Afyonkarahisar Şuhut Ovası’nın yeraltısuyu modellemesi.pdf

T.C.SLEYMAN DEMREL NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

AFYONKARAHSAR UHUT OVASININYERALTISUYU MODELLEMES

Semih AKMAK

Danman: Do. Dr. Ahmet DOAN

YKSEK LSANS TEZNAAT MHENDSL ANABLM DALI

ISPARTA 2010

iNDEKLERSayfa

NDEKLER ............................................................................................................. iZET....................................................................................................................... iiiABSTRACT................................................................................................................ ivTEEKKR................................................................................................................. vEKLLER DZN..................................................................................................... viZELGELER DZN ............................................................................................... ixSMGELER DZN..................................................................................................... xKISALTMALAR DZN........................................................................................... xi1. GR12. KAYNAK ZETLER ............................................................................................ 32.1.Yeraltsuyu Modellemesi ile lgili Yaplan nceki almalar ............................. 32.2. uhut Ovas ile lgili Yaplan nceki almalar............................................... 123. MATERYAL VE YNTEM................................................................................. 153.1. Materyal .............................................................................................................. 153.1.1. alma alannn yeri........................................................................................ 153.1.2. alma alannn morfolojisi ............................................................................ 173.1.3. klim ve bitki rts ......................................................................................... 173.2. Yntemler............................................................................................................ 184. ARATIRMA BULGULARI VE TARTIMA .................................................... 214.1.Jeolojik Birimler .................................................................................................. 214.1.1. Otokton birimler............................................................................................... 234.1.2. Allokton birimler.............................................................................................. 274.2. Yapsal Jeoloji..................................................................................................... 294.2.1. Faylar ve kvrmlar........................................................................................... 314.3. Hidroloji .............................................................................................................. 334.3.1. Ya ................................................................................................................ 334.3.2. Buharlama....................................................................................................... 364.3.3. Yzeysel ak ................................................................................................... 394.4. alma Alanndaki Su Kaynaklar ..................................................................... 414.4.1. Akarsular .......................................................................................................... 41

ii

4.4.2. Pnarlar ............................................................................................................. 434.4.3. Baraj ve gletler ............................................................................................... 434.4.4. Kuyular............................................................................................................. 464.4.5. Bataklklar ........................................................................................................ 464.5. Jeolojik Birimlerin Hidrojeolojik zellikleri...................................................... 464.5.1. Geirimli birim (G)........................................................................................ 474.5.2. Yar geirimli birim (Gy) ............................................................................... 484.5.3. Geirimsiz birim (Gz) ...................................................................................... 484.6. Akiferin Hidrolik zellikleri............................................................................... 494.7. uhut Ovas Yeraltsuyu Akm Modeli............................................................... 504.7.1. Yeraltsuyu akmn matematiksel denklemleri................................................. 514.7.2. MODFLOW 2000 ............................................................................................ 534.7.3. uhut ovas yeraltsuyu akmnn MODFLOW ile modellemesi ..................... 534.7.4. Snr koullar ve grid alarnn oluturulmas................................................. 544.7.5. Tabakalarn oluturulmas ve zellikleri .......................................................... 564.7.6. Akiferin hidrojeolojik parametreleri ................................................................ 594.7.7. Model parametreleri ......................................................................................... 604.7.7.1. Yatan beslenim ......................................................................................... 614.7.7.2. Buharlama.................................................................................................... 634.7.7.3. Pompaj ve gzlem kuyular........................................................................... 644.7.8. Yeraltsuyu akm modelinin kalibrasyonu ....................................................... 674.7.9. Yeraltsuyu akm modellemesi ile hazrlanan su btesi ve sonular............. 734.8. Gelecekte Karlalabilecek Senaryolarn Simulasyonlar ................................ 794.8.1. alma alanndaki pompaj miktarndaki deiimler....................................... 804.8.2. klim deiiklii senaryolar ............................................................................ 865. SONULAR ........................................................................................................ 1146. KAYNAKLAR .................................................................................................... 117EKLER................................................................................................................. 122ZGEM ............................................................................................................. 132

iii

ZETYksek Lisans Tezi

AFYONKARAHSAR UHUT OVASININYERALTISUYU MODELLEMES

Semih AKMAKSleyman Demirel niversitesi

Fen Bilimleri Enstitsnaat Mhendislii Anabilim DalDanman: Do. Dr. Ahmet DOAN

Hzla artan nfusun su ihtiyacnn ve bununla balantl tarmsal sulama ihtiyacnngvenli bir ekilde karlanabilmesi iin su kaynaklarnn gelitirilmesigerekmektedir. zellikle yzey sularnn bulunmad, yetersiz kald veyaekonomik olmad yerlerde yeraltsuyu tek alternatif su kaynadr. Bu almadaTrkiyenin nemli tarm merkezlerinden biri olan uhut Ovasnn yeraltsuyumodeli oluturulmutur. alma alan olarak seilen uhut Ovasnn drenaj alan 672km2 olup Afyonkarahisarn 35 km gneyindedir. Bu havzada yzey sular tarmsalsulama ihtiyacn karlamakta yetersiz olduu iin ar yeraltsuyu kullanlmaktadr.

Bu almada, uhut Ovasnn jeolojik, hidrolojik, hidrojeolojik zellikleriincelenerek ovadaki sulama kuyularnda pompaj ekimleri sonucu yeraltsuyunundavran incelenmitir. Ovada daha nce yaplm olan jeolojik almalardorultusunda boyutlu yeraltsuyu kararl akm modeli MODFLOW programkullanlarak oluturulmutur. Model tabakal olup 124 satr ve 128 stundanolumaktadr. Modelde 2004 yl hidrolojik verileri ve kuyu pompaj ekimleri esasalnmtr. Blgedeki yeraltsuyu akmnn 2004 yl mays aynda kararl akmdurumunda olduu varsaylarak modelin kalibrasyonu yaplm ve alma alannnhidrojeolojik parametreleri belirlenmitir. Kalibrasyon sonucu uhut Ovasnn 2004yl yeraltsuyu btesi hesaplanmtr. Ayrca, kuyulardan pompajn %50 azal ve%50 art ile Uluslararas klim Deiiklii Sempozyumunun (IPCC) 2007raporunda yer alan iklim deiiklii senaryolarna gre 2050 ve 2100 ylna kadarolabilecek durumlar iin yeraltsuyu modeli altrlp sonular yorumlanmtr.Elde edilen yeraltsuyu modelinin uhut Ovasndaki yeraltsuyunun kontrol ve takipedilmesi, gelecekte olas iklim deiiklii senaryolarna kar yeraltsuyu seviyedeiimlerinin tahmin edilebilmesi ve yeraltsuyu kaynaklarnn daha etkinynetilebilmesi iin faydal olaca dnlmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yeraltsuyu, modelleme, uhut Ovas, MODFLOW, iklimdeiiklii senaryolar

2010, 132 sayfa

iv

ABSTRACTM.Sc. Thesis

GROUNDWATER MODELLINGOF AFYONKARAHISAR SUHUT PLAIN

Sleyman Demirel UniversityGraduate School of Applied and Natural Sciences

Civil Engineering DepartmentSupervisor: Assoc.Prof.Dr. Ahmet DOAN

Water resources should be developed to meet the water demands for rapidlyincreasing world population and consequent irrigation water requirement in a safemanner. In such places of the world, use of groundwater is especially very crucialwhere there is no surface water or the use of surface water is inadequate or noteconomic. In this study, a groundwater model is developed for uhut Plain which isone of the important agricultural plains of Turkey. The study area is 672 km2 and 35km south of Afyonkarahisar Province where groundwater is used excessively forirrigation because of inadequate surface water availability.In this study, uhut Plains geological, hydrological, hydrogeological characteristicsand groundwater flow response to withdrawals for irrigation are investigated. Three-dimensional groundwater flow model of the study area was developed usingMODFLOW. In line with earlier geological studies on the plain, groundwater modelwas constructed as three-layer model. The model is calibrated for May 2004hydrologic conditions as steady state flow conditions. As a result of calibration thehydrogeological parameters of the study area were determined. May 2004groundwater budget of uhut Plain was also calculated using developed model.Besides, the model was simulated to investigate the groundwater flow responses to50% decrease and 50% increase in groundwater pumping, and 2050 and 2100climate-change scenarios that is reported by Intergovernmental Panel on ClimateChange (IPCC) in 2007.The developed model in this study is considered to be useful in simulatinggroundwater flow conditions for possible future changes of groundwater use andclimate change scenarios and in managing, controlling, and monitoring groundwaterresources in the region.

Key Words: Groundwater, modeling, Suhut Plain, MODFLOW, climate changescenarios2010, 132 pages

vTEEKKR

Tezimde bilgi ve tecrbesi ile katk salayan deerli Danman Hocam Do. Dr.Ahmet Doana teekkrlerimi sunarm.Ayrca aratrmam ile ilgili bilgi, modelleme iin gerekli veriler iin Devlet Su leri18.Blge Mdrlnde grevli olan mesai arkadalarmdan Meteoroloji Mh.Sleyman Topu, Jeoloji Mh. Ramazan Kabak, Jeoloji Mh. Hdai Manga, YASTeknisyeni Ahmet Ali ankaya, naat Mh. Dr. Murat Kilite teekkr borbilirim.Tezimin her aamasnda beni yalnz brakmayan eim Yeim akmaka ve ailemesonsuz sevgilerimi sunarm.

Semih AKMAKISPARTA, 2010

vi

EKLLER DZN

ekil 3.1. alma alannn yer bulduru haritas (Google Earth, 2010) ..................... 16ekil 3.2. uhut 37625 numaral rasat kuyusu seviye lmleri (akmak, 2009) .... 20ekil 4.1. alma alannn stratigrafik stun kesiti (zgl, 2000) ........................... 22ekil 4.2. uhut Ovasnn jeolojik en kesiti (Glenbay vd., 1971den

deitirilerek alnmtr) ................................................................................. 30ekil 4.3. alma alannn jeolojisini gsteren harita (MTA 1963dan,

uyarlanmtr) ................................................................................................. 32ekil 4.4. Afyonkarahisar DM ya deiimleri (19292004)................................ 34ekil 4.5. uhut DM ya deiimleri (19642004) ............................................... 34ekil 4.6. Afyonkarahisar DM aylk ortalama ya deiimi.................................. 35ekil 4.7. uhut DM aylk ortalama ya deiimi ................................................. 36ekil 4.8. Afyonkarahisar DM aylk ortalama scaklk deiimi.............................. 37ekil 4.9. uhut DM aylk ortalama scaklk deiimi ............................................. 38ekil 4.10.Afyonkarahisar DM Class A-Pan ortalama buharlama deerleri (mm) 38ekil 4.11. uhut DM ve Afyonkarahisar DMnin konumlarn gsteren harita

(Google Earth, 2010)...................................................................................... 39ekil 4.12. Selevir Baraj girii A.G.. aylk ortalama akm deiimleri

(19662004) ................................................................................................... 42ekil 4.13. alma alannn hidrojeolojik haritas (Google Earth, 2010) ................. 45ekil 4.14. alma alannda jeolojik birimlerin zelliklerini gsteren harita

(zgl, 2000) ................................................................................................. 47ekil 4.15. alma alannda kuyularn stratigrafik stun kesitleri

(Tezcan vd., 2002).......................................................................................... 50ekil 4.16. Gzenekli bir ortamda ak gsteren birim kontrol hacmi (Freeze and

Cherry, 1979) ................................................................................................. 52ekil 4.17. Model alannn sonlu farklar grid a....................................................... 55ekil 4.18. Model zeti (Model Summary)................................................................ 55ekil 4.19. boyutlu yeraltsuyu akm simlasyonu iin model grid rnei

