Bizans ve Türkler

7/31/2019 Bizans ve Trkler

1/23


2/23

184

Anahtar Kelimeler: Beylikler, Bizans, Venerlik

A. LaIOU - Murat Kei

Marino Sanudo Torsello (1270-1343) XIV. yzyln balarnda bir okHal propagandacs arasnda dikkat ekmektedir. Kutsal topraklar tekrar elegeirme isteini dier propagandaclarla paylam ve bazlar bu grevinsadece Msr'a saldrarak baarlabileceine inanrlarken, Marino Sanudo,politik ve ekonomik dengeler konusunda bilgi sahibi tek kiiydi. Bu konulardakionun grlerinin ou gerekletirilebilirdi ve fikirlerinin tesiriyle politikgelimelere yn vermitir. Hal propagandacs olarak Marino Sanudo'nunalmasn en iyi aklayabilecek tek gerek onun milliyetiydi: O, 1270 ylcivarnda doan, senato yesi babann olu ve bir Venedikliydi. Marino, Naksa

(N"axos) ve Andros adalarn yneten Sanudi slalesiyle akrabayd ve hayatnnbyk bir ksmn Bizans mparatorluu'nun Yunanistan'daki Latin ynetimialtnda bulunan "Romanya"'" topraklarnda harcamtLI Marino, bu blgeninolaylar, burada yaayan insanlar, Trklerin ve Moollarn ilerlemesiyle ortayakan tehlikeler ile ilgili olduka detayl bilgiye sahipti. Dier bir ifadeyle,Sanudo Yakn-Dou'da meydana gelen olaylarn uzmanyd ve kendi lkesiniolduu kadar Papalk ve dier Avrupa hkmdarlklarnn kendisiyle uygunolanlar ok iyi bir ekilde tahlil etmiti. Onun milliyeti ayn zamandagrlerini byk oranda etkilemiti. "Ben hibir devlete yada ahsa hizmet

etmiyorum" eklinde yazmasna ramen, Marino, daima Venedik'in politik veekonomik menfaatlerini gz nne alarak Hal projesini gerekletirmeyealyordu ve hayatnn geri kalan ksmnda resmi yada gayri resmi bir ekildeVenedik temsilcisi olarak Napoli Krallna, Papala ve Fransa Kralna eliolarak gitmitir .

Roma mparatorluu dneminde Roma'nn hakim olduu Yunanistan corafyasntanmlamak iin kulland hem siyasi hem de corafi anlam olan Latince bir terimdir. Grekedebu terim imparatorluk anlamnda kullanlmtr. 1080'den sonra Batllar Romania'y hemimparatorluk hem de Bizans gelenekleri anlamnda alglamlardr. 1204'te Romania adstanbul'daki Latin mparatorluu'na verilmitir. 1261'de Latin mparatorluuna son verenBizans, resmi belgelerde bu terimi kullanmay yasaklamtr. Fakat daha sonralar nadiren de olsabu terim baz Bizans mparatorlar tarafndan kullanlmtr. Byk Srp Devletini kurarakBizans'n varisi olmay tasarlayan ve bu yolda youn bir mcadele veren Srp Kral Stefan Duanbu terimi kullanarak "Srbistan ve Romania'nn imparatoru ve autokratoru" olarak kendisinitanmlamtr. Bak. R. L. Wolff, " Romania: The Latin Empire of Constantinople," Speculum, 23(1948) s. 1-34; The Oxford Dictionary of Byzantium, Ed. A. Kazhdan, c. III, New York 1991, s.

1805. Bu makaleyi yazma fikri bana Harvard niversitesinde profesr olan R. L. Wolff

tarafndan 1961-62 yllarnda doktora seminer dersinde nerilmiti. Profesr Wolff'a bu ve dahasonraki yardmlarndan tr minnettarm. Marino Sanudo'nun yaam ve ailesi iin baknz: A.Magnocavallo, Marin Sanudo il Vecchio e il suo progetto di Crociata (Bergamo, 1901), s. 18-34,142 (Bundandan sonra, Magnocavallo, Sanudo), hal propagandacs olarak Sanudo iin baknz:A. S. Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages, (London 1938), s. 114-127 (bundan sonra,Atiya, Crusade); J. Delaville Le Roulx, La France en Orient au XIV. sieele, i(Paris, 1886) s. 32-39; G. Drrholder, Die Kreuzzugspolitik unter Papst Johann XXII. (1316-1334) (Strassburg,

1913), s. 30-76.


3/23


4/23

186 A. Laou - Murat Kei

mparatorluunu tekrar kurmak iin abalarken, Cenova stanbul'daki Bizansimparatorlarnn yokluundan istifade etti. Dier yerlerdeki gelimeler Bizans

mparatorluunun ticari neminin anlalmasna yardmc oldu.Yunanistan veKaradeniz blgesindeki Venedik gcnn ortadan kalkmasyla bu blgelerdekiticaret yollarnn nemi artt. 1291'de Msr'daki Akka ehrinin dmesi ve OrtaAsya'da gl Mool gcnn belirmesi kazanl dou ticaretinin yn Kbrslimanlar, Kk Ermenistan (Kilikya yada ukurova), Kk Asya veKaradeniz'e doru evrildi.5 Venedik Kbrs limanlarna ve aa Ermeniyearazisine olduka iyi bir ekilde yerleti. Fakat Karadeniz'deki durumuCenova'ya nazaran daha zayft. Cenova'nn bu dnemde Bizans mparatorluuve Trabzon mparatoru snrnda olduka kuvvetliydi.6

Doudaki stnln tekrar ele geirmeye alan Venedik, 1281 'deFransz IX. Louis'in kardei Charles d' Anjou ve 1306'da Fransz IV. Philip'inkardei Charles Valois vastasyla Bizans tahtnda hak iddia eden eitlibatllarn kuvvetlerine katld.7 1306'da Sanudoilk kitab Secreta'y yazdzaman Venedik ve Charles Valois arasndaki ittifak tamamen deiti. 1310ylnda Bizans kart bir Hal seferinin gereklemediini anlayan Venedik,Bizansllar ile bar anlamas imzalad. Fakat bu anlamaya ramen ikikuvvetin birbirine kar olan dmanlklar devam etti. Marino Sanudo ikinci

kitabn 1308 yl ile 1312 Aralk ay arasnda yazd. 1312 ylnda Avrupalkuvvetler Viyana konsilinde bir araya gelerek Hal seferi dzenleme fikrinitarttlar. Bu planlarn bir ou szde batl imparatorlarn lehine Bizansmparatorluunun ele geirilmesini ieriyordu.

artc olmayan bir ekilde, Marino Sanudo Secreta'snda Bizans'a karolan dmanln ortaya koyar. Hala, onun ilk iki kitabnn temel amac KutsalTopraklarn bamszlna hazrlk iin Msr'a kar ekonomik boykot

168,182-185,206-209,300-304. Venedik tarihi iin, R. Cessi, Storia della repubblica di Venezia(Milan-Messina, 1944), ve H. Kretschmayr, Geschichte von Venedig, II (Gotha, 1920). Budnemdeki Cenova tarihi iin bak. G. Caro, Genua und die Machte am Mittelmeer, 1257-1311

(Halle, 1895, 1899).5 Bu konuda daha aynntl bilgi ve tartmalar iin iin bak. W. Heyd, Histoire du commerce

du Levant au Moyen Age (Stutgart, 1879; Amsterdam'da tekrar basm 1959), II, 3-253 (Bundansonra, Heyd, Commerce). Ticaret yollannn ran lhanl Devletine etkisi iin bak. C. Cahen, "TheMongols and the Near East," K. Setton, R. L. Wolff, H. W. Hazard, A History of the Crusades, II(Philadelphia, 1262), 723-724; zellikle Kk Asya ticareti iin bak. Barbara Flemming,

Landschajtsgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spiitmittelaltre, Abhandlungen

fr die Kunde des Morgenlandes,XXXV, blm ,(Wiesbaden, 1964),35,62-63 vd.6 R. S. Lopez, Stiria della colonie Genovesi nel Mediterraneo (Bologma, 1938), s. 294-302.7 Bizans mparatorluunun baty tekrar ele geime abalan iin bak. E. Dade, Versuche zur

Wiedererrichtung der lateinischen Herrschaft in Konstantionopel im Rahmen der

abendlandischen Politik (1261 etwa 1310) (Jena, 1938), s. 3-4, 27-28, 53-59, 67-157;Geanakoplos, Michael Palaeologus, s. 194-199, 206 ff. Charles Valois iin bak. 1. Petit, Charlesde Valois, 1270-1325 (Paris 1900) ve H. Moranville, "Les projets de Charles de Valois surl'Empire de Constantinople," Bibliotheque de l'Ecole des Chartes, LI (1890),63-86.


5/23

, i

i

i

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn 187Perdearkas

uygulanmasdr. Pek tabii ki bu neri yeni deildi: Akka'nn Memlklerin elinegemesinden sonra Papa IV. Nicholas (1288-1292) Msr ile gerekleen btn

ticareti yasaklamt8 Fakat Sanudo, Akdeniz'de keif gc oluturacak veskenderiye limanlarna gidip gelecek btn gemileri zorla durduracak9 10kadrga ile boykotun gerekletirilmesini neriyordu ve gerekte bu fikiryeniydi.

