Baital Pachisi: Thai Translationweread.in.th/ebooks/vetan.pdfว่า นิทานเวตาล 25 เรื่อง) เป็นวรรณกรรมสันสกฤตโบราณ

1

นทานเวตาลนทานเวตาล (สนสกฤต: वतालपञिवश ित เวตาลปญจวงศต แปล

วา นทานเวตาล 25 เรอง) เปนวรรณกรรมสนสกฤตโบราณ ซงเลาขานโดยกวชอ ศวทาส และไดถกเลาขานกนตอมากวา 2,500 ปลวงมาแลว โครงเรองหลกของนทานเรองนเปนเรองการโตตอบตอบปญหาระหวางพระวกรมาทตย กษตรยแหงกรงอชชยน กบเวตาล ปศาจทมรางกายกงมนษยกบคางคาว ซงจะนำเขาไปสนทานยอยตางๆ ทแทรกอยในเรองนรวม 25 เรอง ลกษณะดงกลาวคลายกบนทานอาหรบราตร หรอ "พนหนงราตร" ซงเปนนทานชดในซกโลกอาหรบทไดรบความนยมอยางมากอกชดหนง

พระราชวรวงศเธอ พระองคเจารชนแจมจรส กรมหมนพทยาลงกรณ หรอ น.ม.ส. ไดทรงแปลจากฉบบทแปลเปนภาษาองกฤษของรชารด ฟรานซส เบอรตน จำนวน 9 เรอง และจากสำนวนแปลของ ซ .เอช. ทอวนย อก 1 เรอง ทำใหฉบบภาษาไทยของ น.ม.ส. มนทานเวตาลทงหมด 10 เรอง

ตนฉบบจาก : http://th.wikisource.org/wiki/นทานเวตาลขอมลจาก: http://th.wikipedia.org/wiki/นทานเวตาล

ฉบบอเลคทรอนคส จดทำโดย พฤษภ บญมา ([email protected]) เผยแพรบนเวบไซท http://www.weread.in.th เมอ 12 กนยายน 2552

2

ตนเรองพระราชาทรงนามวกรมาทตย ครองราชยอยกรง อชชยน นบ

เวลาถงบดนไดเกอบ ๒,๐๐๐ ป พระองคเปนกษตรยทรงนามเลองลอ สามารถทงในทางศกแลในทางปกครองไพรฟาประชาชนใหอยเยนเปนสข ทงเปนผเออเฟอตอการเรยนร มปราชญ ๙ คน เรยกวา เนาวรตนกวคอ กาลทาส เปนตน แตงกลอนยอพระเกยรตปรากฏจนเวลานวา รชกาลพระวกรมาทตยเปนเวลาทวชารงเรอง

ประว ต ของพระราชาองค น ม เร องจร งปะปนกบเร องซ งประดษฐขน กลาวตามความทเปนคำนำเรองนวา เมอพระวกรมาทตยทรงครองราชสมบตรงเรองอยหลายป จนพระชนมายได ๓๐ พรรษา จงทรงพระดำรวา บานเมองตางประเทศทไดทรงยนชอ แตมไดเคยเหนนนมมาก สมควรจะเสดจไปดใหเหนเสยสกครงหนง ราชประสงคคอจะเทยวสอดรการในบานเมองเหลานน หาชองทางทจะเอารวมเขามาเปนเมองขนดวยกำลงอาวธหรอกำลงปญญา ทรงคดฉะนจงมอบราชการบานเมองใหพระอนชา ทรงนามพระ ภรรตฤราช ปกครองแทนพระองค แลวทรงเครองปลอม

3

เปนโยค มพระราชโอรสองคท ๒ ทรงนาม ธรรมธวช ตามเสดจ เทยวเตรดเตรไปในปาแลเมองตางๆ

พระภรรตฤราชผอนชาซงปกครองสมบตแลราชการเมองแทนพระราชานนเปนบรษมหฤทยซมเซาเปนปกต เพราะไดเสยนางผเปนชายาไปดวยเหตประหลาด มเรองตามทกลาวตอกนมาวา วนหนงพระภรรตฤราชเสดจออกลาเนอในปา พบหญงแมหมายเขาสกองเพลงซงเผาศพพราหมณผสาม หญงนนแสดงความมนใจปราศจากความสะทกสะทาน ครนพระภรรตฤราชเสดจกลบถงวง จงเลาแกนางผเปนชายาแหงพระองควา นางพราหมณมความสตยแลความกลาฉนนน ๆ พระชายาทลตอบวา เมอผวสนชพไปแลวหญงดยอมจะสนชวตดวยเพลงแหงความทกข หาตองตายในกองเพลงซงเผาสามไม พระภรรตฤราชทรงฟงดงนนกนงตรกตรอง มไดตรสประการใด ครนวนรงขนเสดจออกปาลาเนออกครงหนง ไมชาตรสใหมหาดเลกเชญเครองทรงซงขาดแลเปอนเปรอะกลบไปทลพระชายาวาเกดเหตวบตในปา พระภรรตฤราชสนพระชนมเสยแลว พระชายาไดยนดงนน กลมลงสนชว ตดวยเพลงแหงความทกข พระภรรตฤราชกลบจากปากเสยพระหฤทยหนกหนา มอาการซมเซากระเดยดไปขางจะออกเปนฤษอยร ำไป แมมชายาองคอน ๆ จำนวนไมนอยกไมทำใหแชมชนได (จนไดนางมา

4

ใหมอกองคหนง)

เมอไดรบตำแหนงปกครองแทนองคพระราชาแลว พระภรรตฤราชกปฎบตราชการโดยทางทชอบ แตไมสนกในงานทกระทำจนกามเทพแผลงศรดอกไมทะลหฤทยอกครงหนง

นางนนมหนาเหมอนพระจนทรวนเพญ มผมดงเมฆสนลโลหตซงอมฝนหอยอยบนฟา มผ วซ งเยยดอกมะลใหได อาย มตาเหมอนเนอทรายซงระแวงภย รมฝปากเหมอนดอกทบทม คอเหมอนคอนกเขา มอเหมอนสแหงทองสงข เอวเหมอนเอวเสอดาว บาทเหมอนดอกบว พรอมดวยลกษณะนางงามอยางแขก ซงไทยเราแตงกาพยกลอนกพลอยเอาอยางมาเหนงามไปดวย พระชายาองคใหมงามเชนน พระภรรตฤราชกลมหลง แตนางมไดจงใจภกดตอพระสวาม กลบไปมใจรกใครกบอำมาตยหนมคนหนงชอมหบาล มชากเกดเหต

ในทใกลพระราชวง มพราหมณคนหนงกบภรยาเปนคนจนยากแคนแสนเขญไมรจะทำอะไรกทำตบะ คออดขาว แลทรมานตวตางๆ หนาหนาวลงแชนำ หนารอนนงผงไฟรอบตว จนเทวดาเบดเตลดพากนยำเกรงทวไป ในทสดเทวทตลงมาจากสวรรค ยนผลไมใหผลหนง บอกวาเปนผลไมอำมฤต ถากนแลวจะยนชวต

5

อยคำฟา

ครนเทวทตอนตรธานไปแลว พราหมณกอาปากซงฟนหมดไปแลว เพอจะกดแลกนผลอำมฤต พอนางพราหมณรองหามวา "ทานเอย ทานจงยงชงใจดกอน ความตายนนเปนทกขชวขณะเดยว ความมชวตยากแคนเชนเรานเปนทกขยาวนาน ทานอยากจะมทกขเชนนจนคำฟาหรอ ความยากจนนเปนบาปทเราทำไวในหนหลง ทานจะยดทกขคอชวตไปทำไมเลา ผลไมนนทานอยากนเลย"

พราหมณไดยนภรยาทวงดงนนกลงเลในใจ นงนงปากอาตาเพงอยสกครหนง จงกลาวแกภรยาวา "ขาไดรบผลไมนไว จากเทวทตดวยหมายจะกน เมอเจาคดคานฉะนขากสงสยในใจ เจาผมปญญาจะเหนควรใหขาทำอยางไรตอไปเลา"

นางพราหมณตอบวา "ทานกบขาพเจาเวลานกแกแลว ความชรายอมกดกนความสขซ งม ในใจหนมแลสาว คนแกจะอย ปรมปราอกชานานกหาประโยชนมได ถาการกนผลไมนกลบใหความเปนหนมแกทาน ขาพเจากจะมคดคานเลย"

พราหมณไดยนภรยากลาวดงนน กสนความลงเลในใจทงผล

6

ไมลงยงพนดน นางพราหมณกยนด แตซอนความอมใจไวมแสดงใหสามเหน ความอมใจนนเกดแตความเหนแกตนเองฝายเดยว คอนางพราหมณเหนวา นางไดอยเปนสามภรยากบพราหมณมากชานานจนถงความชราเหนปานฉะนแลว ถาสามกนผลอำมฤตยนยงตอไป สวนนางเองมพนความตายไดไซร ความเทยงธรรมจะมกหาไม ครนสามทงผลไมอำมฤตลงบนพนดนฉะนนแลว นางกกลาวตเตยนความอายยนซำเตมอกจนสามเหนจรง กลบโกรธเทวดาวานำผลอำมฤตมาใหดวยความปองราย หยบผลไมนนจะโยนเขากองไฟ ภรยาหามไวแลวกลาววา"ทานอยาเพงทำเรวไปน ก ผลไม น ม ใช ของหาง าย เม อได มาแล วก ควรใช ให เป นประโยชน ทานจงไปเฝาพระภรรตฤราช ถวายผลไมน เธอคงจะประทานรางวลใหสมแกราคาของ รางวลนนแหละจะปลดทกขคอความจนของเรา ทานทำตบะมาชานานจนไดผลเชนนแลว ทานจงกระทำตามคำขา เพอใหผลแหงตบะนนเปนเครองนำมาซงความสขเถด" พราหมณสามไดฟงภรยากลาวดงนนกเหนดวย จงนำผลอำมฤตเขาไปเฝาพระภรรตฤราช ทลใหทราบคณแหงผลไมนน แลวทลวา"พระองคจงรบผลไมนเปนของซงขาพเจาถวายเถด พระองคทรงพระชนมายยนนานจะไดเปนทพงแกประชาราษฎรทวไป แลถาประทานรางวลแกขาพเจาใหสมแกคาแหงผลไมน

7

ความเปนทพงของพระองคกยงแผกวางทวออกไป"

พระภรรตฤราชไดฟงดงนนกทรงยนด รบผลไมจากพราหมณแลวตรสใหพราหมณตามเสดจเขาไปในคลงทอง อนเปนทซงทองทรายกองอยหลายพอม แลวตรสใหพราหมณขนเอาไปเตมแรงทจะขนได พราหมณกเปลองผาออกหอทองทราบแลบรรจในทตางๆ ซงจะบรรจได รวมทงในปากอนพดคลองแลไมมฟนนนดวย

ครนพราหมณออกจากวงไปแลว พระภรรตฤราชกเสดจไปสตำหนกแหงพระชายาองคใหม ประทานผลไมแกนางแลวตรสวา "เจาจงกนผลไมอำมฤตนเถด ความงามของเจาจะอยใหขาชมไปชวกาลนาน" พระชายาซงมหนาเหมอนพระจนทรวนเพญ มผมดงเมฆสนลโลหตซงอมฝนหอยอยบนฟา มผวซงเยยดอกมะลใหไดอาย ฯลฯ ทรงร บผลไมอำมฤตจากพระภรรตฤราชแลววางพระหตถบนอระพระสวาม จมพตพระเนตรแลพระโอษฐ พลางทลวา "พระองคจงเสวยผลไมนเถด หรอมฉะนนแบงเสวยกบขาพเจาองคละครงผลเพอจะไดยนชนมายไปดวยกน ความเปนสาวอยเสมอนน ถามไดมชายผเปนทรกอยดวยแลวประโยชนอนใดจะมเลา" พระภรรตฤราชทรงฟงดงนน กแชมชนในพระหฤทย แตตรสแกนางวา ผลอำมฤตนนตองกนคนเดยวหมดผลจงจะมคณดง

8

กลาว ถาแบงกนคนละครงกไมมประโยชนเลย รบสงเทานนแลวกเสดจไปจากตำหนกนาง ทงผลอำมฤตไวใหนางเสวยตามสบาย

ฝายพระชายาผมหนาเหมอนพระจนทรวนเพญ มผมเหมอนเมฆสนลโลหตซงอมฝนหอยอยบนฟาฯลฯ ครนพระสวามเสดจพนตำหนกไปแลว นางกตรสใหคนสนทไปตามอำมาตยหนมผเปนทพงพระหฤทยไปทตำหนก แลประทานผลอำมฤตแกอำมาตยหนมดวยกรยาแลวาจาซงสำแดงเสนหาอยางนอยเสมอกบทไดแสดงตอพระภรรตฤราชผสวาม อำมาตยหนมรบผลอำมฤตดวยกรยาแลวาจาซงสำแดงเสนหาไมหยอนกวาทนางสำแดง แลวกลบจากตำหนกพระชายา พบนางสนมรปงามคนหนง ซงเปนทพศวาสของอำมาตยหนม อำมาตยหนมกใหผลอำมฤตแกนางนนดวยกรยาแลวาจาซงสำแดงเสนหาไมหยอนกวาทไดแสดงตอพระชายา ประมาณ ๕ นาทซงพนมาแลว

นางสนมรปงามไดรบผลไมสำคญ ไมทราบเรองแตเดมมา คดจะหาความชอบตอพระภรรตฤราชโดยความฝนวาจะไดเปนใหญ จงนำผลไมไปถวาย ทลวาเปนผลอำมฤตซงถาเสวยใหหมดผลจะทรงพระชนมยนยาวชวกลปาวสาน พระภรรตฤราชทรงร บผลอำมฤตจากนางแลวประทานทรพยเปนรางวลมากมาย ครนนาง

9

ออกจากทเฝาแลว กทรงถอผลไมในพระหตถ พศพลางทรงรำพงวา " มายาคอความมงคง แลมายาคอความรกนมคณดทไหนบาง ความชนบานอนเกดแตมายาทงสองนอยไดครเดยวกกลบเปนความขมตลอดชาต ศฤงคารนเหมอนเหลาในถวยของนกเลงสรา เมอจบครงแรกมรสดเอบอาบไปทวกาย ยงดมบอยเขายงหยอนรส ในทสดเปนทกขอนหนก ชวตนมใชอนไกล คอความหมนเวยนแหงความชนบาน ซงเปนความหลงกบความเรารอนซงเปนความจรงเทานน วนทจะตนจากชวตกคอวนทสนสดแหงชวตนนเอง ทางทสองรองความตนจากชวตนกคอความเปนดาบสไวศรทธาในตบะเพอพระผเปนเจาจะไดทรงกรณาประทานในโลกหนา ความสขซงไมประทานในโลกน" เราไดกลาวมาในเบองตนวา พระภรรตฤราชเปนผมหฤทยซมเซาชวนจะเปนฤษอยเสมอ ๆ แลว ถอยคำททรงรำพงนเปนคำของคนทใกลจะออกปาเปนดาบส เราทานฟงดไมเหนไดความเปนเรองเปนราวอะไร เพราะเรายงหางไกลจากความเปนดาบสมาก แลมไดแสวงทจะออกปาเปนฤษเลย

สวนพระภรรตฤราชนนเมอทรงรำพงเชนกลาวนนแลว กตกลงในหฤทยวาจะออกปาเปนโยค แตยงอยากจะสนทนากบพระชายาผม หนาเหมอนพระจนทรว นเพญ ฯลฯ อย จ งเสดจไป

10

ตำหนกนาง ซอนผลอำมฤตไปดวย ครนเสดจจงตรสถามวาผลอำมฤตทประทานนน นางเสวยแลวหรอ นางทลตอบวา "ไฉนพระองคจงตรสถามเชนน ขาพเจาไดรบประทานกกนแลวเปนแน พระองคทรงเหนขาพเจาสวยนอยไปกวาเมอตะกนหรอ" พระภรรตฤราชทรงหยบผลอำมฤตออกชใหนางดแลวมดำรสแกราชบรษอำนวยวธตดหวนางอยางละเอยด สวนผลอำมฤตนนมรบสงใหลางจนสนมลทนทตดจากมอคนตาง ๆ แลวกเสวยหมดทงผลแลวทงราชสมบตเขาปาเปนโยค คนบางพวกกลาววาพระภรรตฤราชยงทรงโยคะอยในแถบเขาหมาลย อนเปนทกวางยากทใครจะไปตามพบ คนบางพวกกลาววา เมอจำเรญตบะยงๆ ขน กไดเขารวมอยในภาวะแหงพระผเปนเจา อนเปนทประมวลคนดทวไป

สวนราชสมบต กร งอ ชชยน ซ งว างผปกครองน นก ร อนถ งพระอนทรตามเคย พระอนทรตรสใหอสรตนหนงชอ ปถพบาล ลงมาปองกนกรงอชชยนมใหมภยมาถง ตอเมอพระวกรมาทตยกลบเขากรงเมอใด จงใหอสรกลบไปทอยได ปถพบาลรบเทวบญชาดงนนกมาอยประจำการทกรงอชชยน เฝายามทงวนทงคนมใหภยมมาได ฝายพระวกรมาทตย เมอเสดจพาพระโอรสปลอมเปนโยคเทยวเตรดเตรตามเมองแลปาตาง ๆ ประมาณปหนงกบงเกดเบอ

11

หนาย เพราะเสอผาเครองทรงไมสบายควรแกราชปโภค บางคราวกหว บางคราวกตองตอสสตวปาทนกวากษตรย ๒ องคคอเนอ ๒ กอน อนงพระราชาทงราชสมบตไปนานกคดเปนหวง เกดวตกตางๆ ทงไดยนลอกนวาพระภรรตฤราชทงเมองเขาปาเปนฤษไปเสยแลว เหตเหลานรวมกนทำใหพระวกรมาทตยพาพระโอรสหนพระพกตรสนคร

สององคทรงดวนดำเนนหลายวน ถงประตนครเวลาเทยงคน พอจะเสดจเขาเมองกมผมกายใหญยนขวางประตรองถามดวยเสยงดงสนนวา "ใครมา จะไปไหน จงหยดอยกบทแลบอกชอไปกอน" พระวกรมาทตยทรงโกรธเปนกำลง ตรสวา "เราคอพระราชาวกรมาทตย จะกลบเขาสนครของเรา เจาคอใครจงกำเรบมาหามฉะน"

อสรปถพบาลตอบวา "ขาพเจาเปนผทเทพยดาใหมารกษาเมองน ถาทานคอพระวกรมาทตยจรง จงมาสลองฤทธดกอน" พระราชาตรสวา"ตกลง" เพราะไมโปรดจะทำอะไรยงกวารบ ครนทรงเหนบผาทรงมนคงแลว กตรงเขาตอสกบอสร อสรนนกำหมดเทาผลแตงโม ลำแขนแขงราวตะบองเหลก ฟาดลงมาแตละครงดงตนไมใหญซงพายพดลมฟาดลงมา สวนพระราชานนสงเพยง

12

สะดอยกษ ยกษกมลงฟาดกำหมดคราวไรกตวาดดวยเสยงอนดง คนทไมกลาหาญมนคง อาจแพเพราะเสยงนนอยางเดยว ตอสกนอยครหนง ยกษเหยยบพลาดลมลง พระราชบตรเขาชวยนงทบอยบนทองยกษ พระราชาขนขอยบนคอ สองพระหตถจกลงไปในกระบอกตา ตรสวา"ถายกษไมยอมแพจะควกดวงตาออกเสย" ยกษร องทลวา "พระองคไดทแลว นบวาทำใหขาพเจาลมได ขาพเจายอมถวายชวตของพระองคแกพระองค"

พระวกรมาทตยทรงสำรวลแลตรสวา "เจาจะเปนบาดอกกระมง เจาอยในอำนาจของขาแลว ขาจะตดลมหายใจของเจาเสยกไดในบดน เจาจะกลบมาใหชวตของขาแกขาอยางไรเลา เจาไมตองใหชวตขา ขากมชวตตอไปได"

ยกษตอบวา "พระองคอยากลาวเยอหยงใหเกนไป พระองคตงอยในความไมร พระองคจะสนชวตในเรววนนเอง ถาขาพเจาชวยใหพระองคพนภยถงแกชวต กคอขาพเจาถวายชวตแกพระองค พระองคจงฟงเรองซงขาพเจาจะเลาถวาย แลวทรงตรกตรองดเถด ถาเชอขาพเจาแลทำตามคำขาพเจา พระองคจะทรงชนมายยนยาวประกอบดวยผาสกสวสด เปนทพงของประชาราษฎรไปชวกาลนาน แลเมอถงคราวดบพระชนม กจะดบดวยความไมกระสบ

13

กระสาย"

พระราชาแลพระราชบตรเสดจลงจากตวยกษยนอยยงดน ยกษลกขนนงแลวเลาเรองดงตอไปน

"ในกรงอชชยนมคนเกดในวนเดอนปเดยวกนแลฤกษเดยวกน ๓ คน คนท ๑ คอพระองคผทรงนามพระวกรมาทตย คนท ๒ เปนบตรคนคานำมน คนท ๓ เปนโยคฆาคนท ๒ ตายเสยแลว โยคนนฆาคนทงหลายทมโอกาสฆาไดเพอบชานางทรคา ครนฆาบตรคนคานำมนแลว โยคกไปทำตบะหอยตวเองเอาหวลงอยบนตนไมในปาชา มความคดจะฆาพระองคผเปนพระราชา แลไดฆาแลวซงบตรของตน" พระราชาตรสถามวา "โยคเหตไรจงมบตร" ยกษตอบวา"ขาพเจากำลงจะเลาอยเดยวน

ในเวลาซงพระราชบดาของพระองคยงทรงพระชนมครองราชสมบตอยนน วนหนงเสดจออกเทยวปา ไดทอดพระเนตรเหนโยคตนหนงนงทำตบะอยในปา ฝงปลวกพากนมาทำรงเกาะอยรอบตวโยค สตวเลอยคลานตางๆ พากนไตตามกายแลหนา หมาราทำรงหอยอยบนผม แตโยคกมไดรสกตว นงนงเหมอนคนไมมใจ ตอพจารณาละเอยดจงเหนไดวามชวต พระราชาทอดพระเนตรเหนดงนนกแปลกพระหฤทย สกครหนงกเสดจคนพระนคร ทรงมา

14

นงตรกตรองตลอดทาง ครนถงพระนครกรบสงถงโยคนนรำไป ยงทรงนกถงแลรบสงถงกยงใครทรงทราบเรองแลทดลองตบะแหงโยคนน ในทสดมรบสงใหปาวรองทวพระนครวาถาผใดทำใหโยคเขามาในพระนครไดโดยลำพงความชกชวน จะประทานรางวลมจำนวน ๑๐๐ เหรยญสวรรณ

"ยงมนางเวศยาคนหนงชอ นางวสนตเสนา มชอเสยงชำนาญการรองรำทำเพลงยงกวาสามารถสำรวมฤด นางนนเขาไปเฝาพระราชบดาของพระองค อาสาจะนำโยคเขามายงทองพระโรง แลจะใหแบกทารกมาดวย พระราชาทรงฟงกสงสยคำทนางกลาววาจะทำไดแตประทานใบพลแกนางใบหนงเปนสญญา ตกลงใหทำตามอาสาแลวประทานอนญาตใหออกจากทองพระโรงไป

"นางวสนตเสนาครนออกจากทเฝาแลวกไปยงปาเทยวหาโยค พบนงหวแลกระหายนำอยแทบใกลตนไมใหญ มอาการเหมอนใกลจะสนชวตดวยความรอนแลความหนาว นางจงทำอาหารนำอยางหนงซงมรสหวานแหลม คอยยองเขาไปใกลแลวคอยๆ ปายอาหารนนทปากโยค โยครสกถงความหวานกเลยอาหารนนเขาไป นางกปายเตมอกเปนหลายครง ครนวนทสามโยคคอยมกำลง พอรสกนวปายทปากกลมตาขนด เหนนางวสนตเสนากถามวา เจา

15

มาทนทำไม"

นางวสนตเสนาเตรยมตอบไวแลว ครนโยคถามดงนนกตอบวา "ขาพเจาเปนลกสาวเทวดา ไดกระทำพรตอยในสวรรค บดนขาพเจาลงมาพกอยในปานเพอจะถอพรตตอไป" "โยคเหนนางรปรางงาม กคดวาการทรงพรตอยใกล ๆนางมโฉมเชนนสำราญกวาอยคนเดยวมาก จงถามวาทอยของนางอยทไหน นางวสนตเสนากชวาอยใกล ๆ นนเอง แลวแกะดนปลวกใหหลดจากกายโยค ชกชวนใหอาบนำชำระกาย แลวพาไปทกระทอมซงไดจดใหมผมาสรางขนเตรยมไวในปานน ครนถงกระทอมไดเหนของด ๆ ตาง ๆ ซงควรแกชาวนครลวนเปนสงซงโยคไมเคยพบเหน โยคกพศวงยงนก นางวสนตเสนากอธบายวา นางถอพรตชนดทตองใชของดทสดซงจะหาได ตองแตงตวใหสวย ตองกนอาหารประกอบดวยรสทง ๖ ทงตองบำรงความรนเรงตาง ๆ (ชะรอยจะทำนองเดยวกนกบชนหมหนงซงนบถอคำสงสอนของวลลภาจารยย งมอยในอนเดยจนถงทกวนน)

ครนไปถงกระทอม นางวสนตเสนากเลยงดโยคเปนอนด ฝายโยคเมอไดรรสทง ๖ กชอบใจ ละพรตอยางเกามาถอพรตอยางใหม ถอการกนแลดมแทนการอด มชากไดอยกนกบนางวสนต

16

เสนาตามวธคนธรรพววาหะ ครน ๑๐ เดอนลวงแลวไปกมบตรคนหนง ดงนโยคจงมบตร

"ฝายนางวสนตเสนาครนมบตรแลว วนหนงจงชกชวนโยคผสามวา ดกรทานผทรงโยคะ เราไดถอพรตมาในปานชานานแลว มาเราไปยงทานำอนเปนบณยสถานตางๆ เพอลางกายใหหมดบาปเปนทจำเรญสขตอไป โยคไดฟงดงนนกเหนชอบจงแบกทารกผบตรขนบาแลวออกเดนตามนางผภรยา นางกนำตรงเขากรงอชชยน เขายงทองพระโรงในเวลาทพระราชาประทบอยทามกลางอำมาตยมนตร ทอดพระเนตรเหนนางวสนตเสนานำโยคแบกทารกเขามา กทรงพระสรวลตรสวา "อโห หญงเวศยาไปพาโยคแบกทารกมาแลว" "พวกอำมาตยมนตรพรอมกนทลวา พระองคตรสถกแท หญงคนนเจยวรบจะไปพาโยคมา นางรบจะทำอนใดกทำอนนนสำเรจแลวทกประการ" "พระราชาไดทรงฟงกทรงพระสรวล ผทเฝาอยกหวเราะขนพรอมกน ประหนงโยคเปนเครองสนกอยางใหญ

ฝายโยคเมอไดย นพระราชาตรสแลไดย นคนอนๆ พดแลวหวเราะเกรยวกราวดงนน กคดวาพวกนเจยวแตงนางไปลอเราใหเสยผลแหงตบะทไดบำเพญมา ครนรสกเชนนนแลวกแบกลกขน

17

บา สาปคนทงหลายทอยในทนน แลวออกจากทองพระโรงไป คำทโยคสาปนนไมเปนผลสำเรจ เพราะเสยตบะเสยแลว"

"ครนโยคกลบไปถงปากฆาบตรของตนเสย แลวเรมทำตบะใหม มาดหมายจะแกแคนพระราชบดาแหงพระองค บดนพระราชบดากสนพระชนมไปแลว โยคตงหนาจะทำรายพระองคตอไป หวงจะเอาเลอดพระราชาแลพระราชบตรเปนเครองบชานางทรคา เพอไดรบความเปนใหญในโลกเปนรางวล" ปถพบาลเลาเรองจบแลว กทลพระวกรมาทตยวา "ขาพเจาไดกลาวสญญาแลววาจะชวยชวตพระองค พระองคจงฟงขาพเจาเถด ตอไปนจงระวงพระองค อย าเช อคำผ ม สำน กในหม คนตาย แลทรงจำใสพระหฤทยไววา ผใดมงจะฆาชวตพระองค พระองคอาจตดหวผนนเสยกอนไดโดยครองธรรม ตอนนไปจะทรงครอบครองสกลโลกดวยความสข ปรากฏพระนามไปชวกาลนาน"

ปถพบาลทลเทานนแลวกอนตรธานไป พระวกรมาทตยกบพระราชบตรกเสดจเขาไปในพระนคร ฝายชาวเมอง ครนพระราชาเสดจคนครองราชสมบตกพากนยนด รนเรง ตางแตงกายโออาประกวดกน บางกรองรำทำเพลง บางกประโคมดนตรกกกองไป เนาวรตนกวกแตงกลอนยอพระเกยรตเชดชเปนเครองจำเรญพระ

18

ยศ พระราชากทรงสำราญ แวดลอมดวยพระราชวงศ อำมาตยมนตรแลจตรงคนเสนา เหมอนหนงสรเทพนกร แวดลอมศกราเทวราชครองราชยอยในกรงอมราวดจดเปนทพยนครฉะนน

ฝายพระวกรมาทตย ครนสงบความรนเรงในการเสดจนครแลว กทรงปกครองประชาราษฎรโดยเยยงอยางประเสรฐ คนทำผดกลงราชทณฑตามโทษานโทษ เปนตนวา อำมาตยคนหนงขนชอวารบสนบนกโปรดใหรบทรพยสมบตของอำมาตยนนไปขนทองพระคลงเสยสน คนชาตตำคนหนงมกลนเหลาออกจากปากกโปรดใหสกหนาเปนเครองหมายโทษ ชางทองคนหนงประกอบการฉอโกง กโปรดใหเอามดโกนขดเนอเปนรอยยาว ๆ เหมอนฉกผา คนหนงเปนคนปากราย พดจาใหโทษ กโปรดใหเจาะทกะโหลกหลงศรษะแลวเอาคมจบลนลากยอนรอยไปออกทางชองซงเจาะนน คนฆาคนตายสองสามคน กโปรดใหเอาขนเผาทงเปนบนตารางเหลก แลโปรดใหออนวอนพระผเปนเจาในขณะเดยวกนใหคนเหลานนพนโทษซงนากลวจะไดรบในปรโลก สวนการรบแยงเมองของผอน กไดทรงทำดวยความสามารถ มชากมอาณาจกรไปในสกลโลก

วนหนงพระวกรมาทตยเสดจออกวาราชการเมอง มพอคาคนหนงเขาไปเฝาในทองพระโรง พอคาคนนมาจากเมองไกลขนชอวา

19

มงมนก ครนไดเขาเฝากนำผลไมผลหนงถวายแลวทลลาไป เมอพอคาไปแลว พระวกรมาทตยทรงดำรวา คนทยกษบอกใหเราระวงนนอาจเปนคนนกได ไมควรเราจะกนผลไมน ทรงดำรฉะนนแลวกตรสเรยกชาวคลงมารบผลไมไปรกษาไว รงข นพอคากเขาไปเฝาอกแลถวายผลไมอกผลหนง พระราชากตรสใหชาวคลงรบผลไมนนไปเกบไวอก เปนดงนทกวน จนผลไมมอยในคลงกองใหญ

วนหนงพระวกรมาทตยเสดจลงไปทอดพระเนตรมา ณ โรงมาตน ประสบเวลาทพอคาไปเฝา พอคากถวายผลไมทโรงมา พระราชาทรงรบแลวกทรงเดาะผลไมนนเลนแลทรงนงตรกตรองอย เผอญผลไมตกจากพระหตถ กลงไปใกลลงซงผกไวในโรงมาตน สำหรบคอยรบอปทวนตรายตาง ๆ มใหเกดแกมา ลงเหนผลไมกลงไปใกลกฉวยเอาไปฉกกน ทบทมเมดใหญงามชวงโชตกตกจากผลไมนน พระราชาแลขาราชการทตามเสดจตางกพศวง เพราะไมมใครเหนทบทมงามเชนนเลย พระวกรมาทตยทอดพระเนตรทบทมอยสกครหนง กระแวงพระพระหฤทย ตรสถามพอคาวา "เหตไรเจาจงใหทรพยแกเราดงเชนทบทมเมดน" พอคาทลวา " คมภรโบราณสอนวา เมอจะไปเฝาพระราชา ๑ ไปหาอปชฌาย ๑ ไปหาตลาการ ๑ ไปหาหญงสาว ๑ ไปหาหญงแกผม

20

ลกสาวซงเราใครได ๑ อยาใหไปมอเปลา ขาพเจาไดถวายทบทมเชนเดยวกนนแกพระองคมามากแลว เหตใดจงรบสงแตเมดนเมดเดยวเลา ผลไมทขาพเจาถวายทกๆ วนนน มทบทมอยางเดยวกบเมดนซอนอยขางในทกผล"

พระราชาไดฟงดงนนกตรสเรยกนายคลงใหไปขนผลไมมาทงสน ครนขนมาแลวกตรสใหผาออกดพบทบทมผลละเมดขนาดใหญ แลนำงามเสมอกนทก ๆ เมด พระวกรมาทตยทอดพระเนตรเหนกทรงโสมนส จงตรสใหตามพอคาพลอยเขามาแลวตรสวา " มนษยเราเมอสนชวตแลว จะพาสงใดจากโลกนไปสโลกหนาไดนนไมม ความทรงธรรมเปนคณวเศษยงสงอนในโลกน เพราะฉะนนเจาจงบอกแกเราวา ทบทมเหลานเมดหนงๆ มคาเทาไร"

พอคาพลอยทลตอบวา "พระราชารบสงถกตองทกประการ ผใดมธรรมในใจ ผนนเปนเจาของสงทงปวงในโลกธรรมยอมจะเปนเพอนไปในททงปวง มประโยชนทงในโลกนแลโลกหนา อนทบทมเหลานถ าข าพเจาทลวา แตละเมดมราคาถงสบลานเหรยญสวรรณ (๑๐,๐๐๐,๐๐๐) พระองคกยงไมทรงทราบราคาจรงของทบทมเมดหนง อนทจรงราคาทบทมเหลานแตละเมดอาจซอทวปไดทวปหนง จากจำนวน ๗ ทวป ซงรวมกนเปนโลกน " พระราชาได

21

ฟงกทรงสำราญพระหฤทย ประทานรางวลแกพอคาพลอย แลวตรสใหพอคาผถวายทบทมตามเสดจคนเขาทองพระโรง รบสงใหนงในทอนควรแลวตรสวา"ราชยไอศวรรยของเราทงหมดไมมราคาครงคอนราคาแหงทบทมนเมดหนงๆ ทานเปนคนหาประโยชนในการคาขาย เหตไรทานจงใหทบทมแกเราถงเทาน"

พอคาทลตอบวา "ขาแตพระราชาผประเสรฐ คมภรโบราณกลาววา ขอความบางอยางไมควรกลาวในทชมนมคอ การขอพร ๑ การรายมนตร ๑ การวางยา ๑ การกลาวคณความด ๑ การในเรอน ๑ การกนอาหารทหาม ๑ การกลาวลบหลเพอนบาน ๑ ถาขาพเจาไดเฝาเฉพาะพระองค ขาพเจาจะทลความประสงคของขาพเจา การอนใดในโลกนถาไดยนถง ๖ ห กสนเปนความลบ ถาไดยนเพยง ๔ ห บางทจะไมมใครทราบตอไป ถาไดยนแต ๒ ห แมพระพรหมกไมทราบได" (ตรงนเราทานสมยนควรเหนวา ถา ๒ หนนเปนหพระพรหม พระพรหมกอาจทราบไดบางกระมง) พระวกรมาทตยทรงฟงดงนน กรบสงใหพอคาเขาไปเฝาในทลบ แลวตรสวา "ทานไดใหทบทมแกเรามากมายฉะน เรายงมไดทำอนใดตอบแทนทานเลย แมจะไดเลยงอาหารจนครงหนงกหามได ทานจะประสงคสงใดกจงบอกเราเถด"

22

พอคาทลตอบวา "ขาพเจามใชพอคา ขาพเจาเปนโยคชอ ศานตศล ขาพเจากำลงจะกระทำพธอนหนงในปาชารมฝงแมนำโคทาวร เมอขาพเจาทำสำเรจแลวจะไดความเปนใหญในโลก ขาพเจาขอเชญพระองคและพระธรรมธวชผพระราชบตรชวยขาพเจาในการน เชญเสดจไปทปาชาคนหนง และกระทำการตามสงขาพเจาทกประการ ถาพระองคโปรดขาพเจาเชนน การพธของขาพเจาจะสำเรจ"

พระวกรมาทตยไดยนกลาวถงปาชากสะดงพระหฤทย ดวยระลกถงคำทยกษทลไว แตพระองคเปนพระมหากษตร ยทรงทราบวธซอนความรสกมใหปรากฏในกรยาอาการ โยคศานตศลจะไดทราบวาทรงระแวงนนหามได พระวกรมาทตยทรงนงตรกตรองอยครหนง ทรงดำรวาไดลนพระโอษฐแลว ถาไมทำตามจะเสยคำไป จงตรสวา "เราจะไปยงปาชาแลชวยทานในพธทกลาวนน ทานจงบอกกำหนดวนแลเวลาเถด" โยคทลวา "เชญเสดจไปทปาชาจำเพาะแตพระองคกบพระราชบตร มใหมคนตามเสดจ แตใหทรงถออาวธไปดวย กำหนดวนจนทรแรม ๑๔ คำเดอนน" พระราชาทรงรบแมนมนแลว โยคกทลลาจากวงไปเตรยมการสำหรบพธทกลาวนน

23

ฝายพระวกรมาทตย ครนโยคทลลาไปแลวกเสดจขนขางใน ทรงดำรขอความซงประทานคำมนแกโยคไมมทางจะถอยได แตการอนนเปนเครองซงอาจใหไดอาย จงมไดรบสงแพรงพรายแกใคร แมอำมาตยทสนทกมไดตรสใหรเรอง

ครนถงกำหนดกลางคนแรม ๑๔ คำ พระราชากบพระราชบตรกเตรยมพระองค ทรงผาโพกพนไปใตคาง ทรงถอดาบอนเปนอาวธคพระหตถ สามารถสอรทงทเปนมนษยแลอมนษย

สององคพากนเสดจออกจากวงดำเนนไปตามถนน บายพระพกตรสปาชาซงอยรมแมนำโคทาวร คนนนมดนก พายพดฝนตกเยอกเยน ผคนไมมเดนไปมาในถนน พระราชาแลพระราชบตรตงพระพกตรรบดำเนนไปจนเหนแสงไฟอยกลางปาชา กเสดจตรงเขาไปหาแสงไฟ เมอถงขอบปาชา พระราชาหยดชะงก เพราะร งเกยจเหยยบพนด นโสโครกดวยซากศพ ทรงเหลยวดพระราชบตรเหนมไดครนครามเลย

สององคกทรงดำเนนตรงเขาไป สกครหนงถงกลางปาชา พระราชาทอดพระเนตรเหนสงทนาเปนทรงเกยจตาง ๆ อยลอมกองไฟซงไดเผาศพใหม ๆ ภตผปศาจปรากฏแกตารอบขาง เสอคำรามอยกม ชางฟาดงวงอยกม หมาในซงขนเรองๆ อยในทมดกกน

24

ซากศพซงกระจดกระจายเปนชนเปนทอน หมาจงจอกกตอสกนแยงอาหาร คอเนอแลกระดกมนษย หมกยนเคยวกนตบแหงทารก ในทใกลกองไฟเหนรปผนงยนแลลอยอยเปนอนมาก ทงมเสยงลมแลฝน เสยงสนขเหาหอน เสยงนกเคาแมวรองแลเสยงกระแสนำไหลกลบกนไป ในทามกลางสงนาเกลยดนากลวเหลาน โยคศานตศลนงอยใกลกองไฟ มกะโหลกศรษะวางอยบนเขา มอถอกระดกแขงมอละทอน เคาะกะโหลกเปนเพลงใหภตตางๆ รำแลโลดไปมาอยรอบขาง

พระวกรมาทตยทรงความกลาอยางทสด ดงจะเหนไดในเวลาทรบยกษนนแลว แตความกลานนประกอบดวยความระมดระวงพระองค ครนเหนมนษยแวดลอมดวยผดงนน กซำคดถงยกษ เหนเปนชองอนดทจะทำลายศตรซงมงรายตอพระองค ทรงคดวาในขณะนน ถาตรงเขาไปฟนดวยพระแสงดาบอนคมกลา ใหหวโยคขาดไป กจะทำไดสำเรจประสงคโดยงาย แตทรงรำลกวาไดทรงสญญาเสยแลววาจะมารบใชโยคในคนวนนน จำตองปฏบตตามขอสญญา แลระวงพระองคคอยหาโอกาสในเวลาขางหนาตอไป

พระราชาทรงดำรฉะนแลว จงเสดจทรงนำพระราชบตรเขาไปทำกรยาเคารพโยคเปนอนด แลวทรงนงลงบนพนดนตามคำโยค

25

ทลเชญ สกครหนงพระราชาตรสวา "เรามาทงนโดยสญญาจะปฏบตคำสงแหงทาน ทานจะใหเราทำอนใดจงวาไปเถด" โยคทลตอบวา "พระองคเสดจมาถงแลว กจงปฏบตตามประสงคขอหนงของขาพเจากอน คอในทศใตมปาชาเชนเดยวกนนอกแหงหนง ในปาช าน นม ต นอโศก บนต นอโศกนนม ศพแขวนอย ศพหน ง พระองคจงไปพาศพนนมาใหขาพเจาโดยเรว"

พระราชาทรงฟงดงนน กจบพระหตถพระราชบตรพากนเดนไปในทศใต ทรงทราบในพระทยวาศานตศลกำลงตงพธจะทำรายพระองคแลพระราชวงศของพระองค จำเปนพระราชาตองคดอบายปองกนมใหโยคกระทำการเปนภยแกพระองคได ทรงพระราชดำรเชนนพลางดำเนนไป ไดยนเสยงดนตรของโยคแลเสยงภตผปศาจตางๆ เตนรำทำเพลงออองในปาชา ทางทเดนนนมดถงแกจะเดนใหตรงมได ทงมภตตามลอหลอกใหตกใจ บางกแกลงขวางจะใหสะดดลม บางกเปนงมาพนพระชงฆ บางกทำแสงวบวาบขางๆ ทางเดน บางกทำเสยงดงลนใกลๆ พระองค แมคนทกลากนาหวาดเสยว ไมอาจดำเนนตอไปได

แตพระราชากบพระราชบตรกมไดถอย พากนทรงดำเนนไปจนถงปาชาซงโยคทลนน สกครหนงเหนตนอโศกตนใหญลกเปน

26

ไฟแดงไปทงตน พระราชาไมทรงยอทอกเดนตรงเขาไปประเดยวไดยนเสยงผรองบอกวา "ฆาเสย ฆาเสยทงสองคน จบตวใหได ชวยกนจบตวเผาในไฟบนตนไมใหไหมเปนจณไป ทำใหรสกพษไฟแหงบาดาล" พระราชาไมทรงครนคราม กตรงเขาไปถงตนไม แตเปลวไฟบนตนอโศกนนมไดรอน เพราะเปนไฟทปศาจสำแดงหลอกเทานน เมอเขาไปถงโคนตนไมพระราชากหยดพศดศพซงแขวนอยบนกงอโศก ศพนนลมตาโพลง ลกตาสเขยวเรอง ๆ ผมสนำตาล หนาสนำตาล ตวผอมเหนซโครงเปนซ ๆ หอยเอาหวลงมาทำนองคางคาว แตเปนคางคาวตวใหญทสด เมอจบถกตวกเยนชดเหนยว ๆ เหมอนง ปรากฏเหมอนหนงไมมชวต แตหางซงเหมอนหางแพะนนกระดกได พระวกรมาทตยทอดพระเนตรเหนเชนน กทรงคดวาศพนคอศพลกชายของพอคานำมน ซงยกษไดทลไววาโยคเอาไปแขวนไวทตนไม ครนเมอเหนเปนเวตาลเชนนกทรงพศวง แตทรงดำรวาชะรอยโยคจะแกลงเปลยนศพลกชายพอคานำมนใหมรปเปนเวตาลเพอจะลวงใหสนทดอกกระมง ทรงคดเชนนแลว พระราชากทรงปนขนไปบนตนไม ตร สใหพระราชบตรยนหลกใหหางออกไป แลวทรงพระแสงดาบฟนกงไมซงเวตาลหอยอยนนขาดตกลงยงดนทงเวตาลดวย

ฝายเวตาลเมอตกถงพนดนกกดฟนรองเสยงเหมอนทารกซงได

27

รบความเจบ พระราชาตรสวา "อายตวนมชวต" แลวเสดจโจนลงจากตนไม ตรสถามเวตาลวา "เองนอะไร" ตรสแทบจะยงไมทนขาดคำ เวตาลหวเราะดวยเสยงอนดง แลวกลบขนไปหอยเกาะกงไมกงอนอยบนตนไมอยางเกา หอยพลางหวเราะจนตวแกวงไปมา

ฝายพระราชาทรงคดวา เวตาลนคงจะเปนบตรพอคานำมนเปนแน จำจะตองปนขนไปตดกงไมลงมาอกครงหนง จงตรสแกพระราชบตรวา คราวหนาเมอเวตาลตกลงมาถงพนดน กใหจบไวใหจงได ตรสสงแลวพระราชาทรงปนขนบนตนไม ตดกงตกลงมาอกกงหนงพรอมกบเวตาล พระราชบตรคอยอยขางลางกตรงเขาจบเวตาลไวแนน พระราชาเสดจรบลงจากตนไมเขาชวยพระราชบตรยดแลวตรสถามวา "เองนคอใคร" ทนใดนน เวตาลกหวเราะดวยเสยงอนดงแลวลนหลดลอยขนไปเกาะอยบนตนไมอยางเกา หอยพลางหวเราะเยยอยบนกงไมอนสง

ฝายพระราชาเมอเวตาลหลดไปไดถงสองครงเชนน กทรงพโรธ ตรสสงพระราชบตรวา เมอเวตาลตกลงมาถงพนดนใหฟนหวใหขาดออกไป แลวทรงปนขนตนไมจบผมเวตาลกระชากจนหลดจากกงไมเกาะแลวทงลงมาถงพนดน พระราชบตรคอยอยขางลาง

28

กฟนดวยพระแสงดาบถกหวเวตาลดาบบนไป ปรากฏเหมอนหนงฟนหน พอพระราชาเสดจลงจากตนไมมาถงดนตรสถามวา"เองคอใคร" แทบจะยงไมทนสดสำเนยง เวตาลกหวเราะไปเกาะอยบนตนไมอยางเกา พระวกรมาทตยเสดจปนขนไป แลลงหลายครงกไมยอทอ ปรากฏความเพยรเหมอนหนงวาจะยอมปนขนปนลงอยจนสนยค แตไมจำเปนตองเพยรนานถงเทานน เพราะเวตาลยอมใหจบในครงทเจด แลกลาววา แมเทวดากขนใจคนหวดอไมได ฝายพระราชาเมอจบเวตาลไวแลว กปลดผาผนหนงออกจากพระองคผกเปนยามจะใสเวตาล เวตาลนงดอยครหนงแลวถามวา "ทานนคอใคร ทานจะทำอะไร" พระราชาตรสตอบวา "เองจงรวาขาคอพระวกรมาทตยพระราชากรงอชชยน ขาจะจบตวเองไปใหคน ๆ หนง ซงเหนสนกในการเคาะกะโหลกหวผเปนเพลงใหผฟง"

เวตาลทลตอบวา "พระองคผเปนราชา จงจำภาษตโบราณไววา ลนคนนนตดคอคนเสยมากตอมากแลว ขาพเจาจะยอมตามพระหฤทยพระองค แลตามเสดจไปหาบรษททำดนตรดวยกะโหลกหวผ พระองคจะผกขาพเจาสะพายหลงเหมอนยามคนขอทานกตามพระประสงค แตพระองคจงฟงคำขาพเจาใสพระหฤทยไปตลอดทาง คอขาพเจาเปนผชางพด แลทางเดนตงแตทนไปถงปาชา ซงเพอนของพระองคนงทำดนตรอยนนกนเวลาชวโมงเศษ ในเวลา

29

เดนทางขาพเจาจะเลานทานเลน เพราะ ปราชญผมความรยอมใชเวลาของตนในเรองหนงสอมใชใชเวลาในการนอนแลการขเกยจอยางคนโง

ในเวลาเลานทานนนขาพเจาจะตงปญหาถามพระองค แลพระองคตองสญญาขอนเสยกอน ขาพเจาจงจะยอมไปดวย คอเมอขาพเจาตงปญหาถาพระองคตอบ จะเปนดวยกรรมในปางกอนบนดาลใหตอบหรอดวยแพความฉลาดของขาพเจา เพราะขาพเจาลอใหทรงแสดงความเยอหยงวามความรกตาม ถาตรสตอบปญหาขาพเจาเมอใด ขาพเจาจะกลบไปทอยของขาพเจา ตอเมอพระองคไมตอบปญหาเพราะไดสตหรอดวยความโงเขลาของพระองคกตาม ขาพเจาจงจะยอมไปดวย ขาพเจาขอทลแนะนำเสยแตในบดนวา พระองคจงสงบความหยงในพระหฤทยวาเปนผมความร เมอเกดมาเปนคนโงแลวกจงยอมโงเสยเถด มฉะนนพระองคจะไมไดประโยชนซงนอกจากขาพเจาแลวไมมใครจะอำนวยได"

พระวกรมาทตยไดทรงฟงดงนนกคดขดเคองในพระหฤทย เพราะ พระราชาไมเคยฟงใครดหมนวาโง แตครนจะไมยอมสญญาตามคำเวตาลกจะไมไดตวไปดงประสงค ทรงดำรเชนน

30

แลวมไดตรสตอบประการใด ทรงจบเวตาลใสลงในยามยกขนสะพาย แลวตรสใหพระราชบตรรบตามใหทน พลางเสดจออกรบทรงดำเนนไป ฝายเวตาลครนออกเดนไดสกครหนง กทลถามปญหาสน ๆ กลาวดวยลมแลฝนแลโคลนในถนน พระราชามไดตรสตอบประการใด เวตาลจงทลวา "ขาพเจาจะเลานทานซงเปนเรองจรงถวายในบดน พระองคจงฟงเถด"

31

เรองท ๑ในกรงพาราณสมพระราชาทรงศกดใหญครองราชยสมบต ทรง

นามพระประตาปมกฏ มราชบตร ทรงนามวชรมกฏ มเรองดงตอไปน

เชาวนหนง พระวชรมกฏกบสหาย ชอพทธศรระ พากนขมาออกเทยวลาเนอในปา พทธ- ศรระเปนบตรของประธาน คอหวหนาอำมาตยในพระนครนน ชายหนมทงสองขมาไปในปา พบสระใหญสระหนงมกำแพงลอมรอบรมสระเปนทรมรนตลบดวยกลนดอกไม ฝงนกคอหงสแลนกจากพรากเปนตน ลงลอยอยในสระ ในหมดอกบวอนชกานขนมาพนนำเปนทชวนชม แมลงภทงหลายพากนรอนอยเหนอนำ แลกนรสดอกบวในสระนน พระราชบตรแลสหาย ไมเคยไปพบสระนนในปาตางกพศวงจงลงจากหลงมา ผกมาไวแทบใตตนไม แลวเดนเขาไปรมสระชำระพระพกตรและหตถ แลวกเขาไปในศาลพระมหาเทพซงอยใกลฝงสระ ตางคนกระทำการนอบนอมแลสวดมนต

สกครหนงมหญงสาวเปนอนมาก หอมลอมดวยทาสพากนมาทรมสระฟากโนน ครนมาถงกยนสนทนาแลสำรวลกนอยทขอบสระ

32

บางนางกลงอาบนำ แตนางผเปนหวหนาคอพระราชบตรนนมไดลงสระนำ เสดจเดนเทยวเลนใตรมไมกบนางอกคนหนงหางฝงนางออกไป

ฝายพระราชบตรปลอยใหพทธศรระนงสวดมนตอยในศาลพระมหาเทพคนเดยว พระองคเสดจออกจากศาลเดนเดยวไปในหมไม มชาพระราชบตรแลพระราชธดากสบพระเนตรกน นางสะดงเหมอนหนงตกพระหฤทย พระราชบตรทรงใฝฝนในทนทททอดพระเนตรเหนนาง แลตรสออกมาวา "กามเทพเอย เหตไรทานจงมารบกวนเราเชนน" พระราชธดาไดยน ทรงยมหยดยนดกรยาพระราชบตร เพราะเธอตกประหมามรจะกลาวแลทำประการใดได นางนงดอยครหนงกทำการเหมอนพโรธตรสแกหญงสหายซงแสรงหนหลงเกบดอกมะลวา เหตไรจงปลอยใหชายหนมมายนจองดนางอยเชนน ฝายหญงสหายเมอไดยนดงนน กหนมากลาวคำเกรยวกราดขบไลใหพระราชบตรไปเสยจากท แลใหพาความละลาบละลวงไปเสยดวย มฉะนนจะเรยกทหารมาจบตวทงลงไปในสระใหสมแกโทษ ฝายพระราชบตรยนตกตะลงดนาง มไดยนคำทหญงสหายกลาวข นางทงสองเหนดงนนกพากนเดนหางออกไป

33

ครนถงขอบสระฟากขางโนน พระราชธดากเหลยวดว าชายหนมผตกประหมายงนงอยกบทหรอทำอยางไรตอไป ครนเหนพระราชบตรยงยนจองดอย นางกทรงยมแลวเสดจลงไปทขอบสระ เกบดอกบวดอกหนงชขนไหวฟาแลวเอาเสยบเกศาแลวทดทกรรณ แลวกดดวยทนต แลวทงลงเหยยบดวยบาท แลวกลบหยบขนปกทอระ ครนทำเชนนแลวนางกเสดจไปขนยานกลบคนสนเวศนแหงนาง

ฝายพระราชบตร ครนนางไปแลวกเรารอนในพระหฤทย เสดจกลบไปยงศาลพระมหาเทพ พบพทธศรระเดนออกมาจากศาล พระราชบตรกรบสงวา "สหายเอย ขาไดเหนนางหนงงามนก จะเปน นางดนตรของพระอนทรในสวรรค หรอจะเปนนางมาจากทะเลหรอธดาแหงนาคราช หรอบตรพระราชาในแผนดน กหาทราบไม" พทธศรระผจะเปนอำมาตยมปญญาในภายหนาทลวา "พระองคจงกลาวโฉมหนานางใหขาพเจาฟงเถด" พระราชบตรตรสวา "พกตรนางเหมอนพระจนทรยามเพญ ผมเหมอนหมผงอนเกาะหอยอยบนชอดอกไม ปลายขนงยาวจรดถงกรรณ โอษฐมรสเหมอนจนทรามฤต เอวเหมอนเอวสงห ทรงดำเนนเหมอนราชหงส กลาวเทยบเครองแตงกายนางคอสขาว กลาวเทยบฤดนางคอวสนตฤด กลาวเทยบ ดอกไมนางคอพทธชาด กลาวสำเนยงนางคอนก

34

กาเหวา กลาวความหอมนางคอชะมดเชยง กลาวความงามนางคอพระศร กลาวความเปนนางคอความรก ถาขามไดนางมา ขาจะไมทรงชวตไปเปนอนขาด ขาไดตกลงในใจเชนนแลว"

