ภาพจาก: ... - ThaiJO

ภาพจาก: https://ichef.bbci.co.uk/news/624/mcs/media/images/82060000/jpg/_82060949_492857699.jpg

วารสารยโรปศกษา ปท� 27 ฉบบท� 1มกราคม - มถนายน 2564

105

กรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางการเลอกต�งโดยลบและ

การลงคะแนนเสยงแทนคนพการ: บทเรยนจากยโรปสประเทศไทย

The conceptual framework on this public law relationship between persons with disabilities’ right

to vote in secret ballot elections and assistance in voting: Lessons from Europe for Thailand

รวนท ลละพฒนะ1

คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ลลล กอวฒกลรงษ2

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

Rawin Leelapatana Faculty of Law, Chulalongkorn University

Lalin Kovudhikulrungsri Faculty of Law, Thammasart University

Received: March 3, 2021 Revised: June 18, 2021 Accepted: June 21, 2021

* บทความน�มท�มามาจากงานวจยฉบบสมบรณเร�อง “กรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางการเลอกต�งโดยลบและการลงคะแนนเสยงแทนคนพการ: บทเรยนจากยโรปสประเทศไทย” ซ�งไดรบทนสนบสนนจากศนยยโรปศกษาแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย This article is derived from the full research paper, ‘The conceptual framework on this public law relationship between persons with disabilities’ right to vote in secret ballot elections and assistance in voting: Lessons from Europe for Thailand’, funded by the Centre for European Studies at Chulalongkorn University.1 อาจารยประจำาคณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ผวจยหลก สดสวนความรบผดชอบรอยละ 60 E-mail: [email protected] ผชวยศาสตราจารยประจำาคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ผวจย สดสวนความรบผดชอบรอยละ 40 E-mail: [email protected]

กรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางการเลอกต�งโดยลบและการลงคะแนนเสยงแทนคนพการ: บทเรยนจากยโรปสประเทศไทย

106

บทคดยอ สทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบเปนสทธมนษยชนข�นพ�นฐานซ�งถกรบรองเอาไวในขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ กระน�นคนพการบางคนน�นกมสภาพแหงกายท�ไมเอ�ออำานวยใหเขาสามารถ ออกเสยงเลอกต�งดวยตนเอง โดยเฉพาะอยางย�งคนพการท�ไมมแขน ท�งสองขางอนเปนสาเหตทำาใหเขาตองอาศยความชวยเหลอจากผอ�น ท�งในการทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งและการนำาบตรน�นใสลงไปในหบเลอกต�ง ดวยเหตดงกลาว ขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธ คนพการจงรบรองใหคนพการสามารถแตงต�งบคคลข�นมาเพ�อชวยเหลอพวกเขาในกระบวนการการเลอกต�ง อยางไรกด ถงแมการเลอกต�งโดยอาศย “ผชวยเลอกต�ง” น�จะอำานวยใหคนพการสามารถมสวนรวมทางการเมองในระดบประเทศ แตการเชนวากมผลทำาใหความลบของ พวกเขาถกเปดเผยแก ผ ท� ชวยเหลอ บทความวจยน� มง ศกษา กรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางส�งท�งสองซ�งระบบกฎหมายรฐธรรมนญไทยรบนำาไปปรบใช กฎหมายเลอกต�งฉบบหลกของประเทศ ณ ปจจบน อยางพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎร พ.ศ. 2561 น�นยงคงมเน�อหา บางสวนท�ยงไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนขางตนอย บทความวจยน�จะอาศยบทเรยนจากการดำาเนนการคมครองสทธการเลอกต�งโดยลบของคนพการและการต�งผชวยเลอกต�งตามพนธกรณภายใตอนสญญาวาดวยสทธคนพการจากทวปยโรปซ�งได ช�อวาเปนแมแบบของการพฒนาแนวคดสทธมนษยชนมาเปนแนวทางสำาหรบการปรบปรงกฎหมายไทยใหสอดคลองกบกรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางการเลอกต�งโดยลบและการลงคะแนนเสยงแทนคนพการ

คำำ�สำำ�คำญ: การเลอกต�งโดยลบ, คนพการ, ผชวยเลอกต�ง, อนสญญาวาดวยสทธคนพการ


107

Abstract The right to vote in secret ballot elections is one of fundamental human rights guaranteed by Article 29 of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities (‘CRPD’). Due to their physical impairment, some of them, in particular, those with missing limbs, however require assistance in marking a ballot paper and placing it in a ballot box. For this reason, Article 29 of the CRPD also allows persons with disabilities to request assistance in voting. Despite enabling persons with disabilities to participate in the nation’s political life, this measure nevertheless renders ballot secrecy compromised given that their voting choice is partially unveiled to a voting assistant. This research article seeks to examine the conceptual framework on the public law relationship between the right to vote in secrecy and the entitlement to assistance in voting deduced from the CRPD and currently incorporated into Thailand’s domestic constitutional law. Thailand’s primary election legislation—the Organic Act on the Election of Members of Parliament B.E. 2561 (2018)—is still possessing some provisions incompatible with the aforesaid framework. This research article aims to draw lessons from Europe, an area where the idea of human rights protection originated, to propose the extent to which Thailand’s election legislation should be revised as required by the CRPD.

Keywords: Right to vote in secret ballot, Persons with disabilities, Assistance in voting, Convention on the Rights of Persons with Disabilities


108

1.บทนำ� สทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบ (right to vote in secret ballot) เปนสทธข�นพ�นฐานซ�งอำานวยใหกลมคนท�มกถกเลอกปฏบตและประสบความเสยเปรยบทางสงคมอยางคนพการ (persons with disabilities) สามารถเขามามสวนรวมในการตดสนใจทางการเมองผานผแทนท�เขาเลอก แมวาในปจจบนสทธประการน�ไดรบการยอมรบวามสถานะเปน “สทธมนษยชน” (human rights) โดยถกรบรองเอาไวในขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (Convention on the Rights of the Persons with Disabilities หรอ CRPD) แตใน ความเปนจรง เรากลบสามารถพบไดวาคนพการบางคนมสภาพแหงกายท�ไมเอ�ออำานวยใหเขาสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งตลอดจนนำาบตรเชนวาใสลงในหบบตรเลอกต�งไดดวยตนเอง อาท คนพการท�ไมมแขนท�งสองขางหรอบคคลสมองพการท�ไมสามารถเคล�อนไหวรางกายได1 สภาพแหงกายท�ไดกลาวมาเปนสาเหตใหคนพการจำาตองอาศยความชวยเหลอจากผอ�นในกระบวนการเลอกต�ง ผรางอนสญญาวาดวยสทธคนพการไดตระหนกถงสภาพปญหาท�เกดข�น ตวบทของ ขอ 29 จงมเน�อหารบรองสทธแกคนพการท�จะสามารถแตงต�ง “ผชวยเลอกต�ง” เพ�อทำาหนาท�ชวยเหลอในกระบวนการออกเสยงลงคะแนน2 อยางไรกด ถงการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งน�นจะเปนหน�งใน วธการท�อำานวยใหคนพการสามารถเขามามสวนรวมทางการเมองผานการใชสทธออกเสยงลงคะแนนได การเชนวากมผลขางเคยงทำาให “ความลบ” ในการออกเสยงลงคะแนนของตวคนพการน�น “ไมไดเปนความลบอยางสมบรณ” เน�องจากเจตจำานงของตวคนพการไดถก เปดเผยแกบคคลอ�น (คอ ผชวยเลอกต�ง) น�นเอง3

หลกการขางตนเก�ยวกบสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการและการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการไดถกรบมาเปนสวนหน�งของกฎหมายรฐธรรมนญ/


109

กฎหมายมหาชนภายในของรฐภาค รวมท�งประเทศไทยซ�งเขาเปนภาคเม�อพ.ศ. 2551 กรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางส�งท�งสองซ�งระบบกฎหมายรฐธรรมนญไทยรบนำาไปปรบใชน�เองเปนวตถท�บทความวจยช�นน�มงศกษา อยางไรกด ดวยเหตท�กฎหมายไทยท� เก�ยวกบสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการและการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งยงคงเปนกฎหมายใหมท�พ�งถกพฒนาข�นหลง พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2561 ตามลำาดบ ตวบทท�เก�ยวของกบการน�จงมเน�อหาบางสวนท�ยงไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางส�งท�งสองตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการอย บทความวจยฉบบน�มงศกษาบทเรยนจากดนแดนซ�งไดช�อวาเปนแมแบบของการพฒนาแนวคดสทธมนษยชน อนรวมไปถงแนวคดการคมครองสทธของคนพการอยางทวปยโรปเพ�อเปนตวอยางสำาหรบการปรบปรงกฎหมายเลอกต�งของประเทศไทยใหสอดคลองกบกรอบความสมพนธทางกฎหมายมหาชนระหวางการเลอกต�งโดยลบและการลงคะแนนเสยงแทนคนพการ (ตอไปน�จะเรยกวา “กรอบความสมพนธ ฯ”)

อน�ง คำาวา “คนพการ” ท�บทความวจยน�มงเนนไปเฉพาะแตความพการทางสายตา (visual disability) และความพการทางกาย (physical disability) ท�ทำาใหเคล�อนไหวมไดเทาน�น สวนความพการทางสตปญญาและสภาพแหงจต (บคคลวกลจรต จตฟ�นเฟอน) น�นอยนอกขอบเขตของงาน เน�องจากความพการลกษณะดงกลาวตองการ การศกษาในระดบท�ลงลกเปนการเฉพาะไปอก นอกจากน� แมกรอบความสมพนธ ฯ ท�ปรากฏในบทความวจยฉบบน�จะเก�ยวของกบการนำาเทคโนโลยมาชวยเลอกต�งและการเลอกต�งโดยวธอ�นมาใชเพ�ออำานวยใหคนพการสามารถใชสทธเลอกต�งโดยลบดวยตนเอง แตบทความวจยน�มไดตองการนำาเสนอรปแบบเทคโนโลยและรปแบบการเลอกต�งอ�นท�เหมาะสมท�จะนำามาปรบใชในประเทศไทย ท�งน�อาจมขอโตแยงในแงการใชเทคโนโลยหรอรปแบบการเลอกต�งอ�นจะกระทบตอหลกการ การเลอกต�งโดยลบ บทความวจยฉบบน�จงมงเสนอกรอบการพจารณา


110

เพ�อใหผเก�ยวของสามารถประเมนเลอกรปแบบเทคโนโลยและรปแบบการเลอกต�งอ�นท� เหมาะสมในการรบรองสทธคนพการเทาน�น ท�งกฎหมายยโรปท�ผเขยนมงศกษาเพ�อนำามาเปนบทเรยนสำาหรบประเทศไทยน�นจะเนนเฉพาะกฎหมายเลอกต�งฝายนตบญญตเทาน�น ไมรวมถงกฎหมายเลอกต�งประธานาธบด

ในลำาดบตอไป ผเขยนจะอธบายมโนทศนวาดวยความพการ (model/concept of disability) ซ�งอยเบ�องหลงของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ ถงแมบทความวจยช�นน�จะไมใชบทความวจยในสาขากฎหมายระหวางประเทศหากแตเปนบทความวจยสาขากฎหมายมหาชน (ผวจยเนนศกษากฎหมายมหาชน) แตตวบทของอนสญญาวาดวยสทธคนพการกเปน “ตนสาย” ของพนธกรณตามรฐธรรมนญ/กฎหมายมหาชนภายในของไทย ดงน�น การเขาใจมโนทศนวาดวย ความพการจะชวยทำาใหเขาใจวาการคมครองสทธออกเสยงเลอกต�ง โดยลบของคนพการภายใตอนสญญาวาดวยสทธคนพการมเน�อหาปฏเสธและสนบสนนแนวคดลกษณะใดซ�งกฎหมายรฐธรรมนญภายในของไทยกจกตองเคารพและดำาเนนการตามแนวทางน� ตอจากน�น ในสวนท� 3 ผเขยนจกบรรยายขอบเขตเชงทฤษฎของ “ความลบ” ของการใชสทธเลอกต�งโดยคนพการ กอนท�จะเช�อมโยงเน�อหาของท�งสองสวนเขาดวยกนเพ�อสกดกรอบความสมพนธ ฯ เม�อทราบถงกรอบ ความสมพนธทางกฎหมายมหาชนเชนวาแลว ผเขยนจะแสดงใหเหนถงบทบญญตบางสวนของกฎหมายเลอกต�งไทยท�ไมสอดคลองกบ กรอบความสมพนธน�กอนจะนำาเสนอแนวทางสำาหรบปรบปรงกฎหมายไทยโดยอาศยแนวทางจากประเทศในทวปยโรป


111

2. มโนทศนว�ดวยคว�มพก�รเบ�องหลงของอนสญญ�ว�ดวยสทธคนพก�ร คำาวา “คนพการ” ตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการน�นมลกษณะเปนการพรรณนาลกษณะเอาไวอยางกวาง ๆ (non-definition) ตามขอ 1 วรรคสอง วาดวย “วตถประสงค” (purpose) ของอนสญญา4 จากบทบญญตดงกลาว เราสามารถเหนวาอนสญญาวาดวยสทธ คนพการหาไดมองความพการเช�อมโยงกบ “มโนทศนวาดวยความพการ” สามประการดวยกน โดยระหวางมโนทศนท�งสามประการ เราสามารถพบเหนมมมองตอความพการสองประการใหญ ๆ ดวยกน

ประการแรก อนสญญาวาดวยสทธคนพการซ�งมงสนบสนน การมสวนรวมทางการเมองของคนพการน�นมงปฏเสธมโนทศนเชง การแพทย (medical model) ซ�งมองความพการวาเปน “ทกขเวทนา” (personal tragedy)5 และเปน “ปญหาสขภาพสวนบคคล”6 คนพการภายใตมโนทศนประการน�จงถกมองวาเปนผท�ม “ความผดปกต” (abnormality)7 ผตองไดรบการรกษา8

ประการท�สอง อนสญญาวาดวยสทธคนพการน�นต�งอยบน พ�นฐานของความเก�อกลระหวางมโนทศนวาดวยความพการสองประการ ไดแก มโนทศนเชงสงคม (social model) และมโนทศนเชงสทธมนษยชน (human rights model) มโนทศนเชงสงคมน�นหาได เช�อมโยงความพการเขากบความเจบปวยสวนบคคลดงเชนมโนทศนเชงการแพทยหากแตเช�อมโยงส�งน�เขากบ “การมปฏสมพนธในสงคม”9 ทศนะดงกลาวปรากฏชดในถอยคำาพรรณนาลกษณะของคนพการของตวบทอนสญญา การท�บคคลผหน�งเผชญกบ “ความไมสมบรณแหงสภาพแหงกายหรอจตใจ” หาไดเปนมลเหตท�ทำาใหเขากลายเปน คนพการ10 ในทางตรงกนขาม บคคลจะกลายเปนคนพการกเพราะ เขาถก “กดข�จากสงคม” (social oppression)11 อนสงผลใหเขาตอง “ถกเลอกปฏบต” (discriminated) จากรฐหรอสมาชกอ�นในสงคม


112

หรอตอง “เผชญขอจำากดการเขาถงบรการสาธารณะหรอกจกรรมทางสงคม” (restriction)12 ตามขอ 3(b) ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการรฐมหนาท�ตองขจดอปสรรค/การเลอกปฏบตท�ไดกลาวมาเพ�ออำานวยใหคนพการไมถกเลอกปฏบตอกตอไป13 สวนมโนทศนเชงสทธมนษยชนน�นถกพฒนาตอยอดมาจากมโนทศนเชงสงคม อยางไรกด มโนทศนเชงสทธมนษยชนหาไดจำากดเฉพาะแตการเช�อมโยงความพการเขากบ การขจดอปสรรคการเลอกปฏบตหรออปสรรคตอคนพการดงเชน มโนทศนเชงสงคม14 หากแตยงไดเสรมมต “ศลธรรม” (moral) เขากบความพการโดยเนนยำ�าวาความพการน�น “เปนความหลากหลายของมนษยชาต” (human diversity)15 ทศนะดงกลาวปรากฏเปนหลกการท�วไป (general principle) ตามขอ 3 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการขอสำาคญจากการท�อนสญญาวาดวยสทธคนพการไดรบเอามโนทศนเชงสทธมนษยชนมาปรบใชยงมผลเพ�มหนาท�ใหรฐมหนาท�ตามขอ 15 ของอนสญญา ไมจำากดแตเพยงการไมกระทำาการละเมดสทธของคนพการเสยเอง (negative obligation) หากแตยงตองมบทบาทเชงรก (positive obligation) ท�ตองจดกระบวนการคมครองและขจดการละเมด สทธมนษยชนโดยเฉพาะกระบวนการทางศาล ตลอดจนอำานวยให คนพการสามารถมสวนรวมทางสงคมไดดวยตนเอง16

