqmaasuqo waxay sabab toosa u noqonaysaa shaqo cusub in la abuura iskaba daaye in shaqaalihii hore u jiray qaybtood shaqada laga ruqseeyo.

3- Sare u kac ku yimaadda kharashaadka maci-ishadda iyo saboolnimada oo siyaadda. Lacagta sharci darrada ah- laaluush ama baad mid-day rabto ha noqotee waxaa la dulsaaraa badeeca-daha ama adeegga, taasoo keenaysa in uu ka kordho qiimihi hore waana mid culays ku noqanaysa dadki

danyarta ahaa , hadday maciishaddu qaaliyoowdana waxa ka dhalanaya fakhri aad u badan.Soomaaliya iyo musuqmaasuqa. Hay’adda Verisk Maplecroft ayaa warbixin kasoo saartay inay Dowladaha caalamku ku kala heer du-wan yihiin Laaluushka iyo Musuqa.Waxaana Warbixinta lagu sheegay in Dalka Soomaa-liya kaalinta Koowaad kaga jiro dalalka uu ka jiro laaluushka iyo musuqa baahsani.Wargeysyka Wall Journal Street ee ka soo baxa dal-ka Maraykanka ayaa qoray in 80% Lacagaha soo gala Bangiga Dhexe ee Soomaaliya yihiin kuwo jeebka lagu shubto, loona adeegsado dano Shaqsiyadeed, waa sida uu Wargeyska WSJ daabacay.Wargeyska waxa kaloo uu qoray inaan hantida Qa-ranka ee Soomaaliya lagu maalgelinin wax mashaa-riic xukuumadeed.Dhacdadi ugu danbeesay ee laxariirta dawladda Soomaaliya iyo musuqmaasuqa waxa kamida in guddiga Qaramada Midoobay u qaabilsan Cunaqa-batayntu ay ku eedeeyeen shirkadda dalka Ingiriiska laga leeyahay ee Som Oil and Gas inay bixinayaan lacago aad u badan oo ay siinayaan dawladda Fed-eraalka ee ka dhisan magaalada Muqdisho. Taas oo qayb ka ah dadaallo ay ku doonayso inay ku ilaas-hato isla markaana ku balaarsato heshiiskeedii sah-minta shidaalka ay lagashay wasaaradda shidaalka ee Soomaaliya 2013 ki.Gunaanad Musuqa maadaama uu yahay caqabadda ugu weyn ee hortaagan in dawladi hormarto oo dhiggeed wax la qaybsato , waa in lagu bixyaa dadaal baaxad wayn sidi loo soo afmeeri lahaa musuqa la dagay ee lugu-ha qabtay. waddan hormar higsanaya , waa inuu qaadaa saddex tallaabo oo daawo wax ku ool ah u noqon kara musuqa:-1- waa in qofka diin ahaan iyo akhlaaq ahaa loo dhisaa taasoo abuuraysa qof aan damiir ahaan u diyaar ahayn inuu wax musuqmaasuqo.2- in nidaam adag lasamaeeyo, kaasoo keenaya inaanay qofka u fududaan inuu si sahlan wax ku musuqmaasuqo, haddiiba ay dhacdo in naf-tiisa xumaan faridda badani ku kadiso inuu wax is dabamarsiiyo . 3- waa in qaanuunka uu noqdaa mid adag oo ka dhigaya in aanu mardanbe ku fekerin inuu wax mususqmaasuqo , kuwa kalena u noqda tusaale cawaaqib xumada uu la kulmayo qofki ku dhaqaaqa faldanbiyeedkaas.

Page 30: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 30

Dhoofka XoolahaSoomaalida Xilligii ay Jirtay Dawladdii Dhexe ee Soomaaliya

Waxaan wada ogsoonahay in dhaqaalaha iyo dhaqanka Soomaaliyeed mar kasta oo

ay saldhig u ahaayeen xoolaha la dhaqdaa.Waxayna Soomaalidu aad u taqaan Dhaqashada duunyada, Soomaalidu meel kasta ay ku dhaqa-ntahay waxaa asal u ah oonta ay cunaan Cad iyo Caano, ku xirnaanshaha dhaqashada xoolaha ayaa ka xoogtey Mehe-radahoodi kale.Waxaa dhulka Soomaalida ku filiqsan xoolo aad

u tira badan oo la dhaqdo, kuwaas oo ku kala baahsan dhul lagu qiyaasay 20 Malyan oo hik-tar, ama aan iraahdo dhulka oo dhan, ayadoo kolba dhankii doog leh loo naqraaciyo, xilliya-da roobka ee ku astaysan guga iyo deyrta, xilli-ga jiilaalkana meeshii biyo leh iyo ceelasha loo arooriyo, taasaana ku keentay dadka in aaney marna degin oo weligood geedi ku jiraan.

Qore: Liibaan Axmed Shire.

Page 31: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha31

Tiro koobka Xoolaha Soomaaliya:-In kasta oo aan cidina tirakoobka xoolaha sixi Karin hadana waxaa jira qiyaasyo la qaaday oo aan isleeaya-hay ayaguna waa iska mala awaal, waxaana tira koob ay ka warqabto dawlad Soomaaliyeed ugu danbaysey kii la qaaday (1988-kii) xiligaas oo ay jirtay dawladdii dhexe ee Soomaaliya.

Lama sameyn tirakoob ka danbeeyey kaas la sameeyey sanadkii (1988kii) tirokoobyada danbe ee xiligaa ka danbeeyey waxaa loo cuskaday kobocii tirada xoolaha oo kala ahaa 0.07% Geela, 0.01% Lo’da, 0.012% Riyaha iyo 0.021% oo ido ahaa.Qiyaasihii ugu danbeeyey waxay gaarsiinayaan tirada xoolaha ku dhaqan Soomaaliya:

Quudka iyo Calafka Xoolaha Soomalida:-Daaqsinta xooluhu waa mid dabiici ah oo sidii Eebe u abuuray aan cid kale faragelin, waxay waligeed ku xirnayd isbe-delka cimilada. Taranka xoolaha waxa saamayn ku leh hadba cimiladu sida ay tahay, haddii roobku fiicanyahay sanadkaa waa sanad barwaaqo, hadduu yaraadana waxaa dhaca abaaro dadka xoolaha ka xaalufisa.

Geel Lo’ Riyo & Ido9,000,000 8,000,000 35,000,000

Sanadka Geel Lo’ Edo Riyo Total1978 5.6 4.0 9.8 16.0 35.41979 5.8 4.5 10.7 17.2 38.21980 5.8 4.5 10.3 16.8 37.41981 5.8 4.4 10.3 17.0 37.51982 6.0 4.5 10.8 18.0 39.31983 6.2 4.6 10.6 19.0 40.41984 6.1 4.2 11.2 18.0 39.51985 6.2 4.3 11.8 18.3 40.61986 6.4 4.5 11.8 19.0 41.71987 6.4 4.6 12.3 19.3 42.51988 6.6 4.8 13.2 19.7 44.3

Shaxda Qiyaasta Tirada Xoolaha (ku tireysan Milyan) ee Soomaaliya 1978 - 1988

Page 32: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 32

Abaarihii ugu wax yeellada badnaa ee ka dhacay dalka:-Guud ahaan gobollada dalku waa ku kala duwanaay-een abaaraha qaarkood, balse haddii aan soo qaada-no abaarihii dalku ka sinaa (40kii) sano ee la soo dhaafay waxaa ugu caansanaa :Abaartii Dabadheer oo dhacday (1973-1975kii) guud ahaan abaartaasi waxay saamaysay gobollada dalka oo dhan, waana abaarta loogu xasuus badanyahay uguna waxyeelada badnayd guud ahaan, waxayna saamaysay qoys kasta oo Soomaali ah, magaala wal-ba, degma walba iyo gobollada oo dhan, iyadoo wax yeela ba’an u gaysatay dad iyo duunyaba. Waaxaanse la ilaawi Karin kaalintii iyo dadaalkii balaarnaa ee ay ka qaadatay dawladdii Soomaaliya iyo dowladii Ru-sia oo daad gurayn iyo dib u dejin u sameeyey dadkii ku cayroobay iyo kuwii ku barakacayba.Sidoo kale abaaraha caanka ah waxaan kusoo koobi karnaa kuwa soo socda:-Qorrax madoobaad oo dhacday (1980-1981kii)Arbacadii ama cagabarar, oo dhacday (1990- 1994kii).Kartoomalay oo dhacday (2003 -2004kii).Ari warma leh oo dhacday (2011kii)Dhammaan abaaraha aan kor ku soo sheegnay waa kuwa dhibaatooyin badan ka geystey dalka gudihii-sa, in kastoo baaxadda wax yeello ay ku kala duwa-naayeen, markaan soo qaadano oo kale abaartii Ar-bacada (cagabarar) abaartaa oo aad ugu dheeraatay gobollada qaarkood sida gobolka Bay iyo Bakool, waxayna galaafatay nolosha dad aad u tira badan iyo xoolo aan lasoo koobi Karin. Iyadoo dhacday xilli dadka Soomaaliyeed aad u nuglaayeen oo burburkii dawladdii dhexe uu dhaxalsiiyey kalayaac iyo isutu-rid la’aan .Sidoo kale kartoomalay waxay ahayd abaar xilli-geedu dheeryahay, waxayna ugu cuslayd gobolla-da Puntland ama Woqooyi-bari, abaartaas waxaa lagu xusuustaa xoolihii tirada badnaa ee ay galaafa-

tay, waxaa la sheegaa in abaartaas uu dhintay 90% geelii degaankaas ku noolaa iyadoo geelu ugu adkay-si badanyahay xoolaha Soomaalidu dhaqato, waxa kale oo intaa dheeraa in abaarta uu ku xigay roob du-ufaan iyo qabow wata oo galaaftay wixii askun ahaa ee abaarta ka soo doogay. Meelaha qaarkood roob-kaa oo loo yiqiin (Barafle) oo ka da’ay inta u dhex-aysa degmada Bendar-bayla ilaa Garacad (tsunami).Abaartii dhacday (2011kii) waxay dhibaatadeedu aad ugu badnayd gobollada Koonfureed iyo Koo-fur-galbeed, waxyeelo badan ayey ka geysatey dhulkaas, waxaa ugu caansanaa degmada Gedo oo ay harraad iyo gaajo ugu dhinteen dad badan iyo du-unyo aan la koobi Karin.Dhammaan abaaraha aan kor ku soo sheegnay wax-ay ka sinnaayeen xilli roobaadkii oo la waayey, wax-aa ka dhashay biya la’aan iyo baadla’i , dabadeed waxaa xoolihii soo food saartay macaluul iyo cud-duro ka dhashay macaluusha, dadkii Soomaaliyeed oo noloshoodu ku xirantahay dheefta xoolaha wax-aa soo wajahday nolol xumo iyo nafaqa daro, kadib markii ay ka cayroobeen xoolihii ay dhaqanaayeen, dabadeed in badan oo miyiga ku dhaqnaa, xoola bad-ana ku haystey ayaa iyagoo cayr ah isasoo tubay xe-ryaha qaxootiga ee magaalooyinka waaweyn ku yaal. Waxaa kale oo dhacday roobab mahiigaan ah oo dhaliyey daadad ama fatahaado oo dabaylo iyo baraf watey dadkiina ku cayroobeen, Waxaa kale oo jira aafooyin kale oo daaqa baabi’iya sida ayaxa IWM.

Dhoofka Xoolaha Xilligii Dowladdii dhexe ee Soomaliya jirtay.Soomaalidu xilli fog ayey xiriir ganacsi la lahaayeen Yaman, Jaziiradda Carbeed iyo Ciraaq, waxayna geyn jireen hargaha xoolaha, haragaha duurjoogta, may-diga iyo beeyada. Cidina ma sheegi karto xilliga uu bilawday xirirkaas ganacsi, hase ahaate waxaa laysla qirsan yahay inuu xilli taariikhdeedu aad u fog tahay bilawday, taariikhyahannada qaarkood waxay shee-

Page 33: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha33

gaan inuu soo bixitaankii Islaamka ka horreyey, wax-aa kale oo xiriir ganacsi uu u dhexeeyay Soomaaliya iyo Masar waqtigii boqoraddii fircooniyadda ahayd ee Xibshidsuut.Xilliyadii ay Soomaaliya yeelatay xukuumadda dhexe waxaa bilawday in si habsami iyo nidaam leh xooluhu u baxaan. Waxana waqtigaas la isticmaa-layey lacagta Shilin Soomaaliga ah, Lacagaha qalaad waxba laguma gadan jirin, dadkuna ma aqoon waxan shilin Soomaali ahayn.Dawladdu waxay xoolaha Soomaaliya ku dhoofin ji-rtey heshiis dhex mara dawladda iyo ganacsato ama dawlado shisheeye.Waxay dawladdu dhoofka xoolaha u Sameysay Xeryo (Hall Ground) lagu aruriyo xoolaha, Dekadda ay ka dhoofaana waxa ka shaqayn jirey kooxo dhakhaatiir caafimaadka xoolaha ah.Waxaa ugu muhiimsanaa dekadaha xooluhu ka dhoofi jireen dekadda Magaalada Berbera ee gobol-ka Woqooyi-galbeed Soomaaliya, dhoofka ugu badan ee xoolahuna halkaas ayuu mari jiray, ilaa haddana dalalka Gacanka carbeed waxay ariga Soomaalida u yaqaaniin Berberaawi waana jeceyl weyn oo ay u ha-yaan magacaas, sidaas oo kale markaad Sucuudiga joogto waxaad maqlaysa ari lagu yeerayo SAWAA-KINI, Sawaakin waa dekadda ku taal woqooyiga Suudaan oo ku dhow magaalada Portsudan, waxana loo yaqaan ariga dhulkaas ka yimaadda. waxa marar-ka qaarkood xoolo ka dhoofi jireen dekadda Kis-maayo, iyo dekadda Muqdisho oo iyada Lo’ iyo geel badanaa laga rari jiray, Xiliyadaas waxay xooluhu u dhoofi jireen dalalka Sucuudiga iyo Masar.Nidaamka iyo shuruudda dhoofka xoolaha Soomaa-liya:-1.Waa inuu yahay Lab, Dheddig in la dhoofiyo xaaraan bay ahayd.2.Qaan gaar inuu yahay neefku, ariga 2 jir, Lo’ & Geel 4 -5 jir iyo wixii kasii weyn, oo jiqiiqda lama ogolayn.3.Waa inay Dhufaananyihiin.

4.Gaadiidka lagu rarayo xoolaha dawladdu waxay ogolayd markab Livestock ah oo keliya, doonyuhu mamnuuc bay ahaayeen, mar-mar dhif ah ayaa ogo-laansho loo qaadan jiray, waxayna aadi jireen Yaman iyo Dubey, waxaana fasixi jirey Maamullada Gobol-lada.5.Wixii shuruud caafimaad ah waxaa soo sheegan ji-ray dalalka loo dhoofiyo.6.In la ilaaliyo suuqa, si loo dhowro qiimaha xoolaha. Waxay dawladdu xoolaha u sameysay Xerooyin waaweyn (Hall Ground) waxayna ka koobnaayeen 4 xero oo kala ahaa:-•La heley oo ku taalley Kismaayo.•Aroori oo ku taalay Burco.•Qoolcaddey oo ku taal Sallaxlay, waxay Hargaysa ka xigtaa dhinaca xuduudka Itoobiya.•Warmaxun oo ku taalley Walla-weyn, wayna ka hor-marsanayd kuwii hore oo dhan, waxay ahayd deeq ay bixisay dawladda Maraykanku, waxaana dhistay haayadda USAID.Shaqada ay qaban jireen xeryahaasi iyo qaabka xooluhu uga dhoofaan Dekadda:-1.Xoolaha ayaa lagu tallaali jiray oo waxana lagu hayn jiray 21 maalmood; si loo hubiyo inay caafimaad qa-baan.2.Waxaa ka shaqeyn jiray koox tallaalka xoolaha dhoofaya loo tabobaray, waxaa kale oo kooxaha caafimaadku joogi jireen xuduudaha ay ka soo ga-laan xooluhu, sida Wajaale Woqooyi Galbeed iyo Qooqaani – Jubada-hoose.3.Waxaa Maamulka Xeradu soo qori jiray warqad tilmaamaysa inay dhoofi karaan xoolahaasi, wax-ayna u soo qori jireen saraakiisha dekadaha jooga, dekadahaasina waxay leeyihiin xarumo ay xooluhu ku nastaan. Irridaha ay maraan xoolaha dhoofayana waxa furayaashooda haysta dhakhaatiirta xoolaha.4.Warqad baaris oo hubin loogu dirayo wixii isbedel ah ee dhacay xilligii xooluhu u soo socdeen dekadda.5.Dhakhaatiirta Xoolaha ee Dekaddu (Port Veteri-

Page 34: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha 34

nary Office) waxay raacinayaan shahaado caafimaad. 6.Waraaqdaas shahaadada ah waxaa tixraaci jiray Dukumentiga kale oo dhan ee ay bixinayso dawlad-du kaasoo raacaya gaadiidka qaaday xoolaha.Waxa kale oo jiray khoori ama Dekado Macmal ah oo kootarabaan ahaan u shaqeyn jiray waxaana kuwii gobolka Bari ka mid ahaa Qandala, Boosaaso, waxaa-na ka bixi jiray doonyo, xoogoodu waxay u bixi jiraan Yaman iyo Imaraatka.Gobolka Sanaag meelaha ay ka bixi jireen waxa ka mid ahaa: Ceelaayo, Laasqoray, Laasasurad iyo Xiis iyo Meydh, dhinaca woqooyiga waxay xiriir fiican la lahaayeen Dekadda Makha ee Yaman.Qaabka Xoolaha loo iibgeyn jirey Lacagahana lagula kala wareegi jiray.Dekadaha waa weyn wixii ka bixi jirey waxay ahayd qaab bixinta lacagaha L.C ama ICTIMAAD oo ahayd in baanka laga soo diro lacagta, iyadoo lagu soo hagaa-jinayo Baanka Soomaaliya, waxaana ugu muhiim-sanaa bangiyadaas Bangigi dhexe ee Soomaaliya iyo Bangigii Ganacsiga Soomaaliya.Dekadaha Yar-yar waxay dawladdu ka qaadi jirtay ganacsatada wadata xoolaha khidmad yar oo lagu magacaabi jiray (faranka-footo) iyaguna xoolihii loo ogolaaday xoolo ka badan ayay ku rari jireen doonta.Waxaa jirtay Wakaalad lagu magacaabi jiray wakaa-ladda HORUMARINTA XOOLAHA (Livestock Devel-opment Agency) oo loo soo gaabin jiray LDA. Waxaa-na la asaasay Lixdamaadkii xilligii dawladdi rayidka, waxaa maareeyeheedii 1’aad noqday Prof Gaani oo waagii danbe noqday Guddoomiyaha Jaamacadda Ummadda, wakaaladdu waxay soo iibsan jirtay xoolaha, wayna dhoofin jirtay, waxa kale oo ay la-hayd warshaddii hilibka ee kismaayo (Kismayo Meat Factory) taasoo lagu qali jiray Lo’da, laguna qasacad-eyn jirey, dabadeedna waa la iibgeyn jirey, inta badan waxa qaadan jirey Ruushka. Waxaa xusid mudan in sanadkii (1973kii) markii