(USGS, 1997den deitirilerek alnmtr) ................................................... 56ekil 4.20. Model alanndaki 1.tabakay gsteren harita ........................................... 57ekil 4.21. Model alanndaki 2.tabakay gsteren harita ........................................... 58ekil 4.22. Model alanndaki 3. tabakay gsteren harita .......................................... 59ekil 4.23. Modelde yatan beslenim miktarn gsteren harita ............................. 63ekil 4.24. Modelde 1.tabakada uygulanan buharlamay gsteren harita ................ 64ekil 4.25. Modelde 1.tabaka iin rasat kuyularnn konumlarn gsteren harita..... 66

vii

ekil 4.26. Modelde 2.tabaka iin rasat kuyularnn konumlarn gsteren harita..... 66ekil 4.27. Modelde 3.tabaka iin rasat kuyularnn konumlarn gsteren harita..... 67ekil 4.28. Kalibrasyon sonucu gzlenen ve hesaplanan yeraltsuyu seviyeleri ....... 68ekil 4.29. Modelde 1.tabakann yeraltsuyu akm ynn gsteren harita .............. 69ekil 4.30. Modelde 2.tabakann yeraltsuyu akm ynn gsteren harita .............. 69ekil 4.31. Modelde 3.tabakann yeraltsuyu akm ynn gsteren harita .............. 70ekil 4.32. Modeldeki 1.tabakann hidrolik iletkenlik katsay aral ....................... 71ekil 4.33. Modeldeki 2.tabakann hidrolik iletkenlik katsay aral ....................... 72ekil 4.34. Modeldeki 3.tabakann hidrolik iletkenlik katsay aral ....................... 73ekil 4.35. Modelde hesaplanan akiferin genel su btesi......................................... 74ekil 4.36. Alvyon tabakas iin su btesi.............................................................. 76ekil 4.37. Kireta tabakas iin su btesi ............................................................. 77ekil 4.38. Tf tabakas iin su btesi...................................................................... 78ekil 4.39. Pompajn %50 azaltlmas sonucu modelin genel su btesi................... 80ekil 4.40. Modelde 1.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn azaltlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 81ekil 4.41. Modelde 2.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn azaltlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 82ekil 4.42. Modelde 3.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn azaltlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 82ekil 4.43. Pompajn %50 arttrlmas sonucu modelin genel su btesi .................. 83ekil 4.44. Modelde 1.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn artrlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 84ekil 4.45. Modelde 2.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn artrlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 85ekil 4.46. Modelde 3.tabakadaki kuyulardan %50 pompajn artrlmas sonucu

oluan e yeraltsuyu alalma erisi ............................................................... 85ekil 4.47. A1FI, A2, B1, B2 senaryolar iin Avrupann farkl blgelerindeki

ya deiimleri (Ruosteenoja et al., 2007) .................................................. 89ekil 4.48. 2050 yl iin A1FI senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyu

alalma erisi.................................................................................................. 90ekil 4.49. 2050 yl iin A1FI senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyu

alalma erisi.................................................................................................. 91ekil 4.50. 2050 yl iin A1FI senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyu

alalma erisi.................................................................................................. 92ekil 4.51. 2100 yl iin A1FI senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyu

alalma erisi.................................................................................................. 93ekil 4.52. 2100 yl iin A1FI senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyu

alalma erisi.................................................................................................. 94

viii

ekil 4.53. 2100 yl iin A1FI senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi.................................................................................................. 95

ekil 4.54. 2050 yl iin B1 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi.................................................................................................. 96

ekil 4.55. 2050 yl iin B1 senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi.................................................................................................. 97

ekil 4.56. 2050 yl iin B1 senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi.................................................................................................. 98

ekil 4.57. 2100 yl iin B1 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi.................................................................................................. 99

ekil 4.58. 2100 yl iin B1 senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 100

ekil 4.59. 2100 yl iin B1 senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 101

ekil 4.60. 2050 yl iin B2 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 102



ekil 4.63. 2100 yl iin B2 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 105



ekil 4.66. 2050 yl iin A2 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 108

ekil 4.67. 2050 yl iin A2 senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 109

ekil 4.68. 2050 yl iin A2 senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 110

ekil 4.69. 2100 yl iin A2 senaryosunun alvyon tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi................................................................................................ 111

ekil 4.70. 2100 yl iin A2 senaryosunun kireta tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi ................................................................................................... 112

ekil 4.71. 2100 yl iin A2 senaryosunun tf tabakas iin e yeraltsuyualalma erisi ................................................................................................... 113

ix

ZELGELER DZN

izelge 4.1. Afyonkarahisar ve uhut DM ait gzlemlerin istatiksel analizi...............35izelge 4.2. Selevir Baraj giriindeki DS A.G.. ye ait veriler ..................................40izelge 4.3. alma alanndaki kuyularn hidrolik zellikleri (Glenbay vd.,1971) ...49izelge 4.4. Rasat kuyularna ait veriler ........................................................................65izelge 4.5. Kalibrasyon sonucunda elde edilen hidrolik iletkenlik katsaylar (K) .....72izelge 4.6. Akiferin genel su btesi ...........................................................................75izelge 4.7. Alvyon tabakasnn genel su btesi........................................................77izelge 4.8. Kireta tabakasnn genel su btesi .......................................................78izelge 4.9. Tf tabakasnn genel su btesi................................................................79izelge 4.10. Scaklk deiime gre iklim deiiklii senaryosu, SPM-3

(IPCC, 2007) .....................................................................................................87izelge 4.11. Farkl iklim senaryolar iin yllara gre tahmin edilen scaklk

deiimleri (oC) ..................................................................................................87izelge 4.12. Blaney-Criddlea gre hesaplanan potansiyel evapotranspirasyon

art yzdesi (pompajdaki art yzdesi) ............................................................88izelge 4.13. Drt farkl senaryo iin hesaplanan ya deiim yzdeleri ..................90

xSMGELER DZNq Darcy akm [L/T]K Hidrolik iletkenlik katsays [L/T]i ki nokta arasndaki hidrolik eimi [L/L]h hidrolik yk[L] z ktle [M/L3]qx X ynndeki darcy akmqy Y ynndeki darcy akmqz Z ynndeki darcy akmKx X ynndeki hidrolik iletkenlik katsaysKy Y ynndeki hidrolik iletkenlik katsaysKz Z ynndeki hidrolik iletkenlik katsaysVcont ki tabaka arasndaki dey szma miktar [1/T]Vk stteki tabakann kalnl [L]Vk+1 Alttaki tabakann kalnl [L][K Z ] j, i, k stteki tabakann dey hidrolik iletkenlii [L/T][K Z ] j, i, k+1 Alttaki tabakann dey hidrolik iletkenlii [L/T]U Aylk evapotranspirasyon [L]kc Bitkinin cinsine gre katsayt Aylk ortalama scaklk derecesi (oC)

xi

KISALTMALAR DZN

K KuzeyB BatD DouGB GneybatGD GneydouDS Devlet Su leriKKTC Kuzey Kbrs Trk CumhuriyetiTUK Trkiye statistik KurumuA.G.. Akm Gzlem stasyonuMTA Maden Tetkik ve AramaDM Devlet Meteoroloji leriKHGM Ky Hizmetleri Genel MdrlNSS Normal Su SeviyesiGV Groundwater VistasESI Environmental Simulations IncorporatedIPCC Intergovernmental Panel on Climate ChangeSRES Special Report on Emissions ScenariosMODFLOW Modular three-dimensional finite difference groundwater flow modelUTM Universal Transverse Mercator

11. GR

Canllarn yaayabilmesi iin su vazgeilmez bir ihtiyatr. Hzl ehirleme,sanayileme, artan nfusun beslenmesi, tarm gelirlerinin artrlabilmesi iin suyaolan ihtiya her geen gn daha da artmaktadr.

lkemizde yllk ortalama ya yaklak 643 mm olup, ylda ortalama 501 milyar m3suya karlk gelmektedir. Bu suyun 274 milyar m3 toprak ve su yzeyleri ilebitkilerden olan buharlama yoluyla atmosfere geri dnmekte, 69 milyar m3lkksm yeralt suyunu beslemekte, 158 milyar m3lk ksm ise aka geerek eitlibyklkteki akarsular vastasyla denizlere ve kapal havzalardaki gllereboalmaktadr. Yeraltsuyunu besleyen 69 milyar m3lk suyun 28 milyar m3 pnarlar tarafndan yerst suyuna tekrar katlmaktadr. Ayrca, komu lkelerdenlkemize gelen ylda ortalama 7 milyar m3 su bulunmaktadr. Bu sayede lkemizinbrt yerst suyu potansiyeli 193 milyar m3 olmaktadr. Yeraltsuyunu besleyen 41milyar m3 su da dikkate alndnda, lkemizin toplam yenilenebilir su potansiyelibrt 234 milyar m3 olarak hesaplanmtr. Ancak, gnmz teknik ve ekonomikartlar erevesinde, eitli amalara ynelik olarak tketilebilecek yerst suyupotansiyeli yurt iindeki akarsulardan 95 milyar m3, komu lkelerden yurdumuzagelen akarsulardan 3 milyar m3 olmak zere ylda ortalama toplam 98 milyar m3tr.14 milyar m3 olarak belirlenen yeralt suyu potansiyeli ile birlikte lkemizintketilebilir yerst ve yeralt su potansiyeli ylda ortalama toplam 112 milyar m3olmaktadr (DS, 2010).

lkemizin de iinde bulunduu ya rejiminin dzensiz olduu lkelerde, sulamaprojeleri ile sulanan alanlarnn arttrlmasna ynelik yaplan almalarda, tarmretiminin ya rejimine dorudan bal olmas nedeniyle alternatif sulamayntemlerinden istifade edilmitir. Buna bal olarak, yzey suyu imknlarnnbulunmad, yetersiz olduu, ekonomik olmad yerlerde sulamada yeraltsuyundanfaydalanlmaktadr. Yeraltsuyu kullanmnn giderek artmasndan dolay bir takmsorunlar ortaya kmtr. Bu sorunlardan en nemlisi, ar su ekimlerine balolarak yeraltsuyu seviyelerinin dmesidir.

2Bu almada, Afyonkarahisar ilinin gneyinde bulunan uhut Ovasnn yeraltsuyuakm modeli oluturulmutur. alma ile 2004 yl iin ovann su btesihesaplanmtr. Su btesinin belirlenmesi iin de alma alannn jeoloji, hidroloji,hidrojeoloji gibi ksmlar incelenerek Groundwater Vistas (GV) platformu altndaalan MODFLOW-2000 (Harbough et al., 2000) program ile yeraltsuyu akmmodeli oluturulmutur.

uhut Ovasndaki birimler stratigrafik zelliklere gre ayrlarak stun kesiti vegenel jeoloji haritas hazrlanmtr. alma alannda hidrojeolojik birimler sondajkuyularna ait kuyu loglarndan elde dilen bilgiler nda arazi gzlemlerine balolarak incelenmitir. uhut Ovasnda yeraltsuyu akm yn kuzeybatdangneydouya dorudur. alma alannda yeraltsuyu btesinin belirlenebilmesi iinyeraltsuyu akm modeli oluturulmutur.

32. KAYNAK ZETLER

Son yllarda zellikle yzeysel sulardan yeterince sulama yaplamamas ve yzeyselsularn yetersiz olduu blgelerde yeralt sularnn kullanmnn artmas, yeraltsuyunun davrannn ve deiimlerinin incelenmesi konusunu gndeme getirmitir.Bu sebeple yeraltsuyu akm modelleri oluturulmakta ve bu modeller iletmealmalarnda optimum iletme koullarnn belirlenmesinde kullanlmaktadr.Yeraltsuyu davran ve modellemesi konusunda literatrde birok almabulunmaktadr.

2.1.Yeraltsuyu Modellemesi ile lgili Yaplan nceki almalar

Yeraltsuyu modellemesi ile ilgili almalar 1988 ylnda MODFLOW (McDonaldand Harbaugh, 1988) programnn ortaya kmasyla byk bir ivme kazanmtr. Butezde zellikle 2000 ylndan sonra yaplan modelleme almalarnn ksa bir zetikronolojik ve alfabetik sraya gre verilmitir.

Abdulla et al. (2000), rdnn Azraq Havzasndaki ok karmak (st ve ortaakifer) akifer sistemindeki su seviye deiimlerini Modflow boyutlu yeraltsuyuakm modeli ile modellemilerdir. 1970 ve 1992 dnemleri iin kararl akm durumuiin, modelleme yapmlar ve modelleme sonucunda elde edilen su seviyesialalmasn, gzlemlenen alalma durumu ile karlatrmlardr. Ayrca oluturulanmodelden faydalanarak 19931997 yllar arasnda akiferdeki alalmann tahminedilebilmesi iin kullanmlardr. 1997 ile 2025 yllar arasnda akifer sistemindeki suseviyelerini tahmin etmek iin 4 farkl pompaj senaryosunu incelemilerdir. lksenaryoda 2025 yl iin inceleme alanndaki su seviyesinde 25 mlik d olacanhesaplamlardr. Ancak, en kt senaryo olarak 2025 yl iin inceleme alanndaki(pompalama oran mevcut pompalamann 1,5 kat durumunda) su seviyesindekidn 39 m olacan belirlemilerdir. alma sonucunda, st akifer sistemi iingvenli verimin yaklak 25x106 m3 olarak hesaplamlardr.

4Atilla (2002), Afyonkarahisar Ovasnda yeraltsuyu kuyularndaki ekimlere balolarak seviye dlerinin belirlenmesine ynelik bir alma yapmtr. Bu amacaynelik olarak Modflow matematiksel modeli araclyla ovadaki yeraltsuyuakmn modelleyerek, ovadaki hidrolik yk dalmnn yer ve zaman iindekidalmn belirlemitir. Aratrmac ovann genelindeki hidrolik yk dalmnnkuzeybatdan gneydouya doru azaldn belirtmitir. Modelleme sonucundayeraltsuyu ekiminin 1976 ylndan sonra arttn, zellikle 1990 ylndan sonrapiyezometre seviyelerindeki dlerin ok olduunu belirtmitir.