3.“คว�มลบ” ของก�รใชสทธเลอกต�งโดย คนพก�ร “การเลอกต�งโดยลบ” (secret ballot) เปนหวใจสำาคญของสทธการออกเสยงเลอกต�งซ�งเปนสทธมนษยชนประการหน�ง โดยมลกษณะสำาคญคอเปน “การอำานวยใหผออกเสยงเลอกต�งแสดงออกซ�งความพงพอใจสวนตวของตนโดยปราศจากความกลวจากการขมขโดยบคคลอ�น”17 สำาหรบความลบของการเลอกต�งน�นประกอบดวยท�ง “มตทางมโนธรรม” และ “มตการแสดงออกซ�งความคด”18


113

มตทางมโนธรรมของสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบถอวาบคคลทกคนรวมถงคนพการน�นม “เสรภาพในทางความคดท�จะเลอก ลงคะแนนใหแกผสมครรบเลอกต�งผหน�ง” (freedom of choice) ซ�งรฐไมอาจบงคบใหบคคลตองเปดเผยการตดสนใจของเขาได19 ท�งเสรภาพในการเลอกขางตนถอเปนเจตจำานงของบคคลท�ไมอาจจำาหนายจายโอน(transfer) ใหผอ�นเปนผใชแทนได20 ในทางกลบกน มตการแสดงออก ซ�งความคดของสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบน�นมไดมลกษณะ“สมบรณ” เชนเดยวกบมตทางมโนธรรม ตราสารสทธมนษยชนเองกอนญาตให รฐสามารถจำากดสทธเลอกต�งของบคคลบางประเภทได เชนนกโทษ (prisoner)21 หรอปจจบน รฐธรรมนญของบางประเทศเองกยงวางขอจำากดการใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการเอาไว ผเขยนจกวเคราะหประเดนน�ลำาดบตอไป นอกจากน� มตการแสดงออกซ�งความคดของ สทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบยงสมพนธกบหนาท�ของรฐท�จะตองจด การเลอกต�งใหเปนไปโดยเสรและเปนธรรมท�งในชวงเวลากอนระหวาง และหลงกระบวนการเลอกต�ง22 กลาวคอ รฐมหนาท�รบประกนวารปแบบของวธการเลอกต�งไมวาจะในแงสถานท�และรปแบบการเลอกต�ง มลกษณะปกปดตวตนของผมาใชสทธเลอกต�งได23

เม�อการใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบเปนเคร�องมอสำาคญท�อำานวยใหคนพการซ�งมกถกเอารดเอาเปรยบทางสงคมหรอถกเลอกปฏบตในสงคมอยแลวไดมโอกาสเขามามสวนรวมทางการเมอง ดงน�นขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการจงกำาหนดหนาท�มให รฐกระทำาการอนมลกษณะท�ลวงละเมดท�งมตทางมโนธรรมและ มตการแสดงออกซ�งความคดของสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบ ตลอดจนยงมหนาท�เชงรกท�ตองอำานวยใหคนพการสามารถใชสทธออกเสยง เลอกต�งไดดวยตนเองไดอยางเทาเทยมกบผอ�น/ไมถกเลอกปฏบต24 การน�เราจงสามารถกลาวไดวาความลบของการใชสทธเลอกต�งโดยตนเองของคนพการเปน “ความลบเดดขาด” (absolute secret ballot)25 กลาวคอ รฐตองเคารพท�งมตทางมโนธรรมและมตการแสดงออก


114

ซ�งความคดของการใชสทธเชนวาของคนพการอยางเครงครดโดยเคารพ“ความลบ” ในความหมายของ “การออกเสยงลงคะแนนโดยไมตอง เกรงกลววาจะถกบคคลอ�นสอดสอง” โดย “กำาหนดมาตรการท�เหมาะสมท�ชวยสรางโอกาสใหคนพการสามารถออกเสยงเลอกต�งไดโดยไมตองเกรงวาจะถกขมขหรอสอดสองโดยบคคลอ�นใด”26

อยางไรกด ผเขยนไดแสดงใหเหนไปในบทนำาแลววาคนพการบางคนอาจมสภาพแหงกายท�เปนอปสรรคทำาใหเขาไมสามารถใชสทธออกเสยงลงคะแนนโดยลบไดดวยตนเอง อาท คนท�พการท�ปราศจากแขนท�งสองขาง หรอคนพการท�มอาการสมองพการทำาใหขยบกลามเน�อต�งแตสวนไหลลงไปไมได เหตเหลาน�ทำาใหคนพการท�ไดกลาวมาจำาเปนตองอาศยบคคลอ�นเขามาทำาหนาท�เปน “ผชวยเลอกต�ง” สทธต�ง ผชวยเลอกต�งถกรบรองเอาไวในขอ 29(เอ)(2) ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ ภายใตบทบญญตดงกลาว เราจะเหนไดวาคนพการสามารถขอใหรฐขจดอปสรรคในสงคม/การเลอกปฏบตในสงคมท�เขาตองเผชญโดยจดใหม “ผชวยเลอกต�ง” เพ�อชวยเหลอเขาในกระบวนการ ลงคะแนนเสยงเลอกต�งไดโดยเฉพาะในการกาบตรเลอกต�ง รวมไปถงการนำาบตรเลอกต�งใสลงในหบบตรเลอกต�ง27

กระน�น ผเขยนกไดนำาเสนอไปดวยแลววาการลงคะแนนเสยงผานการอาศยผชวยเลอกต�งเองกมผลทำาใหความลบบางสวนของ การออกเสยงลงคะแนนถกเปดเผย ย�งไปกวาน�น การอาศยผชวยเลอกต�งยงกอใหเกดความเส�ยงท�มตทางมโนธรรมของสทธการออกเสยง ลงคะแนนโดยลบของคนพการจะถกครอบงำาโดยผชวยเลอกต�ง28ดวยลกษณะท�ไดกลาวมา การออกเสยงเลอกต�งของคนพการโดยอาศยผชวยจงหาไดมลกษณะเปนการเลอกต�ง “โดยลบ” อยางสมบรณในแงท�คะแนนเสยงของเขาจะ “ไมถกรบรโดยบคคลอ�น” หากแตเปนการเลอกต�งท�มลกษณะ “เสมอนวาลบ” (quasi secret) คอเปนการเลอกต�งท� “ถอวาลบเน�องจากกฎหมายบญญต” และภายใตมาตรการการคมครองทางกฎหมายท�จะทำาใหความลบของการใชสทธน�นถกเปดเผยนอยท�สด29


115

ดวยลกษณะ “ก�งลบ” ของการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�ง การต�งผชวยเลอกต�งจงหาใชเปน“แนวทางเผ�อเลอก” ของการออกเสยง ลงคะแนนโดยตวคนพการอนเปดชองใหรฐมดลยพนจท�จะตรากฎหมายอนญาตใหคณะกรรมการการเลอกต�ง หรอเจาหนาท�ประจำาหนวย เลอกต�งหรอและตวคนพการเองสามารถตดสนใจเลอกท�จะสละหรอ ไมสละความลบของการเลอกต�งบางสวนได30 หากแตมสถานะรองลงมา จากการออกเสยงลงคะแนนโดยตวคนพการเอง ดวยเหตน� รฐจงตองอำานวยคนพการใหสามารถเลอกต�งไดโดยตวเองและ “เล�ยงกระบวนการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�ง31

4. มตเ ชงปฏเสธและมตเ ชง เ ก�อกลของ กรอบคว�มสมพนธ ฯ

ในสวนท� 4 น� ผเขยนจกนำาผลการศกษาจากสวนท� 2 และ 3 ขางตนมาใชเพ�อสกดกรอบความสมพนธ ฯ ซ�งเปนฐานวธคดเชงทฤษฎเปนแนวทางสำาหรบกำาหนดทศทางความสมพนธระหวางการเลอกต�งโดยลบและการเลอกต�งเสมอนวาลบภายใตอนสญญาวาดวยสทธ คนพการและสำาหรบวเคราะหการปรบปรงกฎหมายไทยใหสอดคลองกบอนสญญาเชนวาโดยอาศยบทเรยนจากทวปยโรป อน�ง ในปจจบนงานวชาการเก�ยวกบสทธออกเสยงเลอกต�งของคนพการภาษาตางประเทศน�นมอยางจำากด งานสวนใหญมกจะเปนงานเชงพรรณนา (descriptive) คออธบายแตเพยงถอยคำาในตวบทขอ 29 และอธบายแนวทาง การตความตวบทของคณะกรรมการวาดวยสทธคนพการตามอนสญญาเทาน�น32 ย�งถาเปนงานภาษาไทยดวยแลว ผเขยนกพบแตเพยงงานวจยของผชวยศาสตราจารยเจษฎา ทองขาวซ�งมง “คนควาหาแนวทางและมาตรการทางกฎหมายท�เหมาะสมในการทำาใหคนพการในประเทศไทยซ�งเปนประชาชนชาวไทยเชนเดยวกบบคคลท�วไปสามารถเขาถงสทธในการเลอกต�ง” อยางกวาง ๆ 33 อยางไรกตาม งานเหลาน�หาไดสกดกรอบ


116

ความสมพนธ ฯ ส�งท�บทความวจยช�นน�ตองการนำาเสนอจงเปนส�งใหมและเปนประโยชนในทางทฤษฎ

4.1 “ศกด�ศรคำว�มเปนมนษย”: หลกก�รพ�นฐ�นของมตเชงปฏเสำธของกรอบคำว�มสำมพนธฯ

ดงท�ผเขยนไดนำาเสนอไปขางตน กรอบความสมพนธ ฯ มงปฏเสธมโนทศนเชงการแพทยวาดวยความพการซ�งมองวาคนพการเปนเพยงผปวยท�ตองไดรบการดแลเยยวยา หากกลาวใหถงท�สด เราจะเหนไดวาปรชญาเบ�องหลงมโนทศนเชงการแพทยขดแยงโดยส�นเชงกบสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบ จากขอความคดท�ขดแยงกนน� เราจงสามารถสกดหลกการพ�นฐานทางกฎหมายซ�งเปน “ฐาน” ของมตเชงปฏเสธของกรอบความสมพนธ ฯ น�นกคอหลกการเคารพ “หลกศกด�ศรความเปนมนษย” (human dignity) อนเปนหลกการท�ปรากฏตามขอ 3 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ หลกศกด�ศรความเปนมนษยน�นเปน“หวใจ” และ “ฐาน” ท�ชวยอธบายใหเหนวา “สทธมนษยชนมความสำาคญเชนใด” และ “ทำาไมมนษยจงเปนผทรงสทธมนษยชน” 34 โดยหลกกฎหมายเชนวาเนนยำ�าภาพของ “คณคาในตวเองของบคคล”35 ดวยสถานะ ผมศกด�ศร” รฐจงไมอาจปฏบตกบบคคลผใดหรอดวยมลเหตใดกตามราวกบบคคลผน�นเปนเพยง “วตถ” หรอ “บคคลช�นสอง 36 ดวยลกษณะพ�นฐานท�ไดกลาวมาน�เอง เราจงสามารถกลาวไดวาส�งท�หลกศกด�ศรความเปนมนษยมงรบรองคมครองน�นจงไดแก “เสรภาพท�จะไมถกรฐกระทำาการอนมลกษณะพรากสทธมนษยชน” (freedom from)37 ดวยฐานการเคารพหลกการเคารพศกด�ศรความเปนมนษย กรอบ ความสมพนธ ฯ จงปฏเสธการตรากฎหมายของรฐท�มผลตดหรอจำากดสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบของบคคลโดยอตโนมตดวยเหตท�เขาเปนคนพการไมวาจะเปนคนพการทางกาย (โดยเฉพาะคนพการทางสายตา) หรอสตปญญา ดวยการใหเหตผลวาเพราะบคคลเหลาน�นไมอาจ “ประเมนผลลพธของการตดสนใจออกเสยงลงคะแนนของตนในการเลอกต�ง


117

ตลอดจนขาดความรสำานกตอผลของการตดสนใจน�น”38 มตเชงปฏเสธของกรอบความสมพนธดงกลาวถอวาการตดหรอจำากดสทธขางตนม ผลลดทอนคณคาของคนพการใหเปนเพยง “ผปวย” หรอ“ผท�ม ความบกพรอง” ซ�งมสถานะกฎหมายและศกด�ศรรองลงมาจากบคคลท�มสภาพรายกายสมบรณ39

ในลำาดบตอไป ผวจยจกนำาเสนอมตเชงเก�อกลของกรอบ ความสมพนธ ฯ โดยผวจยจะแสดงใหเหนวามโนทศนวาดวยความพการ 2 ประการ ไดแก มโนทศนเชงสงคมและมโนทศนเชงสทธมนษยชนม ความเช�อมโยงกนในเชงบวกในรปแบบใด

4.2 “อตต�ณต”: หลกก�รพ�นฐ�นของมตเชงเก�อกลของกรอบคำว�มสำมพนธ ฯ

ตรงกนขามกบมตเชงปฏเสธของกรอบความสมพนธ ฯ ซ�งต�งอยบนหลกศกด�ศรความเปนมนษย ฐานของมตเชงเก�อกลของกรอบ ดงกลาวน�น ไดแก “หลกการเคารพอตตาณต” (autonomy) ซ�งถกรบรองเอาไวในขอ 3 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ40 แนวคดเบ�องหลงของอตตาณตน�นแตกตางจากหลกการเคารพศกด�ศรความเปนมนษยในแงท�วาหลกการเคารพศกด�ศรความเปนมนษยน�นเปนเร�องของ “เสรภาพท�จะไมถกรฐกระทำาการอนมลกษณะพรากสทธมนษยชน” แตอตตาณตน�นใหความสำาคญกบ “สทธท�จะกำาหนดหนทางแหงชวตของตนเอง” (the right to choose one’s own way of life) โดยไมถกรฐบงคบขเขญ41 มตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ น�นสะทอนภาพของปฏสมพนธระหวาง “หลก” (การเลอกต�งโดยลบดวยตนเอง) และ “ขอยกเวน” (การต�งผชวยเลอกต�ง) ของสทธการออกเลอกต�งโดยลบภายใตขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการภายใตหลกการเคารพอตตาณตของคนพการ ผเขยนจกแสดงใหเหนวาส�งท�งสองสะทอนภาพความเก�อกลระหวางมโนทศนเชงสงคมและมโนทศนเชงสทธมนษยชนในรปแบบท�แตกตางกน กลาวคอ “หลก” ของขอ 29 น�นสะทอนภาพ


118

ของการอาศยมโนทศนเชงสงคมเพ�อสนบสนนใหปรชญาการคมครองอตตาณตของคนพการอนอยเบ�องหลงมโนทศนเชงสทธมนษยชน เปนผล ในทางกลบกน “ขอยกเวน” ของบทบญญตเชนวาสะทอนภาพการทำาใหมโนทศนเชงสงคมมความเปนสทธมนษยชนมากย�งข�นเพ�อใหอตตาณตของคนพการไดรบความคมครอง

4.2.1 “หลก” ของสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบ

ผเขยนไดแสดงใหเหนไปแลววาภาพความสมพนธระหวาง การเลอกต�งโดยลบโดยตวคนพการเองและการเลอกต�ง “เสมอนวาลบ” โดยพ�งพาผชวยเลอกต�งน�นมลกษณะแปรผกผนกน กลาวคอ รฐมหนาท�ตองอำานวยใหคนพการเลอกต�งสามารถแสดงออกซ�งอตตาณตของตนผานการใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบไดมากท�สด ย�งรฐอำานวยส�งน�ไดมากย�งข�นเทาใด การเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งกจะย�งกลายเปนรปแบบการลงคะแนนออกเสยงท�ตองถกเล�ยงมากย�งข�นเทาน�น42 หนาท�ในการเคารพอตตาณตของคนพการน�ต�งอยบนมโนทศนวาดวยความพการเชงสทธมนษยชน แตการจะอำานวยใหมโนทศนเชนวา เกดข�นไดกจะเปนไปแตโดยการขจดอปสรรคท�ขดขวางการใชสทธ ออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการอนเปนส�งสะทอนปรชญาของ มโนทศนวาดวยความพการเชงสงคม น�จงเปนสาเหตวาทำาไม “หลก” ของมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธท�บทความวจยตองการนำาเสนอสะทอนภาพการอาศยมโนทศนเชงสงคมเพ�อสนบสนนใหปรชญา การคมครองอตตาณตของคนพการอนอยเบ�องหลงมโนทศนเชง สทธมนษยชนเปนผล

อน�ง หนาท�ของรฐในการขจดอปสรรคเพ�ออำานวยใหคนพการสามารถแสดงออกซ�งอตตาณตผานการเลอกต�งโดยลบดวยตนเองสมพนธกบชวงเวลาท�งกอนและระหวางกระบวนการเลอกต�ง จาก การคนควา ผเขยนพบวาคนพการบางคนไมสามารถไปใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบไดดวยลำาพงตนเองดวยเหตท�สถานท�จดเลอกต�งม