Masar dagaalkii October gashay Soomaaliya waxay kaalmo ahaan ugu diri jirtey hilib gasacadaysan oo aad u tiro badan.Waxaa kale oo loo dhoofin jirtay dalalka Gacanka Carbeed.Wakaaladaasi waxay ka mid noqotay wakaalado badan oo la baabi’iyey sanadkii (1982kii) waxaana deyn farabadan ku yeeshay Bangigii Ganacsiga.LDA waxay ahayd wakaalad ganacsi, dawladduna markay ku fashilantayna ayay faraha kala baxday.Waxaa laga soo reebay waax lagu magacaabay Waax-da Horumarinta Xoolaha oo lagu daray wakaalad-dii DAAQA QARANKA wixii shaqaale LDA ahaana halkaas ayaa la geeyey, lamana ruqseyn maadaa-ma mushahar badani ka maqnaa, dabadeedna mushaaraadkoodii & xuqooqdoodii oo lacag ah ayaa la siiyey taasoo gaaraysey ilaa 9 bilood. Dabadeedna qaar badan ayaa la ruqseeyey, waxaana la reebay in-yar oo xirfadlayaal ahaa.Maareeyihii Wakaaladda Daaqa C/llaahi Axmed Kar-raani wuxuu diyaariyey mashruucii SUUQGEYNTA & CAAFIMAADKA XOOLAHA, wuxuu u raadshay maal-gelin dibadda ah, waxaana keentay arintaas xanni-baadii Lo’da ee Sucuudigu ku sameeyey (1982kii), Waxaa mashruucaa loo asaasay si ay u hagaajiso caafimaadka iyo istaandarkooda oo ay u noqdaan xoolo ku tartami kara suuqyada caalamiga ah.Waxaa maareeye ka noqday Reysal wasaarihii hore C/weli Sheekh Axmed oo dhisay Xeradii (Xero Guul) ee WARAMAXUN, markii la dhammeeyeyna bur-burkii baa dhacay.

NB: Waa Maqaal Taxane noqon doona oo ka hadli doona habkiii dhoofka xoolaha Soomaalida, maqaal-ka xiga wuxuu ka hadli doonaa DHOOFKII XOOLAHA WAQTIGII BURBURKA xilligii ka horreeyey asaasiddii MAXJARADA, Hadduu Eebbe ogolaado.

Page 35: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Yagleelka Aayaha35

Page 36: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل29

الورقة األخيرة

األفريقية املجتمعات عند قيمته عن كثريا تختلف ال الصومايل املجتمع عند والقراءة الكتابة

والعربية،فالكتاب عندهم مجرد تحفة يتزين بها الفرد يف مكتبته: أو غرفة جلوس منزله،دون أن يعري

الفرد أدنى اهتمام ملا تحتويه الكتب يف دواخلها من كنوز ومعارف، أو يهتم يف رعاية وحفظ األرشيف،

وتسليمها لألجيال القادمة: لعلها تقيم وزنا للكتاب، وتحرتم الكتابة والقراءة كأسلوب حضاري للتفاهم

والتواصل.

قبل سنتني زرت العاصمة األوغندية كمباال، واقتنيت – بعد طول عناء وبحث شديدين- كتاب » يف

أفريقيا الخرضاء.. مشاهدات وانطباعات وأحاديث عن اإلسالم واملسلمني« وهو كتاب قيم يصنف ضمن

أدب الرحالت، يتحدث فيها الكاتب - محمد بن نارص العبودي الرئيس السابق للجامعة اإلسالمية يف

املدينة املنورة- عن جوالته يف أدغال أفريقيا، ويف كل زيارة يقوم بها العبودي إلحدى البلدان األفريقية

كان يزور املتحف القومي واملكتبة املركزية.

والصومال كانت ضمن البلدان التي زارها العبودي، وكتب عنها انطباعاته ومشاهداته،بدأ حديثه

عن الصومال حول واقع الدعوة اإلسالمية،وما يعرتض طريقها من مصاعب وتحديات؛ واصفا املناخ

السيايس واالجتماعي بـ » املتقلب« نتيجة للتحوالت السياسية التي كانت تشهدها البالد،مع ما صاحبها

و األمريكي ملعسكرين ا دعم ليحظى الصومايل النظام مارسها امللحوظ والتجاذب اإلزدواجية من

الرويس، وهي سياسة وصفها الكاتب بالناجحة؛ انعكست ثمارها عىل العمران التي شيدها كل معسكر

– عىل حده- يف العاصمة الصومالية مقديشو.

ويف معرض حديثه عن الجنراالت والرموز الصومالية، امتدح الكاتب الجنرال/ محمد أبرش هامان،كونه

رجل دافع بكل ما أوتي من قوة كتابة الحرف الصومايل بالعربي، وعارض بشدة جهود األكاديميني

الصوماليني الساعني إىل كتابة الحرف الصومايل بالالتيني.

الجنرال املذكور كان الوحيد من بني الصوماليني الذي يمتلك يف بيته مكتبه تضم بني دفتيها نوادر

الكتب واملخطوطات، حسبما ذكر العبودي يف كتابه.

لكن لألسف الشديد مكتبة الرجل ضاعت ورسقت بواسطة لصوص املتاحف، بعد انهيار الحكومة

الصومالية، ونهب ممتلكات نظام سياد بري، ومن بينها: املتحف القومي الصومايل واملكتبة املركزية

التي تناثرت كتبها يف الهواء، بعد تمزيق رقع املخطوطات، وحرق الكتب النفيسة ،وهي عملية طمس

ممنهج وعشوائي للذاكرة الصومالية، ال زلنا نعاني من تبعاتها املؤملة حتى اليوم.

حادثة أخرى - ال زالت- فصول قصتها املؤملة منقوشة عىل ذاكرتي، بعد ميض خمس سنوات من

روايتها عن طريق املؤرخ الصومايل جامع عمر عيىس، الذي حكى يل بأنه زار قرية » برع« التي تبعد

عن بوصاصو 30 كيلو بحرا؛ بهدف الحصول عىل معلومات وافيه عن العالمة الصومايل الشيخ الفقيه

عيل ماجريتني.

وجد املؤ رخ الباحث عن تاريخ العالمة عيل ماجريتني مخطوطات نادرة بخط يد العالمة مرصوصة

بطريقة عشوائية يف حفرة بقاع جبل جنب القرية، وقد تمزقت املخطوطات، وتعرضت لتلف شديد، وتم

حرق معظمها، وتكديس بقية املخطوطات،وإهمالها، كأنها قمامة ملوثة.

هذا هو حال الكتب واملخطوطات عند الصوماليني، أما الكتابة والقراءة فواقعها مؤسف، فالصومايل

بطبيعته يميل نحو الخطابة وإلقاء الشعر، ويعزف عن القراءة والكتابة؛ حتى يف صفوف األكاديميني.

قال: ألربتو مانويل يف كتابه »تاريخ القراءة » أما ما يكتب قيبقى،وأما ما يقال فتذروه وقديما

الرياح« وهي مقولة صحيحة، تنطبق عىل واقعنا املعاش، فكم من القوايف نظمت؟! واألشعار قيلت!

اليوم شعبا حضاريا يتباهي لكنا دون، الناس، ولو أن األدب الصومايل مع ذلك ضاعت وسط ألسن

بتاريخه وتراثه بني األمم.

عبد الفتاح نور أحمد ) أشكر (

كاتب المقال

قيمة الكتاب عند المجتمع الصومالي

Page 37: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

28 مجلة صناعة المستقبل

منظمة المرءة والطفولة )SAFWAC(الصومالية

ثمة أن العزيمة، والصرب مع اإلرصار، فال شك اإلرادة مع تتحد عندما

نجاح كبري، وال مجال للفشل أبدا، لكن القدرة عىل املواصلة والحفاظ عىل

املرءة منظمة تجسده ما هذا نفسه, النجاح من وأصعب أهم املستوى

.). SAFWAC( والطفولة الصومالية املعروفة اختصارا بـ

الجامعات من الخريجات الفتيات بعض من اإلنشاء فكرة تبلورت لقد

األطفال بشؤون تهتم نسوية جمعية اىل الحاجة أدركن الالتى املرصية

وكثرة الصومالية الجالية أعداد تزايد فمع مرص, ىف املقيمات واألمهات

التحديات التى تواجه العائالت يف هناك ، وخاصة األمهات واألطفال لكونهم

تعمل ربحية منظمة غري ماسة إليجاد الحاجة كانت األضعف- الحلقة

النازحة، من خالل تسهيل الصومالية العائالت أمام العقبات تذليل عىل

والجدير والرتفيهية واإلجتماعية التعليمية النشاطات وتنظيم الخدمات

ألن الجمعية وبرامج دورات من يستفيدون الشباب حتى أنه باإلشارة

القراء نادى أن كما ، اإلمكان قدر الصومايل املجتمع الهدف هو تطوير

ونادى العدائني مفتوح لكل أفراد الجالية عىل حد سواء.

السيد صالح معلم أبوبكر املعروف بـ)املدنى( كان من أوائل املساندين

للفكرة، وال يخفى انبهاره بالنجاح الذى حققته الجمعية ىف زمن قياىس

ومقر الجمعية، نشاطات من األوىل األيام أتذكر املدني: يقول جدا،

إقامتها املتواضع ىف الحى العارش من مدينة نرص ىف القاهرة ، واملكون من

الحى املجهز ىف الحاىل اىل مقرها تنتقل أن قبل غرفتني صغريتني وذلك

التاسع املجاور، لم يكن حتى أكرب املتفائلني يتوقع نجاحا بهذا النوع ،

وقفزة بتلك الطريقة, من هنا يجب أن نعرتف بأن الفتاة الصومالية أثبتت

شخصيتها القوية ، و قدرتها عىل التحدى والصمود.

تقول األستاذة نرصة محمد أحمد واحدة من األعضاء املؤسسني للمنظمة:

من الوقائع املؤملة التى ال تفارقنى ذكراها عند بداية الثورة عام 2011م

أم الذهاب إىل املستشفى اضطرت القاهرة وتعذر العامة ىف الحركة وتوقفت

صومالية أن تنجب ىف بيتها بمساعدة بعض الجريان وبما أنهم نجحوا اال أنها

أصيبت ) بناسور رشجى )Fistula( من هنا استلهمنا الفكرة وقمنا بتأسيس

الجمعية ىف منتصف 2011م للحيلولة دون حدوث مثل ذلك، وهذا مادفعنا

إلنشاء صندوق خريى يقوم بالتغطية عىل الحاالت اإلنسانية العاجلة إضافة إىل

صندوق آخر وهو صندوق ادخار يوفر اقرتاض مبالغ مالية لألعضاء املسجلني

بيئاتهم وتنوع الفتيات وثقافات مشارب تعدد أن الناشطة وتضيف فيها,

الخليجية و الغربية إ كان ذلك الحافز األكرب إلنشاء الجمعية، ومن خال تجربتنا

الصوماىل، الطبع ىف متجذرة الخري لفعل والحماس اإليجابية الروح المسنا

أن كما واملؤازرة الدعم منهم وتلقينا الجالية، كل رشائح معنا تجاوب حيث

الهيئات األممية منحتنا عدة مشاريع صغرية بواسطة هيئة التضامن السودانية

قمنا بتنفيذها عىل قدر عاىل من الشفافية والتفانى مما أكسبنا احرتام الناس

وإعجابهم بنا.

لقد قامت الجمعية بالكثري من األعمال والنشاطات منذ تأسيسها حيث اهتمت

برفع مستوى التعليم واملهارات، وعىل ذلك قامت الجمعية بعقد برامج تعليم

قائمة يف تصدرت الدين وعلوم القرآن ان كما ، واالنجليزية العربية اللغتني

إقامة دورات ىف الحاسب اآليل، لكن اإلنجاز األكرب ىف األولويات, كذلك تمت

هذا املجال يتمثل بتنفيذ مرشوع محو األمية الذي استفاده كثري من األمهات،

حتى أن بعض األمهات، ومن ما التخطئه العني أن التعليم الفنى لدى الجمعية

أصدر العديد من الفتيات الالتى قمن باستغالل مهاراتهن ىف العمل واالنتاج

األطفال وحضانة املكياج، وصناعة كالحياكة الصغرية األعمال مجال ىف

املثال اختري فاطمة صالد )فتوشا( كواحدة من الطبخ, فعىل سبيل واساليب

أحسن الفتيات املنتجات ىف مرص تقديرا ألعمالها االنتاجية مثل الشنط اليدوية

واألقمشة.

شؤون اجتماعية

Page 38: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل27

دولة مؤسسات كيف يمكن بنظركم الوصول اىل دولة ذات مؤسسات ىف ظل وجود العامل القبىل

كأكرب مؤثر عىل الساحة؟

القبيلة والقبلية ال تشكل عندى أي مشكلة او حساسية كنا قبائل وسنبقى كذلك

الصوماىل أسلوب اجتماعى وسياىس تكون كنتاج تراكم خربات القبىل النظام ,

اطروحات وراء االنسياق أحب ال , واخالقه بمبادئه وتمسكوا اجدادنا عايشها

الغرب وما يسمى بالحداثة العاملية التى تجرب غريها من دول العالم التجرد من

القيم واملبادئ املحلية , فقط العيش كمايرونه، لذلك ال أرى التهرب من الهوية

القبلية والتربأ منها؛ وانما الحفاظ عليها تحت سيادة القانون فعندما يتم تأسيس

قضاء نزيه يحكم القانون بحذافريه عندها لن يكون للقبيلة دور محورى سلبى.

ماهى رؤيتكم للفدرالية هل ترونه النظام األنسب للصومال ؟

توظيفه عىل املجتمعات بقدرة املتبعة واألساليب األنظمة وفشل نجاح يرتبط

واستخدامه مركزيا كان او فدراليا؛ أو غريه.. لكنى أرى - بال شك- أن املرحلة

الحالية ال يوجد خيار سوى الفدرالية لتبديد املخاوف والشكوك وزرع بذور الثقة

واللحمة الوطنية بني املواطنني؛ الذين فرقتهم الحروب.

انتخابات ما هو تقييمكم ألهداف 2016 ىف ظل اعرتاف الحكومة بعدم قدرتها عىل اقامة

انتخابات حرة؟

الحكومة الحالية لم تأخذ خطوة واحدة ىف االتجاه الصحيح ولم تكن عندها رغبة

من األساس للقيام بذلك , اعتربها حقبة زمنية مهمة وفرصة ثمينة ضاعت عىل

األـمة الصومالية , لقد رموا الحلم الصوماىل ىف برئ عميق، وأصبح كياننا ىف خطر

, اآلن وقبل سنة واحدة من الرئيس حسن وحاشيته حقيقي بسبب دكتاتورية

موعد االنتخابات يعرتف بالفشل ولألسف.

اذا ماهى اقرتاحاتكم لتجاوز املرحلة؟

الخيارات محدودوة جدا، وما زلنا ىف قيد الدراسة والبحث عن الحلول وبالتأكيد ال

نرى جدوى من تمديد الفرتة الرئاسية, كما أننا لسنا مع الرجوع للنظام القديم

الذى افرز القيادة الفاسدة التى نعانى منها حاليا , الحكومة الحالية عملت عىل

تعطيل االنتخات عمدا ألنها تدرك أنها ال تتمتع بثقة الشعب؛ وألنها تعرف أنها

ليس بامكانها توزيع الرشاوى عىل رشائح كبرية من الشعب الصومايل الرافض

للتمديد.

الحزب واملظلة وبالتشاور مع الكتالت الربملانية وكل األطراف املعنية يبذل كل ما

ىف وسعه الخراج البلد من املأزق الحاىل ونطلب من الجميع االلتفاف عىل املصالح

الوطنية للخروج برؤية توافقية مقبولة ونأمل تحقق ذلك ىف األيام القليلة املقبلة

باذن الله .

نظام تعيني األعيان تبينت مساوئه كيف يمكن تصحيحه ىف حال الرجوع اىل هذا

النظام ىف تعيني الرئيس القادم أليس األمر ىف صالحه؟

ال يمكن فرز رئيس كفؤ عرب نظام يفتقد اىل الضوابط الصحيحة لذالك فانها غري

مأمونة الجوانب , نحن مع اتاحة الفرصة للناخب الصوماىل كى يحدد مصريه وضد

فكرة اختزال األصوات ىف يد مجموعة محدودة دون غريها وقد رأينا رواج الفساد

ورشاء الذمم ينتعش ىف مثل تلك الظروف , حاليا وىف هذه املرحلة الدقيقة اليخطر

ىف بالنا ىف من ستؤول اليه الرئاسة واستطالع فرص األطراف فيها بقدر ما نهتم

بوضع منهجية سياسية سليمة تكون ىف صالح املجتمع الصوماىل عامة بغض النظر

عن اى اعتبارات أخرى

هل سترتشح كرئيس حزب الوحدة ام كنائب رئيس مظلة الوحدة والديمقراطية ؟

نحن بصدد تكوين حزب كبري ينصهر فيه الكثريمن األحزاب املوجودة تحت مظلة

الوحدة والديمقراطية، وبالتاىل فإن قرار ترشحى من عدمه يكون فقط بيد الحزب

فهو الذى يختار من يراه األنسب لذلك , لست مهووسا بالرئاسة بقدر ما أرغب ىف

بناء مستقبل واعد للجيل القادم.