Lu (2003) Kanadann Regina ehrindeki akifer sisteminin hidrojeolojisininanlalabilmesi iin boyutlu sonlu farklar yntemi ile yeraltsuyu akm modeliniModflow matematik modeli ile modellemitir. Model iin 7092 aktif hcreden oluangridler oluturulmutur. Bu model ile gelecek 1700 yl iin akiferdeki alalmann,suyun kirlilik durumlar iin tahmin yapmtr. Yeraltsuyu seviyelerini 19891999yllar arasnda kaydedilmi gerek seviyeler ile modelleme sonucunda elde edilenyeraltsuyu seviye deerleri ile karlatrmtr.

Palma (2003) Nigaraguann kuzeybatsnda bulunan ve 1300 km2lik yzey alannasahip lkenin en nemli yeralt rezervuarn oluturan Leon-Chinandega akiferiniModflow matematik modeli ile modellemitir. Yazar, almada 330 km2lik althavzasnn yeraltsuyu akmn modellemitir.

Soyaslan (2004) Eirdir Gl su toplama havzasnda bulunan Hoyran ve Yalva-Gelendost ovalarnda hidrojeoloji almas yaparak stratigrafikpetragrafikzelliklere gre alma alann sekiz farkl birime ayrmtr. Bu birimleri alttanstte doru; Sultandede formasyonu, Hacalabaz formasyonu, Anamas formasyonu,Hoyran Ofiyoliti, Neojen yap oluturan Bakonak, Yarkkaya ve Gkstformasyonu ile tm birimleri rten yama molozu ve alvyon olduunu belirtmitir.alma alannda DMye ait ya verileri kullanm, yllk aritmetik ortalama,Thiessen ve e ya erileri yntemi kullanlarak ortalama ya miktarnhesaplamtr. Buharlama deerleri de Thornthwaite, Blaney-Cridle ve Schendelyntemleriyle hesaplanmtr. Aratrmac alma alannn su btesini; Hoyran ve

5Yalva-Gelendost havzalarndan beslenim ve boaltm miktarlar eittir kabulnyaparak emniyetli kullanlacak yeraltsuyu miktarn Yalva-Gelendost ovalar iin63,71x106 m3/yl, Hoyran Ovasnda da 24,93x106 m3/yl olarak hesaplamtr.Aratrmac alma alannda yer alan alvyon biriminin serbest akifer,kiretalarnn ise karstik akifer zellii tadn belirtmitir. Ayrca yeraltsuyuseviye haritas hazrlayarak her iki havzadaki yeraltsuyu akm ynnn gneybatynnden Eirdir Glne doru olduunu belirtmitir. Yeraltsuyu akm modelinde,Modflow programn kullanmtr. Sonu olarak, yeraltsuyu boalmnn serbestyzeyli akifer ile Eirdir Glne doru yllk 114x106 m3 olduunu hesaplamtr.

Demirel (2005) Mersin akiferinde iyi kalitede yeraltsuyu alnabilecek blgelerinbelirlenmesi amacyla PW-Win (Processing Modflow) program ile yeraltsuyu akmmodelini oluturmutur. Modelde alma alann 125 stun ve 76 satrdan oluan250x250 mlik hcrelere ayrmtr. Modelleme sonucunda yeraltsuyu akmynnn kuzeyden gneye doru olduunu belirtmitir.

Dili (2005) Afyonkarahisar uhut Ovasnda evrik modelleme yaklam ilehidrojeolojik sistem iin oluturulan yeraltsuyu akm modelinde tanmlanan hidrolikyk ile arazide gzlenen hidrolik yk deerleri arasndaki fark minimum yapacakekilde bir kalibrasyon yapmtr. Bu almada uhut Ovasnn heterojen yapgsteren akifer dey akm bileenlerini de dikkate alarak 4 model tabakasoluturmutur. Her bir model tabakas da litolojik zellikler bakmndan 7 ayrtabakaya ayrmtr. Modflow matematik modeli ile girdi ve kt dosyalaroluturmu, bu dosyalarnda yer alan parametre ve hidrolik yk deerlerini, dorusalolmayan evrik optimizasyon yntemi (PEST) programnda kullanarak akiferparametre deerlerini hesaplamtr.

Idrysy and Smedt (2006) Fasn kuzeybatsnda en verimli ova olan TrifaOvasndaki Trifa akiferini modellemilerdir. Aratrmada, sulama gereksinimlerininartmasndan dolay yeraltsuyunun ime suyu ve tarmsal ihtiyalar karlamak iinikinci bir kaynak olarak kullanld, zellikle kurak dnemlerde bu kullanmdandolay kaynaklarn tkenmesine neden olduu belirtilmitir. Trifa Ovas iin hidrolik,

6hidrojeolojik bir model gelitirmiler ve modelde Modflow, Wetspass programlarnkullanmlardr. Modeli, 19931998 yllarnda kararl hal iin altrmlardr.Modelleme ile akiferi iki tabakaya blmler, kuvaterner ve geirgen ikinciloluumlar olarak ayrmlardr. Aratrmaclar, stteki tabakann kuvaternerknty temsil ettiini, Hassi Smia faynn gneyinde ovann ortasnda 30 m ileyaklak 200 m arasnda deiken kalnla sahip olduunu, alt tabakann ise;kuzeyden gneye doru farkllk gsterdiini, kuzeyde geirimsiz tersiyerformasyondan dolay bu blgenin etkin olmadn, gneydeki ksmnn kuvaternergeirimli ikincil knt eklinde olduunu belirtmilerdir. almann sonucundaaratrmaclar, Trifa Ovasnda yeraltsuyu kaynaklarnn srdrlebilirliini tahminetmek iin modelin kullanl olduuna da deinmilerdir.

Kulak (2006) KKTCnin kuzeydousunda yer alan Karpaz Yarmadasnda imesuyunun temin edildii Yeilky akiferinin mevcut durumunu GroundwaterModeling System(GMS) 4.0 paket program ile boyutlu akm modelini yapmtr.Model ile akiferin mevcut durumu, yaplacak su ekimlerine bal olarak gelecektekidurumu hakknda sonular almasnda belirtmitir.

Dili (2007) Ankara ilinin gneyinde bulunan Glba ilesindeki Mogan ve Eymirgllerinde endstriyel tesislerden kaynaklanan atklarn atlmas sonucundakirlenmenin olduunu belirtmitir. Bu iki gl arasnda yer alan inceleme alannda,hidrojeolojik yapy tanmlamak, bu yap ierinde gerekleen yeraltsuyu akmn vektle tanmnn fiziksel-kimyasal parametrelerinin belirlemek iin almtr.Mogan ve Eymir glleri arasnda yer alan akifer sistemindeki yeraltsuyu akm vektle tanm srelerinin modellenmesinde Modflow2000 sonlu farklar matematikmodeli programn kullanmtr. Yaklak olarak 7,86 km2lik alan kaplayan modelalannda 60 stun ve 210 satr olmak zere toplam 12.600 adet hcreden oluan grida ile her bir hcreyi 25mx25mlik alan temsil edecek ekilde oluturmutur. Yazar,yeraltsuyu akm modeli sonucunda, Mogan Glnden yeraltsuyuna olan boalmyaklak olarak saniyede 0,00084 m3 ve Eymir Glne olan yeraltsuyu girdisini isesaniyede 0,00046 m3 olarak hesaplamtr.

7Eli vd. (2007) zmirin Torbal lesindeki Torbal Ovasnn yzeysel akiferi iintek katmanl ve iki boyutlu matematiksel akm modeli gelitirmilerdir. Ovada 28noktada yeraltsuyu lm yapmlardr. alma sahasnda hidrojeolojik zelliklerdikkate alnarak modelleme alann be farkl hidrolik iletkenlik ve akifer beslenmeblgesine ayrmlardr. Kalibrasyonu tamamlanm akm modeli ile Torbal Ovasyzeysel akiferi iin yeraltsuyu seviyesi dalmn hesaplamlardr. Buna balolarak da Torbal Ovas iin su btesi hesaplarn yapmlardr.

Karada vd. (2007) zmirin su ihtiyacnn %36sn karlayan Tahtal Baraj Glnbesleyen Tahtal ay havzasndaki yeraltsuyu seviyesinin deiiminin matematikselmodelini oluturmular ve bu amala Modflow2000 programn kullanmlardr.Modelin kalibrasyonu iin inceleme alannda 51 adet kuyuda yeraltsuyu seviyelm yaplarak, modelin ktlaryla yeraltsuyu seviye ve akm yn haritalarnoluturmulardr. Aratrma sonucunda, Nif Da ile Tahtal Gl arasnda hidrolikbalantnn olduunu ve Tahtal baraj gl yaknndaki yeraltsuyu akm ynlerininincelenmesiyle gle nemli oranda yeraltsuyunun girdiini tespit etmilerdir.

Pisinaras et al. (2007) Yunanistann kuzeydousunda yer alan smarida Ovasnntarmsal sulamasnda kullanlan akifer sistemini modellemilerdir. almadayeraltsuyu bileenlerini ve akifer sisteminin karakteristiklerini belirleyerek subtesini hesaplamlardr. Akiferin yeraltsuyu ak davrann Modflow matematikmodeli ile modelleyerek, modelin kalibrasyonu sonucunda gzlenen su seviyeleri ilemodel sonularnn mkemmel biimde eletiini almalarnda bahsetmilerdir.Model sonularna gre yeraltsuyu seviyelerin ciddi dlerini durdurmak iinakiferden pompajla su ekiminin yaklak %33 orannda azaltlmas gerektiinibelirtmilerdir.

Tufan (2007) stanbulun batsnda Bakrky ile snrlar ierisinde yer alanBakrky havzasndaki ime ve kullanma suyu olarak kullanlan ukuremeakiferinin mevcut durumunu ve son 45 yl iinde gstermi olduu deiimleriGMS(Groundwater modeling system) 4.0 paket program ile boyutlu olarak

8modellemitir. Modeli, 1981 ylna ait lm deerlerine bal olarak oluturmu vemodel sonucunda akiferin toplam hacminin 205.106.115 m3 olarak hesaplamtr.

Yabasan (2007) Ankarann 20 km gneyinde bulunan Mogan ve Eymir Gllerininbtesindeki yeraltsuyu miktarn, havzadaki iklim deiimlerinin gller veyeraltsuyu seviyeleri zerine etkilerini belirlemeye almtr. Bunun iin deModflow boyutlu yeraltsuyu akm modelini kullanmtr. Modeli, kararsz akmkoullarnda 6 yllk srede aylk sreler gz nne alarak kalibre etmi ve modelsonucunda 6 yllk srede (Ekim 1998-Eyll 2004) alma alannn su btesinihesaplamtr. Buna gre; toplam beslenimi 61,71x106 m3 /yl, toplam boalm88,33x106 m3 /yl ve de akiferdeki ortalama rezerv deiiminin 26,62 x106 m3 /ylolarak tespit etmitir. Bu deiimdeki en byk nedenin, buharlama sonucumeydana gelen kayp olduunu belirtmitir.

El-Bihery (2008) Msrdaki Ras Sudr blgesindeki kuvaterner akiferin boyutluyeraltsuyu akm modelini oluturmutur. Bunun iin de Modflow saysal programnkullanmtr. Modelleme ile akiferdeki yeraltsuyunun hidrokimyasn belirlemi,akiferin hidrolik parametrelerini ve beslenimini hesaplamaya almtr. Aratrmacmodelleme sonucunda; yeraltsuyu ak ynnn doudan batya doru olduunu,akiferin besleniminin 3,9x106 m3/yl, hidrolik iletkenlik deerlerinin 3,05 m/gn ile3,35 m/gn arasnda deitiini, yeraltsuyu kullanmnn yaklak olarak 6,49x106m3/yl olduunu belirtmitir.

Erdemli (2008) Uak ilindeki Ulubey akiferini Modflow program ile modellemitir.Oluturulan model ile yeraltsuyu btesindeki eksik bileenlerin hesaplanabilmesi,gelecekte artacak olan ihtiyaca gre sulama ve kullanma suyunu karlamak iinyeraltsuyundan yaplacak ekimlerin etkileri aratrlmtr. Bu amala yazar, 20yllk bir dnem iin kararsz akm koullarnda adet ynetim senaryosuoluturmutur. Modellemeye gre ele alnan senaryo sonucunda Ulubey akifersisteminin su seviyelerinde ve yeraltsuyu rezervinde nemli deiikliklere sebepolmadn belirtmitir. Ayrca; almada model alannn toplam su btesinihesaplayarak, beslenim ve boalm 191,15x106 m3/yl olarak bulmutur.

9Kouame et al. (2008) Fildii Sahillerinin en byk ehri olan Abidjandaki (Abican)Abidjan akiferinin korunmas iin yeraltsuyu modellemesi yapmlardr. Modellemeile hzla artan nfusun yeraltsuyu kaynaklarnda ciddi sknt yaratmas sonucundaAbidjan akiferini ve mevcut yeraltsuyu kaynaklarn lmek, risklerideerlendirmeye almlardr. lk olarak 1978 ylnda yeraltsuyu seviye lmleriile kararl akm durumu iin Modflow saysal modeli kullanlarak, modelinkalibrasyonunu yapmlardr. Modelde grit aralklarn 250mx250m olacak ekilde,194 stun ve 106 satrdan oluturmulardr.