พทธศรระไดฟงพระราชบตรตรสดงนน กมไดรอนใจ เกรงจะปลงพระชนมลงในกลางปา เพราะเคยไดยนพระราชบตรตรสอยางเดยวกนทกครงทไดเหนนางงาม มไดคดวาจะเปนไปลกซงยงกวาคราวกอนๆ พทธศรระจงทลวา ถาไมขนมาเดยวนคงจะคำอยกลางปาไมกลบถงนครไดในเวลาอนควร พทธศรระกลาวดงนนแลว เจาแลขากชวนกนขนมาหนกลบเขาเมอง

ในเวลาเดนทางอยประมาณ ๓ ชวโมงนน ชายหนมทงสองเกอบจะมไดสนทนากนเลย พระวชรมกฏนงนกถงนางมไดรบสงประการใด เมอพทธศรระทลอะไรกตองทลดงๆถงสามสครง จงจะตรสตอบคำเดยวหรอสองคำเปนอยางมาก ฝายพทธศรระเมอเหนพระราชบตรนงอยดงนน กมไดทลอนใดตอไป คดในใจวาถาพระราชบตรอยากไดความเหนแลความแนะนำกใหหารอมาเถด

พทธศรระคดดงน เพราะดำเนนความคดตามวธของบดาผเปนอำมาตยมปญญา ซง มไดใหปญญาแกผใดทมไดขอนนเปนอนขาด ถงแมผทขอปญญาบางทกไดเหนสงตรงกนขาม อนผฉลาด

35

ไมเรยกวาปญญาเปนอนขาด

ฝายพทธศรระ เมอขมานงๆ เวลานนกตรกตรองขอความลกลบอนหนง ซงขนตนไวแตเวลาเชาเพราะชายหนมคนนมวธฝกฝนปญญาใหคมกลา คอเมอตนขนเชากคดตงปญหาถามตวเองขอหนงซงมใจความลกลบ แลตรกตรองตอบปญหานนทกขณะ ทมเวลาวาง ขอความทลกลบแลละเอยด ถาเกยวกบปญหานนกนำเอามาตรกตรองจนสนเชง แลเมอไดทำเชนนมาสองสามปกควรเปนทเชอไดวา ชายหนมคนนมปญญารงโรจนมาก

ครนกลบถงวงในตอนคำ พระราชบตรกบรรทมกระสบกระสายอยตลอดคน แลเปนเชนนนตลอดวนร ง คร นว นทสองถงแกประชวรมอาการเปนไข การเขยนการอานการกนการนอนกงดหมด ราชการซงพระราชบดามอบเฉพาะพระองคกงด การอนๆ กงด เพราะรบสงวาจะสนพระชนมอยแลว ครนพระชนมยงไมสนกทรงเขยนรปนางงามผเกบดอกบวมาทำแปลกๆ จนฝงอยในพระหฤทย กลาวกนวาเขยนเหมอนอยางทสด ครนเขยนแลวกบรรทมพศดรป ดวยพระเนตรอนฉำดวยนำ อกครหนงลกทะลงขนฉกรปนนเสย แลวชกพระเศยรประหนงว าพระเศยรไดกระทำความผดเปนขอใหญ แลวกเขยนรปนางอกรปหนงงามยงกวารป

36

กอน

อกวนสองวน พระราชบตรตรสใหเรยกพทธศรระเขาไปเฝา พทธศรระทราบอยหลายวนแลววาคงจะเรยก ครนเขาไปเฝาถงทบรรทม เหนพระราชบตรพระพกตรเผอดแลทรงบนวาปวดพระเศยร พทธศรระทราบอยแลววาจะรบสงเรองอะไร แตยงไมกลารบสงเพราะราชบตรแลสหายคนนไดสนทนาเรองผหญงหลายครงแลว พระราชบตรตรสครงไร พทธศรระกยมเยยแลกลาวลบหลหญงอยางเรยวแรงแลยงกลาวตเตยนชายทหลงรกหญงอยางเรยวแรงยงไปกวาตเตยนหญงเสยอก เหตดงนพระราชบตรจงอำองยงไมกลาวเรองทอยในพระหฤทย พทธศรระรทแลอยากใหตรสออกมาจงทลวา

"โรคชนดนตองเสวยยาขมแลอดของแสลงใหจรง มฉะนนโรคไมบรรเทาได"

พระราชบตรไดฟงพทธศรระสำแดงความรอนใจ ดงนนกสนความอำอง พระหตถจบมอพทธศรระนำพระเนตรตกตรสวา

"ชายใดเขาเดนในทางแหงความรกชายนนจะรอดชวตไปมได หรอถายงไมสนชวต ชวตกมใชอน คอความทกขทยดยาวออกไป

37

นนเอง" พทธศรระทลวา "พระองครบสงถกเปนแนแลว กวโบราณยอมกลาววา วถแหงความรกนนไมมตนแลไมมปลาย บรษพงตรกตรองใหถองแทแลวจงวางเทาลงในวถนน ผมปญญารสงทงสามคอความใคร หญงหนง กระดานสกาหนง การดมนำเมาหนง อาจใหผลแกคนในทางทไมอาจทำนายได เหตดงนนวธ ท จะปฏบตการทงสามสงนดทสดกคอไมปฏบตเสยเลย กลาวอกนยหนงกคอเวนใหขาด แตวธของโลกน ถาไมมววตวเมยกตองรดนมตวผแทน" คำสอนของผมปญญากลาวเชนน จะแปลวากระไรกตาม พระราชบตรยอมจะทรงเหนวาเปนคำสอนทกลาวชาไปไมทนกาลเสยแลว เธอนงอยครหนงจงตรสวา "ขาไดยางเทาเดนทางนนเสยแลว ทส ดแหงทางจะเปนความทกขหรอความสขกตามบญตามกรรม" ตรสดงนนแลวกทรงถอนใจใหญ ฝายพทธศรระเหนพระราชบตรมอาการดงนน กคดสงสารจงทลถามวา "นางนนคอนางซงพบทสระในปานนหรอ" พระราชบตรพยกพระพกตร พทธศรระทลถามวา "เมอนางจะไปนนนางไดกลาวอะไรแกพระองคหรอเปลา หรอพระองคไดกลาวอะไรแกนางบาง" พระราชบตรตรสวา "ไมไดกลาวอะไรแกกนเลย" พทธศรระกลาววา "ถาเชนนนกยากทสดทจะไดนางมา" พระราชบตรตรสวา "ถาเชนนนขากใกลเวลาตาย แลชวตเปนความทกขตงแตบดนไปจวบ

38

เวลาขาดลมหายใจ"

พทธศรระคดขดใจทพระราชบตรพดนอกเรอง เพราะการกลาวถงความตายไมใชทางทจะไดนางมาเปนอนขาด พทธศรระนงอยครหนงจงทลถามวา "นางไมไดใหสญญาอะไรบางหรอ พระองคจงเลาใหขาพเจาฟงใหละเอยด คนไขทบอกอาการโรคครงๆ กลางๆ ไมมประโยชนเลย" ครนพทธศรระทลดงนน พระราชบตรกตรสเลาตงแตตนจนปลาย กลาวโทษพระองคเองทตกตะลงแลสะทกสะทานมไดกลาวอนใดแกนาง ในทสดเลาถงกรยาทนางเกบดอกบวมาทำทาตางๆ พทธศรระไดยนดงนน กนงตรองอยสกครหนงแลวทลพระราชบตร สำแดงคณชวแหงแหงความสะทกสะเทนในขณะทอยใกลหญง ถาพระราชบตรจะเปนผมความสขตองสำแดงพระองคเปนคนกลาในคราวหนาทพบนางจงจะสำเรจประสงค พระราชบตรตรสสญญาวาถาไดพบนางกจะเปนคนกลาตามคำสอนนน แตเมอไมพบจะกลาอยางไรได พทธศรระกลาววา "พระองคจงสงบลงบางเถด ขาพเจารชอนางแลทอยของนางแลว เมอนางเกบดอกบวขนชไหวไปในฟานน คอนางสำแดงความยนดตอเทวะทไดอำนวยใหนางไดพบพกตรอนประเสรฐของพระองค"

39

พระราชบตรไดทรงฟงกยมออกมาได แลยมครงแรกในเวลาหลายวน พทธศรระทลตอไปวา "เมอนางยกดอกบวขนทดหนน เปนทหมายใหทราบวานางเปนชาวเมองกรรณาฏกะ แลเมอนางกดดอกบวดวยทนตนนนางทำสญญาณใหทรงทราบวานางเปนราชธดาทาวทนตวต พระองคยอมทราบวา ทาวทนตวตนเปนอรใหญของพระราชบดาแหงพระองค ไมมทาทางจะปรองดองกนไดเปนอนขาด " พระราชบตรไดยนดงนน กครางดวยความเศราพระหฤทย พทธศรระกลาวตอไปวา "เมอนางเหยยบดอกบวนน นางใหเครองหมายวานางชอปทมาวด แลเมอนางเอาดอกบวปกทอระนนเปนทหมายวา พระองคสงอยในหฤทยแหงนาง " พระวชรมกฏไดทรงฟงดงนนกผดลกขนดวยความยนด อาการไขกเปลองปลดไปทนท ทรงกำลงกระปรกระเปราเหมอนแตกอน ตรสชมความรอบรของพทธศรระ พลางรบสงออนวอนใหช วยทลขออนญาตพระราชบดาไปยงนครอนเปนทอยแหงนางนน

ฝายพทธศรระโดยความภกดต อราชบตร ก เข าไปทลพระราชาธบดวา พระราชบตรไมใครทรงสบาย ควรเสดจเทยวในประเทศตางๆ เพราะพระกายตองการเปลยนนำพระหฤทยตองการเปลยนทอย ครนพระราชบดาประทานอนญาตแลว พระวชรมกฏกหยดพกอยรมทาง แลวพทธศรระกแตงตวเปนคนเดน

40

ทางขนมาไปหลายวน ถงนครกรรณาฏกะกหยดพกอยรมทาง แลวพทธศรระกนำพระราชบตรออกเทยวถามหาหญงผมปญญาโดยอธบายวาตองการจะใหดเคราะหในอนาคต แลชแจงตอพระราชบตรอกขนหนงวาหญงเอาใจใสตอกจการในอนาคตนน ยอมจะเออเฟอตอกจการปจจบน ดวยเหตดงนนควรสบหาหญงหมอดเปนผชวยใหสำเรจกจอนประสงค

พทธศรระเทยวถามอยครหนง มผชหญงแกผหนงซงนงปนฝายอยหนากระทอม พทธศรระจงเขาไปหาหญงแกนน กระทำการเคารพเปนอนดแลวพดวา "ขาพเจาเปนพอคามาจากเมองไกลสองคนดวยกน สนคาของเราตามมาขางหลง เราลวงหนามากอนเพอจะหาทพก ถามารดายอมใหเราพกในเรอนน เราคงจะอยเป นสขแลใหเง นแกมารดาโดยอตราอนสง " ฝายหญงแกน นนอกจากเปนหมอด ยงเปนผรลกษณะคนอกดวย ครนเหนเคาหนาชายหนมทงสองกชอบ เพราะควกวางแลปากมลกษณะวาไมตระหน จงตอบพทธศรระวา "กระทอมนเหมอนหนงเรอนของทาน เชญมาพกอยใหสบายเถด" พดเทานนแลวกพาชายหนมทงสองเขาไปในเรอน กลาวตเตยนความรงรงของตนเองแลวเชญใหชายทงสองพกผอนกายอยในเรอนนน สกครหนงหญงแกกลบมายงหองซงชายหนมทงสองพก พทธศรระจงถามวา "มารดาอยทนม

41

ความสขอยหรอ ญาตวงศสหายอยพรอมกนหรออยางไร แลมารดาหากนทางไหน" หญงแกตอบวา "ลกชายของขาเปนคนใชสนทของทาวทนตวตผเปนพระราชาของเรา ขาเปนนางนมของนางปทมาวดพระราชธดาองคใหญ ครนขาแกชรากมาอยในเรอนน ไมตองกงวลการหากน เพราะพระราชาประทานทกอยาง ขาไปในวงเฝาพระราชบตรวนละครง นางเปนหญงงามอยางประหลาด เปนคนดมปญญาหาเสมอมได"

พระวชรมกฏพกอยทเรอนหญงแก อนเปนนางนมของพระราชธดาหลายวน แลกระทำใหนางนมเออเฟอรกใครดวยความไมตระหน ดวยวาจาออนหวานและดวยรปสมบตของพระองค ครนคนเคยแลรใจกนมากขน พระวชรมกฏกตรสถงพระราชธดา แลกลาวแกหญงนางนมวา เมอไปเฝานางปทมาวดคราวหนาขอใหชวยถอหนงสอไปถวายฉบบหนงจะไดหรอไม นางนมมความยนด เพราะเปนธระของนางนมทจะตองยนดตามแบบนทานชนดน จงกลาวแกพระวชรมกฏวา "ลกเอย ไมจำเปนจะตองคอยถงพรงน เจาจงเขยนหนงสอเถด มารดาจะถอไปเดยวน" พระวชรมกฏพระองคสนดวยความยนด รบเสดจไปหาพทธศรระ ซงนงอานหนงสออยนอกเรอน แลวรบสงบอกวา นางนมรบแลวทจะถอหนงสอไปถวายพระราชธดา ปญหายงมแตเพยงวาจะเขยน

42

หนงสออยางไรจงจะด จะผกประโยคแลใชศพทชนไหนจงจะถกพระหฤทยนาง จะใชศพทเรยกนางวา "แกวตาแหงต" จะเบาไป แลศพท "โลหตในตบแหงขา" จะหนกไปดอกกระมง อนงการแตงหนงสอสำคญเชนนนจะทำใหแลวเรวทนในวนนนกยาก เปนเรองทหนกพระหฤทยอย ฝายพทธศรระเมอไดยนดงนนกทลวา อยาใหทรงเดอดรอนเลย จะทำถวายใหเสรจ แลวพทธศรระกไปหยบเครองเขยนมานงเขยนอยครหนง ครนสำเรจแลวกพบหนงสอนนปดผนก เขยนรปดอกบวลงบนหลงผนกดอกหนง แลวสงถวายพระราชบตร พระราชบตรกนำหนงสอนนไปสงใหหญงแกนางนมถอไปถวายพระราชธดา

นางนมไดรบหนงสอแลวกรบเขาวงไปทตำหนกพระราชบตรตามเคย ฝายนางปทมาวดครนเหนนางนมเขาไปเฝา กตรสเรยกใหนงแลสนทนาดวย นางนมพดถงเรองอนๆ อยสกครจงจงทลวา "เมอนางยงอยในความเปนเดกออน ขาไดเลยงดนางมาดวยความภกด บดนเทพดาใหรางวลแกขาดวยประทานความงาม ความไมมโรค แลความดแกนางในเวลาททรงจำเรญเพยงน หวใจของขาจะใครเหนความสขของนางยงๆ ขนไปตราบชวตขาหาไม นางจงทรงอานหนงสอนซงมาจากชายหนมงามทสด แลดทสดซงขาไดเคยเหนเปนขวญตา"

43

พระราชธดาทรงรบหนงสอไปทอดพระเนตรดอกบวบนหลงผนก แลวทรงเปดออกอานพบอนทรวเชยรฉนทดงน

o ไดเหนพระเพญโฉม ดจโสมสวางหน

ราดเรากำเดาดล จตเดอดบเหอดลง

o ศรทรงอนงคแผลง พษแสรงจะเสยบองค

ปกในหฤทยตรง อระแคนเพราะแสนคม

o วนพบประสบพกตร ศภลกษณมโนรมย

อมใจจะใครชม บมพรบกระหยบตา

o เพญโสมบเพญศร ดจน ณ เวหา

แสงสองบผองปรา กฎอยางพระนางนวล

o งอนงามอรามโรจน ฉวโชตประชนชวน

แขงขนพระจนทรบวรณ ศศแนจะแพนาง

o ยามยลพมลโฉม อระโหมพระเพลงพลาง

44

รอนรกตระหนกกลาง จตขาศขาดร

o นางกลบและลบเนตร กเทวศทวคณ

เรารอนบผอนภล พษรกประจกษแด

o คดไปกใจหาย เพราะกระตายจะหมายแข

เวยนหวงระวงแล ศศไซรบไยด

o อานางสอางรตน วรขตยนาร

โปรดดวยอำนวยช วะบตดสลดตฯ

พระราชธดาทรงอานหนงสอตลอดแลวกสำแดงอาการพโรธ ตรสแกนางนมดวยสำเนยงอนขนแคนวา "นแกเปนอะไรไปจงบงอาจนำหนงสอนมาให คนโงทเขยนหนงสอน แตงฉนทไมเปนกแคนจะแตงกบเขาดวย คนแตงฉนทเลวๆ เชนนยงอาจมาแตงถวายพระราชธดา อยากรวาเรยนหนงสอมาแตสำนกไหนจงเลวถงเทาน" นางตรสพลางทรงฉกหนงสอตอนทวา "ศศไซรบไยด" สงใหนางนมแลวตรสวา "แกจงนำเอาคำตอบนไปใหชายทแตงฉนทไมเปน แลตวแกเองจงอยาทำเออมอาจถอหนงสอเขามาเชนนอก

45

เปนอนขาด"

หญงแกนางนมไดฟงพระราชธดากรวถงเพยงนนกเสยใจรบกลบไปบาน พบพระราชบตรตามทางกเลาใหฟงทกประการ พระราชบตรไดทรงฟงแลอานคำตอบแลวกเสยพระหฤทยยงนก เมอทรงดำเนนกลบนนทรงคดถงวธทำลายชวตตนเองหลายอยาง เชน กระโดดนำ ผกคอตนเองแขวน แทงอกตนเอง เปนตน ยงไมทนตกลงวาอยางไหนจะดกพอถงทพก พบพทธศรระนงอยหนาเรอน กตรสเลาใหฟงแลทรงสำแดงความเสยใจยงนก

พทธศรระนงฟงตลอดแลวทลวา "พระองคอยาเพอตตนเองกอนไข จงทรงตรกตรองใจความทนางตรสใหถองแทกอน ตอไปขางหนาเมอพระองคไดสมาคมกบหญงมากๆ แลว จะทรงทราบวาเมอหญงกลาววาไมไยดนนแปลวายนด เพราะฉะนนตามทเราทำมาเพยงนน บว าสำเร จดงหมาย อนงเม อนางทรงถามวาพระองคทรงเรยนหนงสอจากสำนกไหนนน ถาจะแปลเปนภาษาผชายแปลวาทานคอใคร"

พระวชรมกฏไดทรงฟงดงนนกยนด ครนวนรงขนกทรงบอกนางนมวา พระองคเปนยพราชกรงพาราณสใหนางนมเขาไปทลพระราชธดาเถด ฝายนางนมไดทราบดงนนกดใจ แตกลาววาทราบมา

46

แตแรกแลว เชาวนนนกเขาไปในวงเฝาพระราชธดาทลวา

"พระยพราชซงนางไดทำใหมใจใฝฝนตงแตวนทไดเหนกนรมสระ เมอวนขน ๕ คำ เดอนกอนนน เสดจมาทเรอนขาพเจาแลใหขาพเจามาทลวาพระองคเสดจมาแลว นางทำกรยาเปนสญญาณทรมสระอยางไร กจงทำตามสญญาณนนเถด พระราชบตรองคนทรงศกดสมควรแกนางแท นางจงฟงคำขาพเจาเถด"

นางปทมาวดไดทรงฟงดงนนกสำแดงความโกรธยงกวาครงกอน นางเสดจลกไปเอากระแจะจนทนละเลงบนพระหตถทงสองพระหตถแลวตบเขาทแกมนางนมทงสองแกม ตรสวา "แกจงรบไปจากวงนโดยเรว มฉะนนจะตองรบโทษยงกวาน แกจำไมไดหรอวาขาหามไมใหเอาเรองนมาพดตอไปเปนอนขาด" นางนมอกจากวงกลบไปทลพระวชรมกฏ ตางคนเสยใจทไปหลงเชอพทธศรระ

ครนเลาความใหพทธศรระฟง พทธศรระกทลพระราชบตรวา "พระองคอยาทรงตกใจ การทพระราชธดาเอากระแจะจนทนทาแกมนางนมดวยนว ๑๐ นวนน หมายความวากลางคนยงมแสงพระจนทรอยอก ๑๐ คน เมอพน ๑๐ คนไปแลว นางจะออกมาพบพระองคในท ม ด พระองคจงหกความกระวนกระวายใน

47

พระหฤทยคอยไปอก ๑๐ วนเถด"

พทธศรระทลแปลกรยาแหงพระราชธดาแลว กทลตอไปวานางองคนเหนจะฉลาดเกนทจะเปนความสขแกสาม เพราะฉะนนพระราชบตรควรหยดยงชงพระหฤทยด แตในขณะทยงมเวลาจะถอนพระองคได คำตกเตอนอนน พระวชรมกฏไมทรงฟงเลย

ครนพนกำหนด ๑๐ วนไปแลว ชายหนมทงสองกใหนางนมเขาไปเฝาพระราชธดา คราวนนางเอาหญาฝรนทานวพระหตถ ๓ นวแลวประไวบนแกมนางนม ครนนางนมกลบมาเลา พทธศรระกอธบายวา นางขอผลดอก ๓ วน เพราะยงประชวรพระโรคลำดบเดอน วนทสเปนวนนดใหเสดจ ครนวนทสนางนมเขาไปเฝาอกครงหนง คราวนพระราชธดากรวมาก เสดจทรงฉดตวนางนมไปทประตดานตะวนตก ทรงผลกใหออกประตนน แลตรสวาถากลบเขาไปอกจะตดวยแส

ครนนางนมกลบไปเลาใหพทธศรระฟง พทธศรระอธบายวา พระราชธดาเชญพระราชบตรใหเสดจไปพรงนเวลากลางคน แลใหเขาทางประตดานตะวนตก ครนเวลากลางคนวนรงขน พทธศรระทลเตอนพระวชรมกฏใหเตรยมพระองค พระวชรมกฏไมตองใหมใครเตอน กำลงแตงพระองคอยแลว แทจรงแตงพระองคอย

48

หลายชวโมงจงเสรจ ครนแลวกเสดจออกมาถามพทธศรระวา ใชไดหรอยง พทธศรระทลตอบวางามมาก แลวทลเตอนอกครงหนงวา สงเกตเหนนางฉลาดเกนไป ถาจะไดเปนเมยเหนจะไมมสขอยางเมยโงๆ

ครนเวลาเทยงคน ชายหนมทงสองกพากนออกเดนไปยงประตดานตะวนตกแหงพระราชวง ครนถงประตเหนปดงบแง พทธศรระกยองเขาไปดเหนนายประตนงหลบอย แลเหนหญงคนหนงมผาคลมหวยนคอยอยขางใน พทธศรระกยองกลบไปทลพระราชบตร พระราชบตรกเสดจยองเขาประตไป พทธศรระคอยอยสกครหนงกกลบไปทพก ฝายพระราชบตรครนเขาไปในประตแลว หญงทยนคอยอยกจบพระหตถแลทำสญญาณใหเดนเบาๆ แลวนำไปตามทางมด บางแหงจดไฟรบหร สกครหนงไปถงบนไดศลากพากนขนไปบนตำหนกพระราชธดา พระวชรมกฏเสดจออกจากทมดเขาไปทสวางกมวพระเนตรอยครหนง ประเดยวทอดพระเนตรดรอบหองเปนทงดงามแตงดวยเครองบำรงความสำราญตางๆ กลนควนเผาเครองหอมแลกลนดอกไมหอมตลบไปทงหอง ตะเกยงเงนซงจดดวยนำมนหอมกสงกลนอนพงสดดม ขางหนงมดอกไมกองรอบเตยงลาดผาขาวปกดวยเสนทอง โรยดวยดอกพทธชาดซงเกบใหมๆ อกขางหนงมภาชนะรองหบหมากแลขวดนำดอกไมเทศ ม

49

ถาดรองเครองหอมตางๆ แลภาชนะรองเครองหวานหลายอยาง มนางกำนลคอยรบใชประจำท บางกมหนาทอานกาพยกลอน บางกมหนาทฟอนรำแลบรรเลงดนตร รวมความวาเครองสำราญตาสำราญใจมากอยางมอยในหองนน

สกครหนงพระราชธดาเสดจเขามาเปลองผาคลมพระพกตรออกสำแดงพระองคใหเหน พระวชรมกฏสะดงดวยความยนด นางเชญพระราชกมารใหนง ทรงชโลมพระองคดวยกระแจะจนทน แลโปรยนำกหลาบถวาย แลวทรงโบกพดอนทำดวยขนนกยงมดามทอง พระวชรมกฏตรสแกนางวา

"พระหตถอนออนของนางนไมสมควรจะโบกพด นางจงหยดเสยเถด ขาไดเหนนางกมความเอบอมในใจ แมไมตองพดกเยนพออยแลว นางจงประทานพดใหขาเถด" นางปทมาวดยมพลางทลวา "พระองคทรงอตสาหเขามาถงทน เปนพระเดชพระคณนกหนา สมควรขาพเจาจะปฏบตพระองคดวยความกตญญ" ขณะนนนางกำนลคนโปรดเขามารบพดไปถวายอยงาน ทลวา " หนาทปฏบตของขาพเจา สองพระองคจงทรงสำราญเถด"

เวตาลเลามาถงเพยงนกหยดพกครหนง แลวเลาตอไปวา "ครนเวลารงเชา นางปทมาวดกซอนพระราชกมารไวในทลบ ครนกลาง

50

คนกทรงสำราญอยางคนกอน พระราชกมารมความสขจะหาเสมอมได โลกใหญกวางกทรงลมหมด คงเหลออยแตโลกในตำหนกนางเทานน ฝายนางปทมาวดเปนหญงเฉลยวฉลาด เมอไดสามทปญญาออนกยงผกรกแนนขน ดงคำโบราณกลาววา คนตรงกนขามในเชงปญญายอมลอใจกน ในชนตนนางตงแตงใหพระสวามเปนคนปราดเปรองโดยอธบายวานำนงไหลลก เมอพระราชกมารไมใคร ตรสกนกวาคงจะมความคดรงโรจนนงไวในพระหฤทย คนมควกวางแลโคงงามเชนนจะไมฉลาดอยางไรได คนมหนวดนาดเชนนนคงจะตองเปนผมใจโอบเอออยเอง คนมตาเชนพระราชกมารจะไมเปนคนกลานนไมได นางปทมาวดหลงคดดงนในชนตน

ครนตอมากเหนพระสามฉลาดเฉลยวนอยลง แตความเสนหาของนางมไดลดหยอน กลบจะมากขน เปนตนมาวาเมอสอนใหทรงทองกาพยกลอน เธอจำไมใครได นางกทรงพระสรวลเหนนาเอนด เมอเธอพดสนสกฤตผดไวยากรณกเหนนารก เมอเธอสบถกเหนไพเราะ

ตอๆ มานางกสงสยวาจะมใครอกคนหนง ซงลวงรกบพระสวามในเรองลอบรกกบนางน แตนางกมไดทลถามตรงๆ เปนแตสงเกต

51

วาจาทตรสแลทลไลเลยงออมคอม จนในทสดวชรมกฏทรงเลาใหนางฟงถงพทธศรระผมปญญา เรมแตความเหนทบถมหญงทงหลายตลอดจนแปลกรยาตางๆ ทนางไดทำเปนเครองสญญาณ ในทสดความเหนของพทธศรระวา นางฉลาดเกนทจะเปนเมย ซงเปนความสขแกผวนนกตรสเลาดวย

นางปทมาวดทรงคดในใจวา "ถาเราไมแกแคนชายคนนนได ขอใหเราเกดเปนลาของคนทำสวนในชาตหนาเถด" ทรงคดดงนแลว นางกตรสชมความฉลาดของพทธศรระยกขนไปถงฟา ตรสวาทรงรสกบญคณของชายผนนทไดชวยใหนางถงความสข แลสำแดงประสงคจะใครพบพทธศรระสกครงหนง

ฝายพระวชรมกฏเสดจซอนอยในนเวศนนางประมาณเดอนหนงกรำลกถงโลกภายนอก เธอเสวยมากไป ไมไดออกขมาลาเนอบอยๆ เหมอนแตกอนกเกดไมสบาย พระพกตรและพระเนตรเหลอง มอาการหาวดงซงคนตบพการมกจะเปน บางเวลากปวดพระเศยรแลเสวยอาหารไมได จะซอนอยกไมเปนสข

วนหนงอยพระองคเดยวทรงนกดงๆ วา "เราไดทงเมองมากนานแลว แลสหายซงไดชวย ใหเรา ไดรบความสขเชนนกไมไดพบกนมาตงเดอน สหายของเราจะบนอยางไรบางแลจะอยเปนสขหรอไร

52

เรา กไมทราบไดเลย"

ขณะนนนางปทมาวดเขาไปถง ไดยนหางเสยงทตรสกเขาใจตลอด นางเหนเปนชองอนดทจะสำเรจความคด จงตรสหาความพระสามวา พระหฤทยไมยงยนอยากจะเปลยนบอยๆ ครนเหนพระสามตรสปฏเสธ นางกกลาวซำจนเธอจวนจะกรวอยแลว เธอจงตรสอางคมภรโบราณวาภรยาทไมมลก สามควรทงไปหาใหมในปทแปด ภรยาทมลกเกดมาตายหมดในปท๑๐ ภรยาทมแตลกหญงในปท ๑๑ แลภรยาซงกลาวดดนสามนน สามควรทงไปหาใหมทนท

นางไดยนพระสามตรสดงนนกอธบายวาคำทนางกลาวนน มใชกลาวถงความรกระหวางระหวางสองพระองค นางกลาวถงขอทพระสามลมพทธศรระผสหายนนดอก นางตรสวา "พระองคเสดจอยทน พระหฤทยออกไปอยกบสหายเชนนจะมสขอยางไรได พระองคทรงซอนความในพระหฤทยไวดวยเหตใด เกรงวาถาขาพเจาทราบขาพเจาจะเดอดรอนฉะนนหรอ พระองคจงเชอชายาของพระองควาคงจะไมมประสงคใหพระองคเลกรางจากสหายซงมคณแกเราทงสองนนเปนอนขาด" นางปทมาวดทลเชนนนแลวกแนะนำใหเสดจออกไปหาพทธศรระในคนวนนน เพอจะ

53

ไดสนหวงถงสหาย อนงนางจะฝากของออกไปแทนคณพทธศรระบาง พระวชรมกฏทรงยนดตรงเขาสวมกอดนาง กลบทำใหนางโกรธในใจ เพราะเหนวาถนดทรงยนดทจะทงนางไปหาสหาย นางเกรงจะซอนความโกรธไวไมได ก ร บหนไปจดของทจะฝากไปประทานพทธศรระ

สกครหนงนางเสดจกลบมาในหองถอถงบรรจของกนมาสงถวายทลวา ขอใหประทานแกพทธศรระวาเปนของซงนางทำดวยพระหตถ ถงแมคนมปญญากคงจะชมรสซงมในขนมนน

พระยพราชเมอไดลำลานาง สวมองคแลวสอดกรเลา คำลาคำทายกลบเปนคำตนหลายครง แลวกเสดจเลดลอดออกจากวง ครนผานพนประตซงนายประตนงหลบตามเคย ถงถนนใหญกรบทรงดำเนนตรงไปบานหญงนางนม เวลานนเปนเวลาเทยงคนแมฉะนนพทธศรระยงนงอยหนาเรอน ครนพระยพราชเสดจไปถงตางกแสดงความยนด พระวชรมกฏตรสแสดงความรอนพระหฤทยทเหนพทธศรระมอาการซบซด พทธศรระทลวาไมไดยนขาวเจาชานานกรอนใจกนไมได นอนไมหลบ จงมอาการเชนน

พระวชรมกฏไดทรงฟงอธบายถงความสำราญในวง ซงทรงคดวาไมยงหยอนกวาความสขในสวรรค ทงยกนางปทมาวดเชดชขน

54

ไปถงฟา เทยบกบนางเทพธดา ซงเปนหมชนทไมเคยทรงพบเหนกจรงอย แตคงจะไมลำเลศเกนนางปทมาวดไปได ทงในความงามแลความเฉลยวฉลาดทกประการ พทธศรระไดยนรบสงยอพระเกยรตนางยดยาวเชนนน กโคลงศรษะยมมไดกลาวประการใด พระยพราชทรงเห นดงน นก ตร สว า "อยางเก าอ กแลว ความสำราญของท านอ ย ใน ค วา มลบ ห ล ป ญญา ของ ผ อ น ไ ม เปลยนแปลงบางเลย ทานคงจะคดอจฉานางเสยแลว อจฉาวามปญญา แลอจฉาวานางรกขา ทานจงเชอขาวานางองคนดหาทเปรยบมได ถงแมทานเกลยดผหญง เมอไดทราบคำสรรเสรญทนางกลาวถงทานทราบคำสงทนางสงมาถง แลทราบรสแหงของกนทนางฝากมาประทานทานจะเวนชมนางไมไดเปนแน นแนะทานจงกนขนมน ซงนางฝากมาใหทานโดยเฉพาะ เปนขนมซงนางทำดวยพระหตถนางเอง"

พทธศรระทลวา "นางสงมาถงขาพเจาอยางไรได อยางไรนางจงฝากของมาประทาน นางไมทรงทราบวามขาพเจาอยในโลกน พระองคไปรบสงถงขาพเจาขนแลวกระมง" พระวชรมกฏตรสตอบวา "คนหนงขานงอยคนเดยวกำลงคดถงทานกมอาการซมเซาไป นางเขามาพบกถามวาเหตไรจงเปนเชนนน ขากตอบนางตามจรงแลเล าใหฟ งถ งท านแลความฉลาดของทาน นางได ทราบก

55

อนญาตใหขาออกมาหาทาน แลสงขนมนมาใหทานกน ทานจงกนใหสมศรทธาของนางผทำแลขาผถอมาเถด"

พทธศรระทลวา "พระองคจงประทานอภยแกขาพเจาแลทรงฟงคำทขาพเจาทลนเถด การทรบสงบอกชอขาพเจาแกนางนนไมดเลย ผชายไมควรทำใหผหญงรไดวาความลบซงนางบอกแกมอซายแหงชายนนทราบไปถงมอขวา ถงยงทราบไปถงคนอนดวยยงรายใหญ อกอยางหนงการททรงสำแดงใหนางทราบวา ทรงพระเมตตาขาพเจานนกไมเปนทางด เพราะ ผหญงยอมจะเกลยดเพอนของชายทรก " พระยพราชตรสวา "ขาจะทำอยางไรได เมอขารกนางขากไมอยากปกปดขอความอะไร เมอนางถามกบอกตรงๆ ทงนน " พทธศร ระทลวา "พระหฤทยเชนนเม อพระองคจำเรญพระชนมยงขนกคงจะเปลยน เพราะจะทรงทราบไดวา ความรกระหวางหญงกบชายนน คอการเลนซงตองใชปญญาระหวางคนสองคนทมเพศตางกน ฝายหนงเพยรจะเอาเปรยบมากทสด อกฝายหนงเพยรจะเสยเปรยบนอยทสดทจะเปนได คนทงสองตอสกนบนกระดานสกาเชนน ฝายทปญญาแหลมกวาแลชำนาญกวายอมชนะเสมอ ความไมพดนนเปนสงทหดทำได ถาพระองคทรงซอมอยสกปหนงจะทรงเหนวา การเปดความลบนนยากกวาการปดไปเสยอก ถาจะกลาวถงขนมทนางประทานมาน

56

ขาพเจายอมเอาชวตขาพเจาเปนสนพนนกบชวตหมาวาขนมนผสมดวยยาพษ" พระวชรมกฏตรสวา "เปนไปไมไดเปนอนขาด ไมมใครในโลกนจะทำอยางททานวา ถาคนไมกลวคนดวยกนกตองกลวพระผเปนเจาบาง " พทธศรระกลาววา " ขาพเจาเกดมายงไมเคยรเลยวา ผหญงทกำลงรกกลวพระผเปนเจาหรอกลวอะไรบาง แตขอทขาพเจากลาวนนทดลองไดงายๆ (พดพลางเรยกหมาทนอนอยขางนน แลวโยนขนมใหหนอยหนงกลาววา) "เอา เองไปหาญาตสามหวของเองซงเปนผรบใชมจจราชนนเกด"

หมาไดยนกลกขนกนขนมทพทธศรระโยนให ประเดยวกลมลงขาดใจตาย พระยพราชเหนดงนนกทรงเสยใจเปนกำลง ตรสวา "นางชางเปนเชนนได ไมคดเลยวาจะชวชาถงปานน ขาหลงรกนางนกหนา ไมรเลยวาใจคอหยาบคายมาก ขาจะกลาอยกบนางไปอยางไรได" พทธศรระทลวา "สงใดเกดแลวสงนนยอมเกดแลว จะแกใหกลบไมเกดนนไมได ขาพเจาคดเกรงมาแตแรกแลววา พระราชกมารทรงปญญาหลกแหลมนกคงจะทำอะไรชนดนเปนแน เพราะคนเราไมมใครจะทำอะไรผด จะทำอะไรโงๆ จะทำอะไรนอกคอกเหมอนหญงสาวมปญญา แมจะทำการทมโทษ กทำใหสนทสนมไมได ขาพเจาขออยหางไกลปญญาหญง ขออยกบความโงเขลาจงจะเปนสข" ในตอนน พระราชบตรมไดทรงยกยอง

57

ความฉลาดเลย พทธศรระจงทลตอไปวา "ขาพเจากไดทลกำชบแลวเพราะเกรงจะเปนเชนน แตบดนเมอไดเหนฤทธนางแลวกเบาใจ นางคดไมสำเรจครงนนบวาสนโอกาสทจะทำการเชนเดยวกนอก หรอถาทำกไมใชทำในเรววนน ขาพเจาขอทลถามปญหาขอหนง คอถาไมไดอยกบนางพระองคจะมความสขไดหรอ" พระยพราชทรงถอนใจใหญตรสวา "ไมไดเปนแน"

พทธศรระทลวา "ถาไมไดกตองใชปญญาดวยมความรวาไมไดนนเปนบรรทด เราจะตองประชนหนากบนางในสนามรบ แลเอาชยในเชงอาวธทนางใชเอง อาวธนนคอความหลอกลอ ตามธรรมดาขาพเจาไมเตมใจจะทำกลกบหญง แตนางองคนเหนจะเปนชายาดของพระองคแทจรง การวางยาพษนนางเพยรจะเอาชวตขาพเจา มใชชวตพระองค จะวานางประทษรายตอพระองคไมได พระองคเสดจออกมาครงนนางกำหนดใหเสดจกลบเมอไร" พระยพราชตรสวา "เมอขาสนหวงทานแลวใหกลบเขาไป" พทธศรระกลาววา "ถาอยางนนนางคอยทาเสดจกลบพรงนกลางคน เพราะจะเสดจกลบเขาวงกอนนนไมได ขาพเจาจะขอทลลาไปเขาทนอน เพอจะไดตรกตรองหาทางทจะทำการใหสำเรจประสงค" พ ทธศรระทลดงนนแลวพระราชบตรกเขาทบรรทม พทธศรระกไปนอน

58

กลางคนวนรงขนครนถงเวลาเชาพระวชรมกฏกเสดจเขาวง พทธศรระไปสงเสดจตามทาง ทลวา "ความประสงคของเราคอจะพาตวพระราชกมารไป พระองคจงรบตรศล (คอสามงาม) นไปซอนในพระองค แลเมอพบนางจงสำแดงเสนหาใหมาก อยาตรสเลาถงการทเปนไปเมอคนน นางคอยฟงไมเหนตรสวากระไรกคงจะถามถงขาพเจา พระองคจงตรสบอกนางวาขาพเจากำลงไมสบาย ยงไมไดกนขนมทนางประทานออกมา ขาพเจาเกบขนมนนไววาจะกนคนวนน ในกลางคนเมอนางบรรทมหลบ พระองคจงลอบถอดเครองเพชรพลอยทประดบองคนาง แลวเอาตรศลนแทงทชงฆขางซายแหงนางแลวรบเสดจออกมาหาขาพเจา ถานางบรรทมยงไมหลบจงประทานผงนใหนางดม เมอดมผงนแลวอยาวาแตคน ถงชางกจะหลบเหมอนตายไปจนรงสวาง แมนแทงดวยตรศลกไมตน สวนพระองคเองนน อยาลองดมยานเปนอนขาด"

พระวชรมกฏทรงรบยาจากพทธศรระแลว กทรงเลดลอดเขาไปในวง ในเวลาซงนายประตนงหลบตามเคย ครนถงตำหนกพบนางนงคอยทาอย สององคกสำแดงยนดตอกนตามเยยงอยางหญงชาย ฝายนางปทมาวด แลดพระเนตรแลสงเกตกรยาพระสาม เหนยมแยมแจมใสด นางกหลอกผซงหญงฉลาดชอบหลอก (คอตวเอง) วา อบายทคดไปนนสำเรจประสงค พระสามไมรกล แล

59

ตงแตบดนนบวาไมมใครอน ซงพระสามจะหวงถงตอไป นางทรงนกรนรมยในหฤทยเชนนจนบรรทมหลบไป

ฝายพระวชรมกฏ ครนนางหลบแลวเกรงจะหลบยงไมสนทกเอายาใหดม แลวถอดเครองเพชรพลอยซงประดบองคนางจนหมด เอาตรศลแทงทชงฆซายแลวรบพาเครองประดบหนออกจากวงไปหาพทธศรระ พทธศรระตรวจดของเหลานนแลว กฉวยยามหอยบาเชญใหราชบตรทรงดำเนนตามไป จนถงปาชาแหงหนง พทธศรระกบพระราชบตรกเปลยนเครองแตงกาย พทธศรระเองแตงเปนโยค พระราชบตรแตงเปนศษย แลวซอนเสอผาซงผลดออกนนสำเรจแลว พทธศรระผเปนครจงกลาวแกพระราชกมารผเปนศษยวา

"ทานจงไปในตลาดแลเทยวบอกขายเครองเพชรพลอยเหลาน สำแดงของใหคนเหนมากๆ ดวยกน แลถาใครจบกมทานจงพาตวมาหาขาพเจา"

ครนรงเชาพระวชรมกฏกพาเครองประดบอนมราคาเปนอนมากนนไปเทยวบอกขายในตลาด ครนไปถงรานชางทองรานหนง ยนของใหดแลบอกขายทงถามราคาของเหลานนดวย ชางทองนนเปนคนคาขายโดยสจรตตอเมอจำเปนจะสจรต ครนเหนคนหนม

60

ไมรจกราคาของ นำเอาของราคามากไปบอกขายเชนนนกกลาววาเปนของเลว และจะรบซอเปนราคาเพยงหนงในพนแหงราคาจรง ราคาทชางทองจะรบพระวชรมกฏไมยอมขาย เพราะตองการจะเทยวอวดของเหลานนตอไปอก ครนจะสเดจ ออกจากราน ชางทองกเขากนประตไวแลวกลาววา ถาไมยอมขายจะเรยกตำรวจจบ เพราะของเหลานนชางทองถกขโมยไปเมอ ๒ - ๓ วนนนเอง

ฝายพระราชกมารเมอชางทองกลาวขดงนนกไมทรงหวาดหวนกลบทรงพระสรวล ชางทองลงเลในใจไมกลาเรยกตำรวจมาจรงๆ เพราะทราบวาถาเรยกตำรวจมา สงของเหลานนจะเปนลาภแกตำรวจ ยงกวาเปนลาภแกชางทองหลายรอยเทา ชางทองกำลงตรกตรองยงไมแนใจวาจะทำอยางไรด พอมคนอกคนหนงเขามาในราน คนทมาใหมนนเปนชางทองหลวง ครนเหนเครองประดบเขากจำไดแลกลาววา "เครองประดบเพชรพลอยเหลานเปนของพระราชธดา ขาพเจาจำไดถนด เพราะไดเปนผทำเมอ ๒ - ๓ เดอนนเอง (พดเทานน แลวชางทองหลวงหนไปถามพระราชกมารวา) "เจาไดของเหลานมาแตไหน"

ในเวลาทไตถามกนอยเชนน มคนมายนมงดเปนอนมาก จนขาวทราบไปถงผบงคบการตำรวจ ผบงคบการตำรวจจงใหตาม

61

ตวพระราชกมารแลชางทองทงสองคนไปไตสวน ครนไปถงพรอมกนแลตรวจของกลางแลว ผบงคบการตำรวจกถามพระราชกมารวา "เจาไดของเหลานมาแตไหน จงใหการไปแตความจรง" พระวชรกมารแสรงทำเปนกลว ตรสตอบวา "ครของขาพเจามอบของเหลานใหขาพเจาไปเทยวขาย ในเวลาน ครของขาพเจากระทำการบชาอยทปาชานอกเมอง จะไดของเหลานมาจากไหนขาพเจาหาทราบไม ขาพเจาเปนผไมมความผด ทานจงปลอยตวขาพเจาไปเถด"

ผบงคบการตำรวจไดยนดงนน กใหไปตามพทธศรระมาจากปาชา แลวพาคนทงสองไปเฝาทาวทนตวต ทลความใหทรงทราบทกประการ ทาวทนตวตทรงฟงเรองตลอดแลวกตรสถามพทธศรระวา ไดของเหลานนมาแตไหน พทธศรระไดยนรบสงถาม กคลหนงโครำออกปเปนอาสนะ แลวนงลงชกประคำทองมนตอยเกอบชวโมงหนง จงทลตอบวา

"ขาพเจากลาวคำสตย ดวยมพระมหาเทพเปนพยานวาของเหลานเปนสมบตของขาพเจา คอเมอวนแรมสบสคำกลางคน ขาพเจาไปทปาชาเผาศพเพอจะสวดมนตเรยกแมมด ขาพเจาสวดเรยกอยชานานจงเรยกมาได ครนแมมดมาแลวกทำกรยา

62

กำเรบอกอาจ ขาพเจาจงตองลงโทษแทงดวยตรศลอนน ถกตรงขาซาย ถงกระนนแลวยงดอดงอยอก ขาพเจาจงปลดเอาของเหลานออกไวเสย แลวไลใหไปตามใจ แตเชนนนแลวยงทำกรยากำเรบอยอกชานาน ขาพเจาไมเคยเหนแมมดทดอดงเชนนนเลย ของเหลานขาพเจาไดมาจากแมมดนน โดยประการททลมาเชนน"

ทาวทนตวตไดทรงฟงดงนนกทรงเฉลยวใจขนมา จงตรสใหโยคคอยอยททองพระโรง แลวเสดจขนขางใน พบพระราชมารดากทลวา "พระแมจงเสดจไปยงทอยแหงนางปทมาวด พระราชธดาของขาพเจา แลตรวจดชงฆซายแหงนางวามรอยอนใดบาง แลเปนรอยชนดไหน ขาพเจาจะคอยฟงอยทน" พระราชมารดาเสดจไปครหนง กเสดจกลบมาตรสแกทาวทนตวตผพระราชบตรวา "แมไดไปถงหองนางปทมาวดแลว นางนอนอยในทบรรทม มแผลสามรอยอยทชงฆซาย มอาการเหมอนหนงเจบปวดมาก แมถามวาไดแผลนนมาอยางไร นางตอบวาตะปตำ แตแมไมเคยเหนตะปสามแหลมเชนน นางคงจะไดทกขมากเพราะแผลนน แมจะรบกลบไปดแลรกษามฉะนนอาจเปนเหตใหเกดความเศราโศกในวงศญาต"

พระราชมารดาตรสดงนนแลว กเสดจกลบไปยงทอยแหงพระราชธดา ฝายทาวทนตวตไดทรงฟงดงนนกอำองในพระหฤทย ทรง

63

คดวา " การในเรอนหนง ความคดในใจหนง ความเสยหายหนง ไมควรจะบอกใหใครทราบ เมอนางปทมาวดเปนแมมดเชนน นางกมใชบตรของเรา จำเราจะไปหารอโยคด" ตรสเทานนแลวกเสดจออกไปททองพระโรง ตรสใหศษยของโยคถอยออกไป แลวกตรสถามโยควา "ทานผทรงความรจงบอกแกขาวา หญงทเปนแมมดนน ธรรมศาสตรบญชใหลงโทษอยางไร" พทธศรระผเปนโยคทลวา "ขาแตพระมหาราชา ธรรมศาสตรกลาววา ถาพราหมณหรอววหรอหญงหรอเดก หรอผทอยในปกครองของเรากระทำความผดอนนนทานใหลงโทษไลเสยจากบานเมอง ถงแมจะควรอยางยงทจะลงโทษประหารชวต กลงโทษถงปานนนไมไดเพราะพระลกษมไมโปรด"

พระราชาไดทรงฟงดงนนกประทานรางวลแกโยคเปนอนมาก แลวเสดจขนจากทองพระโรง

ครนเวลาเทยงคนกตรสใหราชบรษซงเปนทไวพระหฤทยจบนางปทมาวดคมตวออกไปนอกเมอง แลปลอยทงไวกลางปาซงมากดวยภตผปศาจแลสงหเสอรายทงปวง

ฝายพทธศรระกบพระราชกมารออกจากทเฝากรบกลบไปปาชา ผลดเครองแตงกายตามเดมแลวกกลบไปเรอนหญงนางนม ให

64

รางวลแกหญงนนมากมายจนแกนงรองไหดวยความยนด แลวชายทงสองกขนมาออกตามพวกราชบรษทพานางไปปลอย ครนพบนางกลางปากชวนไปกรงพราณส

เราทานไมตองสงสยวาเมอการเปนเชนนน นางจะยอมเทยวเตรดเตรอยองคเดยวในปาหรอจะยอมไปกบพระราชกมาร เวตาลเลามาถงเพยงน กทลพระวกรมาทตยวา "พระองคทรงนงฟงมาชานานยงมไดตรสอะไรเลย ททรงนงฟงเชนน กคงจะเปนดวยเพลนเรองทขาพเจาเลา แตเมอขาพเจาเลามาจบเชนนแลว ถาพระองคไมอธบายปญหาทขาพเจาจะถามเดยวน พระองคคงจะตกนรกเปนแน ปญหาของขาพเจานนคอวา ชายหนมหนง สหายของชายหนมหนง หญงสาวหนง บดาของหญงสาวหนง ทงสนควรจะตโทษใครมากทสด"

พระวกรมาทตยตรสวา "ทาวทนตวตเปนผทควรไดรบความตเตยนมากกวาคนอน" เวตาลทลถามวาเพราะเหตไร พระวกรมาทตยตรสวา "พระวชรมกฏนนอยในเวลาทลมหลงหญง เหตฉะนนเสมอกบคนบา จะใหรบผดชอบความประพฤตของตนเองนนไมได พทธศรระเปนขารบใชเจา เมอทำการใหสำเรจประสงคเจาแลวกนบวากระทำการดโดยหนาท สวนนางปทมาวดนนนางเปน

65

หญงสาว เพราะฉะนนอาจฆาคนไดอยเสมอไมนบวาทำอะไรแปลกประหลาด แต ทาวทนตวตนนเปนเจาครองแผนดน ชนมายไมนอย ควรจะรอบรการงานทงปวง ไมควรจะหลงเชออบายตนๆ ยงมทนไดตรกตรองใหละเอยดกใหนำพระราชธดาไปปลอยกลางปาเชนน ควรตเตยนเปนอนมาก "

เวตาลไดยนรบสงกหวเราะดวยเสยงอนดง กลาววา "ขาพเจาจะกลบไปทตนอโศกเดยวน ขาพเจาเกดมายงไมเคยไดยนพระราชาตเตยนพระราชางายดายถงเพยงน" เวตาลพดเทานนแลวกออกจากยาม หวเราะกองฟา ลอยกลบไปเกาะหอยหวอยยงตนอโศกตามเดม.

66

เรองท ๒ฝายพระวกรมาทตย ครนเวตาลหลดลอยไปแลวกยนตะลงนง

อยครหนง จงหนพระพกตรพาพระราชบตรดำเนนไปยงตนอโศก ครนถงกปนขนไปปลดเวตาลลงมาบรรจลงยามแบกดำเนนกลบมา เวตาลกเลาเรอง ซงกลาววาเปนเรองจรงอกเรองหนงดงน

ในเมองโภควด มพระราชกมารองคหนงซงขาพเจาจะกลาวไดวาทรงเกยรตคณ แลทรงศกดประดจดงพระราชบตรแหงพระองคซงตามเสดจอย ณ บดน เวตาลทลดงนน ประสงคจะทลพระราชาทางออมแตพระราชามไดรบสงประการใดเพราะไมโปรดการยอ แตถาจำเปนใครจะตองยอใครแลว พระวกรมาทตยโปรดใหยอพระองคเอง ไมตองใหยอผานคนอน พระหฤทยในขอนเนาวรตนกวยอมทราบ แลใชเปนหลกในการยอพระเกยรต แลใชการยอพระเกยรตเปนหลกแหงความมงคงของเจาบทเจากลอนทงเกานน

เวตาลเลาตอไปวา พระราชกมารองคนนทรงนาม พระรามเสน เปนพระราชบตรของพระราชาธบด ซงขาพเจาจำตองกลาววาผดกบพระองคมาก เพราะพระราชาองคนนโปรดเขาปาลาเนอ โปรด

67

เลนสกา โปรดบรรทมกลางวน เสวยนำจณฑกลางคน โปรดความสำราญซงเปนไปในทางกาม ประกอบดวยคณชวหลายอยาง คณดหายากแตเปนทรกทนบถอของพระราชบตรแลธดา เพราะเธอทรงเอาใจใสทจะใหเปนเชนนน เธอไมวางลงเปนบญญตมาแตสวรรควาจะมเหตอนควรกด มมกด ลกจำเปนตองรกพอใหเตมความรกซงมในใจ มฉะนนกตองตกนรก ไมเหมอนพอแมบางคนซงถอตววาทรงคณธรรมอนด แตใชลกวงตามหลงประหนง...