119

ลกษณะทางกายภาพท�ไมเอ�ออำานวย เชน ไมมทางลาดสำาหรบรถเขนหรอคหามลกษณะแคบเกนจนคนพการซ�งตองใชรถเขนไมอาจเขาไปเลอกต�งได43 หรอรฐอาจไมไดจดใหมอปกรณท�จำาเปนตอการชวย ลงคะแนนดวยตนเองไว ณ หนวยเลอกต�ง (เชน แผนทาบหลงบตร เลอกต�งสำาหรบคนพการทางสายตา, อกษรเบรลล, อปกรณใหแสงสวาง, หรออปกรณชวยยอขยายขนาดตวอกษร)44 รฐน�นมหนาท�ตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการท�จะตองขจดอปสรรคขางตน ซ�งอาจจะกระทำาโดยอาศยการนำาเทคโนโลยชวยเลอกต�งมาใชเพ�อสนบสนนใหคนพการสามารถออกเสยงเลอกต�งไดเอง การอนญาตใหคนพการสามารถขอเปล�ยนไปใชสทธเลอกต�งหนวยอ�นท�มสภาพทางกายภาพเอ�ออำานวยตอการเขาถงและไปใชสทธแกคนพการ การจดสถานท�ใหเขาถงไดโดยบคคลทกคน การออกแบบบตรเลอกต�งท�มลกษณะเหมาะสมตอคนพการอนจะทำาใหเขาสามารถใชสทธออกเสยงไดโดยลำาพง การจดใหม การเลอกต�งในรปแบบอ�นนอกเหนอจากการลงคะแนน ณ คหาเลอกต�ง45 อน�ง เม�อการเลอกต�งโดยลบโดยคนพการและการต�งผชวยเลอกต�งหาไดมนำ�าหนกทางกฎหมายท�เทาเทยมกน ผลในทางกฎหมายท�ตามกคอแมรฐจะเปดทางเลอกใหคนพการสามารถต�งผชวยเลอกต�งได แตน�นกมไดบรรเทาหนาท�ของรฐท�ตองอำานวยใหคนพการสามารถใชอตตาณตท�จะเลอกต�งไดดวยตนเอง เชน รฐไมอาจลดการพมพบตรเลอกต�งท�เปนอกษรเบรลลลงได แมจะมการตรากฎหมายเลอกต�งอนญาตใหมผชวยเลอกต�ง46

4.2.2 “ขอยกเวน” ของสำทธออกเสำยงเลอกต�งโดยลบ การแตงต�งผชวยเลอกต�งน�นสะทอนภาพของมโนทศนวาดวยความพการเชงสงคม เน�องจากมาตรการเชนวาน�นเปนเคร�องมอขจดอปสรรคท�ขดขวางคนพการท�จะมสวนรวมทางสงคม อยางไรกด มโนทศนเชงสงคมน�นเพยงแตมงเนนการขจดอปสรรคทางสงคมท� คนพการตองเผชญ แตหาไดม “มตทางมโนธรรม” ท�รบรองวาคนพการน�นกเปนบคคลผทรงไวซ�งสทธและเสรภาพ47 ดงน�น การอางองมโนทศน


120

เชงสงคมแตเพยงประการเดยวเพ�อเปนกรอบความคดใหกบการต�ง ผชวยเลอกต�งจงมผลสนบสนนใหรฐตรากฎหมายเลอกต�งท�มเน�อหาละเลยความรบผดชอบท�ผชวยเลอกต�งตองมตอคนพการผทรงสทธ เลอกต�ง ตลอดจนยงสนบสนนการปลดเปล�องรฐจากหนาท�ในการวางมาตรการทางกฎหมาย เพ�อปองกนคนพการจากการถกครอบงำาโดย ผชวยเลอกต�ง48 ดวยขอจำากดของมโนทศนเชงสงคมท�ไดกลาวมา กรอบการตรากฎหมายท�เก�ยวของกบการลงคะแนนออกเสยงเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งซ�งเปนกระบวนการเลอกต�ง “เสมอนวาลบ” จงตองคำานงถงมโนทศนเชงสทธมนษยชนและหลกการเคารพอตตาณตประกอบมโนทศนเชงสงคม ดงตอไปน�

เพ�ออำานวยใหกระบวนการแตงต�งผชวยเลอกต�งเคารพอตตาณตของคนพการผมสทธออกเสยงลงคะแนนโดยลบท�แทจรงใหไดมากท�สดบคคลท�จะทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�งไดน�นจะตองเปนบคคลท�คนพการ“เลอกตามความประสงคของตนเอง” กลาวคอ หากคนพการตองการออกเสยงลงคะแนนดวยตนเอง เจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งกไมอาจต�งบคคลใดข�นมาเปนทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�งโดยพลการไดโดยอางเหตผล “เพ�อผลประโยชนสงสดของคนพการ”49และเม�อคนพการไดแสดงความจำานงแตงต�งบคคลใดใหทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�งแลว เจตจำานง/มตทางมโนธรรมน�นกมลกษณะสมบรณ ไมอาจถกโตแยงจากรฐหรอผใดไดอก50 สำาหรบสถานะของผชวยเลอกต�งน�น เม�อบคคล ดงกลาวเปนบคคลท�คนพการแสดงเจตจำานงแตงต�งผชวยเลอกต�งจงมสถานภาพเปนเพยง “ส�อกลางระหวางมตทางมโนธรรมและมต การแสดงออกซ�งความคดของสทธการออกเสยงเลอกต�งของคนพการ” คอเปนเพยงผชวยเหลอคนพการในการกาบตรเลอกต�ง รวมถงนำาบตรน�นใสในหบบตรเลอกต�งตามท�ฝายหลงประสงค51 หาใช “ผตดสนใจแทน คนพการ”52 ในฐานะ “ส�อกลาง” หนาท�หลกของผชวยเลอกต�งจงไดแก“หนาท�เคารพหลกความไวเน�อเช�อใจ” (fiduciary duty) โดยเขาไมอาจทำาหนาท�ชวยเหลอคนพการไดหากตนมสวนไดเสยในกระบวนการ


121

เลอกต�ง เชน เปนผสมครรบเลอกต�งในเขตเลอกต�งน�น ตลอดจนตองรกษาความลบของคนพการ53

5. ปญห�ของกฎหม�ยเก�ยวดวยก�รใช สทธออกเสยงเลอกต�งของคนพก�รในประเทศไทย

ในสวนท� 5 น� ผเขยนจะหนกลบมาพจารณาปญหาของกฎหมายไทยท�ไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธตามกฎหมายมหาชนในสวนท� 3

5.1 พฒน�ก�รของกฎหม�ยเลอกต�งไทยท�เก�ยวกบสำทธออกเสำยงเลอกต�งโดยลบของคำนพก�รและก�รต�งผชวยเลอกต�ง

เม�อประเทศไทยไดเปล�ยนแปลงไปสการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข กไดมการจด การเลอกต�งหลากหลายคร�ง แตกระน�นกอนการปฏรปรฐธรรมนญเม�อพ.ศ. 2540 กฎหมายเลอกต�งไทยกลบมไดรบรองสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการและสทธในการต�งผชวยเลอกต�งเอาไวอยางชดแจงคร�นมการปฏรปการเมอง พ.ศ. 2540 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 ไดรบรองแนวคดดงท�ไมเคยปรากฏมากอนในอดต ท�งการรบรองแนวคดเร�อง “ศกด�ศรความเปนมนษย” (มาตรา 4) ตลอดจนกำาหนด “หามการเลอกปฏบตโดยรฐตอบคคลดวยเหตแหงสภาพแหงกายหรอสขภาพ” (มาตรา 30 วรรคสาม) พฒนาการดงกลาวมอทธพลทำาใหกฎหมายวาดวยการเลอกต�งท�วไปคอพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา พ.ศ. 2541 ตลอดจนพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย


122

การเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซ�งสมาชกวฒสภา พ.ศ. 2550 และกฎหมายแมบทสำาหรบการจดเลอกต�งในปจจบนอยางพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกต�งสมาชกสภา ผแทนราษฎร พ.ศ. 2561 (ตอไปน�จะเรยกวา “พระราชบญญตเลอกต�ง ฯ”) ซ�งถกตราข�นภายใตรฐธรรมนญ 2 ฉบบหลงจากน�น (ฉบบพทธศกราช 2550 และพทธศกราช 2560) มพฒนาการท�ดข�นในการคมครองสทธของคนพการ ปจจบน มาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ยงคงกำาหนดใหรฐมหนาท�อำานวย/จดส�งอำานวยความสะดวกใหแกคนพการผมาเลอกต�ง ท�งเม�อของกฎหมายเลอกต�งฉบบปจจบนไดถกตราข�น ภายหลงประเทศไทยไดเขาเปนภาคของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ กฎหมายดงกลาวจงไดรบรองเปนคร�งแรกวา “[หากดวย]ลกษณะทางกายภาพทำาใหคนพการหรอทพพลภาพ … ไมสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งได ใหกรรมการประจำำาหนวยเลอกต�ง หรอใหญาตหรอบคคลท�ไววางใจำเปนผทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งแทนโดยความยนยอมและเปนไปตามเจำตนาของคนพการหรอทพพลภาพ หรอผสงอายน�น และใหกรรมการประจำำาหนวยเลอกต�งบนทกการกระทำา ดงกลาวลงในรายงานเหตการณประจำำาท�เลอกต�ง … ท�งน� ใหถอเปน การออกเสยงลงคะแนนโดยตรงและลบ” ตวบทของมาตรา 92 จงมลกษณะสงเสรมสถานะของคนพการในฐานะ “ผทรงสทธมนษยชน” ผซ�งมสทธแตงต�งบคคลอ�นเปน “ผชวยเลอกต�ง”

อยางไรกด เม�อแนวคดวาดวยสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบของพวกเขาและสทธในการต�งผชวยเลอกต�งตางกเปนแนวคดทางกฎหมายใหมท�พ�งเกดข�นหลงพ.ศ. 2540 ดงน�น จงไมนาแปลกท�กฎหมายท�งสองสวนจะยงไมมอปสรรคในการบงคบใชกบการเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎรเปนการท�วไปเม�อพ.ศ. 2561 ท�ผานมาซ�งมคนพการจำานวน 1,834,808 คน เปนผทรงสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบ54 ในการเลอกต�งคร�งน� ผเขยนพบวามกรรมการประจำาหนวยเลอกต�งบางคนไดปฏเสธท�จะทำาหนาท�เปนผชวยคนพการในการทำาเคร�องหมายในบตรเลอกต�ง


123

หรอบางคนกปฏเสธมใหคนพการต�งบคคลท�ตนไววางใจใหทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�ง ท�งน�กเน�องจากเจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งผน�นเขาใจวาการดำาเนนการท�งสองลกษณะเชนวาขดกบหลกการออกเสยง ลงคะแนนโดยลบ55 ขณะเดยวกน หนวยเลอกต�งบางหนวยกมลกษณะทางกายภาพไมอำานวยใหคนพการสามารถเขาไปใชสทธเลอกต�งได อาจเพราะอยในบรเวณท�เปนพ�นขรขระและไมมทางลาดสำาหรบรถเขน56 ตลอดจนไมมอปกรณชวยเหลอคนพการในการเลอกต�งท�พรอม57 จากปญหาท�เกดข�น นำาไปสคำาถามท�วาหากพจารณาจากระยะเวลาท�งกอนและระหวางกระบวนการเลอกต�ง กฎหมายท�เก�ยวดวยการเลอกต�งของไทยไดกำาหนดวธการท�อำานวยใหคนพการสามารถใชสทธออกเสยง เลอกต�งโดยลบดวยตนเองโดยไมตองอาศยผชวยเลอกต�งหรอไม เพราะหากคนพการสามารถออกเสยงไดดวยตนเองได ปญหาท�กลาวมาคงจะไมเกดข�น ท�งการออกเสยงลงคะแนนของเขากจะเปนความลบโดยสมบรณมใชมลกษณะเสมอนวาลบท�งภายใตรฐธรรมนญไทยและอนสญญาวาดวยสทธคนพการ ผเขยนจกพจารณาคำาตอบของคำาถามขางตนบนพ�นฐานของท�งมตปฏเสธและมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ

5.2 พจ�รณ�ปญห�ของกฎหม�ยไทยจ�กมตเชงปฏเสำธของกรอบคำว�มสำมพนธ ฯ

ในมมหน�ง ผเขยนพบวากฎหมายเลอกต�งไทยยงคงมเน�อหาท�ไมสอดคลองกบมตเชงปฏเสธของกรอบความสมพนธ ฯ ซ�งปฏเสธ มโนทศนความพการเชงการแพทย เน�องจากแมรฐธรรมนญแหง ราชอาณาจกรไทยและพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ฉบบปจจบนยงคงจำากดการใชสทธเชนวาของคนพการทางสตปญญา คณะกรรมการวาดวยสทธคนพการไดเคยแนะนำารฐบาลไทยใหแกไขตวบทรฐธรรมนญน�58 อยางไรกด ถงประเดนความพการทางสตปญญา/จตจะอยนอกขอบเขตของบทความวจย แตตวบทรฐธรรมนญไทยท�เปนปญหากมผลเปดประเดนข�นมาวารฐไทยควรกำาหนด “กรอบความคดทางกฎหมายโดย


124

ท�วไป” เพ�อแกไขกฎหมายลกษณะดงกลาวไปในทศทางใดในอนาคตเพ�ออำานวยใหคนพการสามารถใชสทธออกเสยงลงคะแนนโดยลบไดดวยตนเองหรอโดยอาศยผชวยเลอกต�ง

5.3 พจ�รณ�ปญห�ของกฎหม�ยไทยจ�กมตเชงเก�อกลของกรอบคำว�มสำมพนธ ฯ

ในแงมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ ผเขยนไดนำาเสนอไปแลววามตเชงเก�อกลดงกลาวน�นมหลกการทางกฎหมายมหาชนท�เปนรากฐานไดแก “หลกการเคารพอตตาณต” ภายใตหลกการน� คนพการหาไดมฐานะเปนผปวย หากแตเปน “ปจเจกชนผทรงเหตผลสามารถเลอกทางเดนแหงชวตตนไดเอง” อยางไรกตาม กฎหมายไทยยงคงมความไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ ท�งในสวนท�เก�ยวของกบการอำานวยใหคนพการสามารถใชสทธออกเสยงโดยลบดวยตนเองและการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�ง

5.3.1 พจำารณาจำาก “หลก” ของมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ

หากพจารณาจาก “หลก” ของมตเชงเก�อกลของกรอบ ความสมพนธ ฯ แนวทางท�สามารถชวยอำานวยใหปญหาจากการท� เจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งปฏเสธท�จะปฏบตตามมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ และปญหาความพรอมของอปกรณชวยเลอกต�ง ตลอดจนชวยอำานวยใหคนพการสามารถใชสทธเลอกต�งไดเองโดยไมตองอาศยผชวยเลอกต�ง ไดแก การจดสถานท�เลอกต�งกลางและการอนญาตใหคนพการสามารถใชสทธขอเปล�ยนหนวยเลอกต�ง (โปรดดหวขอ 4.2.1)

มาตรา 92 วรรคสองแหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ไดรบรองถงการจดท�เลอกต�งกลางใหแกคนพการซ�งมลกษณะเขาถงไดโดยงาย (accessible) อาท มท�จอดรถพเศษและมทางลาดสำาหรบรถเขน, มท�


125

น�งพก/น�งรอและสขาเฉพาะของคนพการ ตลอดจนมสญลกษณบอกทางท�จำาเปนตอคนพการ รวมถงมอปกรณชวยเหลอสำาหรบการออกเสยง เชน ไฟสองสวาง แวนขยาย และแผนทาบอกษรเบรลล59 กระน�นเม�อการเลอกต�งเม�อ พ.ศ. 2561 ท�ผานมา ขอเทจจรงปรากฏวาประเทศไทยไดจดสถานท�เลอกต�งสำาหรบคนพการท�วประเทศไวเพยง 10 แหงเทาน�น60 จำานวนดงกลาวจงดไมไดสดสวนกบจำานวนคนพการท�งประเทศซ�งมกวา 1.9 ลานคน ท�งยงปรากฏวาบางภมภาค (ภาคตะวนตก) และจงหวดสำาคญ (เชน นครราชสมา) กลบไมมสถานท�เลอกต�งกลางแกคนพการ ดวยขอเทจจรงน� คนพการบางสวนจงตองใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบ ณ หนวยเลอกต�งท�ตนมช�อ แตเม�อหนวยเลอกต�งบางหนวยมลกษณะทางกายภาพท�ไมเหมาะสมกบสภาพแหงกายของคนพการ การเขาไมถงสถานท�เลอกต�งกลางจงทำาใหคนพการบางสวนอาจประสบอปสรรคท�จะใชสทธออกเสยงลงคะแนนดวยตนเอง ผเขยนเหนวาปญหาขางตนมสาเหตมาจากตวบทของมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ท�บญญตวา “ในกรณท�คณะกรรมการเหนสมควรอาจำกำาหนดใหมการจำดท�เลอกต�งสำาหรบคนพการ … เปนกรณพเศษ” รปแบบของตวบทเชนวาสะทอนมรดกของแนวคดด�งเดมตามกฎหมายท�มองคนพการเปนเพยงผปวยท�ตองไดรบความอนเคราะห เน�องจากการจดสถานท�เลอกต�งกลางน�นอยภายใตดลยพนจอยางกวางขวางของรฐ และถงรฐจะเหนสมควรวาจำาเปนตองจด คำาวา “อาจ” ท�ปรากฏในตวบทกปลดเปล�องไมใหรฐตองผกพนกบความเหนน�น แนวทางท�อาจนำามาใชเพ�อแกไขปญหาจำานวนสถานท�เลอกต�งกลางท�มจำากด กคอการอนญาตใหคนพการสามารถใชสทธขอเปล�ยนไปใชสทธเลอกต�งในหนวยเลอกต�งอ�นใน เขตเลอกต�งเดยวกนท�มลกษณะทางกายภาพเอ�ออำานวยกบพวกเขา อยางไรกด ปจจบน ตวบทของพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ และขอ 60(3) ของระเบยบคณะกรรมการเลอกต�งวาดวยการเลอกต�งสมาชกสภา ผแทนราษฎร พ.ศ. 2561 (ตอไปน�จะเรยกวา “ระเบยบ ฯ”) เพยงแตรบรองสทธของคนพการท�จะลงทะเบยนเพ�อใชสทธออกเสยงลงคะแนน ณ ท�เลอกต�งกลาง ตลอดจนการแจงเหตแหงความทพพลภาพอนทำาให


126

เขาไมสามารถไปใชสทธออกเสยงลงคะแนนเทาน�น หาไดรบรองสทธขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งดวยเหตแหงความพการท�งกฎหมายไทยกยงใชบตรเลอกต�งเปนหลก แตถงแมคนพการไทยจะยงเผชญปญหาการเขาไมถงคหาเลอกต�งดวยสภาพแหงกาย กฎหมายไทยกยงมไดมการนำาเทคโนโลยเพ�อชวยเลอกต�งมาใช มไดมการบญญตถงอปกรณข�นตำ�าท�หนวยเลอกต�งหน�ง ๆ พงม ท�งยงมไดมมาตรการยดหยนในเร�องรปแบบวธเลอกต�ง เชน การยนยอมใหคนพการกาบตรเลอกต�งนอกคหา ในทางกลบกน ขอ 130(5) และขอ 139 ของระเบยบ ฯ ไดบญญตอยางเดดขาดท�จะ “หามนำาบตรเลอกต�งออกไปจากท�เลอกต�ง”

5.3.2 พจำารณาจำาก “ขอยกเวน” ของมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ

เม�อประเทศไทยยงคงประสบกบปญหาความพรอมของ สถานท�และหนวยเลอกต�ง การเลอกต�งเสมอนวาลบโดยอาศยผชวยเลอกต�งจงมความจำาเปน ขณะเดยวกน ในมมกลบ อกปญหาหน�งท�เกดข�นเม�อการเลอกต�งคร�งท�ผานมากคอกรรมการประจำาหนวยเลอกต�ง บางคนไมทราบถงวธใชอปกรณชวยเลอกต�ง จงบงคบใหคนพการต�ง ผชวยเลอกต�งข�นเพ�อแกปญหาเชนวา61 การกระทำาลกษณะเชนวาน�น�นต�งอยบน“หลกผลประโยชนสงสดของคนพการ” และไมสอดคลองกบหลกการเลอกต�งโดยลบภายใตอตตาณตของบคคลอยางชดเจน62 ผเขยนเหนวาปญหาดงกลาวมสวนมาจากตวบทของกฎหมาย เม�อพจารณาหมวด 7 และ 8 ของพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ผเขยนพบวาหมวดท�งสองหาไดมเน�อหาใด ๆ ท�วางหลกเกณฑเก�ยวกบคณสมบตและหนาท�ของ ผชวยเลอกต�งเอาไวเลย ตลอดจนความสมพนธระหวางเขากบคนพการผทรงสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบตวจรง กลาวใหถงท�สด ตวบทกฎหมายเลอกต�งไทยหาไดมหลกประกนวาการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งจะ “ถกเล�ยง” ใหไดมากท�สด รวมถงหลกประกนวาการต�ง ผชวยเลอกต�งจะตองต�งอยบนฐานการเคารพอตตาณตและการเคารพความลบของคนพการ


127

6. บทเรยนจ�กยโรปในก�รปรบปรงกฎหม�ยไทยใหสอดคลองกบกรอบคว�มสมพนธ ฯ ในสวนน� ผเขยนจกพจารณาแนวปฏบตจากท�งตวบทกฎหมายและรายงานการสำารวจของสหภาพยโรปและสหราชอาณาจกรท�เก�ยวของกบสถานการณการใชสทธเลอกต�งของคนพการบนมตเชงปฏเสธและเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ เพ�อนำาเสนอบทเรยนท�จะเปนแนวทางปรบปรงกฎหมายไทยท�เก�ยวของ ผเขยนอาศยรปแบบ การศกษาแบบเปรยบเทยบงานสำารวจ (comparative survey) ซ�งหา ไดมงเจาะจงศกษาบทเรยนจากประเทศในทวปยโรปประเทศหน�ง ๆ เปนพเศษ หากแตเลอกศกษาจากกรณตวอยางท�เหมาะสมท�จะเปนประโยชนตอแนวทางสำาหรบปรบปรงกฎหมายเลอกต�งของไทย63

6.1 บทเรยนจ�กยโรปตอประเทศไทยจ�กมตเชงปฏเสำธของกรอบคำว�มสำมพนธ ฯ

ดงท�ไดนำาเสนอไปขางตน ปญหาของกฎหมายไทย ณ ปจจบนกคอ ท�งตวบทรฐธรรมนญและกฎหมายเลอกต�งตางจำากดมให คนวกลจรตหรอจตฟ�นเฟอนไมสมประกอบในการใชสทธออกเสยง ลงคะแนนโดยลบโดยอตโนมต แมบทความวจยฉบบน�หาไดมงศกษา ความพการทางสตปญญาและสภาพแหงจต ปญหาของกฎหมายไทยกไดเช�อเชญใหคำานงถงแนวทางสำาหรบปรบปรงกฎหมายท�บทตด การใชสทธเลอกต�งโดยท�วไปวาควรต�งอยบนกรอบความคดลกษณะใด ท�งน�กเพ�ออำานวยใหคนพการยงสามารถรกษาสทธการออกเสยง เลอกต�งโดยลบดวยตนเองหรอโดยความชวยเหลอของผชวยเลอกต�ง กรณศกษาจากทวปยโรปสามารถใชเปนบทเรยนท�ดย�ง โดยผเขยนจะเปรยบเทยบบรรทดฐานตามขอ 3 ของพธสารลำาดบท� 1 ของอนสญญาสทธมนษยชนยโรป (The European Convention on Human Rights ตอไปน�จะเรยกวา “อนสญญายโรป ฯ”) ซ�งทกประเทศในทวปยโรป


128

ยกเวนเบลารสเปนภาคกบแนวทางการคมครองสทธตามขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ

ศาลสทธมนษยชนยโรป (European Court of Human Rights) ไดเคยวนจฉยประเดนการตดสทธเลอกต�งของคนพการโดยอตโนมตของอนสญญายโรป ฯ เอาไวเม�อค.ศ. 2010 ในคด Alajos Kiss v. Hungary64 โดยวางหลกเอาไววาสทธการออกเสยงเลอกต�งของคนพการน�นเปน สทธท�ไมสมบรณและอาจถกจำากดโดยรฐเพ�อประโยชนของพวกเขาเองกระน�น การจำากดสทธน�นจะตอง “ไมขดกบหลกหามเลอกปฏบต” (indiscriminate)65 ดงน�น การจำากดการใชสทธเลอกต�งของคนพการทางสตปญญา/จตโดยอตโนมตตามรฐธรรมนญจงกระทำาไดภายใต “การประเมนขอเทจจรงรายบคคล” (an individualised judicial evaluation) มใชบญญตไวอยางกวาง ๆ เปนการท�วไป66 อยางไรกด แนวบรรทดฐานน�แตกตางจากคำาวนจฉยของคณะกรรมการวาดวย สทธคนพการในคด Zsolt Bujdosó and five others v Hungary ซ�งมขอเทจจรงเก�ยวกบการตดสทธออกเสยงเลอกต�งของคนพการทางสตปญญาชาวฮงการเม�อค.ศ. 2011 โดยส�นเชง แมขอบเขตบทความวจยฉบบน�จะไมไดเก�ยวกบสทธเลอกต�งของคนพการประเภทดงกลาว แตการใหเหตผลของคณะกรรมการวาดวยสทธคนพการในคด Zsolt มความเก�ยวโยงกบการอำานวยความสะดวกใหแกคนพการประเภทอ�น ๆโดยคณะกรรมการวาดวยสทธคนพการไดวนจฉยวา “ขอ 29 มไดอนญาตใหมการจำากดสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบของกลมคนพการใด ๆ ดงน�น การจำากดสทธการออกเสยงเลอกต�งของบคคลในคด Zsolt ไมวาจะเปนการท�วไปหรอพจารณาขอเทจจรงเฉพาะตวยอมถอเปน การเลอกปฏบต”67

ดวยแนวคำาวนจฉยท�ไมสอดคลองกบแนวทางของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ สภายโรป (Council of Europe) ซ�งเปนองคกรท�ผลกดนการตราอนสญญายโรป ฯ จงเลอกท�จะจดทำาท�งปฏญญาวาดวยแนวปฏบตท�ดเก�ยวดวยการเลอกต�งท�อำานวยใหคนพการสามารถเขามา


129

มสวนรวม (Declaration to the Code of Good Practice in Electoral Matters on the Participation of People with Disabilities in Elections) รวมท�งกำาหนดกลยทธเก�ยวดวยสทธคนพการสำาหรบ ค.ศ. 2017-2023 (A Strategy on the Rights of Persons with Disabilities for 2017-2023) ยนยนวาตอไปน� การตความสทธเลอกต�งตามพธสารลำาดบท� 1 จะตองกระทำาใหสอดคลองกบแนวทาง การคมครองสทธตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการ68 ปฏญญาวาดวยแนวปฏบตท�ดเก�ยวดวยการเลอกต�งท�อำานวยใหคนพการสามารถเขามามสวนรวมไดระบหลกการ Universal suffrage ไวโดยคำานงถงพนธกรณตามขอ 29 แหงอนสญญาวาดวยสทธคนพการ69 สวนกลยทธเก�ยวดวยสทธคนพการสำาหรบค.ศ.2017-2023 ไดอธบายสทธการออกเสยง เลอกต�งของคนพการ โดยเนนหลกการสำาคญหาประการ ไดแก การไมเลอกปฏบต ตลอดจนความเทาเทยม ความสามารถในการเขาถงและใชสทธมนษยชนของคนพการ การสรางความตระหนกตอสทธของ คนพการ และการยอมรบคนพการในฐานะผทรงสทธอยางเทาเทยมกนกบผอ�นเบ�องหนากฎหมาย ซ�งลวนเปนหลกการท�ปรากฏในอนสญญาวาดวยสทธคนพการ70 นโยบายของสภายโรปน�ยนยนวาแนวทาง การคมครองสทธตามตราสารสทธมนษยชนของสหประชาชาตน�นมสถานะเหนอกวาท�งแนวทางภายใตกฎหมายภายในและแนวทางตามอนสญญายโรป ฯ ซ�งเปนตราสารระดบภมภาคดงน�น ประเทศท�ยงคงยดบรรทดฐานจากคด Kiss จงตองเรงแกไขกฎหมายภายในเสยใหมไมวาจะเปนฮงการ ฝร�งเศส หรอเบลเยยม71 ในฐานะรฐภาคหน�งของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ ประเทศไทยจงกตองดำาเนนการใหเปนไปตามหลกการขางตน

คำาถามตอมากคอ แลวรปแบบจากประเทศใดในยโรปท�ประเทศไทยควรรบมาใชแทนจำากดการใชสทธออกเสยงลงคะแนนของคนพการโดยอตโนมตซ�งสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ ผเขยน พบวา ปจจบน กฎหมายของประเทศในทวปยโรปหลาย ๆ ชาตไดยกเลก


130

การจำากดการใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบดวยเหตแหงความพการโดยอตโนมตไปแลว72 ตรงกนขาม การต�งผชวยเลอกต�งไดกลายเปนมาตรการสำาหรบชวยเหลอคนพการใหสามารถใชสทธออกเสยงลง คะแนน73 ประเทศไทยอาจพจารณาแนวทางท�เหมาะสมจากกฎหมายเลอกต�งในยโรปดงท�ผเขยนจะไดวเคราะหตอไปในหวขอ 6.2.2 ท�ไมได ตดสทธคนพการทางสตปญญาในการต�งผชวยเลอกต�ง กระน�น หาก คนพการผหน�งขาดความรบรถงขนาด ณ ขณะใชสทธออกเสยงลงคะแนนสำาหรบกรณน� ประเทศไทยอาจลองพจารณาแนวทางตามกฎหมายไอรแลนด โดยอาจเปดชองไวในพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ใหเจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งปฏเสธการไปใชสทธของบคคลดงกลาวแตไมใชดวยเหตแหงความพการหากแตเพราะเขา “ขาดความรำาลกท�จะใชสทธออกเสยงลงคะแนนอยางถงขนาด” (“lacks mental capacity voting”)74

6.2 บทเรยนจ�กยโรปตอประเทศไทยจ�กมตเชงเก�อกลของกรอบคำว�มสำมพนธ ฯ

หากพจารณาปญหาของกฎหมายไทยบนพ�นฐานของมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ ผเขยนแบงปญหาท�เกดข�นออกเปน 4 ประการดวยกน ในสวนของ “หลก” ของมตเชงเก�อกลซ�งเก�ยวของกบการจดส�งอำานวยความสะดวกใหคนพการสามารถเลอกต�งไดดวยตนเอง ผเขยนพบวาปญหาท�เกดข�นมดวยกน 2 ประการ ไดแก ปญหาเก�ยวดวยสถานท�เลอกต�งและปญหาเก�ยวกบรปแบบการเลอกต�ง ขณะเดยวกน หากพจารณาจาก “ขอยกเวน” ของมตเดยวกน ซ�งเก�ยวของกบการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งภายใตการเคารพ หลกการเลอกต�งโดยลบ ปญหาของกฎหมายไทยในสวนน�กไดแกปญหาเร�องคณสมบตของผชวยเลอกต�งและปญหาเร�องขอบเขตหนาท�ของ ผชวยเลอกต�ง ผเขยนจะอาศยบทเรยนจากประเทศในยโรปเพ�อนำาเสนอแนวทางสำาหรบปรบปรงแกไข


131

6.2.1 ขอเสนอแนะภายใต “หลก” ของมตเชงเก�อกลของ กรอบความสมพนธ ฯ: ปญหาเก�ยวดวยสถานท�เลอกต�งและปญหา เก�ยวกบรปแบบการเลอกต�ง

ผเขยนเร�มตนดวยการนำาเสนอบทเรยนจากยโรปท�เปนประโยชนตอการปรบปรงกฎหมายไทยในสวนของ (ก) สถานท�เลอกต�งและ (ข) รปแบบของการเลอกต�ง

(ก) ปญหาเก�ยวกบสถานท�เลอกต�ง

ผเขยนไดนำาเสนอไปขางตนแลววาการจดสถานท�เลอกต�งกลางและการอนญาตใหคนพการสามารถใชสทธขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งเปนมาตรการท�ชวยบรรเทาปญหาจากการท�เจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งปฏเสธท�จะปฏบตตามมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ และปญหาความพรอมของอปกรณชวยเลอกต�ง ตลอดจนชวยอำานวยให คนพการสามารถใชสทธเลอกต�งไดเองโดยไมตองอาศยผชวยเลอกต�ง อยางไรกด ผเขยนกแสดงใหเหนถงปญหาของขอบเขตอำานาจดลยพนจของเจาหนาท�รฐตามมาตรา 92 วรรคสองแหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ตลอดจนการท�กฎหมายมไดบญญตรบรองสทธในเปล�ยนหนวยเลอกต�งดวยเหตแหงความพการ