Wang et al. (2008) Kuzey in Ovasndaki su kaynaklarnn ktln, su kirlilii ilekar karya kaldn grmler ve bu durumun zmlerini incelemilerdir.almada, ovadaki akifer sistemini bir btn olarak alp yeraltsuyu kaynaklarnndeerlendirilmesi gerektiini belirterek ovann yeraltsuyu akn Modflow programile oluturmulardr. Simlasyon sresi 1 Ocak 2002 ile 31 Aralk 2003 arasndagemektedir. Yeraltsuyu akm modeli sonucunda su btesi analizini yaparak,Kuzey in Ovasnda negatif su btesini tespit etmilerdir. Bu dnemde, yeraltsuyusisteminin toplam beslenimini 49,374x106 m3, toplam boalmn 56,530x106 m3 vesu btesi an da 7,156x106 m3 olarak hesaplamlardr.

Ahmed and Umar (2009) Hindistann Uttar Pradesh blgesinin batsnda yer alanime, kullanma, tarmsal sulama iin faydalanlan akiferini incelemilerdir.Akiferdeki su dengesini deerlendirmek, ak sisteminin davrannn simlasyonunuyapmak iin yeraltsuyu ak modelini hazrlamlardr. Akiferi, Visual ModflowPro.4.1 program ile modellemiler ve su btesini hesaplamlardr. almaalannn belirli blgelerinde hidrolik iletkenlik deerlerinin 9,8 m/gn ile 26,6 m/gnarasnda deitiini belirlemilerdir. 2006 yl haziran ay ile 2007 yl haziran aydneminde blgenin su btesi, yapm olduklar alma sonucunda eksik sudengesini gstermitir. alma alannda toplam beslenimin 160,21x106 m3, pompajyoluyla ekimin ise 233,56x106 m3 olduu belirlemiler ve bylelikle 73,35x106 m3su btesi a olduunu hesaplamlardr. Aratrmaclar almalarnda, yaplan

10

analizlerin modeldeki hidrolik iletkenlik ve beslenim parametrelerine ok duyarlolduunu belirtmilerdir.

Al-Assad and Abdulla (2009) rdnn ime-sulama suyu iin byk bir kaynak venemli bir yeraltsuyu havzas olan Mujib akiferini konu almlardr. almada,blgenin su ktln karlamak ve akiferdeki yeraltsuyu depolamasn gelitirmekiin yapay yeraltsuyu beslenimini aratrmlardr. Modflow program ile yeraltsuyumodelini oluturarak, hem kararl hem de kararsz akm halleri altnda modelinkalibrasyonunu yapmlardr. Model ile Mujib havzasnda farkl yeraltsuyu ynetimsenaryolar yaparak akiferin korunmasn amalamlar ve farkl yapay beslenme (orta, dk, yksek) seenekleri altnda akifer sisteminin durumunu tahmin etmekiin adet senaryo oluturmulardr.

Ersoy ve Gltekin (2009) yeraltsuyu kullanmnn gn getike artt ve buna balolarak yeraltsu seviyelerinin son 1520 yl iinde ortalama 2025 m azaldGmhacky (Amasya) Akiferine ait yeraltsuyu akm modelini almlardr.Gmhacky Akiferine ait yeraltsuyu akm modelinin oluturulmas srasnda,akiferin jeolojik ve hidrojeolojik zelliklerini belirleyerek akifere ait bu parametreleriveri tabanlar eklinde hazrlamlardr. Bu veri tabanlarn ArcGIS 8.3 Corafi BilgiSistemleri programnda saysal hale getirerek ArgusONE CBS program ile akifereait yeraltsuyu akm modelini oluturmulardr. Model sresi, 19652005 yllararasn kapsamaktadr. Aratrmaclar, Gmhacky Akiferinde hesaplanandeiik yllara ait hidrolik yk verilerine gre, zaman ierisinde kuyulardan ekiminartmasna bal olarak hidrolik yklerin ovann dousuna doru alaldnbelirlemilerdir. Ayrca hidrolik yk deerleri kullanlarak Modflowp programndamodelin kalibrasyonunu yapm elde edilen modelin yeraltsuyu sistemini ok iyitemsil ettiini ve alma sonucunda, gelecekte akiferden ekilecek su miktarnnartmas durumunda yeraltsuyu seviyeleri daha da alalacan belirtmileridir.

Jaworska (2009) blgesel yeraltsuyu kaynaklarnn gelitirilmesi iin PolonyadakiGdansk hidrojeolojik sistemini matematiksel model ile deerlendirmitir. Yaklak2800 km2lik bir alan kaplayan aratrma alannda, kretase, paleojen, neojen

11

formasyonlarda yeraltsuyunun bulunduu belirtilmitir. Modflow program ile1700n zerindeki sondaj kuyusunun verilerine dayanarak boyutlu kararl akmhali iin model gelitirerek, model sonucunda sistemin beslenmesinin arlkl olarakyatan meydana geldiini (szma beslenimi 136 mm/yl) belirtmitir.

Jusseret et al. (2009) Vietnamn Hanoi ehri s akifer sisteminde eitli beslenmekaynaklarnn nemini deerlendirmek ve akifere yakn olan Kzl Nehir ile arasndayeraltsuyu etkileimini tahmin etmek iin 19952004 yllar arasndaki verilere balolarak yeraltsuyu akmn modellemilerdir. Hidrografik ve hidrojeolojik verilere ekolarak tm kuvaterner sray kaplayan 32 sondaj verisine dayanarak modelioluturmular ve modeli hem kararl akm hali, hem de zamana bal olarak deienakm koullarna gre test etmilerdir.

Kallioras et al. (2009) Yunanistann kuzeyinde bulunan tortul akiferin yeraltsuyuakm modelini oluturmulardr. Simlasyon, Nisan 2003 ve Nisan 2004 yllarnkapsamaktadr. Yeraltsuyu akm modelinde Modflow programn kullanarak, modeli35 satr ve 40 stun, grid araln da 400mx400m olarak belirlemilerdir. Modellemesonucunda, akifer sisteminin besleniminin 17,468x106 m3 olduunu ve bunun datoplam yeraltsuyu besleniminin % 48,52 sini oluturduunu, szmalar sonucunda iseakiferin besleniminin 7,254x106 m3 olduunu belirtmilerdir.

Karada (2009) Tahtal Havzas ve yakn evresinin blgesel yeraltsuyu akmmodeli gelitirmitir. Blgedeki yeraltsuyu seviyelerinin matematiksel modelinioluturarak mevsimsel yeraltsuyu deiiminin alansal dalmn belirlemitir.Modeli, iki boyutlu olarak kararl akm koullarnda yzeysel akifere uygulayarakmodellemitir. Tahtal Havzasn temsil eden beslenim alt blgesinin, yeraltsuyubeslenimini belirlemek iin matematiksel ya-ak modelini kullanmtr. Modelsonucuna gre yazar, bte hesabnda beslenimin tm alma alanndaki yeraltsuyugirdisinin %20sini oluturduunu tespit etmitir.

12

2.2. uhut Ovas ile lgili Yaplan nceki almalar

uhut Ovasndaki almalar 1950 lere kadar uzanmaktadr. Ovada ilk almalardanbirini Kuran (1958) yapmtr. uhut Ovasnda yaplm olan jeolojik vehidrojeolojik almalar kronolojik sraya gre aada verilmitir.

Kuran (1958) DS adna uhut Ovasnn hidrojeoloji raporunu hazrlamtr.Blgenin jeolojik olarak yaplan ilk almalarndan biridir. Blgede 25 kuyu vekaynaktan numune alarak, almalar sonucunda yeraltsuyunun besleniminin sadeceyalardan olduu belirlemitir. Ovada derin kuyu olmadn, serbest yeraltsuyuhareketinin kuzeyden ovann ortasna doru, ounlukta gneydou ynndeolduunu belirtmitir. Yeraltsuyu beslenimi iin, ortalama yllk yan 478 mm veinceleme sahasnn 900 km2 olduunu belirterek, 430.200.000 m3 suyun yasonucu aa ktn hesaplamtr. Dearj olarak; buharlama ve terlemeden dolay146.500.000 m3, bataklk ve dereleri besleyen kaynaklardan 9.460.800 m3, aktan143.300.000 m3, yeralt d akmlarndan 125.444.000 m3, kullanm suyundan5.495.200 m3 suyun kaybolduunu belirlemitir. alma sonucunda, beslenme vedearjn birbirine eit olduu denge durumununda olduundan bahsetmitir.

Glenbay vd. (1971) Devlet Su leri adna blgede hidrojeolojik bir almayaparak, yeraltsuyu ihtiva eden kum ve akllarn hidrolik iletkenlik katsaysnbelirlemek, yeralt jeoloji problemlerinin zm iin uhut Ovasnda 1 adetgzlem kuyu ve 9 adet rasat kuyusu amlardr. uhut Ovasnda akifer sistemininserbest akifer durumunda olduunu tespit etmilerdir. En nemli akiferin alvyonolduunu, Halla Ky ve evresinde alvyonun iinde bulunan kilden dolay,alvyonun basnl akifer olduunu, akiferin iletkenlik katsaysnn 150900m3/gn/m arasnda deitiini belirlemilerdir. uhut Ovasnn besleniminin yave yzeysel aktan meydana geldiini belirterek, beslenme miktarn 19x106 m3/ylolarak hesaplamlardr. uhut Ovasndaki toplam boalm miktarn 22x106 m3/ylolarak hesaplayarak, bu boalmn 3x106 m3/yl kuyulardan ekim sonucunda,8x106 m3/yl yeraltsuyu tabakasnn yzeye yakn ksmanda meydana gelenbuharlama sonucunda, 11x106 m3/yl ise uhut ayna doru olduunu tespit

13

etmilerdir. Yine bu almalar sonucunda uhut Ovasnn yeraltsuyu rezervinin20x106 m3/yl olarak belirlemilerdir.

Korkmaz (1980) uhut Ovasndaki yeraltsuyu ile ilgili yapm olduualmasnda, yeraltsuyu tayan en nemli birimin alvyon olduunu belirtmitir.almasnda alvyonun iletkenlik katsaysnn 150900 m3/gn/m arasndadeitiini, ovadaki beslenimin ise alvyonlu kumlu ve akll ksmlar ile aglomera,tf, mesozoyik yal kiretalarndan olduunundan bahsetmitir. Ovadaki yllkortalama yeraltsuyu boalmnn 9,4x106 m3/yl olduunu, boalmn da 7,2x106m3/yl uhut ayna, 2,2x106 m3/yl ise kuyulardan ekim ve buharlamadanolduunu almasnda bahsetmitir.

ztrk ve ztrk (1989) uhut ilesinin gneyinde bulunan Karaadilli, Balkhisarve Hoyran yrelerinin jeolojisini incelemilerdir. alma sonucunda, bublgelerdeki jeolojik yapnn kaynann tektonik oluumlar sonucu olduunubelirterek, bu oluumlar da; lovas allokton grubu, Balkhisar grubu, Hoyrangrubu ve uhut grubu olmak zere drt gruba ayrmlardr.

Ta (1999) Akaray Havzas ierisinde yer alan uhut Ovasnn oluumunda veyzey ekillerinin ortaya kmasnda etkili olan faktrleri, ova ve evresinin zamaniinde geirmi olduu deiikleri belirterek yrenin jeomorfolojisini ayrntl olarakincelemitir.

zgl (2000) uhut Ovasnn hidrojeolojisini ayrntl olarak incelemitir. Yazar,uhut Ovasndaki yeraltsuyu akm ynnn gneydouya doru olduunu veyeraltsuyunun uhut ayn beslediini almasnda belirtmitir. Ayrca ovann1998 yl iin yeraltsuyu btesini yaparak, beslenme miktarn 23,8x106 m3/yl,boalm miktarn da 23,33 x106 m3/yl olarak hesaplamtr.

Tezcan vd. (2002) Akaray Havzasnda, yeraltsuyu ve yzey suyu akmlarntanmlayarak, matematik modele aktarlmasn salamlardr. AratrmaclarAkaray Havzasn; Sincanl, Afyon, obanlar, uhut, ay, Bolvadin, Eber, Akehirolmak zere 8 alt havzaya ayrarak inceleme yapmlardr. Akaray Havzasnda

14

yeraltsuyu beslenim ve boalm deerlerini hesaplayabilmek iin 5 ayr noktadatemel sondaj yapmlar, elde edilen karotlardan, 17 noktada burgulu sondaj ilealnan rneklerin hidrojeolojik zelliklerini laboratuar ortamnda tanmlamlardr.Aratrma sonucunda havzadaki yeraltsuyu seviye deiimlerinden bahsetmilerdir.