Page 39: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

26 مجلة صناعة المستقبل

لست مهووسا بالرئاسة بقدر ما أرغب في بناء مستقبل واعد للجيل

القادم

الدكتور عبدالرحمن معلم عبدالله »باديو« معروف لدى كل األوساط السياسية واالجتماعية الصومالية بنزاهته وسعيه الدائم لالنتقال لدولة القانون

والديمقراطية؛ استنادا اىل مبادئ الرشع القويم.

ينتمي باديو إىل حركة » اإلصالح« إحدى األفرع اإلخوانية يف منطقة القرن األفريقي، وهو ناشط اجتماعي، أسس مع مجموعة أكاديميني صوماليني

شبكة للعمل املدني والسلمي، زاولت مهامها يف جميع مناطق الصومال.

ساهم باديو - مع غريه من رموز حركة اإلصالح- تأسيس » مجلس املصالحة الصومالية« كذراع سيايس خدمي تابع لجسم الحركة، تركز

مهمتها يف املصالحة ولم شمل الصوماليني، وكان من ثمار هذا املجلس الحكومة التي تشكلت يف جيبوتي بقيادة الرئيس عبد القاسم صالد حسن.

مجلة » صناعة املستقبل« تنفرد بنرش مقابلة حرصية مع باديو، يسلط الضوء فيها واقع األزمة الصومالية،ومستقبل السياسية الصومالية يف ظل

تجاذبات سياسية بني املركز واألطراف.

أبرز ما قاله الدكتور باديو يف حواره:قبائل • كنا حساسية أو مشكلة؛ أي عندى تشكل ال والقبلية القبيلة

وسنبقى كذلك

ال يوجد خيار سوى الفدرالية؛ لتبديد املخاوف والشكوك، والحفاظ عىل •

اللحمة الوطنية.

ضيعوا • الصحيح، االتجاه يف واحدة خطوة تأخذ لم الحالية الحكومة

فرصة ثمينة، وحطموا آمال الشعب.

وحاشيته، • الرئيس ديكتاتورية والسبب خطر؛ يف الصومايل الكيان

واعرتفوا بالفشل قبل سنة من موعد االنتخابات الرئاسية املرتقبة.

األحزاب • من الكثري بوتقته يف ينصهر كبري تكوين حزب نحن بصدد

املوجودة تحت مظلة الوحدة والديمقراطية.

قرار ترشحى من عدمه يكون – فقط- بيد الحزب فهو الذى يختار من •

يراه األنسب لذلك.

للجيل • واعد مستقبل بناء ىف أرغب ما بقدر بالرئاسة مهووسا لست

القادم.

السرية واملسرية:النارص ولد ىف مدينة عيل طريي عام 1954 تخرج من مدرسة جمال عبد

الثانوية؛ ليلتحق بعدها بالجيش الصوماىل؛ حيث تم ابتعاثه اىل روسيا، درس

هناك الهندسة اإللكرتونية- قسم الصواريخ ما يقارب ست سنوات.

من تدريبية دورة عىل حصل عندما 1986؛ عام حتى الجيش ىف اشتغل

الفرتة أن الصومال غري إىل اثرها ليعود عىل اشهر؛ ملدة ستة املتحدة الواليات

الضابط أجرب مما عينييه امام ماثلة كانت الجمهورية تفكك وبداية الحرجة

الشاب عىل الرحيل واالغرتاب وبدأ ىف دراسة العلوم السياسية بجامعة »اتالنتا

االمريكية« اال ان عدم اعرتاف السلطات هناك بوضعه كالجئ دفعه اىل املغادرة

مجددا والهجرة اىل كندا بالتحديد سنة 1987 وهناك التحق بمعهد الدراسات

اإلسالمية التابع لجامعة »ماغيىل ىف مونرتيال« ونال فيها درجة الدكتوراة.

عاد اىل الوطن عام 1992 وشارك ىف تأسيس مجمع ام القرى مع بعض الكوادر

والرموز الوطنية ؛ لتتمكن من تخريج اول دفعة لها سنة 1995 كما أنه ساهم

البالد,وقد ىف الوطنية التعليمية الرصوح اكرب انشاء جامعة مقديشو وهى ىف

تعدى نشاطه حدود العاصمة ليشمل مختلف املدن واألقاليم كذلك, فعىل سبيل

املثال: افتتح مركز عالج السل املعروف ىف بوصاصو عندما كان مسؤوال ىف هيئة

»مريىس االمريكية« غري أن انشغاله باصالح التعليم لم يثنه عن قيادة حمالت

املؤتمرات كل ىف األهلية حيث شارك الحروب استعار ابان الوطنية املصالحة

الوطنية , يرتأس حاليا حزب الوحدة الوطنية كما أنه يشغل منصب نائب رئيس

وكتلة األحزاب عرشات لواءها تحت ينضم التى والديمقراطية الوحدة ملتقى

برملانية تتألف مما يقارب مائة نائب ىف الربملان الصوماىل وشخصيات كبرية

الصومال ىف االسالمية )الحركة كتاب آخرها ومقاالت مؤلفات عدة للدكتور

االحياء مراحل فيها يتناول الصومال ىف االصالحية الحركة حالة دراسة )

والوعى والصحوة وظهور الحركات االسالمية لتحل محل الصوفية التى واجهت

صعوبات بالجملة ملواكبة التحديات املوجودة وقتئذ , يتناول املؤلف باسهاب عن

تاريخ الحركة االصالحية التى امتازت بسلميتها ىف البحث عن الحكم.

صرةخت

ة مبد

ن

حوار حصري

أجرى الحوار الزميل محمود عيسى فارح

Page 40: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل25

للدراسات مرصاعيه عىل الباب فتحت بل الكليات

تتخرج التي الغفرية لألعداد الفرصة لتتيح العليا

منها أو من غريها ليواصل كل من لم يسعفه الحظ

للذهاب إىل الخارج مشواره التعليمي.

وجامعة رشق إفريقيا ال تألو جهدا يف تقديم خدماتها

ومذللة العقبات كل متخطية للجميع، املتميزة

الصعاب من أجل تحقيق أمنياتهم وتحويل أحالمهم

إىل واقع مألوف وحقائق ملموسة.

من للتعليم الالزمة املرافق بكل مزودة والجامعة

الحديثة واملختربات واالجتماعات, للدراسة قاعات

،وكل العبادة ودور والرقمية التقليدية واملكتبات

أجواء يف التعليم جودة يف يساهم أن شأنه من ما

الرسوم عىل الكبري اعتمادها ورغم ومريحة. مهيئة

الضيعات من الجامعة تمتلك الطالب يدفعها التي

بال عىل يخطر ال ما األخرى واألرصدة والعقارات

أحد إذا قارناها بمثيالتها. وتسعى الجامعة إىل إقامة

عليها وتعود األرباح عليها تدر استثمارية مشاريع

وتخريجها املعريف إنتاجها لتضاعف الجمة بالفوائد

كوادر مسلحة بالعلم، وتقوم بمهامها عىل خري وجه.

وتخطو الجامعة خطوات حثيثة وثابتة لتحقق هدفها

املنشود املتمثل: كونها حاضنة تربوية، ومنبع إبداع

فهي معني ال ينضب ينهل منه الظمآن، وقلب ينبض

بالحياة إذ يلتحق بها املئات كل عام كالرشايني التي

تمد القلب بالدم ويتخرج منها الكثري كاألوردة التي

إىل فينضمون الجسم لخاليا الصحي الغذاء تحمل

تؤتي وبهذا التقدم وقوافل الرشيدة القيادة طالئع

الجامعة أكلها كل حني بإذن ربها.

الجامعة يف والرياضيات الفيزياء يف *بكالريوس

يف ماجستري ونال الرتبية، كلية الصومالية الوطنية

بريستون شغل جامعة باكستان من األعمال إدارة

مديرا عاما لرشكة غولس لالتصاالت، إحدى الرشكات

والهواتف االتصاالت مجال يف الرائدة التجارية

أفريقيا رشق لجامعة رئيسا حاليا الخلوية.ويشغل

التي تأسست عام 1999عىل يد أكاديميني صوماليني

تخرجوا من الجامعات السعودية والعربية.

املؤهالتاملحاضرون واملعيدوننسب املنتسبنياملدينةالرقماملجموعدكتوراةماجستريبكالوريوساملجموعمحاضرةمحاضراملجموعطالبةطالب

سيدةسيدسيدةسيدسيدةسيد11965941790100410419075460104بوصاصو1

1067017620901100020قرضو2

220185405484521043800052جالكعيو3

793811714014120200014بوهودله4

4548939095030109جلدجب5

1287920717017120500017عيرجابو6

31727258947047903404047جرووه7

20911286337723582637641684110263

شؤون تعليمية

مبنى ادارة الجامعة

خريطة مقترحة لفرع الجامعة في قرضوا

Page 41: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

24 مجلة صناعة المستقبل

جامعة شرق أفريقيا: المعين الذي ال ينضب!

آدم شيخ علي *

يف األهلية الجامعات أعداد تزايد مع

العايل التعليم وانتشار الصومال،

غياب ومع مجردة، ثقافية كظاهرة

بمستوى يليق الذي الرتبوي املحتوى

جامعة تحافظ الجامعي، التعليم

ما مدار ريادتها عىل أفريقيا عىل رشق

من مستلهمة الزمن؛ من عقدين يقرب

بالدقة يمتاز الذي - التعليمي تراثها

التعليمية- الرسالة يف واالستمرارية

ومؤسسيها األوائل؛ الذين شيدوا رصحا

ثقافيا – الزال- يخدم املجتمع عىل الرغم

أكثر من أهله يتقاتل بلد املآيس، يف من

عقدين ونيف من الزمن.

عن إفريقيا رشق جامعة تتميز و

املتمثل الريادي دورها يف مثيالتها

الصاعدة األجيال تأهيل و إعداد يف

مواكبة يف واملساهمة بالوطن للنهوض

التطور التقني والعلمي يف الصومال.

، للجامعة والداني القايص شهد وقد

قاحلة صحراء يف خرضاء واحة كونها

ورفعت العايل التعليم شعلة حملت إذ

رايته عالية قبل أن يحذو الناس حذوها

تأسيا ومعاهد جامعات ويفتحوا

بجامعة رشق أفريقيا.

الرحال من كل حدب إليها الناس ومنذ نشأتها، شد

غليلهم فذهب الصايف، معينها من لريتووا وصوب،

للمعرفة؛ عندما تخرجت األفواج املتالحقة من حاميل

البكالوريوس يف شتى املجاالت األدبية والعلمية.

االالف، الخمسة حاجز الخريجني عدد قارب وقد

والخاص، العام القطاع يف العاملني بسلك والتحقوا

أو هيئة الدولية، فال تكاد تخلو رشكة؛ الهيئات ويف

بعضهم وتبوأ الجامعة، وخريجات خريجي من

مناصب مرموقة يف كثري من أسواق العمل. وال غرو يف

دلك فالتفاني يف رعاية الجودة واإللتزام بالتفوق من

العوامل التي ترقى بها اىل التميز والتقدير الجيد .

وتجذر اإلشارة أن تخصصات الجامعة لم تقترص عىل

مواد معينة بل تشعبت لتشمل الكليات التالية:

1-كلية الرشيعة والدراسات اإلسالمية

2- كلية الرشيعة والقانون

3- كلية إدارة األعمال

4- كلية اإلقتصاد

5- كلية علوم الحاسوب

6- كلية الطب

7- كلية الطب املساعد

8- كلية البيطرة

9- كلية تنمية املجتمع

10- كلية العلوم السياسية

11- كلية الهندسة املدنية

12- كلية العلوم الصحية

13- كلية الرتبية

14- كلية علوم البيئة

15- كلية اإلدارة العامة

وليعم الخري ربوع البلد ويتبدد ظالم الجهل إفتتحت

لها يف مدن الرئييس فروعا املقر الجامعة عالوة عىل

أخرى منها عىل سبيل املثال:

جالكعيو. 1

جرووي. 2

قرضو. 3

جلدجب. 4

عريجابو. 5

بوهوديل. 6

يتجدد السامية وأهدافها الجامعة لرؤية ووفقا

لرغبات تلبية التخصصات وتتنوع الجامعة عطاء

النشء الجديد وطموحاتهم ولسد الثغرات يف النهضة

رشعت العمل أسواق تكدس وتفادي الحديثة

الجامعة فتح افاق جديدة بإدراج:

1-كلية علوم البحار واملصائد

2- كلية الجيولوجيا وهندسة البرتول

إفريقيا لدى جامعة رشق العلمية اإلختصاصات إىل

فهنيئا ملن حظي باإللتحاق بهما.

الجامعية إفريقيا بالشهادة وال تكتفي جامعة رشق

متطلبات وأكمل دراسته أتم من كل ينالها التي

Page 42: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل23

بعض وتقدر )اإللحاد(، بالالدينية قليلة غري أخرى نسبة تؤمن بينما

عدد وهو ،%35 بحوايل أوغندا يف املسلمني عدد مؤكدة الغري اإلحصائيات

غري قليل بالنسبة إىل بعض الدول اإلفريقية التي يمثل املسلمون فيها نسبة

أقل، ولكن بالنظر إىل النفوذ السيايس واالجتماعي »يشعر املسلمون يف بعض

ليس الحكومة من وزيرا أصل 69 من املثال: فعىل سبيل بالغبن، األحيان

هناك سوى 6 وزراء مسلمني، كما أن النشاطات الدعوية لتوعية املسلمني قد

تكون غري متناسبة مع هذا العدد الكبري من املسلمني، وهو ما دفع منظمات

واملعنوي املادي الدعم وتقديم البالد، يف الدعوية املشاريع لتمويل عربية

للمراكز اإلسالمية فيها.

وقد ظل التعليم اإلسالمي يف البالد قليال جدا باملقارنة مع التعليم املسيحي

عن االستقالل بعد أنه ملعرفة القارئ يدهش وقد جدا، قريب عهد إىل

من فقط هناك سوى خريجني يكن لم عام 1962م الربيطاني االستعمار

التهميش القول بأن االستعمار يقف وراء ذلك إىل املسلمني، وهو ما يؤدي

أن قبل بقوة ينترش كان اإلسالم بأن يقول األوغندي فالتاريخ للمسلمني،

يقوم االستعمار عىل محاربته، وبعد االستقالل ظل يعمل من خالل الهيئات

التنصريية التي تمأل البالد، وال زال التبشري مستمرا وبقوة- لدرجة أنك ترى

ولكن – كمباال يف األسواق أبواب عىل يقفون املسيحيني والدعاة املبرشين

صارت حتى مؤخرا اإلسالمي التعليم دعم عىل عملت اإلسالمية املنظمات

املراكز التعليمية اإلسالمية يف الصدارة من التعليم العايل األوغندي، )الجامعة

اإلسالمية نموذجا(

البالد يف الوحيدة اإلسالمية الجامعة – أوغندا يف اإلسالمية الجامعة تمثل

ألكثر من عقدين من الزمن – أهم مراكز التعليم العايل اإلسالمي يف أوغندا،

وأحد أهم الجامعات عىل مستوى البالد، من حيث الجودة والنظام اإلداري

اململكة يف اإلسالمي التعاون منظمة من بدعم أسست وقد لديها، املتبع

أن أوائل عام 1988م وبالتحديد يف شهر فرباير،و رغم السعودية العربية

اإلسالمية، التخصصات تقدم ال أنها إال ملسلمني، مملوكة جامعات هناك

خانة من نستبعدها يجعلنا مما دراساتها، يف اإلسالمي املنهج تعتمد وال

الجامعات اإلسالمية.

والدراسات اإلسالمية، الرشيعة تخصصات اإلسالمية الجامعة تقدم

جميع يف اإلسالمي املنهج عىل تعتمد أنها كما العربية، واللغة اإلسالمية،

يف اإلسالمية والرتبية الكريم، القرآن مواد تدريس يتم بحيث التخصصات

الطالب يكون أن عىل اإلسالمية وحرصا للمواد تأصيال التخصصات كافة

املادي تعليمه بني يوازن الذي الحقيقي للمسلم نموذجا املسلم الجامعي

وتعليمه الرشعي ، ويجدر القول بأن الجامعة تعنى باللغة العربية عىل وجه

خاص، فقد أسست نادي للغة العربية للطلبة كي يتحاوروا ويتناقشوا باللغة

أن رواد هذا القضايا االجتماعية والتعليمية والثقافية، ورغم العربية حول

التي الجنسيات كافة يخلوا من ال أنه إال الصوماليني النادي معظمهم من

تدرس يف الجامعة.

يف خطوة مشابهة قامت جمعية الدعوة اإلسالمية العاملية يف ليبيا بتأسيس كلية

الدعوة اإلسالمية يف كمباال يف عام 2012م، إال أن عدم وجود مرصوفات مالية

)2015م(، الحايل العام إىل فتحها ليتأخر الجامعة، افتتاح دون حال كافية

املتعددة اللغات يف ودبلومات العربية، واللغة اإلسالمية الدراسات بكليتي

الجامعة يف األكاديمي املسجل أفادني كما والسواحلية، والعربية كاالنجليزية

صالح أحمد سويد، وقد ذكر يل رئيس الجامعة الدكتور حسني محمد بوا – عميد

سابق لكلية الدراسات اإلسالمية واللغة العربية يف الجامعة اإلسالمية يف أوغندا

–بأن الجامعة ال تملك حاليا مصادر تمويلية، وأن الدعم الذي كانت تجده من

قبل جمعية الدعوة اإلسالمية العاملية إنقطع لظروف خاصة بالجمعية، وهو ما

يهدد بقاء الجامعة -حسب ما ذكر-، لعدم كفاية االعتماد عىل الرسومات التي

يدفعها العدد القليل من الطلبة.

بغض النظر عن التحديات التي واجهت وما تزال تواجه التعليم اإلسالمي العايل

يف أوغندا، فإنني أستطيع القول بأنه قطع أشواطا كبرية يف نرش الدين اإلسالمي

داخل املسلمني للمتعلمني املئوية النسبة رفع يف ساهم كما املسلمني، وتوعية

أوغندا، وإيصال رسالة مفادها أن اإلسالم يف أوغندا فاعل ومؤثر، فالعدد الهائل

املتخرج سنويا من الجامعة اإلسالمية عىل سبيل املثال، ال بد أن ينترش يف املجتمع

ويتبوأ املناصب االجتماعية والسياسية املختلفة.