สำาหรบสวนของมาตรา 92 วรรคสอง ผเขยนเสนอแนะ แนวทางปรบปรงบทบญญตดงกลาวโดยกำาหนดส�งท�เรยกวา “มาตรเชงปรมาณท�ใชช�วดหนาท�ข�นตำ�าของรฐในการจดสถานท�เลอกต�งกลาง” (quantitative indicators)75 โดย “ประยกต” บทเรยนจากทวปยโรป ในฐานะประเทศกำาลงพฒนา การจะทำาใหหนวยเลอกต�งของไทย ทกหนวยมอปกรณครบครนดจะยงมขอจำากดอย ดวยเหตน� การให ความสำาคญกบการจดสถานท�เลอกต�งกลางจงเปนส�งจำาเปน หากพจารณาจากกฎหมายของประเทศในยโรป มาตรเชงปรมาณท�ไดกลาวมาปรากฏอยใน 2 รปแบบใหญ ๆ ไดแก รปแบบแรก เปนการกำาหนดมาตรเชงปรมาณช�วดออกมาในรปรอยละหรอสดสวน เชน กฎหมาย


132

ของเนเธอรแลนด โปแลนด หรอเบลเยยม เชนกำาหนดวาหนวยเลอกต�งอยางนอยรอยละ 25 ตองมอปกรณชวยเหลอใหคนพการสามารถใชสทธออกเสยงเลอกต�งโดยลบไดดวยตนเอง76 หรอกำาหนดใหรฐตองรบประกนวาสถานท�เลอกต�งในเขตเลอกต�งหน�ง ๆ จำานวนอยางนอย 1 ใน 277 หรอ 1 ใน 5 78 ของหนวยเลอกต�งในพ�นท�ท�งหมดมลกษณะทางกายภาพท�อำานวยใหคนพการสามารถเขาไปใชสทธออกเสยงลงคะแนนโดยลบไดดวยตนเอง สวนรปแบบท�สอง เปนการกำาหนดมาตรเชงปรมาณท� เปนจำานวนชดเจน เชน กฎหมายเลอกต�งของฮงการ79 ออสเตรย80 และ สโลเวเนย (กฎหมายเลอกต�งฉบบ ZVDZ-UPB1)81 ตางกำาหนดใหรฐตองจดใหมหนวยเลอกต�งอยางนอยหน�งหนวยในเขตเลอกต�งท�มลกษณะ เอ�ออำานวยใหคนพการสามารถเขาไปใชสทธ ท�งน� บางรฐเชนบลแกเรยยงกำาหนดไวดวยวาหนวยเลอกต�งเฉพาะของคนพการจะตองมลกษณะคอต�งอย ณ บรเวณช�นลางสดของอาคาร82

แมกรณศกษาจากยโรปขางตนจะไมไดเก�ยวกบการจดสถานท�เลอกต�งกลางโดยตรง แตผเขยนกเหนวามาตรเชงปรมาณไมวาใน รปรอยละ-สดสวนหรอในรปจำานวนท�เปนรปธรรมสามารถชวยแปลงดลยพนจอยางกวางขวางของคณะกรรมการเลอกต�งใหกลายเปนหนาท�เชงรกท�มผลผกพนตามกฎหมายดงท�อนสญญาวาดวยสทธคนพการ มงหมาย กลาวคอ รฐมหนาท�ตองดำาเนนการจดสถานท�เลอกต�งกลางใหไดจำานวนตามมาตรฐานข�นตำ�า มเชนน�นอาจเขาขาย “ละเลยตอหนาท�ตามท�กฎหมายกำาหนดใหตองปฏบต”83

สำาหรบประเดนสทธในการขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งดวยเหตแหงความพการน�น ผเขยนพบวากฎหมายของหลายประเทศในยโรปไดรบรองการใชเสรภาพเชนวาเอาไว เชน กฎหมายของเนเธอรแลนดอนญาตใหคนพการผมสทธเลอกต�งสามารถทำาคำารองขอเลอกไปใชสทธเลอกต�ง ณ หนวยเลอกต�งใด ๆ กไดในเขตเลอกต�งท�ตนมภมลำาเนา84 โดยรฐจะออกบตรผานเพ�อไปใชสทธเลอกต�งให (a voting’s pass) ให85 สำาหรบกฎหมายเลอกต�งของประเทศอ�นท�ใหอำานาจรฐออกบตรผาน


133

ประเภทน�ได กอาท กฎหมายเลอกต�งของเยอรมน86 หรอโปแลนด87 ผเขยนยงพบวากฎหมายของบางประเทศไดกำาหนดเง�อนเวลาสำาหรบคนพการในการแจงขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งเพ�อไปใชสทธออกเสยงเลอกต�งดวยตนเองซ�งจะแตกตางกนไปตามแตละประเทศ88 เชน มาตรา 250 แหงรฐบญญต XXXVI วาดวยกระบวนการออกเสยงลงคะแนน ค.ศ. 2013 (Act XXXVI of 2013 on Electoral Procedure) ของฮงการ (กอนแกไขเพ�มเตม) ใหคนพการใชแจงการขอเปล�ยนดงกลาวไดจนถงกอนเวลา 16.00 น. ในวนกอนวนเลอกต�งสองวน,89 มาตรา 100 แหงรฐบญญตการเลอกต�งค.ศ. 1992 (Electoral Act 1992) ของไอรแลนดกำาหนดเง�อนไขใหคนพการตองทำาคำารองกอนวนเลอกต�งไมนอยกวา 7 วน,90 มาตรา 79.a วรรคสองแหงกฎหมายการเลอกต�งสภานตบญญตแหงชาตของสโลวเนย (กฎหมายฉบบ ZVDZ-NPB4 ซ�งแกไขกฎหมาย ZVDZ-UPB1) (Law on elections to National Assembly (ZVDZ-NPB4)) วางหลกใหคนพการตองแจงความประสงคท�จะใช สทธออกเสยงลงคะแนน ณ หนวยเลอกต�งอ�น “ไมเกนสามวนกอนวนเลอกต�ง”91 จากกรณศกษาในทวปยโรป หากในอนาคตจะมการเพ�มเตมตวบทในพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ อนญาตใหบคคลสามารถขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งไดดวยเหตแหงความพการเพ�ออำานวยใหเขาสามารถไปใชสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบไดดวยตนเอง ผเขยนกใครเสนอใหการเพ�มเตมน�นต�งอยบนหลกการดงตอไปน� ไดแก “หลกการแจงขอมลลวงหนา” (prior notification) คอตองมตวบทกฎหมายท�กำาหนดหนาท�ใหรฐแจงขอมลเก�ยวกบจำานวนและสถานท�ต�งของหนวยเลอกต�งสำาหรบคนพการ ตลอดจนระบดวยวาหนวยเลอกต�งใดมอปกรณชวยเหลอ คนพการเฉพาะเอาไว92 นอกจากน� เพ�อความเปนระเบยบเรยบรอยของการเลอกต�งและปองกนความสบสนในการตรวจสอบผมาใชสทธ กฎหมายวาดวยการใชสทธเปล�ยนสถานท�เลอกต�งยงควรเคารพ“หลกการแสดงความประสงค” กลาวคอ คนพการผประสงคจะใชสทธ ณ หนวยเลอกต�งอ�นตองแจงความประสงคอยางเปนทางการภายในระยะเวลาท�


134

กฎหมายกำาหนด ประการสดทาย กฎหมายดงกลาวควรคำานงถง “หลกการสนบสนนทางกายภาพและงบประมาณ” โดยอาจกำาหนดใหกรรมการเลอกต�งประจำารวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถ�นจดบรการขนสงสาธารณะเพ�ออำานวยความสะดวกคนพการท�ประสงคจะใช สทธเลอกต�งโดยลบในการเดนทางไปเลอกต�ง ณ หนวยเลอกต�งท�เขาประสงค93

(ข) รปแบบของการเลอกต�ง

นอกเหนอจากประเดนสถานท�เลอกต�งแลว การกำาหนดรปแบบเลอกต�งใหมความยดหยนตอคนพการกเปนอกมาตรการท�จะชวยให คนพการสามารถใชสทธออกเสยงลงคะแนนไดดวยตนเอง ดงท�ไดกลาวไปขางตน รปแบบการเลอกต�งของไทยยงคงอาศยการกาบตรเลอกต�ง ณ คหาเปนหลก แตหนวยเลอกต�งของไทยหลายแหงยงมลกษณะ ทางกายภาพท�ไมเอ�ออำานวยใหคนพการสามารถเขาไปดำาเนนการ เชนวาไดกระน�น ตวบทของกฎหมายเลอกต�งเองกลบยงคงมไดรบรองรปแบบการเลอกต�งผานเทคโนโลยชวยเลอกต�ง ในฐานะภาคของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ รฐไทยมพนธกรณท�จะตองนำารปแบบเทคโนโลยชวยเลอกต�งมาปรบใชเพ�ออำานวยใหคนพการสามารถใช สทธออกเสยงลงคะแนนโดยลบไดดวยตนเองดงเชนเอสโตเนย ซ�งไดพฒนาระบบการเลอกต�งออนไลนอนมและเปนมตรกบคนพการทางสายตาและอำานวยใหบคคลเหลาน�นสามารถออกเสยงเลอกต�งไดทกแหง94 อยางไรกตาม ในฐานะประเทศกำาลงพฒนา ประเทศไทยกยงคงมขอจำากดท�จะนำาการนำาเทคโนโลยชวยเลอกต�งมาตดต�งใหครอบคลมท�วท�งประเทศดงน�น การเลอกต�งของไทยจงยงคงมแนวโนมตองอาศยบตรเลอกต�งอยตอไป แตถงแมคนพการไทยจะยงเผชญปญหาการเขาไมถงคหาเลอกต�งดวยสภาพแหงกาย กฎหมายไทยกยงมไดมการบญญตถงอปกรณข�นตำ�าท�หนวยเลอกต�งหน�ง ๆ พงม ท�งยงมไดมมาตรการยดหยนในเร�อง รปแบบวธเลอกต�ง เชน การยนยอมใหคนพการกาบตรเลอกต�งนอกคหา


135

สำาหรบประเดนอปกรณชวยเหลอข�นตำ�าน�น ผเขยนเหนวากฎหมายไทยควรนำารปแบบ “มาตรเชงปรมาณท�ใชช�วดหนาท�ข�นตำ�า” ตามท�ไดอธบายไปขางตนมาใชบญญตไวในกฎหมายโดยการกำาหนดวาหนวยเลอกต�งหน�ง ๆ ควรมอปกรณข�นตำ�าเพยงใด แตหากคนพการตองการความชวยเหลอมากกวาน�นกตองแสดงความประสงคไปใชสทธ ณ สถานท�เลอกต�งกลาง อน�ง จากการศกษา ผเขยนพบวา ปจจบน หนวยเลอกต�งของไทยยงขาดอปกรณเสยงท�อานช�อผสมครและ พรรคท�ผน�นสงกดใหคนพการรบฟงดงเชนในมอลตา95 ไทยอาจเพ�มเตมในระเบยบ ฯ กำาหนดใหรฐตองนำาอปกรณเสยงดงกลาวมาตดต�ง เชนในมอลตามาตดต�ง เพ�ออำานวยความสะดวกแกคนพการทางสายตาใหมากย�งข�น

สวนประเดนความยดหยนของรปแบบการเลอกต�ง ผเขยนเสนอใหมการแกไขตวบทขอ 130(5) และขอ 139 ของระเบยบ ฯ จากการศกษากฎหมายเลอกต�งของประเทศในยโรป ผเขยนพบวามกฎหมายเลอกต�งของบางประเทศยอมใหคนพการซ�งไมสะดวกเขาไปใชสทธ เลอกต�งในคหาสามารถออกเสยงเลอกต�งโดยลบนอกคหาเลอกต�งไดคอ โครเอเชย96 เดนมารก97 และสโลวาเกย98 ท�งน� โดยกำาหนดเง�อนไขเอาไวเชน กฎหมายของโครเอเชยและสโลวาเกยท�ไดกลาวมากำาหนดใหตองมกรรมการประจำาหนวยเลอกต�ง 2 คนสามารถนำาบตรเลอกต�งไปให คนพการเพ�อลงคะแนนนอกคหา ตลอดจนเปนผนำาบตรเลอกต�งบรรจในซองและนำากลบมาใสลงในหบบตรเลอกต�ง รปแบบของกฎหมายท� ไดกลาวมาไดรบการยกยองจากสหภาพยโรปวาเปนแนวปฏบตท�ชวยอำานวยใหคนพการสามารถมสวนรวมทางการเมองไดมากข�น99 และควรนำามาปรบใชกบไทย ท�งน� รปแบบการอนญาตใหนำาบตรเลอกต�งออกมา นอกคหาน�นตองต�งอยบนหลกการเคารพอตตาณตและความลบโดยสมบรณของการเลอกต�งอยางเครงครด กลาวคอ ในการแกไขกฎหมายไทย ผรางตองกำาหนดใหชดเจนวากรรมการประจำาหนวยเลอกต�งผนำาบตรมามอบใหคนพการนอกคหามหนาท�จำากดเฉพาะแตหนาท�รบ-สง


136

บตรเลอกต�งและหนาท�รกษาความลบของคนพการอยางเครงครด ท�งตองกำาหนดอกดวยวา กระบวนการเลอกต�งลกษณะน�ตองอยในความสอดสองของตวคนพการผมสทธเลอกต�งและบคคลท�เปนประธานกรรมการประจำาหนวยเลอกต�ง เพ�อเปนหลกประกนมใหมการลวงละเมดหลกการออกเสยงเลอกต�งโดยลบ รวมถงตองมการกำาหนดใหท�งตวคนพการ ผใชสทธและเจาหนาท�ประจำาคหาลงนามในเอกสารราชการเพ�อเปนหลกฐานของการดำาเนนการเลอกต�งนอกคหา

6.2.2 ขอเสนอแนะภายใต “ขอยกเวน” ของมตเชงเก�อกลของกรอบความสมพนธ ฯ: ปญหาเก�ยวดวยคณสมบตและอำานาจำหนาท�ของผชวยเลอกต�ง

ดงท�ไดกลาวไปกฎหมายไทยในสวนของผชวยเลอกต�งน�นถอเปนส�งใหม ดงน�น ตวบทมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ รวมถงระเบยบ ฯ จงยงคงมปญหาเน�องจากกฎหมายเหลาน�หาไดบญญตถงคณสมบตและขอบเขตอำานาจหนาท�ของผชวยเลอกต�งเอาไว บทเรยนจากยโรปจงมประโยชนอยางย�งตอการปรบปรงกฎหมาย ในสวนน� จากการคนควา ผเขยนพบวากฎหมายของยโรปไดกำาหนดสทธของคนพการแตละประเภทในการต�งผชวยเลอกต�ง, ประเภทของผชวยเลอกต�ง, และคณสมบตของผชวยเลอกต�งไวแตกตางกน ท�งยงเปนประโยชนตอการวเคราะหขอบเขตอำานาจหนาท�ของผชวยเลอกต�งของไทย ส�งท�ผวจยพยายามนำาเสนอถอไดวาเปนมตใหมในการปฏรปกฎหมายไทย

สำาหรบประเดนประเภทของคนพการท�ไดรบอนญาตใหม การต�งผชวยเลอกต�ง ผเขยนพบวากฎหมายของยโรปในสวนน�สามารถจำาแนกออกไดเปน 3 กลมใหญ ๆ ดวยกนได ไดแก (ก) กลมประเทศท�ระบประเภทของความพการ โดยอาจระบส�งดงกลาวพรอมเง�อนไขสถานการณท�เก�ยวกบการเลอกต�งประกอบ กฎหมายเลอกต�งกลมน�จะระบไวเลยวาคนพการทางกายมสทธต�งบคคลอ�นเปนผชวยเลอกต�ง100


137

หรอในสหราชอาณาจกร กฎหมายกอนญาตใหคนพการทางสายตามสทธแตงต�งบคคลเปนผชวยเลอกต�งไดเชนกน;101 (ข) กลมประเทศท�ไมไดระบประเภทของความพการ แตเลอกระบสถานการณท�คนพการสามารถแตงต�งผชวยเลอกต�งได กฎหมายกลมน�ไมไดระบประเภทของความพการเอาไว หากแตระบสถานการณท�อนญาตใหมการแตงต�งบคคลอ�นเปนผชวยเลอกต�ง เชน กฎหมายเลอกต�งของเยอรมนระบใหมการต�งผชวยเลอกต�งได “หากผมสทธออกเสยงเลอกต�งไมสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�ง หรอไมอาจพบและหยอนบตรน�นลงหบบตรเลอกต�ง”;102 และ (ค) กลมประเทศท�ไมไดระบประเภทของความพการและประเภทสถานการณท�บคคลจะใชสทธต�งผชวยเลอกต�งเอาไว เชน มาตรา 49(1) แหงพระราชบญญตเลอกต�งสมาชกรฐสภาของประเทศเดนมารก (Folketing (Parliamentary) Elections Act of Denmark) ใหสทธแกผท�ประสบกบภาวะความพการโดยไมไดระบประเภท ความพการในการแตงต�งผชวยเลอกต�ง103 ผเขยนเหนวารปแบบ (ค) น�นไมเหมาะสมเน�องจากมลกษณะเปดชองใหการต�งผชวยเลอกต�งถกปรบใชไดอยางกวางขวางจนอาจกลายเปน “แนวทางเผ�อเลอก” ของ การออกเสยงโดยลบโดยตวคนพการ สวนรปแบบ (ก) เปนแนวทางท�ไมสอดคลองกบโนทศนเชงสงคมซ�งอยเบ�องหลงอนสญญาวาดวย สทธคนพการเน�องจากรปแบบดงกลาวไมสะทอนภาพท�วา ความพการเปนผลพวงมาจากการมปฏสมพนธระหวางความบกพรองทางรางกายของบคคลผหน�งกบสภาพแวดลอมภายนอก ดงน�น ผเขยนจงเหนวา รปแบบ (ข) เปนแนวทางเหมาะสม สำาหรบผเขยน ตวบทมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ซ�งกำาหนดใหคนพการ “ท�ไมสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งได” สอดคลองกบแนวทางเชนวาน�อยแลว อยางไรกด แมจะมรปแบบท�เหมาะสม แตการท�ตวบทมาตรา 92 จำากดสทธในการแตงต�งบคคลเปนผชวยเลอกต�งไวเฉพาะหากคนพการ “ไมสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งได” น�นแคบเกนไปกฎหมายไทยควรขยายขอบเขตใหบคคลท� “ไมสามารถพบบตรเลอกต�ง