15

3. MATERYAL VE YNTEM

3.1. Materyal

Bu blmde, alma alannn genel bir tantm, morfolojik zellikleri, iklim ve bitkirts, yerleim merkezleri ve ulam durumu hakknda genel tantc bilgilerverilmitir.

3.1.1. alma alannn yeri

alma alan, Afyonkarahisar linin 35 km gneyinde yer almakta olup, kuzeyindeAfyonkarahisar li, batsnda Sandkl ve Sinanpaa leleri, gney batsnda Dinarlesi, gneyinde Karaadilli Ovas, dousunda ay lesi bulunmaktadr. almaalan 42 49 26 - 42 80 39 kuzey enlemleri, 26 96 58 - 30 14 93 douboylamlar arasnda yer almaktadr. alma sahas yaklak olarak 672 km2 alanasahiptir. alma alannn genel konumunu gsterir yer bulduru haritas ekil 3.1.deverilmitir. Blgede nemli yerleim merkezleri; uhut lesi ve ileye bal ky vebelediyelerdir. uhut lesi 6 belde ve 31 kyden olumaktadr. Beldeler; Atlhisar,Karaadilli, Balkhisar, Efe, Karacaren ve Kayabelen dir. Kyler ise; Azkara,Akyuva, Anayurt, Arzl, Aydn, Bademli, Baren, Bozan, akrz, obankaya,Dadak, Demirbel, Gneytepe, Halla, ikli, lyasl, sal, Karahall, Karlk, Kavakl,Klkaya, Koyata, Kulak, Mahmut, Ortapnar, Oynaan, Paack, Senir, Tekke,Uzunpnar ve Yarldr. Ovada yaklak olarak 12500 ha alanda sulu tarmyaplmaktadr (Koan, 2007). uhut Ovasnda 7640 ha alan yeraltsuyundansulanmakta olup, 360 ha alan Kayabelen Gletinden, 245 ha alan ise AzkaraGletinden sulanmaktadr (DS, 2010). Akyuva ve Ortapnar kylerinde tarmarazilerinin sulanmas amacyla glet ve sulama almalar devam etmektedir. uhutlesinin 2008 ylna gre nfusu 40.072dir (TUK, 2008). Nfusun bykounluu kk ve bykba hayvanclkla uramaktadrlar. Blgede yaayaninsanlarn ime, kullanma suyunun byk bir ksm yeraltsuyundan salanmaktadr.

16

ekil 3.1. alma alannn yer bulduru haritas (Google Earth, 2010)

17

3.1.2. alma alannn morfolojisi

alma alan, Orta Anadolunun batsnda Akaray Havzas ve Afyonkarahisar ilsnr ierisinde yer almaktadr. nceleme alan 672 km2 olup, ova alan ise yaklak125 km2dir. Ovann deniz seviyesinden ykseklii 1120 m ile 1150 m arasndadeimektedir (Glenbay vd., 1971).

alma alannn bats ykselti bakmndan ok dikkat ekmektedir. Klimatan Tepe,2247 m rakm ile alma alannn en nemli ykseltisidir. Douya doru gidildikeykseltiler azalmakta olup, uhut Ovasnda ortalama ykselti 1120 m ile 1150 marasnda deimektedir.

alma alanndaki nemli ykseltileri; batda Klimatan Tepe (2247 m), Ulu Tepe(2137 m), Gktepe (1973 m), Tavan Tepe (1835 m), Devekaya Tepe (1658 m),Mavan Tepe (1649 m), douda; Kara Tepe (1464 m), Kekliktnei Tepe (1314m)dir. Kuzeyde; Mantarl Tepe ( 1922 m), algney Tepe (1617 m), KuruardTepe (1499 m), gneyde ise Tavan Tepe (1767 m), Kocagney Tepe (1722 m),Koyun Tepe ( 1560 m)dir (zgl, 2000).

3.1.3. klim ve bitki rts

uhut Ovasnn iklimi, yazlar scak ve kurak, klar ise souk ve yalgemektedir. Mevsimler arasnda s farkllklar fazla olduu gibi, gece ve gndzarasndaki s farkllklar da oktur. Ova, en fazla ya ilkbaharda almaktadr(Glenbay vd., 1971).

uhut ilesinde ya lm yapan bir rasat istasyonu bulunmaktadr. Bu rasatistasyonu (uhut DM) 1962 ylnda kurulmutur. uhut DMnin 19642004 yllararasndaki ortalama ya miktar 382,60 mmdir. stasyonun verilerine gre en okya miktar, mays ve aralk aylarnda gzlemlenmitir. uhut DMnin 19642004yllar arasnda llen ortalama scaklk derecesi 10,8 oCdir. En dk scaklk

18

ortalamas Ocak aynda (-0,1 oC) , en yksek scaklk ortalamas ise Temmuz aynda(21,8 oC) llmtr.Bitki rts bakmndan uhut Ovas ve evresi ok fakirdir. Antropojen steplerinounlukta grld blgede, yalarn yetersiz oluu bitki rtsnn geliiminietkilemitir. Koan (2007)a gre uhut lesinde 495 ha bozuk koru, 120 ha bozukbaltalk olmak zere 615 ha ormanlk alan mevcuttur.

Ovann batsnda bulunan Kumalar Danda topografyann ok dik olmas bublgedeki erozyonu hzlandrarak toprak ve bitki rts zerinde olumsuz etkilereneden olmutur. Ayrca yrede hayvancln gelimi olmasndan dolay arotlatmaya bal olarak araziler plaklamtr (Ta, 1999).

3.2. Yntemler

Bu blmde, alma amacna ulamak iin yaplan jeoloji, hidroloji, hidrojeoloji,matematiksel modelleme almalarnda izlenen yntemler tantlmtr.

alma alannn su btesi hesabnn yaplabilmesi iin, Afyonkarahisar DM veuhut DMnin verileri kullanlmtr (EK1, EK2). alma alanna den yamiktar iin uhut DMnin verilerinden faydalanlmtr (EK2). Buharlamadeerleri iin ak su yzeyindeki buharlama miktarnn llmesine bal olan,Afyonkarahisar DMnin class a-pan buharlama lm deerlerindenyararlanlmtr (EK3).

alma alannda DS tarafndan Selevir Baraj giriinde kurulan A.G..ninverilerinden, uhut aynda ortalama her yl ak olduu grlmektedir (EK4).alma alannn hidrojeolojisinin incelenmesi ile yeraltsuyunun hangi blgede, nekadar derinlikte bulunduu ve yeraltsuyu miktarnn belirlenmesi amalanmaktadr.

alma alannda yeraltsuyu aknn ve potansiyelinin belirlenmesi amacylaMODFLOW-2000 yazlm program kullanlarak yeraltsuyu ak modeli yaplmtr.Modelin kaplad alan snrlar ekil 3.1.deki gibidir. Modelin oluturulmas iin dejeolojik yapya gre model tabakaya ayrlarak, bu tabakalara ait alt ve st seviye

19

kotlar belirlenmitir. MODFLOW programnda grid alar oluturularak her tabaka128 stun ve 124 satr olmak zere 15872 adet hcreden olumutur. Her bir hcre250mx250mlik alan temsil etmektedir.

alma alannn yeraltsuyu akm modeli kararl akm hali iin yaplmtr. Kararlbir akmn olmas iin akifer sisteminden kan toplam akmn akifere giren toplamakma eit olmas gerekmektedir. ekil 3.2.de grld gibi 37625 numaral rasatkuyusunun 2004 yl mart, mays ve temmuz aylarndaki statik su seviyeleri sabittir.Bu aylarda kuyuya giren akm kuyudan kan akma eittir. Buna gre 2004 ylmays ay yeraltsuyu akmnn kararl akm halini gsterdii varsaylmtr.

MODFLOW program iin yeraltsuyu beslenme miktar, rasat kuyularndaki seviyelmleri, 2004 ylnda alm olan kuyularn lmleri, alma alannda bulunankaynaklarn debileri, kuyulardan yaplan ekimler de dikkate alnarak 2004 ylverileri kullanlarak, 2004 yl mays ayna ait yeraltsuyu seviye lmleriylemodelin kalibrasyonu yaplmtr. Ayrca, model sonucunda 2004 yl mays ay iinyeraltsuyu ak ynleri belirlenmitir.

20

0

500

1000

1500

2000

2500

15.11

.2002

15.01

.2003

15.03

.2003

15.05

.2003

15.07

.2003

15.09

.2003

15.11

.2003

15.01

.2004

15.03

.2004

15.05

.2004

15.07

.2004

15.09

.2004

15.11.

2004

15.01.

2005

15.03.

2005

15.05

.2005

15.07

.2005

15.09

.2005

15.11

.2005

15.01.

2006

15.03.

2006

15.05

.2006

15.07

.2006

15.09

.2006

15.11.

2006

15.01.

2007

15.03.

2007

15.05.

2007

15.07.

2007

15.09.

2007

15.11.

2007

15.01.

2008

AYLAR

STAT

K SEV

YE(cm

)

ekil 3.2. uhut 37625 numaral rasat kuyusu seviye lmleri (akmak, 2009)

Kararl akm hali

20

21

4. ARATIRMA BULGULARI VE TARTIMA

Bu blmde alma alannn stratigrafisi, yapsal jeolojisi, hidroloji, hidrojeolojisi,yeraltsuyu akm modellemesi ayrntl olarak anlatlmtr. Stratigrafi blmndealma alannda bulunan jeolojik birimler otokton ve allokton olmak zere iki grubaayrlmtr. Bu birimlerde tanm, dalm, litolojik zellikleri anlatlmtr. Yapsaljeoloji ksmnda, tektonik olaylar sonucunda oluan faylardan ve kvrmlardanbahsedilmitir.

Hidroloji blmnde su btesini oluturan ya, buharlama ve akparametrelerine bal olarak alma alannn su btesi hesaplanmtr. Hidrojeolojiblmnde, su noktalarna ait zellikler belirtilmitir. alma alannda yer alanakiferin hidrojeolojik parametreleri ve yeraltsuyu dinamii incelenmitir.Yeraltsuyu akm modellemesi blmnde hidroloji ve hidrojeoloji blmnde eldeedilen veriler kullanlarak alma alannn yeraltsuyu akm modellemesi yaplmtr.

4.1.Jeolojik Birimler

Bu blmde, alma alannda farkl ortam koullarn yanstan kaya topluluklarnnstratigrafik zelliklerinden bahsedilmitir. Kaya topluluklarnn adlandrlmasndablgede daha nce yaplan almalarda kullanlan formasyon isimleri kullanlmtr.alma alannda yer alan birimler otokton ve allokton olmak zere iki grubaayrlmtr. Otokton birimler, alttan ste doru Yalnzaa Formasyonu, KarahasanFormasyonu, Afyon Metamorfitleri, lyasl Formasyonu, Kocadere Formasyonu,Belceez Formasyonu, Kocaal Formasyonu, Sardere Formasyonu, HseyinliemeFormasyonu, Kumalar Formasyonu, Karata Formasyonu ile alvyon ve yamamolozundan olumaktadr. Allokton birim olarak Afyonluk Formasyonu, StlatepeFormasyonu, Kayrakda Formasyonu, Gen Formasyonu, Bademli volkanit yesi,Bakrda Formasyonu, Koyuntepe Formasyonu, Ortatepe Formasyonu, Ofiyolitikmelanj yer almaktadr. alma alannn genelletirilmi stratigrafik stun kesiti ekil4.1.de verilmitir.

22

stS

istem

Sistem Seri

Grup

Form

asyo

nKa

lnlk Stratigrafi Litoloji Fiziksel zellikleri

SENO

ZOYK

MESO

ZOYK

PALE

OZOY

KTE

RSYE

RKU

VATE

RNER

KRET

ASE

TRYA

S-JUR

APE

RMYE

NKA

RBON

FER

PLES

TOSE

NHO

LOSE

NS

T-MYO

SEN-PL

YOSE

NEO

SEN

PALE

OSEN

ALT-

STAL

T-ORT

AS

T-S

T

AFYO

NPAL

EOZO

YKGR

UBU

BAL

IKHSA

RGRU

BUU

HUTG

RUBU

YALN

IZAA

FO

RM.

KARA

HASA

NAF

YON

FORM

.}ME

TAMO

RFT.

FORM

.FO

RM.

FORM

.FO

RM.

FORM

.FO

RM.

FORM

.LY

ASLI

KOCA

DERE

BELC

EEZ

KOCA

AL

SARID

ERE

HSE

YNL

EME

KUMA

LARF

ORMA

SYON

UKA

RATA

FO

RM.

~10

~120

50-20

0200-1

000

~30

350-6

50200-2

50400-6

00100-2

00150-3

00~3

50~3

00

leksizdir.

Yama Molozu

Alvyon

Masif tf, tf brei,aglomera, kumta,kilta,kireta, marn.

Ofiyolitli melanj

rtl-trbiditik kireta.

rtl kiretalar,trbiditik kiretalar.

Kireta, dolomit.

Kumta, amurta.

ist.

Kireta

Kuvarsit, kalkist, fillit,kristalize kireta

Kil, kum, akl ve aradayersel kil mercekleribulunur.

nce orta tabakal marnile balar, orta-kalntabakal glselkireta ile devam eder.

Gri, bej, siyahmsrenkli, masif tf, tfbrei, aglomera,yersel olarak kumta,kilta,kireta,marndan oluur.

Bordo-yeil renkli kilta veamurta ile balar, stte dorutrbiditik kumtalarna vedereceli olarak kiretana geer.Bej-bordo renkli rtl kiretalar ilebalar,stte doru koyu gri renklitrbiditik kiretalar ile devam eder.

Bej, gri renkli,ince-orta tabakal,sert, genelde kristalizekireta tabana yaknkesimlerde dolomit.Siyah-koyu yeil renkli yastklavlar ile balar, ste dorukumta ve amurta ile devam eder.

Sert, atlakl, krkl kumta,siltta, kilta ve kiretaardalanmasndan olumutur.

Bordo alacal renkli, alttaaklta ile balar vestte kumta, siltta,amurtana geer.

ounlkta kahve, boz, yeilrenkli ist.

Koyu gri renkli, orta-kaln vedzgn tabakalanmal kireta.

Gri, kirli kahve, yer yerkrmz, orta-kaln tabakal,kuvarsit, kalkist, fillit vekristalize kireta ardalanmas.

Bol yeraltsuyu tar.

Ova alannda ince ve yaylmyoktur, ok az yeralt suyu tar.

nce-orta tabakal,bej-pembe-bordorenkli rtl kiretaile kaln tabakaltrbiditik kireta.

Akiferin Hidrolojikzellikleri

ekil 4.1. alma alannn stratigrafik stun kesiti (zgl, 2000)

23

4.1.1. Otokton birimler

Otokton; jeolojide tanmadan, bulunduu yerde oluan kayalar ifade etmektedir.Bu birimler alma alannda en alttan ste doru aada gibi sralanmlardr.

Yalnzaa formasyonu: Bu formasyon, Efe Kasabasnn kuzeyi ve dousu ileakrz Kynn kuzeyinde yzeylenir (zgl, 2000). Kaya birimleri kuvarsit,ist kuvarsit, mermer, ara ara kalkist, fillit, muskovit-kuvars ist, kalker-kristalizekalker (sparit) ardalanmaldr (Erien, 1982). Gri, kirli kahve ve de yer yer krmzrenkli orta kalnlkta bir formasyondur. Formasyon kuvars filonlar ile kesilmitir.Birimin alt dokana tersiyer yal oluuklarn ilikileri rtmesi ile izlenebilmeimkn yoktur. st dokana ise karahasan kireta ile snrldr (Kibici vd., 2005).Formasyonun kalnl yaklak 300 mdir. Bu formasyon, afyon paleozoyikgrubunda yer almaktadr.

Karahasan formasyonu: Karahasan formasyonu, Deirmendere kynn karahasanmahallesi dousunda tipik olarak gelimitir. Formasyonu oluturan kaya birimlerikalker, kristalize kalker (mikrit, sparit), mermer, ara ara kalkist, muskovit-kuvars-ist, fillit ardklndan kuruludur (Erien, 1982). Karahasan formasyonu, koyu grirenkli, orta ve kaln dzgn tabakaldr. Formasyonun kalnl yaklak 350 mdir(zgl, 2000). Paleozoyik formasyonlardan yalnzaa formasyonu ve karahasankalkerinin orta karboniferden-st permiyene kadar yaylml olduu anlalmtr(Erien, 1982).

Afyon metamorfitleri: Bu formasyon alma alan ierisinde bulunan DadakKynn batsnda yzeylenir. Metamorfitler genellikle kahve, boz, yeik renklidir(zgl, 2000). Formasyon, kuvars muskovit serisitist, kuvars - albit klorit ist,metakumta metakonglomera, mermer ve kalkistlerden olumutur (Kibici vd.,2005). Metamorfitlerin st dokana mesozoyik ve tersiyer yal kayalar tarafndandiskordan olarak rlmtr. Birimin kalnl 150 m ile 300 m arasndadeimektedir (zgl, 2000).

24

lyasl formasyonu: Formasyon, ztrk ve ztrk (1989) tarafndan yaplanalmalar sonucunda isimlendirilmitir. lyasl formasyonu, mesozoyik yaltransgressif istifin taban kayalarn oluturmaktadr (ztrk ve ztrk, 1989).Formasyon lyasl Ky civarnda yzeylenmektedir. Bu formasyon mesozoyik yalrty temsil eder. lyasl formasyonunun taban akltalar iinde metabazikkayalar ve meta-ilttalar yer alr (Grsu ve Gncolu, 2005). aklta tanelerinikuvars, kuvarsit, ist, kireta ve tf paralar oluturur. ounlukla 0,525 cmapndaki tanelerin boyutlar yer yer 1- 1,5 m ye ular. aklta seviyesi, stedoru tane boylar klerek kumtana geerler. Kumtalar alacal, krmz renkli,orta-kaln tabakal, sert eklemlidir (zgl, 2000). lyasl formasyonu, Bede deredolaylarnda kocadere formasyonuna gei gsterir (ztrk ve ztrk, 1989).

Kocadere formasyonu: Formasyona ismini ztrk ve ztrk (1989) tarafndanyaplan incelemeler ile verilmitir. Kocadere formasyonu; Karanlkdere, Bededere,sakolu deirmeni, Bede ve Kocadere Ky dolaylarnda kumta-siltta-kilta-kireta ardalanmal, Balkhisar-Bede Ky arasnda krntl kireta ilearakatkl kumta bantl, Balkhisar Kasabas giriinde ise kaln tabakal, resifalkireta olarak temsil edilir (zgl, 2000). Formasyon ierisinde bulunankumtalar, boz-kahve-gri renkli, orta-kaln tabakal, sert, sk tutturulmu, belirgineklemli, kuvars ve kalsit damarldr. Siltta-kilta, gri-koyu kuruni-siyah-boz vekahve renklidir. Silttalar ince-orta tabakalanmal, kilta ise laminal veyapraklanmaldr. Kireta, siyah-boz renkli, orta-kaln tabakal, belirgin eklemli,sert, kristalize ve kalsit damarldr (zgl, 2000).

Belceez formasyonu: Belceez ve Balkhisar dolaylarnda yzeylenmitir. Siyahkoyu yeil renkli, 100 cmye ulaan apta yastk lavlar ile balar, batda Kocadere vesakolu deirmeni dolaylarnda, youn volkanik krntlar ieren kumta, amurtaihtiva eder. Yastk lavlar, kompakt grnmldr ve boyutlar ste doru klr.Yastk lavlar yer yer kireta tarafndan sarlmtr. Ayn zamanlarda kelenkireta ise bu yastk lavlar sarmtr. kelen kiretalar, siyah-koyu gri-koyumavi renkli, orta-kaln tabakal (2040 cm), sert, ksmen kristalize grnmldr(zgl, 2000).

25

Kocaal formasyonu: ztrk ve ztrk (1989) tarafndan isimlendirilmitir. Buformasyon, Balkhisarn gneyindeki Kocaal Tepede ok iyi grlmektedir.Kocaal Tepede belceez formasyonu zerinde bej-gri renkli, ince-orta tabakal(1020 cm), kireta ile balamaktadr. Bu kiretalar, boz renkli, sert, ksmenkristalize, ince kalsit damarldr. Bunun zerinde 4550 m kalnlkta rtlintraklastl mikritler ste doru bej-krem renkli kaln tabakal, dolomitle balayangri-krem renkli orta-kaln tabakal kireta ile devam eden yaklak 100 mkalnlndaki bir tabaka bulunur. Bu kiretalar ste doru, kalnl 80 myi bulangri-krem renkli, orta-kaln tabakal, rt bantl, sert, sk tutturulmu kiretalarnageer. rtl kiretalar da ste doru 250300 m kalnla sahip krem-bej renklikireta-trbiditik kireta ardalanmasndan olumu birimle devam ederek 180200 m kalnla sahip rtl kireta ile son bulur (zgl, 2000).

Sardere formasyonu: Kocaal Tepenin gneyinde dar bir alanda yzeylenmektedir.Formasyon altta ince-orta tabakal rtl kiretalar ile balar. Kiretalarnnaralarnda az keli, az yuvarlak, kireta-rt paralar ieren koyu gri renkli, kalntabakal, yer yer dolamitlemi trbiditik kireta yer alr. nce tabakal, bordorenkli, genellikle laminal kiretalar ile formasyon devam ederek hseyinliemeformasyonuna gei yapar (zgl, 2000).

Hseyinlieme formasyonu: Formasyon, Kocaal Tepenin gneyindekihseyinlieme dolaylarnda yzeylenmektedir. nce tabakal, bordo-yeil renkli,laminal kilta, amur ta ile balar, bordo renkli eyllere geer. 1-1,5 mkalnlndaki bu tabakann zerine trbiditik kumtalar gelir (zgl, 2000).Hseyinlieme formasyonu, Karaal Tepe mevkilerinde lovas allokton gruplartarafndan tektonik olarak rtldr. Hseyinlieme dolaylarnda uhut grubu vekuvaterner yal yama molozu tarafndan rtlmektedir (zgl, 2000).Formasyonun ya Alt Eosen-Ltesiyen ncesi olarak belirlenmitir (ztrk veztrk, 1989).

Kumalar formasyonu: lk olarak ztrk ve ztrk (1989) tarafndan tanmlanmtr.Formasyon en geni yaylm olarak Kumalar Danda yzeylenmitir. Tf,

26

aglomera, tf brei, lav, dayk gibi volkanik kkenli kayalar ve karasal kellerdenoluan birim kumalar formasyonu adn almtr. YprakDoanlHaydarl Kyleriaras, AknKnk Kyleri arasnda yzeylenen formasyonun grnr kalnljeolojik kesitlerden yaklak 2001000 m olarak saptanmtr (zgn, 2002). Tf,Yarl Ky evresinde yzeylenir. Gri-bej renkli olan tfler ok geni bir alandayaylml olup, volkan kllerinin bir ksmndan olumu kayalardr. Aglomera;Balkhisar, lyasl, Koyata, akrz, Yarl Ky ve Kumalar Dandagrlr. Gri, pembe ve kl renginde olup tabakalanma gstermezler. Tf brei; kirlibej, gri, boz-kahve renkli olup tabakalanma gzlenmez. Tf breinin iinde volkanikve sedimanter akllar bulunup, Kulak ve lyasl Kyleri yaknlarnda grlr(zgl, 2000). ztrk ve ztrk (1989) tarafndan bu formasyonun ya stmiyosen-pliyosen olarak belirlenmitir.

Karata formasyonu: Karata Kynde yzeylenen yeil renkli kilta ile balar, akgri-bej renkli ince-orta tabakal marn, kaln tabakal, gksel kiretalar ile son bulur(zgl, 2000). akl ve kum mercekleri ieren kilta, marn ve kiretandan oluanformasyon, altta kumalar formasyonu ile yanal ve dey geilidir. Formasyoninceleme alannda Haydarl-Doanl kyleri dolaylarnda yaylm sunar.Formasyonun kalnl jeolojik kesitlerden greceli olarak yaklak 50200 mdir(zgn, 2002). Karata formasyonunun ya ztrk ve ztrk (1989) tarafndanpliyosen olarak belirlenmitir.

Alvyon: uhut Ovasnn tmnde, genellikle az eimli vadi tabanlarnda dareritler halinde gzlenir. Boz-gri-alacal renklerde gzlenen alvyonlar,tutturulmam, gevek, iyapsz ve ok deiken karakterlidir. Keli ve az yuvarlaktaneler bir arada bulunur (zgn, 2002). uhut Ovasnda kil, silt ve kum boyutundamalzemeden oluan alvyon, dere yataklarnda ve uhut ay dolaylarnda kum veakldan oluur. akllar ise volkanik kkenli birimlerden, ist ve kiretalarndanolumaktadr. Alvyon kalnl en derin blgelerde yaklak 120 m kalnlndadr(zgl, 2000).

Yama molozu: Yama molozlar, genellikle dik morfolojiyi oluturan tek bir kayabiriminden beslendiklerinden tek bileenlidir. Tane boylar, ince kum, iri blok

27

arasnda deiir. Taneler ounlukla keli ve az yuvarlaktr. Boylanma vederecelenme grlmez, dzensiz ymldr (zgn, 2002). ounlukta yamaeiminin az olduu yama eteklerinde gzlenen, blok, akl, kum ve silt boyutundakimalzemeden olumutur. alma alannda maksimum kalnl 10 m civarndadr(zgl, 2000).

4.1.2. Allokton birimler

Allokton; jeolojide tektonik olaylara bal olarak tanm kayalar ifade etmektedir.alma alannn gneyinde yzeylenen birimler ztrk ve ztrk (1989) tarafndanlovas allokton gruplar olarak isimlendirilmitir. Allokton birimler de kkrtdagrubu ve sazak grubu olarak kendi iinde gruplanmtr. Kkrtda grubu triyas-paleosen ya aralnda dzenli bir dizilim gstermektedir. Bu birim zaman, kaya vestratigrafi ilikileri bakmndan drt formasyona ayrlmtr. Formasyonlar srasyla;afyonluk formasyonu, stla tepe formasyonu, kayrakda formasyonu ve genformasyonudur (zgl, 2000). Sazak grubu ise, kkrtda grubunun gneyinde,birbirinden bamsz bloklar ve tektonik dilimler halinde bulunurlar (zgl, 2000).Sazak grubu, ztrk ve ztrk (1989) tarafndan formasyonlara ayrlmtr. almaalannda bakrda formasyonu, koyuntepe formasyonu, ortatepe formasyonu yeralmaktadr.

Afyonluk formasyonu: Bademli Kynn kuzeyinde Klkaya Tepede, BademliKynn batsnda Kayrak danda yzeylenir (zgl, 2000). Bu formasyon alttakumlu kiretalar ile balar ve orta-kaln tabakal, bej-siyah-koyu mavi renkli, sttaraflar rt bantl kiretalarn ihtiva etmektedir. Kumlu kiretalar yaklak 1520 m kalnlndadr. Yanal ve dey ynde devamllk gstermeyen, sar-boz renklikumlu kireta ve kuvarsitlerin alt ve st dokunaklar tektonik olup, yaygnbreleme gsterir (zgl, 2000).

Stlatepe formasyonu: alma alannda Klkaya Tepe ve obankaya dolaylarndayzeylenmektedir. Bu formasyon, rtl kireta ile balar, ammonitli kireta,

28

manganez ve demir ieren radyolaritlerle devam ederek trbiditik kireta-rtlkiretalar ile biter. Bu birimin kalnl yaklak 100 mdir (zgl, 2000).

Kayrakda formasyonu: obankaya Ky ve Klkaya Tepe civarnda dar birksmda yzeylenmektedir. Formasyonda ince-orta tabakal, bej-pembe-bordo renklirtl kireta ile kaln tabakal trbiditik kireta yer almaktadr. Formasyonierisinde yer alan kireta tabakalanmalar kvrmlanmadan dolay deiken olup,dzensiz yapdadr (zgn, 2000). Kayrakda formasyonu, gen formasyonutarafndan uyumlu bir ekilde rtlmektedir.

Gen formasyonu: ay (Gen) ve Bademli Ky civarnda yzeylenmektedir.Formasyon ismini Gen dolaylarnda geni yaylm gsterdii iin almtr (zgn,2002). Gen formasyonu, deiik boyutlarda kireta ve bazik olistolitler ieren,bordo-yeil renkli, volkanik ara katkl kumtalar, trbiditik karakterli kumtalar,bazalt-diyabaz-radyolarit gibi kayalar ile kuvars, ojit, amfibol, feldispat, glokoni,hematit gibi minerallerden oluur (zgl, 2000).

Bakrda formasyonu: Formasyon en geni olarak Bakrda evresinde grldiin bu ismi almtr. Bakrda Formasyonu; Beygirkayas Tepe, Sartepe, AllTepe, Tavanl Tepe, Kocagney Tepe, amlkuz Tepe, Kuz Tepe, Kabak Tepe,Kale Tepe, Ortadirsek Tepe, Pirenliarka Tepe civarnda da yzeylenmektedir.Formasyon 3001000 m arasnda deiken kalnla sahiptir (zgn, 2002).Bakrda formasyonu, orta-kaln tabakal, bej-beyaz-gri renkli, ounlukla masifkiretalarndan meydana gelmitir. Bu kiretalar ofiyolitler ile gen formasyonuiinde ve zerinde cm2 km2 arasnda deien boyutlarda ve yzer konumda grlr(zgl, 2000). Formasyonun alt dokana tektonik olup, st miyosen-pliyosen yaluhut grubu kayalar tarafndan diskordansla rtldr (zgn, 2002). Bakrdaformasyonunun ya, ztrk ve ztrk (1989) tarafndan orta-st triyas olarakbelirlenmitir.

Koyuntepe formasyonu: alma alannn gneyinde Kulak Ky civarndayzeylenmektedir. Formasyon altta ince-orta tabakal, gri-bej renkli rt bantl

29

kireta ile balar ve ste doru kaln tabakal, koyu gri-pembe renkli, kalsit damarl,sert, belirgin eklemli, dzensiz krlmal kiretana geer (zgl, 2000). Formasyon,yzeylendii btn yerlerde st miyosen-pliyosen yal uhut grubu kayalartarafndan uyumsuz olarak rtldr (ztrk ve ztrk, 1989). Koyuntepeformasyonun ya, ztrk ve ztrk (1989) tarafndan st triyas- alt jura olarakbelirlenmitir.

Ortatepe formasyonu: alma alannn gneyinde Ortatepe dolaylarnda 2 km2likalanda yzeylenmektedir. Formasyon orta-kaln tabakal, bej-beyaz renkli,dayanml, rt bantl kireta ile balar ve ste doru ince-orta tabakal, bej-pemberenkli, rt bantl, sert kiretalar devam eder. Ortatepe formasyonu alt dokanakoyunlu formasyonu ile uyumlu, stte uhut grubu tarafndan uyumsuz olarakrtldr. Formasyon yaklak 150 m kalnlndadr (zgl, 2000). Ortatepeformasyonunun ya, ztrk ve ztrk (1989) tarafndan st jura-kretase olarakbelirlenmitir.

4.2. Yapsal Jeoloji

alma alannda kuzeybat-gneydou dorultulu, skma kuvvetleri etkisindekalan kaya birimlerinde byk boyutlu kvrmlar ve sistemli eklem takmlargelimitir (zgl, 2000).Glenbay vd. (1971), alma alannda jura-kretase yandaki mesozoyik yalkayalarn gneyde geni bir alan kaplayan yar kristalize kalkerlerden ibaretolduunu ve paleozoyik yal kalkerler zerine diskordan olarak geldiinibelirtmilerdir. Mesozoyik olarak alma alannda birok antiklinal ve senklinalyaplar meydana gelmitir. Balkhisar deresinin gneyinde falez eklinde birantiklinal yap faylanmtr. uhut Ovasnn kuzey ve dousunda grlen tersiyerkalkerler mevcuttur. Bu kalkerler glsel olup ince tabakaldr. ok iddetli volkanikfaaliyetler srasnda, glsel tortullar yer yer kristalize olmu ve yatay yaplarbozulmutur. Eimler genellikle dk olup, 45ye kadar eimler grlebilmektedir.

Glenbay vd. (1971) uhut Ovasnn kuzey-gney ynl jeolojik en kesitini ekil4.2.deki gibi gstermilerdir.

30

ekil 4.2. uhut Ovasnn jeolojik en kesiti (Glenbay vd., 1971den deitirilerek alnmtr)

30

31

4.2.1. Faylar ve kvrmlar

uhut Ovas tektonik kmeler sonucunda olumutur. alma alanndagzlemlenen en nemli fay Balkhisar bindirmesidir. obankaya Ky kuzeyindedahil olan bu bindirme, obankaya Ky ile Kocaal Tepe arasnda uhut Ovasalvyonu ile rtlmektedir. Kocaal Tepenin gneyinden bat ynnde devam edenbindirme hatt Delinnn Tepe, Kargedii Tepe ve Klimatan Tepenin gneyindenalma alann terkeder. Dou-bat dorultusunda olan bindirme, ounlukta stmiyosen-pliyosen yal uhut grubu kayalar altnda kaybolmaktadr (zgl, 2000).

Ayrca, Yalnkaya vd. (1986) yaptklar almalarnda uhut Ovasnn gneyindeBademli ky evresinde yer alan Domuzda ve Glbahar tektonik birlikleri triyasyal karbonatl birimler iermekte olduunu belirtmilerdir. alma alannda,pliyosen ncesi kayalarda ok sayda normal ve dorultulu atml faylar olmaklabirlikte bu faylarn dorultular deikendir (zgl, 2000).

alma alan, Alp tektoniinin etkisi altnda kalmtr. Paleozoyik yal killi ist,klorit ist ve kalkistler hersiniyen ve alpin orojeneze maruz kaldklar iin okkvrmldr. Bunun yannda, Balkhisar vadisinin gneyinde bulunan mesozoyikkalkerlerin genel durular kuzeydou-gneybat ynnde olup bu ksmlar azkvrml ve birka ynde krk sistemleri iermektedir (Glenbay vd., 1971).

alma alanndaki kuzeybat-gneydou dorultulu sktrma kuvvetleri etkisindegelien kvrm eksenleri, dorultu atml ve ters faylarla kesilmitir. uhut grubundabulunan karata formasyonunu oluturan kireta tabakalar Yarl Kynngneyinde bir antiklinal, kuzeydousunda ise bir senklinal yap oluturmutur(zgl, 2000).

alma alannn jeolojisini gsteren harita ekil 4.3.de verilmitir.

32ekil 4.3. alma alannn jeolojisini gsteren harita (MTA 1963dan, uyarlanmtr)

Qy; Holosen, Yeni Alvyon

Pcr; Paleozoyik, Metamorfik

; Volkanik tf, Aglomera, Bre

jkr; Jura-Kretase,

ef; Eosen, Fli

alma alann gsteren snr

n; Neojen, Karasal, Ayrlmam

Mof; Mesozoyik(Ofiolitli seri, Ekseriya Radyolorit)

Pcr

jkr

ef jkr

Pcr

Qy

n

n

Mof

Pcr

jkr

jkr

Pcr

n

Qy

32

33

4.3. Hidroloji

alma alannn hidrolojisi incelenirken, blgeye yakn olan gzlem istasyonlarnnverilerinden yararlanlmtr. Bu istasyonlar; Afyonkarahisar DM, uhut DM ileSelevir Baraj giriindeki A.G..dir.

4.3.1. Ya

alma alannn ierisinde uhut DM, yaknnda ise Afyonkarahisar DMyeralmaktadr. uhut DMnin deniz seviyesinden ykseklii 1130 m,Afyonkarahisar DMnin ise 1034 mdir. Bu iki istasyona ait ya deerlerininyllara gre aylk deiimleri EK-1 ve EK-2de, Afyonkarahisar DMnin yllara greya deiimleri ekil 4.4.de , uhut DMnin yllara gre ya deiimleri ekil4.5.de, ayrca her iki istasyona ait ortalama yllk ya deiimleri izelge 4.1.deverilmitir.

uhut DMde dzenli olarak 36 yl ya, 33 yl scaklk lmleri yaplmtr. Bulmlere gre ortalama ya 382,6 mmdir. En az ya Eyll aynda (12,3 mm), enok ya ise Aralk aynda (46,2 mm) llmtr. Afyonkaraisar DMnin 77 yllkya lmlerine gre yllk ortalama ya 433,9 mmdir. En az ya alan ayAustos ( 11,6 mm), en fazla ya ise Mays (55,3 mm) aynda llmtr.

34

ekil 4.4. Afyonkarahisar DM ya deiimleri (19292004)

ekil 4.5. uhut DM ya deiimleri (19642004)

0

100

200

300

400

500

600

1964 1967 1969 1971 1973 1975 1979 1981 1983 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1999 2001 2003

YA I

(mm

)

YILLAR

YILLIK ORT. YAI: 382,60 mm

0

100

200

300

400

500

600

700

1929 1934 1939 1944 1949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004

YAI

(mm

)

YILLAR

YILLIK ORT. YAI: 433,90 mm

35

izelge 4.1. Afyonkarahisar ve uhut DM ait gzlemlerin istatiksel analiziSTASYON AFYONKARAHSAR UHUTYKSEKLK 1034 m 1130 m

ENLEM 38 45' N 38 31' NBOYLAM 30 32' N 30 52' N

GZLEM TR Ort. Ya Ort.Scaklk(mm) (oC)Ort. Ya Ort.Scaklk

(mm) (oC)GZLEM SRES 1929-2005 1929-2005 1964-2004 1964-2004

OCAK 41.9 0.2 35.9 -0.1UBAT 40.0 1.6 34.5 1.3MART 45.5 5.1 39.2 5.1NSAN 46.5 10.3 43.5 9.9MAYIS 55.3 15.0 44.6 14.3

HAZRAN 37.5 18.9 30.8 18.6TEMMUZ 21.8 22.0 18.4 21.8AUSTOS 11.6 21.9 14.3 21.4EYLL 18.7 17.6 12.3 17.4EKM 33.1 12.2 28.6 11.9KASIM 34.3 6.8 34.4 6.0ARALIK 47.7 2.3 46.2 1.9

YILLIK TOPLAM 433.9 mm 11.2 oC 382.6 mm 10.8 oCAfyonkarahisar DM ile uhut DMnin aylk ortalama ya deiimleri ekil 4.6.ve ekil 4.7.de verilmitir.

41.90 40.00

45.50 46.5055.30

37.50

21.84

11.60

18.70

33.10 34.30

47.70

0

10

20

30

40

50

60

YAI

(mm)

OCAK MART MAYIS TEMMUZ EYLL KASIMAYLAR

ekil 4.6. Afyonkarahisar DM aylk ortalama ya deiimi

36

35.9 34.539.2

43.5 44.6

30.8

18.414.3 12.3

28.634.4

46.2

0.05.010.015.020.025.030.035.040.045.050.0

YAI

(mm)


ekil 4.7. uhut DM aylk ortalama ya deiimi

4.3.2. Buharlama

Buharlama bir hal deiimidir. Ya sularnn scaklk, rzgar vb. etkenlersonucunda hal deitirip gaz haline dnmesine buharlama denir. Buharlamanndorudan hesaplanabilmesi zordur. klim artlarnn, zemin yapsnn, bitki rtsgibi etkenlerin farkl zaman ve farkl noktalarda ok deiiklikler gstermesi,buharlama hesaplarn da zorlatrr. Buharlama miktar, eitli aletlerle llrveya ampirik formller kullanlarak hesaplanr. Don mevsimi boyunca buharlamalm aletleri kullanlamadndan bu mevsimdeki buharlama miktarlarnnbulunmasnda ampirik formller kullanlr. ok sayda ampirik forml bulunmasnaramen, en ok kullanlan ampirik metotlar, Penman, Thorntwait, Blaney-Criddle,formlleridir.

Buharlama rasatlar lkemizde sadece byk klima istasyonlarnda yaplmakta olup,glgede ve ak su yzeyinde olmak zere iki ekilde lm yaplmaktadr.Hidrometeorolojik ve hidrolojik adan ak su yzeyinde yaplan buharlamalmleri ok nemlidir. Ak su yzeyindeki buharlama miktar lmnde, burasad yapan istasyonlarn tmnde Class A-Pan tipi yuvarlak buharlama havuzlarkullanlmaktadr. Buharlama havuzlar, galvaniz sac veya paslanmaz elikten

37

yaplm, yuvarlak silindir biimindedir. aplar 112,9 cm veya 120,7 cm olup, 25,4cm derinlie sahiptirler (DM, 2010).

alma alannda uhut DM tarafndan 19642004 yllar arasnda llm yllkortalama scakl 10,8 Cdir. 21,8 C ile en scak ay Temmuz, -0,1 C ile en soukay Ocakdr. Afyonkarahisar DM tarafndan 19292005 yllar arasnda llmyllk ortalama scakl 11,2 Cdir. 0,2 C ile en souk ay Ocak, 22 C ile en scakay Temmuzdur (Bkz. izelge 4.1.).

Afyonkarahisar DMnin 1929-2005 yllar arasnda ve uhut DMnin 1964-2004yllar arasnda lm olduu aylk ortalama scaklk deiimleri ekil 4.8. ve ekil4.9. da verilmitir.

0.21.6

5.1

10.3

15

18.922 21.9

17.6

12.2

6.8

2.3

0

5

10

15

20

25

SICAK

LIK(C0)


ekil 4.8. Afyonkarahisar DM aylk ortalama scaklk deiimi

38

-0.1

1.35.1

9.9

14.318.6

21.8 21.417.4

11.9

6.01.9

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

SICAK

LIK(Co)


ekil 4.9. uhut DM aylk ortalama scaklk deiimiBu almada, alma alanna yakn olan Afyonkarahisar DM tarafndan 2004 yliin llm olan Aylk Ortalama Class A-Pan Buharlama deerlerindenfaydalanlmtr (EK3).

19702005 yllar arasnda Afyonkarahisar DM tarafndan llm olan Class A-Pan Ortalama Buharlama deerleri ekil 4.10. da verilmitir.

111.5

147.4

189.6

241.7224.7

162.9

94.2

30.2

0

50

100

150

200

250

BUHA

RLA

MA(m

m)


ekil 4.10.Afyonkarahisar DM Class A-Pan ortalama buharlama deerleri (mm)

39

ekil 4.11.de alma alannda yer alan uhut DM ile Afyonkarahisar DMninkonumlar grlmektedir.

ekil 4.11. uhut DM ve Afyonkarahisar DMnin konumlarn gsteren harita(Google Earth, 2010)

4.3.3. Yzeysel ak

Bu blmnde, alma alanndaki akarsu aklar dikkate alnmtr. almaalanndaki en nemli akarsu uhut aydr. Bu akarsu, alma alannn yukarkesimlerinde akrz Deresi, orta kesimlerinde uhut ay ve aa ksmlarndaKali ay olarak adlandrlr (Glenbay vd., 1971).

K

GB D

38 45 K, 30 32 D

38 32 K, 30 33 D

26 km

40

alma alannda sadece yal dnemlerde ak gsteren birok dere mevcuttur.Btn dereler uhut ay ile birlemektedir. uhut ay zerinde alma alannndousunda Selevir Baraj ina edilmitir. Bu baraj giriinde 1966 ylndan itibarenakm rasad yapan bir A.G.. bulunmaktadr.

uhut aynn drenaj alan 672 km2 olup, 2004 yl iin Selevir Baraj giriinde DStarafndan A.G..de llm olan toplam akarsu akm 40,08x106 m3 dr (EK4).Modelleme iin ngrlen 2004 ylnn mays aynda akarsuyun akm deeri3,53x106 m3 olarak llmtr (izelge 4.2.).

izelge 4.2. Selevir Baraj giriindeki DS A.G.. ye ait veriler

stasyon Ad: Selevir Baraj Giristasyon No: 11013stasyon Kotu: 1110 mToplam Rasat Yl: 42Drenaj Alan (km2): 672 km2

Mays 2004 Yl in llm Akarsu Akm (hm3): 3.53 hm3Toplam Rasat Yl Sresince Hesaplanan Yllk Ort.Akarsu Akm (hm3) (Mays ay iin): 5.56 hm

3

41

4.4. alma Alanndaki Su Kaynaklar

4.4.1. Akarsular

alma alan, 672 km2lik drenaj alanna sahiptir. alma alannda yzey sular,havzann gney dousuna doru ilerleyerek Selevir Baraj Glne dklmektedir.alma alan ierisinde yer alan dereler; uhut ay, Balar Dere, Sinir Dere,Balkhisar Dere, Snn Dere, Ellez Dere, Dadak Dere, Baarap Dere, AkyuvaDeresidir.

uhut ay: alma alannn en nemli akarsuyudur. Akarsu, yukar kesimlerdeakrz Deresi, orta kesimlerde uhut ay, aa ksmlarda Kali ay olarakisimlendirilmektedir. uhut ay, alma alannn kuzeyinde dar ve dik bir vadiiinde akarak akrz Ky civarnda ovaya dahil olmutur (Glenbay vd., 1971).Ovada, uhut lesinin iinden geen ay, Halla Kynn yaknndan getiktensonra obankaya Kynn yaklak 2 km dousundan uhut Ovasn terkeder(zgl, 2000).

uhut aynn sular Eber Gln beslerken, 1960 ylnda DS tarafndan ayzerinde sulama amal olarak Selevir Baraj inaat balam ve 1964 ylnda inaattamamlanmtr. Selevir Baraj giriinde 1966 ylndan itibaren DSye ait bir adetA.G.. bulunmaktadr. 19662004 yllar arasnda Selevir Baraj giriinde bulunanA.G.. tarafndan llen akm deerleri EK4 de verilmitir. EK4 de grldgibi 19662004 yllar ortalama aylk akm deerlerine bakldnda uhut ayndasrekli bir akm olduu grlmektedir. Bu da akiferin uhut ayn beslediinigstermektedir. uhut aynn Selevir Baraj giriindeki A.G.. tarafndan llenaylk ortalama akm deiimleri ekil 4.12de grlmektedir.

42

0.42

1.49

4.74

8.407.60

11.6212.72

5.91

1.39

0.27 0.22 0.16

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

AKIM(hm

3)

Ekim Aralk ubat Nisan Haziran AustosAYLAR

ekil 4.12. Selevir Baraj girii A.G.. aylk ortalama akm deiimleri (19662004)

Balar Deresi: alma alannda Azkara Kynden geerek kuzeybat-gneydouynnde akar. Yal dnemlerde ak gsteren dere zerinde Azkara Gleti inaedilmitir.

Sinir Deresi: Yal dnemlerde ak gsteren dere, Sinirky ve Ortapnar Kyierisinden geerek uhut le merkezinin kuzeybatsnda uhut ay ilebirlemektedir. Bu dere zerinde Ortapnar Gletinin inaat devam etmektedir.

Balkhisar Deresi: Balkhisar vadisinde geni bir birikinti konisi oluturan dere,Kayabelen Beldesinin dousunda Ellez Deresi ile birleir. Yal mevsimlerde akgsteren dere takna sebebiyet verebilmektedir.

Snn Deresi: Yal mevsimlerde ak gsteren dere, Mahmut Kyn kuzeyindebulunur. Baren Kyn batsnda balayan dere, Tekke, Kavakl, Aydn veMahmut Ky getikten sonra Halla Ky civarnda uhut ay ile birlemektedir.

43

Ellez Deresi: lyasl Ky ve Kayabelen Beldesinden geen dere, Halla Kygneydousunda uhut ay ile birlemektedir. Bu dere zerinde Kayabelen Gletiina edildii iin mansabnda yal mevsimlerde ak grlmemektedir.

Dadak Deresi: Yal mevsimlerde ak gsteren dere, Dadak Kynden geerekuhut ay ile birleir.

Baarap Deresi: Koyata Ky iinden geerek uhut ay ile birleen dere,yal mevsimlerde ak gstermektedir.

Akyuva Deresi: Yal mevsimlerde ak gsteren dere, Akyuva Ky iindengemektedir. Dere zerinde KHGM tarafndan sulama amal bir glet inaedilmitir.

4.4.2. Pnarlar

alma alannda, debileri 2 l/snnin altnda olan az sayda pnar mevcuttur. Bupnarlar formasyon kontaklarndan, formasyonlarn krk ve atlaklarndankmaktadrlar. Blgedeki pnarlar yaz aylarnda tamamen kurumaktadr (Glenbayvd., 1971).

4.4.3. Baraj ve gletler

alma alannda DS tarafndan yaplm baraj ve gletler bulunmaktadr. Bunlar;uhut ay zerinde bulunan Selevir Baraj ile Azkara ve Kayabelen Gletleridir.

Selevir Baraj: Baraj, uhut lesine 12 km uzaklktaki uhut ay zerinde inaedilmitir. 1960 ylnda inaatna balanan baraj 1964 ylnda tamamlanarak hizmetealmtr. Gvde dolgu tipi, toprak dolgu baraj olan Selevir Baraj, sulama ve taknkoruma amal ina edilmitir. Gvde hacmi 650.000 m3, talvegden ykseklii 31,40m, normal su seviyesinde gl hacmi 60,72x106 m3 olan barajn sulama alan 9.192hadr (DS, 2010).

44

Azkara Gleti: Glet, uhut lesi Azkara Kynn Balar Deresi zerinde inaedilmitir. 2005 ylnda yapmna balanan glet, 2006 ylnda inaat tamamlanarakhizmete almtr. Gvde dolgu tipi, toprak dolgu olan glet sulama amal inaedilmitir. Talvegden ykseklii 32,30 m, normal su seviyesinde gl hacmi 1,11x106m3 olan gletin sulama alan 245 hadr (DS, 2010).

Kayabelen Gleti: Glet, uhut lesi Kayabelen Beldesinde Ellez Deresi zerindeina edilmitir. 1986 ylnda yapmna balanan glet, 1992 tarihinde tamamlanarakhizmete almtr. Gvde dolgu tipi, toprak dolgu olan glet sulama amal inaedilmitir. Talvegden ykseklii 19,90 m, normal su seviyesinde gl hacmi 1,90x106m3 olan gletin sulama alan 360 hadr (DS, 2010).

Ayrca, alma alannda yer alan Ortapnar Kynde inaatna 2007 ylndabalanan Ortapnar Gletinin yapm devam etmektedir. Sulama amal olarakyapm devam eden glet ile 312 ha tarm arazisi sulanacaktr. uhut AkyuvaKynde KHGM tarafndan yaplan Akyuva Gletinin, sulama inaat DStarafndan yaplacak olup nmzdeki yllarda hizmete alacaktr.

alma alannn hidrojeolojisini gsteren harita ekil 4.13. de grlmektedir.

45

ekil 4.13. alma alannn hidrojeolojik haritas (Google Earth, 2010)

45

Balar Deresi

Azkara Gleti

Ellez Deresi

Kayabelen Gleti

uhut ay

akrz Deresi

Sinir DeresiSnn Deresi Selevir Baraj

Akyuva Deresi

Baarap Deresi

Dadak Deresi

Balkhisar Deresi

46

4.4.4. Kuyular

S Kuyular: alma alannda, yeraltsuyunun yzeye yakn olan ksmnda sulamave kullan

Afyonkarahisar Şuhut Ovası’nın yeraltısuyu modellemesi.pdf

Documents