Page 43: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

22 مجلة صناعة المستقبل

»منذ عام 2006 بعد تأسيس املجلس القومي للتعليم العايل يف أوغندا

وجودة التعليم العايل يف توسع مستمر من خالل زيادة عدد الطالب،

رغم واملعاهد، الجامعات من املختلفة التعليمية املؤسسات وتوفر

مصادر نقص من ذلك، سبيل يف واجهها التي والتحديات املعوقات

التمويل وندرة الكادر األكاديمي، وانعدام الخربة الرضورية يف الطاقم

اإلداري.

ويف تقرير أعدته وزارة التعليم يف أوغندا عام 2001 حول التعليم يف

السنوات العرش املاضية ذكرت بعض العقبات التي تراها حجر عثرة

يف طريق التعليم ككل، منها عىل سبيل املثال:

أ - توسع غري محدود للمعرفة مما صعب من االستيعاب البرشي لها.

املناعة نقص بسبب فريوس األحيان من كثري التنقل يف ب - صعوبة

.)HIV( البرشية

جـ- تأثريات السياسة الدولية ونتائج األوضاع اإلقليمية غري املستقرة،

فيما يضيف املجلس القومي للتعليم العايل سببا آخر وهو عدم توفر

الدعم الكايف لسد حاجات التعليم مما يتسبب يف تدني مستواه.

يضم املجلس القومي للتعليم العايل يف أوغندا ضمن قائمته 38 جامعة

يف طول البالد وعرضه ، منها ست جامعات حكومية عامة، و32 جامعة

نسبة تستحوذ عىل الحكومية الجامعات فإن ذلك أهلية خاصة، ورغم

املثال سبيل عىل )Makerere( جامعة الجامعيني، الطلبة من كبرية

جامعة حكومية من أقدم الجامعات يف أفريقيا تم إنشائها عام 1922م

تضم حوايل 20 – 30 ألف من الطلبة، كما أنها تعترب أفضل جامعة يف

أوغندا من ناحية الجودة، بحيث احتلت املرتبة الـ 23 من قائمة أفضل

100 جامعة يف إفريقيا يف العام الحايل )2015 (، تليها يف الجودة حسب

تلك القائمة يف نفس العام جامعة )Mbarara( الحكومية أيضا، مما

يشري إىل الدعم الذي توفره الحكومة للجامعات التابعة لها.

التعليم اإلسالمي العايل:

التعليم قليلة من مجمل أوغندا نسبة العايل يف التعليم اإلسالمي يشكل

العايل بحيث ال تمثل الجامعات اإلسالمية سوى 5 باملائة ) جامعتني من

لنرش عربية جهود من نابع القليل وهذا ) أوغندا يف جامعة 38 أصل

اإلسالم يف هذا البلد اإلفريقي الذي يعتنق معظم أفراده الدين املسيحي،

بقلم : إبراهيم عبد القادر محمد عبد اهلل

التعليم العالي في أوغندا )تحديات وإنجازات(

شؤون تعليمية

Page 44: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل21

يبدأ من املنهاج، ، فهو عىل نمط الخالفية املسائل الفقهاء يف أقوال ويوضح

شكل عىل واسع برشح املؤلف قام وقد بالجنايات، وينتهي الطهارة، باب

حاشية كبرية، ومن الغريب أن املؤلف استخدم يف كتابته بالخط امللون كاألحمر

إىل يتغري خطه بقرائتها، ولم القارئ يتعب واألسود، وكتب بخط واضح، ال

كما نالحظ يف عاما، وإثنان وعرشون مائتان عليه أن مرت وبعد هذا يومنا

هذه الصورة.

الذرية أن ذكروا وقد املؤلف، وذرية أهايل من بعض مع املجلة وجلست

التي تشعبت من صلب املؤلف تقدر بثالثة آالف من الذكور واإلناث، ينترش

معظمهم يف املناطق الريفية التى كان املؤلف يعيش قبل 221 سنة من اآلن،

الشيخ إن للمؤلف: السادس الحفيد دعايل الرحمن عبد أحمد الشيخ وقال

املؤلف تويف بعد أربع سنوات من فراغه من الكتابة عام 1219هـ - 1796م.

وقد كان الكتاب متوارثا من أب إىل أب، منذ تلك السنوات، وهو اآلن عند أحد أحفاد

الشيخ املؤلف – الحفيد السادس – وكان كل أب يويص إبنه بحماية الكتاب وحفظه

، دعايل الرحمن عبد أحمد السادس الحفيد إىل الضياع حتى وصل محفوظا من

والذي ما زال يحتفظه ويعكف أحيانا عىل قرائته:

وألهمية الكتاب التاريخية والعلمية فإن ذرية الشيخ املؤلف يطالبون بتحقيقه ونرشه

الصومايل للشعب فإن الفريد، وخاصة العلمي الكنز هذه من املسلمون ليستفيد

الحق يف أن يفتخر بمثل هذه املؤلفات التاريخية والتي تشري بصورة واضحة مدى

تعمق اإلسالم واللغة العربية يف املنطقة، كما نناشد املحسنني واملنظمات التي تعني

بالثقافة العربية والعلوم اإلسالمية إىل القيام بدورها لنرش هذا الكتاب املفيد.

الخط العريض هو نص

الكتاب، مع رشح واف

وتفاصيل أويف ملقصود النص،

كما نالحظ من الخطوط

الدقيقة

الشيخ طاهر الحفيد الخامس للمؤلف يتصفح الكتاب كتاب الصيام، وما يتعلق به

Page 45: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

20 مجلة صناعة المستقبل

الصوماليون القدامى ومساهماتهم في التأليف ) كتاب التنبيه نموذجا (

الكاتب ) فارح بنين بوص (

كتاب التنبيه مخطوط يف )615( صفحة، ألفه أحد علماء الصوماليني

يف القرن الثامن عرش امليالدي، ويعد هذا الكتاب كنزا ثمينا للشعب

دليل واضح عىل أنه كما املنطقة بصفة خاصة، الصومايل، وسكان

اإلسالم، نور فجر منذ الصوماليني لدي التدين ثقافة عمق مدى

لعلوم الطويل وباعهم والكتابة، التأليف يف الفعالة ومشاركتهم

التدخل يف عىل الحاقد املستعمر مما حمل اإلسالمية، وهو الرشيعة

فريق وقد شدد متناحرة. دويالت إىل وتقسيمه الصومالية األرايض

الفريد الكتاب هذا عن أويف تفاصيل ليكتشفوا رحالهم املجلة من

عىل النحو التايل:

اسم الكتاب: التنبيه، أو الكتاب املبارك.

اسم املؤلف: الشيخ الفقيه )وعيس بنني بن الفقيه عثمان( ، ولد يف

حدود بلدة )السقرى( رشقي سناج.

إحدى ) ورسنجيل ( قبيلة بطون من بطن - عمر، نوح القبيلة:

القبائل التي تقطن يف تلك املنطقة ) سناج (

تاريخ وفاته: تويف سنة 1219هـ - 1796م.

والثقافة الدينية، املعرفة من كبري بقدر يتمتع املؤلف الشيخ كان

الفقيه ) سمرت حسن ( الشيخ اإلسالمية، وقد تتلمذ عىل يد

من قبيلة ) طلبهنتى ( وقيل: إن الشيخ سمرت زار تلك املنطقة )

نواحي السقرى (، فأعجب الناس بعلمه وفقهه وعرضوا له الزاوج

منهم، ولهذا فإن الشيخ ) سمرت ( تزوج من سكان املنطقة، وسكن

وعيس الشيخ املؤلف وكان علومه من ونهلوا الناس وتعلم معهم

من طلبته.

استغرقت سنتني مدة الكتاب تأليف الشيخ عكف عىل أن ويروى

الثاني يف األربعاء، يوم يف العرص بعد منه فرغ حتى تقريبا،

هذا ذكر وقد ، 1215هـ سنة الحجة ذي شهر من والعرشين

أننا لم نقف عىل تاريخ ميالده، ولم الكتاب، غري التاريخ يف نهاية

نتمكن من قراءة الكتاب كله.

واألمثلة، والتفصيل بالرشح ، فقهية مواضيع عىل الكتاب يتناول

شؤون ثقافية

Page 46: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل19

التشأور بشأن جهود المصالحة الوطنية، اتفاق أديس أبابا مايو 1994م,إقرار الفيدرالية، وترتيب الجتماع 15 مايو

1994م.

عدم انعقاد اجتماع 15 مايو 1994م، بسبب اندالع القتال بين

عيديد ومهدي.

الترتيب لعقد مؤتمر المصالحة، يهدف إلقرار اتفاق سودرى ديسمبر 1996مميثاق انتقإلى وتشكيل حكومة وطنية

انتقالية.

مقاطعة االجتماع من فصائل ومنظمات إقليمية عديدة.

وقف إطالق النار وانهاء االشتباكات اتفاقية صنعاء مايو 1997مالمسلحة، والوصول لحل سلمى دائم

لمشكالت الصومال.

اتفاق يقتصر على حسين عيديد وعثمان عاتو.

وضع أسس المصالحة، واالتفاق على مؤتمر اتفاقية القاهرة ديسمبر 1997مللمصالحة في بيدوا في 15 فبراير 1998م.

تعذر عقد اجتماع المصالحة بسبب نقص التمويل.

تشكيل برلمان مؤقت، وانتخاب رئيس مؤقت اتفاق جيبوتي )عرتا( 2000 مللجمهورية، وتشكيل وزارة مؤقتة.

معارضة بعض قادة الفصائل، ونقص االمكانيات.

مقاطعة أرض الصومالوضع الترتيبات النهائية للمصالحةمباحثات نيروبى 15 أكتوبر 2002م

مصالحة ألدريت كينيا 17 فبراير 2003 م

تشكيل برلمان مؤقت، إنتخاب عبدالله يوسف أحمد رئيس مؤقت للصومال 14 أكتوبر

2004م، وتشكيل وزارة مؤقتة

معارضة المحاكم اإلسالمية، والبرلمانيين حكومة عبدالله يوسف

مؤتمر أسمره لتأسيس تحالف إعادة تحرير أسمره أرتيريا 14 سبتمبر 2007مالصومال مكون من المحاكم اإلسالمية

والبرلمانيين المعارضيين

جبهة معارضة تتكون من قادة المحاكم اإلسالمية وبعض برلمانيين

معارضة للحكومة

اتفاقية بين حكومة رئيس الوزراء نور عدى و جيبوتى 18 أغسطس 2008متحالف إعادة تحرير الصومال جناح جيبوتى،

ثم تشكيل برلمان مؤقت، وإنتخب شريف شيخ أحمد رئيس مؤقت للصومال 31 يناير

2009م، وتشكيل وزارة مؤقتة

جبهة معارضة تتكون من قادة تحالف إعادة تحرير الصومال جناح أسمره وحركة الشباب المجاهدين

ليدو

ال

Page 47: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

18 مجلة صناعة المستقبل

املعوقاتعناصر االتفاقاالتفاق/التاريخ مراحل التسويةمؤتمر جيبوتي

يوليو 1991م

وقف إطالق النار والحفاظ على الوحدة الوطنية والعمل بدستور 1960م، تثبيت علي مهدي محمد كرئيس مؤقت، وتوزيع المنصب

بين الفصائل

عدم مشاركة الشماليين، واالنقسام في المؤتمر الموحد ورفض الجنرال

محمد فارح عيديد نتائج المؤتمر

مكافحة الكارثة اإلنسانية في القرن األفريقي، مؤتمر اإليقاد أديس أبابا إبريل 1991موتنسيق الجهود اإلقليمية بشأن الصومال،

ومواجهة مشكالت نقل وتوزيع مواد اإلغاثة، وتشكيل لجنة عليا لشئون القرن األفريقي

غياب كافة الفصائل ومحاولة إثيوبيا إحتكار المصالحة واستباعد الدول العربية، التنافس اإلقليمي.

اللجنة الدائمة للمصالحة إثيوبية مايو 1992م

برامج لوقف إطالق النار وتشكيل حكومة انتقالية جديدة والترحيب بالتعدات

الدوليةبشأن تقديم المساعدات اإلنسانية للصومال

امتناع إثيوبيا عن دعوة علي مهدي محمد، واستبعاد لكافة المنظمات

الدولية واإلقليمية.

إنهاء القتال في الجنوب بين عشائر الدارود، اتفاق كيسمايو أغسطس 1993موفتح كيسمايو أمام جميع سكانها، والتمهيد

الختيار ممثلين لمناطق الجنوب في المجلس االنتقإلى وتشكيل لجنة معنية بمشكلة

الممتلكات المنهوبة.

استئناف القتال بين الفصائل للسيطرة على مناطق النفوذ،

ومعارضة العديد من الفصائل إلعادة الممتلكات المنهوبة.

وقف إطالق النار، وتنظيم مؤتمر للمصالحة مؤتمر أديس أبابا يناير 1993مالوطنية، ووضع ترتيبات هذا المؤتمر

رفض الجنرال عيديد المشاركة ومطالبته بدور سياسيي أكبر.

تشكيل مجلس انتقإلى لمدة عامين، وإنشاء مؤتمر أديس أبابا مارس ـ أبريل 1993ممجالس مقاطعات، ونزع السالح في 90 يوما، وتشكيل لجنة لصياغة الميثاق، وحل مشكلة

شمال الصومال.

انهيار التدخل الدولي في الصومال

إنشاء مجلس انقاذ وطني انتقإلى، وتشكيل إعالن القاهرة مارس 1994محكومة انتقالية، بمعرفة مجلس اإلنقاذ.

معارضة الجنرال عيديد لالتفاق.

وحدة الصومال، ورفض انفصال شمال إعالن نيروبي مارس 1994مالصومال، والدعوة للمصالحة، ووقف إطالق النار، ونزع السالح، وإقامة نظام ديمقروطي،

وتوزيع السلطة بين الحكومة المركزية واإلدارات اإلقليمية والمحلية.

عدم تنفيذ المؤتمر المقرر بموجب أعالن نيروبي في 15 مارس

1994م، بسبب استئناف القتال بين الجنرال محمد فارح عيديد وعلي

مهدي محمد.

جدول إتفاقيات المصالحة الوطنية في الصومال والمعوقات

ليدو

ال-

كيمري

االل

دخالت

ل قب

ليدو

ال-

كيمري

االل

دخالت

ء ثنا

أ

Page 48: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل17

االهتمام الدويل واإلقليمي بها.

معيقات جهود املصالحة أثناء التدخل األمريكي - الدويل.

شهدت عملية التدخل الدويل يف الصومال تعقيدات كبرية يف فرتة بعد التوقيع عىل

اعتبارات إىل عائدة التعقيدات هذه وكانت 1993م، مارس يف أبابا أديس اتفاق

عديدة، بعضها يرتبط بالتغيري الذي طرأت عىل هيكل القيادة السياسية والعسكرية

لعملية التدخل األمريكي ـ الدويل يف الصومال، والذي كان من شأنه مجئ مسئولني

إىل حد كبري مختلفة أفكارا يتبنون كانوا العملية، لقيادة أمريكيني ودوليني جدد

عن أفكار أسالفهم، وكانت تصب إجماال يف اتجاه عدم االهتمام باألبعاد السياسية

للتدخل، ال سيما تلك املتعلقة بالتسوية واملصالحة الوطنية، أما البعض اآلخر من

األمم الصومالية تجاه الفصائل قادة بالتحول يف مواقف االعتبارات، فريتبط هذه

الذين دخلوا يف الجنرال محمد فارح عيديد وحلفائه، املتحدة، وخاصة من جانب

شعروا بعدما األمريكية، التدخل وقوات اليونوصوم2 قوات مع عنيفة مواجهة

الداخلية الساحة يف ونفوذهم مكانتهم إضعاف تستهدف الجارية الرتتيبات أن

الصومالية.

ما بعد التدخل األمريكي ـ الدويل، ومنهجية التسوية يف مؤتمرى جيبوتي ونريوبي:

واجهت مقررات مؤتمر جيبوتي )عرتا( تحديات عديدة، وهو ما خلق عقبات كبرية

مؤتمر إشكالية وتمثلت املؤقتة، وحكومته حسن صالد قاسم عبد الرئيس أمام

ألدوريت أكثر تعقيدا من التي تحيط بهذا االتفاق يف كونه ال يتضمن اختالفا جذريا

برملان تشكيل عن أيضا أسفر قد كان والذي 2000م، لعام جيبوتي اتفاق عن

انتقاىل، انتخب بدوره رئيسا انتقاليا، الرئس الراحل العقيد عبدالله يوسف أحمد.

الخاتمة:

إقليمية ودولية يف أهمها عدم وجود رغبة أمور عديدة تقدم تتضح ما من خالل

إنهاء حالة الحروب األهلية يف الصومال، ووقوف بعض القوى أمام تحقيق مصالحة

قد تعيد بناء الدولة الصومالية، أولها إثيوبيا وكينيا مخافة أن تطالب الصومال -

فيما لو استعاد عافيته بإقليمي »أوغادين وأنفدى« . وثاني هذه القوى املستفيدة

من العنف والفوىض يف الصومال هي الواليات املتحدة األمريكية التي تسعى إليجاد

مسوغ يؤمن لها موطئ قدم يف القرن اإلفريقي من أجل تأمني مصالحها النفطية

يف إفريقيا حارضا ومستقبال.

القرن اإلفريقي يوما ملصلحة شعوب هذه أما أوربا وإرسائيل لم يكن تدخلهم يف

االسرتاتيجية املنطقة هذه عىل هيمنتهم وفرض للمصالحهم تأمينا بل املنطقة،

التدخل يف األجنبية للدول واألعذار الحجج إعطاء من فبدال العالم، يف الهامة

الصومال.

تتنوعها بدرجة كبرية، فمن املعوقات رغم البحث يف هذه إليه انتهي ما ويف ضوء

املمكن حرص نتائجها عىل النحو التاىل:

الخلل يف املناهج املتبعة يف عملية التسوية واملصالحة الوطنية الصومالية.. 1

شيوع حالة من التوازن النسبي يف القدرات بني الفصائل الصومالية.. 2

يف . 3 الصومالية السياسية الثقافة يف الدولة ملفهوم الضعف من مزيد حدوث

ظل الحرب األهلية.

واملصالحة . 4 التسوية عملية يف سلبيا دورا لعبت واإلقليمية الدولية القوى

الوطنية الصومالية.