เวตาลพดไมทนขาดคำ พระวกรมาทตยทรงพโรธเปนกำลงกเออมพระหตถไปขางหลง จบแขนเวตาลเตมกำกระชากดวยกำลงแรง เวตาลรองโอยๆ เหมอนหนงเจบปวดมาก แตถาจะสงเกตกเหมอนแกลงรองเปนเชงเยาะเยย ไมใชรองดวยเจบ เพราะเมอพระราชาหยดกระชาก เวตาลกกลาวตอไปดวยสำเนยงแจมใสวา

พอทงหลายแบงเปนสามประเภท แลถาจะกลาวการจำแนกประเภทแหงแมกฉนเดยวกน พอประเภททหนง เปนคนชนดทกลาวไดโดยอปมาวา มอกกวางสามศอก มใจกวางตามขนาดแหงอก พอชนดนเปนคนใจด ชอบสนก เอาใจลก มกจะจน แตลกรกเหมอนเทวดา พอประเภททสองอกกวางเพยงศอกคบ มใจแคบเข ามาตามสวนแหงอก พ อชน ดน ถ าได ย นข าพเจ าพดด งท

68

พระองคไดยนอยเดยวนกคงคดในใจวาอายตวนมนพดถก กจะจำคำของมนเปนคต ลองดวาจะเปนผลอยางไรบาง คดดงนนแลวกกลบไปบาน ปฏบตการเอาใจลกเปนขนานใหญ แตไมชากกลบเปนอยางเกาเพราะความเทยงในใจไมม พอประเภททสามเปนคนอกกวางศอกเดยวไมมเศษ สมมตเปนทสดแหงความแคบ แลใจกไดขนาดกบอก

พระองคผเปนพระราชาธบดอนสงสด เปนตวอยางพออกศอกเดยวคอประเภททสามน เมอยงทรงพระเยาว พระองคทรงเรยนวชาซงมผสงสอนถวาย เชน ความรทวาไมเรยวเปนตนไมซงคนอาจปนขนไปไดถงสวรรคเปนตน ครนพระองคทรงชนมายถงมชฌมวย กทรงใชความรทเรยนมาในเบองตน ทรงปลกไมเรยวสำหรบใหพระราชบตรปนขนไปสทพยโลก พระองคจะสอนอะไรตนเองกสอนไมได กอนทหนวดแหงพระองคงอกงามเปนชอ ครนเมองอกงามแลวใครจะสอนอะไรพระองคกไมไดเหมอนกน ถาใครเพยรจะทำใหพระองคเปลยนความเหน พระองคกกลาวคำทกวโงๆ กลาวไววา

o อะไรใหมมใชความจรงแน ความจรงแทเกดใหมเกดไดหรอ

อะไรใหมไมจรงทกสงคอ อะไรจรงใชชอวาใหมเอย ฯ

69

แตพระองคกเปนประโยชนแกโลกเหมอนสงอนๆ ในแผนดน เมอทรงชนมายกอยเหมอนอฐซงรบใชการ เมอสนชนมายแลว เถาแลถานอฐแหงพระองคกประสมธาตอยางเดยวกบเถาแลถานอฐแหงผมปญญา

พระราชาทรงจบยามกระชาก เวตาลรองเหมอนเจบ ครนพระราชาทรงหยดกระชาก มนกหวเราะแลวทลตอไปวา ขาพเจากลาวตรงไปตรงมามไดออมคอม เพราะถาไมพดตรง จะตองพดยดยาวจงจะไดความเทาทพดน บดนจะทลเลาเรองตอไปวา

คร นพระราชากรงโภควดเปนอากาศปนกบอากาศไปแลว พระรามเสนกไดรบราชสมบตเปนมรดกสบไป พระรามเสนมนกแกวตวหนง ซงไดรบเปนมรดกจากพระราชบดา นกแกวตวนเปนมรดกมคายงทรพยสนเง นทองทงหลาย มช อวา จ รามน พดสนสกฤตคลองราวกบบณฑต รศาสตรทงหลาย แลมความคดราวกบเทวดา เวนแตถาเทวดาจะไมมความคดแลวกจนใจอย นกจรามนนเปนทปรกษาของพระราชาองคใหมในกจสวนพระองคแลราชการบานเมองทวไป

วนหนงพระราชาตรสแกนกจรามนวา "เจามความรทกอยาง เจาจงบอกแกขาวาขาจะหานางไดทไหนผจะเปนคสมควรแกขา

70

ทกประการ คมภรศาสตรกลาววา ชายจะมเมยไมควรเลอกหญง ในสกลซงกลาวตอไปน แมสกลจะมงคงดวยโค ดวยแพะ ดวยแกะ ดวยทองแลดวยธญญาหารกตองหาม ถาเปนสกลซงไมกระทำการบชาตามบญญต ในคมภรศาสตร หรอเปนสกลซงไมมลกชาย หรอเปนสกลซงไมมใครเคยเรยนพระเวท หรอเปนสกลซงคนมขนขนมากตามกาย หรอเปนสกลซงมโรคตดตอกนมาแตปแลบดา ชายจะเลอกภรยาควรเลอกนางซงมกายไมมตำหน ซงมนามไพเราะ ซงเดนงามเหมอนชางออนอาย ซงมฟนแลผมพอดทงขนาดแลปรมาณ ซงมกายอนออนนม คมภรศาสตรกลาวเชนน เจาจะเหนนางทไหนสมควรแกขาบาง"

นกจรามนทลตอบวา "ขาแตพระราชา ในเมองมคธมพระราชาทรงนาม ทาวมคเธศวร มพระราชธดาทรงนาม จนทราวด นางนจะไดกบพระองคเปนแน นางประกอบดวยความรแลงดงามนก มฉวเหลองแลนาสกเหมอนดอกงา ชงฆเรยวเหมอนตนกลวย เนตรใหญเหมอนใบบว ควจดกรรณทงสองขาง รมพระโอษฐเหมอนใบมะมวงออน พกตรเหมอนจนทรเพญ สำเนยงเหมอนนกกาเหวา กร ยาวถงเขา ศอเหมอนคอนกเขา เอวเหมอนเอวสงห เกศาหอยยาวถงเอว ทนตเหมอนเมลดแหงผลทบทม ดำเนนเหมอนชางเมามน"

71

พระรามเสนไดทรงฟงนกจรามนชมโฉมนางดงนนกเปนทพอพระราชหฤทย เราทานทงหลายจะตองคดวาพระรามเสนเปนแขก อาจเหนงามในทางซงเราทานเหนนาเกลยดเปนทสด อนงนกจรามนเปนนกแขกแลวมหนำซำพดสนสกฤตคลองดวย เหตดงนนความเปรยบของนกคงจะผดกบความเปรยบของทานแลขาพเจา ซงไมใชนกแลพดสนสกฤตไมเปน

จะอยางไรกตามคำชมโฉมของนกนน กระทำใหพระรามเสนคดใครจะไดนางเปนชายาแตยงไมแนในพระหฤทยทเดยว จงตรสเรยกพระราชครไทวะจนตกะเขาไปเฝาตรสถามวา "ขาจะไดใครเปนเมย" พระราชครตรวจตำราแมนยำแลวทลวา "นางทจะเปนพระราชชายาทรงพระนาม นางจนทราวด ไมชาคงจะไดมการววาหะพระองคกบนางองคนน" พระราชาไดทรงฟงกยนด แมไมเคยทรงเหนนางกเกดรกแลใครเปนกำลง จงทรงจดใหพราหมณคนหนงเปนทตไปเฝาทาวมคเธศวร ขอพระราชธดา ทรงสญญาแกพราหมณนนวา ถาจดการสำเรจจะประทานรางวลใหสมกบความชอบ คำททรงสญญานเสมอกบทำให ปกงอกบนหลงพราหมณ มคำกลาววาไมเคยมใครเดนทางเรวเทาพราหมณคนนน

72

ฝายพระราชธดาทาวมคเธศวรมนกขนทองตวหนงพดสนสกฤตคลองไมหยอนกวานกแกวของพระรามเสน นกขนทองนนเปนนางนกชอโสมกา มความรอยในใจหลายรอยเลมสมด จะหานกไหนทรงความรเชนนนไมม ถาจะเวนกมแตนกแกวของพระรามเสนกระมง พระองคทรงทราบวาในกาลโบราณ คนมความรทำสตวพดไดแลเขาใจภาษามนษย แมภาษาสนสกฤตซงใชไวยากรณยากทสด นกกพดไดไมพลาดพลง ดงนกชอจรามน แลนางนกชอโสมกานเปนตวอยาง

การทำใหนกพดไดน กลาวกนวาเปนความคดของนกปราชญคนหนงซงผาลนนกออกใหเปนสองภาค แลวเปลยนรปสมองดวยวธผกรดหวกะโหลกเบองหลง จนหวกะโหลกเบองหลงยนออกมา ทำใหเกดมนสมอง จนถงรคดแลพดไดเปนภาษาคน การทนกปราชญคดทำใหนกรประสาเชนนกมคณดบาง แตมคณชวมาก เหมอนความคดนกปราชญทงปวง คอเมอนกมความคดแลพดไดแลวกคดอยางฉลาดแลพดอยางด คำทกลาวลวนเปนคำสตย ครนมนษยพดเหลวไหล ปราศจากสตย นกกพดตเตยนจนมนษยเบอความสตยเขาเตมท กทงวชาทำใหนกพดไดนนเสย ความรจงเสอมดวยประการเชนน ในปจจบนถานกแกวแลนกขนทองยงพดได กพดเหลวๆ เพราะความจำอยางเดยว ไมใชพดดวยรคดอยาง

73

แตกอน มนษยไมตองเดอดรอนดวยความสตยแหงนกอกตอไป

วนหนงนางจนทราวดพระราชกมาร ทรงนงตรสกบนางนกในทรโหฐาน ขอความทตรสนนไมเปนขอความแปลก เพราะหญงสาวในย คท งหลายเม อพ ดก บผ ท ไว ใจสนท จะเป นเร องให ช วยพยากรณการภายหนากตาม ใหทำนายฝนกตาม จะหารอความในใจกตาม ใจความทพดนนอยาง เดยวกนหมด จะพดเรองอนเปนไมม เรองทพดนน เรองทพดนนพระองคควรทราบไดดวยไมตองถามวาอะไร พระวกรมาทตยทรงนงอย เวตาลกกลาวตอไปวา

นางจนทราวดตรสวนเวยนสกครหนง กไปถงปญหาซงไดตรสถามแลวในเดอนนนประมาณรอยครงวา ชายทสมควรเปนสามแหงนางมหรอไม นางนกทลวา "ขาพเจามความยนดทจะทลใหทรงทราบไดในวนน อนทจรงความมดเมยนในใจแหงเราผเปนหญง..." นกทลยงไมทนขาดคำ นางจนทราวดชงตรสวา "เจาจงหยดแสดงธรรมในทนท มฉะนนเจาจะตองกนขาวกบเกลอแทนขาวกบไข"

เวตาลกลาวตอไปวา พระองคยอมทราบวานกขนทองชอบกนขาวกบไข ไมชอบขาวกบเกลอ เมอนางจนทราวดตรสขดงนนนกกงดการสำแดงปญญา ซงอาจเปนประโยชนแกมนษยทไดสดบ

74

ตอๆ กนมา นกทลวา "ขาพเจาเหนการภายหนาไดถนด พระรามเสนพระราชาธบดครองกรงโภควด จะเปนพระราชสามแหงนาง นางจะเปนความสขแกพระรามเสน ดงซงพระรามเสนจะเปนความสขแกนาง เธอเปนชายหนมงดงาม มงคงดวยทรพยสมบต มหฤทยเผอแผแกคนอน สนกงาย ไมฉลาดเกน แลไมมโอกาสจะเปนคนเจบไดเลย"

พระราชธดาไดฟงดงนน แมไมเคยไดเหนพระรามเสนกบงเกดความรกใคร กลาวสนๆ พระราชาหนมและพระนารสาวตางกเปนปฏพทธกนอยไกลๆ แตเพราะเหตทพระแลนางอยในตำแหนง สงสมควรกน ความรกอยหางๆ จงสำเรจไดดงประสงค

เมอพราหมณซงพระรามเสนใหเปนทตไปกลาวขอนางนน ไปถงกรงมคธ ทาวมคเธศวรกทรงรบรองเปนอนด แลตรสอวยพระราชธดาแกพระรามเสน ทรงแตงใหพราหมณในกรงมคธไปกรงโภควดเปนทางจำเรญไมตร แลวตรสใหเตรยม การมงคล ฝายพระรามเสนเมอทรงทราบขาวด กแชมชนในพระหฤทย ประทานรางวลแกพราหมณกรงมคธเปนอนมาก ครนถงวนฤกษดกออกจากกรงโภควด แวดลอมดวยพหลแสนยากร รอนแรมไปในปาจนถงกรงมคธ กเขาเฝาทาวมคเธศวร กระทำการเคารพแลแสดง

75

ไมตรอนด

ครนถงฤกษงามยามบญ ทาวมคเธศวรกจดการววาหะพระราชธดา มการเลยงดอยางใหญ มการตกแตงดวยโคมไฟแลจดดอกไมเพลง มการสวดรองตามซงบญญตไวในพระเวท มการแหแลการดนตร มเสยงดงเอดไปทงพระนคร ครนพธววาหะสำเรจแลว นางจนทราวดลางขมนจากพระหตถแทบจะยงไมทนหายเหลอง พระรามเสนกทลลาทาวมคเธศวรพานางกลบกรงโภควด

นางจนทราวดจะจากพระราชบดาแลบานเมองไปกมความสรอยเศราจงตองพาโสมกา คอนางนกขนทองไปดวย ไปตามทาง นางเลาถงนกแลความฉลาดของนกถวายพระสาม แลทงทลวานกเปนผกลาวพระนามพระราชาใหนางทราบกอนทไดยนทางอน

ฝายพระรามเสนไดทรงฟงกเลาถงจรามนนกแกวของพระองค ทรงช แจงความฉลาดแลความร ของนกน น รวมทงข อท พ ดสนสกฤตคลองนนดวย

พระราชนไดฟงดงนนกทลพระราชาวา "เมอนกสองตวของเราวเศษถงปานนกควรจะเลยงในกรงเดยวกนแลใหววาหะกนโดยคนธรรพลกษณะ นกทงสองจะไดเปนสข" พระราชนไดววาหะ

76

ใหมๆ กใครจะจดการววาหะใหคอนบาง ตามซงมกจะเปนไปโดยมากในหมหญงสาวซงไดผวใหมๆ

พระราชาตรสวา นางตรสถกแลว ถานกทงสองไมมคจะมสขอยางไรได การทตรสอยางนเพราะพระองคกำลงเพลนในการมค ยอมจะนกตามอารมณของผมเมยใหมวานอกจากคนมเมยแลว ไมมใครมความสขเปนอนขาด ความทกขจะเกดแกผมเมยนนไมอาจมไดในโลก

ครนสององคเสดจถงกรงโภควดแลว กตรสใหเจาพนกงานยกกรงใหญมาตงจำเพาะพระพกตร ทรงจบนกปลอยเขาไปในกรงทงสองตว ฝายนกจรามนเกาะอยบนคอนเอยงคอดนกขนทอง นางโสมกานกขนทองจบอยอกคอนหนง ยกหนาชปากขนไปบนฟาโดยกรยาดหมนแลวกระโดดไปเกาะคอนอนทหางออกไป

นกแกวนงดอยครหนงกพดภาษาสนสกฤตวา "นางนกขนทอง เจาคงจะกลาวดอกกระมงวา เจาไมอยากไดค" นางนกขนทองตอบในภาษาเดยวกนวา "ทานเดาเหนจะไมผด" นกแกว "เพราะเหตไรเจาจงไมอยากมค" นกขนทอง "เพราะใจของขาเปนอยางนน" นกแกว "นพดอยางผหญงทเดยว ขาจะขอยมคำพระราชาของขามากลาววา ทอธบายเชนนเป นปญญาหญง คอไมใช

77

ปญญาแลไมใชอธบายเลย เจาจะพดใหแจมแจงกวานสกหนอยจะไดหรอไม หรอรงเกยจทจะพดใหผอนเขาใจ"

นกขนทองโกรธจนแทบจะลมไวยากรณสนสกฤต ตอบวา "ขาไมรงเกยจเลย ขาจะบอกใหแจมแจงทสด บางทจะแจมแจงเกนความพอใจของเจา พวกเจาซงเปนเพศชายยอมประกอบขนดวยความบาป ความโกง ความลอหลอก ความเหนแกตว ความปราศจากธรรมในใจ คลองในการทำลายพวกเราซงมเพศเปนหญง เพอความสำราญของพวกเจา"

พระราชาตรสแกพระราชนวา "นางนกตวนกลาหาญ พดจาไมเกรงใจใครเลย" นกแกวทลพระราชาวา "พระองคจงถอวาคำทนางนกกลาวนนเหมอนหนงลมซงเขากรรณนไปออกกรรณโนนเถด (แลวเหลยวไปพดกบนกขนทองวา) นางนกขนทอง พวกเจานนถาไมไดประกอบขนดวยความลอหลอก แลความคดในใจแลความไมร กประกอบขนดวยอนใดเลา พวกเจามปรารถนาอยอยางเดยวแตจะไมใหมชวตเปนเครองสำราญไดในโลกนเปนอนขาด"

พระราชนทลพระราชาวา "นกของพระองคตวน พดจากาวราว ไมยำเกรงใครเลย" นกขนทองทลพระราชนวา "คำทขาพเจากลาวนนอาจนำพยานมาสำแดงได" นกแกวทลพระราชาวา ขาพเจา

78

อาจนำนทานมาเลาใหผหญงเหนจรงได"

พระราชาแลพระราชนไดทรงฟงดงนน กตกลงกนใหนกทงสองนำหลกฐานมาสำแดง เปนพยานคำทกลาว พระราชนขอใหนกขนทองแสดงกอน พระราชายอมตกลง นางนกขนทองกลาวดงน

นทานของนกขนทอง

เมอกอนทขาพเจามาเปนขาพระองคนน ขาพเจาเคยอยกบ นางรตนาวด ธดาพอคาผมงคงดวยทรพยสมบต นางรตนาวดเปนหญงนารกนาชมทกประการ (นกขนทองกลาวเทานนกรองไห พระราชนทรงสงสารกรบสงปลอบโยนเปนอนด นกกเลาตอไปวา)

ใน เมองอลาบร มพอคามงมคนหนง ไดความเดอดรอนเพราะไมมบตร พอคาจงทำโยคะคออดขาวเปนตน แลทงเทยวไปในบณยสถานตางๆ เพอจะขอลก เมออยบานกอานปราณะแลใหทานแกพราหมณ ดวยประสงคอนนน

ตอมาพระผเปนเจาโปรดประทานใหมบตรชายมาเกดคนหนง พอคายนดกมงานสมโภชลกชายใหญโต ใหทานแกพราหมณผสวดกลอนยอ แลพราหมณอนๆ เปนอนมาก ผทจนกไดรบเงนแจกแลเสอผา ผทหวกไดรบแจกอาหารแลของอนๆ เปนอนมาก

79

พอคาทำนบำรงเลยงบตรชายมาจนอายไดหาขวบกหาผมาสอนใหอานหนงสอ ครนโตขนอกกสงใหไปอยกบครผมชอวามความรแลสงสอนด บตรชายโตขนมรปสมบตดไมได เคาหนาเหมอนลง ขาเหมอนขานกกระเร ยน หลงโกงเหมอนหลงอ ฐ พระองคคงจะทราบภาษตโบราณวา ถาพบคนขาเขยกใหเชอใจไดวาพบความคด ๓๒ ขอ ถาพบคนตาบอดขางหนง พบความคด ๘๐ ขอ ถาพบคนหลงกงใหสวดมนตออนวอนพระมเหศวรใหคมครองตน

บตรชายพอคานน เมอไปเรยนหนงสอกบครกมไดไปถงคร ไปเทยวแวะเลนเบยกบเพอนทเปนพาลดวยกน ตางคนมใจชวและประพฤตทจรตตางๆ เมอพบผหญงกเขาเกยวชกชวนในเชงกาม และกระทำการลามกจนบดาเสยใจเปนโรคหนกอยหนอยหนง กถงแกความตาย

ครนบดาสนชวตแลว บตรชายไดรบมรดกกจายทรพยเปลองไปในการพนนแลบำรงความชว ไมชาทรพยมรดกซงไดรบเปนอนมากนนกสนไปจนไมมอะไรเหลอ ครนทรพยของตนหมดกทำลายทรพยเพอนบานจนในทสดเขาจบไดวาเปนขโมย เผอญหลบหลกไดไมถกประหารชวตตามอาญาเมอง จนในทส ดกลาวลบหล

80

เทวดาวาใหแตโชคราย แลวหนออกจากเมองไปเดนปาอยพกหนง ถงเมองซงเปนทอยแหง เหมคปต เศรษฐผบดานางรตนาวด ไดยนชอเหมคปตกนกขนไดวาเมอบดาของตนยงมชวตอยนน ไดทำการคาขายตดตอ จงเขาไปหาเหมคปต แจงความวาตนเปนบตรแหงพอคาทไดเคยคาขายตดตอกน บดนบดาสนชวตเสยแลว พดเทานนกรองไหรำไรไปเปนอนมาก

ฝายเหมคปต ครนไดยนแลเหนชายหนมแตงกายทรดโทรมดงนน กประหลาดใจแลคดสงสาร จงปลอบโยนซกถามวาเหตไฉนจงเปนเชนน ชายหนมหลงโกงเหมอนอฐตอบวา ขาพเจาจดสนคาบรรทกเรอไปคาขายในเมองอน ครนขายของหมดแลว ขาพเจาซอสนคาเมองนน บรรทกเรอจะกลบไปขายในเมองของขาพเจา แลนใบไปในกลางทะเล ถกพายใหญเปนอนตรายในทะเลทงเรอแลสนคา ขาพเจาเกาะกระดานลอยไปคนเดยว เผอญยงไมถงเวลาสนชวต จงรอดขนฝงไดแลเดนทางมา จนถงเมองน ขาพเจาไมมหนาจะกลบไปเมองของตนได เพราะสนทรพยแลวกไมมใครนบถอ ผท เปนศตรก มแตจะดาวาขมขตางๆ บดามารดาของขาพเจากสนชวตเสยนานแลว ขาพเจาไมรจะหนหนาไปหาใคร ทงนกเปนผลแหงกรรมซงกระทำไวแตปางกอน พดเทานนแลวกรองไหรำไรไป

81

ฝายเหมคปตเศรษฐไดยนชายหลงอฐรองไหเลาเรองใหฟงดงนนกเกดสงสารเปนกำลง จงตอนรบเลยงดใหชายหลงอฐอาศยอยในบานของตน ชายชวเหนทางจะไดดดวยทำดกขนใจปฏบตเปนคนด จนเหมคปตไวใจใหมสวนในการคาขาย ชายหนมกยงแสรงทำดจนเหมคปตไวใจแลเอนดยงขน

วนหนงเหมคปตตรกตรองในใจวา เรานมความรอนใจมาหลายปแลวเพราะบกพรองในครอบครว เพอนบานของเรากซบซบน นทาเรามาช านาน บางก พ ดอ อมค อม บ างก พ ดตรงๆ ว า ธรรมดาคนมลกสาว เมอลกอายถง ๗ ขวบ ๘ ขวบ พอกตองจดการใหมผว เพราะธรรมศาสตรบญญตอยางนน แตบตรสาวเหมคปตเศรษฐนพนอายทควรแตงงานมาหลายป จนบดนอายถง ๑๓ หรอ ๑๔ ป นางเปนคนรางใหญรปอวบ ดเหมอนหญงอาย ๓๐ ปทมผวแลว แตบดากยงหาจดการใหมผวไม บดาจะกนแลนอนเปนสขอยางไร การทปลอยใหเปนเชนนยอมเปนทครหา เปนโทษโดยคดโลกแลคดธรรม แมญาตวงศทสนชวตไปแลวยอมไดทกขเพราะเหตทญาตในมนษยโลกปลอยลกสาวไวมใหมผวจนปานน ขอตเตยนขอนกทำใหเราเดอดรอนมาชานานแลวแตเรามรจะแกไขอยางไรได บดนพระผเปนเจาโปรดใหเราสนทกข จงบนดาลใหชายหนมนมาถงบานเรา เขากเปนคนด ปฏบตอยใน

82

คลองธรรมเปนทชอบใจเรา จำเราจะยกลกสาวใหแกชายหนมนตามโอกาสทพระผเปนเจาประทานแกเรา เราจะชกชาตอไปไมควร เพราะสงใดทจะทำไดในวนน สงนนเปนดทสด พรงนจะเปนอยางไรเราทราบไมได

เหมคปตตรกตรองตกลงใจดงนแลว กไปพดกบภรยาวา ความเกด ๑ การววาหะ ๑ ความตาย ๑ ทง ๓ อยางนยอมเปนไปแลวแตเทวดาจะบญญต เราตองการใหลกหญงของเราไดผวทเกดในสกลด เปนผมงม เปนผมรปงาม เปนคนฉลาด แลเปนผมความสตย แตเราจะหาชายหนมเชนนนไมได เจากลาววาถาเจาบาวขาดคณดเหลาน การววาหะกจะไมเปนผลดงประสงค แตถาจะไมใหลกมผวไซร เราจะเอาเชอกผกคอลกเราถวงลงในคนกไมได เหตดงนน ถาเจาเหนวาบตรพอคาซงขาไดรบเขาไวเปนสหายในการคาขายของขาน เปนคนด ควรจะใหลกสาวเราได เราจะรบจดการววาหะโดยเรว

ภรยาเหมคปตไดยนสามพดดงนนกดใจ เพราะชายหนมหลงอฐไดลอลวงใหลมหลงอยแลว นางจงตอบสามวา เมอพระผเปนเจาชทางใหเหนชดอยเชนน ถาเราไมทำตามกคอขนคำเทพยดา เรามไดไปเทยวแสวงหาทไหน เจาบาวกมมาเอง เหตดงนนเราไม

83

ควรจะชกชาไปเลย ทานจงรบจดการเถด

สามภรยาปรกษากนเชนนแลวกเรยกบตรสาวเขาไปหา นางนนงามสมควรเปนทรกของคนธรรพ นางมเกศายาวอนเปนสมวงออน เพราะแสงแหงความเปนสาว เปนมนเหมอนปกแมลงภ ขนงบรสทธแลใสเหมอนโมรา แกวประพาฬอนเกดแตทะเลนน เมอเทยบกบรมฝปากแหงนาง แกวประพาฬกมสเผอดไป ทนตของนางเสมอกบไขมก ภาคตางๆ ในกายนางลวนประกอบขนสำหรบเปนทรกทงนน เมอใครไดเหนเนตรแหงนาง กใครจะเหนอก แลเหนอยเสมอไป ใครไดยนเสยงนางกใครจะไดยนดนตรนนอยเสมอ ความดของนางเสมอกบความงาม เปนทรกของบดามารดาแลญาตพนองทวไป เพอนฝงของนางจะหาทต นางกมได ถาขาพเจาจะเลาคณความดของนางกคงไมมเวลาสนสดได นกขนทองเลามาเพยงนกรองไหรำไรอยครหนงจงเลาตอไป

เมอบดามารดาเรยกนางรตนาวดมาบอกความประสงคใหทราบ นางกตอบวาแลวแตบดามารดา เพราะนางไมใชหญงชนดทเกลยดอะไรไมเกลยดเทาชายทพอแมบญชาใหรก อนทจรงข าพเจาทราบวานางจะดชายหนมทจะเปนเจาบ าวกด ไม ไดเตมตา เพราะความขรวของชายนน แตไมชาความชางพดของเจา

84

บาวกทำใหนางเกดความนยมขนทละนอย แลทงนางรสกคณชายหนมทอ ตส าหเอาใจใสเอ อเฟ อตอบดามารดา นบถอความประพฤตของชายหนมซงแสรงทำด สงสารดวยตกยาก จนในทสดกลมความขรวของชายนน

เมอกอนการววาหะ นางไดสญญาในใจไววา เมอแตงงานแลว แมหนาทแหงภรยาจะไมเปนทชอบใจเพยงไร นางกจะอตสาหปฏบตใหถกตองตามหนาท ครนแตงงานแลว ความไมพอใจในหนาทนนหามไม นางกลบรกสามเสยอก สวนความขรวของสามนนไมเปนเหตใหนางเกลยดชง อนทจรงกลบจะรกยงขนเพราะความขรวนน

ความรกนเปนของนาพศวงมาก เปนแสงฟาฉายความสขลงมายงแผนดนอนมดแลเตมไปดวยความซมเซา เปนมนตรซงทำใหเรารำลกถงความมชาตทสงกวาน เปนความสขในขณะนแลเปนทางพาใหคดถงสขในเบองหนา ทำใหความขร วกลบเปนความงาม ทำใหความโงกลายเปนความฉลาด ทำใหความแกเปนความหนม ทำใหบาปเปนบญ ทำใหความซมเซาเปนความแชมชน ทำใหใจแคบเปนใจกวาง ความรกนเปนโอสถอยางเอก ชกใหความตรงกนขามมาเดนลงรอยเดยวกน

85

นกขนทองกลาวดงน พลางแลดนกแกว นกแกวกลาววา ถาเอาคำโบราณมาพดนอยกวานจะเปนการสำแดงความคดตนเองมากขน การทจำเอาคำเกาๆ มากลาวเชนน ไมเปนไปตามทำนองผมปญญาเลย นกขนทองกลาวตอไปวา คำโบราณกลาววา เสอจะกลายเปนลกแกะนนยงไมเคยม เหตดงนนถงชายหนมหลงอฐจะไดแสรงประพฤตเปนคนดอยคราวหนงกหาดไดจรงไม

อยมาวนหนง ชายหนมรำลกในใจวา ผมปญญายอมเอาตวออกหางจากความเหนยวรงแหงครอบครว แลปลดตวจากความรกลกรกเมยแลรกบาน คดดงนชายหนมจงกลาวแกภรยาวา ขาไดจากเมองมาอยในเมองเจานกหลายปแลว ไมไดขาวคราวญาตพนองในเมองขาเลย ใจขาจงเศรา เจาจงกลาวแกแมของเจา ขออนญาตใหขากลบไปบานเมอง แลถาเจาจะใครไปดวยกได นางรตนาวดไดยนสามวาดงนน กรบไปบอกมารดาตามคำซงสามกลาว มารดาไดทราบกไปแจงแกเหมคปต เหมคปตตอบอนญาต ใหบตรเขยกลบบานเมองไดตามใจ แลถาบตรจะยอมไปกบสามกอนญาต ครนตกลงกนดงนแลว เหมคปตเศรษฐกใหทรพยสนแกบตรเขยเปนอนมาก ทงใหแกบตรสาวอกสวนหนง แลจดทาสใหไปดวยคนหนง บตรเขยแลบตรสาวกลาออกเดนทางเขาปาไป

86

ฝายชายหนมหลงอฐ พาภรยาเดนทางไปหลายวน นงตรกตรองไมใครจะตกลงในใจวาจะทำวธใดจงจะทงภรยาเสยได การทจะพาไปยงเมองของตนนนไมไดเปนอนขาด เพราะเมอไปถงเมองเขา นางกจะจบเทจทงปวงได อนงชายหลงอฐอยากไดนางเปนภรยากเพราะอยากไดทรพยสมบต ไมอยากไดตวนางเอง ครนเมอพนตาพอแมมาเชนนกคดหาทางจะทงนางเสยแตตรกตรองอยหลายวน จนไปถงปาเปลยวกหยดพกแลวบอกแกนางวาตำบลนนโจรผรายชกชม นางจงปลดเครองประดบกายทงปวงซงมคาเปนอนมากออกใหสามซอนไวในไถ ครนนางทำตามแลวชายสามกลอทาสไปหางทซงภรยานงคอยอย แลวเอามดเชอดคอทาส ทงศพไวเปนอาหารสตวในปา แลวกลบไปหาภรยา ลอใหเดนไปใกลเหว แลวผลกตกลงไปในเหว เผอญกนเหวนนมกงไมแลใบไมรองอยมากนางจงไมสนชวต

ฝายชายหลงอฐครนผลกภรยาลงเหวแลวกรวบรวมทรพยสมบตทงปวงออกเดนทางไปสเมองของตน ไมชามชายอกคนหนงเดนมาในปาเปลยว ไดยนเสยงคนรองไหกหยดยนฟงแลนกในใจวา ปานเปลยวนกหนา เหตใดมคนมารองไหอยในดงชฏ ครนยนฟงอยครหนงแลวกเดนไปในทางซงไดยนเสยงรองไห ครนไปถงเหวกหยดชะโงกดเหนผหญงรองไหอยกนเหว ชายนนกปลดผา

87

โพกแลสายรดตวออกตอกนเปนสายยาวหยอนลงไปในเหว รองใหนางเอาปลายผาผกตวเขาแลวฉดขนมาได แลถามนางวาเกดเหตอยางไรจงเปนเชนน

นางรตนาวดตอบวา ขาพเจาเปนบตรเหมคปตพอคาเศรษฐใหญในกรงจนทประ ขาพเจาเดนทางมากบสาม พบโจรมกำลงชวยกนฆาทาสของขาพเจาเสยแลวมดสามขาพเจาพาตวไป แลเมอไดปลดเครองประดบกายของขาพเจาออกหมดแลวกผลกข าพเจ าตกอยในเหวน ข าพเจ าไมทราบวาสามจะเป นตายประการใด แลสามขาพเจากไมทราบวา ขาพเจายงอยหรอสนชวตแลว

ชายเดนปาไดฟงนางเลาดงนนกเชอแลพานางไปเมองจนทประสงยงบานบดา เมอนางไปถงบานบดากเลาเรองอยางเดยวกบทเลาใหชายเดนทางฟง

เหมคปตเศรษฐไดยนเรองกสงสารบตร จงกลาวปลอบโยนวา "ลกเอย เจาอยารอนใจไปเลย ผวของเจายงคงมชวตอยเปนแน ธรรมดาโจรยอมจะแยงชงทรพยสมบตของผอน ไมแยงชงชวตผไมมทรพยเหลอ เหตดงนเมอไรพระผเปนเจาโปรด ผวของเจากจะกลบมาเมอนน จงตงใจคอยไปเถด"

88

เหมคปตกลาวปลอบบตรฉะนพลางจดเครองประดบกายอนหาคามไดใหแกบตรเปนอนมาก ทงบอกกลาวญาตพนองแลมตรทงปวงใหมาเย ยม แลปลอบโยนชแจงแกนางร ตนาวดโดยนยเดยวกน แตนางกมไดวายเศรา เพราะเรองในใจผดกบเรองทเลาบอกแกบดาแลญาตมตรทงนน

จะกลาวถงชายหลงอฐ เมอผลกภรยาตกแหวแลว กรวบรวมของมราคาทงหลายรบไปยงเมองของตน เพอนฝงทงปวงกชวยกนตอนรบเปนอนด เพราะเหตทมทรพยเปนอนมาก เพอนนกเลงกพากนมากลมรม ชวนเลนชวนกนอยางแตกอน การพนนแลการเสพยเครองมนเมาตางๆ กกลบทำ ตามเดม โทษทงหลายกกลบเกด ทรพยสนทงหลายกเปลองไป ในทสดกหมดลงอกครงหนง ชนทงหลายทเปนสหายในการทำชวแลเปนมตรในการชวยกนกนกนเลนตางกชกหางออกไป

ในทส ดเม อชายหลงอ ฐส นทร พย แน แล วก ไม ม ใครคบคาสมาคม เมอไปถงบานผทเคยเปนมตรเขากปดประตเสย หรอมฉะนนข บไล ไม ให เข าเร อน ชายหลงอ ฐส นป ญญากกระทำโจรกรรม จนเขาจบไดกถกเฆยนตลงโทษเปนสาหส ครนจะอยในเมองของตนตอไปไมได กหนออกจากเมองอกครงหนง เดนไปใน

89

ปา พลางคดในใจวา เราจะตองกลบไปหาพอตาเลานทานใหฟงวา บดนนางรตนาวดคลอดบตรเปนชายคนหนงแลว เราจงไปหาพอตาเพอจะบอกขาวอนควรยนดนใหพอตาทราบ เราอาจจะไดทรพยสมบตอกเพราะการไปบอกขาวน

ชายหลงอฐคดดงนนแลว กตงหนาเดนไปเมองจนทประ ตรงไปบานเหมคปตเศรษฐ ครนไปถงประตบานกตกใจเปนกำลง เพราะเหนนางรตนาวดภรยาลงจากเรอนวงออกมารบ ในชนตนคดวาผ เพราะนกวานางคงจะตายอยในเหวนนเอง เมอคดดงนกกลวจงหนหลงจะวงหน ตอนางตะโกนเรยก จงหยดยนลงเลดวยเขาใจวานางคงจะกลบไปเลาเรองใหบดาฟงตลอด เมอเหมคปตมาพบเขากจะคงจบตวลงโทษเปนแน

ฝายรตนาวดเหนสามยนลงเล มสหนาอนซดดวยความกลวเชนนน กกลาวแกสามวา "ทานอยาสะดงตกใจไปเลย ขาพเจามไดเลาความจรงแกบดาดอก ขาพเจาไดเลาวาเราเดนทางไปกลางปา พบโจรหมหนงมกำลงมาก โจรฆาทาสของขาพเจาเสย แยงเครองประดบจากกายขาพเจาหมด แลวผลกขาพเจาตกลงในเหวแลทงมดทานพาตวไป เมอทานพบกบบดาขาพเจา ทานจงเลาเรองใหตรงกน เราทงสองกจะกลบไดความสขเหมอนเดม ทานจง

90

ระงบความรอนใจเสยเถด ขาพเจาดอาการแหงทานเหนวาทานจะไดทกขมานกหนา เสอผาแลรางกายจงขะมกขะมอมเหมอนเชนทเหนอยน ทานจงตามขาพเจาขนมาบนเรอนแลผลดเสอผาโสมมน สวมเสอผาทดแลกนอาหารซงประกอบดวยรสทงหก ทานจงถอวาเหยาเรอนแลสมบตเหลานเปนทาน แลตวขาพเจาคอทาสผจะปฏบตทานใหไดความสขทกประการ"

ชายหลงอฐไดฟงภรยากลาวดงนน แมตวจะเปนผมใจบกบน กบงเกดใจออนแทบจะรองไห จงตามภรยาขนไปบนเรอน ครนถงหองนางกลางเทาให แลจดใหอาบนำชำระกาย แตงเครองนงหมอยางดมคาแลวนำเอาอาหารมาใหกน

ครนเหมคปตเศรษฐและภรยากลบมาถงบาน นางรตนาวดกพาสามไปหาแลเลานทานใหฟงวา ฝงโจรไดปลอยชายสามกลบมาแลว เหมคปตแลภรยาไดฟงกดใจ จดการใหบตรเขยอยกนมตำแหนงในครอบครวอยางแตกอน

ชายหนมหลงอฐไดกนอยมความสข กพกอยก บพอตา ๒-๓ เดอน ระหวางนนประพฤตตวเปนคนด มใจโอบออมอารตอภรยา ผทไมรเรองไมมใครสงสยวาจะเปนคนชวราย แตการกระทำดนนเปนการขนนสย จะทำไดอยางมากกพกหนงเทานน ไมชากคบกบ

91

โจรในเมองนน นดหมายกนเขา ปลนบานเหมคปตเศรษฐ ครนถงวนนดเวลาเทยงคน นางรตนาวดกำลงหลบสนท ชายหลงอฐกเอามดแทงนางตาย แลวเปดประตรบพวกโจรเขาไปในเรอน ชวยกนฆาเหมคปตแลภรยาตาย แลวชวยกนขนทรพยสมบตลวนแตทมราคาออกจากเรอนไป

นางนกขนทองเลามาเพยงน กรองไหสะอกสะอนอยครหนงจงกลาวตอไปวา

เมอชายหลงอฐเดนผานกรงขาพเจา เวลาจะออกจากบานหนไปนน มนแลดขาพเจาแลหยดยนจบประตกรง จะเปดจบขาพเจาออกมาหกคอ เผอญหมาเหาขนมนตกใจกรบหนไป ขาพเจาจงรอดชวตอยได นางนกขนทองรองไหสะอกสะอนอยอกครหนงจงทลพระมเหสวา เรองนขาพเจายนดวยห รดวยตามาเอง แลเปนเรองททำใหขาพเจาไดความทกข ในเวลายงออนอาย จงเปนเหตใหขาพเจารงเกยจชายทงหลาย จะขออยไมมคไปจนสนชว ต พระองคจงทรงดำรวา นางรตนาวดไมไดทำความผดอะไรเลย ยงเปนไดถงเพยงนนเพราะผชายยอมมนำใจเปนโจรทงหมด แลผหญงซงยอมเปนมตรกบชายนนเสมอกบเอางเหามาเลยงไวบนอก

92

นางนกขนทองทลพระมเหสเชนนแลวกหนไปพดกบนกแกววา นแนะเจานกแกว ขาไดเลาเรองเปนพยานคำของขาแลว ขาไมมอะไรจะพดอก นอกจากจะกลาววาผชายทงปวงเปนจำพวกคดโกงลอลวงผอน เหนแกตวแลมใจบาปหยาบรายหาทสดมได

นกแกวทลพระราชาวา พระองคจงฟงเถด เมอหญงกลาววาไมมอะไรจะพดทเปนขอสำคญจะอยในคำแถมทงนน แลคำแถมยอมจะยาวกวาคำพดทพดมาแลวหลายสบเทา นางนกตวนกไดพดมาจนนาจะเบอเตมทอยแลว แตอยางนนยงนบวาพงจะขนตนเทานน พระราชาตรสวาเจามเรองอะไรจะนำมากลาวเปนพยานคำตเตยนหญง เจากจงเลาไปเถด นกแกวกลาววา ขาพเจาจะเลาเรองซงเกดแตเมอขาพเจายงออนอาย แลทำใหขาพเจาทำความตกลงในใจวาจะอยไมมคไปตราบจนวนตาย

นทานของนกแกว

เมอขาพเจาเปนลกนก ยงไมทนไดรำเรยนอนใดกตดกรงหบ แลวมผนำไปขายพอคาเศรษฐชอ สาครทต ซงเปนพอหมาย มลกสาวคนหนงชอ นางชยศร สาครทตกระทำการคาขายกวางขวาง มธระอยทรานตลอดวนแลครงคน ใชเวลาในการกมมองดตวเลขในบญช แลดดาเสมยนรบใช ไมมเวลาดแลบตรสาว นาง

93

ชยศรประพฤตตนตามอำเภอใจแลอำเภอใจของนางนนไมมอำเภออนดเลย

ชายทงปวงทมลกสาว อาจกระทำผดเปนขอใหญไดสองทางคอ ระมดระวงนอยไปทางหนง ระมดระวงมากไปทางหนง พอแมบางจำพวกคอยจองมองดลกสาวมใหคลาดตาไปเลย คอยสงสยวาลกสาวมความคดชวรายในใจอยเปนนตย พอแมชนดนมกจะเขลา แลเพราะเขลาจงแสดงความสงสยใหลกเหน เมอลกเหนวาสงสยวาคดชวกเสมอกบย เพราะหญงสาวยอมมมานะโดยความคด ตนๆ วา เราจะทำชวโดยเรวใหสมกบโทษทเราไดรบอยแลว ในเวลานเรายงไมไดทำชวอะไรเลย แตกไดรบโทษเสมอกบวาไดทำชวมาชานาน ความสำราญแหงการทำชวนนเรายงไมไดรบ ไดรบแตทกขแหงความทำชว ไหนๆ กไดรบทกขแลว เราจะทงความสำราญเสยทำไมเลา เราตองรบทำชวทนท เพราะเราไดทกขมานานแลว เมอคดดงนแลวกประพฤตการเปนโทษตางๆ ทพอแมไมอาจรเหน เพราะพอแมนนถงจะระมดระวงอยางไร ลกสาวกคงหลบหลกไดเสมอ พอแมจะนงจองอยวนยงคำคนยงรงไมได ตองมเวลาหลบตาลงบาง

พอแมอกประเภทหนง ทำผดในทางทระมดระวงลกสาวนอยไป

94

คอไมระมดระวงเสยเลย ปลอยใหลกนงเลนอยเปลาๆ ไมมอะไรทำเสมอกบฝกหดใหขเกยจ แลเพาะพชความชว ปลอยใหคบกบคนซงมความคดบาป คอใหโอกาสใหปฏบตเปนโทษ หญงสาวซงบดามารดาปลอยตามอำเภอใจเชนน มกจะเดนเขาสบวงซงผมเจตนาชววางดกไวแลประพฤตตวเปนโทษดวยประการตางๆ เพราะความไมระมดระวงตวแล เพราะความลอลวงของพวกมเจตนาชว อนเปนชนจำพวกซงมความเพยรยงกวาผมเจตนาด กบดามารดาซงมปญญานนควรทำอยางไรเลาจงจะหลกทางทงสองนได

ธรรมดาบดามารดาผมปญญายอมเอาใจใสสงเกตนสยบตรของตน แลดำเนนการระมดระวงตามนสยซงมในตวบตร ถาลกสาวมนสยดอยในตว บดามารดาทฉลาดกคงจะวางใจปลอยใหดำเนนความประพฤตตามใจในเขตอนควร ถาบตรสาวมนสยกลาแขง บดามารดากคงจะแสดงกรยาประหนงวาไววางใจในบตร แตคงจะลอบระมดระวงอยเสมอ

นกแกวแสดงวธเลยงลกสาวถวายพระราชารามเสนเชนนตอไปอกครหนงจงเลาถงนางศรชยวา นางนนเปนคนสง คอนขางจะอวน รปทรงด ครอบงำนำใจตนเองไมใครได นางมเนตรใหญแล

95

หลงตากวาง มอมรปอนดแตไมเลก ฝามอมไอรอนแลเปนเหงออยเสมอๆ เสยงคอนขางแหลมแลบางทฟงเหมอนเสยงผชาย ผมดำเปนมนเหมอนขนนกกาเหวา ผวเหมอนดอกพทธชาด ลกษณะเหลานเปนลกษณะซงคนโดยมากมกจะแลด แตนางจะเปนคนงามกไมเชง ไมงามกไมเชง กลาวไดวาอย ในระหวางคนสวยแลคนขรวอนเปนความดแกตวหญง เพราะความอยกลางๆ นสำคญอย หญงทงามนกอยาวาแตใครแมนางสดายงถกทศกณฐลกพาไป

นกแกวกลาวตอไปวา แตถงกระนนขาพเจากจำตองกลาววา หญงงามมกจะมธรรมในใจมากกวาหญงขร ว หญงงามไดรบชกชวนจงใจไปในทางชวแตมความหยงเปนเครองตอสปองกนตวได เพราะความหยงนนทำใหหญงงามสญญาในใจตวเองวา จะไดรบชกโยงไปในทางเดยวกนบอยๆ เพราะฉะนนถงจะไมยอมไป ในคราวนกไมสนโอกาสทจะไดรบเชอเชญตอไป

กลาวอกนยหนงหญงงามไมเดนทางชวเพราะมความหยงในใจวา จะเดนเมอไหรกเดนได สวนหญงขรวนนจำเปนตองชกโยงคนอน ไมใชมคนอนมาชกโยง เมอตนโยงแลวตนกตองตามและเมอความโยงสำเรจดวยความตาม ฉะน ความหยงแลความมงหมาย

96

ของหญงขรว กยอมสมหวงดวยความตาม ไมใชดวยตอสความชกโยง

เราทานอานถอยคำของนกจรามนมาเพยงนกตองพศวง วานกแกวพดดงนนหมายความวาอยางไร ถาตรกตรองดสก ๕ นาท กคงจะเหนพรอมกนหมดวา นกแกวหมายความวาอยางไรเหลอทจะรได ทเปนดงนเหนจะเปนเพราะเวลาผดกนประมาณ ๒๐๐ ป อยางหนง เพราะจรามนเปนนกทานแลขาพเจาเปนคนอยางหนง อกอยางหนงเพราะนกจรามนเปนนกพดสนสกฤตจงเหลอททานแลขาพเจาจะเขาใจได

นกจรามนกลาวตอไปวา ขาพเจาไดกลาวแลววา หญงขรวมกมใจเหยมโหดกวาหญงงาม เหตดงนนเมอหมายอยางไรกยอมจะสมหมายบอยกวากน ผมปญญาในโลกธรรมกลาวภาษตทเปนความจรงไววา "ชายรกหญงงาม บชาหญงขรว" แลเมอถามวาเหตใดจงบชาหญงขรว กมคำตอบวา เพราะหญงขรวไมชวยแสดงทาทางวาคดถงตวเองยงกวาคดถงเรา

สวนนางศรชยนน กใชความงามซงมสวนนอยนนเปนเครองลอใหชายตามตอมไดมาก แตใชความไมสงบเสงยมเปนเครองลอไดมากกวา แลใชความมทรพยของบดาเปนเครองลอไดมากทสด

97

นางชยศรไมมความเขนขวยเสยเลย ไมยอมใหมชายตามนอยกวาคราวละครงโหลเปนอนขาด นางรนรมยในการรบแขกชายหนมๆ เหลานนตดตอกนไปตามเวลานด บางคราวกำหนดเวลาใหสน สำหรบจะไดไลคนเกา ใหมทวางสำหรบคนใหม ถาชายคนไหนบงอาจแสดงกรยาวาจาหวงหงหรอตเตยนวธของนางกตาม ชายนนจะถกเชญใหทราบประตทางออกโดยเรว

ครนนางชยศรมอาย ๑๓ ป มชายหนมคนหนงกลบจากเมองไกล ชายหนมคนนเปนลกพอคาซงมเคหสถานอยในทใกล แลบดาเปนเพอนกบสาครทตบดานางชยศร ชายหนมนนชอ ศรทต ไปคาขายเมองไกลหลายป แลไดเคยรกนางชยศรมาแตนางยงเปนเดก ครนกลบมาถงเมองของตนกเหนสงทงปวงเปนทแชมชนไปหมด ตงแตลงขเหนยวโทโสรายไปจนหมาแกทเหาอยในลานบานกเหนนารก คนทจากบานเมองไปชานาน เมอแรกกลบมาถง ใจคอมกเปนเชนน

สวนนางชยศรนน ศรทตแลไมเหนวาไดเปลยนแปลงไปเปนอนมาก แลมไดเปลยนไปในทางทดขนเลย จมกนางโตออกไปกไมเหน หลงตากวางออกไปแลหนาขนกไมเหน กรยากระดางขนกไมเห น เส ยงแขงข นกวาแตกอนกไมได ย น ไมไดส งเกตว านาง

98

ชำนาญการตแลชมเครองแตงตวชาย ไมสงเกตวานางชอบคนชำนาญเพลงดาบ แลชอบคนรบเกงบนหลงมาแลชาง

ขอความเหลานศรทตไมเหน จงไปกลาวแกบดาของตน ในเรองทจะใครไดนางชยศรเปนภรยา ครนบดาอนญาตแลวไมทนไดกลาวแกสาครทต กตรงไปกลาวแกตวนางทเดยว แตนางชยศรเปนหญงชนดใหม ทไมตองการความเหนบดาในเรองทจะเลอกผว ครนศรทตไปกลาวดงนน นางกทำทเหมอนหนงตกลง ทำใหชายหนมคนนนยนดโลดโผนอยหนอยหนงแลวกบอกใหรวา นางชอบใจศรทตในทางเปนเพอน แตถาเปนผวจะเกลยดทสด

นกจรามนกลาวตอไปวา ความรสกซงหญงมตอชายนนมสามอยาง อยางท ๑ คอความรก อยางท ๒ คอความเกลยด อยางท ๓ คอความเฉยๆ ไมรกไมเกลยด ความรสกประเภทท ๑ คอ ความรกนนออนทสดแลเคลอนงายทสด หญงอาจจะตกสความรกงายเทาตกจากความรก อธบายวาประเดยวอยางนน ประเดยวอยางน จะเอาแนไมได สวนความเกลยดนนเปนของคกนกบความรก ชายมปญญาอาจเปลยนความเกลยดใหเปนความรกไดเสมอ แล ความรกซงเกดแตความเกลยดนนมกจะอยทนกวาความรกลวน สวนความเฉยๆ คอความไมเกลยดไมรกนน ชายผชำนาญในลลา

99

ศาสตรยอมเปลยนความเฉยๆ ใหเปนความเกลยดไดเสมอ แลเมอเปลยนเปนความเกลยดแลว กอาจเปลยนเปนความรกไดอกชนหนง ดงนประเภทความรสกทง ๓ กลงรอยเดยวกน

เวตาลเลามาเพยงน ก ท ลถามพระว กรมาทตย ว า ตามทขาพเจาเลาถงนกขนทองแลนกแกวมาเชนน พระองคทรงเหนวานกตวไหนกลาวความจรงในสนดานมนษยลกซงกวากน

แตอบายของเวตาลทจะทำใหพระราชาตรสตอบปญหานนไมสำเรจ พระวกรมาทตยทรงรทกนง รบทรงดำเนนไป เวตาลเหนไมสมประสงคกเลานทานตอไปวา

ฝายศรทตเมอไดทราบวานางชยศรไมยอมเปนภรยากเดอดรอนในใจเปนกำลง กำหนดใจจะกระโดดนำตาย จะกระโดดจากยอดเขาแลทำอะไรตางๆ ทแปลกแลโง รวมทงการออกปาเปนโยคดวย ครนตรกตรองอยชานานวาจะทำอยางไหนจงจะดทสดกเหนวาจะทำสงโงๆเหลานนกลวนแตไมดทงนน เพราะการกระโดดนำตายกด การกระโดดจากยอดเขากด การออกปาเปนฤษกด ไมเปนวธทจะไดนางชยศรมาเปนภรยาทงนน ครนมเวลาตรกตรองมากๆ เขากไดความคดซงใครๆ เขารกนมาชานานแลววา ขนตเปนธรรมะประเสรฐ จงบงคบตวเองใหตงอยในขนต ไมชา

100

นานกสำเรจประสงค แตความสำเรจประสงคนนเปนโทษแกศรทตเปนอนมาก ดงจะเหนไดภายหลง

ฝายนางชยศรเมอตกลงใจแนนอนแลววา จะไมรบศรทตเปนสาม กยงยนในใจอยพกหนงไมสชากเปลยนใจใหมตามเคย ศรทตไดทราบวานางยนยอมกดใจโลดโผน เรยกตวเองวาบรษผมความสขทสดในโลก แลทงกระทำบชาแกสนบนเทวดาทโปรดบนดาลใหนางเปลยนใจมายอมเปนภรยาตน แลทงทำอะไรทแปลกอกหลายอยาง ซงคนทไมบาหรอไมดใจเหลอเกนคงไมทำเปนอนขาด ตอมาไมชาศรทตแลนางชยศรกแตงงานกนตามธรรมเนยม

ฝายนางชยศรเมอไดทำงานมงคลกบศรทตแลวไมชากเบอจนเกลยดสามเพราะเปนนสยของนางทจะเปนเชนนน ครนเกลยดสามเชนนแลวกหนไปใครครวญหาชายหนมเสเพลคนหนงซงไมเคยรกนางเลย ศรทตผสามยงสำแดงเสนหาตอนาง นางกยงสำแดงความขงโกรธ เมอสามหยอกเยากทำใหเกดหมนไส เมอพดลอกเหนไมขน ครนหญงสหายชวยกนวากลาวทดทานมใหนางสำแดงกรยาเปนอรตอสาม นางกกลบแสดงกรยาขนเคอง เมอสามนำเครองประดบกายมาใหเปนของกำนลนางกปดเสย

101

หนหนพลางกลาววาบา นางออกจากเรอนไปเทยวอยทอนวนยงคำ แลวพดแกเพอนหญงซงอายรน ราวคราวกนวา ความเปนสาวของขานผานพนไปทกๆ วน ขาไมไดรบความสำราญอนควรจะไดรบตามวยของขานเลย ความสนกในโลกนมอยางไรขากหารรสไม

ครนกลบไปถงบาน นางกขนไปแอบมองอยบนชองหนาตาง เมอเหนชายเสเพลซงเปนทใฝฝนเดนมาตามถนน นางกเรยกหญงสหายใหไปเชอเชญขนมาบนเรอน ครนหญงสหายไมทำตามดวยความกลวภยจากศรทตผสาม นางกโกรธแลมอาการกระสบกระสาย บอกตวเองวาไมรจะพดวากระไร ไมรจะทำอะไร ไมรจะไปไหนจงจะถกใจตว จะกนกไมได จะนอนกไมหลบ จะรอนกไมสบาย จะหนาวกไมสบาย อะไรๆ กไมถกใจทงนน

นางชยศรกระสบกระสายอยเชนนหลายวนจงตกลงในใจวาถาขนอยหางชายเสเพลซงเปนทรก กไมมความสขไดเปนอนขาด คนหนงครนสามหลบสนท นางกลกจากทนอนยองออกจากเรอนเดนไปตามถนนมงหนาไปยงเรอนชายเสเพล ขณะนนมโจรคนหนงเด นมาตามทางเหนนางชยศร เดนไปกนกในใจวา หญงคนนประดบกายดวยเครองทองคำแลเพชรพลอย จะเดนไปไหนในเวลาเทยงคน จำเราจะสะกดรอยไป เมอไดทจะไดแยงเอาของ

102

เหลานน คดดงนโจรกเดนตามมใหนางรตว

ฝายนางชยศรครนไปถงเรอนชายเสเพลกขนบนไดไปพบชายเจาของเรอนนอนอยหนาประต นางคดวาชายคนนนนอนหลบดวยความเมา แตอนทจรงชายคนนนสนชวตเสยแลว เพราะไดถกขโมยแทงกอนทนางไปถงไมสชานก

ฝายนางชยศรเมอเหนชายหนมนอนอยดงนน นางกนงลงขางตว จบสนจะใหตนกไมตน นางเชอแนวาเปนโดยพษความเมา นางกเอามอชอนศรษะขนกอดรดสำแดงเสนหาตางๆ

ขณะนน ปศาจตนหนงนงอยบนตนไมหนาบนไดเรอนชายหนม ครนเหนนางไปนงกอดรดสำแดงเสนหาตอศพดงนน ปศาจกเหนสนก จงโดดลงจากตนไมตรงเขาสงในศพชายหนม ศพนนกตนขนจากความตายเหมอนคนตนจากความหลบ แลวกระหวดรดกายนางเหมอนหนงเสนหา นางชยศรยนดในความเลาโลมของปศาจกกมหนาเขาไปหาหนาศพ ปศาจไดทกกดจมกนางแหวงไปทงชน แลวออกจากศพกลบขนไปนงหวเราะอยบนตนไมตามเดม

ฝายนางชยศรเมอจมกแหวงไปเชนนน กตกใจเปนกำลง แตไมสนสต นางจงนงตรกตรองอยกบทครหนง แลวรบออกเดนกลบไป

103

บาน ครนถงบานกตรงเขาไปในหองซงสามนอนอย ปดประตหองแลวกเอามอกมจมกรองครวญคราง ไดยนไปตลอดจนถงเพอนบาน

ญาตพนอง แลเพอนบานไดยนเสยงโวยวาย คดวาเกดเหตใหญโตกพากนมาชวยเปนอนมาก ครนไปถงเรอนศรทตแลภรยากเขาไปถงประตหอง เสยงนางรองอยในหอง แตประตหองนนปด คนทงหลายกพงประตเขาไปเหนนางชยศรเอามอกมจมกเลอดไหล ศรทตทำกรยางมงามไมปรากฏวาจะทำอะไรแน

ครนญาตแลเพอนบานไปถงพรอมกน แลเหนนางชยศรจมกแหวงดงนนกกลาวแกศรทตวา เจานเปนคนชวรายนกหนา ไมมยางอาย ไมมกรณาแลไมยำเกรงกฎหมายบานเมองเลย เจากดจมกนางเสยเชนนดวยเหตไร

ฝายศรทตเมอไดยนดงนน กร สกวาถกกลภรยาจงกลาวแกตนเองวา บรษไมควรวางความเชอในคนซงเปลยนใจหนง งดำหนง ศ ตร ซ งถ ออาว ธหนง แลควรระว งภ ยอ นเก ดแตความประพฤตแหงหญง ในโลกนไมมอะไรซงกวปรยายไมได ไมมอะไรซงโยคไมร ไมมคำพลามคำใดซงคนเมาไมพด ไมมเขตตรงไหนซงเปนทสดแหงมารยาหญง เทวดานนมความรมากกจรงอย แตไมร

104

ลกษณะชวแหงมา ไมรลกษณะแหงอสนในหมเมฆ ไมรความประพฤตแหงหญง ไมรโชคของชายในภายหนา กเมอเทวดายงไมรเชนน เราผเปนคนจะรไดอยางไรเลา

ศรทตกลาวเชนนแลวกรองไหแลสาบานตอหนาตนแมงลก(ตลส) แลสงซงเปนทนบถอทงปวง วามไดทำผดเชนทถกกลาวหานนเลย ถาพดไมจรงขอใหเสยโค แลขาวสาลแลทองจนสนไปเถด คำทศรทตกลาวเชนนหามใครเชอไม

ฝายพอคาผเปนบดานางชยศร ครนเหนเหตเกดแกลกสาวดงนน กรบไปฟองตอผบงคบการตำรวจ ผบงคบการตำรวจกใชคนไปจบศรทต สงไปใหตลาการชำระ ตลาการกชำระไตสวนเสรจแลวกพาตวโจทกจำเลยไปยงทเฝาพระราชา เผอญเปนเวลาซงพระราชามพระราชประสงคจะลงโทษแกใครสกคนหนงใหเปนตวอยางแกคนทำผดซงเผอญมมากในเวลานน พระราชาทรงทราบเรอง จงตรสใหนางชยศรทลใหการตามทเกดโดยสตยจรง นางกชทจมกแหวงแลวทลวา ขาแตพระมหาราชา เรองสตยจรงปรากฏอยในทซงควรมจมกตดอยน

พระราชาไดฟงคำใหการซงทรงเหนแจมแจงดงนน กตรสใหจำเลยใหการ จำเลยทลวา จมกนางจะขาดไปดวยเหตอนใด

105

ขาพเจาไมทราบเลย ขาพเจานอนหลบอย ตนขนในเวลาเทยงคนกเหนนางเปนอยเชนน พระราชาไดทรงฟงกตรสวา ถาจำเลยไมรบเปนสตยจะตดแขนขวาเสย ครนยงไมรบกตรสวาจะตดแขนซายดวย ครนศรทตไมรบทงไมขอประทานโทษ กทรงพโรธเปนกำลง ตรสถามศรทตวา คนใจเหยมโหดอยางเจานจะทำอยางไรจงจะสมแกโทษ ศรทตทลวา พระองคทรงดำรอยางไร กโปรดอยางนนเถด พระราชายงทรงกรว กตรสใหพาศรทตไปเสยบไวทงเปน ราชบรษไดฟงกเขาจบตวศรทตจะพาไปลงโทษตามรบสง

ฝายขโมยซงทราบเหตแตตนจนปลายนน ตามเขาไปฟงชำระอยดวย ครนไดยนคำตดสนลงโทษคนไมมความผด กเกดยตธรรมขนในใจ จงว งแหวกคนเขาไปรองทลพระราชาว า พระมหากษตรยจงทรงฟงขาพเจากอน พระองคเปนพระราชาธบด มหนาทยกยองคนดแลลงโทษคนชว อยาเพงประหารชวตชายคนน พระราชาไดทรงฟงดงนน กตรสใหขโมยเลาเรองถวายแตตามสตยจรง ขโมยทลวา ขาพเจาเปนขโมย แลชายคนนไมมความผด พระองคจะลงโทษคนผดตวอยแลว ขโมยกเลาเรองถวายแตตนจนปลายเวนแตขอทตนไปแทงชายเสเพลตายนนหาไดทลไม

พระราชาไดทรงฟงตลอด กตรสสงราชบรษวาเจาจงไปตรวจ

106

ศพชายซงเปนทรกของหญงน ถาพบจมกหญงในปากคนตาย คำของขโมยผมาเปนพยานนกเปนความจรง แลชายผผวนกเปนคนไมมโทษ ราชบรษไดฟงรบสงดงนนกไปตรวจศพชายหนมตามรบสง ไมชาไดจมกนางกลบมาทลวา ไดคนจมกพบในปากแหงศพสมดงคำซงขโมยทล พระราชาทรงทราบดงนนกตรสใหศรทตพนโทษ แลรบสงใหเอาดนหมอประสมนำมนทาหนานางชยศร ทงโกนผมแลควจนเกลยงแลวใหเอาตวขนขลาหนหนาไปขางหาง ใหจงลาเทยวประจานรอบพระนครแลวใหขบนางไปสปา เมอทรงตดสนลงโทษดงนแลว กประทานหมากพลแลสงอนๆ แกศรทตแลขโมย รวมทงพระราโชวาทยดยาว ซงคนทงสองไมตองการนนดวย

นกจรามนกลาวตอไปวา หญงประกอบขนดวยคณชนดทขาพเจาเลานทานเปนตวอยางมาน คำโบราณกลาววา ผาเปยกยอมจะดบไฟ อาหารชวยอมจะทำลายกำลง ลกชายชวยอมจะทำลายสกล แลเพอนทโกรธยอมจะทำลายชวต แตหญงนนยอมจะทำทกขใหแกผอนทงในคราวรกแลคราวเกลยด จะทำอะไรๆ กคงจะเปนไปในทางททำความเดอดรอนใหแกเราทงนน อนง ความงามของนกปรอดอยในสำเนยง ความงามของชายขรวอยในวชา ความงามของโยคอยในความไมโกรธ ความงามของหญงอย

107

ในสตย แตหญงมความงามจะหาทไหนจงจะพบไดเลา อนงพระนารทเปนผฉลาดโดยมายาในหมฤษ หมาจงจอกในหมสตว กาในหมนก ชางตดผมในหมคน หญงในโลก นกแกวกลาวตอไปวา เรองทขาพเจาทลมานเปนเรองทขาพเจายนดวยหรดวยตามาเอง ในเวลานนขาพเจายงเปนนกออน แมกระนนยงทำใหขาพเจากำหนดใจมาจนบดนวา หญงทงหลายเกดมาสำหรบทำลายความสขแหงเราเทานน

เวตาลเลาตอไปวา เมอนกขนทองแลนกแกวเลานทานมาแลวเชนน กเกดทมเถยงกนเปนขนานใหญ นกขนทองกกลาวตเตยนชายแลยกยอหญง นกแกวกกลาวยกยอชายแลตเตยนหญงอยางรายแรงจนนางจนทราวดพระมเหสทรงพโรธนกแกวตรสวา ผทดหมนหญงมแตพวกทสมาคมกบพวกตำชา หาความเทยงธรรมในใจมได อนงนกจรามนควรละอายคำตนเองทกลาวตเตยนหญง เพราะแมของนกจรามนกเปนนกตวเมยเหมอนกน

ฝายพระราชารามเสน เมอไดย นนกขนทองกกร ว แลตรสสำแดงพโรธจนนกขนทองเกาะคอนรองไห ประกาศวาชวตไมพงสงวนเสยแลว เวตาลกลาวตอไปวา พดสนๆ เจาสององคแลนกสองตวกทมเถยงคดคานขดคอกน หญงจะชวกวาชาย หรอชายจะ

108

ชวกวาหญงกไมตกลงกนได ถาหากพระองคเสดจอยในทนนดวย ปญหากคงจะไดรบคำตดสนทถกตอง เพราะพระองคทรงปญญารอบร อาจชแจงขอความชนดนใหแจมแจงได อนทจรงตามเรองทข าพเจาเลาถวายเปนปญหาเชนน พระองคคงจะไดทรงดำรแนนอนในพระหฤทยแลววา ใครจะชวกวาใคร ขาพเจาเองตรกตรองในใจมาชานาน กยงไมทราบไดแนนอนจนบดน

พระวกรมาทตยตรสตอบวา หญงยอมจะชวกวาชายอยเอง ชายนนถงจะชวปานใดกยงรผดรถกอยบาง หญงนนไมรเสยเลยทเดยว

เวตาลหวเราะดวยเสยงอนดงแลวตอบวา พระองคทรงเหนเชนนนเพราะเปนชายดอกกระมง ขาพเจามความยนดทไดฟงดำรแหงพระองค เพราะพระดำรนนเปนเหตใหขาพเจาจะไดกลบไปอยตนอโศกเดยวน เวตาลพดเทานน แลวกลอยออกจากยามหวเราะกองฟากลบไปหอยหวอยยงตนอโศกตามเดม

109

เรองท ๓พระวกรมาทตย ครนเวตาลหลดลอยไปแลว ไดสตกเสดจหน

กลบพาพระราชบตรทรงดำเนนกลบไปยงตนอโศก ครนถงกเสดจปนขนไปปลดเวตาลลงมาใสลงในยามอยางเกา เสดจออกทรงดำเนนไปไดหนอยหนง เวตาลกเลาเรองซงกลาววาเปนเรองจรงอกเรองหนงดงน

ในกาลกอนมเมองงามชอ โศภาวด พระราชาทรงนาม รปเสน มขาใชใกลชดชอ สรเสน เปนผมกำลงแลปญญา วองไวชำนาญในการรบยงนก สรเสนคนนแตเดมกเปนทหารธรรมดาแตดวยความกลาแลความฉลาด ปฏบตการในหนาทหาผเสมอมได จงไดเลอนตำแหนงขนไปโดยลำดบ ในทสดเปนแมทพในกรงโศภาวด บานใกลเมองเคยงพากนกลาวเลองชอลอฤทธทวไป

ฝายสรเสนเมอไดรบตำแหนงแมทพแลว กมไดเวนวางการงานในหนาทเหมอนอยางขาราชการบางจำพวก ซงเมอพระราชาทรงแตงตงใหเปนใหญแลวกละเวนราชการ เพอจะไดมเวลาทำพลกรรม สนองคณเทพยดาทบนดาลใหตนไดเปนใหญ

110

สรเสนเหนวาการบนดาลใหตนเปนใหญนน ถาจะจำแนกออกเปนหน พระราชาคงจะถอหนมากกวาผอน แลการทำพลกรรมถวายพระราชา กคอการปฏบตราชการททรงมอบหมายใหเปนไปดงพระราชประสงค สวนเทพยดานนหากจะมหนอยบางกเปรยบเหมอนหนทไมไดจดทะเบยน แตการบวงสรวงอาจมไดบางในเวลาทวางราชการ

กลาวการปฏบตหนาท สรเสนเปนผกลาใชความเหนของตนแลแบบฉบบการสงครามซงบณฑตแลพราหมณผมไดเปนนกรบ บงอาจแตงขนไวเป นตำราใชสบกนมาแตโบราณนน สรเสนแมทพนำมาใชเปนหลกแตทเหนใชได แลใชความคดแลความชำนาญของตนเปนบรรทดทางเดน รจกเลอกทรบ รจกใชทหาร รจกรกษาลำเลยงของตนในขณะทตดลำเลยงขาศก เมอเหนธนททหารใชอยนนใชไดไมวองไวกคดเปลยนเสยใหมกอนทจะตองเปลยนเพราะแพ เมอเหนดามดาบจบไมถนด แมดามจะไดเคยใชกนมาแลวตงพนป แลคนทงหลายคดวาเปนดามดทสดเพราะอาย สรเสนแมทพกกลาเปลยนเสยไมเกรงพวกไมใชนกรบคอบณฑตแลพราหมณตเตยนวาไมถกตองตามคมภรศาสตร อนง สรเสนไดจดทหารถอศรไฟขนหมหนงซงเมอใชตอสทพชางของขาศกกมชยรอบขาง แมพระองคารผเปนเจาแหงการรบกตองชมวาด

111

วนหนงสรเสนแมทพนงวาราชการอยหนาจวน มทนายเขาไปบอกวา มชายถออาวธคนหนงมาจะขอเขารบราชการ แมทพไดทราบจงพาตวเขาไปซกถามตามธรรมเนยม

ชายผนนแสดงตววา ชอ วรพล เปนคนชำนาญอาวธ มชอเสยงวากลาแลซอสตยปรากฏทวไปในภารตวรรษ (คออนเดย) สรเสนแมทพเคยไดยนคนชมตวเองดงนนบครงไมถวน มไดเชอคำทกลาว แตอยากจะแสดงใหชายถออาวธนนรตวละอายแกใจวาตนไมรจกใชอาวธเลย จงบอกวาใหชกดาบออกสำแดงความสามารถใหปรากฏเถด

ฝายวรพลไดยนดงนนกนกรในใจแมทพ แตมไดหวาดหวน เอามอขวาชกดาบออกแกวงเหนอศรษะเหมอนจกรยนตซงหมน ๑,๒๐๐ รอบตอนาท มอซายยนเหยยดออกไป มอขวาหวดดวยดาบเตมกำลง ตดเลบนวกอยแหงมอซายขาดตกอยกบพน การตดเลบใหขาดไปดวยดาบซงฟาดเตมแรงนน ถานวพลอยตดไปดวยกนบวางายแลนบวาตดเลบสำเรจเหมอนกน ถาตดไปทงมอยงงายหนกเขา แลการตดเลบกเปนอนไดตด แตวรพลตดเลบครงนน มไดถกนวแลเนอเปนเหตใหเลอดตกแมแตหยดหนงเลย

สรเสนแมทพเหนดงนนกชอบใจ จงสนทนากบวรพลถงวธยทธ

112

วรพลชแจงแสดงความเหนมหลกฐานมนคง ปรากฏวามใชแตรอบรตำราซงบณฑตแลพราหมณผไมเคยรบแตงไวเปนแบบฉบบการรบ ถงแมขอบกพรองในตำราโบราณเหลานนกรดวย เมอเปนดงนนสรเสนแมทพกเหนไดวา วรพลนนมใชคนสามญเลยจงพาเขาเฝาทาวรปเสน ทลใหทราบทกประการ

ทาวรปเสนเปนพระราชาทคดมากตรสนอย ครนไดยนแมทพทลตลอดแลว กตรสถามวรพลวา "ขาควรใหเบยเลยงแกเจาวนละเทาไหร" วรพลทลวา "ถาประทานเบยเลยงแกขาพเจาเปนทองคำวนละ ๑,๐๐๐ ทนาระ จงจะพอเปนคาใชสอยของขาพเจา" ทาวรปเสนตรสถามวา "เจามทหารมาดวยกกองทพ จงตองใชทองคำมากถงวนละเทานน" วรพลทลวา ขาพเจาไมมกองทพมาดวย มแตครอบครวของขาพเจา ซงมจำนวนคอ ทหนงตวขาพเจา ทสองภรยาของขาพเจาคนหนง ทสามบตรชายคนหนง ทสบตรหญงคนหนง ทหาไมม"

คนทงหลายทอยในทเฝาไดยนดงนน ตางคนกยมแลหวเราะ พระราชาทรงนงอยครหนง แลวตรสใหวรพลออกไปจากทเฝา

เวตาลกลาวแกพระวกรมาทตยตอไปวา "พระองคคงไดทรงสงเกตแลววา ในหมมนษยพวกพระองคนน คนมากมกจะเชอรา

113

คาคนๆ เดยว ตามประมาณทคนนนกำหนด ถาใครตงราคาตนเองสง คนอนๆ คงจะพดกนวา "คนนคงจะมคณวเศษอะไรสกอยางหนงซงยงไมปรากฏแกเรา เพราะเราเปนผไมมความร" ดงนถาพระองคทรงบอกแกคนทงหลายวา พระองคมความกลา มความฉลาด พระหฤทยด แลแมจะตรสวาพระองครปงาม ไมชากจะมผเชอวาจรง แลเมอมคนเชอเสยแลว พระองคจะกลบทำอยางไรใหปวงชนทราบไดวา พระองคไมกลา ไมฉลาด ไมมพระหฤทยด แลไมทรงรปงามนน จะทรงทำไดดวยยากทส ด อนง..."

พระราชาเหลยวไปตรสแกพระราชบตรวา "อยาฟงมน อยาฟงมน (แลวตรสแกเวตาล) นแนะ เจาตวชางพด ถาคนพากนนบถอธรรมเลอะเทอะอยางทเจาวานไปดวยกนหมด ความสงบเสงยม ความปราศจากโออวด ปราศจากความเหนแกตวฝายเดยวแลคณความดอนๆ อกมากมาย จะมสญสนไปหรอ"

เวตาลตอบวา "ขาพเจาไมทราบ แลไมใสใจทจะใหคณเหลานนคงมไปในโลก แตข าพเจาอาจกลาวไดว า ขาพเจาไดเคยสงซากศพมนษยมาชานาน ไดเปลยนจากศพนไปอยศพโนนบอยๆ จนไดความรสำคญขอหนง คอ ผมปญญายอมจะรจกตนเอง ไม

114

ขนของในใจเกนไปในเวลาทตกอบ หรอรนรมยเกนไปในเวลาทชะตาขน เพราะรตววาไมไดประดษฐตวขนเองยงกวาไดประดษฐเสอผาทไปจางเขาทำมาให สวนคนโงนน เมอเอาตวไปเทยบกบคนโงกวากยนดเบกบานจนเกนเหต หรอเมอเทยบตวเองกบคนทโงหยอนกวา กกระดากเดอดรอนในใจ เพราะรวาเขาโงนอยกวาต ว ความกระดากน เร ยกว าความปราศจากโอ อวด ความสงบเสงยม หรอจะเรยกวาวากระไรอกกยงจะได

สวนตวขาพเจานน เมอไดเขาสงซากศพไมวาจะเปนศพชาย ศพหญงหรอศพเดก ขาพเจาคงจะรสกวาขาพเจาควรถอมตวเปนอนยง เพราะรวาเหยาทอาศยของขาพเจานนเปนทสำนกของสตวชาตทจองหองทสด แลเจาของเดมเพงทงเหยาไปยงไมทนชาเลย อนง..."

พระราชาทรงพโรธรบสงวา "เองอยากจะใหขาเอาตวเองฟาดลงกบพนดนหรอ" เวตาลบนอบอบ เปนทำนองวาการแสดงปญญาใหคนโงฟงไมมประโยชนแลวเลานทานตอไปวา

ทาวรปเสนไดทรงฟงคำวรพลทลดงนน กทรงนงตรกตรอง ตงปญหาถามพระองคเองวา เหตใดชายคนนจงตราคาความรบใชของตนแพงเชนทกลาว แลวทรงพระดำรวา การตราคาสงเชนน

115

คงจะเปนดวยมคณวเศษความดอยางเอก ซงอาจจะเหนไดภายหลง เมอทรงนกดงน นแลวกน กตอไปวา ถ าประทานคาจางมากมายตามทวรพลทลไซร ความมใจใหญของพระองคคงจะใหผลประโยชนแกพระองคในวนหนา

เมอทรงตรกตรองเหนเชนน จงรบสงเรยกวรพลกลบเขาไปหนาพระทนงแลวรบสงเรยกชาวคลงมาสงวา จงจายทองคำใหแกวรพลวนละ ๑,๐๐๐ ทนาระ แลวตรสใหวรพลอยรบราชการตอไป

ฝายวรพลนนมคำเลากนวา เมอไดรบพระราชทานสนจางมากถงเพยงนนกไดใชทรพยของตนในทางทดทสด ในเวลาเชาทกวนไดเอาทรพยทไดในวนกอนมาแบงออกเปนสองสวน

สวนหนงแจกจายใหแกพราหมณแลปโรหต สวนทเหลอนนแบงออกอกเปนสองภาค ภาคหนงแจกแกไวราค คอคนขอทานซงประกาศตววานบถอพระวษณเปนเจา แลสนยาส (ผนบถอพระศวะเปนเจา) ซงเปนผมกายอนชโลมดวยเถาถาน แลปกปดกายดวยทอนผาซงจะมดชดกไมม ดได แลพากนยนศ รษะซงม นเหมอนเชอกแนนกนเขาไปรบแจกทประต สวนทรพยทยงเหลออยจากทแจกแลวนน วรพลใหมผจดประกอบอาหารอนมรส แลเมอไดเลยงคนขดสนอาหารทงหลายจนอมหนำสำราญทวกนแลว วร

116

พลแลบตรภรยาจงกนแลวแตจะมเหลอ

การจำหนายทรพยทกๆ วนเชนนมคำกลาวสบกนมาวาเปนวธดนก แตพวกทกลาววาดนน พราหมณแลปโรหตคงจะเปนผกลาวนำหนา ไวราคแลสนยาสเปนพวกทรองลงมา แลพวกยาจกทไดรบเลยงทกๆ วนกคงจะกลาวชมวธจำหนายทรพยชนดนนดวย ชนพวกอนๆ ทพลอยชมวาดไปดวยกจะมบางดอกกระมง แตทจะเปนวธดจรงหรอไมนนเปนขอทนาพศวง

ในเวลาคำคนวรพลถออาวธเขาไปยนอยใกลแทนทบรรทมทกคน เมอใดพระราชาตนบรรทมขน ตรสถามวาใครอยทนน วรพลกทลตอบทนทวา "ขาพเจาวรพลอยน ถามโองการตรสสงประการใด ขาพเจาพรอมทจะปฏบตตามพระราชประสงค"

ทาวรปเสนตนบรรทมขนแลตรสถามครงใด กไดทรงยนวรพลทลตอบเชนนนเสมอจนแทบจะเบอ บางคราวถงทรงอยากใหมเหตอนใด ทจะไดทรงใชวรพลใหเหนความสามารถ บางคนทาวรปเสนมรบสงใหทำอะไรทแปลกทสดเพอทดลองใจ เพราะ คำโบราณยอมกลาววาจะลองใจขาใหใชทงในทางทควรแกเวลา แลไมควรแกเวลา ถาทำตามโดยเตมใจ จงทราบวาเปนขาทด ถาโตตอบ จงไลเสยโดยเรว การทดลองใจขาดวยประการทกลาวน

117

คงจะไดรจรงเสมอกบการทดลองใจเมยดวยความยากจนของผว หรอทดลองญาตแลเพอนดวยขอใหชวยธระ

โดยประการทกลาวมาน วรพลอยยามรกษาพระราชาคนยงรง แลททำเชนนนกเพอสนจางทไดพระราชทาน แลนอกจากเวลาอยยามนน จะดมแลกนกด นงนอนเดนยนกด จะไดลมหนาทเปนผเฝ าร กษาพระราชาน นหาม ได การท ทำเช นน นก ชอบด วยธรรมเนยม เพราะถาชายคนหนงขายชายอกคนหนง ชายคนทสองเปนผถกขาย แตถาขาเขาไปรบใชนายกคอขาขายตวเอง แลเมอชายใดเปนขาตองอาศยผอ นแลวความสขจะมกระไรได ธรรมดาคนจะมปญญาฉลาดเฉลยวแลมความรปานใดกตาม ถามนายแลอยตอหนานาย กยอมจะนงเหมอนคนใบ แลมความสะทกสะทานอยเปนปกต ตอเมออยพนหนานายไปจงจะคอยผอนกายไดบาง เหตดงนนปราชญผมปญญายอมกลาววา การรบใชใหถกตองทกประการนน ยากยงกวาฝกฝนความรในทางธรรม

ค นหน งพระราชาต นบรรทมข น ได ย นเส ยงหญงโหยไหครำครวญอยในปาชาทใกลพระราชวง พระราชาตรสถามวาใครอยยาม วรพลทลตอบตามเคย จงรบสงวา "เจาจงไปดวามหญงมารองไหครำครวญอยทำไม เมอไดความแลวจงรบกลบมาโดย

118

เรว" วรพลไดฟงรบสงดงนนกรบไปทำตาม

ฝายพระราชา ครนวรพลไปแลว กทรงเครองดำคลมพระองครบตามวรพลไป เพอจะทอดพระเนตรความกลาของชายผนน อกครหนง วรพลไปถงปาชาไดเหนหญงงามผหนงฉวเหลองออน ประดบกายดวยเพชรพลอยตงแตศรษะถงเทา มอหนงถอเขา มอหนงถอสรอยคอ ประเดยวกยางเทาเตนไปมา ประเดยวกโดด ประเดยวกวงไปรอบๆ ประเดยวกทอดตวลงพาดบนดน เอามอตศรษะตนเอง รองไหครำครวญ แตจะหานำตามได

วรพลเหนดงนน ไมทราบวานางคอนางฟาผเกดจากเกษยรสมทรแลเปนทรกของชาวฟาทวไป จงถามวา "นางคอใคร มาตตวรองไหครำครวญเชนนเพราะทกขอนใด" นางตอบวา "ขาคอราชลกษม" วรพลถามวาเหตใดนางจงโศกฉะนเลา

นางจงกลาวชแจงใหวรพลฟงวา ในพระราชวงแหงพระราชานน มผกระทำการลามกอยางทกระทำกนเปนปกตในหมชนซงเปนศทรมวรรณะตำ เหตฉะนนความเสอมจะมมาสพระราชฐาน อนเปนทซงนางเคยอยมา แลจะตองละทงไปในบดน อกประมาณเดอนหนงพระราชาจะประชวรหนกถงสนพระชนม นางมความเสยใจจงรองไห นางอยมาในราชสำนกไดนำความสขมาใหมาก

119

เหตดงนนจงเสยใจหนก ททราบวาคำทำนายของนางจะไมเปนไปจรงมไดเลย

วรพลถามวา "ภยทนางกลาวน จะหาทางปองกนเพอรกษาชวตพระราชาไวใหยงยนรอยปไมไดหรอ" นางตอบวา "ทางปองกนมอยทอาจทำได คอ ตงแตนไป ทางตะวนออกไกลประมาณ ๓ โกรศ มศาลพระเทวศาลหนง ถาทานตดศรษะบตรของทานดวยมอทานเอง นำถวายเปนเครองบชาพระเทว พระราชาจะทรงพระชนมายยนยาวไปชวกาลนาน จะมภยอนใดมาพองพานนนหาไม"

นางราชลกษมกลาวเชนนนแลวกอนตรธานหายไป ฝายวรพลเมอไดรบความรเชนนแลว กมไดกลาวประการใด หนกลบรบเดนไปสบานแหงตน พระราชากทรงพระดำเนนลอบตามไปมใหวรพลร ต ว ได ทอดพระเนตรก ร ยาแลทรงฟงคำพด ทราบแจ งในพระหฤทยทกประการ

ฝายวรพลเมอออกจากปาชาแลวกรบเดนไปปลกภรยาขนเลาความใหฟงทกประการ กลาวความประพฤตระหวางสามกบภรยา ปราชญผเปนกวโบราณแสดงไววา

o นางใดฟงสาม เชอถอดดวยวาจา

120

อกทงกรยา โอนออนรบเพราะนบถอ

o นางนนไดชอวา ภรยาทดคอ

เกยรตเฟองเลองบรรลอ ไดชอวาชายจรงฯ

ดงนเมอนางไดฟงถอยคำสามแลวกรบปลกลกชายขน ฝายลกหญงเมอไดยนปลกพชายกพลอยตนขนดวย วรพลกพาเมยแลลกเดนไปสศาลพระเทว

เมอเดนไปตามทางวรพลกลาวแกเมยวา "ถาเจายนยอมใหลกชายของเจาโดยเตมใจ ขาผเปนสามจะทำลายชวตเดกนนถวายเปนเครองบชาพระเทว เพอความยนพระชนมแหงพระราชาผเปนเจาของเรา"

นางตอบวา "พอแลแม บตรแลธดา พนองแลวงศญาตทงปวงในเวลานนบวาขาพเจาไมมเสยแลว ขาพเจามทานผเดยวเปนผแทนพอแมลกแลพนอง คมภรศาสตรยอมกลาววา ภรยานนจะบรสทธดวยทำทานแกนกบวช หรอดวยกระทำการบชายญกหาไม นางใดปฏบตสามดวยด นางนนไดชอวาเปนผครองธรรม แมสามจะเปนผงอยเปลยเสยขา เปนผเสยมอ หรอใบ หหนวก ตาบอดตาเดยว เปนกดถงหรอหลงคอม ภรยากจำตองปฏบตดวยดทงนน

121

คำโบราณกลาวความจรงไววา

O ใครมบตรวางายกายปราศจากไขมหทยเสาะหาวชาขลง

ทงมเพอนฉลาดเฉลยวชวยเหนยวรง มเมยฟงถอยคำประจำใจ

ผนนดมบญอาจจนคำ โลกใหจำเรญสขปลดทกขได

ชนทงหลายคลายรอนหยอนแยงภย เพราะเขาใหความสขปราศจากทกขเจยวฯ

O อนงบาวเกยจครานการรบใช พระราชาเปนใหญใจขเหนยว

อกเพอนใจไมจรงพงขางเดยว เมยเดดเดยวไมฟงคำบงคบ

ทงสนปลดสขพาทกขส เหมอนศตรเขามาเวลาหลบ

จกปองกนฉนใดไมระงบ เหลอจกรบจกรบจกหลบลฯ"

นางกลาวแกสามดงนแลว กหนไปกลาวแกบตรวา "ลกเอย ถาเรายอมสละหวของเจาเปนเครองบชาพระเทว ชวตแหงพระราชาจะรอดได แลบานเมองจะดำรงสขสบไป"

ลกชายไดฟงแมกลาวดงนน แมยงออนอาย ยงกลาวตอบดงซงเราทานไมนาจะเชอวาเดกพดได แตพงระลกวาในสมยโนน

122

แมแตนกแกวนกขนทองยงพดสนสกฤตไดคลองดกวาทานแลขาพเจาเหลอจะพรรณนา เดกคนนนเปนคนแลวมหนำซำกลาวกนวาเปนเดกฉลาดนกดวย เหตดงนนการทพดเพยงเทานไมประหลาดอะไร ถาประหลาดกประหลาดดวยพดนอยไปเสยอก

ลกชายกลาววา "ขาแตนางผเปนมารดา ขาพเจาเหนวาเราจะรบเร งใหการอนนเป นไปโดยเรว เพราะเหตวา ประการท ๑ ข าพเจ าผ บ ตรจำตองเชอฟ งคำสงของมารดา ประการท ๒ ขาพเจาจำตองยงความเจรญใหมแกพระราชาผเปนเจาของข าพเจ า ประการท ๓ ถ าช ว ตแลร างกายของข าพเจ าเป นประโยชนแกพระเทว กไมมทางใดทขาพเจาจะใชชวตแลรางกายของขาพเจาใหดยงไปได"

เวตาลเลามาถงเพยงน จงกลาวแกพระราชาวกรมาทตยวาพระองคจงประทานอภยแกขาพเจา ทไดนำเอาคำพดคนเหลานนมากลาวยดยาว เดกเลกๆ ซงกำลงจะถกเชอดคอนน พดจาราวกบอาจารยธรรมศาสตร ฟงอยคอนขางจะแปลกสกหนอย

เวตาลเลาเรองตอไปวา เมอเดกไดกลาวแกมารดาแลวกเหลยวไปกลาวแกบดาวา "ขาแตทานบดา ผใดไดกระทำการเปนคณประโยชนแกนายของตน ชวตของผนนนบวาไมเปลองไปเปลา แล

123

เพราะเหตทไดใชชวตในทางทเกดประโยชน ผนนกคงจะไดรบรางวลในโลกหนาๆ ตอไป"

ฝายลกหญง เมอไดยนบดามารดาแลพชายพดกนมาเพยงนกกลาวสอดขนบางวา " ถามารดาวางยาพษใหลกหญงกลน ถาบดาขายลกชายของตน ถาพระราชายดถอเอาหลกทรพยสมบตทงปวงของประชาราษฎรไปเปนประโยชนแกพระองคเอง ดงนใครจะไดอะไรเปนทพงพำนกเลา "

ลกหญงพดดงนไมมใครฟง คนทงสกพากนเดนไปจนถงศาลพระเทว พระราชากเสดจดอมตามไปจนตลอดทาง อกครหนงไปถงศาลพระเทว เปนเรอนหองเดยวมชาลารอบ ขางหนามเรอนหลงใหญซงคนอาจเขาไปนงไดหลายรอยคน หนาเทวรปนองไปดวยเลอดอนไหลจากสตวมชวต ซงมผไดฆาเพอการบชาในศาลน เทวรปนนดำใหญ มกร ๑๐ กร หตถขวาหตถหนงถอหอกแทงอสรชอมหษ หตถซายหตถหนงถอหางงแลผมแหงมหษ แลงนนกดหนาอกอสร กรอนๆ ถออาวธตางๆ เงองาอยเหนอพระเศยร แลทขางบาทนนมสงหยนพงอยตวหนง

ฝายวรพลเมอไปถงศาล กพนมมอนมสการแลกลาวคำวงวอนพระเทววา "ขาแตพระเทวเปนเจา ขาพเจาจะประหารชวตลกชาย

124

ถวายเปนเครองบชาพระองค ขอพระองคจงอำนวยใหพระราชาทรงชนมายยนยาวไปจวบพนปเถด โอพระมารดา พระองคจงทำลายศตรของพระราชาเสยเถด จงทรงฆาแลทำใหศตรเหลานนเปนเถาถานไปใหสน หรอไลมนไปเสยใหสน พระองคจงตดมนทงหลายใหเปนทอนแลเสวยเลอดมน พระองคจงลางแลทำลายมนเสยดวยวชระ ดวยโตมร ดวยขรรค ดวยจกร ดวยบาศอนเปนอาวธของพระองค"

วรพลกลาวดงนนแลว กบอกใหล กชายคกเขาลงตรงหนาเทวรปแลวฟนดวยดาบถกคอขาด หวกระเดนไปกลงอยบนพนชาลาแลวโยนดาบขวางไปไกลตว ฝายลกหญงเมอเหนพชายคอขาดกระเดนไปดงนน กวงเขาไปฉวยเอาดาบเชอดคอตนเองสนไปชวตลงไปอกคนหนง นางผเปนมารดาเหนลกชายแลลกหญงสนชวตลงไปดงนน เหลอทจะสะกดใจไวได กวงไปหยบดาบฟนคอตนเองตายลงไปอกเปน ๓ ศพดวยกน

ฝายวรพลเมอเหนดงนน จงกลาวแกตนวา "ลกเรากตายหมดแลว กจะอยรบใชพระราชาไปทำไมเลา เมอไดทองคำเปนรางวลจากพระราชากไมมลกจะรบชวงตอไปอกแลว" คดดงน วรพลกเอาดาบฟนคอตนเองลมลงขาดใจตาย

125

ฝายทาวรปเสนพระราชาทรงแอบด ทอดพระเนตรเหนหว ๔ หว ขาดจากตว ๔ ตว กลงอยหนาศาลดงนน กทรงสลดพระหฤทย ทรงคำนงวา "พอแมลกทง ๔ นไดสละชวตไปแลวเพอประโยชนแกเรา โลกนกวางใหญกจรง แตหาคนทซอสตยกลาหาญถงเพยงนหาไมได ใครบางจะสละชวตเชนนเพอสนองคณพระราชา แตมไดบอกกลาวโออวดใหใครทราบเลย อำนาจแลความเปนพระราชาของเราน ถาจะยงยนอยไดดวยตองทำลายชวตคนถงปานน กสนความสำราญแลเปนบาป มไดผดอะไรกบถกแชง เราคงจะครองราชยไปกหายตธรรมมได"

พระราชาทรงดำรเชนนแลว กทรงหยบดาบขนจะประหารชวตพระองคเอง แตเทวรปพระเทวทรงยดพระหตถไว รบสงหามมใหพระราชาประหารพระองคเอง แลใหทรงขอพรแลวแตพระประสงค ฝายทาวรปเสนเมอพระเทวตรสใหขอพรดงนน กทลขอใหประทานคนชวตวรพลแลลกเมย ในพรบตาเดยว พระเทวกทรงไดนำอมฤตจากบาดล ทรงพรมศพทงสศพนน หวกบตวกกลบมาตดกน คนชวตขนมาทงสคน

ทาวรปเสนกตรสใหคนทงสเดนตามเสดจกลบพระราชวง อยมาไมชา ทาวรปเสนกแบงราชสมบตประทานใหวรพลครอบครอง

126

ตามสมควร

เวตาลเลามาเพยงนกหยดอยครหนง แลวทลพระวกรมาทตยวา " ขาซงไมเสยดายชวตตนเอง ในการรกษาชวตเจานนเปนขาทมความสข แลเจาซงอาจตดรกรากแหงความใครเปนใครอย แลความจำเรญในราชสมบตไดนนเปนเจาซงมความสข ๓ เทา

ดกรพระราชา ขาพเจาขอทลถามพระองคสกขอหนงวา บรรดาคนทงหานน คนไหนจะโงทสด"

พระวกรมาทตยไดทรงฟงกแสดงอาการพโรธ เพราะความถกพระหฤทยในเรองความซอตอหนาท ในเรองความรกกนในเหลาบตรแลสามภรรยา ในเรองผนอยฟงคำผใหญ ในเรองคนมใจใหญแลใจมนคงเหลานนกลบกระจดกระจายไปหมดเพราะเวตาลกลบกลาววาเปนความโงเสยแลว แลเพราะเหตทกรวดงนนจงรบสงดวยสำเนยงโกรธวา

"อายผ ถาคำทเองกลาววาคนไหนโงทสดนนหมายความวา คนไหนมนำใจควรเปนทนบถอทสด กจะตอบไดทนทวาคอทาวรปเสนผเปนพระราชา"

เวตาลถามวา "เหตไรจงทรงเหนอยางนน" พระวกรมาทตยตรส

127

วา "เองเปนผปญญาตน ไมอาจเขาใจได วรพลนนมหนาทจะสละชวตของตนใหแกเจา ซงมกรณาใหลาภถงเพยงนน บตรชายของวรพลจะขนคำบดานนไมไดเปนอนขาด แลสวนหญงเมอใครฆากนทไหนใหเหนเปนตวอยางกตองฆาตวเองเปนธรรมดาตามนสยผหญง แตทาวรปเสนนนทรงสละราชยของพระองคเพอประโยชนแกวรพลผเปนขา แลไมตราคาชวตของพระองค แลราชสมบตซงเปนของชวนใหอยากมชวต ยงกวาราคาทอนฟางทอนหนงเลย เหตดงนนกจงเหนวาการทพระราชาทรงกระทำนน เปนบญแลควรสรรเสรญยงกวาผอน"

เวตาลหวเราะตอบวา "ดกรพระราชา แมพระองคมแขนแลขาอยางหนมาน พระองคกจะตองเบอปนตนไมสงโนนบางดอกกระมง" พดเทานนแลว เวตาลกออกจากยามลอยหวเราะกองฟาคนไปหอยอยย งต นอโศกตามเดม พระว กรมาท ตย ก บพระราชบตร กหนพระพกตรทรงดำเนนกลบไปตนอโศกอกครงหนง

128

เรองท ๔พระวกรมาทตยเสดจไปถงตนอโศก ทรงปนขนไปปลดเวตาล

ลงมาบรรจยาม แลวทรงดำเนนพาพระราชบตรไปไดหนอยหนง เวตาลกเลานทานซงกลาววาเปนเรองจรงเรองท ๔ ดงน

มพอคาไมสำคญคนหนงชอ หร ณยทตต มบตรงามชอ นางมทนเสนา มหนาเหมอนพระจนทรเพญ ผมเหมอนเมฆ ตาเหมอนตาชะมด ควเหมอนธนทขนสายแลว จมกเหมอนปากนกแกว คอเหมอนคอนกเขา ฟนเหมอนเมลดแหงผลทบทม รมฝปากสแดงเหมอนผลนำเตา เอวออนเหมอนเอวเสอ มอแลเทาเหมอนดอกไมออน ผวเหมอนมะล มลกษณะเปนนางงามตามเคยมใหขาดไดโดยประเพณ ใช แต เพ ยงน น ย งงามข นท กว นๆ จนพระจนทรแลเมฆ แลตาชะมด แลธนทขนสายพานแลว ฯลฯ จะแพหมด

ครนนางมอายสมควรจะมเรอน บดามารดาหารอกนแลตรกตรองถงการววาหบตร ชนทงหลายในแวนแควนแหงพระราชาทรงนาม วรวรกษตรย ครอง กรงมทนบร ตางเลองลอกนไปวา หรณยทตตมลกสาวงามจบใจเทวดา บรษ แลมนทงปวง ชายทง

129

หลายทใครไดภรยางาม ตางกไปหาชางเขยนมาวาดรปตน แลวสงรปนนไปยงบานหรณยทตต หรณยทตตกสงรปทงหมดใหบตรตรวจ ดวาจะชอบเจาของรปคนไหน แตนางมทนเสนาเปนคนเลอกโนนเลอกนแลเปลยนใจงายๆ เหมอนกบนางงามอนๆ มากดวยกน ครนบดาบอกใหเลอกสามในหมคนทสงรปมานน นางกตอบวาไมชอบใจใครเลย แลขอใหบดาเลอกคนอนทมรปดมคณด แลวมหนำซำใหมความคดดอกดวย

เวตาลกลาววา พระองคทรงปญญาสามารถยอมจะทรงทราบวา ชายรปงามนนกหายากอยแตกพอหาได ชายทรงคณดกหาไมงาย แตกคงจะพอหาได สวนชายรปงามททรงคณดนน ถาจะมในโลกกคงจะนบใหถวนไดดวยนวมอสบนว แตทจะหาเอาความคดดเขามาประสมอกอยางหนงนนถาจะหาเขมในมหาสมทร กเหนจะยากงายปานกน

วนหนงเมอเวลาลวงไปแลวชานาน มชายสคนมาจากสเมองไปทเรอนหรณยทตต เพอจะขอบตรเปนภรยา หรณยทตตกลาววา ถาคนทงสมคณดอยางไรกจงแสดงใหปรากฏเถด ในสวนรปนนกเหนไดอยแลววาไมเลวทราม แตจะตองการรวามวชาอะไรบาง

ชายคนท ๑ ตอบวา "ขาพเจามความรในพระศาสตรหาผเสมอ

130

มได สวนรปกายของขาพเจานน ทานเหนอยแลววายอมเปนทพงใจสตร"

ชายคนท ๒ กลาววา "ขาพเจ ามความรในการยงธนไมมท เปรยบ ขาพเจาอาจแผลงศรไปฆาสตวทขาพเจาไมเหน แลหมายยงไดดวยเสยงทไดยนเทานน ความมรปงามของขาพเจาทานกเหนอยแลว"

ชายคนท ๓ กลาววา "ขาพเจารภาษาสตวนำแลสตวบก ภาษานกแลภาษามฤค จะหาคนมกำลงเสมอขาพเจาหามได ความงามของขาพเจายอมประจกษแกตาทานอยแลวชายคนท ๔ กลาววา "ขาพเจามวธทอผาชนดหนง ซงจะแลกทบทมได ๕ เมด แลเมอไดขายผาผนหนงไดทบทมมาแลว ขาพเจาแบงทบทมเมดหนงใหแกพราหมณเปนทาน เมดท ๒ ถวายเปนเครองบชาเทวดา เมดท ๓ ขาพเจาเกบไวประดบตวเอง เมดท ๔ ใหภรยาประดบกาย เมดท ๕ ขาพเจาขายไดเงนตรามาแลวจำหนายในการเลยงแขก ความรขาพเจามเชนกลาวน แลไมมผอนมวชาเชนขาพเจาเลย ความมรปงามของขาพเจายอมแจงแกตาทานอยแลว"

ฝายหรณยทตต เมอไดฟงคำชายทงสคน กนงตรกตรองวา "ปราชญยอมกลาววาสงใดๆ กด ถามากเกนไปกไมดเลย นางสดา

131

มความงามมากจนราวณลกพาหน ทาวมหาพลใหทานมากเกนไปจนกลบเปนทาวแทตยทจน ปราศจากความมงคง ลกสาวของเรางามเกนไป จะปลอยใหไมมสามอยนนไมได คนสคนนจะยกนางใหแกคนไหนด"

หรณยทตตคดยงไมตกลงในใจ จงไปหาลกสาวเลาความใหฟงแลวถามวา นางจะเหนควรใหบดายกนางใหแกชายคนไหน นางมรวาจะกลาวประการใด กกมหนานงอย

ห ร ณยทตต จ งตร กตรองต อไปว า "ชายทร ศาสตร น นเป นพราหมณ ชายทแผลงศรไปถกสตวทไดยนแตเสยงนนเปนกษตรย แลชายทรวชาทอผานนเปนศทร แตชายทเขาใจภาษาสตวนนเปนคนวรรณะเดยวกบเรา ผนนเราจะยกลกสาวให"

หรณยทตตตรตรองในใจดงนแลว กจดการเตรยมววาหบตร

ระหวางนนเปนฤดวสนต นางมทนเสนาออกไปเดนชมดอกไมอยในสวน เผอญเมอนางออกไปนนมชายคนหนงชอโสมทตต เปนบตรของธรรมทตตไปเทยวเดนเลนในปาจะกลบบาน กผานสวนทนางมทนเสนาเดนลงไปเดนเทยวอย

โสมทตตเหนนางกงวยงงหลงใหลในรปนาง จงกลาวแกเพอน

132

วา "เพอนเอย ถาขาไดนางคนน ขาจะมความจำเรญในชวตน ถาไมได ความเกดมาแลอยในโลกกจะเปลองเวลาเปลา" เมอพดดงนแลว โสมทตตเกรงนางจะพนไปเสย จงเดนเขาไปใกลนางโดยมไดตงใจจะละลาบละลวง

แตเมอเขาไปใกลตวนางแลวไซร โสมทตตกมสตไวไมมนเหลอทจะอดกลนได กตรงเขาไปจบมอนางแลวกลาววา "ขามความรกนางเหลอทจะทรงสตไวได ถานางไมรกขา ขาจะตองทอดทงชวตเสยในบดน"

นางมทนเสนาตอบวา "ขอทานอยาสละชวตเสยเลย เพราะการฆาตวตายเปนอกศล ขาพเจาจะพลอยไดบาปถกลงโทษเพราะชวยทำใหเลอดตก จะไดความเดอดรอนทงโลกนแลโลกหนา"

โสมทตตตอบวา "คำกลาวออนหวานของนางแทงหวใจขาทะลเสยแลว แลความรสกวาจะตองพนไปจากนางเผากายขาใหไหมเปนจณไป ความทรงจำแลปญญาเครองรกสลายไปดวยทกขอนน แลความรกเกนประมาณทำใหขาไมรสกผดแลชอบ แตถานางจะใหสญญาแกขาสกขอหนง ขาคงจะมชวตตอไปได"

นางตอบวา "กลยคมาถงเปนแนเสยแลว แลตงแตขนตนกลยค

133

มา ความเทจเกดในโลกมากขน แลความจรงลดนอยลงไป คนใชลนกลาววาจาทเกลยงเกลาแตใชใจเปนทเลยงมายา ศาสนาสลายไป ความชวชาทารณเกดมากขน แลแผนดนกใหพชผลนอย พระราชาทรงเรยกคาปรบจากราษฎร พราหมณประพฤตไปในทางละโมบ บตรไมฟงคำแหงบดา พนองไมไวใจกนเอง ไมตรสนไปในหมมตร ความจรงไมมในใจผเปนนาย บาวเลกการรบใช ชายทงเสยซงคณแหงชาย แลหญงกสนความอาย อก ๕ วนตงแตนไปจะถงวนววาหของขาพเจา ถาทานไมฆาตวตาย ขาพเจาสญญาวา ในวนนนขาพเจาจะไปหาทานกอนแลวจงจะกลบไปอยกบสาม"

เราทานในสมยน เมอไดยนคำนางมทนเสนากลาวยดยาวถงเหตการณทเปนไปในกลยค กนาจะพศวงวาเหตใดจงตองจาระไนมากมายถงเพยงนน อนทจรงนางตองการจะกลาวนดเดยววา นางตองสละความอายดวยกลวจะพลอยไดบาปเพราะเปนเหตใหโสมทตตฆาตวตาย

สวนนางมทนเสนาเมอไดกลาวคำมนดงนน แลไดสบถเชญพระคงคาเปนพยานแลวกกลบบาน โสมทตตกแยกทางไป

ครนถงกำหนดการววาห หรณยทตตพอคากจายเงนตราเปน

134

อนมากในการเลยงแลหาของใหเจาบาว หนมสาวทงคถกทาขมนทวตว แลในคนกอนววาหนนถกฟงดนตรทใชเสยงมาก ทงถกชโลมดวยนำมนทงตว ยงเจาบาวจะถกโกนผมอกเลา แหซงพาเจาบาวไปสงบานเจาสาวนนครกครนมากมาย ถนนสวางไปดวยคบเพลงซงคนถอชไป แลดอกไมเพลงกจดตลอดทาง ชาง อฐ แลมาซงแตงเครองอยางงามกเดนไปตามระยะ แลกวาจะแหไปถงบานเจาสาว กมเดกซนและชายหนมชวตาย เพราะถกดอกไมเพลงหรอถกชางเหยยบ หรอเพราะเหตอนๆ ตง ๕ คน ๖ คน เพราะแหกลางคนเชนนนยอมจะมเหตเสมอ

ครนเจาบาวไปถงบานเจาสาว กกระทำการววาหตามทบญญตไวในคมภรแลวกมการเลยงอยางฟมเฟอย จนแขกทนงลงกนเลยงนนไมมใครบนวากระไรสกคนเดยว

ครนเสรจพธววาหแลว สามกพานางมทนเสนาผภรยาไปสเรอนแหงตน เมอวนลวงไปหลายวนแลวภรยาแหงนองสดทอง แลภรยาแหงพหวปของเจาบาวกชวยกนฉดคราพาเจาสาวไปสงตว แลใหนงอยบนทนอนของเจาบาวซงแตงดวยดอกไมสด

ครนผสงตวออกจากหองไปแลว สามกเขาเลาโลมภรยา นางใชมอทงสองผลกตวสามไวใหหาง แลวเลาเรองทไดสญญาแกโสม

135

ทตตไวตามจรงทกประการ

เจาบาวไดฟงดงนนกตอบวา "สงทงหลายคนอาจรไดดวยคำพด คำพดนนเปนฐานทตงแหงสงทงหลาย แลสงทงหลายยอมออกจากคำพด เหตดงนนผทำคำพดใหเปนเทจ กทำใหสงทงหลายเปนเทจไปหมด ถาเจาอยากจะไปหาเขากอน กจงไปเถด"

เราทานอานคำพดของเจาบาวน กน าจะเหนแปลก แตไมจำเปนจะตองเพยรเขาใจคำของเขาเลย

ฝายนางมทนเสนา เมอไดรบอนญาตจากสามแลวกลกขนรบเดนไปสเรอนโสมทตต ทงทยงแตงกายเตมยศอย ครนเดนไปตามถนน กลางทางพบโจรคนหนง โจรเหนนางแตงกายดวยเครองประดบอนมคาเดนมาคนเดยวดงนนกยนด จงตรงเขาไปถามวา "นางเดนถนนมดเชนนในเวลาเทยงคน แลแตงกายดวยผางดงามแลเครองเพชรพลอยมคาเชนนเพอจะไปไหน"

นางตอบวา "ขาจะไปเรอนแหงชายทรก " โจรถามวา "ตามทางทเดนมานใครเปนผคมครองรกษานาง" นางตอบวา "ผปกครองของขาคอกามเทพ คอเดกหนมงามซงแผลงศรเพลง ทำใหเกดแผลคอความรกขนในใจแหงชนทงหลายในสามโลก คอรตบด ผมนก

136

กาเหวาแลแมลงภแลลมโชยไปเปนเพอน"

นางกลาวเชนนนแลวกเล าเร องตามจรงตลอด แลวกลาวสญญาแกโจรวา "ทานอยาทำลายเพชรพลอยเครองประดบของขาเลย ขาใหสญญาแกทานวา เมอขากลบมา ขาจะใหสงของเหลานแกทานหมด"

โจรไดฟงดงนนกนกในใจวา การทจะทำลายเครองประดบของนางเสยในทนทหาประโยชนมได เพราะนางไดสญญาแลววาจะใหดวยความเตมใจ เหตดงนนโจรจงยอมใหนางไปตามอชฌาสยแลวนงลงคอยแลคำนงในใจตาม ความคดซงดราวกบฉลาด แตเขาใจยากวาเกยวของกบเรองอยางไร

แตคนผนนเปนโจร เราเทาทเปนสาธชนจะเหนแนวความคดของเขาอยางไรได

โจรนงคำนงวา "กเหนประหลาดนกททานผเลยงกมาแตเมอกยงอยในครรภมารดานน เมอกมกำเนดแลวแลไดรบความสำราญเพราะของดทงปวงอนมอยในโลก บดน ทานผนนกหาตามมาดแลรกษากไม กไมรวาผนนยงจะหลบหรอตายเสยแลว แลกจะยอมกลนยาพษยงกวาทจะยอมขอเงน หรอขอความกรณาอยาง

137

อนจากชายผใด เพราะ ของ ๖ อยางนเปนเครองชกจงใหชายเปนคนตำชาคอ ไมตรกบคนไมมสตย ๑ หวเราะไมมเหต ๑ ทะเลาะกบผหญง ๑ รบใชนายทไมมคณดพอควรเปนนาย ๑ ขลา ๑ พดภาษาซงไมใชสนสกฤต ๑ อนงสงทง ๕ น เทวดาจารกลงไวในโฉลกของเราในเวลาทเราเกด คอ อาย ๑ กรรม ๑ ทรพย ๑ วชาศาสตร ๑ เกยรต ๑ กในเวลานกประกอบการดแลว แลธรรมดาคน ตราบใดมธรรมอนดอยเบองบน ตราบนนคนทงหลายยอมเปนขาปฏบต ตามใจทกประการ ตอเมอความประพฤตธรรมหยอนลงไป ชนทงปวงแมแตมตรกยอมจะคดประทษราย"

ในขณะทโจรนงตรกตรองเชนนอยรมทางเดน นางมทนเสนารบไปถงเรอนโสมทตตพอคาหนม โสมทตตหลบอย นางกปลกใหตนขน โสมทตตรสกตวเหนนางกตกใจโจนจากทนอนมอาการสนกลวแลถามวา "นางเปนเทพธดา เปนนางสทธา หรอเปนนางนาค ขอนางจงแจงแกขาโดยตรงวานางเปนอะไร แลมาโดยประสงคอนใด ขาจะปฏบตตามใจนางทกประการ"

นางมทนเสนาตอบวา "ขาพเจาเปนมนษย ชอมทนเสนา ธดาหรณยทตตผเปนพอคา ทานจำไมไดหรอวาเมอวานซนเมอพบกนในสวน ทานไดถอมอขาพเจาไวแลวกลาววา ถาขาพเจาไมให

138

คำมนแกทานวา จะมาหาทานกอนจงกลบไปอยก บสามชองขาพเจา ทานกจะทำตวทานเองใหตายไป"

โสมทตตถามวา "นางไดบอกใหสามทราบเรองนหรอเปลา" นางตอบวา "ขาพเจาไดเลาใหฟงจนตลอด สามของขาพเจารอบรเหตการณปนอนด ยอมใหขาพเจามา"

โสมทตตไดยนดงนน กกลาวดวยเสยงซงสอนำใจอนเหยวแหงวา "การเรองนจะเปรยบก เหมอนมกดา ซงไมมเร อนอนงาม เหมอนอาหารขาดฆ (ฆต ฆฤต เปรยง คอเนยทไดละลายไฟแลว) เหมอนขบกลอนไมมเพลง ลวนแตแปลกธรรมดาทงนน อนงเสอผาทไมสะอาด ยอมทำใหความงามของผแตงเสอมไป อาหารชวทำใหหยอนกำลง เมยทศ ลเปนเครองกวนผวใหตายจาก ลกชายทมนสยตำชาเปนเครองทำความฉบหายใหเกดแกสกล อสรทโกรธยอมจะฆาชวตผอน แลหญงไมวาเพราะรกหรอเกลยด ยอมจะเปนเหตแหงความทกขเสมอ เพราะหญงไมพาความคดทอยในใจมาสลน แมสงทอยทลนแลวกไมพดออกมา แลเมอทำอะไรคงจะไมบอกใครเปนอนขาด พระผเปนเจาทรงสรางหญงมาเปนสตวประหลาดในโลก "

โสมทตตกลาวดงนนแลว กกลาวแกนางตอไปวา "นางจงกลบ

139

ไปบานเสยเถด นางเปนภรยาชายอน ขาไมมจตผกพนกบนาง" ฝายนางมทนเสนาเมอโสมทตตกลาวดงนน กรบออกจากเรอนโสมทตตเดนทางคนไปสเรอนสาม เมอพบโจรตามทางนางกเลาเรองใหฟง แลยอมจะใหเครองแตงกายแกโจรตามสญญาแตโจรไมรบ กลบชมใหญ แลวเชญใหนางกลบบาน

ครนไปถงบานนางกเลาใหสามฟงทกประการ แตเขาสนรกนางเสยแลว แลกลาววา " พระราชากด ผเปนนายกด ผเปนภรยากด ผมของคนกด เลบกด เมออยผดทไปแลวกไมนาดเลย อนงนกกาเหวางามเพราะเสยง คนขรวงามเพราะความร โยคงามเพราะไมถอโทษผอน แลหญงงามเพราะความบรสทธ "

เวตาลเลามาเพยงน กเปลยนเสยงกลบทลถามพระราชาในขณะททรงฟงเพลนอยวา "แลชายทง ๓ คนนน คนไหนมธรรมดกวาคนอน"

พระราชาไมทนยงพระโอษฐ ตรสตอบวา "โจรดกวาคนอน" เวตาลถามวา "เพราะเหตไรจงทรงเหนอยางนน" พระราชาตรสวา "เพราะเหตวาชายผเปนผวนนเมอเหนเมยรกคนอนเสยแลว ถงแมความรกนนไมเปนเหตใหเสยความบรสทธกยอมจะสนเสนหาอย เอง โสมทตตนนไมกลาทำรายนาง เพราะกลวพระราชาจะลงโทษ

140

ภายหลง หาใชเปนดวยเหตอนไม สวนโจรนนโจรกรรมเปนเครองหากน เปนผไมกลวกฎหมายอยแลว การทโจรยอมใหนางไปโดยดนน หาใชเปนดวยกลวภยอนใดไม เหตดงนนโจรจงดกวาคนอน "

เวตาลหวเราะแลวกลาววา "นทานจบเพยงน" แลวกออกจากยามลอยหวเราะไปในฟามด พระราชาแลพระราชบตรกยนตะลงจองพระเนตรกนอย พระราชาตรสแกพระราชบตรวา "คราวหนาถาอายตวนนมนตงปญหาถามขา ขาอนญาตใหเจาทำละลาบละลวงตอขา คอใหจบแขนขาบบใหรตวกอนทขามเวลาตอบมนได ถาไมเชนนนเราทง ๒ จะไมมเวลากระทำกจอนนใหสำเรจได"

พระราชบตรรบคำพระราชบดา แตไมนกวาวธปองกนอยางใหมนนจะไดผลดงหวง ครนสององคทรงดำเนนกลบไปถงตนอโศก ไดยนเสยงเวตาลหวเราะกองอยบนตนไม พระราชบดากทรงปนขนไปปลดลงมาตามเคย และมนกเลานทานอกเรองหนง ซงกลาววาเปนเรองจรงตามเคยเหมอนกน

141

เรองท ๕เวตาลเรมดวยสำเนยงโอนออนวา ขาแตพระราชาผประเสรฐ

พระองคทรงปญญายงลนหาผเสมอมไดในสามภพกจรง แตหมาซงเปนสตวสเทายงรพลาดแลลมในเวลาเหยยบทลนฉนใด ผเปนปราชญแมปญญาจะทบเพยงไร พระราชาทรงจบยามกระชาก เวตาลแกลงรองครวญครางเหมอนหนงไดความเจบปวด ครนหยดรองกเลาตอไปดวยสำเนยงแจมใสวา

ในเมองชอ มาลยะ ตงอยแถบฝงเหนอแหง ภารตะวรรษ (คออนเด ย) มกรงชอ จนทรอทย พระราชาทรงนาม รนธระ เปนกษตรยคลายกบกษตรยอนอกหลายองคซงเปนคนครงเทวดา

เมอยงหนม พระองคเปนชายชนดทเรยกสรรพรสก เปนผยนดในรสทงปวง โปรดเสวยของมโอชะแปลกๆ ทงชนดทตองเคยวแลไมตองเคยว ทงทเปนอาหารแลไมเปนอาหาร ทงทมเยอและไมมเยอ สวนของเสวยทไมตองเคยวนน โปรดเสวยคราวหนงมปรมาณมากๆ แลซำถดวย อนงเธอโปรดฟงดนตรแลทอดพระเนตรนางระบำ ทรงหมกไหมใฝฝนในกามคณยงกวาทรงแสวงความร หรอทำบญตอเทวดาหรอสนทนากบคนฉลาด ครนพระชนมายพน

142

๓๐ ปไปแลว กกลบพระองคเปนคนละคน ทรงละเวนการคะนองยนดในรปรสกลนเสยง ทรงประกอบราชกจเปนอยางด ไมชานกกไดพระนามวาเปนพระราชาผเลศ จะหาพระมหากษตรยดเสมอนนยาก

การทเปนดงนกเปนทนาสรรเสรญเพราะพระราชาซงเปนผแทนพระ พรหมอยในโลกน โดยมากมกจะทรงยนดในการกนแลดม ทงทรงรนเรงในการระบำบำเรอ บชากามเทพตลอดชวต

ในหมขาราชการของพระรนธระ มบรษผหนงชอ คณศงกร รบราชการในตำแหนงธรรมาธการของพระนคร

คณศงกรนเปนคนแปลกเหลา เพราะเปนคนฉลาดดวย ซอแลมยตธรรมดวย การตดสนคดยอมทำโดยระมดระวง ในเวลาทกนขาวเยนแลวเสมอกบทยงไมไดกน ถามผมาตดสนบน แมสนบนนนจะทำใหความเจรญเกดในครอบครวกยงไมรบ ถาคนจนมาตองคด กมกจะไดรบสงซงคนจนไมใครไดรบ คอความกรณา ถาคนมงมมาเปนความกไมจำเปนจะถกลงโทษเพราะมงม เพอใหปรากฏวาธรรมมาธการแลธรรมศาสตรมไดนบถอบคคลผใดเลย เมอนงบนบลลงกวาความ กมไดใชวาจาทารณดดาลกความทกลาวตอบไมได แลไมถอวาผใดอกอาจลวงเกนในเวลาทหาใคร

143

ทำเชนนนไม

ชนทงหลายในกรงจนทรอทย พากนรกแลนบถอคณศงกร แตความรกแลความนบถอนน จะไดเปนเครองปองกนมใหโจรกรรมเกดแทบทกวนกหามได จนประชาชนในกรงจนทรอทยไมรจะปองกนรกษาทรพยของตนอยางไร ในทสดพวกพอคาซงถกโจรภยยงกวาคนพวกอน พากนไปรองทกขตอคณศงกร กลาววา

"ขาแตทานผเปนเสาแหงกฎหมาย พวกเราถกพวกโจรกระทำการขมเหงจนสนทรพยไปเปนอนมาก เราจะอยในกรงนตอไป กไมอาจอยไดเสยแลว" คณศงกรตอบวา

"สงใดเกดแลว สงนนยอมเกดแลว เราจะแกสงทเกดแลวใหกลบไมเกดนนแกไมได แตในภายหนาเราจะมใหทานตองรบความเดอดรอนอนนจะจดการแกไขมให พวกโจรเปนภยแกทานอกได"

เมอไดกลาวเชนนแลว คณศงกรกเรยกเจาหนาทผอยใตบงคบมาสงใหเพมจำนวนกนขน แลใหชวยกนระวงรกษาการณ ชแจงวธการใหแยกกนเฝารกษายามกลางคน ใหเปดทะเบยนจดชอแลตำแหนงทพำนกของคนเขาออกในกรงนอกกรง ให จ ดหาผ

144

ชำนาญการสะกดรอยเทา จดเปนหมเปนกอง แมโจรจะสวมเกอกโจร (ซงมกจะทำดวยดวยทอนแลเศษหนง มนวอยขางสนหรอมวธลอลวงอยางอน) กอาจสะกดรอยตามไปจนจบตวได

อนงคณศงกรสงอนญาตตอกองตระเวนวา ถาพบขโมยกำลงกระทำโจรกรรมกใหประหารชวตไดดวย ไมตองตงปญหาสกคำเดยว

ดงนคนเปนอนมาก กชวยกนตระเวนรกษาถนนในพระนครเพอปองกนโจรผรายมใหกำเรบ แตโจรกรรมกมไดสงบไปเลย ชาวกรงจนทรอทยยงเสยทรพยเพราะขโมยอยเนองๆ แทบไมเวนคน อยมาไมชาพวกพอคากนดกนไปประชมเฉพาะหนาคณศงกร แลวกลาววา

"ขาแต ท านผเป นอวตารแหงย ต ธรรม ท านได เปล ยนเจ าพนกงานเปนอนมากแลว ทานไดจางคนยามเพมขนมากแลว แลทานไดจดการตระเวนมากขนแลว แตจำนวนโจรจะลดลงไปกหามได โจรกรรมยงเกดอยอยางเกานนเอง"

คณศงกรไดฟงดงนน กพาพวกพอคาเขาไปเฝาพระราชาในพระราชวง แลบอกใหถวายเรองราวบงคมทลแทบฝาพระบาท

145

พระมหากษตร ย ฝ ายพระราชาเม อได ทราบด งน น ก ตร สปลอบโยนพวกพอคาเปนอนด แลวรบสงวา

"พวกเจาจงวางใจเถด คนวนนเราจะจดการอยางใหม แลถาเทพเจาทรงกรณาใหการเปนไปดงหมาย พวกเจากคงจะสนเดอดรอนในครงน" ตรสดงนนแลวกรบสงใหพอคาทงหลายทลลาจากทเฝา

เวตาลกลาวตอไปแกพระกรมาทตยวา พระองคคงจะไดเคยฟงคำกวโบราณกลาวไววา

ธรรมดาคนเขลาเบาจตคดมชอบ

ยอมเกดกอปรดวยความมรบงคบยบยงใจ

ออกแลนไปตงแตสดทางขางทเปนตน

วงตะบนไปจนสดหนปลายขางโนน

ครนถงทสดแหงปลายโพนแลวไซร

จะแลนตอไปกมรอด เพราะเปนทางบอดอยเพยงนน

146

ทงใจกเตนแลเสนกสนเพราะเหนดเหนอย

ปญญากเฉอยเพราะลาแลชา เพราะแลนนนเอง

ปราชญในเพรงทานจงไมสรรเสรญ

ผทแลนเรวเพลนตงแตตนจนปลาย

ปราศความหมายวาจะทำฉนใดในเมอสดทางแลว

ผยงคลาดแคลวความประสงคมงมาด

จะเหาะเหนเดนอากาศกเหาะไมเปน

ดงฤจะมยากลำลำเคญเขญขร

ประหนงวาตองพษศรแหลมเสยม

เหยมทกขทอดอนตนหฤทย

เยยใดจะเสรจหวงดงปรารถนาพอเอยฯ

พระรนธระเปนพระราชาซงประชาชนนบถอวาเปนพระมหากษตรยผธำรง ธรรมทกประการแลว ยงไมพอพระหฤทย ยงอยากจะกระทำใหเลศกวานนไปอก ถงทอดพระองคลงประกอบกจซง

147

ไมพงทรงกระทำเองเลย

ในคนนน พระราชาทรงปลอมพระองคโดยวธผดพระพกตรดวยผงสททำใหพระฉวผดไป ปนหนวดเหนอพระโอษฐตงขนไปเกอบถงพระเนตร แลแสกหนวดทคางเอาปลายปดไปทางพระกรรณทงสองขาง ทงเอาขนหางมาผกพระนาสกรงไปขางหลงใหแนนจนเปลยนรปไปเหมอนจมก คนอน เมอแตงพระพกตรดงนแลวกคลมพระองคดวยเสอผาเนอหยาบ รดสะเอวแลขดกระบ พระกรสอดโลพรอมแลว กเสดจออกจากพระราชวงพระองคเดยว มไดตรสใหใครทราบ

ทรงดำเนนไปตามถนนในพระนคร คนวนนนมดนก พระรนธระทรงเดนไปในพระนครอนเงยบจนเกอบชวโมงหนงกมไดพบปะใคร ครนทรงเดนเขาไปในตรอกแหงหนง หลงหมบานซงเปนทอยแหงพอคา ไดทอดพระเนตรเหนหมาตวหนงซงปรากฏเหมอนหมาไมมทอาศย หมานนนอนอยขางฝาเรอนแหงหนง พระราชาทรงเดนเขาไป พอใกลเขาไปกมชายคนหนงลกทะลงขนจากทมด ซงไดนงเปนทกำบงอย แลวถามวา

"นนใคร" พระรนธระตอบตรสตอบวา

148

"ขาเปนขโมย เจาเปนอะไร" ชายผนนตอบวา

"ขากเปนขโมยเหมอนกน มาเราจงไปดวยกนเถด แตเจาเปนอะไร เปนขโมยผดหรอขโมยไพร" พระราชาตรสตอบวา "คนหากนอยางเดยวกนตองตงพธเอาใจกนสกหนอยจงจะตองตำราโจร เวลานพระจนทรกจะขนอยแลว ถาระวงไมดตลาการไดตวเราไปชำระ เวลาถกจบกบเวลาแขวนคอของเราจะไมหางกนกมากนอย" โจรกลาววา

"เจาจงสงบลนของเจาเสยบางเถด เราจะไดลงมอทำการดวยกน"

ดงนนพระราชาแลโจรกพากนไปตามทาง พบพวกโจรแอบซมดอมมองอยตามถนนเปนอนมาก แตดวยเหตทกำบงด ผทไมรรองรอยกหาพบปะพวกเหลานนไม โจรบางคนกซมเลยงสรากน บางพวกกทำรายชวตเจาของทรพย บางพวกกทาตวดวยนำมนแลทาขอบตาดวยเขมา แลวทองมนตรทจะทำใหตาสวางเหนไดไกลในเวลามด บางพวกกฝกซอมวชาซงไดเรยนรเนองมาจากเทวดาผถอหอกทองคอ พระกรรตเกยะ (สกนทะ) ผเปนเจาแหงโจรกรรม แลเปนผทไดแสดงตำราชอเจารยวทยาแกชายผหนงชอ ยคาจารย เปนแบบฉบบสำหรบสงสอนศษยสบมา

149

โจรบางพวกฝกฝนวชาซงกลาวในตำราทง ๔ อยาง สำหรบการทำทางเขาไปในเรอนคอ (๑) เจาะผนงเอาอฐดนสกออกทละแผนๆ (๒) เจาะผนงตกซงกอดวยอฐดนดบ เมอกำแพงนนออนดวยความชน หรอแหงเกราะดวยแสงแดด หรอดวยใชนำเกลอ (๓) เทแลสาดนำราดผนงดน (๔) เจาะฝาไม

อนงลกแหงพระสกนทะเหลานนเจาะฝาเปนรปดอกบว รปพระอาทตย รปพระจนทรขางขน รปทะเลสาบ แลรปหมอนำ ตามวธทบญญตไวในคมภร แลทานำมนวานยาเปนเครองกำบงตวมใหใครเหน แลปองกนอาวธมใหถกกาย

ครนพระราชาแลโจรผเปนสหาย กระทำโจรกรรมไดทรพยมราคาจนเตมยามแลว โจรจงกลาวแกพระราชาวา "นแนะสหาย เราไดทรพยมากแลว บดนเราจะกลบไปทซอนของเรา อนเปนทซงพวกเราคอยการเลยงเหลาอยแลว"

พระราชาทรงไดยนกยนดในพระหฤทย ทรงตงจำนงจะตามไปดความลบของซองโจรใหได พระราชาแลโจรกพากนไปตามทางทจะกลบไปซอง ไดพบรหนรหนงตามทาง พระราชาทรงแสดงความยนดทงในวาจาอาการ (เพราะการพบรหนถอกนวาเปนเครองสงโชคด) โจรเหนดงนนกเปนทพอใจ และเชอวาพระราชาเปนโจรอก

150

คนหนงจรง จงสอนใหผวพระโอษฐแลกลาวคำอาณตสญญาณตามวธโจรในซองของตน แลทงสญญาวาจะยอมใหรบสวนแบงแหงทรพยทหาไดในคนนนดวย

ครนไปถงประตกรง โจรกเคาะตดๆ กนสองหน มผเปดประตใหทนท โจรกพาสหายใหมเดนไปจนใกลจะถงเขาเตยแหงหนงหางกำแพงเมองประมาณ ๒ โกรศ ครนไปถงปามดกอนถงเขา โจรกยนนงอยครหนง แลวเอานวใสปากผวตดๆ กนสองครง ดงกองไปในปาเง ยบ คอยอยคร หนงไดย นเส ยงตอบสญญาณเหมอนนกเคาแมวรอง โจรกตอบสญญาณอกครงหนงดวยเสยงรองเหมอนหมาใน

ในทนใดนน คนถออาวธประมาณ ๖ คนกทะลงขนจากทกำบงแลหญารกเพอจะรบสญญาณอกครงหนง โจรกใหสญญาณ แลพระราชากทำตามทโจรสอนไวแลวพากนผานเลยไป คนถออาวธซงเปนกองรกษาของโจรกกลบหายไปในทรกนนเอง

ฝายพระราชานนทรงสงเกตจำสญญาณเหลานไวหมด ทงทรงสงเกตทางเดนแลจำทหมายไวทกประการ แลเมอเขาปาแลวยงไดทรงถากตนไมใหรทางไวอกชนหนง ครนเดนไปไดครใหญๆ ถงเชงหนาผา โจรกเดนเขาไปทำกรยาเคารพตอหนาผานน แลวเดน

151

ไปถงทว างแหงหนงในทใกล เล กหญาข นแหงหนงก เห นฝาปดปากหลม โจรแลพระราชากชวยกนเปดฝานนขน เหนแสงสวางขางใน แลไดยนเสยงคนเปนอนมากพดกนอยขางลาง โจรกลาวแกพระราชาใหตามลงไปในหลม แลวกถอยามลงไปกอนตามบนไดไมไผ พระราชากเสดจตามลงไป ครนถงพนลางเหนเปนหองใหญมคบไฟจดปกอยเปนควนตลบไปทงนน

เมอลงไปในทสวางใตดนเชนน ภายหลงทเดนไปในปามดกทำใหพระราชาทรงนกถงกรงบาดาล ซงทรงไดยนพระราชมารดากลาวถงแตพระองคยงเยาวพระชนม สวนบนพนถำนนปดวยพรมตงแตอยางดทสดจนอยางเลวทสดปะปนกน มถงยามอาวธแลทรพยทกระทำโจรกรรมมาไดแลเครองดมเครองกนตางๆ วางเรยงรายไป

โจรพาพระราชาเดนผานหองนไปเขาอกหองหนง พบโจรเปนอนมากเตรยมตวสำหรบความสำราญ แลการเลยงในเวลากลางคน บางคนกเปลยนเสอซงเปอนเปรอะเพราะเทยวซอกซอน บางคนกลางเลอดจากมอแลเทาของตน บางคนกหวผมซงมากไปดวยฝน บางคนกทาตวดวยนำมนมะพราวอนอบแลวใหหอม ลวนเปนคนจำพวกหยาบชาทารณแสนสาหสทงนน บางคนชำนาญการ

152

แทงคนดวยอาวธแหลมซงหอยอยกบเอว บางคนเปนผวางยาพษฆาคนดวยยาซงใสถงเลกแขวนอยทแขนซาย บางคนกชำนาญการอยางอนซงมทหมายใหเหนไดบาง ไมมบาง

พระราชาเสดจไปในทประชมคนเหลาน ใหคดยนดทไดปลอมพระองค อย างสนท ไม ม ใครในหมโจรท จำพระองคได แมขาราชการแลพวกทรบจางเปนผตรวจการรกษาพระนคร ซงทจรงเปนโจรแลมาอยในชมชนโจรคนนน กจำพระราชาไมได พระราชาไดทอดพระเนตรเหนขาราชการผเปนกองตระเวนปองกนโจรกลบเปนโจร อยในสำนกโจรดงนน ถาไมทรงสงสยอยกอนกทรงทราบไดในเวลานนวาเหตใดโจรกรรมจงไมสงบไป เลยในพระนคร

ฝายโจรซงเป นสหายพาพระราชาเขาไปในซองโจรค นน น ปรากฏจากอาการทหมโจรตอนรบวาเปนนายซอง นายโจรบอกใหคนทงหลายคำนบเพอนโจรทมาใหม แลวไตถามแลตอบกนถงความสำเรจหรอไมสำเรจของคนทงหลายซงออกทำการใน คนนน

ไมชากพากนไปในหองเลยง ตางคนตางนงลงตามทของตน กนอาหารดมสราแลบรโภคสงอนๆ ตามสมครแลสบาย ครนเมอไดเลยงแลรนเรงกนแลวสองสามชวโมง คบไฟตามทอยนนกหมดไป แลความงวงกเกดแกคนพวกนน จนถงคนทง วงยากทสดกงวง

153

ตางคนตางเอนตวลงนอนเกะกะกนไป บางกหมผาแลเอาผาคลมศรษะหลบ บางคนนงพงโงกนไปขางหนง มอาการแนนง ดวยพษฝนแลกญชาเหมอนหนงไมรสกอะไรเลย

อกสกครหนงมหญงคนหนงเดนเขามาในหอง เปนบาวรบใชของพวกโจรเหลานน แลพระราชาไดทอดพระเนตรเหนหญงนนกอนเวลาทกลาวนไม ครนเขามาเหนพระราชา หญงนนจำไดกกลาวา

"นเหตไรพระองคจ งเสดจเขามาอยในหมคนทำบาปเชนน พระองคจงรบเสดจหนไปเสยโดยเรวเถด ถาไมเชนนนคนเหลานตนขนกคงจะประหารชวตพระองคเสยเปนแน " พระราชาตรสตอบวา

"เราไมรจกทาง เจาจงนำเราไปเถด" หญงนนกออกนำพระราชาใหเสดจหน พระองคทรงกาวหลกไปในเหลาคนทนอนกรนเกะกะกนไปรอบขาง ทรงยองดวยพระบาทอนเบาเหมอนตนเสอปลาจนถงบนไดททรงปนขนไปเปดฝา หลม ดวยกำลงทงหมดทมในพระองค แลวเสดจขนจากปากหลม แลกระทำทสงเกตไว แลวปดฝาหลมแลเอาแผนหญาคลมเสยตามเดม

154

ครนพระราชาเสดจกลบถงวง พอเปลองเครองปลอมพระองค ทรงเคร องราชาภรณตามเคยเสร จย งม ท นไร พวกพอค าในพระนครกประชมกนเขาไปเฝาอกครงหนง พวกพอคาเหลานนกราบทลวา ในกลางคนมโจรกรรมใหญๆ มากรายไปกวาทเคย แลเลาเรองความเสยทรพยถวาย แลวทลวา

"ขาแตพระองคผเปนมกดาแหงยตธรรม เมอวานนเอง พระองคทรงปลอบโยนพวกเรา โดยสญญาวาจะทรงใชวธใหมปองกนเรอน แลทเกบสมบตของเรามใหโจรเขามารบกวนได แตทจรงเมอคนนเราเสยทรพยไปเพราะโจร ยงกวาทไดเปนมาแลวในคนใดๆ เสยอก"

พระราชารบสงวา ใหพวกพอคาออกจากทเฝ าไปเถด ทรงสาบานวาครงน ถาทรงทำลายพวกโจรทกระทำบาปหยาบชาทารณเหลานนไมได กจะสละชวตพระองคเอง

พระราชาตร สส ญญา แก พวกพ อ ค า ด ง น น แล ว ก ท รงกำหนดการในพระหฤทยมไดแพรงพรายใหใครร แตตรสสงทหารธนพวกหนงใหเตรยมตวไวสำหรบราชการลบ ครนขาราชการทไดทรงพบในซองโจรมาเขาเฝา หรอไดทอดพระเนตรเหนในทใด กตรสใหลอบจบเอาตวไปประหารชวตเสยในทลบ เพราะเหตวาคน

155

ทตายแลวนนผดกบเวตาลในขอทนำเอาอะไรไปเทยวเลาไม ได

ครนเวลากลางคน พระราชาทรงประมาณวาถงเวลาทพวกโจรเทยวกระทำลกชงปลนสะดมเสรจแลว คงจะคนไปยงซองของตนเพอการเลยงแลการสำราญอยางแตกอนๆ จงทรงถออาวธออกนำหนาพลออกจากพระนครไปยงหนาผา ซงอยในปารกทเปนทางเขาไปสซองแหงโจร แตพวกโจรนนเมอโจรคนใหมหลบหนไปแตตอนกลางคน กเกดความสงสยจงเทยวสบรตววาอาจมภยมาในคนนน ครนจะแยกกนหลบหนไปในตอนกลางวนกกลววา ทหารของพระราชาจะเทยวตามพบเปนหมเลกหมนอย จะรวบรวมกนตอสไมได ครนถงกลางคนจะแยกกนหนกยงกลว เพราะรวารงเชาคงจะถกจบ

ฝายนายโจรเปนผมความคดในทางทจะสทางเดยว ครนภยจะมาถงดงน กชกชวนพวกพองใหประชมกนตอส แลสญญาวาถาพวกโจรทำตาม กคงจะสทหารพระราชาไดดงหวง

พวกโจรรวานายเปนคนกลากมความนบถอ ครนกลาวชกนำดงนนกเชอแลสญญาวาจะกระทำตามทกประการ ครนเวลาคำ นายโจรกประชมตรวจตราพลโจร ตรวจธนแลศรแลอาวธอนๆ แลวพดเอาใจแลนำออกเดนไปจากถำ จดใหพลเขาซมอยรมทาง ตนเอง

156

ปนขนไปบนแผนผาทสงเพอจะไดเหนศตรมาแตไกล คนอนๆ กกมหลงฟงทแผนดน เพอจะไดรตวเมอมอรเขามาใกล

ครนพระจนทรขน พวกโจรทซมคอยดอย กเหนพระราชาทรงนำทหารรบเดนไปโดยมไดระมดระวง เพราะพระราชาทรงประมาทวาพวกโจรกำลงหลบเพราะเลยงดกนตามเคย แลคงจะทรงจบโจรไดในถำใตดน เพราะความประมาทของคนพาลพวกนน ดงนนพระราชาเองกลบเปนผประมาทเสยทแกโจร เพราะเมอพระองคทรงนำพลไปถงทโจรซม นายโจรกปลอยใหเดนถลำเขาไปจนพอด จงใหสญญาณใหพวกทซมอยโจนขนจากทซอนพรอมกน เขาตพลพระราชาโดยท ม ท นร ก น ทหารหลวงก พาก นแตกต นกระจดกระจาย พากนหนไมเปนกระบวน ฝายพระราชาเมอเหนเสยทกเสดจหนกบเขาดวย แตนายโจรวงตามไปรองวา

"โหเหา ทานผมชาตเปนนกรบกหนการรบดวยหรอ"

พระราชาทรงไดยนดงน กเสดจหยดยนประจนหนานายโจร ทงสองชกดาบออกตอสกนเปนสามารถ พระราชาเปนผชำนาญเพลงดาบยงนก แตนายโจรกชำนาญเสมอดวยพระองค ตางคนตางเรมการตอสดวยวธทคนชำนาญเพลงดาบยอมกระทำ คอกมตวลงจนเกอบจะเปนกอนกลมๆ โจนไปเปนวงรอบๆ ตางคนตางจอง

157

ดตากน ควขมวดแลรมฝปากทำอาการแสดงความดหมนปฏปกษ แลทงโจนไปมาโดยระยะทคำนวณวาจะไดเปรยบขาศก กระโดดเขาไปราวกบกบกระโดด กระโดดกลบออกราวกบลง แลเคาะโลดวยดาบเปนจงหวะเรว แลดงประหนงเสยงกลอง

พระราชาเหนไดท ทรงโจนเขาไปเอาดาบฟาดขานายโจร พรอมกบททรงตวาดดวยเสยงอนดง นายโจรโดดขนสงจากดน พระแสงดาบกหวดไปใตขาโจรเปลาๆ ไมเปนอนตรายแกโจรเลย ในทนใดนน นายโจรแกวงดาบเหนอศรษะสามรอบแลวฟาดลงมารวดเรวดงหนงสายฟา หมายเฉวยงบาพระราชา พระราชาทรงรบดวยโล อาวธโจรไมถกตองพระองค แตถงกระนนกซวนเซไปดวยกำลงโจร พระราชาแลโจรตอสซงกนและกน ตางรกแลรบ ตางกโจมฟนแลปองปดจนเหนอยออนแลแขนชาไปทงสองฝาย ฝมออาวธแลกำลงกายแลความกลากเสมอกน ไมมไดเปรยบเสยเปรยบกนอยชานาน จนนายโจรเหยยบหนซงกลงไดพลาดลมลง พระราชากทรงโจนเขาจบนายโจรมดมอไขวหลง ทรงผลกไสใหโจรเดนเขาสพระนคร โดยทใชปลายพระแสงดาบเปนเครองบงคบ สวนพลโจรนนครนนายลมลงกพากนวงหนไปสน

ครนรงเชา พระราชาเสดจไปทอดพระเนตรนายโจรทคมขงไว

158

รบสงใหคมตวออกมาอาบนำชำระกายหมดแลวใหแตงเสอผาอยางด แลวใหขนนงบนหลงอฐมผจงไปตระเวนรอบพระนคร มผรองปาวนำหนาไปดงน

"ชนทงหลายจงฟงพระราชโองการซงโปรดใหเรามาปาวรอง คนๆ นคอโจรซงลอบลกปลนสะดมชาวกรงจนทรอทย ใหชนทงหลายชวนกนมาประชมเยนวนนในทวางหนาประตนครดานทะเล เพอจะไดรโทษแหงการประกอบกรรมเปนบาป แลดตวอยางซงจะทำใหคนทงหลายระวงตวกลวผด" พระราชาไดตรสสง แลวใหประหารชวตโจรดวยวธเอาตวขนตตะปมอแลเทาใหกางอยทงส แลตวตรง สงใดโจรอยากกนใหปอนใหกนเพอชวตจะไดยาวแลทนทกขอยไดนาน เมอใกลจะตายใหหลอมทองคำเทลงไปในคอ จนกวาทองคำจะลนแลแตกออกมาตามคอแลภาคอนๆ ในตวโจร

ครนเวลาเยน ผคมกพาตวโจรไปประหารชวตโดยวธทกลาวนน เผอญกระบวนแหนกโทษผานไปทางเรอนแหงเศรษฐผหนง ซงมทรพยมากลนพนประมาณ เศรษฐผนนมลกสาวเปนทรกชอ นางโศภน นางเปนผอยในวยเยาวคอดอกไมประกอบดวยความงามทกประการ แลงามขนทกเวลาทกขณะ นางนบดาไดสงวนไวมใหชายเหน จะออกนอกกำแพงสวนกไมได เพราะนางนมซงเปนผท

159

ชาวบานใกลเคยงพากนนบถอวา เปนผฉลาดรการลวงหนานน ไดทำนายไวในขณะทนางนมจะตายวา นางโศภนนจะเปนนางงามซงคนชมทวพระนคร จะไมไดสามโดยววาหะแตจะเปนหมายสต (คอแมหมายซงฆาตวตายในกองเพลงเผาศพผว)

ตงแตนนมาเศรษฐผบดากระวงร กษาบตรเหมอนหนงเกบมกดาไวใน หบ แลกำหนดทางแหงชวตของลกสาวไวโดยหวงวาจะใหเปนไปตลอดอาย คอไมใหเกยวของพวพนกบชายเปนอนขาด แตการกำหนดทางแหงชวตลวงหนาชานานเชนนน ปราชญผเปนกวโบราณกลาวกลอนไวเปนเครองจงปญญาวา

O อนวถชวตเดนผดงาย แมนผดหมายอาจถลำนำสเถน

ใครกำหนดลวงหนาชาเหลอเกน ถงคราวเดนอาจผดทคดไว

ปญญาเราแคคบสบไมออก เหลอจะบอกลวงหนาชา ๆ ได

อนวถชวตคดอยางไร จกแจงใจขางหนาอนาคตฯ

คำกลอนทมคตเปนเชนน เศรษฐผเปนบดานางโศภนคงจะไม

160

เคยร มฉะนนกวผกลาวกลอนนนกลาวทหลง หรอกลาวเพอประโยชนแกตวกวเอง มไดเกยวแกผอนนอกจากผทไดฟงกลอนโดยเฉพาะกเปนได

ความจรงจะอยางไรกตาม แตเศรษฐบดาไดกำหนดการไวจะใหเปนไปตลอดชวตลกสาว แลตวเศรษฐเองกกลาวใหคนทงหลายทราบแนนอนวา ถาบตรสนชวตบดาจะมชวตอยตอไปไมไดเปนอนขาด ความคดอนนมนในใจเศรษฐจนไดกำหนดตำแหนง แลวธฆาตวตายไวเสรจ แต ศรคอผลแหงกรรมปางกอน อาจตามขนไปถกแรงซงรอนอยเหนอเมฆ อาจตามลงไปถกตวหนอนซงซอนอยในดน แลอาจแทรกนำลงไปถกปลาในทองมหาสมทร ฉนใดเลามนษยจะหนพนได

ในเยนวนทจะประหารชวตนกโทษนน เผอญเกดไฟไหมขนในบานเศรษฐภาคทเปนทอยแหงหญง หญงทงหลายรวมทงนางโศภนกตองหนออกจากหองทอยภาคในบาน มาพกอยทหองรมถนน แลในถนนมคนแนนไปทงนน เสยงคนแจจนพดกนไปตามทางในพระนคร มคำกลาวบอกกนวาโนนแนโจรซงไดลอบลกปลนสะดมคนทงหลายในพระนคร โจรจงสะทกสะทานลาญใจเถด พระราชามรบสงจะใหประหารชวตอยแลว ในเชงรปงามกด มทรงโออากด

161

มกำลงความกลากด จะหาใครในกรงจนทรอทยยงนายโจรไปนนหาไมได

มอนายโจรไดแตงกายดวยเครองแตงงดงามดงนน แมกระบวนแหเปนเครองอจาดกจรง แตนายโจรกย งมทรวดทรงอาการประหนงพระราชบตรขอฐไปดวยทาทางงดงาม ผวหนามไดเสย แลดวยความไวตว จะไดยนคำเยาะเยยของประชาราษฎรกแทบไมไดยน แมชาวพระนครทงหมดจะพากนแตกตนกระสบกระสาย แลคลงเพราะจบโจรไดจะประหารชวต นายโจรมกรยาเพกเฉย มไดพลอยกระสบกระสายไปดวย แตครนเมอไดยนคนกลาวใหสะทกสะทานรมฝปากโจรกขยบ ตามแสงเหมอนแสงไฟดวยความโกรธ หวางควกมน

ขณะนนนางโศภนรองกรดขนทหนาตางทแอบดอย นายโจรผานหนาตางไปหนาเสมอกบหนานาง แลอยหางกบแกมอนซดไมกคบ นางไดเหนลกษณะงามของนายโจร แลในขณะทนายโจรแสดงเคาหนาโกรธนน นางรสกสะดงเหมอนหนงรสกถกสายฟา ในทนใดนนนางโศภนกวงไปหาบดา บอกวา

"บดาจงรบไปโดยเรวแลขอโทษใหพระราชาปลอยโจรนนเถด"

162

เศรษฐบดาตกใจเพราะคำทบตรกลาว ตอบวา

"โจรคนนนไดเปนหวหนาทำการขโมยทกประเภททวพระนคร แลบดนทหารศรของพระราชามชยจบตวมาไดกโปรดใหลงอาญาตามควรแกโทษ พอเปนอะไรจะเขาไปทลขอใหทรงปลอยโจรนได"

นางโศภนแสดงอาการทกข ซงดประหนงจะทำใหคลงไคล ตอบบดาวา

"ถาบดาจะทลขอโทษใหพระราชาปลอยโจรนนไดดวยยอมถวายสมบตทงหลาย ของเรา บดาจงสละทรพยทงหมดถวายเสยเถด ถาขาพเจาไมไดนายโจรนนมา ขาพเจาจำตองสละชวต"

นางกลาวแกบดาฉะนแลว กชกผาคลมศรษะรองไหลนไปทงตวราวกบหวใจจะแตกลงไปกบท

ฝายเศรษฐผบดาเมอไดเหนลกสาวมอาการดงนน แลรใจวาถาไมสมประสงค นางกจะสละชวตลงไปจรงดงกลาวแลทงทราบวาตวเศรษฐเอง เมอสนบตรแลวกจะทนรกษาชวตตอไปไมไดเพราะเหตความโศกเดอดรอน ดวยประการฉะน เศรษฐจงรบเขาเฝาพระราชาทลดวยสำเนยงอนสนเพราะเศราวา

"ขาแตพระราชาผประเสรฐ ขาพเจาขอถวายทรพยเปนเงนตรา

163

สแสน แลขอประทานโทษนายโจรใหหลดพนพระราชอาชญาเสยเถด"

พระราชาแปลกพระหฤทย ทรงคดวาคนบาหลดเขาไปในพระราชวง ทรงตรตรองวาจะลงพระราชอาชญานายประต ดวยวธตดศรษะเสยบหรอผาอก หรอจะทำอยางไหนด ยงไมทนตกลงในพระราชหฤทย แตครนทรงสงเกตกรยาอาการตอไป กไมทรงเหนไดวาเศรษฐเปนบา ครนทลวงวอนอก กรบสงตอบวา

"โจรคนน ไดทำการปลนสะดมยองเบาฉกชงวงราวทกประเภทโจรกรรม แลไดทำทวพระนคร ผมทรพยไดรบทกขเพราะโจรนทวหนา อนงโจรนไดทำรายทหารของเราจนยอยยบ การทจะขอใหปลอยไปใหพนโทษนน ปลอยมไดเปนอนขาด"

ศรษฐไดฟงรบสงดงนน ควรจะเหนไดแลววาจะทลขอตอไปกไมมประโยชนแตยงไมหยดรำพนวงวอน ทงนำตา ดวยทรพยสนบนดวยเรองลกสาวจะสละชวต แลดวยขอทตวเองจะตองตายไปตามกนแตกไมมประโยชนทงนน ครนเหนไดแนวาถงจะอยางไร พระราชากไมโปรด เศรษฐจงออกจากทเฝารำไหไปสเรอนของตน เลาความใหบตรฟงวา

164

"ลกเอย พอไดพยายามทกลทางแลว พระราชากไมโปรดตามทเราประสงค มาเราจงตายไปดวยกนเถด"

ฝายเจาพนกงานผคมเมอไดพานายโจรตระเวนรอบกรงแลว กพาไปนอกประตพระนคร แลวจดการลงโทษตามพระราชกำหนด นายโจรทนเจบปวดดวยความมนคง ในใจปราศจากอาการแสดงทกข แตเมอมผเลาใหฟงถงนางโศภน นายโจรอดใจไวไมไดกรองไหขนดวยเสยงอนดง แสดงความเศราสงสารประหนงหวใจจะแตกออกไป อกครหนงกหยดรองไหกลบหวเราะดวยสำเนยงอนดง ประหนงอยในทรนเรงดวยการเลยง คนทงหลายทประชมดการประหารชวตอยนนพากนแปลกใจทนายโจรหวเราะ เหมอนหนงเหนอะไรสนก แลเมอหวเราะในเวลาทเหลกแหลมกำลงแทงเขาไปในเนอจนคนดพากนเสยวไส เชนนน ใครเลยจะเหนเหตทควรรนรมย

ฝายนางโศภนผไดมคแลวโดยใจนก ครนนายโจรผสามโดยววาหะอนมไดกระทำนนสนชวตไปแลว นางกกลาวแกตวเองตามคตโบราณ ซงกวแตงไวดงน

O ผมขนคนในกาย มประมาณหมายประมวลเปน

165

สามสบหาลานเสน อาจจะนบถวนจำนวนม

o หญงใดไดเผาตว เมอ ณ เผาผวจะไดด

สามสบหาลานป นบฉนำซงจะถงฟา

o ฉนใดคนคลองง ดงประจากรกขนมา

ฉนนนนางเหนยวสา มมใหตกนรกแรง

o แมนเขาเนาขมทกข เพลงกรอนรกแลลกแดง

ถกมดรดรงแทง พษจะเปรยบแหลนกแสนอน

o เดอดรอนเหลอผอนพก โทษจะหนกนกสำนกทณฑ

เหตหยาบบาปในบรรพ ทกขะเหลอรอนกออนเพลย

o ผวเปนเชนนไซร อาจจะคนไดเพราะคณเมย

เผาตวเพลงผวเลย ตายจะเปนบณยะจนผว

o หนาทแหงหญงหมาย กาละผวตายกเผาตว

ในใจไปคดกลว ธรรมะจารบมเยง

O ตราบใดหญงยงขาด ใจบอาจคำนงเกรง

166

กรงกลวเผาตวเอง พรอมกะศพผวเพราะมวมน

o ตราบนนแมนเกดใหม คงจะไมใชมนษยชน

จกมสตนตน ยอมจะตำตอยมนอยเลยฯ

นางโศภนกลาวแกตวเองดงนแลว กกำหนดใจจะเผาตนในกองเพลงเผาศพสามผมใชผว เพอจะใหนายโจรไดความสขในโลกหนา นางกำหนดใจดงนนแลวกแสดงความกลาดวยวธเผานวดวยคบเพลง จนนวนนไหมเปนถานไปทนท แลวนางกลงลางกายชำระมลทนในแมนำ การเตรยมทำพธเผาตวนน

นางจดใหมผขดหลมๆ หนง แลวเอากงไมสดเรยงเปนตาราง บนตารางวางฟนแลเชอเพลง คอ ปอ ชนแลฆเปนตน เมอจดตารางเผาศพแลว กเอาศพนายโจรมาชโลมนำมนใหสะอาด แตงเครองเสอผาใหม เอาวางบนกองเชอเพลง นางโศภนกลาววงวอนเทพเจา ขอใหนางกบสามไดอยเปนสขดวยกนในสวรรค มนางระบำเป นผ ปฏ บ ต ด วยด โดยจำนวนป เท าก บร ชกาลแห งพระอนทร ๑๔ องค หรอเทากบจำนวนผมในเศยรแหงนาง ครนเสรจวงวอนแลวนางกใหเครองประดบกาย แลขาวปลากระยา

167

หารแจกจายในหมมตร แลวเอาดายพนขอมอทงสองขาง เอาหวใหมปกในผม แลทาหนาผากดวยแปงส แลวเอาขาวสารแลเบยผกทปลายผาอนเปนเครองปกคลมกาย ครนเสรจแลวนางเดนประทกษณศพเจดรอบ แลยนขาวสารแลเบยใหแกผทยนอยในทใกลในเวลาประทกษณนน ครนเสรจประทกษณแลว นางกขนนงบนกองฟนทพรอมดวยเชอไฟ เอาศรษะแหงนายโจรวางหนนตกนางแลวสงใหจดไฟขน คนทอยใกลๆ กชวยกนจดไฟขนหลายแหง แลวตกลองแลเปาสงขเสยงสนนไป มผเอาฟางโยนเตมเขาไปในกองเพลงทงเทชนและนำมนเนยลงไปในกองไฟอก เปนอนมาก แตความตายของนางโศภนนนเปนสหมรณะยอมจะตายเปนสขเสมอแลเมอไดจดไฟ ขนแลวผใดจะไดเหนกายนางเขยอนกไมมแทจรงดเหมอนจะตายไปกอนท เปลวไฟจะถงตว

ฝายเศรษฐผเปนบดานน เมอบตรถงแกความตายแลว กจดใหชางเหลกทำเหลกคมขนอนหนงรปเหมอนพระจนทรครงซก คมเหมอนมดโกนแลพอดกบคอของตน ปลายสองขางมโซรอยยาวพอเทายนได ตวเศรษฐนงลงหลบตา แลวใหมผเอาดนจากแมนำไวตรณมาถตวใหบรสทธแลรายมนตรอนควรแก พธแลว กเอาเทายนปลายโซหงายคอกระแทกไปดวยกำลงแรงศรษะกขาดตกกลงอยกบ พน

168

เวตาลเลามาจนถงเพยงนกหยดนงอยครหนง มอาการเหมอนดงตรกตรองถงความสขซงเศรษฐยอมจะไดรบ เพราะการสละชวตตนโดยประการซงเลามาน ตรงนพระธรรมธวชพระราชบตร ทลถามพระราชาวา นายโจรหวเราะดวยเหตใด พระราชาไมทนคด ทรงตอบพระราชบตรวา

"หวเราะเยาะหญงสาวทบาเหลอเกนนนแหละ" เวตาลกลาววา

"ขาพเจาขอบพระคณพระองคททรงปลอยขาพเจาจากยามอนเปนทไมม สขนอกครงหนง แตความเขาใจของพระองควานายโจรหวเราะเยาะนางโศภนนนผดเสยอกแลว ถาขาพเจาไมทลอธบายเสยกอนจงกลบคนไปยงตนอโศก พระราชบตรกจะทรงเขาใจผดวาเหตใดนายโจรผกลาจงรองไห และเหตใดจงหวเราะในขณะทบคคลไมพงหวเราะเลยเปนอนขาด เพราะฉะนนขาพเจาจะทลชแจงเสยกอนจงจะทลลาไป

"เหตทนายโจรรองไหนน เพราะไมเหนทางอนใดทจะสนองคณนาง ในขอทนางเตมใจสละสงซงพงสงวนทงหลายเพอจะชวยชวตนายโจร แลการตนความคดเชนนเปนเหตใหเศราโศก"

"แลวนายโจรกลบคดเหนแปลกทสดทนางมาเรมรกในเวลาท

169

ชวตของนาย โจรจวนจะสนอยแลว อนงเทพยดาอำนวยการบางอยางในการทแปลกเหลอมนษยจะเขาใจได เปนตนอำนวยทรพยมากมายแกคนตระหนซงไมรจกใชทรพยใหเปน ประโยชนได หรออำนวยปญญาแกคนมสนดานชว ซงเมอมปญญาแลวกใชในทางทผด หรออำนวยเมยงามใหแกคนโงซงไมรจกปกปกรกษาได หรออำนวยฝนในทซงดาดดวยหนคอเขาเปนตน อนไมเปนทำเลซงพชพนธจะงอกไดเลย นายโจรคดถงความแปลกๆ เช นน จ งหวเราะในเวลาทไมนาจะหวเราะ"

"พระองคไดทรงตอบปญหาเนองในเรองทขาพเจาเลาถวายนแลว แมทรงตอบอยางเขลาๆ กเปนเหตใหขาพเจาจะไดกลบคนไปยงตนอโศกตามคำสญญาทมไวตอกน แตกอนทขาพเจาจะไปนน ขาพเจาขอกลาววา มนษยอาจหวเราะแลรองไห อาจรองไหแลหวเราะไดดวยเหตทกอยางในโลก ตงแตความตายแหงเพอนบานซงมกจะไมเกยวอะไรกบตวเลย จนถงความตายของตนเอง ซงเกยวกบตวเปนอนมาก สวนขาพเจานนมธรรมดาเปนผหวเราะเหนขนทกอยางทกเวลา เพราการหวเราะยอมชวยใหมนสมองมอาการฉบไว ชวยใหปอดมกำลงขน ชวยใหเคาหนางดงามทวขน แลทลลาท"

170

ครงนพระราชาทรงรแลววาเวตาลจะหน จงทรงปลดยามจากพระองสาเอาลงไวใตพระกร ทรงหนบไวแนนแตกไมมประโยชนอะไร เวตาลหลดจากยามโดยงายตามเคย แลลอยหวเราะกองฟากลบไปยงตนอโศกตามเดม

171

เรองท ๖ครนพระวกรมาทตยเสดจกลบถงตนอโศก ทรงปนขนไปปลด

เวตาลลงมามดลงยามตามเคย แลทรงพาพระราชบตรออกเดนไปหนอยหนง เวตาลกเลาเรองทกลาววาเปนเรองจรงอกเรองหนงดงน

เหนอฝงอนงามแหงแมนำยมนา มกรงชอ ธรรมสถล ในกรงธรรมสถลมพราหมณคนหนงชอ เกศวะ เปนคนมบญ ปกตเปนผทำตบะแลบชายญ ณ ฝงแมนำ เทวรปทใชบชากปนเองดวยดนเหนยว หาเทยวซอจากผทำขายไม

พราหมณผนเปนผมความรเมออายมาก เมอยงเดกเปนผไมมเพยรในทางเลาเรยน ใชเวลาเมอยงเปนหนมในการบชากามเทพแลนางรต มใครสรางความมวเมาในกาม เปนเหตบดามารดามเรองรอนใจบอยๆ

วนหนงเกศวะกระทำผดใหเปนเครองขนใจบดามารดาเปนขอใหญ บดามารดาจงตเตยนกลาวแสดงโทษแหงความประพฤตของบตรอยางรนแรง เกศวะแคนใจกหลบหนออกจากหมบานของ

172

ตนไปจนเขาละแวกอน พบตนไมใหญกขนไปซอนตวอยบนตนไมใหญ แลใตตนไมนนมเทวรป ปญจานน คอ รปพระอศวร ๕ พกตร คนทงหลายในละแวกนนนบถอวาศกดสทธยงนก เทวรปนนมผเฝาระวงรกษาเพอการหากนของเขา แตเวลานนเผอญผเฝาไมอย เกศวะอยบนตนไมเหนเทวรปตงอยขางลางกเกดความคดลามก จงถายปสสาวะรดลงมาบนเทวรป แลวลงจากตนไมผลกเทวรปกลงตกลงในสระซงอยขางหนานน

รงเชาผเฝาเทวรปไปถงทตนไม ไมพบเทวรปซงเคยเปนเครองหากนของตนกเดอดรอน ตโพยตพายกลบไปบาน แลประกาศใหฝงชนทราบ ไมชาชาวบานกออกเกรยวกราวชวยกนออกตามเทวรปทหายแลโจษจนแซไปใน หมบาน ในขณะนนบดามารดาของเกศวะเทยวตามหาบตรทหลบหายไป ครนไปถามหาคนหนมซงมลกษณะอยางนน ๆ กมคนกลาววาจำไดวา เมอวนกอนมคนหนมเชนทวาไปนงอยบนตนไมอนเปนทสำนกของ เทวรปปญจานน รงขนกทราบกนวาเทวรปหายไป

ตอมาไมนานเกศวะกลบเขามาในหมบาน ชาวบานทงหลายพากนชเปนนวเดยวกนวา คนนคงจะขโมยเทวรป เกศวะเหนจะปฏเสธไมไหวกรบเปนสตยแลชใหคนในสระซงทงเทวรปลงไว ทง

173

บอกคนเหลานนวาไดถายปสสาวะรดเสยแลว คนทงหลายไดฟงดงนนกกลาวเปนเสยงเดยวกนวา เกศวะกระทำบาปมโทษใหญหลวง มนษยไมจำตองลงโทษ เพราะพระปญจานนคงจะลงโทษถงสนชวตทนทไมตองสงสยเลย

เกศวะไดทราบวาพระผเปนเจาจะลงโทษถงดงนนกตกใจกลวเปนกำลง กลบเปนคนวางายสอนงาย เชอถอยมารดาตงแตนนมา แลพากเพยรเรยนรจนไดชอวาเปนผมวชายงยวดในชนบท มคำกลาววาชะรอยจะเปนเพราะเกศวะกลบตวไดในทนท พระปญจานนจงไมประหารชวต เพราะกรรมทกระทำบนตนไมครงนน

ตงแตเกศวะกลบตวไดแลว กจำเรญในวชาสามารถทกประการจนมเหยาเรอนเปนหลกแหลง ภายหลงมบตรชอ มธมาลต เปนหญงงามนก มคำถามวาเทวดาไดสงใดมาจากไหน จงปนหนาคนไดงามถงเทานน ไดแบงเอาภาคอนงามทสดในพระจนทรมาหรอ จงทำใหมรอยแหวงซงคนอาจเหนไดในดวงเดอน นางมธมาลตมตาเหมอนนโลตบลซงบานเตมท มแขนเหมอนกานบว มผมยาวหอยเหมอนความมดแหงกลางคน

ครนนางงามผมอายสมควรววาหะ มารดาบดาแลพชายกชวยกนเปนทกขดวยการหาค เพราะปราชญยอมกลาววา

174

"ลกหญงซงมอายควรมคไมมค ยอมเปนเชนกอนอบาทวหอยอยเหนอหลงคาเรอน" แล "พระราชา ๑ หญง ๑ ไมเลอย ๑ ยอมรกทจะดแลสงทอยใกล" แล "ใครบางไมเคยไดทกขเพราะหญง เหตวาหญงนน ผใดจะบงคบใหอยในถอยคำกบงคบไมได แมจะบงคบดวยใหของทชอบใจ หรอบงคบดวยความกรณาหรอบงคบดวยนตธรรม หรอบงคบดวยการลงโทษ กบ งคบไมไดทงน น เพราะหญงไมรจกผดแลชอบ"

วนหนงพราหมณเกศวะไปจากบาน เพอชวยการแตงงานบตรของพราหมณไปบานอปชฌายเพอการศกษา

แลในระหวางทบดาแลบตรไมอยบานนน มชายคนหนงมาทบานของพราหมณ นางพราหมณภรยาเกศวะเขาใจวาชายคนนนเปนคนมคณด เพราะเหตมร ปงามจงบอกยกลกสาวให ฝ ายพราหมณเกศวะนนไปพบพราหมณหนมคนหนงเปนทชอบใจ กบอกยกลกสาวให แลสวนบตรชายนนไปพบชายเพอนเรยนคนหนงทบานอปชฌาย กยกนองสาวใหเหมอนกน

ตอนนมาบดาแลบตรกพาชายหนมคนละคนมายงบานตน ครนถงบานพบชายหนมอกคนหนงทนางพราหมณยกลกสาวให ชายหนมทง ๓ คน นนเสมอกนในวชา ในคณด ในรป แลในอาย

175

จงเกดปญหายงยากขนในทนท

ายทงสามตางคนรองทกข คนหนงวามาถงเรอนกอน คนหนงวาบดานางเปนผยกให แลบดายอมเปนใหญในครอบครว อกคนหนงรองทกขวากระไรไมมใครจำได ปรากฏแตวาตวเปนคนทควรไดนางเทานน คนทงสามรองขอความเปนธรรม แลความเปนธรรมตามความเหนของชายหนมคนหนงๆ กคอใหนางแกตวจงเปนอนกลาวไดวาธรรมะในเวลานนแยกไดเปนสามแพรง เพราะชายหนมสามคน

ฝายพราหมณเกศวะผบดาครนเกดเหตเชนน กรำพงวา "เจาสาวคนเดยว เจาหนมสามคนเชนนจะทำอยางไรหนอ จะยกใหคนไหน จะไมยกใหสองคนสองคนไหนจงจะถกตองตามธรรมนยม เราผบดามารดาแลพชายกใหคำตกลงแกเขาทงสามแลวคนละคน เหตประหลาดเผอญเปนไปเชนน จะทำอยางไรด"

พราหมณเกศวะอำองอยชานาน ไมตกลงในใจวากระไร หารอกบภรยาแลบตรกไมไดประโยชนเพราะคนทง ๒ กไมรจะวากระไรเหมอนกน

สวนชายหนมทง ๓ คนนน เมอบดานางยงไมตดสนวากระไรก

176

พากนนงนงดเดอนเพญ คอหนาแหงนางจนไมกระพรบตา ดประหนงจะประพฤตต วเปน จโกระ คอนกซงกลาวกนวาก นแสงจนทรเปนอาหาร

พราหมณเกศวะตรกตรองอยชานาน นกวาเหนชองทพอจะแกปญหาไดจ งกลาวแกชายทงสามวา จะตองตดสนดวยวธ ใหสำแดงความรประชนกน ใครยกเอาภาษตซงกวผมเกยรตแตงไวแตโบราณมากลาวใหด กวาคนอน คนนนจะได ร บรางวลคอลกสาวพราหมณ

ชายหนมคนท ๑ ไดยนดงนนกลาวภาษตของกวโบราณโดยทไมตองตรกตรองวา

O ชายหาญเหนไดเมอ สงคราม นนเนอ

ความซอสอถนดยาม สงหน

เหนมตรคดเหนความ จรงเมอ

ทกขแล เมยสตยชดชอช เมอไขไรสนฯ

177

ชายหนมคนท ๒ ยกภาษตขนกลาววา

O หญงใด

(๑) อยในเหยาแหงพอกจรงอยแหล แตมฟงบงคบ

(๒) มกำชบใจตวมวแตเทยวรนเรงเชงสนกทกเบอง

(๓) ปลดเปลองผาคลมหนาตอหนาชาย

(๔) หลบราวตายมวายงวง

(๕) ดมเหลาลวงลำคอ

(๖) พอใจอยหากจากสาม

สตรนนปราศจากธรรมนำจตชอบประกอบดวยใจบาปหยาบยง จรงแลฯ

ชายหนมคนท ๓ กลาวภาษตซงอางวาเปนของโบราณวา

O ใครจะไวใจอะไรตามใจเถด

178

แตอยาเกดไวใจในสงหา

หนงอยาไวใจทะเลทกเวลา

สองสตวเขยวเลบงาอยาวางใจ

สามผถออาวธสดจกราย

สผหญงทงหลายอยากรายใกล

หามหากษตรยทรงฉตรชย

ถาแมนใครประมาทอาจตายเอย ฯ

พราหมณเกศวะไดฟงดงชายหนมสามคนทองภาษตซงกลาววาเปนของโบราณ กจบใจแกทงหมด ไมร ว าชอบภาษตไหนมากกวาอกสองภาษต กทำใหอำองไปอก คราวนไมใชตรกตรองวาควรยกลกสาวใหชายคนไหน ตรกตรองวาควรยกใหภาษตบทไหน เปนเรองนกถงคำพด ไมใชนกถงคน จงลงเลไปอกทางหนง

ขณะนนมงพษตวหนงมาตดปญหาทมในใจพราหมณเกศวะ พราหมณยงตรกตรองรวนเรในใจ พองเลอยเขามากดลกสาวตาย คนทงหกกรองไหตโพยตพายเพราะทกขสามญ

179

ครนไดสตกวงตามหมอแลแมมดรวมทงคนฉลาดทงปวง ทประกาศตววาเรยกพษงออกจากกายผถกกดได คนเหลานนเมอไดมาพบศพนางมธมาลต แลวตางคนกสนศรษะ คนหนงกลาววา คนทถกงกด ๕ คำ ๖ คำ ๘ คำ ๙ คำ แล ๑๔ คำ นนไมมรอด อกคนหนงกลาววา คนทถกงกดวนเสารแลวนองคารตองตายเสมอ คนท ๓ กลาววา คนทถกงกดจะตายหรอไมกแลวแตวาพระจนทรสถตราศไหนในเวลาทถกกด คนท ๔ กลาววาผใดถกงกดทตา ห ลน จมก รมฝปากลาง แกม คอ แลทอง คนนนตองตาย คนท ๕ กลาววา แมพระพรหมกไมอาจแกนางนใหคนชวตได

ครนหมอทงหลายกลบไปหมดแลว พราหมณเกศวะกจดการเผาศพลกสาวแลวกลบบาน ฝายชายหนมสามคนนนกลาวแกกนวา

"เราทง ๓ คนหวอกอนเดยวกน ไดทกขอยางเดยวกน ซงเกดเพราะเหตเดยวกน เราจะตองเทยวไปหาความสขทอน แลในการหาความสขไมมทางใดดกวาทางทพระอนทรผเปนเจาแหงสวรรค กลาวไวคอ

o ชายใดไมเทยว เทยวไป

180

ทกแควนแดนไพร มอาจประสบพบสข

o ชายใดอยเหยา นาทกข

ไมดนซนซก กชอวาชวมวเมา

o จงจรเทยว เทยวบทไป

พงพนไพร ไศละลำเนา

o ดนบถเดน เพลนจตเรา

แบงทกเบา เชาวนะไวฯ

o ชายหาญชาญเชยว เทยวไพร

สองขาพาไป บมวบเมาเขลาขลาด

o ขาเขาคอกง พฤกษชาต

ชอชดดาษ และดกดวยดอกออกระดะ

o ไปชาเปนผล ปนคละ

โต ๆ โอชะ รสาภรสหมดมวล

181

o โทษหลายกลายแก แปรปรวน

จอจนคณควร เพราะเหตทเทยวเทยวเดน

o จงจรเทยว เทยวบทไป

พงพนไพร ไศละดำเนน

o ดมบถดวน ชวนจตเพลน

ใดบมเกน เชญบทจร ฯ

o เชญคะนง พระทนกร

ฤหลบฤนอน ธเดนและดนบนสวรรค

o เธอมความสข ทกวน

หมนกปแสนกลป บออนบเปลยเพลยองค

o จงจรเทยว เทยวบทไป

ตงจตใน ไพรพนพง

o ดทนกร จรจรยง

แสนสขทรง ทกขะบม ฯ

182

ชายหนมทงสามตกลงใจวาจะออกเทยวดนดนไปตามบญตามกรรม ดงนแลวชายคนท ๑ กเกบกระดกแหงนางรวมเขาเปนหอขนหอยบา แลวประพฤตตว เปนไวเศษก ถอศลเวนบาปใหญทง ๘ อยาง คอ กนกลางคน ๑ ฆาชวต ๑ กนผลไมเกดบนตนยางหรอกนฟกทอง หรอหนอไมไผ ๑ กนนำผงหรอเนอสตว ๑ ลกทรพยของผอน ๑ ขมขนหญงมสาม ๑ กนดอกไมหรอเนยเหลวหรอเนยแขง ๑ บชาเทวดาในศาสนาอน ๑ สวนการปฏบตดวยด

ชายผเปนไวเศษกยอมตงใจมนวาการไมทำรายคนแลสตวอนเปนทาง เวนทชอบ แมผทำความผดกไมควรเอาชวต อนงศลทง ๕ คอไมกลาวเทจ ไมกนเนอสตว ไมขโมย ไมดมนำเมา ไมมภรยา นนตองถอมนเปนนตย ทรพยทงหลายจะมไมได เวนแตผาพนกาย ผาเชดปาก ภาชนะสำหรบรบทานคออาหาร แลแสสำหรบกวาดดน ดวยเกรงจะเหยยบสงมชวตเทานน

อนงอาจารยไวเศษกสอนใหศษยไมไวใจในทางทนอกลทธของตน ใหกลวความทกขในภพหนา ใหรบทานจากผอนไมเกนทจะพอเปนอาหารชววนเดยว ไมกนอาหารทเกยวกบชวตสตวแลใหทำคณตอคนทงหลาย

183

ชายหนมคนท ๑ เมอเปนไวเศษกแลวฉะนกเพยรจะลมความรกทเคยม เพยรจะลมนางทหนตายไป กลาวแกตวเองวา

"ทเราไดเคยนกวา หญงอาจใหความสขไดนนไมใชเหตอน เปนดวยความทะนงแลความนกถงตวเองฝายเดยว เราไดเคยคดวา รมฝปากของนางเหมอนผลไมสก อกเหมอนบวตม พระจนทรยอมจะซดเพราะเพยรจะเอาอยางแสงหนาแหงนาง ฯลฯ เชนนกเพราะหลง บดนใจเราออกหากจากโลกไปแลว ถาเราไดเหนนางอก เรากคงจะกลาววานหร อรปทชายหลงใหล สงนไมใช อ นไกลคอตะกราซงมหนงหมภายนอก ขางในคอกระดกเลอดเนอแลสงโสโครกทงหลายเทานน ธรรมดาคนหลงเมอเหนสงประกอบขนดวยของสกปรกกเรยกวาหนา แลพศชมดดดมราวกบคนขเมากนเหลา เราไมควรยนดยนราย ในรางกายอนเตมไปดวยเลอดแลเนอ หนาทเราคอเขาหาพระผเปนเจา ผเปนตนเหตแหงสงขาร เลกเอาใจใสในสงทงหลาย ซงเปนเหตใหเกดความสำราญหรอเรารอน"

ชายหนมคนท ๒ นน กวาดเอาเถาถานทเผาศพนางรวมกนเปนหอแลวกออกพาเขาปา ทำตวเปน วานปรสถ ตามบญญตของพระมน แมอายยงไมสมควรกทำจนได

184

พระมนบญญตไวในธรรมศาสตรวา เมอชายผเปนพอบาน รสกวากลามเนอของตนออนเทบทาบ ผมกหงอก แลทงไดเหนลกแหงลกของตนกถงเวลาทควรออกปา ใหพาเอาไฟสำหรบบชา (อคนโหตร) ของตนกบเครองใชในการบชาไฟไปดวยกบตน แลเมอถงปาทสงดแลวกใหอยสำรวมอนทรยในทนน ใหกนของสะอาดซงเปนอาหารฤษ คอมลผลาหารตางๆ แลใหกระทำการบชาทง ๕ คอ (๑) สอนพระเวท (บชาพระเวท) (๒) เซนดวยขนมแลนำ (บชาบดร) (๓) เผาของในไฟ (บชาเทวดา) (๔) ใหอาหารเปนทาน (บชาสตวทงหลาย) (๕) ตอนรบแขก (บชาคน) แลใหนงหนงหรอเปลอกไม ใหอาบนำเชาเยน ใหผมแลหนวดเลบงอกไมมกำหนด ใหนอนกลงเกลอกไปมาบนแผนดน หรอยนเขยงบนนวหวแมเทาตลอดวน หนารอนใหผงไฟ ๕ กอง คอไฟลอมตว ๔ กอง ไฟบนหวคอพระอาทตยกองหนง หนาฝนใหตากฝน หนาหนาวใหใชผาเปยก แลทรมานตวอยางอนๆ อกมาก

ชายหนมคนท ๓ นนบวชเปนโยคเทยวเรรอนไปในทตางๆ แลปฏบตตนตามควรแกโยคทกประการ

วนหนงโยคไปถงบานแหงหนง กแวะเขาไปเพอจะขออาหาร ชายเจาของบาน ครนเหนโยคกตอนรบเปนอนด แลเชญใหรบ

185

เลยงอาหารในบาน ครนเตรยมอาหารพรอมเสรจ เจาของบานกเชญโยคไปยงทกนอาหาร แลเมอไดลางมอลางเทาแลว กกลาวแกโยควา

"ธรรมดาเจาของบานจะขบใหแขกทมาถงในตอนเยนไปพนบานนนทำไมได แขกมาถงเพราะพระอาทตยทกลบจากทางเดนนนเปนผใหมา และแมจะมาตามควรแกฤดหรอมควรกด เจาของบานจะใหเขาพกอยในบานโดยทมเลยงดนนมได ขาพเจาไมอาจกนอาหารอนอรอยไดกอนทไดเชญแขกใหกน เพราะการเลยงแขกใหอมหนำสำราญนนยอมนำทรพย นำเกยรต นำความมอายยนมาสเจาของบาน แลทงเตรยมทในสวรรคไวใหดวย"

เจาของบานกลาวดงนแลว ภรยากนำอาหารมาเลยง คอขาวแลถวกบนำมนแลเครองเทศตางๆ ซงผสมกนหงในหมอเหนอไฟซงใชฟนอนสะอาด

ครนเลยงอาหารไดครงหนงยงไมสำเรจการกน ภรยาเจาของบานจะยกอาหารมาเพมเตม ทารกผเปนบตรรองไหดวยเสยงอนดงแลวเขายดผามารดาไว ไมใหยกอาหารไปตง มารดาจะหามกไมหยดยงรองแลยงยดผาดงไว มารดาขดใจกวางเครองเลยงลงแลวจบตวลกโยนเขาไปในกองไฟ ทารกกไหมเปนจณไป

186

ฝายโยคเมอเหนดงนนกลกขนจากทนง เจาของบานจงถามวา

"เหตใดอาจารยจงไมกนเลา" โยคตอบวา "ขาพเจาเปนแขกมารบเลยงของทาน แตขาพเจาไมอาจกนอาหารไดในทเลยงของคนทประพฤตราวกบรากษส คำโบราณยอมกลาววา คนทสำรวมความยนดยนรายไมไดนน มชวตปวยการเปลา"

"แลพระราชาโง ๑ ผเยอหยงเพราะมทรพยมาก ๑ เดกออนแอ ๑ ทงสามนประสงคสงใดไมอาจไดมาดงประสงค"

แล พระราชายอมทำลายศตรแมเมอกำลงหน ชางแมเพยงกระทบ แลงแมเพยงหายใจรด กยอมนำมาซงความตาย คนใจบาปแมกำลงหวเราะกอาจทำลายผอนได"

ฝายเจาของบานเมอไดยนดงนกยม แลวลกไปหยบสมดเลมหนงมาจากทซงซอนไวคอบนขอ สมดนนคอตำราสงชวนวทยา คอวชาชบคนตายใหคนชวต

ครนหยบหนงสอลงมาแลว ชายเจาของหนงสอกกางตำราออกทำพธชบลกใหคนเปน ไมชาเดกกกลบมารองไหเสยงดงอยอยางเกา

ชายผเปนบดาจงกลาววา "บรรดาของมคาทงหลายจะหาสงใด

187

มคาเกนวชานนหาไดไม ทรพยอนๆ อาจถกขโมยลก หรอลดนอยลงไปดวยการจบจาย แตวชานนไมมความตายแลยงจายมากกยงเพมมากขน วชานจะแบงใหแกใครใหเปลองไปกไมได แลขโมยจะลกกลกไมได"

ยโยคเมอไดเหนอศจรรยดงนน กนกในใจวา "ถาเราไดสมดเลมน เรากอาจชบนางผเปนทรกของเราใหคนชวตมาดงเกา แลวเราจะเลกประพฤตอยางไมสบายตางๆ ดงซงเราทำอยเดยวน"

โยคตรกตรองดงนแลวกกลบนงลงกนอาหารแลคางอยในเรอนนน ครนเวลากลางคนเมอไดเลยงกนอกมอหนงแลว ตางคนกไปยงทนอนของตน โยคนอนแลวระวงตวไมยอมใหหลบ จนเวลาเทยงคน เหนวาคนทงหลายคงจะหลบสนทแนแลว โยคกลกขนยองเขาไปในหองนอนเจาของบาน ลกหยบเอาสมดตำราสงชวนลงมาจากขอไดแลวกลอบออกจากบานหนไปในเวลา กลางคน รบเดนตรงไปยงปาชาทเผาศพนางผเปนทรก เผอญพบชายหนมอกสองคนกลบมาอยในทเดยวกน ตางคนตางเลาความเปนไปแหงตนแลตนสกนฟงอย ครนชายทงสองนนเหนโยคกจำไดจงรองทกขนวา

"ทานเอย ทานไดไปเทยวในโลกแลวไดความรอนใดซงจะเปน

188

ประโยชนแกเราทงสามบางหรอเปลา" ชายผเปนโยคตอบวา

"ขาพเจาไดเรยนวชาชบคนตายใหคนชวตได" ชายสองคนตอบวา

"ถาทานมวชาเชนนน ทานจงชบนางผเปนทรกของเราใหคนชวตมาเถด"

ชายผเปนโยคกจดการตงพธชบนาง เรมการรายมนตร ซงทำใหฟาแลอากาศเตมไปดวยสงซงนาหวาดเสยว คอภตผมรางกายเปนทพงแสยง สำแดงอาการใหเหนปรากฏตางๆ ทงตลบไปดวยเสยงไมพงฟง คอเสยงหมาหอน เสยงนกฮกแลสตวอนๆ ชายทงสามกแทงตวเองใหเลอดตกเปนเครองบชานางจณฑ แลวกลาวสรรเสรญวา

"ขาแตพระแมผเปนเจาแหงสากลโลก พระองคเปนผกระทำความสำเรจใหเกดตามความประสงคของชนทงหลาย ขาพเจาขอถวายเลอดจากกายของขาพเจาเปนเคร องบชาพระองค ขอพระองคจงโปรดอนกลขาพเจา"

ชายทงสามกลาวอยางขางบนแลวกเชอดเนอเผาไฟบชาอกชนหนง แลวกลาววา

189

"ขาแตพระเทว ขอพระองคจงโปรดใหนางผเป นท ร กของขาพเจาคนชวตมาเถด ขอพระองคจงโปรดกรณาขาพเจาตามสวนแหงความจงรก ซงเปนเหตใหขาพเจาถวายเนอของตนเปนเครองบชานนเถด ขาพเจาขอถวายนมสการพระองคดวยความนบถอแทจรง โอม"

เมอไดกลาวสรรเสรญแลบชานางจณฑดวยเลอดแลเนอของตนดงนนแลว ชายทงสามกชวยกนรวมเถาแลอฐแหงนางซงชายคนท ๑ แลคนท ๒ ไดเกบรกษาไวนนใหเปนกองเดยวกน ชายคนท ๓ ผเปนเจาของตำรากรายมนตรจนเกดไอสขาวขนมาจากดน แลวเกดเปนรปลอยอย แลวเกดความดด ดดเอาเถาแลอฐซงกองอยนนเขาไปในรป อกครหนงกเกดเปนนางมธมาลตชวตคนมาอยางเดม แลนางขอใหชายทงสามพาไปสงยงเรอนบดา

ฝายชายทงสามเมอนางคนชวตแลว กววาทแยงชงนาง ตางคนกลาววาตนควรจะไดนางเปนภรยาโดยความชอบธรรม

ชายคนท ๑ กลาววานางคนชวตมาไดกเพราะกระดกทเขาไดรกษาไว ชายคนท ๒ กลาววาเพราะเถาถานตางหาก ชายคนท ๓ หวเราะเยาะคนทงสองวากระดแลเถาถาน ถาไมไดตงพธแลรายมนตรตามตำราจะมชวตมาอยางไรได

190

ชายทงสามทมเถ ยงกน ไมม ใครยอมใคร จ งพากนไปหาบณฑตผปราดเปรองใหตดสนกไมมใครตดสนได สวนพระราชานน ใครบางนกวาจะไดปญญาจากพระราชา ใครบางไปหาพระราชาในขณะทตองการพบผเฉลยวฉลาด สวนตวขาพเจา (เวตาล) น พ ศวงว า พระองคผ ทรงนามว กรมาท ตย เป นพระราชาผ ประกอบดวยปญญายงมหากษตรย ทงปวง พระองคจะตดสนไดบางกระมงวา นางนนควรเปนของชายคนไหนโดยทางทชอบ

พระวกรมาทตยกำลงขนพระหฤทยในขอทเวตาลกลาวดหมนปญญาพระราชาทงปวง ครนเวตาลทลใหตดสนกตรสออกมาวา

"เองมนโง ไมรจกอะไร ชายคนท ๒ สควรไดนางเปนภรยา"

เวตาลถามวา "เพราะเหตใดจงทรงตดสนอยางนน"

ตรสตอบวา "เพราะเขาเปนผเกบเถาถานไว"

เวตาลกลาววา "ถาชายคนท ๑ ไมไดเกบกระดกไวบรบรณ นางจะคนชวตมาอยางไรได และชายคนท ๓ ไมไดเรยนวชาสงชวนรรายมนตร แลตงพธถกตองตามตำรา การชบนางกไมอาจทำได ชายคนท ๒ เกบไวแตเถาถาน จะไดเปรยบชาย ๒ คนอยางไรไมเหนเหต แตพระราชาปญญาลกลำเหนจะทรงอธบายไดดอก

191

กระมง"

พระราชาทรงตวาดวา "เองโงแลวยงดอดวย ชายคนท ๑ นนเกบกระดกของนางรกษาไว จงอยในตำแหนงเสมอลก ไมควรไดนางเปนภรยา ชายคนท ๓ ไดชบนางใหคนชวตคอใหชวตแกนางจงอยในตำแหนงบดา ไมควรไดนางเปนภรรยา สวนชายคนท ๒ นนเปนแตเพยงเกบเถาถานไว จงควรไดเปนผวนาง คำอธบายเชนนจะทะลความโงของเองเขาไป ทำใหเองเขาใจไดหรอยง"

เวตาลตอบวา "ความโงของขาพเจาทะลแลว แตของพระองคนนยง จงเปนเหตใหขาพเจาไดกลบไปแขวนตวอยยงตนอโศกในบดน"

ครนเวตาลหวเราะกองฟาลอยไปแลว พระวกรมาทตยกบพระราชบตรกเสดจกลบไปยงตนอโศก พระราชาทรงปนขนไปปลดเวตาลมาใสยามกทรงรำพงวา

"ถาเรานงลงวางอายตวนไวกบดนใหมนพดไปจนสนฤทธของมน บางทจะสำเรจได เมอเราเดนพลาง คดพลางนนคงจะเหนอยเกนไปจนทำใหเสยทมนรำไป"

ทรงคดดงนกเอายามวางลงยงพนดน ทรงนงลงขางๆ แลวเอา

192

เชอกผกยามลามกบผารดสะเอวแนนหนา รบสงใหพระราชบตรทำอยางเดยวกน เวตาลรดงนนกรองทกขวา ผดระเบยบสญญา พระราชาทรงตอบวา สญญาไมไดกลาววาเดนหรอนง เวตาลสาบานวาจะไมอาปากพดอะไรอกจนคำเดยว แตไมชากอดไมได เอยเลาเรองขนอกเรองหนงซงกลาววาเปนเรองจรงตามเคย

193

เรองท ๗เวตาลเลาวา ยงมเมองชอ กสมาวด พระราชาคอทาว สพจาร

มพระราชธดาทรงนามนาง จนทรประภา เปนนางงามยงหญงทงหลายและทรงชนมายควรแกการววาหะ

วนหนงในวสนตฤด พระราชธดาแวดลอมดวยบรวาร เทยวชมพระราชอทยาน ฤดนนเปนฤดไมเปลยนใบแลผลดอกงามไปทงสวน พระราชธดาทรงเพลดเพลนชมพรรณไม แลสนกในการเยาหยอกของหมนางทตามเสดจ บางกเกบดอกไมไลซดกนเปนพวกๆ บางกวงแขงกนตามทางอนราบรน บางกปนตนไมเกบดอกแลผล บางพวกกเพยรจบเพอนกนผลกลงสระ เปนเวลาทรนรมยทงพวก สวนพระราชธดานนทรงสนกในการเลนของนางทงหลาย แลทรงเขาชวยเกบดอกไมซด แลผลกคนลงสระมากกวาคนอนกลาทำ เพราะนางเปนราชกมารไมมใครซดดอกไมตอบหรอผลกลงสระได

ในวนกอนเจาหนาทเทยวไลคนใหออกไปพนราชอทยาน เพราะขางในจะเสดจออกนน เผอญมชายหนมคนหนงชอ มนสว เปนบตรพราหมณ แลเปนผมรปรางงดงามนก เทยวเลนในสวนแลมานอนหลบอยในทกำบงใตรมไม เจาหนาทไมทนเหนจงมไดปลกให

194

ตนแลไลไปใหพนกอนทพระราชธดาเสดจออกชมราชอทยาน แมในเวลาทนางจนทรประภาแลบรวารมาเลนอยแลวนน มนสวพราหมณหนมกยงหลบเปนสขอย

ฝายนางจนทรประภาพระราชธดาทรงวงแลขวางดอกไมจนเหนอยแลวกหยดเลน เสดจทรงดำเนนไปองคเดยวหางนางตามเสดจทงหลาย โดยหวงจะเสดจไปพกทตำหนกในสวน ขณะนนมนสวนอนอยใกลทางดำเนน แลไดนอนหลบมานานจนใกลจะตนอยแลว ครนไดยนเสยงนางทรงดำเนนรองเพลงผานไปใกลๆ มนสวกตนแลลกขนนง ตาสบพระเนตรพระราชธดาตางกเกดเสนหาขนในทนใด

พระวกรมาทตยตรสแกเวตาลวา

"ไมจรง หญงกบชายจะรกกนในนาทแรกทสบตากนนนไมมในโลก ขาไมเชอเลยวาพระกามเทพจะทรงทำอยางทเองวา" พระราชาตรสเชนน เพราะขอทไมทรงเชอนนไดเกดแกพระองคเองหลายครงแลว แลไมเปนผลดเลยจนครงเดยว เวตาลตอบวา

"เสนหาทเกดในทนททหญงกบชายไดเหนกนเปนครงแรกนนเปนของมแนนอน จะปฏเสธเสยอยางไรได" พระวกรมาทตยตรส

195

วา

"ถาเชนนนเองจะอางหลกฐานไดดอกกระมง" เวตาลตอบวา

"ขาพเจาไมจำเปนตองอางหลกฐาน เพราะมนษยชายหญงยอมเปนอยางนนอยมากดวยกนแลว ความโงของมนษยทงหลาย รวมทงของพระราชา...."

พระวกรมาทตยตรสวา "เองจะเลานทานกเลาไป หรอไมเลากนงเสย"

เวตาลเลาตอไปวา เมอพระราชธดาแลมนสวพราหมณหนมไดสบตากนเปนครงแรก ดงนนกมผลแปลกทสด คอ มนสวทนความรกรมรงในใจทเกดในทนทไมได กลมลงสลบไปกบท ฝายพระราชธดาทรงเหนดงนน พระชงฆกออนแลพระกายกสน ทรงลมสลบไปเหมอนกน มชาพวกสาวใชตามไปพบพระราชบตรเปนดงนน กตกใจชวยกนเชญพระองคไปทรงวอกลบคนเขาพระราชวง

ฝายมนสวสลบแนนงไมรสกตวอยชานานจนมพราหมณผมวชา ๒ คน ชอ ศศ คนหนง มลเทวะ คนหนง เดนเขาไปในสวนหลวงพบพราหมณหนมนอนสลบอย พราหมณมลเทวะจงกลาวแกเพอนวา

196

"ชายหนมมานอนสลบอยก บพ นด นเช นน เพราะเหต ใด" พราหมณศศกลาววา

"คงจะเปนดวยมนางงามยงศรคอตาจากธนคอควถกชายหนมคนนลมลงสลบไป" พราหมณมลเทวะกลาววา

"เราควรจะแกไขใหฟนขน" พราหมณศศถามวา

"ประโยชนอะไร" พราหมณมลเทวะไมฟงเพอนทดทาน วงไปทสระนำเอาปลายผาชบนำมารดพราหมณหนม แลเชดหนาให แลวพยงตวใหนงขน สกครหนงพราหมณกไดสตคนมา พราหมณทง ๒ สงเกตเหนไดวาเปนโรคใจยงกวาโรคกาย จงถามวาเหตใดจงมานอนสลบอยในราชอทยาน มนสวกลาววา

"บรษพงเลาความทกขใหฟงแตเฉพาะผทจะชวยแกทกขได การกล าวท กข ให ผ ซ ง เม อได ฟ งแล วช วยระง บท กข ไม ได น นหาประโยชนมได ผมทกขไมไดดอะไรจากคำกลาววาสงสาร หรอวาจาเชนกน"

พราหมณท งสองไดฟ งมนสวกลาวดงน น ก พดจาประเลาประโลมเอาใจจนเหนวากรณาจรง มนสวจงเลาวา

"พระราชธดาเสดจมาในสวนนเมอตอนบายวนน ขาพเจาได

197

เหนนางกเกดความรกรมรงขนในใจทนท มอาจทรงกายอยได กลมสลบลงอยดงททานมาพบนน ถาขาพเจาไมไดนางผเปนพระราชธดา ขาพเจากคงตาย ถาไดจงจะคงชวตตอไปได" พราหมณมลเทวะกลาววา

"เจาจงมากบเราเถด ขาจะพยายามดวยอบายทขาสามารถจะทำไดทกประการใหเจาไดนางดงประสงค แลถาขาทำไมสำเรจ ขาสญญาจะใหเจาเปนผมทรพยมากมาย ไมตองพงใครในโลกอกตอไป" มนสวกลาววา

"พระผเปนเจาไดทรงสรางมณขนในโลกนเปนอนมาก โดยพระประสงคจะทรงอปการะเหลาชน แตมกดาคอสตรนนเลศยงมณทงหลาย บรษมความใครทรพยกเพอใหเปนประโยชนแกสตร แลชายทสละภรยาเสยแลวแมจะมสมบตกใชอะไรไมได ชายทไมมเมยสวยนนดกวาดรจฉานทตรงไหน จะตำชาไปกวาสตวเลวทรามเสยอก ทรพยนนเปนผลของความอยในธรรม ความสขเปนผลของความมทรพย แลภรยาเปนผลของความมสข ชายไมมเมยจะมความสขอยางไรได" มนสวพดเพอพรำไปในทำนองนชานาน เพราะความหลงรก เราทานฟงดกนาจะเหนแปลก แตอาจเปนอาการธรรมดาของโรครกกเปนได

198

พราหมณมลเทวะกลาววา "สงใดซงเจาประสงค สงนนขาจะทำใหสำเรจไดดวยความกรณาของพระผเปนเจา" มนสวกลาววา

"ขาแตทานผเปนบณฑต ขอทานจงโปรดใหขาพเจาไดนางสมประสงคเถด"

พราหมณมลเทวะรบสญญาจะจดการใหสมหมาย แลวพามนสวกลบไปบานของมลเทวะ เมอไปถงบานแลวกรบรองเปนอนด เชญใหนงในทอนควรแลวมลเทวะกไปหยบลกอมมาสองลก แลวอธบายทใชแหงลกอมนนใหมนสวฟงวา

"ในเรอนของเราน มวชาลบซงไดสงตอเปนมรดกกนมาหลายชวคน แลขาใชวชานกระทำประโยชนใหเกดแกมนษย แตการใชความรของขานจะสำเรจประโยชนกตอเมอผซงมาขอใหชวยนนมใจบรสทธแลตงใจจรงทจะรบประโยชน ลกอมลกนถาเจาอมเขาในปาก เจาจะกลายเปนหญงอาย ๑๒ ป ถาเอาออกจากปากจงจะคนรปเดม ถาขาใหลกอมนแกเจา เจาตองตงใจแนนอนวาจะเอาไปใชแตทางทด มฉะนนจะเกดเหตเปนทกขแกเจาอยางใหญ เหตฉะนนเจาจงตรกตรองในใจใหดเสยกอนจงรบลกอมนไปใช ถาไมแนใจกอยารบไปเลย"

199

เวตาลเลาตอไปวา เมอพราหมณมลเทวะกลาวเชนน ชายหนมซงกำลงรกหญงอยางรนแรงยอมจะนกแนใจแลกลาวรบรองทนทวา ตนเปนผมใจบรสทธแลตงใจจรงทสดในโลก แลมนสวกไดกลาวยนยนเชนนนในทนท มลเทวะจงสงลกอมลกหนงใหมนสวอมไวในปาก แตกำชบใหระวงมใหกลนลวงลำคอเขาไปเปนอนขาด สวนลกอมอกลกหนงนนมลเทวะอมเอง คนทงสองกมรปเปลยนไป มนสวเปนหญงสาวสวย มลเทวะเปนพราหมณแกอายไมตำกวา ๘๐ ป

เมอแปลงตวดงนแลว คนทงสองกเดนไปสพระราชวง เขาเฝาทาวสพจารพระราชา ตรงเขาไปยงทเสดจออกโดยทมตองมผทลเบกเพราะพราหมณผใหญมเกยรตทจะทำเชนนนได

ฝายพระราชาเมอทอดพระเนตรเหนพราหมณผมอายมากเขาไปในทองพระโรง กเสดจลกขนตอนรบเปนอนด เชอเชญใหพราหมณแลนางซงปรากฏเหมอนหนงลกสาวนงในทอนควร พราหมณมลเทวะกทองมนตรแลถวายพระพรพระราชาวา

"พระผเปนเจาองคใด เมอทรงรปเปนคนคอมไดลอลวงทาวพลผเปนราชาทรงศกดใหญ เมอเปนนกรบผแกลวกลาไดนำกองทพลงจองถนนขามสมทร เมอเปนโคบาลไดยกเขาโควรรธนชไวในฝา

200

พระหตถ เปนเครองปองกนคนเลยงโคทงชายแลหญงใหพนภย คอสายฟาอนมาแตสวรรค ขอพระผเปนเจาองคนน จงคมครองพระองคผเปนพระราชาใหทรงสวสดมสขทกทวาราตร"

ทาวสพจารทรงฟงเพลน จนพราหมณหยดพดแลวจงรบสงถามวา

"ทานผเปนอาจารยมาจากสำนกใด" มลเทวะทลวา

"เมองของขาพเจาอยฟากเหนอแหงแมนำพระคงคา ขาพเจาไดเทยวไปจากบานถงประเทศทไกล แลไดพบนางคนนสมควรเปนภรยาแหงบตรขาพเจา ขาพเจาจงพานางกลบบาน แตในเวลาทขาพเจาไมอยนน ขาวปลาอาหารไมมพอคนกน คนในละแวกบานของขาพเจาอดอาหาร จะอยไปในทน นไมได ภร ยาแลบตรขาพเจากอพยพไปอยทอน ขาพเจาไมรวาทไหน แตขาพเจามนางรนสาวคนนเปนเครองหวงอย จะออกเทยวตามบตรแลภรยากไมได แตขาพเจาไดยนชนเลองลอเกยรตพระองคผทรงธรรม มพระหฤทยประกอบดวยกรณา ขาพเจาจงกลาวแกตวเองวาจะพานางมาถวายฝากไว เพอไดทรงดแลมใหภยตางๆ มมาถงนางจนกวาข าพเจ าจะกลบ ขอพระองค จงโปรดร บนางไว ตามปรารถนาของขาพเจาเถด"

201

ทาวสพจารไดทรงฟงดงนน กทรงนงนงตรกตรองอยครหนง เพราะคำทพราหมณกลาวนนแมเปนการยกยอถกตองตามพระราชหฤทยกจรง แตทรงเหนภยมอยทงสองทาง ทางหนงถาทรงรบตามปรารถนาแหงพราหมณ กคอรบฝากนางสาวซงรปแลเคาหนางดงาม พดจาสำเนยงไพเราะ แลทงมตากระเดยดจะเปนนกเลงอยดวย การรบฝากนางชนดนไวในเรอนนน เปนภยอยในตวไมตองอธบาย แตถาไมรบฝากกมภยอกทางหนง คอจะถกพราหมณสาปใหพระองคแลบานเมองยอยยบไปดวยอำนาจความโกรธของพราหมณ พระราชาทรงเทยบภยทง ๒ ขาง เหนวาภยขางถกสาปนนหนกกวา จงรบสงแกพราหมณวา

"ขาแตทานผเกดจากเศยรแหงพระพรหม ขาพเจาจะรบฝากนางรนสาวนไวตามปรารถนาของทาน"

พราหมณมลเทวะไดฟงดงนน กถวายพระพรพระราชาดวยถอยคำอนดแลวรบพระราชทานพลแลออกจากทเฝาไป (เปนธรรมเนยมเจาของบานตองใหใบพลแลเครองเทศใหแขกเคยว เมอเวลาจะแนะใหลากลบ)

ครนพราหมณแกออกจากทเฝาไปแลว พระราชารบสงเรยกนางจนทรประภาพระราชบตรเขามาเฝา ตรสวา

202

"นางนเปนคหมนกบพราหมณหนมคนหนงแลพราหมณแกผเป นพอผวพามาฝาก ใหบ ดาค มครองร กษาไว จนถงเวลาท พราหมณจะกลบมารบ เจาจงพานางเขาไปขางในใหอยดวยกนกบเจา เจาจงเอาใจใสดแลดวยด ไมใหไปพนจากตวเจาทงกลางวนแลกลางคน ทงเวลาหลบเวลาตนเวลากน ทงเมออยในแลไปนอกพระราชวง"

นางจนทรประภาพระราชธดาไดฟงรบสงดงนนกพานางซงเปนสะใภพราหมณไปยงตำหนกแหงนาง ตำหนกนนเดมเปนท สำราญแลทสนก แตบดนเปนทซงมอาการเหยวแหงทำใหเกดหงอยเหงาในใจ หนาตางกชกมานใหมด แลสาวใชทเดนไปมากระวงฝเทามใหดงประหนงวา ความเดนดงจะทำใหเกดความปวดศรษะแกใครผอย

ฝายพระราชธดา เมอพาสะใภพราหมณไปถงตำหนกแลว กทรงเอาใจใสเปนอนดแลตรสกบนางมากกวาทเคยตรสเปนปกตในหมนน จะเปนดวยนางสะใภพราหมณเปนคนมตาเปนนกเลง หรอจะเปนดวยพระราชธดาทรงรสกดวยไมมเหตอะไรทจะทราบได วาการจะเปนไปดงซงจะเปนไปกตาม พระองค (พระวกรมาทตย) ยอมจะทรงทราบวาอาจเปนไดดวยเหตทง ๒ อยาง

203

แตขอทจะเปนดวยเหตใดนนไมสสำคญนก เพราะนางสะใภพราหมณสงเกตเหนไดวา พระราชธดามความเศราหฤทยปรากฏอยท พระนลาฏ ครนเมอเขาทบรรทมดวยกนแลว นางสะใภพราหมณจงทลถามวา เพราะเหตใดพระราชธดาจงมทกข นางจนทรประภาจงตรสเลาเรองนาสงสารใหนางสะใภพราหมณฟงวา

"วนหนงในฤดวสนต ขากบบรวารพากนไปเดนเลนในอทยาน ขาไดพบพราหมณหนมคนหนงรปรางงดงามยงนก ครนตาเราทงสองสบกนเขากลมลงสลบไป แลขากลมแนนงไปเหมอนกน ฝายนางทงหลายซงเปนบรวารของขา เมอเหนขาเปนดงนนกพาขาคนเขาพระราชวง ทงทขายงไมรสกตว เหตดงนนขาไมรวาพราหมณหนมคนนนชอไร บานอยทไหน แตความงามของเขาพมพไวในความทรงจำของขา แลขาไมมปรารถนาจะดมแลกนเลย เหตฉะนผวพรรณแหงขาจงเผอดซดแลกายซบผอมไป"

พระราชธดาตรสดงนแลวกทรงถอนใจใหญ มสำเนยงซงมนสวผแปลงเปนสะใภพราหมณไดยนไพเราะทสด แลพระราชธดาทรงพยากรณตามซงหญงผอยในความอนปญญาในเรองรก มกจะพยากรณวาคงจะสนพระชนมดวยอาการฉบพลนในตอนตนเดอนหนานนเอง นางสะใภพราหมณไดฟงดงนนกแสรงกมหนาทลถาม

204

ดวยกรยาเอยงอายวา

"ขาพเจาทำใหพราหมณหนมผเปนทรกของนางเขามาเฝาไดในบดน นางจะประทานอะไรแกขาพเจาเปนรางวล" พระราชธดาตรสตอบวา

"ขาจะยอมเปนทาสของนางรบใชการอยางตำทสด แลจะยนพนมมอคอยปฏบตนางผมคณ"

นางสะใภพราหมณไดยนรบสงดงนน กคายลกอมออกจากปากกลายเปนมนสวพราหมณหนมเขาโลมพระราชธดา นางจนทรประภากทรงละอายหฤทยยงนก

"ขาพเจาจะเลาถวายพสดารวา..." พระวกรมาทตยตรสตอบวา

"เองไมตองเลาเรองตรงนนพสดาร ขาไมอยากฟงของเอง"

เวตาลเลาตอไปวา ฝายมนสวพราหมณหนม เมอไดเขาถงพระองคพระราชธดาสมปรารถนา ดงนน กคำนงถงลกษณะแหงววาหะทงแปดอยาง คอ

(๑ ) ว วาหะล กษณะพราหมณ ค อบ ดายกล กสาวให แกพราหมณ (๒) ววาหะโดยลกษณะเทวดา คอบดายกลกสาวใหแก

205

พราหมณผกระทำพธบชายญ เปนคาจางในการกระทำพธนน (๓) ววาหะโดยลกษณะฤษ คอบดายกลกสาวใหแกชายซงใหโคกระบอแกบดาคหนงหรอสองค (๔) ววาหะโดยลกษณะประชาบด คอเมอบดาแหงหญงยกบตรใหแกชายแลกลาวแกคนทงสองวา "เจาจงรวมกนประพฤตธรรม" (๕) ววาหะโดยลกษณะอสร คอเมอชายไดใหทรพยแกญาตแหงหญงจนเตมทซงจะใหไดแลว บดาหญงยกบตรใหเปนภรยา (๖) ววาหะโดยลกษณะรากษส คอชายแยงหญงไดในการรบสกบผปกครองของหญง (๗) ววาหะโดยลกษณะคนธรรพ คอเมอหญงกบชายไดกนเองดวยความเตมใจทงสองฝาย (๘) ววาหะโดยลกษณะปศาจ คอชายลอบรกหญงเมอเวลาหลบหรอเมา หรอสลบไมมสต (มนธรรมศาสตร ๓:๒๐ แลตอไป)

มนสว คำน งถ งล กษณะว วาหะทงแปดน เห นว าล กษณะคนธรรพเปนลกษณะทเหมาะกวาอยางอน เพราะพระราชธดาเปนนางสงศกด มพระชนมายสมควรแกการววาหะแลว แลมอำนาจโดยธรรมเนยมทจะรองขอใหพระราชบดาอำนวยการสยมพร เมอพระราชธดาไดเล อกพระสามตามแบบอยางซงพระราม พระอรชน พระนลเปนตน ไดพระราชธดาแหงกษตรยทรงนามเลองลอมาเปนชายา การทมนสวพราหมณหนมนกเอา

206

พระนามกษตรยทรงมเกยรตในโบราณกาลมาเขาแถวกบตนเองเชนน กแสดงความกำเรบใจมใชนอย แตความฮกเหมเชนนน เปนอาการของผทกำลงจะไดลกสาวของพระราชาเปนภรยา

เม อมน สว ได พระราชธ ดาสมประสงค แล ว ก อย ภายในพระราชวงประมาณหาเดอนเศษ เปลยนแปลงกายเปนชายแลหญงทกวนทกคน จนทราบไดวาไมชากจะไดเปนพอ...

เวตาลกลาวตอไปวา ขาพเจากรนสยคนมากอย แตนสยของมนสวนนแปลกกบนสยคนอนในความรของขาพเจา คนอนๆ เมอไดเปลยนจากเพศชายเปนเพศหญง แลเปลยนจากเพศหญงเปนเพศชายทก ๒๔ ชวโมงแลว กคงจะเปนความเปลยนทมากพอในวนหนงๆ แตมนสวยงตองการเปลยนอรยาบถใหยงกวานนอก ไมพอใจในการทตองแอบซอนอยในตำหนกทกวนทกคน ตองการจะเทยวเปลยนทไปบาง จนถงแกกลาวโทษพระราชธดาวาไมพาออกเทยวเปลยนอากาศ

สวนพระราชธดานน เราทานนาจะคดเหนวาเมอไดลมสลบอยกบท เพราะความเสนหาซงเกดในนาทแรกทไดพบชาย แลเมอฟนจากสลบแลวยงไดบำเพญพระองคจะไปสยมโลก เพราะรกยงไมสำเรจดงไดกลาวมาแลวเชนน ครนเมอไดชายทรกมาสมหมาย ก

207

นาจะยงไมเบอ ไมนงหาว แลไมแสดงพโรธเลกๆ นอยๆ กอนปหนงจากวนทไดชายนนมาเปนสาม แตการหาเปนเชนนนไม นางจนทรประภาพระราชธดาทรงเบอมนสว แลเบอความไมเหนคนอนนอกจากมนสว เสมอกบมนสวเบอพระราชธดา แลความไมเหนคนอนนอกจากพระราชธดา จนนางใกลจะชวนสามออกเทยวอยแลวหลายครง

แตครนเมอสามกลาวชวนนางไปเทยวใหพนความอยดวยกนโดยจำเพาะไปบาง นางกกลบทรงคดขนเคองวา มนสวเบอความอยด วยกนสองตอสอง จงตรสประชดวาคนมคแลว ถาแมนหมกหมมคลกคลกนอยสองตอสองแลทะเลาะกนวนยงคำๆ กเปนคทโงทสด มนสวแกวา เขาไมไดคดเบอนาง เขาไมตองการอะไรยงกวาทจะพานางออกแสดงใหรกนทวโลกวาเปนภรยาของเขา แตนางกยงไมเปนทพอหฤทย ตองการโตตอบกนอยอกชานาน ในทสดเปนอนตกลงวาจะเลกขงตวเองและออกเทยวในทตางๆ นางจ งไปเฝ าท ลท าวส พ จารพระราชบ ดาว านางแลหญงสะใภพราหมณตองการออกเทยวกนลม แลไปในทสำราญตางๆ เพอผาสก

ทาวสพจารทรงยนดทไดเหนพระราชธดามอาการนำนวลขน

208

จงตรสอำนวยวา เสดจเทยวเตรไปในทใดทสมควรแกเกยรตยศ กแลวแตนางจะประสงค ดงนพระราชธดาแลมนสวผสาม (ในรปหญงสะใภพราหมณ) กออกเทยวในทตางๆ ตามสำราญ

วนหนง ทาวสพจารเสดจไปเปนเกยรตยศแกการแตงงานทบานมหาอำมาตย ผอยในตำแหนงโกษาธบด พระราชธดาแลหญงสะใภพราหมณกตามเสดจดวย

ฝายชายหนมผ เป นบตรโกษาธ บด เม อไดเห นหญงสะใภพราหมณมรปรางแลหนาตางดงาม กหลงรกในทนใด เปนครงทสองในเรองน ทชายรกหญงในนาทแรกทเหนหนา ชายหนมจงกลาวแกเพอนสนทของตนตามเคยวา

"ถาขาไดนางนน ขาจะมสำราญในโลก ถาไมไดขาจะตองสละชวตเสย"

ฝายพระราชานนเมอไดทรงสำราญในการเลยงแลว กเสดจคนเขาพระราชวงพรอมดวยพระราชธดาแลผอนๆ ซงตามเสดจ

สวนบตรโกษาธบดนน ครนนางสะใภพราหมณตามเสดจกลบเขาพระราชวงแลวกเดอดรอนกระวนกระวายเปนกำลง ตงแตนนมากมอาการซบซดเพราะทงขาวทงนำแลหลบนอนไมเปนปกต

209

เพอนสนทรความในใจเปนการลบไมบอกใหใครทราบ แตไมนงอยไดนาน เพราะอดไมไดนนอยางหนง อกอยางหนงอธบายวา บตรโกษาธบดปวยอาการหนก ถาขนนงเสยกคงจะถงชวต ดงนความลบนนกทราบถงโกษาธบดในสองสามวนนนเอง โกษาธบดนกหนกใจในการทบตรชายปวยนนอยแลว ครนไดทราบสมฏฐานแหงโรคกรบเขาเฝาพระราชา ทลวา

"ขาแตพระมหาราชา บตรชายของขาพเจ าร กหญงสะใภพราหมณ คลงไคลมอาการปวยปางตาย ไมกนไมนอน เฝาแตพรำเพอละเมอฝน ขอพระองคจงโปรดกรณาประทานนางแกบตรขาพเจาเพอใหคงชวตไปเถด"

ทาวสพจารไดทรงฟงดงนน กทรงแสดงกรยาพโรธตรสวา

"เจาเปนบาไปเสยแลวหรอจงมากลาวเชนน ขาเปนพระราชาจะกระทำอยตธรรมเชนนนดวยประการใด เจาเปนผใหญยอมจะทราบวาเมอมผพาผอยในความปกครองมาฝากใหอยในอารกขาแหงผมอาจใหอารกขาได ผรบฝากจะยกผอยในความฝากนนไปใหผอนไมไดเปนอนขาด เจากเปนอำมาตยผใหญมสตปญญา เหตไฉนจงมาขอเชนน"

210

โกษาธบดทราบแจงอยในใจวา พระราชาทรงปกครองบานเมองไดดวยเขาเปนผอดหนน ถาเขาไมไดอยรบราชการเมอใด การบานเมองกจะทรดโทรมไป แลพระราชากจะตองทรงรบความเดอดรอน อนงโกษาธบดรจกพระหฤทยพระราชาอยวา มกจะโอนเอนไปไดเพอความสะดวกอนควรแกรปการณ จงนกในใจวา "พระหฤทยดงนอกหนอยกคงเปลยน" แตมไดกลาวอะไร นงกมหนานงแสดงกรยาเหมอนผทสนหวง

ฝายทาวสพจารนน ประเดยวกตรสกรว ประเดยวกตรสปลอบ ตโทษบาง ยกยอบาง เพอจะใหโกษาธบดเปดปากทลขอคำอนใดทจะทำใหทรงเหนความเปนไปในใจของเขาได แตเขากนงอง ไมพดจาอะไรเลย จนในทสดกราบถวายบงคมลาออกจากทเฝา เดนนำตาคลอออกไ ปจนถงประตวง จงกลาวแกตนเอง แตมผอนไดยนวา "ตวกนอดขาวเสยสก ๑๐ วน กคงไดไปโลกหนาสมหวง"

ครนเมอโกษาธบดกลบไปถงบานแลว กเรยกบาวไพรมาพรอมกนเขาไปเยยมลกชายในหอง พบลกชายนอนอยบนเสอ หนาตาซบซดเพราะอดอาหาร บดาจงจบมอบตรไว แลวกระซบดงพอใหไดยนกนทววา

"ลกเอย พอจะแกไขอะไรกไมไดแลว จำเปนจะตองตายไปตาม

211

กน"

ฝายพวกบาวไพรเมอไดยนนายพดดงนน ตางคนกหลกออกไปจากหองแลวเลาสเพอนกนฟง แลเพอนกเลาตอๆ กนไปวา โกษาธบดมจำนงจะสละชวตเสยแลว แลตางคนตางกเขาไปดอมมองคอยดวานายจะทำจรงตามพดหรอไม แลถายอมตายจะตายอยางไร ตายทไหน แลตายเมอไร การทบาวไพรไดทราบความตงใจแหงนายเชนน ถาจะกลาววาพากนเศราโศกเสยใจกไมเชง จะวาไมรกนายกวาไมได เพราะนายเปนผใจดมกรณาตอบาวแตถงกระนนบาวกใครรใครเหนลงเลครงๆ กลางๆ ในใจไมแนวาอยากใหเหตเกดหรอไม ทเปนเชนนกเพราะความตนเตนในใจตามธรรมดามนษยซงหาความยงยนมได

ตรงนพระวกรมาทตยทรงแคนเคองในพระหฤทย เพราะเหตเวตาลกลาวตเตยนธรรมดาแหงมนษย ทรงแสดงพโรธใหเวตาลรสกแตมนทำเปนไมรสก เลาตอไปวา

เมอโกษาธบดไดอดขาวอดนำอยแลวถงสามวน อำมาตยผใหญกประชมปรกษากนวา ถาพระราชาไมยนยอมตามคำรองขอ กจะพากนไปถวายบงคมลาออกจากราชการไปบวชเปนโยค หรอไปทำอะไรทแปลกๆ ตางๆ การทเปนเชนนกเพราะโกษาธบด

212

เปนหวหนาจงราชการใหดำเนนไปนนขอหนง อกขอหนงอำมาตยเหลานนเหนวา กเมอผใหญอยในตำแหนงสงถงโกษาธบดแลวทลขอเทานยงไมได ตอไปขางหนาใครจะทลอะไรไดเลา เมอเปนเชนนจะทำราชการไปทำไม

เชาวนรงข นขาราชการทงหลายกพรอมกนเขาไปเฝาทาวสพจาร ทลวาบตรของโกษาธบดใกลจะถงตายอยแลว เพราะเหตหวใจเตมแลทองวาง ถาบตรตาย บดาซงไมไดกนแลดมมาถงสามวนแลว กจะพลอยตายดวย ถาโกษาธบดตาย ราชการบานเมองกจะเกดยงเหยงเพราะเขาเปนนายคลงใหญรบญชทงปวง แลมคำกลาวาในเวลาน บญชของบานเมองนนปลวกกนเสยครงหนงแลว ทยงเหลออกครงหนงกไมเปนประโยชน เพราะกรดหมกกดกระดาษขาดไปมาก บญชหาตดตอกนไดความประการใดไม เหตดงนนขาราชการทงหลายจงประชมพรอมกน ทลขอใหพระราชาประทานนางสะใภพราหมณแกบตรโกษาธบดดงประสงค ความตงมนในพระหฤทยของพระราชานนทนขาวปลวกแลกรดหมกไมได จงทรงคดโอนเอนไปขางจะยอม แตยงมพระประสงคจะแสดงความมนคงในพระหฤทยใหคนทงหลายเหน จงตรสวาโกษาธบดแลบตรชายเปนคนมคณด เปนประโยชนแกราชการเพยงไรกทรงทราบอยแลว แลมพระราชประสงคจะชวยบดาแล

213

บตรนนทกทางทจะทรงชวยไดปราศจากอสตย แตในเรองนไดทรงรบสญญาเสยแลววาจะคมครองนางทพราหมณเฒานำมาฝากไว พระองคจะยอมสวรรคตเสยสบสองครง ยงกวาทจะกระทำการเปนทเสยสญญาหรอปฏบตหนาทปราศจากความสตย ทงทรงแสดงธรรมะตางๆ ซงไมสเกยวแกการขอแลการใหหญงสะใภพราหมณอนเปนปญหาอยในเวลานน แตขาราชกรทเฝาอยกพากนตงใจฟงคำตรส เพราะไมมใครรพระหฤทยพระราชาเทาทโกษาธบดร จงพากนเหนจรงแลชมธรรมะททรงแสดงใหฟง แลตางคนกนงนงอย

ฝายพระราชาทรงคอยอยครหนงใหธรรมะซมซาบเขาไปในใจผฟงแลว กตรสเสยใหมใหผลแหงคำสอนทมในใจขาราชการเหลานนคอยเบาบางลงไป โดยทตรสวาธรรมะซงทรงแสดงนน ไดทรงรบเปนคำสงสอนของพระราชบดาแลพระราชมารดาซงทรงธรรมอยางสงทงสองพระองค แลเปนธรรมะซงบร ษพงประพฤตแลเคารพโดยปกต แตถาเกดปญหาแปลกธรรมดาแลผดปกต การดำเนนทางธรรมจะแผกเพยนไปจากรอยเดมบาง ถายงเปนธรรมอย กอาจแผกเพยนไปได เพราะการดำเนนตามรอยแคบนน ยอมแสดงนำใจแคบ พระองคมพระราชประสงคใหชนทงหลายเหนวา พระองคมใชพระราชาทมพระหฤทยแคบ จงพระราชทานอนญาต

214

ใหขาราชการทงหลายกลาวชแจงใหทรงเหนชอบวาในการเรองนเป นหนาทของพระองคท จะต องเส ยสญญาทประทานไวแกพราหมณเฒา แลเปนหนาทของพระองคทจะตองประทานเมยของคนอนใหแกบตรชายโกษาธบด

ฝายเหลาอำมาตยทเฝาอยนน เมอไดยนพระราชารบสงขางทายนกดใจ จงชวยกนทลชแจงดวยคำตางๆ กนซงรวมอยในชอวานำทวมทง รวมความวาพราหมณเฒานนกสญหายไปชานาน บดนคงจะตายแลมผเผาเสยแลว อนงหญงสะใภแหงพราหมณนนกเปนแตไดหมนคกนไวกบบตรพราหมณ หาไดมววาหะไม เขาทงหลายจงเหนสมควรทจะประทานนางซงผนำมาฝากคงจะตายแลวแกบตรโกษาธบด เพอใหราชการบานเมองยนยงตอไป สวนพราหมณเฒานนหากยงไมตายจะกลบมากควรประทานทรพยใหมากมายจนเปนทพอใจ หรอถายงไมพอใจ กประทานนางอนซงงามกวานใหพราหมณเฒาพาไปเปนภรยาบตร กลาวการสละ คนควรสละบคคลเพอประโยชนแกครอบครว สละครอบครวเพอประโยชนแกกรง สละกรงเพอประโยชนแกพระราชา

ทาวสพจารเมอไดฟงอำมาตยทงหลายกราบทลดงนน กตรสวา

215

ปญหานม ข อท ควรคำนงท งสองฝ าย จะทรงตร กตรองดใหรอบคอบในคนนน รงขนขงจะตรสใหอำมาตยทงปวงทราบกระแสพระดำร ตรสดงนแลวกรบสงใหอำมาตยทงปวงออกจากทเฝา

ฝายพวกอำมาตยเมอไดยนรบสงดงนน กนกแนใจวาพระราชาคงจะเสดจเขาไปปรกษาพระมเหส แลนางขางใน เขาทงหลายกมความยนด เพราะหวงไดวานางทงปวงคงจะตองการใหมววาหะเปนการใหญ แลสวนนางสาวผเปนสะใภพราหมณนน เมอจะไดแตงงานดเชนนกคงไมทงโอกาสปจจบน คอยหาโอกาสอนาคต

อำมาตยทงปวงออกจากเฝาแลวกรบไปเลาความใหโกษาธบดทราบ แลโกษาธบดกบบตรกกนขาวดวยกนในคนนนเปนครงแรกในเวลาหลายวน

ฝายทาวสพจารเมอเสดจคนเขาขางในแลว กเสดจตรงไปยงตำหนกพระราชธดา ตรสแกหญงสะใภพราหมณวา

"เจาจงไปอยกบบตรชายโกษาธบด"

เวตาลกลาวตอไปวา นางจนทรประภากบมนสวในเวลากลางคนทะเลาะกนแทบไมเวนคน เพราะฉะนนในเวลากลางวน นางจนทรประภาแลนางสะใภ พราหมณเกอบจะไมพดกนซงๆ หนา

216

ครนเมอคนทงสองไดยนพระราชารบสงใหพรากกนดงนนตางคนก....

พระธรรมธวชพระราชบตรทรงฟงเวตาลเพลน ครนไดยนเวตาลพดถงเพยงน ยงไมทนขาดคำกทรงสอดถามขนวา

"ดใจใชหรอไม" เวตาลตอบวา

"หามได ไมใชดใจ เสยใจมาก พระราชบตรยงออนปญญานก"

พระวกรมาทตยตรสกรวพระราชบตร แลหามไมใหตรสถงเรองทไมร แลวเวตาลกเลาตอไปวา นางจนทรประภา หญงสะใภพราหมณ

เมอไดฟงทาวสพจารตรสดงนนกหนาซดแลกนแสงวงวอนพระราชาดวยถอยคำตางๆ ใหทรงถอนคำสง แตพระราชาหายอมตามไม นางสะใภพราหมณกลาววา

"ความทรงธรรมอนงามของหญง ยอมจะสลายไปดวยรปงามเหลอเกนนก พราหมณรบใชพระราชายอมทำความเสอมใหแกศาสนาของตน นางโคถาไปกนหญาไกลถนนกกเกดความเสอมเสย ทรพยยอมจะสญเพราะเจาของไมประพฤตธรรม แลความเจรญยอมจะสนไปในเรองซงเจาของไมทำตามคำมนสญญา"

217

นางสะใภพราหมณกลาวเชนน ทาวสพจารกทรงเหนชอบทกประการ มไดตรสคดคานขอความทกลาวนนประการใด แตกยงทรงยนคำทจะใหหญงสะใภ พราหมณไปเปนภรยาแหงบตรโกษาธบดใหจงได

นางจนทรประภากลาววา พระราชบดาเปนพระราชาซงทรงประพฤตเทยงธรรมอยเปนปกต มาบดนมพระประสงคแผกเพยนไปจากคลองธรรม คงจะเปนดวยหวงประโยชนแกพระองคอยางเดยว แลเมอใดความเหนแกประโยชนตนเขาครอบงำตน เมอนนขวากกลบเปนซาย ซายกกลายเปนขวา เหมอนเงาในกระจกคนฉอง

ทาวสพจารตรสวา ความเปรยบของนางนนถกตองหาตำหนมได แตกยงมพระประสงคจะใหหญงสะใภพราหมณไปเปนภรยาแหงบตรโกษาธบดอยนนเอง ฝายนางสะใภพราหมณ เมอเหนพระราชามไดลดหยอนพระราชประสงคเชนนน กเพยรจะชกเวลาใหเยนออกไป จงทลวา

"ขาแตพระมหาราชา ถาพระองคทรงกำหนดในพระหฤทยแนนอนแลว ว าจะใหข าพเจ าเป นภรยาแหงบ ตรโกษาธบด พระองคจงโปรดใหชายหนมนนสญญาวา จะทำการสงหนงตาม

218

ความประสงคของขาพเจา ถาเขาไมยอมทำ ขาพเจากไมยอมไปอยกบเขาเปนอนขาด" พระราชาตรสวา

"เจาจะใหเขาทำอะไรกจงวาไปเถด" นางทลวา

"ข าพเจ าอยในตระก ลพราหมณ เขาอย ในตระก ลน กรบ ธรรมศาสตรบญญตวาเราทงสองจะววาหะกนไมได เวนแตเขาจะไดเทยวยาตราแลวตามบณยสถานทกตำบล" พระราชาตรสวา

"เจาพดถกตอง เปนความจรงดงหนงพระเวท" แลทรงคดยนดทมชองทางจะยดเวลาออกไปอก แลในระหวางเวลาทยดออกไปนน พระองคยงจะสำแดงความมนคงในสญญาใหยาวไปไดอกหนอยหนง

คนวนนน นางจนทรประภาแลมนสวระงบการทะเลาะประจำคน ตางคนตางแสดงความยนดตอกนทไดทำอบายใหภยออกหางไปไดโดยความนก แตมไดหางออกไปโดยความจรงเลย

รงขนเชาทาวสพจารเสดจออกรบสงใหอำมาตยทงปวงเขาไปในทเฝา รวมทงโกษาธบดแลบตรชายดวย แลวรบสงบอกวาหญงสะใภพราหมณไดกลาวถกตองเปนการสมควรยงนก คนทงหลายไดทราบกเหนชอบพรอมกน

219

แตบตรโกษาธบดทลขอวาระหวางทตวเขาไปเทยวยาตราอยนน ใหนางไปอยคอยทา ณ เรอนแหงบดาของเขา จนกวาเขาจะกล บมา คำท ท ลขอน พระราชาไม ส จะโปรด เพราะไม พอพระหฤทยทจะพรากหญงสะใภพราหมณไปจากพระราชธดา แตโกษาธบดแลบตรชายทำทเหมอนจะกลบไปอดขาวนำใหม พระราชาจงจำเป นจำตองตรสอำนวยตามประสงค หญงสะใภพราหมณกถกฉดคราพาไปยงบานโกษาธบด โกษาธบดพานางไปมอบไวกบภรยาของตนคนทสาวแลสวยทสด แลกำชบวาใหอยดวยกนจงดตางคนตางเอาใจกน อยาใหเกดขนของหมองใจขนได

ฝายบตรชายโกษาธบดนนกออกเทยวไปตามบณยสถานตางๆ ตามกำหนด ฝายหญงสะใภพราหมณ ไดอยรวมหองกบภรยาสาวของโกษาธบด ทนเปนหญงอยไมไดตลอดยสบสชวโมง กกลายเป นมน สว ในกลางค น แต ก ไม ทำด งน นไปได นาน เพราะบาปกรรมมาตามทนดงคำซงมลเทวะกลาวไว คนหนงเมอไดเปนมนสวพราหมณหนมอยตลอดคนแลว จะแปลงตวเปนหญงสะใภพราหมณ เอาลกอมใสปากโดยความเลนเลอ ลกอมเลอนเลยเขาคอไป มนสวจะแปลงตวเปนหญงกแปลงไมได จงตองรบหนโจนจากหนาตางหองภรยาสาวของโกษาธบด ในเวลาทยงไมสวาง แลเหตดวยความมด มนสวโจนพลาดขาแพลงลมอยกบท

220

ลกไปไมได

ฝายพราหมณมลเทวะนน เมอไดแปลงเปนพราหมณเฒา พามนสวซงปลอมเปนหญงสะใภไปฝากพระราชาไวแลว ออกจากทเฝากคนรปเปนพราหมณมล เทวะกลบไปหาพราหมณศศ เลาความใหฟงทกประการ พราหมณศศไดยนดงนนกทำหนาขน ใชคำแขงกลาวแกพราหมณมลเทวะวา ความมใจดแลใจออนพาใหมลเทวะประกอบการเปนบาปอยางยง มลเทวะเถยงวา

"ขาไดกำชบชายหนมนนแลววาจะทำการเปนทเรยบรอยไปไดกดวยความบรสทธ เพราะฉะนนอนตรายอะไรจะมเลา" พราหมณศศกลาววา

"ทานไดใหอาวธอนคมไปแกคนโง มนคงจะไปทำอะไรเกดเหตขนจงได แลขาพเจาจะขอพนนกบทานวา ภายในหกเดอนน ถาชายหนมนนไมไปทำเลอะเทอะใหเกดเหตขนแลว ขาพเจาจะยอมยกคมภรทงหลายของขาพเจาใหเปนทรพยของทาน แตถาชายหนมนนไปทำใหเกดความเปนเหตเสอมเสย ทานตองใชวชาของทานใหขาพเจาไดพระราชธดาของทาวสพจารมาเปนภรยา"

พราหมณทงสองสญญากนมนคงแลว ตางคนกกลาวตกลงแก

221

กนวา จะไมพดถงเรองนไปอกจนใกลกำหนดหกเดอน ครนใกลกำหนดพราหมณทงสองกเทยวสบขาวในทใกลพระราชวง แลสบตอไปจนถงบานโกษาธบด ไดทราบวามนสวคอสะใภพราหมณเฒาหายไปจากบานโกษาธบดในเวลากลางคน ไมมใครทราบรองรอยวาไปทางไหน พราหมณมลเทวะสบขาวไดความตอออกไปอกบาง ตรกตรองเหนแนชดวาแพพนนเสยแลว จงจดการใชหนให แกพราหมณศศผ เป นเพอนคอสงลกอมอ กลกหนงให แกพราหมณศศอม เขากกลายเปนพราหมณหนมอวน รปรางสะสวย พราหมณมลเทวะกอมลกอมอกลกหนง กลายเปนพราหมณเฒาถอไมเทา พาพราหมณหนมเขาเฝาพระราชา

ฝายทาวสพจารเสดจออกอยในทองพระโรง ทอดพระเนตรเหนพราหมณเฒาเขาไปกจำได ใหเกดกระวนกระวายในพระหฤทย แตกทรงนบนอบรบสงใหพราหมณนงเปนอนด แลเมอทรงไดรบพรจากพราหมณแลวกรบสงถามทกขสขตามธรรมเนยม ในทสดเมอไดรบสงวกเวยนอยครใหญแลว จงตรสถามพราหมณวา ไปไหนมาจงหายไปชานาน พราหมณเฒาทลวา

"ขาพเจาเทยวไปหลายแหงเพอจะตามใหพบบตร ครนเมอพบแลวกพากลบมาเฝาในบดน ขอพระองคจงโปรดประทานภรยา

222

ของเขาแกเขา แลขาพเจาจะทลลาพาบตรแลสะใภคนไปสำนกของขาพเจาตามเดม"

ทาวสพจารรบสงออมแอมอยชานาน ตาจะปกปดไวกไมได จงรบสงเลาเรองใหพราหมณเฒาทราบทกประการ พราหมณเฒาแสดงอาการโกรธกลาววา

"พระองคทำอะไรอยางน พระองคไมอยในคำสตยสญญาเอาภรยาแหงบตรของขาพเจาไปยกใหววาหะกบชายอน พระองคกระทำแลวตามพระหฤทยประสงค แลบดนจงฟงคำสาปของขาพเจาเถด"

ทาวสพจารทรงตกประหมาเดอดรอน เกรงคำสาปเปนกำลง จงตรสแกพราหมณวา

"ทานจงกรณาแกขาพเจา อยาโกรธ แลอยาสาปเลย ทานจะประสงคอะไร ขาพเจาจะยอมตามทกประการ" พราหมณเฒากลาววา

"ถาพระองคเกรงคำสาปของขาพเจาแลเตมพระหฤทยจะประทานสงใดไมวาทข าพเจาทลขอ ก จงประทานนางจนทรประภาพระราชธดาใหเปนภรยาบตรขาพเจา ถาทรงยอมดงน

223

ขาพเจาจะยกโทษถวาย สวนตวขาพเจาเองนน ตงแตนตอไป สรอยมกดาหรองเหามพษกตาม ฟกออนนมหรอหนแขงทส ดกตาม ใบหญาใบหนงหรอหญงงามทส ดกตาม ขาพเจ าเห นเหมอนกนทงนน ความประสงคของขาพเจามอยแตวาจะหาบณยสถานสกแหงหนง ซงขาพเจาจะไปอยภาวนาออกนามพระผเปนเจาไปตราบเทาเวลาตาย"

ทาวสพจารทรงฟงดงนน เหนพราหมณเปนคนอยในศลในสตยยงขน กยงกลวคำสาปทวขนกวาเกา จงรบสงเรยกโหรเขามา คำนวณถวายฤกษววาหะพระราชธดากบพราหมณอวนบตรพราหมณเฒา แลวรบสงใหจดการไปตามประเพณ แตหาไดประทานโอกาสใหพระราชธดายนยอมหรอโตแยงการอนนไม อนทจรงถารบสงถามพระราชธดา พระราชธดากคงจะไมขด เพราะนางทรงทราบขาววานางสะใภพราหมณหายไปจากเรอนโกษาธบด แลความในจะเปนอยางไร พระราชธดากคงจะทรงเดาได

อนงนางจนทรประภาหยดประชวรพระโรคลำดบเดอนมาหลายเดอนแลว แลนางสงสยวาพระราชบดาคงจะไมโปรดการววาหะแบบคนธรรพ กลาวคอไมโปรดใหพระราชบตรมววาหะโดยวธนน สวนพระองคพระราชาเองนนอกอยางหนง

224

ดงนพราหมณอวน กไดรบพระราชธดาไปเปนภรยา พรอมดวยทรพยซงพระราชทานเปนสนสมรสเปนอนมาก ฝายมนสวนนเมอลกขนไดจากทซงลมอยในเวลาทโจนจากหนาตางนนแลว กเทยวเรนซอนตอไป จนไดทราบวาพราหมณศศไดววาหะกบพระราชธดา พาไปบานแลว มนสวกตามไปทบานพราหมณศศ กลาวแกเจาของบานวา

"ทานจงสงภรรยาของขาพเจาคนใหขาพเจา " พราหมณศศเถยงวานางเปนภรยาของเขาตางหาก แลอางพยานคอโหรหลวงแลพราหมณในพระราชสำนก รวมทงพยานอกหกคนนนดวย

มนสวสาบานโดยวธรนแรงทสดวา นางเปนภรยาของเขาโดยววาหะตามทชอบ แลกมารในครรภนางกคอบตรของเขา เหตฉะนนนางจะเปนภรยาของพราหมณศศอยางไรได อนงมนสวเพยรจะอางพราหมณมลเทวะเปนพยาน แตมลเทวะหลบหายไปเสย มนสวจงอางนางจนทรประภาเอง แตนางกลบกลาวโดยอาการแคนเคองวาตงแตเกดมายงไมเคยเหนมนสวเลย

เวตาลกลาวตอไปวา แตถงมนสวอางพยานไมไดดงนน คนกยงเหนจรง เพราะเรองของมนสวเปนเรองแปลกแลไมนาเชอ คนจงพากนเชอ แมทกวนนกยงมคนหลายคนทเหนวามนสวเปนผท

225

ไดกระทำววาหะกบพระราชธดาโดยวธทถกตองตามธรรมศาสตร

พระวกรมาทตยไมโปรดการลอบรก ครนไดยนเวตาลกลาวดงนนกตรสวา

"ถาใครเชออยางเองกลาวคนนนกเปนคนใจลามก เพราะไมมใครรเลยวามนสวชายชวนนเปนพอของกมารในครรภ ส วนพราหมณศศได แตงงานต อหนาพยานโดยว ธ ท ถ กตองตามกฎหมายแลยตธรรม เหตดงนนนางจงตองเปนภรยาของศศ แลบตรทเกดมานนกอาจกรวดนำทำบญไปใหบรรพบรษได ตามคมภรศาสตร กฎหมายแลยตธรรมเปนอยางทขาวาน"

เวตาลกลาววา "ยตธรรมนนบางทกไมยตธรรม แลพระองคจงรบกาวพระบาทเถด ลองดวาพระองคจะกลบไปถงตนอโศกกอนขาพเจาไดบางหรอไม" เวตาลกลาวดงนนแลวกออกจากยามลอยหวเราะกองฟากลบไป

226

เรองท ๘เวตาลกลาววา ขาแตพระราชาผทรงคณอนประเสรฐ ขาพเจาม

ภกดตอพระองคเพราะทรงพยายามมไดยอหยอนแลความมพระเศยรดอเชนน บางท ก ได ผลสมหมาย จงเป นคณทบ คคลพงอดหนนมใหเสอมคลายไปได ขาพเจามประสงคจะฝกฝนความเพยรของพระองคใหทวยงๆ ขน จงจะเลานทานเรองจรงถวายอกเรองหนงเปนเครองบำรงพระเศยรดอแลพระปญญา

ในแควน องคะ (องคราษฎร) มพระราชาองคหนงทรงนาม พระยศเกต ปรากฏพระรปประหนงพระอนงคมาครององค เปนเครองเพลนตานางทงหลาย แลนางงามทงหลายกเปนเครองเพลนพระเนตรพระราชา เพราะเธอทรงหมกไหมใฝฝนในกามารมณ พระเนตรคอยจะเพลนอยง ายๆ แลเพราะพระเนตรเพลนงาย จำนวนนางขางในจงไมนอยแลเพมรำไป

พระยศเกตมมขมนตรชอ ทรฆะทรรศน เปนคนเฉลยวฉลาด รบราชการเปนทไววางพระราชหฤทย ไมใชเพราะพระราชหฤทยเปนสงททรงไววางงายๆ เปนเพราะมขมนตรเปนคนมปรชาสามารถ เหมอนสารถซงเมอรทางทนายจะไปแลว กอาจขบรถไปใหถงทได

227

ดงประสงค

กล าวความสามารถปฏ บ ต ราชการ บ คคลพ งสมมต ว าขาราชการทกคนรปฏบต มฉะนนไมเปนขาราชการได แตความสามารถนนยอมจะตางกนตามตวคน แลพระองคคงจะทราบประเภททกลาวแยกไวกวางๆ วา

O ธรรมดาขาราชการหลาย

อาจจำหนายจำแนกแยกเปนสอง

เสนามาตยมนตรมเนองนอง

อยในสองประเภทสงเกตไว

ประเภทหนงสามารถรบราชกจ

เมอตดตอกนอยกบผใหญ

รวธยอหยอนผอนปรนไป

ความรใจนายตนไดผลด

ประเภทสองสามารถรบราชกจ

โดยชนดวชาสารถ

228

อาจขบรถชกมาพาจรล

ไมถงทไดผลเพราะตนเองฯ

ทรฆะทรรศนเปนขาราชการชนดสารถทราบวถทางทตนจะตองขบรถ คอพระราชประสงคแหงพระราชาจะใหบานเมองจำเรญสข แลสามารถขบรถไปไดโดยวถนน พระราชาจงพระราชทานอำนาจใหดแลราชการบานเมองไดอยางกวางขวาง

อยมาไมชาพระราชาทรงสำราญในศฤงคารยงๆ ขน จงทรงมอบใหทรฆะทรรศนวาราช การแทนพระองคทเดยว พระองคเองทรงรนรมยอยในหมนางสนม หาเวลาเสดจออกวาราชการมได

ฝายทรฆะทรรศนครนไดรบมอบใหวาราชการแทนพระองคพระราชา กปฏบตโดยทางทชอบ ไดความเหนดเหนอยทงกลางวนแลกลางคน มไดแสวงลาภยงกวาทไดรบพระราชทานอยแลวโดยปกต หรอแสวงอำนาจเกนทจำเปนจะตองมสำหรบวาราชการในตำแหนงสง แตถงกระนนกไมพนคำคนนนทา เพราะการนนทาเปนของเหลอทมนษยจะเวนได คนบางคนเมอหนหนาไปขางขวา กชมมอขวานนทามอซาย เมอหนไปขางซายกย ายไปนนทา

229

มอขวา มยตธรรมในขอทนนทาหมดไมเลอกหนา สดแตวาอยลบหลงแลวเปนใชได พระองคผเปนพระราชาไดทรงฟงคนทงหลายยกยอพระองคคอเจาบทเจากลอนทเรยกแกวทงเกานนเปนตน แตในขณะทถกยอมากนนถาทรงคดวาถกนนทานอย พระองคกคดผดไกลทเดยว

สวนทรฆะทรรศนผเปนมขมนตรนน ครนไดว าราชการตางพระองคพระราชาไมนาน กมคำกลาวเลองลอกนวา ทรฆะทรรศนแกลงชกชวนใหพระราชา หมกมนในกามคณจนทรงละเลยราชการบานเมอง พอพระหฤทยเปนพระราชาแตชอเพออมในศฤงคาร (กาม) เปนเหตใหทรฆะทรรศนมอำนาจเสมอพระเจาแผนดน แลเหตท ทรฆะทรรศนชกพระราชาใหเปนไปดงนน กคอความประสงคอำนาจนนเอง

ทรฆะทรรศนไดทราบคำลอดงนกเกดความนอยใจ ครนกลบไปถงบานจงกลาวแกนาง เมธาวด ผภรยาวา

"ดกรนางผเปนเมยรกของขา พระราชาทรงเพลนในทางบำรงกาม ละเวนราชการบานเมองไมทรงหนหาเลย ขาเปนผรบมอบใหด แลราชการต างพระองค ก ปฏ บ ต การโดยส จร ตไม ค ดแกเหนดเหนอย แตบดนมผเปนอรของขาจดใหเกดเลองลอทวไปวา

230

ขาไดรวบอำนาจพระราชาเขาไว เพอประโยชนของตนเสยแลว การลอวาชวนนถงจะเปนการใสไคล กยงใหโทษแกผลอได แมคนมเกยรตโดงดงยงไมพนโทษแหงความลอเทจ พระรามตองสละนางสดา เพราะความเลองลอวาชวหรอมใช เมอการเปนเชนนขาจะควรทำประการใด"

นางเมธาวดไมไดชอวาเมธาวดเปลาๆ ฉลาดจรง ๆ ดวย ครนไดยนสามกลาวดงนน กตอบวา

"ขาแตทานผม ใจสจรต ทานจงทลลาพระราชาไปเสยจากพระนคร อางเหตวาจะไปยงทานำอนเปนบณยสถานตาง ๆ เพออาบนำลางบาป เมอทานทองเทยวไปตางประเทศเสยแลว คนทงหลายกจะเหนไดวาทานมไดมงหมายจะหาอำนาจ คำเลาลอกจะหมดไปเอง อนงเมอทานไมอย พระราชาจำตองทรงดแลราชการบานเมองเอง เพราะไมมใครอนจะเปนผตางพระองคได เมอไดทรงวาราชการจนเตมท ความหมกมนในกายกจำตองสราง เพราะเวลาไมมพอเสยแลว เมอทานกลบมา พระราชาอาจเปลยนเปนอยางอน แลทานจะค นเข าร บราชการตามตำแหนงเด มได ปราศจากความนนทา"

ทรฆะทรรศนไดฟงนางเมธาวดกลาวดงนนกเหนชอบ จงเขาไป

231

เฝาพระราชาทลวา

"ขาแตพระมหากษตรย ขาพจาขอทลลาไปตางประเทศเพออาบนำตามทาบญตางๆ นำใจขาพเจาปลงในการอนนแลว"

พระยศเกตตรสว า "ทานอยาตองไปจากพระนครเลย การทำบญทานอาจทำไดในเรอนของทาน คอการทำทานเปนตน ซงจะพาทานไปสสวรรคเมอพนโลกน" ทรฆะทรรศนทลตอบวา

"ความบรสทธอนเกดไดดวยการจายทรพยนนบคคลพงแสวงดวยวธทำทานเปนตน แตการอาบนำททาบญนนใหความบรสทธอนมรเสอมคลาย ผมปญญาพงไปสทาบญกอนความชรามาเบยดเบยนตน มฉะนนไมรแนไดวาจะไปถงเพราะจะไวใจรางกายไมไดเสยแลว พระองคจงโปรดประทานอนญาตแกขาพเจาในบดนเถด"

ทรฆะทรรศนทลดงนน พระราชายงมไดรบสงตอบประการใดเดดขาด ปรากฏแตวาไมเตมพระหฤทยใหไป แลยงไมไดประทานอนญาต พอเจาพนกงานหองสรงเขามาทลวา

"ขาแตพระราชา พระอาทตยกำลงตกลง ณ กลางทะเลสาบแหงฟาอยแลว เวลานเปนโมงทกำหนดเวลาสรงแลโมงกจะลวง

232

ไป เชญเสดจเขาทสรงเถด" เมอพระราชาไดทรงฟงดงนนกลกขนเสดจสทสรง ทรฆะทรรศนกถวายบงคมแลวลากลบบาน

ครนถงบานกสงภรยาใหอยดการเหยา แลวลอบเดนทางออกจากพระนครไป แมแตบาวในเรอนกมใหทราบ ครนพนพระนครไปแลวกเทยวไปตามทานำตางๆ จนเขาแควน เปาณฑระ ถงกรง ๆ หนงซงอยใกลฝงทะเล มศาลพระศวะเปนทคนไปบชามาก ทรฆะทรรศนไปถงศาลนนกเขาไปบชาแลนงพกอย

เผอญพอคาคนหนงชอ นธทตต ไปบชาพระศวะทศาลนน ครนเหนทรฆะทรรศนนงพกอย เหนไดวาออนเพลยเพราะความรอนดวยแสงพระอาทตย กายกมวดวยฝนทเกาะตามทางเดน นธทตตพอคาเปนคนใจอาร ครนเหนคนเดนทางมอาการดงนน ทงเหนสวมส งวาลพราหมณ แลเป นผ ม ล กษณะด เห นได ว า เป นพราหมณมเกยรต นธทตตจงเชญใหไปบานของตน

ทรฆะทรรศนรบเชญออกจากศาลตามไปยงบานนธทตต ครนไปถงเจ าของบานกต อนรบเปนอนด เช ญใหอาบนำแลเลยงอาหารอยางด เสรจแลวนธทตตกถามวา

"ทานชอไร มาแตไหน แลจะไปไหนตอไป" ทรฆะทรรศนตอบ

233

ความวา

"ขาพเจาเปนพราหมณชอทรฆะทรรศน มาจากองคราษฎรเทยวอาบนำตามทาบญ"

นธท ตตพอคาเป นคนยนดในการร บแขก แลเมอเห นแขกลกษณะดกยงชอบใจจงกลาววา"

"ขาพเจากำลงจะไปคาขายทเกาะชอ สวรรณทวป ทานจงพกอยทบานขาพเจานจนขาพเจากลบ มเวลาพอททานจะผอนกายใหสนความเหนดเหนอย แลวทานจงเดนทางตอไป" ทรฆะทรรศนตอบวา

"ถาทานเตมใจใหขาพเจาไปดวย ขาพเจาอยากจะไปสวรรณทวปกบทานยงกวาทจะคอยทานอยในเรอนน แมเรอนของทานเปนทอยสบาย ขาพเจากใครจะเทยวดทตางๆ มากกวาพกอยกบท"

นธทตตพอคาไดยนดงนนกยอมตามประสงค ทรฆะทรรศนกพกอยในเร อนนนคนหนง ร งข นนธท ตตก พาแขกไปลงเรอซงบรรทกดวยสนคาอนมคา แลวออกแลนใบไปในทะเล

ทรฆะทรรศนไดเหนสมทรซงเปนทนากลวแลนาพศวง มคำถาม

234

วามขมนตรของพระราชาครองกรงใหญ มกจอะไรเกยวของกบการเดนเรอคาขายทางทะเล ถาไมมไซรการเดนทางครงนนกไมใชการททรฆะทรรศนพงทำ แตมคำตอบวาแมผเปนใหญถาถกเอาความรายปายชอ กอาจทำนอกทางถงเชนททรฆะทรรศนทำครงนนได

ครนไปถงสวรรณทวป นธทตตกทำการคาขายตามธรรมเนยม พกอยทเกาะนนจนเสรจการจำหนายสนคา แลซอสนคาบรรทกเรอขากลบ ครนเสรจกจแลวกออกจากเกาะแลนเรอกลบมาตามทาง

วนหนง ทรฆะทรรศนเหนคลนลกหนงเกดขนในทะเล แลวมตนกลปพฤกษผดขนมาจากนำ กงกานเปนทองทงตน มแกวประพาฬประดบเปนชอ ๆ ลกแลดอกลวนแลวดวยมณมคา ความงามทเหลอจะพรรณนาได บนกง ๆ หนงมอาสนะประดบดวยแกว บนอาสนะมนางนงเอนพงอย นางนนงามเปนทพศวง ทรฆะทรรศนตกตะลงอยคร หนง นางกหยบพณขนดดแลขบดวยสำเนยงไพเราะจบใจ

235

O อนปวงกรรมทำไวแตปางหลง

เปนพชยงปางนใหมผล

หวานพชดผลดมแกตน

หวานพชชวกลวผลทขนแคน

อนความจรงขอนมมาแลว

ไมคลาดแคลวเปนอนทกหมนแสน

จะเปลยนชวใหดมมาแทน

ถงแมนแมนแมนไมเปลยนไดเอยฯ

เมอนางทพยขบกลอนดงนนแลว กกลบจมลงในทะเลทงตนไมแลอาสนะอนงาม ทรฆะทรรศนยนตะลงดนำในทะเลเหมอนหนงวามอะไรทพงดยงผดขนมาเดนอยพลางรำพงวา

"วนนเราไดเหนสงนาพศวงนก ใครบางคดวาจะไดเหนตนไมขนจากทะเล มนางทพยนงขบกลอนอยบนตนไมนน แลวจมหายไป

236

ทนทไมมอะไรเหลออยเปนทหมาย ทะเลนเปนคลงใหญอยตามเคย เปนทอยแหงสงประเสรฐทงหลาย พระลกษม พระจนทร ตนปารชาตแลของเลศหลายอยางไดขนมาจากทะเลน"

ทรฆะทรรศนยนตรกตรองอยเชนนดวยไดเหนของประหลาด แตนายทายแลลกเรอทงหลายทไดเคยเดนทะเลทางนนไมเหนประหลาดเลย จงกลาวแกทรฆะทรรศนวา

"นางงามผดขนจากทะเลบนตนไมนนเสมอ แลกลบจมลงไปเชนเดยวกนทกครง ทานพงเคยเหนจงพศวง พวกเราเคยเหนบอยๆ"

ทรฆะทรรศนไดฟงคนประจำเรอบอกดงนนกไมหายพศวง นงตรกตรองอยตลอดเวลาทเรอเดนทาง ครนถงฝงซงเปนทาเรอของนธทตตพอคา นธทตตขนสนคาขนบก พาทรฆะทรรศนกลบบานแลมการเลยงดกนตามเคย

อยมาไมชาทรฆะทรรศนกลานธทตตจะกลบเมองแหงตน ตางคนอวยพรแลแสดงความอาลยแกกนแลว ทรฆะทรรศนกออกเดนทางบายหนาสแควนองคะ ครนเขาไปในกรง กองคอยเหตของพระราชาเหนทรฆะทรรศนมาแตไกล กรบเขาไปเฝาทลใหพระ

237

มหากษตรยทรงทราบ

พระยศเกตไดรบความลำบากในราชการเปนอนมาก ในเวลาทมขมนตรไมอย ครนไดทราบวาทรฆะทรรศนกลบมาใกลจะถง กเสดจออกไปรบถงนอกพระนคร ทรงแสดงความยนดทมขมนตรกลบมาถง แลวเสดจคนเขากรง ตรสใหทรฆะทรรศนซงมรางกายซบผอมแลเปอนดวยฝนแลเปอกตมตามเสดจเขาไปถงพระราชวง แลวตรสวา

"เหตไรทานจงกระทำการปราศจากกรณาแกเราถงเชนน ทานทงเราไปเรากไดความลำบากตางๆ แลตวทานเองกไดความเดอดรอนเพราะทรมานรางกายจนเหนไดถงปานฉะน แตการททานออกเทยวเดนทางเตรดเตรไปเชนน กเปนดวยเทพยดาบญญตไว มนษยจะแกไขใหเปนไปอยางอนนนไมได ทานจงเลาใหเราฟงวาทานไดไปถงเมองไหนบาง แลไดเหนอะไรแปลกประหลาดในเมองตางๆ แลระหวางเดนทาง"

ทรฆะทรรศนไดฟงรบสงถามดงนนกทลเลาตลอดตงแตออกจากพระนครไปจนถงแลกลบจากสวรรณทวป แลเลาถงนางทพยอนเปนมณของโลกทงสาม ซงนงบนตนกลปพฤกษผดขนมาจากทะเลนนดวย

238

ฝายพระราชา ครนไดทรงยนทรฆะทรรศนมขมนตรเลาถงนางทพยกมพระหฤทยใครทราบยงขน จงตรสไลเลยงลกษณะความงามแหงนาง แลวบงเกดความรกรมรงในพระหฤทย ทรงพระดำรวาชวตแลราชยปราศจากนางเปนสงไมมคาเสยแลว ความสขประการตาง ๆ จะมไมได เวนแตนางจะเปนผยงใหเกด

เวตาลกลาวตอไปวา ความรกเปนของมอำนาจยงยวด แมบรษผทรงไวซงอำนาจกไมพนความขมขแหงความรกไปได ชายบางคนมยศมเกยรตมทรพยแลมคณความดทกประการ เปนผทรงไวซงความเปนไทยแกตน จะประพฤตอยางไรประพฤตไดทไมผดคลองธรรม จะทำอะไรทำไดทไมผดกฎหมาย ชายเชนนจะเลอกมตรเลอกสหายกเลอกไดตามใจชอบ หรอเมอเลอกไมไดดงนก กคงจะเปนดวยฝายโนนปราศจากลกษณะทจะเปนเพอนสนทกนได ไมมอนใดเปนเครองเสอมเสยความเปนไทยแกตน ชายทมอสระเชนนเมอความรกเขามาครอบงำกกลายหมด ความเปนไทยแกตนกเสอมถอย เพราะหวใจไปถกมดตรงตราเสยแลว แมคนทไมกลวเทวดา แลไมเกรงเดชพระอนทร เพราะไมไดทำอะไรทพระสวรรคบดจะตำหนโทษไดกกลบมากลวสตรตวนดเดยวซงเปนทรกของตน ไมใชเพราะหญงมอำนาจวาสนายงกวาเทวดาแลพระอนทร เปนเพราะตกเปนทาสแหงความรก หวใจถกลามโซไว

239

แนนหนา ตวเปนไทยใจเปนทาสเสยแลว คตแหงความรกมเชนน

แมพระยศเกตเปนพระราชาทรงศกดใหญ เปนทนยมของนางทงหลายเพราะชาตเพราะทรพย แลเพราะอำนาจ กยงตกเปนทาสแหงความรก ไมอาจหกหามความรมรงในพระหฤทยได จงรบสงใหทรฆะทรรศนเลอนเขาไปใกลพระองค แลวตรสวา

"ขาจำเปนจะตองไปใหเหนนางองคนนเพราะถาจะอยเชนนตอไปกจะทรงชวตไวไมได ขาจะไปตามทางททานไป แลทานอยาคดเลยทจะหามขาหรอคดทจะตามขาไปดวย ขาจะปลอมตวไปโดยลำพง แลทานตองอยรกษาราชการบานเมองไว ความประสงคของขาดงกลาวน ทานจะขดขนทดทานนนไมไดเปนอนขาด"

เมอพระราชารบสงแกมขมนตรเดดขาดดงนแลวกตรสใหออกจากทเฝา ทรฆะทรรศนถวายบงคมลาไปบาน นำความยนดมาสบตรภรยาแลญาตพนองซงตงใจคอยทามาชานาน แตทรฆะทรรศนกมไดแสดงอาการรนเรงในเวลามการรนเรงในบาน เพราะอำมาตยทดไมอาจเพลดเพลนใจไดในเวลาทจรรยาแหงพระราชาของตนไมเปนไปในทางทควร

เวตาลกลาวตอไปวา ขอทกลาววาพระราชจรรยาไมเปนไปใน

240

ทางทควรนนไมใชตเตยนความรกหญง ความรกหญงเปนสงทบคคลผไมไดถอพรตพรหมจรรยพงแสวงแลพงสงวนไวมใหเสอมคลายไปได บรษควรมความรกเปนเครองนำความมภรยา ไมใชมภรยาเปนเครองนำความรก เพราะวธทสองนมทางแคลวคลาดมาก แลชายผมใจสะอาดยอมจะอยากมอบหวใจใหแกภรยาตน เหตฉะนนทกลาววา พระราชจรรยาของพระยศเกตเปนไปในทางทไมควรนน กเลงความเพยงวาทรงลมหลงนางมจำนวนมากอยแลว ยงจะแสวงตอไปอกเลา

ครนกลางคนวนรงขน พระยศเกตแตงพระองคเปนดาบส เสดจออกเดนทางไปพระองคเดยว ตามทางททรฆะทรรศนไดทลไว ไดพบฤษองคหนงชอ กศนาภะ พระยศเกตกเขาไปทำการเคารพ เลาความประสงคทเดนทางใหฤษทราบแลขอความรเพอสำเรจหมาย ฤษกศนาภะตอบวา

"ทานจงตงหนาเดนทางไปดวยความกลา แลเมอทานลงเรอเดนทะเลไปกบพอคาชอลกษมทตต ทานจะไดเหนนางแลไดนางสำเรจประสงค"

คำทฤษกลาวน นำความเบกบานมาสหฤทยพระราชาเปนอนมาก จงทรงนอบนอมลาฤษ ออกเดนทางผานแควนตางๆ หลาย

241

แควน แลทงไดขามแมนำแลเขาเปนอนมากจนถงฝงทะเล ไดพบลกษมทตตพอคากำลงเตรยมการจะเดนทางไปคาขายทเกาะสวรรณทวป

พระยศเกตซงปลอมเปนดาบส กเสดจเขาไปหาลกษมทตตพอคา ลกษมทตตไดเหนดาบสมพระลกษณะเปนพระราชาคอรอยบาทมกงจกรเปนตน กกระทำการเคารพรบรองเปนอนด แลวเชญใหพระยศเกตเสดจลงเรอไปดวย

ครนไปถงกลางทะเล พระยศเกตไดทอดพระเนตรเหนตนกลปพฤกษผดขนมามนางนงอยบนกง เธอทอดพระเนตรดนางเหมอนนกจะโกระเพงแสงเดอน นางถอพณดดและขบเพลง

O อนปวงกรรมทำไวแตปางหลง

เปนพชยงปางนใหมผล

หวานพชดผลดมแกตน

หวานพชชวกลวผลทขนแคน

อนความจรงขอนมมาแลว

242

ไมคลาดแคลวเปนอนทกหมนแสน

จะเปลยนชวใหดมมาแทน

ถงแมนแมนแมนไมเปลยนไดเอย ฯ

พระราชาไดฟงนางขบกลาวคตแหงกรรมดงน กเกดความรกกลดกลมในพระหฤทยยงขน ทรงยนตะลงพศดนางอยครหนงจงตรสบชาทะเลวา

"ขาแตพระสมทรผเปนคลงแหงมณทงหลาย ผมนำใจอนลกบคคลไมอาจหยงได เพราะเมอพระองคซอนนางนไวในทะเลกคอซอนนางลกษมไวมใหพระวษณเหน ขาพเจาขอเอาพระองคเปนทพงเพอสำเรจประสงคของขาพเจา"

พระราชาตรสยงไมทนขาดคำ ตนกลปพฤกษแลนางทพยกจมลงไปในทะเล พระราชากทรงโจนตามลงไปประหนงจะดบไฟราคะดวยนำในมหาสมทร

ในทนใดนนไดทอดพระเนตรเหน แลเสดจไปถงเมอง ๆ หนงงามนก มแสงระยบจากเร อนซงม มณเปนเสา ทองเปนผนง หนาตางแลมานลวนแตมกดา มสวนซงมสระอนงาม มขนบนได

243

ทำดวยมณสตางๆ สำหรบเดนลงสระ แลมตนกลปพฤกษหลายตน

พระราชาทรงเดนจากเรอนนสเรอนโนนในเมองนนจนไดเทยวเกอบจะทวทกเรอน แตเรอนเหลานนแมจะงดงามประกอบดวยความมงคงทกประการกปราศจากคนอย แลพระราชาจะหานางซงเปนทรกแหงพระองคกหาไมพบ

ครนทรงเดนเทยวตอไปอกครหนง พบวงสงใหญประดบดวยมณอ นงาม พระยศเกตจ งเสด จเป ดประตเข าไปเท ยวทอดพระเนตรขางในพบคน ๆ หนง นอนอยบนเตยงมผาคลมอยตลอดตว พระองคทรงเปดผาขนดกเหนนางผเปนทรก พกตรแหงนางซงเหมอนเพญจนทรนนมเคาเหมอนยมในขณะทผาคลมหลดพนไปเหมอนความมดหลบแสงพระจนทร

พระราชาไดทอดพระเนตรดงนน กมพระหฤทยเหมอนหนงคนทไดเดนผานทะเลทรายในฤดรอนไปพบแมนำซงเปนทชมชน

ฝายนางนนเมอลมเนตรขนเหนบรษงาม ประกอบดวยลกษณะดเขาไปยนอยขางทบรรทมดงนน กลกขนดวยอาการฉบไว แลแสดงเคารพเชอเชญเปนอนด พระพกตรนางกมดพน เหมอนหนง

244

ใหเกยรตแกพระบาทพระราชาดวยเอาบวคอพระเนตรลงปกคลม แลวนางตรสถามวา

"ทานนามอะไร เปนอะไร แลมาในทอนมาถงไดดวยยากนโดยประสงคอะไร อนงกายทานมลกษณะเครองหมายอยางกษตรย เหตใดจงแตงเปนดาบส ขอทานจงชแจงใหขาพเจาทราบ" พระราชาตรสตอบวา

"ขาเปนพระราชาครององคราษฎร ทรงนามยศเกต ขาไดยนจากเพอนผเปนเชอถอวา ถาใครเดนทางไปมาในทะเลน กอาจไดเหนนางผดขนจากทะเลบนตนกลปพฤกษ ขาจงแตงปลอมกายเชนน สละราชสมบตเพอจะไดเหนนาง แลไดตามนางลงมาในทะเล ขอนางจงบอกขาวานางเปนอะไร"

นางทลตอบดวยความรสกอาย รสกรก แลรสกยนดวา

"มพระราชามวาสนาองคหนง เปนใหญในหมวทยาธร ขาพเจาเปนธดาของพระราชาองคนน พระบดาของขาพเจาเสดจไปจากกรงนพรอมดวยวทยาธรทงหลาย ทงขาพเจาไวผเดยว ดวยเหตไรขาพเจาหาทราบไม ขาพเจาอยผเดยวกมความงวงเหงา จงผดขนในทะเลแลนงรองเพลงเลนบนตนกลปพฤกษ"

245

พระราชาไดทรงฟงเพลดเพลนสำเนยงนาง ทงรมรงรกรปแลกรยาทกประการ จงตรสเชญนางใหยนยอมววาหะกบพระองค นางกตกลงตามพระประสงค แตขอใหพระราชาประทานคำมนขอหนงวา เดอนละ ๔ วน คอ วน ๘ คำ แล ๑๔ คำ นางจะไปไหนหรอทำอะไร พระราชาจะหามปรามหรอแมแตทดทานกไมได ถาพระราชาประทานคำมนดงน นางจงจะยอมววาหะดวย

เราทานทงหลายเมอไดทราบวาการเปนเชนน กไมตองสงสยวาพระราชาจะประทานคำสญญาหรอไม พระยศเกตไดอยกนกบนางวทยาธรเปนสขเหลอทจะพรรณนา จนวนหนงนางทลพระราชาวา

"ขาพเจามกจจะตองไปทอน พระองคจะตองคอยอยทนเพราะวนนเปนวน ๑๔ คำ อนงในเวลาททรงคอยอยพระองคเดยวนน อยาเสดจเขาไปในหองนเปนอนขาด เพราะในหองนมอางแกว ซงถาใครตกลงไปจะไปผดขนในโลกมนษย"

นางทลพระราชาเชนนแลว กทลลาออกไปนอกกรง พระราชาทรงพระแสงดาบดอมตามนางไปมใหทนร ครนออกนอกนครไปหนอยหนง พระราชาทอดพระเนตรเหนรากษสตวหนง กายใหญรปรางนากลวเหมอนนรกซงสำแดงรปเปนสตวมชวต อาปากใหญ

246

ดำเหมอนกลางคน ครนเหนนางกรองดวยเสยงอนดงแลวตรงเขาจบนางใสปากกลนเขาไป

พระราชาเหนดงนนกพระองคสนดวยเพลงแหงความโกรธ ชกพระแสงดาบตรงเขาฟนรากษสคอขาดศรษะตกจากตว เลอดไหลนองไป เพลงแหงความโกรธของพระราชากดบดวยเลอดแหงอสร แตเพลงแหงความทกขทไมไดนางคนนนหาดบไม พระราชาเสยพระหฤทยสนสตมรจะทำประการใด

พอนางออกจากกายรากษสไมมอนตรายประการใด ปรากฏความงามตามเคยเหมอนหนงแสงพระจนทรซงสองสวางไปทว พระราชาทอดพระเนตรเหนนางคนมาดงนนกทรงยนดวงเขาสวมกอดนาง พลางตรสถามวาการเปนเชนนเพราะเหตไร เปนความฝนหรอความเปนจรง

นางวทยาธรไดฟงรบสงถามดงนน กกลบระลกความเดมขนมาได จงเลาถวายพระราชาวา

"ขาแตพระสวาม การทเกดนมใชมายาแลมใชความฝน เปนเพราะคำสาปของพระราชาผเปนชนกแหงขาพเจา พระราชานนแตกอนกทรงครองสมบตอยในกรงน พระองคมบตรหลายองคแต

247

ไมทรงรกใครเทาขาพเจา แลในเวลาเสวย ถาขาพเจาไมไดอยเสวยดวยกไมเสวยเปนอนขาด สวนขาพเจานนนบถอพระศวะดวยความเลอมใสจรงๆ เคยมา ณ ทนทกวน ๘ คำ แล ๑๔ คำ วนหนงขาพเจามาบชาพระเคารเพลนไปตลอดวน พระบดาของขาพเจาไมไดเสวยอาหาร ตงพระหฤทยคอยขาพเจาจนหวโหย เกดพโรธเปนกำลง แมความรกขาพเจากไมอาจปองกนไมใหการเปนไปตามคตแหงกรรมในปางกอน ครนขาพเจากลบมาเฝาในเวลาคำกทรงสาปวา

"เพราะเจาทำใหขาอดอาหารตลอดวน ตอไปขางหนาเมอเจาออกไปนอกกรงเพอจะบชาพระศวะในวน ๘ คำ แล ๑๔ คำ จงมรากษสมาจบตวเจากลนเขาไปในทอง แตใหเจากลบออกมาไดทางหวใจรากษส อนงไมใหเจาจำเรองแลคำสาปนได ไมใหความจำเจบปวดทไดถกกลนเขาไปในทองรากษสนนได แลใหเจาอยในกรงนตอไปคนเดยว "

เมอพระบดาขาพเจาสาปดงนแลว ขาพเจากคอยออนวอนจนเธอสงสารแลสาปเพมเตมวา 'เมอใดพระราชาครององคราษฎรทรงนามพระยศเกตไดมาเปนสามของเจา เธอไดทอดพระเนตรเหนรากษสกลนเจา แลเธอฆารากษสตาย จนเจากลบคนออกมา

248

จากหวใจรากษสแลว เมอนนใหสนคำสาปน ใหเจาระลกเรองแลคำสาปของขาได แลใหคนความรวทยาธรไดอยางเกา'

เมอพระบดาขาพเจาไดสาปขาพเจาเชนนแลวกพาบรวารไปอยเขานษธในโลกมนษย ทงขาพเจาไวในเมองน แลการกเปนไปตามคำสาปนนสนแลว แลขาพเจากกลบระลกเหตการณทงปวงได เพราะฉะนนขาพเจาจะไปเฝาพระบดาทเขานษธในทนท เพราะกฎของพวกวทยาธรมอยวา ผใดถกสาป เมอสนสาปแลวตองกลบคนไปเขาพวกโดยเรว สวนพระองคนนจะเสดจอยทนตอไป หรอจะเสดจคนครองนครของพระองคกแลวแตพระประสงค"

เมอพระราชาทรงฟงดงน กเดอดรอนในพระหฤทยเปนกำลง เพราะทกขวโยคหญงทรกนน เปนทกขหนกเหลอหนก นบประสาแต ใคร แม พระมเหศ วร เ ม อ พรากจาก พร ะ อ ม า ย ง ทร งกระวนกระวายยวดยง ไหนเลยมนษยเดนดนจะหกหามความโศกเสยได

พระยศเกตทรงรบทกขใหญหลวงเพราะนางจะตองพรากไป แตทรงเหนอบายจะยดความสขออกไปได จงตรสแกนางวา

"ถาจำเปนจะตองพรากจากนางเพราะกรรมทำไว กเหลอทจะ

249

แกไขได แตขอนางจงกรณาแกขาผสาม อยาพงไปในทนท หยดอยทนอก ๗ วน ใชเวลานนทำใหความสขยดยาวออกไปบาง เมอครบ ๗ วนแลว นางจะไปเฝาพระบดากตามปรารถนา ขากจะคนสนครของขา"

พระราชาวงวอนเชนนจนนางสงสารยอมใหยดความสขออกไปดงพระประสงค พระราชากทรงสำราญอยกบนางตลอด ๖ วน ครนวนท ๗ เธอทรงชวนนางเขาไปในหองซงมอางแกวอนเปนประตคนสโลกมนษย เพอใหนางชใหทรงเหน แลอธบายใหทรงทราบวธทจะเสดจกลบคนพระนคร

ครนพระองคแลนางยนชะโงกดอยดวยกนทปากอางแลว พระราชากกอดพระศอนางพาโจนลงในอาง ในทนใดนนสององคกเสดจผดขนในสระแหงพระราชอทยานในนครของพระยศเกต คนเฝาสวนเหนพระราชาเสดจกลบมากมความยนดรบสงขาวไปใหทรฆะทรรศนผรกษาพระนครทราบ

ทรฆะทรรศนกบหมเสนาอำมาตย กพากนรบไปรบเสดจ ณ พระราชอทยาน แลวพากนแวดลอมตามเสดจเขาพระราชวง สวนทรฆะทรรศน เมอไดเหนพระราชาพานางทพยกลบมาดวย กคดประหลาดแลกลาวแกตนเองวา

250

"พระราชาทำอยางไรหนอจงพานางวทยาธรมาได นางองคนเจยวทเราไดเหนนงดดพณแลขบกลอนอยบนตนกลปพฤกษซงผดขนจากทะเล แลวกลบจมลงไปเรวราวกบสายฟา การทงหลายแมจะแปลกเกนทปญญามนษยจะเขาใจได กอาจเกดแลอาจเปนไปตามทเทพยดาบญญตไว เหตฉะนนแมมนษยจะไดนางวทยาธรมาเปนภร ยา ก ไม ควรผอ นจะกระวนกระวายใจ แต ความกระวนกระวายใจนนเลา กเก ดตามบญญตแหงเทพยดาฉนเดยวกน จะแกไขดวยอบายประการใด เรากสนปญญาทจะทราบไดเสยแลว ความอดอนตนปญญานเลา กเปนเพราะเทพยดาบญญตเหมอนกน เพราะฉะนน ฯลฯ"

