แนวทางการจัดการแผนเศรษฐกิจ เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืนของชุมชน...

รายงานผลการศกษารายวชาปญหาพเศษ

แนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพอการพฒนาอยางย งยนของชมชน

กรณศกษา ต าบลวงตะกอ อ าเภอหลงสวน จงหวดชมพร

โดย

นางสาวกนตกมล มณโชต นางสาวเบญจรตน มนตประสทธ นางสาววรรณมาศ อศวด ารงชย นางสาววมลณฐ ศรพชย

รายงานผลการศกษานเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร บรหารธรกจบณฑต สาขาวชาการบญชบรหาร

คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปการศกษา 2555

แนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพอการพฒนาอยางย งยนของชมชน กรณศกษา ต าบลวงตะกอ อ าเภอหลงสวน จงหวดชมพร

โดย

นางสาวกนตกมล มณโชต นางสาวเบญจรตน มนตประสทธ นางสาววรรณมาศ อศวด ารงชย นางสาววมลณฐ ศรพชย

รายงานผลการศกษานเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร บรหารธรกจบณฑต สาขาวชาการบญชบรหาร

คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปการศกษา 2555

(1)

คานา

รายงานฉบบน� เปนสวนหน� งของวชาปญหาพเศษ มวตถประสงคเพ�อศกษาถงการนาหลกการเศรษฐกจพอเพยง หลกการพ�งพงตนเองมาประยกตใชในการบรหารจดการตนทนจากวกฤตการณความไมม�นคงทางอาหร โดยมกรณศกษา ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร การศกษาคร� งน� มงศกษาถงแนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพ�อการพฒนาอยางย �งยนของชมชน ปจจยแหงความสาเรจ และผลท�ไดรบจากความสาเรจ คณะผจดทาไดจดรายงานฉบบน� ข� น เน�องจากเปนประเดนท�นาสนใจเปนอยางย�งและสามารถนาไปประยกตใชในการดาเนนชวตประจาวนไดอกดวย คณะผจดทาหวงวารายงานฉบบน�จะเปนประโยชนตอผอาน ผท�สนใจ หรอผท�ตองการตวอยางในการทางานไมมากกนอย หากมขอผดพลาดประการใด กขออภยไว ณ ท�น�ดวย คณะผจดทา 26 มนาคม 2556

(2)

บทคดยอ

กนตกมล มณโชต และคณะ 2555: แนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพ�อการพฒนาอยางย �งยนของชมชน กรณศกษา: ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ปรญญาบรหารธรกจบณฑต สาขาวชาการบญชบรหาร อาจารยท�ปรกษาปญหาพเศษ: ผชวยศาสตราจารยพชนจ เนาวพนธ, บ.ธ.ม.187 หนา

การศกษาเร� องแนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพ�อการพฒนาอยางย �งยนของชมชน กรณศกษา ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร มวตถประสงคเพ�อศกษาปรชญาและหลกเศรษฐกจพอเพยง ตลอดจนการนามาประยกตใชในการบรหารจดการภายในชมชนจนสามารถลดรายจาย เพ�มรายได ตลอดจนการนาไปพฒนาอยางตอเน�องเพ�อนาชมชนไปสการพฒนาอยางย �งยน วธการศกษา คอ ศกษาขอมลปฐมภมเก�ยวกบขอมลท�วไปของชมชนวงตะกอ ปญหาอปสรรคและความลมสลายท�เกดข�นกบชมชน หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หลกการพ�งพงตนเองท�ผนาชมชนนามายดถอและปฏบต แนวทางการดาเนนกจกรรมโครงการเพ�อการพฒนาท�ย �งยนของชมชน โดยการสมภาษณในเชงลกกบผนาชมชนคอกานนประวทย ภมระว และชาวบานตาบลวงตะกอ นอกจากน� ยงเนนย �าและใหความสาคญกบการศกษาขอมลทตยภมเก�ยวกบสถานการณความไมม�นคงทางอาหาร หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หลกการบรหารจดการตนทน รวมท�งองคความรอ�นๆท�มสวนเก�ยวของกบหวขอท�ศกษา โดยทาการศกษาคนควาจากหนงสอ ฐานขอมลออนไลน งานวจย และบทความตางๆ โดยมการประชมรวมกนระหวางผจดทาเพ�อจดลาดบในการศกษาอยางเปนข�นตอน เม�อจดเกบรวบรวมขอมลไดอยางครบถวน เพยงพอแลว กไดนาขอมลมาวเคราะหเพ�อสามารถตอบวตถประสงคในการศกษา เพ�อสรปผลและเสนอแนะแนวทางเพ�มเตมในการดาเนนงาน ผลการศกษาพบวา แนวคดเศรษฐกจพอเพยง หลกการพ�งพาตนเองท�อยบนพ�นฐานของหลกศาสนา การนามาประยกตใชในการบรหารดวยการสรางความศรทธาใหแกชาวบานในชมชน การใหความร และการพฒนาอยางตอเน�องคอยเปนคอยไป โดยปจจยท�สาคญท�สด คอ ภาวะผนา ( การทาใหด อยใหเหน ) ตามแนวคดในการพ� งพงตนเอง สงผลใหสามารถลดรายจายและเพ�มรายไดใหกบชาวบานในชมชน ทาใหชวตความเปนอยของคนในชมชนดข�น ชมชนเกดการพฒนาควบคไปกบการฟ� นฟและอนรกษทรพยากรธรรมชาต ซ� งเปนปจจยหลกท�ทาใหชมชนเกดการพฒนาตอเน�องไปไดอยางย �งยน

(3)

กตตกรรมประกาศ

การศกษาคนควาปญหาพเศษเร�อง แนวทางการจดการแผนเศรษฐกจ เพ�อการพฒนาอยางย �งยนของชมชน กรณศกษา ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ฉบบน� สาเรจลลวงไปดวยด เพราะผมพระคณท�ไดกรณาใหแนวคดคาแนะนา และการใหความชวยเหลอเปนอยางด คณะผศกษาคนควาจงขอกลาวขอบคณทกทานดงน� ขอกราบขอบพระคณ คณประวทย ภมระว กานนตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร รวมถงชาวบานตาบลวงตะกอทกทานท�คอยชวยเหลอ อานวยความสะดวกใหความอนเคราะห ใหความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมลเปนอยางด ขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารยพชนจ เนาวพนธ อาจารยท�ปรกษาวชาปญหาพเศษเปนอยางย�งสาหรบการช� แนะ ตรวจสอบ กล�นกรอง แกไขและประสานองคความร เพ�อใหปญหาพเศษฉบบน�สาเรจลลวงอยางสมบรณ สดทายน� คณคาและคณประโยชนของการศกษาคนควาปญหาพเศษคร� งน� คณะผศกษาคนควาขอมอบความดอนเกดจากการศกษาคนควาน� แด บดา มารดา ท�สรางชวตและใหแนวทางในการดารงชวตอนทรงคณคาย�งแกคณะผศกษาคนควา คณาจารยผประสทธ ประสาทวทยาการ และทกทานท�ไดมสวนเก�ยวขอในการศกษาคนควาคร� งน�

คณะผจดทา มนาคม 2556

(4)

สารบญ

หนา คานา (1) บทคดยอ (2) กตตกรรมประกาศ (3) สารบญ (4) สารบญตาราง (10) สารบญภาพ (11) สารบญแผนภม (13) บทท 1 บทนา ท'มาและความสาคญของปญหา 1 วตถประสงคของการศกษา 3 ขอบเขตของการศกษา 3 วธการศกษาและคนควา 3 ประโยชนท'คาดวาจะไดรบ 4 นยามศพท 4 บทท 2 การทบทวนวรรณกรรมและสารสนเทศท�เก�ยวของ ความหมายของความม'นคงทางอาหาร 7 ความสาคญของความม'นคงทางอาหาร 11 สถานการณความไมม'นคงทางอาหาร 12 สถานการณดานฐานทรพยากร 13 เปล�ยนแปลงพ�นท�ทาการเกษตรและการใชประโยชนท�ดน 13 การเปล�ยนแปลงพ�นท�ทาการเกษตร 13 การถอครองท�ดน มความกระจกตวมาก 15 การถอครองท�ดนภาคการเกษตร 16 สดสวนผลผลตพชอาหารและพชพลงงาน 17 ความเส�อมโทรมของฐานทรพยากรธรรมชาต 19 ความเส�อมโทรมของทรพยากรดน 19 การลดลงของพ�นท�ปาไม 19 ปญหาของทรพยากรน�า 20

(5)

สารบญ(ตอ) หนา สถานการณดานปจจยการผลต 20 พนธกรรมของพชและสตวในการผลตอาหาร 20 การพ�งพาปยและสารเคมการเกษตร 20 อาหารสตว 21 การนาเขาวตถดบอาหารสตว 21 การปนเป� อนวตถดบอาหารสตว 21 สถานการณดานแรงงานภาคเกษตร 22 ภาวะหน� สน 22 โครงสรางแรงงานภาคเกษตร 23 การวางแผนการผลตและตลาด 24 การเปล�ยนแปลงของภมอากาศโลกและผลกระทบตอการผลต

อาหาร 25

ผลกระทบจากการเปดเสรการคาและความตกลงระหวางประเทศ 25 นโยบายเก�ยวกบดานความม�นคงอาหารของประเทศ 25 การเขาถงอาหารของประชากร 26 สภาวะเศรษฐกจ 26 สภาวะขาดแคลนอาหารและโภชนาการ 27 สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในเมอง 27 สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในชนบท 29 สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในประมง 30 สาเหตความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทย 33 ปญหาความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทย 33 ผลกระทบอนเน�องมาจากความไมม�นคงทางอาหาร 37 สถานการณการเจบปวยอนเน�องมาจากอาหาร 37 การเจบปวยจากอาหารท�ปนเป� อนจลนทรย 37 การเจบปวยจากอาหารท�ปนเป� อนสารเคม 38 ผลกระทบอนเน'องมาจากความไมม'นคงทางอาหาร 39 การพฒนาอยางย 'งยน 39

(6)

สารบญ(ตอ) หนา ความหมาย 39 รปแบบของการพฒนาอยางย 'งยน 40 หลกการของการพฒนาอยางย 'งยน 41 ความเช'อมโยงของเหตปจจยของการพฒนาท'ย 'งยน 42 การพฒนาอยางย 'งยนตามแนวคดเชงพทธศาสตร 43 หนทางนาไปสการพฒนาท'ย 'งยนบนพ?นฐานเศรษฐกจพอเพยง

โดยมคนเปนศนยกลางการพฒนา 47

หลกเศรษฐกจพอเพยง 48 หลกแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง 48 ประเทศไทยกบเศรษฐกจพอเพยง 50 แนวพระราชดารในการดาเนนชวตแบบพอเพยง 51 ระดบของเศรษฐกจพอเพยง 51 แนวทางการประยกตใชหลกเศรษฐกจพอเพยง 53 แนวทางการประยกตใชทฤษฎใหม 54 ประโยชนของการนาทฤษฎใหมมาประยกตใช 57 หลกการพ'งตนเอง 58 แนวทางการประยกตใชการพ'งพาตนเองในระดบตางๆ ตามแนวคด

เศรษฐกจพอเพยง เพ'อการพฒนาอยางย 'งยน 60

แนวทางการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงในระดบตางๆ 60 การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบบคคล 60 การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบชมชน 60 การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบเกษตรกร 61 การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบนกธรกจ 61 การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบประเทศ 62 ปจจยบงช?ความย 'งยนของชมชน 62 ภาวะผนา ปจจยแหงความสาเรจของเศรษฐกจพอเพยง 72 งานวจยท'เก'ยวของ 75 กรอบแนวคดในการศกษา 85

(7)

สารบญ(ตอ) หนา บทท 3 ขอมลทวไปเกยวกบตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ประวตความเปนมา 87 การประกอบอาชพ 88 สภาพเศรษฐกจ 88 การคมนาคม สาธารณปโภค 89 อาณาเขตตาบล 89 การลมสลายของชมชน 89 ประวตกานนเควด 91 หลกคดและแนวทางในการดาเนนชวต 91 รายไดของกานน 92 แผนชวตชมชนคนวงตะกอ 93 คนหาตวตนคนวงตะกอ 93 กระบวนการจดทาแผนชวตชมชนพ'งตนเอง 93 การกาหนดแกนนาและผประสานงานแผนชวตชมชน 93 กาหนดใหมผประสานงานประจาหมบาน 93 หนาท'ของผประสานงานประจาหมบาน 94 การรวมตวของผประสานงานประจาหมบาน 94 การแลกเปล'ยนความเหนของแกนนาทกระดบ 96 การสรางความเขาใจระหวางผนาและชาวบานในชมชน 96 การจดเกบและรวบรวมขอมล 97 การวเคราะหขอมล 98 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและขอจากดตางๆ 100 จดแขงของตาบลวงตะกอ 100 โอกาสในการพฒนาของตาบลวงตะกอ 100 จดออนของตาบลวงตะกอ 101 ขอจากดของตาบลวงตะกอ ซ' งเปนปจจยภายนอก 102 การกาหนดวสยทศน 102 การกาหนดภารกจหลก ในการทางาน 102

(8)

สารบญ(ตอ) หนา การกาหนดยทธศาสตรการพฒนา 103 ยทธศาสตรการสรางความเช'อม'น 103 ยทธศาสตรการฟ? นฟความสมพนธ 104 ยทธศาสตรการพฒนาระบบการจดการ 104 ยทธศาสตรสงเสรมกระบวนการเรยนร 105 การกาหนดแผนงาน และกจกรรมโครงการ 105 ความสาเรจของแผนชวตชมชน 112 เคร'องตดหญาเดนตาม 112 การบรหารจดการน?า 113 การเล?ยงหมหลม 114 การเพาะเหด 116 การปลกปาลม โดยไมใชสารเคม 117 รานคาชมชน 117 การเล?ยงผ?ง 118 โรงผลตน?าด'มวงตะกอ 120 ป? มน?ามนชมชน 120 การผลตปยชวภาพท'อาศยวตถดบจากธรรมชาต 121 โครงการธนาคารตนไมและการสรางปาชมชน 122 สรางท'อยอาศย 124 การออกเอกสารสทธH ท'ดน 125 การปลกขาวกนเอง 125 บทท 4 ผลของการศกษา หลกปรชญาท'ใชยดถอในการดาเนนการ 127 ยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 127 ยดถอและเช�อม�นในตนทนภมปญญาของบรรพบรษ 127 ยดม�นในหลกการพ�งพาตนเอง 128 การใหคากบความสมพนธของคนมากกวาผลกาไร 128 ปจจยท'ทาใหเกดความม'นคงในครวเรอนหรอชมชน 129

(9)

สารบญ(ตอ) หนา มผนาท�ด 129 มตนทนทางปญญา 131 การรวมแรงรวมใจของคนในชมชน 131 การพฒนาตามลาดบข�นอยางคอยเปนคอยไป 131 การไดรบการสนบสนนจากหนวยงานของรฐ 132 ความเขมแขงของพลงคนรนใหม 132 การบรหารงานแบบพ'งพาตนเองของชมชน 132 การวางแผน 133 กาหนดแกนนาและผประสานงานแผนชวตชมชน 133 สรางความเขาใจระหวางผนาและชาวบาน 134 การจดเกบและรวบรวมขอมล 134 การวเคราะหขอมล 134 การเรยนรทรพยากรในทองถ�น 134 มการกาหนดวสยทศน ภารกจหลก ยทธศาสตรการพฒนา

แผนงานและกจกรรมโครงการ 135

ข�นตอนการปฏบต 135 การส�งการ 135 การสรางแรงจงใจ 135 การตรวจสอบ 136 การปรบปรงแกไขสวนท�มปญหา 139 บทท 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ บทสรป 141 องคประกอบของชมชนท'จะพฒนาไปสความย 'งยน 141 ขอเสนอแนะ 144 บรรณานกรม 146

ภาคผนวก

(10)

สารบญตาราง

หนา ตารางท'

2-1 จานวนแรงงานท�งประเทศ แรงงานภาคเกษตร แรงงานในการผลตขาวและสดสวนเปรยบเทยบของแรงงาน ป 2516-2549

23

2-2 แสดงพ�นท� จานวนประชากร ความหนาแนน และอตราการเพ�มประชากรรายปท�วราชอาณาจกร กรงเทพมหานครและเขตปรมณฑล ต�งแตป 2548-2549

28

2-3 ประมาณการสดสวนของคนในชมชนจาแนกตามฐานะทางเศรษฐกจและการเปล�ยนแปลง (ประมาณโดยตวแทนคนจน) ป 2500- 2510, ป 2534 และ ป 2544

29

2-4 สดสวนคนจนจาแนกตามภมภาค ป 2531-2541 29 2-5 แนวคดการพฒนาอยางย 'งยน 46 2-6 ตารางเปรยบเทยบปจจยบงช?ความย 'งยนของชมชน 75 3-1 ตารางแสดงรายไดตอปของชาววงตะกอ 99 3-2 ตารางแสดงรายจายตอป 100 3-3 ตารางแสดงหน? สนของชาววงตะกอ 100 3-4 การเปรยบเทยบขอมลคาใชจายและการกาหนดแผนงานเพ'อแกไขปญหา 109 3-5 รายไดตอปจากการขายน?าผ?งโพรงไทยของกลมชาวบานวงตะกอ 120 3-6 แสดงการเปรยบเทยบราคาปยชวภาพและปยเคมตอ 1 กระสอบ 122 4-1 แสดงปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดท�ลดลง 139

(11)

สารบญภาพ

หนา ภาพท'

2-1 องคประกอบความม'นคงทางอาหาร 10 2-2 แผนภมหวงโซอาหาร 12 2-3 เน�อท�ถอครองทาการเกษตร จาแนกตามการใชประโยชนท�ดน 14 2-4 ความเหล�อมล�าอนเน�องมาจากโอกาสในการเขาถงทรพยากร 15 2-5 จานวนผถอครองทาการเกษตร จาแนกตามขนาดเน?อท'ถอครองฯ 16 2-6 จานวนผถอครองทาการเกษตร จาแนกตามลกษณะการถอครองฯ 16 2-7 ความตองการใชและผลผลตมนสาปะหลง ป 2548-2552 18 2-8 ความตองการใชและผลผลตปาลมน�ามน ป 2548-2552 18 2-9 ปรมาณผลผลต ปรมาณการใช นาเขาวตถดบอาหารสตว ป 2552 21

2-10 เปรยบเทยบความยากจนตามสาขาการผลตภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร 23 2-11 เสนความยากจน สดสวนคนจน จานวนคนจน (เม�อวดจากรายจายเพ�อการ

บรโภค) ป 2531-2552 26

2-12 การเพ�มข�นของตนทนหรอคาใชจายของปจเจกบคคลในการไดมาซ� งอาหาร และสนคาบรการท�จาเปนพ�นฐานในการดารงชวต ป 2531- 2550

26

2-13 กราฟแสดงความหนาแนนของประชากรแยกเปนภาค ต�งแตป 2550-2552 28 2-14 ปรมาณการจบสตวน�าเคมใน-นอกนานน�าไทย ประมาณการ ต�งแต ป 2538-

2550 30

2-15 ดลการคาสนคาสตวน�าและผลตภณฑสตวน�า ต�งแตป 2532 – 2551 32 2-16 แสดงจานวนปาชายเลน 33 2-17 แสดงปรมาณการใชปย 34 2-18 แผนผงแสดงการพฒนาแบบย'งยน 40 2-19 แผนภาพลกษณะของการพฒนาท'ย 'งยน (Sustainable Development) ตาม

แนวคดของพระธรรมปฎก 44

2-20 แผนภาพลกษณะของการพฒนาอยางย 'งยน (Sustainable Development) ตามแนวคดของพระราชวรมน

44

2-21 แผนภาพแนวคดทางพระพทธศาสนาของการพฒนาท'ย 'งยนท'เนนคนเปนศนยกลางของการพฒนา

45

(12)

สารบญภาพ(ตอ) หนา

ภาพท' 2-22 แผนภาพแนวคดการพฒนาคนตามหลกไตรสกขาของพระราชวรมน 46 2-23 หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 3 หวง 2 เง'อนไข 49 2-24 ข?นตอนปฏบตสวถเศรษฐกจพอเพยง 50 2-25 ระดบของเศรษฐกจพอเพยง 52 2-26 การบรหารและจดแบงท'ดนแปลงเลกออกเปนสดสวน 57 2-27 การพฒนาท?ง 3 มตอยางสมดลตามกรอบการพฒนาท'ย 'งยนแหงสหประชาชาต

(แผนปฏบตการ 21) 63

3-1 แผนท'แสดงพ?นท'ของตาบลวงตะกอ 87 3-2 ตนกอ 88 3-3 สญลกษณตาบลวงตะกอ 94 3-4 โครงสรางกลไกการบรหาร ตาบลวงตะกอ 95 3-5 ศกยภาพตาบลวงตะกอ 107 3-6 เคร'องตดหญาเดนตาม 113 3-7 การบรหารจดการน?า 114 3-8 การเล?ยงหม 115 3-9 การเพาะเหด 116

3-10 สวนปาลม 117 3-11 การเล?ยงผ?ง 119 3-12 การรวมมอของชาวบาน 122 3-13 การผลตและการใชประโยชนปยอนทรย 122

3-14 การเพาะกลาไม 123 3-15 การทานา 126 4-1 แสดงปจจยท�ทาใหเกดความม�นคงในชมชนวงตะกอ 129 4-2 การบรหารคณภาพโดยใชเคร�องมอ Deming Cycle ของชมชนวงตะกอ 133 5-1 8 เปาหมายสวถแหงความพอเพยง 143

(13)

สารบญแผนภม หนา

แผนภมท' 4-1 แผนภมเปรยบเทยบรายรบรวมระหวางป 2552 และ 2553 138

1

บทท� 1

บทนา

ท�มาและความสาคญของปญหา

สบเน�องมาจากปญหาวกฤตอาหารของโลกในปจจบนท�มปรมาณผลผลตไมเพยงพอกบความตองการ ทาใหอาหารมราคาสงข)น ผคนจงตองอดอยากลมตายเปนจานวนมาก เพราะแตละประเทศมาเนนการผลตเพ�อสงออกมากวาการบรโภคภายในประเทศ แตถงอยางไรกตามนาจะเปนโอกาสท�ดของประเทศไทย เน�องจากเปนประเทศผผลตอาหารสงออกท�สาคญของโลก มปรมาณอาหารเพยงพอท)งการบรโภคภายในประเทศและสงออกไดพรอมๆกน อกท)งเรายงมพ)นท�นเวศอนอดมสมบรณดวยสตวเล)ยงท�เปนอาหารมากมายนานาชนด การกาหนดนโยบายพฒนาประเทศท�เปนระบบ จะทาใหประเทศไทยกลายเปนประเทศเกษตรกรรมท�มเอกภาพ เนนการเพ�มผลผลตดวยเทคโนโลยสมยใหม ทาใหเกดศกยภาพดานการเปนแหลงอาหารโลกเพ�อรองรบแนวโนมทางการเปล�ยนแปลงในอนาคต เพราะอาหารคอทรพยากรท�มความสาคญมากข)นทกๆวน นบวาเปนความโชคดของประเทศไทยท�เปนประเทศสงออกอาหารสทธท�สาคญของโลก จงไดรบผลกระทบจากวกฤตการณอาหารในปจจบนนอยมากเม�อเปรยบเทยบกบประเทศอ�นๆอกหลายๆประเทศ การบรโภคภายในประเทศจงไมตองเผชญกบภาวะขาดแคลนและยงไดรบอานสงสจากราคาสนคาภาคเกษตรท�สงข)นดวย

แตนกวชาการกไดมการเปดเผยวา สถานการณความม�นคงทางดานอาหารของประเทศไทย

พบวามขอบงช) ตางๆ ท�อาจจะนาไปสภาวะขาดแคลนอาหารไดในอนาคต เน�องจากท�ผานมา มการเพ�มข)นของจานวนประชากร และการใชพ)นท�เพ�อทาการเกษตรลดลง โดยแนวโนมการใชเน)อท�สวนใหญยงใชปลกพชท�ไมใชอาหาร ขณะท�ปจจบนยงมการขยายตวของชมชนเมองและอตสาหกรรมรกล)าพ)นท�เกษตรสงผลใหพ)นท�ปลกพชอาหารเหลอนอยลง รวมถงเกดการรกคบของโรงงานอตสาหกรรม ทาใหพ)นท� เพาะปลกมไมเพยงพอ อกท) งยงมปญหาการท�พ)นท�ปาไมถกทาลาย สงผลใหพ)นท�มการเปล�ยนแปลงทางกายภาพ รวมถงการเปล�ยนแปลงของสภาพอากาศอยางรวดเรว ทาใหเกดผลกระทบตอการผลตอาหาร เกดโรคพช ซ� งอาจสงผลใหเกดจดวกฤตเรวข)น หากไมเรงแกไขในวนน) อาจสงผลใหเกดการขาดแคลนดานอาหารไดในอนาคต

2

การพฒนาประเทศตลอด 40 กวาปท�ผานมา ไดเนนใหเกดการเตบโตทางดานเศรษฐกจโดย

สงเสรมการพฒนาดานอตสาหกรรม และการคาการบรการ ซ� งถกกาหนดมาจากนโยบายแหงรฐ ซ� งประชาชนไมมสวนในการกาหนดทศทาง สภาพทองถ�นของตนเอง จนกอใหเกดความเปล�ยนแปลงตอวถการผลต วถชวตของประชาชนเปนอยางมาก จากท�เคยทาสวนผลไมในลกษณะสวนสมรม กหนมาปลกพชเชงเด�ยวและใชปยเคมในการเพาะปลกกนมากข)น โดยไดรบการสนบสนนดานสนเช�อจากธนาคารของรฐเพ�อการปลกพชเชงเด�ยว ทาใหชาวบานมหน) สน คาใชจายในชวตประจาวนและคาใชจายประเภทฟมเฟอยเพ�มมากข)น อกท)งในปจจบนชาวบานนยมหนไปซ)อผกจากตลาดมากกวาท�จะปลกเอง และหนไปซ)อกบขาวสาเรจรปแทนการปรงอาหารกนเอง

จะเหนไดวาขอบงช) ปญหารปแบบการดาเนนชวตของคนในชมชนไดเปล�ยนแปลงไปจากในอดต จงไดนาเอาแผนชวตชมชนมาเปนเคร�องมอซ� งจะนาไปสการพฒนาชมชนในหลายๆรปแบบ ท) งดานวถชวต ธรกจชมชน สวสดการชมชน และภมปญญาทองถ�น ไดแก โครงการผลตปยหมกชวภาพ รานคาและป=มน) ามนชมชน ผกสวนครว และของใชในครวเรอน ซ� งแผนชวตชมชนสามารถนาไปบรณาการ ความร หลกการตางๆใหเขากบสภาพปญหาท�แทจรงในชมชน รจกตวตนของตนเอง รสภาพภายนอกท�จะมผลตอการพฒนา นาไปสการจดทาแผนโดยชมชนเปนแกนหลก

ดงน) นจงเปนท�มาของการใหความสนใจท�จะศกษาถงประเดนท� เก�ยวกบการบรหารจดการตนทนไมวาจะเปน การเขาใจความหมายของตนทน ประเภทของตนทน แนวคดเก�ยวกบตนทน วธการบรหารจดการตนทน เปนตน เน�องจากการบรหารจดการตนทนน)นมความสาคญมากในการดารงชวต ซ�งคนในชมชน ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพรน)นไดนาการบรหารจดการตนทนกบแผนชวตชมชนมาใช สงผลใหคนในชมชนน)นมคณภาพชวตท�ดมากข)น มหน) สนนอยลงและใชชวตอยแบบพอเพยงมากข)น หากเราสามารถนาเอาแนวคดการบรหารจดการตนทนของแผนชวตชมชน ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพรมาประยกตใชในชวตประจาวนได กจะสงผลใหประชาชนมความเปนอยอยางพอเพยงบนพ)นฐานของการพฒนาท�ย �งยน

3

วตถประสงคของการศกษา

1. เพ�อศกษาข)นตอนและวธการการบรหารจดการตนทนจากแผนชวตชมชนพ�งตนเอง ตาบล

วงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร

2. เพ�อศกษาหลกการและความรตางๆจากแผนชวตชมชนพ�งตนเอง ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ท�จะสามารถนามาประยกตใชกบสภาพปญหาขอเทจจรงของคนในชมชน

ขอบเขตของการศกษา

ขอบเขตของเน)อหาจะทาการศกษาการจดการบรหารตนทนจากแผนชวตชมชนพ� งตนเอง ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร โดยประเดนท�คณะผศกษาใหความสนใจมท) งหมด 4 ประเดนหลก ไดแก โครงการผลตปยหมกชวภาพ รานคาและป) มน)ามนชมชน ผกสวนครว และของใชในครวเรอน

วธการศกษาและคนควา

1. ขอมลปฐมภม สมภาษณกบผนาชมชนและคนในชมชน ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน

จงหวดชมพร 2. ขอมลทตยภม ไดแก งานวจย วทยานพนธ งานนพนธ คนควาอสระ วารสาร บทความ และ

หนงสออ�นๆท�เก�ยวของ

4

ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ

1. เพ�อใหผศกษาหรอผท�สนใจเขาใจข)นตอนและวธการการบรหารจดการตนทนจากแผนชวต

ชมชนพ�งตนเอง ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร

2. เพ�อใหผศกษาหรอผท�สนใจสามารถนาหลกการและความรท�ไดจากแผนชวตชมชนพ�งตนเอง ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร มาเปนแนวทางในพฒนาและประยกตใชในชวตประจาวน

3. เพ�อใหผศกษาหรอผท�สนใจสามารถนาขอมลท�ไดไปประกอบการตดสนใจและวางแผน

เก�ยวกบการบรหารจดการตนทนจากแผนชวตชมชนพ�งตนเอง ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร

นยามศพท

การจดการ หมายถง กระบวนการนาทรพยากรการบรหารมาใชใหบรรลวตถประสงคตามข)นตอนการบรหาร คอ การวางแผน การจดการองคการ การช)นา และการควบคม

การบรหาร หมายถง การท�บคคลต)งแต 2 คน ข)นไป รวมมอกนทางานใหบรรลวตถประสงครวมกน อยางเปนกระบวนการและมระบบภายใตทรพยากรท�มอย โดยใชเทคนควธการตางๆ

การบรหารตนทน หมายถง การบรณาการศาสตรหลายดานท�เก�ยวของกบตนทน เพ�อใหไดประโยชนสงสด โดยใชงบประมาณท�มอยอยางจากดใหคมคา

5

การพ�งตนเอง หมายถง ความสามารถในการดารงตนอยไดอยางอสระ ม�นคง สมบรณ ซ� งการพ�งพาตนเองไดน)น มท) งระดบบคคล และชมชน การพ�งตนเองตองสามารถผนเปล�ยนไปตามกาลเวลาไดเพ�อใหเกดความเหมาะสม สอดคลอง และสมดล

การลดตนทน หมายถง การพยายามลดคาใชจาย ท)งท�เปนคาใชจายท�ควรลด คาใชจายท�ยงไมจาเปนตองลด ไปจนถงคาใชจายท�ไมควรลดโดยเดดขาด โดยมเปาหมายท�ชดเจนและวดผลไดเรวท�สดในรปของตวเลขคาใชจายท�ลดลงทนททนใด

ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนท�จะตองมระบบคมกนในตวท�ดพอสมควรตอการมผลกระทบใดๆ อนเกดจากการเปล�ยนแปลงท)งภายนอกและภายใน ท)งน) ตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางย�ง ในการนาวชาการตางๆ มาใชในการวางแผนและการดาเนนการทกข)นตอน และในขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพ)นฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาท�ของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบใหมสานกในคณธรรม ความซ�อสตย และใหมความรอบรท�เหมาะสมดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และมความรอบคอบเพ�อใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรว และกวางขวางท) งดานวตถ สงคม ส�งแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

คณภาพชวต หมายถง การดารงชวตอยดวยการมสขภาวะท�สมบรณ และมความม�นคง ซ� ง

ครอบคลมถงดานตาง ๆ อนไดแก สขภาวะทางกาย สขภาวะทางอารมณ สขภาวะทางสงคม และสขภาวะทางจตวญญาณ

แผนชวตชมชน หมายถง เคร�องมอท�จะกอใหเกดกระบวนการเรยนรรวมกนอยางแทจรงในชมชน เปนเคร�องมอท�จะนาไปสการพฒนาชมชนในหลายๆ รปแบบ ท) งดานวถชวต สงคม วฒนธรรมประเพณ ธรกจชมชน สวสดการชมชน และภมปญญาทองถ�น

หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หมายถง ปรชญาท�ช) แนะแนวทางการดารงอยและปฏบตตนในทางท�ควรจะเปนโดยมพ)นฐานมาจากวถชวตด) งเดมของสงคมไทย สามารถนามาประยกตใชได

6

ตลอดเวลา และเปนการมองโลกเชงระบบท�มการเปล�ยนแปลงอยตลอดเวลา มงเนนการรอดพนจากภยและวกฤต เพ�อความม�นคงและความย�งยนของการพฒนา สวนสมรม หมายถง สวนขนาดเลก ท�ปลกผสมปนเปกนของผลไมนานาชนด ไมมการแยกแปลงแยกชนด อาศยธรรมชาตใหเก)อกลกนเอง

7

บทท� 2

การทบทวนวรรณกรรมและสารสนเทศท�เก�ยวของ

ความหมายของความม�นคงทางอาหาร

ตาม พรบ. คณะกรรมการอาหารแหงชาต พ.ศ. 2551 ไดใหความหมายของความม นคงดานอาหาร คอ การเขาถงอาหารท มอยางเพยงพอสาหรบการบรโภคของประชาชนในประเทศ อาหารมความปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการเหมาะสมตามความตองการ ตามวยเพ อการมสขภาวะท ด รวมท/ง การมระบบการผลตท เก/อหนน รกษาความสมดลของระบบนเวศวทยา และความคงอยของฐานทรพยากรอาหารทางธรรมชาตของประเทศ ท/งในภาวะปกตหรอเกดภยพบต สาธารณภยหรอการกอการรายอนเก ยวเน องจากอาหาร อาหารเปนหน งในปจจยส ซ งเปนปจจยพ/นฐานท จาเปนตอการรอดชวตและการมสขภาพทางกายท ด ความม นคงทางอาหารจงเปนเร องสาคญท/งในปจจบนและอนาคต ปญหาท เกดข/นท ทาใหเกดวกฤตการณทางอาหาร ประการแรก แมเราจะมอาหารอดมสมบรณจนประสบปญหาโรคอวนและโภชนาการเกนในประชากรกวารอยละ 10 แลว แตยงมคนท อดอยาก หวโหย ขาดอาหารและทพโภชนาการอยจานวนไมนอย เพราะปญหาการจดสรรทรพยากรท ไมเหมาะสมคนท มอยแลวยงไดมากเกน ทาใหคนท ขาดกลบไดรบนอยกวาท ควร ประการท�สอง อทธพลครอบงาของระบบทนนยมและโลกาภวฒน ทาใหเรามงรบเทคโนโลยเพ อประโยชนของการแขงขนและเหนประโยชนของเงนตรามากกวาคณคาของมนษย ทาใหไมใหความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพ ภมปญญาทองถ นและภมปญญาด/งเดม จงเปนภยคกคามตอความม นคงทางอาหาร ประการท�สาม ความจาเปนของการแสวงหาพลงงานทางเลอกใหม ทาใหมการใชท ดนและทรพยากรจานวนมากท เดมเคยใชผลตอาหาร ไปใชผลตพลงงานทดแทนโครงการอาหารโลกแหงสหประชาชาตไดใหคาจากดความของความม นคงทางอาหารไววา หมายถงการมปรมาณอาหารสาหรบบรโภคภายในครอบครวและชมชนอยางพอเพยง ปลอดภย และมคณภาพ ตลอดเวลาอยางตอเน อง ซ งรวมถงระบบการจดการผลผลตท สงเสรมและสนบสนนการผลตอยางย งยน อาท

8

การปฏรปท ดน การจดการแหลงน/ า และปจจยการผลตตางๆ การกระจายผลผลตและผลประโยชนท เปนธรรมตอเกษตรกร ชมชน และประเทศชาต ขณะท มบางกลมเสนอแนะแนวทางเกษตรกรรมแบบย งยน ซ งใหความสาคญกบความสมดลทางธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และการอนรกษส งแวดลอม มากกวาผลประโยชนดานการตลาด 1. การดารงอยและความเพยงพอของอาหารคอการมอาหารเพยงพอสาหรบบรโภค ท/ง

ภายในครอบครว ชมชน และชมชนอ นๆ 2. การเขาถงอาหารและปจจยการผลตอาหารไมไดมความหมายเพยงแคการเพ มข/นของ

ผลตผลทางอาหารเทาน/น แตรวมถงโอกาสของประชาชนทกคนแมแตคนท จนท สดสามารถเขาถงอาหารไดและตองสามารถเขาถงปจจยการผลตอาหารคอ ท ดน พนธพชพนธสตว แหลงน/า ฯลฯ ดวย

3. การใชประโยชนและความปลอดภยทางอาหารtคอมอาหารท ปลอดภยและมคณคาทาง

โภชนาการมความหลากหลายและสอดคลองกบวฒนธรรมการบรโภคในแตละทองถ นมระบบการผลตท เ ก/ อหนนรกษาความสมดลของระบบนเวศวทยาสรางความหลากหลายทางชวภาพtมระบบการจดการผลผลตท สอดคลองเหมาะสม

4. ความยตธรรมทางอาหาร คอ การเขาถงอาหารท เสมอภาคเทาเทยมกนtมการกระจาย

อาหารอยางท วถงท/งในระดบครอบครวและชมชนมความม นคงทางดานปจจยการผลต ท/งท ดน น/าและทรพยากรtและมความม นคงในอาชพและรายได

5. อธปไตยทางอาหาร คอ สทธของประชาชนท จะกาหนดนยามของอาหารและการเกษตร

ของตนเองท จะปกปองและกากบดแลการผลตและการคาดานการเกษตรภายในประเทศเพ อใหบรรลการพฒนาอยางย งยนอธปไตยทางอาหารไมไดปฏเสธการคาแตจะสงเสรมการจดทานโยบายและแนวปฏบตทางการคา ท รบใชสทธของประชาชนท จะมการผลตท ปลอดภยtเปนประโยชนตอสขภาพย งยนและสอดคลองกบระบบนเวศน

9

อกท/ง องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ไดใหความหมายของ ความม นคงทางอาหาร คอ สถานการณท ทกคนในทกเวลาสามารถเขาถงอาหารไดท/งดานกายภาพ สงคม เศรษฐกจ อยางเพยงพอ ปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ และตรงกบรสนยมของตนเอง เพ อการมสขภาพท ด จะเหนวาคานยามของความม นคงทางอาหารน/นจะพฒนามาจากความเพยงพอกอนตอมากเพ มการเขาถงท/งดานกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม และกไดเพ มคณคาทางโภชนาการและรสนยมเขาไปดวยโดยจะตองเกดข/นต/งแตระดบปจเจกบคคล ครวเรอน ชมชน ไปจนถงระดบประเทศ ตามแนวคดของ FAO น/น ความม นคงทางอาหารจะตองมองคประกอบครบถวนท/ง4 ดาน หรอ 4 มต คอ

การมอาหารเพยงพอ (Availability) หมายถง การมอาหารเพยงพอท จะบรโภคในทกระดบซ งอาจมาจากโดยการผลตข/นเองในครวเรอนหรอซ/อในชมชน หรอในประเทศ (ครวเรอนเพยงพอ/ชมชนเพยงพอ) หรอผลตในประเทศ หรอนาเขาจากตางประเทศ รวมท/งไดรบการบรจาคดวย (ประเทศเพยงพอ)

การเขาถงอาหาร (Accessibility) หมายถง การเขาถงอาหารในทางกายภาพ โดยการผลตเองหรอมผบรจาค และการเขาถงในทางเศรษฐกจโดยการซ/อ ท/งน/ ตองมอาหารใหซ/อและมรายไดเพยงพอดวย

การใชประโยชนจากอาหาร (Utilization) หมายถง การใชประโยชนจากอาหารท มอยอยางถกหลกโภชนาการ คอมความปลอดภย มความหลากหลาย (ครบหม) ใหพลงงาน (calories) เพยงพอตอการเจรญเจรญเตบโตของรางกาย และมสขภาพท แขงแรง รวมท/งลดการสญเสยท เกดจากการบรโภคอาหารดวย

การมเสถยรภาพดานอาหาร (Stability) หมายถง ทกมตขางตนจะตองมเสถยรภาพดวย เชน ไมขาดแคลนในบางฤดหรอบางป รวมท/งประชาชนตองเขาถงอาหารไดตลอดเวลา และการบรโภคกตองถกหลกโภชนาการเสมอ

10

ภาพท 2-1 องคประกอบความม นคงทางอาหาร ท มา: สถาบนระหวางประเทศเพ อการคาและการพฒนา, 2554 นยามความหมายความม นคงทางอาหาร จงมบรบทท หลากหลาย และไมสามารถมตวช/ วดเพยงตวเดยวท อธบายความม นคงทางอาหารท/งในระดบประเทศ และระดบชมชนได เน องจากความม นคงทางอาหารมความสมพนธกบมตท/งทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมวฒนธรรม เก ยวพนกบชวตความเปนอยและคณภาพชวตท ดของครวเรอนและชมชน ดงน/นตวช/ วดท จะเปนเคร องมอในการพฒนาใหสงคมมความม นคงทางอาหาร จงตองมมตท หลากหลาย สอดคลองกบความเปล ยนแปลงของสงคม และสะทอนความเปนจรงของสถานะความม นคงทางอาหารของชมชนไดอยางมประสทธภาพ และเปนเคร องมอท จะสรางการมสวนรวมของกลมและชมชน เพ อกาหนดแนวทางการพฒนา และทาใหประชาชนมสทธและสามารถเขาถงอาหารไดอยางมศกด[ ศร เปนธรรมและมคณภาพชวตท ด จากขอมลขางตนไดแสดงใหเหนถง ความม นคงดานอาหาร หมายถง การเขาถงอาหารท มอยางเพยงพอสาหรบการบรโภคของประชาชนในประเทศ อาหารมความปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการเหมาะสมตามความตองการ ตามวยเพ อการมสขภาวะท ด รวมท/ง การมระบบการผลตท เก/อหนน รกษาความสมดลของระบบนเวศวทยา และความคงอยของฐานทรพยากรอาหารทางธรรมชาตของประเทศ ท/งในภาวะปกตหรอเกดภยพบต

11

ความสาคญของความม�นคงทางอาหาร

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2551) ไดกลาวไววา อาหารเปนหน งในปจจยส ซ งเปนปจจยพ/นฐานท จาเปนตอการดารงชวตและการมสขภาพทางกายท ด อาหารท มคณภาพและความปลอดภยเปนปจจยสาคญอยางหน งตอการดารงสขภาวะท ดของประชาชนซ งนอกจากจะสงผลใหเกดการพฒนาศกยภาพในทกดานอยางมประสทธภาพแลวยงมผลตอการคาและเศรษฐกจของประเทศดวย ดงน/นความม นคงทางอาหารจงเปนปจจยสาคญท สามารถบงบอกระดบชวตความเปนอยของประชากรและสภาพเศรษฐกจของประเทศ สภาttใยเมอง (2555) ไดกลาวไววา ความม นคงทางอาหารจะเกดข/นไดจากมการกาหนดนโยบายความม นคงทางอาหารและวางแผนการใชท ดนโดยชมชนทองถ นโดยการสนบสนนของรฐซ งจะทาใหเกดการพ งตนเองดานอาหารท/งระดบชมชนและประเทศtรวมถงการสรางความเขมแขงของชมชนtกลมเกษตรกรในระบบหวงโซอาหารและถามการควบคมและปองกนการผกขาดระบบอาหารกจะทาใหปญหาความไมม นคงทางอาหารน/นลดลงtส งท สาคญตอการสรางความม นคงทางอาหารน/นตองรจกการฟ/ นฟความรดานอาหารและการสรางความรใหมในระบบอาหารใหกบชมชนtอกท/งเร องของท ดนและปจจยการผลตน/นตองมการกระจายและใหเกษตรกรรายยอยเปนเจาของอยางเปนธรรมtนอกจากน/ ยงตองสรางระบบเกษตรสาหรบคนเมองและการพจารณาเกษตรชานเมองใหเปนแหลงอาหารเพ อท จะลดการเกดปญหาดานความคลาดแคลนtสงผลใหในระดบครวเรอนท ผลตและบรโภคอาหารท ตนเองผลตน/นมแนวโนมจะไมไดรบผลกระทบจากการข/นของราคาอาหาร กลาวโดยสรปคอหากประเทศไทยมความม นคงทางอาหารจะทาใหประเทศมฐานทรพยากรในการผลตอาหารท สมบรณและย งยนtโดยชมชนเกษตรกรมการผลตอาหารท เขมแขงtมระบบเศรษฐกจและการจดการอาหารท เปนธรรมtสรางรายไดใหแกเศรษฐกจของประเทศและทองถ นอกท/งยงทาใหผบรโภคเขาถงอาหารท มคณภาพและปลอดภยtมคณคาทางโภชนาการtมกลไกและระบบจดการท มประสทธภาพและประสทธผลtตอบสนองไดท/งภาวะปกตและภาวะวกฤตและสดทายยงสามารถสรางความเช อม นใหกบอาหารท สงออกtเพ มศกยภาพและขยายโอกาสดานการตลาดผานทางวฒนธรรมและคณคาทางโภชนาการ

12

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทย

ประเทศไทยมความอดมสมบรณ เปนแหลงผลตอาหารสาคญของโลก สามารถผลตสนคาเกษตรไดหลากหลาย เกนความตองการภายในประเทศ และมมากพอสาหรบสงออกเปนสนคาไปขายยงประเทศตางๆ อยางไรกตามพบวามปจจยท สงผลกระทบตอความสามารถในการผลต ซ งจากการวเคราะหสถานการณดานอาหารตลอดหวงโซ (ดงภาพท 2-2) ไดแก ฐานทรพยากร ปจจยการผลต แรงงาน ภาคเกษตร ตลอดจนปจจยภายนอก ท มผลกระทบและสามารถสรปประเดนปญหาท สาคญตามมตของพระราชบญญตคณะกรรมการอาหารแหงชาต ดงน/

ภาพท 2-2 แผนภมหวงโซอาหาร

ท มา: พระราชบญญตคณะกรรมการอาหารแหงชาต, 2551

ตามพระราชบญญตคณะกรรมการอาหารแหงชาต พ.ศ. 2551 “ความม นคงดานอาหาร” หมายความวา การเขาถงอาหารท มอยางเพยงพอสาหรบการบรโภคของประชาชนในประเทศ อาหารมความปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการเหมาะสมตามความตองการ ตามวยเพ อการมสขภาวะท ด รวมท/งการมระบบการผลตท เก/อหนน รกษาความสมดลของระบบนเวศวทยาและความคงอยของฐานทรพยากรอาหารทางธรรมชาตของประเทศ ท/งในภาวะปกตหรอเกดภยพบต สาธารณภยหรอการกอการรายอนเก ยวเน องจากอาหาร

13

น นหมายถงประชากรไทยทกคนมสทธในการไดรบอาหารอยางเพยงพอตามความตองการ ในระดบปจเจกบคคล และมการผลตและเขาถงทรพยากรอยางเพยงพอ แตท ผานมาพบวาฐานทรพยากรธรรมชาตมแนวโนมเส อมโทรมรนแรงสงผลกระทบตอการผลตภาคเกษตรและความม นคงอาหาร ระบบการผลตภาคเกษตรยงตองพ งปจจยการผลตจากตางประเทศ ทาใหมตนทนการผลตสง ขณะท พ/นท การเกษตรมจากดและถกใชไปเพ อกจการอ น รวมท/งมปญหาชาวตางชาตอาศยชองวางของกฎหมายเขามาครอบครองท ดนเกษตรกรรม สงผลใหคนไทยสญเสยสทธ[ การครอบครองและการใชประโยชนท ดนและแรงงานภาคเกษตรมแนวโนมลดลง สวนการเช อมโยงผลผลตเกษตรกบภาคอตสาหกรรมการเกษตรเพ อเพ มมลคายงอยในวงจากดและลาชา เน องจากการพฒนาเปนแบบแยกสวน ขาดการรวมกลมอยางเปนระบบ อกท/งยงมปจจยภายนอกท กระทบตอความม นคงอาหารเชนกน โดยมรายละเอยดดงตอไปน/

1. สถานการณดานฐานทรพยากร

1.1 เปล ยนแปลงพ/นท ทาการเกษตรและการใชประโยชนท ดน

1.1.1 การเปล ยนแปลงพ/นท ทาการเกษตร ประเทศไทยมเน/อท ท/งหมดประมาณ 320.7 ลานไร ในป 2551 มการใชท ดนเพ อการเกษตร 112.6 ลานไร ซ งเน/อท ประมาณคร งหน ง (รอยละ 50.6) เปนท ปลกขาวรอยละ 12.1 ปลกยางพารา รอยละ 37. 3 ปลกพชอ น ๆ ในชวงระยะเวลา 5 ป จากป 2546 ถง 2551 เน/อท ปลกขาวลดลง 2.0 ลานไร (รอยละ 3.3) ขณะท เน/อท ปลกพ/นท ปลกยางพาราเพ มข/น ประมาณ 4.0 ลานไร (รอยละ 41.3) ดงภาพท 2-3

14

ภาพท 2-3 เน/อท ถอครองทาการเกษตร จาแนกตามการใชประโยชนท ดน ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2551 จากการศกษาความเช อมโยงระหวางชนบทและเมองดานอตสาหกรรม ในพ/นท ขยายตวของกรงเทพมหานคร กรณศกษาจงหวดปทมธาน ซ งเปนแหลงปลกขาวท สาคญของประเทศ ในชวงเวลาป 2532-2550 พ/นท ศกษามการเปล ยนแปลงของจานวนโรงงานเพ มข/น จาก 706 เปน 2,558 โรงงาน โดยเฉล ยรอยละ 15.02 ตอป ทาใหเกดการลดลงของพ/นท เกษตร และการเพ มข/นของการใชประโยชนท ดนเพ อกจกรรมดานอตสาหกรรม โดยเพ มข/นเฉล ยปละรอยละ1.96 อกท/งมการใชท ดน เพ อกจกรรมอ นๆ อาทเชน ในป 2537 จากการสารวจของกรมพฒนาท ดนในพ/นท อาเภอคลองหลวง ธญบร และหนองเสอ มการนาพ/นท เหมาะสมตอการเกษตร และอยในเขตชลประทานไปทาโครงการจดสรรท ดนบานจดสรร รสอรท และสนามกอลฟรวม 146 โครงการ และแมจะเหลอ 30 โครงการในป 2543 แตเม อโครงการชะลอหรอยตพ/นท เหลาน/นกถกท/งราง ไมไดใชประโยชนตอการเกษตร โดยภาพรวมมการใชเน/อท ทางการเกษตรในการปลกพชท ไมใชอาหารท มแนวโนมเพ มมากข/น และมการขยายตวของชมชนเมอง รวมท/งดานอตสาหกรรมรกล/าพ/นท ทางการเกษตร สงผลใหเน/อท ปลกพชอาหารเหลอนอยลงไปทกท

15

ภาพท 2-4 ความเหล อมล/าอนเน องมาจากโอกาสในการเขาถงทรพยากร

ท มา: อวยพร แตชตระกล. นตยสารโลกสเขยว. ปท 11. ฉบบท 4 และประภาส ป นตบแตง. กรงเทพธรกจ. ฉบบวนพธท 10 มถนายน 2552

1.1.2 การถอครองท ดน มความกระจกตวมาก ขอมลจาก สานกงานท ดนท ว

ประเทศ 399 แหง ประชาชนสวนใหญของประเทศ (ประมาณ 21 ลานคน และนตบคคลประมาณ 1 ลานราย) ถอครองท ดนขนาดเลกคอไมเกน 4 ไรตอรายโดยมโฉนด ขณะท ผถอครองท ดนขนาดใหญมสดสวนเพยงเลกนอยของประชากรท/งหมด โดยบคคลธรรมดา 4,613 ราย ถอครองท ดนแปลงขนาดเกน 100 ไร ในจานวนน/ 121 รายท ถอครองท ดน 500-999 ไร และอกเพยง 113 รายท ถอครองท ดนเกนกวา 1,000 ไร สาหรบกลมนตบคคล จานวน 2,205 ราย ถอครองท ดนต/งแต 100 ไรข/นไป ในจานวนน/ 100 ราย ถอครองท ดนจานวน 500-999 ไร และ 42 ราย ท ถอครองท ดนเกนกวา 1,000 ไร ดงน/น การบงคบใชภาษท ดนและส งปลกสรางท เขมงวดจงเปนกลไกหน งท ชวยสนบสนนใหเกดการกระจายการถอครองท ดนอนเปนทรพยากรสาคญสาหรบการสรางโอกาสทางอาชพสาหรบคนจน (ดงภาพท 2-4)

1.1.3 การถอครองท ดนภาคการเกษตร ในป 2551 ประเทศไทยมผถอครองเน/อท

ทาการเกษตรท/งหมด 5.8 ลานราย และในชวง 5 ปท ผานมาจากป 2546 ม

16

แนวโนมผ ถอครองเน/อท ทาการเกษตรในเน/ อท ขนาดเลกต ากวา 6 ไร เพ มข/น เปนรอยละ 24.6 ซ งทาใหเกษตรกรมพ/นท ไมเพยงพอตอการเกษตร (ดงภาพท 2-5) และ ผถอครองทาการเกษตรสวนใหญ (รอยละ 75.8) ทาการเกษตรในเน/อท ของตนเองอยางเดยว รอยละ 15.8 ทาการเกษตรในเน/อท ของตนเองและในเน/อท ของผอ น และมผท ทาการเกษตรท ไมมเน/อท ถอครองของตนเองรอยละ 8.4 (ดงภาพท 2-6)

ภาพท 2-5 จานวนผถอครองทาการเกษตร จาแนกตามขนาดเน/อท ถอครอง ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2551

ภาพท 2-6 จานวนผถอครองทาการเกษตร จาแนกตามลกษณะการถอครอง

ท ดน และเน/อท ถอครองของตนเอง จาแนกตามเอกสารสทธ[ ป 2551

ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2551

17

1.2 สดสวนผลผลตพชอาหารและพชพลงงาน จากความรนแรงของวกฤตพลงงานและผลกระทบจากราคาน/ ามนใน

ตลาดโลกท ปรบตวสงข/นต/งแตป 2550 เปนตนมา ทาใหประเทศไทยหนมาใหความสาคญกบการสงเสรมการผลตและการใชพลงงานทดแทน โดยภาครฐไดมนโยบายสงเสรมการพฒนาเช/อเพลงชวภาพและชวมวล เชน เอทานอล และไบโอดเซล เปนตน จากพชอาหารท สาคญไดแก มนสาปะหลง ออย และปาลมน/ ามน โดยเฉพาะมนสาปะหลง ซ งเปนพชท มตนทนการผลตเอทานอลต ากวาพชชนดอ นในป 2552 ประเทศไทยมโรงงานท ผลตเอทานอลจานวน 5 โรง กาลงการผลตรวม 0.83 ลานลตรตอวน และภายในป 2553 คาดวาจะมโรงงานเอทานอลท ใชมนสาปะหลงเปนวตถดบจานวน 6 โรง กาลงการผลตรวม 1.77 ลานลตรตอวน โดยประเทศไทยเร มมการใชมนสาปะหลงเพ อผลตเปนเอทานอลต/งแตป 2549 และมแนวโนมท จะใชเพ มข/น ในป 2553 ประมาณ 1 ลานตน (ดงภาพท 2-7)

สวนการผลตไบโอดเซลจากปาลมน/ ามน ในป 2552 ประมาณรอยละ 23

ของผลผลตปาลมน/ ามน ถกนาไปใชเพ อผลตเปนพลงงาน ท เหลอเปนการใชเพ อบรโภค สงออกและเกบไวเปนสตอก คดเปนสดสวนรอยละ 58 รอยละ 9 และรอยละ 10 ตามลาดบ (ดงภาพท 2-8) และมจานวนโรงงานท ผลตไบโอดเซลจากน/ ามนปาลม มท/งส/น 14 โรง มกาลงการผลต 4.5 ลานลตรตอวน แตผลตไดจรง 1.5 ลานลตรตอวนแสดงใหเหนวาอาจจะมการนาท ดนไปปลกปาลมน/ ามนมากข/นเพ อปอนโรงงาน โดยเฉพาะอยางย งในกรณท ราคาน/ ามนสงข/น ซ งจะมผลกระทบตอดานความม นคงอาหาร

18

ภาพท 2-7 ความตองการใชและผลผลตมนสาปะหลง ป 2548-2552 ท มา: สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2552

ภาพท 2-8 ความตองการใชและผลผลตปาลมน/ามน ป 2548-2552 ท มา: สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2552 1.3 ความเส อมโทรมของฐานทรพยากรธรรมชาต การพฒนาทางเศรษฐกจหลายทศวรรษท ผานมา แมประเทศไทยจะมการ

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจจนทาใหกลายเปนประเทศท มรายไดระดบกลาง(Medium Income Country) แตตองแลกกบความเส อมโทรมของฐานทรพยากรธรรมชาตในดานตาง ๆ โดยขาดการบารงรกษาเพ อความย งยน และการบ ร ห า ร จด ก า ร ข อ ง ร ฐ ท ผ า น ม า ย ง ไ ม ส า ม า ร ถ ย บ ย / ง ป ญ ห า ไ ด ทา ใ หทรพยากรธรรมชาตเส อมโทรม

19

1.3.1 ความเส อมโทรมของทรพยากรดน ท ผานมามการใชประโยชนจากทรพยากรดนอยางไมเหมาะสม เชน ขาดการดแลความอดมสมบรณในชวงกอน ระหวาง และหลงการเพาะปลกทาใหดนขาดธาตอาหาร โดยในป 2551 ท ดนของประเทศไทยมปญหาดงกลาว ถงประมาณรอยละ 60 ของพ/นท ท/งหมด และพ/นท ท มปญหาการชะลางพงทลายของดนมากท สดสวนใหญอยในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยจากการท ความอดมสมบรณของดนลดลงและพ/นท ทาการเกษตรลดลง ทาใหเกษตรกรตองเพ มผลผลตโดยการใชสารเคมมากข/ น สงผลใหเกดปญหาการตกคางของสารเคมในดนมากข/นตามไปดวย