Sanudo, ilk almasnda her eyden nce Bizans mparatorluu ileilgileniyordu. Aka, daha sonradan onun farkna vard temel problemi Msrticaretinin boykot edilmesi, bat ticaret yolunun ele geirilmesi ve sonutaMsr'n fethedilmesi oluturuyordu. O, Bizans mparatorluu'nun igal

edilmesinin imkan dahilinde olduunu aklad. Fakat, doalolarak baztehlikelere de iaret etti: Bizans' a giden yol uzundu, Hallarn geeceitopraklar tehlikeliydi ve bu topraklarda yerlemi olan insanlar, deiikdmanlar vard. Ayrca lke topraklar ele geirildikten sonra buralar eldetutmak hi de kolay deildi.o Sanudo, daha topraklar ele geinileden nfusunKatolik Kilisesine dneceinin kesin olarak farkna vard.ll

Eer Sanudo, Kutsal Topraklara giden yol zerinde bulunan Bizans'nHallarca ele geirilmesinin imkansz olacan dnseydi, Msr'n itaat arz

etmesini nerecekti. Btn bunlarn sonucunda Bizans git gide zayflayacakt:btn bunlardan nce 10 kadrgalk custodia bat Akdeniz'de seyrederekYunanistan'n Msr ile olan ticaretini durdurarak boykota zorlayacakt. Kahireve stanbul arasndaki elilerin deiimi bunda etkili olacakt. Hallar Msr'ele geirdikten sonra, corafi durumu ve Trkler tarafndan imparatorluun batksmnn i koullar, ayrlk Grekler ve dierleri papalk kuvvetlerinin bublgeyi ele geirmelerini kolaylatran faktrlerdi. Bu blgede yerlemi ahaliPapaya itaat etmeye zorland. Bu topraklar ele geirmenin bir dier sonucu daAntakya, skenderiye ve stanbul'daki Latin Krallklarnn dnmsalanacakt. 12

Sanudo'nun, Grek ve Latin kiliseleri arasnda mevcut olan ayrltekrarlayarak vurgulamas, onun Bizans' ele geirme teklifini srekli olarakgndemde tutuyordu. Kiliselerin kesin bir ekilde 1054 ylnda ayrldn ok

8 O. Raynaldus, Annales Ecclesiastici (Roma, 1646-1727; yeni basks: A. Theiner, Barri-Ducis, 1870), 1291, ....27,28 (bundan sonra: Raynaldus).

9 Secreta, i.Kitap, Ksm IV, Blm VII.o Secreta, Kitap II, Ksm II, Blm I, s. 37; Bongars, Letter VIII, s. 299-300.

II Bongars, Ketter VIII, s. 299-300. Bongars bu mektup ve VII. mektubun 1324 tarihindeyazldn belirtir. Magnocavallo'nun bu tarihi 1323 olarak dorulamas (Sanudo, s. 109, n. 1)hataldr: Bak. G. Golubovich, Biblioteca Bio-Bibliograjica della Terra Santa e deli' orienteFranciscano, III (Quracchi, 1919), s. 55-57.

12 Bongars, s. 32,47, 81-82, 94. Yunanistan'n Hallar tarafndan ele geirilen ksmmuhtemelen Cenovallann hakimiyetindeydi. Bu Cenovallar'da ncelikle Zaccaria ailesindenolup Foa ve zengin Sakz (Chios) adasn ynetimleri altnda bulunduruyorIardJ.


6/23


7/23

Marina Sa/uda Tarsella, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn 189Perdearkas

daha sonraki tarihlerde meydana gelecek Akdeniz Hal kuvveti oluturmafikrinin temeli olmutur.ls Sanudo, Msr'a giden yolu kapatacak bir Hal filosu

oluturmak iin diplomatik giriimlere balamt. Fakat imdi i325 ylndaVenedik, evvela Trkler ile mcadele edecek uluslararas bir donanmann tekiledilmesi fikrini ne sryordu ve Sanudo da bu gr btnyle destekliyordu.

Bundan sonra, Marino Sanudo'nun ilk almalarnda Bizansllara karyaklam genelolmutur. Grekler uyuulamaz ayrmcydlar; onlar kolaylklaitaat etmeli veya ettirilmeliydi. Trkler, bir tehdit olmaktan ziyade belaydlar veTrklerin gc Hal seferi vastasyla hazrlanacak olan Papalk gleritarafndan durdurulmalyd. Grekler ve phesiz Romanya topraklarndaki

Cenovallar Venedik'in yararna tekrar ele geirilmeliydi. Sanudo'nunfikirlerinin Vmedik ve Bizans mparatorluklar arasndaki dmanca.ilikilerden etkilenmi olduu olduka akt. 1320'lerde bir taraftan Venedikdier taraftan Bizansllarn tutumlarnda paralel bir deiiklik vard. Venedik,Levant'ta var olan g dengelerinin arasn bulmaya alyordu ve abalarnbat ticaretinin istikrar kazanmas ynnde younlatrmt. 1319'da Trabzonimparatoru II. Alexius, Cenovallarn yapt gibi Venediklilerin de Trabzonlimanna gemileriyle girmelerine izin verdi ve imparatorluunun limanlarnVenediklilere ak hale getirdi. i320-2 i'de Venediklilerin Ermenistan

corafyasndaki ayrcalklar tekrar doruland.16

Venedikliler Bizans' a kardaha dosta bir tutum sergilediler. 1324 ylnda be yllk bir atekes imzaland.Bu anlama 1302 ve 13 LO ylnda yaplan anlamalara gre daha anlamlgrnyordu.n Ayrca 1320 yl ierisinde Bizansllar Katolik kilisesinednmeyi teklif etti. Bundaki amac ise dmanlarna kar darda kalmaktanziyade Avrupa toplumunun ierisine kendilerini dahil edebilmekti. Kendilerinekar oluacak muhtemel bir ittifaktan ekinmeleri bu ittifak teklifinin gereksebebi idi. Tutumlarndaki bu deiimin baka bir sebebi ise Trklerin

15 Marginal bunu Secreta s. 30-31 'de belirtmitir. Macnocavllo, Sanudo, s. 85 ve not: 41321 veya daha nceki bir tarihe atfta bulunmaktadr. nk V. Grumel, Traite d'etudesbyzantines, I, La Chronologie (Paris 1958)'e gre Guglielmo Sanudo, 1322 yada 1323'e kadarNaksa (Naxos) Dk olarak aklar. Zaccaria Levant'ta kymetli byk bir hakimiyet salamolan CenovaI bir aileye mensuptu. VIII. Manuel Palaeologus zengin ap madenIerine sahip olanFoa ehrinin valiliini Benedetto Zaccaria'ya vermiti. 1304'te Zacharia komu Sakz (Chios)adasn ele geirdi: Geanakoplos, Michael Palaeologus, s. 210; R. S. Lopez Genova marinara nelduecento, Benedeto Zaccaria ammiraglio e mercan te (Messina-Milan, 1933) Hospitalvalyeleri tahminen 15 Austos 1308'de Rodos adasn ele geirdiler ve aday 1522'ye kadarellerinde tuttular. Venedikli Ghisi ailesi Andros adasn 1233'den l250'ye kadar ynettiler.Sanudo'nun eserinde yer alan bilgi Eriboz (Negroponte=Euboea) adasnn belli bir ksmn

ynetimi altnda bulunduran II. Bartolomeo Ghsi (13 11-1341) ile ilgilidir. bu dnemdestanbul'daki szde Latin patrii Thebes bapiskoposu (1308-1331) Nicholas'dr.

16 G. M. Thomas, Diplomatarium Veneto-Levantinum, sive Acta et Diplomata res venetasgraecas atque Levantis illustrantia (Venice 1880), nos. 71, 86-87 (bundan sonra, Thomas,

Diplomatarium) .

17 Mzakereler ve anlamann Latince metni in bak: Thomas, Diplomatarium, 72-79, 80,90-92,94-95.


8/23

190A. LaIOU - Murat Kei

ilerlemesinde bulunabilir. l320'lerde Osmanl Trkleri Kk Asya'dakifetihlerini tamamlyorlard. Hala Bizans'n elinde bulunan birka ehirden biriolan Bursa (Brusa) l326'da Trkler tarafndan fethedilirken, znik (Nicaea)1329'da kuatlm ve l33l'de Trklerin eline gemitir. 1337'ye kadar sadecezmit (Nicomedia) kalmtr. Ayn zamanda Aydn ve Mentee denizcibeylikleri olduka glendiler ve meydana getirdikleri kk donanmalarla Egekylarn ve adalar tahrip ettiler.18 Greklerin ve Venediklilerin hakimiyetIeribenzer ekilde bu aknlarla tehdit ediliyordu. ada Venedik kaynaklarTrklerin ilerlemesini kaydeder ve her bir byk akn Venedik'in ilgisini dahada bir ekmitir. Msr'a kar bir Hal seferi dzenlenmesi iin ardabulunan Marino Sanudo'nun almalarna Trk ilerlemesinin yansdngryoruz; 1320'lerqe ve 1330'larda Sanudo Trklere kar sava iin ardabulunmaya balad. Sanudo, bu savata Bizans'n da Bat Avrupa'nn yanndayer almas iin aba gsteriyordu.19