138

และไมสามารถนำาบตรเลอกต�งใสลงไปในหบเลอกต�ง” มสทธดงกลาวดวยผเขยนจะเคราะหประเดนน�ประกอบกบประเดนขอบเขตหนาท�ของ ผชวยเลอกต�ง

เม�อหนมาพจารณาประเดนประเภทของผชวยเลอกต�ง ผเขยนพบวากฎหมายเลอกต�งของบางประเทศไดกำาหนดลำาดบกอน-หลงของประเภทบคคลท�จะทำาหนาท�ผชวยเลอกต�ง เชน กฎหมายของฮงการกำาหนดใหคนพการตองต�งบคคลท�มสทธออกเสยงเลอกต�งท�เขาไววางใจเปนผชวยเลอกต�งกอนในข�นตน แตหากไมมบคคลดงกลาวกรรมการประจำาหนวยเลอกต�งจำานวน 2 คนจงสามารถทำาหนาท�เปนผชวยคนพการออกเสยงเลอกต�ง104 แตกฎหมายของบางประเทศ เชน ฟนแลนด หาไดกำาหนดลำาดบเชนวาเอาไว105 ผเขยนเหนวากฎหมายไทยควรมการกำาหนดลำาดบกอน - หลงเอาไวเชนเดยวกบฮงการบนพ�นฐานของกรอบความคดท�วาการต�งผชวยเลอกต�งน�นตองเปนไปโดยเคารพเจตจำานง (อตตาณต) ของคนพการ กลาวคอ กฎหมายตองกำาหนดใหคนพการเลอกใหบคคลท�เขาสนทสนมหรอเลอกใหเจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งทำาหนาท� ผชวยเลอกต�งไดเปนลำาดบแรก แตหากไมสามารถเลอกได กฎหมายจงคอยอนญาตใหเจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�งทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�งเพ�อใหกระบวนการเลอกต�งดำาเนนตอไปได ผเขยนเหนวามาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ยงมความไมสอดคลองกบกรอบความคดน� เน�องจากมขอความในตวบทวา “[หาก]ลกษณะทางกายภาพทำาให คนพการหรอทพพลภาพ … ไมสามารถทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งได ใหบคคลอ�นหรอกรรมการประจำำาหนวยเลอกต�งเปนผกระทำาการแทน โดยความยนยอมและเปนไปตามเจำตนาของคนพการหรอทพพลภาพ” เราจะเหนไดวากฎหมายไทยไมไดกำาหนดลำาดบกอน-หลงของผท�จะทำาหนาท�ผชวยเลอกต�ง ท�งยงเปดชองใหกรรมการประจำาหนวยอาสาเขามาเปนผชวยเลอกต�งโดยคนพการเพยงแตใหความยนยอมอนญาต (แต คนพการมไดเลอกตวบคคลเอง)106 สำาหรบผเขยนความเปนไปไดดงกลาวมผลทำาใหคนพการไมไดใชสทธในฐานะ“ผทรงสทธมนษยชน” อยาง


139

เตมท� ผเขยนจงเสนอแนะใหแกไขตวบทกฎหมายขางตนโดยกำาหนดไปในตวบทวาในลำาดบแรก ผชวยเลอกต�งจะตองเปนบคคลท�คนพการใชสทธ“เชงรก” แตงต�งดวยตนเอง (ไมไดเกดจากการอาสา) แตถาไมอาจแตงต�งบคคลน�นได กฎหมายจงคอยเปดชองใหคนพการอนญาตใหกรรมการประจำาหนวยมาทำาหนาท�ผชวยเลอกต�ง

นอกจากน� ผเขยนยงไดแสดงใหเหนไปแลววาตวบทของ พระราชบญญตเลอกต�ง ฯ หาไดบญญตถงคณสมบตของผชวยเลอกต�งเอาไว การดงกลาวสงผลใหกฎหมายไทยไมมมาตรการปองกนการนำา “หลกผลประโยชนสงสดของคนพการ” มาปรบใชตอคนพการ ตลอดจนไมมมาตรการคมครอง “หลกความไวเน�อเช�อใจ” ระหวางตวคนพการกบผชวยเลอกต�ง ผเขยนเสนอวาในการปรบปรงกฎหมายขางตน รฐไทยสามารถนำาแนวทางตามกฎหมายเลอกต�งของยโรปมาพจารณาในประเดนยอยดงตอไปน� สำาหรบประเดนอาย กฎหมายเลอกต�งของยโรปบางประเทศ ไดแก สหราชอาณาจกร107 “กำาหนดใหผชวยเลอกต�งตองเปน ผมสทธลงคะแนนออกเสยงเลอกต�ง”108 อยางไรกตาม ผเขยนเหนวาแนวทางน�ไมเหมาะสม เน�องจากผเขยนเหนวาหวใจของการชวยเลอกต�งคอการเขาใจถงกระบวนการเชนวา ตลอดจนหนาท�รกษาความลบของคนพการหาใชการลงคะแนนแทนเขา109 ผเขยนจงเสนอวาประเทศไทยควรพจารณาแนวทางตามกฎหมายของไอรแลนดท�ยอมใหผเยาวท�มวฒภาวะพอสมควร (อาย 16 ปบรบรณ) สามารถเปนผชวยเลอกต�งได แมจะยงไมมสทธออกเสยงลงคะแนนเลอกต�งตามรฐธรรมนญ (ตองมอาย 18 ปบรบรณ)110 การน�ไทยอาจพจารณาเกณฑอายโดยพจารณาประมวลกฎหมายแพงและพาณชยประกอบ ในสายตาของกฎหมาย บคคลท�มอาย 15 ปกพอจะมวฒภาวะพอสมควร เน�องจากบคคลดงกลาวมสทธทำาพนยกรรม (มาตรา 1703) และมสทธใหความยนยอมในการเปนบตรบญธรรมของผอ�น (มาตรา 1598/20) จงนาจะพอสนนษฐานไดวาบคคลน�นพอจะมความรบผดชอบตอผอ�นอยางคนพการไดเชนกน นอกจากน� กฎหมายไทยตองกำาหนดดวยวาผชวยเลอกต�งน�นจะตองไมมสวนไดเสยกบการเลอกต�ง


140

ดงเชนกฎหมายของยโรปหลาย ๆ ประเทศ เชนเปนผสมครรบเลอกต�งในเขตน�น ๆ อาท มาตรา 49(3) แหงพระราชบญญตเลอกต�งสมาชกรฐสภาของเดนมารกไมอนญาตใหผลงสมครรบเลอกต�งเปนผชวยเลอกต�ง;111 มาตรา 39(5) แหงรฐบญญตการเลอกต�งรฐสภาเอสโตเนย (Riigikogu Election Act) หามผสมครรบเลอกต�งในเขตเลอกต�งเดยวกบท�คนพการมาใชสทธทำาหนาท�เปนผชวยเลอกต�ง112 นอกจากน� ผเขยนยงพบวากฎหมายเลอกต�งของสหราชอาณาจกรยงกำาหนดใหผชวยเลอกต�งตอง มคณสมบตคอเปนผท�มความสนทสนมกบคนพการ คอตองเปน “เปนบดามารดา พ�นอง สาม ภรรยา ลกชาย หรอลกสาวของผมสทธออกเสยงเลอกต�งและอายเกนกวา 18 ป”113 แนวทางดงกลาวสามารถนำามาเพ�มเตมในกฎหมายเลอกต�งของไทยไดเพ�อรกษาความลบของคนพการ แตในการเลอกใชถอยคำา กฎหมายไทยควรระวง เน�องจากถอยคำาในกฎหมายของสหราชอาณาจกรอาจกอใหเกดประเดนเก�ยวกบเพศวถประกอบดวยคำาวา “สาม ภรรยา” อาจไมครอบคลมกรณกลมท�มความหลากหลายทางเพศ สดทาย ในกรณการแตงต�งกรรมการประจำาหนวยเลอกต�งเปนผชวยเลอกต�ง กฎหมายเลอกต�งของยโรปบางประเทศยงกำาหนดจำานวนของกรรมการใหเปนสวนหน�งของคณสมบตของการทำาหนาท�ชวยเหลอเชน เดนมารกและฮงการกำาหนดวาตองมเจาหนาท�ดงกลาวจำานวน 2 คน ถงจงจะรวมกนเปนผชวยเลอกต�งได114 กระน�น ผเขยนเหนวาตองกำาหนดจำานวนเจาหนาท�ในการอำานวยความสะดวกแกคนพการอาจกอใหเกดความไมสะดวกในทางปฏบต เน�องจากเจาหนาท�ตองมหนาท�อำานวย ความสะดวกใหแกผมสทธเลอกต�งผอ�นในเขตดวยมใชแคเฉพาะคนพการเทาน�น คณสมบตดงกลาวจงไมมความจำาเปน

สดทาย ในสวนขอบเขตหนาท�ของผชวยเลอกต�งน�น ประเดนดงกลาวสมพนธกบมาตรา 93 ของพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ ประกอบกบระเบยบ ฯ ท�ไดนำา “หลกสมผสสดทาย” (final touch) มาบญญตเอาไวโดยจำากดใหเฉพาะตวคนพการเทาน�นท�สามารถนำาบตรเลอกต�งใสลงไปในหบบตรเลอกต�งได115 ตวบทดงกลาวทำาใหผเขยนต�งคำาถามวา


141

หนาท�ของผชวยเลอกต�งควรจำากดขอบเขตแคเพยงการทำาเคร�องหมายลงในบตรเลอกต�งเทาน�นหรอ ผเขยนพบวาหลายประเทศในทวปยโรป116 เชน ลทวเนย117 เอสโตเนย118 และสาธารณรฐเชก 119 มไดยดถอหลกสมผสสดทาย และอนญาตใหคนพการท�ไมอาจพบและนำาบตรเลอกต�งใสลงในหบเลอกต�งสามารถแตงต�งผชวยเหลอในการเหลาน�ได เน�องจากการใหบคคล เชน คนพการท�ไมมแขนท�งสองขางตองนำาบตรเลอกต�งใสลงไปในหบดวยตนเองนำาไปสสภาวะท�เรยกวา “การเลอกปฏบตโดยออม” คอสภาวะท�กฎกตกากลางของรฐซ�งบงคบใชอยางท�วไปกลบมผลสรางภาระอยางไมไดสดสวนใหกบคนพการท�มสภาพแหงกายท�เสยเปรยบ120 ผเขยนจงเหนวาแกไขตวบทมาตรา 93 ขางตนขยายขอบเขตหนาท� ของผชวยเลอกต�งใหรวมถงการพบและนำาบตรเลอกต�งไปใสในหบเลอกต�งจงเปนส�งเหมาะสมและไมขดกบหลกการออกเสยงโดยลบ ท�งน� โดยอาจพจารณาตามแนวทางของกฎหมายเลอกต�งในยโรป กลาวคอ มาตรการการนำาบตรใสลงหบเลอกต�งแทนคนพการจะตองต�งอยบนหลกการเคารพอตตาณต ท�งตองมหลกประกนวาความลบของเขาจะไดรบการคมครองดวยเหตน� กฎหมายท�แกไขจงตองกำาหนดใหการพบและนำาบตรเลอกต�งใสหบโดยผชวยเลอกต�งตองอยภายใตการควบคมสอดสองโดย ตวคนพการผมาใชสทธออกเสยงเลอกต�งดงเชนในมาตรา 66(6) แหง รฐบญญตวาดวยการเลอกต�งของสาธารณรฐลทวเนย (Law on Elections to the Seimas of the Republic of Lithuania 1992) (โปรดดตวบทในสวนอางองขางตน) อน�ง หากคนพการไมอาจแตงต�งบคคลเปนผชวยเลอกต�งและเลอกท�จะอนญาตใหเจาหนาท�ประจำาหนวยเลอกต�ง ทำาหนาท�ดงกลาว รฐไทยกควรพจารณาแกไขตวบทมาตรา 93 เพ�อใหสอดคลองกบแนวทางการแกไขมาตรา 92 โดยถอดบทเรยนจากทวปยโรปท�ไดวเคราะหไปโดยท�อนญาตใหกรรมการประจำาหนวยเลอกต�งสามารถเขาไปชวยเหลอคนพการท�ประสบความยากลำาบากในการนำาบตรเลอกต�งใสลงในหบบตร


142

7. บทสรป

บทความน�แสดงใหเหนวากฎหมายเลอกต�งไทย ณ ปจจบนยงมเน�อหาบางสวนท�ไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ ตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการ บทเรยนจากยโรปท�งในแงสถานท�เลอกต�ง รปแบบการเลอกต�ง ตลอดจนคณสมบตและอำานาจหนาท�ของผชวยเลอกต�ง ผลการวจยท�ไดน�นยอมจะเปนประโยชนในการปรบปรงกฎหมายไทยใหสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ อนจะชวยสนบสนนใหรฐไทยเขาใจถกตองวาการเลอกต�งโดยอาศยผชวยเลอกต�งซ�งเปนการเลอกต�งเสมอนวาลบไมไดเปนทางเลอกของการออกเสยงเลอกต�งโดยลบโดย ตวคนพการเอง อนจะอำานวยใหคนพการไทยมสถานะเปนพลเมอง เชงรกผไมตองเผชญกบอปสรรคและการเลอกปฏบตในสงคม ตลอดจนเปนผทรงศกด�ศรความเปนมนษยและอตตาณตอยางแทจรง

ผเขยนพบวากฎหมายไทยท�เก�ยวของกบสทธการออกเสยงเลอกต�งโดยลบของคนพการและการต�งผชวยเลอกต�งน�นยงมลกษณะไมสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ ท�สกดไดจากอนสญญาวาดวยสทธคนพการ ท�งในแงการจำากดสทธเลอกต�งของคนพการทางสตปญญาโดยอตโนมต ขอบเขตอำานาจหนาท�ของกรรมการการเลอกต�งในการจดสถานท�เลอกต�งกลางและกำาหนดอปกรณเลอกต�งข�นตำ�า การกำาหนด รปแบบการเลอกต�งท�ยดหยน ตลอดจนปญหาการขาดบทบญญต เก�ยวดวยคณสมบตและขอบเขตหนาท�ความรบผดชอบของผชวยเลอกต�ง

งานวจยฉบบน�มงนำาเสนอใหประเทศไทยนำาบทเรยนจากยโรปมาใชท�งในแงของการนำาแนวคด การจำากดสทธเลอกต�งของคนพการดวยเหต “ขาดความรำาลกท�จะใชสทธออกเสยงลงคะแนนอยางถงขนาด” ไมใชดวยเหตแหงความพการ ตลอดจนการนำาแนวคดเร�อง “มาตรเชงปรมาณท�ใชช�วดหนาท�ข�นตำ�าของรฐ” มาใชท�งเพ�อกำาหนดปรมาณท� เลอกต�งกลางและอปกรณชวยเหลอคนพการข�นตำ�า หลกเกณฑเบ�องหลงการอนญาตใหบคคลสามารถขอเปล�ยนหนวยเลอกต�งไดดวยเหตแหง


143

ความพการ รวมถงรปแบบการเลอกต�งท�ยดหยนมาใชเพ�ออำานวยให คนพการสามารถใชสทธเลอกต�งไดดวยตนเอง ขณะเดยวกน สำาหรบกฎหมายในสวนผชวยเลอกต�ง ผเขยนเสนอใหปรบปรงตวบทมาตรา 92 แหงพระราชบญญตเลอกต�ง ฯ โดยกำาหนดลำาดบกอน - หลงของประเภทบคคลท�จะทำาหนาท�ผชวยเลอกต�ง ตลอดท�งคณสมบตข�นตำ�าและหนาท�ความรบผดชอบของเขา ท�งยงเสนอใหมการทบทวนการปรบใช “หลกสมผสสดทาย” ตามมาตรา 93 ของกฎหมายฉบบเดยวกน โดยอาจขยายหนาท�ชวยเหลอคนพการในการเลอกต�งใหรวมไปถงการชวยพบและ นำาบตรเลอกต�งใสลงในหบบตร นอกจากจะเปนประโยชนตอการปรบปรงกฎหมายไทยท�เก�ยวของแลว ผลงานของผเขยนยงชวยเสรมขอมลและสรางองคความรใหมแกผลงานวชาการในอดตอกดวย โดยเฉพาะงานวจยของผชวยศาสตราจารยเจษฎา ทองขาว เร�อง“มาตรการทางกฎหมายเก�ยวกบการเลอกต�งของคนพการตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎร พ.ศ. 2561” ซ�งศกษากฎหมายเลอกต�งของไทยเช�อมโยงกบบทเรยนจากสหรฐอเมรกา แคนาดา และออสเตรเลย งานดงกลาวมสวนท�เหนตรงกบผเขยนในบางประเดน ไดแก ปญหาความขาดแคลนสถานท�เลอกต�งกลางของคนพการ, ปญหาเก�ยวดวยอปกรณชวยเหลอคนพการในการเลอกต�ง, ความจำาเปนของการนำารปแบบนอกคหามาปรบใช และปญหาความไมชดเจนเก�ยวดวยคณสมบตของผชวยเลอกต�ง โดยผชวยศาสตราจารยเจษฎาเสนอใหมการจดสถานท�เลอกต�งกลางแกคนพการอยางนอย 1 หนวยในแตละจงหวด121 รวมถงใหรฐดำาเนนมาตรการเชงรกเพ�ออำานวยใหหนวยเลอกต�งทกหนวยมอปกรณชวยเหลอคนพการอยางครบครน122 ท�งยงเสนอใหรฐอนญาตใหเจาหนาท�สามารถนำาบตรเลอกต�งออกไปนอกคหาเพ�อให คนพการทำาเคร�องหมาย เชน ในรถยนตสวนตว หรอการเลอกต�งผานไปรษณย123 ตลอดจนเสนอใหมการกำาหนดใหผชวยเลอกต�งตองเปนเพยงบคคลท�คนพการไววางใจ หรอญาต หรอคสมรสเทาน�น และตองปฏญาณตนกอนจะทำาหนาท�ชวยเหลอคนพการ124 อยางไรกตาม ผชวยศาสตราจารย


144

เจษฎามไดเจาะลกถงปรชญาและหลกการเบ�องหลงขอ 29 ของอนสญญาวาดวยสทธคนพการหรอพยายามสกดกรอบความสมพนธ ฯ ท�งมไดแสดงใหเหนถงปญหาอนเปนผลพวงจากถอยคำาในพระราชบญญตเลอกต�ง ฯตลอดจนหลกการทางกฎหมายท�ควรใชเปนพ�นฐานในการปรบปรงกฎหมายไทย โดยเฉพาะอยางย�งหลกกฎหมายวาดวยความสมพนธระหวางการใชดลยพนจของเจาหนาท�กบมโนทศนวาดวยความพการ มาตรเชงปรมาณท�ใชช�วดหนาท�ข�นตำ�าของรฐ หลกกฎหมายท�เก�ยวของกบการใชสทธเลอกต�ง ณ หนวยเลอกต�งอ�นหรอนอกคหาเลอกต�ง หลกการในการกำาหนดคณสมบตและขอบเขตหนาท�ของผชวยเลอกต�ง ตลอดจนหลกการปฏเสธหลกสมผสสดทาย ส�งเหลาน�เปนประเดนและมมมองท�แตกตางท�ผเขยนมงนำาเสนอ บทเรยนจากประเทศยโรปท�ผเขยนใชเสนอเปนแนวทางเพ�อปรบปรงตวบทกฎหมายท�เก�ยวของของไทยใหสอดคลองกบกรอบความสมพนธ ฯ ชวยแกไขปญหาความไมสอดคลองท�เกดข�น ดวยกรอบวธการศกษาและกรณศกษาท�ผเขยนใช ผลงานของผเขยนจงแตกตางและสามารถชวยเสรมผลการศกษาของผชวยศาสตราจารยเจษฎาไดดย�งอนจะเปนประโยชนตอการพฒนาองคความรดานกฎหมายมหาชนในสวนท�เก�ยวกบกฎหมายเลอกต�งและสทธเสรภาพตอไป


145

NOTES1 Fiona Given v Australia (Case No. 19.2014-16.02.2018).

2 Article 29 of the CRPD “States Parties shall … shall undertake:

(a) To ensure that persons with disabilities can effectively and fully participate in political and public life on an equal basis with others, directly or through freely chosen representatives, …, by:

(i) Ensuring that voting procedures, facilities and materials are appropriate, accessible and easy to understand and use;

(ii) Protecting the right of persons with disabilities to vote by secret ballot in elections …

(iii) Guaranteeing the free expression of the will of persons with disabilities as electors and to this end, where necessary, at their request, allow-ing assistance in voting by a person of their own choice …”

3 Andrea Broderick and Delia Ferri, International and European Disability Law and Policy: Texts, Cases and Materials (Cambridge University Press, 2019), 285.

4 Article 1 pf CRPD: “Persons with disabilities include those who have long-term physical, mental, intellec-tual or sensory impairments which in interaction with various barriers may hinder their full and effective participation in society on an equal basis with others.”


146

(accessed on June 23, 2021); Edurne García Iriarte, “Models of Disability,” in Disability and Human Rights: Global Perspectives, Edurne García Iriarte, Roy McConkey and Robbie Gilligan, eds. (Palgrave Macmillan, 2016), 11.

5 Licia Carlson, The Faces of Intellectual Disability: Philosophical Reflections (Indiana University Press, 2010), 5.

6 Michael Oliver and Colin Barnes, The New Politics of Disablement (Palgrave Macmillan, 2012), 11.

7 Peter Coleridge, Disability, Liberation, and Develop-ment (Oxfam, 1993), 72.

8 Coleridge, Disability, Liberation, and Development, 72; Rannveig Traustadottir, “Disability Studies, the Social Model and Legal Developments,” in The UN Convention on the Rights of Persons With Disabilities: European and Scandinavian Perspectives, Oddný Mjöll Arnardóttir, Gerard Quinn, eds. (Martinus Nijhoff Publishers, 2009), 4-8; Tom Shakespeare, Disability Rights and Wrongs (Routledge, 2006), 9,15.

9 Oliver and Barnes, The New Politics of Disablement, 13.

10 Michael Oliver, Understanding Disability: From Theory to Practice, 2nd ed. (Palgrave Macmillan, 2009), 8; Sara Goering, “Rethinking disability: the social model of disability and chronic disease,” Curr Rev Musculoskelet Med Vol.8, No.2 (April, 2015): 135.


147

11 Iriarte, “Models of Disability,” 17; Oliver and Barnes, The New Politics of Disablement, 14.

12 Goering, “Rethinking disability,” 135; Oliver, Under-standing Disability: From Theory to Practice, 22.

13 Traustadottir, “Disability Studies, the Social Model and Legal Developments,” 8.

14 Michael Ashley Stein, “Disability Human Rights,” California Law review Vol.95, No.2 (2007): 76.

15 Valentina Della Fina, Rachele Cera, and Giuseppe Palmisano, eds., The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities: A Commentary (Springer, 2017), 47, 51.

16 Ibid., 322, 414, 533.

17 John C. Fortier and Norman J. Ornstein, “The Absentee Ballot and the Secret Ballot: Challenges for Election Reform,” University of Michigan Journal of Law Reform Vol.36, (2003): 488.

18 D.J. Harris and others, Law of the European Convention on Human Rights (Oxford University Press, 2009), 715; Annabelle Lever, “Privacy and Democracy:What the Secret Ballot Reveals,” Law, Culture and the Humanities Vol.11, (2015): 174.

19 Russian Conservative Party of Entrepreneurs v Russia (2007) 46 EHRR 863, para 76; Javier Martinez-Torron, “Religious Pluralism: the case of the European Court of Human Rights,” in Democracy, Law and Religious


148

Pluralism in Europe: Secularism and Post-Secularism, Ferran Requejo and Camil Ungureanu, eds. (Routledge, 2014), 127.

20 Ledvig Beckman, The Frontiers of Democracy: The Right to Vote and its Limits (Palgrave Macmillan, 2009), 157.

21 Krisztina Lukács and Dávid Vig, “The Detrimental Legal Consequences of a Conviction in Hungary,” in Fundamental Rights and Legal Consequences of Criminal Conviction, Sonja Meijer, Harry Annison, and Ailbhe O’Loughlin, eds. (Hart Publishing, 2019), 125.

22 The Declaration of Principles for International Election Observation and Code of Conduct for International Election Observers, para 5.

23 Resolution 1590 (2007) of Parliamentary Assembly of the Council of Europe, Secret ballot–European code of conduct on secret balloting, including guidelines for politicians, observers and voters’, para 3.

24 Della Fina, Cera, and Palmisano, The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, 528.

25 Amy McGrath, The frauding of votes? (Tower House Publications, 1996), 10-13.

26 Election Commission, “Knowledge on election,” Election Commission, July 20, 2015, https://www.ect.go.th/ect_en/news_page.php?nid=767&filename= (accessed on July 1, 2020). (In Thai); Ilze Grobbelaar-du


149

Plessis and Jehoshaphat Njau, “Article 29: Participation in Political and Public Life,” in The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: A Commentary, Ilias Bantekas, Michael Ashley Stein, and Dimitris Anastasiou, eds. (Oxford University Press, 2018), 854.

27 Broderick and Ferri, International and European Disability Law and Policy, 285.

28 The Electoral Knowledge Network, “Assisted Voters at Voting Stations,” https://aceproject.org/ace-en/topics/vo/voa/voa02/voa02g/voa02g01 (accessed on October 18, 2020).

29 Section 92 of the Organic Act on the Election of Members of Parliament B.E. 2561 (2018); Paul W. Van der Veur, “Toward Self-government in Papua and New Guinea: The 1964 Election,” Asian Survey Vol.4, No.8 (August, 1964): 994.

30 Michael Waterstone, “Political Participation for People with Disabilities,” in Critical Perspectives on Human Rights and Disability Law, Marcia H. Rioux, Lee Ann Basser, and Melinda Jones, eds. (Martinus Nijhoff, 2011), 392.

31 Ibid.; Phillip Green, “Transparency and Elections in Australia: The Role of Scrutineers in the Australian Electoral Practice,” in Realising Democracy: Electoral Law in Australia, Graeme Orr, Bryan Mercurio, and George Williams, eds. (The Federation Press, 2003), 223; Plessis and Njau, “Article 29: Participation in Political and Public Life,” 858.


150

32 Broderick and Delia Ferri, International and European Disability Law and Policy; Della Fina, Cera, and Palm-isano, The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities; Grobbelaar-du Plessis and Njau, “Article 29: Participation in Political and Public Life.”

33 Jessada Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabilities on Election under the Organic Act on the Election of Members of the House of Representatives, B.E. 2561 (2018),” (ANFREL Foundation, 2019), jor. (In Thai)

34 Mette Lebech, On the Problem of Human Dignity: A Hermeneutical and Phenomenological Investigation (Königshausen & Neumann, 2009), 191; Pablo Gilabert, Human Dignity and Human Rights (Oxford University Press, 2018), 114-116, 142, 148.

35 George Kateb, Human Dignity (Harvard University Press, 2011), 9-10, 19.

36 Charles Foster, Human Dignity in Bioethics and Law (Hart, 2011), 35; Immanuel Kant, Lectures on Ethics, Peter Heath and J. B. Schneewind, eds., Peter Heath, tr.(Cambridge University Press, 1997), 43.

37 Bas Schotel, On the Right of Exclusion: Law, Ethics and Immigration Policy (Routledge, 2012), 33.

38 Council of Europe, “Guide on Article 3 of Protocol No. 1 to the European Convention on Human Rights,” para 23.


151

39 Zsolt Bujdosó and five others v Hungary (CRP-D/C/10/D/4/2011).

40 Coomara Pyaneandee, International Disability Law: A Practical Approach to the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (Routledge, 2019), 112.

41 Jacob D. Rendtorff, “The Limitations and Accomplish-ments of Autonomy as a Basic Principle in Bioethics and Biolaw,” in Autonomy and Human Rights in Health Care: An International Perspective, David N. Weisstub and Guillermo Díaz Pintos, eds. (Springer, 2007), 78.

42 Dari Sylvester Tran, Unrigging American Elections: Reform Past and Prologue (Palgrave Macmillan, 2019), 77.

43 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabil-ities on Election,” 64. (In Thai)

44 Ibid.

45 Krzysztof Pater, “Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections,” Information report to European Economic and Social Committee, 7, 18-21.

46 Nkosana Maphosa, CG Mayo and B Mayo, “Left in the periphery: An appraisal of voting right for persons with disabilities in Zimbabwe,” in African Disability Rights Yearbook Volume 7 2019, Faculty of law, University of Pretoria (Pretoria University Law Press, 2019), 117.


152

47 Della Fina, Cera, and Palmisano, The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, 43.

48 Grobbelaar-du Plessis and Njau, “Article 29: Participa-tion in Political and Public Life,” 856-858.

49 Ibid.

50 Ibid, 854-858.

51 Ibid.

52 János Fiala-Butora, Michael A. Stein, and Janet E. Lord, “The Democratic Life of the Union: Toward Equal Voting Participation for Europeans with Disabilities,” Harvard International Law Journal Vol.55, No.1 (January, 2014): 98-100.

53 Ibid.; Grobbelaar-du Plessis and Njau, “Article 29: Participation in Political and Public Life,” 858.

54 “Election 2019: Persons with disabilities-senior citizens encouraging the exercise of the right to vote,” Thai PBS, March 17, 2019, https://news.thaipbs.or.th/con-tent/278466 (accessed in June 2020). (in Thai)

55 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabil-ities on Election,”155. (In Thai)

56 Ibid, 149.; Workpoint Today, “Persons with disabilities mourn! Polling booths do not suit wheelchair users,” WorkpointTODAY , https://www.youtube.com/watch?v=MvsS2IkDezM (accessed on December 9, 2020) (In Thai); “Election Commission- ANFREL organ-


153

ised a public hearing on how to conduct suitable polling for persons with disabilities and senior citizens,” Thisable.me, February 21, 2017, https://thisable.me/content/2017/02/116 (accessed on June 23, 2021) (In Thai); ‘Persons with disabilities and the travel in the capital: Is it accomplishable?,’ Thisable.me, July 4, 2018, https://thisable.me/content/2018/07/430 (accessed on November 23, 2020). (In Thai)

57 Paris Jitpentom, “Election 2019: Bewildered offi-cials-unprepared assistive devices: various problems troubling the exercise of the right to voter by persons with disabilities,” BBC Thai, March 21, 2018, https://www.bbc.com/thai/thailand-47649343 (accessed on November 20, 2020). (In Thai)

58 Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Concluding observations on the initial report of Thailand, para 60; Section 66(4) of the Constitution

59 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabil-ities on Election,” 95, 143-145. (In Thai)

60 Paris J itpentom, “Election 2019: Bewildered officials-unprepared assistive devices,” BBC Thai, March 21, 2019, https://www.bbc.com/thai/thailand-47649343 (accessed on November 24, 2020).

61 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabil-ities on Election,” 155. (In Thai)

62 Ibid.


154

63 This research methodology is influenced by Yaniv Roznai’s work. See Yaniv Roznai, Unconstitutional Constitutional Amendments: The Limits of Amend-ment Powers (Oxford University Press, 2017).

64 Alajos Kiss v Hungary (application no. 38832/06)

65 Ibid, para 39.

66 Ibid, paras 42-44.

67 Zsolt Bujdosó and five others v Hungary, para 9.4.

68 The OSCE’s Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Handbook on Observing and Promoting the Electoral Participation of Persons with Disabilities (OSCE/ODIHR, 2017), 24-26.

69 Article 1.

70 A Strategy on the Rights of Persons with Disabilities for 2017-2023, 5.

71 Pater, “Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections,” 12.

72 Section 2 of the Representation of the People Act 2000 (the United Kingdom); Section 26 of the Consti-tution of Austria; Section 54 of the Constitution of the Netherlands; Section 23 of the Constitution of Spain; The Assisted Decision-Making (Capacity) Act 2015) (The Republic of Ireland); Act no. 145 of 24.02.2009 on Parliament Elections (Denmark).


155

73 European Union Agency for Fundamental Rights, “The right to political participation of persons with mental health problems and persons with intellectual disabil-ities,” (October, 2010), 21-22.

74 “Ireland 2016: Decision making and legal capacity in dementia,” Alzheimer Europe, February 8, 2017, https://www.alzheimer-europe.org/Policy/Coun-try-comparisons/2016-Decision-making-and-legal-ca-pacity-in-dementia/Ireland (accessed on December 24 ,2020).

75 See Pater, “Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections,” 19.

76 Section J4 § 2 of the Elections Act (1989, last amended 2009) of the Netherlands. “The municipal executive shall ensure that at least 25% of the municipality’s polling stations are situated and equipped in such a way that voters with physical disabilities can cast their vote without assistance as far as possible.” (“Act of 28 September 1989 containing new provisions govern-ing the franchise and elections (Elections Act),” Leg-islation online, https://www.legislationline.org/down-load/id/4014/file/Netherlands_Elect ions%20Act_1989am2009.pdf (accessed on December 24, 2020).) Now, all polling stations must be fully equipped.

77 Section 186 §1 of the Polish Election Code [amended]. “Polling stations of precinct electoral commissions adapted to needs of disabled voters shall be ensured


156

by a commune head, with the reservation that in each commune at least [1/2] of polling.” (“Poland Elections Code 2011 ,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/3648/file/Poland%20Elections%20Code%20Section%201,2,3,4,9_2011.pdf accessed and modified on December 24, 2020).)

78 Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Initial reports submitted by Belgium under article 35 of the Convention (CRPD/C/BEL/1), para 167.

79 Section 166 of Act XXXVI of 2013 on Electoral Proce-dure of Hungary. “At least one polling station in each constituency of each settlement shall provide dis-abled access.” (“Elections: Hungary,” Legislation online, https://www.legislationline.org/topics/coun-try/25/topic/6 (accessed on December 24, 2020).)

80 Section 52.5 of Federal Law on National Council Elections (1992, last amended 2012)of Austria. “In accordance with the technical possibilities it has to be made sure that in each municipality, in Vienna in every municipal district, there is at least one polling station which is easily accessible for handicapped people. Suitable assistances for blind voters as well as those who are hard of hearing getting to the polling station are also to be planned for.” (“Federal Law on National Council Elections (1992, last amended 2012),” election access, June, 2015, http://www.electionaccess.org/en/resources/countries/AT/182/ (accessed on December 24, 2020).)


157

81 Section 79.a of Law on elections to National Assembly (ZVDZ-UPB1) of Slovenia. “The district election commission determines at least one polling station for the area of the district that is accessible for people with disabilities. Voters wishing to vote at this polling station must communicate their intention to the district election commission no later than three days before the voting day. The election commission may allow individually tailored ballots and voting machines at this polling station.” (“LAW ON ELECTIONS TO THE NATIONAL ASSEMBLY,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/5846/file/Slovenia_law_elections_national_assembly_2006_en.pdf (accessed on December 24, 2020).)

82 Cf. Section 10(1) of the Election Code of Bulgaria. “(1) Where in a multi-storey building there are voting sections on any upstairs storeys as well, the constit-uency election commission or the municipal election commission shall adopt a decision designating a voting section on the first floor (ground floor) which has the least number of voters according to the electoral roll for voting by visually impaired voters or by voters with ambulant difficulties.” (“Election Code,” legislationline, https://www.legislationline.org/download/id/7656/file/Bulgaria_Election_Code_2014_am2017_en.pdf> (accessed on March 7, 2021).)

83 Section 9(2) และSection 42 of the Act on Establishment of Administrative Courts and Administrative Court Procedure, B.E. 2542 (1999).


158

84 Section K I of Act of 28 September 1989 containing new provisions governing the franchise and elections (Elections Act)) of the Netherlands. “In accordance with the provisions of this chapter voters shall be permitted, at their request, to vote at a polling station of their choice in a municipality other than that in which they are registered, within the area governed by the assembly for which the election is being held.” (“Act of 28 September 1989 containing new provisions governing the franchise and elections (Elections Act).”)

85 Section K 4 of Act of 28 September 1989 containing new provisions governing the franchise and elections (Elections Act)) of the Netherlands. “A declaration that his application has been granted, known as a voter’s pass, shall be sent or delivered to the voter.” (“Act of 28 September 1989 containing new provisions governing the franchise and elections (Elections Act).”)

86 Section 17 of Federal Elections Act of Germany. “(2) A person entitled to vote who is prevented from casting his or her vote in the polling district of the voters’ register in which he or she is entered, or has not been entered in the voters’ register for reasons outside his control, shall be issued with a polling card on application.” (“Federal Electoral Law (Bunde-wahlgesetz, BGW),” German Law Archive, https://www.iuscomp.org/gla/statutes/BWG.htm#ToC20 (accessed on December 24, 2020).)


159

87 Section 32 of the Polish Election Code. “A voter changing his or her place of residence before the election shall receive, upon application in writing, by fax or electronically, before drawing up of the roll of voters - based on the register of voters, and once the voter - on the basis of voters’ register, a certificate of the right to vote in the place of residence on election day.” (“Election Code,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/3648/file/Poland%20Elections%20Code%20Section%201,2,3,4,9_2011.pdf (accessed on December 24, 2020).)

88 Pater, ‘Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections’, p 18.

89 Section 250(5) of Act XXXVI of 2013 on Electoral Procedure [now amended]: “Voters who requested to change polling districts may modify or revoke their request up to 16:00 on the second day before the day of voting. The request shall contain data as stipulated by Section 92 (1) a).” (“Elections: Hungary.”)

90 Section 100 of Electoral Act 1992 “Where, not less than 7 days before polling day at a Dáil election, a Dáil elector, whose name is not on the postal voters list or the special voters list, satisfies the returning officer that he is unable, by reason of physical illness or physical disability suffered by him, to vote at the polling station at which he would otherwise be entitled to vote, the returning officer may, if he is of opinion that it would be more convenient for the


160

elector because of his physical illness or physical disability to vote at another polling station situate in the same constituency, in writing authorise the elector to vote at such polling station as may be specified in the authorisation instead of the polling station at which the elector would otherwise be entitled to vote.” (“Electoral Act, 1992,” electronic Irish Statute Book (eISB), http://www.irishstatutebook.ie/eli/1992/act/23/section/100/enacted/en/htm-l#sec100 (accessed on December 24, 2020).)

91 Section 79.a of Law on elections to National Assembly (ZVDZ-NPB4) “Polling stations must be accessible to people with disabilities. The district electoral com-mission shall also determine at least one polling station where they can vote voters who do not have a permanent residence in the area of the district, if they notify the district to the electoral commission in the territory of which they are entered in the electoral roll, no later than three days before the day voting.” (“LAW ON ELECTIONS TO THE NATIONAL ASSEMBLY,” Legislation Online [translated by Google Chrome], https://imss.dz-rs.si/IMiS/ImisAdmin.nsf/ImisnetA-gent?OpenAgent&2&DZ-MSS-01/19d5710acba884100f-f3b88cb088c8a7811d10615b025e9d489d01ff3592e11a (accessed on 1 June 2021).)

92 CRPD/C/NLD/1, para 318.

93 E.g., Section 190 of the Election Act of Finland. Section 190 of the Election Act: “With regard to the transpor-


161

tation of disabled enfranchised persons to the polling and advance polling stations what has been laid down in respect to transportation services in the law governing the organisation of services and supporting functions for the disabled is in force.” (Ministry of Justice, Finland, “Election Act,” Constututionnet, https://constitutionnet.org/sites/default/files/Elec-tion%20Act%201998%2C%20%20amended%202004.pdf (accessed on December 24, 2020).)

94 Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Initial reports submitted by Estonia in accordance with article 35 of the Convention (CRPD/C/EST/1), para 217.

95 See notes 54-57 above; Section 49(1) of General Election Act of Malta. Section 49(1) of General Elections Act “[T]he Commission shall produce a Braille tem-plate for use as a guide on the ballot paper as well as a playback listening device by which a blind person may recognize the political parties and their candi-dates in the same manner as they are printed.” (“Chapter 354: General Elections Act,” LEĠIŻLAZZJONI MALTA, https://legislation.mt/eli/cap/354/eng/pdf (accessed on December 24, 2020).)

96 Paragraphs 4 and 7 of Section 83 of Legislation on Committee of the Croatian Parliament. “The chairper-son of the voters’ committee shall designate at least two members of the voters’ committee who shall visit the voter [paragraph 4] … With respect to [voters]


162

who do not have access to the polling station, because of their physical disability … [the provision of paragraph 4] … shall apply [paragraph 7]” (“LEGISLATION COMMITTEE OF THE CROATIAN PARLIA-MENT,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/7663/file/Croatia_Parliamentary_Elections_Act_2003_am2015_en.pdf (accessed on December 24, 2020).)

97 Section 49(1) of Folketing (Parliamentary) Elections Act of Denmark. “Voters who on account of disability, poor health or for similar reasons are unable to walk into a polling station or voting booth or in any other way are unable to vote in the prescribed way, cf. section 48, may request the assistance needed to cast their vote, cf. however subsection (4). This may call for the necessary modifications of the prescribed procedure and may entail access to cast one’s vote immediately outside the polling station.” (“Folketing (Parliamentary) Elections Act,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/7670/file/Denmark_Parliamentary_election_act_2014_en.pdf (accessed on December 24, 2020).)

98 Section 30(8) of Act No. 333 in the Collection of Laws Of 13 May 2004 On Elections to the National Council of the Slovak Republic. “For serious reasons, in par-ticular of health, the polling district commission may allow an elector on request to cast his or her vote outside the polling station and within the polling district for which the polling district commission was


163

established. In such a case, the polling district com-mission shall send to the elector two of its members together with the portable ballot box, envelopes and ballot papers; these members of the commission shall ensure that secrecy of voting is observed. The elector’s participation in voting shall be registered by the polling district commission in each copy of the electoral register immediately after the two commis-sion members sent with the portable ballot box have returned to the polling station…” (“Act no. 333-2004 Coll elections to the National Council of the Slovak Republic as amended to 2011,” ACE, http://aceproject.org/ero-en/regions/europe/SK/Election_Law_slovakia.pdf (accessed on December 24, 2020).) ; Law no.180/2014

99 Krzysztof Pater, “Breaking down the barriers Persons with disabilities and their right to vote in European Parliament elections,” Information report to European Economic and Social Committee (2019), 6.

100 E.g., Section 181 of Act XXXVI of 2013 on Electoral Procedure of Hungary. “Voters who cannot read or are prevented from voting by a physical handicap or any other cause may use the assistance of a person of their choice – or, for lack of such assistants, the joint assistance of two members of the polling station commission.” (“Elections: Hungary.”)

101 Section 13 of the Representation of the People Act 2000 (the United Kingdom). “If a voter makes an


164

application to the presiding officer to be allowed, on the ground of—

(a) blindness or other physical incapacity, or

(b) inability to read,

to vote with the assistance of another person by whom he is accompanied (in these rules referred to as “the companion”), the presiding officer shall require the voter to declare, orally or in writing, whether he is so incapacitated by his blindness or other incapac-ity, or by his inability to read, as to be unable to vote without assistance.” (“Representation of the People Act 2000,” UK Legislation, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2000/2/section/13 (accessed on December 15, 2020).)

102 CRPD/C/DEU/1, para 254.

103 See the text in the above citation.

104 Section 181 of Act XXXVI of 2013 on Electoral Proce-dure of Hungary cited above.

105 Paragraph 3 of Section 58 of the Election Act of Finland. “At the request of the voter, the election official or the electoral commission must help him or her in the voting. A person whose ability to make a mark in the ballot is essentially weakened may, during the voting, use the help of an assistant he or she has chosen. An assistant cannot, however, be a candidate in the election. The assistant is obliged to dutifully carry out the voter’s orders and to maintain the confidentiality


165

of the information he or she has gained in connection with the voting.” (Ministry of Justice, Finland, “Election Act.”)

106 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabil-ities on Election,” chor choe. (In Thai)

107 Section 13 of the Representation of the People Act 2000 (the United Kingdom). “For the purposes of these rules, a person is a voter with disabilities if he has made such a declaration as is mentioned in paragraph (1) above, and a person shall be qualified to assist a voter with disabilities to vote if that person—

(a) is a person who is entitled to vote as an elector at the election; or

(b) is the father, mother, brother, sister, husband, wife, son or daughter of the voter and has attained the age of 18 years.” (“Representation of the People Act 2000.”)

108 Pater, “Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections,” 20

109 Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Consideration of reports submitted by States parties under article 35 of the Convention (CRPD/C/ITA/1), para 157

110 Section 103(9) of the Electoral Act 1992 of the Repub-lic of Ireland. “A person shall not mark as a compan-ion a ballot paper at a Dáil election if he has not


166

reached the age of 16 years or if he is a candidate or agent of a candidate at that election.” (“The Electoral Act 1992 of the Republic of Ireland,” Legislation online, https://www.legislationline.org/download/id/7952/file/Ireland_Electoral_Act_1992_am2017_en.pdf ( accessed on December 24, 2020).; Section 16 of the Irish Constitution. “All citizens …have reached the age of eighteen years who are not disqualified by law and comply with the provisions of the law relating to the election of members of Dáil Éireann, shall have the right to vote at an election for members of Dáil Éire-ann.” (“Constitution of Ireland,”electronic Irish Statute Book (eISB), http://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html (accessed on December 24, 2020).)

111 Section 49(3) of Folketing (Parliamentary) Elections Act). “(3) A candidate standing for a party in the multimember constituency may not render assistance in voting as polling supervisor or appointed elector.” (“Folketing (Parliamentary) Elections Act.”)

112 Section 39 (5) of Riigikogu Election Act. “The voter shall complete the ballot paper himself or herself. If he or she is unable to complete the ballot paper himself or herself due to a physical disability, another voter, but not a candidate in the election district of his or her residence, may do so at his or her request and in his or her presence.” (“Riigikogu Election Act,” Riigi Teataja, 2016, https://www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/506052016002/consolide (accessed on December 24, 2020).)


167

113 Section 13(3)(b) of the Representation of the People Act 2000 (the United Kingdom). “For the purposes of these rules, a person is a voter with disabilities if he has made such a declaration as is mentioned in paragraph (1) above, and a person shall be qualified to assist a voter with disabilities to vote if that per-son— … is the father, mother, brother, sister, husband, wife, son or daughter of the voter and has attained the age of 18 years.” (“Representation of the People Act 2000.”)

114 Section 49(2) of Folketing (Parliamentary) Elections Act of Denmark. “(2) Assistance in voting is rendered by two polling supervisors or appointed electors. Instead of one of the supervisors or appointed electors the voter can demand assistance in voting by a person of his/her own choice.”(“Folketing (Parliamentary) Elections Act.”); Section 181(1) of Act XXXVI of 2013 on Electoral Procedure of Hungary. “Voters who cannot read or are prevented from voting by a physical handicap or any other cause may use the assistance of a person of their choice – or, for lack of such assistants, the joint assistance of two members of the polling station commission.” (“Elections: Hungary.”)

115 Pater, “Real rights of persons with disabilities to vote in European Parliament elections,” 22.

116 Ibid.


168

117 Section 66(6) of Law on Elections to the Seimas of the Republic of Lithuania. “6. If the voter who, because of his physical disability, is unable to carry out actions specified in this Article, the ballot papers shall, on his request, be marked by a person chosen by the abovementioned voter. Such person must mark the ballot papers in the presence of the voter and according to his instructions, keep the secrecy of voting and cast the ballot papers into the ballot box in the presence of the voter” (“LAW ON ELECTIONS TO THE SEIMAS,” Legislation online,https://www.leg-islationline.org/download/id/6194/file/Law%20on%20Elections%20to%20the%20Seimas%201992,%20amended%202016.pdf (accessed on December 24, 2020.).)

118 Section 39 (8) of Riigikogu Election Act of the Republic of Estonia. “If a voter, due to physical disability, is unable to deposit the ballot paper in the ballot box himself or herself, another voter may do so at his or her request in the presence of the voter.” (“Riigikogu Election Act.”)

119 Section 19(6) of Act No.247 on Elections to the Parlia-ment of the Czech Republic. “A voter who is incapa-ble of marking the ballot by his/her own forces because of a bodily handicap, or because he/she is not able to read or write shall have the right to be accompanied to a voting booth by another voter who will mark and insert the ballot into the Formal Enve-lope for him/her. Such service shall not be rendered


169

by any member of the ward election board.” (“Act No.247 on Elections to the Parliament of the Czech Republic , and on Amendments of Certain Other Acts (1995),” Legislation online, https://www.legislationline.org/documents/id/5771 (accessed on December 24, 2020).)

120 Daniel Moeckli, “Equality and Non-Discrimination,” in International Human Rights Law, 2nd ed., Daniel Moeckli, Sangeeta Shah, David Harris, and Sandesh Sivakumaran, eds. (Oxford University Press, 2014), 165.

121 Thongkaow, “Legal Measures for Persons with Disabilities on Election,” 173. (in Thai)” 173. (in Thai)

122 Ibid.

123 Ibid., 173-174.

124 Ibid., 173.

ภาพจาก: ... - ThaiJO

Documents