تحقق أن نأمل التي التوصيات ببعض الباحث يويص الدراسة هذه نهاية ويف

األهداف، وأن يستفيد منها املختمون بالشأن السيايس الصومايل، والقائمون بأعباء

إنسانية واجتماعية يف الصومال، وكافة املثقفني إن شاء الله، ويتم إجمالها يف البنود

التالية:

الشعور بالهوية الصومالية واملواطنة هو الدافع لقيام حكومة وطنية فعالة.. 1

إنهاء الحروب األهلية والبحث عن حل مشكلة الرصاعات والحروب األهلية .. 2

عىل الشعب الصومايل بكل رشائحه وفصائله االرتقاء إىل مستوى املسؤولية . 3

والنضج السيايس.

يف . 4 األطراف جميع إرشاك أساس عىل تتم لم إذا وطنية مصالحة أية إن

الصومال فإن مصريها الفشل.

التوجه إىل إعادة بناء دولة وحدة وطنية صومالية مع مراعاة رضورة إحداث . 5

تكامل سيايس.

املصادر واملراجع:1.أحمد إبراهيم محمود، الصومال بني انهيار الدولة واملصالحة الوطنية، القاهرة 2005م ، ص 388، واضافيات الباحث

2.بطرس بطرس غايل، خمس سنوات يف بيت من زجاج، 1995م، ص، 70

3.جيمس بيكر، سياسة الدبلوماسية، ترجمة مجدى رشرش، مكتبة مدبوىل، القاهرة، 1999م

4.سلوى محمد لبيب، دول الجوار الجغرايف األفريقي، يف دكتور عبد املنعم املشاط، محرر األمن القومي العربي، أبعاد ومتطلباته، القاهرة معهد البحوث

وادراسات العربية، 1993م، ص ص، 155 ــ 156.

5.عاطف صقر، النزاع الصومال والرصاع الدويل يف القرن اإلفريقي، 1196م، ص، 126

6.عبدامللك عودة، التعاون واألمن يف أفريقيا، مؤسسة األهرام، كتاب األهرام االقتصادي، العدد 76، مايو 1994م، القاهرة ص، 67

7.مجدى حماد، الحرب والسالم يف القرن اإلفريقي، السياسة الدولية السنة 14، العدد، 52ـ أبريل 1978م، ص، 130

8.اليسع عبدالرحمن الهادي، األزمة الصومالية والتدخالت الخارجية، 2001م، الخرطوم، ص ص، 61 ــ 62.

.65 ,p ,20 Paragraph ,1992 .3Dec ,794/S/RES ,794 The Security Council, Resolution.9

www.googlenet.10

www.al-jazeer.net.11

Page 49: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

16 مجلة صناعة المستقبل

الرتكيز عىل محاوالت املصالحة املحدودة عقب التدخل الدويل 1994م ــ 2000م،

ثم عىل مؤتمر جيبوتي للمصالحة الصومالية، وصوال إىل مؤتمر نريوبي/ ألدوريت

للمصالحة الوطنية.

محاوالت املصالحة املحدودة عقب التدخل الدويل 1994م ــ 2000م:

شهدت عملية التسوية الصومالية تحوال هيكليا مع فشل تجربة التدخل األمريكي ـ

الدويل، وانسحاب القوات الدولية من الصومال، حيث كان هذا االنسحاب مصحوبا

بإحساس عميق بخيبة األمل لدى العديد من القوى الدولية عموما، والواليات املتحدة

الصومالية، الوطنية املصالحة يف تقدم إحراز عدم بسبب خصوصا، األمريكية

واستمرار التدهور يف األوضاع األمنية الداخلية يف الصومال، باإلضافة إىل أن حالة

أساس أي تمنع الصومال الحكومي يف والهيكل املدنية السلطة القائمة يف الفراغ

لدعم الجهود التي تبذلها األمم املتحدة يف الصومال.

وبشكل عام فإن تقويم الكثري من القوى الدولية الفاعلة لفشل تجربة التدخل الدويل

عىل نصب ما بقدر التدخل، هذا شابت التي األخطاء عىل يركز لم الصومال، يف

االعتقاد بأن الصوماليني ما زالوا غري مستعدين للمصالحة والتسوية.

أما بالنسبة لدور األمم املتحدة يف الصومال، فقد أكد مجلس األمن عىل أن إنهاء والية

التأكيد التخيل عن الصومال، وإنما جرى املتحدة يف الصومال اليعني عملية األمم

عىل أن األمم املتحدة سوف تواصل القيام بدور سيايس، لتسهيل أو توفيق عملية

إذا كانت هذه هي رغبة الصوماليني، وإذا كانوا التسوبة واملصالحة يف الصومال،

مستعدين للتعاون مع األمم املتحدة، وقد اهتم مجلس األمن بإبالغ هذا املوقف إىل

الفصائل الصومالية املختلفة والدول املجاورة للصومال من خالل منظمة إيقاد.

جهود املصالحة اإلقليمية واملحلية:

فشل إرهاصات نسبيا مبكرة فرتة منذ تستشعر بدأت قد األفريقية الدول كانت

التدخل ملحاولة ملء التدخل الدويل يف الصومال، وحاولت منذ فرتة مبكرة تجربة

الفراغ الناجم عن انسحاب القوات الدولية من الصومال، وذلك من خالل العمل عىل

استئناف عملية التسوية واملصالحة الوطنية يف الصومال.

وقد ظل اتفاق أديس أبابا بمثابة الركيزة األساسية يف جهود املصالحة الصومالية،

وخاصة يف القرارات الصادرة من مجلس األمن بشأن تخفيض قوات األمم املتحدة

يف القرار رقم 897 الصادر يف 4 فرباير1994م، والذي طالب األطراف الصومالية

إطالق وقف واحرتام السالح بنزع يتعلق فيما السيما أبابا، أديس اتفاق بتنفيذ

اإلثيوبي الرئيس القمة اإلفريقية يف يونيو 1993م، كلفت القاهرة النار، ويف قمة

اإليقاد يف سبتمرب من الصومال، وكررت قمة الوضع يف بمتابعة ميليس زينأوى

نفس العام يف أديس أبابا هذا التكليف للرئيس اإلثيوبي.

مؤتمرى جيبوتي وكينيا للمصالحة الصومالية:

يعترب مؤتمر جيبوتي بداية جهود التسوية واملصالحة الوطنية الحقيقية الصومالية،

وقد جرى تنظيم هذا املؤتمر وفق منهجية جديدة يف املفاوصات، تقوم عىل التخىل عن

املناهج الحديثة، واالعتماد بدال من ذلك عىل ما يعرف بالناهج التقليدية، املستمدة

من األعراف والتقاليد العشائرية الصومالية، بعد أن كانت هذه املناهج التقاليدية

قد أثيتت نجاحا يف تسوية الرصاعات املسلحة يف أرض الصومال، ال سيما وأنه كان

واضحا أن مفاوضات املصالحة الصومالية أصبحت يف حاجة إىل مناهج جديدة، بعد

أن باءت جميع املحاوالت بالفشل طيلة الفرتة ما بني 1991م إىل 2000م.

مؤتمر جيبوتي للسالم الصومايل )عرتة( يف 2000م:

منذ ظهور األزمة يف الصومال قامت عدة مبادرات ساهمت فيها معظم دول اإلقليم

مؤتمر ثم والثاني األول جيبوتي بمؤتمر بدءا الفشل مصريها كان جميعها لكن

لجنة وجهود واإلثيوبية الليبية، املرصية، اليمنية، الكينية، املبادرة أبابا، أديس

القرن اإلفريقي املنبثقة من منظمة الوحدة اإلفريقية وجهود لجنة اإليقاد والجامعة

العربية، كانت هذه املبادرات تصل إىل قرارات يصعب تنفيذها.

عرتا بمدينة الصومايل املؤتمر انعقد قد التسوية، مصالحة مبادرات فشل رغم

الجيبوتية وملدة ثالثة أشهر، وقام هذا املؤتمر باختيار أعضاء الربملان املؤقت املكون

من 245 عضوا تم اختيارهم عىل أساس الثقل القبيل مع تخصيص مقاعد للمرأة،

وتم انتخاب رئيس الربملان بغالبية أصوات نواب الربملان.

بعدها اجتمع الربملان املؤقت وقام بانتخاب عبدقاسم صالد حسن رئيسا للصومال

وهو من قبيلة هربقذر، وبعد اختيار الرئيس انتقل الربملان والرئيس إىل مقديشو كما

تم اختيار رئيس الوزراء ومجلس الوزراء وكان االختيار أيضا عىل أساس قبيل مثلت

فيه كل الكيانات القبلية وقد وجدت الحكومة الجديدة استقباال حافال يف مقديشو

وبعض املدن الصومالية األخرى.

مؤتمر ألدوريت ــ نريوبي للمصالحة الوطنية:

للمصالحة عارتا عملية لوصول نتيجة نريوبي ــ ألدوريت مؤتمر انعقاد جاء

الوطنية الصومالية إىل طريق مسدود، وهو ما دعا منظمة اإليقاد إىل طرح مبادرة

للتسوية النهائية الرتتيبات لوضع الصومال يف للمصالحة مؤتمر لعقد جديدة

واملصالحة يف الصومال، وقد ارتكزت منهجية هذا املؤتمر عىل عودة األطراف الدولية

واإلقليمية إىل االعرتاف ضمنيا برشعية الفصائل الصومالية وزعمائها من لوردات

عىل الفصائل وحصلت 2000م، عام جيبوتي مؤتمر يف الوضع بخالف الحرب،

تمثيل هام يف لجان املؤتمر، وتمتعت بتأثري كبري يف مداوالت املؤتمر، وتحليل مختلف

الذي نشأ السيايس االنتقاىل، النظام تطوراته، من حيث ظروف االنعقاد، ومالمح

بموجب اتفاق املصالحة.

اتفاقية جيبوتي عام 2008م:

شكل التحالف من أجل تحرير الصومال يف أريرتيا من املحاكم اإلسالمية الصومالية

االحتالل بعد أخرى صومالية وفصائل الصومال( تحرير إعادة )تحالف باسم

اإلثيوبي الذي طرد املحاكم اإلسالمية الصومالية، إال أن هذا التحالف قد انشق إىل

جناحني » جيبوتي، وأسمرا«. يف 18 أغسطس أعلنت كل من الحكومة الصومالية

برئاسة نور حسن حسني، واملعارضة الصومالية )تحالف إعادة تحرير الصومال

اتفاق مصالحة إىل توصلت أنها أحمد بقيادة شيخ رشيف شيخ جناح جيبوتي(

نهائية.

تبدأ مرحلتني، عىل االتفاق جدولها فقد اإلثيوبية القوات انسحاب يخص وفيما

أوالهما 21 نوفمرب 2008م، بينما تتم الثانية بحلول عام 2009م، ثم تم تشكيل

برملان مؤقت، وانتخب رشيف شيخ أحمد رئيسا مؤقتا للصومال 31 يناير 2009م،

عن أحمد و شيخ رشيف شيخ االنتقالية الحكومة بني اتفاق جيبوتي أسفر فقد

جناح اإلسالمية باملحاكم يعرف أولهما جناحني، إىل وانقسامه التحالف انشقاق

جيبوتي والثاني جناح أسمرأ.

ثانيا: معيقات املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية:

وفيما يتعلق بهذا املحور، فإن هناك العديد من املعوقات التي تضافرت أمام عملية

لفرتة وإعاقتها تعطيلها يف تسبب بما الصومال، يف الوطنية واملصالحة التسوية

طويلة من الزمن، ومع أن هذه املعوقات تتنوع بدرجة كبرية، فمن املمكن حرصها

إىل خمس فئات رئيسية هي:ــ

الوطنية • واملصالحة التسوية عملية يف املتبعة املناهج يف الخلل أولها:

الصومالية.

ثانيها: يف شيوع حالة من التوازن النسبي يف القدرات بني الفصائل الصومالية •

االقتصادية • املصالح بلورة شهدت التى األهلية الحروب فرتة يف الثالث:

الحيوية لقادة الفصائل وعديد من مراكز القوى يف املجتمع الصومايل.

السياسية • الثقافة يف الدولة ملفهوم الضعف من املزيد حدوث الرابع:

الصومالية يف ظل الحروب األهلية.

وأخريا فإن القوى الدولية واإلقليمية لعبت دورا سلبيا يف عملية التسوية واملصالحة

جهود عملية توجه التي املعوقات وتحليل رصد أجل ومن الصومالية، الوطنية

التسوية الصومالية.

معيقات جهود املصالحة املبكرة قبل التدخل األمريكي ـ الدويل:ـ

بري سياد نظام بني األهلية الحرب الحتواء املبكرة التسوية جهود افتقرت

محمد نظام بموقف يرتبط بعضها العتبارات والفعالية، الجدية إىل ومعارضيه

يف بالتحوالت منها اآلخر البعض يرتبط بينما التسوية، مبادرات من بري سياد

التطورات أن كما التسعينيات، وأوائل الثمانينيات أواخر يف الدويل النظام هيكل

األويل الخليج وحرب للكويت العراقي الغزو مثل الدولية، الساحة عىل الكربي

من كثريا وقللت الصومالية، األهلية الحروب من األضواء سحبت قد 1991م، يف

Page 50: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل15

والنهوض بالبالد وإحالل األمن واإلستقرار والسالم فيها.

من خالل الوطنية، والوحدة املصالحة معيقات دراسة إىل املقال هذا يهدف ولذا

العناوين التالية:

أوال: معيقات املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية:

ويتلخص الحديث عن هذا املوضوع يف البنود التالية:

املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية:

يرتضيه اتفاق إىل والتوصل القتالية األعمال وإيقاف الحرب تسوية بها يقصد

األطراف املتصارعة، أما حل الرصاع فهو عملية أكثر تعقيدا تختص بإزالة األسباب

الهيكلية التي أدت إىل نشوب الرصاع عىل نحو يمنع تجدده مرة أخرى، ومن واقع

الخربة اإلفريقية فإن معالجة معظم الرصاعات ـ إن لم يكن جميعها ـ كان مقترصا

عىل محاولة تسويتها دون حلها، ولذلك كثريا ما انهارت اتفاقات أبرمت وتجددت

رصاعات جرت تسويتها، ولذلك البد من العمل عىل حل الرصاعات وعدم اإلقتصار

عىل تسويتها.

مرحلة املصالحة ما قبل الحروب األهلية والتدخل األمريكي والدويل:ــ

بشكل عام فإن جهود تسوية الحروب األهلية الصومالية ما قبل التدخل األمريكي

والدويل، مرت بمرحلتني هما:

جهود املصالحة يف أواخر عهد نظام محمد سياد بري:

إن اإلهتمام بالحالة الصومالية تم عىل درجات ومستويات متنوعة، وقد بدأت هذه

الجهود بمحاوالت محدودة الحتواء الحروب األهلية يف أواخر عهد نظام محمد سياد

بري، ولكنها باءت بالفشل تماما، وعجزت عن تحقيق أية نتيجة يف خضم الرصاع

بني قوات نظام سياد بري ومليشيات معارضيه، وفشلت أكثر يف الفرتة التي أعقبت

اإلطاحة بنظام سياد بري، يف بداية الحروب األهلية الصومالية.

مؤتمر جيبوتي يونيو ــ يوليو 1991م :

التي املبادرات مؤتمرات سلسلة يف األول كونه من جيبوتي مؤتمر أهمية تنبع

مبادرة عىل املؤتمر هذا انعقد وقد الصومالية، الوطنية املصالحة لتحقيق سعت

من ريئس جيبوتي وقتذاك السيد حسن جوليد أبتدون، حيث وجه الدعوة إىل جميع

الفصائل الصومالية، املشاركة يف اجتماع موسع من أجل تحقيق املصالحة الوطنية

يف الصومال، والتباحث يف كافة الرتتيتبات السياسية الخاصة بمرحلة ما بعد سقوط

نظام محمد سياد بري.

وكان الدافع الرئييس النعقاد هذا املؤتمر هو الرغبة يف تفادي احتماالت الرصاع فيما

بني الفصائل الصومالية يف فرتة ما بعد سقوط النظام، والتي بدت مالمحها واضحة

إلدارة االتفاق عىل صيغة سياسية الفصائل عن الشمال وعجز انفصال مع بقوة

البالد وتجنيبها ويالت حروب داخلية.

))1 UNOSOM 1 جهود األمم املتحدة املبكرة يونوصوم

بدأ اهتمام األمم املتحدة بالحروب األهلية يف الصومال متأخرا، حيث جاء هذا اإلهتمام

يف سياق املعاناة اإلنسانية التي تعرض لها مئات اآلالف من املواطنني الصوماليني

إيصال عن والعجز الفصائل بني العنيفة االشتباكات بسبب الصومال، يف جنوب

املساعدات ومواد اإلغاثة إىل املترضرين يف تلك املناطق، ويغطى هذا القسم الفرتة

إسم عليها أطلق والتي الصومال، يف األوىل املتحدة األمم عملية استغرقتها التي

يونوصوم United Nation Operation in Somalia ))1 1UNOSOM، والتي

امتدت ما بني أبريل 1992م ــ مارس 1993م، حيث بدأت هذه العملية بموجب

مارس يف انتهت ثم أبريل 1992م، 24 الصادر يف رقم 751 األمن قرار مجلس

1993م لتحل محلها عملية األمم املتحدة الثانية يف الصومال )يونوصوم 2(، والتي

كانت صالحيتها أوسع بكثري من صالحيات يونوصوم 1.

جهود املصالحة أثناء التدخل األمريكي - الدويل:

اكتسبت تجربة التدخل األمريكي ــ الدويل يف الصومال أهمية كربى عىل الساحة

اإلنسانية املأساة معالجة استهدفت التدخل عملية أن من الرغم وعىل الدولية،

آفاق أرحب تتعلق بمسألة إرساء أسس جديدة إىل الواسعة يف الصومال، وامتدت

يف العالقات الدولية عانت عملية التدخل يف الصومال من إشكاليتني رئيستني هما:ـ

•غياب رؤية سياسية متكاملة لتسوية الحروب األهلية يف الصومال.

الدولية املشاركة، عىل التنسيق وتضارب االختصاصات فيما بني األطراف •نقص

يف التدخل عملية فشل يف إجماال تسبب ما وهو والعسكري، السيايس املستويني

نهاية املطاف.