การททรฆะทรรศนซดเทพยดาไปทกอยางไมเหนทาทางวาจะหยดเพยงไหนจนตองกลาว ฯลฯ เชนนกอาจจงเราทงหลายไปในทางทเหนไดวา ทรฆะทรรศนใกลจะถงอะไร สวนขาราชการอนๆ ตลอดถงราษฎรพลเมองนนตางกร นเรงเอกเกรกแสดงความสบายใจทพระราชาเสดจกลบสกรง แลทงไดพานางวทยาธรมาดวย

ฝายนางวทยาธรครนมาถงนครของพระราชาผสามแลพนกำหนด ๗ วนแลว กคำนงจะกลบคนสพวก แตครนจะเหาะกเหาะ

251

ไมขน เพราะลมวชานนเสยแลว เมอนางรสกวานางเสอมความร กเดอดรอนหฤทย แสดงอาการเศราโศก พระสวามสงเกตเหนกตรสถามวา

"เหตไรจงเปนเชนนน" นางทลตอบวา

"เพราะขาพเจารกพระองค ยอมอยกบพระองคนานเกนควรไมรบกลบไปเขาหมวทยาธรในทนททสนสาป จงถกลงโทษคอลมวชาเหาะเสยแลว ขาพเจาจะกลบไปยงถนทพยกกลบไมได"

พระราชาไดทรงฟงดงนนกทรงยนดนก ตรสวา

"ครงนขาไดนางวทยาธรไวแนแลว"

ฝายทรฆะทรรศนเมอไดทราบดงนน กตรกตรองตอไปตามแนวความคดทเรมแตวนทไปรบเสดจพระราชาทพระราชอทยาน ครนกลบไปบานกนอนคำนงตอไปอกจนดบชวตไปดวยความเสยใจ

รงเชามผนำความเขาไปทล พระราชากทรงเศราโศก แตเมอไมมใครชวยแบงเบาภาระปกครองราชการบานเมอง พระราชากตองทรงทำเอง ทรงพระชนมยนยาวมนางวทยาธรเปนทรกรวมพระหฤทย

252

เวตาลเลามาดงนแลวกหยดอยครหนง แลวทลถามพระวกรมาทตยวา

"พระองคทรงทราบหรอไมวาทรฆะทรรศนเสยใจตาย เพราะไมไดนางมาเปนเมยตวเองดอกกระมง ถาทรงคดดงนน กคงจะเปนดวยทรงเหนวาทรฆะทรรศนเสยใจเพราะตวเองเหนนางกอน ถาไมนำความมาเลาถวายพระราชา แลถาตวพากเพยรเองกอาจไดนางมาเปนเมย"

พระวกรมาทตยไมโปรดคำทเวตาลทายพระหฤทยผดๆ จงตรสวา

"ขาไมไดคดอยางเองวา ทรฆะทรรศนเปนคนด ไมใชคนชนดนน" เวตาลทลวา

"ถาเชนนนคงจะเปนดวยทรงเหนวาทรฆะทรรศน เสยใจทพระราชาเสดจกลบมารบความเปนใหญในบานเมองคนไป ตวทรฆะทรรศนสนอำนาจเสยแลว จงเสยใจถงชวต ธรรมดาคนเมอไดชมความมอำนาจแลว ไหนเลยจะไมเสยใจในเวลาทตองลดตวลงมา" พระวกรมาทตยตรสตอบวา

"ไมใชอยางนนเปนอนขาด ขาไดกลาวแลววาทรฆะทรรศนเปน

253

คนด หาใชคนชนดนนไม เหตททำใหทรฆะทรรศนเสยใจจนตายนน กเพราะรำลกวา แตนางมนษยพระราชายงลมหลงละทงราชการบานเมองเสยแลว กเมอไดนางวทยาธรมาเชนน จะเปนอยางไรตอไปอกเลา ตวทรฆะทรรศนเองไดเหนดเหนอยมามาก จนถงกบเทยวเดนทางตรากตรำโดยหวงวาพระราชาจะคนด การกกลบตรงกนขามดงน เปนทนาเสยใจนก ทรฆะทรรศนคดดงนจงตายดวยความเศราใจ"

เวตาลหวเราะทลวา

"ถาพระองคตองกลบไปตนอโศกอกหลายเทยว กอยาทรงเศราโศกเสยพระชนมเรวนก" ทลเทานนแลวกหลดลอยกลบไปอยตนอโศกตามเดม

254

เรองท ๙เวตาลเลาเรองซงยนยนวาเปนเรองจรงอกเรองหนงวา

กวางแลไกลในประเทศอนงามซงชนอารยะผมถนเดมในแผนดนสงทางตะวนตกสาดกนมาตงภมลำเนา เปนปกแผนอยนน เกยรตแหงนาง มกดาวล บตรพราหมณ หรทาส เลองลอทกทศ บณฑตแลกวนบจำนวนรอยพากนแตงกาพยกลอนสำแดงความรก บางกกลาววานางอยในทใด ทนนยอมสวางเหมอนแสงฉายในเดอนมด บางกกลาวสรรเสรญความงามแหงนางแลแสดงทกขทเกดเพราะความรก

O อาอนงคทรงศกดดวย ศรดอก ไมแฮ

จากแหลงแผลงตรงตอก อกขา

โปรงปรทลเลหหอก ไลหน

O สาวสวรรคดนจากดาว แดนสวรรค ใดฤ

อาเอยมองคเอวอน ออนชออน

255

เพญพกตรลกษณลาวณย ราววาด

โออกสทกทกขสทอน ทาวสทานลาญหลง

O เดยวดอมกรอมทกขกลำ กรงกมล หมนแล

กองระกำดำกล กนเศรา

เพลงรอนจะผอนปรน พอปลด

รอนราคเราเรารอน รมรอนรอนทรวงฯ

O เปลาเปลยวเหยวอกโอ โออก

หนาวจตคออทก สทกสทอน

คดโฉมประโลมกก กอดอน

กายแมเยนยามรอน อนเนอยามหนาวฯ

O ใครสมสมใครได ทางใด แมเอย

256

เจบจตอาจณใจ จกขวำ

โหยหวนอวนอกไอ เปนเลอด แลวแม

แรงรกชกชอกชำ ใชชาลาตายฯ

บางกแตงคำฉนทลำดบครลห ซงตนเหนไปเองวาไพเราะ กลาวชมแลเชญนางใหยนยอมววาหะกบตน

O อาอไรพธ พบพบลย

เฉลาแชลมแจรมจรญ เจรญภาส

O ตสวงสวายเพราะสายสวาท รทวยบปลด

ระทดบปราศ บปลดโศก

O แสนจะเสยวจะสราน ณ วารวโยค

จะขาม ณ หวงบลวง ณ โอฆกอกกรม

O ใครเสนหะนตย สนทสนม

จะแนบจะนทรจะชด จะชม ณ เชงรก

257

O เชญสมรสมาลย มานสมค

ประสานประสงคประจงประจกษ ประจวบใจฯ

บางกกลาวลบหลตนเองดวยความขนแคนทไมสมหมาย แลกระเดยดไปขางโลกจะแตกเพราะเหตนน

O โออาตมะอกวตกยง เพราะหญงวยาภา

ฉนใดจะไดสมรมา นทระแนบพนอชม

O ใครสมบสมหทยะใคร กไฉนจะไดสม

โหยหวยระทวยอระระทม ทกขแทบถลมลง

O ใจผกจะปลกปยะมนส ทววฒนาทรง

แคลวคลาดเพราะมาดมนทนง นรตอยจะสอยดาว

O ตำชาตและปราศนรปถม ภกชำอรายาว

แรนทรพยะยบยศ ณ คราว ทกขกวางบบางเบา

O แคนใจบใสชลกะโหลก บชโงกจะดเงา

258

นำหนากระลาศรษเรา ฤจะหมายตะกายสง

O คางคกผงกมขเผยอ จตเหอจะปนยง

เปนหมจะคอศวจง จรไดไฉนนา

O ตกทกขจะลกสกถลำ ทกขลำจะไตรตรา

หลกหลมกลมจะคมนา คมเกลอนบเหมอนใจ

O นำรกประจกษจตบขาดกลบาศกระลงไกร

โซเหลกกลามหทยะไทย ดจทาสบอาจจร

O อาตจะดสกลภพ กสยบแสยงหยอน

มดมนกจะดนยนะซอน กและเครองจะเคองตา

O ปราศหวงกดงสรยะดบ ระวลบนราภา

คด ๆ ระอดอระระอา อรโลกจะแหลกฤฯ

บางกกลาวลบหลพระจนทรวา

O เพญพระจนทรนนสวางแตขางขน

259

กระตายมนเมาเพญจนเปนบา

อนทรามวยใสสกทกเวลา

นำใจขามนเมาทงขนแรม

ไดยลพกตรรกเหลอไมเบอรก

อกจะหกเพราะอนงคศรทรงแหลม

ใหแคนคดจตเจบทเหนบแนม

ไมยมแยมเยอนใหชนใจเอยฯ

บางกกลาววานางมผวเหมอนดอกจำปา มผมเหมอนนางง มบาทเหมอนทบทม (เพราะยอม) มตาเหมอนตาเนอตามเคย ควเหมอนธนกง ตามอยางควทนยมวางาม เดนเหมอนหงส ฯลฯ

แลไมมใครลมกลาววานางมสำเนยงไพเราะ เหมอนนกกาเหวาแลทกคนกลาววาถานางอจฉราลงมาเปรยบประชนความงาม นางอจฉราจะไดอาย

แตบณฑตแลกวนบจำนวนรอยซงประชนกนแตงกาพยกลอน

260

สรรเสรญความงามนางมกดาวลนน จะจงใจใหนางรกผแตงผใดผหนงกหามได เพราะธรรมดาหญงยอมจะเคยไดยนคำยกยอความงามจนชนห แมจะยอดวยกาพยกลอนไพเราะกไมเปนของแปลก ถายงกาพยกลอนเลวๆ อยางทกลาวมาแลวกยงเบอหนกขน แลพระองคผทรงสตปญญาสามารถยอมจะทรงทราบวา วธยอหญงงามตองยอวามวชาปราดเปรอง หรอยกคณทไมมขนกลาวจงจะเป นเคร องจบใจนางสวย กลาวตรงก นข าม ถ านางเป นผ ท หาความสวยยาก ถงหากจะเปนคนมเชาวน กอาจยอใหตองใจไดดวยกลาวถงความงามอนสขมอนเปนของไมหางายเหมอนความงามซงลอตา ดงนเปนตน ความยอนนเปรยบเหมอนหนกบเหลก ซงทำใหเพลงแหงความรกเกดได

สวนนางมกดาวลนนเบอกาพยกลอนจนเกลยดกวไปทงหมด วนหนงจงบอกแกบดาวา ถาจะหาผวใหตองหาชายทรปรางด ไมเคยแตงกาพยกลอนเปนอนขาด อนงชายทจะเปนสามนางนน ตองเปนคนเชาวนไวประกอบดวยความร ยงรมากยงด ขอแตอยาใหเปนความรในเชงกาพยกลอนเทานน

อยมาชานานมชายหนมสคนมาจากสทศ ตางคนประกอบคณงามความดของตนเสมอกน ทงในเชงปญญา ในกำลง แลใน

261

ความร คนทงสเขาไปหา พราหมณหรทาส แสดงประสงคจะไดบตรพราหมณเปนภรยา หรทาสจงนดใหมาพรอมกนในวนรงขนเพอจะไดประกวดความดกนในการเจรจาแสดงความร

วนรงขนชายทงสกมาตามนด ชายคนหนงทชอ มหาเสน กลาวแสดงปญญาวา

"ชายใดมจำนงหาความไมเปลยนแปลงในโลกน ชายนนเปนคนโง เพราะความเปนไปของโลกนนออนเหมอนตนกลวยแตกดบงายเหมอนฟองทะเล"

"สงทงหลายในทสงไมชาจะลม สงทงหลายในทตำคงจะสลายไปทงสน"

"ญาตทตายไปแลวกนนำตาของญาตทคงมชวตอยดวยความไมเตมใจ เพราะฉะนน จกทำบญกรวดนำ จงอยาใหชำใจ อกดวนอาดรพอเอย"

นางมกดาวลนงฟงอยหลงฉากไดยนมหาเสนกลาวกวา

"ชายคนนพดไมมมงคลเลย มหนำซำกำเรบเอากลอนเลว ๆ มากลาวดวย คนเปนกวใชไมได"

262

ชายคนทสองกลาววา

"หญงใดปฏบตชายผซงบดามารดายกใหดวยด หญงนนไดชอวาเปนหญงด แลคมภรศาสตรกลาววา หญงใดเปนโยคนในเวลาสามยงอย หญงนนทำใหสามอายสน แลจะตกในกองไฟภายหลง"

คำทชายคนทสองกลาวน นางมกดาวลเหนโงทสด จงนกในใจวา นางวาจะไมยอมคำนงถงชายคนนนเปนอนขาด

ชายคนทสามเปนตระกลนกรบชอ คณากร กลาววา

"มารดาคมครองบตรเมอเปนทารก บดาคมครองเมอจำเรญวยใหญขน แตบรษซงเปนชาตนกรบยอมจะคมครองรกษาสกลของตนทกเมอ ธรรมเนยมแหงโลกแลหลกทตงของขาพเจาเปนเชนน"

คนทประชมฟงอยน นเมอไดย นคณากรกลาวดงน ก พากนสรรเสรญวา เปนคนกลาควรเปนทเคารพ

สวนชายคนทสเปนตระกลพราหมณชอ รตนทตต เมอไดยนชายทงสามคนกลาวแสดงปญญาดงนน กนงอยมไดพดประการใดจนชายทงสามคดวาเปนเพราะเหตโงเขลาเบาความร แตครนพราหมณผเปนบดานางแลคนอนๆ ทประชมฟงกนอยนนกลาว

263

คะยนคะยอใหพด รตนทตตกพดสนๆ วา

"ความนงนนดกวาความพด"

ครนเมอเขาเตอนใหพดอกกกลาววา

"คนฉลาดไมประกาศความมอายของตน ไมประกาศใหใครทราบเมอถกหลอก ทงไมประกาศความมทรพยหรอเสยทรพย ไมประกาศความบกพรองในครอบครว ไมรายมนตรใหคนไดยน แลไมประกาศความรกภรยา หรอวธประสมยา หรอหนาทประพฤตธรรม หรอของให หรอคำกลาวโทษ หรอความไมมสตยแหงภรยาตน"

เมอชายคนทสได กลาวดงนแลว กเปนอนสนการประลองปญญาในวนนน พราหมณหรทาสเจาของบานแสดงความเสยใจตอชายคนทหนงแลทสอง แลใหของเลกนอย แลวกเอานำมนหอมประพรมเสอผาชายสองคน แลรดนำดอกไมเทศทศรษะแลวกใหพล เชญใหกลบ สวนชายคนทสามทสคอคณากรแลรตนทตตนนพราหมณหรทาสเชญใหมาใหมในวนรงขน

ชายทงสองกมาตามนด ครนนงลงพรอมกนแลว พราหมณหรทาสจงถามวา

264

"ทานทงสองมปญญาดงทแสดงโดยคำพดเมอวานน บดนทานจงแสดงใหเหนวา ปญญาของทานมผลเปนความรแลประโยชนอะไรบาง" คณากรกลาววา

"ขาพเจาไดสรางรถขนไวคนหนง รถนนอาจพาขาพเจาไปถงไหนไดทกแหงในพรบตาเดยว" รตนทตตกลาววา

"ขาพเจามความรชบคนตายใหฟนคนเปนมาได แลอาจสอนเพอนของขาพเจาใหสามารถเชนกน"

เวตาลเลามาเพยงนกหยดไว แลวทลถามพระวกรมาทตยวา ชายหนมมความรประเสรฐทงสองคนเชนน พระราชาจะทรงดำรวาพราหมณหรทาสควรจะเลอกชายคนไหนเปนเขย แตพระวกรมาทตยไมทรงตอบ เหตไมทรงทราบวาจะตอบประการใด หรอเหตไดพระสตวาเปนกลเวตาลลวงถาม กเปนไดทงสองประการ

ครนพระวกรมาทตยไมทรงตอบ จนเวตาลเหนไดวาจะลอใหตรสตรงนไมสำเรจแลว กเลาตอไปวา

เมอชายหนมทงสองไดแสดงความรใหทประชมทราบดงนแลว พราหมณหรทาสยงลงเลในใจไมแนวาจะเลอกคนไหนด จงเรยกใหนางมกดาวลออกมากลางทประชมถามวานางจะเลอกชายคน

265

ไหน นางมกดาวลกมหนานงไมตอบวากระไรดวยวาจา แตชายหางตาดรตนทตต

พราหมณหรทาสเหนดงนน กกลาวภาษตมความวา มกดาควรรอยเปนสรอยกบมกดาดวยกน แลยกลกสาวใหแกรตนทตตตามใจธดาประสงค ฝายคณากรชาตนกรบเหนดงนนกแคนใจ มอจบหนวดบดขนไปจนถงตาซงแดงดวยความโกรธ มอกเวยนไปจบดาบรำไป แตคณากรเปนคนเกดในสกลดมยตธรรมในใจ ถงแมจะขนเคองใจถงเชนน ไมชากหายโกรธ

ฝายมหาเสนคอชายคนหนงซงถกคดออกไปแตวนแรกนน ชะรอยจะเปนดวยกวดอกกระมง จงเปนคนไมมความอายเลย ครนเมอพราหมณหรทาสไดหมนกำหนดการววาหะนางมกดาวลแลว มหาเสนไดทราบกกระทำการอกอาจเขาไปในทประชม พดจาแสดงความโกรธ แลกลาวภาษตกาพยกลอนทไมเขาเรองดวยเสยงดงกลบไปในเรอน ยกคณชวแหงหญงทงหลายขนกลาววา ในโลกนหญงเปนบอเกดแหงความทกข เปนยาพษอยางแรง เปนทอยแหงความกระวนกระวาย เปนผสงหารความกำหนดแนในใจคน เปนผกระทำใหเกดความมนเมารก แลเปนโจรปลนคณความดทงหลายในโลก

266

เมอไดกลาวประหตประหารหญงเชนนแลว กกลาวตอไปถงบดาแหงนาง เรยกหรทาสวา "มหาพราหมณ" ซงรบโคแลทองคำเปนสนจาง แลเปนคนบชาลง สวนพราหมณแลลกแหงพราหมณทงหลายนนใชไมไดหมด รวมทงรตนทตตดวย

ครนคนทอยในทประชมนนชวยกนหามปราม มหาเสนกยงแสดงความโกรธมากขน จนพราหมณหรทาสตกใจกลวสำเนยงแลอาการมหาเสนเปนกำลง ในทสดมหาเสนสาบานวา แมนางมกดาวลจะไดหมนแลวกตาม ถาเขาไมไดนางเปนภรยาเขากจะฆาตวตายแลวเปนผมากวนแลทำรายคนในบานนนทงบาน

ฝายคณากรเปนชาตนกรบมใจกลา ครนไดยนมหาเสนพดดงนนกแนะนำวาใหรบฆาตวตายเสยเถด และเมอเปนผแลวจะทำอะไรกแลวแตสมคร แตพราหมณหรทาสหามคณากรไมใหพดแสดงนำใจรายกาจ มหาเสนยงโกรธใหญ เกดความกลาเพราะเกลยด เพราะรก แลเพราะโกรธ กชกเชอกบวงออกจากอกวงออกไปจากเรอนแลวผกคอแขวนตวตายอยกบตนไมขางเรอนนน

ครนเวลาเทยงคนผมหาเสนกทำจรงดงทกลาวไวเมอยงมชวต แสดงตวเปนรากษสมาทเรอนพราหมณหรทาส ทำใหพราหมณแลคนทงหลายตกใจเปนกำลง ครนรากษสมาทำอาการคกคาม

267

จนคนกลวหลบซอนไปหมดแลว กพานางมกดาวลเหาะหายไปเสยจากเรอนแลบอกกลาวไววา ถาจะตามใหพบใหไปตามบนยอดสงทสดแหงเขาหมาลย

ฝายพราหมณหรทาสเมอเกดเหตดงนก ว งไปเรอนรตนทตต ปลกใหตนขนแลวพราหมณหรทาสกปากสนเลาความใหผจะเปนบตรเขยทราบทกประการ รตนทตตพราหมณหนมทราบเรองกตกใจเปนกำลง ออกวงไปเรอนคณากรนกรบแลวงวอนใหชวย คณากรเปนคนใจด แมจะไดขนเคองดวยเหตแพรตนทตตในทางรกกจรง แตเมอผชนะมาวานใหชวยกยอมชวยจงจดรถซงพาเหาะได แลงสองคนกขนนงบนรถ แลบอกพราหมณหรทาสใหนอนใจวา จะไดลกสาวคนมาในไมชา

คณากรกรายมนตรใหรถลอยขนในอากาศ รตนทตตกร ายมนตรไลผมใหมากดกน ตตสวตรวเรณย ภโรค เทวสย ธมห ธโย โย นะ ปรโจทยาต รถกพาลอยไปถงยอดสงสดแหงเขาหมาลย อนเปนทซงผมหาเสนพานางไปทงไวนน

ครนชายหนมทงสองพานางมาสงคนตอบดาแลว พราหมณหรทาสเกรงจะเกดเหตอนขนอก กรบใหโหรหาฤกษทำการววาหะโดยเรว แลเมอฤกษดกเอาขมนทามอลกสาวตามธรรมเนยม การ

268

แตงงานครงนนครกครนนก กวใหญนอยซงรกนางไมสมหมาย ไดความทกขถงอกหกมจำนวนสองโหลเศษ

ฝายรตนทตตเจาบาวเมอไดว วาหะเสรจตามพธแลว กลาพราหมณหรทาสพาภรยาจะกลบไปบานเดม คณากรนกรบมความภกดตอนาง แลตอรตนทตตผเพอน กสาบานวาจะไมทงคนทงสองนนกอนไปถงบานเดมแหงเจาบาว

นางแลชายหนมทงสองกลาพราหมณหรทาสออกเดนทางไป แลทางเดนนนตองขามยอดเขาวนธยะ อนเปนทมากดวยภยประการตางๆ เมอถงหนาผาแลดลงไปกลกนากลว เมอถงลำธารนำกเชยวไหลกระแทกหน ยากทจะขามไดปราศจากอนตราย ประเดยวกเขาปารกชฏซงมดเหมอนมรณะ ยากทจะหาทางเดนไปได ประเดยวสายฟากฟาดสาดฝนลงมา จนหนาวเยนสะทานทวสรรพางคกาย เมอยามรอนกรอนจนนกตกตายลงมาจากอากาศ รอบขางกกองดวยเสยงสตวรายตางๆ ซงมใชมตรแหงมนษย

เมอทางเดนลำบากถงเพยงน เราทานกนาสงสยวา เหตใดคณากรจงไมพาบาวสาวขนรถเหาะไปสง เหตจะอยางไรกตาม การเดนทางครงนนใชเวลาเดนดนไมใชเดนอากาศ แลคนทงสาม

269

กไดความลำบากดงกลาวมาแลว แลจะปรากฏตอไปในเรองน แตคนทงสามกทนเดนทางไปดวยอานภาพพระกามเทพ จนพนปาใหญไปถงทราบแลว

คนหนงนางมกดาวลฝ นวา นางเดนลยไปในหนองนำขนโสโครก นางอมเดกคนหนงซงมอาการเหมอนเจบ เดกนนดนแลรองครวญคราง มเดกอนเปนอนมากไดยนรองกรองบาง เดกเหลานนรปรางพกล บางคนกปองเหมอนคางคก บางคนกผอมยดนอนอยตามขอบหนอง บางคนกลอยอยเหนอนำ เดกเหลานนมอาการเหมอนหนงระดมกนรองใสเอานาง ประหนงวานางเปนเหตใหรองไห แลจะวากลาวปลอบโยนหรอขเกรยวกราดประการใด กไมนงทงนน ครนนางตนขนกเลาความฝนใหชายทงสองฟง

รตนทตตผสามไดฟงแลวกนงตรองอยครหนง จงบอกภรยาแลเพอนวา จะเกดเหตใหญเปนภยแกคนทงสามในไมชา ครนรตนทตตทำนายดงนแลวกหยบดายออกมาเสนหนง ตดออกเปนสามทอน แจกกนคนละทอน แลวอธบายวา ถาเกดเหตเปนภยแกรางกาย ใหเอาเชอกนนผกเขาทแผลๆ กจะหายไปในทนท

คร นแจกเชอกแลวร ตนทตตก สอนมนตรใหภรยาแลเพอนทองจำไว เปนมนตรทช บคนตายใหค นชว ตได มนตรนนเปน

270

อยางไรขาพเจาไมควรนำมากลาวใหทรงทราบ เวตาลเลาตอไปวา

ตามทรตนทตตทำนายฝนไวนนไมชากเกดเหตตามพยากรณคอ ในตอนเยนเมอคนทงสามเดนพนจากปาออกทงกมคนพวกหนงเรยกวา กราตะ มจำนวนเปนอนมากพากนเขาทำรายมาเบองตน

มกราตะคนหนงร างเลกตวดำถอธนแลศรทำดวยหวาย ยนขวางทางทำกรยาเปนสญญาณใหคนทงสามวางอาวธ ครนคนทงสามไมหยด กราตะกพดเสยงโกรธดงกองไปเหมอนนกทตกใจกลว ตากเหลอกไปเหลอกมาแลแดงดวยความโกรธ มอถออาวธชขนแกวงอยบนศรษะ ในทนใดนนพวกกราตะกหลงกนออกจากพมไม แลทกำบงหลงกอนหน ตางคนตางชวยกนยงมาดงหาฝน การตอสซงกำลงไมพอกนนนเปนไปไมไดนาน คณากรนกรบถอดาบในมอขวาใชแขนอนมกำลงไลฟาดฟนศตรลมตายลงหลายสบคน แตพวกกราตะกหนนเนองกนเขามาเหมอนหมแตนซงมผทำลายรง ไมชาคณากรกถกอาวธสนกำลงลมลง

ฝายรตนทตตนนเมอศตรมมากกพานางหลบไปซอนไวในโพรงไมแหงหนงแลวกลบมาตอสกบพวกชาวปา ไมชากถกอาวธสน

271

กำลงลงเหมอนกน ฝายพวกกราตะนนครนชายทงสองลมลงแลว กชกมดออกตดศรษะใหขาดออกจากตวทงสองศพ แลวปลดเอาของมคาทงหลายซงมอยในตวชายสองคนนน เสรจแลวกพากนกลบไป หาตามไปทำรายนางซงซอนอยในโพรงไมนนไม

ฝายนางมกดาวลตกใจเพยงจะสนชวต ครนสงบเสยงลงไป กออกจากโพรงไมเมยงมอง ไมเหนพวกโจรชาวปา เหนแตศพสามและเพอนกลงอยกลางดน หวตกอยหางตวทงสองหว นางกนงลงรองไหครวญครางอยชานานจนจวนคำ จงคดขนไดถงวชาทเรยนรจากสามในวนนนเอง นางจงหยบเอาดายวเศษออกมา ยกเอาหวทงสองหวมาวางตอกบตวสองตวแลวเอาดายผกหวกบตวเขาไวดวยกน

แตเวลานนเปนเวลามดเหนไมถนด ทงเปนเวลาทนางกำลงตนตกใจไมทนไดพจารณาละเอยด หวแลตวทตอกนนนผดสำรบกนไป นางไมทนสงเกตกนงลงรายมนตรสชวนซงสามไดสอนไว

พอรายมนตรจบชายสองคนกมชวตคนมา ตางคนตางลมตาแลลกขนนงลบคลำตวเองเหมอนหนงดวารางกายยงอยครบหรอไม แตเมอลบพบรางกายเตมทงตวแลวกไมหายสงสย ตางคนเหนวาจะมอะไรผดสกแหงหนง จงเอามอคลำหนาผากแลวแลดลงไป

272

ตลอดถงเทา แลวตางลกขนยนมองดแขนแลขาของตน แลดผานงหมซงพวกโจรเหลอทงไวใหนอยทสด

ฝายนางมกดาวล เมอเหนชายทงสองทำกรยาประหลาดดงนนกนกวาเปนดวยความยงในมนสมองของคน ซงเปนโรคถกตดหวหายขนใหมๆ นางจงยนดอยครหนง แลววงเขาไปกอดชายซงนางคดวาเปนสาม แตเขาไมยอมใหนางเขาชดตว กลบผลกเสยแลวบอกวานางเขาใจผด นางมกดาวลละอายในใจเปนกำลง กวงเขากอดคอชายอกคนหนงซงนกวาเปนสามของตนแน แตชายคนนนกผลกนางไวใหหางแลบอกวาเขาใจผดเหมอนกน

ในขณะนนางรสกขนมาวาไดตอหวผดตวเสยแลว ไมรวาจะทำอยางไร กนงลงรองไหราวกบอกจะแตกไปกบท หวพราหมณรตนทตตกลาววา

"นางนเปนเมยของทาน" หวคณากรนกรบกลาววา

"นางนเปนเมยของทานไมใชของขา" ตวรตนทตตกบหวคณากรตอบวา

"หามไดนางเปนเมยของขาตางหาก" คณากร-รตนทตตกลาววา

"ถาเชนนนขาคอผใด" รตนทตต-คณากรกลบถามวา

273

"กเจานกวาขาคอผใด" หวพราหมณตวนกรบกลาววา

"นางตองเปนเมยของขา" หวนกรบตวพราหมณกลาววา

"เจาโกหก นางเปนเมยของขาตางหาก หวทงสองพดพรอมกนวา

"เจาพดอยางคนพาลฟงไมได"

เวตาลกลาวตอไปวา หวสองหวแลตวสองตวโตเถยงกนไมมทางทจะยนยอมกนได ผทจะตดสนไดแนนอนกเหนจะมแตพระพรหมพระองคเดยว สวนขาพเจานน นอกจากจะตดหวตอเสยใหมแลว กไมรจะวนจฉยอยางไรได แลขาพเจาเชอเปนแนวา แมพระองคผเปนพระราชาอนประเสรฐ กไมทรงปญญาพอตดสนไดวา นางมกดาวลเปนภรยาของหวแลตวสำรบไหน อนทจรงพวกขาพเจาซงเปนเวตาลดวยกนกระซบบอกตอ ๆ กนมาวา เมอหวแลตวสองสำรบนนตายไปเฝาธรรมราชา (คอพระยม) ปญหาอนเดยวกนกเกดขนในยมโลก เพราะหวทงสองตางปฏเสธบาปกรรมตางๆ ซงตวไดทำไวในเมองมนษย แมธรรมราชากพศวง ไมรจะแจกคะแนนโทษอยางไรได ตรงน พระธรรมธวชพระราชบตรทรงนกขนขอทหวตอผดตวแลเผลอพระองคไมทนนกถงพระราชบดา

274

กทรงพระสรวลขนดวยสำเนยงอนดง พระวกรมาทตยพระราชบดาทรงขดเคองพระราชบตรกตรสวา

"ความเหนขนในขณะซงไมมสงใดขนนนเปนเหตใหคนดแคลน แลทรงอางภาษตซงบดามกจะชอบเอามากลาวแกบตรวา ความหวเราะนนเปนเครองสอนำใจปราศจากความคด แลวรบสงตอไปวา "คมภรศาสตรแสดงวา..."

เวตาลกลาววา

"ดไมสจำเปนทพระองคจะตองทรงอธบายใหแจมแจงถงเพยงนน คำทรบสงกคงเปนคำของชยเทวะหรอคนอนในหมกวแกวทงเกา แตคนเกาคนนนรกาพยกลอนของตวเอง ดกวารคมภรศาสตรเปนอนมาก"

พระวกรมาทตยทรงนงชงพระหฤทยวา จะลงโทษเวตาลทกลาวคานขนกลางคนดหรอไม อกครหนงจงรบสงแกพระราชกมารตอไปวา

"คมภรศาสตรกลาววา แมนำพระคงคาเปนใหญในหมแมนำทงปวง เขาพระสเมรเปนใหญกวาเขาทงหลาย ตนกลปพฤกษเปนใหญกวาตนไมทงปวง แลในภาคแหงมนษยนน หวเปนใหญแล

275

ประเสรฐทสด กลาวโดยความอนแสดงในคมภรศาสตรเชนน นางมกดาวลตองเปนภรยาของชายสำรบซงหวเคยเปนสามของนาง"

เวตาลหวเราะแลวทลตอบวา

"ความเหนของขาพเจาไมตองกบคมภรศาสตร แลไมตรงกบพระราชดำรแหงพระองค คอขาพเจาเหนวานางมกดาวลเปนภรยาของชายสำรบทกายเคยเปนผวนาง เพราะเหตวากายนนมอทร ซงเปนทอยแหงวญญาณอนมความไมรดบเปนสภาพ สวนห วนนเสมอกบหมอกระด กหมอหนงซ งไม ม อะไรอย ข างในนอกจากมนสมองซงเปนเยอข นเสมอกบมนสมองแหงล กววเทานน"

พระวกรมาทตยรบสงดวยสำเนยงพโรธวา

"เองไมนกหรอวา วญญาณนนเมอเขาไปในตวมนษยแลวกมสำนกอยในมนสมอง แลพจารณากายภายนอกเหนไดจากสำนกนน" เวตาลตอบวา

"วญญาณจะมสำนกอยทอทรคนกตาม หรอทมนสมองกตาม สำนกของขาพเจาอยทตนอโศกเปนแน"

พดเทานนแลวเวตาลกออกจากยามหวเราะกองฟาลอยไป

276

พระวกรมาทตยกบพระราชบตรกเสดจหนพระพกตรคนไปยงตนอโศก ทรงปลดเวตาลลงมาใสยาม แลวกรบสงแกเวตาลวา ใหเลาเรองจรงไปอกเรองหนง

277

เรองท ๑๐เวตาลกลาววาครงนขาพเจาใหเกดเขมนตาซาย หวใจเตนแรง

แลตากมดมว เปนลางไมดเสยแลว แตขาพเจากจะเลาเรองจรงถวายอกเรองหนง แลเพราะเหตขาพเจาเบอหนายการถกแบกสะพายไปมาเปนหลายเทยวแลว แมพระองคไมทรงเบอเปนผแบกกจรง ขาพเจาจะตงปญหาทอยากทลถามสกท ถาทรงตอบได พระปญญากมากยงกวาทข าพเจาคดวาจะมในพระราชาพระองคใด

ในโบราณกาลเมองใหญเมองหนงชอ กรงธรรมประ พระราชาทรงนาม ทาวมหาพล มมเหสซงแมมพระราชธดาจำเรญวยใหญแลวกยงเปนสาวงดงามถาจะเปรยบกบพระราชบตรกคลายพกบนองยงกวาแมกบลก ทเปนเชนนไมใชเพราะพระราชธดามอาการแกเกนอาย ทจรงเปนดวยพระราชมารดาเปนสาวไมรจกแก แลความสาวของพระนางเปนเครองประหลาดของคนทงหลาย

เมอทาวมหาพลจะสนบญนน เกดศกขนทกรงธรรมประ ขาศกมกำลงมากแลชำนาญการศก ใชทงทองคำแลเหลกเปนอาวธ คอใชทองคำซอนำใจนายทหารแลไพรพลของพระราชาใหเอาใจออก

278

หางจากพระองค แลใชเหลกเปนอาวธฆาฟนคนทซอนำใจไมได ขาศกใชทองคำบาง เหลกบางเปนอาวธดงน จนในทสดรพลของทาวมหาพลหรอรอยยอยยบไป

ทาวมหาพลเหนจะรกษาชวตพระองคไวไมไดดวยวธรบ กคดจะรกษาดวยวธหน จงพาพระมเหสแลพระราชธดาออกจากกรงไปในเวลาเทยงคนจำเพาะสามพระองค พระราชาทรงพานางทงสองเลดรอดพนแนวทพขาศกไปแลวกตงพระพกตรมงไปยงเมองซงเปนเมองเดมของพระมเหส วนรงขน

พระราชานำนางทงสองเดนไปจนเวลาสาย ถงทองทงเหนหมบานหมหนงแตไกล ไมทรงทราบวาเปนหมบานโจร แตทรงสงสยไมวางพระหฤทยจงตรสใหพระมเหส แลพระราชธดาหยดนงกำบงอยในแนวไม พระองคทรงถออาวธเดนตรงเขาไปส หมบานเพอจะหาอาหารเสวยแลสนางทงสององค

ฝายพวก ภลล ซงอยในหมบานนนประพฤตตวเปนโจรอยโดยปกต ครนเหนชายคนเดยวแตงตวดวยของมคาเดนเขาไปเชนนน กคมกนออกมาจะเขาชงทรพยในพระองคพระราชา ทาวมหาพลทรงเหนดงนนกทรงพระแสงธนยงพวกโจรลมตายเปนอนมาก ฝายนายโจรไดทราบวาผมทรพยมาฆาฟนพวกตนลงไปเปนอน

279

มากดงนนกกระทำสญญาณเรยกพลโจรออกมาทงหมดแลวเขาลอมรบพระราชา ทาวมหาพลองคเดยวเหลอกำลงจะตอสปองกนอาวธพวกโจรได กสนพระชนมลงในทนน พวกภลลกช วยกนปลดเปลองของมคาออกจากพระองค แลวพากนคนเขาสบานแหงตน

ฝายพระมเหสและพระราชธดาทรงแอบอยในแนวไมเหนพวกโจรเขากลมรมรบพระราชากตกใจเปนกำลงแตไมรจะทำอยางไรได ครนเหนพวกภลลทำลายพระชนมพระราชาลงไปแลว สองนางพระองคสนพากนหนหางออกไปจากหมบานโจร ทางจะไปทางไหนหาทราบไม ความมงมาดมอยแตวาจะหนใหพนมอพวกภลลซงเปนคนชาตตำชาเทานน นางทงสองทรงกำลงนอยแตอำนาจความกลวพาใหเสดจไปเปนทางถง ๔ โกรศ ออนเพลยพระกำลง ทรงดำเนนตอไปไมได กหยดนงพกอยใตรมไมรมทาง

เผอญมพระราชาอกพระองคหนง ทรงนาม ทาวจนทรเสน เสดจออกยงสตวปากบพระราชบตรจำเพาะสองพระองค กษตรยทงสองทรงมาไปตามแนวปา เหนรอยเทาหญงสองคนกทรงชกมาหยดด พระราชบดาตรสวา

"รอยเทาคนทำไมมอยในปาแถบน" พระราชบตรทลวา

280

"รอยเทาเหลานเปนรอยเทาหญงสองคน รอยเทาชายคงจะโตกวาน" พระราชาตรสวา

"เจ าของรอยเท าเหล าน เป นหญงจร งอย างเจ าว า แลน าประหลาดทมหญงมาเดนอยในปา แตถ าจะพดตามเร องในหนงสอ หญงทพระราชาพบในปามกจะงามกวาหญงทจะหาไดในกรงเหมอนดอกไมปาทงามกวาดอกไมในสวน มาเราจะตามนางทงสองนไป ถาพบนางงามจรงดงวา เจาจงเลอกเอาเปนเมยคนหนง" พระราชบตรทลตอบวา

"รอยเทานางทงสองนมขนาดไมเทากน แมเทามขนาดยอมทงสองนางกยงกยงใหญกวากนอยคนหนง ขาพเจาจะเลอกนางเทาเลกเปนภรยาขาพเจา เพราะคงจะเปนสาวนอยตามขนาดแหงเทา สวนนางเทาเของนนคงจะเปนสาวใหญ ขอพระองคจงรบไวเปนราชชายา" ทาวจนทรเสนตรสวา

"เหตไฉนเจาจงกลาวดงน พระราชมารดาของเจาสนพระชนมไปไมกวน เจาจะอยากมแมเลยงเรวเทานเจยวหรอ" พระราชบตรทลตอบวา

"ขอพระองคอยารบสงเชนนน เพราะบานของผเปนใหญใน

281

ครอบครวนน ถาไมมแมเรอนกเปนบานทวาง อนงพระองคยอมจะทรงทราบคาถาซงมลเทวะบณฑตแตงไว มความวา 'ชายผไมใชคนโงไมยอมคนสเรอนซงไมมนางทรกผมรปงามคอยรบรองในขณะทกลบถงเรอนนน แมเรยกวาเรอนกไมใช อน คอคกซงไมมโซเทานนเอง' พระองคยอมทรงทราบไดดวยพระองคเองวา ความสขแหงพอบานซงอยโดดเดยวนนมไมไดในบาน แลมไมไดนอกบาน เพราะไมมหวงวาจะไดความสข เมอกลบมาสเรอนแหงตน"

ทาวจ นทรเสนทรงน งตรองอย คร หน ง แลวตร สตอบพระราชบตรวา

"ถานางเทาเของมลกษณะเปนทพงใจ ขากจะทำตามคำเจาวา"

ครนกษตรยทงสององคทรงกระทำสญญาแบงนางกนดงนแลว กทรงชกมาตามรอยเทานางเขาไปในปา สกครหนงเหนสองนางนงพกอยใตรมไม กษตรยสององคเสดจลงจากมาเขาไปถามนาง ทงสองนางกเลาเรองใหทรงทราบทกประการ พระราชากบพระราชบตรกเชญนางทงสองขนหลงมาองคละองค นางพระบาทเของคอพระราชธดาขนทรงมากบทาวจนทรเสน นางพระบาทเลกคอพระมเหสขนทรงมากบพระราชบตร สองคกเสดจเขากรง

282

กลาวสนๆ ทาวจนทรเสนแลพระราชบตรกทำการววาหะทงสองพระองคแตกลบคกนไป คอพระราชบดาทรงววาหะกบพระราชบตร พระราชบตรทรงววาหะกบพระมเหส แลเพราะเหตทคาดขนาดเทาผด ลกกลบเปนเมยพอ แมกลบเปนเมยลก ลกกลบเปนแมเลยงของผวแมตวเอง แลแมกลบเปนลกสะใภของผวแหงลกตน แลตอมาบตรแลธดากเกดจากนางทงสอง แลบตรแลธดาแหงนางทงสองกกมบตรแลธดาตอ ๆ กนไป

เวตาลเลามาเพยงนกหยดอยครหนง แลวกลาวตอไปวาบดนขาพเจาจะตงปญหาทลถามพระองควา ลกทาวจนทรเสนทเกดจากธดาทาวมหาพล แลลกมเหสท าวมหาพลทเก ดก บพระราชบตรทาวจนทรเสนนนจะนบญาตกนอยางไร พระวกรมาทตยไดทรงฟงปญหาเวตาลกทรงตรกตรองเอาเรองพอกบลก แมกบลก แลพกบนองมาปนกนยง แลมหนำซำมเรองแมเลยงกบแมตวแลลกสะใภกบลกตวอกเลา พระราชาทรงตปญหายงไมทนแตก พอทรงนกขนไดวาการพาเวตาลไปสงใหแกโยคนน จะสำเรจไดกดวยไมทรงตอบปญหา จงเปนอนทรงนงเพราะจำเปนแลเพราะสะดวก แลรบสาวกาวทรงดำเนนเรวขน ครนเวตาลทลเยาใหตอบปญหาดวยวธกลาววาโง จะรบสงอะไรไมไดกทรงกระแอม เวตาลทลถามวา

283

"รบสงตอบปญหาแลวไมใชหรอ"

พระราชาไมทรงตอบวากระไร เวตาลกนงอยครหนงแลวทลถามวา

"บางทพระองคจะโปรดฟงเรองสนๆ อกสกเรองหนงกระมง" ครงนแมแตกระแอมพระวกรมาทตยกไมทรงกระแอม เวตาลจงกลาวอกครงหนงวา

"เมอพระองคทรงจนปญญาถงเพยงนแลว บางทพระราชบตรซงทรงปญญาเฉลยวฉลาดจะทรงแกปญหาไดบางกระมง"

แตพระธรรมธวชพระราชบตรนงสนททเดยว

284

ปลายเรองมอพระวกรมาทตยทรงนงองมไดออกพระโอษฐตรสประการใด

ดงนนเวตาลกแสดงวาจาอาการประหลาดใจเปนทสด กลาวชมวาทรงตงมนพระหฤทยดนก พระปญญาราวกบเทวดาแลมนษยอนทมปญญา จะหามนษยเสมอมได แตถงเวตาลจะเหนแลววาพระราชาตงพระหฤทยจะไมรบสง กยงไมยอมสนท ยงกลาวยวโดยเพยรจะใหรบสงใหจงได เวตาลกลาววา

"ขาพเจาขอถวายพระพรใหทรงรบความสำราญ เปนผลแหงการททรงนงครงน พระองคไดทรงเพยรมาหลายครงแลวทจะหามความชางพดในพระองค แตกไมสำเรจ ขาพเจาจะไมทลถามวาการททรงระงบความชางพดนน เปนดวยความถอมพระองค แลความสามารถกมพระสตไวได หรอเปนดวยความโงแลไมสามารถเทานนเอง

การทข าพเจาไมทลถามวา ไมทรงตอบเพราะเหตไรนน กเพราะขาพเจาตองการจะไวพระพกตร แลพระองคกคงจะทรงทราบแลววา ขาพเจาสงสยวาไมทรงตอบเพราะพระปญญาทบ ไมทรงทราบวาจะตอบวากระไร หาใชเปนดวยมพระปญญาจะ

285

ตอบไดถกตอง แตไมทรงตอบเพราะกมพระสตไวไดไม การทไมทรงตอบปญหาครงน กกลาวไดวาเปนดวยทรงเชอคำแนะนำของขาพเจา แลขาพเจามความปลมททรงเชอคำสงสอนของเวตาลจงไมทลซกถามวา ทรงเชอเพราะความฉลาดกมสตไวได หรอเปนเพราะโงไมรจะตอบวากระไร แลความไมตอบกเปนความเชอคำสงสอนของขาพเจาไปในตว"

พระวกรมาทตยทรงกดรมพระโอษฐเพอจะหามพระองคเองมใหตรส แลกหามไวได เวตาลกลาวตอไปวา

"เมอพระองคทรงรสกความทบแหงพระปญญา แลไดรบทกขคออดอนตนพระหฤทยถงเพยงนแลว ขาพเจากเกดสงสาร จงยอมระงบความมงหมายซงมมาแตในเบองตนวา จะทำใหทรงดำเนนทวนไปทวนมาจนสนพระชนมลงในระหวางทางเพอขาพเจาจะไดมโอกาสสละศพทสงอยเดยวน เขาสงศพพระราชาลองดวามรสชาตเปนอยางไรบาง อนงขาพเจาไดถวายสญญาไวแตในชนเดมวาจะถวายประโยชนอยางหนงซงไมมใครอนจะถวายได แตกอนทจะถวายนน ขาพเจาขอทลถามวา พระองคจะทรงขยบยามใหขาพเจาหายใจสะดวกขนอกหนอยจะไดหรอไม"

พระธรรมธวชพระราชบตรไดยนเวตาลทลถามดงนน กจบแขน

286

เสอทรงพระราชบดากระตกเพอจะเตอนใหรพระองค มใหตรสตอบเวตาล แตพระราชบดารสกพระองคอยแลว แมใครจะเอามามาลากหลายคกไมฉดใหพระวาจาออกจากพระโอษฐได

ฝายเวตาลเมอเหนพระราชาทรงนงอยดงนนกกลาวตอไปวา

"ขาแตพระองคผเปนใหญในหมนกรบ พระองคจงรำลกถงคำซงอสรปถพบาลไดทลไววา ผใดมงจะฆาชวตพระองคๆ อาจตดหวผนนเสยกอนไดโดยคลองธรรม แลในการขางหนาซงจะเปนไปตงแตบดน พระองคพงปฏบตตามคำทอสรกลาวนน สวนพอคาพลอยซงถวายทบทมแกพระองคเปนอนมาก แลโยคชอศานตศลซงกระทำพธอยทปาชารมฝงแมนำโคทาวรนน คอคน ๆ เดยวกน แลมใชใครอน คอโยคซงพระราชบดาแหงพระองคไดกระทำเหตใหโกรธ แลมาดหมายจะแกแคนเปนเวรกนอยจนบดน ส วนขาพเจาผเปนลกพอคานำมนนน โยคกลววาจะกระทำการกดกนความเปนใหญในโลกของเขา จงฆาขาพเจาเสยดวยอำนาจตบะแลพาศพขาพเจามาแขวนหอยหวไวทตนอโศกเปนเครองลอลวงพระองค"

"โยคนนเปนผใชใหพระองคมาปลดขาพเจาแบกไปใหแกเขา แลเมอพระองคทรงทงขาพเจาลงทเทาเขาในคนวนน เขาจะ

287

สรรเสรญความกลาแลความเพยรของพระองคขนไปจนถงฟา ขาพเจาขอทลใหรพระองคแลระวงพระองคจงหนก เพราะโยคคงพาพระองคไปทหนาเทวรปนางทรคา แลเมอเขาไดบชาแลว เขาจะเชญใหพระองคเคารพเทวรปโดยอษฎางคประณต"

ตรงนเวตาลทลกระซบคอยๆ ประหนงเกรงวาจะมผไดยนแลนำคำทกลาวนนไปบอกโยคศานตศล ครนทลเสรจแลว เวตาลกออกจากศพ ทำใหยามซงพระราชาทรงแบกนนเบาเขาเปนอนมาก แตเมอไดออกจากยามแลวยงลอยกลาวสรรเสรญพระราชาแลพระราชบตรอยอก คำสรรเสรญนนเปนไปในทางทชมวารสกความโงแลลดหยอนราชมานะอนเปนคณความดซงถามในตวใครผนนยอมมความสขในโลก

ครนเวตาลไปพนแลว พระวกรมาทตยกรบทรงดำเนนไปถงปาชา พบโยคกำลงนงเคาะกะโหลกหวผกลาวไมหยดปากวา

"โห กาล โห ทรคา โห เทว"

รอบตวโยคนน มากไปดวยรปกายอนนาเกลยดนากลว คอผอสรทงหลายสำแดงรปตางๆ กน บางกเปนนาค บางกเปนภต บางกเปนรปแพะใหญซงผแหงผฆาพราหมณไดเขาสงอย บางก

288

เปนหนอนใหญซงผแหงพราหมณกนเหลาเปนผสง บางกเปนรปคนหนาเปนมาแลอฐแลลง บางกเปนรปคนขาขางเดยว หขางเดยวแลเปนผดดเลอด เพราะเมอยงไมตายไดขโมยของวด บางกมรปเปนแรงแลเปนผเลว ๆ เพราะเคยเปนชกบเมยอปชฌาย หรอไดเมยเปนคนตำชาต หรอเปนผทำบาปอนตาง ๆ บางกเปนรปสตวอนนาเกลยดแลนากลว กดกนทอนแหงศพมนษย แลทำเสยงกกกองไปทงปาชา

ครนพระวกรมาทตยเสดจเขาไปใกลจะถงตวโยค โยคกยกแขนขนเปนสญญาณเสยงทงหลายกหยดนงหมด พระราชากทรงทงยามศพลงตรงหนาโยค โยคกแสดงความยนด แลกลาวสรรเสรญความมนคงของพระราชาเปนอนมาก แลวโยคกหยบเอาศพซงเปนศพเดกออกมาจากยาม แลวหนหนาไปทางทศใต รายมนตรอยครหนง ศพนนกมอาการเหมอนเปน แลวโยคกถวายของเปนเครองบชาพระเทว คอ พล ดอกไม ไมจนทน ขาว ลกไม แลเนอมนษยซงไมเคยถกคมเหลก แลวเอาเชอเพลงใสลงในกะโหลกหวผ จดไฟเปาจนลกเปนเปลวใชแทนโคมสองทาง นำพระราชาแลพระราชบตรไปยงเทวรปนางกาลเปนรปหญงดำคอขาดจากตวครงหนง ลนแลบออกมาจากปากซงอากวาง ตาแดงเหมอนคนเมา ควแดง แลผมซงเปนเสนหยาบนนหอยคลมไปจนถงเทา

289

เสอผาทคลมนนคอหนงชางแหง สะเอวรดดวยมาลยรอยดวยมอแหงยกษซงนางฆาตายในขณะรบ มศพสองศพหอยเปนกณฑลทหสองขาง แลสรอยคอนนเปนโซกะโหลกหวคน มอทงสถอดาบ บาศ ตร แลคทา เทาหนงเหยยบอกพระศวะผสาม อกเทาหนงเหยยบนอง หนาเทวรปอนนากลวน มเครองใชในการบชาตางๆ คอตะเกยง หมอ แลภาชนะอนๆ กบสงขแลฆองเปนตน ของเหลานมกลนเลอดทงนน

ครนโยคพาพระราชาแลพระราชบตรไปถงหนาเทวรปแลว กกมลงวางกะโหลกศรษะทถอเปนโคมนำทางมานนลงกบพน แลวหยบดาบมาถอแอบหลงไว แลทลพะราชาวา

"ขาแตพระราชา พระองคไดทรงกระทำตามสญญาแลวโดยทางทชอบทกประการ แลเพราะเหตทพระองคเสดจมาในทน พธของขาพเจาจะเปนอนสำเรจดงหมาย พระอาทตยกจะขบรถขามเขาเบองตะวนออกอยแลว เชญพระองคทรงเคารพพระผเปนเจาโดยอษฎางคประณต แลพระเกยรตของพระองคจะรงเรองยง ๆ ขนไป สธทงแปด แลนธทงเกา จะไดเปนของพระองค แลความ

290

จำเรญจะมยนยาวไปชวกาลนาน"

พระวกรมาทตยทรงฟงดงนน รำลกไดถงคำเวตาล จงรบสงแกโยคโดยอาการเคารพวา

"ขาพเจาพระราชาไมเคยกระทำอษฎางคประณต ขอทานผเปนอาจารยจงทำใหขาพเจาดกอน แลวขาพเจาจะทำตาม"

โยคผฉลาดขดหลมไวลอพระราชา กตกหลมทตวเองทำไว ครนโยคกมตวลงกระทำอษฎางคประณต พระวกรมาทตยกชกพระแสงดาบออก ฟาดถกศรษะโยคขาดกระเดนไป ขณะนนเทวรปควำลงมา หากพระธรรมธวชพระราชบตรจบพระกรพระราชบดาเหนยวพระองคกระชากไปโดยแรง พระราชาจงหลกพนเทวรปรอดชวตไปได ในทนใดนนมเสยงกลาวในอากาศวา

"บรษพงฆาคนซงตงใจจะฆาตนไดโดยคลองธรรม"

แลมเสยงดนตรแลคำอวยชยมาจากในฟา ทงดอกไมทพยกตกกลนเกลอนไป พระอนทรแวดลอมดวยเทพบรวารกเสดจมาเฉพาะพระพกตรพระวกรมาทตย แลตรสใหขอพรๆ หนง พระวกรมาทตยทลวา

"ขาแตพระจอมสวรรคขอพระองคจงประทานพรใหเรองของ

291

ขาพเจาน ปรากฏไปในโลกชวกาลนาน" พระอนทรตรสวา

"เราใหพรแกทานดงขอ แลตราบใดพระอาทตยแลพระจนทรยงสองอยในฟา แลฟายงครอบดน ตราบนนเรองนปรากฏไปในโลก"

ครนพระอนทรเสดจหายไปแลว พระวกรมาทตยทรงยกศพทงสองทงเขาไปในกองไฟ กเกดมพระสองตน พระวกรมาทตยตรสวา

"เมอขาเรยกเจาจงมาทนท"

แลวกพาพระราชบตรคนเขาพระราชวง ทรงปกครองบานเมองเปนสขชวกาลนาน จนเมอพระองคซงมความตายเปนสภาพเสดจสปรโลกแลว พระเกยรตซงมรดบยงปรากฏตราบเทาทกวนน

292