1.3.2 การลดลงของพ/นท ปาไม พ/นท ปาไมของประเทศลดลงอยางรวดเรวซ งการ

ลดลงของพ/นท ปาไมสงผลกระทบตอความอดมสมบรณของดน การลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ รวมไปจนถงปญหาเก ยวกบความแหงแลงดวย

ประเทศไทยเคยมปาชายเลนเม อป 2504 ถง 3,679 ตารางกโลเมตร

(ประมาณ 2.3 ลานไร) แตไดถกทาลายลง เน องจากการเพ มของการทานากงท วทกภมภาคของประเทศ ปจจบนคาดวาพ/นท ปาชายเลนเหลอเพยงประมาณ 1,500 ตารางกโลเมตร นอกจากน/ กจกรรมทางเศรษฐกจ ไดแก การทาประมงท/งในเชงพาณชย และประมงพ/นบานท สาคญอกดวย

1.3.3 ปญหาของทรพยากรน/ า น/ าเปนปจจยการผลตท สาคญควบคกบดนในการ

ผลตอาหาร โดยความตองการใชน/ าเพ อการเกษตรมากถงรอยละ 76 ของความตองการใชน/ าท/งหมดของประเทศ ในขณะท มปญหาเร องการจดการน/ าซ งมพ/นท ท ตองพ งพาน/ าฝนเพยงอยางเดยวเปนสวนใหญ (ประมาณ 70 ลานไร) เพราะอยนอกเขตชลประทานทาใหเกดความไมแนนอนตอปรมาณผลผลต เน องจากภาวะฝนท/งชวงเปนเวลานานและไมตกตองตามฤดกาล นอกจากน/ยงพบปญหาพ/นท ทายน/ ามสภาพเส อมโทรม จากการรองรบน/ าท ผานการใชประโยชนมาแลวจากพ/นท กลางน/ า โดยเฉพาะในฤดแลง น/ าในแหลงน/าตาง ๆ มคณภาพต ากวาเกณฑมาตรฐานถงรอยละ 35 โดยเฉพาะใน

20

บรเวณลมแมน/ าเจาพระยาตอนลาง ทาจนตอนลาง บางปะกง ลาตะคลอง และทะเลสาบสงขลา มคณภาพน/าอยในเกณฑต ามาก จงตองมนโยบายและการบรหารจดการน/าเพ อการเกษตร

2. สถานการณดานปจจยการผลต 2.1 พนธกรรมของพชและสตวในการผลตอาหาร อาหารท จาหนายในทองตลาดมความหลากหลายนอยมาก เชน พชผกสาคญ

ของตลาดในประเทศมเพยง 8 ชนด ไดแก ผกบง คะนา กะหล าปล กะหล าดอก ผกกาดขาว กวางตง พรกข/หน และแตงกวา ซ งแสดงถงการละเลยพชพ/นบานท มความสาคญตอวถชวตและโภชนาการ เชนเดยวกนกบขาวซ งเปนอาหารหลกของคนไทย โดยกวารอยละ 90 ใชพนธขาวประมาณ 10 สายพนธ ในขณะท มสายพนธพ/นบานท มสารอาหารบางอยางสง และเหมาะสมตอการปลกในทองถ นยงตองการการอนรกษและเผยแพร สาหรบสตวท บรโภค เชน ไกมไมก สายพนธ จาเปนตองมการวจยทรพยากรพนธกรรมของไกพ/นบาน

2.2 การพ งพาปยและสารเคมการเกษตร ประเทศไทยมการปลกพชอยางเขมขน ทาใหมการใชปยมากข/นอยางกาว

กระโดดจาก 321,700 ตน ในป 2525 เปน 4,117,752 ตน ในป 2552 คดเปนมลคา 46,176 ลานบาท เชนเดยวกบสารเคมปองกนกาจดศตรพชท การนาเขาในป 2552 มปรมาณมากถง 126,577 ตน นอกจากน/ การใชสารกาจดศตรพชท ไมถกตองและเหมาะสมกอใหเกดปญหาการไดรบสารพษเขาสรางกายของเกษตรกรผใช โดยพบวาเกษตรกรเกอบท/ งหมดเคยมอาการเกดพษเน องจากสารเคมท ใช โดยเกษตรกรรอยละ 56 เคยมอาการระดบปานกลาง และรอยละ 1 เคยมอาการระดบรนแรง และจากการตรวจเลอดเกษตรกร 187 ราย พบวารอยละ 11 มความเส ยงในระดบอนตราย และยงมสารพษตกคางในผลผลตทาง การเกษตร

21

2.3 อาหารสตว 2.3.1 การนาเขาวตถดบอาหารสตว ประเทศไทยมศกยภาพการผลตวตถดบอาหาร

สตวไดเกอบทกชนดยกเวนถ วเหลอง กากถ วเหลอง ขาวโพด และปลาปนคณภาพสง ซ งผลตไดไมเพยงพอตอความตองการในการใชภายในประเทศจงทาใหมการนาเขาวตถดบอาหารสตวเปนจานวนมาก (ดงภาพท 2-9) แสดงใหเหนถงปรมาณผลผลต ปรมาณการใช และปรมาณการนาเขาวตถดบท เปนอาหารสตว ในป 2552 ท เหนชด คอ มการนาเขาถ วเหลองสงถง 1.5 ลานตน และกากถ วเหลองประมาณ 2 ลานตน ช/ ใหเหนถงความสาคญของการกาหนดนโยบายและยทธศาสตรเก ยวกบการผลตอาหารของคนและอาหารสตวในแตละผลตภณฑอาหาร

2.3.2 การปนเป/ อนวตถดบอาหารสตว เน องจากวตถดบอาหารสตวสวนใหญเปน

ธญพช ดงน/นจงมกพบการปนเป/ อนของสารพษจากเช/อรา เชน แอฟลาทอกซนในกากถ วเหลองและขาวโพด ซ งสงผลทาใหอาหารท ผลตจากสตวดงกลาวเกดความไมปลอดภยตอผบรโภค อนกอใหเกดผลกระทบตอสตว สงผลใหเกดการสญเสยทางเศรษฐกจตอเกษตรกร ดงน/นจงตองมการดแลวตถดบอาหารสตวต/งแตกอนปลก ระหวางปลก ขนสง การผลต การบรรจและการเกบรกษาวตถดบดงกลาว

ภาพท 2-9 ปรมาณผลผลต ปรมาณการใช นาเขาวตถดบอาหารสตว ป

2552 ท มา: สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2552

22

3. สถานการณดานแรงงานภาคเกษตร 3.1 ภาวะหน/ สน จากขอมลสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ในป 2552 ภาคเกษตรตองรองรบแรงงานจานวนมากโดยเฉพาะแรงงานการศกษาต า โดยท มลคาการผลตในภาคเกษตรต า ดงน/นคนจนสวนใหญจงอยในภาคเกษตร มากถงประมาณ 2.8 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 68.5 ของคนจนท ประกอบอาชพท/งหมด (4.1 ลานคน) ท/ งน/ โดยมเกษตรกรยากจนประมาณ 6.6 แสนคนท ไมมท ดนทากนเปนของตนเองตองเชาท ดนและตองไปรบจางผอ น (ดงภาพท 2-10)

นอกจากน/ ยงมปญหาความเหล อมล/ าดานรายไดทาใหเกษตรกรเปนหน/ สน

ซ งตามขอมลสานกงานสถตแหงชาต เกษตรกรเกนคร งหน งมหน/ สนเพ อการเกษตร (รอยละ 59.9) ท เหลอเปนหน/ จากแหลงอ นเชน สถาบนการเงน สหกรณกลมเกษตรกร หนวยงานราชการอ น ๆ เปนตน โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอน/นรนแรงกวาในภาคอ น

ภาพท 2-10 เปรยบเทยบความยากจนตามสาขาการผลตภาคเกษตรและนอกภาค

เกษตร ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2552

23

3.2 โครงสรางแรงงานภาคเกษตร ในชวงระหวางป 2516-2520 มสดสวนของแรงงานในภาคเกษตร15.3 ลาน

คน หรอคดเปนรอยละ 67.03 ของจานวนแรงงานท/งหมด แมวาแรงงานท/งหมดจะเพ มข/น แตแรงงานในภาคเกษตรกลบถดถอยลงเหลอรอยละ 42.15 เฉล ยในชวงป 2546-2549 (ตารางท 2-1) โดยเฉพาะแรงงานในการผลตขาว การเคล อนยายแรงงานออกจากภาคการเกษตรดงกลาว มผลทาใหขนาดของครวเรอนในภาคการเกษตรลดลงจากเฉล ย 4.75 คนตอครวเรอนในป 2542 เปน 3.95 คนตอครวเรอนในป 2550 และมขนาดแรงงานในครวเรอนลดลงจากเฉล ย 3.43 คนตอครวเรอนเปน 2.75 คนตอครวเรอน ในชวงเวลาเดยวกน

ดงน/นจงมการใชเคร องจกรกลการเกษตรแทนแรงงานคนเพ มข/ น ทาให

ตนทนการผลตท เปนเงนสดเพ มมากข/น และทาใหผลตอบแทนสทธท เปนเงนสดของเกษตรกรน/นลดลง สงผลตอความยากจนของเกษตรกรขนาดเลก

ตารางท 2-1 จานวนแรงงานท/งประเทศ แรงงานภาคเกษตร แรงงานในการผลต

ขาวและสดสวนเปรยบเทยบของแรงงาน ป 2516-2549 ชวงป แรงงาน

ท+งหมด

(ลานคน)

แรงงานเกษตร แรงงานผลตขาว

จานวน

(ลานคน)

สดสวน

(รอยละ)

จานวน

(ลานคน)

สดสวน

(รอยละ)

2516-2520 22.8 15.3 67.0 10.8 47.5 2531-2535 32.3 19.4 60.0 11.8 36.4 2546-2549 36.3 15.3 42.2 9.8 27.1

หมายเหต: แรงงานผลตขาวคานวณจากการใชสดสวนของครวเรอนท ปลกขาวตอครวเรอนเกษตรท/ งหมดแลวคณดวยจานวนแรงงานเกษตร จากฐานขอมลของศนยสารสนเทศการเกษตร สานกงานเศรษฐกจ การเกษตร

ท มา: สมพร อศวลานนท, 2553

24

4. การวางแผนการผลตและตลาด ปญหาสาคญของสนคาเกษตร คอ ปรมาณและราคาสนคาเกษตรมความผนผวนสง

อกท/งระบบการกระจายสนคา (Logistic) ของประเทศไทยยงขาดการบรหารจดการอยางเปนระบบ ซ งมผลตอคณภาพของสนคาและตนทนการดาเนนการ ขณะเดยวกนกมการรกคบของสนคา นาเขาจากการเปดเขตการคาเสร โดยเฉพาะ AFTA ซ งจาเปนท ประเทศไทยจะตองมยทธศาสตรดานการตลาดสนคาเกษตร

และจากการท ประเทศพฒนาแลวสวนใหญ มแนวโนมเปนสงคมผสงอาย ทาให

ผบรโภคมแนวโนมใหความสาคญกบผลตภณฑอาหารเพ อสขภาพมากข/ น ดงน/ น ผประกอบการในอตสาหกรรมอาหารจะตองพฒนาการผลตเพ อสรางคณคาเพ มใหกบผลตภณฑ เปนอาหารท ดตอสขภาพ ใหความสะดวก มคณภาพสง เพ อใหสามารถแขงขนในตลาดได

5. การเปล ยนแปลงของภมอากาศโลกและผลกระทบตอการผลตอาหาร จากหลกฐานเชงวทยาศาสตรจากคณะกรรมการศกษาการเปล ยนแปลงสภาพ

อากาศโลกระหวางประเทศ (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) ท ไดเผยแพรอยางตอเน องต/งแตป 2533 ไดรบการยอมรบวาโลกรอนข/นจรงและคาดการณวา ในป 2643 อณหภมโลกจะสงข/น 1.4 - 5.8 องศาเซลเซยส และจะทาใหน/ าทะเลสงข/นประมาณ 0.9 เมตร เพราะการละลายของน/ าแขงข/วโลก ทาใหเกดภาวะน/ าทวมบางแหงและฝนแลงในบาง ประเทศ รวมท/งสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพช และความหลากหลายทางชวภาพ โดยเฉพาะพชอาหาร ทาใหเกดภยธรรมชาตท รนแรงข/น ท/งน/าทวม และภยแลงเกดการกดเซาะชายฝ งอยางรนแรงสงผลกระทบตอผมอาชพทาประมงน/ากรอย

6. ผลกระทบจากการเปดเสรการคาและความตกลงระหวางประเทศ ความตกลงระหวางประเทศเปนพนธกรณท ประเทศตาง ๆ ท เปนสมาชกจะตอง

ปฏบตตาม เชน ความตกลงภายใตกรอบองคการการคาโลก ซ งเปนกฎกตกา การคา

25

ระหวางประเทศท มจดประสงคเพ อเปดเสรระหวางกนในดานตาง ๆ มใหมการกดกนการคาระหวางประเทศดวยมาตรการตาง ๆ ซ งจะนาไปสการขยายการคาระหวางกน โดยจะมการสงผลกระทบท/งดานบวกและดานลบดงน/นจงตองมการเตรยมความพรอมดานตาง ๆ โดยเฉพาะการรองรบผลกระทบ ดานลบตอการผลตและการคาในประเทศ นบต/งแตการเสรมสรางความเขมแขง ดานประสทธภาพใหผผลตและผค าสามารถแขงขนกบสนคานาเขาได หรอการยกระดบคณภาพสนคาเพ อสตลาดบน กระท งการปรบโครงสรางการผลตเพ อผลตสนคาอ นท ไดเปรยบ

7. นโยบายเก ยวกบดานความม นคงอาหารของประเทศ ขณะน/ประเทศไทย โดยสภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดบรรจประเดน

พฒนาในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 ใหมการพฒนาภาคเกษตรใหคงอยกบสงคมไทยและสรางความม นคงดานอาหารใหคนไทยทกคน เพ อเปนแนวทางใหหนวยงานท เก ยวของนาไปวางแผนการดาเนนงานตอไป และสานกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ซ งไดรบมอบหมายใหเปนหนวยงานท ดแลดานความม นคงอาหาร ไดกาหนดนโยบายความม นคงดานอาหาร เพ อตานวกฤตเศรษฐกจโลก ในป 2552 โดยครอบคลมประสทธภาพการผลต การพฒนาพลงงานและการคมครองพ/นท การเกษตร การกาหนดเขตเกษตรเศรษฐกจท เหมาะสม เพ อความม นคงทางดานอาหารการผลตการบรโภคท/งในระดบชมชน จนถงระดบประเทศอยางตอเน องและย งยน

8. การเขาถงอาหารของประชากร พจารณาจาก 2 แนวทาง ไดแก 8.1 สภาวะเศรษฐกจ หลกการสาคญประการหน งของความม นคงดานอาหาร คอ การท

ประชากรทกคนในประเทศสามารถเขาถงอาหารไดตามสทธและความตองการทางกายภาพในระดบปจเจกบคคลจากเสนความยากจน (Poverty line) ท คานวณรวมตนทนหรอคาใชจายของปจเจกบคคลในการไดมาซ งอาหารและสนคาบรการจาเปนพ/นฐานในการดารงชวต ในระหวางป 2531-2552 มแนวโนมเพ มข/นทกป

26

(ดงภาพท 2-11) ทาใหตนทนหรอคาใชจายในการไดมาซ งอาหารในแตละบคคลมแนวโนมเพ มข/น (ดงภาพท 2-12) จงอาจนาไปสปญหาความขาดแคลนอาหารในระดบบคคลได

ภาพท 2-11 เสนความยากจน สดสวนคนจน จานวนคนจน (เม อวดจากรายจาย

เพ อการบรโภค) ป 2531-2552 ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2552

ภาพท 2-12 การเพ มข/นของตนทนหรอคาใชจายของปจเจกบคคลในการไดมาซ ง

อาหาร และสนคาบรการท จาเปนพ/นฐานในการดารงชวต ป 2531- 2550

ท มา: สานกงานสถตแหงชาต, 2552

27

8.2 สภาวะขาดแคลนอาหารและโภชนาการ ภาวะขาดแคลนอาหารและโภชนาการของประชากรบางพ/นท ในประเทศ

อาจสะทอนถงงานการณการเขาถงอาหารของประชาชนในพ/นท ได เชน การขาดโปรตนและพลงงาน จากการกระจายเน/อสตวท ยงไมท วถงสาหรบ

กลมผดอยโอกาส การขาดไอโอดน ซ งสงผลตอการพฒนาการของสมองและระบบประสาท

การขาดสารไอโอดนจะทาใหสตปญญาของเดกลดลง นอกจากการจาแนกสถานการณออกเปนดานๆ โดยท วไปแลวเราสามารถ

จาแนกตามสภาพพ/นท ลกษณะของชมชน ไดโดยแบงออกเปน ชมชนเมอง กบชนบทและชนบทสามารถแยกออกเปนชนบทท เปนพ/นท ปกต กบพ/นท ชายฝ งทะเล

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในชมชนเมอง โครงการความม นคงทางดานอาหารอาหารสาหรบประชากรในเขตเมองจะ

มผลกระทบจากการเปล ยนแปลงของฤดกาลมากกวาประชากรในเขตชนบท เน องการเปล ยนแปลงของฤดกาล จะสงผลตอสถานะความเปนอยของประชากรในเขตเมองในลกษณะท แตกตางกบในเขตชนบท โดยจะตองทาความเขาใจถงการเปล ยนแปลงในฤดกาลตางๆ เชน ในฤดฝน อตสาหกรรมการกอสรางจะชะลอตว และในฤดเกบเก ยว อาจจะมการเคล อนยายแรงงานจากชมชนเมองท ทางานในภาคอตสาหกรรมไปชนบทเพ อทางานในภาคเกษตรกรรม

ตารางท 2

1 ท วราชอาณาจกร2 กทม.และปรมณฑล

2.1 กทม 2.2 ปรมณฑล นครปฐม นนทบร ปทมธาน สมทรปราการ สมทรสาคร

ท มา: สานกบรหารการทะเบยน

ภาพท 2-

ท มา: สรสาย ผาทอ สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในชนบท สมพร อศวลานนท

คนยากจนทางอาหาร ท/ง

2-2 แสดงพ/นท จานวนประชากร ความหนาแนนประชากรรายปท วราชอาณาจกร กรงเทพมหานครและเขตปรมณฑลต/งแตป 2548-2549

พ+นท� ประชากร พ.ศ. 2548 จานวน ความ

หนา

แนน

อตรา

เพ�ม

จานวน

ราชอาณาจกร 513,115 62,418,054 122 0.717 62,828,706และปรมณฑล

1,568,737 5,658,953 3,607 0.441 5,695,956ปรมณฑล 6,193 4,126,183 666 3.092 4,252,436นครปฐม 2,168.3 808,961 373 1.372 นนทบร 622.3 972,280 1,562 3.182 ปทมธาน 1,525.9 815,402 534 5.897 สมทรปราการ 1,004.1 1,077,523 1,073 2.678 1,107,626สมทรสาคร 872.4 452,017 518 2.108

สานกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย

-13 กราฟแสดงความหนาแนนของประชากรแยกเปนภาค ต/งแตป2552

สรสาย ผาทอง, 2552

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในชนบท

สมพร อศวลานนท (2551) ประชากรในชนบท จานวนไมนอยท เปนกลมคนยากจนทางอาหาร ท/งท มอาหารไมเพยงพอตอการบรโภคของครวเรอนหรอ

28

ความหนาแนน และอตราการเพ มทพมหานครและเขตปรมณฑล

ประชากร พ.ศ. 2549 จานวน ความ

หนา

แนน

อตรา

เพ�ม

62,828,706 122 0.658

5,695,956 3,631 0.654 4,252,436 687 3.060

821,905 379 1.600 999,057 1,605 2.754 861,338 1,103 5.634

1,107,626 1,103 2.794 462,510 530 2.321

กระทรวงมหาดไทย, 2549

กราฟแสดงความหนาแนนของประชากรแยกเปนภาค ต/งแตป 2550-

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยในชนบท

ประชากรในชนบท จานวนไมนอยท เปนกลมท มอาหารไมเพยงพอตอการบรโภคของครวเรอนหรอ

การขาดโภชนาการทางอาหาร ซ งปญหาความยากจนทางอาหารน/นกระจกตวอยในชนบทของภาคเหนอ และภาคะวนออกเฉยงเหนอ ท/งน/ ในกลมคนท มอาชพทาการเกษตร โดยเฉพาะผท มท ดนถอครองขนาดเลกหรอผเชาขนาดเลกในพ/นท หางไกล แมจะใชท ดนไปในการปลกขาวซ งเปนพชอาหารท เปนพ/นฐานหลก และท จาเปนในครวเรอน แตไดพบวาผลผลตขาวของกลมคนดงกลาวไมเพยงพอตอการใชบรโภคในครวเรอน ปญหาการผลตอาหารไมเพยงพอของเกษตรกรขนาดเลกในชนบทน/ น แมดผวเผนจะเปนปญหาของดงกลาวไดสะทอนถงสภาวะการเขาไมถงอาหารของคนในชาตท ยงมอย

ตารางท 2

ท มา: สานก ตารางท 2

ป

2531 2533 2535 2537 2539 2541

ท มา: กองประเมนผลการพฒนา

การขาดโภชนาการทางอาหาร ซ งปญหาความยากจนทางอาหารน/นกระจกตวอยในชนบทของภาคเหนอ และภาคะวนออกเฉยงเหนอ ท/งน/ ในกลมคนท มอาชพทาการเกษตร โดยเฉพาะผท มท ดนถอครองขนาดเลกหรอผเชาขนาดเลกในพ/นท หางไกล แมจะใชท ดนไปในการปลกขาวซ งเปนพชอาหารท เปนพ/นฐานหลก และท จาเปนในครวเรอน แตไดพบวาผลผลตขาวของกลมคนดงกลาวไมเพยงพอตอการใชบรโภคในครวเรอน ปญหาการผลตอาหารไมเพยงพอของเกษตรกรขนาดเลกในชนบทน/ น แมดผวเผนจะเปนปญหาของกลมคนไมมากนก แตปญหาดงกลาวไดสะทอนถงสภาวะการเขาไมถงอาหารของคนในชาตท ยงมอย

2-3 ประมาณการสดสวนของคนในชมชนจาแนกตามฐานะทางเศรษฐกจและการเปล ยนแปลง (ประมาณโดยตวแทนคนจน2534 และ ป 2544

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

2-4 สดสวนคนจนจาแนกตามภมภาค ป 2531-2541กลาง เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ ใต

26.6 32.0 48.4 32 22.3 23.2 43.1 27 13.3 22.6 39.9 19 9.2 13.2 28.6 17 6.3 11.2 19.4 11 7.6 9.1 24.0 14

กองประเมนผลการพฒนา, 2541

29

การขาดโภชนาการทางอาหาร ซ งปญหาความยากจนทางอาหารน/นกระจกตวอยในชนบทของภาคเหนอ และภาคะวนออกเฉยงเหนอ ท/งน/ ในกลมคนท มอาชพทาการเกษตร โดยเฉพาะผท มท ดนถอครองขนาดเลกหรอผเชาขนาดเลกในพ/นท หางไกล แมจะใชท ดนไปในการปลกขาวซ งเปนพชอาหารท เปนพ/นฐานหลก และท จาเปนในครวเรอน แตไดพบวาผลผลตขาวของกลมคนดงกลาวไมเพยงพอตอการใชบรโภคในครวเรอน ปญหาการผลตอาหารไมเพยงพอของเกษตรกรขนาด

กลมคนไมมากนก แตปญหาดงกลาวไดสะทอนถงสภาวะการเขาไมถงอาหารของคนในชาตท ยงมอย

ประมาณการสดสวนของคนในชมชนจาแนกตามฐานะทางเศรษฐกจประมาณโดยตวแทนคนจน) ป 2500- 2510, ป

งานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2544

2541 ใต กรงเทพฯและ

ปรมณฑล 32.5 6.1 27.6 3.5 19.7 1.9 17.3 0.9 11.5 0.6 14.6 0.6

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยทางการประมง ฐานขอมลความรทางทะเล

ผลผลตการประมงทะเลในกรมประมงอยระหวาง ใหญไดจากการทาประมงทะเลดวยเคร องมอทาการประมงท มประสทธภาพ เชน อวนลอย อวนรน อวนลาก เปนตน ทรพยากรในธรรมชาตจะอานวยใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจคอนขางสง จงมผเขามาลงทนอาชพน/ เพ มมากข/น ดงจะเหนไดจากการเพ มข/นของจานวนเรอประมง ประสทธภาพของเรอประมง รวมท/งมการฝาฝนมาตรการอนรกษทรพยากรสตวน/า การทาลายแหลงท อยอาศยของสตวน/ า และการดาเนนนโยบายท เหลาน/ เปนสาเหตของการเส อมโทรมของทรพยากรสตวน/ าท เกดจากจากการใชประโยชนของมนษย ประกอบกบ การเส อมโทรมตามธรรมชาต ไดแก การเปล ยนแปลงกระแสน/ า การพงทลายของดนตามชายฝ งทะเล การเปล ยนแปลงอณหภมของน/ าเหลาน/ สงผลตอแหลงวางไข แหลงท อยอาศย ขบวนการหวงโซอาหาร ซ งทาใหการดารงชวตของสตวน/าเปล ยนแปลงไป

ภาพท 2-

ท มา: กลมวจยและวเคราะหสถตการประมง

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยทางการประมง

ฐานขอมลความรทางทะเล (2553) กลาววา ในป 2538ผลตการประมงทะเลในกรมประมงอยระหวาง 2.6-2.8 ลานตน ซ งผลผลตสวน

ใหญไดจากการทาประมงทะเลดวยเคร องมอทาการประมงท มประสทธภาพ เชน อวนลอย อวนรน อวนลาก เปนตน โดยเคร องมอประมงน/นมมากกวาจานวนทรพยากรในธรรมชาตจะอานวยให เน องจากการทาประมงทะเลผลตอบแทนทางเศรษฐกจคอนขางสง จงมผเขามาลงทนอาชพน/ เพ มมากข/น ดงจะเหนไดจากการเพ มข/นของจานวนเรอประมง ประสทธภาพของเรอประมง รวมท/งมการฝาฝนมาตรการอนรกษทรพยากรสตวน/า การทาลายแหลงท อยอาศยของสตวน/ า และการดาเนนนโยบายท ผดพลาดขาดการประสานงานของภาครฐเหลาน/ เปนสาเหตของการเส อมโทรมของทรพยากรสตวน/ าท เกดจากจากการใชประโยชนของมนษย ประกอบกบ การเส อมโทรมตามธรรมชาต ไดแก การเปล ยนแปลงกระแสน/ า การพงทลายของดนตามชายฝ งทะเล การเปล ยนแปลงอณหภมของน/ าในทะเล และการเกดคล นลมอยางรนแรง สาเหตตามธรรมชาตเหลาน/ สงผลตอแหลงวางไข แหลงท อยอาศย ขบวนการหวงโซอาหาร ซ งทาใหการดารงชวตของสตวน/าเปล ยนแปลงไป

-14 ปรมาณการจบสตวน/าเคมใน-นอกนานน/าไทย ประมาณการ ต/งแต ป 2538-2550

กลมวจยและวเคราะหสถตการประมง ศนยสารสนเทศ กรมประมง

30

สถานการณความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทยทางการประมง

2538-2547 ตามสถตของลานตน ซ งผลผลตสวน

ใหญไดจากการทาประมงทะเลดวยเคร องมอทาการประมงท มประสทธภาพ เชน โดยเคร องมอประมงน/นมมากกวาจานวน

เน องจากการทาประมงทะเลในอดตใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจคอนขางสง จงมผเขามาลงทนอาชพน/ เพ มมากข/น ดงจะเหนไดจากการเพ มข/นของจานวนเรอประมง ประสทธภาพของเรอประมง รวมท/งมการฝาฝนมาตรการอนรกษทรพยากรสตวน/า การทาลายแหลงท อยอาศยของสตว

ผดพลาดขาดการประสานงานของภาครฐ ซ งปญหาเหลาน/ เปนสาเหตของการเส อมโทรมของทรพยากรสตวน/ าท เกดจากจากการใชประโยชนของมนษย ประกอบกบ การเส อมโทรมตามธรรมชาต ไดแก การเปล ยนแปลงกระแสน/ า การพงทลายของดนตามชายฝ งทะเล การเปล ยนแปลง

ในทะเล และการเกดคล นลมอยางรนแรง สาเหตตามธรรมชาตเหลาน/ สงผลตอแหลงวางไข แหลงท อยอาศย ขบวนการหวงโซอาหาร ซ งทาให

นอกนานน/าไทย ประมาณการ ต/งแต ป

ศนยสารสนเทศ กรมประมง, 2550

31

การเพาะเล/ ยงมความสาคญสาหรบประเทศไทย เน องจากเปนแหลงผลต

สตวน/ าทดแทนสตวน/ าทะเลท มแนวโนมลดลง ท สามารถพฒนาเทคโนโลยไดอยางตอเน องและสามารถตรวจสอบระบบการผลตได ซ งจะทาใหผลผลตสตวน/ าเปนสนคาสงออกท มประสทธภาพเปนท ยอมรบของตลาดตางประเทศ ชนดสตวน/าท เล/ยงสามารถเลอกไดตามท ตลาดมความตองการ ทาใหขายไดราคา มสวนชวยสนบสนนอตสาหกรรมตอเน องเพราะสามารถปอนผลผลตเขาสระบบไดอยางตอเน องและคงท เปนการสรางความม นคงทางอาหารใหกบชมชนชายฝ งและธรกจเกษตร อยางไรกตามพ/นท ท เหมาะสมตอการเพาะเล/ยงสตวน/ าแตละชนดกมอยจากด โดยเฉพาะการเพาะเล/ ยงตามชายฝ งยงทาไดไมเตมศกยภาพ แตบรเวณแหลงเพาะเล/ยงสตวน/ าน/นยงมปญหาดานคณภาพส งแวดลอมโดยเฉพาะเร อง น/ าเสย โดยแหลงกาเนดมลพษอาจมาจากโรงงานอตสาหกรรมบรเวณใกลเคยง หรอจากการปลอยน/ าท/งของเรอประมง ชมชน ทาใหมการปนเป/ อนสารเคมกาจดศตรพช/สารพษ เชน โลหะหนกท มากบน/ า การเพาะเล/ยงเกนขดความสามารถในการรองรบของแหลงน/ า และในบางพ/นท ยงประสบปญหาปรมาณน/ าในการเพาะเล/ ยงไมสม าเสมอ ในเขตพ/นท น/ าเคมกประสบปญหาเร องความเคมท ไมเหมาะสมตอการเพาะเล/ ยงสตวน/ า เน องจากน/ าจดลงมามากเกนไป อกท/ งสภาพแวดลอมท ไมสามารถควบคมได เชน ภยธรรมชาต ภยแลง ความเส อมโทรมของสภาพแวดลอมและทรพยากร ท ทาใหพ/นท เพาะเล/ ยงและผลผลตสตวน/ าเสยหาย

แตอยางไรกตามการทาการประมงและการเพาะเล/ ยงสตวน/ าชายฝ งของ

ประเทศไทยน/นมแนวโนมของปรมาณผลผลตโดยรวมท เพ มข/นอยางตอเน องทกป เน องจากตลาดโลกยงมความตองการบรโภคสตวน/ าอยปรมาณมาก และนาจะเปนผลผลตหลกของการสงออกสตวน/ าจากประเทศไทยไปสตลาดโลก โดยประเทศไทยกมโอกาสขยายตลาดสนคาสตวน/ าไดอก แมจะมปญหาเร องการกดกนทางการคาในหลายๆ รปแบบในการทาประมงชายฝ ง แตเช อแนวาการพฒนาศกยภาพการทาประมงทะเลในลกษณะท ไมทาลายส งแวดลอมและระบบนเวศ มการพฒนาเทคโนโลยการผลตอยางครบวงจรในระบบการเพาะเล/ ยงสตวน/ า ผผลตสามารถเลอกชนดสตวน/ามาเพาะเล/ยงไดตามตองการ ซ งจะทาใหชนดสตวน/ าท เพาะเล/ยงม

ความหลากหลาย นอกจากน/ ระบบการเพาะเล/ ยงเปนกระบวนการท สาตรวจสอบไดในทกข/นตอน รวมถงประเทศไทยไดมการศกษาวจยในทกดานจากตนน/าไปสปลายน/าจะชวยแกปญหาท เกดข/นเหลาน/นได

ภาพท 2- ท มา: กรมประมง จากท กลาวมาทาใหทราบถงสถานการณของความไมม นคงทางอาหาร

ตอนน/ประเทศไทยกาลงประสบกบปญหาเหลาน/แลว แตมคนท รเร องและเขาใจถงวธการใชชวตใหอยรอดในสถานการณน/กาลงละเลย หรอไมใหควจงอยากจะเนนย /าใหทกคนไดรถงสถานการณท ไดเกดข/น และมผลกระทบกบประเทศไทยแลว

ความหลากหลาย นอกจากน/ ระบบการเพาะเล/ ยงเปนกระบวนการท สาตรวจสอบไดในทกข/นตอน รวมถงประเทศไทยไดมการศกษาวจยในทกดานจากตนน/าไปสปลายน/าจะชวยแกปญหาท เกดข/นเหลาน/นได

-15 ดลการคาสนคาสตวน/าและผลตภณฑสตวน/า ต/งแตป กรมประมง และ สถตการประมงแหงประเทศไทย, 2551

จากท กลาวมาทาใหทราบถงสถานการณของความไมม นคงทางอาหาร ตอนน/ประเทศไทยกาลงประสบกบปญหาเหลาน/แลว แตมคนท รเร องและเขาใจถงวธการใชชวตใหอยรอดในสถานการณน/ อยนอย ซ งแสดงใหเหนวาประเทศไทยกาลงละเลย หรอไมใหความสาคญกบไมม นความม นคงทางอาหาร ผทาการศกษาจงอยากจะเนนย /าใหทกคนไดรถงสถานการณท ไดเกดข/น และมผลกระทบกบประเทศไทยแลว

32

ความหลากหลาย นอกจากน/ ระบบการเพาะเล/ ยงเปนกระบวนการท สามารถตรวจสอบไดในทกข/นตอน รวมถงประเทศไทยไดมการศกษาวจยในทกดานจาก

ดลการคาสนคาสตวน/าและผลตภณฑสตวน/า ต/งแตป 2532 – 2551

2551

จากท กลาวมาทาใหทราบถงสถานการณของความไมม นคงทางอาหาร ตอนน/ประเทศไทยกาลงประสบกบปญหาเหลาน/แลว แตมคนท รเร องและเขาใจถง

อยนอย ซ งแสดงใหเหนวาประเทศไทยามสาคญกบไมม นความม นคงทางอาหาร ผทาการศกษา

จงอยากจะเนนย /าใหทกคนไดรถงสถานการณท ไดเกดข/น และมผลกระทบกบ

33

สาเหตความไมม�นคงทางอาหารของประเทศไทย ปญหาความไมม นคงทางอาหารของประเทศไทยในปจจบนน/นสาเหตมาจาก 1) ปญหาความเส อมโทรมของฐานทรพยากรอาหาร ตลอดการพฒนาทางเศรษฐกจ

หลายทศวรรษท ผานมา แมประเทศไทยจะมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจจนทาใหประเทศกลายเปนประเทศท มรายไดระดบกลาง (Medium income country) แตกตองแลกกบความเส อมโทรมของฐานทรพยากรธรรมชาตในดานตางๆ

ภาพท 2-16 แสดงจานวนปาชายเลน ท มา: กรมปาไม, 2550 จากภาพท 2-16 จะเหนวาการลดลงของปาชายเลนในป 2504 จนถงปจจบน

มอตราการลดลงเร อยๆ อยางเหนไดชดโดยจานวนปาชายเลนไดลดลงจาก 3,679 ตารางกโลเมตร ถง 1,500 ตารางกโลเมตร ซ งเปนการลดลงอยางรวดเรวภายในเวลาไมก ป การลดลงของพ/นท ปาไมสงผลกระทบตอความอดมสมบรณของดน การลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ รวมไปจนถงปญหาเก ยวกบความแหงแลงท ผานมามการใชประโยชนจากทรพยากรดนอยางไมเหมาะสม เกดปญหาชะลางพงทลายของดนในอตราสงพ/นท ดนของประเทศเกดปญหาความเส อมโทรม เชน การเกดดนเคม ดนเปร/ ยว และดนขาดอนทรยวตถ

0

1000

2000

3000

4000

ป 2504 ป 2521 ป 2550

จานวนปาชายเลน (ตารางกโลเมตร)

จานวนปาชายเลน (ตารางกโลเมตร)

34

2) ปญหาของระบบการผลตอาหารท ไมย งยนระบบการผลตอาหารของไทยซ งในอดตเปนระบบการผลตแบบผสมผสาน ไดคอยๆ เปล ยนเปนการผลตเชงเด ยวท มการปลกพชหรอเล/ ยงสตวอยางเดยวไมก ชนดในพ/นท ขนาดใหญหรอมปรมาณมากๆ ทาใหเกดปญหาตางๆตามมาหลายประการ เชน การพ งพาปยและสารเคมการเกษตร เกษตรกรตองพ งพาปยและสารเคมการเกษตรซ งสวนใหญเปนผลตภณฑจากซากฟอสซล

ภาพท 2-17 แสดงปรมาณการใชปย ท มา: กรมปาไม, 2550 จากภาพท 2-17 จะเหนไดวา จากปญหาของระบบการผลตอาหารไมย งยน

มสาเหตมาจากปรมาณการใชปยท เพ มข/ นดวย จะเหนวาปรมาณการใชปยน/นเพ มข/นอยางตอเน อง โดยจากป 2514 มปรมาณการใชปยอยท 128,139 ตน และมแนวโนมเพ มข/ นเร อยๆ จนถงปจจบน อกท/ งการนาเขาสารกาจดศตรพชปละ 116,322 ตน มลคา 15,025 ลานบาท เกอบท/งหมดนาเขาจากตางประเทศ ตนทนการใชปยเคมและสารกาจดศตรพชกลายเปนตนทนสาคญของการผลตในภาคการเกษตรของไทย ระบบอาหารท ผกตดกบการใชปยเคมจะกอใหเกดตนทนท สงเกษตรกรประสบปญหาการขาดทนสงผลตอชวตความเปนอยของเกษตรกร

3) ปญหาโครงสรางของท ดนทากนและสทธในการเขาถงทรพยากรปญหาโครงสราง

การเขาถงและสทธในการเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรเปนปญหาใหญ

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

ป 2514 ป 2525 ป 2542

ปรมาณการใชป ย (ตน)

ปรมาณการใชปย (ตน)

35

และเปนปญหารากฐานสาคญ เปนท/งตนเหตและผลพวงของปญหาความเหล อมล/าทางสงคม ดงท ตวเลขทางสถตของสานกงานเศรษฐกจการเกษตรระบไดดงน/

3.1) เกษตรกรรอยละ 60 ตองเชาท ดนทากน 3.2) มเกษตรกรท เปนผไรท ดนทากนกวา 800,000 ครอบครว

3.3) เกษตรกรมท ดนขนาดเลกไมเพยงพอตอการทากนประมาณ 1,000,000 ครอบครว

3.4) รอยละ 40 ของชาวนาท/ งหมดไมมท ดนทากนเปนของตนเอง

โดยเฉพาะพ/นท ภาคกลางมสดสวนถงรอยละ 70-90 4) บทบาทของคาปลกขนาดใหญและโมเดอรเทรดท มบทบาทมากข/ นในระบบ

กระจายอาหาร นอกเหนอจากระบบการผลตแลว ระบบการตลาด โดยเฉพาะอยางย งระบบคาปลกไดถกครอบครองโดยบรรษท ดสเคาทสโตรและคอนวเน ยนสโตรกระจาย ขยายเขาไปในทองถ นและรกคบเขาไปถงระดบหมบาน รานคาปลกรายยอย ตลาดสด ตลาดนด แผงขางถนน ถกเบยดขบออกไปอยางรวดเรว การควบคมระบบการตลาดดงกลาวจะสงผลตอระบบอาหารและวฒนธรรมอาหารของทองถ นท/งระบบ เชน ไมมพ/นท สาหรบผกพ/นบานตางๆ การลดลงของความหลากหลายของอาหารทองถ น รวมถงพฤตกรรมการบรโภคท จะถกปรบเปล ยนไปตามการกาหนดของบรรษท สถานะของระบบอาหารและวฒนธรรมอาหารทองถ นจะถกกลนหายไป

5) การเปล ยนแปลงของภมอากาศโลกและผลกระทบตอการผลตอาหาร การขยายตว

ของระบบเศรษฐกจโลก ท เพ มข/ นนาไปสการใชเช/ อเพลงดกดาบรรพ มการปลดปลอยคารบอนไดออกไซดไปสบรรยากาศโลก จนเกดภาวะโลกรอน ในขณะท การลดลงของพ/นท ปาไมลดลง ทาใหความสามารถท ดดซบคารบอนไดออกไซดลดลง เปนการเรงภาวะเรอนกระจก ซ งผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพชและความหลากหลายทางชวภาพ ประชากรท วโลกจะไดรบผลกระทบอยางหนกจาก

36

การเปล ยนแปลงสภาพภมอากาศ เน องจากตองพ งพาฝนตามฤดกาล ในกรณของประเทศไทยน/น คาดวาการเปล ยนแปลงของภมอากาศจะสงผลกระทบตอการผสมเกสรของพชเกษตรลดลง ปญหาการรกคบของน/ าทะเละและการพงทลายของพ/นท ชายฝ ง รวมท/งอาจตองเผชญกบการแปรปรวนของสภาพการเปล ยนแปลงของภมอากาศจนเกดความเสยหายตอการผลตอาหาร

6) ผลกระทบจากการเปดเสรการคาและความตกลงระหวางประเทศตอระบบอาหาร

การเปดเสรการเกษตรภายใตขอตกลงการคากบตางประเทศ โดยท ไมมนโยบายความม นคงทางอาหาร เกษตรกรสวนใหญของประเทศไดรบผลกระทบ การเปดเสรกบประเทศสหรฐอเมรกา ยโรป และญ ปน จะทาใหประเทศไทยตองยอมรบกฎหมายทรพยสนทางปญญาท ทาใหเกดการผกขาดเร องพนธพช การจดสทธบตรส งมชวต การเขามาใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพของไทย และอาจรวมถงการเขามาลงทนในภาคการเกษตรของคนตางชาต ทาใหสนคาเกษตรราคาถก

7) ปญหาสขภาวะท เกดจากระบบอาหาร การใชสารเคมทางการเกษตรทาให

เกษตรกรไดรบพษภยสะสมในรางกาย ในปจจบน ผลการตรวจระดบของสารเคมทางการเกษตรในเลอดของเกษตรกรเพ มสงข/นอยางมาก โดยผลการตรวจเกษตรกรท จงหวดเชยงใหมจานวน 924 คน พบวามเกษตรกรและแมบานท มสารเคมตกคางในระดบท ไมปลอดภยและเส ยงจานวนรวมกนถง 75% ในขณะท กลมผบรโภคซ งรบประทานผกและผลตภณฑท มสารเคมปนเป/ อนมแนวโนมท จะไดรบสารพษพอๆกนหรอมากกวาเกษตรกรผผลตเสยอก ดงผลการสมตรวจกลมผบรโภคในจงหวดเชยงใหมจานวน 1,412 คน ครอบคลมนกศกษา อาจารย และประชาชนท วไปพบวา มผไดรบสารพษในระดบท ไมปลอดภยและมความเส ยงรวมกนถง 89%

8) การแผขยายของอาณานคมทางอาหาร วกฤตอาหารและพลงงานท เกดข/นเม อป

2550-2551 ทาใหเกดความไมม นคงทางอาหารข/นในหลายประเทศ ประเทศผผลตน/ามน ประเทศอตสาหกรรม และประเทศท ไมสามารถผลตอาหารไดเพยงพอ เร มกระบวนการเขามาเชาท ดน และลงทนทาการเกษตรในตางประเทศอยางขนานใหญ ประเทศไทยกเปนเปาหน งของการเขามาลงทนของตางชาต ในการใชพ/นท

37

ของประเทศไทยในการผลตอาหารเพ อสรางหลกประกนความม นคงทางอาหารของตน

9) วฒนธรรมอาหารตางชาตครอบงาวฒนธรรมอาหารทองถ น การเปดกวางทาง

วฒนธรรมผานนโยบายทางการคาและการเปดรบส อทาใหวฒนธรรมการบรโภคอาหารแบบอตสาหกรรม และการบรโภคอาหารจากวฒนธรรมตางชาตมบทบาทในสงคมไทยมาก โดยเฉพาะอยางย งกลมเดก เยาวชน และคนรนใหม

10) การขาดนโยบายเก ยวกบความม นคงทางอาหาร โดยภาพรวมประเทศไทยยงขาด

นโยบายและความตระหนกเก ยวกบอาหารท ชดเจน ประเดนเร องความม นคงทางอาหารไมปรากฏอยในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย หรอในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในหลายฉบบท ผานมา

ผลกระทบอนเน�องมาจากความไมม�นคงทางอาหาร

สถานการณการเจบปวยอนเน องมาจากอาหาร (Food Borne Diseases)

สาเหตสวนใหญของการเจบปวยเกดจากการบรโภคอาหารท ปนเป/ อนเช/อจลนทรยและสารเคม เชน สารเคมท ใชใน การกาจดศตรพช ยาปฏชวนะและยาท ใชในการเล/ยงสตว วตถเจอปนอาหาร รวมไปถงสารพษจากจลนทรย และสารเคมปนเป/ อนจากโรงงานอตสาหกรรม

สถานการณโรคตดตอทางอาหารและน/ า จากการเฝาระวงโรคของสานก

ระบาดวทยา กรมควบคมโรค โดยอตราการระบาดของโรคอาหารเปนพษเพ มข/น 1) การเจบปวยจากอาหารท ปนเป/ อนจลนทรย การปนเป/ อนจลนทรยในอาหารเกดไดในทกข/นตอนตลอดหวง

โซอาหาร ต/งแตในข/นวตถดบท มาจากการเพาะปลก/เพาะเล/ยง การผลต การขนสง และการเกบรกษาจนกระท งการปรงเพ อจาหนายตอผบรโภคหรอแมแตผบรโภคปรงอาหารเองอยางไมถกสขลกษณะ

38

2) การเจบปวยจากอาหารท ปนเป/ อนสารเคม สารเคมปนเป/ อนหรอตกคางในอาหารมท/งโลหะหนกท ปนเป/ อน

อยในสภาพแวดลอม และสารเคมท ใชในการผลตสนคาเกษตรหรออาหารทกข/นตอนท นามาใชโดยปราศจากความร หรอเกดจากการจงใจสงผลใหอาหารไมปลอดภยตอการบรโภค สารเคมบางสวนจะถกสะสมอยในรางกายกอใหเกดพษในระยะยาว แตบางสวนอาจถกเปล ยนแปลงในรางกายทาใหเปนพษอยางเฉยบพลนได ตวอยางของพษสารเคมปนเป/ อนในอาหาร เชน

พษจากโลหะหนก ปญหาการปนเป/ อนของโลหะหนกในอาหาร

สวนใหญพบในอาหารทะเลตาง ๆ โลหะหนกท พบประจาไดแก สารปรอท แคดเมยม และตะก ว โดยตรวจพบในสตวประเภทกง หอย ปลา และปลาหมก แมท ผานมาสวนใหญไมเกนมาตรฐาน แตแนวโนมคาดวาอาหารทะเลจะมโลหะหนกเพ มมากข/นเน องจากการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมประเภทตาง ๆ เชน โรงงานอตสาหกรรมสโรงงานอตสาหกรรมพลาสตก โรงงานอปกรณไฟฟา เปนตน ซ งเม อมการระบายน/าท/งของโรงงาน แมจะผานระบบบาบดน/ าเสยแลวกตาม แตกยงมการปนเป/ อนของโลหะหนกและไหลลงสแหลงน/าและถงทะเลในท สด

จากท กลาวมา สาเหตความไมม นคงทางอาหารท ประเทศไทย

กาลงประสบอย คอภาพสะทอนของปญหาเชงโครงสราง หรอปญหาระบบอาหารของประเทศไทย ซ งมความเช อมโยงกบปญหาและองคประกอบตางๆ หลายประการ ท/งจากภายในและภายนอกประเทศ ท/งจากปจจยท ควบคมได แตละเลยจนเกดผลเสยมหาศาลและจากปจจยท ควบคมไมไดท รมเรารนแรงข/นเร อยๆ เชน ความแปรปรวนของสภาพอากาศ หรอการขาดแคลนพลงงานน/ ามน หรอผลกระทบของวกฤตการเงน เศรษฐกจในระดบโลก

39

ผลกระทบอนเน�องมาจากความไมม�นคงทางอาหาร

นรญกร กลวชร (2551) กลาววา เราคงไมไดรวาแทท จรงแลวถงแมประเทศไทยจะเปนผ สงออกอาหารปอนโลก แตคนในประเทศของเรายงอยในภาวะท ไมม นคงและขาดแคลนอาหารในการบรโภค โดยเฉพาะอยางย งคนจนและคนช/นกลางในเมอง ท มรายไดต าและฐานะทางเศรษฐกจไมม นคง พรอมท จะไดรบผลกระทบอยางงายดาย เม อปรมาณอาหารลดลงและราคาสนคาอาหารแพงข/น เหตการณน/ ช/ ใหเหนขอเทจจรงสองประการท วา แมประเทศไทยจะมปรมาณขาวจานวนมากสงออกไปขายท วโลก แตคนจนในประเทศไทย อยในภาวะไดรบผลสะเทอนไดงายในเร องความม นคงทางอาหารโดยเฉพาะขาวซ งเปนอาหารหลก ถาราคาขาวสารและสนคาตางๆ แพงมากข/นไปกวาน/ เมองไทยกอาจตกอยในภาวะท คนจนจากหลากหลายสาขาอาชพลกข/นมาประทวง เพราะไมสามารถซ/อขาวสารราคาแพงมาบรโภคในครอบครวไดอกตอไป ประการท สอง วกฤตอาหารคร/ งน/ ช/ ใหเราเหนวา ประเทศไทยเองไมเคยไดวางระบบหรอมาตรการดานความม นคงทางอาหารของประเทศไวเลย เม อเกดภาวะวกฤต เราในฐานะประเทศผผลตอาหาร ควรจะมอาหารสารองมากพอท จะกระจายใหกบคนจนในประเทศ แตกลบไมเปนเชนน/น ท สาคญเรากลบอยในภาวะท ไมสามารถปองกนตนเองไดเลย ตองปลอยใหกลไกตลาดเสรทางานสงผลกระทบกบคนจนในประเทศ โดยท รฐบาลกยงหาวธชวยเหลอคนจนจากกลไกตลาดเสรน/ไมไดดวยเชนกน

การพฒนาอยางย�งยน ความหมาย คณะกรรมาธการแหงโลกดานส งแวดลอม และการพฒนาของสหประชาชาต (UN World Commission on Environment and Development) ใหความหมายของการพฒนาแบบย งยนไววา การพฒนาแบบย งยน คอ การพฒนาท สามารถจะตอบสนองความตองการตางๆของคนในรนปจจบน โดยท การพฒนาน/ จะไมทาใหเกดผลเสยตอความสามารถในการพฒนาของคนรนตอไปในอนาคต

40

(Sustainable Development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meets their own needs) รปแบบของการพฒนาอยางย�งยน

คณะกรรมาธการแหงโลกดานส งแวดลอม และการพฒนาของสหประชาชาตไดเสนอรปแบบท วไป ของการพฒนาแบบย งยน ไวดงน/

ภาพท 2-18 แผนผงแสดงการพฒนาแบบย งยน ท มา: เพญพสทธ[ หอมสวรรณ, 2550 เปาหมายของการพฒนาแบบย งยน มดงน/ 1) เปาหมายทางสงคม ในการพฒนาชนบทเพ อจะใหไดผลเปนรปธรรมน/นตองเขาใจ

รปแบบของสงคมชนบทท อยในพ/นท น/นๆ 2) เปาหมายทางเศรษฐกจ ตองเขาใจปจจยตางๆท จะมผลตอระบบเศรษฐกจของสงคม

ชนบท และในการพฒนาระบบเศรษฐกจดงกลาว ตองนาเอาปญหาจากผลกระทบท มตอส งแวดลอมมาพจารณาดวย

41

3) เปาหมายทางดานส งแวดลอม (ทรพยากรธรรมชาต) การศกษาเปาหมายทางดาน

ส งแวดลอมของทรพยากรธรรมชาต เราจา เ ปนตองเขาใจถงผลกระทบตอสภาพแวดลอมในการพฒนาชนบท

หลกการของการพฒนาอยางย�งยน United Nation Environment Programmer (UNEP) และ World Wild Fund for

Nature (WWF) ไดใหความหมายของขอบเขตของการพฒนาท ย งยนไวดงน/ 1) การใหความเคารพตอสรรพส งตางๆ ท/งในปจจบน และอนาคต 2) ปรบปรงคณภาพชวตของมนษย 3) การดารงรกษาโลก และความหลากหลายทางชวภาพ 4) ลดความเส อมโทรมของทรพยากรธรรมชาต 5) การคานงถงสมรรถนะ (Carrying Capability) ของโลก 6) การปรบเปล ยนทศนคต และพฤตกรรมของบคคล 7) ใหชมชนดแลรกษาส งแวดลอมดวยตนเอง 8) กาหนดขอบเขตในการผสมผสานระหวางการพฒนา และการอนรกษ 9) สงเสรมความรวมมอระหวางประเทศ

42

ความเช�อมโยงของเหตปจจยของการพฒนาท�ย�งยน กรอบแนวทางการพฒนาท ย งยน (2550) ไดกลาวถงปญหาท ทาใหประเทศชาตไม

สามารถท จะไปสการพฒนาท ย งยนไปเปนในทศทางเดยวกนกบ พฒนพฒน พชญธรรมกล (ม.ป.ป.) ดงน/

1) ความตองการบรโภคสนคาและบรการท เกนความจาเปน ฟมเฟอย เปนเหตให

เกดการนาทรพยากรธรรมชาตมาใชในการผลตและบรการท เกนความจาเปน เกนความตองการของการดาเนนชวตแบบพอเพยง ถงแมจะสงผลใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจ แตกท าให เกดมลพษทางส งแวดลอมและทาใหส งแวดลอมขาดสมดล

2) การท ชมชนไมเขมแขง รบวฒนธรรมและแนวความคดเก ยวกบความฟมเฟอย

วตถนยม อกท/งยงขาดการอบรม ละเลยธรรมเนยมประเพณด/งเดม ทาใหสงคมเปล ยนเปนสงคมบรโภค เกดการลงทนทางธรกจท สญเปลา ทาใหเกดผลเสยทางเศรษฐกจ เกดความขดแยงทางสงคม และทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอมถกทาลายอยางรนแรง

3) การเคล อนยายทนจากตางประเทศ สงผลท/ งทางบวกและทางลบตอระบบ

เศรษฐกจและส งแวดลอม การพฒนาเศรษฐกจท พ งพงอยกบทนตางประเทศโดยขาดรากฐานท ม นคงภายใน ทาใหทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอมเส อมโทรมอยางรวดเรว

4) นโยบายการเรงรดพฒนาเศรษฐกจของรฐในอดต โดยขาดการวเคราะห

ผลกระทบส งแวดลอม มการใชทรพยากรเปนฐานการผลตอยางฟมเฟอย เกนอตราการฟ/ นตวของระบบธรรมชาต สงผลกระทบตอส งแวดลอมและความย งยนของระบบนเวศ

5) การท ทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอมเส อมโทรมอยางรวดเรวและรนแรงน/

เอง ทาใหเกดกระแสของสงคมท/งจากภายในและนอกประเทศ ผลกดนให

43

รฐบาลดาเนนมาตรการตางๆ รวมถงการแกไขกฎหมายท มผลในการอนรกษและฟ/ นฟทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม

6) ยทธศาสตรการแกไขปญหาความยากจนและยทธศาสตรเพ มทนทางสงคม โดย

เนนการมสวนรวมของประชาชน เม อเกดการบรหารจดการท ดกเกดการแบงสรรทรพยากรท ใชในการผลตอยางเปนธรรม และเกดการกากบดแลดานอปสงคท สมเหตสมผลและไมฟมเฟอย ลดความขดแยงในสงคม เปดโอกาสใหสงคมเรยนร พฒนาความคดและจตใจ จนทาใหเกดสงคมพ งพาและพฒนาตวเองไดในท สด

7) ยทธศาสตรเพ มความสามารถในการแขงขน นอกจากจะทาใหประเทศสามารถ

ควบคมการเคล อนยายทนจากตางประเทศเพ อลดความสญเสยท อาจเกดกบระบบเศรษฐกจและส งแวดลอมของประเทศ ยงจะเปนกลไกขบเคล อนใหเกดการขยายการผลตและการตลาดท เหมาะสมท จะทาใหเศรษฐกจเตบโตแบบย งยน

การพฒนาอยางย�งยนตามแนวคดเชงพทธศาสตร พระธรรมปฎก กลาววาหวใจของการพฒนาท ย งยนน/น ประกอบดวยคาศพทท

นามาจบคกน 2 ค คอ การพฒนา (Development) กบส งแวดลอม (Environment) และเศรษฐกจ (Economy) กบนเวศวทยา (Ecology) โดยเหนวาควรใหความเจรญทางเศรษฐกจอยภายใตเง อนไขของการอนรกษสภาพแวดลอม

การพฒนาท ย งยนน/ มลกษณะเปนการพฒนาท เปนบรณาการ (Integrated) คอ

ทาใหเกดเปนองครวม (Holistic) หมายความวาองคประกอบท/งหลายท เก ยวของจะตองมาประสานกนท/งหมด และมลกษณะอกอยางหน งคอ มดลยภาพ (Balanced)

44

ภาพท 2-19 แผนภาพลกษณะของการพฒนาท ย งยน (Sustainable Development) ตาม

แนวคดของพระธรรมปฎก ท มา: เพญพสทธ หอมสวรรณ, 2550 ดงน/น ธรรมชาตแวดลอมกบเศรษฐกจจะตองถกบรณาการเขาดวยกนแลวจงจะ

ทาใหเกดสภาพท เรยกวาเปนภาวะย งยนท/งในเศรษฐกจ และในทางสภาพแวดลอมหรอกลาวอกความหมายหน งคอ การทาใหกจกรรมของมนษยสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต ซ งเปนรากฐานของการพฒนาท ย งยน

พระราชวรมน กลาวถง การพฒนาอยางย งยนตางไปจากพระธรรมปฎกไววา

ในภาษาพระไตรปฎก หรอภาษาบาล จะปรากฏในคา 2 คา คอ ภาวนา กบ พฒนา โดยใหความหมายของคาท/งสองน/วา

ภาพท 2-20 แผนภาพลกษณะของการพฒนาอยางย งยน (Sustainable Development)

ตามแนวคดของ พระราชวรมน ท มา: เพญพสทธ หอมสวรรณ, 2550

45

พฒนา หรอ วฒนา หมายถง การเตบโต ภาวนาท ใชในการพฒนามนษย คอ กายภาวนา จตภาวนา ศลภาวนา และ

ปญญาภาวนา โดยการพฒนาท ย งยนเปนการพฒนาท สมพนธกบมนษย มมนษยเปนตวต/งในการพฒนา

นอกจากน/แนวคดทางพระพทธศาสนายงถอวามนษยเปนองคประกอบท สาคญ คอ

ใหคนเปนศนยกลางของการพฒนา เพ อใหการพฒนาเปนไปเพ อการสรางความสงบสขระหวางมนษยกบธรรมชาต โดยใชการศกษาและมหลกธรรมทางพทธศาสนาเปนเคร องมอ โดยจะมงไปท การพฒนาระบบการดาเนนชวตของคน ชมชน และสงคม ตลอดจนสภาพแวดลอมใหดารงอยอยางเปนสขอยางตอเน อง

ภาพท 2-21 แผนภาพแนวคดทางพระพทธศาสนาของการพฒนาท ย งยนท เนนคนเปน

ศนยกลางของการพฒนา ท มา: เพญพสทธ หอมสวรรณ, 2550 ในทศนะของพระราชวรมน เหนวา พฤตกรรมของคนตองปรบเปล ยนและ

พฤตกรรมน/นตองโยงไปถงคณธรรม และมความรท เปนระบบ เหนสรรพส งเช อมโยงกนเปนระบบ เม อรวมพฤตกรรม คณธรรม และความรท เปนระบบแลว จะกลาวไดวาพฤตกรรมกคอศล คณธรรมคอสมาธ และความรคอปญญา เรยกวา ไตรสกขา

46

ภาพท 2-22 แผนภาพแนวคดการพฒนาคนตามหลกไตรสกขาของพระราชวรมน ท มา: เพญพสทธ หอมสวรรณ, 2550 จากแนวคดการพฒนาอยางย งยนของท/ ง 2 ทาน มแนวคดท คลายกน และ

แตกตางกนซ งสามารถสรปได ดงน/ ตารางท 2-5 แนวคดการพฒนาอยางย งยน

แนวคดการพฒนาอยางย�งยน

พระธรรมปฎก พระราชวรมน

1. การพฒนาท ย งยนประกอบดวย 1.1 การพฒนากบส งแวดลอม 1.2 เศรษฐกจกบนเวศวทยา 2. ลกษณะของการพฒนาท ย งยน 2.1 เปนบรณาการหรอองครวม 2.2 มดลยภาพ 3. จดมงหมายของการพฒนา คอการทาให กจกรรมของมนษยสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต และใหคนมจรยธรรม

1. การพฒนาท ย งยนประกอบดวย 1.1 ภาวนา 1.2 พฒนา 2. ลกษณะของการพฒนาท ย งยน 2.1 เนนคนเปนศนยกลาง 2.2 อาศยหลกไตรสกขา 2.3 เปนบรณาการ ไมเนนดานใดดาน

หน ง 3. จดมงหมายของการพฒนา คอการสรางสนตสขการอยรวมกนระหวางมนษยกบธรรมชาต และตองพฒนาอยางตอเน องสม าเสมอรอบดาน

ท มา: เพญพสทธ หอมสวรรณ, 2550

47

หนทางนาไปสการพฒนาท�ย�งยนบนพ+นฐานเศรษฐกจพอเพยงโดยมคนเปนศนยกลางการพฒนา กเลส ตณหาท มอยในตวคน จงเปนปญหาอปสรรคท จะทาใหโลกไมสามารถเดนไปสการพฒนาอยางย งยนไดกเลส 3 ตว ดงท (โอเคเนช น, 2552 อางถง พระธรรมปฎก (ป.อ ปยตโต)) ไดอธบายความไวดงน/ ตณหา คอ ความอยากไดความสขสะดวกสบายท เตมไปดวยวตถท มากมายสมบรณ มานะ คอ ความ อยากมอานาจครอบงาผอ น ทฎฐ คอ ความยดม นจนกลายเปนคานยม แนวความคดสทธศาสนา อดมการณตางๆ ใน

องคประกอบท/ง 3 น/ ทฎฐทาใหเกดผลเสยตอมนษยมากท สด จะเหนไดวาตวกเลสเปนอปสรรคตอการพฒนาท ย งยน ถาไมสามารถขจดออกจากตวมนษยได เพราะตวกเลสตณหาน/ เปนตวท ท าลายทกอยางในโลก เพ อสนองความอยากไดผลประโยชน ความอยากมอานาจความย งใหญหรอความยดม นถอม นในคานยมอดมการณ มนษยทารายส งรอบตวไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาต สตว สรรพส ง หรอแมแตมนษยดวยกนเอง เพ อสนองตอกเลส ดงจะเหนไดจากการเกดภยธรรมชาต น/ าทวม สนาม ตนเหตเกดจากมนษยไปทาการตดไมทาลายปา และทาลายระบบนเวศวทยา ผลสดทายกคอ มนษยจะประสบกบความพนาศเอง ดงน/นการท จะทาใหมนษยลดละจากกเลสท เปนตวปญหากคอ การพฒนาดานจตใจ ใหมนษยมมโนสานกท ด สามารถแยกแยะส งดส งช ว ดวยใชหลกพทธธรรมมาขดเกลาจตใจดวยการใชหลกไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา เม อมนษยไดรบการพฒนาจตใจใหดงามแลว มนษยกจะเกดปญญารแจงเหนจรง ลดละจากกเลสตณหาท/งปวง โดยการสรางดลภาพใหเกดข/นระหวาง มนษย ส งแวดลอม สงคม เทคโนโลย ทกท จะอยอยางเก/อกลกน ซ งจะเปนหนทางท จะนาสการพฒนาท ย งยน

48

หลกเศรษฐกจพอเพยง

จากการใชแนวทางการพฒนาประเทศไปสความทนสมย ไดกอใหเกดการเปล ยนแปลงแกสงคมไทยอยางมากในทกดาน ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม สงคมและส งแวดลอม อกท/งกระบวนการของความเปล ยนแปลงมความสลบซบซอนจนยากท จะอธบาย เพราะการเปล ยนแปลงท/งหมดตางเปนปจจยเช อมโยงซ งกนและกน สาหรบผลของการพฒนาประเทศในดานบวกน/น ไดแก การเพ มข/นของอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความเจรญทางวตถ และสาธารณปโภคตางๆ ระบบส อสารท ทนสมย หรอการขยายปรมาณและกระจายการศกษาอยางท วถงมากข/น แตผลดานบวกเหลาน/ สวนใหญกระจายไปถงคนในชนบท หรอผดอยโอกาสในสงคมนอย และกระบวนการเปล ยนแปลงของสงคมไดเกดผลในดานลบตามมาดวย เชน การขยายตวของรฐเขาไปในชนบท ไดสงผลใหชนบทเกดความออนแอในหลายดาน ท/งการตองพ งพงตลาดและพอคาคนกลางในการส งสนคาทน ความเส อมโทรมขอทรพยากรธรรมชาต ระบบความสมพนธแบบเครอญาต และการรวมกลมกนตามประเพณเพ อการจดการทรพยากรท เคยมอยแตเดมแตก สลายลง ภมความรท เคยใชแกปญหาและส งสมปรบเปล ยนกนมาถกลมเลอนและเร ม สญหายไป ส งสาคญ กคอ ความพอเพยงในการดารงชวต ซ งเปนเง อนไขพ/นฐานท ทาใหคนไทยสามารถพ งตนเอง และดาเนนชวตไปไดอยางมศกด[ ศรภายใตอานาจและความมอสระในการกาหนด ชะตาชวตของตนเองความสามารถในการควบคมและจดการเพ อใหตนเองไดรบการสนองตอบตอความตอง การตางๆ รวมท/งความสามารถในการจดการปญหาตางๆ ไดดวยตนเอง หลกแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง เปนแนวพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ท พระราชทาน เปนแนวคดเพ อช/ แนะแนวทางการดารงอย และปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ต/งแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ท/งในการพฒนาและบรหารประเทศในทางท ควรจะเปนไปแนวทางการพฒนาท ต/งบนพ/นฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยมพ/นฐานมาจากวถชวตด/งเดมของสงคมไทย สามารถนามาประยกตใชไดตลอดเวลา เพ อใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน มงเนนการรอดพนจากภย และวกฤต เพ อความม นคง และความย งยนของการพฒนา

49

ภาพท 2-23 หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 3 หวง 2 เง อนไข ท มา: ปรชญา พลพฒนนท, 2555 รวมถงการคานงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนในตวเองส

หมบาน และสเศรษฐกจในวงกวางข/นในท สด ซ งเปนคณลกษณะท สาคญของความพอเพยง ตลอดจนใชความรท เก ยวของเก ยวกบวชาการตางๆเหลาน/ นมาพจารณาใหเช อมโยงกน เพ อประกอบการวางแผนและความระมดระวงในการปฏบตและคณธรรมท จะตองเสรมสรางควบคไปกบความร ซ งประกอบดวย มความตระหนกใน คณธรรม มความซ อสตยสจรตและมความอดทน มความเพยรใชสตปญญาในการดาเนนชวต ซ งความรและคณธรรมเปนเง อนไขของการตดสนใจและดาเนนกจกรรมตางๆในการดารงชวต โดยจะนาไปส “ความสข” ในการดาเนนชวตอยางแทจรง

ภาพท 2-24 ข/นตอนปฏบตสวถเศรษฐกจพอเพยง ท มา: Thai Study

ประเทศไทยกบเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง มงเนนใหผผลต

ภายใตขอบเขต ขอจากดของรายไดการพ งพา เพ มขดความสามารถในการควบคมการผลตไดดวจากการไมสามารถควบคมระบบตลาดไดอยางมประสทธภาพหมายความถง การกระเบยดกระเสยนจนเกนสมควรตามอตภาพ แตคนสวนใหญของประเทศ

ข/นตอนปฏบตสวถเศรษฐกจพอเพยง Study Focus, 2553

ประเทศไทยกบเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง มงเนนใหผผลต หรอผบรโภค พยายามเร มตนผลต หรอบรโภคภายใตขอบเขต ขอจากดของรายได หรอทรพยากรท มอยไปกอน ซ งกคอ หลกในการลด

เพ มขดความสามารถในการควบคมการผลตไดดวยตนเอง จากการไมสามารถควบคมระบบตลาดไดอยางมประสทธภาพ เศรษฐกจพอเพยงมใช

การกระเบยดกระเสยนจนเกนสมควร หากแตอาจฟมเฟอยไดเปนคร/ งคราวตามอตภาพ แตคนสวนใหญของประเทศ มกใชจายเกนตว เกนฐานะท หามาได

50

พยายามเร มตนผลต หรอบรโภคหรอทรพยากรท มอยไปกอน ซ งกคอ หลกในการลด

และลดภาวะการเส ยงเศรษฐกจพอเพยงมใช

หากแตอาจฟมเฟอยไดเปนคร/ งคราวมกใชจายเกนตว เกนฐานะท หามาได

51

เศรษฐกจพอเพยง สามารถนาไปสเปาหมายของการสรางความม นคงในทางเศรษฐกจได เชน โดยพ/นฐานแลว ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกจของประเทศจงควรเนนท เศรษฐกจการเกษตร เนนความม นคงทางอาหาร เปนการสรางความม นคงใหเปนระบบเศรษฐกจในระดบหน ง จงเปนระบบเศรษฐกจท ชวยลดความเส ยง หรอความไมม นคงทางเศรษฐกจในระยะยาวได

แนวพระราชดารในการดาเนนชวตแบบพอเพยง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเขาใจถงสภาพสงคมไทย ดงน/ น เม อได

พระราชทานแนวพระราชดาร หรอพระบรมราโชวาทในดานตางๆ จะทรงคานงถงวถชวต สภาพสงคมของประชาชนดวย เพ อไมใหเกดความขดแยงทางความคด ท อาจนาไปสความขดแยงในทางปฏบตได

1) ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดละความฟมเฟอยในการใช

ชวต 2) ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตอง ซ อสตยสจรต 3) ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนกนในทางการคา 4) ไมหยดน งท จะหาทางใหชวตหลดพนจากความทกขยาก ดวยการขวนขวาย

ใฝหาความรใหมรายไดเพ มพนข/น จนถงข/นพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ 5) ปฏบตตนในแนวทางท ด ลดละส งช ว ประพฤตตนตามหลกศาสนา

ระดบของเศรษฐกจพอเพยง ความพอเพยงในนยามของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มไดหมายความเพยงแค

บคคลพ งตนเองได (Self-Sufficiency) แตเศรษฐกจพอเพยง หรอ Sufficiency Economy มความหมายกวางมากกวา เพราะเศรษฐกจพอเพยงไมใชแนวทางสาหรบปรบใชไดเฉพาะ

52

บคคล หรอเศรษฐกจพอเพยงไมใชการหยดอยกบท ซ งสามารถพฒนาไดตามเหตผลใหเหมาะสมกบสถานการณท เปล ยนแปลงไป และยงสามารถประยกตใชหลกเศรษฐกจพอเพยงไดท/ งกบกลมบคคล ชมชน และระดบประเทศอกดวย โดยสรปคอ เศรษฐกจพอเพยงม 3 ระดบ คอ

ภาพท 2-25 ระดบของเศรษฐกจพอเพยง ท มา: สถาบนไทยพฒน มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ, 2556 ระดบท หน ง - เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบพ/นฐานท เนนความพอเพยงในระดบ

บคคลและครอบครว คอ การท สมาชกในครอบครวมพอกน มอาหาร สามารถสนองความตองการพ/นฐานหรอปจจยส ของครอบครวได มความเปนอยคณภาพชวตท ดกอน ใชสตปญญาในการดารงชวตไมประมาท รจกการแบงปน พ งตนเองและชวยเหลอกนในครอบครวได

เร มตนจากการเสรมสรางคนใหมการเรยนรวชาการและทกษะตางๆ ท จาเปน

เพ อใหสามารถรเทาทนการเปล ยนแปลงในดานตางๆ พรอมท/งเสรมสรางคณธรรมจนมความเขาใจและตระหนกถงคณคาของการอยรวมกนของคนในสงคม และอยรวมกบระบบนเวศอยางสมดลเพ อจะไดละเวนการประพฤตมชอบ ไมตระหน เปนผใหเก/อกลแบงปน มสตย /งคดพจารณาอยางรอบคอบกอนท จะตดสนใจหรอกระทาการใดๆ จนกระท งเกดเปน

53

ภมคมกนท ดในการดารงชวต โดยสามารถคดและกระทาบนพ/นฐานของความมเหตผล พอเหมาะพอประมาณกบสถานภาพ บทบาทและหนาท ของแตละบคคลในแตละสถานการณ แลวเพยรฝกปฏบตเชนน/จนสามารถทาตนใหเปนท พ งของตนเองไดและเปนท พ งของผอ นไดในท สด

ระดบท สอง – เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา คอ ยกระดบความพอเพยงเปน

ระดบกลม มการรวมตวท/ งความคด ความรวมมอ ความชวยเหลอสวนรวม รกษาผลประโยชนภายในชมชน มการเรยนรแลกเปล ยนการจดการและแกไขปญหารวมกน ของคนในชมชน มงเนนความสามคคและสรางความเขมแขงในชมชน

ระดบท สาม – เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวไกลระดบสรางเครอขาย โดยมงไปท

แผนการบรหารจดการประเทศ เนนความรวมมอระหวางชมชนกลมองคกรเอกชน หรอธรกจภายนอก สงเสรมใหบคคล/ชมชนตางๆ มวถปฏบต มความรวมมอและการพฒนาในสาขาตางๆ ตามแนวทางของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและดาเนนการตามแผนดงกลาวอยางรอบคอบเปนข/นตอน สรางความเขาใจและรความเปนจรงระหวางกนของคนในประเทศ จนนาไปสความสามคค และจตสานกท จะรวมแรงรวมใจกนพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาไปอยางสอดคลองสมดลกบสถานภาพความเปนจรงของคนในประเทศอยางเปนข/นตอนเปนลาดบๆ ตอไป

แนวทางการประยกตใชหลกเศรษฐกจพอเพยง การประยกตใชหลกเศรษฐกจพอเพยงในระดบบคคล ระดบชมชน และ

ระดบประเทศมแนวทางดงน/ ระดบบคคล 1. รจก “พอ” ไมเบยดเบยนผอ น 2. พยายามพฒนาทกษะ ความร ความเขมแขงของตนเอง

54

3. ยดทางสายกลาง พอใจกบชวตท พอเพยง ระดบชมชน 1. รวมกลม ใชภมปญญาชมชน 2. เอ/อเฟ/ อกน 3. พฒนาเครอขายความรวมมอ ระดบประเทศ

1. ชมชนรวมมอกน

2. วางระบบเศรษฐกจแบบพ งตนเอง

3. พฒนาเศรษฐกจแบบคอยเปนคอยไป 4. เตบโตจากขางใน แนวทางการประยกตใชทฤษฎใหม

การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงท เดนชดท สด ซ งพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ไดพระราชทานพระราชดารน/ เพ อเปนการชวยเหลอเกษตรกรท มกประสบปญหาท/งภยธรรมชาตและปจจยภาย นอกท มผลกระทบตอการทาการเกษตร ใหสามารถผานพนชวงเวลาวกฤต โดยเฉพาะการขาดแคลนน/ าไดโดยไมเดอดรอนและยากลาบากนก ความเส ยงท เกษตรกร มกพบเปนประจา ประกอบดวย ความเส ยงดานราคาสนคาเกษตร ความเส ยงในราคาและการพ งพาปจจยการผลตสมยใหมจากตางประเทศ ความเส ยงดานน/ า ฝนท/งชวง ฝนแลงภยธรรมชาตอ นๆ และโรคระบาด ความเส ยงดานแบบแผนการผลต ความ

55

เส ยงดานโรคและศตรพช ความเส ยงดานการขาดแคลนแรงงาน และความเส ยงดานหน/ สนและการสญเสยท ดน ดงน/นแนวทางการประยกตใชมดงน/

1) มการบรหารและจดแบงท ดนแปลงเลกออกเปนสดสวนท ชดเจน เพ อ

ประโยชนสงสดของเกษตรกร ซ งไมเคยมใครคดมากอน 2) มการคานวณโดยใชหลกวชาการเก ยวกบปรมาณน/ าท จะกกเกบใหพอเพยงตอ

การเพาะปลกไดอยางเหมาะสมตลอดป 3) มการวางแผนท สมบรณแบบสาหรบเกษตรกรรายยอย โดยมถง 3 ข/นตอน ทฤษฎใหมข+นตน ใหแบงพ/นท ออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30:30:30:10

ดงน/ พ/นท สวนท หน ง ประมาณ 30% ใหขดสระเกบกกน/ าเพ อใชเกบกก

น/าฝนในฤดฝน และใชเสรมการปลกพชในฤดแลง ตลอดจนการเล/ยงสตวและพชน/าตางๆ

พ/นท สวนท สอง ประมาณ 30% ใหปลกขาวในฤดฝนเพ อใชเปน

อาหารประจาวนสาหรบครอบครวใหเพยงพอตลอด ป เพ อตดคาใชจายและสามารถพ งตนเองได

พ/นท สวนท สาม ประมาณ 30% ใหปลกไมผล ไมยนตน พชผก พช

ไร พชสมนไพร ฯลฯ เพ อใชเปนอาหารประจาวน หากเหลอบรโภคกนาไปจาหนาย

พ/นท สวนท ส ประมาณ 10% เปนท อยอาศย เล/ ยงสตว ถนนหนทาง

และโรงเรอนอ นๆ

56

ทฤษฎใหมข+นท�สอง เม อเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดปฏบตในท ดนของตนจนไดผลแลว กตองเร มข/นท สอง คอใหเกษตรกรรวมพลงกนในรป กลม หรอ สหกรณ รวมแรงรวมใจกนดาเนนการในดาน

1) การผลต (พนธพช เตรยมดน ชลประทาน ฯลฯ)เกษตรกรจะตอง

รวมมอในการผลต โดยเร ม ต/งแตข/นเตรยมดน การหาพนธพช ปย การจดหาน/า และอ นๆ เพ อการเพาะปลก

2) การตลาด (ลานตากขาว ยง เคร องสขาว การจาหนายผลผลต) -

เม อมผลผลตแลว จะตองเตรยมการตางๆ เพ อการขายผลผลตใหไดประโยชนสงสด เชน การเตรยมลานตากขาวรวมกน การจดหายงรวบรวมขาว เตรยมหาเคร องสขาว ตลอดจนการรวมกนขายผลผลตใหไดราคาดและลดคาใชจายลงดวย

3) การเปนอย (กะป น/ าปลา อาหาร เคร องนงหม ฯลฯ) ใน

ขณะเดยวกนเกษตรกรตองมความเปนอยท ดพอสมควร 4) สวสดการ (สาธารณสข เงนก) แตละชมชนควรมสวสดภาพและ

บรการท จาเปน เชน มสถานอนามยเม อยามปวยไข หรอมกองทนไวกยมเพ อประโยชนในกจกรรมตางๆ ของชมชน

5) การศกษา (โรงเรยน ทนการศกษา) ชมชนควรมบทบาทในการ

สงเสรมการศกษา เชน มกองทนเพ อการศกษาเลาเรยนใหแกเยาวชนของชมชนเอง

6) สงคมและชมชนควรเปนท รวมในการพฒนาสงคมและจตใจ โดย

มศาสนาเปนท ยดเหน ยวโดยกจกรรมท/ งหมดดงกลาวขางตน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายท เก ยวของ ไมวาสวนราชการ องคกรเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนน/นเปนสาคญ

57

ทฤษฎใหมข+นท�สาม เม อดาเนนการผานพนข/นท สองแลว เกษตรกร หรอกลมเกษตรกรกควรพฒนากาวหนาไปสข/นท สามตอไป คอตดตอประสานงาน เพ อจดหาทน หรอแหลงเงน เชน ธนาคาร หรอบรษท หางรานเอกชน มาชวยในการลงทนและพฒนาคณภาพชวตท/งน/ ท/งฝายเกษตรกรและฝายธนาคาร หรอบรษทเอกชนจะไดรบประโยชนรวมกน กลาวคอ เกษตรกรขายขาวไดราคาสง ธนาคารหรอบรษทเอกชนสามารถซ/อขาวบรโภคในราคาต า (ซ/อขาวเปลอกตรงจากเกษตรกรและมาสเอง) เกษตรกรซ/อเคร องอปโภคบรโภคไดในราคาต า เพราะรวมกนซ/อเปนจานวนมาก (เปนรานสหกรณราคาขายสง) ธนาคารหรอบรษทเอกชน จะสามารถกระจายบคลากร เพ อไปดาเนนการในกจกรรมตางๆ ใหเกดผลดย งข/น

ภาพท 2-26 การบรหารและจดแบงท ดนแปลงเลกออกเปนสดสวน ท มา: อาพล เสนาณรงค, 2542 ประโยชนของการนาทฤษฎใหมมาประยกตใช

1) ใหประชาชนพออยพอกนสมควรแกอตภาพในระดบท ประหยด ไมอดอยาก และ

เล/ยงตนเองไดตามหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” 2) ในหนาแลงมน/ านอย กสามารถเอาน/ าท เกบไวในสระมาปลกพชผกตางๆ ท ใชน/ า

นอยได โดยไมตองเบยดเบยนชลประทาน

สระน/า

นาขาว

พชไรพชสวน30%

ท อยอาศย

30%

10%

30%

30%

58

3) ในปท ฝนตกตามฤดกาลโดยมน/ าดตลอดป ทฤษฎใหมน/สามารถสรางรายไดใหแกเกษตรกรไดโดยไมเดอดรอนในเร องคา ใชจายตางๆ

4) ในกรณท เกดอทกภย เกษตรกรสามารถท จะฟ/ นตวและชวยตวเองไดในระดบหน ง

โดยทางราชการไมตองชวยเหลอมากนก ซ งเปนการประหยดงบประมาณดวย

หลกการพ�งตนเอง

การพ งตนเองเปนสภาวะอสระ หมายถง ความสามารถของคนท จะชวยเหลอตนเองใหไดมากท สด โดยไมเปนภาระคนอ นมากเกนไป มความสมดล ความพอดในชวต เปนสภาวะทางกายท สอดคลองกบสภาวะทางจตท เปนอสระ มความพอใจในชวตท เปนอย มส งจาเปนปจจยส พอเพยง เปนความพรอมของชวตท/งทางรางกายและจตใจ เศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนรากฐานของการพ งตนเอง ท/งระดบครอบครว ระดบชมชน และร ะ ดบ ส ง ค ม โ ด ย ร ว ม ดง ท ท ร ง ม ก ร ะ แ ส ร บ ส ง เ ม อ ว น ท ๑ ๘ ก ร ก ฎ า ค ม ๒ ๕ ๑ ๗ ท มหาวทยาลยเกษตรศาสตรวา การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบข/น ตองสรางพ/นฐาน คอ ความพอมพอกนพอใชของประชาชนสวนใหญเบ/องตนกอน โดยใชวธการและอปกรณท ประหยด แตถกตองตามหลกวชาการ เม อไดพฒนาบนความม นคงพอสมควรและปฏบตไดแลว คอยสรางความเจรญและฐานะทางเศรษฐกจข/นสงในลาดบตอไป การพ งตนเองเปนความสามารถในการดารงตนอยไดอยางอสระ ม นคง สมบรณ ซ งการพ งตนเองไดน/น มท/งในระดบบคคล และชมชน การพ งตนเอง ตองสามารถผนเปล ยนไปตามเวลาได เพ อใหเกดความเหมาะสม สอดคลอง และสมดล เปนแนวทางใหทวศกด[ จนทะคณ (2554) กลาววาหลกการพ งพาตนเองตองยดหลกความพอด 5 ประการ คอ ความพอดดานจตใจ ความพอดดานสงคม ความพอดดานทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม ความพอดดานเทคโนโลย และความพอดดานเศรษฐกจ ซ งสเมธ ตนตเวชกล (2544) ไดขยายความพอดในแตละดานไวดงน/ ความพอดดานจตใจ คนท สมบรณพรอมตองมจตใจท เขมแขง มจตสานกวาตนน/นสามารถพ งตนเองได ดงน/นจงควรท จะสรางพลงผลกดนใหมภาวะจตใจฮกเหมตอสชวตดวยความสจรต แมอาจจะไมประสบผลสาเรจบางกตาม ไมควรทอแท ใหพยายามตอไป พงยดพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเร องการพฒนาคน บคคลตองมรากฐานทางจตใจท ด คอ ความหนก

59

แนนม นคงในสจรตธรรมและความมงม นท จะปฏบตหนาท ใหจนสาเรจ ท/งตองมกศโลบายหรอวธการอนแยบยลในการปฏบตงานประกอบพรอมกนดวยจงจะสมฤทธผลท แนนอนและบงเกดอนย งยนแกตนเองและแผนดน ความพอดดานสงคม ควรเสรมสรางใหแตละชมชนในทองถ นไดรวมมอชวยเหลอเก/อกลกน นาความรท ไดรบมาถายทอดและเผยแพรใหไดรบประโยชนซ งกนและกน ดงพระบรมราโชวาทท วา เพ อใหงานรดหนาไปพรอมเพรยงกนไมลดหล น จงขอใหทกคนพยายามท จะทางานในหนาท อยางเตมท และใหมการประชาสมพนธกนใหด เพ อใหงานท/งหมดเปนงานท เก/อหนนสนบสนนกน ความพอดดานทรพยากรธรรมชาต และส� งแวดลอม คอการสงเสรมใหมการนาเอาศกยภาพของผคนในทองถ นสามารถเสาะแสวงหาทรพยากรธรรมชาต หรอวสดในทองถ นท มอยใหเกดประโยชนสงสด ซ งสงผลใหเกดการพฒนาประเทศไดอยางดย ง ส งดกคอการประยกตใชภมปญญาทองถ น (Local Wisdom) ซ งมอยมากมายในประเทศ ความพอดดานเทคโนโลย ควรสงเสรมใหมการศกษาทดลอง ทดสอบเพ อใหไดมาซ งเทคโนโลยใหมๆ ท สอดคลองกบสภาพภมประเทศและสงคมไทย และส งท สาคญสามารถนาไปใชปฏบตไดอยางเหมาะสมซ งสอดคลองกบพระราชดารสท วา จดประสงคของศนยการศกษาฯ คอ เปนสถานท สาหรบคนควาวจยในทองท เพราะวาแตละทองท สภาพฝนฟาอากาศและประชาชนในทองท ตางๆ กนกมลกษณะแตกตางกนมาก

ความพอดดานเศรษฐกจ หมายถงสามารถอยไดดวยตนเองในระดบเบ/องตน กลาวคอ แมไมมเงนกยงมขาว ปลา ผก ผลไม ในทองถ นของตนเองเพ อการยงชพ และสามารถนาไปสการพฒนาเศรษฐกจของประเทศในระดบมหภาคตอไปดวย

60

แนวทางการประยกตใชการพ�งพาตนเองในระดบตางๆ ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง

เพ�อการพฒนาอยางย�งยน โครงการวจยเศรษฐกจพอเพยง (2550) ไดกลาวถงแนวทางการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงในระดบตางๆไวดงน/ 1. การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบบคคล/ครอบครว เร มตนจากการเสรมสรางคนใหมการเรยนร วชาการและทกษะตางๆท จาเปน

เพ อใหสามารถรเทาทนการเปล ยนแปลงในดานตางๆ พรอมท/งเสรมสรางครธรรม จนมความเขาใจและตระหนกถงคณคาของการอยรวมกนของคนในสงคม และอยรวมกบระบบนเวสวทยาอยางสมดล เพ อจะไดมความเกรงกลวและละอายตอการประพฤตผดมชอบ ไมตระหน เปนผให เก/อกล แบงปน มสตย /งคดพจารณาอยางรอบคอบ กอนท จะตดสนใจ หรอกระทาการใดๆจนกระท งเกดเปนภมคมกนท ดในการดารงชวต โดยสามารถคดและกระทาบนพ/นฐานของความมเหตมผลพอเหมาะ พอประมาณกบสถานภาพ บทบาทหนาท ของแตละบคคล ในแตละสถานการณแลวเพยรฝกปฏบตเชนน/ จนตนสามารถทาตนใหเปนท พ งของตนเองได และเปนท พ งของผอ นไดในท สด

2. การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบชมชน

ชมชนพอเพยง ประกอบดวย บคคล/ครอบครวตางๆท มควมพอเพยงแลว คอ ม

ความรและคณธรรมเปนกรอบในการดาเนนชวต จนสามารถพ งตนเองได บคคลเหลาน/มารวมกลมกนทากจกรรมตางๆท มอยในชมชนใหเกดประโยชนสงสด ผานการรวมแรง รวมใจ รวมคด รวมทา แลกเปล ยนเรยนรกบบคคลหลายสถานภาพ ในส งท จะสรางประดยชนสขของคนสวนรวม และความกาวหนาของชมชนอยางมเหตผล โดยอาศยสต ปญญา ความสามารถของทกฝายท เก ยวของ และบนพ/นฐานของความซ อสตยสจรต อดกล/นตอการกระทบกระท/ง ขยนหม นพยร และมความเอ/อเฟ อเผ อแผ ชวยเหลอแบงปนกนระหวางสมาชกชมชน จนในไปสความสามคคของคนในชมชนซ งเปนภมคมกนท ดของชมชน จงนาไปสการพฒนาของชมชนท สมดลและพรอมรบตอการเปล ยนแปลงตางๆ จนกระท งสามารถพฒนาไปสเครอขายระหวางชมชนตางๆ

61

3. การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบเกษตรกร ไดแก เกษตรทฤษฎใหม ข/นตอนท 1 เปนแนวทางการจดการพ/นท เกษตรกรรมในระดบครอบครวท

สอดคลองสมดลกบระบบนเวศวทยา เพ อใหพออย พอกน สมควรแกอตภาพในระดบท ประหยด และเล/ยงตนเอง/ครอบครวได

ข/นตอนท 2 การรวมกลมในรปสหกรณ รวมมอกนในการผลต จดการตลาด และ

พฒนาสวสดการของชมชนในรปแบบตางๆ เปนการสรางความสามคคภายในทองถ นและเตรยมความพรอมกอนเขาสโลกภายนอก

ข/นตอนท 3 ตดตอประสานงานกบหนวยงานภายนอกเพ อจดหาทน วชาการ

ความร เทคโนโลยจากธรกจเอกชน เชน ธนาคาร บรษท หางราน เอกชน ตลอดจนหนวยงานภาครฐ มลนธตางๆ มาชวยในการลงทน และพฒนาคณภาพชวต

โดยสรป แนวพระราชดารสงเสรมใหเกษตรกรสามารถพ งตนเองได และม

การรวมกลมกน และเช อมโยงเครอขายในดานตางๆ เพ อใหเกดความกาวหนาไปอยางสมดลกบสภาพแวดลอมในแตละทองถ นท มการพฒนาอยางตอเน องและเปนข/นตอน โดยประยกตใชความร ภมปญญา และทรพยากรดานตางๆท มอยอยางเหมาะสม บนพ/นฐานของคณธรรม ความซ อสตยสจรต ขยนหม นเพยร เอ/อเฟ/ อแบงปน และใชสตปญญาในการตดสนใจและดาเนนชวต

4. การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบนกธรกจ นกธรกจพอเพยงจะคานงถงความม นคงและย งยนของการดาเนนธรกจมากกวา

การแสวงหาประโยชนระยะส/น ฉะน/นจะตองมความรอบรในธรกจท ตนดาเนนการอย และมการศกษาขอมลขาวสารอยตลอดเวลา เพ อใหสามารถกาวทนตอการเปล ยนแปลงตางๆ มความรอบคอบในการตดสนใจในแตละคร/ ง เพ อปองกนขอบกพรองเสยหาย

62

ตางๆไมใหเกดข/น และตองมคณธรรม คอ มความซ อสตยสจรตในการประกอบอาชพ ไมผลตและคาขายสนคาท กอโทษหรอสรางปญหาใหกบคนในสงคมและส งแวดลอม มความขยนหม นเพยร อดทนในการพฒนาธรกจไมใหมความบกพรอง และกาวหนาไปอยางตอเน อง โดยมการพจารณาประสทธภาพการผลต การปรบปรงสนคาและคณภาพใหทนกบความตองการของตลาดและการเปล ยนแปลงทางเทคโนโลย และในขณะเดยวกนตองมความรบผดชอบตอสงคม และระบบนเวศวทยาในทกข/นตอนของการดาเนนธรกจ โดยการรกษาสมดลในการแบงปนผลผระโยชนของธรกจในระหวางผ มสวนไดสวนเสยตางๆอยางสมเหตสมผล ต/งแตผบรโภค พนกงาน บรษทคคา ผถอหน และสงคมวงกวาง รวมถงส งแวดลอม

5. การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงระดบประเทศ มแผนการบรหารจดการประเทศท สงเสรมใหบคคล/ชมชนตางๆมวถปฏบต ม

ความรวมมอ และการพฒนาในสาขาตางๆ ตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง และดาเนนการตามแผนดงกลาวอยางรอบคอบ เปนข/นตอน เร มจากการวางรากฐานของประเทศใหมความพอเพยง โดยสงเสรมใหประชาชนสวนใหญสามารถอยอยางพอมพอกน และพ งพาตนเองได ดวยมความรและทกษะท จาเปนในการดารงชวตอยางเทาทนตอการเปล ยนแปลงตางๆ และมคณธรรม ซ อสตยสจรต ขยนหม นเพยร เอ/อเฟ/ อแบงปน และใชสตปญญาในการตดสนใจและดาเนนชวต พรอมท/ งสงเสรมการแลกเปล ยนเรยนรระหวางกลมคนตางๆจากหลากหลายภมสงคม หลากหลายอาชพ หลากหลายความคด ประสบการณ เพ อสรางความเขาใจ และรความเปนจรงระหวางกนของคนในประเทศจนนาปสความสามคค และจตสานกท จะรวมแรงรวมใจกนพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาไปป อยางสอดคลองสมดลกบสถาณภาพความเปนจรงของคนในประเทศอยางเปนข/นเปนตอนเปนลาดบตอไป

ปจจยบงช+ความย�งยนของชมชน

แผนปฏบตการ 21 (Agenda 21) แหงสหประชาชาต ไดนยามการพฒนาท ย งยนวา

เปนการพฒนาท ตอบสนองความตองการของคนรนปจจบน โดยไมรบกวนศกยภาพการพฒนาของคนรนอนาคต องคประกอบหลกของความย งยนแบงเปน 3 มต ไดแก มตทาง

63

เศรษฐกจ มตทางสงคม และมตทางทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม โดยการพฒนาท ย งยนควรเปนการผสมผสานการพฒนาทางเศรษฐกจ สงคม และระบบนเวศเขาไวดวยกนอยางสมดล โดยไมกอใหเกดความขดแยงซ งกนและกน

ภาพท 2-27 การพฒนาท/ง 3 มตอยางสมดลตามกรอบการพฒนาท ย งยนแหงสหประชาชาต

(แผนปฏบตการ 21) ท มา: องคการสหประชาชาต, 2549 การพฒนาท ย งยนมพ/นฐานแนวคดมาจากปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ท ใหความสา

คญกบการพฒนาท มดลยภาพ ท/งดานสงคม เศรษฐกจ และส งแวดลอม การพฒนาท/ง 3 มตจะตองเก/อกลและไมเกดความขดแยงซ งกนและกน โดยการพฒนาเศรษฐกจใหขยายตวอยางมคณภาพและแขงขนได จะตองคา นงถงขดจา กดของทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอมท สามารถสงวนรกษาไวใชประโยชนไดอยางยาวนาน ใชทรพยากรทกชนดอยางประหยดและมประสทธภาพสงสด โดยไมสงผลเสยตอความตองการของคนท/งในปจจบนและในอนาคต ท/งน/ เพ อคงความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และคณภาพส งแวดลอม เพ อใหเปนฐานการผลตของระบบเศรษฐกจและการดา รงชวตของมนษยไดอยางตอเน องตลอดไป และตองดา เนนการควบค

64

ไปกบการพฒนาศกยภาพคนและยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหดข/น โดยบรหารจดการทรพยากรและผลประโยชนจากการพฒนาและการคมครองอยางท วถงและเปนธรรมมการปลกฝงคานยมของคนไทยใหมความพอเพยงและพ งตนเองได ขณะเดยวกนสงเสรมการนา ภมปญญาและวฒนธรรมไทยท ดา เนนวถชวตอยรวมกบธรรมชาตไดอยางเก/อกล สามารถปรบตวรเทาทนการเปล ยนแปลงบนฐานของสงคมแหงความร

ส งท เปนตวสะทอนใหเหนถงความสาเรจของการพฒนาท ย งยนของชมชน กคอ

การท คนในชมชนสามารถดาเนนชวตไดอยางอยเยนเปนสข ซ งกรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ไดใหความหมายของความอยเยนเปนสข วา หมายถง “สภาวะท คนมคณภาพชวตท ด ดารงชวตอยางมดลยภาพท/งจต กาย ปญญา ท เช อมโยงกบ เศรษฐกจ สงคม และส งแวดลอมอยางเปนองครวมและสมพนธกนไดถกตองดงาม นาไปสการอยรวมกนอยางสนตระหวางคนกบคน และระหวางคนกบธรรมชาตและส งแวดลอม” และนอกจากน/ยงไดเปดเผยถงองคประกอบหลก 6 ประการ ในการสรางความสขภายในชมชนไปสการเปนชมชนเขมแขงอยางตอเน อง ท สามารถวดไดจากคนในชมชน ดงน/

1) การมสขภาวะ หมายความถงการดารงชพของบคคลอยางมสขกาย ดาเนนชวตโดยใช

ความรในการรกษารางกายใหแขงแรงไมเจบปวย มอายยนยาว มสขภาพจตใจท ด ยดม นในคณธรรมจรยธรรม “คดเปน ทาเปน” มความเปนเหตเปนผล มทกษะในการใชชวตอยางมคณคา อยในสงคมไดอยางปกตสข สรางสรรคประโยชนแกตนเอง ครอบครวและสงคมไดอยางเตมศกยภาพ

2) เศรษฐกจชมชนเขมแขงเปนธรรม หมายความถง การกระทาใด ๆ อนกอใหเกด การผลต การจาหนายและ

การบรโภค ใหเกดรายไดท เพยงพอ เกดจากการมงานสจรต มความม นคงและความปลอดภยในการทางาน มรายไดท เปนธรรมตอเน อง มการรวมตวเปนกลมเพ อชวยเหลอ แบงปนกน เพ อใหเกดการกระจายรายไดอยางเปนธรรม และเกดความย งยน

65

3) ครอบครวอบอน หมายถง ครอบครวท สมาชกมความรก ความผกพนตอกน มงม นท จะ

การดาเนนชวตรวมกนอยางมจดหมาย สามารถปฏบตบทบาทหนาท ไดอยางเหมาะสม มการอบรมเล/ยงดสมาชกวยเยาวใหเตบโตอยางมคณภาพในวถชวตของความเปนไทย เล/ ยงดผสงอายใหสามารถดารงชวตไดอยางมความสข และรกษาสมพนธภาพท ดตอกนเพ อใหสามารถดารงความเปนครอบครวไดอยางมคณภาพท ย งยน

4) ชมชนมการบรหารจดการชมชนด หมายถง ชมชนแสดงความสามารถบรหารจดการชมชน จด

กระบวนการพฒนาชมชน มกจกรรมการแกไขปญหาชมชนไดดวยตนเองอยางมเหตมผลและมการบรหารจดการท ด ผนา ประชาชนและองคกรในชมชนสามารถรวมมอ ชวยเหลอเก/อกลกนและอยรวมกนอยางสงบสข รวมท/งมภาคการพฒนาท มบทบาทเก/อหนนการทางานภายในชมชน มการส อสาร และกระบวนการเรยนรในชมชนอยางตอเน อง สามารถอนรกษคณคาของประเพณวฒนธรรมและภมปญญาท เปนเอกลกษณของแตละชมชนทองถ นรวมถงเอกลกษณความเปนไทย

5) การมสภาพแวดลอมดมระบบนเวศท สมดล หมายถง บรรยากาศหรอสภาพแวดลอมท เหมาะสมตอการใชชวตของ

คนในหมบาน สรางความสะดวก สบาย รมร น ปลอดภยท/งชวตและทรพยสน ครอบครวมท อยอาศยท ม นคง การมปฏสมพนธท ดกบเพ อนบาน และการมบรการสาธารณปโภคท พอเพยง มทรพยากรธรรมชาตท อดมสมบรณมคณภาพ สมดล ในระบบนเวศเพ อใชยกระดบคณภาพชวตท ดของคนในชมชน

66

6) เปนชมชนประชาธปไตยมธรรมาภบาล หมายถง ชมชนเปนสงคมประชาธปไตยท มธรรมาภบาล ประชาชน ม

สทธเสรภาพไดรบการยอมรบและเคารพในศกด[ ศรความเปนคนท เทาเทยมกนตามระบอบประชาธปไตย ประพฤต ปฏบตตามสทธและหนาท ของตนเองและเคารพในสทธและหนาท ของคนอ น มระเบยบวนย มระบบการบรหารจดการท ยดหลกธรรมาภบาล เพ อใหเกดความโปรงใส คมคา และกระจายผลประโยชนทางเศรษฐกจและสงคมอยางเปนธรรม นาไปสสงคมสมานฉนทมสนตสขอยางย งยน

สานกงานงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2546) ได

กาหนดดงน/ ความอยดมสข ซ งครอบคลมทกมตของการดารงชวตท เช อมโยงกนอยางเปนองครวมและสามารถจาแนกองคประกอบไดเปน 7 ดาน คอ

1) สขภาพอนามย คอ ภาวะท ปราศจากโรคภยไขเจบ เกดจากการสรางสขภาวะท

สมบรณท/งรางกาย จตใจ อารมณ และสตปญญา รวมถงการมโภชนาการท ด การรจกปองกนดและสขภาพท ดของตนเองและสามารถเขาถงบรการสาธารณสข ซ งจะทาใหคนมอายยนยาว ดารงชวตไดอยางปกตสข สรางสรรคประโยชนแกตนเอง ครอบครว และสงคมไดอยางเตมศกยภาพ

2) ความร ซ งถอเปนปจจยท สาคญท สดในการยกระดบความอยดมสข เพราะ

ความรชวยเสรมสรางศกยภาพของคนใหมทกษะความสามารถในการปรบตวไดอยางเทาทนในสงคมท มการเปล ยนแปลงอยางรวดเรว การศกษาเปนเคร องมอสารญในการสรางโอกาสและพฒนาสตปญญาและกระบวนการเรยนรของคนใหสามารถ คดเปน ทาเปน

3) ชวตการทางาน เปนตวกาหนดความอยดมสขของคน การทางานเปนท มาของ

รายไดและอานาจซ/อ ซ งนาไปสการสรางความสาเรจและคณภาพชวตท ดข/น การมงานทาท ด มความม นคงและปลอดภยในการทางาน มรายไดอยางตอเน อง

67

ยอมสงผลใหคนเราสามารถดแลความเปนอยของตนเองและครอบครวใหอยดมสขได

4) รายไดและการกระจายรายได ความขดสนในดานรายไดในการยงชพ ปญหา

ความยากจน ความไมเทาเทยมกนของรายได ลวนสะทอนการใชชวตอยอยางเปนทกขในสงคม ดงน/ นการสรางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจท เอ/ อประโยชนตอประชาชนใหมฐานะความเปนอยท ดข/น มอานาจซ/ออยางเพยงพอ จะนาไปสการพฒนาท ย งยน

5) ชวตครอบครว ครอบครวเปนสถาบนพ/นฐานทางสงคมท สาคญในการ

ดารงชวต ความสมพนธของคนในครอบครวเปนส งสาคญท จะสงผลตอความอยดมสข เพราะความสมพนธอนดภายในครอบครวจะชวยลดปจจยเส ยงในดานตางๆลงได

6) สภาพแวดลอมในการดารงชวต เปนอกมตท สาคญ สภาพแวดลอมท ดยอม

สงผลตอสขภาพรางกายและจตใจท ด เอ/อตอการประกอบอาชพและการดารง ชวต ซ งย งหมายรวมถง การม ท อยอาศย ท ม นคง ได รบบรการสาธารณปโภคท เพยงพอ และมความปลอดภยในชวตและทรพยสน

7) การบรหารจดการท ดของรฐ ความอยดมสขของประชาชน สวนหน งข/นอยกบ

การบรหารจดการท ดของรฐ การดแลคนในสงคมใหมสทธและเสรภาพในการดารงชวต มสวนรวมในการพฒนาและตรวจสอบภาครฐ ไดรบการปฏบตท เทาเทยม รฐกบประชาชนมความสมพนธท ดตอกน นาไปสชมชนท มความสขอยางย งยน

นอกจากน/ ESCAP (1990) กยงไดมการกลาวถงดชนช/ วดคณภาพชวต (ความ

ม นคงของมนษย) ซ งสามารถแบงออกเปน 7 องคประกอบ ดวยกน ไดแก

68

1. สขภาพ มการพจารณาถงประเดนการตาย ประกอบดวย การคาดคะเนอายขย

จานวนการตายของทารก และจานวนการตายของเดก คอ จานวนการตายของเดก (อาย 1-4 ป) ตอการเกดมชพ 1,000 ราย ประเดนความเจบปวย ประกอบดวย ประชาชนผพการหรอสญเสยหนาท ของอวยวะ และอบตการณการเจบปวยดวยโรครายแรง และประเดนโภชนาการ ประกอบดวย น/ าหนกแรกเกดทารก การไดรบแคลอร และการบรโภคโปรตน

2. ระดบการศกษา มการพจารณาถงประเดนการศกษาเบ/ องตน ประกอบดวย การ

ลงทะเบยนเรยนในโรงเรยนประถมศกษา ความสมบรณของหลกสตรการเรยนการสอนในโรงเรยนระดบประถมศกษา และการรหนงสอ ประเดนการศกษา ประกอบดวย การลงทะเบยนเรยนในโรงเรยนระดบมธยมตน และการลงทะเบยนเขาเรยนในโรงเรยนระดบมธยมปลาย และประเดนการศกษาตอเน องระดบสง ประกอบดวย การลงทะเบยนเขาเรยนในระดบมหาวทยาลย

3. การทางาน มการพจารณาถงประเดนการจางงาน ประกอบดวย ภาวการณจางงาน

และการจางงานแบบเตมเวลา และประเดนสภาพ ประกอบดวย ช วโมงการทางานรวมเวลาท ใชเดนทาง วนหยดพกรอนและวนหยดสดสปดาห และการลาหยดงานท สาเหตจากความเจบปวยหรออบตเหตในการทางาน

4. ส งแวดลอมทางกายภาพ มการพจารณาถงประเดนสภาพท อยอาศย ประกอบดวย น/ าด ม ปจจย

สนบสนนดานสขาภบาลส งแวดลอม ไฟฟา และความแออดของสภาพท อย ประเดนการขนสงและการคมนาคม ประกอบดวย ถนนหนทาง และโทรศพท

69

และประเดนส งแวดลอมทางธรรมชาต ประกอบดวย อบตการณของความเสยหายธรรมชาต ภาวะแวดลอมเปนพษ และการทางานทรพยากรธรรมชาต

5. สภาพครอบครว ความเปนอย มการพจารณาถงประเดนโครงสรางและหนาท ของครอบครว ซ งม

ความสมพนธทางออมกบ ขนาดของครอบครว เดกเรรอนจอนจด ลกษณะครอบครวเด ยว และผสงอายท อยตามลาพง ประเดนความม นคงของครอบครว ประกอบดวย อตราการหยาราง และความรนแรงในครอบครว

6. สภาพความเปนอยในชมชน มการพจารณาถงประเดน การมสวนรวมในชมชน ซ งอาจพจารณาได

จาก โอกาสของประชาชนท ม สวนรวมในกระบวนการตดสนใจ และกระบวนการสรางฉนทามตเก ยวกบกจการสาธารณะ และประเดนความม นคงของชมชน ประกอบดวย อตราการเกดอาชญากรรม อตราการเสพยา และอตราการฆาตวตาย

7. วฒนธรรม จตวญญาณ ความเช อและงานอดเรก มการพจารณาถงประเดนวฒนธรรมความเปนอย ซ งมความเก ยวของ

ทางออมกบขอบเขตหรอจานวนการสนบสนนวฒนธรรม ประเดนจตวญญาณ ความเช อ ประเดนการพกผอน (ทางกาย) ซ งมความเก ยวของทางออมกบ วทย โทรทศน และส งอานวยความสะดวกสาหรบสนทนาการในเมอง และสดทายคอประเดนการพกใจ

สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2525) ไดกาหนดรปแบบลกษณะของ

ขอมลความจาเปนพ/นฐาน (จปฐ.) ซ งกคอขอมลในระดบครวเรอนท แสดงถงสภาพความจาเปน ของคนในครวเรอนตางๆ เก ยวกบคณภาพชวตท ไดกาหนดมาตรฐานข/นต าเอาไววา คนควรจะมคณภาพชวตในเร องน/นๆอยางไร ซ งการพฒนาเคร องช/ วดความจาเปนข/น

70

พ/นฐานน/น มการพฒนาทก 5 ป ตามแผนพฒนาฯแตละฉบบ ซ งเคร องช/ วดความจาเปนข/นพ/นฐานท ใชเกบขอมลในแผนพฒนาฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 - 2549) ประกอบดวย 6 หมวด ดงตอไปน/

1. สขภาพด มตวช/ วด เชน หญงต/ งครรภไดรบการดแลกอนคลอด เดกแรกเกดม

น/ าหนกไมต ากวา 2,500 กรม เดกแรกเกดถง 5 ป ไดกนอาหารอยางเหมาะสมและเพยบพอ คนในครวเรอนไดกนอาหารท ม คณภาพ ถกสขลกษณะ ปลอดภยและไดมาตรฐาน และคนอาย 35 ปข/นไป ไดรบการตรวจสขภาพประจาป เปนตน

2. มบานอาศย มตวช/ วด เชน ครวเรอนท มความม นคงในท อยอาศย ครวเรอนมน/ า

สะอาดสาหรบด มและบรโภคเพยงพอตลอดป ครวเรอนมการปองกนอบตภยอยางถกวธ ครวเรอนมความปลอดภยในชวตและทรพยสน และครวเรอนมความอบอน เปนตน

3. ฝกใฝการศกษา มตวช/ วด เชน เดกอาย 3 – 5 ป ไดรบการเล/ยงดเตรยมความพรอม เดกท

จบการศกษาภาคบงคบ 9 ป ไดเรยนตอระดบมธยมศกษาตอนปลาย เดกท จบการศกษาภาคบงคบ 9 ป และไมไดเรยนตอไดรบการฝกอบรมดานอาชพ คนอาย 15 – 60 ป อานออกและเขยนภาษาไทยได และคนในครวเรอนไดรบรขาวสาร เปนตน

71

4. รายไดกาวหนา มตวช/วด ไดแก คนอาย 18 – 60 ป มการประกอบอาชพและมรายได คน

ในครวเรอนมรายไดเฉล ยไมต ากวาคนละ 20,000 บาทตอป และครวเรอนมการเกบออมเงน

5. ปลกฝงคานยมไทย มตวช/ วด ไดแก คนในครวเรอนไมตดสรา คนในครวเรอนไมสบบหร

คนอายต/งแต 6 ปข/นไปทกคนไปปฏบตกจกรรมทางศาสนา คนสงอายและคนพการไดรบการดแลเอาใจใส

6. รวมใจพฒนา มตวช/วด ไดแก ครวเรอนมคนเปนสมาชกกลมท ต/งข/นในหมบาน ตาบล

ครวเรอนมสวนรวมแสดงความคดเหนเพ อประโยชนของชมชนหรอทองถ น และคนมสทธ[ ไดไปใชสทธ[ เลอกต/ง

จากผลการศกษาเอกสารท เก ยวของกบแนวคดปจจยบงช/ ความย งยนของชมชน

พบวา นกวชาการและสถาบนตางๆไดใหนยามความหมายและองคประกอบของการเปนชมชนท ย งยนไวคลายคลงกน อาจจะมประเดนท แตกตางกนบางเพยงเลกนอย ซ งบางประเดนมสวนเก ยวของเช อมโยงกนจงสามารถนามาควบรวมเปนประเดนท พจารณารวมกนได นอกจากน/ รายละเอยดของตวช/ วดในระดบท ยอยลงไปจากองคประกอบแตละประการ อาจมความแตกตางกนบาง ข/นอยกบวตถประสงคและขอบเขตของการนาดชนช/วดเหลาน/นไปใช ซ งคณะผศกษา สามารถเปรยบเทยบองคประกอบท แสดงถงความย งยนของชมชนในทศนะของนกวชาการหรอสถาบนตางๆ ไดดงตอไปน/

72

ภาวะผนา ปจจยแหงความสาเรจของเศรษฐกจพอเพยง

บทบาทของผนา หรอผบรหารองคการในการนาพาธรกจสแนวพอเพยงตองม

ความหนกแนนและเช อม นในแนวคด ขณะเดยวกนกตองมวสยทศนท กาหนดแนวทางธรกจ บรหารความเส ยง เพ อรกษาความสมดลขององคการ โดยผนาควรมคณสมบต ดงน/

ประการแรก ตองมจตวญญาณในการบรหารคน ในการบรหารจดการองคการ จะตองมจตวญญาณในการบรหารคนกลม

หน งซ งมทกระดบ และท/งตวอาคารและคนน/ จะตองบรหารยงไงใหเกดกาไร ทรพยากรมนษย (Human Resource) เปนเร องสาคญท สด ถาคนมความเกงแลว มขดความสามารถ มสตปญญา วางแผนด จตวญญาณมชวตชวา จะทาใหเกดประโยชนสงสด

1. การใหความสาคญกบพนกงาน การตดสนใจในเร องตางๆ จะตองม

ตวแทนของพนกงานเขาไปมสวนรวมในการประชมและตดสนใจดวยทกคร/ ง

2. การพฒนาพนกงานขององคการ จะตองพฒนาองคความรและทกษะ

เฉพาะขององคการ โดยหวหนาจะตองเปนผอบรมใหกบลกนอง 3. การกระจายอานาจและการตดสนใจออกไปทกสวนงาน การ

ตดสนใจจะตองไมข/นอยกบคนคนเดยวหรอทมงานเพยงทมเดยว 4. องคการจะตองคานงถงการทาแผนการอนาคตดานบคลากรไว

ลวงหนา (Succession Plan) 5. ใหความสาคญตอการโปรโมตพนกงานจากคนในองคการกอนท จะ

มองหาคนนอกเขามา

73

6. หลกเล ยงการแกปญหาโดยการปลดพนกงานออก 7. ตองไมละเลยเร องวฒนธรรมองคการ ประการท สอง ตองรจกความพอประมาณ พอประมาณตวเอง คอ อยาทาลน อยาทาเวอร มขดความสามารถแคไหน

ทาแคน/น ธรกจหลก (Core Business) เกบไว ธรกจรองท มอนาคตเราเลอกเกบไวท บางตว ท มศกยภาพ

โดยสรปแลวแนวคดการพ งพงตนเองไดมการนาไปใชในทางปฏบต

เพ มข/น ในฐานะท เปนยทธศาสตรการพฒนาท สาคญ และการพ งตนเองไดน/นตองมความเช อม นวา ตนยอมชวยตนเองไดกอน โดยอาจรบความชวยเหลอจากคนอ นตามความจาเปน และชวยเหลอผอ นตามความจาเปน ซ งชวยเขาแลวใหเขาสามารถชวยตนเองได

74

ตารางท� 2-6 ตารางเปรยบเทยบปจจยบงช�ความย �งยนของชมชน

สานกงานคณะกรรมการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

กรมพฒนาชมชนกระทรวง มหาดไทย

ESCP

สขภาพ � � � � การศกษา/ความร � � � อาชพ การงาน � � รายได � � ครอบครว � � � สภาพแวดลอม � � � การบรหารจดการท�ด � � วฒนธรรม คานยม จตวญญาณ � � ชมชนประชาธปไตย การมสวนรวม � �

ท�มา: เปรยบเทยบโดยการวเคราะหรวมกนของกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

75

งานวจยท�เก�ยวของ

ในการศกษาปญหาพเศษเร อง แนวทางการจดการแผนเศรษฐกจเพ อการพฒนาอยางย งยน กรณศกษา ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ผลงานวจยท มผศกษาวจยไวมสวนเก ยวของกบการนาแผนชมชนมาใชเพ อการพฒนาอยางย งยน ดงน/

1. การพฒนาศกยภาพและโอกาสคนจน โดยการจดทาแผนชมชนพ งตนเอง ตาบลบานทาเนยบ อาเภอครรฐนคม จงหวดสราษฎรธาน ศกษาโดย ธดารตน เวชกล (2549)

1.1 วตถประสงคในการศกษา

เพ อศกษาบรบทชมชนและบรบทคนจน และเพ อคนหายทธศาสตรแกปญหาความยากจน โดยการจดทาแผนชมชนพ งตนเอง ตาบลบานทาเนยบ อาเภอครรฐนคม จงหวดสราษฎรธาน

1.2 วธการศกษา ใชวธการศกษาเอกสาร (Document Research) การทาแผนท เดนดนการทา

แผนท ความคด (Mind Map) การสนทนากลม (Focus Group) การสมภาษณเชงลก (In depth Interview) และการสงเกต (Observation)

1.3 ผลการศกษา จากการศกษาพบวาดานบรบทชมชน ตาบลบานทาเนยบ อาเภอครรฐนคม

จงหวดสราษฎรธาน เปนตาบลท มเน/อท มากท สดในอาเภอครรฐนคม สภาพภมประเทศของตาบลบานทาเนยบเปนท ราบสงและลาดชนตามแนวเขา สภาพเศรษฐกจสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม มหนวยธรกจและโรงงานตางๆ ดานบรบทคนจน สาเหตแหงความยากจนในทรพยสนสวนใหญมการยายถ นฐานมาจากท อ นอนเน องมาจากไมมท ดนทากนเปนของตนเองหรอมอยเดมแตตองขาย มขอกาจดในการเลอกประกอบอาชพ มรายจายมากกวารายได ทาการเกษตรไมคม

76

กบการลงทน มหน/ สนตดตวมา สาเหตของการจนสวนใหญเพราะวา ไมไดเรยนหนงสอ โครงการชวยเหลอรฐถกปดบง ฯลฯ

สวนในดานยทธศาสตรแกปญหาความยากจน โดยการจดทาแผนชมชน

พ งตนเอง ไดผลการศกษาวา ปญหาท พบในชมชนกจะเปนเร อง ตนทนทางการเกษตรสง ราคาผลผลตต า หน/ จากกองทนท มอยในหมบาน ธนาคารเพ อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส) และหน/ นอกระบบซ งเปนท สาคญมากในชมชน การวางแผนเพ อการพฒนาประเทศและการพฒนาชมชนจะถกกาหนดและวางแผนมาจากหนวยงานของรฐท/งสวนกลางและสวนทองถ น โดยท ชาวบานไมมสทธ ไมมสวนรวมในการกาหนดอนาคตของตนเอง แตเปนแคผรอรบผลแหงการพฒนา ซ งผลท ออกมาน/ นกมท/ งท ตรงและไมตรงกบความตองการของชาวบาน

2. แนวทางการเพ มประสทธภาพในการนาแผนชมชนไปปฏบตในทองถ น เทศบาลตาบล

โปงน/ ารอน อาเภอโปงน/ ารอน จงหวดจนทบร ทาการศกษาโดย ธราธร มตรวเชยร (2553)

2.1 วตถประสงคของการศกษา โดยศกษาการนาแผนชมชนไปปฏบตของเทศบาลตาบลโปงน/ ารอน อาเภอ

โปงน/ ารอน จงหวดจนทบร ศกษาปญหาและอปสรรคในการนาแผนชมชนไปปฏบตและแนวทางในการแกไขปญหาการนาแผนชมชน ไปปฏบตเพ อใหมประสทธภาพย งข/น โดยประชากรท ใชในการศกษาคร/ งน/ ไดแก ผน าชมชน 9 ชมชน จานวน 27 คน ประกอบดวยประธาน คณะกรรมการชมชน รองประธานคณะกรรมการชมชน และกรรมการชมชน

2.2 วธการศกษา ใชแบบสมภาษณท เปนคาถามแบบเจาะลก โดยสมภาษณถงขอมลท เปน

ขอเทจจรงและขอมลท เปนความคดเหนสวนบคคลและการวจยเอกสารโดยการ

77

คนควาเชงวเคราะหจากเอกสารตางๆท เก ยวของ แนวนโยบาย แนวทางการจดทาแผนชมชน เอกสารแผนงาน บทความในวารสาร ตาราทางวชาการ หนงสอราชการและผลงานวจยท เก ยวของ

2.3 ผลการศกษา ผลจากการศกษาการนาแผนชมชนมาบรรจลงในแผนพฒนาสามปของ

เทศบาลตาบลโปงน/ ารอน อาเภอโปงน/ ารอน จงหวดจนทบร พบวา โครงการท ไดรบการบรรจลงในแผนพฒนาสามปของเทศบาลน/นเปนโครงการเก ยวกบการบรการสาธารณะ อาทเชน ไฟฟา น/ าประปา ถนน รวมท/งแหลงน/ าสาหรบนามาใชในการเกษตรและโครงการเก ยวกบการแกปญหาท ดนทากนของประชาชน ในสวนของโครงการท ชมชนสามารถท จะดาเนนการเองไดไมไดรบการบรรจลงในแผนพฒนาสามปของเทศบาล โดยมองวาโครงการท ไมไดรบการบรรจน/นมาจากผบรหารทองถ นและขาราชการประจาไมใหความสาคญกบแผนชมชน

ผลจากการศกษาการนาแผนชมชนไปปฏบต พบวา แผนชมชนท นามาบรรจ

ในแผนพฒนาสามปของ เทศบาลมจานวนมาก จงไมสามารถจะดาเนนการไดทกโครงการและปจจยสาคญท แผนชมชนไมไดนามาดาเนนการคอนกการเมองทองถ นไมนาแผนมาดาเนนการ แตโครงการท นามาดาเนนการน/นบางคร/ งเปนโครงการท เกดจากความนกคดขงนกการเมองทองถ นเอง และมผลใหผไดรบประโยชนจากโครงการเปนฐานเสยงหวคะแนนและพวกพองของนกการเมอง สวนโครงการท นาไปปฏบตและผานการจดลาดบความสาคญจากชมชนแลวน/นเม อนามาดาเนนการหรอนามาปฏบตจะสามารถแกไขปญหาท เกดข/นในชมชนไดอยางแทจรง

ผลจากการศกษาปจจยท มผลตอการนาแผนชมชนไปปฏบตอยางม

ประสทธภาพ พบวา ดานนโยบายการบรหารงานของคณะผบรหารตาบลโปงน/ ารอน ควรมการนาเสนอใหเทศบาลนาแผนชมชนมาใชเปนกรอบในการกาหนดนโยบายการทางานและควรคานงถงความตองการของประชาชนในชมชนเปนหลกเพ อใหผลของการดาเนนงานตอบสนองตอปญหาและความตองการของ

78

ประชาชนอยางแทจรง ดานงบประมาณ การนางบประมาณไปใชในการดาเนนโครงการของคณะผบรหารไมสามารถท จะแกไขปญหาของประชาชนได เน องจากกจกรรมและโครงการท ไดดาเนนการน/นสวนใหญไมไดนามาจากแผนชมชนแตเปนโครงการท คณะผบรหารคดข/นเอง นอกจากน/นการใชจายงบประมาณบางโครงการส/นเปลองและไมคมคา อาทเชน โครงการปรบปรงอาคารและการจดงานเล/ยงร นเรงตางๆ เปนตน

3. การวจยสรางยทธศาสตรการพฒนาแผนชมชนแบบชมชนแบบมสวนรวมของชมชน

บานหนองเข หมท 6 ตาบลหนองปรง อาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร ศกษาโดย ศภชย เทพบตร (2550)

3.1 วตถประสงคในการศกษา เพ อสรางและทดลองยทธศาสตรการพฒนาชมชนแบบมสวนรวม และเพ อ

ศกษาระดบความพงพอใจในแผนชมชนแบบมสวนรวมของตวแทนชมชนหนองเข หมท 6 ตาบลหนองปรง อาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร

3.2 วธการศกษา ใชวธการศกษาโดยไดจดเกบรวบรวมท/งขอมลเชงคณภาพและขอมลเชง

ปรมาณ โดยทาการวเคราะหขอมลโดยใชคารอยละ คาเฉล ย และสวนเบ ยงเบนมาตรฐาน การเปรยบเทยบระดบความรระดบการมสวนรวม ใชสถตคาท สวนระดบความพงพอใจของตวแทนชมชนบานหนองเขเก ยวกบการจดทาแผนชมชน ใชคาเฉล ย และสวนเบ ยงเบนมาตรฐาน

3.3 ผลการศกษา จากผลการศกษา ในดานสรางแผนชมชนแบบมสวนรวมพบวา บานหนอง

เขขาดแผนชมชนแบบมสวนรวม ขาดแคลนแหลงเงนทนในการประกอบอาชพ ตนทนการผลตภาคการเกษตรสงแตราคาผลผลตต า ชาวบานขาดการรวมกลม

79

สวนในดานระดบความพงพอใจในแผนชมชนแบบมสวนรวมของตวแทนชมชนบานหนองเขโดยใชคาสถตในการศกษา สรปไดวา ระดบความรความเขาใจเก ยวกบการจดทาแผนชมชนแบบมสวนรวมของชมชนบานหนองเข กอนและหลงการจดทาแผน พบวาตวแทนชมชนระดบความรความเขาใจการจดทาแผนชมชนแบบมสวนรวมของชมชน หลงจดทาแผนสงกวากอนการจดทาแผน ในดานความพงพอใจของตวแทนชมชนในการจดทาแผนชมชนแบบมสวนรวมของชมชนบานหนองเข พบวา ความพอพงใจของสมาชกในการจดทาแผนชมชนแบบมสวนรวมโดยรวมอยในระดบมาก

4. แผนแมบทชมชน: กรณศกษาบานบวบาน หม 8 และบานใหมบวบาน หม 14 ตาบลก

ทอง อาเภอเชยงยน จงหวดมหาสารคาม ศกษาโดย กลสตร มอญไธสง (2547) 4.1 วตถประสงคของการศกษา เพ อศกษาสภาพท วไปของหมบานและเพ อศกษาการจดทาแผนแมบทชมชน

โดยการศกษาในขอมลตางๆ จากการจดโครงการและกจกรรมตางๆ รวมท/งไดมสวนรวมในกจกรรมท จดข/นในหมบานมการสงเกตแบบมสวนรวมอยางใกลชด สมภาษณสมาชกชมชนเชนผนา ผร เยาวชน ฯลฯ เพ อเปนแนวทางในการศกษา

4.2 วธการศกษา ทากจกรรมสรางความสนทสนมคนเคยกบชาวบานโดยการพบปะสนทนา

แลกเปล ยนความคดเหน การสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวมทาใหไดขอมลท เปนของชาวบานท แทจรงและใชขอมลปฐมภมท ไดจากทางอาเภอ องคการบรหารสวนตาบล สถานอนามย โรงเรยนและหนงสอดวย

4.3 ผลการศกษา ผลการศกษาพบวา จากการจดทาแผนแมบทชมชนทาใหชาวบานมองเหน

ทรพยากรเปนทนในการจดการพฒนาทนท มอยโดยพฒนาแบบพ งพาตนเอง

80

ชมชนคดเอง ทาเอง ดาเนนการเอง ดวยทนตวเองทกข/นตอน ต/งแตการวางแผนไปจนการดาเนนงาน อยางท ชมชนบานบวบานมองเหนศกยภาพชมชนเร องภมปญญาการป/ นหมอ ซ งภายในหมบานมดนเหนยวเน/อละเอยด และมผรเร องการป/ นหมอ จงมกลมผรเร มป/ นหมอเกดข/นหลงจากสญหายจากหมบานไปเกอบ 10 ปแลว และเกดการพฒนาของกลมขาวกระยาสารทบานใหมบวบานเปนแนวทางสรางรายไดใหกบชมชน พฒนารปแบบผลตภณฑซ งเปนแผนของกลมท นาไปสวสาหกจชมชน

ผลการศกษาพบวา จากการจดทาแผนแมบทชมชนทาใหชาวบานมองเหน

ทรพยากรเปนทนในการจดการพฒนาทนท มอยโดยพฒนาแบบพ งพาตนเอง ชมชนคดเอง ทาเอง ดาเนนการเอง ดวยทนตวเองทกข/นตอน ต/งแตการวางแผนไปจนการดาเนนงาน อยางท ชมชนบานบวบานมองเหนศกยภาพชมชนเร องภมปญญาการป/ นหมอ ซ งภายในหมบานมดนเหนยวเน/อละเอยด และมผรเร องการป/ นหมอ จงมกลมผรเร มป/ นหมอเกดข/นหลงจากสญหายจากหมบานไปเกอบ 10 ป แลวและเกดการพฒนาของกลมขาวกระยาสารทบานใหมบวบานเปนแนวทางสรางรายไดใหกบชมชน พฒนารปแบบผลตภณฑซ งเปนแผนของกลมท นาไปสวสาหกจชมชน

หลงจากชาวบานตระหนกถงศกยภาพของชมชนแลวกกอใหเกดแผนพฒนา

ตวเองและชมชนในอนาคตข/นมา อาท แผนการเกษตรกรรมแบบย งยน ชาวบานสวนใหญรวมกลมทาอาชพเกษตรกรรม ท/งปลกพชและเล/ ยงสตว และมการผลตปยอนทรยและน/ าหมกชวภาพไวใชเองในหมบาน แผนการสงเสรมระบบสขภาพชมชน ในชมชนปลกพชผกสวนครวและสมนไพรซ งเปนภมปญญาทองถ น จดอบรมเยาวชนเร องแพทยแผนไทย แผนการจดระบบส งแวดลอม รณรงคปลกปาชมชนเพ ออนรกษปาชมชนและเปนการรกษาระบบนเวศน แผนธรกจชมชน รานคาชมชนโดยสรางระบบเครอขายสหกรณชมชน มการจดศนยขอมลการตลาดในชมชน แลกเปล ยนขอมลภายในและนอกชมชน แผนอตสาหกรรมชมชน จดระบบจาหนายเพ อแปรรปเน/อโค เน/อไก ผลตภณฑท ไดจากโคและไก แผนกองทนและสวสดการชมชน จดต/ งกลมออมทรพยประจาตาบล มการจดต/ งกองทนพนธพชและสตว เปนตน

81

5. เปรยบเทยบการนาแผนชมชนไปสการปฏบตของภาคการพฒนา อาเภอบางปะหน จงหวดพระนครศรอยธยา ศกษาโดย สพชญา พยคฆเกรง (2553)

5.1 วตถประสงคในการศกษา

เพ อศกษาระดบการนาแผนชมชนไปสการปฏบตของภาคการพฒนาเพ อเปรยบเทยบการนาแผนชมชนไปสการปฏบตของภาคการพฒนา ระหวางภาคการพฒนาตางหนวยงานและตางสถานภาพ อาเภอบางปะหน จงหวดพระนครศรอยธยา

5.2 วธการศกษา วธการศกษาไดแก การใชแบบสอบถาม สถตท ใชในการวเคราะหขอมล

ไดแก จานวน รอยละ คาเฉล ย สวนเบ ยงเบนมาตรฐาน และการทดสอบคาท (t-test)

5.3 ผลการศกษา จากผลการศกษาแบงเปนผลการศกษาตามวตถประสงคดงน/

5.3.1 วตถประสงคในเร องระดบการนาแผนชมชนไปสการปฏบตของภาคการพฒนา พบวา ในภาพรวมมคาเฉล ยอยในระดบมากและเม อพจารณาเปนดาน พบวา มคาเฉล ยอยในระดบมาก 7 รายการโดยเรยงลาดบคาเฉล ยจากมากท สดคอ ดานนโยบายขององคกร สวนดานท มคาเฉล ยนอยท สด คอ ดานการนาแผนชมชนไปใชประโยชนขององคกร และจาแนกเปนรายดานดงน/

ดานนโยบายขององคกรในภาพรวมมคาเฉล ยอยในระดบมาก

คอ นโยบายการจดทาแผนชมชนสอดคลองกบแผนพฒนาตาบล/อาเภอ/จงหวดและชาต มนโยบายสงเสรมกระบวนการเรยนร มการ

82

กาหนดเปาหมายการจดทาแผนชมชนชดเจน และองคกรมเจาหนาท ปฏบตงานในพ/นท

ดานบทบาทหนาท องคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยในระดบ

มาก คอ มบทบาทหนาท รบผดชอบหรอการมสวนรวมแผนชมชน มการประชาสมพนธบทบาทของหนวยงานใหชมชนทราบ มการรบฟงปญหาและใหคาปรกษา และมการสนบสนนการปฏบตของชมชนดานตาง ๆ

ดานแผนปฏบตการขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยใน

ระดบมาก คอ มแผนสงเสรมกระบวนการเรยนรแกชมชน มการประสานการใชขอมลรวมกนระหวางหนวยงาน มการประสานความรวมมอในการปรบปรงคณภาพแผนชมชน และมการบรณาการแผนชมชนทกหนวยงาน

ดานงบประมาณขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยในระดบ

มาก คอ มงบประมาณในการประชาสมพนธการจดทาแผนชมชน มงบประมาณในการสนบสนนการขบเคล อนแผนชมชน มความโปรงใสในการบรหารงบประมาณ และมงบประมาณในการบรณาการแผนชมชน

ดานการตดตามประเมนผลขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ย

อยในระดบมาก คอ มการตดตามประเมนผลแผนชมชน มการรายงานผลการดาเนนงานแผนชมชน มการตดตามและประสานงานระหวางหนวยงาน และมการนาขอมลยอนกลบมาใชในการพฒนาแผนชมชน

ดานการมสวนรวมขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยใน

ระดบมาก คอ มสวนรวมในการประสานแผนชมชน มสวนรวมในการใชวสดอปกรณสถานท ในการจดทาแผนชมชน มการประสาน

83

แกนนาชมชน ปราชญชาวบาน ผทรงคณวฒ หรอภมปญญาชาวทองถ นรวมกจกรรมแผนชมชน และมสวนรวมดานวชาการในการจดทาแผนชมชน

ดานการเรยนรรวมกนขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยใน

ระดบปานกลาง คอ มการฝกอบรมการจดทาแผนชมชน มกจกรรมสงเสรมกระบวนการเรยนรรวมกนในการจดทาแผนชมชน มการฝกปฏบตรวมกนกอนไปจดทาแผนชมชน และ มการศกษาดงานเพ อนามาจดทาแผนชมชน

ดานการเรยนรรวมกนขององคกรในภาพรวม มคาเฉล ยอยใน

ระดบปานกลาง คอ มการฝกอบรมการจดทาแผนชมชน มกจกรรมสงเสรมกระบวนการเรยนรรวมกนในการจดทาแผนชมชน มการฝกปฏบตรวมกนกอนไปจดทาแผนชมชน และ มการศกษาดงานเพ อนามาจดทาแผนชมชน

ดานกจกรรมในแผนชมชนสอดคลองกบแนวเศรษฐกจ

พอเพยงในภาพรวมมคาเฉล ยอยในระดบมาก คอ มโครงการ/กจกรรมดานการสงเสรมภมปญญาทองถ น และส งแวดลอม มโครงการ/กจกรรมสรางภมคมกน ชมชนมโครงการ/กจกรรมท สงเสรมการออมทรพยในรปแบบตาง ๆ มโครงการ/กจกรรมท คนในชมชนชวยเหลอซ งกนและกน และมโครงการ/กจกรรมพ งตนเอง

ดานการนาแผนชมชนไปใชประโยชนขององคกรในภาพรวม

มคาเฉล ยอยในระดบปานกลาง คอ มการจดสรรทรพยากรรวมกนระหวางภาคการพฒนามการเพ มทกษะเพ อนาไปพฒนางานของภาคการพฒนา มการประสานงานระหวางภาคการพฒนาและมคาเฉล ยอยในระดบนอย โดยเรยงลาดบคาเฉล ย ดงน/ มการบรหารหนวยงานภาคการพฒนาท มประสทธภาพ และมการประเมนผลการดาเนนงานของหนวยงานภาคการพฒนา

84

5.3.2 วตถประสงคในเร องการเปรยบเทยบการนาแผนชมชนไปสการ

ปฏบตขององคกรระหวางภาคการพฒนา ตางหนวยงานพบวา ภาพรวมภาคการพฒนาตางหนวยงานกน มการนาแผนชมชนไปสการปฏบตขององคกรไมแตกตางกน

5.3.3 วตถประสงคในเร องผลการเปรยบเทยบการนาแผนชมชนไปสการ

ปฏบตขององคกรระหวางภาคการพฒนาตางสถานภาพ พบวา ภาคการพฒนาตางสถานภาพกนมการนาแผนชมชนไปสการปฏบตขององคกรไมแตกตางกน

85

กรอบแนวคดในการศกษา

ประเดนการศกษา

1. มลเหตสาคญท�ทาใหเกดความลมสลายของชมชน 2. แนวทางการบรหารจดการ แกไขและนาไปสความ

ย�งยนของแนวทางการจดการ 3. วธการ 4. สรปผลการบรหารจดการสความย�งยน

ผลของการศกษา

เปรยบเทยบผลการจดทาแผนชมชนตาบลวงตะกอเขากบปจจยบงช�ความย�งยนของชมชน

86

กาหนดวธการศกษา ดงน/

1. ขอมลปฐมภม

ขอมลท ไดจากการสมภาษณภาคสนามจากแหลงขอมลดานบคคล โดยการสมภาษณผนาชมชนท/ งขอมลท เปนทางการและไมเปนทางการ ผ ดแลโครงการ ชาวบานในตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร

2. ขอมลทตยภม ขอมลท ไดจากการศกษาจากแหลงขอมลเอกสาร วารสาร หนงสอ รายงานจาก

สวนราชการ ภาคเอกชนรวมถงงานวจยเก ยวของ นาขอมลท มอยแลวมามาสงเคราะห นาผลการวจยจากนกวจยตางๆมาประมวลผลและศกษาขอมลเพ มเตมในภาคสวนท ขาดไปจากกรอบแนวคดการศกษา

87

บทท� 3

ขอมลท�วไปเก�ยวกบตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร

ประวตความเปนมา

วงตะกอเปนตาบลหน�งข�นกบอาเภอหลงสวน จงหวดชมพร เน�อท� 125.47 ตารางกโลเมตร สภาพพ�นท�เปนท�ราบสลบกบท�ราบสงและภเขา ประกอบดวย 13 หมบาน 1,674 ครวเรอน ประชากร 6,659 คน โดยมอตราสวนของชายและหญงใกลเคยงกน

ภาพท� 3-1 แผนท�แสดงพ�นท�ของตาบลวงตะกอ ท�มา: เกษตรชมชน, 2553

จากการบอกเลาของผเฒาผแกสบทอดกนมา ทาใหทราบวาเม�อหลายรอยปกอน มกลมคนกลมหน� งมาต�งบานเรอนอยบรเวณรมแมน� าหลงสวน ตรงบรเวณท�มน� าลก หรอท�ภาษาถ�นทางภาคใตเรยกวา “วง” ซ� งบรเวณแหงน� มตนไมยนตนชนดหน� งท�เปลอกของผลมลกษณะเปนหนามหอหมเรยกวา “ตนกอ” ข�นอยบรเวณน� อยางหนาแนน แผก�งกานปกคลมท�วบรเวณวงวนใหรมร�น ทาใหชาวเรอมาจอดเทยบทา พกคางแรม จนกลายเปนชมชนมการแลกเปล�ยนสนคาซ� งกนและกนระหวางชาวบานท�อยอาศยเดมกบชาวเรอท�ผานไปมา กลายเปนตลาดน� า ซ� งชาวเรอท�ผานไปมา

88

มกจะเรยกชมชนแหงน� วา “วงกอ” หรอ “ตลาดวงกอ” ตามลกษณะของพ�นท�และตนไมท�ข�นอยบรเวณน�น บางกเรยกวา “วงตนกอ” ตอมาเรยกผดเพ�ยนจนกลายเปน “วงตะกอ” มาจนถงปจจบน

ภาพท� 3-2 ตนกอ ท�มา: เกษตรชมชน, 2553 การประกอบอาชพ

ชาววงตะกอสวนใหญ มอาชพเกษตรกรรม เชน ทาสวนผลไม จ าพวกมงคด กลวยเลบมอนาง สวนปาลม ยางพารา เล�ยงสตว

สภาพเศรษฐกจ

สภาพเศรษฐกจของชมชนวงตะกอคอนขางด มหวยหนองคลองบงอยเปนจานวนมาก แต

เน�องจากการพฒนาประเทศท�เนนใหเกดการเตบโตทางดานเศรษฐกจโดยสงเสรมการพฒนาดานอตสาหกรรมและการคาการบรการ ซ� งถกกาหนดมาจากนโยบายแหงรฐซ� งประชาชนไมมสวนใน

89

การกาหนดทศทางสภาพทองถ�นของตนเอง จนกอใหเกดความเปล�ยนแปลงตอวถการผลต วถชวตของประชาชนเปนอยางมาก

การคมนาคม สาธารณปโภค

ระยะทางหางจากท�วาการอาเภอหลงสวน ประมาณ 5 กโลเมตร มถนนลาดยางตดผานตาบล สภาพพ�นท�และระบบสาธารณปโภค มจานวนครวเรอนท�มไฟฟาใชในเขต อบต. ท�งส�น 2,555 ครวเรอน จานวนบานท�มโทรศพท 1,778 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 63 ของจานวนหลงคาเรอนท�งหมด อาณาเขตตาบล

ทศเหนอ ตดกบ ตาบลนาขา อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ทศตะวนออก ตดกบ แมน�าหลงสวน ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลแหลมทราย อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ทศใต ตดกบ ตาบลหาดยาย อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร การลมสลายของชมชน

ในป พ.ศ.2540 ขณะท�เศรษฐกจท�วโลกตกต�า เศรษฐกจไทยท�โตแบบฟองสบทรดลงทนทท�ไดรบผลกระทบ ความเดอดรอนไดกระจายจากเมองไปสชนบทและลกลามไปท�วท5งประเทศ ในปเดยวกนน5 ท�คนวงตะกอถกซ5 าเตมดวยวกฤตน5าทวมใหญ ชมชนกลายเปนทะเลจมอยใตน5 าท�ทวมกวา 2 เมตร สวนไรนาเสยหายกวา 2,000 ไร สตวเล5 ยงลมตายเปนจานวนมาก คงเหลอแตความโศกเศราเสยใจของชาวบานท�วท5งวงตะกอ ประกอบกบตลอดระเวลา 40 ปทผานมา ท�ประเทศไทยไดมการเปล�ยนแผนพฒนาประเทศ โดยยดแบบอยางจากประเทศแถบตะวนตก ซ� งใหความสาคญกบเร�องของเงนและอตราการเตบโตทางเศรษฐกจมากกวาความสขในการดาเนนชวต ทาใหสงคมชนบทท�หางไกลคอยๆเปล�ยนไป จากเดมท�เคยพ�งพาอาศยชวยเหลอเก5อกลกน ผคนท�เคยยนหยดบนขาของตนเองได กคอยๆออนแอลง สงคมเกษตรกรรมกลายเปนอาชพท�ย�งทากย�งเพ�มความทกข ย�งอยากร� ารวยมากเทาไรกย�งเปนหน5 เปนสนมากเทาน5 น ดวยเหตน5 จงทาใหหลายๆชมชนยอนกลบ

90

มาตามหาวา อะไรคอความสขท�ชมชนของตนเคยม และจะสามารถเรยกคนความสขเหลาน5นใหกลบคนมาไดอยางไร

ชมชนวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร กเปนอกหน�งชมชนท�ไดรบผลกระทบอยางหนกจากกระแสการพฒนา ทาใหคนในชมชนเกดความแตกแยก จากชมชนท�เคยมพธกรรมแหงความเช�อ เปนเอกลกษณ เปนท�พ�งพาและเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชน เปนชมชนรมแมน5 าหลงสวน ท�ในอดตเคยสมบรณม�งค�งไปดวยทรพยากร ชาวบานดารงชพดวยการทานาและสวนสมรม ท�เตมไปดวยของกนได ท5งพชผก ผลหมากรากไม หลายชนด ชมชนวงตะกอสมยกอน คนมชวตเรยบงาย บนวถแหงการพ� งพาตนเอง เอ5อเฟ5 อเก5อกลกน ชวยเหลอกน ไมจาเปนตองมรายจายมากมายกสามารถดาเนนชวตอยไดอยางมความสข วถชวตของคนในชมชนน5 เร�มมาเปล�ยนแปลงเม�อตอนท�มคนเขามาบกรกตดไมทาลายปา ทาใหชมชนท�เปนเสมอนอขาวท�มรากฐานทางสงคมวฒนธรรมและเศรษฐกจท�เขมแขง ไดเร�มเปดรบกระแสท�ไหลเขามาจากภายนอก ตามทศทางการพฒนาประเทศทเปล�ยนไปของแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบแรก ซ� งมการกาหนดนโยบายใหสอดคลองกบการปฏวตเขยวท�มงเปล�ยนฐานการผลตแบบด5 งเดมมาเปนการผลตเพ�อขาย มงเปาหมายไปท�การผลตเพ�อใหไดกาไรสงสดตามแบบเกษตรกรรมแผนใหมท�มาพรอมกบการถายทอดเทคโนโลย และสงเสรมใหมการปลกพชเพยงอยางเดยว มการชวนเช�อใหชาวบานใชปย ยาและสารเคมทางเกษตรเพ�อเพ�มผลผลตใหไดมากท�สด การสนบสนนดานสนเช�อ โดยธนาคารของรฐเพ�อการปลกพชเชงเด�ยว ทาใหชาวบานเปนหน�มากข�น ท�งน� เพราะราคาพชผลการเกษตรข�นอยกบราคาของตลาดโลกท�ชาวบานไมอาจกาหนดได ซ� งโดยภาพรวมแลวดเหมอนเศรษฐกจจะดข�น แตโดยขอเทจจรงชาวบานกลบเปนหน�มากข�น มการพ� งพาภายนอกมากข� น ท� งดานเงนลงทนและคาใชจายในชวตประจาวน คาใชจายประเภทฟมเฟอยท�หาซ�อมาเพราะการแขงขนในเร�องของหนาตามากกวาความจาเปน สงคมท�เคยพ�งพา เอ�ออาทรกนอยางในอดตมนอยลง ซ� งสภาพเชนน� เปนสภาพลวงตาท�ปดบงจนชาวบานมองไมเหนตวตนท�แทจรงของตนเอง

91

ประวตกานนเควด

คณประวทย ภมระว (กานนเควด) อาย 52 ป เช�อชาตไทย สญชาตไทย ศาสนาพทธ สถานภาพ สมรส อาศยอยบานเลขท� 12 หม 2 ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร จบการศกษาระดบมธยมศกษาปท� 3 มอาชพหลกเดมคอรบจาง ปจจบน ทาเกษตรแบบ ผสมผสาน ไดแก ปลกปาลม พชผกสวนครว ผลไม เล� ยงหม ปลา เปด ไก วว และทานา มรายได มากกวา 30,000 บาทตอเดอน ฐานะทางเศรษฐกจ มเงนใชจายเกนพอ มระดบความพงพอใจในชวตมาก ภรรยามอาชพแมบาน/เกษตรกร มบตรสาว 2 คน คนแรกเรยนจบปรญญาตร ปจจบน กลบมาชวยพอทางานท�บาน คนท�สองกาลงศกษาอยในระดบมหาวทยาลย ในอดต คณประวทยเปน กานนตาบลวงตะกอ 3 สมย คนสวนมากรจกในนาม “กานนเควด” เปนผกอต�งศนยการเรยนร เศรษฐกจพอเพยงของตาบลวงตะกอ

หลกคดและแนวทางในการดาเนนชวต

กานนเควดยงไดรบแนวคดการดาเนนชวตจากเศรษฐกจพอเพยงซ� ง กานนเควดไดกลาวถงความเขาใจกบการประยกตใชแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของตนเองวา “ผมกใชกบชวตประจาวนโดยใชวธเศรษฐกจพอเพยง และกทางานแบบครบวงจร ลดตนทนได 90 เปอรเซนต โดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคล�อน จากการหลอหลอมของระบบประเพณและวฒนธรรมด�งเดมของวถชวตท�เรยบงายและ เอ�ออาทรแบบไทยๆ ทาใหกานนเควดมความพอเพยง พอประมาณ และมภมคมกนในตวท�ด เน�องจากปจจบน มการพ�งตนเองไดในระดบหน�ง สามารถลดการพ�งพาภายนอก

92

ได ทาใหมความ ม�นคงในการดาเนนชวตโดยไมไดรบผลกระทบจากการเปล�ยนแปลงของส�งแวดลอมภายนอกมากนก ประกอบกบการไดรบแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ทาใหสามารถนามาประยกตใชกบชวตประจาวน ของตนและครอบครวได ทาใหสามารถดาเนนชวตไดอยางพอเพยงและมความสข

รายไดของกานน

ปจจบนกานนเควดไมมภาวะหน� สน และมรายไดมากกวา 30,000 บาท ตอเดอน ซ� งเปน

รายไดท�พอเพยงกบการใชจายในครวเรอน เน�องจากไมตองซ�อผกหรออาหารสวนใหญ จะซ�อกแตเพยงขาวสารบาง และมคาใชจายในครวเรอนดานอ�นๆ เน�องจากการทาเกษตรของ กานนเควดเปนการระบบการทาเกษตรท�ลดตนทนและเพ�มรายได ซ� งกานนเควดมรายไดเปนรายสปดาหจากการขายพชผกและกลาไม สองถงสามสปดาหจากการตดปาลมขาย ดงน�นจงสามารถ พ�งตนเองทางดานเศรษฐกจได มรายไดท�พอเพยงและรสกพอใจกบฐานะทางเศรษฐกจของตนเองมาก

จากการศกษา พบวากานนเควดมการดาเนนชวตท�สอดคลองกบแนวคดเศรษฐกจ พอเพยงในระดบบคคล ระดบครอบครว และระดบชมชนหลายประการ เชน สามารถดาเนนชวตได อยางไมเดอดรอน มความเปนอยท�เรยบงายตามอตภาพ ไมด�นรนขวนขวายแสวงหาวตถ มความเพยรในการแสวงหาความรและความกาวหนาในการพฒนาชวต ไมมการหลงไปตามกระแส ของวตถนยม รสกพอเพยงและมความสขกบการไดอยท�บานและในสวนซ� งรมร�นไปดวยตนไมนานา ชนดและสตวอกหลายชนดท�เล� ยงไวเพ�อการบรโภคและการขยายพนธ เชน ปลา หม ไก วว และเปด นอกจากน� กานนเควดยงใชชวตอยางเปนอสระ มท�งอสรภาพและเสรภาพ จากการลมสลายและความเสยหายท�งหมดท�เกดข�นกบชมชนและคนวงตะกอ กลายมาเปนบทเรยนสาคญทาใหกานนและเพ�อนหนมาคดทบทวนถงชวตท�ผานมา และเร�มตนต�งคาถามถงสาเหตแหงความออนแอของชมชนไปพรอมๆกบการหาแนวทางท�จะเดนตอไปขางหนาจนกลายเปนจดเร�มตนและท�มาของแผนชวตชมชนคนวงตะกอ

93

แผนชวตชมชนคนวงตะกอ

คนหาตวตนคนวงตะกอ

สภาพท�เกดข�นดงกลาว มผนาบางทานท�ไดมองเหนความเปล�ยนแปลง นาโดยนายวทยส แกวชสมย ไดเสนอใหมการนาแผนชวตชมชนพ�งตนเองมาใชในป พ.ศ. 2542 แตเน�องจากความคดเหนยงไมตรงกน จงไมประสบผลสาเรจ จนกระท�งไดเสนอความคดน� อกคร� งตอนายประวทย ภมระว กานนตาบลวงตะกอ และนายสมบต ดงสวรรณ ประธานบรหาร อบต. พรอมดวยกรรมการบรหาร อบต. ผใหญบาน ซ� งแกนนาท�งหมดเหนดวยและใหการตอบรบเปนอยางด จงไดขยายแนวคด “แผนชวตชมชนพ�งตนเอง” สผนาคนอ�นๆ ตลอดจนชาวบานท�วไปต�งแตน�นมา อยางไรกด กอนหนาท�จะมการนาแผนชวตชมชนพ�งตนเองมาใชในตาบลวงตะกอ ไดมการทากจกรรมตางๆ รวมกนอยบาง ไมวาจะเปนการรณรงคใหหนมาใชปยชวภาพแทนปยเคม การทากลมออมทรพย กลมอาชพตางๆ รวมท�งกจกรรมตอตานยาเสพตดซ� งเปนนโยบายท�สาคญของรฐบาลอยในขณะน�น ซ� งผลจากการตอสเพ�อเอาชนะยาเสพตดน� เอง ทาใหชาววงตะกอ ไดกลมคนอาสาท�เรยกวา “กลมคนเส� อขาว” จานวนหน� ง ไปเปนแกนนาในการดาเนนงานเร�องแผนชมชนอยางตอเน�อง หลงการประกาศเอาชนะยาเสพตดไดอยางเดดขาดในเดอนเมษายน 2546 กระบวนการจดทาแผนชวตชมชนพ�งตนเอง

1. การกาหนดแกนนาและผประสานงานแผนชวตชมชน

1.1 กาหนดใหมผประสานงานประจาหมบาน การทาแผนชวตชมชนพ�งตนเองของชาววงตะกอ ไดอาศยทม “คนเส�อขาว”

มาเปนแกนหลกในการชวนคดชวนคย ซ� งแตละหมบานประกอบดวยผใหญบานและสมาชก อบต. ประจาหมบานๆ ละ 2 คน รวมเปน 3 คน โดยจะประชมกนทกวนท� 10 และ 25 ของทกเดอน ณ ศนยการเรยนร ตาบลวงตะกอ ซ� งทมงานท�ง 3 คนตอหน� งหมบานน� เรยกวา “คณะรถสามลอ” ท�จะนาพาผโดยสาร คอชาวบานใหถงจดหมาย

94

ปลายทางน�นคอ เปาหมายท�ทกคนในหมบานจะตองกาหนดรวมกนตอไป และ “คณะรถสามลอ” น�ไดเปนท�มาของตราประจาแผนแมบทชมชน ตาบลวงตะกอ

ภาพท� 3-3 สญลกษณตาบลวงตะกอ ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547 ความหมายของสญลกษณ มคาอย 3 คาคอ วง, ตะ, กอ แตละคาจะมสามเหล�ยมย�นออกมาภายนอก 3 รป

อนไดแก ผใหญบาน และสมาชก อบต. ประจาหมบานอก 2 คน โดยท�สามเหล�ยมท�งสามรปจะทบซอนกนเปนรปสามเหล�ยมเลกตรงกลางอนหมายถง “ทกสวนงานจะทางานรวมกนโดยมเปาหมายอนเดยวกน”

1.2 หนาท�ผประสานงานประจาหมบาน ท� ง 3 คน นอกจากจะรวมกบทกชมชนเปน

ทมงานท�งตาบลแลว ยงจะตองกลบไปช� แจงทาความเขาใจกบประชาชนในหมบาน รวมท�งคนหา และขยายแกนนาในหมบานมาชวยทางาน เพ�อใหการทางานช� แจงตอประชาชนในหมบานไดท�วถง เฉล�ยแกนนาหน� งคนดแลสมาชก 9 ครอบครว ดวยแนวทางเชนน� ทาใหไดผประสานท�งตาบล 190 ตาบล

1.3 ผประสานงานประจาหมบานไดรวมตวกนเปน “สภาผนาตาบลวงตะกอ” จานวน 44

คน โดยมหนวยงานภายนอก และผทรงคณวฒเปนท�ปรกษาในอนท�จะขบเคล�อนแผนชวตชมชนพ�งตนเองไปอยางเปนขบวนท�งตาบล (ดผงประกอบ)

95

ภาพท� 3-4 โครงสรางกลไกการบรหาร ตาบลวงตะกอ ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

96

1.4 แกนนาทกระดบ ไดมการพดคยแลกเปล�ยนความคดเหนตลอดหน�งปท�ผานมา (2546) ประมาณ 225 คร� ง โดยเปนท�นา เวทประชาชนระดบหมบานจะมประชาชนใหความสนใจเขารวมเปนจานวนมากทกคร� ง อกท�งหากหมบานหน�งหมบานใดเปดเวท แกนนากลางรวมท�งแกนนาจากหมบานอ�นกจะไปชวยเหลอกน ซ� งการจดเวทแตละคร� งจะมเปาหมายท�แตกตางกน

2. การสรางความเขาใจระหวางผนาและชาวบานในชมชน

เวทสรางความเขาใจโดยมเน�อหาในการพดคยแลกเปล�ยนความคดเหน เปนการชวยกนคนหาปญหาท�แทจรงของชาวบานตาบลวงตะกอ เปนท�งการคนหา การเรยนร และการพฒนาผนาควบคกนไป อนจะนาไปสการปรบวธคดของท�งผนาและชาวบานในการพ�งตนเอง บทสรปของการเรยนรพบวา ชมชนวงตะกอในอดตเปนอขาว อน�าของเมองหลงสวน มนาขาว มสวนผลไม สวนหมาก มผลผลตอาหารอดมสมบรณ มตลาดวงตะกอเปนตลาดสาหรบแลกเปล�ยนสนคา แตในระยะตอมาไดมการเปล�ยนแปลงอนเน�องมาจากภยธรรมชาตและการพฒนาเพ�อความทนสมย ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท� 1 เปนตนมา ยคท� 1 ชวงป พ.ศ. 2504-2512 ตามแผน 1 และแผน 2 ชมชนตาบลวงตะกอกลายเปนตลาดของสนคาอปโภคบรโภคทดแทนการแลกเปล�ยน ใชถานหนทดแทนฟน ใชแปรงและยาสฟนทดแทนเปลอกไม ยคท� 2 ชวงป พ.ศ. 2513-2521 ตามแผนพฒนา 3-4 เปนยคของการสงออกสนคาทางการเกษตร เพ�อนาเงนตราเขาประเทศ มพชเศรษฐกจ กาแฟ ปาลมน�ามน ยางพา เกดการเพ�มผลผลต โดยใชสารเคมและมการคาแบบนายหนาหรอตวแทน พอคาสนคาการเกษตรรารวย แตคนชมชนวงตะกอและพ�นท�อ�นๆยากจนลง เปนหน� เปนสนมาก ผลผลตราคาต�า สนคาจาเปนมราคาแพง แตคาแรงงานถก ยคท� 3 ชวงป พ.ศ. 2522-2531 ตามแผนพฒนา 5-6 ยคน� เรยกวา การพฒนาชนบทยากจน ใชหลกการพ�งพาตนเองและมสวนรวมในการพฒนาชนบท คนในตาบลวงตะกออยในสภาพเดม คอ

97

ซ�อแพง-ขายถก น�ามนราคาสง ตองชดเชยโดยทาลายธรรมชาต เร�มมการบกรกปาเพ�อขยายท�ทากน เพ�มผลผลตมากข�น ยคท� 4 ชวงป พ.ศ. 2531-2540 เปนยคของการาเปล�ยนแปลงท�รวดเรว นโยบายและการเปล�ยนแปลงท�สาคญ คอ เปล�ยนสนามรบเปนสนามการคา เกดอตสาหกรรมใหมมากมาย เกดตลาดเงนเสร นกเกงกาไรตลาดเงน ตลาดหน ท�ดน รวยแบบรวดเรวทนตาเหน เทคโนโลยการส�อสาร มความกาวหนาในขณะท�ชาวบานบรโภคมากข�น จายมากข�น เปนหน�มากข�น ทรพยสนของชาตถกครอบครองโดยคนอ�น เวทสรางความเขาใจท�มการจด 11 คร� ง มคณะผนาและแกนนาชมชน รวมกบพ�นองประชาชนเขารวมเวทการเรยนรรวมกนจานวน 1,008 คน ผลท�ไดทาใหประชาชนไดรจกรากเหงา รจกอดต รจกชมชนของตนเอง และรจกโลกภายนอกมากข� น ทาใหมองเหนเปาหมายของการทางานไดอยางชดเจนย�งข�น 3. การจดเกบและรวบรวมขอมล

หลงจากท�แกนนาชมชน ไดรบรถงท�ไปท�มาและความเปล�ยนแปลงท�เกดข�นแลว จงไดกาวไปสการเรยนรท�ลกลงไป น�นกคอการจดเกบขอมลรายครอบครว เพ�อใหแตละครอบครวไดรจกตวเองอยางแทจรง สวนระบบการทางานและการแบงความรบผดชอบในการจดเกบขอมลน�น จะอาศยแกนนาหมบานท�ง 190 คน เปนคนทางาน โดยจดเกบท�งขอมลรายครวเรอน ขอมลทรพยากร ขอมลดานการพฒนาและการอนรกษทรพยากร ขอมลดานการจดการคณภาพชมชน คณะแกนนาหมบานไดรวบรวมขอมลท�แตละคนรบผดชอบรวบรวมเปนขอมลของหมบานแตละหมบานรวมเปนขอมลระดบตาบล ใชเวลาในการดาเนนงาน 3 เดอนเศษ

98

4. การวเคราะหขอมล

จากการจดเกบขอมลของแกนนาพบวา ชาวบานรสกเบ�อหนายในการตอบคาถาม เน�องจากมหนวยงานตางๆ จดเกบขอมลมาแลวหลายคร� ง นอกจากน�นกมอปสรรคตางๆมากมาย เชน ชาวบานเกรงวาจะนาขอมลไปเพ�อเสยภาษ บางบานกไมกลาบอกขอมลการเปนหน� ตองใชวธอธบายช�แจงวาเปนการทางานของภาคชาวบาน แตอาศยความมงม�น และความต�งใจจรงของแกนนาทกคนจงสามารถรวบรวมขอมลไดเปนผลสาเรจ จากน�นกนาขอมลไปสการวเคราะหรวมกน ซ� งทาใหทราบขอมลท�นาสนใจหลายประการ

ขอมลดานรายได รายจาย

พบวารายไดของชาววงตะกอท�งป ประมาณ 160 ลานบาท สวนใหญเปนรายไดจากการเกษตร คาขาย และอาชพรบจาง ซ� งถอเปนอาชพหลกของชาวบาน ในขณะท�มรายจายประมาณรอยกวารายการ รวมท�งปสงประมาณ 272 ลานบาท สวนใหญเปนคาใชจายในการผอนชาระหน� สน คาใชจายในการเพาะปลก เชน คาปยเคม คาขนม เคร�องด�มท�ไมจาเปน และคาอาหาร เปนตน (ดตาราง) ตารางท� 3-1 ตารางแสดงรายไดตอปของชาววงตะกอ

รายไดตอครอบครว รายไดท1งป (บาท)

รายไดจากอาชพการเกษตร 54,105,529 รายไดจากอาชพหตถกรรม/การแปรรป/โรงงาน 60,840 รายไดจากอาชพการคาขาย 26,755,800 รายไดจากอาชพการบรการ 2,836,800 รายไดจากอาชพรบจาง 61,942,576 รายไดจากลกหลานสงมาให 1,474,980 รายไดอ�นๆ /ราชการ 12,581,503

รวมรายได 159,758,028

ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

99

ตารางท� 3-2 ตารางแสดงรายจายตอป รายการ มลคา (บาท)

คาอาหารประจาวน 42,834,822 คาอาหารสาเรจรป และเคร�องปรง 12,713,348 เคร�องด�มและขนมขบเค�ยว 29,032,491 ยารกษาโรค 3,336,274 คาใชสอย (เคร�องนงหม สบ ยาสฟน ฯลฯ น�ามน สาธารณปโภค) 47,632,603 คาใชจายในการศกษา 23,971,560 คาใชจายในการผลต 25,366,079 คาใชจายในการผอนชาระหน� 80,042,846 คาใชจายทางสงคม (ซองผาปา งานบวช งานแตง) 7,056,600

รวม 271,986,623

ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

จากขอมลขางตน จะเหนวารายไดของชาวตาบลวงตะกอนอยกวาคาใชจายถง 2 เทา ซ� งสวนใหญเปนการใชจายท�ไหลไปสระบบเศรษฐกจนอกชมชน และคาใชจายจานวนมากท�ไมจาเปนและกสามารถหาซ�อไดในชมชน แตยงขาดการจดการท�เปนระบบ สวนหน� สนน�น สวนใหญเปนหน� ธ.ก.ส. ซ� งกมาเพ�อการเพาะปลก การซ�อปยเคม ตารางท� 3-3 ตารางแสดงหน� สนของชาววงตะกอ

แหลงเงนก เงนตน (บาท)

ธกส. 55,192,971 สหกรณ 25,033,000 กองทนตางๆ ในชมชน 15,500,000 หน�นอกระบบ 8,091,142 เปนหน�ของพ�นอง 2,575,280 อ�นๆ 8,945,364

รวม 115,337,757

ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

100

5. การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและขอจากดตางๆ

5.1 จดแขงของตาบลวงตะกอ พบวา 1) มทนทางสงคม มความเปนพ�นอง ภมปญญาชาวบาน ผรดานตางๆ ตลอดจนม

วฒนธรรม ประเพณอนดงาม และทรพยากรธรรมชาตท�ยงมอยอยางสมบรณ สามารถพฒนาใหเกดประโยชน

2) ท�ต�งของตาบลเปนจดเช�อมและเปนศนยกลางการตลาด ผลผลตทางการเกษตรท�

เอ�อประโยชนตอการพฒนา ซ� งสามารถขยายไปสการพฒนาดานอตสาหกรรม และพาณชยกรรมได

3) ผ นาทองถ�นสวนใหญรวมตวกนไดอยางเปนเอกภาพ มความสามคค และ

ประชาชนใหความรวมมอในการพฒนา 4) ดานการผลต ประชากรประกอบอาชพเกษตรท�มความหลากหลาย และกระจาย

ตามหมบานตางๆ ในปรมาณท�มาก และเพยงพอตอการนาไปเพ�มมลคา 5) สภาพภมประเทศเอ�ออานวยตอการพฒนาดานการเกษตร และทางคมนาคมผานส

จงหวดตางๆ ทางภาคใต รวมท�งดานทะเลอนดามน และเปนเสนทางหลกไปสกรงเทพมหานคร

5.2 โอกาสในการพฒนาของตาบลวงตะกอ เอ�อตอการทางานหลายประการ คอ

1) รฐธรรมนญฉบบประชาชนป 40 และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท� 9 เปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา 2) ทศทางการพฒนาประเทศและนโยบายรฐบาล กาหนดใหใชพ�นท�เปนตวต�ง ชมชน

เปนศนยกลาง ชาวบานเปนเจาของเร�องเพ�อพฒนาไปสชมชนเขมแขง

101

3) ใชแผนแมบทชมชนเปนเคร�องมอในการพฒนาโดยชมชน ของชมชน เพ�อชมชน โดยหนวยงานของรฐเขามาสนบสนนแบบบรณาการสามารถสรางเครอขายเช�อมโยงไปสการแลกเปล�ยนเรยนรรวมกน

4) การบรหารจงหวดบรณาการเพ�อการพฒนา (CEO) เอ�อประโยชนตอชมชนในการ

จดทาแผนแมบทชมชน

5.3 จดออน ในขณะท�พบวายงมขอท�จะตองพฒนาแกไขในหลายประการเชนกน อาท 1) ทรพยากรธรรมชาต อาท ปาไม ภเขา แหลงน� าถกทาลาย เพ�อขยายท�ทามาหากน

จนขาดจตสานกในการดแลรกษา 2) สภาพท�ดนทากนสวนใหญเปนท�ลาดชน เวลาฝนตกจะถกกระแสน� าพดพาเอาหนา

ดนไปกบกระแสน�า ทาใหสภาพดนเส�อมเรวกวาปกต 3) เกษตรกรสวนใหญขาดความรวมมออยางจรงจง ในการรวมกลมจดกจกรรมเพ�อ

ตอรองราคา มตลาดของตาบล แตไมไดใชประโยชนเทาท�ควร 4) ผน าทองถ�นบางคนขาดจตสานกในการพฒนาตนเอง และพฒนาหมบาน ขาด

ความรบผดชอบ ตอภาระหนาท�ท�ตองกระทา และขาดภาวการณเปนผนา ไมสนองตอความตองการและการแกไขปญหาของประชาชน

5) เกษตรกรและประชาชนสวนมากมภาระหน� สนจานวนมาก บรโภค-อปโภคของท�

ไมจาเปน ส�งฟมเฟอย ตามกระแสบรโภคนยม รวมท�งบางคนยงตดการพนนอกดวย

6) ประชาชนไมนยมปลกพชสวนครว ทาของกนของใช ปยชวภาพ เพ�อลดตนทนการ

ผลตและรายจายในครวเรอน

102

5.4 ขอจากดของตาบลวงตะกอ ซ� งเปนปจจยภายนอกอกหลายประการ เชน

1) ประชาชนสวนใหญทาการเกษตร รายไดหลกมาจากการขายผลตผลการเกษตร

ราคาสนคาเกษตรของประชาชนผกพนกบราคาสนคาตลาดโลก และราคาตลาดสนคาของประเทศ

2) ภยธรรมชาต ภมอากาศ มแนวโนมท�จะเกดความแหงแลงมากข�น มการทาลายปา

สงผลใหเกดน�าทวมในฤดฝน สงผลกระทบตอการผลตพชผลการเกษตร 3) หนวยงานของรฐขาดความรวมมอในกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมอยาง

บรณาการ ขาดการสนบสนนอยางจรงจงและตอเน�อง 4) พชเศรษฐกจหลกของตาบล คอ เงาะ มงคด กลวยเลบมอนาง มะพราว ปาลมน� ามน

ราคาต�ากวาตนทนการผลต ท�งน� เพราะการจาหนายจะตองอาศยตลาดภายนอกเปนผกาหนดราคา

6. การกาหนดวสยทศน โดยมการกาหนดวสยทศนในการพฒนาตาบลระยะ 5 ป (2546-2550) คอ “ทมงานด มคณธรรม ตาบลนาอย สรางความเช�อม�น ฟ� นฟความสมพนธ มงม�นพฒนาคณภาพชวต เพ�อตาบลเขมแขง ครอบครวอบอน และสงบสข” 7. การกาหนดภารกจหลก ในการทางาน 4 ประการ คอ 1) พฒนาคน พฒนางานแบบบรณาการและมคณธรรม 2) มงสงเสรมการพฒนาอาชพ และสวสดการใหแกชาวชมชนมคณภาพชวตท�ด 3) สรางหมบานใหเขมแขงดวยแผนแมบทชมชน เช�อมโยงสวสาหกจชมชน

103

4) การประสานงาน ความตอเน�อง สความเปนอยอยางสงบสขของครอบครวอยางย �งยน 8. การกาหนดยทธศาสตรการพฒนา มเปาหมายสการพ�งตนเองของชาววงตะกอ โดยการจดวางรากฐานใหมใหเปนการพฒนาท�สรางสมดลระหวางคนทกกลมในสงคม ระหวางภาคการผลต ระหวางเมองกบชนบท มากกวาการคลอยตามกระแสการพฒนาทางสากลท�เนนเฉพาะดานใดดานหน�ง และตองการการพฒนาท�เนนสรางระบบ “พ�งตนเอง” มากกวาการพฒนาท�รฐตองเปนฝายอมชตลอดไป ชมชนตองมระบบ “การจดการ” เพ�อพ�งตนเอง แตเปนการพฒนาจากภายในชมชนโดยคนในชมชน ตองวางบนหลกการพ�นฐาน 4 ประการ คอ 1) ยทธศาสตรการสรางความเช�อม�น โดยการสรางความเช�อม�นใหกลบคนมา ต� งแตการเร� มคนหาศกยภาพของ

ตนเอง คนหาภมปญญา คนหา “ทน” ท�ยงเหลออย เชน ทนทางปญญา ทนทางสงคม อนหมายถง ระบบคณคาความเปนพ�เปนนอง ความเอ�ออาทรตอกน ความเปนชมชน ตลอดจนทนทางเศรษฐกจ ทนโภคทรพย แมจะยงเหลออยอยางจากดแตกเปนทนท�เพยงพอเพ�อการพ�งตนเอง

ท�ผานมา ชมชนมองขาม “ทน” ท�มอยในชมชน มองเหนแตปญหา การสราง

ความเช�อม�น จงไมสามารถทาได หากเร�มตนจากการคนหาปญหาและความตองการของชมชน โดยมองไมเหนทนเดมท�ยงมอยมากมายในหมบานในตาบล

การคนพบทนทางสงคมของชมชนเปนการคนพบท�สาคญ นาไปสการสราง

ความเช�อม�นใหคนในชมชนเกดความม�นใจ ยงมความหวงท�รอดไดหากอยากอยแบบเพยงพอ แตคงไมสามารถทาใหทกคนร�ารวยได

104

ส�งสาคญท�สด คอ การคนพบปญญาในชมชน ในทองถ�น ทาใหเกดความภมใจในเอกลกษณทางวฒนธรรม เกดพลงทางปญญาท�กอใหเกดอสรภาพ และเปนตวของตวเอง

2) ยทธศาสตรการฟ� นฟความสมพนธ

โดยการฟ� นฟคณคาความสมพนธท�หายไป อาท ความสมพนธกบดน น� า ปา กบธรรมชาตรอบตว การสญเสยความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาต ระหวางคนกบคน เพราะท�ผานมาชาวบานถกเปล�ยนวธคด วธปฏบต ทาใหมองเหนมลคามากกวาคณคาของทรพยากรและการอยรวมกน ความสมพนธในครอบครวคอยๆคลายลง เพราะปญหาสารพดในการทามาหากน หน� สนและวถท�เปล�ยนไป จงตองเอา “ชมชน” กลบคนมา สรางชมชนเขมแขง เพ�อจะไดพ� งพาอาศยกนเหมอนกอน ในรปแบบท�เหมาะสม สรางองคกรชมชนท�มประสทธภาพท�เปนเวทความรวมมอระหวางผคนใหสามารถชวยเหลอเก�อกลกน

การฟ� นฟธรรมชาต ใหกลบคนมา การหนมาทาเกษตรธรรมชาต เกษตรอนทรย

การฟ� นฟความสมพนธฉนทพ�นองของคนในชมชน การฟ� นฟประเพณอนดงาม เชน การลงแขก เปนตน ตลอดจน สนบสนนใหเกดองคกรชาวบานท�รวมตวกนเพ�อดาเนนกจกรรมรวมกนท�งการเกษตร ส� งแวดลอม ออมทรพย สวสดการชมชน การแปรรปผลผลต อตสาหกรรมชมชน การจดการธรกจชมชน

3) ยทธศาสตรการพฒนาระบบการจดการ

ท�งการจดการทรพยากรธรรมชาต น� า ปา ผลผลต การศกษา สขภาพ จดการเงนทน จดการสวสดการ ท�งน� เพราะทรพยากรเส�อมโทรม และมอยนอยลง ไมมท�ดนใหบกเบกใหม และไมมท�ดนทากนเปนรอยไรอกแลว จดการการผลตบนท�ดน 10-15 ไร ใหอยไดอยางพอเพยง จดการหน� สนและเงนทน กองทนสวสดการ จดการกบปญหาสขภาพ ใหพ�งพาตนเองไดโดยพ�งพาโรงพยาบาลเทาท�จาเปน

105

นอกจากน�ยงตองพฒนาระบบการจดการดวยตวเอง ลด ละ การพ�งพาคนท�มทน มความร มอานาจมากกวา เปนระบบการจดการใหมท�แตกตางจากการจดการแบบวฒนธรรมเดม สรางรปแบบการจดการใหมท�ดารงคณคาความสมพนธเดม และสนบสนนระบบพ�งตนเองของชมชน เปนระบบการจดการท�ใหความสาคญกบคณคาของ “คน” ให “คน” เปนแกนกลางของการจดการ

4) ยทธศาสตรสงเสรมกระบวนการเรยนร

ในการสรางความเช�อม�น การฟ� นฟความสมพนธและพฒนาระบบการจดการใหม ชมชนจาเปนตองเรยนร ท�งการเรยนรจาก “คร” เรยนรจาก “ตนแบบ” เรยนรจาก “การปฏบต” เรยนรจาก “ชวตจรง” เพ�อใหเกดความเช�อม�นในตวเอง และใหสามารถบรหารจดการทกอยางไดอยางมประสทธภาพ เปนการเรยนรท�เนนใหรจกชมชน และโลกกวางท�สมพนธเก�ยวของกบชมชน

9. การกาหนดแผนงาน และกจกรรมโครงการ จากยทธศาสตรการพฒนาท�ง 4 ประการ ดงกลาว ไดนาไปสการจดทาแผนงานโครงการ โดยคานงถงองคประกอบหลก 3 ประการ 1) ดานครอบครว ครอบครวคอผวางแผนการผลตทางการเกษตรท�สมพนธกบการบรโภค

ความจาเปนพ�นฐานของสมาชกในครอบครวและการจดการผลผลต การเกบถนอมอาหาร เพ�อใหเพยงพอตอครอบครว เปนการพ�งตนเองในระดบครอบครว

2) ดานชมชน องคกรชมชนหรอระบบจดการในระดบชมชนท�เกดจากการรวมมอของ

ชาวบานในชมชนหลายครอบครวรวมกน เพ�อจดการกบผลผลตสวนเกน ความจาเปนพ�นฐานของครอบครว กระจายความพอเพยงใหกบทกครอบครวในชมชน เปนการสรางระบบการพ�งพาตนเองของชมชน

3) ดานความสมพนธระหวางชมชน คอ ระบบการแลกเปล�ยนและการพ�งพาระหวางชมชน

หรอองคกรชมชนในดานความร ประสบการณ ผลผลต ทรพยากรและเงนทน และ

106

พฒนาความรวมมอระหวางองคกรชมชน เพ�อจดการภารกจเพ�อการพ� งตนเองของชมชน เปนการสรางระบบระหวางชมชน

สาหรบรายละเอยดของกจกรรมโครงการตางๆ แสดงไวในภาคผนวก

107

ภาพท� 3-5 ศกยภาพตาบลวงตะกอ ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

108

ตารางท� 3-4 การเปรยบเทยบขอมลคาใชจายและการกาหนดแผนงานเพ�อแกไขปญหา ตาบลวอ.หลงสวน

จ.ชมพร

รายจาย

ท1งตาบล

(ตอป)

แผนงานและโครงการ

ประเภทการใชจาย ดานการเกษตร ดานอตสาหกรรม ดานธรกจชมชน

1. คาอาหาร 42,834,822.41

ขาวสาร 16,924,272.50 ทานา โรงสขาว รานคาชมชน เน�อวว 601,250.74 การเล�ยงววพ�นเมอง โรงฆาสตว เน�อควาย 212,586.79 เล�ยงสตวบรโภค อาหารสตว โรงอาหารสตว เน�อหม 9,584,016.89 การเล�ยงหม แหนม,หมยอ,กนเชยง กลมชาแหละหม เน�อไก เปด 8,077,232.37 เล�ยงไกเน�อ-เปดเน�อ อาหารสตว กลมชาแหละเปด-ไก

ไขไก/ไขเปด 2,443,093.56 เล�ยงไกไข-เปดไข ไขเคม กลมผลตไขเคม ปลาน�าจด 1,082,071.17 การเล�ยงปลา เพาะขยายพนธปลา กลมแปรรปปลา อาหารทะเล 4,253,408.67 การแปรรปปลา ผก/ผลไม 4,656,889.72 ผกสวนครว การปลกพชแซม กลมปลกผกปลอด

2. อาหารสาเรจรป 12,713,348.10 รานคาชมชน

ชรส 343,771.44 น�าตาลทรายขาว 1,377,438.85 น�าปลา 883,566.14 หมกน�าปลา น�าปลา โรงงานน�าปลา น�ามนพช 1,591,857.23 น�ามนมะพราว ซอส/ซอVว/น� ามนหอย 727,159.32 ปลกพชตระกลถ�ว ทาซอVว โรงงานทาซอVว มามา/ไวไว 992,617.06 ปลากระปอง 961,493.79 กะป 1,544,140.43 เคร�องเทศ 4,291,333.83 ปลกพชทาเคร�องแกง กลมทาเคร�องแกง

109

ตารางท� 3-4 การเปรยบเทยบขอมลคาใชจายและการกาหนดแผนงานเพ�อแกไขปญหา (ตอ) ตาบลวงตะกอ

อ.หลงสวน จ.ชมพร

รายจาย

ท1งตาบล

(ตอป)

แผนงานและโครงการ

ประเภทการใชจาย ดานการเกษตร ดานอตสาหกรรม ดานธรกจชมชน

3. เคร�องด�ม/ขนม 29,032,490.95

น�า/น�าแขง 1,473,768.39 ถงน�าฝนสะอาด โรงน�าแขง โรงงานน�าด�ม น�าอดลม 1,469,521.80 แปรรปน�าผลไม น� าผลไมพรอมด�ม น�าผลไม 769,606.83 ผลไมอดถง แปรรปน�าผลไม กลมแปรรปน�าผลไม

นมจากสตว 2,633,932.66 การเล�ยงววนม นมถ�วเหลอง 1,122,827.39 ปลกถ�วเหลอง แปรรปถ�วเหลอง เตาห กระทงแดง/M150/ฯ 1,224,322.69 เหลา/เบยร 11,438,507.55 ปลกขาวเหนยว ผลตเหลาพ�นบาน โรงงานผลตเหลา/ไวน

บหร� 5,441,350.41 ขนมกรบกรอบ 3,458,653.22 ขนมพ�นบาน ขนมไทย ทเรยนทอด

4. ยารกษาโรค 3,336,274.26

ยาแกปวดเม�อย 1,025,486.76 ปลกพชสมนไพร แปรรปยาสมนไพร นวดแผนโบราณ ยาแกโรคกระเพาะ 768,595.73 ยาสมนไพร หมอแผนไทย ยาแกปวดหว 759,790.04 หมอชาวบาน หมอชาวบาน ยาสมนไพร ยาแกปวดทอง/ทองเสย 782,401.74 หมอชาวบาน หมอชาวบาน ยาสมนไพร

110

ตารางท� 3-4 การเปรยบเทยบขอมลคาใชจายและการกาหนดแผนงานเพ�อแกไขปญหา (ตอ) ตาบลวงตะกอ

อ.หลงสวน จ.ชมพร

รายจาย

ท1งตาบล

(ตอป)

แผนงานและโครงการ

ประเภทการใชจาย ดานการเกษตร ดานอตสาหกรรม ดานธรกจชมชน

5. คาใชจายตางๆ 47,632,603.27

เส�อ 2,360,404.57 การตดเยบเส�อผา การตดเยบเส�อผา รานคาชมชน กางเกง 1,841,475.15 การตดเยบเส�อผา การตดเยบเส�อผา รองเทา 1,614,806.60 ผาหม 370,684.88 จาน/ชาม/ชอน 132,508.26 ยาสฟน/แปรงสฟน 1,022,104.19 ปลกพชสมนไพร ผลตยาสฟน รานคาชมชน สบ 1,188,732.23 ทาสบ ผลตสบเหลว รานคาชมชน ยาสระผม 1,325,431.93 ยาสระผมสมนไพร รานคาชมชน ผงซกฟอก 1,319,144.78 น�ายาซกผา รานคาชมชน ยาลางจาน 958,148.00 น�าหมกชวภาพ ผลตน� ายาลางจาน รานคาชมชน น�ามนกาด/แกส 3,430,379.40 แกสชวภาพ รานคาชมชน คาไฟฟา 5,190,029.59 คาน�าประปา 1,485,037.48 คาโทรศพท 5,197,493.29 คาน�ามนรถมอเตอรไซค 10,299,943.89 ปVมน�ามนชมชน คาน�ามนรถยนต 9,896,279.01 ปVมน�ามนชมชน

6. คาใชจายในการศกษา 23,971,559.48 คาเทอม/คาบารงการศกษา 8,972,466.79 ทนการศกษา คาอาหาร 8,319,915.37 กองทนสวสดการ

คารถ 1,031,119.77 รถรบสงนกเรยน คาสมด/ดนสอ/ปากกา 962,503.35 รานคาชมชน คาหนงสอ 1,432,949.36 คาเคร�องแตงกาย 3,252,604.83 การตดเยบชดนกเรยน

111

ตารางท� 3-4 การเปรยบเทยบขอมลคาใชจายและการกาหนดแผนงานเพ�อแกไขปญหา (ตอ) ตาบลวงตะกอ

อ.หลงสวน จ.ชมพร

รายจาย

ท1งตาบล

(ตอป)

แผนงานและโครงการ

ประเภทการใชจาย ดานการเกษตร ดานอตสาหกรรม ดานธรกจชมชน

7. คาใชจายในการผลต 25,366,078.14

คาปยเคม 15,807,338.56 ปลกขาวโพด ปยเคมผสม ปยหมก รานคาชมชน คาจางแรงงาน 4,489,788.31 กลมรบจาง กลมแรงงาน คายาฆาแมลง 1,903,122.68 ปลกพชสมนไพร ยาปราบศตรพช จากสมนไพร คาอปกรณการผลต 1,444,523.31 รานคาชมชน รานคาชมชน คาตนพนธ 316,864.13 เพาะชากลาไม เพาะชากลาไม เพาะชากลาไม คาน�ามนรถไถ 263,999.31 คาขนสงผลผลต 1,140,441.84 กลมรบจางขนสง กลมรบจางขนสง กลมรบจางขนสง

8. คาผอนหน1สน 80,042,864.25

ธกส. 32,050,032.10 กลมออมทรพย กองทนหมบาน ธนาคารตาบล สหกรณ 10,624,794.12 กองทนหมบาน/กลม 15,591,893.14 หน�นอกระบบ 5,619,561.59 วดและโรงเรยน ธนาคารหมบาน ดอกเบ�ยรวม 5,878,202.11 กองทนสวสดการ

อ�นๆ 10,278,363.20

9. คาใชจายทางสงคม 7,056,599.75

กฐน/ผาปา 627,880.77 บวชนาค 1,792,954.17 งานศพ 1,861,490.18 งานแตงงาน 2,268,088.77 งานข�นปใหม 507,085.86

รวม 271,986,622.59

ท�มา: สวฒน คงแปน, 2547

112

ความสาเรจของแผนชวตชมชน

การทาแผนชวตชมชน กลาวไดวา ไดทาใหแกนนาทกคนมความเขาใจถงการแกปญหาอยางเปนระบบ ชาวบานรจกตนเอง และมความพรอมท�จะเขารวมขบวนการแกไขปญหา แมวากอนการทาแผน ชาววงตะกอไดมการรวมกนทากจกรรมอยแลวหลายอยาง ซ� งเปนการทาตามกระแสการพฒนา แตการทาแผนทาใหมการดาเนนกจกรรมตางๆเหลาน�นอยางเขาใจ และมการเช�อมโยงกบปญหาไดอยางเปนระบบ รวมท�งไดมการสรางกจกรรม โครงการใหมๆข�นหลายโครงการ ซ� งเกดผลสาเรจใหเหนเปนรปธรรมชดเชน อาท

1. เคร�องตดหญาเดนตาม

กานนตองการทาใหสวนสวยและไดผลผลตดโดยไมตองเสยเงนซ5 อปยวทยาศาสตร ปยเคม ยากาจดวชพชรวมท5งเคร�องตดหญาท�มแตรายจาย กานนหาคาตอบโดยการมองยอนกลบไปในอดตท�เคยอยกนมาโดยไมตองพ�งพาส�งเหลาน5 กพบวา สตวเล5 ยงอยางววควาย คอทางออกของทกคาถาม เปนตนทนทางปญญาของคนรนเกาท�ถกมองขาม วธการเล5ยงววเล5ยงควายของคนในสมยกอน กคอ บรเวณไหนท�มหญาสง กเอาววไปผกตรงน5น เรยกไดวาเปน เคร�องตดหญาเดนตาม และส�งท�ดไปกวาน5นกคอ ถาววข5ออกมาไสเดอนในดนมนกยงสามารถอยได แตถาเปนน5 ามนเคร�องจากเคร�องตดหญาจะทาใหไสเดอนตาย กานนกลาววา ววตวหน� งสามารถทางานขบเคล�อนไปตามธรรมชาตไดอยางครบวงจร เปนเคร�องตดหญาเดนตาม เข� ยวบดหญา ผลตออกมาเปนปย เล� ยงดตนไมในสวนใหงอกงาม ไมตองเตมน� ามน สวนโลงเตยนและไดปยดวย ลดท�งแรงและตนทนใหเจาของไดเกอบ 100 % แตส�งท�มคณคาและไมอาจตเปนมลคาและนบไดเปนเปอรเซนตกคอ การไดฟ� นวถของการแบงปน พ�งพาอาศย จนเกดเปนสายสมพนธท�เช�อมโยงระหวางคนตอคน และจากคนคอยๆไหลออกไปสชมชน ถอเปนภมคมกนอยางหน�ง

113

ภาพท� 3-6 เคร�องตดหญาเดนตาม ท�มา: ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงตาบลวงตะกอ, 2553

2. การบรหารจดการน5า

โดยการใชหลกการงายๆตามภมปญญาชาวบาน กคอ กานนใชภมปญญายกน5 าข5นเหนอพ5นดนเพ�อเกบน5 าหนาฝนไวใชในหนาแลง โดยการสรางบอพกน5 าข5น 2 บอ โดยท�บอหน�งจะสงกวาอกบอหน�งอย 80 เซนตเมตร บอท�อยสงกวาเรยกวาบอบน บอท�อยต �ากวาเรยกวาบอลาง แตตองสารวจภมประเทศกอน เชน ทศทางน5 าไหล ดฟา ดน5 า ดลม ดทกๆอยางประกอบกน แลวขดทางน5าลนเช�อมระหวางบอ 2 บอเพ�อเปนทางระบายน5 าเรยกวา By pass เม�อเราไมตองการระบายน5 ากเพยงแคเอากระเบ5องมาปดรไว แตถาเม�อใดท�มฝนตกหนก กจะตองทาการระบายน5าโดยการเปดแผนกระเบ5อง ส�งน5 ถอไดวาเปนฝายชะลอน5 าตามแนวพระราชดาร ท�เรยบงายและไดประโยชนสงสด 100% โดยท�บอน5 าต5นขางๆบานของกานนกจะไดใชน5 ากนหมด เพราะน5 าจะซมไปตามดน เปนเหมอนการสงทอไปใตดน เปนทอธรรมชาตของแมพระธรณ

114

ภาพท� 3-7 การบรหารจดการน5า ท�มา: ภาพถายจากสถานท�จรงโดยกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

3. การเล5ยงหมหลม

ซ� งเปนอกองคความรหน� งท�เกดข�นจากการตองการแกปญหาการเล� ยงหมตาม

ระบบท�ตองลงทนสง ท� งตนทนคาโรงเรอน ระบบการใหอาหารและน� าในคอกสมยใหม ซ� งตองใชเงนเปนจานวนมาก เพ�อลดตนทนใหชาวบานท�วไปสามารถเล�ยงหมเพ�อผลตปยใชในสวน กนและชาแหละขายในชมชนได โดยไมตองไปพ� งพาภายนอกมากเกนไป กานนจงหนมาเล�ยงหมหลานท�ลงทนต�า แตอาจตองลงแรงสงกวาการเล�ยงหมตามแบบแผน วธการของกานนกคอ กานนจะรอรบเศษอาหารเพ�อเอาไปใหหม ใหเปด ใหไก ซ� งเศษอาหารเหลาน�ถาคดเปนมลคาแลวเยอะพอสมควร วนหน�ง

115

ประมาณซก 200 กโลกรมท�ตองท�งไปโดยเปลาประโยชน กเกบไปใหหมกน ใหเปดกน ใหไกกน แลวเรากลดตนทนไปดวย กานนสงเสรมใหชาวบานเล�ยงหมดวยการใหลกหมไปเล� ยง แตไมใชเพ�อความร� ารวย แตแคตองการใหอยรอด กานนแนะนาวา เล�ยงหมทาขายเอง ข�หมกเอาไปใสตนปาลม ปาลมกโตข�นด ผลผลตกด ท�สาคญไดลดตนทน โดยกานนมขอแมวา ใครกตามท�มาเอาลกหมจากกานนไปเล� ยง จะตองเอาข�หมท�ไดไปใสเปนปยใหกบพชผกผลไมในสวนของตน และจะตองขายหมในชมชน ตวเลขจากการสารวจรายไดและคาใชจายของครวเรอนพบวา ชมชนวงตะกอบรโภคหมปละ 7 ลานบาท ซ� งสวนใหญกซ�อจากบรษทใหญท�ราคากข�นลงตามตลาด แตการเล5ยงหมแบบครบวงจรในชมชน นอกจากทาใหคนวงตะกอไดกนหมในราคายตธรรม ไมข5นลงตามราคาทองตลาด เงนทองไมไหลออกขางนอกแลว ยงเปนหมท�เล5 ยงโดยคนในบาน ขายในรานคาท�เปนรานคาสหกรณชมชน ไมตองจายคาเดนทางออกไปตลาด และท�สาคญไมตองกงวลเร�องความปลอดภยและสารเคมปนเป5 อน

ภาพท� 3-8 การเล5ยงหม ท�มา: ภาพถายจากสถานท�จรงโดยกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

116

4. การเพาะเหด

ซ� งตนทนในการเพาะเหดท�งหมดกมาจากทะลายปาลมท�ใชทาแปลงเหด เช�อ

เหด คาน� ามนสาหรบรดน� า พลาสตกท�ใชคลม ซ� งท�งหมดน� สามารถใชไดหลายรอบ

รอบหน�งชาวบานสามารถขายเหดไดราว 2 หม�นกวาบาท การเพาะเหดจะตองเปล�ยน

พ�นท�ไปเร�อยๆจงจะทาใหไดดอกเหดท�ข�นด สวยและใหผลผลตเยอะ การเปล�ยนแปลง

เหดไปเร�อยๆจะทาใหเกดซากปาลมเหลอใช ซ� งสวนน�สามารถนาไปเปนปยใหกบตน

ปาลมตอได กจะถอเปนการเก�อกลกนท�งระบบ

สรปส�งท�ไดจากการเพาะเหดท�งหมด กคอ ชาวบานมเหดไวบรโภคเองภายในครวเรอน ชาวบานมรายไดเสรม และผลพลอยไดกคอการนาเอาทะลายปาลมไปทาปย

ภาพท� 3-9 การเพาะเหด ท�มา: ภาพถายจากสถานท�จรงโดยกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

117

5. การปลกปาลม โดยไมใชสารเคม

ซ� งในชวงปสองปแรกกานนยอมรบเลยวาสภาพของตนปาลมน�นไมสมบรณเหมอนกอน เพราะตองใชเวลาในการปรบสภาพ แตเม�อเวลาผานไปปรมาณผลผลตท�ไดกเพ�มมากข�นเร�อย จนทกวนน� กานนตดปาลมได 16 ตนกบอก 800 กโลกรม ซ� งปาลมในขณะน� กโลกรมละ 4.20 บาท คดเปนเงนกวา 70,000 บาท

ภาพท� 3-10 สวนปาลม ท�มา: ภาพถายจากสถานท�จรงโดยกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

6. รานคาชมชน

คอสวนหน� งของการพยายามพ�งตนเองของคนวงตะกอ ดวยการพฒนาระบบการจดการธรกจชมชนข5นโดยชาวบานเพ�อชาวบาน รานคาชมชนเลกๆ ซ� งดาเนนการในรปแบบของสหกรณทาใหเกดประโยชนรวมของคนในชมชน เปนสถานท�พบปะกนระหวางผซ5อผขาย และยงเปนสวนหน� งของจดเร�มตนท�ชวยร5 อฟ5 นความเขมแขงและความสขจากการเก5อกลพ�งพาซ� งกนและกน เหมอนอดตชมชนในวนวานของชมชนวงตะกอใหกลบคนมาอกทางหน� งดวย กานนใหแงคดงายๆวา การท�เราไปซ5อของตามหางราน ส�งท�เราจะไดรบคนมาในหน�งปกคอ ปฏทนหน�งเลม ซ� งมนแตกตางจากรานคาสวสดการชมชนของเราตรงท� เปนทนของพวกเราเอง ส5นปคดแบงผลกาไรเฉล�ยคน สนคาท�ขายในรานคาสวสดการชมชน สวนใหญเปนสนคาท�ผลตจากชาวบานในชมชน ซ� งลวนเปนของด มคณภาพและขายใหกบสมาชกในราคาถก

118

ยกตวอยางเชน เน5อหม 1 กโลกรม ท�รานคาชมชนขาย 100 บาท แตถาไปซ5อท�ตลาดขางนอกชมชน จะตองซ5อในราคา 110-120 บาท ซ� งถอไดรานคาชมชนขายถกกวาประมาณ 10% เปนตน รานคาสหกรณเปนสถานท�ท�ซ5อหาของสะดวก อกท5งยงไดปนผลกลบมาเม�อมการลงหน ซ� งหนท5งหมดมประมาณ 100,000 หน หนละ 100 บาท หน� งคนกาหนดใหลงไดไมเกน 30 หน ซ� งในปกอนน5 รานคาสหกรณมยอดขายกวา 7,000,000 บาท เม�อหกตนทนและคาใชจายท5งหมดแลวเหลอเปนกาไรประมาณ 700,000 บาท ซ� งนอกจากเงน 7,000,000 กวาบาทจะไมไหลออกไปขางนอกแลวยงสรางกาไรใหเกดข5นภายในชมชนอกดวย ซ� งกาไรสวนน5 ไดนามาปนผลใหลกหลานของสมาชกเปนคาเลาเรยน เปนทนการศกษา เปนเงนปนผล และเปนเงนกองกลางเพ�อเอาไปใชกบสาธารณะประโยชนในชมชนดานตางๆ

รานคาชมชนไมเพยงชวยอดรร�วรายจายของชมชนท�ไหลออกขางนอกปละ

หลายลานบาทและการไดรบประโยชนรวมเปนเงนปนผลและสวสดการเพยงเทาน�น แตการบรหารกจการจนเกดผลกาไรทาใหชมชนไดตระหนกถงศกยภาพในการจดการโดยพ�งพงตวเองและเรยนรท�จะลดละความรสกตอการพ�งพาภายนอกท�มทน มความร และมอานาจมากกวา

7. การเล5ยงผ5ง

ในชมชนมคนเล5ยงผ5งอยประมาณ 7-8 ราย ซ� งรวมตวกนเปนกลมคนเล5ยงผ5ง มน5าผ5งโพรงไทยเปนของกลมเล5ยงผ5งตาบลวงตะกอ ซ� งรายไดเฉล�ยท�ไดรบจากการขายน5 าผ5 งตอปของชาวบานบางคนน5นมากกวารายไดจากอาชพหลกของเกษตรกรบางพ5นท�เสยอก

119

ตารางท� 3-5 รายไดตอปจากการขายน5าผ5งโพรงไทยของกลมชาวบานวงตะกอ รายการ ขายปลก ขายสง

จานวนหนวยท�ผลตได (ขวด) 350 350 ราคาตอหนวย (บาท) 200 180 รายไดท5งหมด 70,000 63,000

ท�มา: จากการคานวณรวมกนของกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

จากตารางท� 3-5 แสดงใหเหนวาหากชาวบานผลตน5 าผ5งไดปละ 350 ขวด ถาขายปลกไดท5งหมด กจะมรายไดเสรมท5งส5น 70,000 บาท แตถาขายสงท5งหมดกจะมรายไดอยท� 63,000 บาท ซ� งถอเปนตวเลขท�คอนขางมากพอสมควรเม�อเทยบกบการลงทนเพยงนอยนด เพราะการเล5ยงผ5งสามารถทาไดโดยการวางรงไวไดท�วบรเวณสวน ซ� งเพ�อนบานตางกยนดและเตมใจ เพราะผ5งชวยผสมเกสรใหดอกไม การดแลกไมยงยากเพยงแคหม�นมาดอยาใหก�งไมตกลงมาพาด และคอยดน5 าท�หลอเล5ยงใหมอยางสม�าเสมอเพราะจะชวยปองกนไมใหมดเขามาในรงได นอกเหนอจากน5กไมตองดแลแคปลอยใหธรรมชาตเล5ยงตวมนเอง เวลามาเอาน5าผ5งกแคใสเส5อแขนยาว ใสถงมอ ใสหมวกกนนอคเพยงเทาน5กจะไดน5าผ5งไปจาหนายแลว

ภาพท� 3-11 การเล�ยงผ�ง ท�มา: รกบานเกด, 2552

120

8. โรงผลตน�าด�มวงตะกอ

เกดข�นภายใตหลกการเดยวกนกบรานคาชมชนน�นคอ รวมกนคด ชวยกนทา ผลตเอง ใชเอง ทาการตลาดเองแบบครบวงจรจนเกดผลกาไรไหลเวยนแบงปนกนในชมชน เปนการลดรายจาย เสรมรายได เพ�มดลการคาบนหลกการพ�งพาตนเอง ในโรงงานน� าด�มมการบรหารจดการแบบระบบกลม มคณะกรรมการ มสมาชก 30-40 คน โดยใหชาวบานมาลงหนกนแลวจากน�นกมาชวยกนบรหารจดการ มการเลอกต�งคณะกรรมการข�นมาโดยสมาชก ซ� งคณะการเหลาน� ตองมการหมดวาระและตองทาการเลอกต�งข� นมาใหมเสมอ กาไรท�ไดมาสวนหน� งจะใหแกผถอหน สวนหน� งใหกรรมการเปนคาบรหารจดการดแล อกสวนหน�งกเกบไวเปนสวสดการชมชน เหตผลท�มการจดต�งโรงงานน� าด�มกเน�องมาจากการสารวจคาใชจายท�ชาวชมชนตองเสยไปกบการซ�อน� าด�มขางนอกเฉล�ยแลวประมาณ 2-3 ลานบาทตอป ซ� งโรงงานน� าด�มน�ไมไดถกต�งข�นมาเพ�อท�จะแขงขนกบบรษทใหญๆ แตต�งข�นมาเพ�อตองการท�จะผลตน�าท�มคณภาพสงไวด�มเอง มเคร�องช�วดคณภาพ กคอ การใชเคร�องกรองน� าท�กรองดวยอลตราไวโอเลตจานวน 2 ตว การท�ตองยอมลงทนอยางน� เพราะอยากจะใหสขภาพของคนในชมชนดข�น ไดด�มน�าท�ม�นใจไดวาสะอาด 100%

9. ป� มน�ามนชมชน

เปนป� มท�ชาวบานรวมหนกนจดต�งข� นเพ�ออานวยความสะดวกใหกบชมชน

เปนการประหยดพลงงาน ประหยดเวลา และลดความส�นเปลองจากการตองออกไปซ�อหาน� ามนภายนอกชมชน เร�มตนจากการท�เกษตรกรตางกเหนพองตองกนวามการใชน� ามนทางดานการเกษตรเปนจานวนมาก และหากตองไปหาซ�อน� ามนจากท�ไกลๆ กจะตองเสยคาใชจายตางๆมากมาย จงทาการประชมกนและรวมทนกนในการกอสราง คนท�ถอหนกจะไดรบเงนปนผลตอนส�นป ตอมากมการเพ�มหนเพ�มทน จนกระท�งมการขยายสาขามาจนถงทกวนน�

121

10. การผลตปยชวภาพท�อาศยวตถดบจากธรรมชาต

สาหรบสงคมเกษตรท�ถกครอบงาโดยเกษตรแผนใหม ท�ชกจง โนมนา โฆษณาชวนเช�อใหเช�อวาปยวทยาศาสตรอยางสารเคมคอปจจยหลกท�ชวยเพ�มผลผลตทางการเกษตร จากการสารวจขอมลในการทาแผนชวตชมชน พบวาวงตะกอเพยงตาบลเดยวมตวเลขรายจายสาหรบคาปย ยา และสารเคม ปหน�งๆรวมเกอบ 20 ลานบาท น�เปนบาดแผลท�ใหญท�สดท�ทาใหเกษตรกรย�งทาย�งจน ย�งขยนย�งเปนหน� ไมนบรวมถงผลขางเคยงท�สงผลตอส�งแวดลอมและธรรมชาตท�เกดข�นตามมาอกมากมาย เพ�อเปนการหามเลอด หรออดรร�วรายจายท�ไหลออกจากชมชนมากท�สด รวมถงเปนการรกษาอาการคนไขของส�งแวดลอมคนสสภาวะท�ดใหชมชน

ตารางท� 3-6 แสดงการเปรยบเทยบราคาปยชวภาพและปยเคมตอ 1 กระสอบ

รายการ ปยชวภาพ ปยเคม

ปรมาณ (กระสอบ) 1 (50 กโลกรม) 1 ราคาตอหนวย (บาท) 100 1,200

ท�มา: จากการคานวณรวมกนของกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน)

จากตารางท� 3-6 จะเหนไดวาตนทนในการทาการเกษตรท�ชาวบานจะตองเสยไปกบคาปยเคมน�นมจานวนมากมายมหาศาลเม�อเทยบกบคาใชจายของปยชวภาพ เม�อชาวบานหนมาผลตปยชวภาพข�นมาใชเองภายในชมชน จะชวยลดตนทนลงไปได กวา 90% อกท�งยงมคณภาพทาใหดนรวนซย ทกคนพยายามแตจะเอาชนะธรรมชาต แตกานนกาลงคดวาวธการท�จะใหธรรมชาตอยคกบมนษยและรจกการใชธรรมชาตใหเปนประโยชน น�จงเปนท�มาของการผลกดนใหเกดโรงปยชวภาพท�อาศยวตถดบจากธรรมชาต ซ� งหาไดภายในทองถ�น เปนมตรตอส�งแวดลอม อาทเชน แกลบกาแฟ ข�วว ข�หม กากกาแฟ เปนตน ภายใตการรวมมอ รวมแรง และรวมใจกนของคนในชมชน

122

ภาพท� 3-12 การรวมมอของชาวบาน ท�มา: กรมพฒนาท�ดน, 2551

ภาพท� 3-13 การผลตและการใชประโยชนปยอนทรย ท�มา: สถานพฒนาท�ดนชมพร, 2549

11. โครงการธนาคารตนไมและการสรางปาชมชน

โครงการเหลาน5 ทาใหชาวบานมงานทาอยางตอเน�อง เหนเปนรปธรรม เร�มตนโดยธนาคารจะสงกลาไมไปใหชาวบานปลก ซ� งธนาคารกตองทาการเพาะกลาไมข5นมาทดแทนอยเร�อยๆ โดยการเขาไปหาพนธกลาไมในปา ซ� งเม�อกอนชาวบานจะไมเหนคณคาของกลาไมเลกๆเหลาน5 ท�ข5 นอยในสวนของตน แตเม�อธนาคารไดออกนโยบายใหชาวบานสามารถนาพนธกลาไมมาขายใหกบธนาคารได ตนละ 30 สตางค

123

ทาใหชาวบานไมตดตนหญาเลกๆ ไมฉดยา มองเหนคณคาของตนไมมากข5น เม�อชาวบานขายกลาไมใหกบธนาคาร ธนาคารกจะนาไปขายตอ ซ� งกาไรท�ไดจากการขายกลาไม กจะมาต5งเปนกองทนสวสดการของหมบานเนนเร�องทนการศกษาเปนหลก ผลกาไรจากธนาคารตนไม งอกเงยมาเปนสวสดการชมชน แบงออกเปนทนการศกษาสาหรบเยาวชนในตาบล เปนคารกษาพยาบาลสาหรบสมาชกท�เจบปวย และนาสวนหน� งมาใชในงานสาธารณะกศล งานศพ งานบวช งานประเพณตางๆของชมชน เพ�อเปนแรงจงใจใหคนในชมชนหนมาปลกตนไมใหมากท�สด

ภาพท� 3-14 การเพาะกลาไม ท�มา: ชมชน (วารสารปตท.), 2555 แตจดประสงคหลกของการจดต5งโครงการธนาคารตนไมกคอ ตองการสราง

เปนบานาญชวตใหกบชาวบาน เพราะในบ5นปลายชวตของชาวบานน5นไมมความม�นคงเหมอนกบขาราชการท�จะไดรบเงนบาเหนจบานาญ มหวงอยางเดยวกคอไดเงนเบ5ยผสงอายเดอนละ 500 บาท กานนจงคดวา ถาเราเร�มปลกตนไมตอนอาย 40 ป เม�อเราอาย 60 ป ซ� งตนไมอาย 20 ปปจจบนน5 คดเปนเงนจะไดราวๆ ตนละ 10,000 บาท

124

แตถานบไปอกสบปขางหนากนาจะมมลคาราวๆ 50,000 บาท ซ� งตวเลขท�เหนน5 กนาจะเปนเบ5ยบานาญท�มากพอสมควรสาหรบชาวบานท�ปลกตนไมไว

ตนไมท� ถกปลกข5 นมาจนกระท�งเกดข5 นเปนปาชมชนท5 งหมดน5 กานนและ

ชาวบานไมเคยคดท�จะเอาไมไปขายหรอตดแมแตตนเดยว แตท�กานนคดกคอ เม�อทาแผนชมชนแลว ทาใหรวาหน5สาธารณะของชมชนมอยกวา 147 ลานบาท ซ� งชาวบานแทบไมมโอกาสท�จะหลดพนจากหน5 กอนใหญน5 ได แตการท�ก านนชกชวนใหชาวบานมาปลกตนไม สรางปา ปลกเอง ดแลเอง ไมไดพ�งงบประมาณของรฐ จะทาใหวนหน� งอาจจะมสกรฐบาลหน� งท�เหนคณคาของการกระทาเหลาน5 อาจจะอนญาตใหนามาตนมาใชหน5ไดโดยไมตองตดทาลาย

12. สรางท�อยอาศย

การท�สงคมจะเปนสขเปนสงคมท�ด สงคมท�นาอยอยางแทจรงน�นตองไมใช

สงคมแบบตวใครตวมน ชมชนวงตะกอเปนชมชนตวอยางหน� งครบท�มหวใจในการสรางชมชนเปนสขโดยการพลกฟ� นความสมพนธเชงพ�นอง การพ� งพาอาศย การชวยเหลอดแลเก�อกลกนอยางเปนรปธรรม ซ� งกานนไดมแนวคดท�จะชกชวนชาวบานมารวมกนทาประชามตเร�องการใหความชวยเหลอดานท�อยอาศยแกผท�ประสบปญหา เม�อเกดอทกภยชาวบานหลายคนตองสญเสยท�ดนทากน ท�อยอาศยไมมเหลอ กานนจงใชวธการขอความคดเหนจากพ�นอง เพ�อขอยกท�ดนวางเปลาและระดมเงนทนมาสรางท�อยอาศยใหกบผประสบภย ซ� งชาวบานทกคนกตางใหการสนบสนนเปนอยางด บางคนเสยสละแรงกาย บางคนใหแรงใจ หลายคนใหเงนทอง ใหอฐ ใหปน ใหตนไม ใหความเอ�ออาทรท�ไหลมารวมกนคนละเลกคนละนอยกลายเปนสายธารน� าใจท�สรางความสขและความอ�มเอมใจใหกบครอบครวของผประสบภย ระยะเวลาท�ใชในการสรางบาน 1 หลงใชเวลาประมาณ 5-6 วน บาน 1 หลง หากคดเปนเงนกอยท�ราวๆ 40,000 บาท

125

13. การออกเอกสารสทธZ ท�ดน

เกษตรกรจานวนหน�งในตาบลวงตะกอกเปนชาวบานท�ไมมกรรมสทธZ ในท�ดนทากน หลายช�วอายคนสาหรบการครอบครองท�ดนทากนจานวน 1,950 ไร โดยไมมเอกสารสทธZ รบรองตามกฎหมาย ส� งท�ชาวบานตองการท�สดไมใชเอกสารสทธZ แตตองการความสขทางดานจตใจ ตองการมความม�นใจ ม�นคงทางดานจตใจ ตางคนตางไมบกรก ไมล�าแดนกน ไมมการบกรกท�หลวง ไมมการบกรกระหวางแดนตอแดนจะมความสามคคกน ท�ผานมาชาวบานอยดวยความสงสยวา เราอยบนแผนดนของใคร ประโยชนของใคร ไมมอะไรรบรอง ไมสามารถเอาท�ดนไปกเงนได ไมสามารถทาหลกประกนใหกบบตรหลานได ไมสามารถทาหลกประกนนตกรรมใดๆไดท�งส�น แตเอกสารฉบบน�สามารถทานตกรรมไดทาไดเหมอนกบโฉนดทกอยาง ตอมากมการทาสญญาใจกนวาจะไมมการบกรกพ�นท�ปา เพราะเปนผลประโยชนรวมกน

14. การปลกขาวกนเอง

กวา 15 ปนบแตนาขาวถกเปล�ยนเปนนาปาลม ควายและการทานาไดหายไป

จากวงตะกอ ซ� งเคยไดช�อวาเปนอขาวอน� าของเมองหลงสวน วกฤตราคาขาวแพงกลายเปนโอกาสใหกานนชกชวนคนในชมชนเพ�อหนมาฟ� นนารางเพ�อคนวถแหงการพ�งตนเองหรอร�อฟ� นการปลกขาวซ� งคร� งหน�งในอดตเคยเปนอาชพหลกด�งเดมของคนวงตะกอ กานนไดเร� มทานาบนท�ของชาวบานท�ถกท�งรางไว โดยมการทารวมกนชาวบาน มการเฉล�ยการออกคาใชจายกน 4-5 คน โดยพ�นท�นา 3 ไร ใหผลผลตขาวประมาณ 117-118 ถง ราคาถงละประมาณ 2,000 บาท สามารถกนไดท�งครอบครวไมเดอนรอน

แตเน�องจากพ�นท�ทางการเกษตรกวา 90%ของตาบลวงตะกอท�เคยเปนผนนา

อดมสมบรณไดถกเปล�ยนเปนสวนปาลม สวนยางพารา สวนผลไมท�เปนพชเศรษฐกจไปเกอบหมดส�นดวยขอจากดอยางพ�นท�และองคความรเร�องการทานาท�สญหายไปหลายดานจากตาบลวงตะกอทาใหกานนรวมกลมกบชาวบานดาเนนการตามยทธศาสตรท�กาหนดไวในแผนแมบทชมชนคอการแลกเปล�ยนและประสานความรทางภมปญญากบสงคมและชมชนอ�น ว งตะกอเช�อมโยงเครอขายไปยงชมชน

126

พ�งตนเอง ต.ขอบขน อ.ชะอวด จ.นครศรธรรมราช ซ� งเปนชมชนพนธมตร ท�พ�นท�นบแสนไรถกท�งรางไวมากพอท�จะเปล�ยนเปนนาขาวหลอเล� ยงผคนไดอกหลายตาบล การพฒนาความรวมมอไปสกระบวนการเรยนรและการพ�งพา เก�อกลกนระหวางชมชนจงเกดข�น ซ� งผลประโยชนไดมาเทาไร กเอาจานวนคนท�ทามาแบงกน

ภาพท� 3-15 การทานา ท�มา: ปรดา สาระเหด, 2554

127

บทท� 4

ผลของการศกษา

หลกปรชญาท�ใชยดถอในการดาเนนการ จากการศกษาพบวา วงตะกอคอชมชนตนแบบท�เอาอดตและความลมเหลวมาเปนบทเรยน ความผดพลาดและปญหามากมายท�เกดข+นจากการหลงไปกบคานยมภายนอก ทาใหคนวงตะกอหนกลบมาคนหารากเหงาจนรจกตวเองและรเทาทนโลกภายนอก ตนทนทางสงคมเดมและภมปญญาท�ส�งสมมาแตบรรพบรษทาใหคนวงตะกอหนกลบมาเรยนรท�จะพ�งตนเอง มความสขอยางพอเพยงและเปล�ยนวถคดใหมในเร�องของการอยดกนด ซ� งหลกการและปรชญาท�ผนาชมชนไดยดถอและนามาใชในการดาเนนการตามแผนพฒนาชมชนตาบลวงตะกอ สามารถสรปไดดงน+

1. ยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ชาวชมชนวงตะกอไดใชศาสตรการจดการชมชน จดการดน น+ า ปา ตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระเจาอยหวท�ใหความเคารพและเลยนแบบวถธรรมชาต ใชทรพยากรอยางรคณคาและมประสทธภาพมากท�สด การคดใหมทาใหมตามรอยพอ เพ�อลดตนทนได 90% โดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคล�อน ถอเปนวถทางท�จะทาใหคนสามารถอยรวมกนธรรมชาตไดอยางสมดลและย �งยน เปนการทาใหคนในยคปจจบนสามารถดารงชวตไดอยางมความสข โดยไมทาใหคนรนลกรนหลานตองเดอดรอน

2. ยดถอและเช�อม�นในตนทนภมปญญาของบรรพบรษ และใหธรรมชาตเปนตวขบเคล�อน

พ�งพาซ� งกนและกนแทน โดยตองเร�มจากการมองตวตนของคนวงตะกอวาในอดตเราเคยมส�งดงามอะไร และเรามความสามารถอะไรบาง เราจะตองดงขอมลออกมาแลวมาทาเปนองคความรรวมกนมากาหนดทศทางสาหรบวนพรงน+ รวมกน กานนหาคาตอบโดยหวนกลบไปมองวนวานท�เคยอยกนมาโดยไมตองพ�งพาส�งเหลาน+ สตวเล+ ยงอยางวว ควาย คอทางออกของทกคาถาม เปนตนทนทางปญญาของคนรนเกาท�ถกมองขาม การขบเคล�อนไปตามธรรมชาตไดอยางครบวงจรถอเปนการใชภมปญญาทองถ�น ภายใตวถของชมชนน+นเอง การนาภมปญญาชาวบาน ผรดานตางๆ ตลอดจนการมวฒนธรรม

128

ประเพณอนดงาม และทรพยากรธรรมชาตท�มยงอดมสมบรณ สามารถพฒนาใหเกดประโยชนและทาใหเกดกจกรรมท�สรางอาชพใหกบคนวงตะกอมากมาย

3. ยดม�นในหลกการพ�งพาตนเอง โดยหวใจสาคญกคอการเลกพ�งพาภายนอก แลวกให

ธรรมชาตเปนตวจดการ กานนมองวาการท�เราจะเร�มตนทาส�งใดอยางจรงจงน+นจะตองเร�มมองท�ตวเองกอน อยารอคอยแตความชวยเหลอจากผอ�น ไมเชนน+นแลวปญหากจะไมถกแกไข จะไมมส�งใดพฒนาไปได ฉะน+นส�งไหนท�ทาได ถาชวยกนไดกตองเร�มทาแลวทกคนจะอยรอด โดยวธการของกานนกเร�มตนจากตนเองกอน โดยการทาใหด อยใหเหน ชวยใหองคความรในแผนแมบทกอตวเปนรปเปนราง กลายเปนความจรงท�จบตองได คอยๆขบเคล�อนออกไปสชมชน เม�อผลของความร การพยามยามพ�งพาตวเองและการลดตนทนใหเหนเปนตวอยางในศนยการเรยนรของกานนเร�มเปนท�ประจกษชดมากข+น ชาวบานท�เคยรอดททาอยหางๆกเร�มเขามาเรยนร แนวคดจากศนยเร�มไหลออกสชมชน ความหวงท�จะสรางชมชนใหพ� งพาตวเองไดเพ�อความสขอยางย �งยน เร� มปรากฏเปนจรงทละเลกทละนอยคอยๆกระจายออกไปไมตางจากน+าซมบอทราย

4. การใหคากบความสมพนธของคนมากกวาผลกาไร คนสวนใหญมกจะมองวาการใช

ชวตอยอยางไมยงยากไมตองลงมอลงแรงอะไรน�นคอชวตท�สบาย บางคนบอกวาการทาปยหมกมนลาบาก มนไมงายเหมอนกบการควกเงนจากกระเปาแลวกเอาข+นทายรถปกอพ มนกใหผลประโยชน การตดหญาบารงสวนไมงายเหมอนกบการจางคนมาฉดยาฆาหญา แตกานนมองวาส� งท�นาความสะดวกสบายและเอาเงนมาเปนตวต+งน+นคอหนทางท�จะเดนเขาไปในความลาบากในอนาคต แตความพยายามท�จะพ�งตนเองกไมไดหมายความวาพลกจากหนามอเปนหลงมอไดเลย แตตองคอยๆตดทอนสวนท�พ�งตวเองไมไดออกไปใหเหลอนอยท�สด แลวหนมาพลกฟ+ นความสมพนธเชงพ�นอง การพ�งพาอาศย การชวยเหลอดแลเก+อกลกนอยางเปนรปธรรม

129

ปจจยท�ทาใหเกดความม�นคงในครวเรอนหรอชมชน

ภาพท� 4-1 แสดงปจจยท�ทาใหเกดความม�นคงในชมชนวงตะกอ ท�มา: การวเคราะหรวมกนของกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน) จากภาพท� 4-1 แสดงถงปจจยท�ทาใหเกดความม�นคงในชมชนวงตะกอ ซ� งจากการศกษาแผนชวตชมชนพ�งตนเองตาบลวงตะกอ ทาใหพบวามปจจยหลายประการท�มสวนชวยสนบสนนใหเกดการพฒนาท�ย �งยนและม�นคงภายในชมชน ซ� งสามารถสรปไดดงน+ 1. มผนาท�ด มความคดท�จะพฒนาชมชนอยางจรงจง จงนามาซ� งการพดคย ขยายแนวคด

เกดการเปดเวทการเรยนรของผนาในการรวมคด รวมทา กอนจะนาแนวคดไปเผยแพรตอชมชน การท�กานนทาเปนตวอยาง และสรางแรงกระตน ทาใหชาวบานเกดกาลงใจและแรงบนดาลใจในการท�จะเปล�ยนแปลงตนเอง เปล�ยนแปลงวถชวต และนาไปสการพฒนาชมชนไดอยางเปนผลสาเรจ ซ� งจากการศกษาพบวา กานนประวทย ภมระว หรอ

ไดรบการ

สนบสนนจาก

ความเขมแขง

ของพลงคนรน

การพฒนาตามลาดบ

การรวมแรงรวม

ใจของคนใน

มตนทนทาง

มผนาท!

รร

ร

ร

รกาล ร

ร

ความ ศกยภา

ภมปญญา

ความ

ม!นคงใน

ชมชน

130

กานนเควด ถอเปนผนาท�มคณสมบตของผนาท�ดตาม พระธรรมปฎก ซ� งมอยดวยกน 7 ประการ ไดแก

1.1 รหลกการ 1.2 รจดหมาย 1.3 รตน 1.4 รประมาณ 1.5 รกาล 1.6 รชมชน 1.7 รบคคล ซ� งกานนเควดเม�อดารงตาแหนงอยในฐานะกานน ท+งยงถอเปนผนาชมชน

ดงน+นกอนจะคดจะทาอะไรกจะรหลกการ รงาน รหนาท� ต+งตนอยในหลกการใหได ท+งยงรจดหมาย ยดม�นและมใจท�มงสจดหมายอยางแทจรง แมมอะไรมากระทบกระท�งกไมหว �นไหว จงสามารถนาชาวบานและชมชนไปถงจดหมายได รตน กานนเควดถอไดวาเปนผ ท� รจ กตนเองเปนอยางด รวาตนเองคอใคร มความพรอม มความถนด มความสามารถอยางไร มกาลงแคไหน จดแขงจดออนเปนอยางไร รประมาณ กานนเปนคนท�รจกความพอด รจกขอบเขตท�เหมาะสมในการท�จะทาส�งตางๆ รกาล คอ กานนรวาเวลาไหนควรจะทาอะไร และยงรจกวางแผนการใชเวลาไดอยางเหมาะสม รชมชน คอ กานนรวาชมชนวงตะกอกาลงตกอยในสถานการณอยางไร มปญหาอะไร มความตองการอยางไร จงสามารถสนองความตองการของชาวบานไดถกตองหรอแกไขปญหาไดตรงจด และสดทายคอ รบคคล กานนรจกบคคลท�เก�ยวของกบการทางานอยางท�วถง อกท+งยงรจกการใชคนใหเหมาะสมกบงาน จงทาใหกานนสามารถนาพาชมชนวงตะกอไปสความสาเรจอยางย �งยนไดไมยาก

131

2. มตนทนทางปญญา วงตะกอถอไดวาเปนชมชนท�มประวตความเปนมาท�เกาแกและ

ยาวนานอกชมชนหน� ง เปนชมชนท�เคยมพธกรรมแหงความเช�อท�เปนเอกลกษณ เคยอดมสมบรณม�งค�งไปดวยทรพยากรธรรมชาต เคยมรากฐานทางสงคม วฒนธรรมและเศรษฐกจท�เขมแขงมาจากเน+อในของชมชน ตนทนทางภมปญญาของบรรพบรษท�มมากน+ จงทาใหชาวบานสามารถดารงชวตอยบนวถการพ�งพาตนเองไดโดยตลอดมา ดงน+นหลงจากท�ชมชนตองประสบกบภาวะวกฤตในดานตางๆ แกนนาชมชนเพยงแคหนมาคนหาศกยภาพท�ชมชนเคยมและเดนตามรอยบรรพบรษอกคร+ ง กเปนปจจยท�ทาใหชมชนพลกฟ+ นคนสภาพไดไมยาก

3. การรวมแรงรวมใจของคนในชมชน ชาวบานทกคนมความมงม�นพยายามและทมเทเพ�อ

การจดทาแผนแมบทหรอแผนชวตชมชนรวมกนเปนอยางมาก ทาใหคนวงตะกอไดรบรและมองเหนความจรงจากปญหาท� รมเราอย และหวใจสาคญกคอ การไดสรางกระบวนการเรยนรใหเกดข+นกบผคนในชมชน การไดหนกลบมาทาความรจกกบรากเงา รอดต รจกตวเอง จนเกดเปนความภาคภมใจในวถของชมชน รเทาทนโลกภายนอก และเปล�ยนวธคดเดมไปสวธคดใหมเพ�อพาชมชนใหหลดพนไปจากกรอบคดแบบพ�งพาและรอความชวยเหลอจากรฐหรอภายนอกแตเพยงอยางเดยว ทาใหชมชนมความเขมแขงมากข+น คนมามสวนรวมกบชมชนมากข+น มการคดรวมกน ทารวมกน และผลประโยชนกเกดรวมกน ชาวบานมความม�นใจในการดารงชวตมากข+น นาไปสการรจกรกษาและหวงแหนชมชนของตน

4. การพฒนาตามลาดบข+นอยางคอยเปนคอยไป กานนกลาวเสมอวาถาตดกลวยมาเครอ

หน� งแลวเอาแกสใสไปเพ�อบมกลวยเพยงวนเดยวกลวยกสกพรอมรบประทาน แตถาถามถงรสชาตวาเปนอยางไร กตอบไดเลยวาไมอรอย ในทางกลบกนถาปลอยใหมนสกไปทละลกจนหมดเครอ มนจะไดกลวยท�มรสชาตกนอรอยเกบไดนานคณภาพด เพราะฉะน+นกเชนเดยวกนกานนไมอยากใหชมชนใดชมชนหน� งเปล�ยนวธทา วถการดาเนนชวตแบบหนามอเปนหลงมอ การเปล�ยนแปลงโดยเรวแลวทาใหตนเองลาบากกไมไดเรยกวาเปนการพฒนา แตการท�คอยๆเปล�ยนไปตามเหตปจจยมนจะทาใหการเปล�ยนแปลงน+นม�นคงย �งยน ซ� งกคอการดารงไวซ� งความร เดนชาๆอยางม�นคง ความผดพลาดกจะมไมมาก หรอหากมกจะสามารถกลบมาทบทวนเพ�อแกไขใหมได

132

5. การไดรบการสนบสนนจากหนวยงานของรฐ ซ� งรวมถงองคกรตางๆท+งในทองถ�นและ

สวนกลางใหการสนบสนน ท+งกานน ผใหญบานสามารถทางานเขากบ อบต.ไดด ไมมการล+าเสนกน อกท+งยงสามารถทางานเปนทม ประสานงานกนด แบงหนาท�กนชดเจน สนบสนนกนตามภารกจ มงพฒนาชมชนโดยรวม จงทาใหการทางานประสบความสาเรจ นอกจากน+ยงมเครอขายภาคประชาชนเขามาเปนพนธมตรหนนเสรม จงทาใหการดาเนนงานเปนไปอยางราบร�น

6. ความเขมแขงของพลงคนรนใหม เน�องจากความย �งยนและความสขของชวตในชมชน

ใดกตามไมไดสรางใหเกดข+นไดภายในช�วอายคนแลวจะยนยงถาวรตลอดไป เพราะบนความพยายามแกปญหา กยอมมปญหาและนวตกรรมใหมๆเกดข+นตามมาเสมอ ชมชนจะเปนสขไดจงตองเทาทนปญหา เทาทนความเปล�ยนแปลง เทาทนความตองการและกเลศอยตลอดเวลา ชมชนจงตองมคนรนใหมท�จะเตบโตเปนพลงความเขมแขงของชมชนในวนขางหนา เขามาสบสานส�งท�คนรนกอนกอเอาไว จงจะทาใหชมชนสามารถพฒนาไปไดอยางย �งยน

การบรหารงานแบบพ�งพาตนเองของชมชน จากการศกษา พบวา กานนประวทย ภมระว ผนาชมชนวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ไดนาแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการบรหารจดการชมชน โดยมการประยกตรวมเขาไปในทกๆข+นตอนของการบรหารจดการ เม�อเปรยบเทยบกบ deming cycle แลว มผลดงตอไปน+

133

ภาพท� 4-2 การบรหารคณภาพโดยใชเคร�องมอ Deming Cycle ของชมชนวงตะกอ ท�มา: การวเคราะหรวมกนของกลมปญหาพเศษ (การบรหารตนทน) จากภาพท� 4-2 สามารถอธบายไดวา 1. การวางแผน (Plan: P) การวางแผนในการนาแนวคดเศรษฐกจพอเพยงเพ�อการพฒนาท�

ย �งยนมาประยกตใชในการพฒนาชมชนวงตะกอ มวธการตางๆ แสดงในภาพท� 4-2 ดงน+ 1.1 กาหนดแกนนาและผประสานงานแผนชวตชมชน โดยมการคดเลอกแกนหลก

ข+นมาเปนตวแทนของชาวบานแตละหมบาน ซ� งจะมหนาท�เขารวมการประชมระดบตาบลเพ�อกาหนดแผนงานและทศทางของแผน และกลบไปช+ แจงทาความเขาใจกบประชาชนในหมบาน รวมท+งคนหา และขยายแกนนาในหมบานเพ�อมาชวยทางาน อกท+ งยงมการแตงต+ งท�ปรกษา ซ� งไดแกหนวยงานภายนอก และ

ลกษณะ

ปญหาปญหา

1.กาหนดแกนนา

2.สรางความเขาใจ

3.จดเกบและรวบรวมขอมล

4.วเคราะหขอมล

5.เรยนรทรพยากรในทองถ!น

6.กาหนดวสยทศนตลอดจน

แผนงานโครงการ

การส!อสาร

การจงใจ การควบคม

Plan Do Check

Act

134

ผทรงคณวฒ เพ�อมาเปนผชวยรเร� มวางแผนกระบวนการดาเนนงานและชวยขบเคล�อนแผนชวตชมชนไปอยางเปนขบวนท+งตาบล

1.2 สรางความเขาใจระหวางผนาและชาวบาน มการจดประชมพดคยแลกเปล�ยนความ

คดเหน เปนการคนหาปญหาท�แทจรงของชาวบาน เปนท+งการคนหา เรยนร และพฒนาผนาควบคกนไป เปนการปรบวธคดของผนาและชาวบานใหตรงกน ซ� งจากการจดเวทสรางความเขาใจรวมกนน+ กทาใหทราบ ถงสาเหตของปญหา ปญหาท�เกดข+น ตลอดจนการเปล�ยนแปลงท�เกดข+นท+งหมดกบตาบลวงตะกอตลอดระเวลา 40 ป ท�ผานมา ทาใหชาวบานไดรจกรากเหงา รจกอดต รจกชมชนของตนเอง และรจกโลกภายนอกมาข+น ทาใหมองเหนเปาหมายของการทางานไดอยางชดเจนมากย�งข+น

1.3 การจดเกบและรวบรวมขอมล หลงจากท�แกนนาไดทราบถงปญหาและความ

เปล�ยนแปลงท�เกดข+ นในชมชน กไดมการวางแผนท�จะเกบรวบรวมขอมลรายครอบครว เพ�อใหแตละครอบครวไดรจกตนเองอยางแทจรง

1.4 การวเคราะหขอมล จากการเกบรวบรวมขอมล นามาสการวเคราะหรวมกน ทาให

ทราบขอมลท�สาคญท�จะชวยในการวางแผนการดาเนนงานหลายประการดวยกน เชน ขอมลดานรายไดของชมชน ทาใหทราบวารายไดหลกของชาวบานมาจากอาชพเกษตรกรรม และอาชพรบจาง สวนขอมลดานรายจายของชมชน ทาใหทราบวา คาใชจายหลกท�ชาวบานตองจายเปนจานวนมาก คอ คาใชจายในการผอนชาระหน+ คาใชสอย และคาอาหารประจาวน และพบวาคาใชจายของชาวบานมากกวารายไดถง 2 เทา ซ� งสวนใหญเปนรายจายท�ไหลไปสระบบเศรษฐกจนอกชมชน และคาใชจายจานวนมากเปนรายจายท�ไมจาเปน สามารถหาซ+อไดในชมชน แตยงขาดการจดการท�เปนระบบ ซ� งขอมลสวนน+ เปนสวนท�สาคญท�แกนนาจะสามารถนาไปกาหนดทศทางของแผนไดอยางถกตองมากข+น

1.5 การเรยนรทรพยากรในทองถ�น ตลอดจนศกษาถงตนทนภมปญญาของบรรพบรษ

ท�เคยมมาในคร+ งอดต ทาใหชาวบานรจกรากเหงา รจกชมชน รจกตนเอง แกนนากจะสามารถวางแผนการจดการไดดย�งข+น ท�สาคญคอทรพยากรอาหาร หรอพชท�ม

135

ในทองถ�น ซ� งถอเปนปจจยหลกในการดาเนนชวต แกนนาตองสามารถวางแผนการจดการเพ�อใหเกดความย �งยนทางอาหาร โดยแกนนามการวางแผนในการใหชาวบานปลกขาว และพชผกสวนครว เพ�อใชในการบรโภคภายในครวเรอน โดยมเครอขายภายนอกรวมดวย ซ� งจะเปนการชวยลดการร�วไหลของเงนภายในชมชนออกสภายนอก

1.6 มการกาหนดวสยทศน ภารกจหลก ยทธศาสตรการพฒนา แผนงานและกจกรรม

โครงการ ซ� งทกสวนถกกาหนดข+ นมาอยางสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกน โดยมแนวทางในการพฒนาคน สงเสรมอาชพ สรางหมบานใหเขมแขง สความเปนอยอยางสงบสขของครอบครวอยางย �งยน และทกแผนงานโครงการถกกาหนดข+นมาโดยคานงถงองคประกอบหลก 3 ประการ ไดแก ดานครอบครว ดานชมชน และดานความสมพนธระหวางชมชน

2. ข+นตอนการปฏบต (Do: D) เปนข+นตอนการลงมอปฏบตตามแผนงานโครงการท�ได

กาหนดไวในข+นตอนการวางแผน ซ� งในข+นตอนน+ ตองมท+ งการส�งการ (Directing) ระหวางปฏบตดวยวาไดดาเนนไปในทศทางท�ต+ งใจหรอไม พรอมกบมการสรางแรงจงใจ (Motivating) ใหกบชาวบานภายในชมชนเพ�อเปนการกระตนใหเกดกาลงใจและความพยายามในการทาใหบรรลเปาหมาย

2.1 การส�งการ (Directing) เปนข+นตอนท�ปฏบตตามแผนท�ไดวางไว หลงจากท�แกนนา

ไดเขารวมประชมเพ�อรบทราบถงแผนงานโครงการตางๆแลว กไดมการช+แจงทาความเขาใจกบชาวบานภายในหมบานของตน เพ�อทาการแบงหนาท�ความรบผดชอบตามกจกรรมตางๆ และเร�มลงมอปฏบตตามความรบผดชอบท�ไดรบมอบหมาย โดยชาวบานไดมการจดบนทกรายรบรายจายภายในครวเรอนและมการวางงบประมาณเพ�อควบคมคาใชจายและเปนตววดผลในการดาเนนกจกรรม นอกจากน+ยงไดมการเผยแพรความรไปสชมชนรอบขางอกดวย

2.2 การสรางแรงจงใจ (Motivating) ผนาชมชนไดแก นายประวทย ภมระว เปนผม

บทบาทสาคญในการสรางแรงจงใจใหกบชาวบานในชมชน กานนเควดไมใชผนาแบบส�งการใหพนกงานทาตามคาส�งเทาน+น แตยงเปนผนาท�ปฏบตใหเหนจรงโดย

136

การปฏบตใหดเปนตวอยาง ซ� งวนท� 15 ตลาคม 2546 เปนวนท�ชาววงตะกอ ประกาศใชแผนแมบทชมชน แตงานของกานน ประวทย ซ� งเปนหน�งในคนต+งตนยงไมส+นสดลงเพยงเทาน+น กวาแผนแมบทชมชนจะสาเรจลงไมใชเร�องงาย การผลกดนใหคน 7,000 คน 13 หมบาน ท+งตาบล วงตะกอ นาแผนแมบทชมชนไปปฏบตใหเปนจรง เปนเร�องท�ยากย�งกวา ในฐานะท�ตนเองประสบปญหา ถกโรคภยจากการพฒนารมเราไมตางจากชาวบานคนอ�นๆ กานนจงจบจอบ จบเสยม แปลงตวหนงสอในแผนออกมาเปนตนไม หม เหด เปด ไก ใสลงในพ+นท�ดนพร 27 ไร เพ�อรกษาโรคความยากจนใหเหนเปนตนแบบ การทาใหด อยใหเหน ชวยใหองคความรในแผนแมบทกอตวเปนรปเปนราง กลายเปนความจรงท�จบตองได คอยๆขบเคล�อนออกไปสชมชน เพ�อแกไขโรคความจนและความทกขใหตรงจดตามขอมลแผนชวตชมชนท�ระบชดวา หน+ สนของคนวงตะกอมาจากรายไดท�นอยกวารายจาย และรร�วท�ใหญท�สดของเกษตรกรกคอ การพ�งพงตลาดภายนอกในแทบทกปจจยในการดารงชพ โดยเฉพาะ ปย ยา และสารเคมทางการเกษตรท�ตองจายออกไปไมต�ากวาปละ 8 ลานบาท ซ� งการกระทาในลกษณะน+ทาใหชาวบานเหนถงความต+งใจ ความพยายามของผนา ทาใหมกาลงใจ เกดแรงกระตนในการทางาน ผนาเองกจะทราบถงลกษณะและอปสรรคท�แทจรงของงาน เพ�อท�จะนาไปปรบปรงแกไขอยางรวดเรว

3. การตรวจสอบ (Checking: C) เปนการควบคม การเฝาระวง การตรวจตดตาม การวด

และการประเมนผลการดาเนนงาน โดยชมชนวงตะกอมการตรวจสอบและควบคมจากการเร�มนาแนวคดเศรษฐกจพอเพยงเพ�อการพฒนาท�ย �งยนมาประยกตใชในการพฒนาชมชนดงน+

หลงจากท�ไดสารวจและวเคราะหขอมลแลว ไดจดใหแกนนาไปศกษาดงานการทา

แผนชวตชมชน ณ ตาบลตนแบบ เพ�อใชในการเปรยบเทยบและประเมนถงโอกาสความสาเรจของแผนของตนเอง อกท+งยงเปนการเพ�มวสยทศนใหกบผปฏบตงาน เชน การดงานท�ตาบลเกาะขนฑ อาเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช ตลอดจนการเขารวมเวทแผนชวตชมชนท�จดข+นเม�อวนท� 12-14 มนาคม 2546 ซ� งการศกษาดงานตาบลตนแบบทาใหกระบวนการในการแกไขปญหาเพ�อการพฒนาศกยภาพชมชน ตลอดจน

137

การเช�อมโยงกจกรรมตางๆท�เกดข+น ซ� งความรเหลาน+ ไดถกนามาปรบใชเปนแนวทางในการพฒนาของวงตะกอ

นอกเหนอจากน+ การดาเนนงานในกจกรรมโครงการตางๆ มหลายๆโครงการท�ม

ลกษณะของการบรหารจดการแบบสหกรณ อาทเชน รานคาชมชน ป+ มน+ ามนชมชน และโรงงานน+ าด�มวงตะกอ เปนตน โครงการเหลาน+ จงมการจดต+งคณะกรรมการข+นมาดแลบรหารงาน ซ� งคณะกรรมการจะถกเลอกข+นมาดารงตาแหนงโดยการออกเสยงของสมาชกโครงการ ซ� งคณะกรรมการเหลาน+ จะมวาระการดารงตาแหนง เม�อหมดวาระกจะตองเปล�ยนชดกรรมการ ซ� งคณะกรรมการแตละชดกจะมหนาท�บรหารจดการ ควบคมดแล ตรวจสอบตดตาม วดผลและประเมนผลการดาเนนงาน และคณะกรรมการเหลาน+กจะถกตรวจสอบและตดตามผลการปฏบตงานโดยสมาชกในโครงการอกทอดหน� ง หากสมาชกเหนวาคณะการมผลการปฏบตงานท�ด เปนท�นาพอใจ กอาจจะไดรบเลอกใหดารงตาแหนงในวาระสมยตอไป แตหากพบวาคณะกรรมการมการละเลยการปฏบตหนาท� ไมใหความสนใจในการปฏบตหนาท� หรอมการทจรต สมาชกกอาจจะทาการพจารณาเลอกคณะกรรมการทานอ�นใหข+นมาปฏบตหนาท�แทนคณะกรรมการชดเดม

กานนมหลกคดในการพฒนากคอ กานนไมตองการใหชมชนใดชมชนหน� ง

เปล�ยนแปลงวถชวตไปเลยแบบหนามอเปนหลงมอ หากเปล�ยนแปลงเรวเกนไปกจะทาใหตนเองลาบาก แตการท�คอยๆเปล�ยนไปตามเหตปจจยมนจะทาใหการเปล�ยนแปลงน+นม�นคงย �งยน ซ� งกคอการดารงไวซ� งความร คอยๆกาวเคล�อนไปชาๆ อยางม�นคง กจะเกดความผดพลาดไมมาก สามารถกลบมาทบทวนใหมไดตลอดเวลา ซ� งจากการดาเนนกจกรรมโครงการตางๆ สามารถสรปผลการดาเนนงานในภาพรวมออกเปน 2 สวน ดงตอไปน+

สวนท� 1 การลดรายจาย เทากบการเพ�มรายได จากการเกบรวบรวมขอมลเศรษฐกจ

และพลงงาน ในภาพรวมของตาบลวงตะกอระหวางป 2552 – 2553 พบวา รายรบรวมป 2553 เพ�มข+น 31.68 ลานบาท คดเปน 190% ของรายรบรวมป 2552 ดงแผนภมท� 4-1

138

แผนภมท� 4-1 แผนภมเปรยบเทยบรายรบรวมระหวางป 2552 และ 2553 ท�มา: วารสารรวมองคความร จากโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ตาบล วถพอเพยง

(2554) หนา 36 สวนท� 2 ปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดท�ลดลง ตาบลวงตะกอลดการ

ปลอยคารบอนไดออกไซดลงได ๑,๐๖๘,๓๙๙ กโลกรม จากกจกรรม การปลกตนไม การทาปยอนทรย กจกรรมรณรงคการประหยดพลงงาน การแปรรปผลตภณฑ จากเศษวสดธรรมชาต และพลงงานทดแทนท�ใชแทนแกสหงตม แสดงไดดงตารางท� 4-1ตอไปน+

139

ตารางท� 4-1 แสดงปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดท�ลดลง

หนวย : กโลกรม CO2

กจกรรม ปรมาณ CO2 ท�ลดการปลอยลง

ปลกตนไม 803,190

แปรรปผลตภณฑจากเศษวสดธรรมชาต 5,444

การทาปยอนทรย 223,260

พลงงานทดแทนท�ใชแทนแกสหงตม 1,638

กจกรรมรณรงคการประหยดพลงงาน 7,867

รวม 1,068,399

หมายเหต: เกบขอมลจากกลมครวเรอนพอเพยงท�เขารวมโครงการ ท�มา: วารสารรวมองคความร จากโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ตาบล วถพอเพยง

(2554) หนา 38 4. การปรบปรงแกไขสวนท�มปญหา (Act: A) หรอถาไมมปญหาใดๆกยอมรบแนวทางการ

ดาเนนงานตามแผน โดยชมชนวงตะกอมการปรบปรงและแกไขจากการเร�มนาแนวคดเศรษฐกจพอเพยงเพ�อการพฒนาอยางย �งยนมาประยกตใชในการดาเนนการพฒนาชมชนดงน+

กระบวนการจดทาแผนชวตชมชนพ�งตนเองตาบลวงตะกอ ไดมการยดหลกการ

การปรบปรงแกไขสวนท�มปญหา มาต+งแตกระการเร�มตนของแผน น�นกคอเม�อคนพบถงปญหาท�ชมชนกาลงประสบแลว จากน+นจงเกดการพดคยและขยายแนวคดไปสผนาทองถ�น ผนาทองท� และผนาตามธรรมชาต มการเปดเวทยอยหมนเวยนปรบเปล�ยนไปในแตละหมบานเพ�อใหเปนเวทการเรยนรของผนาในการรวมคด รวมทา กอนจะนาแนวคดเผยแพรตอไปในชมชน การเปดเวทยอยและการทาแบบฟอรมออกสารวจขอมลชวตและความเปนจรงของชมชนอยางครบถวน ครอบคลมทกดาน ทาใหคนวงตะกอคนพบตวเอง มองเหนจดแขงและตนทนทางสงคมท�ยงเหลออย พรอมกบพบจดออนเปนขอมลตวเลขท�นาจะนามาซ� งสาเหตแหงความปวยไขออนแอลงของสงคมและชมชน หลงจากน+นกไดมการรวมกนคด วางแผนการปฏบตกจกรรมโครงการ ซ� งแตละกจกรรมจะมการนาไปทดลองปฏบตโดยผนาชมชน หากผนาพบวากจกรรมโครงการ

140

ใดท�วางแผนไวมปญหาหรออปสรรค ทาใหการดาเนนตามแผนไมราบร� นหรอไมประสบผลสาเรจ กจะทาการประชมหารอกน เพ�อหาทางออกท�เหมาะสม เพ�อใหไดมาซ� งแนวทางการดาเนนกจกรรมท�ถกตองเหมาะสมและมลกษณะครอบคลมวงจรชวตและวถการดาเนนชวตของชาวบานในชมชนมากท�สด

วงตะกอคอชมชนตนแบบท�เอาอดตและความลมเหลวมาเปนบทเรยน ความ

ผดพลาดและปญหามากมายท�เกดข+นจากการหลงไปกบคานยมภายนอก ทาใหคนวงตะกอหนกลบมาคนหารากเหงาจนรจกตวเองและรเทาทนโลกภายนอก ตนทนทางสงคมเดมและภมปญญาท�ส�งสมมาแตบรรพบรษทาใหคนวงตะกอหนกลบมาเรยนรท�จะพ�งตนเอง มความสขอยางพอเพยงและเปล�ยนวถคดใหมในเร�องของการอยดกนด

141

บทท� 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

จากการศกษาเร อง การบรหารตนทนตามแนวทางการจดการแผนเศรษฐกจเพ อการพฒนาอยางย งยนของชมชน กรณศกษา ตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวดชมพร ทาใหทราบถงการประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยพบวาชมชนวงตะกอไดมการศกษาถงแนวคดหลก คอการพ งตนเองและนามาประยกตใชโดยนอมนาหลกการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาใชอยางคอยเปนคอยไป จนสามารถนาชมชนใหประสบความสาเรจ สามารถพ งตนเองได และเผยแพรไปสชมชนรอบขางเพ อนาไปสความย งยนของสงคมและประเทศชาตสบไป องคประกอบของชมชนท�จะพฒนาไปสความย�งยน

จากการศกษาแผนชวตชมชนพ งตนเอง ตาบลวงตะกอ พบวา วงตะกอมองคประกอบหลายประการท มสวนทาใหชมชนสามารถพฒนาไปสความย งยนได โดยเม อนาไปวเคราะหเปรยบเทยบกบ 8 เปาหมายสวถแหงความพอเพยง จากบนทกเดนทางคนพอเพยง โครงการรกษปา สรางคน 84 ตาบลวถพอเพยง บรษท ปตท.จากด พบวาไดขอสรปดงน8

142

ภาพท 5-1 8 เปาหมายสวถแหงความพอเพยง ท มา: บนทกเดนทางคนพอเพยง โครงการรกษปา สรางคน 84 ตาบลวถพอเพยง บรษท ปตท. จากด

2550 – 2552 1. วเคราะหชมชน กานนเควดซ งเปนแกนนาของชมชนวงตะกอไดทาแผนชมชน

พ งตนเองโดยเร มจากการมงใหชาวบานในชมชนรจกตวตนดวยการวเคราะหตนเอง ใหชาวบานไดทาบญชครวเรอนเพ อสารวจ รายรบ-รายจาย และรวมกนวเคราะหสาเหตของปญหาและนาไปสการจดทาแผนและกจกรรมโครงการตางๆ อาทเชน การผลตปยหมกชวภาพ โครงการธนาคารตนไม รานคาชมชน เปนตน เพ อสนบสนนและแกไขปญหาไดอยางประสบผลสาเรจ

2. ทกษะชมชน กจกรรมโครงการและแนวทางท ใชในการแกปญหาของชมชนวงตะกอ

น8น ลวนแลวแตมความครอบคลมวงจรชวตและสอดคลองกบวถชวตของคนในชมชน มการสงเสรมใหพ งพาตนเองในการดารงชวต รวมท8งทกษะในการประกอบอาชพบนพ8นฐานของความถนด ความสามารถ และทรพยากรท มอย พฒนาสการรวมกลมกจกรรมท หลากหลายในชมชน เพ อสรางรายไดและความสมพนธภายในชมชน ควบคกบการพฒนาระบบบรหารจดการ ท8งดานตนทนการผลต การตลาด และการจดทาบญช ขยายผลสวสาหกจชมชน สหกรณ สงเสรมใหมกลไกคณะทางานเพ อชมชนท

143

หลากหลาย ตอเน อง มการสบทอด สรางผนารนใหม ซ งเปนหน งในรากฐานสาคญของการดาเนนชวตแบบพอเพยง

3. ทรพยากรชมชน กานนเควดปลกฝงใหชาวบานรจกท จะอยรวมกบธรรมชาต ใหรจก ร

ใช รรกษาและเพ มพนทรพยากร ซ งจะเปรยบเสมอนทนชวต ท ประกอบดวย ทนทางสงคมซ งไดแก ประวตศาสตรชมชนวงตะกอท เกาแกยาวนาน พธกรรม ความเช อ วฒนธรรม ประเพณ ภมปญญา สวนกฎระเบยบตางๆน8น ไดแก ดน น8 า ปา และทนทรพยากรบคคล ไดแก ผรในทองถ น ปราชญชาวบาน คนตนแบบ ซ งเม อพจารณาโดยภาพรวมแลว ชมชนวงตะกอถอไดวามครบถวนทกองคประกอบจงทาใหชมชนสามารถพฒนาไปสความพอเพยงอยางย งยนได

4. พลงงานชมชน ชมชนวงตะกอเปนพ8นท ท สามารถปลกปาลมน8 ามน ซ งถอไดวาเปน

วตถดบหลกในการผลตพลงงานทดแทนซ งกคอน8ามน แตชาวบานนยมท จะขายวตถดบเหลาน8 ใหกบนายทนในราคาท ต า จงทาใหชมชนวงตะกอยงตองพ งพา หาซ8อน8 ามนจากภายนอก การพฒนาแหลงวพลงงานทดแทนในชมชน เชน พลงงานชวมวล พลงงานจากแกสชวภาพ พลงงานไบโอดเซล เปนตน ยงไมถกกระทาอยางแพรหลาย จงทาใหการพ งพาตนเองดานพลงงานของชมชนวงตะกอยงไมประสบผลสาเรจเทาท ควรนก

5. พฒนาจตใจ กานนเควดเนนการปลกฝงคณงามความดใหเกดข8นในจตใจของชาวบาน

ไปพรอมๆกบการพฒนาชมชน ใหคณคาความสาคญกบความสมพนธของคนมากกวาเงนทอง สรางคณธรรมและจรยธรรมใหเกดข8 นในตวบคคลและชมชน ท8 งความซ อสตยสจรต ความขยนอดทน การแบงปน การเสยสละเพ อสวนรวม มจตอาสา คานงถงสงคมและส งแวดลอมและลกหลานควบคกบการอนรกษและฟ8 นฟประเพณและวฒนธรรมทองถ น การพฒนาเชนน8กจะทาใหส งดงามท เคยมมานบแตอดตไมถกทาลาย หรอสญหายไป แตจะยงคงดารงอยรวมกบปจจบนไดอยางงดงาม

6. โรงเรยนครเยาวชน การบรหารจดการความรในทองถ นหรอชมชนวงตะกอ ยงไมไดถก

ดาเนนการอยางแพรหลายเทาท ควรนก มแตเพยงการเนนย 8าเร องการรวบรวม พฒนา ประยกตใชและเผยแพรความรเก ยวกบเศรษฐกจพอเพยงเทาน8น มการใหทนการศกษาเพ อเปนสวสดการใหกบบตรหลานของคนในชมชน แตยงไมไดมการสนบสนน

144

ทางดานการศกษาอยางเปนรปธรรม หรอแกปญหาความขาดแคลนภายในชมชนไดอยางเฉพาะดานหรอตรงจด ซ งหากชมชนวงตะกอไดรบการพฒนาสนบสนนทางดานการศกษา กจะทาใหชมชนสามารถเขาใกลความเปนชมชนพอเพยงอยางย งยนไดมากข8นไปอก

7. ส งแวดลอมและสขภาวะ ความตองการในการท จะเปล ยนความคดและวถชวตของ

ชาวบานในชมชนสความพอเพยง โดยการบรหารจดการดแลรกษาสภาพแวดลอมชมชน สรางจตสานกในการดารงชวตอยางเก8อกลตอธรรมชาต การอาศยอยรวมกบธรรมชาตไดอยางสมดล ทาใหคนวงตะกอในยคปจจบนสามารถดารงชวตไดอยางมความสขโดยไมทาใหคนรนหลงตองเดอนรอน ถอไดวาเปนแนวทางในการพฒนาชมชนสความย งยนท สาคญอกแนวทางหน ง

8. กองทนชมชน ชาวชมชนวงตะกอมการจดต8งระบบสวสดการชมชนในรปแบบตางๆ

เชน กองทนกยม ธนาคารตนไม การใหทนการศกษา การสรางท อยอาศย เปนตน สวสดการเหลาน8ลวนแลวแตจดต8งข8นมาเพ อสรางความม นคงใหเกดข8นกบชวตของคนในชมชน ใหสามารถดารงชวตอยไดอยางม นใจ สบายใจ ปลอดภย ซ งถอไดวาเปนการสรางระบบภมคมกนใหกบชาวบานในชมชนไดเปนอยางด

ขอเสนอแนะเพ�มเตม

จากการศกษาจดทาแผนชวตชมชนพ งตนเองตาบลวงตะกอกพบวา ชมชนยงมจดบกพรองท ยงสามารถจะพฒนาเพ มเตมเพ อจะเปนปจจยสนบสนนทาใหชมชนสามารถพฒนาไปสความย งยนไดอยางแทจรง ดงน8 1. การพฒนาดานพลงงาน พบวา ตาบลวงตะกอเปนตาบลท สามารถผลตปาลมน8 ามนซ ง

เปนพชพลงงานทดแทนข8 นมาไดเปนจานวนมาก แตสวนใหญจะทาการขายใหกบนายทน ซ งกจะขายไดในราคาท ไมสงมากนกทาใหชาวบานไมไดรบรายไดในจานวนท ควรจะไดรบ ทางกลมปญหาพเศษจงพจารณาเหนวา หากชมชนกอต8งโรงกล นน8 ามนข8นมาเอง และทาการกล นน8 ามน ใหเปนน8 ามนสาเรจรปท สามารถใชไดในครวเรอนหรอในการประกอบอาชพ โดยอาจจดต8งข8นมาในรปแบบสหกรณขายน8 ามนใหสมาชก

145

ในราคาท ถก หากมสนคาเหลอกจะสามารถนาไปขายใหกบภายนอกชมชน กจะทาใหสามารถขายผลตภณฑไดในราคาท สงข8น ไมตองพ งพานายทน และเปนการสรางรายไดใหกบชาวบานในชมชนไดอกทางหน ง

นอกจากน8 ยงพบวา ทาเลท ต8งของชมชนวงตะกอน8นมอาณาเขตตดตอกบแมน8 า

หลงสวน ในชวงฤดฝนจะมน8 ามาก ไหลเช ยวและแรง ดงน8 นกลมปญหาพเศษจงพจารณาเหนวา อาจจะสามารถผลตพลงงานไฟฟาจากพลงงานน8 าได หากสามารถผลตพลงงานข8นใชไดเองภายในชมชน กจะเปนการลดการพ งพงจากภายนอก ถอเปนการพฒนาชมชนสความย งยนไดอกทางหน ง

2. การพฒนาดานการศกษา พบวา ตาบลวงตะกอย งมความขาดแคลนดานแพทย

ผเช ยวชาญในการรกษาโรค ดงน8นจงควรมการจดต8งทนการศกษาใหกบบตรหลาน เพ อเปนการสนบสนนใหบตรหลานไปศกษาทางดานการแพทย แลวทาการชกชวนใหบตรหลานกลบมาประกอบอาชพท บานเกด กจะเปนการชวยแกปญหาการขาดแคลนแพทยในชมชน อกท8งยงสงเสรมความสมพนธของคนในชมชนใหแนนแฟนมากย งข8นดวย แสดงถงความเขมแขงของชมชนท จะสามารถพฒนาไปสความย งยนได

146

บรรณานกรม กรมปาไม. 2550. ขอมลบรการประชาชน (Online). www.forest.go.th, 4 มนาคม 2556. กระทรวงอตสาหกรรม. 2554. ท�มาและความหมายของศนยบรการรวม (Online).

www.industry.go.th/servicelink/Lists/List/view.aspx, 26 มกราคม 2556. กลมพฒนาระบบบรหาร กรมปศสตว. 2554. PMQA คออะไร (Online).

www.dld.go.th/manage/index.php?option=com_content&view=article&id=43&Itemid=47, 26 มกราคม 2556.

กลมวจยและวเคราะหสถตการประมง ศนยสารสนเทศ กรมประมง. 2550. สถตการประมง

(Online). www.fisheries.go.th/it-stat, 13 มนาคม 2556. การปโตรเลยมแหงประเทศไทย. 2554. วารสารรวมองคความร จากโครงการรกษปา สรางคน ๘๔

ตาบล วถพอเพยง. เกษตรสบาย. ลกษณะภมศาสตรภาคใต (online). www.kasetsbuy.com/forecast06.html, 27

มกราคม 2556. ไกรสทธS ตนตศรนทร. 2554. เตอนอนาคตไทยเผชญหนาวกฤตความม�นคงอาหาร หว�นชาวนา

สญพนธไมมคนปลกขาว (Online). www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1314615631&grpid=03&catid=03, 28 ธนวาคม 2555.

ชมพรทรป. ม.ป.ป.. คณประวทย ภมระว (กานนเควท) (Online). chumphontrip.com/pawit-

phoomrawi-resume.html, 5 มกราคม 2556. เชษฐา มWนคง. 2551. วกฤตอาหารโลก. ใน ความม�นคงทางอาหารกบภาวะสขภาพของเดกไทย

(Online). www.oknation.net/blog/print.php?id=254210, 28 ธนวาคม 2555.

147

ฐตพร โชตด. 2552. ความม�นคงทางอาหารในครวเรอนของผมรายไดนอยในเขตกรงเทพมหานคร. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต การบรหารและนโยบายสวสดการสงคม, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ณรงค เพชรประเสรฐ และ พทยา วองกล. 2543. แนวคดพWงตนเองทางเศรษฐกจในระดบประเทศ.

ใน เศรษฐศาสตรเพ�อชมชน (Online). www.baanjomyut.com/library_2/economic_community/13.html, 27 ธนวาคม 2555.

ณรงค โวหารเสาวภาคย. 2546. เอกสารประกอบการเรยน วชาพระพทธศาสนา ม.3 (Online).

mediacenter.mcu.ac.th/data/caipyo/m3/Unit7/unit7-1.php11 ธนวาคม 2555. ณฏฐา พาชยยทธ และ ทศพร ดเรกสนทร. ม.ป.ป. Capital Charge (Online).

www.opdc.go.th/oldweb/Knowledge/File_download/1094475457.pdf, 26 มกราคม 2556. ดวงใจ หนโสด. 2552. Balanced Scorecard คออะไร (Online). portal.in.th/inno-

doung/pages/1250/, 26 มกราคม 2556. ดวงใจ หนโสด. 2552. ทาไมองคกรจงจาเปนตองมการนา Balanced Scorecard มาใช (Online).

portal.in.th/inno-doung/pages/1257/, 26 มกราคม 2556. ดวงใจ หนโสด. 2552. ประโยชนท�องคกรจะไดรบจากการใช Balanced Scorecard (Online).

portal.in.th/inno-doung/pages/1258/, 26 มกราคม 2556. เดลนวส. 2555. ภยนOากสญญาณเตอน ‘ปญหาอาหาร’ ‘ไทย’ใชวาไมนาหวง! (Online).

www.dailynews.co.th/article/223/155820, 28 ธนวาคม 2555. ทยต อสรยฤทธานนท. 2550. การบรหารตนทนโครงการ (Cost Management) อกหน�งกลไก

ขบเคล�อนโครงการกอสรางขนาดใหญสความสาเรจ (Online). www.eptg-acsc.co.th/mix-acs/images/Column/column2.pdf, 26 พฤศจกายน 2555.

148

ทวศกดS จนทะคณ. 2554. หลกการพ�งตวเอง (Online). thaweesak.igetweb.com/?mo=3&art=584766, 12 ธนวาคม 2555.

ทมงานชาวมธยมศกษาและประถมศกษา. 2549. หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (Online). www.thaigoodview.com/library/studentshow/2549/m6/sri09/html/project2.htm, 27 ธนวาคม 2555.

ธราธร มตรวเชยร. 2553. แนวทางการเพ�มประสทธภาพในการนาแผนชมชนไปปฏบตในทองถ�น

เทศบาลตาบลโปงนOารอน อาเภอโปงนOารอน จงหวดจนทบร. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยขอนแกน.

ธรพล แซตhง. 2550. อยาทาแคลดตนทน แตตอง “บรหารตนทน!” (Online).

www.arip.co.th/businessnews.php?id=412034, 26 พฤศจกายน 2555. ธรพล สยามพนธ. 2551. การบรหารความเส�ยงในนโยบายและแผนของความรในการปฏบตงาน

(online). www.udompanya.in.th/content.php?content_id=7, 26 มกราคม 2556. ธรรกษ ภารการ. 2551. ความหมายของการบรหาร (Online).

www.learners.in.th/blogs/posts/231769, 30 พฤศจกายน 2555. นวลใย วฒนกล. 2547. “กนตามแม คอ แนวทางสความมWนคงทางอาหารในสงคมไทย.” มฉก

วชาการ 8 (15): 6. นรนาม. 2550. ปรชญา เศรษฐกจพอเพยง (Online).

www.rtafa.ac.th/admin/economics_philosophy/economicsphilosophy.htm 26 พฤศจกายน 2555.

นรนาม. ม.ป.ป.. กระบวนการจดทาแผนชมชนพ�งตนเองตาบลวงตะกอ อาเภอหลงสวน จงหวด

ชมพร (online). www.codi.or.th/downloads/exlearn/group_exlearn/ภาคใต/ชมพร/แผนชมชน-วงตะกอ.pdf, 27 มกราคม 2556.

149

นรนาม. ม.ป.ป.. ธรณวทยาของจงหวดชมพร “ประตภาคใตไหวเสดจในกรม ชมไรกาแฟ แลหาด

ทรายรดกลวยเลบมอ ขOนช�อ รงนก” (online). www.dmr.go.th/download/article/article_20110118133719.pdf, 27 มกราคม 2556.

เนตรนภา รกษายศ. 2555. Value Chain Analysis (Online).

netnaparaksayot.blogspot.com/2012/09/value-chain-analysis.html, 26 มกราคม 2556. บญสง ปทมพงศพร. 2552. แนวทางพฒนาเครอขายความรวมมอในการจดบรการสาธารณะของ บษยมาศ แสงเงน. 2553. "Benchmarking คออะไร ?"

(online). www.gotoknow.org/posts/357003, 26 มกราคม 2556. ปรชญา พลพฒนนท. 2555. แนวคดและหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง (Online).

webthaisong.com/index.php/economy, 6 พฤศจกายน 2555. ปยนาถ อWมด. 2552. ความม�นคงทางอาหารของชมชนชนบท : ศกษาเฉพาะกรณบานปาคา หมท�

2 ตาบลสวก อาเภอเมองนาน. วทยานพนธพฒนาชมชนมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พงศา ชแนม. 2551. ชมชนวงตะกอวถวฒนธรรม...รมสายนOาหลงสวน (online).

pttinternet.pttplc.com/greenglobe/2551/community-12.html, 27 มกราคม 2556. พฒนพฒน พชญธรรมกล. ม.ป.ป.. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบหลกธรรมในพระพทธศาสนา

(Online). www.kroobannok.com/blog/26661, 11 ธนวาคม 2555. พรศกดS วลยรตน. 2555. หลกของการวางแผนเชงกลยทธ (Strategic Planning) (Online).

www.pantown.com/group.php?display=content&id=36749&name=content89&area=3, 26 มกราคม 2556.

150

เพญพสทธS หอมสวรรณ. 2550. Sustainable development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. สงคมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสWงแวดลอม, มหาวทยาลยมหดล.

ภทรพร และ วสนธรา. 2555. สรางความเขาใจเร�อง ระบบงานระบบการบรหาร

ยทธศาสตรขององคกรภาครฐ (GSMS) ใหกบเจาหนาท�สานกงาน ก.พ.ร. (Online). 164.115.5.66/newsletter/enews34/dec2007/gsms.htm, 26 มกราคม 2556.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. มปป. องคกรปกครองสวนทองถ�นในอาเภอแมสอด จงหวดตาก

(Online). kucon.lib.ku.ac.th/Fulltext/KC5010003.pdf, 26 มกราคม 2556. มาฆะ ภจนดา. 2555. การบรหารโครงการ ทกษะงายๆ ท�ผบรหารโครงการควรร (Project

Management) (online). www.dekdev.com/การบรหารโครงการ-ทกษะงายๆ-ทWผบรหารโครงการควรร-project-management-62012/, 26 มกราคม 2556.

ระบบการบรหารการเงนการคลงภาครฐแบบอเลกทรอนกส. 2547. วตถประสงค ของระบบ

GFMIS (Online). www.gfmis.go.th, 26 มกราคม 2556. ราชกจจานเบกษา. 2551. เลมทW 125 ตอนทW 31ก, หนา 40. วรภทร อาปะโม. ม.ป.ป.. แผนท�ยทธศาสตร Strategy Maps (Online).

arcm.rmu.ac.th/kmcorner/wp-content/uploads/แผนทWยทธศาสตร-Strategy-Maps.pdf, 26 มกราคม 2556.

วนด บญยWง. 2547. GFMIS คออะไร (Online).

www.kmitl.ac.th/plandiv/plan%20web2/GFMIS/GFMIS01.pdf, 26 มกราคม 2556. วาสณย ตนตการณย และคณะ. 2549. หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (Online).

www.thaigoodview.com/library/studentshow/2549/m6/sri09/html/project2.htm, 26 พฤศจกายน 2555.

151

วกพเดย. 2555. วกฤตราคาอาหารโลก ( พ.ศ. 2550 – 2551) (Online). th.wikipedia.org/wiki/วกฤต

ราคาอาหารโลก_(พ.ศ._2550–2551), 26 พฤศจกายน 2555. วชต นนทสวรรณ. 2549. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง นาการพฒนาเศรษฐกจชมชน (Online).

www.nidambe11.net/ekonomiz/2006q4/2006october15p1.htm, 27 ธนวาคม 2555. วสทธS ลอชยเฉลมสข. 2554. ทาไมตองปรบปรงกระบวนการ? (ปรบปรงอยางอ�นไมไดหรอ?)

Why focus on process improvement? (online). www.vlbcs.com/index.php?option=com_content&view=article&id=83:-why-focus-on-process-improvement&catid=48:cmmi&Itemid=99, 26 มกราคม 2556.

ศนยทนายความทWวไทย. 2551. พรบ. คณะกรรมการอาหารแหงชาต พ.ศ. 2551 (Online).

www.thailandlawyercenter.com, 30 พฤศจกายน 2555. สถาบนไทยพฒน มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ. 2556. ระดบของ

เศรษฐกจพอเพยง (Online). sufficiencyeconomy.blogspot.com/2006/02/3.html, 12 มนาคม 2556.

สถาบนเพWมผลผลตแหงชาต. 2555. Customer Satisfaction Survey (Online).

jinnyjunior.wordpress.com/2011/08/21/, 26 มกราคม 2556. สถาบนระหวางประเทศเพWอการคาและการพฒนา. 2555. องคประกอบความม�นคงทางอาหาร

(Online). www.itd.or.th, 27 ธนวาคม 2555. สมพร อศวลานนท. 2553. พลวตชนบทไทย (2): แรงงานกบความเปล�ยนแปลงของสงคมไทย

(Online). www.siamintelligence.com, 12 มกราคม 2556. สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2544. บญชประชาชาต (Online).

www.nesdb.go.th, 3 มนาคม 2556.

152

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2550. การประยกตใชหลก

เศรษฐกจพอเพยง (Online). www.nesdb.go.th/Md/book/booksuffwork_thai.pdf, 26 ธนวาคม 2555.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2551. ความม�นคงทางอาหาร

(Online). www.nesdb.go.th, 27 ธนวาคม 2555. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2552. ขอมลการผลตสนคาเกษตร (Online). www.oae.go.th, 30

พฤศจกายน 2555. สานกงานสถตแหงชาต 2551. ขอมลสถต (Online). www.nso.go.th, 6 พฤศจกายน 2555. สานกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. 2549. ขอมลประชากรและบาน

(Online). www.dopa.go.th, 20 มกราคม 2556. สานกพฒนาระบบบรหาร. 2554. คมอการปฏบตงาน กระบวนงานปรบปรงโครงสรางสวน

ราชการ (Online). www.moac.go.th/download/file_upload/koomee-1.pdf, 26 มกราคม 2556.

สทธพร กฤดากร. 2549. เงนทองเปนของมายา ขาวปลาเปนของจรง (Online).

www.newwavefarmer.com, 26 ธนวาคม 2555. สรนภา กจเกhอกล. 2554. หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (Online).

office.nu.ac.th/edu_teach/ASS/Download/vchk-หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง-สรนภา.pdf, 11 ธนวาคม 2555.

สจตรา ยอดเสนหา. 2554. มาทาความรจกระบบสมรรถนะ (Competency) กนดกวา (online).

www.webblog.rmutt.ac.th/phasure/2011/08/23/competency/, 26 มกราคม 2556.

153

สธาน มะลพนธ. 2552. ความม�นคงทางอาหารของชาวลวะบานปากา อาเภอบอเกลอ จงหวดนาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต การจดการทรพยากรชวภาพ, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

สภา ใยเมอง. 2555. เหลยวหนาแลหลงเกษตรอนทรยประเทศไทย กบ สภา ใยเมอง (Online). www.thaigreenmarket.com, 26 พฤศจกายน 2555. สเมธ ตนตเวชกล. 2544. เศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดาร (Online).

www.uinthai.net/index.php/รจกกบเศรษฐกจพอเพยง/หลกการพWงตนเองตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง.html, 27 ธนวาคม 2555.

สรสาย ผาทอง. 2552. เพราะเหตใดประชากรจงเพ�มขOนอยางรวดเรว... (Online).

urisay.blogspot.com, 20 มกราคม 2556. สวชรา จนพจารณ. 2548. การบรหารจดการความร (Knowledge Management) (online).

www.pharmacy.cmu.ac.th/admin/files_team/knowledge.pdf, 26 มกราคม 2556. สวฒน คงแปน. 2547. แผนชวตชมชนพ�งตนเอง ตาบลวงตะกอ. 2,000 เลม. กรงเทพมหานคร:

สถาบนพฒนาองคกรชมชน. เสถยร ยระชย. 2550. “เศรษฐกจพอเพยง จากทฤษฎสการปฏบต.” วารสารวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน 37-38. อภชาต รอดสม. 2553. การพ�งตนเอง (self-reliance) (Online).

www.cco.moph.go.th/apichart/?p=149, 27 ธนวาคม 2555. อวยพร แตชตระกล. 2552. “โครงการศกษาการถอครองและใชประโยชนทWดน และมาตรการทาง

เศรษฐศาสตรและกฎหมายเพWอใหการใชประโยชนทWดนเกดประโยชนสงสด.” นตยสารโลกสเขยว (10 มถนายน 2552).

154

อานาจ ภญโญศร. 2554. กลไกการขบเคล�อนยทธศาสตรสการปฏบต (online). www.dld.go.th/pvlo_pbn/data_pamune/konkai.pdf, 26 มกราคม 2556.

อาพล เสนาณรงค. 2542. “การเกษตร ทฤษฎใหม ตามแนวพระราชดาร.” วารสารพฒนาท�ดน. 36

(373): 8-15. อบล อยหวา. 2555. สทธเกษตรกรและความม�นคงทางอาหาร (Online). www.sathai.org, 24

ธนวาคม 2555. โอเคเนชWน. 2552. เศรษฐกจพอเพยงและการพฒนาท�ย�งยน (Online).

www.oknation.net/blog/print.php?id=462056, 26 ธนวาคม 2555. AAd. 2551. ความหมายของการจดการ (Online).

www.oknation.net/blog/AAd/2008/01/03/entry-1, 30 พฤศจกายน 2555. ThaiStudyFocus. 2553. หลกเศรษฐกจพอเพยง (Online). www.thaistudyfocus.com, 6

พฤศจกายน 2555.

155

ภาคผนวก

156

บทสมภาษณคณประวทย ภมระว: กานนตาบลวงตะกอ

1. แรงบนดาลใจท�ทาใหลงกานนจดทาโครงการนO? ความจน ลงกานนเรWมตนจากศนยหรอวาลบยWสบ ลงกานนไมไดเปนคนด ลงกานนชอบเทWยว ไมคอยมสาระ เทWยวไปทWวประเทศ ไปพบกบแมบานทWจงหวดสมทรสงคราม พบแมบาน พ.ศ.2525 กไปทางานรบจางทWวไป แลวกแตงงานกน แลวกมลกจางดวยกนสองคน คนโตชWอพWมน คนเลกชWอเมธยา สรางครอบครวดวยเงน 370 บาท กมลก 2 คนอยทWสมทรสงคราม บานกตองเชา ขาวกตองซhอ ตองไปขายของ ตองไปเขนรถเขน ตองไปรบจาง เอาเงนมาใหคาเชาบาน พWชายเลยบอกวาใหกลบบานดกวา กกลบมาทWบาน พWชายใหเงนครh งแรกวนละรอย ใหมาอยบาน สมย 25 ปทWแลววนละรอยกพออยได พWชายใหเบhองตนมา 3 เดอนหลงจากนhนกตองตอสดวยตนเอง ตอสดวยตนเองสกพกกคลอดนองเมย ไมมความสามารถทWจะคลอดทWหลงสวนไดเพราะไมมเงน กตองไปคลอดทWสมทรสงคราม โรงพยาบาลสมทรสงคราม ใหเงนไป 650 บาท พอคลอดเสรจ นองเมยกนWงรถไฟกลบมากบแม อยทWนWกกนหวมนกบหนอไม มนเปนวถชวตทWอยากจะพWงลาแขงลาขาของตนเอง แลวกทกวนทW 4 เรายอนหลงไปทกวนทW 4 มนกจะมอะไรใหเราศกษาเยอะ พอถง พ.ศ.2528 ทฤษฎใหมทWเรWมจากวดชยมงคล จงหวดสระบร ทฤษฎใหมคยเรWองเศรษฐกจพอเพยงตhงแตนhน แตทกฝายกยงไมไดทา แตลงไมมทางเลอก ลงดเรWองการจดการนh า การบรหารจดการนh าทาใหพออยพอกน กเรWมทา บอทWลกเหนทhงหลายเนWยปรบปรงเปนครh งทW 7 ทW 8 มนคดของใกลๆ ตวทhงหมดเราทาเพWอกนไมไดทาเพWอรวย ถาเรามองวาเราทาอะไรใหไดกน แลวกเรWมศกษาเศรษฐกจพอเพยง แลว

157

พอขยบมาเรWอยๆเรWอยๆ มนตอกย hาทกวนทW 4 โดยเฉพาะป 2536 ยWสบกวาปทWผานมา พระเจาอยหวบอกวาขาวตองปลก เพราะอก 20 ปตอไปนhขาวกจะไมพอกน เรWองอะไรคนไทยจะไปซhอขาวเขากน กเลยยWงชดใหญเลย ยWงชดขhนมาเรWอยๆ นWคอทWมาคราวๆ หลกของลงโดยภาพรวมกคอ เงนทองเปนของมายาขาวปลาสโวยของจรง คาพดคานh ลกรไหมวาใครเปนคนพดมากอน (ไมทราบคะ) ตองไปดทWสะพร มนจะเปนแทนจารกของบดาแหงการเกษตรคนหนWงทWตอสเรWองนhมาโดยตลอด แลวลกไปดมนมแทนจารกอยทWชมพรเรา ชมพรเรามอะไรตhงเยอะ ลงกเลยตอกย hาเนWยเงนทองเปนของมายาขาวปลายสโวยของจรง โวยอะลงเตมลองไปดๆอานดพระบดาแหงการเกษตร 2. ลงกานนเลาถงเร�องการบรหารจดการนOา เรWองการบรหารจดการนh า พอเราไปดไปศกษาทWสระบร การจดการนh าเนWยลงกไมอยากพดวา พระเจาอยหวเนWยไมไดบอกวาเปนสตรสาเรจนะ ลงเขาใจอยางนh พระเจาอยหวจะคดยงไงไมร แตลงเขาใจวาไมได พระเจาอยหวไมไดคดสตรสาเรจใหคนปฏบต แตหลกกคอทาใหมนใชไดกบพhนทWและเหมาะสมทWสดและใชประโยชนสงสด เรยบงาย ไดประโยชนสงสดตางหากทWลงเขาใจ ถาเราไปศกษาตามหองเรยนตางๆเนWย เขาจะแบงสตรใหเราเรยบรอยเลย ทWอย 10% ใชไหม ปลกสวน 30% เนWยเขาจะแบงใหอยางเนWย ลงกไมร ลงกไมไดวาเขาผดนะ แตลงเขาใจเอาเองวา ความเหมาะสมเทานhน หนทางการศกษาของลงกคอ ศกษาภมประเทศทWเราอย อยางทWของลงเนWย ทWฝWงนh จะสงกวาฝWงตะวนออกเนWย สงกวาอย 4 เมตร โดยใช ภมปญญา แตถาเราบวกกบวทยาการใหมๆในปจจบนเนWย เราสามารถใชจพเอชจบไดเลย มนงายกวานhนอก ลงกใชสายยาง ใชวชาชางของลงทWมทWไปรบจางมาเนWย เอาสายยางปกหลก วดวานh ามนไหลลงไปสนWเทาไหร เมWอมนรวานh าไหลลงไปสเทาไหร ฝนตกเทาไหร ปรมาณฝนเทาไหร พhนทWสงเทาไหรกเลยมาจดการนh า ทาฝายชะลอนhา ลงมทW28 ไร ลงจดการนhาประมาณ 6 ไร ในนh า 6 ไรนh ลงกจะบอกวา เมWอมนh าเสรจทกอยางจบเลย ขอใหมนhาอยางเดยว คนอยไดและมความสข ในนh ากจะมเครWองกรองนh าทWลงเรยกวามนใหมและสดเสมอ มชวตมจตวญญาณ ในนh าลงเลh ยงปลา หนานh าเลh ยงผกกระเฉด รมบอนh าเลh ยงบอนซW งเปนความจงใจ บอนกจะเปนดดซบสารพษตางๆทWอยในนhา สวนผกกระเฉดยอดกจะเปนอาหารของเรา ปลากจะเปนอาหารของเรา แตดวยความทWมนเอhอดวยกน ลกปลาเลกกจะไปซอนอยในผกกระเฉดปลาใหญกจะกนไมได ปลากนพชกจะกนรากผกกระเฉดออนได ปลาขh เยอะกจะทาใหนhาเสยเยอะ นhาเสยเยอะผกกระเฉดกงามเยอะ งามเยอะคนกจะเดดไปกนเยอะ คนกนไมหมดกเอาไปใหหมกน พอหมขhออกมากจะเปลWยนเปลWยนจากขhหมไปเปนปยทWเราไมตองซhอเลย ลงเรยกวางานนhทางานครบวงจร ลดตนทน 90% โดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคลWอน (แลวปลาขh เยอะนh ามนไมเสยเหรอคะ?) นWไงเครWองกรองนh า ถาพระเจาอยหวจะบอกวา อธรรมปราบอธรรม ซW งตองลงลกเขาไป

158

อก คนเราชอบใหมๆ ถากลวนh าเสยกตองซhอเครWองมาทาออกซเจนลงไปในนh าใชไหม เสยบปล�กกเสยเงนแลว แตเครWองกรองนh าทWมชวตมจตวญญาณใหมและสดเสมอมนใหประโยชนกบเรา ใหประโยชนกบสตวนh า ใหประโยชนกบเศษอาหารทWเหลอกน กเอาไปทาปยได (ถามเกWยวกบแผนชมชน) นWนเปนเรWองของชมชน นWเปนเรWองสวนตว การทWจะทางานใหประสบความสาเรจระดบหนWงเนWยตองทาดวยความเพยร การให เชWอมWนวาทานมฤทธS ทานมฤทธS คอการให ใหกบทกสWง ใหกบธรรมชาต ใหกบคนรอบขาง ใหกบผอWน แลวตองขยบไปทWชมชน ลองไปดรายการชมชนเปนสข ลกกจะไดรายละเอยดทh งหมดเลยของทวบรพา ทวไทย ลองไปดในยทปยอนหลง กจะไดรายละเอยดของลงทhงหมดเลยวาทาแผนชมชนไดอยางไร พอเรามาขยบทางนh ป�ป เราทาเสรจมนเกดความเชWอมWนและศรทธาของคนรอบขาง มนกลายเปนภมคมกนใหเรา คนกจะอจฉาเราบางกชางเขาประไร เรากนWงไว แตคนทWเหนดวยกบเราเขาจะทาตามเราเพราะฉะนhนเราจะมภมคมกนทนท เลยทาใหชมชนทาแผนชวตชมชนหรอวาแผนแมบทชมชนได การทาแผนแมบทชมชนไดนกวชาการหลายคนไมเขาใจหรอวาไมเขาใจเอาเลย แผนชมชนไมใชแผนของบประมาณ ไมใชการบานสงคร และไมใชของคนใดคนหนWง แผนชวตชมชนตองมชวตมจตวญญาณ ตองดhนไดเสมอ ซW งไมใชตองทาไปตามแผนอยางทWราชการเขาทา เรWองนh ยาก คยกนเยอะ คยกนนาน คยกนเปนวนไมจบ แตถารายละเอยดลกไปดในยทป 3. ลงกานนมอะไรเดดๆเลาใหฟงไหมคะ? เดดทกเรW อง ถามวาชวตหนW งทWมนลบแลวจนทาใหเปนบวก จนทาใหคนทhงประเทศรจกจงหวดชมพร อาเภอหลงสวน ตาบลวงตะกอเนWยไมไดเปนเรWองงาย แตถาลงจะอพเดตตวเองขhนเนWยไมมทาง เพราะนhนตองคนหาตวเองใหเจอ ลกกเหมอนกน ถาลกบอกวาลกด ลงกานนบอกวาลงกานนเกงจงเลย ไมมทาง แตถาคนรอบขางเปนคนอWนทWยกขhนนWสมามนเปนภมคมกน มนเปนเรWองยาก มนเปนมตทWยงยาก ถาเราตhงใจพhนฐานทWวาวนนh เราทาดรยง ทกนาททาด ชวตของลงแสนสh น ไมกWวนลงกตายแลวหละ งhนกอนตายลงตองทาอะไรใหดทWสด คดสhนๆ อะไรทWลงใหไดกให (ทWลงเรยนมาเนWย มนเกWยวกบเกษตรมารเปลาคะ?) ไมอะลงจบ ป.4 เรยน ก.ศ.น. 8 ป เขาไมใหสอบ เขาบอกวาลงแตงตวไมสภาพ ลงกไปถามวา คาวาสภาพมนประมาณไหนหละ เหมอนลกเนWยสภาพไหม อยางนh สภาพไหม เหมอนคณแมสภาพไหม คาวาสภาพแคไหนหละ ลงเขาสอบลงนงกางเกงขาสh นสกากนะ มกระเปา ใสเสh อลายสกอต ใสรองเทาผาใบ ใสถงเทา รดเรยบ อยางนh ลกเรยกวาสภาพไหม อาจารยกบอกวาไมสภาพลงกไปถามวาไมสภาพตรงไหน แลวทาไมระเบยบของกระทรวงศกษาทาไมเขาไมใหเดกนงกางเกงขายาว เดกกนงกางเกงขาสhนแลวกบอกวาสภาพ แลวเราเปนนกศกษารเปลา กเถยงกน 8 ปอะ 5555 ดวยเหตผลอยากรวาสภาพมนแคไหน วนนh ยงไมม

159

คาตอบใหเลย คาวาสภาพมนแคไหน สภาพทWแตงกาย หรอสภาพทWใชวาจา หรอสภาพทWการกระทา และชดมนสภาพตรงไหนหละ ขอบขายมนหาคาตอบไมได อาจารยกหาคาตอบไมได อาจารยหลายคนตองลาออก กลองหาคาตอบกนดสนกๆ 4. รายไดหลกๆของลงกานนมาจากท�ไหนคะ? ถามวาลงกานนเนWยเคยเปนลกจางเขามากอน การเปนลกจางชวตนh ไมมอสระเลยสกนดเดยว แลวการเปนลกจางเนWยคดเองไดตองผด ถาคดกอนเจานายเขาวาเสอก ถาคดตามหลงเขาวาโง ถาอยเฉยๆเขาวาคดอะไรไมเปน ไมมทาง และลงกปฏญาณวาไมอยากเปนลกจางใคร และกไมอยากใหลกหลานเปนลกจางใคร แรงเฉWอยของลงทWทางานทWนWเนWยดวยความอตสาหะเนWย แรงเฉWอยทWลงมอาชพหลกกทาสวน ทาสวนปาลมแตการทาสวนปาลมเนWยลกสงเกตสกจะไมเหมอนของชาวบานเขา ของลงทาสวนปาลม รอบนงเขาจะไดประมาณ 8-10 ตน ทกๆ 15 วน 17 วน กโดยประมาณ รายไดขhนอยกบราคาปาลม สWงทWไมเหมอนปาลมคนอWนกคอ ลงไมเชWอวาสารเคมมนใชได เราไมเชWอวาเอนบเคเนWยมนดจรง เอนบเคชาวบานรจกเฉพาะเอนบเคเทานhน แตอะไรคอเอนบเค เอนคออะไร ทามาจากอะไร ถามนเปนฟอสฟอรส ฟอสฟอรสประกอบไปดวยอะไรลงลกไป ลงกจะไมใสใจมน ลงกจะทาปยใชเอง กวนกลบไปทWการทางานครบวงจร ลดตนทน 90% โดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคลWอน บรรพบรษของเรามขh ววกอยได มขhหมกอยได มขh ไกกอยได เผWอใหความจามนเตอนใจเกดขhนคอ ขhหมกนหว ขh ววกนใบ ขh ไกกนผล กเทากบสตร15:15 มนกใชไดอยางย Wงยน และไมไปทาลายสWงแวดลอม มนเปนมตรตอคนและสตวทhงหลาย กเลยใชอนนh มา ในสวนปาลมถาเราไปคยกบฝายวชาการเนWย ปาลมเขาตองปลก 9 เมตรสามเหลWยมเพWอรบแสง หามมตนไมอWนอยางเชน กองทนอยางเงWยกหามมตนไมอWนอยในสวนปาลม กลวไดผลผลต เหนไหม เขาคดในมมเดยวเลย ในเชงเดWยวหมดเลย จรงๆแลวคนเราอยไมไดในเชงเดWยว ลงไมเชWอ ลงสรางความมWนคงใหกบลกหลาน เรยกวารนรวยเบดเสรจเจดชWวโคตร ความย Wงยนทhงหลายเหลานh เนWยลงกจะปลกไมตะเคยนทองไวในสวนปาลม มไมตะเคยนทอง มไมจาปาทอง มไมมะฮอกกาน ซW งปาลมกมลก ตนไมพวกนhกใหญโตเราอยากมบานกทาบานได แตสWงทWสาคญทWสด ลกลองสงเกตดวาลกมาทWนWกบบรรยากาศรอบๆบานลงกานนเนWยตางกนขนาดไหน ทWนW รมรW น เยนสบายเพราะเรามตนไมตางหากหละ เอานWคอสWงทWลงทาบญกบสรรพสตวทhงหลาย คนอWนเขาปลกเพWอผลประโยชนไวกน ทWปาภาทาอยลกมกเมาเปาหมายเนWย เมา ตนหวา ตนซม ตนไทร ตนพวกนh เปนอาหารนกหมดเลย 100% ลงไมไดปลกไวเพWอเรา แตจะปลกไวเพWอนก แตคนกกนได นกกกนได แตไมมเปาหมายทWจะขาย ลกตะขบ มพนธไมเยอะแยะทWเปนไมปาทhงหมด ลกสาวคนโต จบป.ตร เทคโนโลยชวภาพอะไรกไมร จบป.โท บรหารจดการ มาทาไอศกรมขาย ไอศครมมกเมา ไมแตงส ชมไดทWหนองใหญ