مؤتمر أديس أبابا األول يناير 1993م:

رشعت األمم املتحدة يف تنظيم مؤتمر للمصالحة الوطنية الصومالية يف أديس أبابا

يف يناير 1993م، أي عقب أقل من شهر عىل وصول القوات اآلمريكية إىل مقديشو،

رقم األمن قرار مجلس من رقم 20 البند املفاوصات عىل هذه تنظيم استند وقد

794، الصادر يف 3 ديسمرب 1992م، والذي دعا األمني العام لألمم املتحدة ومبعوثه

الخاص للصومال إىل مواصلة الجهود لتحقيق تسوية سياسية يف الصومال.

وقد شارك يف هذا املؤتمر ممثلون من 14 جماعة صومالية يف أديس أبابا

للتباحث بشأن صيغة املصالحة الوطنية، وقد جرى توزيع األدوار يف املؤتمر بصورة

معينة بني األطراف املشاركة، حيث لعبت الدول املانحة يف الصومال وإثيوبيا دورا

فاعال يف املفاوضات بينما اقترصت األمم املتحدة عىل أدوار هامشية بروتوكولية أكثر

منها رسمية متمثلة يف االفتتاح واإلرشاف والختام.

للفصائل أعطى رشعية دولية أبابا أديس اتفاق أية حال، فإن وعىل

الجهود يف الرئيسيني األعضاء بمثابة وأصبحوا املؤتمر، يف املشاركة األربعة عرش

الرامية إىل تحقيق املصالحة السياسية، وجرى التعامل مع هذه الجماعات بوصفها

أحزابا سياسية رشعية من جانب األمم املتحدة والفاعلني الدوليني اآلخرين.

وعند تنفيذ بنود هذا االتفاق، برزت عدة انتكاسات، تمثل أبرزها يف أن اجتماع لجنة

فور عىل انهارت قد القادم املؤتمر بشأن األعمال جدول ملناقشة األوىل التحضري

فارح محمد الجنرال لجماعة الصومال يف الوطنية الحركة اتهام بسبب تكوينها

عيديد بانتهاك قرار وقف إطالق النار.

مؤتمر أديس أبابا الثاني يف مارس 1993م:

جرى التحضري ملؤتمر أديس أبابا الثاني يف مارس 1993م من خالل اللجنة املؤلفة

من الفصائل، التي تشكلت بناء عىل مقررات مؤتمر أديس أبابا األول، وخالل هذه

التحضريات، جرى االتفاق بني األمم املتحدة والفصائل الصومالية عىل أن تقترص

مؤتمر يف شاركت التي الفصائل بنفس الثاني أبابا أديس مؤتمر يف العضوية

يناير األول، باإلضافة إىل جماعات اجتماعية ودينية ونسائية ومنظمات أهلية وغري

حكومية باإلضافة إىل شخصيات أخرى بارزة.

وبالتايل اتسعت دائرة املشاركة يف املؤتمر بحيث شملت جماعات واسعة من املجتمع

الصومايل، سواء من قادة الفصائل أو من رشائح املجتمع املدني، بهدف الوصول إىل

حلول دائمة وذات قاعدة اجتماعية واسعة، ووصل عدد املشاركني يف املؤتمر نحوا

من 250 صوماليا، إال أن أصحاب النفوذ الحقيقي داخل املؤتمر تمثلوا يف األساس

يف قادة الفصائل األربعة عرشة.

وقبل بدء املؤتمر شهدت عملية التدخل األمريكي - الدويل تغريا يف قيادتها السياسية،

وبالفعل بدأ مؤتمر املصالحة الوطنية يف 15 مارس 1993م، واستغرق ما بني 3 ــ

4 أسابيع، فقد تعرضت طريق املؤتمر تحديات عديدة، تمثلت باألساس يف تصاعد

الكولونيل محمد عمر جيس وقوات املؤتمر ـ بني انعقاد أثناء فرتة االشتباكات ـ

الجنرال محمد سعيد مورغان، حيث نجحت قوات الجنرال مورغان يف طرد قوات

داخل املحادثات ظلت حني يف كيسمايو، يف املناطق بعض من جيس الكولونيل

املؤتمر تدور يف حلقة مفرغة بسبب تباعد املواقف بني األطراف الصومالية املشاركة

بشأن إنشاء املجالس النيابية.

جهودااملصالحة بعد التدخل األمريكي - الدويل:

التسوية عملية دخول إىل الصومال يف التدخل تجربة فشل أدى

واملصالحة إىل مرحلة جديدة تماما، تتمثل مالمحها يف تضاؤل دور األمم املتحدة،

يف الداخلية وللديناميات اإلقليمية، واملنظمات للقوى األكرب الدور إعطاء مع

بأن االعتقاد شيوع إىل عائدا املوقف هذا وكان املسألة بهذه للنهوض الصومال

املجتمع الصومايل، مازال غري مستعد للتسوية واملصالحة الوطنية، وأن أية جهود

دولية تبذل يف ظل هذا الوضع لن تكون مجدية طاملا استمر عىل هذه الحال، دون

إذا التسوية للمشاركة يف عملية املتحدة تظل مستعدة األمم أن ينفي ذلك كله أن

تطورات مختلف تناولت األساس هذا وعىل ذلك، يف الصومالية األطراف رغبت

الصومال، الدولية من القوات انسحاب بعد ما الصومالية يف فرتة التسوية عملية

Page 51: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

14 مجلة صناعة المستقبل

معيقات المصالحة الصومالية .. والوحدة الوطنية

كاتب المقال: عثمان محمد طيري.

عانى الشعب الصومايل حالة عدم اإلستقرار الداخيل

خاصة منذ أواخر الثمانينيات بسبب مطالبة القبائل

واملدنية، السياسية والحقوق اإلمتيازات يف باملساواة

وعندما تعاملت الحكومات مع هذه املطالب بالقسوة

يف الفوىض انتشار الطبيعية النتيجة كانت والعنف

الحكومية، القوات مع املواجهات وحصلت البالد،

أهلية حروب صورة إىل املواجهات هذه وتطورت

األمر وإقليميا، قبليا بعدا الرصاع اتخذ ثم شاملة،

الذي حال دون اتفاق القوى والفصائل والقبائل عىل

وضع حد لهذا الرصاع.

الوطنية املصالحة إلتمام محاوالت عدة وجرت

يف األهلية الحروب إلنهاء املتحاربة الفصائل بني

الصومال، ثم تحولت قضية الصومال يف زحمة املآيس

حدة فيها هدأت وما منسية، قضية إىل العاصفة

سياد محمد نظام سقوط قبل من املستمرة، املآيس

الدموية األهلية الحروب اندلعت بل 1991م، بري

يتطلب الصومال يف الراهن الوضع أن كما الشاملة،

إيجاد خطة عمل عىل كل األصعدة ملواجهة ما تتعرض

يزال ال فيما األجنبية، التدخالت تزايد البالد من له

باستخدام دوره يؤدي الدولية القوى بني التنافس

أطراف صومالية يف هذا التنافس، والذي تديره القوى

املتنافسة من وراء الستار.

الكربى الدول بعض مصالح تقاطع إىل إضافة

املتحدة الواليات خاصة الصومال، يف وأطماعها

الداخلية النزاعات تأجيج عن املسؤولة األمريكية

بني أبناء الصومال وتغذية االنقسامات واإلنشقاقات

وقبائل فصائل بني الخالفات وإشعال الداخلية،

الصومال وتحويلها إىل جماعات متصارعة.

رغبة املجتمع الدويل يف إعادة اإلستقرار إىل الصومال،

إال أن املعوقات التي تعرتض طريقه ليس من السهل

تجاوزها،وتحتاج إىل وقت ودعم كبري لجهود تحقيق

وسعت قد الحرب أن خاصة الوطنية، املصالحة

الرشوخات بني األطراف الصومالية املختلفة، إضافة

إىل تبني بعض القوى طروحات تستبعد اآلخر نهائيا،

ناهيك عن حالة الفقر املدقع الذي يعاني منه السكان،

تدمريها خالل بسبب التحتية البنى معظم واختفاء

الحرب.

والوفاق الهدوء إلعادة الطريق فإن ذلك عىل بناء

محفوفة الصومال يف التطور وتحقيق الوطني

املوقف عجز ظل يف السيما والتحديات، باملخاطر

الرسمي لألمم الدولية واإلقليمية يف التحرك واملبادرة

لوقف الحروب األهلية يف الصومال واألخذ باألطراف

العنف لنبذ الحوار، طاولة إىل املتناحرة الصومالية

والحروب والتوجه لحل املشكالت والخالفات سلميا،

شؤون سياسية

Page 52: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

12 مجلة صناعة المستقبل

رحلة المجلة إلى بعض مديريات محافظة سناج ) تقارير وصور (

قامت مجلة ) صناعة املستقبل ( جولة تفقدية شارك فيها مدير التحرير األستاذ فارح بنني بوص،

ومدير مكتب األرشيف عبد الله محمود حسن ) برايل ( وكان الهدف من هذه الجولة متابعة قضايا

املجتمع عن كثب، حيث كانت املجلة تستهدف احتياجات املجتمع األساسية كاملاء والصحة والتعليم،

التابعة ملحافظة سناج، لجمع األفكار واآلراء من سكان تلك املديريات وقد زار املشاركون بعض

املناطق، وتعطي األولوية يف املجاالت الثالثة السابقة الذكر، ونعلم أن بعض تلك املديريات تعاني

بشح املياة الصالحة للرشب كما هو الحال يف مديرية ) برن ( الواقعة رشق محافظة سناج.

بدأ الفريق أعمالهم يف بلدة ) يوبي ( تقع هذه البلدة عىل بعد 60 كم رشقا من مدينة عريجابو، وهي

منطقة تشتهر بوفرة الكأل واملاء والتي هي من األساسيات التي يعتمد عليها الرعاة، كما أنها مناطق

سهلة ليس فيها مرتفعات جبلية ، وألهمية املنطقة ولحاجة الناس إىل تلك السهول الغنية بالكأل

واألعشاب، قام الشيخ محمد حسن حسني ) اسدال دال ( - والذي هاجر من اليمن ) عدن ( إبان

حروب التحرير التي دارت بني اإلستعمار الربيطاني وثوار املواطنني، وكان هذا الشيخ عىل قدر واف

من املعرفة – قام بحفر برئ عميق لإلستفادة من مياة الجوفية العذبة.بئر بلدة ) يوبي ( من هنا بدأت المدينة

ش. محمد ) اسدال دال ( مؤسس البلدة

ويروى أن أباه قد أشار املكان الذي تم حفر البرئ منه قبل مجيئه من اليمن، وقد لقي هذا املرشوع ترحيبا من سكان املنطقة الرعاة

واستفادوا منه، وكان الشيخ يرشف عىل عملية الحفر وينفق بماله وجهده. وملا تم الحفر وتم وصول املاء بمائة فدان سنة 1967م

قام الشيخ ببناء بيت متواضح يف ضاحية البرئ وتخده دكانا يبيع فيه بعض األمتعة التي يحتاج إليها الرعاة الذين يسقون أنعامهم

من البرئ.

ومنذ تلك الفرتة بدأ الناس يستقرون ويتخذون منازل سكنية ولهذا فإن الشيخ محمد هو املؤسس الحقيقي لهذه البلدة، وتزايد العدد

يوما بعد آخر حتى أصبحت قرية عامرة، ولقد أنشأت الحكومة أول مدرسة ابتدائية عام 1976م ، ويقول بعض معارصيه أنه كان

ا يمد للناس يد العون، حتى إنه - كما قال بعض الشهود - كان يسقي الحيوانات والطيور يف أثناء الليل ، حيث يضع لهم شخصا خري

املياة يف أماكن تسمح لهم بالرشب منها.

وتشغيل ترميم إىل للبدة املاسة حاجة عن ) بري سجارو ( محمود صالح محمد السيد أعرب وقد

املركز الصحي لألمومة والطفولة، وذلك ألن آهايل البلدة يضطرون إىل مغادرة البلدة إىل أماكن بعيدة

للعالج الصحي، مما يؤدي إىل وفاة يف بعض األحيان، ومن جانبه قال: ) عبد الرحمن صالح نور ( أحد

املدرسني أن أساتذة مدرسة البلدة يعانون من قلة الرواتب واملساعدات، ويعملون بظروف أقتصادية

من فليس اإلنهيار، نحو يتطور الوضع فإن ولهذا داخيل، أو دعم خارجي أي هناك وليس صعبة،

باملنهج يتعلق ما املساعدات يف لهم بعض تقدم والحكومة الصورة، بهذه الوضع أن يسمرت املمكن

وبعض املعدات املدرسية لكنهم بحاجة إىل من يقوم بسد الفراغ املايل حيث أن املدرسة تؤوي مئات

من أبناء األرياف بما فيهم اإليتام وأبناء الفقراء والقرى املحيطة باملنطقة. وهناك طريق يربط البلدة

بالساحل عىل بعد 25 كم تقريبا من البحر، ويمثل هذا الطريق ممرا مهما لسكان البلدة يعربون عربه

نحو الساحل، ويتعرض املسافرون عىل الطريق متاعب جمة لوعورته، ولهذا فإن السكان بذلوا جهدهم

إلصالح ما يمكن إصالحه، ولكن الطريق يحتاج إىل تشييد ؛ لتحويله إىل طريق معبد، والذي إن تم ال

شك أن املنطقة ستتغري بكل جوانبها اإلقتصادية واإلجتماعية، كما يشارك يف تنمية القطاعات املختلفة

الذي التصحر من البيئة ، وكذلك حماية البلدة السمكية، وتعمري الثروة من واإلستفادة وتطويرها،

ينجم من آثار العربات والسيارات والشاحنات.

وقد زار الفريق بلدة ) هدافتيمو ( وهي بلدة تتمتع بجو هادئ ومعتدل، وقد قام الفريق بجولة تفقدية

حول املرافق الحيوية للبلدة كمصار املياه واملدارس واملستشفى، وذكر بعض أهايل البلدة أن املنطقة

تتمتع باملياة الجوفية ولكنهم بحاجة إىل تطوير تلك املياة، وجلبها من اآلبار الرئيسية إىل البيوت حيث

يستطيع السكان استخدامها دون أن يخرجوا لجلب املاء بأنفسهم أو عرب الصهاريج ونحو ذلك، وهو

أمر يحلم به السكان ويرجون تحقيقه يف يوم من األيام، أما املدارس فقد ذكرالسيد املدير ) حسني عبد

الصمد محمد ( أن األساتذة يعتمدون عىل تلك الرسوم التي يدفعها الطالب، والتي ال تسد احتجياتهم

الرضورية يف غالب األحيان ، وال يتلقون أي دعم مادي أو معنوي آخر، وأن هناك تزايد لعدد الطالب يف

املدرسة الثانوية وليس هناك فصول كافية، كما أن املدرسة بحاجة إىل سور محاط به ومكتب للمدير،

واملعلمون بحاجة إىل دعم مايل كذلك، علما بأن املدرسة تم إنشاؤها عام 1964م.

رحلة المجلة

Page 53: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل13

واختتم الفريق أعماله يف مديرية ) برن ( وزار كالعادة أهم املرافق الحيوية للمدينة، وقد شهدت املدينة مؤخرا

تطورا ملحوظا وتوسعت، وأنشأت بعض البنايات والفلل الجميلة والكيبرية، ولكن هناك مشكلة أساسية تعاني

منها املدينة بشكل ملفت للنظر، وهي شح املياة الصالحة للرشب، وقد عرب بعض من سكان املدينة قلقهم من

هذا الكابوس الذي بات مؤخرا مصدر قلق يغص حياة الكثريين من سكان املدينة، وقد نضب املصادر الرئيسية

التي كانت املدينة تعتمد عليها وترشب منها بسبب تزايد السكان والتغري البيئي ، كما أن كثرة الواردين منها

والذين يأتون من األرياف واملناطق املحيطة باملنطقة أثرت سلبا عىل املاء والذي كان سابقا متوفرا حتى صار

آلبار الجوفية يف بلدة ) هدافتيمو ( املياه متوفر يف هنايرضب بها املثل لغزارتها.

قاعات للدراسة

السيد ) برايل ( مدير

مكتبة األرشيف للمجلة

مع السيد/ ايوب مدير

فندق السناج

بدأ العمل بالتخطيط أوال : اليمني / أستاذ فارح بنني بوص ، اليسار/ السيد عبد الله

محمود حسن ) برايل (

أنشأت مؤخرا كما املختلفة، التعليم املدارس ومعاهد بكثرة تشتهر املدينة فإن آخر وعىل صعيد

جامعة تستوعب الخريجني من تلك املدارس واملعاهد، والتي يتوقع توسيعها بشكل حديث يف األشهر

القليلة القادمة بتمويل من أمري الكويت كما ذكر للمجلة مدير الجامع السيد عبد القادر حريس )

فرويل ( وهو أحد أبناء املنطقة املغرتبني، الذين عادوا إىل الوطن لخدمة املجتمع، وقد أعرب املدير أن

الجامعة تسري بجهود شعبية، وأن معظم الطلبة ال يدفعون سوى قدر ضئيل من الرسوم، والتي ال

تغني عن رضووريات الجامعة شيئا، وقد نجحت الجامعة ملرشوع كبري يتم تدشيه يف األيام القليلة

القادمة، حيث يتم به بناء الجامعة بشكل حديث، بميزانية قدرها ) 4 ( ماليني من الدوالرات، كما

خصصت )6( ماليني من املرشوع نفسه لبناء مطار ) جرووي ( عاصة بونت الند، لكن املرشوع

معلق بأسباب فنية بسيطة والتي سوف تحل قريبا، وأضاف املدير قائال: إن الجامعة سوف تكون

نوعية فريدة من حيث الجودة واألداة ومن حيث الكليات وفقا ملا هو صالح للوطن واملجتمع. وقد عرب

سكان املنطقة بشتى طوائفهم من شيوخ وعلماء وتجار وطالب سعادتهم عن تلك املساعدة األخوية

البناءة، داعني الله أن يجعل ثواب املتربعني لهم بهذا العمل الجليل كبريا، وأن يبارك لهم يف أهلهم

وأموالهم، ويجعل عملهم هذا يف ميزان حسناتهم.

وقد تم تشغيل املستشفى العام للمدينة يف 2004م بسقوط الحكومة املركزية عام 1991م، وقد تم بناء 17.25%

يف حني 82.75% أكملت بعد اإلنهيار، وهناك حاجة ماسة يف تحديث مختربات املستشفى، وتزويده بالرضوريات

الالزمة كمصادر الطاقة الشمسية، وبنك متطور لتخزين الدم، وتحسني أوضاع العاملني يف املستشفي ، وتجهيز

األشعة السينية، والعناية بقسم األمراض السل، ورعاية املرىض الذين يعانون من أمراض السل، كما أن املستشفي

يف حاجة إىل تحديث نظامه املائي.