Haziran 1318 banda bir takm resmi Venedik belgeleri Ege Deniziaklarnda Venedik gemilerine ve Ege Denizindeki Venedik hakimiyetinekar Trk korsanlarnn saldrdn belirtmektedir. Santorini (Thera) veCarpathos adalar 1318 baharnda saldrya uramtr. Girit ve Eriboz(Negroponte=Euboia) adalar da saldr beklemektedir.20 1321 'de korsanaknlar tekrar belirtilmektedir. Fakat Venedik'in bu saldrlara derhal karlkvermediini biliyoruz?l Devam eden 4 yl ierisinde durum tedricen daha daktleti. nk, 1325 ylnn banda yeni Trk aknlarna dair belirtiler vardrve ilk defa Venedik resmi kaytlarnda Trklere kar bir societas yada ittifakoluturmann ihtimali zerine kaytlar vardr. Societas (ttifak) donanmadanolumalyd. Bu donanma farkl Hristiyan devletlerinin gemilerinden meydana

18 P. Wittek, Das Frstentum Mentesche, (stanbul, 1934); P.Lemerle, L'emirat Aydin,Byzance et l'Occident (Paris, 1957), Bundan sonra, Lemerle, Aydin, Mool basks altnda KkAsya'da Seluklularn hakimiyetlerini kaybetme si ve Trkmen Beyliklerinin ortaya k iinbak: C. Cahen Pre-OttomanTurkey, (London, 1968), s. 303-317.

19 Bu gelimelerin nihai sonucu 1332-1334 Trk aleyhtar bir ittifakn kurulmas olmutur.Bu ittifakn olumas dikkate deer bir ekilde Lemerle, Aydin, s. 89-101; Sp. Theotokis,"HnpaYrTl ITVJ.l.J.ux.xarmv Kvpapxmv Kparmv mv Araov Kara 't " T / Ka8000v rmv Tmv TavpKmv ", EE.B.L., s. 6-7 (1920-30), s. 283-298 (bundan sonra Thetokis, LUf..lf..laXta),ve L. Dorez,C. Le la Ronciere, "Lettres inedites et memoires de Marino Sanudo l'anden," Bibliotheque de[,Ecole des Chartes, LVI, (1895), s. 21-44 (bundan sonra, Dorez-de la Roncie, Lettres)'detartlmtr. Fakat btn bu tartmalar "1332- 1334 yllarna younlaarak yaplmtr ve sadeceittifak ncesi yaplan uzun grmelerden yola karak aklanmtr. Buradan hareketle ittifaknmmkn olduu vurgulanmtr.

20 Thomas, Diplomatarium, no. 61 (21 ,Haziran, 1318),62-63 (16, Temmuz, 1318).21 R. Cessi, P. Sambin, edd .., Le deliberazioni del Consiglio dei Rogati (senato), Serie

"Mixtorum." Deputazione di Storis Patria per le Venezie (Venice, 1960), s. 238 (Kasm 1321.Bundan sonra, bu alma Cessi-Sambin, Deliberazioni, olarak zikredilecektir.


9/23


gelmeliydi ve Hristiyan topraklarnda srekli olarak ilerleyen Trklere karkutsal bir amala bu hareket yaplarak bu sefere Hal zihniyeti verilmeliydi.22

Tam olarak ayn yl, Marino Sanudo'nun mektuplarnda Trk tehlikesibyk bir yer kaplamaya balamtr. Bu ilgi Sanudo'yu Msr'a kar bir Halpropagandacsndan Trklere kar Avrupal Hristiyanlar destekleyen bir kiihaline getirmitir.

1325'de Capua piskoposuna ve Napoli kralnn katibine yazd birmektupta, Marino, zellikle Trklerin bir ok esirler aldklar Eriboz(Negroponte=Euboia) adas ve Nicolo Sanudo'nun hakimiyetinde bulunan

Naksa (Naksos) adas gibi Romanya adalarna Trklerin saldrlarndan geniebahsetmitir.23 Sanudo 1326 ylnda daha dokunakl yazd bir mektuptaismini vermedii piskoposlara, lortlara ve krallara sesleniyordu. Sanudo,hayatnn ryasndan vazgemi grnyordu: Hal Seferi. Sanudo'nunyazdklarnda Hal Seferi yer almyordu ve bunun gerekleeceine dair herhangi bir ize rastlanmyordu.24 Bu yzden, Hristiyanlar Ermeniler ile olangvenlik meselesi hakknda Sultanla mzakere yaplmasn teklif etti ve buekilde Kutsal topraklara Hac yolculuu yaplabilecekti. Ticari olarakMsrllara boykot yaplmasndan vazgeen Sanudo, imdi demir, kereste, silah,

zift ve kle gibi sava malzemelerinin Msr'a satlmas dnda, Msrllar ileticaret yaplmas iin Hristiyanlara izin verilmesi gerektiini ne sryordu.25

Fakat mesele Trkler olunca Sanudo daha hassas davranmakta ve derhal tedbiralnmas iin gayret gstermektedir:

Reventer loguendo de necssiate; oporter dominum nostrum paevidere deTurchis ... qui velocius infestant Insulas Romaniae, et maxime eas quae pertinentPrincipatui Amoreae ...26

Sanudo, ayet Sakz (Chios) Cenovallar, Nicolo Sanudo ve Hospitallerinmitsiz abalar olmasayd Ege adalar tamamen Trklerin eline geeceiniyazyordu. zellikle Eriboz (Negroponte) byk tehdit altndayd. Venediksrekli olarak asker gndermek suretiyle adann savunmasn glendiriyordu.

22 Societas'n ilk aklamas Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 296 (ubat 1325)'debulunmaktadr: Sapientes electi super tractanda societate contra Turchos.

23 Bongars, Letter III, s. 291-294.

24 Bongars, Letters V. Sanudo muhtemelen 1322-1324 ylannda son Fransz Hal Seferi

planlarnn baarszla uramasna gnderme yapyordu. Bunlar iin bak. W. Norden, DasPapsttum und Byzanz (Berlin, 1903; yeniden basm New York, 1958) s. 684-685. (Bundan sonra,Norden, Papsttum).

25 Bu teklifi stratejik mallar daima hari yutulmak kaydyla Msr ile ticaret yapmak iinPapann iznini almak isteyen ada Venedik abalarna yansmaktadr: Heyd, Commerce, II, s.37-44.

]h Bongars, s. 298.


10/23

192 A. LaIOU - Murat Kei

Sanudo'nun Trklerden korkmasnn balca sebebi Trklerin corafi olarakhakim olduklar blgenin byklnden kaynaklanyordu: Sanudo Kk

Asya'daki Trklerin spanya'dakinden daha geni bir blgeye hakim olduunuyazyordu. Ayrca Trklerin deniz gcne dikkat ekiyordu. GereklerSanudo 'nun korkularn dorulad. Ayn yl, Trkler, i304 ylndan beriCenovallarn hkm srd zmir kalesi limann kuatma altna aldlar.27

Olduka artc bir ekilde 1326'daki olayda, Sanudo Trklerle savamakiin bir Hristiyan donanmas oluturulmasn teklif etmedi. Sanudo'nunolduka faydal yeni fikirleri, Venedik resmi politikasnn halen daha iki ylgerisindeydi. Sanudo, Trklere kar bir sacietas (ittifak) oluturulmas

gerektiini ilk kez 1329-30 ylnda aklad.28

Dier taraftan Venedik, Temmuzi327' de Senatodaki tartmalar ile byle bir ihtimalin (1325) aklamastesadfen birbirini takip etti. Tartma metinlerinin elimize ulamamasnaramen biz Senatonun Girit dkne, Eriboz (Negroponte) balyosuna, II.Andronicus'la mzakere amacyla stanbul'a, Rodos'taki Hospitallerinyneticisine Sakz'daki (Chios) Martino Zaccaria'ya ve dier Trklere karoluturulacak olan ittifaka katlacaklara mektuplar gndermeye karar verdiinibiliyoruz. Ayn yln Aralk aynda Venedikliler Adriyatik denizini veRomanya'y korumak amacyla L O gemiden oluan bir kuvvet meydana

getirdiler .Meydana gelen tartmalar btn bu yaananlarla balantlolmalyd.29

1321 -i327 yllarnda Venedik artan Aydn ve Mentee Trklerininaknlaryla megulolurken, Marino Sanudo Bizans'a kar tavrn yumuatarakdaha dosta bir tutum izlemeye balamtr. Sanudo sadece bir kii olduu iinbu deiiklik sadece onun biyografisinde iki nemli noktay dikkate almakgereklidir: ilk olarak Sanudo yorulmak bilmeyen bir Hal propagandacsyd.Fikirleri Avrupa'nn nemli yneticileri tarafndan biliniyordu. Onunfikirlerinden douyla ilgilenen Avrupallar bilgi elde ediyorlard veAvrupallarn politikalarn baarl bir ekilde etkiledii grlyordu. ayetBatl glerle Bizans ittifak yapmay baarabilirse Sanudo'nun ortaya koyduubtn bilgiler ok faydal olacakt. 1320'lerde ve bu tarihten sonra Sanudo'nunBizansllara kar kkl dmanl daha tolerans l bir tutum izleme ynndedeiti. Sanudo'nun kalbindeki bu deiikliin pratik olarak faydas, onunkiliseleri birletirme abasndan kaynaklanmaktayd. Sanudo 'nun Bizans' akar dmanlkta ilk defa ara vermesi 1324'de meydan geldi ve Bizansimparatorunu baz iler yapmas iin kkrtt. Ayn yl Sanudo, II. Andronicus'abir mektup gnderdi ve dier bir mektubu Avignon'da Papann mahiyetinde II.