160

หาดใหญ เซนทรล รสชาตเปรh ยว ใสพรกเกลอประมาณนh ไอศกรมกระทกรกทาขาย ธรรมชาตมกใหเรา นกกมความสข เรากอยได การทWเรยน 28 ปจบปรญญาโท ไมไดเอาความรทWเรยนมาทางานรบจางเลย แตกลบมาเอามกเมาทWลงปลกใหนกเนWยไปทาไอศกรมขายแขงกบสเวนเซน สWงทWสาคยทWสดคนทWทานไปแลวมนเปนรสเปรh ยวมนทาใหสขภาพดขhนไมมสาร กถอวาทาบญรวมกนเขาทางานกตองมกาไรบางประมาณนh (แลวนh ลงปลกตนไมในสวนแบบมWวๆ?) มWวๆมWวไปหมด จรงๆแลวมนจะมสองโลกอะ โลกหนWงโลกนกวชาการคออยากใหตนปาลมเปนแถว อยากใหตนไมเปนแถว แตถาเราไปดอาจารยพทธธาต อาจารยพทธธาตคดปลกปาเมWอ 80 ปทWแลว ลงแคคดชากวาอาจารยสก 70 ปกวาๆเอง แตถาเราไปดของอาจารยพทธธาตกคอปาไง ปาสามารถขh นไดอยางหลากหลาย มตนเลกตนใหญ ไมตองเปนแถว ไมมแถวเลย แตพอเราเรยนเยอะมากขhน นกวชาการมากขhน ขบรถเรวขhน มองชองเดยวเลย อยากไดเปาหมายอนเดยวสงสด ปลกอะไรเชงเดWยวหมด แตดวยความเปนจรงเรากนอยางเดยวเราอยไมไดนะ สWงทWสาคญทWสดความมWนคงของบานเราเขาจะเนนไปเรWองของอาวธยทโธปกรณ แตถาลงตความตามคาพดของพระเจาอยหวเศรษฐกจพอเพยงเนWยมความมWนคงของประเทศคอ ดานอาหาร ลงกเลยทาเรWองนh เราอยากปลกอะไรกปลก ปลกตนไมไมตองมแผน แคคดใหสh นทWสด เรามโอกาสปลกตนไมบางรยง ถาไมเราตองหาโอกาสปลกมนซะ ตรงไหนกได ตนอะไรกได เด�ยวมนกจะมปาขhนมาเอง เอาอะไรใสลงไปทกอยาง เด�ยวกมสมนตามมา เรยกวาสมนไพรในปากจะมหมด (แลวเรWองนh าทวม?) นWนมนเปนเรWองของธรรมชาต แตเราตองเรยนรวาจะอยกบมนไดอยางไร ปทWแลวทWนWนh าทวมสง 75 เซนตเมตร ลงนอนอยบนบานกคยกบแมบานวาพงนhนhาทวมแลวเราจะทาอะไร สWงทWลงไมเดอดรอนคอ ลงมขาวไวบนบาน ลงมฝน ลงมเรอ ลงมอวน ลงมปลา ลงมผกกะเฉด นh าทวมขนาดไหนผกกะแดลอยตามนh ามา แลวลงจะเดอดรอนอะไร (ลงปลกขาวดวยเหรอคะ?) ปลกส ขาวตองปลก มนเปนอาหารหลกของมนษย (แลวดนทWนWเหมาะไหม? ตองปรบอะไรยงไง?) ดนทกทWในประเทศไทไยปลกได ประเทศไทยดนนh าแดดด เหมาะทกทW โอกาสเราทWไมไดทาส คดมากเกนไป มนปรบไดทกสถานการณ ตองมชวตมจตวญญาณใชไหม ตนขhนมาเหลองแสดงวามนขาดอาหาร ตองการใบ จาไดไหม ขhหมกนหวขhววกนใบขhไกกนผล กใสๆเขาไป (นWสตรลงคดเองหรอวายงไง?) กพดใหมนจาไดแตปกตมนกใชไดอยแลว ถาลงไมพด บรรพบรษกใชกนมา แลวตอมาคนกอยากรวย มนโลภะ เลยทาการคาใหมเงนเยอะๆ แลวมนวดคาของคนเปนจดพมนกเลยยWงเจง พอจดพมากกไปกเงนไดเยอะ ประเทศเรากยWงแย ถามองทางพระ การเปนหนh เปนทกขทWสดในโลก งhนถาเราไมมหนhกจะมความสข มเสยงไกรอง เสยงนกรอง มองไปเหนปลา วว ควาย แพะ มทกอยาง แลวมนจะเอาไรนกหนา ถาเนWยไมใชสวรรคแลวตรงไหนคอสวรรค ในเทคเหรอ มนไมใชลงอะ แตของลกลงไมร ทกคนมสทธเลอกไง แลวเราจะเลอกทางไหนหละ สWงสาคญตองคนหาตวตนใหเจอกอนวาเราชอบอะไร ลงเปนคนโชคดทWลก

161

เรยนจบแลวลกไมไปทางานทWไหนเลย ถาไมไดทางานอะโชคดนะ เราจะเปนเครW องซดทWเคาโฆษณาทนเหมอนแรดม�ย เครWองทWดเครWองปาวไมตางกบเราทWจบปรญญาตรปายแดงมา แลวกไปรบจางทางานไมตองคดอะไร คดกอนเคากดา คดชากวาโง ถาไมคดอะไรเลยเคากวามงไมมอะไรเลย เคากคดทาของเราดกวา งานเราตองทา แตเราตองคนหาตวเองใหเจอ นองเมยลกของลงจบปรญญาตรดานคอมพวเตอร วนนh ไปรบจางปกสายกนแนวของทโอท รบเหมามาก 120 บาท วนหนW งมนปกไดซก 80 ตนจางลกนอง 3 คน กแบงครW งหนW ง เดอนหนW งทา 5 วน แบบนh กทางานเหมอนกน กทาตามชอบ ถาชอบเทWยวกตองศกษาในการเทWยว ลกชอบอะไรลกกลงไปศกษาหาตวตนของลกใหเจอ ทาในสWงทWชอบ อะไรกไดทWลกชอบ ลกกไปทามน ลงไมเคยบอกวาลกไมควรทาอยางนhนอยางนh โตแลวคดเองได จบปรญญาตรใหทWแปลงนง จบกจบคณมอสระ (แลวอยางนh ลงดแลเองหมดรเปลา?) ของใครของมน โตแลวอะ พอจบ ป.ตรกโอนใหเลยไงทรพยสน ทWแปลงนงรถคนนง ตนทนแสนนง เงนสดแสนนง คณจะไปลงทนอะไรกเอา ไมพอกกเอา คhาประกนให จะไปทาไรกทา คนหาตวเองเอา หาตวตนใหเจอนWหายากมาก ลงหาตวตนมาเยอะนะ ลาบากเหมอนกน นาน 50 กวาปอะ 28 ปลงทาทWมนเหนเปนภาพอยางนh บานหลงนh ลงกไมไดอย ลงอยบานหลงกระตอบ อนนh กจะไวเปนทWประชม ใครมา ใครเดนทางจากภาคใตกมาพกนอนทWนWไมตองเสยคาโรงแรม ฟร ใครอยากกนกเอา มตเยน มขาวกน แตลงไมมเตาแกสไวบรการ ใครอยากกนขาวทWนWตอองสบไมฝนกอไฟ ลงไมมเตาแกส พลงงานของลงไมมวนหมดในชาตนh ตนไมโตทกวน ลงจะไปไหนตนไมกโตทกวน ตดแตงกWงเอามาทาฝน แกสมนจะขhนกโลละรอยกชางมนไมเกWยวกบก ปลามอยากกนปลาตวไหนเอาเชญ ใหมและสดเสมอ ของหวานกกลวนนh าหวา ตหากปWนจกรยานหาสบกวาโล ไปกลบ ไปนWงกบลกบานอะไรเสรจเอาจกรยานมาจอดกนขาวไรเสรจกมนด นดกบลก กบอาเภอ กบอบต. ไปบานงาน เอานhาหมกไปใหคนทWไมสบาย นh าหมกสตรปาเชงนWนแหละ ทWเปนขยะ ผก ผลไม เอามาทาหนาเปนสวเปนฝา เปนโลชWนนhามนมะพราวสกดเยน ลองไปซhอนเวยขวดละรอยกวาบาท นh ามนมะพราวสกดเยนวนนh ชาวสวนขายมะพราวลกละสามบาท เอามะพราวมาสองลกมาทานh ามนมะพราวสกดเยนใชไดเดอนนง ภมปญญาอยางนhของคนไทยมตhงนานคนลม แลวสWงทWคนไทยลม”หวเมWอไหรแวะมา” (เซเวนอเลฟเวน) จบมนจบเลยไง ตนขาวไมรจกเลย อนนh คอเสยความสมดล การทรงตวของประเทศ แลวยWงโฆษณาวาอาเซยนจะมา ตองแบบนhนตองแบบนh ตาย ไมมทางรอดเลย ตองพยายามศกษาพระราชดารสของพระเจาอยหวใหเยอะๆ รกพระเจาอยหว แลวทาตามพระเจาอยหวใหเยอะ แลวเราจะรอดปลอดภยทกคน ถาเหนประโยชนสวนตนมาเปนอนดบหนWงเจง ตองเหนประโยชนสวนตนเปนอนดบสองถงจะอยได ลงจะทางานไมทางานปาลมลงเปนลกทกวน มนจะแพงมนจะถกไมเกWยวเพราะไมใสปยเคม ทWลงพดทhงหมดเนWยลองเดนไปดวาการจดการนhาทhงหมดของลงเปนยงไง สารวจ เรยนภมศาสตรในทWของตนเอง 28 ไร นh าไหลไปทางไหน

162

จดการนh ายงไง เอาความรสมยใหมมาบวก วนนhฝนตกปรมาณเทาไหรในพhนทWจงหวดชมพรทกคนทราบ เอาโทรศพทมาดรวาพายหมนมนจะเขากWรอบ เนWยเอามาประยกตใชกบของโบราณ ใชไดอยางด รวาปรมาณฝนจะตกเยอะ ฝายชะลอนh าทWทากลวมนพงกเอากระสอบออกสกสองลกสามลก ดปรมาณนh าฝนตกเทาไหร ไมอยากไดนh ากปด อยากไดนh ากเปด เด�ยวพาไปด มไรถามอก นกอะไรไดกถาม ขาดตกบกพรองอะไรทWจะเอามาชวยเสรมกเสรม ไมมทางถาเราไมชวยกน 5. ลงกานนพาไปดรอบๆบาน เนW ยคอการจดการนh า เราเอานh าตกมาทWบานได ซายมอกบขวามอมนตางกนสก 82 เซนตเมตร แตวาการทาบานหลงนhกทาบนคนนา กใชภมปญญาประยกต นาทกทW เมWอกอนกจะมนh าขงอยทกทWนา นWกคอรองนh าในนาเทานhนเอง แตการไดมาของนh าเนWยเด�ยวไปด (ลงคะทWนh ามนไหลนWกคอมนชวยใหออกซเจนเพWมขhนหรอวาอะไรยงไงคะ?) กนh าถายเทด ปลาเจรญเตบโตด ทกอยางกดหมด มนรมรWนอะ นh าอนนhตรงกลางกจะเปนแองอย พอหนาแลงกจะดดเลนขhนมาใสปย ผกเหลยง อนนhพลงกาสาเปนยา อนนhมะแดง อนนhตนจาปาทอง อนนhตะเคยนทอง อนนhตนตนเปด ตายไมทนทาว ตนหวา อนนhนเปนผกอายยนหยงชน ลงเลhยงหมปา เลh ยงแพะ เนWยฝายชะลอนh าเวลาฝนตกเยอะใชมะ ถาเราสารวจดอะ เรากจะทาแพงใหรh ว ขดคลองไสไกไว บอนh าทhงหมดลงขดเอง จดการเองใหมหมดเลย โดยลงตองศกษาภมประเทศวาทWมนเอยงยงไง ควรจะทาไรยงไงประมาณนh นh าตกเนWยลงจะเอารเปลา ถาลงไมเอากปดนh า คนทWคดใหมๆ เนWยเขากจะใชวาว ใชกอก แตเนWยงายมากใชแรงโนมถวงของโลกเอาแผนกระเบhองปดนh าๆกจะไมไหลใชมะกจบ มนกงายอะ มนเรยบงายแตมนไดประโยชนสงสดเหนไหมลก เด�ยวนh าออกทางนh ไมไดมนกจะลนไปโดยธรรมชาต ถาฝนตกเยอะเด�ยวนh าจะทวมบานลงกปลอยใหมนลนออกไปตามธรรมชาตกจบมนทางายมะ อนนh เรากดนh าตกเลนๆเรากเปดไว ทนhตรงนhนhามนจะเทากน แตถาเรายนทWบานเมWอกhมนมฝายชะลอนh าตวทWสองนh าจะเตh ยกวานh ประมาณ 60 เซนตเมตร เหนมะเด�ยวลองไปด ลงเลh ยงแพะเฉยๆเลh ยงสนกๆ (ลงคะทWหอยๆสสมๆนWคออะไรเหรอคะทWเหมอนดนนh ามนอะ?) ดนโปงวทยาศาสตร แพะมนเลย มไวตามน อนนh เปนลกหมปา นWนพอมน แมมน นh ามนจะเชWอมกนไดหมด ทWนWกจะมปลาเยอะ มปลาสวาย มปลานh าจดทกชนดอะ ไมแยกเผาพนธ โดยธรรมชาต (แลวนh ามนลกมากไหมคะ?) ตรงนh ลก 2 เมตร ไอตรงนh ลก 5 เมตร ไอตรงนhนลกประมาณ 2.5 เมตร (อนนhตhงใจใหเปนแบบนh ?) อา 2.5 เมตรกไวกลWนกรองตะกอนพวกยาฆาหญาอะไรทWเขาใชอะ เราไมสามารถทาใหคนคดเหมอนเราไดไง แตเรากตองปองกนของเราใหได (คอลงกะเอาเองวาอนนhจะเทานhๆ?) ใชๆๆ อนนhผกกนได เมดชนภาษาใต กบเสมดแดงภาษากลาง

163

พดถงแพะ แพะมนจะไมกนของทWตกดน ลงปลอยสตวทกอยางแลวแตมน เรากจะมความทกขถาเราไปกาหนดทกอยาง ถาลงไมกาหนดเขาลงกจะมความสข อนนh ไผเกยมจงจะเลhยงไวกนหนอ เขาใชฉW นอนกลางคนกเอาฉWใสแกลอนไวเชาขhนมากผสมนh า ใชฉW เราเอามารด ปนงจะออกหนอมาก ประมาณ 100 หนอ (ลงคดเองเหรอเรW องฉW ?) ฉW เนWยเปนเรW องของพระพทธเจาในพระไตรปฎกนานมาก แตวาคนไมเชWอ(นh ามก) กนฉWเพWอขบสารตางๆได เปนเรWองจรง เอามากนเอามาทา แกสวแกฝา เอามานวดอะไรแบบนh ถาเมWอกh เราดเนWยใชมะ นh ามนจะตางกนมากเลย ถาเราไมจดการนhา บานลงฝนตกป�ปนhากจะหมด ใชมะฝWงนนเตhยกวา เมWอกh เตhยกวาสก 60 เซนตเมตร ลกลองสงเกตดวาถาฝWงนhจะเตhยกวาสกกWเซนแลวสกเมตรยWสบแลว อนเนWยมนกจะหายไปหมด เนWยๆคอการจดการทhงหมด อนนhกจะเปนบานของพWเมย อนนh เปนปาทWพWเมยชอบ ในปานhกจะมทกอยางอายประมารสก 4 ปทWปลกเหนมะกเยน อนนh ปลกใหมเองหมดเลย แลวกจะมมะมวง ผกเหลยง ตนแมงดาเทยม ธรรมมง เลบเปราะ (ลงแลวมนมสตวอะไรไหม?) ม งกม เราตองอยดวยกนอยแลว อนนh ทWบอกวารนรวยเบดเสรจเจดชWวโคตร ไมอนนhบานหนWงหลงเนWยใชไมกระถWนเทพาเนWย 36 ตน ทWมอาย 6 ป ถาเราเกบเงนจะสรางบาน 6 ปเนWยยาก แตเราปลกตนไมไว 6 ป แลวมทWดนปลกเหนมะ แคแสนกวาบาทจบ ทางาย ตเสhอผาทWมนเปนไมอดอะไวไมไดชhน ขhนราหมด แปลงนhกจะเปนของลกสาวคนโต พWมนเขายงไมไดทาบาน เขาไปขายไอตมอยยงไมมา แตวาไมครบแลว บานหลงนhกทาใหคนทWไมมญาตอย ใครกได ตอนนhอยสองคน ตายไปคนและ สรางบานใหเขา นWนคอควายชWอแสงจนทร มนถกขายไปทWโรงฆาสตวแลวลงเหนลงกไถชวตไว 20,000 หลายปแลว ลงกจะทานาไวประมาณสองไร เหนมะการทานาของลงกจะไมเดอดรอน ถาลงไมเกบนhาไวอยางงh เนWยนhากจะดดขhนนา นh าจะอยเตhยกวานา แตถาลงจดการนh าไวอยางนhนh าอยสงกวานามนกลงไดเลย ลงกใชกระเบhองเปดเหมอนสกครเอานh าเขานา ตองการกเปดเขานา ซW งถาทานาแลวควบคมนh าไดทกอยางกจบ มนกลดตนทนหมดไมตองใชเครWองสบอะ (แลวพวกเรWองเพลh ยอะไรแบบนhหละคะ?) กอธรรมปราบอธรรม จรงๆแลวถาเราไมใชยาฆาแมลงนะ ธรรมชาตกจะบาบดของมนเอง เนWยหญากมลงไมไดฉดยาฆาหญาเลย หญากม ขาวกม นกกม ฮยยย มกมไป (คอปรมาณขาวเนWยเพยงพอใหลงกนเลยใชไหมคะ?) เยอะแยะเลย ได 70-80 ถงกเอาแลว กกนกนแคในบาน อนนh เปนบานแพะอกสามตว นWนเปนนh าไวทานา พดถงการลดตนทนนะ ถาการจดการนh าดทกอยางมนจบเลย อนนhกจะมระสอบไวเปดนhาไหลไปได อนนh ใหนhาเขานา อนนh ไมใหนh าเขานา ทกอยางทาทะลกนหมด ทกอยางถาจดการดๆกจะงายหมด นhาตรงนh ลกประมาณ 7 เมตร ลงจะนอนบานหลงนh นWเปนตพลงงานแสงอาทตยกทาไดรอนมาก อนนhกโลชWนทาเองจากนhามะพราวกบหวมะหาด ไมมนhาหอมไมใช ลงตากเมดโกโกไวดวย ลงใหกนกลวยนh าหวา (ลงปลกบอนเพWออะไรคะ?) บอนเปนเครWองกรองนh า ไหล(45.50) มนกกนไดนะเปนอาหาร ตนนาง

164

ชองนางคลWอะไรไมรสกอยาง อยาไปจบ จบแลวมนจะเฉา มเกลดปลาชอน ปลาดก กทกคนทาได มสทธS หาตวเองใหเจอแลวลกกจะทาไดทกคน ยายทWอยตรงนhนเขาไมมญาตผมสรางบานใหเขา ใหเงนเดอนดวย จะเอาอะไรกมาเกบทWนWได เงนเดอนผสงอายผมเปนผรบทายาท มาเบกไดทกวน (ลงอนนhอะไร?) โลชWนนhามนมะพราวแมบานเขาเปนคนทา มขายทWหนองใหญ มนเปนกลWนมะพราว ไมมแพ 100% ทาแลวผวชมชhน ทาหว ผมขhน ใหไปซhอมาใช ถาไมซhอกไปเรยนทาใชเอง เชน ยาสระผมดอกอญชญกบวานยานาง ทาใหผมดกดา คนผมนอยเชญ ถาอยากไดกลWนอะไรกซhอใสเอง ใชควบคกบนhามนมะพราว แตวาสWงทWลงบอกไปไมมประโยชนอะไรกบลงเลยเพราะ ลงไมไดขาย ถาอยากไดไปหาซhอเอาเอง ถาไมอยากซhอกไปเรยนทาเองมสอนฟร นอกจากทาใชเองแลวลกยงมความรในการทา วนสองวนกรเรWองใหแมบานของลงไปสอนแลวใหคนทWแมบานไปสอนไปสอนคนอWนตอ มอกอนนhาหมกมะเฟอง(52) ตองหมกเองสกปนง ถาอยากไดขอมลเพWมเตมไปดในทวบรพา ยทปเขยนกานนเควด รายการทวไทยตอนชมชนเปนสข รายการคนหวงแผนดน รายการพระปกเกลา ขาดตกบกพรองอะไรกโทรมาถามทWเบอร 084-838-8136 โอเคขอบพระคณคะ กนผลไมกดนะผมขบรถไปนานใชเวลา 13 ชWวโมง หยดแคฉW เจบฉW ตอนนh ลงอาย 57 (2499) เชากปWนจกยาน ถามเวลาออกกาลงกทาทกครh ง ถาไมจาเปนไมเขาเซเวน สWงทWนากลวสาหรบทกคนไมอยากใหกนไก ไมอยากใหกนเคเอฟซโดยเดดขาด ลกลองคดดไกขาย 99 บาทแถมโคกมประโยชนอะไรกบรางกายนอกจากอWม สWงทWสาคญทWสดไกจะตองเสยชวตภายใน32 วน จากออกมาเปนลกเจ�ยบ วธกนอาหารอยางนง แตสWงทWมากทWสดคอตองฉดยาเรง แลวเราจะเหลอเหรอ คนทWกนไกกบโคกทกวนจะอวน ผกสวนครวลงปลกมWวๆ ปลกฟกทอง แตงกวา ถWวพล บวบ ปลกเปนรนๆ ไมตองปลกใหเปนแปลง ผกหวานกกนได หมกไปซhอตลาด แตสวนใหญจะกนไกเพราะเลhยงไวกนเองจะไมกนไกซพ ถาคนไมเชWอลงกไมเปนไร ลงเลh ยงรงผhงดวย ปลกทWเอาไวใหมนมาเอง ถาธรรมชาตมนเอhอมนกจะมาอยกบเรา เราไมไดเลhยงมนแตมนเลhยงเรา เราเอานhาผhงมนมากน

165

ถอดคาพดจากคลปวดโอจากรายการแผนดนไทย ตอนวงตะกอ ชมชนเปนสข บรรยาย: ตลอดระเวลา 40 ปทผานมาทWไทยเปลWยนแผนพฒนาประเทศ โดยยดแบบตะวนตก โดยใหควาสาคญกบเรWองของเงนและอตราการเตบโตทางเสดถะกจมากกวาความสขในทกๆมตชวต ทาใหสงคมชนบททWหางไกลซW งเปนคนสวนใหญคอนๆเปลWยนไป จากทWพWงพาอาศยชวยเหลอเกhอกล ยนหยดบนขาของตนเองได กคอยๆ ออนแอลง สงคมเกษตรกรรมกลายเปนยWงทายWงทกข อกยารวยมากเปนหนhมาก นWนทาใหหลายๆชมชนยอนกลบมา ตาหาวา อะไรคอความสขทWชมชนของตนเคยม และมหนทางอะไรทWจะสามารถเรยกคนความสขเหลานhนกลบคนมา ชมชนวงตะกอทWชมพร บาดเจบสาหสมาจากกระแสจากการพฒนา ทาใหคนในชมชนเกดความแตกแยก และตhงคาถามวาอะไรคอความสขทWแทจรง จนทกวนนh คนหาคาตอบเจอแลว แตไมใชตนแบบในเทพนยาย แตนาจะเปนตนแบบทWดสดในการถายทอดประสบการในการรวมมอกนในชมชนในการสรางความสขใหเกดขhน ตาบลทWมพธเขาทรง พธกรรมแหงความเชWอ เปนเอกลกษณ เปนทWพWงทางใจ เปนชมชนรมแมนhาหลงสวน อดตเคยสมบรณมWงคWงไปดวยทรพยากร คนดารงชพดวยการทานาและสวนสมรม ทWเตมไปดวยของกนได ทhงพชผก ผลหมากรากไม หลายชนด สมยทWทานา ม เงาะผมขาว มงคด ลางสาด ลองกอง มหลากหลาย ทกชนด ลกมะปรง ลกจนทน มะพราว สมระกา ขนน กระทอน มทกอยาง วงตะกอสมยกอน คนมชวตเรยบงายสงบสข บนวถแหงการพWงพาตนเอง เอhอเฟh อเกhอกลกน คนชวยเหลอกน ไมตองมรายจายอะไร เรWมมาเปลWยนแปลงตอนมคนเขามาอยมากตดไมทาลายปา เขามาอย แตแลวแผนดนอขาวทWเคยมรากฐานทางสงคมและวฒนธรรมและเศรษฐกจทWเขมแขงมาจากเนhอในของชมชน เรWมเปดรบกระแสทWไหลบามาจากภายนอก ตามทศทางการพฒนาประเทศทเปลWยนไปของแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบแรก ซW งกาหนดนโยบายการพฒนาประเทศใหสอดคลองกบการปฏวตเขยวทWมงเปลWยนฐานการผลตแบบดhงเดมมาเปนการผลตเพWอขาย มงเปาไปทWผลผลตและกาไรสงสดตามแบบเกษตรกรรมแผนใหมทWมาพรอมกบการถายทอดเทคโนโลย และสงเสรมใหการปลกพชเพยงอยางเดยว ชวนเชWอใหใชปย ยาและสารเคมทางเกษตรเพWอเพWมผลผลตใหไดมากทWสด เมWอการเพาะปลกเปนเพยงกจกรรมการผลตสนคาตามกลไกของทนนยม แตไมใชเพWอความไพบลยแหงจตวญญาณอกตอไป วงตะกอกไมตางจากชมชนอWนในแผนดนทWเคยพWงพงตนเองได ทWผนดนอนอดม เคยมนาขาวนบพนๆไร เรอกสวนนาไรบรบรณซW งคอยๆถกเบยดทาลายไปจาการทาเกษตรแผนใหม และพชเชงเดWยว อยางแรกคอ ปาลมนh ามน มงคด ทเรยนหมอนทอง เงาะโรงเรยน ปลกเปนแถวตรงสวย เปนจดเปลWยนสาคญทWทาใหชาวบานออนแอลง พWงพาตนเองไมได เวลาไมถง 10 ปสวนสมรมถกเปลWยนเปนสวนเชงเดยว มายาคต ความใฝฝนความรW ารวยก

166

คอยๆถกปลอกดวยความจรงทWปรากฏใหเหน เปลอกออก คนทWอยากรวยมากเทาไหร ยWงเปนหนhมากเทานhน เกษตรกรยWงทายWงจน แตคนขายปย ขายสารเคมกลบมเงนในธนาคารมากมาย พชผลราคาตกตWา เกษตรกรขายถกแตตองซhอแพง สงคมอบอนเกhอกลกน เปลWยนเปนตวใครตวมน ขณะทWคนทWเคยเขามาสญญาวาการทาเกษตรเชงเดWยวเพWอขายคอหนทางทWจะเยยวยาความยากจนกหายหนาไปนบแตวนทWปญหาและความจรงเรW มปรากฏ มนฮh วกบพอคา พวกเราถกลอยแพ คนคดไมเคยรบผดชอบ ในความคด ยกตวอยางเชน การเปลWยนนาเปนสวนปาลม นกวชาการคด ไมใชชาวบานคด เคาบอกวาจะรวยเพราะปาลมนhามน เพราะยางพารา ทาใหคนเอาทWนาไปปลกปาลมนh ามน เพราะทานาเหลอแตขาว เหลอแตซงกบหนh แตถาทาปาลมจะตองรวยวนรวยคน ทายทWสขปลกขาวกโลละหาสบ ปาลมกอตhงกองไมรจะขายใคร ชาวบานวงตะกอถกทhงใหอยกบซากนารางและเดนเขาสบวงของนกลาทWมาในนามของกลไกการตลาดและระบบทนนยม ชาวบานบอกโคนทhงสวนเพWอปลกปาลม ตนทนทWหนกๆอยทWคาปย คาแรงงาน คาใชนh าชวงหนาแลง คาแรงขhนกโลละ 3 บาท ผมแกแลวขhนไมไหว กตองจางคนมาขhนให กานนเควด: ในชวตมนษยหนWงชวตนาจะเปนโศกนาฏกรรมทWแสนสาหสทWสดแลวเพราะวาจะเปลWยนแปลง ตดมงคด 7 นาท แตตองเปลWยนแปลงการดารงชวตตลอดไป นบหนWงใหมตอนอาย 60 ไมใชเรWองเลนๆ บรรยาย: แตนWนคอวงตะกอในวนวาน ปจจบนวงตะกอคอชมชนตนแบบทWเอาอดตและความลมเหลวมาเปนบทเรยน ความผดพลาดและปญหามากมายทWเกดขhนจากการหลงไปกบคานยมภายนอก ทาใหคนวงตะกอหนกลบมาคนหารากเหงาจนรจกตวเองและรเทาทนโลกภายนอก ตนทนทางสงคมเดมและภมปญญาทWสWงสมมาแตบรรพบรษทาใหคนวงตะกอหนกลบมาเรยนรทWจะพWงตนเอง มความสขอยางพอเพยงและเปลWยนวถคดใหมในเรWองของการอยดกนดโดยมชายสองคนเปนผเรWมตนจดประกาย คนหนWงคอ วสทธS แกวชสมย พนกงาน ธ.ก.ส. คนบานวงตะกอ ทWมความสานกรกในบานเกดอยากใหคนในบานไดรเทาทนขอมลและเหตการณจากภายนอก สวนชายอกคนทWลกขhนมาปฏวตความคดเปลWยนความเชWอดวยมองเหนความผดพลาดในสWงทWตวเองหลงเชWอและทาตามตลอดระยะเวลาหลายปทWผานมา เขาเปนผทWมบทบาทสาคญในการนาวงตะกอไปสความเปลWยนแปลง คนๆนhกคอกานนแหนบทองคาทWชWอประวทย ภมระว หรอทWคนทhงวงตะกอเรยกขานกนวา กานนเควด กานนเควด: สWงทWลาบากทWสดคอ เราคดอยากรวย ปลกมงคดกตองใสปยเคม อยากไดผลผลตมาก อยากไดเงนมาก แตกขายไมไดหรอถาขายไดตนทนกไปอยทWอWนหมด ผมเลยเปลWยนแปลงใหมคดทาเศรษฐกจพอเพยงตามรอยพอ เพWอลดตนทนได 90% โดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคลWอน

167

(ตาบลวงตะกอกอนหนานhสภาพโดยรวมเปนอยางไรครบ?) เมWอสบปทWแลว แยกเปนกลมเปนหมและแตละกลมมกจะทะเลาะกน สาเหตสวนใหญทWทะเลาะกนมกมาจากผสงอาย เพWอน พวกวยรนรนพW ซW งถอหางวาตองมศกดS ศรของตวเอง ยอมกนไมได เขตไหนเขตนhน แบงกนเหมอนสญชาต กเลยมยาวาลกจางแหงเมองหลงสวน บรรยาย: ในป พ.ศ.2540 ขณะทWเศรษฐกจทWวโลกตกตWา เศรษฐกจไทยทWโตแบบฟองสบทรดลงทนททWไดรบผลกระทบเพยงเบาๆ ความเดอดรอนกระจายจากเมองไปสชนบทลกลามไปทWวทhงประเทศไมตางจากไฟลามทง ในปเดยวกนนhนเองทWคนวงตะกอถกซh าเตมดวยวกฤตนh าทวมใหญ ชมชนกลายเปนทะเลจมอยใตนh าทWทวมกวา 2 เมตร สวนไรนาเสยหายกวา 2,000 ไร สตวเลh ยงลมตายจนแทบไมเหลออะไรเลย ความโศกเศราเสยใจ เสยงรองไหดงระงมไปทWวทhงวงตะกอ วกฤตและทกขโศกครh งนhนนWเองทWกลายมาเปนบทเรยนสาคญทาใหกานนและเพWอนเหลยวหลงแลหนาคดทบทวนถงชวตทWผานมา และเรWมตนตhงคาถามถงสาเหตแหงความปวยไขของชมชนไปพรอมๆกบการหาแนวทางทWจะเดนตอไปขางหนาจนกลายเปนจดเรWมตนละทWมาของแผนชวตชมชนคนวงตะกอ กานนเควด: จากประสบการณชวตทWผานมาทWมนเกดวกฤตของหมบาน ของตาบล ของภาพรวมของประเทศ อยางทWพอยกตวอยางไดกคอ วกฤต พ.ศ.2540 หรอวาวกฤตป40 เนWยถอวามนสาหสเปนบทเรยนสาหรบชวต (ตอนนhนทาใหชมชนตองลกขhนมาทบทวน?) กตองทบทวน สWงแรกทWเราตองทบทวนคอหนวยงานสวนหนWง ผมไมอยากพดวาหนวยงานไหนนะ กกเกบขอมล ขอมลในชมชนเกบไปไหน ชมชนไมมโอกาสรเลยแตเขาบอกวาเกบไวทาแผน ทWนh แผนอะไร แผนทWวานhแผนของใครและเจาของชมชนเขามโอกาสรดวยไหม (คอคนอWนกาลงวางแผนใหเราแตวาเราไมรเลย?) คดใหหมดเลย คนอWนคดวาชมชนนhตองทาอนนhนตองทาอนนh กถามวาใครคดให?นกวชาการคดให พอเรามาคดตรงนhกจดคดทาแผนชวตชมชนขhน (คอตรงนhนเปนจดเรWมตนวาเราตองวางแผนชวตชมชน?) คอตรงนhนจดประกายเลย วสทธt แกวชสมย เจาหนาท� ธ.ก.ส. สาขาละแม จ.ชมพร : เราตองมองตวตนของคนวงตะกอ เมWอวานเนWยเรามสWงดงามอะไรคอตวอดต และเรามความสามารถในตวตนของเราคออะไร เราตองเอาความสามารถในสวนนhนออกมานะ ปจจบนนh เรามศกยภาพอะไรทWเราสามารถจะกระทาไดนะครบ ความเปนจรงในขอมลตางๆทWมอย ตรงนh เนWยเราพยายามทWจะดงออกมาแลวกมาทาความรรวมกนนะครบ แลวกในวนพรงนh เราจะทาอะไร กหมายความวาเรามาคด มากาหนดรวมกนวาพรงนhของตาบลวงตะกอเราจะทาอะไร บรรยาย: จากตนทางความคดของชาย 2 คน นาไปสการพดคยและขยายแนวคดไปสผนาทองถWน ผนาทองทW และผนาตามธรรมชาต มการเปดเวทยอยหมนเวยนปรบเปลWยนไปในแตละ

168

หมบานเพWอใหเปนเวทการเรยนรของผนาในการรวมคด รวมทา กอนจะนาแนวคดเผยแพรตอไปในชมชน การเปดเวทยอยและการทาแบบฟอรมออกสารวจขอมลชวตและความเปนจรงของชมชนอยางครบถวน ครอบคลมทกดาน ทาใหคนวงตะกอคนพบตวเอง มองเหนจดแขงและตนทนทางสงคมทWยงเหลออย พรอมกบพบจดออนเปนขอมลตวเลขทWนาจะนามาซW งสาเหตแหงความปวยไขออนแอลงของสงคมและชมชน กานนเควด: (ถาพดวาเปนการวนจฉยโรค พบไอตวโรคหรอวาสาเหตทWสาคญของโรคนhนคออะไรบางครบ?) หนWงคนกนเหลากบกนขาวสารเนWยเทากนเลย คนกนเหลาเนWย 14 ลานเศษๆ คนกนขาวก 13-14 ลานเหมอนกน ใกลเคยงกน ในขณะทWคนกนเหลาสวนมากเฉพาะผชาย ผหญงสวนนอย พอคนกนเหลาเยอะมนกระทบอะไร รถมอเตอรไซดลม ทะเลาะกน ดากน ฟนกน ตผวตเมย บานแตกสาแหรกขาด กลวนแลวแตมาจากอบายมขชดๆเลยแตเรายากทWเราจะแกได แตเรารวามนเปนโรคนh แลวละ ตอมาขนมกรบกรอบทWเราพบวาสมยนhนทWเซเวนหลงสวนตh งใหมๆ เดกไปโรงเรยนสวนศรตองแวะเซเวน เมWอกอนมนกนตนกลวย มนกนกลวยทอด มนกนกลวยแขก แตวนนhมนตองไปกนอะไร ไอ.....อะไรสกอยางทWในเซเวนไมงhนไมเทห นWตางหากทWทาใหจน (ปหนWงสกเทาไหรครบ?) กนขนมกรบกรอบปหนWงประมาณ 3 ลานเศษ และโดยเฉพาะเครWองดWม นh ามนขางตางๆเนWย นh ามนขางตางๆทWผมเรยกกคอเครWองชกาลงทhงหลายครบปหนW ง 7 ลานเศษ (ตวเลขปยสารเคมทWไดทาสารวจออกมาปๆหนWงเทาไหรครบ?) ปหนWงกปยสารเคมประมาณ 8-9 ลานในตาบลตอป ในขณะเดยวกนคนทWกนกบขาวกนหม ปๆหนW งประมาณ 7 ลาน แลวซhอหมทWไหน ตาบลวงตะกอเลกๆซhอหมบรษทใหญบรษทหนWงทWครอบคลมจกรวาลอย ณ บดนh ราคากขhนลงตามตลาด (ณ เวลานhนนWขาวกตองซhอขางนอกหมดแลวใชไหมครบ?) ซhอหมด ไมมปลก ทกอยางไมมปลก (นWมนแสดงใหเหนวาชมชนเนWยพWงขางนอกหมดเลย เอาเงนไปใหขางนอกหมดเลย?) 100% ปลกอยางเดยว ทWเหลอกซhอขางนอกหมด ซhอรอยแปดพนเกา

บรรยาย: ความมงมWนพยายามและทมเทเพWอการจดทาแผนแมบทหรอแผนชวตชมชนรวมกน ไมเพยงทาใหคนวงตะกอไดรบรและมองเหนความจรงจากปญหาทWรมเราอยเทานhน แตหวใจสาคญคอ การไดสรางกระบวนการเรยนรใหเกดขhนกบผคนในชมชน การไดหนกลบมาทาความรจกกบรากเงา รอดต รจกตวเอง จนเกดเปนความภาคภมใจในวถของชมชน รเทาทนโลกภายนอก และเปลWยนวธคดเดมไปสวธคดใหมเพWอพาชมชนใหหลดพนไปจากกรอบคดแบบพWงพาและรอความชวยเหลอจากรฐหรอภายนอกแตเพยงอยางเดยว “ ชาวบานเรา พวกเรานWตองรวมตวกน แลวคดในเรWองของเราใหได ถารวมกนแลวกตองรวมใหจรงๆ จงๆ ดวย ถารวมกนไมจรงกยWงแย แลวกอยางทWดาพดนWนแหละ ตองมองทWตวเองกอน อยารอ อยารอให อบต. มาชวย กานนมาชวย ประเทศมาชวย จะตายดวยกนทhงหมด สWงไหนทWทาได ถาชวยกนทา กจะอยรอด” กานนเควดกลาว

169

15 ตลาคม 2546 ชาววงตะกอ ประกาศใชแผนแมบทชมชน แตงานของกานน ประวทย ซW งเปนหนW งในคนตhงตนยงไมสhนสดลงเพยงเทานhน กวาแผนแมบทชมชนจะสาเรจลงไมใชเรWองงาย การผลกดนใหคน 7,000 คน 13 หมบาน ทhงตาบล วงตะกอ นาแผนแมบทชมชนไปปฏบตใหเปนจรงในแผนดน เปนเรW องทWยากยWงกวา ในฐานะทWตนเองประสบปญหา ถกโรคภยจากการพฒนารมเราไมตางจากชาวบานคนอWนๆ กานนจงจบจอบ จบเสยม แปลงตวหนงสอในแผนออกมาเปนตนไม หม เหด เปด ไก ใสลงในพhนทWดนพร 27 ไร เพWอรกษาโรคความยากจนใหเหนเปนตนแบบ การทาใหด อยใหเหน ชวยใหองคความรในแผนแมบทกอตวเปนรปเปนราง แตกลายเปนความจรงทWจบตองได คอยๆขบเคลWอนออกไปสชมชน เพWอแกไขโรคความจนและความทกขใหตรงจดตามขอมลแผนชวตชมชนทWระบชดวา หนh สนของคนวงตะกอมาจากรายไดทWนอยกวารายจาย และรรWวทWใหญทWสดของเกษตรกรกคอ การพWงพงตลาดภายนอกในแทบทกปจจยในการดารงชพ โดยเฉพาะ ปย ยา และสารเคมทางการเกษตรทWตองจายออกไปไมตWากวาปละ 8 ลานบาท ยทธศาสตรสาคญทWกานนนามาใชในศนยการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงวงตะกอ จงเปนการลดตนทนรายจายในชวตลงใหมากทWสด โดยเรWมตนจากการเลกใชปยเคมทกชนด ไมพWงพาภายนอก แตหนมาอาศยตนทนภมปญญาของบรรพบรษ และใหธรรมชาตเปนตวขบเคลWอนพWงพาซW งกนและกนแทน กานนเควด: เรWมตนจากตวเราเอง เพราะพดไปไมมใครเชWอแลวแหละ พดใหคนเชWอไมเชWอแลวแหละ เพราะงhนตองทาใหดกอนทWกานนจะมาเปลWยนแปลง กอนหนานhนกานนกใชปยเคมเหมอนเพWอน ซhอยาฉดหญาทWมน 48 % เพราะ 16% มนเจอจางแลวเด�ยวมนตายชา ป 46 ผมกปรบ มองจากพhนทWวามนควรจะปรบจากทWเรารอแมคโค เราไมตองรอไดม�ย คดยกนh าขhนมาไดม�ย ทาธนาคารนhาไดม�ย กเลยจดการ มนเปนหวยอยดานหลงเนWย ทานกดกนhาเลย ฝนตกเยอะกใหลนลงไปตามธรรมชาต แตวาสWงทWผมไมเอากตองปดตรงนh ตรงนh เปนนh าทWตองเอาไวในธนาคารไง ถาผมตองการนh ากเปดใหนh ามนไหล ถาไมตองการกปด ปดนh าเด�ยวนh ากเออ ลนลงไปตามธรรมชาต ถานh าดทกอยางมนกปรบสภาพดไปหมด พอเปลWยนแปลงโดยใชธรรมชาตเปนตวขบเคลWอน ตhงแตเรWองของการจดการนh า ลดตนทน ทาวาวทWใชเศษกระเบhองปดในเรWองของการผนนh า มาเลh ยงหม เลh ยงเปด เลh ยงวว ทางานครบวงจรแลว แลวสงไปใหตนปาลมมนกน ทาตอเนWองแบบนh 4 ป โดยเรWมปฏวตทWดนของตนเอง 4 ป โดยหวใจสาคญกคอวา เลกพWงพาภายนอก แลวกใหธรรมชาตเปนตวจดการ บรรยาย: ในโจทยสาคญคอการทาใหสวนสวย และใหผลผลตดโดยไมตองเสยเงนใหปยวทยาศาสตร ยากาจดวชพช รวมทhง เครWองตดหญาทWมแตรายจายเหมอนทWผานมา กานนหาคาตอบ

170

โดยหวนกลบไปมองวนวานทWเคยอยกนมาโดยไมตองพWงพาสWง เหลานh สตวเลh ยงอยางวว ควาย คอทางออกของทกคาถาม เปนตนทนทางปญญาของคนรนเกาทWถกมองขาม กานนเควด: ภมปญญาไทยของบรรพบรษบรเวณนh เมWอกอน เคาสรางสวน ทาแลวอยไดอยางมความสข เลhยงควาย เลhยงวว หญาสงตรงไหนกเอาววไปผกตรงนhน เคาเรยกวา เครWองตดหญาเดนตาม แตสWงทWดไปกวานhน ถาววขh ไสเดอนมนอยไดไง แตถานh ามนเครWองเนWยไสเดอนตาย เลยเปลWยนความคดวาซhอเครWองตดหญาเดนตามมาไวดกวา ววตวหนWงสามารถทางานขบเคลWอนไปตามธรรมชาตไดอยางครบวงจร เปนเครWองตดหญาเดนตาม เขhยวบดหญา ผลตออกมาเปนปย เลh ยงดตนไมในสวนใหงอกงาม ลดทhงแรงและตนทนใหเจาของไดเกอบ 100 % แตสWงทWมคณคาและไมอาจตเปนมลคาและนบไดเปนเปอรเซนตก คอ การไดฟh นวถของการแบงปน พWงพาอาศย จนเกดเปนสายสมพนธทWเชWอมโยงระหวางคนตอคน และจากคนคอยๆไหลออกไปสชมชน

กานนเควด: “วนนhผมมอยทWบานทhงหมด 14 ตว แตในขณะเดยวกน ถาใครอยากเอาไปเลhยงกใหเขาไปเลhยงเลย ทhงหมดนาจะมอยสก 30 -40 ตว ไมตองเตมนh ามน สวนเตยนและไดปยดวย มนเปนเหมอนภมคมกนอยางหนWงทWทาใหเกดความเชWอมโยง เหมอนยคของบรรพบรษ เมWอกอนบรรพบรษเราเปนอยางนh ลงแขกชวยเหลอกน เลhยงววแบงกน ผมไมใชคนแรกทWคด” บรรยาย: การเรยนรทWเกดจากการตองการลดตนทนและการลองผดลองถกจากการทางานโดยไมเอาเงนมาเปนตวตhง งอกเงย กลายเปนองคความร และเรWมปรากฏผลเปนรปเปนราง จบตองไดมากขhนเรWอยๆ การเลh ยงหมหลานเปนอกองคความรหนW งทWเกดขhนจากการตองการแกปญหาการเลh ยงหมตามระบบทWตองลงทนสง ทhงตนทนคาโรงเรอน ระบบการใหอาหารและนh าในคอกสมยใหม ซW งตองใชเงนเปนจานวนมาก เพWอลดตนทนใหชาวบานทWวไปสามารถเลh ยงหมเพWอผลตปยใชในสวน กนและชาแหละขายในชมชนได โดยไมตองไปพWงพาภายนอกมากเกนไป กานนจงหนมาเลh ยงหมหลานทWลงทนตWา แตอาจตองลงแรงสงกวาการเลh ยงหมตามแบบแผน เพWอใหชาวบานเหนเปนตวอยาง กานนเควด: รอรบเศษอาหาร เอาเศษอาหารไปใหหม ใหเปด ใหไก เศษอาหารเหลานhถาคดเปนมลคาแลวเยอะพอสมควร คนมเงนทhงนhนทWกนแลวทhงเนWย วนหนWงประมาณซก 200 กโลทWทhงไปโดยเปลาประโยชน กเกบไปใหหมกน ใหเปดกน ใหไกกน แลวเรากลดตนทนไปดวย บรรยาย: เมWอผลของความร การพยามยามพW งพาตวเองและการลดตนทนใหเหนเปนตวอยางในศนยการเรยนรของกานนเรWมเปนทWประจกษชดมากขhน ชาวบานทWเคยรอดททาอยหางๆกเรWมเขามาเรยนร แนวคดจากศนยเรWมไหลออกสชมชน ความหวงทWจะสรางชมชนใหพWงพาตวเองได

171

เพWอความสขอยางย Wงยน เรWมปรากฏเปนจรงทละบานสองบาน คอยๆกระจายออกไปไมตางจากนhาซมบอทราย ชาวบาน: (พWเลh ยงหมนานหรอยงครบ?) เลh ยงประมาณ 3-4 ป ตอนเรWมไมมทน กานนเปนผ อดหนน สงเสรม แกชวยเหลอใหลกหมมาเลh ยงกอน กานนบอกวาใหมาเลh ยงไมไดตองการใหรวย แตตองการใหอยรอด แกแนะนาวา เลh ยงหมทาขายเอง ขhหมกเอาไปใสตนปาลม ปาลมกโตขhนด ผลผลตกด ทWสาคญไดลดตนทน กานนเควด: กคนทWเอาไปเลhยงแลว กมาเอาลกหมไปกอนได สองนะมนมขอแมวาคณตองเอาขhหมมาใสสวนคณดวยและกตองขายในชมชนถาเอาไปขายทWไหนไมไดกเอามาขายทWเราได (คอหมทWเลh ยงเนWย ไมไดจะเลh ยงเพWอทWใหพอคาขางนอกมาจบไปขายชาแหละในโรงฆาสตว?) ไมใช (เพWอทWจะบรโภคในชมชน?) ใชเพWอทWจะชาแหละบรโภคในชมชนเรา เราเลh ยงหมเนWยเลh ยงตามขอมลบรโภคตามแผนชวตชมชน ชมชนเรากนหมปละ7ลาน แลวซhอจะหมทWไหนละ ชมชนวงตะกอเลกๆ ซhอหมบรษทใหญบรษทหนW งทWครอบคลมจกรวาลอย ณ บดนh เคาคดหมดแหละขhนลงตามตลาด บรรยาย: การเลhยงหมแบบครบวงจรในชมชน นอกจากทาใหคนวงตะกอไดกนหมในราคายตธรรม ไมขhนลงตามราคาทองตลาด เงนทองไมไหลออกขางนอกแลว ยงเปนหมทWเลh ยงโดยคนในบาน ขายในรานคาทWเปนรานคาสหกรณชมชน ไมตองจายคาเดนทางออกไปตลาด และทWสาคญไมตองกงวลเรWองความปลอดภยและสารเคมปนเปh อน พhนทWเกษตรในวงตะกอมากกวา 70% เปนสวนปาลม ซW งเจาของสวนตองหมดเปลองตนทนไปกบคายา คาปยเคม เกนกวาครW งของรายรบ เมWอแนวคดเรWองลดรายจายเพWมรายได ลดตนทนการพWงพาภายนอกในมากทWสดจากศนยการเรยนร เรWมกระจายออกสชมชน ไมเพยงแนวคดเรWองการผลตปยจากหมและววเทานhนทWไดรบการตอบรบ แตทะลายปาลมทWเคยถกทhงไวอยางไรคากถกนากลบมาใชประโยชน เปนทhงปยและวสดสาหรบเพWมรายไดใหกบชาวสวน กานนเควด: (นWคอแปลงเพาะเหดทWทาจากทะลายปาลมเปนของชาวบานทWขยายผลมาจากทWกาลงทาทWศนย?) ครบผม ปสองป ทาเหดเนWยตองขยบเขยhอนไปเรWอย พhนทWใหมเนWยดอกเหดจะขhนด สวย และกไดผลผลตเยอะ นWนกปจจยหนWง สวนทWจะตองเลWอนเรWอยกเพราะเพWอจะไดปย ซากทะลายปาลมทWเหลอแลวจะไดเปนปยใหกบตนปาลมตอ มนจะชวยเหลอเกhอกลกนตลอด ปาชาวบาน: (ตนทนมอะไรบางครบ?) ตนทนกมทะลายปาลม เชhอเหด คานh ามนสาหรบรดนhา มพลาสตกคลม (แตวากใชไดหลายรอบใชไหม?) คะ หลายรอบ (รอบหนWงขายไดเทาไหรครบ?) กประมาณ 2 หมWนกวาบาท แตตองชวยกนหลายคน กทากนสามสWคนแมลก ในครวเรอนนWนแหละ

172

กานนเควด: (ประโยชนทWไดหนW งคอ ไดรายไดเสรมดวย?) ไดรายไดเสรมไดบรโภคและกไดปยใสสวนดวย ผลพลอยไดกคอไดปย คอทะลายปาลมนh สดทายแลวกยอยสลายไปเปนปย บรรยาย: หลายปทWเดนทวนกระแส เพWอเพยรสรางตวอยางและโนมนาชมชนใหหนกลบมาพWงตนเอง กานนตองเผชญทhงแรงเสยดทาน แรงเสยดส และกระแสตอตานจากสงคมบางสวน แตดวยศรทธาและความมงมWนอยางแรงกลาทWจะเลอกเดนไปบนหนทางทWเปนผกาหนดเองและนาพาสงคมวงตะกอกลบไปสความสข วนนh ความหวงของกานนแหงวงตะกอเรWมบงเกดผล ความสขคอยๆ ไหลคนกลบมาสชมชน แมจะเปนไปอยางชาๆ กานนเควด: พอผมเปลWยนแปลงมาเปนแบบนh ปแรกสองปกแย ถกเพWอนคอนขอดวาทาไมปาลมมงตนสเหลองละ ทาไมมนซบซดอยางนh กจาเปนตองจายอม เพราะมนกเปนแบบนhนจรงๆ สWปปนh ปทWหา แรกๆ กไดซกสามตน หาตน หกตน วนนhตดครh งสดทายเมWอวานผมได สบหกตนแปดรอยกโลกรม คณ 4.20 บาท ใหคาคนตดซก70กได เหลอไมตองใหใครเลยเหลอลวนๆ (เทาไหรครบตวเลขครบ?) กคานวณเศษๆ ยWสบวน รอบเดยว ไมแบงใหบรษทเลยซกบาทเดยว ผมเชWอเหลอเกนวาถาคณตhงใจเดนบกปาลยไฟกนแลว ยงไงมนกถงสวรรคแนนอน บรรยาย: รานคาชมชนคอสวนหนW งของการพยายามพWงตนเองของคนวงตะกอ ดวยการพฒนาระบบการจดการธรกจชมชนขhนโดยชาวบานเพWอชาวบาน รานคาชมชนเลกๆ ซW งดาเนนการในรปแบบของสหกรณทาใหเกดประโยชนรวมของคนในชมชน เปนสถานทWพบปะกนระหวางผ ซhอผขาย และยงเปนสวนหนWงของจดเรWมตนทWชวยรhอฟh นความเขมแขงและความสขจากการเกhอกลพWงพาซW งกนและกน เหมอนอดตชมชนในวนวานของชมชนวงตะกอใหกลบคนมาอกทางหนWงดวย ชาวบาน: (ลตรละเทาไหรครบ?) ป�มนhามนหลอด 42 บาท กานนเควด: (รานคาชมชนตhงอยทWบานหนามแดง หม12 อนนhทาใหเกดประโยชนอะไรกบชมชนครบ?) คดงายๆ วาในชวตเราชวตเนWย ทWเราไปซhอของตามราน หางรานตางๆ ในตลาดเนWย สWงทWเราไดคนมากคอ หนWงปปฏทนหนWงเลมในฐานะคนรจกขาประจาอยางอWนไมม จะซhอกWหมWนกWแสนกWลานไมร นhมนแตกตางกบรานคาสวสดการชมชนไดยงไงเนWยหรอ รานคาสวสดการชมชนเปนทนของพวกเราและระดมทนลงมาทารานคาชมชน สhนปคดแบงผลกาไรเฉลWยคน สWงนhมนเปรยบเทยบไดวาดกวาปฏทนหนWงเลม แมคาหม: (เหลอ2ชhนเองนะครบ นWวนนh ฆากWตวครบ?) ฆาตวเดยว (นWขายกโลกรมเทาไหรครบเนWย?) หนW งรอยบาท (แลวเนhอแบบนh ในตลาดขายกโลกรมละเทาไหรครบ?) กโลกรมละ 110-120 บาท

173

(ทWนWถกกวาสบเปอรเซนต?) คะถกกวา (แลวหมทWขายเอามาจากไหนครบ?) เลh ยงเองคะ เลh ยงเองกขายเอง (เลh ยงเอง ฆาเอง ขายเอง นWชาวบานกจะมาอดหนนรานคาของตวเอง?) เจาประจามาแลวคะ (มหมของเพWอนบานมาขายในหมบาน ดสาหรบคนซhออยางไรบางครบ?) สาหรบคนซhอ..ไดของถกในหมบานของเราเอง ถงจะถกหรอแพงกดกวาไปซhอในตลาด กชวยอดหนนคนในหมบานใหมรายได ดกวาไปขายขางนอก ผจก รานสหกรณชมชนบานบากแดง ซhอหาของสะดวก ไดปนผลกลบมา กมการลงหนแลวกไดปนผลกลบมา ผจดการรานสหกรณชมชนบานบากแดง : (นWชาวบานมาลงหนกนหรอครบนW ทhงหมดกWหนครบ?) ทhงหมดกแสนกวาหน (ทhงหมดแสนกวาหน หนละเทาไหรครบ?) หนละ 100 บาท คนนงไมใหเกน 30 หน (แลวปทWแลวขายไดเทาไหรครบนW?) ยอดขายได 7 ลานกวา พอหกคาใชจายแลวเปนกาไร 7 แสนกวาคะ (นWนอกจากเงน7 ลานกวาจะไมไหลออกไปขางนอกแลวยงไดกาไรอยในชมชนอก?) กเอากาไรมาปนผลใหกบสมาชก แลวกมาปนผลใหกบลกหลานของสมาชกเปนคาเลาเรยนการศกษาเปนทนละหนWงพนบาท กาไรทWไดนWเอาเปนทนการศกษาดวย ปนผลดวย แลวกเปนเงนกองกลางทWเอาไปใชกบสาธารณะประโยชนในชมชนในดานตางๆ บรรยาย: รานคาชมชนไมเพยงชวยอดรรWวรายจายของชมชนทWไหลออกขางนอกปละหลายลานบาทและการไดรบประโยชนรวมเปนเงนปนผลและสวสดการเพยงเทานhน แตการบรหารกจการจนเกดผลกาไรทาใหชมชนไดตระหนกถงศกยภาพในการจดการโดยพWงพงตวเองและเรยนรทWจะลดละความรสกตอการพWงพาภายนอกทWมทน มความร และมอานาจมากกวา การจดการแบบชาวบานทWใหคากบความสมพนธของคนมากกวาผลกาไรทาใหรานคาชมชนเปนทWกลางทWชาวบานในชมชนสามารถนาของทWผลตเองในทองถWน ในรh ว ในสวน ในบานมาวางขายโดยไมตองเสยคาใชจายใดๆ ชาวบาน: (มของอะไรบางทWเปนผลตผลจากชาวบานในชมชนครบ?) เครWองแกงของกลมชาวบานทWทาเอง หอหมก พรก ซW งใชวตถดบในหมบานของตนเอง ลงเท�ยง: นh าผhงโพรงไทยของกลมเลh ยงผhงตาบลวงตะกอ (นh าผhงนh ของลงเหรอครบ?) ครบ (ทWนWมคนเลhยงผhงเยอะไหมครบ?) มอย 7-8 รายรวมกนเปนกลมเลhยงผhง (ขายขวดเทาไหรครบ?) ขายปลกขวดละสองรอย ขายสงคดรอยแปดสบ (ปหนWงไดหลายขวดไหมครบ?) ปนh ไดสามรอยหาสบกวาขวด (เลh ยงผhงอยางเดยวได 60,000 กวาบาทตอป?) ครบ (เลh ยงในสวนไหนบางครบ?ขางบาน?)

174

วางทWวไปเลยในบรเวณหม 12 ผมวางไวทWวไปเลย (เพWอนบานกยนด?) เขายนด เขาเตมใจใหเลh ยง มนชวยผสมเกสร บรรยาย: รงผhงหรอบานผhงนWมอยทWวไปจรงๆนะครบ นWขางศาลาอเนกประสงคนWกมสามบาน อาชพเสรมทWทารายไดใหกบชาวบานทWนW ซW งอาจจะไดรายไดมากกวาอาชพหลกของเกษตรกรบางพhนทWหรอบางรายอกนะครบ กคอการเลhยงผhงครบ ลงเท�ยง: (บานผhงมนเปนแถวไปตามลาหวย?) ตามลาหวยยาวไปถงตรงโนน (ลงเทWยงมทhงหมดกWรงครบ?) ทhงหมด 185 รง (แลวลงเทWยงตองมาดแลอะไรมนบางครบ?) กมาดแลอยาใหกWงไมพาดแบบนh เพราะวามนจะลงไปในรง แลวกดนh าใหมนมนh าอยประจา พวกมดจะขhนตองหลอนh าไว (นWนอกจากมดแลวกไมมอะไรมายงแลวใชไหมครบ?) ไมมอะไรนอกจากมดอยางเดยว เรากปลอยใหธรรมชาตมนเลh ยง (แลวตอนทWมาจบมนทาอยางไร ตองใสชด?) ใสเสh อแขนยาว ใสถงมอ สวมหมวกกนนอค สวมชดแลวกใสรองเทาบท (ออจบแบบนh เหรอครบ แลวนWผมตองอยหางลงแคไหนครบ?) เขามาใกลๆ กได ไมเปนไรเขามาเลย (ชวตลงเทWยงทกวนนh มความสขดไหมครบ?) มความสขด ไมมเรWองกลมใจอะไรเลย กานนเควด: (นWแสดงวาความเปลWยนแปลงนhสามารถทWจะสรางไดใชไหมครบ?) สรางไดคอยๆเปนคอยๆไป แตทกอยางถาถามวาไดเงนมาสกพนแลวสรางโรงปยแลวบอกวาตองทาใหเสรจ ผลต จาหนายเลยทานองนh เนWย ถาในเชงธรกจนาจะทาไดแตถาในเชงของชมชนทาไมได มนตองปลอยใหมนสกไปตามธรรมชาต ถาทาแบบนhนเหมอนกบเราบมกลวยกบแกสจะเหนไดวาถาตดกลวยมาเครอหนW งแลวเอาแกสใสไปแลวบมไววนเดยวมนสกพรอมกนแลวรสชาตมนจะไมอรอย แตถาปลอยใหมนสกไปทละลกๆจนหมดเครอ มนจะไดรสชาตกนอรอยเกบไดนานคณภาพมนจะด เพราะฉะนhนไมอยากใหชมชนใดชมชนหนW งเนWยเปลWยนวธทาโดยหนามอหลงมอ เปลWยนแปลงโดยเรวแลวกลาบากตวเอง (การทWคอยๆเปลWยนไปตามเหตปจจยมนทาใหการเปลWยนแปลงนhนมWนคงย Wงยน?) มWนคงย Wงยน ดารงความรดวย เดนชาๆอยางมWนคง ผดพลาดกไมเยอะ สามารถกลบมาทบทวนใหมได (คอตอนนh สWงนhกาลงเกดขhนกบชมชนวงตะกอ?) ครบ บรรยาย: จากชมชนทWเคยแตกแยกและเตมไปดวยปญหานะครบ แตวาวงตะกอวนนhสมครสมานสามคคเกดการรวมมอ รวมแรง รวมใจกนของคนเลกๆในชมชนโดยยนอยบนพhนฐานของความคดทWวาพวกเขานhนกเปนสวนหนWงของชมชนและชมชนนhนกเปนสวนหนWงของทกๆคนนWนเองนะครบ วงตะกอนhนตhงโจทยขhนเองและพยายามทWจะหาคาตอบและหาผลลพธดวยตวของชาวบานในชมชนเองนะครบ ถงแมวาคาตอบนhนจะไมใชคาตอบทWถกตองทhงหมด แตสWงทWชาวบานวงตะกอแสดงใหเหนนhนกคงเปนเรWองของความพยายามในการทWจะพWงพาตนเองและแกไขปญหาดวยตวเองนะครบ

175

จากแผนแมบทชมชนทWกาหนดยทธศาสตรใหคนวงตะกอสามารถมชวตทWพWงพาตวเองและพWงพาอาศยซW งกนและกนโดยยดพhนทWเปนตวตhง ชมชนเปนศนยกลาง ชาวบานเปนเจาของ ทาใหธรกจชมชนทWมชาวบานรวมกนเปนเจาของทยอยเกดขh น โรงผลตนh าดWมวงตะกอเกดขh นภายใตหลกการเดยวกนกบรานคาชมชนนWนคอ รวมกนคด ชวยกนทา ผลตเอง ใชเอง ทาการตลาดเองแบบครบวงจรจนเกดผลกาไรไหลเวยนแบงปนกนในชมชน เปนการลดรายจาย เสรมรายได เพWมดลการคาบนหลกการพWงพาตนเอง ผจดการโรงงานนOาด�ม ต.วงตะกอ: (โรงนh านh ตhงมากWปแลวครบ?) ตhงมาสองปแลวครบ (บรหารจดการอยางไรครบ?) ใชแบบระบบกลม มคณะกรรมการ มสมาชก มสมาชก 30-40 คน และมกลมตางๆรวมกน 4-5 กลม (ตวหลกการกคอ ชาวบานมาลงหนกน?)ครบมาลงหนกอน(แลวกมาชวยกนบรหารจดการดแล?) ครบ แลวกจดการเลอกตhงคณะกรรมการขhนมา คอ สมาชกเลอกคณะกรรมการขhนมา ครh งแรกก 9 คน เมWอครh งทWผานมากหมดวาระไปแลว กตองเลอกตhงใหมขhนมา คราวนh เอาแค 7 คน แลวกปนหน รนทWผานมาไดหนละ 7 บาทตอ 1 หน (แลวกาไรแบงกนอยางไรครบ กาไรสวนหนW งกใหผถอหน?) ครบ เอาสวนหนW งใหผถอหน สวนหนW งใหกรรมการเปนคาบรหารจดการดแล อกสวนหนWงกเกบไวเปนสวสดการชมชน (เฉลWยตอวนขายไดเทาไหรครบ?) วนหนWงไปสงเทWยวละ 100 ถง ทWไปสงตามรานคา (แลวนh าขวดเลกละครบ?) นh าขวดเลกเฉพาะวนนh ขายไดประมาณ 50 โหล ทWเอาไปสงตามบานทWมงาน ตามรานคาบาง 50 โหลวนนh ตอนนh กมคนยอมรบมากขhน เมWอกอนชWอของเรามนไมตดตลาด ตอนแรกๆลกคาเขานยมซhอจากบรษทขางนอก ตอนนhกตดตลาดมากขhนเรWมมาเอากนมากขhน กานนเควดพด: เหตผลทWคดเรWองนh าดWมกมาจากแผนชวตชมชนเหมอนกน เรารวาปหนW งชมชนเราตองไปซhอนhาขางนอกเนWยสก 2-3 ลานตอป ทนhถาองคการบรหารสวนตาบลมงบประมาณสก 7-8 ลาน ทาโรงนhาสกโรงหนWง 7 แสนบาท แลวคนเราใชไปไดสก 10 ปเนWยถอวาสดคมแลว แตสWงทWเรามองเราไมไดมองวาเราจะทานh าเพWอจาหนายแขงขนกบบรษทใหญๆไมใช ความคดของเราไมใช ความคดของเราเราจะทานh าคณภาพสงไวดWมเอง เพราะฉะนhนตวชh วดวาของเราดอยางไรเนWย เครWองกรองนh าทWกรองดวยอลตาไวโอเลตเนWย ของเราเนWยเราใชสองตว แสดงวาถาเครWองกรองหนW งตวเราใชเครW องกรองสWตวเปนสW เทา ทWเราลงทนอยางนh เนWยกเพราะอยากจะใหสขภาพของคนในชมชนดขhน เราไดดWมนhาทWเรามWนใจวาสะอาด 100% บรรยาย: เพWอสรางระบบเศรษฐกจแบบพWงตนเอง พWงกนเอง และลดการพWงพงจากภายนอกใหมากทWสด ไมเพยงรวมกนผลตนh าดWมไวดWมเอง แตชาววงตะกอยงมปh มนh ามนขนาดเลกของชมชนทWชาวบานนรวมหนกนจดตhงขhนเพWออานวยความสะดวกใหกบชมชน เปนการประหยดพลงงาน ประหยดเวลา และลดความสhนเปลองจากการตองออกไปซhอหานhามนภายนอกชมชน

176

ประเวง ใจเยน ประธานกลมปOมนOามนรวมใจ ต.วงตะกอ: เรWมจากการทWเรารวมทนกนหลายๆคน เกษตรกรทกคนเนWยกคดวาการใชนhามนดานการเกาตรเขาใชนh ามนเยอะ แตวาการไปซhอนh ามนจากไกลๆมนกเสยคาใชจายอะไรตางๆมาก ทนh เราคดกนวารวมทนกนตhงปh มนh ามนขhนมา กประชมกนราษฎรเกอบทhงตาบลครบ เขาไปเปนตวแทนแลวกรวมทนกนในการกอสราง คนทWเขาซhอหนครh งแรกนWกไดรบเงนปนผลตอนสhนป เขากเออใชไดๆ เขากเลยมารวมทนกนหลายๆคนขhนไปอกเพWมหน เพWมทน อะไรตางๆกนมาเรWอยๆปh มนhามนเรากอยได แลวกขยายสาขาขhนมาตรงนh บรรยาย: สาหรบสงคมเกษตรทWถกครอบงาโดยเกษตรแผนใหม ทWชกจง โนมนา โฆษณาชวนเชWอใหเชWอวาปยวทยาศาสตรอยางสารเคมคอปจจยหลกทWชวยเพWมผลผลตทางการเกษตร จากการสารวจขอมลในการทาแผนชวตชมชน พบวาวงตะกอเพยงตาบลเดยวมตวเลขรายจายสาหรบคาปย ยา และสารเคม ปหนWงๆรวมเกอบ 20 ลานบาท นWเปนบาดแผลทWใหญทWสดทWทาใหเกษตรกรยWงทายWงจน ยWงขยนยWงเปนหนh ไมนบรวมถงผลขางเคยงทWสงผลตอสWงแวดลอมและธรรมชาตทWเกดขhนตามมาอกมากมาย เพWอเปนการหามเลอด หรออดรรWวรายจายทWไหลออกจากชมชนมากทWสด รวมถงเปนการรกษาอาการคนไขของสWงแวดลอมคนสสภาวะทWดใหชมชน นWจงเปนทWมาของการผลกดนใหเกดโรงปยชวภาพทWอาศยวตถดบจากธรรมชาต ซW งหาไดภายในทองถWน เปนมตรตอสWงแวดลอม ภายใตการรวมมอ รวมแรง และรวมใจกนของคนในชมชน กานนเควด: วสดมแกลบกาแฟ มขhวว มขhหม กากกาแฟไดมาจากอาเภอพะโตะ ขhหมขhววไดมาจากชมชนทWกลมเลh ยงววเขาเลh ยงแลวกนามารวมกลมกน ในสวนของตาบลวงตะกอสวนใหญเราจะคานงถงผลผลตไมมากไมเปนไร แตตนทนการผลตนอยลง กวนนh กรกนกวางขวางมากวามขอดขอเสย 1.ปยเคมราคาแพงเกนไปกระสอบละ 1,200 บาทในขณะทWปยหมกกโลกรมละ 2 บาท ซW งเทยบกนยากเลย และทนh คณภาพกทาใหดนรวนซย ทกคนเนWยกาลงจะเอาชนะธรรมชาต แตสWงทWเราทาเนWยเราจะชวยใหธรรมชาตอยคกบเราและใชธรรมชาตใหเปนประโยชนอยางยWง แลวกยงไดออกกาลงกายดวย ชวยกนทาอยางนh ลงแขกอยางนh ยงมสวนรวมอWนๆอกเยอะแยะ วนนh ทWเรยนรรวมกนเนWยกไดความสามคค แลวสWงทWไดมากกวาทWคดคอ ไดพดคย ไดความสนทชดเชhอ ไดความเปนพWนอง ทWมนมากกวาปยมนกลายเปนคนครอบครวเดยวกน มนมากกวาความเปนคนไทยดวยกน (คนในชมชนวงตะกอ 13 หมบานหนมาทาเกษตรแบบไมใชสารเคมหรอใชนอยลงสกกWเปอรเซนต?) สก 40% ทWหนมาแลว 30% ไมมาเลยหวชนฝาไมเอาเลยไมเหนดวยเลย อก 30% ตรงกลางเนWยไมรจะไปไหนด กาลงชWงใจอย กาลงรอดททาคอ ถาไอนWมนไปไดกไปดวย แตถาไมเขาทากไปฝWงนนเลย (อะไรทWทาใหชาวบานบางสวนไมเชWอวาเปลWยนมาทางนh แลวด?) คอคนทWอยงายๆแลวมนกสบายไง คนทWยงไมเหนกบกองปยหมกทWมหมาทWตาบลเราทาอย เขาบอกวาการทาปย

177

หมกเนWยมนลาบาก มนไมงายเหมอนกบควกเงนจากกระเปาแลวกเอาขhนทายรถปกอพ แลวกไปเควhยงใหเลยแลวมนกใหผลประโยชน การตดหญาบารงสวนมนไมงายเหมอนกบการจางมาฉดยาฆาหญา สWงทWนาความสะดวกสบายและเอาเงนมาเปนตวตhงเนWยเขากาลงจะเดนเขาไปในความลาบากแลวในอนาคต (ความพยายามทWจะพWงตนเองเนWยมนไมไดหมายความวาพลกเลยแตตองคอยๆตดทอนสวนทWพWงตวเองไมไดออกไปใหเหลอนอยทWสด?) ครบ บรรยาย: ในชวงเวลาเกอบ 20 ปทWคนวงตะกอหลงไปกบกระแสของการพฒนาแบบไมสมดล ผคนในตาบลถกเปลWยนวธคด เปลWยนวถชวต และเปลWยนวธปฏบตตอธรรมชาตทWเคยเปนสวนหนWงของวถชวต ผนดน แมนh า และผนปาถกตราคาเปนเงนและมลคามากกวาจะสานกถงคณคาทWมตอสรรพชวตเหมอนอยางในอดต ธรรมชาตถกทาลายเพWอเงน ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตหางเหนและสญเสยไปในทWสด ความจรงจากแผนชวตชมชนทWเกดขhน จงไมเพยงชวยเปดห เปดตา แตยงเปดใจใหคนวงตะกอกวนคดถงคณคาและความสขจากความสมพนธเดมทWสญหายไป โครงการธนาคารตนไมและการสรางปาชมชนจงเปนเสมอนดอกผลในการพยายามฟh นฟความสมพนธระหวางธรรมชาตกบคนใหกลบคนมาสแผนดนวงตะกอ กานนเควด: พามาดธนาคารตนไม (ตนไมทWเหนอยนWประมาณเทาไหรครบ?) ตอนนh มเกอบ 2 แสนตนแลวครบ (กานนทามากWปแลวครบ?) ปนWปW ทWสามทWเปนใหญๆอยางเนWย แตวาทWเลกๆปละ 2-3 พนเนWยทาหลายปแลว (สามปทWผานมามตนไมทWถกสงออกไปจากทWนWกWตนครบ?) 5-6 แสนตนได โดยประมาณ ประธานธนาคารตนไม: (พอมนมธนาคารตนไมขhนมา มนเกดความเปลWยนแปลงอะไรขhนมาบาง) ความเปลWยนแปลงเรWองชาวบานมงานทา เหนชดเจนครบ เหนเปนรปธรรม ชาวบานมงานทาคอคนทWวางงานจะไมวางงาน มงานทาอยางตอเนWอง เมWอสงตนกลาไมออกไปใหชาวบานปลก ขณะเดยวกนเรากตองเพาะกลาไมทดแทนมาเรWอยๆ (มงานทาจากอะไรบางครบ?) ใสถง แลวตองไปหาตนกลาไมในปา กอนหนานhนชาวบานจะมองตนไมเปนสWงไมมคา ตนไมทWเกดขhนในสวน ตนเลกๆจะถกมองไมเหนคา แตหลงจากทWผมบอกวาใหเอามาขายใหผมตนละ 30 สตางคผมรบซhอ ตอนนhหญากไมตด ยากไมฉด เขาตองการกลาไมในสวนเขา มาขายผมไดเลยเปนการมองใหเหนวา ตนกลาไมทWเกดขh นในสวนของเขามคา เรW มมองเหนคาของตนไม แลวกเมWอชาวบานมงานทา ชาวบานไดขายตนกลาไมใหทางธนาคาร แลวกเมWอธนาคารมกาไรจากการขายตนกลาไม ตวกาไรตวนhผมจะตhงเปนกองทนสวสดการของหมบานในเรWองของทนการศกษาเปนหลก (นWคอเรWมทาแลวใชไหมครบ?) เรWมทาแลว ของผมประสบความสาเรจแลว สามารถทWจะเลh ยงตวเองไดแลว ยนบนลาแขงของตวเองไดแลว แลวกสามารถหลอเลhยงชาวบานในรปแบบของสวสดการไดแลว

178

บรรยาย: ผลกาไรจากธนาคารตนไม งอกเงยมาเปนสวสดการชมชน แบงออกเปนทนการศกษาสาหรบเยาวชนในตาบล เปนคารกษาพยาบาลสาหรบสมาชกทWเจบปวย และนาสวนหนW งมาใชในงานสาธารณะกศล งานศพ งานบวช งานประเพณตางๆของชมชน เพWอเปนแรงจงใจใหคนในชมชนหนมาปลกตนไมใหมากทWสด กานนเควด: สWงทWผมอยากทาทWสดกคอ เปนบานาญครบ เปนบานาญชวต ทWคดทาตอนนhนกบอกวาคนไทยสวนใหญทWอายได 60 ป กหวงอยางเดยวทWจะไดเงน 500 บาท ซW งมนแตกตางกบขาราชการ 5% ราชการกเกษยณถาเงนเดอนแพงกไดเยอะ ไดบาเนจบานาญ แตวาชาวบานไมมหวงอยางเดยวเงนเบhยผสงอาย 500 บาทตอหวตอคน กเลยคดอยางนhกเลยบอกวามอกวธหนWงถาเราปลกตอนอาย 40 ปเนWยพออาย 60 ปเรามตนไมทWอาย 20 ป ถาเราคดอยางนh ไดกมองวาเรานาจะมเงนบานาญมากกวาขาราชการสก 20 เทาหรอไมนอยกวา 10 เทา (ตนหนWงประมาณเทาไหรครบถาคดเปนเงน?) กถาคด ณ ปจจบนกตนละหมWนแตถาสบปขางหนานาจะคณดวย 5 นWนนาจะเปนเบh ยบานาญทWพอสมควรสาหรบคน ทWปลกตนไมไว พาไปดตนไมทWปลกไวมตนตะเคยนทอง ลกผสมระหวางกระถWนเทพากบกระถWนณรงคเปนเทพเทพาลาตนโตประมาณ 6 เมตร แตดนมนไมดตองมปยหมกไวใสเฉพาะของชมชน เปนแปลงทดลองวาดนทWไมดเนWยถาเราเอาปยหมกมาปรบสภาพดนแลวมนจะดขhน มนจะเปนแหลงเรยนรของพWนองเราทWหนไปทางปยเคม ถาเกดวาแปลงนh มนไดผลพWนองเรานาจะกลบมาเปนเกษตรอนทรย คอเราตhงความหวงไวลกๆแตยาวไกล พาไปดตนไมทWปลกไวทWสถานเพาะชากลาไมจงหวดชมพร ม 25,000 ตน 65 ไร ใชเวลาปลกวนเดยว ทกอยางวนเดยวหมด มาทWนWแลวมความสข เวลาทกคนมาทWนWแลวขนลก ธรรมชาตสดชWน ทกอยางไดหมดเลย แลวทWนW เปนปอดของคนหลงสวนในอนาคต ปอดของคนชมพร ไมแนอาจจะเปนปอดของประเทศไทยกได (ปลกมากWปแลวครบ?) ปลกมาตhงแตปลายป 42 ก 9 ปแลว (ตอนนh มนตองเปน 13 ป) ตอนปลายเดอนตลา งานแหพระแขงเรอ ผมเอาเดกมาเขาคาย เดกนกเรยนพาพกทWบานแลวกปลก (ทWดนสวนนh เดมกคอถกบกรก?) อมถกบกรก ทWหลวงทWรฐ ไมใชทWสาธารณะ แตเปนทWๆมคนอยากจะประสงคเปนเจาของ แลวพวกเรากมาขอ ขอไดไหม ตอนแรกกคดวาผมจะมาเอาไปเปนของสวนตว แตวาพอคยกนจรงๆแลวกกรวามาหลายคน มเจาหนาทWปาไม มชาวบาน มคณะทางานเราครบ รอยางนh เขากยนดให ไมตองใชงบประมาณสกกะบาท ทกคนเปนเจาของ คอแนวความคดของเราเราไมไดเอาเงนมาเปนตวตhง เราเอาพhนทWเราเปนตวตhง เราเอาชมชนเราเปนศนยกลาง แตวานWคอของเราและเราพดไดเตมปากวานWคอของเรา ทกคนเปนเจาของ บรรยาย: ผนปาทWฟh นคนดวยสองมอของมนษยทWเคยเปนผทาลายเพราะรเทาไมถงการบวกกบหยาดเหงWอ แรงใจและปรงกาย กลายเปนมลคาแหงความสขทWไมอาจตราคาหรอนบเปนมลคาได

179

ปาชมชมไมเพยงเรยกคนสายสมพนธระหวางคนกบธรรมชาต คนกบสรรพชวต และระหวางคนกบผนแผนดนเทานhน แตยงฟh นคนสายใยระหวางคนกบคนอกดวย กานนเควด: ฝนตกใหมๆ เนWยคนมาเกบเหดวนหนWง 50-60 คน สWงทWผมไดมากกวาปากคอคนในชมชนตาบลวงตะกอไดรจกกบคนชมชนหวยเหมอง ไดรจกกบคนละแม ไดรจกกบคนทWอWนทWจดนดพบคอปาทWนW ฤดกาลเกบเหด (อนาคตถาสมมตวาจะเอาไมไปใชประโยชนหรอเพWอหารายไดเขาชมชนมวธการดแลอยางไรครบ?) ผมกบคณะทางานไมเคยคดทWจะเอาไมไปขายหรอไมเคยคดทWจะตดแมแตตนเดยว แตทWคดเนWองจากผมทาแผนชวตชมชนไง แลวผมรวาหนhสาธารณะของผมเนWยมนเยอะพอสมควร ทhงตาบล 147 ลาน และโอกาสทWพWนองของผมจะหลดพนจากหนh กอนมหมาของชมชนเนWยไมสามารถทWจะหลดพนได แตถารวมทน รวมใจมาปลกตนไมไว แลวสกวนหนW งคงมโอกาสเปรยบเทยบกบรฐลงทน ไอทWจางคนไปปลกตนไม ใหกรมปาไมดแล ปลกตนไมหนW งตนใชตนทนปละเทาไหร แลวเราชมชนไมเคยใชงบประมาณของรฐแลวดแลจนตนไมใหญ เผWอจะมสกรฐบาลหนWงเหนคามน ใหตนไมไมไปใชหนhได โดยไมตองตด รกษาสWงแวดลอมดวยแลวกลดภาวะโลกรอนทWพดๆกนอยทWประจกษแกสายตา มนไมไดมตารา ไมไดเขยนเปนตวหนงสอแมแตตวเดยวแตมนเปนภาพความทรงจาของคนตาบลวงตะกอทhงตาบลทWเรายนดทารวมกน บรรยาย: ไมวาทWไหนนะครบยอมมทhงคนจนและกคนรวย มทhงคนทWพWงพาตนเองไดและคนตกทกขไดยากทWพW งพาตนเองไมไดนะครบ การทWสงคมจะเปนสขเปนสงคมทWด สงคมทWนาอยอยางแทจรงนhนตองไมใชสงคมแบบตวใครตวมน ชมชนวงตะกอเปนชมชนตวอยางหนW งครบทWมหวใจในการสรางชมชนเปนสขโดยการพลกฟh นความสมพนธเชงพWนอง การพW งพาอาศย การชวยเหลอดแลเกhอกลกนอยางเปนรปธรรม วนนh กานนนดชาวบานหม 10 บานทงแร เพWอมาทาประชามตเรWองการใหความชวยเหลอดานทWอยอาศยแกชาวบานคนหนWงทWประสบปญหาครบ กานนเควด (มาพบชาวบาน): อยางทWรวนนh ทWผมมาประชมเปนเรWองของตารวม ไมตองอารมภบท ตารวม มะมดเหม หลายครh งทWนh าทวม ทWดนของแกหมดไมมเหลอเลย ตารวมอาย 81 ป วนนhแกอย 2 คนกบเมยแลวกเปนเรWองทWนาจะตองชวยกนดแล แลวเราจะปลอยใหคนแก 2 คนไมมทWอยไดอยางไร ผมเลยคดวาจะขอความคดเหนจากพWนอง จะขอทWดนวางเปลาใหแกอยสก 20 ตารางวา พอสรางบานไดมมใดมมหนWงในชวตบhนปลายของตารวม สWงเหลานh ทWผมพดจะเปนไดหรอไมไดสดแลวแตพWนองหม 10 สดแลวแตผอาวโส ลง ปา นา อา คนทWเปนผใหญทWอยทWนWจะมความคดเหนแบบไหน จะเหนดวยหรอไมกสดแลวแต ถาใครเหนดวยใหยกมอขhนครบ (ชาวบานยกมอกนหมด) กไมตองนบนะครบ เพราะไมมมอไหนทWไมไดยก ขอบคณมากครบ ขอบคณมากครบ อกอยางหนWงทWพอจะชวยเหลอตารวมไดเลกๆนอยๆ ลงขนไดรเปลาสกคนละ 10 บาท 20 บาท ตามกาลงศรทธา

180

คดวาจะชวยเหลอปลกบานใหตารวมคนละเทาไหรควกออกมาไดเลยครบ เชญตรงนh สาหรบวนนhขอบคณมากครบ สวสดครบ เดมเขามทWดนอย 3 ไร 3 งานเศษ เขาหากนอยกะแมนh าชวตอยกบคลองในทายทWสดภยธรรมชาตกมา สายนh าทWเคยไหลเชWยวกรากหกเหเสนทางเขาทWดน เซาะทWดนเขาไปหมดทhงแปลง ทาใหบานเรอนสองชhนทWเคยอยอยางมความสขกอนตรธานหายไปภายในไมกWวน ทWดนทากนกไมม ทWของตวเองกไมม ตอนนhอาศยอยกบเพWอนบาน ตารวม(พาไปดท�): นWไงทWตรงนhแตวามนหมดไปแลว ตรงนh เปนทWของคนอWนทhงหมดของผมไมมแลว นhาทวมมา 3 หลงแลว ยายมา 4 ครh งแลว ชาวบานมาชวยกนยายให ยายจากทWตรงนh ไปตรงนhน พงตรงนhนไปตรงโนน ไปจนถงทWของหลานแลว แมนh ามนเปลWยนทาง (ตอนนhธรรมชาตมนเอาคนหมดแลว?) เอาคนหมดแลว (นWใชเวลาสกกWปทWนh ากดเซาะจนหมด?) ไมเหลอเลย หมดเลยตhงแต 50 คอตอนนh ไมเหลอเลยสกตารางวาเดยว (บานตาอยกนกWคน?) 3 คนรวมทhงลกทWสตไมคอยสมประกอบดวย กานนเควด: (ปๆหนWงมนพงไปสกกWเมตรไดครบ?) ครh งละไมตWากวา 10 เมตร แตวาปหนWงมนขhนอยกบวานh าจะมากWครh งกWหน ทาอะไรไมได โครงการจากภผาสมหานทเนWยมนจะเปนแบบนhมาตลอด จรงๆแลวมนเปนตารามนเปนบทเรยนของคนทWอยรมหวย รมหนอง รมคลอง รมบง มนจะเปนตาราเลมใหญมหมาทWหลายคนไมคอยพลกอาน ถาพลกแลวอานอยางถWถวนละเอยดจะไดรซh งถงภยธรรมชาตทWเราไปรงแกมนแลวมนเอาคน (นWคอบรเวณทWเราไปเพกถอนสทธมาแลวจะเอามาทาบานใหตารวมเหรอครบ?) ครบ (นWคอเดมเปนทWทWชมชนยกใหโรงเรยน?) ครบยกใหโรงเรยนแลวโรงเรยนกรางไปแลว ไมมเดกมาเรยน ไมมครสอน ไมไดใชประโยชนอะไร แลวจะใหคนแกๆอยสกคนมนจะผดอะไรหนกหนา ใหลงอยตรงนh มบอนh า อยใกลทางเจบไขไดปวยเรยกกนได นWบานพWไหมอยนWมองกนเหนนะ เอากวางสก 3 เมตร 6 ศอกนะตารวมนะ ยาวสก 9 ศอก 6x9 นะ ยกเสา 6 ตนเปนชานยWนออกมานดหนอยพอนWงเลนได หาซWไมไผมาปพhน สวมหองนhาทาดวยอฐเด�ยวผมซhอมาใหเลย ไปบานสายนตขอไมมาตนหนWง ยกเสาเอกวนอาทตยตอนเชา 9 โมง บรรยาย: เมWอการพWงตนเองและการพWงพาอาศยกนไมไดแยกสวนออกจากกน ความทกขของคนหนWงคนในหมบานจงกลายเปนความรสกรวมของชมชน บานหลงเลกๆทWอาจเปนทWพกพงทWสดทายของชายชราอยางตารวมกเกดเปนรปเปนรางขhนจากพลงนh าใจของพWนองรวมชมชน ทWบางคนเสยสละแรงกาย บางคนใหแรงใจ หลายคนใหเงนทอง ใหอฐ ใหปน ใหตนไม ใหความเอhออาทรทWไหลมารวมกนคนละเลกคนละนอยกลายเปนสายธารนh าใจทWสรางความสขและความอWมเอมใจใหกบครอบครวของชายชราทWเดนทางมาถงชวงปลายของชวต

181

ถามชาวบานท�ใหตนไม: (พWใหตนไมกWตนครบ? แลวทาไมถงให?) ให 2 ตนคะ ใหเพราะวาสงสารเขา จะไดสรางบาน ถามชาวบาน: (คนทWมาชวยทานWเปนใครกนบางครบ?) เปนชาวบานทhงหมดครบ ชาวบานทWอยในชมชนนh เขามาชวยกน (ทากนกWวนแลวครบ?) รวมเวลาทากนประมาณ 5-6 วนกเสรจ (แลวชาวบานเขารสกอยางไรกนบางครบทWไดมาชวยตารวม?) เขาสงสาร เขาเหนใจ กเลยระดมมาชวยกน (คาบานทhงหมดนWกราคาเกอบ 4 หมWนหรอครบ?) ถาคดเปนเงนกประมาณ 4หมWนกวาบาท (ซW งคนอยางตารวมไมมสทธS เลยใชไหมครบ?) ไมมสทธS ครบ ตารวม: ผมกไมคดไมฝนวาจะสรางไดถงขนาดนh กรสกภมใจอยางมาก เพราะชาวบานบางคนทWเขาไมชอบเรายงเหนเขายกมอให ผมกรสกภมใจ ผมไมเคยคดวาเขาจะมาชวยกนถงขนาดนh ผมกขอขอบใจชาวบานเปนอยางมาก รสกวาหวใจมนโลงสวางมนสบายใจ ไมเครยดเหมอนทWผานมา เมWอกอนผมเครยดมากวานh ามาเราจะไปอยทWไหน เดกบาๆคนหนW งจะไปอยทWไหน ถาผมเสยไปสกคนมนจะอยกบใครได (ในชวตนh ดใจเหมอนวนนhไดกWครh งแลว?) ไมม ไมมเลย บรรยาย: ไมไดมเพยงตารวมเทานhนทWมรอยยhมเพราะความงดงามจากการเสยสละเอhอเฟh อผอWน ทWเปนตนทนทางสงคมทWเขมแขงของคนวงตะกอ แมแตคนตางถWนอยาง สามารถ สารบกสวรรณ ทWเขามารบจางทามาหากนอยในวงตะกอกเคยไดสมผสความสข และไดรบนh าใจจากความหวงหาอาทรจากคนในชมชน ชาวบาน: สามารถเปนคนชวยสงคมหลายอยาง กชวยแบบนh วนนhกมาชวย ชวยหมดเลยกอยแบบชวยเหลอกน ชวยตลอดงาน สามารถเรWมเขามาอยในหมบาน เขากชวยเหลอมาตลอดไมวาใครจะไหววานเรWองอะไรกไดทhงนhน แบบวาเขากบเดกได ผใหญกได ผสงอายกได ไมเหลวไหล ทางานเอง แลวกชวยเหลอสงคม ในหมบานมงานอะไรกเรยกใชเขาได กานนเควด: สามารถใชชวตเปนตวอยางใหกบคนอWนๆไดหลายอยาง อยางเชน สามารถเนWยเปนคนทWรอนเรมาจากทWอWน เรยกวา คนพลดถWนมาอาศยอยในตาบลวงตะกอแลวกทามาหาเลhยงชพดวยการรบจาง ทาทกอยาง แลวเงนสวนหนWงของสามารถเนWยไปลงในรขวดเหลากบบหรW สามารถมาอยทWนWหลายปชวตกแยลง บานกไมมทW แตความดทWสามารถมกคอสามารถเปนคนทWชวยเหลอเพWอนมนษยดวยกน ฉะนhนทางหมบานกเหนวาสามารถควรจะเปลWยนแปลงชวตแลวกเลยนดประชมประชาคมขhน โดยใหสามารถเนWยรบปากในทWประชมวาสามารถจะเลกเหลา เลกบหรW จะทาแตความด สามารถกออกไปรบปากกบพWนอง ในขณะเดยวกนชมชนกลงขนคนละ 100-200 บาทตามมตามเกด แลวกซhออปกรณสรางบาน โดยผใหญบานไดนาเรWองราวตางๆเลาในทWประชมอยางละเอยด ประชมประชาคมยกทWสาธารณะ 20 ตารางวาใหนายสามารถอยชWวนจนรนดร

182

ชาวบาน: ชาวบานกถอวาเขาเปนคนด กเลยยกทWใหเขาสรางบานคอโหวตกนวายกทWแปลงนhนให วนนhนชาวบานหมทW 12 80-90 คน รองไหกนหมดทกคน วนทWเขายกมอโหวตเสยง ตางคนตางกรองไหกน ซาบซh งกนหมดทกคน เขาปฏญาณตนทWประชมวาเขาจะเลกเหลา หลงจากวนนhนเขากเลกได ชาวบานกชวยกนบอกใหหยดกนเหลา แลวจะสรางบานใหอย กชวยเหลอกระเบhองใหมามงหลงคา ชาวบานบางคนกใหอฐ บางคนใหเสาแลวแตใครจะชวย พWใหโถสวม พWไมใหของอWน เวลาปลดทกขนองจะไดนกถงพW กานนเควด: (ถาสมมตวาชมชนเขมแขงจรงๆนWกคอสามารถทWจะจดการชวยเหลอ แกไขปญหากนเองได?) ไดๆ ทกอยาง ทWสาธารณะประโยชนเนWยประชาชนใชรวมกน แตในเมWอประชาชนคดรวมกนแลวยกทWสาธารณะใหกบคนใดคนหนWงเนWยในแงกฎหมายไมร แตในแงของชมชนเนWยทกคนเปนทWประจกษวาทW 20 ตารางวานh ตอไปนh เปนของนายสามารถ 100% ทWเปลWยนไดชดเลยคอเปลWยนในเรWองความเขมแขงของชมชน คนมามสวนรวมกบชมชนมากขhน ความทWคดรวมกน ทารวมกน และผลประโยชนรวมกน คนเรามความมWนใจในการดารงชวตมากขhน อยางเชนเราทางานแลวคนอWนคดใหทา วนนh ผใหญตองทานhนทานh ชาวบานตองทานhนตามทWเขาสWงมา วนนh เราสามารถปฏเสธไดวาโครงการทWคณใหมาแตเราไมตองการ เราไมเอากได พอเราเขมแขงอยางนhมนทาใหชมชนสวนใหญคดเปนทาไดรจกหวงแหนชมชน อยางสWงทWบงบอกไดเลยวาเมWอกอนเนWยสวนราชการกอยแตกบสวนราชการ คาวาบรณาการไมมแตพอเปลWยนแปลงความคดวานWเปนสมบตของเรานะทกคนกมสวนรวม พอเรารสกวามนเปนของเราทกคนจดการเองหมด เอาอะไรมาวดวาความสขผมไมรแตวาวนนhผมถอวาผมมความสขระดบหนWงรวมกน บรรยาย: ความพยายามในการสรางชมชนแหงความสขของชาวบานวงตะกอ รวมถงเรWองราวมากมายทWเกดขhนในชมชนแหงนh ผมเชWอวาอกหลายๆชมชนในประเทศนhกคงจะไดบทเรยนและสามารถนาสWงเหลานhมาเปนบทเรยนทWจะพฒนาเพWอนาพาชมชนของตนเองนhนใหกลายมาเปนชมชนแหงความสขไดนะครบ ถงแมวาวงตะกอจะไมใชตนแบบทWสมบรณแบบหรอวาเปนตนแบบแหงความสาเรจมากทWสดนะครบเพราะวามเงWอนไขทhงในเรWองของวถความเชWอ วฒนธรรม สงคม หรอแมกระทWงลกษณะทางภมประเทศทWแตกตางกนออกไปนะครบ แตสWงสาคญสWงหนWงทWสามารถมาเปนบทเรยนใหกบอกหลายๆชมชนไดนWนกคอการตhงหวใจของการพฒนาโดยการหวนกลบไปมองวาความสขนhนเปนตวตhงแรกในการพฒนานะครบ และเมWอมการรวมมอกนของคนในชมชน การกอดคอกนและกาวเดนไปขางหนารวมกนนะครบเพWอทWจะทาใหชมชนแหงนh เปนชมชนทWสามารถพWงพาตนเองไดโดยไมจาเปนทWจะตองรอคอยความชวยเหลอจากภายนอกความสาเรจกสามารถเกดขhนได และอกสWงหนWงทWนาจะเปนบทเรยนสาคญทWชาววงตะกอมอบใหกคอวา ศกยภาพของทกคน ทกชมชนในการออกแบบความสขใหชมชนของตนเองใหเกดขhนไดนhนสามารถทWจะ

183

เปนจรงไดนะครบ เพยงแตวาอาจจะตองมตนทนทางปญญา มผนาทWด และทWสาคญกคอมการรวมแรงรวมใจกนของคนในชมชนนะครบ บรรยาย: เกษตรกรจานวนหนWงในตาบลวงตะกอกเปนชาวบานทWไมมกรรมสทธS ในทWดนทากนเชนกน หลายชWวอายคนสาหรบการครอบครองทWดนทากนจานวน 1,950 ไร โดยไมมเอกสารสทธS รบรองตามกฎหมายของชาวบานพลชน เขาขวาง เขาตย ในหลายหมบานของตาบลวงตะกอ หลายปสาหรบการตอสเพWอใหไดกรรมสทธS ในทWทากนอยางถกตอง สาเรจลงในวนนh จากการรวมมอรวมใจจนเกดเปนพลงภายใตการนาของกานนแหงวงตะกอ กานนเควด: สWงทWชมชนเรารอยกวาคนทWไมมเอกสารสทธS ชวงตhงแตยค 1 ยค 2 ยค 3 มารนลกรนหลานเนWยเสยชวตไปแลว ยงไมเคยมความสขเพราะคนเรามความรสกวาเอกสารสทธS ตางๆ เนWยมนเปนสทธอนชอบธรรมทWประชาชนอย ทกครh งทWเขาคดถงวาถามคนใดคนหนWงมาเอาทWเขา เขากไมมความสขแลวเพราะฉะนhนทWเราตองการทWสดไมใชเอกสารสทธS นะ แตเราตองการความสขทางดานจตใจของคนเรามากกวา ทาใหชาวบานมความมWนใจ มWนคงทางดานจตใจ (กานนพดกบชาวบาน): ผมดใจแทนทกคน กวาเราจะไดรบเอกสารสทธS ตายไปแลวหลายชWวคน ตายไปแลวกWคนไมรกวาทWเราจะไดมเอกสารสทธS ขhนตอนทhงหลายเราตองใชเวลาตอสถง 2 ปกวา ถกแชงไปบาง ถกดาไปบาง ถกบนไปบาง ถกวาไปตางๆนาๆ ถงวนนhมนประจกษแลว ชาวบาน: (ดใจไหมวนนh ไดเอกสารสทธS ?) ดใจส เหมอนกบวาเพWมความมWนใจใหกบชาวบานมากขhนวาทWเขามาอยเนWยมหลกฐานมอะไรแบบนh ตอไปในอนาคตกมอบตอใหลกหลานได ทWดนของหลวงในความรสกของพWคาวาทWของหลวงมนผดกฎหมาย แตนWมนถกกฎหมายแลวซW งกดใจมากทWไดทWแลว นอนไมหลบเลยเมWอคน มคนโทรไปบอกทWนครศรฯวาใหรบมา ขhนรถดวนมาเลย (การทWเราไดรบเอกสารสทธS และสามารถทากนในทWดนไดอยางมWนคงมนมผลกบการทาใหชมชนเปนสขหรออยอยางสงบไหม?) มผลคะ มผลตรงทWวาตางคนตางไมบกรก ไมลhาแดนกน ไมมการบกรกทWหลวง ไมมการบกรกระหวางแดนตอแดนจะมความสามคคกน กานนเควด: ทWมผลตอชมชนในวนนh คออยางนอยในชวงชวตหนWงเขาไดมความสข เขาจะรสกวาเราในฐานะคนไทยคนหนWงวนนh ไดอยอยางถกตองตามกฎหมายในแผนดนของเรามนบอกไดชดเจนเลย แตทWผานมาเราเปนคนไทยกจรง แตอยดวยความสงสยวาเราอยในแผนดนของใคร ประโยชน ประโยชน เราไมรประโยชนของใคร (คอทากนบนทWดนแตไมมอะไรรบรอง?) ไมมอะไรรบรอง เขาไมสามารถเอาทWดนไปกเงนได ไมสามารถทาหลกประกนใหกบบตรหลานได ไมสามารถทาหลกประกนนตกรรมใดๆไดทh งสhน แตเอกสารฉบบนh สามารถทานตกรรมไดทาไดเหมอนกบโฉนดทกอยาง แลวเรากสญญาใจกนเวลาทWเราทาประชาคมกน เรากพดแลววา ถาสมมตวาคณม 15 ไรแลวคณจะไมบกรกพhนทWปาตอนะ สญญาประชาคม สญญารนลกรนหลานตอๆไปวา

184

เราจะไมบกรกตอ เพราะฉะนhนสวนทWเปนปาเรากกนไวเปนปา 100 เปอรเซนต ไมตองไปแตะตองเปนผลประโยชนรวมกน กดใจแทนเขามความสขเรากมความสขไปดวย ถาเขามทกขเรากทกขไปดวยเราอยดวยกน สWงใดทWพWนองไดมาไมใชวาเพราะกานนเกง ไมใชวานายกเกง อบต.เกง ไมใชวาคนใดคนหนWงเกง แตเปนการรวมตวของพWนองประชาชนทWรวมตวกนเปนกลมกอนและผลกดนใหกานนและทมงานมแรงทWจะไปตอกร ไปตอเรWอง ไปทางานได เพราะฉะนhนถาพลงและภมคมกนเหลานhไมมกานนกคงเหมอนทอนไม เหมอนขอนไมผๆ ทWทาอะไรไมได บรรยาย: กวา 15 ปนบแตนาขาวถกเปลWยนเปนนาปาลม ควายและการทานาไดหายไปจากวงตะกอ ซW งเคยไดชWอวาเปนอขาวอนh าของเมองหลงสวน วกฤตราคาขาวแพงกลายเปนโอกาสใหกานนชกชวนคนในชมชนเพWอหนมาฟh นนารางเพWอคนวถแหงการพWงตนเองหรอรhอฟh นการปลกขาวซW งครh งหนWงในอดตเคยเปนอาชพหลกดWงเดมของคนวงตะกอ กานนเควด: (เดมพhนทWตรงนh เปนพhนทWทานาหรอเปลาครบ?) เดมเปนทWทานาแตวาเขาไมไดทามานานแลวเปนนาราง แปลงนhผมทามา 2 ปแลว (กWไรครบตรงนh ?) เดมททา 3 ไร ถงแคตนไมตนนhนแตวาปนhขางลางเขาบอกใหทา ปนh จะทาสกประมาณ 8 ไรเศษๆ (คอไมใชทWของกานน?) ไมใช เปนทWทWชาวบานปลอยทhงรางไว (ทานากนดวยวธไหนครบ?) ทาแลวกแบงกน คาใชจายกหารกนออก 4-5 คน (ปทWแลว 3 ไรไดขาวเทาไหรครบ?) ผมไดขาวปทWแลวประมาณ 117-118 ถงครบ กนครอบครวเดยวไมเดอดรอนแลว ปหนาถงละ 2,000 บาทกไมกลวแลว ชาวบาน: (ลงเคยทานามากอนไหมครบ?) เคยทา ทามาเปนอาชพเพWงมาเลกเมWอตอนปลกปาลมนWแหละ หวงวาปลกปาลมซhอขาว ตอนนhขาวกถงละหลายตงคแลว ตอนนhขาวสารแพง ถาเราชวนกนมารวมหนปลกขาวกนกน มนลดตนทนเยอะไมตองซhอราคาแพง แลวอกอยางเราเปนผนาถาเราไมจงใจดวยวธนhชาวบานกไมทา ถาเราทาเปนตวอยางชาวบานสวนหนWงเขากคดวาเขาคงทาไดแลวตอไปเขากจะทาเปนการลดตนทน บรรยาย: เนWองจากพhนทWทางการเกษตรกวา 90%ของตาบลวงตะกอทWเคยเปนผนนาอดมสมบรณไดถกเปลWยนเปนสวนปาลม สวนยางพารา สวนผลไมทWเปนพชเศรษฐกจไปเกอบหมดสhนดวยขอจากดอยางพhนทWและองคความรเรWองการทานาทWสญหายไปหลายดานจากตาบลวงตะกอทาใหกานนรวมกลมกบชาวบานดาเนนการตามยทธศาสตรทWกาหนดไวในแผนแมบทชมชนคอการแลกเปลWยนและประสานความรทางภมปญญากบสงคมและชมชนอWน วงตะกอเชWอมโยงเครอขายไปยงชมชนพWงตนเอง ต.ขอบขน อ.ชะอวด จ.นครศรธรรมราช ซW งเปนชมชนพนธมตรในยคนh าปาพะนง ทWพhนทWนบแสนไรถกทhงรางไวมากพอทWจะเปลWยนเปนนาขาวหลอเลhยงผคนไดอกหลายตาบล การพฒนาความรวมมอไปสกระบวนการเรยนรและการพWงพา เกhอกลกนระหวางชมชนจงเกดขhน

185

วนนhกานนเควดเดนทางจากวงตะกอหลงสวน มาทW อ.ชะอวด จ.นครศรธรรมราช นะครบ เพWอทWจะมารบขาวสวนแบงทWรวมหนกนทานาไวกบสมาชกเครอขายทWนWนะครบ กานนเควด: (ทาไมกานนตองเดนทางถง 300 กโลเมตรมาปลกขาวถงทWนWครบ?) นWเปนแหลงเพาะบมความคด ตนความคด เปนแหลงทWรวม 15 ตาบลของ 14 จงหวดภาคใต เรามาคดกนทWนWแลวพอดทWชมพรนาเราปลกปาลมหมดแลวทWนW เขายงไมไดปลกกชวนกนมาปลกขาวทWนW (หมายความวาทWนWกเปนเครอขายชมชน?) เครอขายชมชนของแผนชวตชมชนภาคใต (มาทารวมกนในลกษณะไหนอยางไรครบ?) กทานาแบงกน ไดผลประโยชนเทาไหรกเอาจานวนคนทWมาทาแบงกน โกเมศ ทองบญช: ในบรบทของลมนh าทะเลสาบสงขลามนจะมพhนทWกวางซW งในอดตจะมการทานามายาวนาน แตพอชวงหลงระบบการทานาเปลWยนไปคนหนมสาวในเขตพhนทWกเขาเมองทhงคนแกกบเดกไว เพราะฉะนhนอาชพทานากถกมองวาเปนอาชพทWทาแลวขาดทน ทาแลวไมมศกดS ศรกเลยปลอยทhงนารางไว (มนมมากนอยแคไหนครบ?) อนนhถาผมมองภาพผมอาจจะใหภาพใหญเทาลมนhาทะเลสาบสงขลากเปนนบแสนไดทWถกทhงรางไว ไมไดทาอะไร ทนhพอเหนภาพกวางแนนอนเราทาไมไดเรากเลยมาจบเอาพhนทWในบรบทตาบล เรากมองวาตาบลเครงเนWยเสนทางคมนาคมมนมนใกลเรากตกลงกนวาชมพรเขากนขาวแตไมมนา ตาโบสถเองกกนขาวแลวกไมมนาเหมอนกน หลายๆพhนทWเราไมมพhนทWนาขาว เรากเลยยดตาบลเครงเปนทWทานาเพราะมพhนทWนารางอยเยอะกเปนการพลกฟh นนาราง พาไปดนาขาว(ทWตรงนh ทhงหมดกWไรครบ?) ทhงหมดเลย 470 ไร ซW งตอนนh เราจะเหนอย 2 แบบ ตรงนh 100 ไร เรากทดลองทา 100 ไร พลกฟh นนารางมาเพWอจะทาพนธขาวสงเสรม ในภาวะทWขาวแพงนะครบเรากลองดวาพนธขาวสงเสรมเปนพนธขาวทWใหผลผลตสงเรากทดลองทาบรเวณนh 100 ไร แลวสวนทWเหลออยตรงนh เราเตรยมไวเพWอจะทาขาวนาป โดยใชพนธขาวพhนเมอง 370 ไร ผมคดวาเรามเปาหมายลกๆทWตองการเปลWยนแปลงพฤตกรรมของคนอนนh สาคญมากเลยครบ วนนh เนWยถามวาทาไมไมทานาเพราะขาดทนแตตวยงไมเคยทาเลยแลวจะตอบไดวาขาดทนไดอยางไร เพยงแตถกบอกโดยนกวชาการ โดยเจาหนาทWภาครฐบางหนวยงานเทานhนบอกวาอยาทาเลยนาปลงขาวพhนเมองเพราะผลผลตมนนอยใหหนกลบมาทาพนธขาวสงเสรมเพราะผลผลตเยอะ แตพดไมหมดไมไดบอกถงตนทนในการผลตเพราะฉะนhนเราตองทาใหดวาเอาพhนทWไรมาเปรยบเทยบกนเลยแลวทาเปนขอมลแลวใหนกวชาการมารองรบเรานWนคอเรWองหนWงทWเราตองการเปลWยนแปลง สWงสาคญผมเหนวาเราไมไดเปลWยนแปลงเชงแนวคดของคนอยางเดยวแตเราไปเปลWยนแปลงกลไกของภาครฐหรอหนวยงานของรฐ อนนh เปนมมมองทWลกนะครบทWเราหวงไหว บทบาทของเครอขายแผนชมชนทWเรารวมตวกนเราตองการยกระดบนโยบายทองถWนขh นไปภายใตการเปลWยนแปลง

186

พฤตกรรมของคน ทาใหเหน คย คด วางแผน แลวกทา ทาแลวกสกดความรเพWอสWอสารกบสงคมภายนอก แตสดทายเราตองการใหคนยนอยบนขาตวเองภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยง บรรยาย: โดยแนวคดวาเดกเปนอนาคตของชาต ของสงคม ของชมชน การใหโอกาสเดกใหไดรบการบมเพาะ ไดรบการศกษาทWดคอโอกาสของทกผายในชมชน ดวยเหตนh เองกานนและคนทWพอมในชมชนจงรบภาระเขาไปดเดกจานวนหนW งทWดอยโอกาส ฐานะครอบครวยากจน มปญหาพอแมแยกทางกนเดน หรอเปนกาพราในเรWองการใหการศกษากบเดกตhงแตอปกรณการเรยน เสhอผา กระเปาหนงสอ รวมถงการจดหาสถานศกษาและเปนผปกครองดแลสขทกขของเดกๆไมตางจากการดแลลกหลานของตนเอง ในวนเปดภาคการศกษาใหมกานนจงกลายเปนพอลกดกตองพาลกๆตางวยเกอบสบคนไปสงเขาโรงเรยน กานนเควด: (กานนมาสงเดกทhงหมดกWคนครบ?) 11 คนครบ (มาทาหนาทWอะไรบางครบ?) เปนผปกครอง สWงทWเขายงขาดเรารบผดชอบทกเรWองเพราะวาถาเดกไมมโอกาสเรยนในวนนhกชวตของเขากเหมอนไมมแสงเทยนทWจดนาทางแสงสวางชวตเขา กอยากจะมแสงสวางในชมชนเลกๆนอยๆทWพอจะชวยไดกอยากชวย ในวนนh เพาะบมเดก ยนดใหกบเดกกถอวาเปนโอกาสกบทกฝายครบ เพราะถาเรายWนมอเขาชวยเหลอแลวเกลWยจากทWสงไปลงทWต Wาบางชมชนเรานาจะอยดขhน นาจะมความสขมากขhน บรรยาย: การดแลชวยเหลอเกhอกลหยบยWนโอกาสใหคนทWมโอกาสนอยกวาชวยลดชองวางและเฉลWยความสขใหกบคนทWมมากและคนทWมนอยกวาในชมชนไมใหแตกตางกนจนมากเกนไป และการเอาภาระทWมตอลกของสงคมมาเปนภาระรวมกนของชมชนในวนนh อาจเปนการสรางบคลากรทWดใหกบประเทศชาต สรางมนษยทWมสานกทWดในการเปนผใหตอชมชน หรอตอสงคมในอนาคตขางหนา ความย WงยนและความสขของชวตในชมชนใดกตามไมไดสรางภายในชWวอายคนแลวจะยนยงสถาวรตลอดไป บนความพยายามแกปญหามปญหาและนวตกรรมใหมๆเกดขhนตามมาเสมอ ชมชนจะเปนสขไดจงตองเทาทนปญหา เทาทนความเปลWยนแปลง เทาทนความตองการและกเลศอยตลอดเวลา ชมชนจงตองมคนรนใหมทWจะเตบโตเปนพลงความเขมแขงของชมชนในวนขางหนา เขามาสบสานสWงทWคนรนกอนกอเอาไว อภนนท ทองวง: (นWทาบอรดอะไร?) เปนบอรดเกWยวกบการทาปยหมกทWเราไดดาเนนการในชมชนตอนนh ครบ เปนบอรดเกWยวกบความรเบhองตน วธการดาเนนการ ทาไวใหชาวบานทWมาทWศนยด (ในความคดของเรามนมความจาเปนมากนอยแคไหนในการทWคนรนใหมตองเขามาชวยกนกอบกฟh นฟบรณะชมชนของเรา?) ตอนนh สงคมเรามนเปลWยนไป แตถาจะทาใหสงคมดขhนมนเกด

187

จากความรวมมอรวมใจกน ผมกเลยคดวาในคนรนใหมเนWยนาจะทาอะไรใหกบสงคม ประเทศไดยWงๆขhนไป กคอการทWคนรนกานนทางานงานตางๆเอาไวกตองมคนรนใหมมาสานตอ บรรยาย: ตนทนทางสงคมทWแขงแรงไดทาใหวงตะกอเปนชมชนทWทาใหผทWอยอาศยอบอนและมความสข ประการสาคญกคอความสมพนธทWแนนแฟน การใหคณคาตอการเปนพWนอง การรวมมอรวมใจกน มจตเสยสละตองานสวนรวม ชาวบาน(งานวนผสงอาย): (โดยปกตชาวบานเขามาชวยงานกนเยอะแบบนh รเปลาครบ?) มากนเยอะนะ ทกครh งครบ ไมวางานสวนตว งานวด งานทกอยางกชวยแบบนh กานนเควด: วนนhคงจะเปนอกวนหนWงเหมอนกบวนผสงอายในหลายๆปทWผานมา วนนhผมเชWอเหลอเกนวาผสงอายทกทานทWมาทWนWมาดวยใจบรสทธS มาเพWอจะใหลกหลานไดรดนh าไดขอพร สาหรบวนนh สW งทWผมอยากไดมากทWสดคออยากขอพร แลวกอยากใหผสงอายทกคนมความสขตลอดไป สวสดครบ

บรรยาย: ถาหากเรามองยอนกลบไปในอดตเราจะเหนนะครบวาชมชนในอดตของเราหลายชมชนทWเดยวทWมสวนสาคญอยางยWงทWรวมกนสรางประวตศาสตรของชาตไทย มสวนอยางยWงในการกาหนดทศทางของสงคม กาหนดบทบาทในการวางรากฐานดานวฒนธรรมการปกครอง รวมถงในเรW องของเศรษฐกจการคาของชมชนดวยนะครบ แตวาเมWอยคสมยเปลWยนไปชมชนเหลานhนกลบถกทาใหหลายบทบาทถกครอบงาและออนแอลงไปเรWอยๆ การไดหนกลบมาเหลยวหลงมองถงอดต มองถงการพฒนาโดยใชความสขของชมชนเปนตวตhง การหนกลบไปมองรากเหงาทางวฒนธรรม ทางสงคมของตนเอง การรเทาทนปจจบน รวมถงการวางแผนรวมกนในการเดนกาวไปในอนาคต สWงเหลานh สาหรบชาวบานในชมชนวงตะกอจงถอวาเปนบทเรยนทWสาคญทWพวกเราควรศกษาอยางยWงนะครบเพราะวาชมชนนhนถอวาเปนรากฐานหนวยยอยของสงคมถาหากวาชมชนแขงแรงหมายความวาสงคมโดยรวมจะแขงแรง ประเทศชาตของเรากจะตองแขงแรงและแขงแกรงเชนเดยวกนครบ แตทhงนhทhงนhนชมชนจะแขงแรงและเปนสขไดกตองเรWมมาจากการมผนาทWดและเกดจากการรวมแรงรวมใจกนของคนในชมชนเองนะครบ