األخرية، السنوات يف سكانها عدد وتزايد املدينة رقعة اتسعت وقد

ولقد اللفخمة، والفلل والفنادق الحديثة املباني بعض أنشأت كما

تزايد اهتمام السكان بتعمري املدينة بعد قرار الذي الحكومة بيشييد

الطريق املعبد والذي يربط املنطقة باملناطق األخرى، وهو أمر يهتم به

الجميع، كما ذكر بعض الخرباء أن تشييد هذا الطريق يجعل املنطقة

تزدهر اقتصاديا واجتماعيا، ولقد تفائل الجميع بهذا املرشوع املثمر

وينتظرونه بكل حماس

شكر وتقدير:وأخري وقبل أن ننهي كتابتنا نود أن نشكر بعضا من الشخصيات الذين كانوا معنا أثناء عملنا يف

املنطقة، والذين رحبونا بكل ما تحمله الكلمة من معان، ففي بلدة ) يوبي ( التقينا مع اإلخوة )

أحمد حاجي جامع ) فريان ( ، إسماعيل محمد حسن ) اسدال دال ( عبد الله عيل عايف، عبد الرحمن

صالح حاج نور ، محمد محمود صالح ) بريسجارو (، ويف بلدة ) هدافتيمو ( كان معنا السادة

الكرام ) محمود حاج عىل برايل ، أحمد محمد عبد ) كولومبي ( عبد العزيز محمد حسن صالد، عبد

الرزاق حامد أحمد، محمد عبد محمد ) أرنب (، حليمة أحمد محمد عثمان.

والتقينا يف مديرية ) برن ( عمدة املدينة السيد عبد الرزاق أحمد عيىس )بيبييس(، والسيد عبد القادر

حريس ) فرويل ( مدير جامعة ماخر، وأحمد جربيل عيل، والسيدة حليمة محمد جامع، واألخ محمد

عثمان حسن ) اسقلوعيش ( نشكر جميعا عىل حسن تعاونهم معنا، ونتمنى لهم مزيدا من التقدم

ومستقبل جميل نحو غد أفضل.

Page 54: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

11 مجلة صناعة المستقبل

Page 55: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

10 مجلة صناعة المستقبل

بوابة تجارية مهمة للبضائع املصدرة من الصومال مثل تصدير املوايش واللبان

عددا اليمن وتستضيف اليمنية. للمنتجات جاذبا سوقا الصومال توفر كما

كبريا من الالجئني الصوماليني يف بلدها، إضافة إىل جاليات صومالية يف معظم

أبوابها للالجئني اليمن فتح التاريخية، فرضت عىل العالقة املحافظات وربما

القديم عندما للجميل - كرد األخرى العربية الدول الصوماليني –عىل عكس

الحروب واالضطهاد الفارين من لليمنيني وإيواء الصومال مكان جذب كانت

يف عدميا دورها يظل اليمن، يف الحالية اإلضطرابات ظل يف .لكن والفقر

امللف الصومايل، وهناك خشية بأن إطالة أمد الرصاع يف اليمن سيأثر سلبا عىل

الصومال يف املجال السيايس واالقتصادي واألمني واالجتماعي .

أسباب ضعف الدور العربي املؤثر.هناك أسباب كثرية تفيض إىل ضمور الدور العربي يف الصومال من أهما:

الخليج حرب بعد خاصة الدولية الساحة شهدتها التي الكبرية التحوالت -

أنشطة من حظر أفرزه وما اإلرهاب عىل الحرب يسمى ما وإفرازات الثانية،

عن وتخليه املرصى السياسيى النظام وتحوالت العربية، الخريية الهيئات

إفريقيا عموما والصومال خصوصا مابعد توقيع اتفاقية كامب ديفد, وصعود

دور منظمة الوحدة اإلفريقية واحتكارها ملف املصالحة الصومالية وبتفويض

الصعود املتمثلة يف اإلقليمة الساحة املهمة عىل التحوالت إىل إضافة ، غربي

االقتصادي والسيايس والعسكري، ملجموعة من الدول اإلقليمة يف املنطقة، مثل

كينيا وإثيوبيا وأوغندا يف ظل تقهقهر بعض القوى اإلقليمة العربية إقتصاديا

وسياسيا، مثل السودان ومرص، مما جعل القوى اإلقليمية والدولية املتفاعلة

يف الشأن الصومايل تبعد الجامعة ودورها من امللف الصومايل، وخري دليل عىل

الختامية ملؤتمر جيبوتي الفعاليات إثيوبيا رفضت عقد أن يقال من ما ذلك

وتأييد السعودية، العربية اململكة يف 2009 عام الصومايل الشأن بحث الذي

الغرب لهذا الرفض.

يف الدور نجد حيث الصومال تجاه العربية والرؤية االسرتاتيجية غياب -

كثري من األحيان ال يتعدى اهتمام وظيفي مرة ينظر إىل الصومال من منظور

استخدامها ملشاغبة أديس عندما تساوم مياه النيل مع مرص، ومرة من منظور

تبني دون للمحتاجني واإلغاثات الصدقات بعض يرسل حيث بحت خريي

امللف الصومايل سواء كان عىل املبادرة يف سياسة عربية واضحة تمسك زمام

أصعدة املصالحة واالقتصاد واألمن. وال يستبعد أن دوافع هرولة بعض الدول

العربية نحو الصومال يف اآلونة األخرية قد تأتي يف سياقات الحرب بالوكالة عن

الغرب ملشاغبة الدور الرتكي الذي يبدو منافسا قويا للدور األمريكي واالتحاد

األوروبي .

يتم التي العربية املساعدات من كثري يف والشفافية املحاسبة آليات غياب -

تقديم جزء كبري منها عن طريق شيكات عىل بياض مقدمة للسياسيني خالل

الشارع لدى غضب مشاعر يخلق الذي األمر العربية، العواصم يف زياراتهم

الشعب وإذالل الضمائر لرشاء توظيفها سيتم األموال هذه ألن الصومايل؛

الصومايل، بل لرشاء األسلحة وتأجيج الرصاعات املحلية ومازال الصوماليون

زعماء بعض كان يضخ يف جيوب الذي أيام حكمه القذايف أموال يتذكرون

الفصائل الصومالية والتي استخدمت فيما بعد لصب الزيت يف جحيم الحرب

األهيل دون أدنى دعم للقطاعات املدنية مثل التعليم والصحة والبنى التحتية،

عام الصومالية الحكومة إىل السعودية منحتها التي دوالر مليون 36 وكذلك

2007 عن طريق شيك عىل بياض لدعم قطاعات األمن والتعليم وترميم الطرق

لكن تم اختالس املبلغ من قبل رؤساء الحكومة آنذاك.

ينحرص جل الصومالية، حيث املكونات مع التعامل يف اإلنتقائية السياسة -

االهتمام العربي - ما عدا اإلمارات - يف الحكومة املركزية بمقديشو يف ظل

الصومال أرض جمهورية مثل للحكومة املنافسة األخرى املكونات تجاهل

وواليات كل من بونت الند و جوباالند و مناطق جنوب غرب الصومال، الن

العربي املوقف واالنحياز العربي معهم، للتواصل املكونات يف حاجة كل هذه

بالحركة لهم تسمح يعيق حجز مساحة الهشة الفدرالية الحكومة نحو الرسمي

من أجل التوفيق بني الفرقاء الصوماليني، يف حني نجد أن الدول الغربية واإلفريقية

يف سفارة لها مثال فإثيوبيا الفرقاء جميع مع التواصل يف كبريا شوطا قطعت

العاصمة وأيضا قنصليات يف كل من هرجيسا عاصمة جمهورية أرض الصومال

وجروى عاصمة والية بونت الند مما سهل لها تحقيق االخرتاقات وللعب بدور أكرب

يف املسألة الصومالية.

قد يساهم يف لكونه العربي النفوذ البعض حيال لدى بالتوجس الشعور -

الذي األمر العربي العالم يف اآلن املوجودة باألنظمة أشبه شمويل نظام تأسيس

سيكون عائقا امام الجهود املبذولة الآلن يف بناء نظام ديمقراطي تعددي يؤمن

بالتداول السلمي للسلطة وتطوير الحريات، ألن للعالم العربي سجل أسود يف بسط

الحريات العامة األمر الذي قديساهم يف إيجاد نظام موازي يف الصومال يساير مع

الوضع السائد يف العالم العربي، وقد يكون املثال األمثل اليمن ، حيث املال الخليجي

ظل مساندا لنظام شمويل فاسد مما أدى إىل فشل الدولة يف اليمن ، ويف مرص ساهم

الحكم وتكريس جهة، من الديمقراطية االرشعية إجهاض يف الخليجي املال

الشمويل من جهة أخرى .

اإلفريقية عىل حساب العالقة الصومالية - نشوء جيل صومايل يميل نحو تمتني

العالقة مع النظام العربي ، وذلك أن املحيط اإلفريقي يمثل عمقا اسرتاتيجا أهم

من العمق العربي بالنسبة للصومال سواء كان يف املجال اإلقتصادي حيث فتح كثري

من الدول اإلفريقية أبوابها للتجار الصوماليني، وكذلك جامعاتها للطالب وكثري من

أبنائها للتعليم ، أضف إىل سماح كثري من الصومالني لحمل جنسيات إثيوبية وكينية

بل وحتى أوغندية يف حني ال يقدر املواطن الصومايل املريض عىل تأمني تأشرية

أصوات وهناك الصومايل، الجواز عرب العربية أقطار معظم من للتطيب دخول

العربية الجامعة من الصومال تدعو لسحب عضوية الصومال داخل متعاظمة

كونها ال تقدم شيئا يذكر للصومال غري اإلستعداء اإلفريقي والغربي .

ولتجاوز تلك العقبات يحتاج الدور العربي إىل اتخاذ الخطوات التالية :

التنمية مجاالت تشمل وشاملة موحدة عربية اسرتاتيجية تبني عىل العمل -

واإلغاثة واألمن واملصالحة وفرض آليات الشفافية واملحاسبة الصارمة عىل املعونات

املقدمة. إضافة إىل التواصل مع جميع املكونات الصومالية والعمل عىل بناء الثقة

بني الصوماليني.

- اإلستفادة من اإلرث التاريخي العربي يف الصومال حيث يمتاز اإلدراك الصومايل

بالتعاطف مع العرب كونهم حملة الدعوة اإلسالمية وأصحاب قضية ومصري واحد

مع الصومال.

اإلسالمي الدور الصوماليون يعده الذي املتعاظم الرتكي الدور من االستفادة -

التعويل عليه يف الظروف، و يمكن أحلك لهم يف النجدة الذي قدم الوحيد السني

تقليل اإلحتكار الغربي واإلفريقي املتحالف يف امللف الصومايل، و ربما أي محاولة

عربية تسعى ملنافسة الدور الرتكي ومشاغبته سيكون مفهوما لدى غالبية الشعب

مشبوهة ومدفوعة من الغرب .

- العمل عىل تسهيل التسفريات للصوماليني الراغبني إىل دخول العالم العربي سواء

كان برغبة يف التطيب أو العمل أو التعليم أو اإلقامة ملا يمثل ذلك من أهميةلرتسيخ

اإلنتماء العروبي يف العقل الجمعي الصومايل .

- النظرة إىل الصومال كدولة مهمة للعرب من منظور الجيو-اسرتاتيجي، وتغيري

فقرية كدولة الصومال إىل ينظر وكأنه الذي العربي النظام لدى السائدة النظرة

ومتسولة تمثل عبئا ثقيال عىل العرب بمشكالته العويصة .

برتتيب وانشغاله الحايل العربي النظام أنه يف ظل ضعف الواضح من ، وأخريا

سيظل موحدة عربية اسرتاتيجية غياب ومع العربي جاره أو الداخلية أوضاعه

الدور العربي، ضعيفا ورديفا لألدور اإلقليمية والدولية وتمكني أي دور عربي من

الصومال سيكون منوطا بإيجاد موقف عربي موحد وبالتنسيق مع الدور الرتكي

واألدوار األخرى األضمن للمصالح العربية يف املدى البعيد .

Page 56: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل9

هذا البلد االسرتاتيجي ،بدأت تحركات بعض الدول العربية الستعادة الدور

العربي من خالل إعادة افتتاح بعض السفارات عربية وتوافد وفود عربية

ديسمرب يف العربية الجامعة وفد آخرها كان ، الصومالية العاصمة إىل

2014 الذي زار إالعاصمة مقديشو و ضم كال من األمني العام لجامعة

الدول العربية نبيل العربي، والشيخ صباح خالد األحمد الصباح النائب األول

لرئيس مجلس الوزراء وزير الخارجية الكويتي، ووزير الخارجية املوريتاني

أحمد ولد تكدي، حيث التقوا باملسؤولني الصوماليني يتقدمهم الرئيس حسن

الشيخ محمود.

بعض مالمح الدور العربي يف الصومال اإلمارات: لها حضور دبلومايس عىل مستوى السفري ودورها بدأ يتعزز يف األعوام األخرية ويشمل العمل يف أكثر من قطاع سواء كان القطاع اإلغاثي

خاصة قوات انشاء عىل اإلمارات دولة عملت حيث واألمني، والتنموي

ملكافحة القرصنة يف والية بونت الند، مما ساهم يف تقليص ظاهرة القرصنة

يف تلك املنطقة وتقدم دعما يف املعدات لرشطة الوالية، وهناك مساعي إماراتية

تهدف إىل ترميم وتوسيع ميناء بوصاصو يف الوالية مما سيعزز فرص انعاش

االقتصاد والتباد التجاري مع باقي الصومال وبعض دول الجوار . كما تقدم

ومدرسة الرئايس القرص ترميم من الفدرالية للحكومة مماثلة مساعدات

تدريب الرشطة بغية تعزيز قدراتهم العملياتية .

ويف عام 2013 نقلت مجلة البيان اإلماراتية مساعدة إماراتية بلغت 120

حاالت يف واإلغاثة اإلنسانية املساعدات لتوفري الصومال إىل دوالر مليون

الخريية األعمال إىل باإلضافة والصحية االجتماعية والخدمات الطوارئ

ودعم للسكان الدعم بتقديم قيامها عن فضال الرشب، مياه وإمدادات ،

القرصنة من خالل برامج العامة، والحد من الرصاعات، ومكافحة الربامج

بناء القدرات وتحسني التعليم وتدريب القضاة الصوماليني وعالوة عىل ذلك

فقد وافقت أيضا جنبا إىل جنب مع اململكة املتحدة، عىل توفري أكثر من ثالثة

الجنيس. العنف منع التي تستهدف املشاريع لتمويل أمريكي ماليني دوالر

وقدمت مؤخرا معدات عسكرية ثقيلة وخفيفة للكل من الحكومة الفدرالية

وإدارات جوبا الند وصومال الند. ونقلت وكالة الصحافة املستقبلية يف شهر

أبريل املايض 2015 قيام دولة اإلمارات العربية املتحدة بنقل الدفعة الرابعة

يف لتدرب الفيدرالية الصومال لجمهورية الرئايس القرص قوات حرس من

الصومالية بالعاصمة الحكومية املؤسسات أمن لتعزيز خطوة يف بالدها

مقديشو.

قطر : لديها تمثيل دبلومايس عىل مستوى القنصل يف العاصمة وتقدم كل وتنموية إغاثية مساعدات القطري األحمر والهالل الخريية قطر هيئة من

أنها نفذت الخريية الصومال، وأعلنت جمعية قطر أنحاء كبرية يف مختلف

مجموعة من املشاريع املتنوعة يف الصومال خالل الربع األول من عام 2014،

بينها مرشوعات تنموية واجتماعية. وذكرت أن من بني تلك املشاريع حفر

الكريم، القرآن لتحفيظ مراكز و8 مساجد 10 وبناء سطحية، برئا 43

الكفاالت والرعاية االجتماعية والثقافة ومركزين صحيني، فضال عن توفري

جريدة نقلت ما حسب اإلنشائية، واملشاريع االقتصادية والتنمية والتعليم

الحالية الفدرالية للحكومة مبارش قطري دعم إىل إضافة القطرية. الراية

التي يعتقد أن القائمني عليها مقربون جدا من الحكومة القطرية وكان هناك

تأثري الحثيثة عىل بمساعيها اتهمت قطر أممية لجان تقارير عىل مستوى

الحايل للرئيس االنتخابية الحملة مولت وأنها الصومايل السيايس القرار

اإلغاثي الصعيد تتجاوز أنها تبدو القطرية واألنشطة م. 2012 عام يف

وبعض الحكومة بني وساطات وقادت السيايس اإلهتمام إىل والتنموي

عنارص املعتدلة يف حركة الشباب املجاهدين وحزب اإلسالمي قبل اندماجه

مع حركة الشباب .

الدور السعودي اإلغاثي هو األكرب مقارنة مع األدوار العربية السعودية : األخرى إذ ساهمت بشكل كبري يف تخفيف وطأة املجاعة والجفاف يف الصومال

2011م، عام الصومايل الشعب إلغاثة السعودية الوطنية الحملة طريق عن

مرسلة عرشات السفن والطائرات املحملة بمواد غذائية وطبية وإيوائية. وتمثل

الصومال يف اإلسالمي التعاون منظمة ملشاريع األكرب املمول أيضا السعودية

والصحية التعليمية الجوانب تشمل تنموي طابع ذات مشاريع هي والتي

الدور لكن دوالر. مليون 72 بمبلغ الطارئة والحاالت االجتماعية والرعاية

السعودي يبدو أنه ما زال ينحرص يف تقديم املساعدات اإلغاثية والتنموية دون

االهتام يف الجوانب السياسية واألمنية وظلت سفارة اململكة مغلقة مما يرمز إىل

غياب دور سعوي أكربيف الصومال عىل املستوى السيايس .