Andronicus'un elisi olarak 1324'den ksa bir sre nce ulaan ve Kaffa'nn

27 Lemerle, Aydin, s. 54.2l\ Bongars, Letters XXIII, Peter de Via ve dier KardinaIJere yazlmtr.e! infra, 384.1 'J Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 341-342, 348.


11/23

Marina Sanudo TO/'sel/o, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn 193Perdearkas

piskoposu olan Hieronymus'a yazd.30 Bizans tahtnda 41 yldr bulunan II.Andronicus 1324 ylna gelindiinde yal ve yorgun bir adamd. II.

Andronicus'un paralanm imparatorluu, Osmanl Trkleri ve dier beyliklertarafndan saldrya uruyordu. mparatorluk Anadolu ynnden sktrlmdurumdayd. II. Andronicus taht ele geirmek isteyen gen ve istekli torunu III.Andronicus'la i savaa tututU.31 II. Andronicus umduu yardm alamadbatdan ilgisini kesme ynndeki politikasn tekrar gzden geirdi. Dindar birOrtodoks olan II. Andronicus politikasn deitirdi ve babasnn daha ncedenyapt gibi bat ile ittifak yapma araylarna girdi.32 II. Andronicus kiliselerinbirliinin mmkn olup olmadn tartmak iin Papa XXII. John'a elilergnderdi. Sanudo, eliler Avignon' da iken onlar karlad ve bu yeni

gelimelerden olduka memnun oldu.

II. Andronikos'a yazd mektupta Sanudo memnuniyetini dile getirdi veNapoli kral Robert, eitli Fransz prensIeri ve ittifak yapmak iin tevik ettiitand kardinaller ile konumak iin sz verdi. Hatta Sanudo, complementum

passagii Terrae Sanctae olarak isimlendirdii kiliselerin birliine yardmolacaksa ahsen stanbul'a gitmeyi teklif etti. Sanudo'nun Hal Seferiplanlarn detayl bir ekilde aklad Kaffa piskoposuna gre, imparatorluktopraklarna doru dzenlenecek Hal Seferi gereksiz bir teebbst. Sanudo,

bunu Bizans'a kar yardmsever bir davrann delili olarak sundu. AyrcaBizansllar gerek imana zorla dndrme ynnde bir zorlama yaplmayacanilave etti. ayet imparatorluk ailesi ve stanbul patriklii Katolik inancnadnerse halk da bunu takip edecek ve Srbistan, Bulgaristan, Albanya (bugnkArnavutluk topraklarna verilen isim) halkyla, Trklerin, Moollarn,Msrllarn ve Latinlerin ynetimindeki blgelerdeki halk da Katolik inancnadnecekti. Sanudo, VIII. Michael'in benzer bir abasnn baarszlklasonulandnn farknda olmasna ramen fikrinden vazgemedi veyageemedi. !324 ve 1325'te Sanudo samimi bir Bizans taraftar deildi. Sanudohem Bizansllarla ittifak tavsiye etmekte istekliyken dier taraftan Bizans'a

tekrar saldrmak istiyordu?3

1326 ylnda Sanudo'nun Bizans'a kar olan tutumunu deitirecek nemlibir gelime meydana geldi. II. Andronicus 1325-1326'da ittifak grmelerinedevam etti ve 1326'da elilerini batya gnderdi. Ayrca grne greSanudo'nun mektuplardan birini kaybetmi olmasndan ikayet etmesine

30 Bongars, Letters VII ve VIII.31 U. V. Bosch, Andronikos III Palailogos (Amsterdam, 1965), s. 21-38 (Bundan sonra,

Bosch, Andronikos IlJ).32 Norden, Popstum, s. 684 vd., ve bundan sonraki btn aratrmalar II. Andronikos'un

1324-1327 yllarndaki ittifak abalarn, Bat Avrupallarn Bizans'a kar dzenleyecei seferkorkusunun Andronikos'u ittifak konusunda motive ettiini iddia etmilerdir. Bunun byleolmadn baka bir yerde ben kantlamtm ve II. Andronikos'un yeni bat taraftar politikasuzun dnemdeki gelimelerin bir sonucudur. Fakat bu mesel e burada o kadar nemli deildir.

33 Bongars, Letter II, s. 290-291.


12/23


ramen Sanudo'ya en az iki mektup yazd. Hal propagandacs derhalgrmelere dahiloldu ve Andronicus' a ve mzakerelerde yararl biri olan

Sebastos Stephen Syropoulos'a mektup yazmaya balad. Syropoulos,Sanudo'ya ittifak meselesinin olgunlatn yazd ve ayet imparator srarcdavranrsa sonu iyi olacakt.34 Ayn yl, Andronicus bir dominiken keii olanFrater Andreas' Bizansllar deitirmek iin eli gndermesini isternek zerePapa XXII. John'a (1312-1334) gnderdi.35 Cenova asilzadesi Simone d'Oria,bar teklifi ve kiliselerin birliinin vaatleriyle Fransz IV. Charles' e gnderildi.Hem Charles hem de Papa Andronicus'un sadakatine inanmadan nce dahafazla gven vermesini istiyorlard. Papa ve Charles stanbul' a Parisniversitesinde din bilgini ve bir dominikan olan Bendiet'i gnderdiler. Bu

kiinin amac imparatorun gerekten ittifak iin verdii szleri tutuptutamayacandan emin olmakt. Como'lu Benedict Andronicus'u resmenkiliselerin ittifakn ilan etmesi iin ikna etmeye alarak bir sre imparatorunyannda kald.

II. Andronicus' un, mzakereleri halknn kar olmasna ramen yaptaka belli oldu. Como'lu Benedict stanbul'da bulunduu srada (1326'nnsonundan l327'nin yazna kadar) II. Andronicus ile torunu III. Andronicusarasndaki anlamazlk iddetli bir ekilde tekrar ortaya kt. Yal imparator

ayet kiliseleri birletirmek iin yapt planlar ortaya karsa stanbul'daoturanlarn ehri torununa vereceinden korkuyordu. 1327 Maysnda II.Andronicus, XXII. John ve IV. Charles'e "ttifak, btn insanlarmzda ortayakan phe sebebiyle baarlmas olduka zor"diye mektup yazd.36 Como'luBenedict, Andronicus'un pheli vaatleri ve XXII. John ile IV. Charles'e iyidileklerini belirten mektuplarla birlikte stanbul' dan ayrlmak zorunda kald.Dikkatsiz batl gzlemcilere gre, btn bu olaylar Bizans'n ok iyi bilinen ikiyzllnn kant olarak grlmekteydi. Bu dnemde ittifak grmelerindegemiten gelen zorluklar anlamak ve yorumlamak Marino Sanudo gibi bir

uzmann iiydi. 1334'te grmelerin baarszla uramas imparatorunsamimiyetsizliinden kaynaklanmyordu. "Fakat II. Andonicus ile torunuarasndaki mcadele de grmelerin baarszlkla sonulanmasnn sebebiydi:

34 Bongars, Letter XII. Cf. Atiya, Crusades. 126. Syropoulos 1310 ve 1318 ylarndaVenedik'le olan grmelere katlan bir imparatorluk tercmandr.

35

Raynaldus, 1326, XXVI. 1326-1327 mzakereleri iin bak. H. Omont, "Projet de n~uniondes eglises grecque et latine sous Charles le Bel en 1327", B.E.C. LIII (1892), s. 254-257 (bundansonra, Omont, Projet); Th. Kaeppeli, O.P., "Deux nouveaux ouvrages de fr. Philippe Incontri dePera," Archivum Fratrum Praedicatorum, XXIII (1953), s. 163-183; M Viller, "La question del'union des eglises entre Grecs et Latins depuis le concil de Lyon jusqu'a celui de Florence, 1274-1436," Revue d'histoire ecclesiastique, XVII (1921), s. 260-305; Th. Kaeppeli, O.P., "Benedettodi Asinago da Como (1339)," AP.P., XI (1941) s. 85 vd.

36 Omont, Projet, s. 255.


13/23

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifaknPerdearkas

195

1

, i: 1

i

i

i i, i

her iki Andronicus da halkn kar kmasndan korkarak inanlar tartmayacesaret edemiyordu.'>37

IL Andronicus 1328'de torunu tarafndan tahttan uzaklatrld, imparatordeiiklii Trklerin ilerlemesiyle balantldr. Dou Akdeniz'deki 1329-1334yllar arasndaki yeniden glenen Venedik politikas, Venedik ve Sanudo'nunTrklere kar Bizans ile ortak hareket etme politikasna dnt. Papa XXII.John, Fransa Kral Charles Valois halen Kutsal topraklar tekrar ele geirecekbir Hal seferi zerinde dnrken, Venedik bu sorunun sadece fazladanolduunu dnyor ve bunun yerine Trklere kar Avrupal bir Hal seferiorganize etmeye alyordu.38 Marino Sanudo ortada kalmt. Sanudo

gerekten de genel bir Hal Seferi dzenlemekle ilgiliydi. Fakat onun aslnem verdii Trklere kar zel bir Hal Seferi tertiplemekti. 1332 ylndansonra, Sanudo resmi Venedik politikasn destekleyerek ve Papa, Fransa kral veNapoli kraln Trklere kar Hristiyan bir ittifakn gereklilii hususunda iknaetmeye alarak hemen hemen bir Venedik diplomat gibi davrand.

1329'da Trklere kar ittifak iin yaplan planlar halen daha balangseviyesindeydi. Venedik, Eriboz (Negroponte) ve Thebes'in Latinbapiskoposunun (Bu ahs ayn zamanda stanbul' daki szde Latin patriiydi)

temsilcilerini kabul etti. Bapiskopos batya gelerek Venedik hakimiyetiniTrklerin ciddi bir ekilde tehdit ettiini Venediklilere ve Papaya anlatt.Bapiskopos Venedik'te olduka olumlu karland ve Senato onunla konumasiin birini tayin etti.39Papaya Trklere kar birlikte hareket edilmesi husususoruldu. Fakat btn Venedikliler yeni bir ey teklif etmediler. VenediklilerTrklere kar bir sefer yaplmas ynndeki umutlarn basite ifade ettiler.40

Mahalli olarak Venedikliler ve yeni Bizans mparatoru III. Andonicus bazkonularda anlamlard. Her iki kuvvet de Akdeniz'deki Cenova'nn gcnazaltmakla ilgiliydiler ve Trk aknarn sona erdirmek istiyorlard. Fakat halen

daha Bizans ve Venedik arasnda resmi bir ittifak yaplmamt. Bu noktadabunun gerek sebebi belki de Papa XXII. John, Bizansllar tehlikeli hizipiler

31 F. Kunstmann, "Studien ber Marino Sanudo den Alteren," Abhandlungen derBayerischen Akademie der Wissenschaften, Historische Klasse, XVII (Munich, 1853), Letter VI(1334), s. 804 (bundan sonra, bu alma Kunstmann, Studien olarak atfta bulunulacaktr) 1326-27 mzakerelerinin dier referanslar Sanudo'nun almasnda bulunabilir: Kunstmann, Studien,Letter II (1330), s. 765;.Bongars, Letters X-X.

38 Norden, Papsttum, s. 694 vd. Papa XXII. John'un Trklere kar ittifak organize etmekiin ncelikli davranlmas konusunda dncesi olduka kaytszd. Aralk 1333'de Napoli dkRobert'e bu trden bir ittifak organize etmenin Papann ii olmadn yazmtr. Fakat ayet

Trk kart ittifak oluturma giriimi onlar ok ilgilendiriyorsa yardm edebileceini demektubunda yazmtr. Raynaldus, 1333, XV.

39 Bongars, Letters XX, XXi, XXII. MagnocavaUo, Sanudo, s. 122, bu mektuplarn 1329-1330 ylnda yazldn belirtir. 1329 tarihi geree daha yakn gzkmektedir. nk 1328Kasmnda Venedik Senetosu bapiskoposla konumas iin iki kiiyi atamtr: Cessi-Sambin,

Deliberazioni, s. 370.4 Cessi-Sambin, Deliberazioni,s. 380, 382 (Mart 1329).


14/23

196A. Laou - Murat Kei

olarak dnyordu.41 1329 ylnn Ocak ve ubat aylarnda Marino Sanudo

szde Napoli kral ve Papa'nn yeeni Petro de Via'ya mektup yazarak zellikleEriboz (Negroponte) adasna kar yaplan bir ok Trk aknndan bahsediyorve bu blgelerde oturan halkn byk yardma ihtiyac olduunu belirtiyordu.Thebes bapiskoposunun gayretlerini etkili bir ekilde desteklemenin yanndaSanudo, ayrca ilk defa Trklere kar ittifakn ihtimalini de aklyordu.42

1330'da ve 1331 'de, Venedikliler Trk problemiyle ilgili byk Avrupakuvvetlerinin katld birka diplomatik aamadan oluan grmeler yaptlar.Venedikliler Trklere kar yardm isternek amacyla papaya yazdlar. Fakat iki

bamsz kaynakta gemesine ramen bu mektuplarn mahiyetini tam olarakmaalesef bilemiyoruz.43 1331 'in sonunda, Fransa'nn ayn yln sonunda ittifakadahilolmasna ramen, Venedik halen Papa ile olan grmelerinde eli kolubalyd. Ayn zamanda ayn yndeki bir abada Venedik, Eriboz(Negroponte) ve Girit'i kuvvetleriyle beraber yerel bir Trk kart ittifakakatlmas iin sktryordu44

Marino Sanudo Venedik'in abalarna, Ostia piskoposuna ve Apostolikelisine uzun mektuplar yazarak destek veriyordu. Bu mektupta, Sanudo

Trklerin Ege adalarna ve Romanya arazisine yaptklar aknlardan oldukadetayl bahsetmitir. Trklerin bir ok Hristiyan' esir aldna piskoposundikkatini ekmeye almtr. Daha sonra ilk defa tehlikenin aciliyeti zerinevurgu yapmtr .45

Marino Sanudo ilk defa Trklerden olduka tedirgin oluyordu. Onunkorkusu ayet Trkler kontrol edilmezlerse Osmanl Trkleri dier beyliklerinyardmyla ya da yalnz balarna Avrupa'y igal edebilirlerdi ve bir daha onlarkimse durduramazd.

Sanudo'nun Trkleri durdurma nerileri zlemeyecek bir problem halinialmadan nce btn Avrupa'nn politikas bir dzene oturmalyd:46 talya'dakisavalar durdurulmalyd, Papa ve Bavaria'l Louis'in sava sona ermeliydi,Grek ve Latin kiliseleri arasndaki ayrm ortadan kaldrlmalyd ve daha pratikbir aama olarak Papa Venedik'in Trklere kar ciddi yardm isteine cevapvermeliydi. Ostia'l Bertrand'a yazd mektupta Sanudo sadece Venedik

41 1328 Aralnda XXII. John ve Venedikliler, hizipi Greklere, Bulgarlara, Trklere ve

Alanlara kar ittifak kurulmasn nermek iin Napali'li Robert'e mektup yazmlard. Norden,Papsttum, s. 702.

42 Bongars, Letters XX, XXi.43 Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 434 (Ocak, 1331); Kunstmann, Studien, Letter II (Nisan

1330), s. 779.44 Cessi-Sambin, Deliberaziol1i, s 434, 437,444,458.45 Kunstmann, Studien, Letter II, s. 779.46 Bu neriler Kunstmann. Studien, Letter II'de yer almaktadr.


15/23

:j


politikasn daha bir incelikle ilemiti: Venedikliler Trklere kar Papadan

yardm istemilerdi ve papann danmanlar ile derhal Trk tehlikesinin nemi

ve aciliyetine dikkat ekmeye alyordu. Fakat Avrupa'nn kendi ierisindegenel bir bar salama isteine Marino Sanudo ahsi olarak ok kzyordu ve

daha geni kitlelerin dikkatini ekmek istiyordu. Sanudo savan yol aaca

tehlikelerden ve ticaretin urayaca zarardan dolay olduka endieliydi.

Sanudo gibi pratik dnceli bir insann gerekten Kutsal Topraklar kurtarmak

iin bir Hal Seferi dzenlemeyle ilgilenmesi muhtemelen onun bar istedii

gibi grlebilir. Sanudo Hal Seferini ertelemekle Avrupa' nn drst

olmadn gryordu ve o bar i~n alan insanlar ikna etmenin yapaca eniyi eyolarak gryordu.

Trk kart ittifak oluturmayla ilgili 1332-1334 yllarndaki grmeler

Lemerle ve Theotokis'in almalarndan ok iyi bilinmektedir. Fakat bu bilim

adamlarnn gremedikleri husus 1332-1334'n gelimelerinin, 1320 yllarnda

balayan bir ok Venedik abasnn sonucu olduudur. 1332'de Avrupal

gleri bir araya toplamakla ilgilenen Venedik'in eitli giriimleri

-Venediklilerin Romanya'daki yerel abalar, daha genelolarak Papaya

bavurmalar ve Fransa ile yeni ittifak kurma gifiimleri- bir araya geldi ve Trk

kart ittifaknn olumasyla sonuland.

1332'nin Ocak aynda Venedik elisi Trk problemini Papa ve VI. Philip

ile tartmak gayesiyle Avignon'a ve daha sonra Fransa'ya gitti.47 Fransa'nn

ittifaka dahilolmas 1331 Kasmnda kraln tevikiyle baaryla neticelendi.

Venedik'e mektup yazan Fransa, ha almak iin karar verdi. Ayrca ulam ve

kylarn durumu ile ilgili tavsiye istedi. Bu mektuba Venedik 11 Mays 1332'de

cevap verdi. Philip'in sorularna cevap vermenin yannda, Venedikliler u anda

20-30 silahl geminin batya gnderilerek Trk gemilerinin rahatsz edilmesi ve

Romanya'nn korunmas isteklerini ilave ettiler (quia iniquitas et audacia

Turchorum cotidie invalescit). Venediklilerin bu istekleri Hallarn beslenmeihtiyalarn karlayacak olan Karadeniz tahlnn ulamn kesen Trklerin

abalarn durdurma amacnda olan Hallarla ilgiliydi.48 Bu aklc politikaya

ramen Venediklilerin ncelikli ilgisinin Trklere kar yardm elde etmek

olduu bu belgenin vurgusundan aka anlalmaktadr. Bundan bir ay nce

yani 6 Nisan'da Venedikliler Trklere kar ittifaka katlmalarn sormak iin

Napoli kralna da mektup yazdlar.49 Ayn yln Austos aynda, Papa XXII.

John Levanttaki Latin topraklarnn tehlikeli durumunu tarif ederek yardm

47 Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 467: no. 326: Miatur ambaxata solemnis ad RegemFrancie etc.; no. 327: Commitatur eis facta de Turchis et Romaiie pro quibus potest accipi de

pecunia montis; no. 328. Vadant ambaxatores primo ad dominum Papam etc.48 Venediklilerin bu cevab Thomas, Diplomatarium, nos. 109, ilO'da bulunabilir.49 F. Thiret, Rigestes des diliberations du Sina! de Venise concernant la Romanie, i(Paris,

i958). No. 13 (Bundan sonra, Thiriet, Rigestes).


16/23


isteyen Venediklilerin isteklerine nihayet cevap verdi ve Venedik'e Trkleridurdurmann yollarn tartmak zere adamlar gnderdi.s o

Belki de daha nemli bir gelime Levanttaki Venedik'in diplomatikabalaryd. 4 Temmuz 1332'de III. Andronicus ile bar anlamas imzalad.s 1

Temmuzda Venedikliler Girit ve Eriboz'a (Negroponte) Rodos Hospitalleri,Naksa'l (Naxos) Sanudo ve Bartolomeo Ghisi ile ittifak yapmas ve Trklerlesavamas iin mektup yazdlar. Ayn zamanda Venedikliler Trk kart ittifakoluturmay tartmak iin III. Andronicus'a tam yetkili bir eli gndermeye szverdiler.s 2 IS Temmuzda Venedikliler Eriboz (Negroponte) balyosu Petro

Zeno'ya ve Petro da Canale'ye III. Andronicus ile Rodos ve bunun dndaittifak oluturmayla ilgilenen kimselere grmeler iin tam destek verdi. Bugrmelerin sonucunda 6 Ey m 1332 tarihinde Trklere kar Venedik, III.Andronicus ve Hospitallerden oluan bir ittifakn meydana gelmesiylesonuland. Bu ittifak be yl srecekti ve ittifak yeleri 10 Nisan 1333'deEriboz'da (Negroponte) gemileriyle beraber hazr bulunacaklarna dair szverdiler. Bizansllar 19 gemi, Venedikliler 6 gemi ve Rodoslular da 4 gemiylekatlacaklard. ttifak donanmasnn kaptan Papann herhangi bir itirazolmadka Venedik tarafndan atanacakt.S3

Bu ittifakn oluumunda nemli bir nokta ise, aralarnda dini savaolmasna ramen batl bir kuvvet olan Venedik'in giriimleri ve Papanndestei ile Bizans'n bu ittifaka katlm olmasdr. Bu durum Bat AvrupallarnBizans'a kar olan tutumlarnda kkl bir deiiklii gsteriyordu. Ortak birtehlikeye kar aralarndaki dini ayrlklara ramen bir araya gelebiliyorlard.Ayn ekilde Bizans'n da Bat Avrupa 'ya kar olan tutumundaki deiikliigsteriyordu. Devlet politikas da deiime uramt. Bu olay aklayanada Bizans tarihilerinden Gregoras muhtemelen yanl olarak

Andronicus'un Batllar tarafndan tehdit edildiini iddia etmektedir.1332-1334grmelerini bir ka cmleye sktrmasna ramen, Gregoras'naklamalarn tekrar etmeye deer:

Latin yneticiler hem kendi aralarnda hem de talya kral Charles(Napoli'li Robert) ile mesele (Trkler) hakknda grtler ve konutular vedmanla savamak iin kendi kendilerine hazrlk yapmaya karar verdiler.Onlar imparatora Latinlerin ortak ittifakn bildirmesi iin elilik heyetignderdiler ve ayn zamanda gecikmeksizin imparatorun da bu ittifaka destek

vermesini istediler. Onlarn sylediine gre Barbarlar hem Latinlere hem deRomallara her gn katlanlmaz zararlara sebep olduklarn sylediler. .... Bu

50 Thomas, Diplomatarium, no. 115; Raynaldus, 1333, #XIII.5 Thomas, Diplomatarium, no. 112. final anlamas Kasm aynda onayland: a.g.e .. , no.

ll8.

52 Theotokis, L;vfJ..uxxa, s. 290.53 Thomas, Diplomatarium, nos. 116,117.


17/23

_ J

Marino Sanudo Torsello. Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn 199Perdearkas

imparatoru ittifak ierisinde yer almaya zorlad. Ve mparatorluk hazinesindepara olmad iin imparator bir adamn kasabalardan ve Trakya ve Makedonya

arazisinden para toplamaya gnderdi. Fakat bu blgeler bir ok defa vergilerdenve ganimet amacyla yaplan Trk ve Bulgar aknarndan ok ac ekmiti ....mparator daha sonra eski gemilerin onarlmasn ve yeni gemilerin yaplmasnistedi ve bunlar kn yapld.54"

1335 baharnda III. Andronicus hazr 20 gemiye sahipti. Fakat bundansonra ittifak fiilen dald.

l332'de meydana gelen gelimeler, resmi Venedik politikasn

ynlendirmede Marino Sanudo'nun abalarnn etkisini gstermektedir. 1332ylnda Sanudo, Fransa Kralna bir Hal seferi balatmas iin bavurdu. 3Nisan l332'de Venedikliler VI. Philip'in sorularna cevap verdi. Sanudo kralabir mektup gnderdi.55 Resmi Venedik cevabna benzer bir ekilde Sanudo'nunmektubu Trk meselesini tekrar ortaya karyordu. Philip'in projesini duyan veona cevap yazan Sanudo ayn zamanda Napoli'li Robert ile de Trk problemizerinde grmelerde bulunmaktayd. Sanudo Napoli'ye Eriboz'a(Negroponte) Kraln, Taranto Prensi Philip'in ve Napoli'de zararlarn telafietmekte olan Hospitallerin yneticisinin verdikleri szleri grmek iin gitti.

Sanudo'nun aklamalar pheyle karland. Sanudo, resmi yada yar resmiVenedik elisi gibi hareket ediyordu. Fransa Kralna yazd mektuptaSanudo'nun ilk almas olan Secrata'y hatrlatr niteliktedir ve daha sonra 11Mays 1332 'deki Venedik mektubuna paralel bir ekilde Sanudo hem bir halseferi dzenlenmesini neriyor hem de Trklere kar zel bir seferdzenlenmesini neriyordu. Her iki giriimde de Sanudo kk bir donanma veVenedik Cumhuriyeti'nden daha az asker eklinde bir seferler tasarlyordu.

1332 ylndaki Trk kart ittifak, 1333 Nisannda planland gibi

savamak iin halen hazr deildi. 12 Kasmda ittifaka katlan btn kuvvetlerinbir yllk bir gecikmeyle Mays 1334'de toplanlmas iin karar verildi.56 1333ylnda Trklere kar hibir harekete giriilmemesine ramen Venediklilerelilerine direktifler gndererek ittifak canl tutmaya alyorlard. KbrsKraln da bu ittifakn ierisine dahil etmeye alyorlard. Bu arada 2 Ekiml333'de Hallara Paris'te vaaz edildi ve Kasm'da VI. Philip gelecek ylTrklere kar birka gemiyle yardmda bulunacana dair sz verdi.5?

54 Gregoras, I, s. 523-524. Lemerle, Aydin, s. 95, not. 4, Lemerle burada Gregoras'n bupasajda iEyll 1334'e iaret ettiini sylemektedir. Bu tarih gemilerin ina edilmesini tartan

pasajla uyumaktadr. Fakat Gregoras'da kesin yl belirlemek zor olmasna ramen ilk

grmelerin 1334'den nce gerekletiini belirtmektedir.

ssKunstmann, Studien, Letter V.56 Thiriet, Regestes. no. 37.57 Lemerle, Aydin,s. 93 ve n. 1; Raynaldus, 1333,# I-III; Thomas, Diplomatarium, no. 123.


18/23


Trk kart ittifak; gelien btn bu karmak grmelere ramengerekte baars olduka snrl olmutur. Eyll 1334'de Papa, Fransa Kral,

Rodos, Venedik ve Kbrs'a (Bizans bu ittifak ierisinde yoktur) ait ittifakdonanmas Edremit yaknnda Karesi emiri Yahi'nin donanmasyla savaatututu. Kuatmada Trkler yenilgiye uratld ve emirin damad ldrld.s 8

Sanudo mektuplarnda ittifakn az ok baarl olduunu aklyordu.s 9 FakatBourbon dkne yazd bir mektupta Trklerin, Avrupa donanmasnnayrln kadar limanlarda kalacaklarn, fakat daha sonra tekrar denizealacaklarndan ve Romanya'y tahrip edeceklerden korktuunuvurguluyordu.60

Bir tahmin olarak bu dorudur. ttifak donanmas 1334 ylnn sonlarnadou Avrupa'ya geri dnd ve ayn yln Aralk aynda Papa XXII. John ld.Onun lm ve Yzyl Savalarnn patlak vermesiyle Avrupa' da Trklere karsavaacak herhangi bir g kalmad.

II

1332-1334 Trk kart ittifaka katlan gler arasnda sadece politik birbirleme meydana gelmitir. Sadece bu ittifakta yer alan izmatik Bizansllar

XIV. yzyln politik gelimelerinde byk bir ilerleme salamtr. Norden,1330'dan sonra devleti ele geirmek ynndeki daha nceki abalarndanvazgeen papann Bizans politikasnn deitiini vurgulamaktadr. Artk eskipolitikasnn yerine Trklere kar Bizansllarla ibirlii ierisine girmektedir.Bu deiim, 1330-1334 yllarndaki Sanudo'nun almalarndan akagrlmektedir; bu srete Sanudo imparatorluk iin hemen hemen batl birmdafi haline gelmitir. Bu gelimeyi biz onun yazlarnda takip edebiliyoruz:onun bir ok mektubunda, /storia del Regnodi Romania (1328 ve 1333 arasnda

58 Lemerle, Aydin, s. 94-99. Cf. V. Laurent. "Action de graces pour la victoire navale

remportee sur les Turcs l Atramyttion au cours de I'automme 1334,"

E li; f..I.vT Jf..I.T JvK. A f..I. lX v-o(A then s, 1960), s. 25-41. Bu makalede Laurent Edremit'te iki deniz

kuatmas olduunu gstermeye alr. Yaklak olarak 17 Eyll'de gerekleen ilk kuatmada

Yahi'nin damad ldrlmtr. Daha sonraki feci kuatmann Kasm 1334'de kran gnnde

meydana geldiini vurgular. Ancak, onun Bizans'n kran gnnde Trkler iin byk bir

felaket meydana geldii temeline dayanan varsaym yzeyseldir. Bu fikir, Bizans hatiplerinin bir

ksmnn arzulu dncelerinin yansmas biiminde ortadan kaldolabilir. Dahas, "kran Gn"

kafirlerin (Kafirden kast Trklerdir) liderlerinin lmne denk gelmektedir ve bu konu hakkndakaynaklarda daha fazla bilgi olmadndan Yahi'nin damadna gnderme yapldn farz etmek

zorundayz. Bizansllarn batllarn kazanm olduu deniz zaferinden olduka etkilenmi

olduklar ilgintir. Bu zafer, Bizans tarafndan Trk belasndan kurtuluun ve Kk Asya'nn

tekrar ele geirilmesine doru ilk adm olarak grlmekteydi.

59 Dorez-de la Ronciere, Letters, s. 25-26, 35-36; Lemerle'nin bu mektup hakkndaki

yorumlar: Aydin, s. 98, not. 1.

(il Kunstmann, Studien, Letter VU (22 Ekim 1334), s. 811.


19/23

i:

i

Marino Sanudo Torselto, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn 201Perdearkas

yazlmtr.),61 ve aslnda Yillehardouin'e ilave olarak 1328-1341 arasndayazlan szde Fragmentum adl eserlerinde bu deiim grlmektedir.62 Sanudo

Batnn, Bizansllar ile ittifaka ihtiyac olduuna inanm biri olarak, Bizans veBat Avrupa arasndaki farkllklar kendisinin fevkalade diplomatik kabiliyetiile en aza indirmeye almtr. Sanudo'nun propaganda faaliyetlerinin XXII.John'un grlerini etkiledii aktr.

Bizansllar ile ittifak yapan adaIarn ikna edebilmesi iin Sanudo, bumeselenin tek sorumlusunun sadece Bizans olmadn ortaya koyarak izmaytartmak zorundayd. izmannI. Basil (867-886) dneminde baladnainanyordu ve ilgin bir pasajda, imparatorluk unvannn Bizansllardan

Batllara gemesinin sebep olduunu syleyerek izmay politik bir sorunyapyordu: "ve Roma mparatorluunu Greklerden GermenIere gemesindensonra Grekler ve Latinler arasnda artk dostluk kalmadn dnyorum.,,63Bu dncede, izmann sorumluluu Bizansllarn deil batllarndr: Bir Batimparatorluu yaratldktan sonra (muhtemelen 800'deki Charlemagne'nin tagiymesi) dnyann birlii ikiye ayrld. Kilise ve devlet anlamazla dt.64Buyoruma, muhtemelen Papa XXII. John ve Kutsal Roma imparatoru Bavaria'lIY. Louis arasndaki mcadelelerin uzants sebep olmutur. Sanudo, bu felaketgetiren ayrlk zerinde dncelerini younlatrd ve zamannn ve enerjisinin

byk bir ksmn iki baat g arasnda bar tesis etmeye harcad.

izmay Bizans ve bat arasndaki politik bir mesele olarak gren Sanudo,Bizansllarn bat Avrupa zerindeki szde hakimiyetini elinde bulundurmasntercih edebileceini neriyordu. ayet biz Sanudo'nun aklamalarndakiargmanlar tersine evirirsek daha sonra meydana gelen bir dizi olaynkuramn anlayabiliriz; eer Bizans imparatorlar sadece Roma imparatoruolarak kalsaydlar, Roma kilisesiyle ayrlmay gerekli bulmayacaklard. Yeayet batl bir imparatorluk olmasayd batda kilise-devlet ekimesi meydana

gelmeyecekti. Bunlardan sadece biri ortaya km olsayd evrensel bir devletevrensel bir kilise olacakt.

Bu gr asndan Sanudo'nun izma ve daha sonra meydana gelenolaylarla ilgili tartmalarn kontrol etmek zorundayz. Temelolarak,

61 Sanudo'nun bu eseri C. Hopf, Chroniquues greco-romanes (Berlin, 1873), s. 99-170'deyaynlanmtr. (Bundan sonra, Hopf, /storia)

62 R. L. Wolff, "The So-Called 'Fragmentum' of Marino Sanudo Torsello," The JoshuaStarr Memorial Volume (New York, 1953), s. 156-157. ayn zamanda Fragmentum Hopf

(Chronigues greco-romanes, s. 171-174) tarafndan yaynlanmtr, fakat Hopf, doru bir ekildebu eseri Sanudo'ya atfetmesine ramen eseri bir fragment olarak dnr. Eserin Yillehardouin'ebirilave olduunun farkna varamamtr.

63 Hopf, /storia, s. 136. "Ed io penso che dappoi, che !'Imperio Romano fu transferitto daGreci a Tedeschi, non vi fu piu amor tra Greci e Latini." Cf. Kunstmann, Studien, Letter II (10nisan 1330), s. 768.

64 Kunstmann, , Studien, s. 768, 773 vd.


20/23


Seereta'da izmaysona erdirmek iin sadece VIII. Manuel Palaeologus'un

gayretlerini aklamtr. 1330'larda Sanudo onlar hakknda genie ve sempatik

bir ekilde yazd. Onun tarihi kaytlarnda dini unsurlar olduka snrldr. Fakat

iinde bulunduu politik olaylar kavrama olduka geni yer tutar. Hikayenin

kahraman VIII. Michael'dir ve kt adam Papa IV. Martin tarafndan yakndan

takip edilen Charles d' Anjou'dur. VIII. Michael Bizans kilisesini 1274'teki

Katolik inancna geri dndrmeye almtr. Sanudo, Charles d' Anjou 'nun

Bizans' fethetme planlarn engellemek amacyla imparatorun bu hareket

ierisinde yer aldnn farknda olmakla beraber ittifakn kendisinin deerli

olduunda srar etti:

Doppo la Translazione delI Imperio, ne dappoi ... aleun' mperator Greco

non ha fatto tan to per la Chiesa, e per ben della Christianita, quanto il

sopradetto Sior Michieli ...65

Michael'in tebaasnn itirazlarna ve Charles d' Anjou'nun isteinin

kuvvetli olmamasna ramen, Sanudo kiliselerin birlemesinin

baarlabileceini dnd grlmektedir:

Era quasi in quella grandezza e potentia, che'l poteva essere, e nondimeno

ebbe adire, che quel, che aveva era poca cosa ad' uno, che aspirava alla

Monarchia del Mondo.66

Bizans ve Bat arasndaki yeni ayrln gerek sorumlusu olarak Sanudo,

Charles d'Anjou'yu grmektedir.. Sanudo IV. Martin'e VIII. Michael'i (Ekim

1281) kiliseden aforoz ettirdi: et hiis auditis imperator Chiermiehalis predietusdixist, ego hoe reverta ad omni potentem deum; feci quod potui .67

Sanudo, IV. Martin'in sert tepkisinin sonucunun olduka kt bir netice

getirdiini syledi. ilk olarak, Hristiyanlar arasndaki dmanlk tekrar belirdi.

ikinci olarak, Bizans imparatorluunu elegeirmek iin Romanya'daki

Venedik hakimiyetine zarar verdii ispat edilmi bir ok bo plan vard. Sonu

olarak, Kilise hem topraklara hem de imparatorluun halkna sahip olsun diye

Papa ve Charles d' Anjou'nun kendileri farkl bir yol takip etmeliydiler. Bunu

65 Hopf, Istoria, s. 137. "Translazione" burada "transfer" anlamndadr. Cf. Kunstmann,

Studien, Letter II, s. 773.66 Hopf, Istoria, s. 138. Cf. Gregoras, I, s. 123.

67 Kunstmann, Studien, Letter II, s. 774. Bu balantda, Sanudo'nun diplomatik

kurnazlnn gzel bir rneini bulabiliriz: Fransa Kral YI Philip'e yazd bir mektupta VIII.

Michael'i tekrar kiliseden aforaz ettiini belirtiyordu. Fakat o, Fransz kraliyet ailesinin onurunu

krmamak iin Charles d'Anjou'yu bu sulamaya dahil etmedi. Sanudo, sadece IV. Martin'in

nemli lortlannn tavsiyelerinde roloynadn yazd: Kunstmann, Studien, Letter VI (1334), s.

802.


21/23


VIII o Michael ve onun patrii (John Becos) tarafndan izlenen politikalara

ramen gerekletirmeliydiler 068

Sanudo tarafndan sylendii gibi hikayenin kalan ksm ittifakn

dalmasma zc bir yorumdur. Bunu Sicilyallarn akam dualar takip etti ve

bundan sonra Anjou hanedan ile Aragon hanedan arasndaki savalar devam

etti069 Bizansllara gelince VIII. Michael zellikle Paphlagoni'daki (Kk

Asya) bat snrlarn batya doru istila yapabilmek iin ihmal etmek zorunda

kald. "de quali molto temeva e massime del Re Carlo predetto e di

Veneziani.,,70 Sanudo, izmay sona erdirmede srar etti ve bir kez daha Tanr

yzn inananlarna evirecekti. izmann balangcndan beri Hristiyanlar

kuatan sorunlar ortadan kaldracakt.71

Sanudo'nun VI. Philip'e yazd mektupta, (1334) onun Bizansllarn

sularn rtbas etme kampanyas aka grlmektedir. Venedikliler ile III.

Andronicus'un ittifakn desteklemek ve hakl karmak istemesi gerei bunu

yeterli bir ekilde aklar. Fakat o kesinlikle XXII. John ve III. Andronicus

arasnda bir kez daha balayan kiliselerin ittifak iin yaplan grmeler

vastasyla almasnda yardm etti. Olduka ilgin olan, Papann byle bir

ittifaka muhtemelen faydas olacak olan Andronicus'u ikna etmek iin

kulland ifadeler Sanudo'nun ifadelerini ok hatrlatmaktadr. 1333'de Papa,Bizansllarn gerek kilise inancna dnmedike Mslmanlardan ac ekmeye

devam edeceklerini ilan ediyordu. 1334'de Sanudo III. Andronicus'a

imparatorluun eytan gnlerine girdiini ve Schism yznden Trk ve Katalan

kafirlerinden ac ekeceklerini yazd. Bu nokta hatta Andronicus'un kars Anne

Savoy'a yazlan bir mektupta daha gl bir biimde vurgulanmtr: Deus per

manum Turcorum 00'tuum virum .0.ajflixit.72

Sanudo, bu kez Bizansllarn kiliseleri birletirmek amacyla yaptklar

aklamalarda samimi olduklarna ikna oldu: ipsi Graeci non possunt videre

aliquam viam nec modum ut evadant a manibus Turchorum et Tartarorum

infidelium, quin perficiatur unio fidei.73 Sanudo Bizans' yakn zamanlarda

68 Kunstmann, Studien, Letter II, s. 775. Cf. Wolff, Fragmentum, s. 153.69 Hopf,lstoria, s. 138,147; Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 803.70 Hopf, lstoria, s. 144.71 Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 804.72 1333-1334 kiliselerin birlii ile ilgili grmeler iin baknz: Norden, Papsttum, s. 694

vd., Raynaldus, 1333, #XVII-XIX; 1334, #1-VI. III. Andronicus'a yazlan mektup: Raynaldus,

1334, #1, Anne Savoy'a yazlan mektup iin Raynaldus, 1334, #III. XXII. John'un ifadeleriyleSanudo'nun ifadelerini karlatrmak iin: o o quanta mala ex hujus unionis fraetione fidelibuseatholieis evenerunt! ... Et Graeci et quasi omnes sunt eonsumti cum sequentibus eorum vestigia... Et sieut praedietaefractio unionis, ut ostenditur, multum displieuit domino nostro Jesu Christo,cujus sanguine pretioso sumus redemti, ita sum eertus, quod si ipsa unio effectualiter traetatumhaberet, esset e converso. Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 803.

73 Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 804.


22/23


ziyaret ettiini, eski patrik Niphon (1310-1314) ile sohbet ettiini ve ikikilisenin birletirilmesi fikrinde olan piskoposlar ve manastr rahipleriyle

grmeler yaptn iddia etti. Sanudo'nun Niphon'un ittifak isteinde bykarlkta roloynad grlmektedir ve III. Andronicus zerinde Niphon'unbyk oranda etkili olduunu yazd ve bunu yerine getirmeyi umdu.74 Bizans'akar gsterilen bu olumlu tutum Sanudo'nun nerilerine baknca olduka farklgrlebilir. Sanudo'nun srarla zerinde durduu meselelerin baarlabileceitahmin edilmiyordu. Bizansllar kilise1erin birlemesini istemeyecek gibiydi.Onun yazd ekliyle bu durumda biz izmatikler olarak onlarla ilgilenme1iyiz.Papa stanbul'u Venediklilerin yardmyla ele geirebilecek bir adama mracaatetti: nam ipsi Veneti habent jus scientiam et potentiam in hoc.75 Bu tarih hatas

teklif, Fransa Kralnn ok yaknda bir Hal Seferi dzenleyeceini bekleyenbir anlayla aklanabilir. Sanudo' dan daha doalolan ey IV. Hal Seferininbir cevab istemekti! Sanudo'yu motive eden ve ilgilendiren sorunun bir kezdaha dnlmesi gerekir. Benim grme gre Sanudo, nem srasna greolaylarn dzenlendiini gstermektedir: o, Kutsal topraklar kurtarmak, Msrnpolitik ve ticari gcn krmak ve Hristiyanl birletirmek istedi. Onun Trkproblemiyle ilgisi l320'lerin sonlarna doru ve 1330'larn balarnda stseviyeye kmtr. Fakat Trk probleminin zm iin Hal Seferidzenlenmesi kesin bir zm yolu olduu iin geici bir ilgi olmutur.

1332'de Trk kart ittifak oluturulmak iin yaplan uzun grmeler,Avrupa'nn uramas gereken sorunlar ierisinde olduka kk bir blmnoluturuyordu. Avrupa'nn halletmesi gereken daha nemli problemleri vard.Dnyevi bir g olarak Venedik, Avrupa topraklarnn ierlerine doru Trkilerlemesini engellemek iin gayret gstermeye balad. lk defa batl bir g,Trk tehlikesinin Bizans' etkileyecei kadar Bat Avrupallar daetkileyeceinin farkna vard. Grmelerin uzunluu ve zayf sonularTrklere kar ortak bir savunmann tekil edilmesinin byk zorluklarnn

kantyd. Geni apl bir hareket dzenleme fikrinden ve Venedik'in, Bizans'nve papann farkl tutum sergilemesinden dolay bu etkisiz ittifakngereklemesini zorlatrmtr. ayet Papa lmemi olsayd, VI. Philip dahafazla yardm edebilir, III. Andronicus 1334'te kendi donanmasn meydanagetirmeyi baarabilir, ittifakn dier yelerinin katlm salanabilir ve dahaetkili hareket edilmesi salanabilirdi.

Bu tr hipotez sorularn bir tarafa brakarak Marino Sanudo'nunanlalmas g karakteri Trklere kar keif seferi dzenleme projesi

noktasndan ve Bizans'a ynelik tutumu daha gerek bir hale gelmitir. O,olduka karmak bir adamd ve ilk bata kaba olduu kadar basit grnneramen olduka kurnaz biridir. Sanudo, kesinlikle iyi bir Venedikliydi. Onun en

74 Kunstmann, Studien, Letter V, s. 804-805.75 Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 805-806.


23/23


byk ilgisi Venedik'ti ve onun Hal projesi ancak gerekleri ve uluslararas

ticaretin gcn bilen biri tarafndan anlalrd. 1261 sonras Bizans-Avrupa

ilikilerinin tarihini iyi bildii iin, Sanudo ou Hal projesinden daha esnekbir proje zerinde durdu. Hayatnn daha sonraki ksmnda Venedik

Cumhuriyetinin resmi olmayan szcs gibi davrand. Hayatnn geri kalan

ksmnda yazd mektuplarnda Kutsal topraklar kurtarmak eklinde

zetlenebilecek ilk projesinden vazgemedii grlr. Sanudo, Trklerle

savamak yerine yerel meselelerle megulolan Hristiyan dnyasn

grdnde znt ve mitsizlie kaplmve hatta onlara kar fke

duymutur.. Bir ortaa adam uyank olmalyd. Fakat btn zelliklerinden en

faydal olan sadece dnyevf gdlere sahip olmak ve olaylara o ereveden

bakabilmekti. Marina Sanudo, bir diplomatt ve Venedik'in szcsyd.Nihayet btn bunlardan ziyade Marino Sanudo, Hal propagandacsyd.

Bizans ve Türkler

Documents