أنها حارضة إال العاصمة حتى اآلن لها تمثيل دبلومايس يف : ليس الكويت إىل بالوقوف ويتميزدورها والتنموية اإلغاثية املساعدات تقديم مجال يف بقوة

جانب الشعب الصومايل حتى بعد أحداث 11سبتمرب 2001م التي أسفرت إىل

العربية واإلسالمية وال سيما السعودية فتم حظر أنشطة معظم املنظمات

بفضل صومالية مدينة من أكثر يف ومستشفيات وجامعات مدارس تدشني

العون الكويتي. وقامت عىل ترميم مطار هرجيسا عاصمة والية صومال الند

لبناء الصومال، كما خصصت مبلغ 6 مليون دوالر انفصالها عن أعلنت التي

جامعة ومطار يف والية بونت الند الصومالية، وهذا جزء من تركيز كويتي عىل

االقتصادية للتنمية الكويتي الصندوق خالل من الصومال يف التنموي الدور

وشفافية واستمرارية بتخطيط الكويت من املقدمة املشاريع العربية.وتتسم

أكثر مقارنة باملشاريع العربية األخرى .

مصر : لديها تثميل دبلومايس يف العاصمة وتحاول استعادة دورها القوي يف الصومال عن طريق تدريب الكوادر والتعاون يف شتى مجاالت كالتعليم والزراعة

والثروة الحيوانية، وتقدم مرص منح تعليمية يف شتى التخصصات للصومال

بعد الصوماليني الطلبة من كبريا عددا تستضيف عربية دولة أكرب وربما هي

السودان، و وافق الرئيس عبد الفتاح السييس مؤخرا زيادة عدد املنح الدراسية

جامعية منحة 200 لتصبح املرصية بالجامعات الصومالني لطالب املقدمة

املرصية الجامعات مختلف يف الدارسني الصوماليني الطالب سنويا،ومعاملة

معاملة الطالب املرصيني والسوريني. وربما زيارة الرئيس الصومايل األخري إىل

انشغال لكن البلدين، بني الثنائية العالقات يف آفاقا جديدة تفتح قد القاهرة

مرص برتتيب أوضاعها الداخلية املتوترة تجعل الدور املرصي ضعيفا وغري مؤثر

يف الوضع الراهن التي يتسم بحالة من التنافس الشديد بني قوى إقليمية ودولية.

السودان : لها تمثيل دبلومايس عىل مستوى السفري وسفارتها أوىل السفارات العربية التي افتتحت يف العاصمة، وويتمثل الدعم السوداني يف مجال التعليم

من خالل تقديم منح دراسية يف كافة التخصصاصات، وتتستضيف السودان

أكرب الطالب الصوماليني خارج البالد و يقدر عددههم باآلالف، األمر الذي جعل

معظم الكوادر الحكومية واملجتمعية من خريجي الجامعات واملعاهد السودانية

يف أنحاء البلد. وتدرب السودان أيضا كوادر حكومية يف قطاعات الزراعة والطب

منظمة خالل من ودعوية وتنموية إغاثية أنشطة تقديم إىل إضافة ، واألمن

الدعوة السودانية. الدور السوداني مؤثر يف الصومال رغم محدودية اإلمكانيات

ما جعل الشعب الصومايل يعترب السودان بمثابة األخ والبلد الحبيب للصوماليني .

اليمن : سفارة اليمن ظلت مفتوحة يف العاصمة طيلة الحروب األهلية والعالقة اليمنية الصومالية عالقة حميمة بحكم التداخل الثقايف والعرقي، وتمثل اليمن

Page 57: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

8 مجلة صناعة المستقبل

الدور العربي في الصومال .... مالمح المشهد وتحديات الواقع

بقلم سالم سعيد سالم أكاديمي وكاتب .

املؤتمر اإلسالمي املتحدة، ومن أعضاء املؤسسيسن ملنظمة الصومال عضو يف منظمة األمم

العربية منذ 1974، وكذلك كان عضوا يف منظمة الجامعة ، وعضو يف اإلفريقي واإلتحاد

الجغرايف موقعها بسبب العربي للعالم اسرتاتيجية الصومال خلفية تعد .و اإلنحياز العدم

املهم، فهي تتحكم املدخل الجنوبي للبحر األحمر، وتطل عىل املمر املائي املهم باب املندب،

العاملية، التجارة حركة ممر تتحكم يجعلها مما اإلفريقية القارة يف ساحل بأكرب وتتمتع

وصادرات البرتول العربى عرب البحر األحمر واملحيط الهندى حيث يمر فيها 40% من برتول

العالم، و10% من حجم تجارته بمعدل 22 ألف سفينة سنويا، إضافة إىل ثروات هائلة من

الثروة الحيوانية والسمكية والزراعية، ومؤرشات وجود احتياطات ضخمة من النفظ والغاز

والذهب والفضة واليورانيوم.

ترك إىل أدى إهمال عربي الصومال من عام 1991م عانت املركزية يف الدولة انهيار وبعد

ملف الصومال للنظام الدويل، حيث جميع املبادرات الدولية واإلقليمية بخصوص الصومال

جاءت من قبل قوى إقليمية مدعومة من الدوائر الغربية مثل: اإلتحاد اإلفريقي الذي يحتفظ

بقوات لحفظ السالم يف الصومال )أميسوم(، وكذلك السلطة الحكومية للتنمية املعروفة باسم

”اإليقاد”، فضال عن ذلك فقد باتت دول الجوار غري العربي مثل إثيوبيا وكينيا هي الفاعل

األهم واملؤثر يف مجريات األحداث يف الصومال .

يف األمنية األوضاع وتحسن األخرية اآلونة يف الصومال يشهدها التي التحوالت وسط لكن

العاصمة مقديشو، وتشكل بيئة تنافسية بني عدة أقطاب والعبني دوليني مثل أمريكا وبريطانيا

وإيطاليا وتركيا والصني وإيران والتي من خالله يسعى كل طرف إىل ترسيخ وجوده يف

شؤون سياسية

Page 58: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل7

لحكم الدولية العدل ملحكمة التوجه إىل بالده استعداد فيه يؤكد مضض

الخالف بينهم، املالحظ أن السيد النائب أرسل الخطاب بتاريخ 30 يونيو

التاريخ من أراد دخول وكأنه مبارشة بأسابيع املنصب توليه بعد 2014

الشاشات املخلص واملنقذ عنما ظهر عىل أبوابه وفعال تقمص ثوب أوسع

جميع يتمنى بمظروف الهاى ىف املحكمة اىل امللف لتسليم طريقه ىف

الصوماليني أن يكون مقنعا ىف محتواه بما يتناسب مع حجمه الكبري.

ترجع أهمية هذه املساحة لغناها ليس فقط الهتمام رشكات غربية للتنقيب

السمكية الثروات من الكبري ملخزونها وانما وحسب فيها البرتول عن

الطبيعية فهى كما يقول الربوفيسور عبدى إسماعيل سمنرت أحد ثالث بؤر

بحرية حيوية ىف إفريقيا يضاف اليها تلك الواقعة عىل املنطقة املثلثية بني

كل من املغؤب وموريتانيا والسنغال والثالثة هى تلك الواقعة بني ناميبيا

وجنوب إفريقيا.

لرفع دعوى ضد كينا الصومالية الحكومة الخرباء استغربوا دوافع بعض

من األساس ىف ظل اقتصار الرشكات الغربية عىل بعض النشاطات البحثية

املحدودة بني الفينة واألخرى، من تلكم الرشكات توتال الفرنسية، ستارت

اويل النرويجية، انى االيطالية اندراتو الربيطانية رسيرا األمريكية , اذا ملاذا

الكينى الفعل ردة وانتظار للمرحلة، إعالم بمناورات وحرب القيام عدم

بصرب وتأنى بدل املجازفة بكشف أوراق امللف الصوماىل ىف ظل نقص الدعم

املاىل املطلوب لتمويل وتدعيم القضية خاصة أن فصول املحكمة تستغرق

من الوقت الكثري ممايستنزف الكثري من الجهد املادى واملعنوى، وللداللة

تقديم من سنة قرابة بعد الدعوى عىل يرد الكينى الجانب فان ذلك عىل

أفريى عىل الربوفيسور يقول , املقبل العام مايو من الشكوى وتحديدا ىف

علمى عىل ضوء )توقيت رفع الدعوى والجدوى منه والغموض الذى يحيط

بلجنة املحاماة عن الجانب الصوماىل كلها مدعاة للتسائل فاختيار محكمة

International )ICJ( Court of Justice عىل حساب الدولية العدل

International Tribunal in the Low املحكمة الدولية للقانون البحرى

of the Sea )ITLOS( غري واضح ومحدد كما أن اختيارها ألسلوب البت

غري يعد Arbitration التوسط أسلوب وليس jursdiction النزاعات ىف

تكون أن يفرتض القطرية: الجامعة ىف الربوفيسور وتابع باملرة معروف

نتاج دراسة الفروق بني األنماط القضائية ومن ثم اختيار األجدر واألنسب

عىل كان لقد , هذالنمط اختيار سبب أجهل انى غري املعطيات حسب

املهمة عىل غرار القضية املواطنني بخصوص هذه الحكومة توعية وتعبئة

الحكومة العسكرية التى عملت جرس تواصل بشأن املسألة أدت إىل انصهار

الكثري من الجهود ىف بوتقة واحدة.

لقد عملت الصومال جهودا مضنية ىف سبيل إصدار قانون بحرى شامل إىل

United البحار لقانون املتحدة األمم مؤتمر أعمال اختتام بنجاح تم أن

Ntion Convention on the Law of the Sea )UNCLOS( وذلك ىف

سنة 1982م ىف جاميكا بعد عقد كامل من البحث والرتتيب وقعه الدكتور

أن تطبيقه بدأ رسيانه الصوماىل غري الجانب محمود عىل تورى نيابة عن

عام 1994م

أن الصومال تمتلك أكرب مساحة بحرية ىف افريقيا فقد أولت حكومة وبما

سياد برى اهتماما كبريا حيث أسست لجنة وطنية مختصة لبحث وصياغة

من تكونت الصدد هذا ىف العاملية الحركة مع تماشيا البحرى القانون

مندوبني عن وزارة الخارجية ووزاة البحار والثروة السمكية ووزارة العدل

والرئاسة مجتمعة إضافة اىل أكاديميني من الجامعة الوطنية , ترأس اللحنة

أبرزأعضاءها عبد اللواء محمود جيليه يوسف وكان آنذاك املحكمة رئيس

الدولية، واالستاذ يوسف العدل نائب رئيس محكمة القوى أحمد يوسف

علمى روبىل

يقول األدمريال فارح قرى رئيس الهيئة البحرية الوطنية لقد تم تتويج جهود

اللجنة بإضافة مادة 88 إىل الدستور الصوماىل عام 1989م، والذى ينص

تمتد National teretorial water الوطنية اإلقليمية املياه أن رصاحة

الذى حل اتفاقية 82 حتى 200 ميل بحرى Nautical Mile عىل خلفية

محل ما سبقه من اتفاقيات عام 57 و 72 لتنبثق عنه قانون البحار املعروف

ب ))UNICLOS هذه املادة تحمى مياهنا البحرية من أى أطماع محتملة

صحيح أن مساحة املياه اإلقليمية للدول تختلف من دولة ألخرى من 12-

200 ميل بحرى غري أن الحكومة العسكرية استطاعت أن تحجز للصومال

أكرب مساحة ممكنة كونها من الدول القليلة املوقعة عىل االتفاقيات البحرية

العاملية واملتابعة لها آنذاك والطاللها عىل محيطات مرتامية األطراف.

economicalالخاصة التجارية املنطقة املساحة تلك إىل نضيف فعندما

zone )EEZ( Exclusive والتى تبدأ من حيث انتهت املياه اإلقليمية حتى

Continetal Shelve200 ميل قبالة املحيط لتليها منطقة الرصيف القارى

والتى تمتد حتى 350 ميل مع اختالف األطر القانونية وأنواع السيادة لكل

منطقة من املناطق الثالث وأكد أن الجدل الكينى لن يغري شيئا من الواقع

ألن القانون الدوىل ينص بأن يتم عمل خط عمودى محاذى للخط الربى عند

نقطة التماس الحد الربى بني الدولتني اللتان يشرتكان الحد البحرى.

Page 59: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

6 مجلة صناعة المستقبل

قضية نزاع البحري بينالصومال وكينيا..

برزت قضية الحدود البحرية اىل السطح عام 2009 ىف عهد حكومة عمر عبد الرشيد التى وقعت

عبدالشكور الرحمن عبد آنذاك التخطيط وزير عن طريق الكينى الجانب مع تفاهم مذكرة

والخارج الداخل ىف وطنية كوادر بقيادة وطنية حملة تكونت حتى التوقيع عرف إن فما ،

هبو للحيلولة دون مصادقة الربملان عىل املسودة املشئومة لتكون أعظم صنيع يقدمه الربملان

الصوماىل بعد االنهيار.

بالقادة االحتكاك كينيا لقادة 2005 -2004 كينيا ىف املصالحة مؤتمرات انعقاد سمحت

الصوماليني حيث ملسوا عن قرب حالة الغيبوبة وانسداد األفق الذى يعانى منه اإلنسان الصوماىل

مما جعلهم يطمعون ىف انتزاع أحقية 133 ألف كم مربع من املساحة البحرية الصومالية عىل

الحدود معها من خالل التحايل ارتكازا عىل الخط املحاذى املزعوم بدل الخط املتعامد عىل الحد

الربى املتعارف دوليا تماما عىل غرار حدها البحرى مع تنزانيا.

رشعت كينيا ىف محاولة إعادة رسم الحد البحرى عام 2005م من طرف واحد، تلتها التوقيع

عىل املذكرة التى أرشنا اليها سابقا والتى انتهت برفض الربملان مناقشتها غري أن القضية عادت

املتحدة عىل إىل األمم العام أحمد عىل طاهر، تقريرا النائب السطح من جديد عندما كتب اىل

كاتب المقال: محمود عيسى فارح.

قصة الغالف

Page 60: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل5

إن للقلم أهمية ومكانة رفيعة يف ذاكرة حضارتنا االسالمية حيث يقول رب العزة يف

وربك األكرم اقرأ علق الذي خلق خلق اإلنسان من باسم ربك كتابه املبني : ))اقرأ

الذي علم بالقلم علم اإلنسان ما لم يعلم((

وقوله سبحانه : ))ن والقلم وما يسطرون((.

واإلقسام من الله تعاىل ال يتبع إال برشيف ما أبدع وكريم ما صنع، ومن ذلكم القلم

الذي هو آلة الكتابة وأول مخلوقات الله تعاىل كما ورد يف الحديث الرشيف.

األقاليم تدار باألقالم وطبيبهم، وواعظهم وفصيحهم الناس خطيب هو والقلم

بالقلم والكتابة الصامت، اللسان وبريد األفهام نظام هو القلم املمالك، وتساس

رشف ورفعة للمرء وبضاعة رابحة، هي للمتعلم بمنزلة السلطان وإنسان عينه بل

عني إنسانه، بالقلم تخلد العلوم وتثبت الحقوق، ولوال الكتابة النقطعت أخبار بعض

األمم واندرست السنن ولم يعرف الخلف مذهب السلف.

التدوين مما جعل كثريا من الكتابة وال تقدر اىل الصومالية ال تميل أمتنا أن وبم

هزائمها أيام أو تراثها وصانعي مناضليها وحكايات أحبارها وتاريخ أخبارها

ونكساتها حتى اىل تاريخها الحديث محاطا بكثري من الريب والجدل، وال يتفق رواة

أحداثها برواية واحدة مسلمة عكس األمم األخرى التي دونت تاريخها وحضارتها.

للتنمية اإلفريقي القرن مركز إدارة من الجسيمة املسؤولية بهذه واستشعارا

املستقبل- صناعة – مجلتها تحرير أرسة ومن السياسية والدراسات والبحوث

نزاع : : موضوع منها وتقارير ملفات عدة والذي سيتضمن الثالث العدد نصدر

البحري بني الصومال وكينيا للكاتب القدير: محمود عيىس فارح. وموضوع تحلييل

:الدور العربي يف الصومال .... مالمح املشهد وتحديات الواقع للكاتب سالم سعيد

سالم, موضوع تعليمي: جامعة رشق إفريقيا معني ال ينضب ملديرها األستاذ : آدم

للكاتب: العايل يف يوغندا )إنجازات وتحديات( التعليم شيخ عيل، وموضوع آخر:

إبراهيم د. عبدالقادر, كما هو الحال يف املوضوع ) معيقات املصالحة والوحدة

الوطنية الصومالية( للكاتب : عثمان محمد طريى.

إضافة اىل ذلك تقدم ʺصناعة املستقبلʺ مجموعة من املقاالت وامللفات والتقارير

–عزيزي دائما ونرحب والصومالية. العربية بلغتيها واإلقتصادية السياسية

القارئ- بآرائك وتعليقاتك وندعوك اإلتصال للتواصل معنا.

رسالة التحرير

القلم هو خطيب الناس وفصيحهم وواعظهم وطبيبهم

االستاذ/ ليبان احمد شريرئيس التحرير

يرجى ارسال تعليقاتكمعبر البريد االلكتروني:

[email protected]

Page 61: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

4 مجلة صناعة المستقبل

Page 62: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

مجلة صناعة المستقبل3

22

26

24

28

29

التعليم العالي في أوغندا )تحديات وإنجازات (

مقابلة حصرية مع الدكتور باديو

جامعة شرق أفريقيا..المعين الذي ال ينضب!

منظمة المرءة والطفولة الصومالية

الورقة األخيرة

مجلة صناعة المستقبل

مجلة فصلية تصدر عن مركز قرن إفريقيا للدراسات والبحوث

تعنى بالبحوث والدراسات السياسية ونشر الثقافة

المراسالتبوصاصو - بونت الند - الصومالالهاتف: 00252907798022

00252907606053البريد اإللكتروني:

[email protected]

االستاذ/ ليبان احمد شري

االستاذ/ عبد الفتاح نور أحمد )أشكر(

االستاذ/ فارح بنين بوص

االستاذ/ خضر أحمد نور)اوك(

المهندس/ عبدالله يوسف موسى)قيلو(

المقاالت ال تعبر بالضرورة عن رأي المجلة

رئيس التحرير

نائب رئيس التحرير

مدير التحرير

سكرتير التحرير

التصميم واالخراج

Page 63: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

2 مجلة صناعة المستقبل

في هذا العددالعدد 3 سبتمير - )ايلول( 2015

5

8

14

6

11

20

رسالة التحرير

الدور العربي في الصومال .... مالمح المشهد وتحديات الواقع

معيقات المصالحة الصومالية .. والوحدة الوطنية

قضية نزاع البحري بين الصومال وكينيا.

رحلة المجلة إلى بعض مديريات محافظة سناج

الصوماليون القدامى والتأليف

Page 64: Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل